procesimplementatieplan 'Pedagogische en therapeutische werking ...

Procesimplementatieplan
Eindrapport:
“Pedagogische en therapeutische
werking in de Gemeenschapsinstellingen
voor
Bijzondere Jeugdbijstand”
Goedgekeurd door de Vlaamse
minister bevoegd voor het
welzijn op
25 april 2003

INHOUDSOPGAVE
DEEL I: DIAGNOSE EN RESULTAATSVERBINTENIS ..................................................... 5
1 Doelstellingen en procesverloop........................................................................... 5
1.1 Doelstellingen van het pedagogisch handelen AS IS ................................................5
1.2 Procesverloop van het pedagogisch handelen............................................................5
1.3 Doelstellingen van het therapeutisch handelen AS IS ...............................................7
1.4 Procesverloop van het therapeutisch handelen ..........................................................7
2 Personele en andere middelen AS IS ................................................................... 9
2.1 Tijdsinschatting AS IS ...............................................................................................9
2.2 Middelen pedagogisch en therapeutisch handelen AS IS ........................................11
3 Knelpunten.......................................................................................................... 13
4 Genderaspecten ................................................................................................... 14
5 Resultaatsverbintenis .......................................................................................... 15
DEEL II: PROCESPLANNEN ................................................................................................ 17
1 Situering van het pedagogisch proces................................................................. 17
1.1 Regelgeving .............................................................................................................17
1.2 Missie- en visieontwikkeling ...................................................................................18
1.3 Verwachte evolutie van het publiek van de Gemeenschapsinstellingen .................19
2 Pedagogisch model ............................................................................................. 25
2.1 Ontwikkeling van het pedagogisch model : doelstellingen en inhoud.....................25
2.2 Hulpverleningstraject...............................................................................................26
2.2.1 Structurering van het hulpverleningsaanbod : basaal versus specifiek .....................26
2.2.2 Fases binnen het hulpverleningsaanbod....................................................................27
2.2.2.1 Probleemverkenning..........................................................................................27
2.2.2.2 Probleembehandeling........................................................................................27
2.2.2.3 Interventies na verblijf ......................................................................................27
2.2.3 Het hulpverleningsaanbod gesitueerd binnen de fases van het hulpverleningstraject
..................................................................................................................................28
2.3 Het pedagogisch aanbod ..........................................................................................29
2.3.1 Het basaal aanbod......................................................................................................29
2.3.2 Het specifiek aanbod .................................................................................................31
2.3.2.1 Cognitieve gedragsmodificatie..........................................................................31
2.3.2.2 Competentievergroting......................................................................................32
2.3.2.3 Ervaringsleren ...................................................................................................32
2.3.2.4 Individuele counseling - psychotherapie...........................................................33
2.3.2.5 Psychiatrische begeleiding ................................................................................34
2.3.2.6 Paramedische begeleiding.................................................................................34
2.3.2.7 Ouderbegeleiding .............................................................................................35
2.3.2.8 Activiteiten met externe ondersteunende systemen ..........................................35
2.3.2.9 Nazorg ...............................................................................................................36
3 Organisatie van de werking................................................................................. 39
3.1 Differentiatie in de groepsvorm ...............................................................................39
3.2 Aangeboden modules...............................................................................................40
3.2.1 Module "Verblijf".....................................................................................................40
3.2.2 Module "Onthaal - Vraagverheldering" ...................................................................42
3.2.3 Module "Diagnose" ...................................................................................................44
3.2.4 Module "Begeleiding, behandeling en training" .......................................................46
3.2.5 Module "Geïndividualiseerd Residentieel Traject - GRT" .......................................49
2

3.3 Aanbodmatrix ..........................................................................................................51
4 Hertekening pedagogisch proces ........................................................................ 52
4.1 Procestekening pedagogisch proces.........................................................................52
4.2 Beschrijving pedagogisch proces.............................................................................53
4.3 Activiteitenclusters binnen het pedagogisch proces ................................................54
4.4 Procesbeschrijving "Vraagverheldering" en "Opstellen handelingsplan" ...............55
5 Organisatie - Voorwaarden voor een effectief procesverloop ............................ 56
5.1 De leefgroepen .........................................................................................................56
5.1.1 Groepswerking met jongeren ....................................................................................56
5.1.2 Leefgroepgrootte .......................................................................................................56
5.1.3 Toewijzing aan een leefgroep ...................................................................................57
5.1.4 Instroomleefgroep buiten capaciteit..........................................................................58
5.2 POS versus MOF .....................................................................................................59
5.3 Open - gesloten ........................................................................................................60
5.4 Opvang en begeleiding van cliënten die niet tot de doelgroep behoren .................61
6 Afstemming met het didactisch proces ............................................................... 62
3

Voorwoord
Het project Gemeenschapsinstellingen fase 2 bouwt verder op de verwezenlijkingen van het strategisch
plan en het personeelsplan fase 1. Beide plannen werden goedgekeurd in juni 1999.
Het heeft als doel de vier hoofdprocessen (didactisch, therapeutisch, pedagogisch en netwerkingsproces)
en het ondersteunend proces te verfijnen en het personeelsplan op basis van de resultaten
ervan aan te passen.
De diagnose en hertekening van deze vier processen wordt niet parallel maar wel sequentieel uitgevoerd.
In eerste instantie startte de afdeling met het onderwijsproces omdat ingeschat werd dat binnen
dit proces een belangrijk verbeteringspotentieel aanwezig was. Het grondig hertekende onderwijsproces
alsmede het personeelsplan terzake werden op 9 april 2002 definitief goedgekeurd. Met
ingang van 1 oktober 2002 wordt het hertekende proces stapsgewijze geïmplementeerd.
Thans vindt u volgend het ontwerp van eindrapport betreffende de hertekening van het pedagogisch
en therapeutisch handelen in de Gemeenschapsinstellingen voor Bijzondere Jeugdbijstand. Omdat
idealiter het pedagogisch en therapeutisch handelen nagenoeg permanent moeten interfereren werd
ervoor geopteerd om het pedagogisch en therapeutisch gebeuren als één proces te hertekenen, namelijk
het pedagogisch proces.
De hertekening van het pedagogisch proces werd, zoals reeds aangekondigd in het ontwerp van rapport
betreffende de hertekening van het onderwijs in de gemeenschapinstellingen, afgestemd op het
hertekende onderwijsproces.
Tot slot kunnen wij meedelen dat na de hertekening van het laatste proces, de ondersteunende processen,
nogmaals de afstemming tussen de verschillende processen nader bekeken zal worden.
Karel Henderickx
Afdelingshoofd
Afdeling Gemeenschapsinstellingen voor Bijzondere Jeugdbijstand
4

DEEL I: DIAGNOSE EN RESULTAATSVERBINTENIS
1 Doelstellingen en procesverloop
1.1 Doelstellingen van het pedagogisch handelen AS IS
Het pedagogisch handelen start bij de opname en eindigt bij het vertrek van de jongere.
De jongeren worden door jeugdrechters verwezen naar een gemeenschapsinstelling omdat ze in een
vastgelopen situatie verkeren waarbij het verder functioneren in het gewone maatschappelijk leven
niet meer mogelijk wordt geacht of omdat er nood is aan vrijheids- en verantwoordelijkheidsbeperking.
Wanneer jongeren klaar zijn om naar andere hulpverlening over te stappen of wanneer ze voldoende
nieuwe vaardigheden hebben ingeoefend kunnen ze de instelling verlaten.
Het pedagogisch handelen heeft tot doel:
- vaardigheden aan te leren die vereist zijn om open te staan voor andere hulpverlening met het
oog op het terug kunnen functioneren binnen de maatschappij. Concreet wordt jongeren geleerd:
• betere relaties te onderhouden met hun gezin en leeftijdsgenoten;
• hun vrije tijd zinvol te besteden;
• maatschappelijke verantwoordelijkheden op te nemen
- identiteit te verwerven en attitude te vormen;
- een klimaat te scheppen dat kansen biedt om de doelstellingen van de andere processen te verwezenlijken;
- de jongeren te beschermen tegen (uitwassen van) de maatschappij, maar anderzijds ook de maatschappij
te beschermen
- de jongeren te screenen en een diagnose te stellen in functie van de interne hulpverlening of de
oriëntatie na het verblijf in de instelling.
Een overzicht van de behoeften van de bij het pedagogisch handelen betrokken personen alsmede
een overzicht van de pedagogische activiteiten AS IS gaat als bijlage 1 en 2.
1.2 Procesverloop van het pedagogisch handelen
Op de volgende bladzijde wordt het procesverloop van het pedagogisch handelen aangegeven, zoals
het werd vastgesteld in het strategisch plan (onderdeel van het personeelsplan van mei 1999).
In het stroomschema worden voor elke processtap kort de activiteiten beschreven alsmede de betrokken
functies aangeduid.
5

6
- Proces AS IS van het pedagogisch handelen
Processtap Activiteiten Verantwoordelijke functies
Plaatsing in onthaal
Nadere diagnose
Begeleidingsplan
Plaatsing
in leefgroep
Pedagogische
behandeling in
leefgroep
Team /
Gevals-
bespreking
Aanpassing
Eindevaluatie
Na
zor
g
Voor nadere verkenning en
diagnose gaat de jongere naar
de onthaalgroep
Een eerste gesprek met de
jongere om de begeleiding te
bepalen
In het begeleidingsplan staan
de pedagogische aandachtspunten
voor de jongere en
advies voor leefgroepregime
Beslissing op grond van het
teamgesprek : plaatsing in
leefgroep
De jongere neemt deel aan de
leefgroepwerking
Tussentijdse evaluatie van de
pedagogische aandachtspunten
Bijsturing van het begeleidingsplan
indien nodig. Zo
niet, continuering
Effect evaluatie en beslissing
over nazorg + jongere verlaat
de GBJ
Multidisciplinair team
(psycholoog, maatschappelijk
assistent, psychiater, opvoeder
en groepschef)
Idem
Idem
Idem
Opvoeder en groepschef
Multidisciplinair team
Idem
Idem

1.3 Doelstellingen van het therapeutisch handelen AS IS
Het therapeutisch handelen start kort na de opname van de jongere indien er bij de aanmelding of
tijdens het eerste gesprek met de jongere (in functie van de nadere diagnose) tekenen zijn dat een
therapeutisch handelen gewenst is.
Wanneer jongeren klaar zijn om naar andere hulpverlening over te stappen of wanneer ze voldoende
nieuwe vaardigheden hebben ingeoefend kunnen ze de instelling verlaten en stopt het therapeutisch
proces.
Het therapeutisch handelen heeft tot doel:
- de individuele problematiek van de jongere en/of de problematiek van het systeem (het milieu
van herkomst) en de acties die moeten worden ondernomen, zowel tijdens de verblijfsduur in de
instelling als daarna, vast te stellen en te omschrijven;
- het persoonlijke functioneren en het gezinsfunctioneren te optimaliseren:
- de andere interne processen te faciliteren tijdens het verblijf;
- jongeren te motiveren voor en verdere hulpverlening na het verblijf te faciliteren
door probleemgerichte, geïndividualiseerde en specifieke interventies om:
- een zekere mate van gedragsverandering te bekomen bij de minderjarige om zijn reïntegratiekansen
in de maatschappij te verhogen en zijn verblijf in de instelling positief te beïnvloeden;
- een zekere mate van gedragsverandering bij het systeem te bekomen om reïntegratie in het systeem
mogelijk te maken (betere interactie tussen minderjarige en systeem).
Een overzicht van de behoeften van de bij het therapeutisch handelen betrokken personen alsmede
een overzicht van de therapeutische activiteiten AS IS gaat als bijlage 3 en 4.
1.4 Procesverloop van het therapeutisch handelen
Op de volgende bladzijde wordt het procesverloop van het therapeutisch handelen aangegeven, zoals
het werd vastgesteld in het strategisch plan (onderdeel van het personeelsplan van mei 1999). In
de realiteit worden bij het therapeutisch handelen alle processtappen en activiteiten niet steeds gevolgd
of uitgevoerd.
In het stroomschema worden voor elke processtap kort de activiteiten beschreven alsmede de betrokken
functies aangeduid.
7

8
Proces AS IS van het therapeutisch handelen
Processtap Activiteiten Verantwoordelijke functies
Begeleidingsplan
Toewijzing
therapievorm
Intake gesprek
Definitief
plan van
aanpak
Volgen gekozentherapievorm
Teamgesprek
Aanpassing
Eindevaluatie
Na
zor
g
In begeleidingsplan staan de therapeutische
aandachtspunten voor de
jongere
Vertaling van de aandachtspunten in
een passende therapie
Een eerste gesprek met de jongere
om de begeleiding te bepalen
Beslissing op grond van het intake
gesprek : plan voor therapeutische
begeleiding (intern /extern)
De jongere volgt de therapie zoals
gedefinieerd in plan van aanpak
Tussentijdse evaluatie van de therapeutische
aandachtspunten
Therapievorm, -aanpak worden
aangepast, indien nodig. Zo niet
continuering
De therapie-effecten worden geëvalueerd
en beslissing over nazorg +
jongere verlaat de GBJ
Multidisciplinair team
(psycholoog, maatschappelijk
assistent, psychiater, opvoeder en
groepschef)
Psycholoog /arts
Therapeut (vb logopediste, kinesitherapeut,
drugstherapeut, etc.)
Therapeut (indien extern) met psycholoog
/sociale dienst
Therapeut
Betrokken therapeut in samenspraak
met het multidisciplinair team
Idem
Idem

2 Personele en andere middelen AS IS
In dit hoofdstuk gaan wij achtereenvolgens onderzoeken hoeveel tijd de betrokken actoren vandaag
besteden aan de verschillende activiteiten van het proces alsmede de personele en andere middelen
die er voor ingezet worden.
2.1 Tijdsinschatting AS IS
Tijdens de maand september 2001 werd in elke campus een enquête georganiseerd. Alle personeelsleden
betrokken bij het pedagogisch proces werden uitgenodigd de vragenlijst in te vullen.
De geconsulteerden maakten voor elke activiteit een procentuele inschatting van hun tijdbesteding
(kwantitatieve luik). Daarnaast konden zij per activiteit aangeven of men geconfronteerd werd met
achterstanden dan wel met een gebrek aan werk en of er in de toekomst aan de activiteit meer, minder
of evenveel tijd als vandaag besteed moet worden. Tot slot hadden zij de mogelijkheid op een
afzonderlijke bladzijde opmerkingen toe te voegen (kwalitatieve luik).
Voor meer informatie over de concrete vragenlijst van de enquête en de bijhorende toelichting
wordt verwezen naar bijlage 5.
Alle kwantitatieve gegevens werden op afdelingsniveau verwerkt in een rekenmodel. Op de volgende
bladzijde wordt per activiteit een synthese geven van de kwantitatieve resultaten van de bevraging.
9

