\9wiGIA - Gemeente Woerden

Archeologische beleidskaan gemeente Woerden (toelichting)
Ontwikkeld in samenwerking met de gemeenten Lopik, Montfoort en Oudewater
Landschap en paleogeografische ondergrond
Om het gemeentelijk bodemarchief te kunnen begrijpen is kennis van de bodemopbouw en
ontstaansgeschiedenis van het landschap (hoe het in de loop der tijd door natuurlijke en menselijke
krachten is getransformeerd) essentieel. Tot tenminste 1000 na Christus is de aanwezigheid van de mens
(en dus de kans op restanten daarvan in de vorm van archeologische sporen/resten) in hoge mate
afhankelijk van de natuurlijke omstandigheden. Als eerste stap in het opstellen van een archeologisch
verwachtingsmodel worden in dit hoofdstuk daarom eerst de theoretische bewoningsmogelijkheden vanaf
de prehistorie in kaart gebracht. Dit gebeurt middels een bespreking van de landschappelijke ontwikkeling
van het rivierengebied en de reconstructie van het landschap op drie momenten in de tijd (paleogeografie,
kaart 2-4).
3.1 Landschapsgenese
De gemeente Woerden ligt in het rivierengebied. De landschapsgenese van het rivierengebied is uitgebreid
onderzocht door de Universiteit Utrecht (Fysische Geografie; dr. H.J.A. Berendsen) en samengevat in
Berendsen & Stouthamer 2001 / Deze publicatie is leidend geweest bij het opstellen van de
paleogeografische kaarten. Het beeld is verder verfijnd met behulp van de AHN data.
De ondiepe (< 15 m) ondergrond van het gemeentelijk grondgebied bestaat uit sedimenten, die voor het
grootste deel door rivieren zijn afgezet. Dit pakket is onder te verdelen in een deel dat in het Pleistoceen
(Weichselien, tot 10.000 jaar voor heden) en een deel dat in het jongste geologische tijdvak (Holoceen,
vanaf 10.000 jaar voor heden) is afgezet. 8 In het Nederlandse rivierengebied liggen de jongere afzettingen
boven op de oudere: de afzettingen van holocene ouderdom liggen dus op de pleistocene.
3.1.1 Pleistoceen
De pleistocene sedimenten zijn afgezet toen het klimaat duidelijk anders was dan het huidige. Het bovenste
deel van het pleistocene pakket is afgezet tijdens de laatste koude periode (ijstijd), het Weichselien. Ten
noorden van Nederland lag een ijskap, maar Nederland zelf werd niet bedekt door landijs. Destijds bestond
het landschap van Nederland uit een toendra en poolwoestijn met klimaatomstandigheden, die vergelijkbaar
zijn met het huidige klimaat in Alaska of Siberië (gemiddelde zomertemperatuur tussen de 5 en 10 graden) 9 .
Op de plaats van het huidige rivierengebied stroomden destijds ook rivieren, hoewel die er anders uitzagen
dan de huidige grote rivieren (Lek, Waal, Maas). Vanwege het relatief koude klimaat en de daarbij
optredende sterke wisseling van afvoer van rivierwater, hadden de rivieren gedurende het grootste deel van
het Weichselien een zogenaamd vlechtend patroon (zie afbeelding I). Deze vlechtende rivieren hebben
voornamelijk (grof) zand en grind afgezet (deze zanden worden gerekend tot de Formatie van
Kreftenheye). 10 De top van deze afzettingen ligt in het gebied op ca. 6 m -mv. De lijn Montfoort-Gouda
vormt de noordelijke grens van het gebied waar de Formatie van Kreftenheye voorkomt.
7 De tekst in dit hoofdstuk is grotendeels gebaseerd op deze publicatie.
8 In de aardwetenschappen wordt vaak de tijdsaanduiding 'voor heden' of in het Engels 'Before Present' (BP) gebruikt Hierbij is 'heden'
het jaar 1950.
' Berendsen, 1982.
10 In dit document wordt de lithostratigrafische indeling cf. De Mulder e.a. (2003) gevolgd.
VESTIGIA BV Archeologie