\9wiGIA - Gemeente Woerden

Archeologische beleidskaan gemeente Woerden (toelichting)
Ontwikkeld in samenwerking met de gemeenten Lopik, Montfoort en Oudewater
van het landschap tijdens de laatmiddeleeuwse en nieuwetijdse ontginningen heeft geleid tot het
karakteristieke landschap en ruimtegebruik dat - ondanks schaalvergroting en uitbreiding - nog steeds
herkenbaar is.
4.4.3 Romeinse tijd en Vroege Middeleeuwen
"Vanaf de Romeinse tijd is deze regio [d.w.z. Woerden] druk bewoond, wat zich vertaald heeft in een
gevarieerd en kostbaar bodemarchief', zo stelt het beleidsplan archeologie van de gemeente Woerden. 25
Inderdaad is er een overdaad aan archeologische sporen en resten uit de Romeinse tijd bekend. Dat geldt
met name voor de stadskern met de resten van het Romeinse castellum Laurium en kampdorp (vicus) rond
de huidige Petruskerk, de Romeinse scheepsvondsten en delen van de limesweg. 26
De Laat-Romeinse tijd (270-450 na Chr.) en de Vroege Middeleeuwen (450-1050 na Chr.) is echter een
witte vlek: er is niets bekend over wat er met het castellum gebeurde nadat de Romeinen ons land
verlieten, tot aan de periode dat er een nieuwe fase aanbrak door de grootschalige ontginningen van het
achterland vanaf de hogere stroomruggen (ontginningsbases). In de loop van de Romeinse tijd namen IJssel
en Lek de waterafvoerende functie van de Vecht, Oude en Kromme Rijn over. In combinatie met de
onzekerheden van het desintegrerende Romeinse Rijk is de omgeving van het castellum in de Laat-
Romeinse tijd en Vroege Middeleeuwen mogelijk (bijna?) ontvolkt - een tendens die in het gehele
noordwestelijke grensgebied van het Romeinse Rijk optreedt. Er zijn in Woerden geen sporen uit de Laat-
Romeinse tijd bekend - noch in de stad, noch in het landelijk gebied. 27 In de periode daarop, de Vroege
Middeleeuwen vermeldt historicus Blok dat de Angelsaksische missionaris Bonifatius in Woerden zou
hebben gepreekt tijdens zijn missie naar het land der Friezen. 28 Dit wordt zelfs op de gemeentelijke website
als zodanig vermeld.
Er zijn echter verschillende lezingen over de interpretatie van de plaats WironlWyrda die in de bronnen
wordt genoemd en waar de Bonifatius' zich zou hebben opgehouden. Uit de stad Woerden zijn in elk geval
geen sporen bekend uit de Vroege Middeleeuwen, maar het is niet onmogelijk dat er al in de Vroege
Middeleeuwen een kerk stond. De archeologische database Archis bevat echter wel enkele waarnemingen
van vondsten die tijdens rioolwerkzaamheden, zandwinning en vijveraanleg in het nieuwbouwproject De
Tiendhof in de Harmelerwaard zijn gedaan: (schaarse) restanten van een houten steiger of beschoeiing in
een dichtgeslibde geul (mogelijk van de Bijleveldse stroom), gecombineerd met nederzettingsafval
(aardewerk) uit de Merovingische en Karolingische periode en een munt van bisschop Bernulphus (1027-
54). 29 Ook werden er sporen (o.a. greppels) uit de 12 de eeuw gedocumenteerd en bevindt het
vondstencluster zich vlakbij het archeologische terrein Huis Harmeien (monument 1970). De provinciaal
archeoloog vermoedde in 1988 dat in deze buurt van de 8 SK eeuw tot in de Late Middeleeuwen een
nederzetting lag. 30 Mogen we hieruit conclusies trekken over de locatie van Wiron/Wyrda? In elk geval is er
reden om alert te zijn bij ruimtelijke ontwikkelingen op en rond de genoemde locaties, inclusief de nabije
Tiendweg, Breudijk en Dorpeldijk. Ook de relatie tussen deze mogelijk vroegmiddeleeuwse nederzetting en
de dorpskern van het nabijgelegen Harmeien en de waarschijnlijk 12 de -eeuwse Commanderij van de
Johannieter Orde verdient daarbij aandacht. Al met al lijkt hier sprake van een bijzonder ensemble
25 Hazenberg 2007, 4.
26 Hiervoor wordt op deze plaats volstaan met te verwijzen naar de beleidsnota archeologie (Hazenberg 2007) alsmede vele andere
publicaties, waaronder Blijdenstijn 1999 en Van Es & Van Ginkel-Meester 2000.
27 Het is echter niet onmogelijk dat een eventueel Laat-Romeinse/vroegmiddeleeuws bewoningsniveau in of nabij het castellum in de
loop der tijd ongezien vergraven is als gevolg van intensief ruimtegebruik en bouwactiviteit in de stadskern.
28 Blok z.j., 51.
29 Archis-waarnemingen 43149 en 43150.
30 Van Tent 1988,53.
VESTIG IA BV Archeologe & Cultuurhistorie 27
Rapport V670 definitief 2.2 23 september 2010