10
SYNTHESE VAN DE KWANTITATIEVE ANALYSE VAN HET PEDAGOGISCH PROCES
campussen
Beernem Ruiselede De Markt De Hutten Totaal 4 campussen
Activiteiten totaal totaal totaal totaal totaal totaal totaal totaal totaal totaal totaal totaal totaal totaal totaal
dagen VTE % dagen VTE % dagen VTE % dagen VTE % dagen VTE %
Activiteiten van het proces 7019,34 35,1 77 7523,5 37,6 74 6673 33,4 72 4768,332 23,8 75 25984,172 129,9 74
probleemverkenning: aanmelding en opname 470,98 2,35 6 587,6 2,94 6 644,4 3,22 7 317,82 1,59 5 2020,8 10,1 5,76
opstellen en realiseren handelingsplan 672 3,4 7 902 4,5 9 921 4,6 10 428 2,1 7 2923 14,6 8,33
activiteiten leefgroepverblijf 3007 15 33 3080 15,4 30 2469 12,3 27 1979 9,9 31 10535 52,6 30
activiteiten individueel programma 1095 5,5 12 1245 6,2 12 914 4,6 10 809 4 13 4063 20,3 11,6
Ouderondersteuning 201 1 2 198 1 2 228 1,1 2 108 0,5 2 735 3,6 2,05
brede sociale integratie 188 0,9 2 188 0,9 2 219 1,1 2 196 1 3 791 3,9 2,22
opvolging en evaluatie 1191 6 13 1127 5,6 11 1108 5,5 12 734 3,7 11 4160 20,8 11,9
Nazorg 194 1 2 196 1 2 170 0,9 2 197 1 3 757 3,9 2,22
Activiteiten buiten dit proces 2156 10,8 23 2677 13,4 26 2527 12,6 28 1712 8,6 25 9072 45,4 26
beheer in functie van de algemene werking 209 1 2 335 1,7 3 324 1,6 4 189 0,9 3 1057 5,2 2,97
leiding geven aan medewerkers 456 2,3 5 557 2,8 5 522 2,6 6 481 2,4 7 2016 10,1 5,76
opleiding, lectuur, bijblijven 331 1,7 4 310 1,6 3 332 1,7 4 282 1,4 4 1255 6,4 3,65
vergaderingen buiten kernopdrachten 294 1,5 3 377 1,9 4 380 1,9 4 154 0,8 2 1205 6,1 3,48
public relations 133 0,7 1 131 0,7 1 117 0,6 1 79 0,4 1 460 2,4 1,37
Personeelsaangelegenheden 55 0,3 1 53 0,3 1 40 0,2 0 88 0,4 1 236 1,2 0,68
bijdrage aan andere processen 458 2,3 5 603 3 6 561 2,8 6 320 1,6 5 1942 9,7 5,53
Verplaatsingen 221 1,1 2 312 1,6 3 252 1,3 3 119 0,6 2 904 4,6 2,62
Totaal proces- en andere activiteiten 9175 45,9 100 10200 51 100 9200 46 100 6480 32,4 100 35055 175,3 100

Uit deze synthese blijkt dat gemiddeld 74 % van de tijd besteed wordt aan de kernactiviteiten van het
pedagogisch proces. De resterende 26 % gaat naar niet-kerntaken binnen het pedagogisch proces of
naar activiteiten van andere processen. Opmerkelijk is dat geen enkele campus, noch op het niveau
van de activiteitenclusters, noch op het niveau van de activiteiten zelf, significant afwijkt
van de gemiddelde procentuele tijdsbestedingen.
De kwalitatieve elementen zijn perfect onder te brengen in de knelpuntenclusters, vermeld onder punt
3. Voor de volledigheid worden de synthesedocumenten toegevoegd als bijlage 6, 7 en 8.
Hieronder gaan wij de gezamenlijke personele en andere middelen weergeven voor de huidige AS IS
situatie met betrekking tot het pedagogisch en therapeutisch handelen.
2.2 Middelen pedagogisch en therapeutisch handelen AS IS
Voor de concrete aantallen per functie in de AS IS situatie verwijzen wij naar de kloofanalyse in het
derde deel van dit rapport, namelijk het personeelsplan.
Voor de concrete functiebeschrijvingen verwijzen wij naar de Catalogus van functiebeschrijvingen, luik 2 : de
departementale functiefamilies, inzonderheid deze van:
- Coördineren van en bijdragen tot de werking in een gemeenschapsinstelling voor bijzondere
jeugdbijstand;
- Sociaal of paramedisch begeleiden in een gemeenschapsinstelling voor bijzondere jeugdbijstand
- Begeleiden van een leefgroep in een gemeenschapsinstelling voor bijzondere jeugdbijstand
- Begeleiden vanuit een wetenschappelijke discipline in een gemeenschapsinstelling voor bijzondere
jeugdbijstand.
Wat ICT-betreft beschikken de pedagogische en therapeutische medewerkers over volgende middelen:
Hardware en standaardsoftware:
- één PC met de standaardsoftware MS Office en printer per leefgroep, gedeeld door alle teamleden
- één PC met de standaardsoftware MS Office en printer per stafmedewerker
- één PC met de standaardsoftware MS Office en printer per leidinggevende (hoofddeskundige, adjunct
van de directeur)
Beoordeling:
Het merendeel van de beschikbare toestellen betreft pc's en printers die destijds aangekocht werden
met de eigen budgetten van de instellingen. Het betreft meestal klonen, die intussen verouderd zijn
(pentium 1 en 2). De pc's zijn bovendien niet verbonden met het intranet van het ministerie van de
Vlaamse Gemeenschap en laten evenmin toe te surfen op het internet of elektronisch te corresponderen.
In alle vier de campussen zijn een beperkt aantal SBS-pc's aanwezig. In de campussen Beernem, De
Markt en Ruislede is een gedeelte van deze pc's aangesloten op het intranet en het internet en beschikken
de gebruikers over mailfaciliteiten. In campus De Hutten is thans nog géén enkele pc aangesloten
op het intranet.
11

Specifiek software:
- algemeen:
- routeplanner
- aridisk (treingids)
- easy post codes
- telefoongids
- Filemaker (verwerking gepresteerde uren)
- voor het pedagogisch handelen:
- Sociale kaart
- voor het therapeutisch handelen:
- Onderwijsgids (CLB's Vlaanderen)
- CBCL (psycholoog)
- Swets Test Manager versie 1.5 met scoringsprogramma Scorprog
- Statistica (statistisch programma)
- Voor het medisch handelen:
- Accrimed versie 4.0 (voordien Medicon)
- Prescribe 2.2
- medserve link 3.1
12

3 Knelpunten
In de diagnosefase hebben we een aantal knelpunten in het bestaande pedagogische en therapeutische
handelen geïdentificeerd. Deze knelpunten werden samengebracht en geordend in een aantal clusters
die hieronder apart worden weergegeven voor het pedagogisch respectievelijk therapeutisch handelen:
Voor het pedagogisch handelen:
1. Afwezigheid van een duidelijk pedagogisch model
2. Tekort aan coaching en teamleiderschap
3. Geen duidelijkheid omtrent het individueel handelingsplan
4. Onvoldoende aansluiting met het hulpverleningsaanbod in de rest van de welzijnssector
5. Groepsgebonden activiteiten verhinderen individuele aanpak
6. Inschatting van veiligheidsrisico’s hebben een nadelige invloed op het optreden van begeleiders
Voor het therapeutisch handelen:
1. Onvoldoende systematiek en methodische onderbouw in de aanpak van jongeren
2. Gebrek aan een geschikte taakverdeling tussen de verschillende betrokken actoren
3. Onvoldoende basisgegevens voor het individueel handelingsplan
4. Onvoldoende samenwerkingsverbanden met internen/ externen
5. Onvoldoende overdracht van resultaten naar de dagelijkse context van de jongeren (thuismilieu/
andere voorzieningen)
13

4 Genderaspecten
Alle functies binnen het huidige pedagogisch proces zijn toegankelijk voor en ook ingevuld door mannen
en vrouwen.
Enige uitzondering vormt de betrekking van begeleid(st)er / opvoed(st)er. Een koninklijk besluit van 9
november 1984 betreffende de voorwaarden voor toelating tot bepaalde betrekkingen bij de rijksgestichten
voor observatie en opvoeding onder toezicht (de huidige gemeenschapsinstellingen) bepaalt
dat de betrekkingen van lid van het opvoedingspersoneel of van het toezichtpersoneel alleen verleend
worden aan kandidaten van hetzelfde geslacht als de hun toevertrouwde minderjarigen. Concreet betekent
dit dat de minderjarige meisjes begeleid worden door vrouwen en de jongens door mannen.
Omdat deze regel reeds geruime tijd ter discussie staat en er heel wat pedagogische argumenten kunnen
ingebracht worden die pleiten voor een begeleiding zowel door mannen als door vrouwen, werd voornoemd
koninklijk besluit bij besluit van de Vlaamse regering van 8 juni 1999 opgeheven wat de toepassing
ervan in de gemeenschapsinstellingen voor bijzondere jeugdbijstand betreft. Omdat er evenwel
juridische en praktische knelpunten bestaan om de gemengde begeleiding in alle leefgroepen tegelijkertijd
en ongelimiteerd in te voeren werd geopteerd voor een geleidelijke invoering van de gemengde begeleiding,
dus een gefaseerde opheffing van het koninklijk besluit.
Intussen kennen volgende leefgroepen reeds een gemengd begeleidingsteam:
- leefgroepen 1, 2 en 7 van de afdeling Ruiselede
- leefgroepen 1, 2 en 3 van de afdeling Beernem
- leefgroepen 1 en 2 van de afdeling De Hutten
Op termijn wenst de afdeling in alle leefgroepen het principe van de gemengde begeleiding in te voeren.
Een stuurgroep is belast met de voorbereiding van de verdere uitbreiding van gemengde begeleidingsteams.
Wat de genderaspecten - of de aspecten van het sociale geslacht - betreft is het basisuitgangspunt in de
gemengde teams dat er roldoorbrekend gewerkt wordt : mannen verzorgen er bijvoorbeeld evenzeer de
meer huishoudelijke taken; vrouwen organiseren eveneens sportactiviteiten of treden op bij conflicten.
14

5 Resultaatsverbintenis
Voor de hertekening van het pedagogisch proces wordt een resultaatsverbintenis aangegaan
die tot doel heeft een maximale zorg op maat te leveren.
Belang van het proces:
Het pedagogisch proces (het pedagogisch handelen, ondersteund door de therapeutische activiteiten)
vormt de kernopdracht van de gemeenschapsinstellingen.
De verbeteringsruimte is groot omdat op dit ogenblik het pedagogisch en therapeutisch handelen niet
geïntegreerd verlopen.
Daarenboven wijst de knelpuntenanalyse op een duidelijk afgetekende behoefte aan:
- een gestructureerde aanpak gebaseerd op een gedragen pedagogisch en therapeutisch model
- een duidelijke taakverdeling.
Nagestreefd resultaat op lange termijn voor de gemeenschapsinstellingen:
Het verhogen van de kansen op reïntegratie van de jongere in de maatschappij.
Nagestreefd resultaat op lange termijn voor het pedagogisch en therapeutisch handelen:
Bijdragen tot verhoging van de kansen op reïntegratie van de jongeren in de maatschappij door op een
methodische, efficiënte en geïntegreerde manier de hulpbehoefte van de jongere zo snel mogelijk te
identificeren en hieraan een maximale zorg op maat te leveren.
Opvolgingsindicatoren op korte en middellange termijn:
- % van de jongeren voor wie het handelingsplan is opgesteld
- % van de jongeren voor wie de aanbevelingen uit het handelingsplan integraal uitgevoerd worden
- % van de diagnosestellingen goedgekeurd door de IS-functie van de Integrale Jeugdhulpverlening.
15

Nagestreefd resultaat op korte termijn:
- Keuze maken van een pedagogisch en therapeutisch model op basis van de volgende twee criteria:
1. Het model heeft als objectief de maximale reïntegratie van de jongeren in de maatschappij
2. Het model bevat empirisch gevalideerde uitgangspunten en richtlijnen over de meest effectieve
pedagogische en therapeutische handelswijze om dit objectief te bekomen
- Uitgaande van dit model, de processen hertekenen met afbakening van alle interne en externe taken
en verantwoordelijkheden
- Vastleggen van procedures voor het opstellen, uitvoeren en opvolgen van de individuele handelingsplannen
- Kwantitatieve en kwalitatieve beschrijving van de vereiste competenties en materiële middelen binnen
de instelling en definiëren van het externe hulpverleningsaanbod waarop men beroep wil doen
Opvolgingsindicatoren tijdens het project:
1. Verwachte distributie van toekomstige instroom
2. Gedragen visie over pedagogisch en therapeutisch aanbod
3. Keuze van pedagogisch en therapeutisch model dat maximaal aansluit bij de visie
4. Hertekening van de processen inclusief de procedure voor het opstellen van het handelingsplan
5. Opstellen personeelsplan
16

