\9wiGIA - Gemeente Woerden

Vestiges of 

the past 

Sporen uit 

het verleden 

Gemeente Woerden 10.015962 \9wiGIA 

Archeologie dr Cultuurhistorie 

Regislratiedatum: 07/10/2010 

Behandelend afdeling BZ 

Afgehandeld door/op: 

Archeologische beleidskaart gemeente Woerden 

Ontwikkeld in samenwerking met de gemeenten Lopik, Montfoort en Oudewater 

Toelichting 

Rapportnummer: V670 

Projectnummer: V08-I434 

ISSN: 1573-9406 

Status en versie: definitief 2.2 

In opdracht van: Gemeenten Lopik, Montfoort, Oudewater en Woerden 

Samenstelling: Monica Alkemade, Bregje Brugman, Mare Gouw, Koen Klerks, 

Caroline Visser 

Plaats en Datum: Amersfoort, 23 september 2010 

Gecontroleerd door W.A.M. Hessing 

Geaccordeerd door H. van den Ende, gemeente Woerden 

d.d. 23-09-2010 

d.d.

Archeologische beleidskaan gemeente Woerden (toelichting) 


VESTIGIA VN Archeologie



Gebruikte afkortingen 

AMK Archeologische Monumentenkaart 

AMZ Archeologische monumentenzorg 

Archis Archeologisch Informatiesysteem (landelijke database www.archis.nl) 

Awb Algemene Wet Bestuursrecht 

Bro Besluit ruimtelijke ordening 

IKAW Indicatieve Kaart Archeologische Waarden 

KICH Kennisinfrastructuur Cultuurhistorie 

m.e.r milieu effect rapportage 

MIP Monumenten Inventarisatie Project 

MSP Monumenten Selectie Project 

KNA Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie 

mv maaiveld ( -mv = beneden maaiveld) 

OCenW Onderwijs, Cultuur en Wetenschap 

ODB Objectendatabase van de RDMZ 

RACM Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (nu RCE) 

RCE Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 

RDMZ Rijksdienst voor de Monumentenzorg (nu RCE) 

RGD Rijks Geologische Dienst 

ROB Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (nu RCE) 

Wamz Wet op de archeologische monumentenzorg (2007) 

Wro Wet ruimtelijke ordening (2008) 

VESTIGIA BV Archeologie



Inhoud 

Gebruikte afkortingen 3 

Samenvatting 7 

1 Inleiding 9 

2 Doel, gebruik en methode 11 

2.1 Doel en gebruik / / 

2.2 Methode // 

3 Landschap en paleogeografische ondergrond 13 

3.1 Landschapsgenese 13 

3.1.1 Pleistoceen 13 

3.1.2 Holoceen 14 

3.2 Beschrijving kaarten I -4 / 6 

3.2.1 Algemeen 16 

3.2.2 Per kaart 16 

3.3 Geologisch profiel. 17 

3.4 Overzicht holocene landschapsontwikkeling 18 

4 Archeologische inventarisatiekaart 23 

4.1 Bronnen 23 

4.2 Opbouw kaart en legenda 23 

4.3 Onderzoek en onderzoekstraditie 24 

4.4 Overzicht archeologie gemeente Woerden 25 

4.4.1 Monumenten/gewaardeerde terreinen /vindplaatsen (AMK-terreinen) 25 

4.4.2 Prehistorie 26 

4.4.3 Romeinse tijd en Vroege Middeleeuwen 2 7 

4.4.4 Late Middeleeuwen en Nieuwe tijd 28 

5 Cultuurhistorische inventarisatiekaarten 29 

5.1 Omschrijving 29 

5.2 Bronnen 29 

5.3 Samenvatting cultuurhistorie en bewoningsgeschiedenis na 1000 30 

5.3.1 Woerden: landelijk gebied en regio 30 

5.3.2 Stadskern Woerden 31 

VESTIGIA BV Archeologe



6 Archeologische waarden- en verwachtingenkaart 33 

6./ Uitgangspunten 33 

6.2 Afweging en motivatie tb.v. het archeologisch verwachtingsmodel 33 

6.2.1 Stap I: Landschap en bodem 33 

6.2.2 Stap 2: Verificatie AMK-terreinen 34 

6.2.3 Stap 3: de Romeinse limesweg 35 

6.2.4 Stap 4: Cultuurhistorie 35 

6.2.5 Stap 5: detailkaarten historische stadskern Woerden 36 

6.2.6 Stap 6: Verstoringen 36 

6.2.7 Stap 7: informatie buiten de gemeentegrens en overige aanpassingen /uitbreidingen 37 

6.2.8 Stap 8: Legenda-eenheden 38 

6.3 Gemeentedekkend archeologisch verwachtingsmodel 39 

7 Archeologische maatregelenkaart 41 

7.1 Opbouw en gebruik 41 

7.1 Uitgangspunten en overwegingen 41 

7.2 Beleidscategorieën, onderzoekseisen en ontheffmgscriteria 42 

7.3 Motivatie/onderbouwing van het onderzoeks- en ontheffingenbeleid 44 

7.4 Meldingsplicht, toevalsvondsten en gemeentelijk risico-management 46 

8 Samenvatting kaarten (colofon) 47 

9 Lijst van afbeeldingen, tekstbijlagen en kaartbijlagen 51 

10 Bronnen 53 

VESTIGIA VN Archeologe &• Cultuurhistorie 

Rapport V670 definitief 2.2 23 september 2010

Archeologische beleidskaart gemeente Woerden (toelichting) 





Samenvatting 

De gemeente Woerden heeft een rijke archeologische traditie die het gevolg is van de aanwezigheid van het 

Romeinse castellum Laurium in de binnenstad. Al voor de implementatie van het Verdrag van Malta in de 

Nederlandse wetgeving (Wet op de archeologische monumentenzorg 2007) kon Woerden dan ook bogen 

op een schat aan ervaring met de integratie van archeologie in beslissingen omtrent de inrichting van de 

(binnenstads)ruimte. 

De gemeente Woerden heeft de afgelopen jaren veel ervaring opgedaan met de archeologische 

monumentenzorg. Dit geldt met name voor de archeologisch-waardevolle historische binnenstad met zijn 

schat aan Romeinse resten. 

Op I september 2007 is de Wet op de archeologische monumentenzorg (Wamz) in werking getreden via 

de herziening van de Monumentenwet 1988. Deze wet verplicht gemeenten om bij het vaststellen van 

bestemmingsplannen (en de bestemming van gronden) rekening te houden met belangrijke archeologische 

waarden die zich in de bodem kunnen bevinden (artikel 38a). Met de inwerkingtreding van de nieuwe Wet 

ruimtelijke ordening (Wro) is de integratie van archeologie in het ruimtelijk beleid een primaire opgave 

geworden voor alle gemeenten in Nederland. De wet gaat hierbij uit van het 'veroorzaker betaalt'-principe. 

Dit betekent dat gemeenten voorwaarden kunnen stellen aan de omgang met het bodemarchief en de 

burger, afhankelijk van de archeologische verwachting, geconfronteerd kan worden met kosten voor 

onderzoek en behoud. 

Om de gemeentelijke rol als beslissend bestuursorgaan (bevoegd gezag) adequaat en rechtmatig te vervullen 

heeft de gemeente Woerden een gemeentedekkende archeologische beleidskaart ontwikkeld als instrument 

voor de uitvoering van haar archeologiebeleid. Dit document bestaat uit: 

1. een waarden- en verwachtingenkaart die een actueel en realistisch beeld geeft van het gemeentelijk 

bodemarchief in de gehele gemeente; 

2. een maatregelenkaart waarin de waarden- en verwachtingen worden gekoppeld aan 

onderzoekseisen, ontheffingen en planologische maatregelen. 

3. een toelichting waarin de werkwijze, bronnen en keuzes worden gemotiveerd. 

Het resultaat is een samenhangend pakket van zowel analoge als digitale kaarten met toelichting, die 

tezamen de noodzakelijke subinformatie bevatten over de aard en waarde van het gemeentelijk 

bodemarchief en welke eisen de gemeente hanteert in het geval van vergunningplichtige bodemingrepen die 

een bedreiging kunnen vormen voor de archeologische informatiewaarde. 

De Monumentenwet biedt gemeenten de beleidsruimte om, in het belang van de archeologische 

monumentenzorg en afhankelijk van de plaatselijke situatie, af te wijken van de in de wet opgenomen 

algemene ontheffing voor archeologisch vooronderzoek bij bodemingrepen tot 100 m 2 . Daartoe is het 

grondgebied van Woerden op de beleidskaart onderverdeeld in zes categorieën van zones/terreinen met 

een archeologische waarde of verwachting. Op de zogenaamde maatregelenkaart zijn deze zones gekoppeld 

aan een eigen planologisch regime van onderzoekseisen, diepte- en oppervlakteontheffingscriteria. Bij de 

invulling daarvan heeft Woerden een afweging gemaakt tussen haar archeologische ambities (d.w.z. 

bedreigingen voor het bodemarchief tot een minimum beperken, cf. beleidsnota Bodemschatten van 

Woerden, 2007) en de eisen van 'normaal' ruimtegebruik en ruimtelijke ontwikkeling. 

VESTIGIA BV Archeologe &• Cultuurhistorie 




Dit resulteert in onderstaande onderzoekseisen en ontheffingen: 

WAARDEN 

Z 

UI 

O 

ACHTIN 

| 

CC 

UI 

> 

Archeologisch 

monument 

Archeologisch 

waardevol terrein 

Hoog 

Middelhoog 

Laag 

Geen 

ARCHEOLOGISCHE BELEIDSKAART GEMEENTE WOERDEN 

Waarden- en verwachtingenkaart 

Rijksbeschermde archeologische terreinen (ex 

artikel 3 van de Monumentenwet) 

AMK-terreinen/ gewaardeerde vindplaatsen 

- Cultuurhistorische elementen en terreinen 

(bewoningslinten, oude woonplaatsen) met een 

hoge verwachting op het aantreffen van 

archeologische waarden uit de Late 

Middeleeuwen en Nieuwe tijd ('jonge 

archeologie'; relatie cultuurhistorie/ 

monumenten); 

- Landschappelijke eenheden (jongere 

beddinggordels/ stroomruggen) met een hoge 

verwachting op het aantreffen van 

archeologische waarden (prehistorie t/m 

Nieuwe tijd). 

- verwacht tracé Romeinse limesweg 

-Oudere, dieper gelegen stroomgordels en 

crevassen, met een middelhoge kans op het 

aantreffen van archeologische waarden 

(Vroege en Late Prehistorie) 

- mogelijk (gedeeltelijk?) verstoorde terreinen 

van hoge verwachting. 

Landschappelijke eenheden (komgronden) met 

een lage kans op het aantreffen van 

archeologische waarden. 

Archeologievrij gebied = terreinen/zones 

waarvan is vastgesteld dat er geen 

archeologische niveaus (meer) aanwezig zijn 

Maatregelenkaart 

Ontheffingsoppervlak: geen (*) 

Ontheffingsdiepte: geen (*) 

(*) rijk is bevoegd gezag 

Onderzoeksverplichting indien plangebied groter 

is dan 50 m 2 en diepte bodemingreep meer dan 

30 cm -mv 


is dan 100 m 2 en diepte bodemingreep meer dan 

30 cm -mv 


is dan 1.000 m 2 en diepte bodemingreep meer 

dan 100 cm -mv 


is dan 10.000 m 2 en diepte bodemingreep meer 

dan 100 cm -mv 

Geen onderzoeksverplichting 

Met de archeologische beleidskaart beschikt de gemeente over een ruimtelijk instrument om inhoudelijk, 

effectief en transparant uitvoering te geven aan haar archeologische zorgplicht en ambities. Voor nadere 

motivatie en onderbouwing van de gekozen oppervlakte- en dieptecriteria wordt verwezen naar paragraaf 

7.3 van dit document. 

VESTIGIA BV Archeologie &• Cultuurhistorie 




I Inleiding 

In de bodem van Woerden liggen unieke archeologische waarden. Samen vormen zij de spiegel van 

tenminste 2000 jaar bewoningsgeschiedenis. Dit zogenaamde 'bodemarchief is van groot maatschappelijk 

belang, omdat het voor het grootste deel van de geschiedschrijving de enige bron van informatie is. 

Tegelijkertijd is het bodemarchief kwetsbaar voor allerhande andere ingrepen en vormen van gebruik die nu 

eenmaal verband houden met wonen, werken en recreëren. Deze functies gaan niet altijd goed samen met 

het streven naar behoud en een goed beheer van het bodemarchief. Archeologische waarden die door 

bodemingrepen zoals ploegen, heien, graven en veranderingen in het waterpeil worden verstoord of 

vernietigd, zijn definitief verloren. Daarom is het noodzakelijk dat de gemeente in het ruimtelijk beleid 

waarborgen inbouwt voor de omgang met dit bodemarchief. Dit is een uitvloeisel van het Verdrag van 

Malta, dat door Nederland in 1992 werd ondertekend en dat op I september 2007 in de Nederlandse 

wetgeving werd verankerd via de Wet op de archeologische monumentenzorg (Wamz). Sedert die datum 

zijn gemeenten op basis van artikel 38a van de herziene Monumentenwet verplicht om bij het vaststellen 

van bestemmingsplannen en beheersverordeningen (en de bestemming van gronden) "rekening te houden 

met de in de grond aanwezige dan wel te verwachten monumenten". De uitvoering van de Monumentenwet 

en de integratie van archeologie in ruimtelijke ordeningsprocessen is daarmee een primair gemeentelijke 

opgave geworden. De wet gaat hierbij uit van het 'veroorzaker betaalt'-principe. Dit betekent dat 

gemeenten voorwaarden kunnen stellen aan de omgang met het bodemarchief en de burger, afhankelijk van 

de archeologische verwachting, geconfronteerd kan worden met kosten voor onderzoek en behoud. Vanuit 

het oogpunt van rechtmatigheid is het van belang dat gemeenten in hun ruimtelijk beleid hierop anticiperen. 

Afhankelijk van de omvang van het eigen bodemarchief, de ruimtelijke ontwikkelingsdruk en de eigen 

ambitie met betrekking tot het archeologisch erfgoed kunnen gemeenten hiervoor verschillende 

instrumenten inzetten en de toepassing daarvan organisatorisch en procedureel in de eigen organisatie 

inbedden. 

De gemeente Woerden heeft een rijke archeologische traditie die het gevolg is van de aanwezigheid van het 

Romeinse castellum Laurium in de binnenstad. Al voor de implementatie van het Verdrag van Malta in de 

Nederlandse wetgeving (Wet op de archeologische monumentenzorg 2007) kon Woerden dan ook bogen 

op een schat aan ervaring met de integratie van archeologie in beslissingen omtrent de inrichting van de 

(binnenstads)ruimte. Sinds 2004 beschikt de gemeente over een archeologische monumentenkaart van de 

binnenstad, bevatten een groot deel van de bestemmingsplannen inmiddels een archeologische paragraaf en 

is de gemeentelijke ambitie verwoord in een beleidsnota archeologie (2007). Daarin wordt de visie van 

Woerden op haar bodemarchief als volgt verwoord: 

"[de gemeente] wil zich niet beperken tot wat strikt gezien door de wet wordt voorgeschreven. De 

gemeente maakt zich hard voor een op inhoud gebaseerd archeologiebeleid en wil dit actief vormgeven, 

waarbij kansen voor de stad maximaal worden benut en bedreigingen voor het bodemarchief tot een 

minimum worden beperkt". 1 

"Om het gemeentelijk beleid vorm te geven zullen beleidsinstrumenten moeten worden gemaakt en 

verbeterd", zo stelt dezelfde nota. De beoordeling of er bij ruimtelijke ontwikkelingen sprake is van een 

archeologische verwachtingswaarde en dus of archeologisch (voor)onderzoek nodig is, gebeurde in 

Woerden de afgelopen jaren met behulp van de landelijke IKAW (Indicatieve Kaart Archeologische 

Beleidsnota archeologie (Hazenberg 2007, 5). 




