\9wiGIA - Gemeente Woerden

Archeologische beleidskaan gemeente Woerden (toelichting)
Ontwikkeld in samenwerking met de gemeenten Lopik, Montfoort en Oudewater
• www.kich.nl: via deze website (Kennisinfrastructuur Cultuurhistorie) zijn diverse cultuurhistorische
gegevens toegankelijk, beschikbaar, koppelbaar en bewerkbaar;
• CultGIS: binnen het project Meetnet Landschap ontwikkeld om veranderingen van kenmerkende
cultuurhistorische patronen en bijbehorende elementen in het landschap te kunnen signaleren. Het
basisbestand bestaat uit de cultuurhistorische patronen en elementen van bovenregionale
betekenis, met informatieve velden over specifieke thema's, functie en ouderdom. Het bestand is
digitaal ontsloten via KiCH;
• het landelijke Monumenten Inventarisatie Project (MIP). Dit project werd tussen 1986 en 1995 op
rijksinitiatief uitgevoerd met als doel per gemeente waardevolle gebouwen en cultuurhistorische
ensembles uit de periode 1850-1940 in woord en beeld te beschrijven. Op basis van criteria als
gaafheid, kenmerkendheid voor een bepaalde periode en herkenbaarheid werd aan elk bouwwerk
of element een waardering gegeven. Een deel van deze zogenaamde MlP-objecten en MlP-gebieden
is via het Monumenten Selectieproject (MSP) uiteindelijk voorgedragen als rijksmonument. In
Woerden is (zoals elders) uit de resterende MlP-lijst een keuze gemaakt voor aanwijzing tot
gemeentelijk monument;
• de gemeentelijke monumentenlijst;
• website streekarchief Rijnstreek (www.rhcrijnstreek.nl).
5.3 Samenvatting cultuurhistorie en bewoningsgeschiedenis na 1000
5.3.1 Woerden: landelijk gebied en regio
Tussen 1000 en 1250 werden grote stukken wildernis in het Hollands-Stichtse grensgebied aan ontginners
uitgegeven. De hoger gelegen delen in dit gebied van actieve en verlande stroomstelsels werden gebruikt
voor de landbouw, voornamelijk graan, de lagere delen voor de veeteelt. Daarbinnen vormde de Oude Rijn
al sinds de Romeinse tijd een belangrijke doorgangsroute, zowel over het water als over de hoge oevers
(zie 5.3.2). Met de toename van de bevolking in het gebied nam ook de behoefte aan landbouwgrond toe.
Behalve uit economische overwegingen is het echter niet toevallig dat de ontginning juist hier grootschalige
vormen aannam. Ingeklemd tussen de invloedssferen van de graven van Holland in het westen en de
bisschop van Utrecht in het oosten was de uitgifte van gronden en de ontginning daarvan de manier om
lokale families aan zich te binden en daarmee verzekerd te zijn van hun loyaliteit, inkomsten en militaire
steun. Op hun beurt wisten de nieuwe heren op deze wijze een lokale en regionale machtsbasis op te
bouwen. Dit netwerk van allianties was door de eeuwen heen de motor van de geschiedenis van dit deel
van Nederland. Binnen de regio zelf leidde het tot elkaar beconcurrerende regionale heren, hun families en
afhankelijken. De tastbare getuigenissen daarvan zijn terug te vinden in vormen van bewoning en
landgebruik (ontginningsassen, historische stads- en dorpskernen, bewoningslinten, kerken, boerderijen,
kastelen, versterkte hofsteden, molens, e.d.). Een overzicht van deze objecten en structuren zijn
geïnventariseerd op kaart 6 (thema: bewoning). Eén van de objecten die op de kaart zijn opgenomen is de
Commanderij van de Johannieter Orde te Harmeien. Deze is weergegeven op de vermoedelijke locatie van
de Uithoef van deze Commanderij. Mogelijk heeft de Commanderij zelf in Harmeien gestaan, bijvoorbeeld
op de plek van de Kloosterhoeve. 34 Omdat hiervoor geen duidelijke verwijzing naar een primaire bron werd
gevonden, is deze locatie niet op de kaart opgenomen. Dit punt behoeft nader onderzoek.
De verdediging tegen twee gevaren die telkens op de loer bleven liggen - het water en de vijand - is nauw
verweven met bovenstaande geschiedenis. Het leverde een ingenieus systeem van waterbeheersing op
34 Haartsen/Lameris/Baas 2003.
VESTIGIA BV Archeologie & Cultuurhistorie 30
Rapport V670 definitief 2.2 23 september 2010