DEEL II: PROCESPLANNEN
1 Situering van het pedagogisch proces
2 Pedagogisch model
3 Organisatie van de werking
4 Hertekening pedagogisch proces
5 Organisatie - Voorwaarden voor een effectief procesverloop
6 Afstemming met het didactisch proces
In deel II - procesplannen - zullen wij eerst de context situeren waarin het pedagogisch proces TO BE
verloopt. Vervolgens wordt stilgestaan bij het model dat gehanteerd wordt als uitgangspunt voor het
pedagogisch en therapeutisch handelen. In een derde deel gaan we nader in op de organisatie van de
werking. Vervolgens focussen we op de hertekende processen. In een voorlaatste hoofdstuk bespreken
we de voorwaarden voor een effectief procesverloop. In het 6 de en laatste hoofdstuk zullen wij nader
ingaan op de afstemming van het hertekende pedagogisch proces op het didactisch proces.
1 Situering van het pedagogisch proces
Voor de praktische vormgeving en organisatie van het pedagogisch en therapeutisch handelen binnen
de Gemeenschapsinstellingen wordt vertrokken vanuit een referentiekader dat enerzijds de bestaande
regelgeving terzake en anderzijds de strategische denkoefeningen rond missie- en visieontwikkeling
omvat.
1.1 Regelgeving
De opdrachten van de Gemeenschapsinstellingen voor bijzondere jeugdbijstand werden vastgelegd in
artikel 32 van het decreet betreffende het bestuurlijk beleid d.d. 12 december 1990.
De instellingen hebben tot taak, binnen de door de Vlaamse regering vastgestelde maximumcapaciteiten,
opdrachten uit te voeren zoals bedoeld in de decreten inzake bijzondere jeugdbijstand,
gecoördineerd op 4 april 1990 en de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming.
Concreet bieden de instellingen voor jongeren in een problematische opvoedingssituatie of voor jongeren
die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd volgend aanbod :
• eerste onthaal en oriëntatie;
• observatie;
• open begeleiding;
• gesloten begeleiding
17

1.2 Missie- en visieontwikkeling
De Gemeenschapsinstellingen omschrijven hun missie in het algemeen als:
“Binnen een geïntegreerd welzijnsbeleid staan we garant om jongeren voor
wie vrijheidsinperking en een structuurverlenend aanbod noodzakelijk is, regionaal
een kwaliteitsvolle, pedagogische en subsidiaire hulpverlening te bieden
om hen een beter toekomstperspectief te geven in de samenleving.”
Specifiek voor het pedagogisch en therapeutisch handelen binnen de Gemeenschapsinstellingen werd
de volgende visie ontwikkeld:
"Binnen het pedagogisch en therapeutisch handelen leren wij de jongeren op
cognitief, emotioneel, sociaal en gedragsmatig vlak hun competenties vergroten
en adequaat aanwenden zodat zij maatschappelijk op een minder kwetsbare
en meer aanvaarde wijze kunnen functioneren en een minder ingrijpende
hulpverlening mogelijk wordt.
Wij
• vertrekken van de hulpvraag van de jongere en zijn leefomgeving, van de
vraag van de verwijzers en van een deskundige, multidisciplinaire diagnose;
• handelen efficiënt, planmatig en gebaseerd op een empirisch gevalideerd
pedagogisch model;
• werken emancipatorisch in dialoog met alle betrokkenen;
• handelen met respect voor de internationaal erkende rechten van jongeren;
• integreren maximaal de verschillende elementen van de hulpverlening zowel
binnen als buiten de instelling."
18

1.3 Verwachte evolutie van het publiek van de Gemeenschapsinstellingen
R e s u lta te n lite ra tu u ro n d e rzo e k e n in te rv ie w s
H e t h u id ig e p u b liek (1 998) k an b e s ch re ven w o rd e n a a n d e h an d v a n d rie
crite ria : le e ftijd , n a tio n a lite it e n a a n le id in g to t o p n a m e
Leeftijd (%) nationaliteit (%) aanleiding tot opname (%)
jongens meisjes jongens meisjes jongens meisjes
< 12 0.2 0.0 Belg 70.2 82.4 diefstal 30.3 10.9
12 tot 13 0.5 1.0 Marokkaan 16.8 2.7 onbuigzaamheid 18.8 30.6
13 tot 14 2.7 1.0 Turk 4.1 0.5 agressie 17.9 7.3
14 tot 15 7.3 8.8 Balkan 3.1 10.6 ontvluchtingen 9.6 20.2
15 tot 16 16.7 27.5 EU-niet belg 1.7 0.5 drugsdealen 8.8 16.5
16 tot 17 33.4 22.3 Algerijn 0.8 0.0 verslaving 4.2 0
17 tot 17,6 19.6 23.3 Kongolees 0.5 0.0 zedenfeiten 2.9 1
17,6 tot 18 19.2 15.5 Iranees 0.3 0.0 illegaal 2.8 0.5
18 en + 0.3 0.5 Nigeriaan 0.3 0.5 andere 2.4 0
Pool 0.3 0.5 vandalisme 1.2 0
Rus 0.3 0.5 brandstichting 0.9 0
Andere 1.4 1.6 prostitutie 0.2 11.4
moord 0 1.6
D de \p ip p ep \wv c2 \w vc2w g0 9 11 99 5
19

Resultaten literatuuronderzoek en interviews
Trends in de jeugdproblem atiek
• Gemiddelde leeftijd van de probleemjongeren daalt
• Ernst en complexiteit van de problematiek nemen toe
• Er is een toename van het verslavingsgedrag waargenomen
• Agressie, gewelddelicten en druggerelateerde delicten nemen toe
• Het aandeel van de jongeren in het totaal van de bevolking blijft stabiel, maar er is
een sterke toename van het aantal migranten
• Het aandeel van buitenlandse groepen en jeugdbenden neemt toe
• Het aantal seksuele delicten door steeds jongere daders neemt toe
• Nieuwe fenomenen: steaming en veroveringstochten
• Toename van de vice-industry of economie van de ondeugd en van de
georganiseerde misdaad
Dde\pippep\wvc2\wvc2wg091199 6
20

Resultaten literatuuronderzoek en interviews
Mogelijke factoren die de trends in de jeugdproblematiek beïnvloeden
• Minder en minder kinderen brengen hun volledige jeugd door in een traditioneel gezin
• Alcohol- en druggebruik, alsmede geweld in het gezin, zijn gecorreleerd met
geweldpleging door jongeren
• Jongerencriminaliteit is sterk gecorreleerd met werkloosheid en armoede
• Er is een sterke correlatie tussen jeugddelinquentie en het vroegtijdige verlaten van
het onderwijs (wat vooral voorkomt bij Turkse en Marokkaanse jongeren)
Dde\pippep\wvc2\wvc2wg091199 7
21

Resultaten literatuuronderzoek en interviews
Factoren met hoge graad van zekerheid die een impact hebben op de instroom
van deze jongeren in de gemeenschapsinstellingen
Factor Effect instroom
• Problemen zullen complexer worden en op steeds lagere
leeftijd voorkomen
• Er zullen meer alternatieve maatregelen genomen
worden
• Immigratie uit andere landen zal stijgen
• Het hulpverleningsaanbod zal nog beter georganiseerd
worden
• Verwijzers zullen beter gevormd worden
• Het vorderings- en verwijzingsbeleid zal nog verstrakken
• De welvaart zal stijgen maar ook de inkomenskloof zal
groeien
• Agressie zal nog toenemen
• Stijging van het aantal jongeren met multiproblematische
diagnose
• Vermindering van de instroom
• Bij illegale immigratie, een verhoging van de instroom
• Meer gelijkvormige instroom
• Meer gelijkvormige instroom
• Toename van het aantal aanmeldingen
• Mogelijk een toename van het aantal aanmeldingen
• Meer moeilijke jongeren
Dde\pippep\wvc2\wvc2wg091199 8
22

Resultaten literatuuronderzoek en interviews
Factoren met hoge graad van onzekerheid die een impact hebben op de instroom
van deze jongeren in de gemeenschapsinstellingen
• Jeugdrecht is gerealiseerd
Factor Effect instroom
• Uitbreiding hulpverleningsaanbod naar specifieke
doelgroepen (drugsverslaafden, psychiatrische jongeren,
…)
• Gelijkvormig vorderingsbeleid
• Ontwikkeling jeugdpsychiatrie
• Snelrecht
• Plaatsingen bij voorlopige maatregel en gestraften
verdwijnen
• Ofwel, uitvoering in de GI met duidelijke termijnen
• Meer eenvormig aanbod
• Meer gelijkvormige instroom
• Minder jongeren met psychiatrische problematiek
• Selectiever maar zwaarder
Dde\pippep\wvc2\wvc2wg091199 9
23

Resultaten literatuuronderzoek en interviews
Gevolgen van de nieuwe instroom voor het pedagogisch proces
• Het publiek in de Gemeenschapsinstellingen zal heel gevarieerd blijven, zelfs
indien er jeugdgevangenissen zijn.
• Er zal meer gewerkt moeten worden met de externe ondersteunende systemen.
• De kans dat de problematiek van de jongeren nog complexer zal worden en op
steeds lagere leeftijd voorkomt is reëel. Er zal er nog meer individueel gewerkt
moeten worden.
Dde\pippep\wvc2\wvc2wg091199 10
24

2 Pedagogisch model
Nadat in een eerste hoofdstuk het pedagogische proces gesitueerd werd in zijn context (regelgeving,
missie en visie), wordt in het tweede hoofdstuk het pedagogische model voorgesteld. Aan de hand hiervan
wordt de vooropgestelde missie en visie op pedagogisch en therapeutisch vlak gerealiseerd binnen
de context van de Gemeenschapsinstelling.
2.1 Ontwikkeling van het pedagogisch model : doelstellingen en inhoud
De ontwikkeling en explicitering van een gemeenschappelijk pedagogisch model voor de Gemeenschapsinstellingen
vertrekt vanuit volgende doelstellingen:
- Het realiseren van een methodisch onderbouwde en empirisch gevalideerde aanpak
- Het bereiken van een grotere mate van transparantie met betrekking tot taakverdeling en werkwijze
- Het realiseren van een meer optimale afstemming tussen hulpvraag enerzijds en hulpaanbod
anderzijds.
Volgend wordt in eerste instantie het hulpverleningstraject voorgesteld en de verschillende fases die
daarbinnen onderscheiden worden. De structurering van het hulpverleningsaanbod in 2 clusters (basaal
versus specifiek) wordt toegelicht en gepositioneerd binnen het hulpverleningstraject.
Daaropvolgend wordt de inhoudelijke invulling van het hulpverleningsaanbod voorgesteld.
In de toelichting van het basale hulpverleningsaanbod worden de 3 centrale inhoudelijke 'krijtlijnen'
voorgesteld, in casu het sociaal interactioneel leermodel van Patterson, het ervaringsgericht leren en het
contextgericht werken. Het specifiek hulpverleningsaanbod dat structureel uitgebouwd wordt binnen
de Gemeenschapsinstelling wordt weergegeven. Bij elk specifiek aanbod worden daarbij volgende elementen
gespecificeerd:
- wat
- de doelgroep
- het interne en externe objectief
- de bronnen ter fundering van de effectiviteit van het specifieke hulpverleningsaanbod.
Besluitend wordt het uitgewerkte pedagogische model op een schematische wijze voorgesteld.

2.2 Hulpverleningstraject
Het hulpverleningstraject betreft de verschillende stappen die gevolgd worden bij het behandelen van
een hulpvraag die aanleiding geeft tot opname van een jongere in de Gemeenschapsinstelling. Binnen
dergelijk hulpverleningstraject kunnen drie elkaar opvolgende fases onderscheiden worden:
- de probleemverkenning;
- de probleembehandeling;
- eventueel interventies na het verblijf.
Probleem-
verkenning
Probleem-
behandeling
Het hulpverleningstraject wordt geconcretiseerd voor elke specifieke hulpvraag in een handelingsplan.
Het betreft een dynamisch instrument dat gehanteerd wordt bij het plannen, uitvoeren en communiceren
van het hulpverleningstraject van elke jongere.
Binnen elke fase van het hulpverleningstraject wordt een bepaald hulpverleningsaanbod aangeboden. In
wat volgt wordt achtereenvolgens dieper ingegaan op de structurering van het hulpverleningsaanbod
en de verschillende fases van het hulpverleningstraject.
2.2.1 Structurering van het hulpverleningsaanbod : basaal versus specifiek
Het hulpverleningsaanbod dat binnen de Gemeenschapsinstelling structureel uitgebouwd wordt met
het oog op het beantwoorden van welbepaalde hulpvragen, wordt gestructureerd in 2 'aanbodclusters',
enerzijds het basaal hulpverleningsaanbod en anderzijds het specifiek hulpverleningsaanbod.
Het basaal hulpverleningsaanbod betreft wat wordt aangeboden aan alle jongeren die verblijven in de
Gemeenschapsinstelling, ongeacht specifieke cliëntkenmerken. (leeftijd, problematiek, hulpverleningsvraag)
Het basale hulpverleningsaanbod omvat de specifieke invulling die binnen de Gemeenschapsinstelling
gegeven wordt aan een aantal wezenlijke functies die ten aanzien van de totale populatie voorzien worden,
ongeacht de specificiteit van de hulpvraag. In casu betreft het de verblijfsfunctie, de toezichtfunctie,
de opvoedende relatie, de verzorgingsfunctie en de dagbesteding.
Inhoudelijk omvat de invulling van het basale aanbod in essentie 3 componenten:
- opvoedkundige vaardigheden van Patterson;
- ervaringsgericht leren;
- contextgericht werken.
Onder punt 2.3.1 zoemen wij nader in op deze 3 componenten.
Interventies
na verblijf
26