Waarden; schaal van 1:50.000) en de door rijk en provincie opgestelde Archeologische Monumentenkaart 

(AMK) van de provincie Utrecht. Bij het nemen van beslissingen over de omgang met het bodemarchief in 

het kader van de ruimtelijke ordening maakte Woerden tot 2006 gebruik van de expertise van de 

provinciaal archeoloog, gevolgd door inhuur (via de markt) van een eigen gemeentelijk archeoloog. 2 Ook de 

gemeenten Montfoort, Lopik en Oudewater maken gebruik van de diensten van deze archeoloog voor de 

uitvoering van hun archeologische taken. 

Met de introductie van de Wet ruimtelijke ordening (Wro), die op I juli 2008 in werking is getreden, is 

behoud en beheer van het bodemarchief definitief verankerd in het ruimtelijk beleid van de gemeenten. Om 

de gemeentelijke rol als beslissend bestuursorgaan (bevoegd gezag) adequaat en rechtmatig te vervullen 

hebben de gemeenten Woerden, Montfoort, Oudewater en Lopik aan Vestigia Archeologie & 

Cultuurhistorie gezamenlijk opdracht gegeven tot het opstellen van gemeentelijke archeologische 

beleidskaarten. 3 Deze bestaat uit: 

1. een waarden- en verwachtingen kaart die een actueel en realistisch beeld geeft van de "aanwezige 

en te verwachten archeologische waarden" 4 op het gemeentelijk grondgebied; 

2. een maatregelenkaart die voor alle gebruikers inzichtelijk maakt hoe de gemeente in het kader van 

een goede ruimtelijke ordening omgaat met het bodemarchief. Binnen de beleidsruimte die de 

Monumentenwet daarvoor biedt, worden daarvoor onderzoekseisen, ontheffingen en 

planologische maatregelen geformuleerd. 

Voor Montfoort, Oudewater en Lopik zijn in het kader van dit project tevens een kadernota en 

beleidsnota's archeologie opgesteld. 5 

Voor u ligt de beleidskaart die is ontwikkeld voor Woerden. Het document bestaat uit een samenhangend 

pakket van kaarten met toelichting, die tezamen de noodzakelijke subinformatie bevatten waarmee de 

gemeente haar keuzes voor omgang met het gemeentelijk bodemarchief onderbouwt en motiveert. 

Hiermee is een solide vertaling gemaakt van de grote hoeveelheid geolandschappelijke en archeologisch- 

inhoudelijke informatie in een ruimtelijk beleidsdocument. Daarmee krijgt de gemeente de beschikking over 

een methodisch verantwoord en juridisch verdedigbaar instrument waarmee kan worden vastgesteld waar 

de archeologische zorgplicht bij ruimtelijke ontwikkeling aan de orde is. 

In de volgende hoofdstukken wordt de totstandkoming van de beleidskaart stapsgewijs beschreven en de 

keuzes die daarbij zijn gemaakt toegelicht en gemotiveerd. Bijlage I bevat een overzicht en verklaring van de 

verschillende archeologische perioden die in dit document worden genoemd. In bijlage 2 (begrippenlijst) zijn 

de gebruikte archeologische termen nader verklaard. 

2 Mevr. drs H. van den Ende ( Hazenberg Archeologie Leiden). 

3 De totstandkoming werd mede mogelijk door een subsidie van de provincie Utrecht. 

4 Monumentenwet, artikel 38a. 

5 Zie Alkemade 2009 (gezamenlijke kadernota) en Alkemade et al. 2010a, 2010b, 2010c (beleidsnota's en beleidskaarten). 

VESTIG IA BV Archeologie



2 Doel, gebruik en methode 

2. / Doel en gebruik 

De beoordeling of er bij ruimtelijke ontwikkelingen sprake is van een archeologische verwachting en dus of 

er archeologisch (voor)onderzoek nodig is, gebeurde in Woerden de afgelopen jaren op basis van de 

landelijke IKAW (Indicatieve Kaart Archeologische Waarden; schaal van 1:50.000) en de door rijk en 

provincie opgestelde Archeologische Monumentenkaart (AMK) van de provincie Utrecht. Het genoemde 

kaartmateriaal is echter te globaal voor gebruik op gemeentelijk niveau. 

Voor gemeenten is inzicht in de aard en kwaliteit van het gemeentelijk bodemarchief essentieel om een 

verantwoorde afweging te kunnen maken. Dit is de reden dat de gemeenten Woerden, Lopik, Montfoort en 

Oudewater gezamenlijk opdracht hebben gegeven tot opstelling van gemeentelijke archeologische 

beleidskaarten die een actueel en realistisch beeld geven van de kansrijke en minder kansrijke 

archeologische zones waarop het gemeentelijk archeologiebeleid kan worden ingericht. 

In de vorm van de maatregelenkaart is de beleidskaart praktisch hanteerbaar voor gebruik op ambtelijk 

niveau, als instrument bij verlening van bouwen aanlegvergunningen en als basis voor uitwerking in 

bestemmingsplannen. Het eindresultaat is een zowel analoge als digitale set van kaarten, opgebouwd uit 

meerdere kaartlagen. In de GIS-omgeving kan voor de ruimtelijke informatie op de waarden- en 

verwachtingenkaart en de maatregelenkaart tot op perceelsniveau worden ingezoomd. 

Daarbij wordt benadrukt dat de maatregelenkaart geen geïsoleerd product is, maar een ambtelijk 

hulpmiddel om bij planvorming vast te stellen of archeologisch (voor)onderzoek noodzakelijk is, en als basis 

voor uitwerking in bestemmingsplannen. Voor inhoudelijke informatie, sturing van vervolgonderzoek en het 

nemen van selectiebesluiten is gebruik van de archeologische waarden- en verwachtingenkaart, de 

onderliggende kaarten en de toelichting essentieel. 

2.2 Methode 

Om het gemeentelijk bodemarchief te kunnen begrijpen is het noodzakelijk om te weten hoe de mens in 

het verleden gebruik heeft gemaakt van het landschap. Daarvoor is het van belang te weten hoe het 

landschap is ontstaan, hoe het in de loop der tijd door natuurlijke en menselijke krachten is 

getransformeerd, en wat de aard en kwaliteit is van de sporen en resten die daarvan heden ten dage nog 

resten. Voor het gehele grondgebied van Woerden is daarom op basis van bureauonderzoek 6 een 

gemeentedekkend archeologisch verwachtingsmodel opgesteld. Op basis daarvan is bepaald hoe de 

gemeente beleidsmatig wil omgaan met de aanwezige en te verwachten archeologische waarden: dit wordt 

tot uitdrukking gebracht op de maatregelenkaart. 

De ontwikkeling van de archeologische beleidskaart is dus een stapsgewijs proces van analyse en afweging 

van de beschikbare bronnen en ruimtelijke informatie, dat als volgt kan worden samengevat: 

• Stap I: allereerst is de paleogeografische ondergrond in kaart gebracht. Tot ca. 1000 na Christus 

was bewoning op het huidige grondgebied van Woerden alleen daar mogelijk waar het zeer 

6 Conform de eisen van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie, versie 3.1 (zie www.sikb.nl). 

VESTIGIA BV Archeologe &• Cultuurhistorie I I 




dynamische rivierlandschap dat toeliet. Om de theoretische bewoningsmogelijkheden vanaf de 

prehistorie in kaart te brengen is inzicht in de landschappelijke situatie per periode een eerste 

vereiste (kaarten 2-4: paleogeografie/landschapsreconstructies: afbeelding 3: geologisch profiel: 

afbeelding 4: overzicht landschapsontwikkeling Mesolithicum-Nieuwe tijd): 

• Stap 2: voor het gehele grondgebied van Woerden (en een bufferzone rondom de 

gemeentegrens) is vervolgens op basis van archeologisch bureauonderzoek een inventarisatie 

gemaakt van alle tot nu toe bekende archeologische informatie (kaart 5: archeologische 

inventarisatiekaart: kaarten 9 en 10: detailkaarten historische kern Woerden): 

• Stap 3: het hedendaagse cultuurlandschap is het resultaat van bewoning en waterbeheersing in 

met name de afgelopen duizend jaar. Daarom zijn ook cultuurhistorische objecten en structuren 

die kenmerkend zijn voor de bewoningsgeschiedenis van de gemeente geïnventariseerd (zowel 

bestaand als verdwenen). Een deel daarvan heeft ook een relevantie voor de op te stellen 

archeologische verwachting ('jonge' archeologie) (kaarten 6-7: cultuurhistorische 

inventarisatiekaarten: kaart 8: inventarisatiekaart stadskern) 

• Stap 4: op basis van gegevens uit de voorgaande stappen, in combinatie met gegevens over 

landschap, bodem, bebouwing en verstoring is een realistische, gebiedsdekkende archeologische 

verwachting voor het gehele gemeentelijke grondgebied opgesteld (Kaart I I: Archeologische 

waarden- en verwachtingenkaart): 

• Stap 5: conform de wensen van de gemeente Woerden zijn de verschillende verwachtingen 

vervolgens vertaald in zes beleidscategorieën, dat wil zeggen soorten archeologische 

zones/terreinen, waaraan een eigen planologisch beschermingsregime (onderzoekseisen; 

ontheffingen) is gekoppeld (kaart 12: archeologische maatregelenkaart). 

In de volgende hoofdstukken worden van elke deelkaart de bronnen, analyse, selectie en motivatie 

beschreven. De toelichting vormt daarmee de ruimtelijke onderbouwing en uitwerking van het gemeentelijk 

archeologiebeleid. 

Voor de brongegevens van alle kaartbeelden wordt verwezen naar de samenvatting van de kaarten 

(technische colofon) in hoofdstuk 8. De data van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN), opgenomen 

in 2004 met een horizontale resolutie van 5 x 5 m en een hoogtenauwkeurigheid van 5 cm (kaart I) zijn 

gebruikt voor controle op detailniveau, de omgrenzing van recente en subrecente infrastructuur en voor de 

begrenzing van de diverse afzettingsmilieus die morfologisch zichtbaar zijn. Landschapsovergangen die niet 

duidelijk morfologisch zichtbaar zijn, zijn gecontroleerd aan de hand van de beschikbare geologische en 

bodemkaarten van het gebied. 




Landschap en paleogeografische ondergrond 

Om het gemeentelijk bodemarchief te kunnen begrijpen is kennis van de bodemopbouw en 

ontstaansgeschiedenis van het landschap (hoe het in de loop der tijd door natuurlijke en menselijke 

krachten is getransformeerd) essentieel. Tot tenminste 1000 na Christus is de aanwezigheid van de mens 

(en dus de kans op restanten daarvan in de vorm van archeologische sporen/resten) in hoge mate 

afhankelijk van de natuurlijke omstandigheden. Als eerste stap in het opstellen van een archeologisch 

verwachtingsmodel worden in dit hoofdstuk daarom eerst de theoretische bewoningsmogelijkheden vanaf 

de prehistorie in kaart gebracht. Dit gebeurt middels een bespreking van de landschappelijke ontwikkeling 

van het rivierengebied en de reconstructie van het landschap op drie momenten in de tijd (paleogeografie, 

kaart 2-4). 

3.1 Landschapsgenese 

De gemeente Woerden ligt in het rivierengebied. De landschapsgenese van het rivierengebied is uitgebreid 

onderzocht door de Universiteit Utrecht (Fysische Geografie; dr. H.J.A. Berendsen) en samengevat in 

Berendsen & Stouthamer 2001 / Deze publicatie is leidend geweest bij het opstellen van de 

paleogeografische kaarten. Het beeld is verder verfijnd met behulp van de AHN data. 

De ondiepe (< 15 m) ondergrond van het gemeentelijk grondgebied bestaat uit sedimenten, die voor het 

grootste deel door rivieren zijn afgezet. Dit pakket is onder te verdelen in een deel dat in het Pleistoceen 

(Weichselien, tot 10.000 jaar voor heden) en een deel dat in het jongste geologische tijdvak (Holoceen, 

vanaf 10.000 jaar voor heden) is afgezet. 8 In het Nederlandse rivierengebied liggen de jongere afzettingen 

boven op de oudere: de afzettingen van holocene ouderdom liggen dus op de pleistocene. 

3.1.1 Pleistoceen 

De pleistocene sedimenten zijn afgezet toen het klimaat duidelijk anders was dan het huidige. Het bovenste 

deel van het pleistocene pakket is afgezet tijdens de laatste koude periode (ijstijd), het Weichselien. Ten 

noorden van Nederland lag een ijskap, maar Nederland zelf werd niet bedekt door landijs. Destijds bestond 

het landschap van Nederland uit een toendra en poolwoestijn met klimaatomstandigheden, die vergelijkbaar 

zijn met het huidige klimaat in Alaska of Siberië (gemiddelde zomertemperatuur tussen de 5 en 10 graden) 9 . 

Op de plaats van het huidige rivierengebied stroomden destijds ook rivieren, hoewel die er anders uitzagen 

dan de huidige grote rivieren (Lek, Waal, Maas). Vanwege het relatief koude klimaat en de daarbij 

optredende sterke wisseling van afvoer van rivierwater, hadden de rivieren gedurende het grootste deel van 

het Weichselien een zogenaamd vlechtend patroon (zie afbeelding I). Deze vlechtende rivieren hebben 

voornamelijk (grof) zand en grind afgezet (deze zanden worden gerekend tot de Formatie van 

Kreftenheye). 10 De top van deze afzettingen ligt in het gebied op ca. 6 m -mv. De lijn Montfoort-Gouda 

vormt de noordelijke grens van het gebied waar de Formatie van Kreftenheye voorkomt. 

7 De tekst in dit hoofdstuk is grotendeels gebaseerd op deze publicatie. 

8 In de aardwetenschappen wordt vaak de tijdsaanduiding 'voor heden' of in het Engels 'Before Present' (BP) gebruikt Hierbij is 'heden' 

het jaar 1950. 

' Berendsen, 1982. 

10 In dit document wordt de lithostratigrafische indeling cf. De Mulder e.a. (2003) gevolgd. 




Buiten de invloed van de pleistocene rivieren werd in de poolwoestijn en toendra zand door de wind 

getransporteerd en afgezet. Dit zand staat bekend als 'dekzand' en wordt gerekend tot de Formatie van 

Boxtel (Laagpakket van Wierden). De top van het dekzandpakket helt naar het zuiden en komt in het 

gebied voor op een diepte van 3-6 m -mv. 

' ! : ' • " 

te '•-~~S-'" - 

•flfl^ta^^^^H W: ~ 

Rj^e ä " i - 

,ï^ 

w ~~^KL»^_„ 

S WTJL 

w jli '< 

j 

~ 

^D ^^fl 

Afbeelding I. Vlechtende rivier (links) en de Waal (rechts). De vorm van de rivieren is duidelijk verschillend. 

3.1.2 Holoceen 

C- iiB 

—"*^^M 

—«~^§| 

Aan het begin van het Holoceen (ca. 10.000 jaar voor heden) was het klimaat inmiddels dusdanig 

—~" 

~-~dt=!= Sr ~' 

opgewarmd (de gemiddelde zomertemperatuur steeg naar ca. 17 graden Celsius) dat de (loof)bosvegetatie 

zich herstelde. Het landschap bestond aan het begin van het Holoceen uit berken- en dennenbossen. Later 

ontstonden door de stijgende grondwaterspiegel en het nattere klimaat grootschalige moerassen, waardoor 

zich veen kon vormen. Al het veen dat in het Holoceen gevormd is wordt gerekend tot de Formatie van 

Nieuwkoop. 

