\9wiGIA - Gemeente Woerden

Archeologische beleidskaan gemeente Woerden (toelichting)
Ontwikkeld in samenwerking met de gemeenten Lopik, Montfoort en Oudewater
waarmee de ontgonnen gebieden tegen het water werden beschermd, 35 maar dat later ook effectief werd
ingezet voor defensie. De Hollandse Waterlinie met zijn inundatiesluizen en linies is hiervan het bekende
resultaat.
De moerasdelen die de bisschop van Utrecht (oostelijk veengebied) of de graaf van Holland (westelijke
veengebied) ter ontginning uitgaf werden systematisch ontwaterd. Dwars op een bestaande of gegraven
afwatering werden op vaste afstanden sloten gegraven, terwijl om het hele gebied een dijkje of kade werd
gelegd om gebiedsvreemd water te weren. Dit staat bekend als de 'cope-ontginning' en wordt gekenmerkt
door de lange smalle kavels, vaak met een standaardmaatvoering. De oude benaming 'cope' stond voor de
overeenkomst die de landheer met de ontginners sloot.
De waterbeheersing vormde een gezamenlijke inspanning van de ingezetenen. Aanleg en onderhoud van
sloten, dijken en wegen was van levensbelang. De organisatie daarvan vormde de basis voor de
waterschappen.
De afwatering van de waterschappen, die aanvankelijk rechtstreeks op vooral de Rijn en de IJssel
plaatsvond, werd door daling van de bodem en dichtslibbing van de rivieren steeds problematischer. Het
werd nodig het water omhoog te brengen, hetgeen vanaf de vijftiende eeuw werd gerealiseerd met
watermolens. Eeuwenlang hebben deze het waterpeil in de polders en waterschappen op de gewenste
hoogte gehouden. De uitvinding van de stoommachine betekende het einde voor het grootste deel van de
voor het landschap zo kenmerkende molens. Met meer gemak en niet afhankelijk van wind konden de
stoomgemalen (vanaf ca. 1870) het water wegwerken. In de twintigste eeuw werd de stoommachine
vervangen door een dieselmotor en later vooral door een elektrische aandrijving.
Objecten en structuren die samenhangen met het thema waterstaat en defensie zijn geïnventariseerd op
kaart 7.
5.3.2 Stadskern Woerden
De geschiedenis van de stad Woerden gaat terug tot de tijd van de Romeinen. Op de plaats van het oude
centrum is (rondom de Hoge Woerd) bevond zich in de Romeinse tijd het Castellum Laurium. Over de
eeuwen na de Romeinse overheersing is weinig bekend. Over de huidige stad Woerden wordt pas meer
duidelijk vanaf de twaalfde eeuw. Omstreeks I 160 liet Godfried van Rhenen, bisschop van Utrecht van 1156
- I 178, de kleine nederzetting langs de Oude Rijn versterken en bouwde er een slot als extra
grensversterking tegen het graafschap Holland. Het beheer van dit slot werd een erfelijk leen van de Heren
van Woerden. In het jaar 1280 kwam Woerden in het bezit van graaf Floris V en ging daarmee over naar
het Hollandse territorium. Omstreeks 1370 werd de nederzetting door graaf Willem verder versterkt met
wallen, muren en grachten en kreeg Woerden zijn stadsrecht. In 1410 bouwde Jan van Beieren het huidige
kasteel (dat toen nog buiten de stad lag) en vond de eerste jaarmarkt plaats. De steeds terugkerende
geschillen tussen Holland en Utrecht (zie boven) werden vaak in de buurt van Woerden uitgevochten. Aan
de geschillen kwam pas een einde toen Karel de Vijfde landsheer van zowel Holland als het Sticht Utrecht
werd. Tijdens de Hollandse Opstand werd Woerden belegerd door de Spanjaarden, in 1672/1673 door
Franse troepen en kreeg het te maken met een brand en plundering en in 1813 waren het de troepen van
Napoleon die dood en verderf zaaiden. Het kasteel van Woerden werd pas aan het begin van de 18 de eeuw
35 Zoals bekend had de ontwatering van de venen tot gevolg dat de bodem daalde en het water van alle kanten op dit gebied
toestroomde.
VESTIGIA BV Archeologie & Cultuurhistorie 31
Rapport V670 definitief 2.2 23 september 2010