Het specifiek aanbod betreft datgene wat doelgericht aangeboden wordt aan jongeren in functie van de
concrete hulpvraag, die geëxpliciteerd wordt in het handelingsplan in de fase van de probleemverkenning.
Dit aanbod kan bestaan uit (een combinatie van) volgende componenten:
- cognitieve gedragsmodificatie
- competentievergroting
- ervaringsleren
- individuele counseling en psychotherapie
- psychiatrische begeleiding
- paramedische begeleiding
- ouderbegeleiding
- activiteiten met externe ondersteunende systemen
- nazorg
Onder punt 2.3.2 zullen wij dieper ingaan op dit aanbod.
2.2.2 Fases binnen het hulpverleningsaanbod
2.2.2.1 Probleemverkenning
In de probleemverkenningsfase wordt de nodige informatie met betrekking tot de hulpvraag van de cliënt
verzameld en gestructureerd. Op basis van deze informatie wordt een specifiek hulpverleningsaanbod
voorgesteld en uitgewerkt. De probleemanalyse en het daaraan gekoppelde hulpverleningsaanbod
wordt voor elke jongere uitgewerkt en geëxpliciteerd in een handelingsplan.
De fase van de probleemverkenning wordt in de loop van de eerste twee weken van het verblijf van de
jongere binnen de Gemeenschapsinstelling afgerond.
2.2.2.2 Probleembehandeling
Binnen de fase van de probleembehandeling wordt het vooropgestelde hulpverleningsaanbod aan de hand
waarvan een antwoord geboden wordt op de hulpvraag effectief gerealiseerd binnen de context van het
verblijf van de jongere in de Gemeenschapsinstelling. De in het handelingsplan geëxpliciteerde doelstellingen
om het vooropgestelde hulpverleningsaanbod te realiseren, worden op regelmatige tijdstippen
geëvalueerd. Dergelijke evaluatie kan aanleiding geven tot het bijsturen van de doelstellingen zoals die
in het handelingsplan vooropgesteld werden.
2.2.2.3 Interventies na verblijf
Voor een specifiek deel van de populatie en /of zijn /haar ouders en /of betekenisvolle anderen, worden
een aantal gerichte interventies vooropgesteld en gerealiseerd nadat de jongere de Gemeenschapsinstelling
verlaten heeft. Dergelijke interventies na verblijf betreffen gerichte initiatieven in functie van de
specifieke hulpvraag.
Ook deze interventies worden concreet geëxpliciteerd in het handelingsplan.
27

2.2.3 Het hulpverleningsaanbod gesitueerd binnen de fases van het hulpverleningstraject
Probleem-
Verkenning
Probleem-
behandeling
Interventies
na verblijf
- BASAAL AANBOD - BASAAL AANBOD
- SPECIFIEK AANBOD - SPECIFIEK AANBOD - SPECIFIEK AANBOD
Afhankelijk van de fase van het hulpverleningstraject wordt het basaal en/of een specifiek hulpverleningsaanbod
ingezet.
Het basaal hulpverleningsaanbod is verbonden met het verblijf van de jongere in de Gemeenschapsinstelling.
Het wordt dan ook enkel aangeboden voor de probleemverkenning en de probleembehandeling
in de mate dat de jongere effectief in de Gemeenschapsinstelling aanwezig is.
Hoewel de fase van de probleemverkenning in essentie gericht is op het uitklaren van de individuele
hulpvraag, met het oog op het expliciteren van het specifiek hulpverleningsaanbod in het handelingsplan,
kan het aangewezen zijn om in deze fase ook al een specifiek hulpverleningsaanbod in te zetten.
Dergelijk hulpverleningsaanbod kan bijvoorbeeld gericht zijn op duidelijke en dringende noden die
onmiddellijk transparant zijn bij de opname van de jongere, of kan gericht zijn op het verder uitklaren
van de specifieke hulpverleningsvraag.
In de fase van de probleembehandeling wordt het hulpverleningsaanbod, waarvan in de probleemverkenningsfase
werd aangegeven dat het aangewezen is om een gericht antwoord te geven op de hulpvraag,
uitgevoerd binnen de context van het verblijf in de Gemeenschapsinstelling.
Gezien het basaal hulpverleningsaanbod uitdrukkelijk gekoppeld wordt aan het verblijf van de jongere
in de Gemeenschapsinstelling, wordt in de fase van de 'interventies na verblijf' exclusief specifiek aanbod
voorzien.
In wat volgt wordt dieper ingegaan op de concrete inhoudelijke invulling van het hulpverleningsaanbod.
In eerste instantie wordt de inhoudelijke invulling van het basaal hulpverleningsaanbod gespecificeerd.
In een daaropvolgend luik wordt het specifiek aanbod dat structureel uitgebouwd wordt (en
in functie van de individuele hulpvraag al dan niet ingezet wordt) verder uitgewerkt.
De interventies na verblijf worden gesitueerd binnen het specifiek aanbod, gezien het een hulpverleningsaanbod
betreft dat gericht aangeboden wordt aan een specifieke deelpopulatie op basis van de
concrete hulpvraag.
28

2.3 Het pedagogisch aanbod
2.3.1 Het basaal aanbod
- opvoedkundige vaardigheden van Patterson
- ervaringsgericht leren
- contextgericht werken
Elke jongere die men na een aanmelding opneemt, wordt toevertrouwd aan een leefgroepregime. Ongeacht
de specificiteit van de leefgroep wordt gehandeld vanuit een uniform pedagogisch kader. In
deze globale pedagogische visie staan de 5 opvoedingsvaardigheden van Patterson centraal, evenals
elementen van het ervaringsgericht leren en een sterk contextgerichte werking die ondermeer vertaald
wordt in initiatieven op het vlak van ouderondersteuning.
Patterson:
- positieve betrokkenheid;
- positieve bekrachtiging;
- samen problemen oplossen;
- discipline;
- overzicht houden.
In de pedagogische visie staan de 5 opvoedingsvaardigheden uit het sociaal interactioneel leermodel van
G. Patterson centraal. Patterson (Oregon Social Learning Center) ontwikkelde PMT of Parent Management
Training. Het betreft een ambulante groepstherapievorm die gericht is op het aanleren van vijf opvoedingsvaardigheden
aan ouders.
Patterson kwam op basis van wetenschappelijk onderzoek tot de vaststelling dat er een doorslaggevend
verband bestaat tussen tekorten in de toepassing van de vijf vaardigheden door ouders en de ontwikkeling
van antisociaal gedrag bij jongeren evenals het afwezig blijven van gewenst pro-sociaal gedrag. We
spreken over een doorslaggevend verband omdat de invloed van andere contextfactoren (namelijk echtelijke
problemen, kansarmoede, probleembuurt, psychopathologie bij de ouders, overgangen in de
ontwikkeling van het gezin, stress alsmede opvoedingspraktijken van de grootouders) ondergeschikt
blijkt te zijn aan de invloed van deze vijf pedagogische vaardigheden.
Alhoewel Patterson de methode ontwikkelde in een context van ambulante groepstherapie zijn de vijf
opvoedingsvaardigheden eveneens toepasbaar in een residentiële setting. Deze vaardigheden zullen dan
ook het overkoepelende kader vormen voor het optreden van de pedagogische begeleiding en kunnen
daarnaast gehanteerd worden bij de ouderbegeleiding tijdens of na het verblijf.
Binnen deze vaardigheden kunnen 2 'groepen' onderscheiden worden. Enerzijds die vaardigheden
waarin pro-sociaal gedrag aangemoedigd wordt. Het betreft positieve betrokkenheid, positieve bekrachtiging
en het samen problemen oplossen, ook wel 'JA-functies' of 'steunende functies' genoemd. Anderzijds
zijn er vaardigheden die erop gericht zijn probleemgedrag te verhinderen en /of bij te sturen.
Het betreft de vaardigheden discipline en monitoring, ook wel de 'NEEN-functies' of 'sturende functies'
genoemd. Meer informatie over deze vaardigheden vindt men in bijlage 9.
29

Ervaringsgericht leren
De kern van het ervaringsgericht leren betreft het methodisch aanbieden van ervaringen aan individuen
en groepen met de bedoeling een zo volledig mogelijke ontplooiing van de mens te bereiken. Het is een
vorm van leren waarin actie- en reflectiemomenten elkaar opvolgen, en waarin persoonlijke groei en
ontwikkeling als focus genomen worden.
Als activerende methodiek en begeleidingshouding biedt ervaringsgericht leren mogelijkheden om leerprocessen
op individueel en op groepsniveau op gang te brengen. Het is uitdrukkelijk de bedoeling om
ervaringsgericht leren maximaal te integreren in het basale aanbod.
Daarnaast kan ervaringsleren als gericht en specifiek hulpverleningsaanbod ingezet worden als antwoord
op welbepaalde hulpvragen (cfr. infra, 2.3.2.3.)
Contextgericht werken
Met het oog op het maximaliseren van de slaagkansen op een succesvolle reïntegratie in de samenleving
wordt aandacht besteed aan de ruimere context van elke jongere en van de Gemeenschapsinstelling als
geheel.
Gerichtheid op de ruimere context van de jeugdhulpverlening: netwerking
De Gemeenschapsinstelling biedt een subsidiaire hulpverlening binnen een geïntegreerd welzijnsbeleid.
Met het oog op het realiseren van een vraaggerichte werking wordt binnen het pedagogisch en therapeutisch
handelen toegewerkt naar een integratie van de elementen van hulpverlening binnen en buiten
de Gemeenschapsinstelling.
Deze gerichtheid op de ruimere context van de jeugdhulpverlening wordt vertaald in een maximale
samenwerking en afstemming met relevante actoren binnen de jeugdhulpverlening, en dit zowel op
structureel niveau als op individueel niveau.
Op structureel niveau gaat de Gemeenschapsinstelling gericht samenwerkingsverbanden aan met specifieke
voorzieningen en initiatieven.
In dit verband kan bijvoorbeeld gewezen worden op de structurele samenwerking tussen de Gemeenschapsinstellingen
enerzijds en een aantal 1bis voorzieningen anderzijds in het kader van de uitbouw
van de 'Gestructureerde Kortdurende Residentiële Begeleiding' (GKRB). Het betreft een samenwerkingsverband
waarin beoogd wordt om intensieve trajectbegeleiding uit te bouwen en aan te bieden aan
een specifieke populatie binnen de Gemeenschapsinstelling. Andere voorbeelden op dit vlak zijn de
samenwerkingsverbanden met Oikonde-Tielt en met VZW Overstap.
Vanuit de vooropgestelde contextgerichtheid staan de Gemeenschapsinstellingen uitdrukkelijk open
voor het verder uitbouwen en versterken van gerichte en structurele samenwerkingsverbanden die de
kansen op de sociale reïntegratie van de jongeren die werden toevertrouwd aan de Gemeenschapsinstelling
vergroten. In dit verband wordt ondermeer gedacht aan het aangaan van samenwerkingsverbanden
met betrekking tot herstelrechterlijke interventies.
30

Gerichtheid op de ruimere context van de jongere: aandacht voor ouderondersteuning 1
De aandacht voor - gerichtheid op - de ouders van de jongeren die toevertrouwd worden aan de Gemeenschapsinstelling
vindt zijn grondslag in de vooropgestelde missie en visie. Daarin wordt ondermeer
gesteld dat we vertrekken van de hulpvraag van de jongere en zijn leefomgeving, en dat er emancipatorisch
gewerkt wordt met alle betrokkenen.
Het maximaal betrekken van de leefomgeving van de jongere wordt gerealiseerd in elke fase van het
hulpverleningstraject. (cfr. supra)
Ouderondersteuning omvat ondermeer volgende activiteiten:
bespreken van de hulpvraag met de ouders
bespreken van het vooropgestelde pedagogisch en therapeutisch handelen
informeren over het verloop van de probleembehandeling
samen met ouders voorbereiden en evalueren van verlof
betrekken van de ouders bij de voorbereiding van het vertrek van de jongere uit de instelling
2.3.2 Het specifiek aanbod
2.3.2.1 Cognitieve gedragsmodificatie
Wat? Problem Solving Skills Training 2 , Anger Control Training, Anger Coping Therapy 3
Voor wie? - jongeren met een beperkt sociaal gedragsrepertoire die een sterke tendens vertonen
om vijandige bedoelingen aan anderen toe te schrijven en in conflictsituaties
overmatig agressief reageren
- jongeren met problemen op het vlak van impulscontrole en perspectiefneming
Intern objectief: - vergroten van de zelfcontrole
- vergroten van probleemoplossende vaardigheden
Extern objectief: - minder verwerping door ouders, leerkrachten en (prosociale) leeftijdsgenoten
- minder kans op contact met politie en gerecht
Effectiviteit: 4 Meta-analyse van de resultaten van behandelprogramma’s bij ernstig gedragsgestoorde
adolescenten: b.v. Kazdin & Weisz (1998), Brestan & Eyberg (1998).
1 Hiermee wordt steeds de ruimere leefomgeving bedoeld.
2 Problem Solving Skills Training (PSST) werd ontwikkeld door Kenneth Dodge. Het gaat hier om een specifieke
toepassing van de vaardigheid ‘samen problemen oplossen’ in een individueel therapeutische context.
3 Anger Control Training en Anger Coping Therapy werden ontwikkeld door Feindler en Lochman. Net zoals
PSST zijn dit vormen van zogenaamde cognitieve gedragsmodificatie. De nadruk ligt hier op het vergroten van
de zelfcontrole door middel van innerlijke spraak (o.m. zelfinstructie), ontspanningstechnieken en het aanleren
van probleemoplossende vaardigheden.
4 Voor meer informatie zie literatuurlijst als bijlage 10
31

2.3.2.2 Competentievergroting
Wat? - het aanleren van vaardigheden met betrekking tot zelfzorg, vrije tijd, school en
werk, het leven van alledag, omgang met anderen
- het opsporen en ontwikkelen van eigen interessen en mogelijkheden
- het opsporen en activeren van sociale ondersteuning in de (toekomstige) omgeving
van de jongere
Voor wie? - jongeren voor wie de voorbereiding op zelfstandig wonen en werken centraal
staat
- jongeren bij wie de gedragsproblemen in belangrijke mate samenhangen met
vaardigheidstekorten
Intern objectief: -het terugdringen van vaardigheidstekorten
-het mobiliseren van protectieve factoren (individuele kwaliteiten, sociale ondersteuning)
Extern objectief: maatschappelijke zelfstandigheid vergroten
Effectiviteit: Meta-analyse van al het evaluatieonderzoek op het gebied van de jeugdhulpverlening
in Nederland: Van Gageldonk & Bartels (1990, 1991). Enige behandelingsvorm
die sterk is uitgebouwd in een residentiële context.
2.3.2.3 Ervaringsleren
Wat? Is een activerende methodiek waarin probleemstellende en potentieel grensverleggende
situaties worden aangeboden. Men tracht de jongere te prikkelen door het
uitdagend karakter van de activiteiten. De opeenvolging van activiteit -
nabespreking - activiteit is kenmerkend voor ervaringsleren en wordt de cyclus
van actie en reflectie genoemd.
Voor wie? jongeren bij wie een combinatie van onderstaande indicaties een geïndividualiseerde
toepassing van ervaringsleren noodzakelijk maakt:
- ‘hulpverleningsmoe’
- ‘schoolmoe’
- weinig zicht op eigen mogelijkheden en beperkingen (geen realistisch zelfbeeld,
sterk over- of onderschatten van eigen mogelijkheden)
- beperkte mogelijkheden om de jongere effectief te bereiken door middel van
gesprekken
- externe locus of control
Intern objectief: - het nemen van verantwoordelijkheid, zowel ten aan zien van zichzelf (zelfzorg)
als ten aanzien van anderen (leeftijdsgenoten, ‘gezagsdragers’)
- komen tot een meer realistisch zelfbeeld
- versterken van probleemoplossende vaardigheden
- versterken van motivatie en interesse voor ‘leren’ (in de ruime zin, d.w.z. niet
enkel schools)
32