Dit alles zorgde er mede voor dat de rivieren, die nog steeds in het gebied stroomden, een andere vorm 

aannamen: de vlechtende vorm ging over naar een meer meanderende vorm (afbeelding 2). Een gevolg 

hiervan was dat de sedimenten die de rivieren afzetten ook van aard veranderden: niet alleen werd er zand 

afgezet, maar ook (zandige) klei. In andere woorden: de sedimentatie werd complexer en daarmee ook de 

samenstelling van het sedimentpakket. Het holocene pakket wordt dan ook gekarakteriseerd door een 

afwisseling van zand, klei en veen. Het zand komt voor in goed begrensde, relatief smalle 'banen' 

('beddinggordels'). Dit in tegenstelling tot het pleistocene pakket, dat vrijwel geheel bestaat uit een grote 

vlakte van (grof) zand. Alle holocene rivierafzettingen behoren tot de Formatie van Echteld. 

De rivieren die in het gebied stroomden hebben niet altijd op dezelfde plaats gelegen. Door 

rivierverleggingen (avulsies) wisselde de rivier van plek. Omdat deze rivierverleggingen gedurende het 

grootste deel van het Holoceen plaatsvonden (vanaf ca. 8000 jaar voor heden tot de bedijking in de 

Middeleeuwen), zijn er een aantal generaties riviersystemen te herkennen met een wisselende ouderdom." 

De sedimenten van deze riviersystemen liggen dus zowel op andere plekken als op verschillende diepten; de 

jongere afzettingen liggen immers boven de oudere. Dit complexe beeld is uitgebreid in kaart gebracht door 

1 ' Zie onder andere Stouthamer 2001. 

VESTIGIA BV Archeologe & Cultuurhistorie 

Rapport V670 definitief 2.2 23 september 2010 

14



de Universiteit Utrecht, waarbij ondermeer gekeken is naar de ouderdom van de verschillende 

riviersystemen. 

In het gebied van de gemeenten Lopik, Montfoort, Oudewater en Woerden zijn grofweg drie generaties 

riviersystemen te herkennen: 12 

1. Het Benschopse riviersysteem. Dit riviersysteem is het oudste: de sedimenten van dit systeem liggen dus 

het diepste (op meer dan 3 m -mv). Het Benschopse riviersysteem was de hoofdloop van de Rijn 

gedurende de eerste helft van het Holoceen en stroomde in het gebied tussen Montfoort en Lopik. Het 

riviersysteem was actief tot ongeveer 6400 jaar voor heden. 

2. Het Graafse riviersysteem. Dit systeem bestond uit een aantal kleine riviertakken; het grootste deel van 

het Rijnwater werd inmiddels via de Oude Rijn afgevoerd. Onder andere bij Lopik zijn een aantal 

beddinggordels van dit systeem gevonden. De afzettingen van het Graafse riviersysteem komen voor op 

een diepte van ca. I -3 m -mv, de ouderdom van het systeem is ca. 6400 tot 4000 jaar. 

3. Het Krimpense en Utrechtse stroomstelsel. Dit systeem wordt gevormd door de huidige grote rivieren 

en de Oude Rijn. Het zijn de jongste riviersystemen van het Holoceen (met uitzondering van de Oude 

Rijn, jonger dan 2500 jaar voor heden). De afzettingen zijn dus vanaf het maaiveld te verwachten. De Lek 

en Hollandse IJssel behoren tot dit riviersysteem. 

Afbeelding 2. Meanderende rivier 

De Oude Rijn was gedurende het grootste deel van het Holoceen de belangrijkste afvoertak van de Rijn in 

Nederland. 13 Deze (inmiddels inactieve) rivier neemt een bijzondere plaats in binnen het rivierengebied, 

vooral omdat de Oude Rijn erg lang actief is geweest: van ongeveer 6400 jaar voor heden tot de afdamming 

bij Wijk bij Duurstede in 1122 na Chr. (i.e. ruim 5500 jaar). Dit is veel langer dan de duur van activiteit van 

de meeste rivieren in het Holoceen in Nederland (gemiddeld ca. 1000 jaar). Vanaf ca. 2000 jaar voor heden 

werd de Oude Rijn echter al veel minder belangrijk, omdat de Waal en Nederrijn-Lek toen ontstonden. 

Daarmee werd het grootste deel van het Rijnwater niet meer via de Oude Rijn afgevoerd. 

12 Conform Berendsen 1982. 

l3 Törnqvist 1993. 

VESTIGIA BV Archeologie & Cultuurhistorie 

Rapport V670 definitief 2.2 23 september 2010 

15



3.2 Beschrijving kaarten 1-4' 4 

3.2.1 Algemeen 

Bepalend voor het landschap tot op de dag van vandaag is de stapeling van fossiele beddinggordels en 

crevassen in de huidige ondergrond, alsmede de minder diep gelegen en vaak nog (gedeeltelijk) zichtbare 

stroomruggen (kaart I). 

De landschapsontwikkeling en de daaraan gekoppelde mogelijkheden en onmogelijkheden voor bewoning is 

gevisualiseerd in drie paleogeografische reconstructies van het rivierenlandschap in Woerden (kaart 2-4), 

respectievelijk rond het begin van onze jaartelling, omstreeks 1000 na Chr., en rond 1500 na Chr. 

De keuze voor deze momenten heeft zowel methodische als archeologisch-inhoudelijke redenen: 

Ten eerste zijn de geologische basisgegevens voor deze perioden voldoende betrouwbaar en gedetailleerd 

voor gebruik op deze (gemeentelijke) schaal. Dit geldt niet voor de pleistocene ondergrond en de eerste 

periode van het Holoceen: door hun schaal en opzet zijn deze gegevens niet geschikt voor betrouwbare 

vertaling naar een verwachtingsmodel op gemeentelijk niveau. Ten tweede zijn de drie weergegeven 

perioden relevant vanuit zowel geolandschappelijk als archeologisch perspectief. De kaartbeelden zijn 

betrouwbare momentopnamen in de complexe gelaagdheid van het bodemarchief. De informatie van deze 

kaarten wordt in hoofdstuk 8 gebruikt voor de opstelling van een gemeentedekkend archeologisch 

verwachtingsmodel. 

Elke paleogeografische momentopname (kaart 2-4) is voorzien van de archeologische informatie die uit de 

voorgaande perioden bekend is. Hierdoor ontstaat een eerste inzicht in de locatiekeuze van de mens in de 

verschillende archeologische perioden en de sterk wisselende mogelijkheden voor bewoning en gebruik in 

het dynamische rivierenlandschap. 

Het beeld van de fossiele beddingsgordels en crevassen in de ondergrond zoals dat naar voren komt uit de 

hoogtekaart (kaart I) en de verschillende momentopnamen uit de landschapsontwikkeling zoals opgenomen 

in de drie paleogeografische kaarten (kaarten 2-4) zijn gecombineerd (cumulatief) in de ondergrond van de 

archeologische inventarisatiekaart (kaart 5). 

3.2.2 Per kaart 

Kaart I: Hoogtekaart 

De kaart geeft de hoogte van het maaiveld weer, gebaseerd op het Actueel Hoogtebestand Nederland 

(AHN). De hoogteligging loopt uiteen van meer dan 2 m -NAP in het noordwestelijke deel van de 

gemeente (Zegveld e.o.) tot ca. 0,5 m +NAP langs de Oude Rijn. De binnenstad van Woerden is het 

hoogste punt en ligt nog iets hoger vanwege ophoging die daar heeft plaatsgevonden. 

Kaart 2: Paleogeografie rond het begin van onze jaartelling 

De kaart geeft een reconstructie van het landschap rond het begin van onze jaartelling. Aangegeven zijn de 

beddinggordel en crevassen van de Oude Rijn conform Berendsen & Stouthamer (2001), alsmede de 

kom(klei)gebieden. Daarop geplot is de archeologische informatie uit de perioden tot aan het begin van 

onze jaartelling. 

14 Voor de brongegevens, zie de samenvatting van de kaarten (technische colofon) in hoofdstuk 8. 

VESTIGIA BV Arcbeo/ogie



Kaart 3: Paleogeografie rond 1000 AD 

De kaart geeft een reconstructie van het landschap rond 1000 na Chr.. Aangegeven zijn de op dat moment 

nog steeds actieve beddinggordel en crevassen van de Oude Rijn, aangevuld met crevassen en 

kom(klei)gebieden. Rond 1000 na Chr. was de Oude Rijn nog steeds actief, maar vormde inmiddels niet 

meer de hoofdtak van de Rijn in Nederland. Ten zuiden van Woerden is daarnaast een andere rivier actief 

geweest, die waarschijnlijk in de Oude Rijn uitmondde. Daarop geplot is de beschikbare archeologische 

informatie uit de Romeinse tijd (12 voor Chr.-450 na Chr.) en Vroege Middeleeuwen (450-1050 na Chr.). 

Kaart 4: Paleografie rond 1500 AD 

De kaart geeft een reconstructie van het landschap rond 1500 na Chr. De Oude Rijn is strikt genomen niet 

meer actief na de afdamming bij Wijk bij Duurstede in I 122 na Chr. De grote rivieren zijn inmiddels bedijkt 

en vastgelegd door middel van kribben, waardoor in de komgebieden geen sedimentatie meer plaatsvond. 

Alle rivieren zijn daarom niet meer actief ('fossiel'). Daarop geplot is de archeologische informatie uit de 

Late Middeleeuwen (1050-1500 na Chr.) en de Nieuwe tijd (1500-heden). 

3.3 Geologisch profiel 

Afbeelding 3 biedt een doorsnede (profiel) door het noordelijke deel van het rivierengebied. 15 In het profiel 

zijn alle afzettingen te vinden die in dit hoofdstuk zijn beschreven, inclusief hun ouderdom. Van de gegevens 

is gebruik gemaakt bij het vaststellen van locatie en diepte van mogelijk archeologisch-relevante bodemlagen 

voor het archeologische verwachtingsmodel dat voor de gemeente Woerden is opgesteld. 

De doorsnede van het profiel loopt van de Lek bij Lopik, via de Hollandsche IJssel bij Montfoort, tot de 

Oude Rijn ten westen van Utrecht. Aangegeven is de nummering van de beddinggordels conform Berendsen 

en Stouthamer 2001. Voor dezelfde informatie wordt verwezen naar de het legendablad behorende bij kaart 

5 (archeologische inventarisatiekaart), waarop ook de ouderdom (periode van activiteit) van de 

verschillende beddinggordels is opgenomen, alsmede de diepteligging. 

Beschrijving 

De Oude Rijn (Utrechtse systeem) is in het uiterste noorden van het profiel te vinden. 

De basis van het profiel in afbeelding 3 wordt gevormd door de pleistocene afzettingen, waarvan de top op 

5-8 m -NAP ligt. Ten zuiden van km 40 bestaan deze uit fluviatiele afzettingen (Formatie van Kreftenheye), 

ten noorden ervan uit dekzand (Formatie van Boxtel, Laagpakket van Wierden). 

In het zuidelijke deel van het profiel ligt veen (Formatie van Nieuwkoop) op de pleistocene afzettingen. De 

veenvorming in het gebied begon rond 8000 jaar voor heden (zie datering 25). Tussen km 35 en 40 van het 

profiel liggen holocene rivierafzettingen direct op de pleistocene ondergrond. Dit zijn sedimenten die 

behoren tot het Benschopse riviersysteem (beddinggordels 15 en 187). Deze sedimenten worden in het 

grootste deel van het profiel bedekt door veen, maar rond km 35 wordt het veen onderbroken door 

sedimenten van het Graafse riviersysteem (nummers 23, 54 en 100). Aan maaiveld liggen sedimenten van de 

jongste riviersystemen, in het profiel gevormd door de Lek en de Hollandsche IJssel (Krimpense systeem). 

15 Het geologisch profiel is opgesteld op basis van boorkarteringen die door M. Gouw (Vestigia) werden verricht en geanalyseerd in het 

kader van zijn promotie-onderzoek aan de Universiteit Utrecht. Het in dit rapport opgenomen geologische profiel is afkomstig uit zijn 

proefschrift (Gouw 2007). 




3.4 Overzicht holocene landschapsontwikkeling 

Ter illustratie van de in dit hoofdstuk gepresenteerde beschrijving van de landschappelijke ontwikkeling van 

het dynamische rivierengebied zijn in afbeelding 4 de drie paleogeografische reconstructies van kaart 2-4 

aangevuld met de situatie aan het einde van het Mesolithicum (ca. 4900 voor Chr.) en het einde van de 

Bronstijd (ca. 2000 voor Chr.). 

VESTIGIA BV Archeologie ó~ Cultuurhistorie 18 


Q- 

< 

X 

> 

ó 

35 km 40 45 50 55 

10- mi Lil HUI i inn ii i MIM ii 11 ii ii inn i M i iiiiiii i in Hi ii IM i in i ii iiiiiiiii 11 iiiiiii ii 11 [iiiiiiiii i MI i iiiiiiini mi 11 ii i ii in imiirninn 1111 ii i iiiiiiM i ii mi i nun ii ilium 11 i i M i mi i r i n i IMIIIIIIIIIIII IIIIMMI ITTTTTI I IIIIIII II I I Ti I I I I i r TTÜTT 

N 

Hotlandsche 

Amsterdam- 

Ussel 

Rijn kanaal 

NAP- 

-20 

19) 2BSQ ± 80 (GrN-04174) 21) 5220 ± 50 (GrN-18925) 

2925 5950 

20) 7420 ± 150 (GrN-04175) 22) 6190 ± 45 (GrN-18926) 

«225 7025 

LEGENDA 

Holoceen 

Formatie van Echteld 

T T TT T 

(*800-612S) (5625-4300) (4975^4575) (4915-4575) 

beddingafzettingen 

(zand en grind) 

oever- en crevasse-afzettingen 

(fijn zand, siltige en zandige klei, klei) 

restgeulafzettingen 

(fijn zand, siltige en zandige klei, klei, veen) 

komafzettingen 

(siltige klei, (humeuze) klei) 

Formatie van Nieuwkoop 

veen, gyttja 

5 km 

(11.000-702S)(11,OOQ-702S) (11,000-7025) (562SS000) {4425 3375) 

Pleistoceen 

23) 5800 ± 70 (UtC-1894) 

«575 

24)5610±60(UtC-1897) 

6350 

25)7125±50{GrN-18929) 

7350 

Formatie van Kreftenheye 

beddingafzettingen 

(zand en grind) 

26) 4365 ± 40 (GrN-18934) 

Laag van Wijcfien: komen restgeulafzettingen 

(klei) 

Formatie van Boxtel 

Laagpakket van Wierden ('dekzand') 

(fijn zand en silt) 

Afbeelding 3. Geologisch profiel van Lopik naar de Oude Rijn bij Utrecht (naar Gouw, 2007). De nummering van de beddinggordels is cf. Berendsen & Stouthamer (2001). 

Overig 

I 

1 

116 

laklaag (A-horizont) 

water 

dijken, wegen 

locatie boring 

maximale boordiepte 

4 C-datering 

(bold italics: ouderdom kalenderjaren BR) 

nummer beddinggordel 

periode van activiteit 

(2750-900) (in kalenderjaren BP) 

28)2650±50(UtC-1900) 

2750 

29) 4895 ± 40 (GrN-18935) 

5625 

10 

O.D. 