- versterken van communicatieve vaardigheden en mogelijkheden tot samenwerken
Extern objectief: maximaliseren van de slaagkansen van de oriëntatie na het verblijf in de instelling
Effectiviteit: 5 Meta-analyses: b.v. Cason & Gillis “Lee” (1994), Hattie, J., Marsch H.W., Neill,
J.T. & Richards, G.E. (1997).
2.3.2.4 Individuele counseling - psychotherapie
Wat? Gesprek met een counselor of therapeut in een vertrouwelijke context met een
vooropgesteld doel en met een methodisch en strategisch vastgelegd plan, dat wel
steeds opnieuw kan bijgestuurd worden.
Dit gesprek kan ondersteunend zijn ten aanzien van het pedagogisch proces. Het
verschil ligt dan in het feit dat de hulpverlening diepgaander en intenser wordt, dat
het zich kan verbreden buiten het hier-en-nu gebeuren en b.v. weerkerende schadelijke
gedragspatronen kan helpen ontdekken en veranderen. Dat gesprek kan
ook los van het pedagogisch aanbod staan en b.v. reflectie op gang brengen.
Voor wie? - jongeren wier problematiek (nog) geen aansluiting vindt bij een specifiek, meer
gedragsgericht programma
- jongeren met ernstige aanpassingsproblemen binnen de instelling of bij wie dat
op basis van de diagnose voorspelbaar is
- jongeren met ontwikkelingspsychologische problemen
- jongeren met een meervoudige psychiatrische problematiek
- jongeren met ernstige hechtingsproblemen
- seksueel delinquenten
Intern objectief: - helpen de plaatsing te aanvaarden en zinvol te maken
- ontwikkelen van probleembesef
- barrières in de psychologische ontwikkeling duiden en /of afbouwen
- de psychologische ontwikkeling stimuleren
Extern objectief: - recidive voorkomen
- het bereiken van een hoger ontwikkelingspsychologisch niveau
- motiveren voor en voorbereiden op verdere hulpverlening
- kansen op geslaagde sociale (re)integratie van de jongere vergroten
Effectiviteit: Face validity.
5 Voor meer informatie zie literatuurlijst als bijlage 10
33

2.3.2.5 Psychiatrische begeleiding
Wat? - screening /diagnosestelling psychopathologie algemeen
- screening /diagnosestelling psychofarmacologisch behandelbare aandoeningen
- indicatiestellingen urgente of gedwongen opname, voorlopige bewindvoering,
uithandengeving, verlengde minderjarigheid, internering
- farmacotherapie
- follow-up paramedische begeleiding (kinesitherapie, logopedie, dieet…)
Voor wie? - jongeren die seksuele en /of ernstige gewelddelicten (inclusief brandstichting)
hebben gepleegd
- zwervers
- jongeren met bekende psychiatrische antecendenten en /of die voor hun opname
psychofarmaca gebruikten
- jongeren met ernstig drugmisbruik of –afhankelijkheid
- jongeren met A.D.H.D.-kenmerken
- jongeren met ernstige taalproblemen
- jongeren met IQ < 80
- jongeren verdacht van psychose
- jongeren met ernstige emotionele problemen (o.m. angsten, depressie, geremdheid,
psychotrauma, suïcidegedachten en /of –gedrag, automutilatie)
Intern objectief: opvang en begeleiding van jongeren met psychiatrische problemen
Extern objectief: - snelle doorverwijzing van jongeren met psychiatrische problemen naar een passend
hulpverleningsaanbod
- advies met betrekking tot te nemen juridische maatregelen (uithandengeving,
verlengde minderjarigheid,…)
Effectiviteit 6 : uit verschillende onderzoeken blijkt dat psychiatrische en drugproblemen beduidend
meer voorkomen bij jongeren met ernstig delinquent gedrag. Voor
ons taalgebied: b.v. Vermeiren, Doreleijers, De Clippele & Deboutte, (2000),
Scholte en Doreleijers (2001), Bruinsma, M. & Boon (2001).
2.3.2.6 Paramedische begeleiding
Wat? Individuele verstrekking van paramedische zorg zoals :
- logopedie
- kinesitherapie
- diëtetiek
- relaxatietraining
Voor wie? jongeren met specifieke problemen zoals:
- psychomotorische problemen
- problemen inzake agressieregulatie
- spraak-, lees- en schrijfproblemen
6 Voor meer informatie zie bijlage 10
34

Intern objectief: lichamelijke en psychische gezondheid en functioneren van de jongeren verbeteren
of veilig stellen
Extern objectief: zelfzorg op lichamelijk en psychisch gebied verbeteren
Effectiviteit: Face validity.
2.3.2.7 Ouderbegeleiding 7
Wat? Pedagogische begeleiding van de ouders en training van ouderlijke vaardigheden.
Voor wie? - ouders die een perspectief bieden op regelmatige thuiscontacten of terugkeer
naar huis
- ouders met gezagsproblemen
- problematiek van dwinggedrag en oudermishandeling
- ouders met een eigen hulpvraag met betrekking tot de jongere
Intern objectief: - communicatie tussen jongere en ouders op gang brengen, in stand houden en/of
verbeteren
- pedagogische vaardigheden van ouders verbeteren
- tegemoet komen aan de eigen hulpvraag van de ouders met betrekking tot de
jongere
Extern objectief: kansen op geslaagde reïntegratie van jongere in thuismilieu vergroten
Effectiviteit: 8 Meta-analyse van de resultaten van behandelprogramma’s (i.c. PMT en MST) bij
ernstig gedragsgestoorde adolescenten: b.v. Kazdin & Weisz (1998), Brestan &
Eyberg (1998).
2.3.2.8 Activiteiten met externe ondersteunende systemen
Wat? Het opzetten van samenwerkingsverbanden, al of niet structureel, met externe
ondersteunende systemen op het niveau van:
- de individuele jongere;
- bepaalde leefgroepen, subgroepen van jongeren en van de Gemeenschapsinstelling
7 Multisystemic Therapy( MST) werd ontwikkeld door S. Henggeler en is een ambulante therapievorm die tegelijkertijd
probeert in te werken op de verschillende domeinen - gezin, familie, leeftijdsgenoten, school, buurt,
vereniging - waarop een jongere zich in zijn dagelijks leven beweegt. Dit vanuit van een idee van wisselwerking:
antisociaal gedrag wordt bepaald door het wederkerig samenspel van kenmerken van de individuele jongere en de
sleutelsystemen waarin hij is ingebed.
Voor elke jongere kan bepaald worden welke terreinen van belang en welke tussenkomsten nodig zijn inzake
ouderbegeleiding en de samenwerking met de externe ondersteunende systemen.
8 Voor meer informatie zie bijlage 10
35

Voor wie? jongeren die maatschappelijk gezien in een geïsoleerde of gemarginaliseerde positie
zijn terechtgekomen of dreigen terecht te komen
Intern objectief : het tot stand brengen, bewaren of herstellen van verbindingen tussen de jongere
en de instelling enerzijds en de maatschappelijke omgeving anderzijds.
Extern objectief: kansen op geslaagde sociale (re)integratie van de jongere vergroten
Effectiviteit: 9 - meta-analyse van de resultaten van behandelprogramma’s (i.c. MST) bij ernstig
gedragsgestoorde adolescenten: b.v. Kazdin & Weisz (1998), Brestan & Eyberg
(1998).
- met betrekking tot herstelrechterlijke interventies: Geudens (1999), Maxwell &
Morris (1999)
2.3.2.9 Nazorg
Wat? Begeleiding van de jongere en indien nodig mogelijk zijn ouders (of andere opvoeders)
na het verblijf in de Gemeenschapsinstelling. Het betreft onder meer
volgende activiteiten:
- opvolging en ondersteuning van afspraken met de jeugdrechtbank, bijvoorbeeld
inzake vrijetijdsbesteding, school en /of werk, zelfstandig wonen, omgang
met peers, uitgaan, alcohol en drugs,…
- pedagogische begeleiding van de jongere, inzonderheid competentievergroting
- pedagogische begeleiding van ouders (of andere opvoeders)
- training ouderlijke vaardigheden
- overleg met en overdracht naar externe hulpverleners of systemen
Voor wie? jongeren en ouders (of andere opvoeders) die nog verdere ondersteuning na het
verblijf in de instelling nodig hebben en die niet (onmiddellijk) kunnen genieten
van een extern begeleidingsaanbod.
In eerste instantie wordt gedacht aan volgende indicaties:
- Ouders die, eventueel noodgedwongen, een perspectief bieden op terugkeer
naar huis
- Ouders met gezagsproblemen
- Problematiek van dwinggedrag en oudermishandeling
- Ouders met een eigen hulpvraag
- jongeren bij wie de gedragsproblemen in belangrijke mate samenhangen
met vaardigheidstekorten
- jongeren met een grote behoefte aan externe controle en sturing
- gezinnen die maatschappelijk gezien in een geïsoleerde of gemarginaliseerde
positie zijn terechtgekomen of dreigen terecht te komen
Extern objectief: garanderen van een naadloze aansluiting van de hulpverlening tijdens het verblijf
in de Gemeenschapsinstelling en de daaropvolgende leefsituatie en dit met het
9 Voor meer informatie zie literatuurlijst als bijlage 10
36

oog op het maximaliseren van de kansen op een geslaagde (re)integratie in het
thuismilieu.
Effectiviteit: Meta-analyse van de resultaten van behandelprogramma’s (i.c. PMT en MST) bij
ernstig gedragsgestoorde adolescenten: b.v. Kazdin & Weisz (1998), Brestan &
Eyberg (1998).
Op de volgende bladzijde wordt het uitgewerkte model op een schematische wijze voorgesteld.
Daarna zullen wij in het volgende hoofdstuk nader ingaan op de vraag hoe het hulpverleningsaanbod in
de praktijk concreet georganiseerd wordt.
37

Fase
Pedagogisch model : schematische voorstelling van de fases van het hulpverleningstraject en het
hulpverleningsaanbod
Probleemverkenning
BASAAL HULPVERLENINGS-
AANBOD
• invulling van de functies verblijf, toezicht,
opvoedende relatie, verzorging en
dagbesteding
• inhoudelijke krijtlijnen:
• 5 opvoedkundige vaardigheden
• ervaringsgericht leren
• contextgericht werken
SPECIFIEK HULPVERLENINGS-
AANBOD
• gericht antwoord op onmiddellijk
transparante hulpvraag
• in functie van uitklaren van de hulpvraag
Probleembehandeling
BASAAL HULPVERLENINGS-
AANBOD
• invulling van de functies verblijf, toezicht,
opvoedende relatie, verzorging en
dagbesteding
• inhoudelijke krijtlijnen:
• 5 opvoedkundige vaardigheden
• ervaringsgericht leren
• contextgericht werken
SPECIFIEK HULPVERLENINGS-
AANBOD
• gericht antwoord op de hulpvraag
• vooropgesteld in handelingsplan
Interventies
na verblijf
SPECIFIEK HULPVERLENINGS-
AANBOD
• nazorg : specifiek aanbod gerealiseerd na
vertrek van de jongere uit de
Gemeenschapsinstelling
• vooropgesteld in handelingsplan
38

3 Organisatie van de werking
In het derde hoofdstuk wordt het geëxpliciteerde hulpverleningsaanbod - dat werd uitgewerkt in het
tweede hoofdstuk - inhoudelijk gestructureerd. In eerste instantie wordt het groeperingscriterium
geduid, waarna de diverse hulpverleningsmodules voorgesteld worden.
3.1 Differentiatie in de groepsvorm
Om het vooropgestelde hulpverleningsaanbod ten aanzien van de heterogene populatie binnen de
residentiële context van de Gemeenschapsinstelling te effectueren, dringt een structurering van dit
aanbod zich op. Op het vlak van de organisatie van de aan te bieden hulpverlening kunnen diverse
groeperings- en /of differentiatiecriteria gehanteerd worden.
Op basis van het uitgangspunt om het hulpverleningsaanbod maximaal vraaggericht aan te wenden,
wordt het vooropgestelde hulpverleningsaanbod in eerste instantie geclusterd in de vorm van modules.
Een module betreft een homogene eenheid van hulp die toepasbaar kan zijn bij één of meerdere
doelgroepen. Een module is een nader gespecificeerde functie of een bepaalde combinatie van functies.
De modulebeschrijving geeft zicht op intensiteit, frequentie, duur, doelgroep(en), methodiek,…
10
Het expliciteren van het pedagogische en therapeutische aanbod binnen de Gemeenschapsinstelling
in de vorm van modules leidt tot een transparante structurering van dit aanbod binnen de context
van de integrale jeugdhulpverlening en biedt maximale kansen om de vooropgestelde subsidiaire
hulpverleningsopdracht te realiseren binnen een geïntegreerd welzijnsbeleid.
Volgende modules worden structureel aangeboden binnen de Gemeenschapsinstellingen:
39
- module verblijf
- module onthaal
- module diagnose
- module begeleiding, behandeling en training
- module geïndividualiseerd residentieel traject
10 Zie "Modulering Integrale Jeugdhulp, handleiding, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, pag. 27"

3.2 Aangeboden modules
In wat volgt wordt elke aangeboden module voorgesteld aan de hand van volgende elementen:
- visie : geeft weer vanuit welke achtergrond de hulp wordt aangeboden;
- doel : maakt duidelijk welke situatie nagestreefd wordt;
- functie : een algemeen aangeduide, op een bepaald doel gerichte (hulp)activiteit.
- acties : zijn een middel om een doel te bereiken en geven vorm aan een functie
- locatie : plaats waar de hulp wordt aangeboden
- frequentie : aanduiding van de spreiding van het aantal rechtstreekse hulpverlenende contacten
- intensiteit : gemiddelde duur van één hulpverleningscontact
- duur : tijdsperiode waarbinnen de module wordt aangeboden
- betrokken disciplines : eerste aanduiding van de betrokken beroepsgroepen
- voortgangsbewaking : evaluatie
- betrokken cliënten : globale beschrijving van de doelgroep waarnaar de module is gericht
- indicaties en contra-indicaties : criteria die aangeven voor wie de module wél en voor wie ze
niet geschikt is
De werkgroep "modulering Gemeenschapsinstellingen", die opgericht werd in het kader
van de integrale jeugdhulpverlening, zal deze modules verder uitwerken en verfijnen tegen
30 juni 2003.
3.2.1 Module "Verblijf"
Inhoud module "Verblijf " :
Visie:
Binnen de module “Verblijf” wordt een vrijheidsinperkend en structuurverlenend, residentieel aanbod
geleverd binnen de Gemeenschapsinstellingen. Dit aanbod vormt de basis voor een kwaliteitsvolle,
pedagogische en subsidiaire hulpverlening.
Doelen: - een aangepaste accommodatie wordt voorzien;
- een veilige situatie is gecreëerd waarin de jongere eigen activiteiten zelfstandig kan uitvoeren
of waarin hij beschermd wordt tegen externe negatieve invloeden en/of tegen
zichzelf;
- een ontbrekende of problematische primaire opvoedende relatie is gecompenseerd;
- er is voorzien in de lichamelijke basisbehoeften van de cliënt;
- er is, als alternatief voor onderwijs, een zinvolle dagbesteding georganiseerd en uitgevoerd
voor cliënten die niet kunnen deelnemen aan het regulier onderwijs.
Functie - verblijf
- toezicht
- opvoedende relatie
- verzorging
- dagbesteding
40

Acties:
- het bieden van accommodatie aan de cliënt, variërend van dagdeel tot korte of lange aansluitende
perioden;
- het observerend aanwezig zijn, klaar om begeleidend, verzorgend of bewakend op te treden
als hier nood aan is;
- het bieden van een tijdelijke, aanvullende of vervangende opvoedende relatie
- bij algemene dagelijkse levensverrichtingen wordt hulp geboden. Deze is noodzakelijk omwille
van beperkingen en functionele stoornissen.
- Basaal aanbod
- doelgerichte individuele activiteiten
- onthaalprocedure in de leefgroep
- vrijetijdsinvulling
- huishoudelijke activiteiten (maaltijden; onderhoudstaken,…)
- huisonderwijs (onderdeel onderwijsproces)
Locatie: residentieel
Frequentie: dagelijks
Intensiteit: 24 uur
Duur: i.f.v. een van de hiernavolgende vier modules die tegelijkertijd met de module "Verblijf"
wordt aangeboden.
Betrokken disciplines:
- direct betrokken hulpverleners:
- begeleiders
- leerkrachten (onderwijsproces)
- indirect betrokkenen: geen
- overhead:
- nachtwaker (ondersteunende processen)
- huisarts en verpleegkundige (ondersteunende processen)
Voortgangsbewaking:
- registratie cliëntgegevens
- tussentijdse evaluaties
- afronding en eindevaluatie
Ontvangers module "Verblijf":
Betrokken cliënten:
- jongere
Indicaties en contra-indicaties:
- Indicatie van structureel niveau: beslissing van de jeugdrechter tot plaatsing in de Gemeenschapsinstelling
(beschikking).
- Steeds in combinatie met een van de modules 3.2.2. t.e.m. 3.2.5.
41

3.2.2 Module "Onthaal - Vraagverheldering"
Inhoud module "Onthaal - Vraagverheldering"
Visie:
Binnen de module "Onthaal - Vraagverheldering" wordt gehandeld vanuit het basale pedagogische
kader binnen de Gemeenschapsinstellingen. Hierin staan de 5 opvoedingsvaardigheden van Patterson
centraal, evenals elementen van ervaringsgericht leren en een sterke contextgerichte werking, die
onder meer vertaald wordt in initiatieven op het vlak van ouderondersteuning.
Doel: - deblokkeren; eventueel externe time-out
- onthaal in afwachting van een verwijzing naar andere hulpverlening
Functie: onthaal
vraagverheldering
Acties:
Basaal aanbod
42
Omwille van de heterogeniteit van de populatie, dient een leefgroepregime uitgebouwd te
worden dat de mogelijkheid biedt om intern te differentiëren afhankelijk van de vooropgestelde
doelstelling(en):
- eerste contact met de cliënt en het beluisteren van de hulpvraag
- het opmaken van een eerste analyse van de hulpvraag, om een terugkeer naar de voorziening
van herkomst mogelijk te maken of om een vervolgaanbod te formuleren
- doelgerichte individuele activiteiten
- individuele gesprekken
- individuele activiteiten op maat
- ontvangen van bezoekers
- doelgerichte groepsactiviteiten
- ouderondersteuning
Specifiek aanbod
Op basis van het handelingsplan wordt het aangewezen therapeutisch aanbod gerealiseerd.
Omwille van korte verblijfsduur in principe geen langdurig therapeutisch aanbod.
- individuele counseling
- psychiatrische begeleiding
- paramedische begeleiding
Locatie: residentieel
Frequentie:
- basaal aanbod: dagelijks
- specifiek aanbod: afhankelijk van de hulpvraag en de specificiteit van het aanbod
Intensiteit:

43
- basaal aanbod: 24 uur
- specifiek aanbod: afhankelijk van de hulpvraag en de specificiteit van het aanbod
Duur: maximaal 1 maand
Betrokken disciplines:
- direct betrokken hulpverleners:
- begeleiders
- maatschappelijk werkers, orthopedagogen, klinisch psychologen
- leerkrachten (onderwijsproces)
- psychiater
- indirect betrokkenen:
- huisarts
Voortgangsbewaking:
- registratie cliëntgegevens
- tussentijdse evaluaties
- afronding en eindevaluatie
Ontvangers module "Onthaal - Vraagverheldering"
Betrokken cliënten:
- jongere
- ouders-leefomgeving
Indicaties en contra-indicaties:
- Indicatie van structureel niveau: beslissing van de Jeugdrechter tot plaatsing in de Gemeenschapsinstelling
(beschikking).
- De module wordt steeds aangeboden samen met de module "verblijf".

3.2.3 Module "Diagnose"
Inhoud module "diagnose" :
Visie:
44
Binnen de module "diagnose" wordt gehandeld vanuit het basale pedagogische kader binnen
de Gemeenschapsinstellingen. Hierin staan de 5 opvoedingsvaardigheden van Patterson centraal,
evenals elementen van ervaringsgericht leren en een sterke contextgerichte werking, die
onder meer vertaald wordt in initiatieven op het vlak van ouderondersteuning.
Doel: multidisciplinaire observatie in functie van het formuleren van een advies
Functie: diagnose
Actie: het opbouwen van een gedetailleerd beeld van de cliënt waarin de hulpvraag, de problematiek
en de daarmee samenhangende factoren, alsook de aangrijpingspunten voor een mogelijke
oplossing in een zinvol onderling verband zijn gebracht. Hierbij wordt gestreefd naar de
binnen de integrale jeugdhulp gestelde kwaliteitseisen inzake diagnostiek.
Basaal aanbod
De verschillende componenten van het pedagogisch programma worden uitgebouwd met
het oog op het realiseren van de diagnoseopdracht. Dit impliceert dat de jongeren op een
meer analytische, bevragende wijze benaderd worden tijdens volgende activiteiten:
- doelgerichte individuele activiteiten
- individuele gesprekken
- individuele activiteiten op maat
- ontvangen van bezoekers
- doelgerichte groepsactiviteiten waarbij specifieke methodieken gehanteerd worden om
een beter zicht te krijgen op de mogelijkheden en beperkingen van de jongere en zijn
omgeving op diverse domeinen. Het betreft onder meer initiatieven gestoeld op de modellen
van ervaringsleren en sociale competentievergroting.
- ouderondersteuning
- psychodiagnostiek
Specifiek aanbod
Op basis van het handelingsplan wordt het aangewezen therapeutisch aanbod gerealiseerd.
- individuele counseling
- ervaringsleren
- psychiatrische begeleiding
- paramedische begeleiding
- ouderbegeleiding
- activiteiten met externe ondersteunende systemen
- nazorg

Locatie: residentieel (en ambulant voor nazorg)
Frequentie:
45
- basaal aanbod: dagelijks en wekelijks
- specifiek aanbod: afhankelijk van de hulpvraag en de specificiteit van het specifieke aanbod
Intensiteit: basaal aanbod: 24 uur
Duur: minimaal 2 maand
Betrokken disciplines:
- direct betrokken hulpverleners:
- begeleiders
- maatschappelijk werkers, orthopedagogen, klinisch psychologen
- leerkrachten (onderwijsproces)
- psychiater
- indirect betrokkenen:
- paramedici
- huisarts
Voortgangsbewaking:
- registratie cliëntgegevens
- tussentijdse evaluaties
- afronding en eindevaluatie
Ontvangers module "diagnose" :
Betrokken cliënten:
- jongere
- ouders - leefomgeving
Indicaties en contra-indicaties:
- Indicatie van structureel niveau: beslissing van de jeugdrechter tot plaatsing in de Gemeenschapsinstelling
met de vraag tot observatie (beschikking)
- De module wordt steeds aangeboden samen met de module "verblijf", tenzij voor nazorg.

3.2.4 Module "Begeleiding, behandeling en training"
Inhoud module "Begeleiding, behandeling en training":
Visie:
46
Binnen de module "begeleiding, behandeling en training" wordt gehandeld vanuit het basale
pedagogische kader binnen de Gemeenschapsinstellingen. Hierin staan de 5 opvoedingsvaardigheden
van Patterson centraal, evenals elementen van ervaringsgericht leren en een
sterke contextgerichte werking, die onder meer vertaald wordt in initiatieven op het vlak van
ouderondersteuning.
Doel: vergroten en leren adequaat aanwenden van de competenties van de jongeren op cognitief,
emotioneel en gedragsmatig vlak vanuit een gestructureerd en vrijheidsinperkend kader
Functie:
- begeleiding
- behandeling
- training
Acties:
- het bieden van een breed getakte, generalistische ondersteuning, in eerste instantie gefocust
op het samen met de cliënt zoeken naar antwoorden en oplossingen voor zijn of haar situatie;
- het op een systematische, specialistische, gestructureerde en methodische wijze beïnvloeden
van het (psychisch, sociaal of somatisch) functioneren van de cliënt;
- het systematisch aanleren en inoefenen van specifieke vaardigheden (bv. sociale vaardigheidstraining,
pedagogische vaardigheden, training van taal-, spraak-, en motorische vaardigheden,
specifieke cognitieve of schoolse vaardigheden, algemene beroeps en huishoudelijke
vaardigheden,…).
Basaal programma
De jongeren krijgen een pedagogisch programma aangeboden waarbij specifieke klemtonen gelegd
worden op basis van het handelingsplan.
- doelgerichte individuele activiteiten
- individuele gesprekken
- individuele activiteiten op maat
- ontvangen van bezoekers
- doelgerichte groepsactiviteiten
Om te werken rond bovenstaande doelstellingen wordt onder meer een cyclus ervaringsgerichte
activiteiten georganiseerd.
- ouderondersteuning

47
Specifiek aanbod
Op basis van het handelingsplan wordt het aangewezen therapeutisch aanbod gerealiseerd.
- gedragsmodificatie
- competentievergroting
- ervaringsleren
- individuele counseling
- psychotherapie
- psychiatrische begeleiding
- paramedische begeleiding
- ouderbegeleiding
- activiteiten met externe ondersteunende systemen
- nazorg
Locatie: residentieel (en ambulant voor nazorg)
Frequentie:
- basaal aanbod: dagelijks
- specifiek aanbod: afhankelijk van de hulpvraag en de specificiteit van het aanbod
Intensiteit:
- basaal aanbod: 24 uur
- specifiek aanbod: afhankelijk van de hulpvraag en de specificiteit van het aanbod
Duur: minimaal 3 maand
Betrokken disciplines:
- direct betrokken hulpverleners:
- begeleiders
- maatschappelijk werkers, orthopedagogen, klinisch psychologen
- leerkrachten (onderwijsproces)
- psychiater
- indirect betrokkenen:
- paramedici
- huisarts
Voortgangsbewaking:
- registratie cliëntgegevens
- tussentijdse evaluaties
- afronding en eindevaluatie

Ontvangers module "Begeleiding, behandeling en training" :
Betrokken cliënten:
48
- jongere
- ouders - leefomgeving
Indicaties en contra-indicaties:
- Indicatie van structureel niveau: beslissing van de jeugdrechter tot plaatsing in de Gemeenschapsinstelling
(beschikking)
- De module wordt steeds aangeboden samen met de module "verblijf", tenzij voor nazorg.