-20



Afbeelding 4 

Paleogeografische ontwikkeling 

gemeente Woerden 

LEGENDA 

Paleogeogrofe 

I actieve beddinggordel 

] actieve crevasse 

I verlaten beddinggordel 

| verlaten crevasse 

1 | komgebied 

dekzand (dicht) aan oppervlakte 

| I rivierduin aan oppervlakte 

Huidige topografie 

water 

I I gemeentegrens 




VESTIG IA BV Archeologie ei" Culttiurljistorie 22 




Archeologische inventarisatie kaart 

4.1 Bronnen 

De archeologische inventarisatiekaart (kaart 5) geeft een zo volledig en actueel mogelijk inzicht in wat er 

aan archeologie in de gemeente Woerden bekend is. De belangrijkste bron is de landelijke archeologische 

database Archis. Deze bekende archeologische waarden zijn in Archis onderverdeeld in monumenten 

(archeologische terreinen), vondstmeldingen/waarnemingen en onderzoeken/onderzoeksmeldingen: 

• Monumenten terreinen of gedeelten hiervan waar de aanwezigheid van archeologische resten 

feitelijk is vastgesteld en waarvan de archeologische waarde is bepaald (zeer hoog/hoog/van 

waarde). Deze terreinen staan ofwel in het monumentenregister geregistreerd (wettelijk 

beschermde archeologische terreinen) of op de Archeologische Monumentenkaart vermeld 

(AMK); 

• Waarnemingen omvatten zowel vondstmeldingen als oudere (niet-gepubliceerde) gegevens en 

waarnemingen door professionele archeologen (veldkartering, proefputten, oude opgravingen). 

Archeologische waarnemingen en vondstmeldingen kunnen zowel op archeologische terreinen 

betrekking hebben, als op 'losse vondsten' (dus zonder nederzettingscontext); 

• Onderzoeklonderzoeksmeldingen omvatten alle afgeronde en lopende onderzoeken door 

professionele archeologen. Het grootste deel van de onderzoeksmeldingen betreft archeologisch 

vooronderzoek dat de afgelopen jaren heeft plaatsgevonden in het kader van ruimtelijke 

ontwikkelingen (zowel bureauonderzoek, booronderzoek, proefsleuven als opgravingen) inclusief 

verwijzing naar de verplichte rapportage. De aanmelding van archeologisch (voor)onderzoek in 

Archis is verplicht in het kader van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA). 

De archeologische inventarisatiekaart is een momentopname (actualiteit 2009/2010); in principe komt er elk 

jaar nieuwe archeologische informatie bij of vallen er terreinen af. Geadviseerd wordt om de 

inventarisatiekaart daarom op regelmatige basis (bijvoorbeeld elke vier jaar) up-to-date te brengen. 16 Alle 

basisgegevens die Archis vermeldt zijn opgenomen in een catalogus (bijlage 3). 17 Daarnaast zijn voor 

Woerden ook niet-Archisgeregistreerde (amateurarcheologische) meldingen bekend. Deze zijn 

geïnventariseerd (zie bijlage 4) en opgenomen op de kaart. Informatie aangeleverd door 

amateurarcheologen uit de klankbordgroep is alleen opgenomen indien voor de waarneming een 

schriftelijke bron kon worden overlegd op basis waarvan het mogelijk was een puntlocatie te bepalen voor 

het fenomeen, met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid. 

De gegevens van de archeologische inventarisatiekaart zijn ingevoerd in een database die voor dit project 

werd opgesteld en door de gemeente zelf kan worden bijgehouden en aangevuld. 

4.2 Opbouw kaart en legenda 

Alle bovengenoemde archeologische informatie is geprojecteerd op de geologische ondergrond. Hiervoor is 

het beeld van de fossiele beddingsgordels en crevassen in de ondergrond zoals dat naar voren komt uit de 

16 Bij nieuwe inzichten of bestuurlijk-politieke ontwikkelingen kan worden besloten ook het aanhangende beleid (en begeleidende 

beleidskaan) aan te passen. 

17 Actualiteit juni 2009 voor waarnemingen en onderzoeksmeldingen; actualiteit juli 2010 voor AMK-terreinen. 

VESTIGIA BV Archeologe & Cultuurhistorie 23 




hoogtekaart (kaart I) met de paleogeografische informatie uit de verschillende fasen van 

landschapsontwikkeling (kaarten 2-4) gecombineerd. Tezamen geeft dit een beeld van de opbouw van het 

bodemarchief, inclusief de soms nog (gedeeltelijk) zichtbare 18 stroomruggen. Detailinformatie over datering 

en diepte (in relatie tot huidig maaiveld) van alle beddinggordels is opgenomen en terug te vinden via het 

aparte legendablad. 

Op deze ondergrond zijn vervolgens geprojecteerd: 

• locaties van verricht archeologisch onderzoek (per soort: bureauonderzoek; booronderzoek; 

proefsleuven/opgraving), inclusief nummer van de melding in Archis; 

• terreinen van archeologische waarde (vastgestelde vindplaatsen volgens de provinciale AMK), 

inclusief monumentnummer; 

• archeologische waarnemingen opgenomen in Archis (onderverdeeld naar einddatering), inclusief 

nummer (zie bijlage 3);" 

• (nog) niet geregistreerde archeologische waarnemingen (zie bijlage 4). 

Kaart 5 geeft dus de verspreiding weer van de geïnventariseerde archeologische informatie, in relatie tot de 

landschappelijke ondergrond. Hierdoor ontstaat een eerste inzicht in de locatiekeuze van de prehistorische 

en middeleeuwse mens. 

Archeologie houdt niet op bij de gemeentegrens. Daarom is buiten de begrenzing van het gemeentelijk 

grondgebied een bufferzone opgenomen met de Archis-informatie rondom de gemeentegrenzen. 

4.3 Onderzoek en onderzoekstraditie 

Archeologisch onderzoek kent in Woerden een rijke traditie. Dat geldt echter alleen voor de stadskern en 

de resten van het Romeinse castellum en kampdorp rond de huidige Petruskerk die in de vijftiger jaren van 

de 20 ste eeuw aan het licht kwamen. Al sinds de I6 de eeuw werd er in de stad echter geregeld gestuit op 

Romeinse resten. Vanaf de 70'er jaren van de twintigste eeuw werd daarnaar regelmatig onderzoek verricht 

door verschillende wetenschappelijke instanties. 20 Bij de ontwikkeling van het binnenstadsproject 

Hoochwoert werd de archeologische waarde van het Kerkplein en omstreken van meet af aan 

meegewogen. In het kader van dit project werd in Woerden de basis gelegd voor de gemeentelijke 

archeologische monumentenzorg - zowel wat betreft behoud, beheer en wetenschappelijk onderzoek als 

publieksbereik. 21 De gemeente Woerden heeft op deze wijze veel ervaring opgedaan met de archeologische 

monumentenzorg en streeft sindsdien naar een gerichte aanpak van de archeologie binnen de 

gemeentegrenzen. Hiermee liep de gemeente vooruit op de herziening van de Monumentenwet (Wet op de 

archeologische monumentenzorg 2007) en de definitieve decentralisatie van archeologie naar gemeentelijk 

niveau. 

De afgelopen jaren is binnen de gemeentegrenzen een grote hoeveelheid archeologisch vooronderzoek 

verricht in de vorm van bureauonderzoek, inventariserend veldonderzoek (boringen) en karteringen in het 

kader van klein- en grootschalige ruimtelijke ontwikkelingen, infrastructurele werken en voorbereiding van 

18 Vastgesteld op basis van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN). 

" Onder einddatering wordt verstaan; de jongste datering van aangetroffen sporen/resten zoals vermeld in de archeologische database 

Archis. 

20 O.a. Radboud Universiteit Nijmegen, Rijksdienst Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB; thans Rijksdienst Cultureel Erfgoed) 

alsmede amateurarcheologen. Zie overzicht op de archeologische monumentenkaart van de binnenstad (Van den Ende et al 2004). 

21 Voor richtinggevende beleidsdocumenten in dat kader, zie Beleidsplan Archeologie Woerden (Hazenberg 2007), bijlage 4. 




bestemmingsplannen. Van de meer dan 100 archeologische onderzoeken die Archis voor Woerden meldt, 

dateert ca. 80% uit 2004 en later. Dertien keer werd proefsleuvenonderzoek verricht, zesmaal werd het 

besluit tot een opgraving genomen. Twintig keer werd gekozen voor een zogenaamde archeologische 

begeleiding. 

De onderzoeksinspanningen concentreren zich in het gebied van de stroomrug van de Oude Rijn, inclusief 

de stadskern. In het uitgestrekte landelijke gebied van de gemeente rond Zegveld en Kamerik is nauwelijks 

onderzoek verricht. n In de Harmelerwaard ligt de intensiteit aan waarnemingen en onderzoek hoger en is 

zelfs een opgraving verricht (nederzetting Late IJzertijd/Vroeg-Romeinse tijd bij de Dorpeldijk, 

onderzoeksmelding 2496). 

Geconcludeerd kan worden dat de archeologische kenniswinst van de private en publieke inspanningen in 

het kader van het Verdrag van Malta/Wet op de archeologische monumentenzorg (veroorzakerprincipe) in 

Woerden ligt op tweeërlei vlak: 

1. Een spectaculaire vergroting van de wetenschappelijke kennis over de Romeinse tijd in de 

stadskern van Woerden, voortkomend uit grootschalige opgravingen in het kader van de 

vernieuwing van de binnenstad, met als grote verrassing - en publiekstrekker - de vondst van het 

Romeinse vrachtschip de 'Woerden-7'; 

2. Een beter inzicht in de archeologische verwachting van het buitengebied door (vooral) grootschalig 

niet-destructief vooronderzoek. Dat inzicht is overigens nog beperkt en niet gebiedsdekkend. 

De vergroting van de kennis over het bodemarchief van Woerden is daarnaast ondenkbaar zonder de 

inspanningen van amateurarcheologen door de jaren heen. De gemeente stimuleert de participatie van 

amateurarcheologen in professioneel onderzoek. 

4.4 Overzicht archeologie gemeente Woerden 

4.4.1 Monumenten/gewaardeerde terreinen/vindplaatsen (AMK-terreinen) 

Het grondgebied van Woerden telt de volgende archeologische terreinen/vindplaatsen waarvan de 

archeologische waarde is vastgesteld en die als zodanig zijn opgenomen op de Archeologische 

Monumentenkaart van rijk en provincie (actualiteit juli 2010). Het betreft: 

• de restanten van drie middeleeuwse versterkingen op oeverwallen van de Oude Rijn: huis 

Harmeien (monument 1970), Rijneveld (monument 12325) en Woudenberg (monument 12324); 

• het terrein van de middeleeuwse ridderhofstad Wulvenhorst (monument 1216) op de oeverwal 

van de Linschoten; 

• het Romeinse castellum Laurium, sedert 2009 wettelijk beschermd (rijks)monument (monument 

16.916); 

• stadskern Woerden, zuidwestelijk deel (monument 2204); 

• stadskern Woerden, noordoostelijk deel (monument I 1937); 

• kasteel Woerden (monument 11936); 

• nederzetting Late Ijzertijd/Romeinse tijd nabij de Dorpeldijk/Harmelerwaard (monument I 1370); 

• resten van de middeleeuwse ontginningskern Miland (monument 1949); 

• terrein met resten van kapel/kerk (monument 4149), mogelijk behorend bij de nabijgelegen oude 

ontginningskern Miland; 

22 Dit hangt uiteraard samen met de lagere ruimtelijke-ontwikkelingsdruk in deze gebieden. 




• de dorpskernen van Zegveld (monument 11935), Kamerik (monument I 1941) en Harmeien 

(monument 11945). 

Dit beeld van gewaardeerde terreinen weerspiegelt de stand van zaken in de archeologische kennis van de 

gemeente Woerden: zeer weinig gegevens over de prehistorie (Oude Steentijd tot aan begin van jaartelling), 

zeer veel over de Romeinse tijd (12 voor Chr.-450 na Chr.), geen tot zeer weinig over de Vroege 

Middeleeuwen (450-1050 na Chr.) en veel over Late Middeleeuwen (1050-1500 na Chr.) en Nieuwe tijd 

(1500-heden). 

4.4.2 Prehistorie 

Over de periode vóór aanvang van de Romeinse tijd is in Woerden zeer weinig bekend, terwijl het 

landschap in principe goede mogelijkheden voor prehistorische bewoning bood. Ondanks de dynamiek van 

de ongekanaliseerde rivieren was tijdelijke of permanente bewoning mogelijk op de hogere oeverwallen en 

fossiele beddingen van verlande rivierlopen. De overgangsgebieden van hoog/droog naar laag/nat waren 

uitermate rijk aan biodiversiteit en dus aantrekkelijk voor een bestaan van jagen, verzamelen en vissen. 

Vanaf het Neolithicum (5300-2000 voor Chr.) waren de zandige ruggen geschikt voor de prehistorische 

vorm van landbouw en kon er vee worden geweid in de lagere, nattere terreinen. In deze periode voltrok 

zich de overgang van het rondreizende bestaan van jager-verzamelaar naar landbouw en ontstonden 

plaatsvaste nederzettingen. Deze bestonden uit een of meer langgerekte huizen waar mens en vee onder 

hetzelfde dak leefden. 

De oudste sporen van menselijke bewoning bevinden zich in de oudste en meestal diepst gelegen fossiele 

riviersystemen, de jongere sporen zijn minder diep in de ondergrond te vinden. Het gebrek aan 

sporen/vondsten uit de periode vóór de Romeinse tijd kan in Woerden dus voor een deel te wijten zijn aan 

hun diepe ligging in de oudere riviersystemen in de ondergrond, waardoor ze bij normaal bodemgebruik 

niet aan het licht komen. Op die plaatsen waar oude stroomruggen aan of net onder het maaiveld liggen, 

kunnen prehistorische resten zich vrij ondiep onder maaiveldniveau bevinden. Een deel daarvan zal in de 

loop der tijd ongezien zijn verdwenen door agrarische werkzaamheden, ruilverkaveling, e.d. 23 

De enige aanwijzing dat in Woerden rekening moet worden gehouden met zeer oude bewoningssporen 

(Oude, Midden- en Nieuwe Steentijd) in de ondergrond is de melding van grote hoeveelheden dierlijk bot 

(mammoet, wolharige neushoorn, etc), vuurstenen werktuigen en afslagen (restanten van 

vuursteenbewerking), en neolithische vondsten die bij zandwinningactiviteiten vanaf grote diepte werden 

opgezogen. 24 De zeer extensieve en fragiele bewoningssporen die daarbij horen gaan bij zo'n ingreep 

uiteraard verloren. 

Door de zich verleggende riviersystemen veranderde het landschap - en daarmee de 

bewoningsmogelijkheden - voortdurend. Over een periode van duizenden jaren is daardoor in de 

ondergrond een stapeling van landschappen en archeologische niveaus ontstaan. Woonplaatsen die al tijdens 

de prehistorie werden bedekt met rivierklei (overstroming) of langzaam verdwenen onder zich uitbreidend 

veen (verdrinking, moerasvorming) zijn waarschijnlijk goed geconserveerd. 

Pas vanaf ca. 1000 na Christus stabiliseerde de loop van de Oude Rijn zich en ontwikkelde de 

waterbeheersing zich zodanig dat de menselijke greep op het landschap de overhand kreeg. De openlegging 

23 Geschat wordt dat sinds de Tweede Wereldoorlog naar schatting 35% van het Nederlandse bodemarchief op deze manier is 

verdwenen (Groenewoudt 1994). 

2 * Archis-waarneming 59349 en 59352 alsmede amateurwaarneming 8 (kaart 5 en bijlage 4). Zie ook Ooyevaar 1990, 20-2. 

VESTIG IA BV Archeologie & Cultuurhistorie 26 




van het landschap tijdens de laatmiddeleeuwse en nieuwetijdse ontginningen heeft geleid tot het 

karakteristieke landschap en ruimtegebruik dat - ondanks schaalvergroting en uitbreiding - nog steeds 

herkenbaar is. 

4.4.3 Romeinse tijd en Vroege Middeleeuwen 

"Vanaf de Romeinse tijd is deze regio [d.w.z. Woerden] druk bewoond, wat zich vertaald heeft in een 

gevarieerd en kostbaar bodemarchief', zo stelt het beleidsplan archeologie van de gemeente Woerden. 25 

Inderdaad is er een overdaad aan archeologische sporen en resten uit de Romeinse tijd bekend. Dat geldt 

met name voor de stadskern met de resten van het Romeinse castellum Laurium en kampdorp (vicus) rond 

de huidige Petruskerk, de Romeinse scheepsvondsten en delen van de limesweg. 26 

De Laat-Romeinse tijd (270-450 na Chr.) en de Vroege Middeleeuwen (450-1050 na Chr.) is echter een 

witte vlek: er is niets bekend over wat er met het castellum gebeurde nadat de Romeinen ons land 

verlieten, tot aan de periode dat er een nieuwe fase aanbrak door de grootschalige ontginningen van het 

achterland vanaf de hogere stroomruggen (ontginningsbases). In de loop van de Romeinse tijd namen IJssel 

en Lek de waterafvoerende functie van de Vecht, Oude en Kromme Rijn over. In combinatie met de 

onzekerheden van het desintegrerende Romeinse Rijk is de omgeving van het castellum in de Laat- 

Romeinse tijd en Vroege Middeleeuwen mogelijk (bijna?) ontvolkt - een tendens die in het gehele 

noordwestelijke grensgebied van het Romeinse Rijk optreedt. Er zijn in Woerden geen sporen uit de Laat- 

Romeinse tijd bekend - noch in de stad, noch in het landelijk gebied. 27 In de periode daarop, de Vroege 

Middeleeuwen vermeldt historicus Blok dat de Angelsaksische missionaris Bonifatius in Woerden zou 

hebben gepreekt tijdens zijn missie naar het land der Friezen. 28 Dit wordt zelfs op de gemeentelijke website 

als zodanig vermeld. 

Er zijn echter verschillende lezingen over de interpretatie van de plaats WironlWyrda die in de bronnen 

wordt genoemd en waar de Bonifatius' zich zou hebben opgehouden. Uit de stad Woerden zijn in elk geval 

geen sporen bekend uit de Vroege Middeleeuwen, maar het is niet onmogelijk dat er al in de Vroege 

Middeleeuwen een kerk stond. De archeologische database Archis bevat echter wel enkele waarnemingen 

van vondsten die tijdens rioolwerkzaamheden, zandwinning en vijveraanleg in het nieuwbouwproject De 

Tiendhof in de Harmelerwaard zijn gedaan: (schaarse) restanten van een houten steiger of beschoeiing in 

een dichtgeslibde geul (mogelijk van de Bijleveldse stroom), gecombineerd met nederzettingsafval 

(aardewerk) uit de Merovingische en Karolingische periode en een munt van bisschop Bernulphus (1027- 

54). 29 Ook werden er sporen (o.a. greppels) uit de 12 de eeuw gedocumenteerd en bevindt het 

vondstencluster zich vlakbij het archeologische terrein Huis Harmeien (monument 1970). De provinciaal 

archeoloog vermoedde in 1988 dat in deze buurt van de 8 SK eeuw tot in de Late Middeleeuwen een 

nederzetting lag. 30 Mogen we hieruit conclusies trekken over de locatie van Wiron/Wyrda? In elk geval is er 

reden om alert te zijn bij ruimtelijke ontwikkelingen op en rond de genoemde locaties, inclusief de nabije 

Tiendweg, Breudijk en Dorpeldijk. Ook de relatie tussen deze mogelijk vroegmiddeleeuwse nederzetting en 

de dorpskern van het nabijgelegen Harmeien en de waarschijnlijk 12 de -eeuwse Commanderij van de 

Johannieter Orde verdient daarbij aandacht. Al met al lijkt hier sprake van een bijzonder ensemble 

25 Hazenberg 2007, 4. 

26 Hiervoor wordt op deze plaats volstaan met te verwijzen naar de beleidsnota archeologie (Hazenberg 2007) alsmede vele andere 

publicaties, waaronder Blijdenstijn 1999 en Van Es & Van Ginkel-Meester 2000. 

27 Het is echter niet onmogelijk dat een eventueel Laat-Romeinse/vroegmiddeleeuws bewoningsniveau in of nabij het castellum in de 

loop der tijd ongezien vergraven is als gevolg van intensief ruimtegebruik en bouwactiviteit in de stadskern. 

28 Blok z.j., 51. 

29 Archis-waarnemingen 43149 en 43150. 

30 Van Tent 1988,53. 

VESTIG IA BV Archeologe & Cultuurhistorie 27 




waarover nog veel onduidelijkheid bestaat, maar dat wellicht kan bijdragen aan kennis over de vroegste 

fasen in de kerstening en de ontwikkeling van territoriale aspiraties van het Sticht en de kerk van Utrecht in 

het rivierengebied tijdens de Vroege Middeleeuwen. 

4.4.4 Late Middeleeuwen en Nieuwe tijd 

Zoals gezegd zijn de meeste vindplaatsen, vondsten en waarnemingen binnen de gemeente afkomstig uit de 

Late Middeleeuwen en Nieuwe tijd. Behalve de in paragraaf 4.4.1 genoemde kastelen, versterkte 

huizen, ontginningskern en kerk betreft het grootste deel daarvan waarnemingen/vondstmeldingen van met 

name aardewerk uit deze periode. Het archeologische beeld dat Archis geeft van de Late Middeleeuwen en 

Nieuwe tijd is daarmee veelkleurig maar ook zo diffuus dat de informatie in deze vorm geen samenhangend 

beeld geeft van de middeleeuwse en nieuwetijdse geschiedenis van de gemeente en regio. De betekenis van 

de archeologie van Woerden in relatie tot archeologisch/historische thema's zoals de 

ontginningsgeschiedenis, de ontwikkeling van lokale en regionale machtsstructuren, premoderne economie 

zou in de toekomst gericht kunnen worden uitgewerkt in een op te stellen gemeentelijke onderzoekagenda 

archeologie. Een uitdaging ligt in het gericht verzamelen van gegevens over de 'witte vlek' in de kennis over 

de wederwaardigheden van Woerden in de eeuwen tussen het vertrek van de Romeinen en de 

ontwikkeling van regionale machtsstructuren onder invloed van Holland en Utrecht. Een aandachtspunt 

daarbij is het gericht verzamelen van microgegevens over de fysisch-geografische situatie (ligging en 

bevaarbaarheid kleinere waterlopen) in de Laat-Romeinse tijd, Vroege Middeleeuwen en begin van de 

ontginningen. 





Cultuurhistorische inventarisatiekaarten 

5.1 Omschrijving 

Het grondgebied van Woerden maakt deel uit van het Nationaal Landschap het Groene Hart en is 

cultuurhistorisch waardevol. 31 Kenmerkend is het contrast tussen de open polders, die volgens het vaste 

copesysteem ontgonnen zijn, en de besloten lintbebouwingen langs de weteringen en de waterlopen. Voor 

Woerden is de stroomrug van de Oude Rijn daarvan de historische levensader: gedurende het grootste 

deel van de geschiedenis was dit de enige verbinding over land in de laaggelegen natte regio; niet voor niets 

stichtten de Romeinen hier een versterking, het castellum Laurium. Vanaf omstreeks 1000 na Chr. werden 

de klei- en veengebieden vanaf de oeverwallen van de Oude Rijn in noordelijke en zuidelijke richting 

ontgonnen. In de loop van de Late Middeleeuwen (1050-1500 na Chr.) en Nieuwe tijd (1500-heden) kreeg 

dit landschap zijn huidige eigenheid door de grote verscheidenheid aan wateren (natuurlijk en gegraven), 

vormen van bewoning (kastelen/versterkingen, boerderijen) en watergebonden elementen zoals sluizen, 

dijken, molens, forten en bruggen. De restanten daarvan - zowel onder- als bovengronds - vormen het 

archief voor de geschiedenis van de afgelopen 1000 jaar. Een deel daarvan heeft ook een relevantie voor de 

op te stellen archeologische verwachting ('jonge' archeologie). Op de cultuurhistorische inventarisatiekaart 

zijn cultuurhistorische objecten en structuren geselecteerd en over twee thematische kaarten verdeeld: 

bewoning (kaart 6) en waterstaat/verdediging (kaart 7). 

Het grondgebied van de gemeente Woerden werd door de gemeentelijke herindelingen van 1964, 1989 en 

2001 uitgebreid met respectievelijk Barwoutswaarder en Rietveld, vervolgens Kamerik en Zegveld en als 

laatste Harmeien. 

5.2 Bronnen 

De cultuurhistorische inventarisatie is gebaseerd op gepubliceerde gegevens. Onderzoek van primaire 

bronnen (archiefonderzoek) viel buiten het kader van dit project, met uitzondering van de hieronder 

genoemde historische kaarten. Deze zijn doorzocht op de locatie van objecten met een openbare functie, 

gerelateerd aan de thema's bewoning en waterstaat/verdediging (bijvoorbeeld herberg/rechthuis, sluis, brug, 

veerverbinding) in de periode 1600-1900. 

Er is gebruik gemaakt van de volgende informatiebronnen: 

• Cultuurhistorische Hoofdstructuur van de Provincie Utrecht 

(http://geocement.esrinl.com/cultuurhistorie/chs I .html); 

• de Cultuurhistorische Atlas van de Provincie Utrecht (Tastbare Tijd) inclusief de digitale 

bestanden; 32 

• literatuur; 33 

• historische kaarten, met name de Generaale land-kaarte van den Loopicker-waard, 1771 (D.W.C. 

Hattinga) en T Hooghe Heymraedtschap van den Landen van Woerden, 1670 (Justus en David 

Vingboons). Deze kaarten zijn gekozen vanwege hun betrouwbaarheid en bruikbaarheid ten 

opzichte van de moderne topografische ondergrond; 

31 Zie website Cultuurhistorische Hoofdstructuur van de Provincie Utrecht; Blijdenstijn 2005; 

32 Blijdenstijn 2005. De digitale bestanden zijn welweillend ter beschikking gesteld door de provincie Utrecht. 

33 O.a. Van Es & Van Ginkel-Meester 2000; Loeff & Smeets 2000; Blijdenstijn 1999; Olde Meierink et al 1995; De Leeuw e.a. 2008; 

Haartsen et al. 2003. Voor alle geraadpleegde bronnen zie de literatuurlijst achterin dit rapport. 




• www.kich.nl: via deze website (Kennisinfrastructuur Cultuurhistorie) zijn diverse cultuurhistorische 

gegevens toegankelijk, beschikbaar, koppelbaar en bewerkbaar; 

• CultGIS: binnen het project Meetnet Landschap ontwikkeld om veranderingen van kenmerkende 

cultuurhistorische patronen en bijbehorende elementen in het landschap te kunnen signaleren. Het 

basisbestand bestaat uit de cultuurhistorische patronen en elementen van bovenregionale 

betekenis, met informatieve velden over specifieke thema's, functie en ouderdom. Het bestand is 

digitaal ontsloten via KiCH; 

• het landelijke Monumenten Inventarisatie Project (MIP). Dit project werd tussen 1986 en 1995 op 

rijksinitiatief uitgevoerd met als doel per gemeente waardevolle gebouwen en cultuurhistorische 

ensembles uit de periode 1850-1940 in woord en beeld te beschrijven. Op basis van criteria als 

gaafheid, kenmerkendheid voor een bepaalde periode en herkenbaarheid werd aan elk bouwwerk 

of element een waardering gegeven. Een deel van deze zogenaamde MlP-objecten en MlP-gebieden 

is via het Monumenten Selectieproject (MSP) uiteindelijk voorgedragen als rijksmonument. In 

Woerden is (zoals elders) uit de resterende MlP-lijst een keuze gemaakt voor aanwijzing tot 

gemeentelijk monument; 

• de gemeentelijke monumentenlijst; 

• website streekarchief Rijnstreek (www.rhcrijnstreek.nl). 

5.3 Samenvatting cultuurhistorie en bewoningsgeschiedenis na 1000 

5.3.1 Woerden: landelijk gebied en regio 

Tussen 1000 en 1250 werden grote stukken wildernis in het Hollands-Stichtse grensgebied aan ontginners 

uitgegeven. De hoger gelegen delen in dit gebied van actieve en verlande stroomstelsels werden gebruikt 

voor de landbouw, voornamelijk graan, de lagere delen voor de veeteelt. Daarbinnen vormde de Oude Rijn 

al sinds de Romeinse tijd een belangrijke doorgangsroute, zowel over het water als over de hoge oevers 

(zie 5.3.2). Met de toename van de bevolking in het gebied nam ook de behoefte aan landbouwgrond toe. 

Behalve uit economische overwegingen is het echter niet toevallig dat de ontginning juist hier grootschalige 

vormen aannam. Ingeklemd tussen de invloedssferen van de graven van Holland in het westen en de 

bisschop van Utrecht in het oosten was de uitgifte van gronden en de ontginning daarvan de manier om 

lokale families aan zich te binden en daarmee verzekerd te zijn van hun loyaliteit, inkomsten en militaire 

steun. Op hun beurt wisten de nieuwe heren op deze wijze een lokale en regionale machtsbasis op te 

bouwen. Dit netwerk van allianties was door de eeuwen heen de motor van de geschiedenis van dit deel 

van Nederland. Binnen de regio zelf leidde het tot elkaar beconcurrerende regionale heren, hun families en 

afhankelijken. De tastbare getuigenissen daarvan zijn terug te vinden in vormen van bewoning en 

landgebruik (ontginningsassen, historische stads- en dorpskernen, bewoningslinten, kerken, boerderijen, 

kastelen, versterkte hofsteden, molens, e.d.). Een overzicht van deze objecten en structuren zijn 

geïnventariseerd op kaart 6 (thema: bewoning). Eén van de objecten die op de kaart zijn opgenomen is de 

Commanderij van de Johannieter Orde te Harmeien. Deze is weergegeven op de vermoedelijke locatie van 

de Uithoef van deze Commanderij. Mogelijk heeft de Commanderij zelf in Harmeien gestaan, bijvoorbeeld 

op de plek van de Kloosterhoeve. 34 Omdat hiervoor geen duidelijke verwijzing naar een primaire bron werd 

gevonden, is deze locatie niet op de kaart opgenomen. Dit punt behoeft nader onderzoek. 

De verdediging tegen twee gevaren die telkens op de loer bleven liggen - het water en de vijand - is nauw 

verweven met bovenstaande geschiedenis. Het leverde een ingenieus systeem van waterbeheersing op 

34 Haartsen/Lameris/Baas 2003. 

VESTIGIA BV Archeologie & Cultuurhistorie 30 




waarmee de ontgonnen gebieden tegen het water werden beschermd, 35 maar dat later ook effectief werd 

ingezet voor defensie. De Hollandse Waterlinie met zijn inundatiesluizen en linies is hiervan het bekende 

resultaat. 

De moerasdelen die de bisschop van Utrecht (oostelijk veengebied) of de graaf van Holland (westelijke 

veengebied) ter ontginning uitgaf werden systematisch ontwaterd. Dwars op een bestaande of gegraven 

afwatering werden op vaste afstanden sloten gegraven, terwijl om het hele gebied een dijkje of kade werd 

gelegd om gebiedsvreemd water te weren. Dit staat bekend als de 'cope-ontginning' en wordt gekenmerkt 

door de lange smalle kavels, vaak met een standaardmaatvoering. De oude benaming 'cope' stond voor de 

overeenkomst die de landheer met de ontginners sloot. 