3.2.5 Module "Geïndividualiseerd Residentieel Traject - GRT"
Inhoud module geïndividualiseerd traject :
Visie:
49
Voor een deelpopulatie binnen de Gemeenschapsinstellingen wordt vooropgesteld dat het
realiseren van het hulpverleningsaanbod op een sterk geïndividualiseerde wijze dient te worden
aangeboden.
Doel:
- de jongere voorbereiden op een integratie in de samenleving als autonoom en sociaal individu
- het functioneren van de jongere in positieve zin veranderen, herstellen
- achteruitgang in het functioneren voorkomen, vertragen
- verwerven van vaardigheden
- beter inzicht in de eigen situatie bekomen, terugval voorkomen, een problematische situatie
of toestand draaglijk maken, praktische ondersteuning bieden, de draagkracht vergroten
Functie:
- behandeling
- training
- begeleiding
Acties:
Specifiek aanbod
Op basis van het handelingsplan wordt het aangewezen therapeutisch aanbod gerealiseerd.
- gedragsmodificatie
- competentievergroting
- ervaringsleren
- individuele counseling
- psychotherapie
- psychiatrische begeleiding
- paramedische begeleiding
- ouderbegeleiding
- activiteiten met externe ondersteunende systemen
- nazorg
Omwille van de heterogeniteit van de populatie dient een leefgroepregime uitgebouwd dat de
mogelijkheid biedt om intern te differentiëren, afhankelijk van de vooropgestelde doelstelling(en):
- doelgerichte individuele activiteiten
- individuele gesprekken
- individuele activiteiten op maat
- ontvangen van bezoekers
- doelgerichte groepsactiviteiten
- ouderondersteuning

In functie van de mogelijke specificiteit van de verblijfsfunctie kan eveneens worden voorzien in:
- aangepaste vrijetijdsinvulling
- aangepaste huishoudelijke activiteiten
- aangepaste dagbesteding
Locatie: residentieel (of semi-residentieel in functie van de specifieke hulpvraag en voor nazorg
ambulant )
Frequentie:
- specifiek aanbod: afhankelijk van de hulpvraag en de specificiteit van het specifieke aanbod
Intensiteit:
- specifiek aanbod: afhankelijk van de hulpvraag en de specificiteit van het specifieke aanbod
Duur: op maat van de specifieke hulpvraag
Betrokken disciplines:
- direct betrokken hulpverleners:
- begeleiders
- maatschappelijk werkers, orthopedagogen, klinisch psychologen
- psychiater
- indirect betrokkenen:
- paramedici
- huisarts
Voortgangsbewaking:
- registratie cliëntgegevens
- tussentijdse evaluaties
- afronding en eindevaluatie
Ontvangers module geïndividualiseerd traject :
Betrokken cliënten:
- jongere
- ouders - leefomgeving
Indicaties en contra-indicaties:
- indicatie van structureel niveau: exclusief voor jongeren die al verblijven in de Gemeenschapsinstelling
- de module wordt steeds aangeboden samen met de module "verblijf", tenzij voor semiresidentiële
activiteiten of voor nazorg
- omwille van specificiteit van de hulpvraag is het basaal hulpverleningsaanbod te ontraden
- indien structureel mogelijk, bij voorkeur aan te bieden binnen open capaciteit (cfr. infra).
50

3.3 Aanbodmatrix
Samenvattend wordt per module volgend hulpaanbod aangeboden:
MODULE
AANBOD
Verblijf
Onthaal en
vraagverheldering
Diagnose
Begeleiding,
behandeling en
training
Geïndividualiseerd
Resident
Traject
BASAAL Gedragsmodificatie
X
Competentievergroting
Ervarings-
leren
Ind. Counseling,psychotherapie
Psychiatrischebegeleiding
Paramedische
begeleiding
X X X x
Ouderbegeleiding
Activiteiten
externe
systemen
X X X X X X X X x
X X X X X X X
X
Nazorg
X X
X X X X X X X X X
51

4 Hertekening pedagogisch proces
4.1 Procestekening pedagogisch proces
Informatie Overleggen Voorbereiden/ Beslissen Uitvoeren Evalueren
Verwerken Adviseren
Jongere wordt Opname
aangemeld
Activiteiten
basaal aanbod
Intern
Opstellen
handelingsplan
Toewijzen aan Activiteiten
leefgroep basaal aanbod
J J
Jongere Therapeutisch progr Activiteiten
Therapeutisch progr
J J
Ouders Ouderbegeleiding Activiteiten
Ouderbegeleiding
J J
Andere Ext. Onderst. Syst. Activiteiten
Ext. Onderst. Syst.
Evaluatie-
Intern en extern momenten
Voorstellen
vervolgtraject
Intern
Extern Nazorg J
N
N
Jongere verlaat
GBJ - einde hulp
Jongere verlaat GBJ
- Start activiteiten
nazorg
Einde hulp
Extern Doelstellingen
(meetfactoren) pedagogisch proces
Aanpassen proces
52

4.2 Beschrijving pedagogisch proces
Het verblijf in de Gemeenschapsinstelling begint bij de aanmelding van de jongere waarna hij, bij aankomst,
wordt opgenomen in de instroomleefgroep (cfr 5.1.4.). In deze groep wordt gewerkt aan de hand
van het basaal aanbod. Daarnaast wordt gericht informatie verzameld om de individuele hulpvraag uit te
klaren. Op grond van deze informatie zal dan het handelingsplan worden opgesteld.
Deze activiteiten situeren zich in de fase van de probleemverkenning.
Op grond van (de eerste aanzetten tot) het handelingsplan en afhankelijk van de interne mogelijkheden
wordt de jongere toegewezen aan een leefgroep.
Ook in deze groep wordt gewerkt aan de hand van het basaal aanbod. Afhankelijk van de individuele
hulpvraag en het individuele handelingsplan kan daarnaast worden gewerkt aan de hand van het specifiek
aanbod. De activiteiten binnen dit specifiek aanbod kunnen dan bestaan uit cognitieve gedragsmodificatie,
competentievergroting, ervaringsleren, individuele therapeutische gesprekken /counseling, psychiatrische
begeleiding, paramedische begeleiding (binnen het processchema geclusterd onder de noemer “therapeutisch
aanbod”), en /of ouderbegeleiding en /of werken met externe ondersteunende systemen. Deze
activiteiten van het specifiek aanbod worden telkens overlegd met de betrokkenen.
Aan de hand van interne en externe informatie worden deze activiteiten permanent geëvalueerd. Deze
evaluatie kan aanleiding geven tot bijsturingen, zowel op het niveau van het specifiek aanbod, op het niveau
van het basaal aanbod, als op het niveau van het handelingsplan.
Deze activiteiten situeren zich in de fase van de probleembehandeling.
Wanneer de beslissing wordt genomen dat de jongere de Gemeenschapsinstelling verlaat, kunnen nazorgactiviteiten
worden voorzien. Voor een aantal jongeren zal de Gemeenschapsinstelling zelf deze activiteiten
uitvoeren.
Deze activiteiten situeren zich in de fase van de interventies na het verblijf.
Ten slotte wordt de jongere na zijn ontslag opgevolgd met het oog op het evalueren van het pedagogisch
proces. Aan de hand van de verworven meetfactoren worden de effectiviteit van het pedagogisch proces,
alsook de doelstellingen van dit proces geëvalueerd. Dit kan leiden tot wijzigingen of aanpassingen binnen
het pedagogisch proces op micro-, meso- en/of macroniveau.
In het voorgaande werd reeds een gedetailleerde omschrijving gegeven van de activiteiten van het basaal
aanbod en het specifiek aanbod (cognitieve gedragsmodificatie, competentievergroting, ervaringsleren,
individuele therapeutische gesprekken /counseling, psychiatrische begeleiding, paramedische begeleiding,
ouderbegeleiding, werken met externe ondersteunende systemen en nazorg).
Hieronder gaan we dan ook nog enkel in op het deelproces "vraagverheldering en opstellen handelingsplan".
53

4.3 Activiteitenclusters binnen het pedagogisch proces
Procestekening "Vraagverheldering" en "Opstellen handelingsplan"
Informatie Overleggen Voorbereiden/ Beslissen Uitvoeren Evalueren
verwerken adviseren
Jongere wordt
aangemeld
Extern Opnemen
Administratie
rond opname
Uitklaren Activiteiten
plaatsingsgrond Basaal aanbod
Opvolgen
Intern - extern Screenen
J
Intern Doorschuiven Toewijzen
aan leefgroep
N
Multidisciplinair Werkhypothesen Aanzetten
team handelingsplan
Jongere Handelingsplan
Informatie
vergaren
54

4.4 Procesbeschrijving "Vraagverheldering" en "Opstellen handelingsplan"
Bij de aanmelding van de jongere worden de eerste intakegegevens verworven en
verwerkt en starten de voorbereidingen voor de opname van de jongere op de onthaalleefgroep.
Bij zijn aankomst doorloopt de jongere de opnameprocedure. De eerste
dag van het verblijf wordt tevens de nodige administratie gevoerd, intern en extern.
Tijdens de onthaalfase werkt de jongere een passend activiteitenprogramma af binnen
het basaal aanbod. Via contacten en overleg met externen worden intussen de
plaatsingsgrond en de doelstelling van het verblijf uitgeklaard.
Intern wordt de jongere opgevolgd door gericht zijn gedrag te observeren en wordt hij
gescreend aan de hand van verschillende instrumenten. Bij externen wordt verder
bijkomende informatie vergaard. Op grond van al deze informatie worden binnen
een multidisciplinair overleg een aantal werkhypothesen geformuleerd die resulteren
in een aanzet tot handelingsplan. Dit plan wordt overlegd met de jongere zelf en resulteert
zo in het uiteindelijke handelingsplan.
Afhankelijk van de interne mogelijkheden en op grond van de aanzet tot handelingsplan
wordt de jongere in de loop van dit proces toegewezen aan een leefgroep.

5 Organisatie - Voorwaarden voor een effectief procesverloop
5.1 De leefgroepen
5.1.1 Groepswerking met jongeren
De module "verblijf" wordt georganiseerd in groepen, verder leefgroepen genoemd. De hoofdmoot
van het basale pedagogisch aanbod zal in deze leefgroepen aangeboden worden. Voor bepaalde
activiteiten van het basale of specifieke aanbod kan er eventueel ook leefgroepoverschrijdend
of individueel gewerkt worden.
5.1.2 Leefgroepgrootte
Binnen het werkveld is er algemene eensgezindheid over het feit dat bij het bepalen van de leefgroepgrootte
rekening moet worden gehouden met:
- de aard (ernst) van de problematiek
- de aard (ingrijpendheid) van de hulpverlening.
Om verschillende redenen wegen beide criteria in het geval van de Gemeenschapsinstellingen
zwaar door:
- er is de opname- en behoudsplicht, die uniek is in het werkveld en ertoe leidt dat de meest
problematische jongeren in de Gemeenschapsinstellingen terecht komen
- de hulpverlening heeft altijd een gedwongen en dus ingrijpend karakter
- vele jongeren, die in de Gemeenschapsinstellingen terecht komen, hebben al een lange weg
afgelegd op het traject van de hulpverlening.
Verschillende onderzoeken hebben aangetoond dat de grootte van de leefgroep een invloed heeft
op de kwaliteit van het pedagogisch handelen van de opvoed(st)ers (o.m. Van der Ploeg & Scholte,
1988) 11 . Onderzoek van Hellinckx e.a. (1990, p. 90) wijst uit dat 60% van de opvoed(st)ers
een groepsgrootte van 6 tot 8 minderjarigen het meest wenselijk vindt.
Uit een belevingsonderzoek uitgevoerd bij jeugdigen met psychosociale problemen, die waren
opgenomen in Nederlandse kindertehuizen (Klüppel & Slijkerman, 1983), kwam naar voor dat
ongeveer 60% van de minderjarigen een groep van meer dan 6 jongeren als ‘te druk’ ervaart. De
auteurs beschrijven deze beleving als het crowding fenomeen, waarmee bedoeld wordt dat de
dicht(bevolkt)heid van de leefgroep negatief wordt gewaardeerd omdat men zich bij een overmaat
aan prikkels niet meer kan aanpassen en men in zijn gedrag belemmerd wordt.
De hier geciteerde onderzoekers besluiten dat de optimale groepsgrootte ligt tussen 6 en 8 jongeren
per leefgroep, rekening houdend met de ernst van de problematiek en de ingrijpendheid van
de hulpverlening.
Uit diverse andere onderzoeken blijkt dat het bijeenbrengen van antisociale of deviante jongeren
onder bepaalde omstandigheden, c.q. wanneer de structurering van de groepsinteracties en het
toezicht door volwassenen ontoereikend zijn, het probleemgedrag, als gevolg van negatieve on-
11 Zie literatuurlijst i.v.m. leefgroepgrootte als bijlage 11
56

derlinge beïnvloeding, juist kan versterken (Dishion, McCord & Poulin, 1999; Kazdin, 1997; Patterson,
Reid & Dishion, 1992; Elliott, Huizinga & Ageton, 1985; Klein, 1971 & 1969; Miller,
1962). Het spreekt voor zich dat structurering en toezicht beter kunnen gerealiseerd worden
naarmate de leefgroep kleiner is.
Tot slot verwijzen wij nog naar een recent pilootproject 12 betreffende de opvang en intensieve
behandeling van delinquente jongeren met een psychiatrische problematiek. Ook hier wordt gewerkt
met eenheden van 8 bedden.
Op basis van de hoger vermelde gegevens en steunend op een persoonlijk advies van
prof. dr. W. Hellinckx (d.d. 28.11.01) 13 stellen wij inzake leefgroepgrootte een theoretisch
gemiddelde van 9 voor met een minimum van 8 en een maximum van 10 jongeren per
leefgroep.
De directieraad van het departement Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur heeft in zijn
vergadering van 5 februari 2003 beslist dat voor de berekening van het aantal leefgroepen
gerekend moet worden met een leefgroepgrootte van 10 plaatsen. Theoretisch komt dit
erop neer dat elke leefgroep 9 opnameplaatsen binnen en één instroomplaats buiten de
wettelijke capaciteit telt.
5.1.3 Toewijzing aan een leefgroep
De toewijzing van een jongere aan een leefgroep gebeurt op basis van de volgende criteria:
Interne criteria
- de module waaraan de jongere behoefte heeft
- de concrete, individuele hulpbehoefte van de jongere zelf
- de nood aan een geïndividualiseerde aanpak
- de mate van structurering
- de fase in het verblijfstraject
- de nood aan reïntegratieactiviteiten
Eventuele externe criteria die bijkomend in overweging kunnen worden genomen:
- de verwachtingen en doelstellingen van de verwijzer
- de plaatsingsgrond
- de plaatsingsduur
12 Schrijven d.d. 12 december 2002 van de minister van Sociale Zaken en Pensioenen en de minister van
Consumentenzaken, Volksgezondheid en Leefmilieu aan de Vlaamse minister van Welzijn, Gezondheid
en Gelijke Kansen betreffende een pilootproject voor de opvang en intensieve behandeling van delinquente
jongeren met een psychiatrische problematiek.
13 Zie advies als bijlage 12
57