De waterbeheersing vormde een gezamenlijke inspanning van de ingezetenen. Aanleg en onderhoud van 

sloten, dijken en wegen was van levensbelang. De organisatie daarvan vormde de basis voor de 

waterschappen. 

De afwatering van de waterschappen, die aanvankelijk rechtstreeks op vooral de Rijn en de IJssel 

plaatsvond, werd door daling van de bodem en dichtslibbing van de rivieren steeds problematischer. Het 

werd nodig het water omhoog te brengen, hetgeen vanaf de vijftiende eeuw werd gerealiseerd met 

watermolens. Eeuwenlang hebben deze het waterpeil in de polders en waterschappen op de gewenste 

hoogte gehouden. De uitvinding van de stoommachine betekende het einde voor het grootste deel van de 

voor het landschap zo kenmerkende molens. Met meer gemak en niet afhankelijk van wind konden de 

stoomgemalen (vanaf ca. 1870) het water wegwerken. In de twintigste eeuw werd de stoommachine 

vervangen door een dieselmotor en later vooral door een elektrische aandrijving. 

Objecten en structuren die samenhangen met het thema waterstaat en defensie zijn geïnventariseerd op 

kaart 7. 

5.3.2 Stadskern Woerden 

De geschiedenis van de stad Woerden gaat terug tot de tijd van de Romeinen. Op de plaats van het oude 

centrum is (rondom de Hoge Woerd) bevond zich in de Romeinse tijd het Castellum Laurium. Over de 

eeuwen na de Romeinse overheersing is weinig bekend. Over de huidige stad Woerden wordt pas meer 

duidelijk vanaf de twaalfde eeuw. Omstreeks I 160 liet Godfried van Rhenen, bisschop van Utrecht van 1156 

- I 178, de kleine nederzetting langs de Oude Rijn versterken en bouwde er een slot als extra 

grensversterking tegen het graafschap Holland. Het beheer van dit slot werd een erfelijk leen van de Heren 

van Woerden. In het jaar 1280 kwam Woerden in het bezit van graaf Floris V en ging daarmee over naar 

het Hollandse territorium. Omstreeks 1370 werd de nederzetting door graaf Willem verder versterkt met 

wallen, muren en grachten en kreeg Woerden zijn stadsrecht. In 1410 bouwde Jan van Beieren het huidige 

kasteel (dat toen nog buiten de stad lag) en vond de eerste jaarmarkt plaats. De steeds terugkerende 

geschillen tussen Holland en Utrecht (zie boven) werden vaak in de buurt van Woerden uitgevochten. Aan 

de geschillen kwam pas een einde toen Karel de Vijfde landsheer van zowel Holland als het Sticht Utrecht 

werd. Tijdens de Hollandse Opstand werd Woerden belegerd door de Spanjaarden, in 1672/1673 door 

Franse troepen en kreeg het te maken met een brand en plundering en in 1813 waren het de troepen van 

Napoleon die dood en verderf zaaiden. Het kasteel van Woerden werd pas aan het begin van de 18 de eeuw 

35 Zoals bekend had de ontwatering van de venen tot gevolg dat de bodem daalde en het water van alle kanten op dit gebied 

toestroomde. 





bij de stadskern gevoegd door de aanleg van de verdedigingswerken door Menno van Coehorn (1702- 

1705). 

Door de gunstige ligging aan de Oude Rijn wist de stad zijn economische positie telkens te heroveren. In de 

tweede helft van de 19e eeuw maakte Woerden een versnelde economische ontwikkeling door als gevolg 

van de aanleg van een spoorwegstation (1855), een militaire herstelwerkplaats (1873) en een kaasmarkt 

(1885). Om de groeiende bevolking te herbergen werd de stad uitgebreid en ontsloten. Daarvoor werd ook 

een begin gemaakt met het slechten van de stadswallen en demping van een deel van de grachten. 

Voor de stadskern van Woerden zijn drie detailkaarten opgesteld. Voor een selectie van cultuurhistorische 

objecten/terreinen (Late Middeleeuwen en Nieuwe tijd) wordt verwezen naar detailkaart 8. De beschikbare 

archeologische informatie uit de stadskern is verwerkt in detailkaart 9 (archeologie alle perioden) en 

detailkaart 10 (Romeinse periode). Zie ook hoofdstuk 6, paragraaf 6.2.5. 

Informatie aangeleverd door amateurarcheologen uit de klankbordgroep is alleen opgenomen indien voor 

de waarneming een schriftelijke bron kon worden overlegd op basis waarvan het mogelijk was een 

puntlocatie te bepalen voor het fenomeen, met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid. 

VESTIGIA BV Archeologie c~ Cultuurhistorie 32 




6 Archeologische waarden- en verwachtingenkaart 

6. / Uitgangspunten 

Op de waarden- en verwachtingenkaart (kaart II) is de beschikbare informatie uit de voorgaande kaarten 

geanalyseerd en gecombineerd met informatie over verstoringen van de ondergrond. Het resultaat is een 

onderbouwd en gemotiveerd verwachtingsmodel op gemeentelijk schaalniveau. De kaart vormt daarmee de 

onderlegger voor de te maken beleidskeuzes over de omgang met het bodemarchief in het kader van 

ruimtelijke ontwikkeling (zie archeologische maatregelenkaart; hoofdstuk 7 en kaart 12). 

Op kaart 11 wordt onderscheid gemaakt tussen archeologische verwachtingen en waarden. Archeologische 

verwachtingen doen een voorspelling over de kans dat archeologische waarden voorkomen en de dichtheid 

ervan. Deze kans wordt uitgedrukt in hoge, middelhoge en lage verwachting. Een hoge, middelhoge of lage 

trefkans betekent dat verwacht wordt dat de relatieve dichtheid van archeologische verschijnselen groot, 

gemiddeld of klein is. 36 Een lage verwachting betekent dus niet dat er geen archeologische resten/sporen 

aanwezig zijn, maar dat zij door hun aard en omvang een lage dichtheid hebben - en dat dus het risico dat 

daar bij bodemingrepen op wordt gestuit laag is. Van archeologische waarde wordt gesproken indien is 

vastgesteld dat op een terrein daadwerkelijk een archeologische vindplaats aanwezig is. Hier is de trefkans 

in principe 100%. In de gemeente Woerden zijn een aantal van zulke terreinen ('monumenten') aanwezig 

(zie paragraaf 4.4.1). 

Het grootste deel van het gemeentelijk grondgebied op de waarden- en verwachtingenkaart bestaat uit 

zones met een archeologische verwachting (hoog, middelhoog, laag). Het gaat daarbij om een beredeneerde 

voorspelling van de trefkans (in ruimtelijke ordeningstermen: 'risico') dat bij bodemingrepen archeologische 

sporen/resten aan het licht komen. Deze 'trefkans' (hoog, middelhoog, laag) is voor de gemeente Woerden 

zo volledig mogelijk ingevuld en afgewogen door geologische en landschappelijke gegevens te combineren 

met informatie over archeologische resten/sporen/vondsten die op dit moment bekend is, aangevuld met 

informatie over de verwachte kwaliteit van de archeologisch relevante lagen (verstoringen, verricht 

onderzoek, bodemontsluitingen, e.d.). De gemeentelijke verwachtingenkaart is daarmee een verfijning en 

verdieping van de landelijke IKAW. 

De totstandkoming van de archeologische waarden- en verwachtingenkaart is het resultaat van een 

stapsgewijze waardering en analyse van de hierboven genoemde gegevens. Dit proces en de afwegingen 

worden hieronder beschreven. De resultaten zijn samengevat in een overzichtstabel (bijlage S). 

6.2 Afweging en motivatie tb.v. het archeologisch verwachtingsmodel 

6.2.1 Stap I: Landschap en bodem 

Allereerst is gekeken naar de landschappelijke basis en bodemopbouw. Bodemkundige, geomorfologische en 

geologische eenheden (hoog/laag; droog/nat; nabijheid van water) geven een eerste indicatie voor de 

aantrekkelijkheid van het landschap voor de mens in het verleden - en daarmee voor de kans op 

36 Conform de Handleiding en Toelichting voor de nationale Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW): Deeben et al. 

2009. 

VESTIGIA BV Archeologie zr Cultuurhistorie 33 




aanwezigheid van resten van bewoning en gebruik door de prehistorische en middeleeuwse mens. Als 

ondergrond voor de archeologische verwachtingenkaart zijn de verschillende landschapsontwikkelingsfasen 

(kaarten 2-4) tot één kaartbeeld samengevoegd. Tezamen, aangevuld met het beeld van de hoogtekaart, 

geven zij de ligging aan van fossiele beddinggordels en crevassen in de huidige ondergrond, alsmede de 

minder diep gelegen en vaak nog (gedeeltelijk) zichtbare 37 stroomruggen. 

Dit levert de volgende, theoretische 'basisverwachting' op voor de trefkans op archeologische 

sporen/resten: 

• hooggelegen gebieden/terreinen (oeverwallen/beddinggordel van de Oude Rijn): hoge verwachting; 

• hogergelegen delen van het terrein (fossiele beddinggordels/stroomruggen): hoge verwachting: 

• dieper gelegen fossiele stroomstelsels: middelhoge verwachting: 

• laaggelegen (natte) gebieden (komgebieden): lage verwachting. 

Er is geen archeologische verwachting voor de pleistocene ondergrond (dieper dan 5-8 meter -mv) 

opgenomen. Zie hierover paragraaf 6.3. 

6.2.2 Stap 2: Verificatie AMK-terreinen 

Aan de basisverwachting uit stap I zijn vervolgens toegevoegd de zogenaamde AMK-terreinen: terreinen 

waarvan de archeologische verwachting is getoetst door waarderend archeologisch onderzoek en waarvan 

de aanwezigheid van een vindplaats feitelijk is vastgesteld. Het betreft hier dus afgegrensde 

gebieden/terreinen met een archeologische waarde. In formele termen: het gaat hier om monumenten (al 

dan niet met beschermde status). 

Op kaart 11 zijn deze terreinen onderverdeeld in 'archeologisch monument' en 'archeologisch waardevol 

terrein': 

1. de legenda-eenheid 'archeologisch monument' omvat die terreinen die door het rijk zijn 

aangewezen als beschermd archeologisch terreinen en als zodanig ook niet onder het gemeentelijk 

AMZ-beleid van Woerden vallen (dit betreft Wulverhorst en sinds kort het castellumterrein aan 

het Kerkplein). Voor elke bodemingreep op deze terreinen is een monumentenvergunning van het 

rijk/RCE noodzakelijk. Ondanks dat de gemeente hier niet optreedt als bevoegd gezag zijn deze 

terreinen voor de volledigheid wel aan het kaartbeeld toegevoegd; 

2. de legenda-eenheid 'archeologisch waardevol terrein' betreft terreinen die opgenomen zijn op de 

Dorpskernen 

door rijk en provincie vastgestelde Archeologische Monumentenkaart (AMK), en als zodanig 

worden aangeduid als AMK-terreinen. Op kaart I is de onderverdeling in terreinen van 'zeer hoge 

waarde', 'hoge waarde' en 'van waarde' zoals gehanteerd op de AMK en de archeologische 

inventarisatiekaart (kaart 5) losgelaten en samengevoegd tot één categorie. 

De dorpskernen van Zegveld en Kamerik hebben op de AMK een hoge archeologische waarde. In veel 

dorpskernen is de ruimtelijke begrenzing daarvan gebaseerd op de omvang van de dorpskern zoals vermeld 

op 19 dc -eeuwse kadastrale kaarten. Op basis daarvan is afgeleid waar de oorspronkelijke kern van de 

nederzetting heeft gelegen en wordt aangenomen dat daarvan de archeologische sporen nog aanwezig zijn. 

Dat betekent ook dat de formele status als terrein van hoge archeologische waarde van dorpskernen niet 

per definitie is gebaseerd op feitelijk vastgestelde archeologische waarden en waarderend archeologisch 

onderzoek. Dit geldt in elk geval voor Zegveld en Kamerik, waarvan geen archeologische informatie bekend 

is en geen waarderend onderzoek heeft plaatsgevonden. Aangezien het beleid van de gemeente Woerden 

37 Vastgesteld op basis van het Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN). 




een 'maximale benutting van kansen' voorstaat, waarbij bedreiging van het bodemarchief tot een minimum 

moet worden beperkt, 38 is de ruimtelijke begrenzing van deze AMK-terreinen door de gemeente Woerden 

ongewijzigd overgenomen op de gemeentelijke kaart. 3 ' Klasse: hoge waarde. 

6.2.3 Stap 3: de Romeinse limesweg 

Op het gemeentelijk grondgebied bevond zich in de Romeinse tijd de zogenaamde limes, de versterkte 

noordgrens van het Romeinse Rijk. De verdediging bestond uit een reeks versterkingen (castella) en 

wachtposten, die verbonden werden door een weg (de limesweg). De aanwezigheid daarvan in Woerden is 

op verschillende plaatsen vastgesteld. Van het exacte tracé bestaan verschillende reconstructies. Aan het 

kaartbeeld zijn toegevoegd twee gereconstrueerde tracés van de Romeinse limesweg op het grondgebied 

van Woerden: 

1. Het tracé zoals opgenomen op de Cultuurhistorische Hoofdstructuur van de provincie; 

2. Het tracé zoals dat door de gemeente Woerden is gereconstrueerd op basis van een aantal 

waarnemingen in het veld binnen de gemeente. 40 

Op de verwachtingenkaart is over de gehele lengte van de limesweg (uitgaande van tracé 2) een strook van 

100 meter ter weerszijden aangegeven als zone van hoge verwachting. Omdat de verwachting specifiek 

geldt voor de limesweg, is dit als aparte legenda-eenheid weergegeven en bovenop de onderliggende 

verwachting geprojecteerd. 

6.2.4 Stap 4: Cultuurhistorie 

Aan het kaartbeeld is de informatie van de cultuurhistorische inventarisatiekaarten (kaart 6 en 7) 

toegevoegd, voor zover het zones of locaties betreft waaraan een archeologische verwachting kan worden 

gekoppeld. Dit betreft in alle gevallen 'jonge' archeologie ofwel potentiële informatiebronnen over de lokale 

en regionale ontginnings- en bewoningsgeschiedenis vanaf de Late Middeleeuwen (1050-1500 na Chr.) tot 

ver in de Nieuwe tijd (1500-heden). Opgenomen zijn: 

• de historische ontginningassen/bewoningslinten (klasse: hoge verwachting): 

• cultuurhistorische objecten structuren met een archeologische verwachting voor de thema's 

bewoning (kaart 6) en waterstaat/verdediging (kaart 7) (klasse: hoge verwachting): 

De hoge verwachting voor het terrein van de (verdwenen) Commanderij van de Johannieter Orde, ten 

zuiden van Harmeien, is niet alleen gebaseerd op cultuurhistorische informatie, maar wordt tevens 

ondersteund door de afwijking in en het verkavelingspatroon en het reliëf (vastgesteld op basis van het 

Actueel Hoogtebestand Nederland). 41 

Als specifieke categorie (klasse: attenderend) zijn aan de kaart toegevoegd de locatie van gebouwde (rijks- 

en gemeentelijke) monumenten. De cultuurhistorische waarde daarvan kan in principe een indicatie zijn 

voor de aard en aanwezigheid van 'jong-archeologische resten in de nabijheid. 

Daar komt bij dat in de bodem onder en rondom deze bouwwerken waardevol bodemarchief bewaard 

gebleven kan zijn. Dit kan bestaan uit: 

38 Beleidsnota archeologie Woerden (Hazenberg 2007, p. 5). 

39 De situatie is vergelijkbaar met de dorpskernen Cabauw en Polsbroek in de gemeente Lopik. In die gemeente is er echter voor 

gekozen de omvang van de AMK-terreinen Cabauw en Polsbroek te verkleinen en gelijk te trekken met de hoge verwachting van het 

bewoningslint waarvan zij deel uitmaken. 

40 Dit gereconstrueerde tracé is opgesteld door de gemeentelijk archeoloog van Woerden (mevr. H. van den Ende) en voor dit doel 

digitaal aangeleverd. Dit tracé zal ook worden opgenomen in de te ontwikkelen Structuurvisie (mond. med. H. van den Ende, juli 2009). 

41 Ondanks het voornemen daartoe kon op de locatie in het kader van dit project geen waarderend veldonderzoek worden uitgevoerd 

vanwege ontbrekende betredingstoestemming. 




1. restanten van een voorloper of een oudere fase van het desbetreffende bouwwerk, waarbij 

ook bovengronds nog oudere delen aanwezig zijn, die (soms niet of nauwelijks zichtbaar) zijn 

verwerkt in de bestaande constructie. Bouwhistorisch onderzoek kan hierover uitsluitsel 

geven; 

2. archeologische sporen/resten uit oudere perioden. Onder vloeren en verharding van (met 

name grotere) bouwwerken kan een intact bodemprofiel geconserveerd zijn, waarin oudere 

archeologische sporen en resten bewaard zijn gebleven. Hiermee dient rekening te worden 

gehouden in het geval van restauratie, onderhoud en modernisering of herontwikkeling. 

6.2.5 Stap 5: detailkaarten historische stadskern Woerden 

De historische kern van Woerden is onbetwist van archeologische waarde: het noordelijke deel heeft de 

status van terrein van hoge archeologische waarde op de Archeologische Monumentenkaart (AMK; 

monument I 1937), het zuidelijke deel is van zeer hoge archeologische waarde (monument 2204), 

waarbinnen het gebied met restanten van het Romeinse castellum sinds kort rijksbeschermd is (monument 

16.916). Het terrein van het Kasteel van Woerden is een terrein van hoge archeologische waarde 

(monument 11936). 

Voor een beter inzicht in de archeologische waarde zijn drie detailkaarten (schaal 1:4000) van de binnenstad 

vervaardigd. De contour van de historische stadskern is vastgesteld op basis van de kadastrale minuut 1811- 

32. 

Kaart 8 biedt een selectie van cultuurhistorische objecten/terreinen met een openbare bestemming; dat wil 

zeggen de locatie van structuren of bouwwerken (bestaand en verdwenen) die verband houden met het 

functioneren van Woerden als stad/stedelijke samenleving in de Middeleeuwen en Nieuwe tijd. Daarmee 

wordt tevens benadrukt dat kaart 8 indicatiefis, en in deze vorm dus niet geschikt als 'waardenkaart' voor 

ruimtelijke ordenings-lbeleidsdoeleinden. 

De archeologische informatie uit de stadskern is verwerkt in kaart 9 (archeologie alle perioden) en kaart 10 

(Romeinse periode). Aangegeven zijn de locatie van het Romeinse castellum en kampdorp (vicus), de 

reconstructie van het tracé van de Romeinse weg (limes), 42 alle onderzoeks- en opgravingsgebieden, 

archeologische waarnemingen, de loop van de Oude Rijn in de Romeinse tijd, etc. 

6.2.6 Stap 6: Verstoringen 

Veelal blijkt dat potentieel kansrijke zones dat in werkelijkheid niet meer zijn, als gevolg van 20 ste -eeuwse 

ontwikkelingen zoals verstedelijking, stads- en dorpsuitbreiding, aanleg infrastructuur, modernisering, 

ruilverkaveling, milieusanering, etc. Door zoveel mogelijk van deze verstoringen van de ondergrond in kaart 

te brengen kan de archeologische basisverwachting realistisch worden bijgesteld. De gebruikswaarde van de 

opgestelde archeologische kaarten wordt daarmee aanzienlijk verhoogd. 

Hiertoe is zoveel mogelijk 'harde' informatie verzameld over de aantasting van het bodemarchief: 

1. onderzoek op terreinen die hebben geresulteerd in een negatief selectiebesluit door de bevoegde 

overheid (geen behoudenswaardige sporen aanwezig) of waar aanwezige archeologische sporen 

door opgraving zijn verwijderd; 

2. locaties met gedocumenteerd grootschalig grondverzet als gevolg van milieusanering en 

ontgronding; 

42 Reconstructie als aangeleverd door de gemeente Woerden (mevr. drs H. van den Ende). Zie ook paragraaf 6.2.3. 




3. naoorlogse woonwijken: vanwege hun grootschalige opzet, bouwmethode en grondverzet, diepe 

fundering/onderkeldering of intensieve onderheiing 43 wordt aangenomen dat de informatiewaarde 

van het bodemarchief is aangetast. 

Op de genoemde locaties is de oorspronkelijke archeologische verwachting gedegradeerd tot 'geen 

verwachting' (meer). Dit geldt niet voor de op de onder 3 genoemde locaties die gelegen zijn op de 

oeverwallen van de Oude Rijn (zone met hoge archeologische verwachting): in dat geval is de 

oorspronkelijke verwachting één klasse naar beneden bijgesteld (hoge verwachting —> middelhoog). De 

archeologische informatiewaarde wordt daar dus niet bij voorbaat afgeschreven, maar beperkt tot 

onderzoek in het kader van grootschalige ruimtelijke ontwikkelingen. 44 

NB: de kaart geeft geen volledig beeld van de daadwerkelijke graad van verstoring van het bodemarchief 

door recent en historisch bodemgebruik. Informatie over de ondergrond is in Woerden niet centraal 

gearchiveerd. Gegevens over grootschalig grondverzet, sanering, afgraving, hoogbouw, leeftijd wijken zijn 

daarom door Vestigia verzameld in samenwerking met de gemeente. Als criteria voor opname op de 

verwachtingenkaart golden dat het om grootschalige verstoringen moest gaan en de informatie te verifiëren 

dan wel te motiveren is. Vooral kleinschalige locaties en niet-geadministreerde afgravingen en 

ontgrondingen (zowel recent als historisch) zijn daardoor geheel buiten beeld gebleven. 

6.2.7 Stap 7: informatie buiten de gemeentegrens en overige aanpassingen/uitbreidingen 

De archeologische verwachtingen binnen de gemeentegrenzen zijn gecheckt met de archeologische 

informatie uit de 'bufferzone' rondom de gemeentegrens (zie archeologische inventarisatiekaart, kaart 5). 45 

een strook aan de oostzijde van de gemeente (Utrechtsestraatweg/ Veldhuizerweg), waar net over de 

gemeentegrens met Utrecht in Leidsche Rijn een nederzetting uit de Late Ijzertijd/Romeinse tijd is 

vastgesteld. Op de gemeentelijke verwachtingenkaart is de bijstelling van lage naar hoge verwachting 

ruimtelijk gebaseerd op de gemeentegrens, aan de westzijde wordt het hoge verwachtingsgebied begrensd 

door de in de ondergrond aanwezige crevasse (cf. kaart 5). 

Tenslotte zijn de AMK-terreinen 1949 en 4149 (restanten van de ontginningsbasis Miland en kerk), gelegen 

langs de noordwestelijke grens van het gemeentelijk grondgebied, op de gemeentelijke verwachtingenkaart 

met elkaar verbonden door een strook van hoge verwachting. Hiermee is de ruimtelijke relatie gelegd 

tussen de ontginningsbasis (bewoningslint) en de restanten van de (vermoedelijk) bijbehorende kerk. 

43 Met name in geval van nieuwbouw buiten de oorspronkelijke woonkernen: vanwege de bodemgesteldheid (veen-/komgebieden) gaat 

de bouw daarvan gepaard met intensieve onderheiing. 

44 Voor het in kaart brengen van de verstoringen van het bodemarchief is gebruik gemaakt van de beschikbare bodemkaarten, 

topografische kaarten (voor het in kaart brengen van grootschalige naoorlogse uitbreidingswijken), archeologische 

onderzoeksrapporten en informatie aangeleverd door de gemeente. 

45 Voor de gemeente Woerden betreft de informatie uit de 'bufferzone' informatie uit de gemeenten Breukelen, De Ronde Venen, 

Nieuwkoop, Bodegraven, Reeuwijk, Montfoort en Utrecht. 




6.2.8 Stap 8: Legenda-eenheden 

Het bovenstaande resulteert in de volgende klassen/legenda-eenheden op de archeologische waarden- en 

verwachtingenkaart: 

WAARDEN 

VERWACHTINGEN 

ATTENDEREND 

WAARDEN- EN VERWACHTINGENKAART GEMEENTE WOERDEN 

Archeologisch monument 

Archeologisch waardevol terrein 

Hoog 

Middelhoog 

Laag 

Geen 

Archeologische waarneming 

Gebouwd monument (rijks- en gemeentelijk) 




6.3 Gemeentedekkend archeologisch verwachtingsmodel 

De informatie uit de vorige paragrafen is ruimtelijk weergegeven op de archeologische waarden- en 

verwachtingen kaart (kaart / /) en biedt een gebiedsdekkend archeologisch verwachtingsmodel op 

gemeentelijk schaalniveau. Alle informatie is samengevat en gespecificeerd in een overzichtstabel (bijlage 5). 

In de tabel is voor elke zone de lithostratigrafische en geomorfologische eenheid weergegeven en gekoppeld 

aan de verwachting per archeologische periode, complextype, en indien van toepassing de verwijzing naar 

bekende vindplaatsen (AMK-terreinen). 

Er is geen specifieke archeologische verwachting opgenomen voor te verwachten archeologie in de dieper 

gelegen pleistocene ondergrond (rivierterrassen en dekzanden). Door hun schaal en opzet zijn de 

geologische reconstructies van het Pleistoceen en de eerste periode van het Holoceen niet geschikt voor 

betrouwbare vertaling naar een archeologische verwachting op gemeentelijk schaalniveau. Dat neemt niet 

weg dat er bij diepe bodemingrepen wel een kans bestaat op het aantreffen van resten uit het Paleolithicum 

(vuurstenen werktuigen, afslagen, botresten van mammoet, etc), bijvoorbeeld bij zandwinning of zeer diepe 

(o.a. infrastructurele) ingrepen. Bij de voorbereiding van dergelijke werken door het bevoegd gezag naar 

bevind van zaken zal worden gehandeld. 

Water heeft op de archeologische waarden- en verwachtingenkaart geen archeologische verwachting 

meegekregen. De archeologisch verwachting van het water is niet gelijk aan de verwachting van het 

omliggende land. Op de waterbedding zal verstoring plaatsgevonden hebben. De aard en dichtheid van 

archeologie die in een waterbedding kan worden aangetroffen is anders dan die van de te verwachten 

archeologie op het omringende land. Om aan het water binnen een gemeente een archeologische 

verwachting mee te geven, zou voor het water een apart verwachtingsmodel moeten worden opgesteld. Dit 

is niet gedaan omdat het water en de bedding doorgaans niet onder de bevoegdheid van de gemeente 

vallen. Voor de oevers is dit wel het geval. Deze zijn in de archeologische verwachtingszones opgenomen. 

Indien en voor zover de oevers op de waarden- en verwachtingenkaart binnen de eenheid 'water' vallen, 

hebben zij dezelfde archeologische verwachting als het aangrenzende land. 








7 Archeologische maatregelenkaart 

7. / Opbouw en gebruik 

De waarden- en verwachtingenkaart (kaart 11) vormt de basis voor de archeologische maatregelenkaart 

(kaart 12). De bekende vindplaatsen en de verschillende verwachtingsgebieden van de waarden- en 

verwachtingenkaart (kaart 11) zijn daarvoor vertaald in zes beleidscategorieën, dat wil zeggen zes soorten 

zones/terreinen, waaraan een eigen planologisch beschermingsregime wordt gekoppeld. De 

beleidscategorieën/zones hebben op de maatregelenkaart elk een eigen kleur gekregen en zijn middels de 

legenda en de beschrijving in dit hoofdstuk voorzien van aanduidingen/voorschriften over ontheffingen, 

onderzoekseisen en -methoden. Hiermee wordt inzichtelijk gemaakt of en waar nader archeologisch 

(voor)onderzoek nodig is bij ruimtelijke planvorming en bodemingrepen. 

Met de opstelling van de beleidskaan en toelichting is een solide vertaling gemaakt van de grote hoeveelheid 

archeologisch-inhoudelijke informatie in een ruimtelijk beleidsdocument. In de vorm van de 

maatregelenkaart is de beleidskaart geschikt voor gebruik op ambtelijk niveau. Daarbij wordt benadrukt dat 

de maatregelenkaart geen geïsoleerd product is, maar een hulpmiddel om bij planvorming vast te stellen of 

archeologisch (voor)onderzoek noodzakelijk is, en als basis voor uitwerking in bestemmingsplannen. Voor 

inhoudelijke informatie, sturing van vervolgonderzoek en het nemen van selectiebesluiten is de 

archeologische waarden- en verwachtingenkaart, de onderliggende kaarten en de toelichting essentieel (zie 

ook hoofdstuk 2). 

7. / Uitgangspunten en overwegingen 

De Monumentenwet (artikel 41a) gaat uit van een algemeen ontheffingscriterium van 100 m 2 , tenzij de 

gemeenteraad daar op archeologisch-inhoudelijke gronden anders over beslist. Deze mogelijkheid tot 

bijstelling van de I00m 2 -grens (zowel naar boven als beneden) biedt voor gemeenten de mogelijkheid om de 

beleidsmatige omgang met het bodemarchief in te vullen afhankelijk van de plaatselijke situatie. 46 

Voorwaarde is dat het selectie- en ontheffingsbeleid archeologisch-inhoudelijk onderbouwd en bestuurlijk is 

vastgesteld. 47 

Met het oog hierop heeft de gemeente Woerden, op basis van de informatie in de voorgaande 

hoofdstukken van deze toelichting, een koppeling gemaakt tussen de reële archeologisch-inhoudelijke 

verwachting op gemeentelijk schaalniveau , haar archeologische ambities (d.w.z. bedreigingen voor het 

bodemarchief tot een minimum beperken, cf. beleidsnota Bodemschatten van Woerden, 2007) en de eisen van 

'normaal' ruimtegebruik en ruimtelijke ontwikkeling. 

Dit resulteert in onderzoekseisen, diepte- en oppervlakte-ontheffingen die naar de mening van de gemeente 

een balans aanbrengen tussen het behoud van archeologische informatie en economisch-maatschappelijke 

46 Archeologisch (vooronderzoek in kleine plangebieden levert niet altijd zinvolle informatie op, tenzij het gaat om een al bekende 

vindplaats of binnen historische woonkernen of de binnenstad. In dat geval kan zelfs een ingreep van minder dan 100m2 schade 

toebrengen aan het bodemarchief. 

47 Dat dit als voorwaarde mag worden opgevat, vloeit voort uit het gebruik van de term "in het belang van de archeologische 

monumentenzorg" in verschillende artikelen binnen hoofdstuk 5 (Archeologische monumentenzorg) van de Monumentenwet. Zie ook: 

Luinge 2009, p. 18. 




criteria (tijd, kosten, procedures, regeldruk - zowel voor de burger c.q. veroorzaker als voor het bevoegd 

gezag). 