5.1.4 Instroomleefgroep buiten capaciteit
Elke campus heeft een instroomleefgroep. Deze instroomleefgroep staat in voor:
- de opname van nieuwe jongeren en de heropname van ontvluchte jongeren
- interne time-out (voor crisissituaties, naast specifieke maatregelen op de eigen leefgroep)
- externe time-out
Opname
De opname van jongeren houdt o.m. volgende acties in:
- veiligheidscontrole: wapens, drugs
- acclimatisatie: aanvaarding van de plaatsing, agressie- en fuguevermindering, beheersen van
afkickverschijnselen
- screening: medisch, psychosociaal
- het maken van een eerste aanzet tot handelingsplan
- het formuleren van een voorstel tot leefgroeptoewijzing
- informeren over de werking en regels van de instelling, de rechten van de jongeren
Interne time-out
Als gevolg van de behoudsplicht beschikken de Gemeenschapsinstellingen niet over de mogelijkheid
om een jongere wiens gedragsproblematiek op een bepaald ogenblik de draagkracht van de
leefgroep of het begeleidend team overschrijdt uit de instelling te verwijderen. Om die reden is er
behoefte aan een aparte eenheid waar jongeren tijdelijk kunnen afgezonderd worden.
Externe time-out
Een aantal private instellingen of diensten zijn bereid om bepaalde jongeren met een ernstige
gedragsproblematiek op te nemen op voorwaarde dat de Gemeenschapsinstellingen deze jongeren
onmiddellijk terug opnemen indien zij zich niet aan de gemaakte afspraken houden of gedragsmatig
tijdelijk niet meer hanteerbaar zijn in een minder gestructureerde setting. Uiteraard
kunnen de Gemeenschapsinstellingen een dergelijke heropnamegarantie slechts bieden wanneer
ze beschikken over een aparte eenheid waar jongeren ten allen tijde kunnen opgenomen en onthaald
worden.
Buiten capaciteit
De instroomleefgroep maakt géén deel uit van de wettelijk voorziene instellingscapaciteit. De
instroomleefgroep wordt dus buiten capaciteit georganiseerd en dit om de volgende redenen:
- ruimte scheppen voor intake
- ruimte scheppen voor differentiatie in groepsvorm (het gebruik van een korte verblijfsperiode
i.f.v. een optimale allocatie naar de meest geschikte leefgroep)
- beschermen van de integriteit van de werking van de andere leefgroepen (interne time-out)
- specifieke veiligheidscontrole
- bieden van heropnamemogelijkheid aan private instellingen of diensten (externe time-out)
Op basis van praktijkervaring en de cijfers van de laatste jaren met betrekking tot opname en
interne time-out stellen wij een instroomcapaciteit voor die minimaal 10% van de wettelijk voorziene
instellingscapaciteit bedraagt.
58

5.2 POS versus MOF
De verwijzingen van jongeren door de jeugdrechtbanken naar de gemeenschapsinstellingen met
het oog op residentiële opvang en begeleiding steunen op twee van elkaar te onderscheiden wetteksten:
1° de decreten inzake Bijzondere jeugdbijstand gecoördineerd op 4 april 1990 voor jongeren in
een ernstige, problematische opvoedingssituatie (POS);
2° de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming van toepassing op minderjarigen die
een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd (MOF).
In het kader van reflecties over de beleidsvoering wordt regelmatig de idee geopperd om tegenover
deze twee groepen ook een "tweesporenbeleid" te hanteren m.a.w. een volledige scheiding
tussen deze twee groepen door te voeren, ook tijdens de plaatsing in de gemeenschapsinstellingen.
In de dagelijkse begeleidingspraktijk wordt vastgesteld dat dit uitgangspunt op drie vlakken
als moeilijk te realiseren moet beschouwd worden:
1° vanuit juridisch oogpunt:
Bij een opname in de gemeenschapsinstellingen gaat het steeds om gedwongen hulpverlening,
m.a.w. het is steeds de jeugdrechter (jeugdrechtbank) die op vordering van het parket een beslissing
tot plaatsing neemt. We kunnen vaststellen dat in de rechtspraktijk de vorderingsgrond
(POS of MOF) niet enkel op objectieve feiten berust maar dikwijls gehanteerd wordt in functie
van de toestand van de betrokken jongere of van de mogelijkheden van het opnemen van een
bepaalde soort hulpverlening.
2° vanuit pedagogisch oogpunt:
de hulpverlening geboden door de gemeenschapsinstellingen heeft tot doel jongeren te ondersteunen
in hun weg terug naar het normale maatschappelijk leven. De meeste jongeren die een
als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd worstelen met dezelfde problemen als de jongeren
in problematische opvoedingssituaties. Terzake kan verwezen worden naar de besluiten van het
eindverslag van de Bijzondere werkgroep voor de bijzondere jeugdbijstand (ministerie van de Vlaamse Gemeenschap,
1999). Voor beide groepen kan het basale aanbod hetzelfde zijn. Zoals reeds in rubriek
2.2.1 uiteengezet, worden in het geïndividualiseerde aanbod specifieke klemtonen gelegd in functie
van de individuele aandachtspunten uit het handelingsplan.
3° vanuit organisatorisch oogpunt:
De verhouding tussen het aantal benodigde plaatsen omwille van POS versus MOF problematiek
wisselt voortdurend en vertoont een grote verscheidenheid naargelang het om gesloten dan wel
open afdelingen gaat of naargelang het geslacht van de opgenomen jongeren. Het gebruik van de
vorderingsgrond (POS of MOF) als bijkomend criterium voor de samenstelling van de leefgroepen
en /of klassen naast de reeds vooropgestelde criteria zou aanleiding geven tot bijkomende,
voortdurende verschuivingen tussen deze groepen en tot onderbenutting van de beschikbare
plaatsen.
59

5.3 Open - gesloten
Binnen de afdeling Gemeenschapsinstellingen wordt een deel van de beschikbare capaciteit aangeboden
in een open regime enerzijds en een deel in een gesloten regime anderzijds.
Thans is de capaciteit per campus verdeeld als volgt:
60
De Markt De Hutten Ruiselede Beernem
jongens Jongens jongens jongens meisjes meisjes
open gesloten open gesloten open gesloten
62 40 54 26 0 40
Het pedagogisch model is inhoudelijk identiek voor zowel de open als de gesloten capaciteit binnen
de Gemeenschapsinstellingen.
Het onderscheid open versus gesloten wordt evenwel uitdrukkelijk voorzien in de regelgeving
met betrekking tot de plaatsing in een Gemeenschapsinstelling. Het is de Jeugdrechtbank die
beschikt over de bevoegdheid om door haar maatregel een duidelijke keuze te maken.
Het begrip 'gesloten inrichting' wordt noch in de gecoördineerde decreten, noch in de voorbereidende
werken ervan gedefinieerd.
Het begrip gesloten inrichting wordt wel omschreven in de voorbereidende werken van de wet
van 2 februari 1994 tot wijziging van de wet van 8 april 1965. In de memorie van toelichting
wordt gesteld dat een in artikel 37, §2,4° bedoelde instelling (of afdeling ervan) geacht gesloten te
zijn, wanneer ze haar opdracht van observatie en opvoeding onder toezicht vervult op een
wijze welke voldoende waarborgen biedt, die de betrokkene minderjarige verhinderen de
instelling te verlaten. Naast het aantal ontvluchtingen - in ruime mate bepaald door de
infrastructuur van de instelling - betreft het onderscheid open-gesloten nog een aantal
andere aspecten. Het betreft het gestructureerde karakter van het opvoedingsregime, de
personeelsbezetting per leefgroep en de mogelijkheid om op geregelde tijdstippen de
inrichting al dan niet te verlaten - zie bijvoorbeeld onderwijs extra-muros, vrijetijdsactiviteiten
buiten de instelling, verloven,… 14
14 Gerechtelijke Jeugdbijstand voor minderjarigen in een problematische opvoedingssituatie,
regelgeving, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Administratie Gezin
en Maatschappelijk welzijn Afdeling Bijzondere Jeugdbijstand, p.44-46

5.4 Opvang en begeleiding van cliënten die niet tot de doelgroep behoren
De doelgroep van de gemeenschapsinstellingen wordt gevormd door de groep van jongeren in
een ernstige, problematische opvoedingssituatie of de groep van delinquente jongeren voor wie
tijdelijk een sterk gestructureerde begeleidingsomgeving noodzakelijk wordt geacht. Wegens gebrek
aan een aangepast hulpverleningsaanbod voor minderjarigen met ernstige, psychiatrische
problemen, voor drugsverslaafden en voor niet-begeleide minderjarige vreemdelingen worden
deze eveneens in de gemeenschapsinstellingen geplaatst. Het feit dat voor minderjarigen in
Vlaanderen de gemeenschapsinstellingen de enige gesloten instellingen zijn met opnameplicht tot
volledig gebruik van de capaciteit is hier niet vreemd aan.
In het eindrapport van het onderzoek Gesloten instellingen binnenstebuiten, deel 1, De huidige gesloten
gemeenschapsinstellingen 15 vermelden de onderzoekers als een van de structurele knelpunten om tot
een efficiënte werking te komen de "aanwezigheid van minderjarigen behorende tot een van de
drie geciteerde categorieën"
Ook in andere analyses (Maatschappelijke beleidsnota Bijzondere jeugdzorg, Vlaams Parlement
1999) wordt gepleit voor een differentiatie ten aanzien van deze specifieke doelgroepen.
In de beleidsvoering zijn het laatste jaar een aantal maatregelen genomen om aan deze problematiek
tegemoet te komen:
• de uitbreiding van de capaciteit in de gesubsidieerde sector Bijzondere jeugdbijstand die een
specifiek aanbod inhoudt voor niet begeleide minderjarige asielzoekers;
• de erkenning binnen dezelfde sector van een specifiek aanbod voor drugsverslaafde jongeren;
• de uitbreiding van het aanbod aan residentiële plaatsen in de K-diensten;
• de subsidiëring via het RIZIV van een aantal plaatsen "forensische jeugdpsychiatrie" die prioritair
voorbehouden worden voor jongeren met een ernstige, psychiatrische stoornis die in
een gemeenschapsinstelling verblijven.
Dit sluit echter niet uit dat de betrokken categorieën jongeren verder geplaatst zullen worden in
de gemeenschapsinstellingen om volgende redenen:
• bij jongeren die, na aanhouding, voor een eerste maal in de gemeenschapsinstelling geplaatst
worden, kan pas daarna de diagnose gesteld worden;
• soms geeft de jeugdrechtbank, uit oogpunt van beveiliging van de maatschappij, er de voorkeur
aan de jongere uit deze categorieën toch te plaatsen in een gesloten gemeenschapsinstelling;
• het verblijf in de forensische jeugdpsychiatrie is in de voorliggende uitvoeringsbesluiten beperkt
tot maximaal 1 jaar. Jongeren die door deze diensten als "onbehandelbaar" worden beschouwd,
worden teruggestuurd naar de jeugdrechtbank die, gelet op de problematiek, in de
meeste gevallen tot opname in een gemeenschapsinstelling zal beslissen.
Besluit: zolang er geen aangepaste regelgeving en uitvoeringsmaatregelen genomen worden om
een voldoend kwalitatief en kwantitatief aanbod te organiseren voor deze problematieken én
zolang ondertussen de gemeenschapsinstellingen opnameplicht hebben, zullen deze jongeren
verder geplaatst worden in de gemeenschapsinstellingen.
15 VAN WELZENIS, I & LEMMENS, M. Gesloten instellingen binnenstebuiten, Deel 1: De huidige gesloten
gemeenschapsinstellingen voor jongens en meisjes, 1997.
61

6 Afstemming met het didactisch proces
Zoals reeds in het voorwoord gesteld dient de hertekening van het pedagogisch proces afgestemd
op het hertekende onderwijsproces.
Wat betreft het PEP onderwijs werd voorzien in een alternatief scenario, afhankelijk van het al
dan niet inschakelen van jongeren van het trajectprofiel “restgroep” in het pedagogisch proces.
Deze mogelijkheid werd dus evenwel niet weerhouden in de hertekening van het pedagogisch
proces.
Daarnaast kunnen uit bovenstaande omschrijving van het pedagogisch proces ook geen andere
argumenten worden afgeleid om het onderwijsproces niet in zijn maximale vorm te implementeren.
Vooreerst kan het basaal aanbod zo worden georganiseerd dat het onderwijsprogramma voor de
individuele jongere niet in het gedrang komt. M.a.w. de organisatie van het onderwijsprogramma
en van het basaal aanbod kan complementair verlopen, zonder doorkruisingen.
Daarnaast kan ook het specifiek aanbod zo worden georganiseerd dat het onderwijsprogramma
voor de individuele jongere niet in het gedrang komt. Activiteiten op individuele basis en /of in
groepsverband kunnen zonder meer plaats vinden binnen de lesvrije dagdelen en weken. Dergelijke
activiteiten in groepsverband kunnen bovendien worden geïntegreerd binnen het onderwijs,
bijvoorbeeld binnen het leerdomein sociale vaardigheden of onder de vorm van projectonderwijs.
Voor bepaalde activiteiten op individuele basis tenslotte kan worden verwezen naar de omzendbrief
van het Ministerie van Onderwijs III/GB/WW/RD/NM dd. 23/01/1978. Om tegemoet te
komen aan de bijzondere opvoedingsbehoeften van sommige leerlingen wordt in deze omzendbrief
een regeling getroffen voor revalidatievoorzieningen tijdens de lesuren door personen of
instanties buiten schoolverband. Binnen het Buitengewoon Onderwijs wordt op grond van deze
omzendbrief voorzien in de mogelijkheid om per week vijf lesuren individuele revalidatietussenkomsten
te organiseren. Gelet op de missie en visieontwikkeling, het doelpubliek en de nood aan
een specifiek aanbod binnen de Gemeenschapsinstellingen kunnen deze organisatorische mogelijkheden
volgens deze omzendbrief zonder meer worden opgenomen binnen de afstemming
tussen het pedagogisch en het onderwijsproces. Binnen deze gestelde grenzen kan derhalve ook
voor elke jongere een individueel aanbod worden uitgewerkt.
De hertekening van het PIP/PEP pedagogisch proces levert dus geen argumenten om het onderwijsproces,
zoals hertekend en op 9 april 2002 goedgekeurd, niet in zijn maximale vorm te
implementeren.
62