7.2 Beleidscategorieën, onderzoekseisen en ontheffingscriteria 

De legenda van de waarden- en verwachtingenkaart is voor de archeologische maatregelenkaart vertaald in 

zes beleidscategorieën. Deze worden ruimtelijk gevisualiseerd op kaart 12, en gekoppeld aan selectie- en 

ontheffingscriteria zoals hieronder beschreven. 

z 

UJ 

AARD 

£ 

Z 

UJ 

O 

z 

\CHTI 

£ 

cc 

UI 

> 

Legenda waarden- en verwachtingenkaart 

Archeologisch monument 

Archeologisch waardevol 

terrein 

Hoog 

Middelhoog 

Laag 

Geen 




Categorie I 

Deze beleidscategorie omvat de ex artikel 3 van de Monumentenwet als (rijks)beschermd monument 

aangewezen archeologische terreinen (Wulverhorst; Kerkplein Woerden), op de waarden- en 

verwachtingenkaart aangeduid als 'archeologisch monument'. Om de aanwezige archeologische waarden te 

beschermen geldt op grond van artikel 11 van dezelfde wet een vergunningplicht voor elke bodemingreep, 

wijziging, afbraak of verwijdering. De vergunning dient door de gemeente te worden aangevraagd bij de 

uitvoerende dienst van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen (OCenW), te weten de 

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). 

Omdat de gemeente hierbij niet optreedt als bevoegd gezag is een koppeling met planregels (onderzoekseisen, 

ontheffingen) hier niet aan de orde. Voor de volledigheid zijn deze terreinen wel opgenomen op de gemeentelijke 

maatregelenkaart. 

Categorie 2 

Deze beleidscategorie omvat de categorie 'archeologisch waardevol terrein' van de gemeentelijke waarden 

en verwachtingenkaart. Het betreft terreinen met behoudenswaardige vindplaatsen, zoals vermeld op de 

door rijk en provincie vastgestelde Archeologische Monumentenkaart (AMK). De beleidsdoelstelling voor 

deze categorie is 'duurzaam behoud' i.e. instandhouding ('behoud in situ'). Dit wordt juridisch-planologisch 

verankerd via het bestemmingsplan (vergunningplichtige ingrepen en onderzoekseisen). 

Daarbij zijn de volgende ontheffingscriteria van toepassing: 

• oppervlakte plangebied: tot 50 m 2 

• diepte bodemingreep: tot 30 cm -mv 

[NB: onderzoekeis indien plangebied groter is dan 50 m 2 en bodemingreep dieper gaat dan 30 cm -mv] 

Categorie 3 

Deze beleidscategorie omvat zones en terreinen met een hoge verwachting op het aantreffen van 

archeologische waarden, onder te verdelen in: 

bewoningslinten en oude woonplaatsen/terreinen met een hoge verwachting op het aantreffen van 

archeologische waarden uit de Late Middeleeuwen en Nieuwe tijd ('jonge 

archeologie'/cultuurhistorie); 

landschappelijke eenheden (jongere beddinggordels/stroomruggen) met een hoge verwachting op 

het aantreffen van archeologische waarden (late prehistorie t/m Nieuwe tijd); 

verwacht tracé van de Romeinse limesweg. 

De beleidsdoelstelling voor deze categorie is archeologisch vooronderzoek om de archeologische 

verwachting nader te specificeren. Vervolgens wordt besloten of nader onderzoek nodig is, danwei 

planaanpassing of vrijgave van het gebied. Dit wordt juridisch-planologisch verankerd via het 

bestemmingsplan (vergunningplichtige ingrepen en onderzoekseisen). 

Daarbij zijn de volgende ontheffingscriteria van toepassing: 

• oppervlakte plangebied: tot 100 m 2 ; 

• diepte bodemingreep: tot 30 cm -mv 

[NB: onderzoekeis indien plangebied groter is dan 100 m 2 en bodemingreep dieper gaat dan 30 cm —mv] 

Categorie 4 

Deze beleidscategorie omvat de categorie middelhoge archeologische verwachting van de Archeologische 

waarden- en verwachtingenkaart. Het betreft oudere, dieper gelegen stroomgordels en crevassen in de 

ondergrond, met een middelhoge kans op het aantreffen van archeologische waarden (Vroege en Late 

Prehistorie) en mogelijk (gedeeltelijk?) verstoorde terreinen van hoge verwachting, gelegen op de oeverwal 




van de Oude Rijn. De beleidsdoelstelling voor deze categorie is archeologisch vooronderzoek om de 

archeologische verwachting nader te specificeren, maar dan alleen bij grootschalige ruimtelijke 

ontwikkelingen en bodemingrepen. Vervolgens wordt besloten of nader onderzoek nodig is, danwei 

planaanpassing of vrijgave van het gebied. Dit wordt juridisch-planologisch verankerd via het 

bestemmingsplan (vergunningplichtige ingrepen en onderzoekseisen). Daarbij zijn de volgende 

ontheffingscriteria van toepassing: 

• oppervlakte plangebied: tot 1.000 m 2 

• diepte bodemingreep: I meter -mv 

[NB: onderzoekeis indien plangebied groter is dan 1.000 m 2 en bodemingreep dieper gaat dan 100 cm -mv] 

Categorie 5 

Deze beleidscategorie omvat de categorie lage verwachting van de archeologische waarden- en 

verwachtingenkaart. Het betreft landschappelijke eenheden (komgronden) met een lage kans op het 

aantreffen van archeologische waarden. De beleidsdoelstelling voor deze categorie is om alleen bij 

grootschalige ruimtelijke ontwikkelingen en bodemingrepen archeologisch vooronderzoek uit te voeren om 

de archeologische verwachting te specificeren. Vervolgens wordt besloten of nader onderzoek nodig is, 

danwei planaanpassing of vrijgave van het gebied. Dit wordt juridisch-planologisch verankerd via het 

bestemmingsplan (vergunningplichtige ingrepen en onderzoekseisen). Daarbij zijn de volgende 

ontheffingscriteria van toepassing: 

• oppervlakte plangebied: tot 10.000 m 2 

• diepte bodemingreep: I meter -mv 

[NB: onderzoekeis indien plangebied groter is dan 10.000 m 2 en bodemingreep dieper gaat dan 100 cm -mv] 

Categorie 6 (archeologievrij gebied) 

De categorie 'geen archeologische verwachting' van de archeologische waarden- en verwachtingenkaart 

heeft betrekking op zones of terreinen waar is vastgesteld dat geen bodemarchief (meer) aanwezig is, of 

waar behoudenswaardige archeologische resten zijn veiliggesteld door opgraving. De beleidsdoelstelling 

voor deze beleidscategorie is vrijgave voor andere ruimtelijke functies. 

7.3 Motivatie/onderbouwing van het onderzoeks- en ontheffingenbeleid 

Bij de keuze voor afwijking van de wettelijke ondergrens van 100m 2 uit de Monumentenwet is gebruik 

gemaakt van de adviezen en inbreng van verschillende partijen: adviesbureau Vestigia Archeologie & 

Cultuurhistorie, de leden van de stuurgroep, de projectgroep (medewerkers gemeenten Montfoort, 

Oudewater, Woerden), de gemeentelijk archeoloog van Woerden en de provinciaal archeoloog. Daarbij is 

een afweging gemaakt tussen (maatschappelijke) kosten en (wetenschappelijke) baten. 48 De gemeentelijke 

keuze voor de bovenvermelde onderzoekseisen, diepte- en oppervlakteontheffingen weerspiegelen de 

ambitie van Woerden om de archeologie maximaal te benutten en bedreigingen voor het bodemarchief tot 

een minimum te beperken. 49 Deze beleidsmatige keuzes zullen planologisch worden vastgelegd in de 

gemeentelijke bestemmingsplannen. Hiervoor zijn in bijlage 6 voorbeeld-planregels opgenomen. 

De keuzes voor afwijkingen van de wettelijke ondergrens van I00m 2 voor archeologisch vooronderzoek 

(Monumentenwet) wordt door de gemeente als volgt gemotiveerd: 



• Categorie 2 (binnenstad van Woerden; archeologisch waardevolle terreinen): 

onderzoeksverplichting indien plangebied groter is dan 50 m 2 en de diepte van de bodemingreep 

meer dan 30 cm -mv. De motivatie voor de bijstelling van 100 naar 50m 2 is ten eerste 

archeologisch-inhoudelijk: vanwege dichtheid aan archeologische informatie is een strakker 

onderzoekscriterium gewenst (informatiewaarde Romeinse tijd en stadsgeschiedenis in 

Middeleeuwen en Nieuwe tijd). Hier ligt de relatie met de ambitie van het Woerdense beleid 

(maximale benutting archeologie). Ten tweede is het criterium van 50m 2 ambtelijk-efficiënt en 

consequent: archeologie-eis gelijk aan criterium voor omgevingsvergunning; 50 

• Categorie 4 (terreinen/zones met een middelhoge archeologische verwachting): I .OOOrn 2 . De reden 

voor verlaging van de onderzoekeis van 100 naar I.OOOm 2 is gebaseerd op een afweging van 

(maatschappelijke) kosten en (wetenschappelijke) baten. Statistisch gesproken is in deze zone een 

groot onderzoeksgebied nodig om voldoende kans te maken dat archeologisch vooronderzoek 

ook rendement (kenniswinst) oplevert; 51 

• Categorie 5: terreinen/zones met een lage archeologische verwachting: onderzoekseis in 

plangebieden groter dan 10.000 m 2 . De reden om hier alleen bij grootschalige ontwikkelingen 

archeologisch vooronderzoek te verrichten, is gebaseerd op een afweging van (maatschappelijke) 

kosten en (wetenschappelijke) baten. Statistisch gesproken is in deze zone een zeer groot 

onderzoeksgebied nodig om voldoende kans te maken dat archeologisch vooronderzoek 

rendemente (kenniswinst) oplevert. 52 

Wat betreft de vrijgestelde diepte voor bodemingrepen: hiervoor kiest de gemeente voor twee 

verschillende ontheffingsdiepten (30 cm -mv, resp. I meter -mv), afhankelijk van de betreffende 

archeologische beleidscategorie: 

• De keuze voor een ontheffingsdiepte voor bodemingrepen tot 30 cm -mv is gebaseerd op 

onderzoek in het kader van de opstelling van het bestemmingsplan landelijk gebied. 53 Dezelfde 

norm wordt gehanteerd door Oudewater en Montfoort. 54 

• In de zones van categorie 4 en 5 wordt een ontheffingsdiepte gehanteerd van I meter -mv. Deze 

keuze is gebaseerd op de geologische informatie over de ondergrond en de diepte daarin van 

eventuele archeologische lagen: categorie 4 bestaat uit diepere beddinggordels en crevassen in de 

ondergrond (zie ook hoofdstuk 7) waar het bodemarchief alleen gevaar loopt bij bodemingrepen die 

dieper dan I meter gaan (en tevens minder gangbaar zijn). 

Opmerking: op de maatregelenkaart zijn geen specifieke maatregelen opgenomen voor de archeologische 

verwachting van de pleistocene ondergrond van de gemeente. Zoals vermeld in paragraaf 6.3 zijn de 

beschikbare geologische data niet voldoende accuraat om op gemeentelijk niveau een voorspelling te doen 

over de aanwezigheid en locatie van eventuele vroegprehistorische resten in de diepe ondergrond. Het 

beleid van de gemeente is dat bij de planning en voorbereiding van diepe bodemingrepen (dieper dan 5-8 

meter -mv, zoals zandwinning of grootschalige infrastructurele werken) in overleg met de veroorzaker per 

geval zal worden bekeken of, en zo ja, op welke wijze met mogelijke resten in de pleistocene ondergrond 

rekening dient te worden gehouden. 

50 Woerden sluit hiermee aan bij de norm die Oudewater en Montfoort hanteren voor hun historische stadskern. 

51 De gemeenten Lopik, Montfoort en Oudewater kiezen in deze zone voor een ruimere ondergrens van 2.500m2 (gebaseerd op de 

norm die tevens door de provincie wordt gehanteerd). 

52 De gemeenten Lopik, Montfoort en Oudewater kiezen in deze zone voor een ruimere ondergrens (archeologisch onderzoek alleen 

bij mer-plichtige ontwikkelingen). 

53 Lanzing et al. 2006. 

54 Lopik en Montfoort kiezen voor een dieptevrijstelling van 50cm -mv, met uitzondering van terreinen met een vastgestelde vindplaats 

(archeologische waarde) waar de maximale ontheffingsdiepte van 30cm wordt gehanteerd. 




7.4 Meldingsplicht, toevalsvondsten en gemeentelijk risico-management 

Bij de verlening van vergunningen voor grondverstorende activiteiten zal door de gemeente Woerden de 

volgende zinsnede worden opgenomen: Een persoon die anders dan bij het doen van opgravingen een zaak vindt, 

waarvan deze weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat het een monument is (in roerende of onroerende zin), is 

verplicht hiervan binnen drie dagen aangifte te doen (artikel 53 Monumentenwet 1988). Deze aangifte dient te 

gebeuren bij de burgemeester van de gemeente. 

Dit is de wettelijke meldingsplicht voor 'toevalsvondsten' die voor elke burger geldt. In praktijk melden veel 

toevallige vinders zich met hun vondst bij de gemeente. Geadviseerd wordt om er in dat geval als gemeente 

zorg voor te dragen dat de vondst "zo spoedig mogelijk wordt gemeld bij Onze minister", dat wil zeggen: bij 

de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Binnen de gemeentelijke organisatie wordt een medewerker 

aangewezen die verantwoordelijk is voor het ontvangen en doorgeven van toevalsvondsten. 

Als 'toevalsvondsten' gelden ook archeologische resten die aan het licht komen tijdens bodemingrepen: 

1) op een terrein waarvoor door het bevoegd gezag een vergunning is verleend op basis van een 

afgeronde AMZ-procedure; 

2) in zones die de gemeente op de archeologische beleidskaan bij voorbaat zijn gedeselecteerd, dat 

wil zeggen zones waar geen archeologische verplichtingen worden opgelegd omdat de kans op 

behoudenswaardige archeologie laag werd geacht; 

3) binnen de marges van de ontheffingen (d.w.z. bij bodemingepen die vanwege omvang en diepte als 

niet-vergunningplichtig zijn aangemerkt). 

In elk geval zal in zo'n situatie naar bevind van zaken moeten worden gehandeld. 





8 Samenvatting kaarten (colofon) 

Kaart I: Hoogtekaart 

Schaaf 

1:60.000 

Bronnen 

Adviesdienst Geo-informatie en ICT van Rijkswaterstaat (RWS-AGI, 2009) 

Omschrijving 

De kaart geeft de hoogte van het maaiveld weer gebaseerd op het Actueel Hoogtebestand Nederland 

(AHN). 

Toelichting 

De hoogteligging loopt uiteen van meer dan 2 m -NAP in het noordwestelijke deel van de gemeente 

(Zegveld e.o.) tot ca. 0,5 m +NAP langs de Oude Rijn. 

Kaart 2: Paleografie rond het begin van onze jaartelling 

Schaal 

1:60.000 

Bronnen 

Berendsen & Stouthamer (2001) 

ARCHIS2 database (RCE, 2009) 

Omschrijving 

De kaart geeft de paleogeografische situatie rond het begin van onze jaartelling weer. Daarnaast zijn de 

archeologische waarnemingen geplot. 

Toelichting 

De weergegeven beddinggordels komen uit Berendsen & Stouthamer (2001). Rond het begin van onze 

jaartelling was de Oude Rijn actief. Op de oevers van de Oude Rijn zijn archeologische waarnemingen 

gedaan van sporen uit de Ijzertijd (800-12 voor Chr.). 

Kaart 3: Paleografie rond 1000 AD 

Schaal 

1:60.000 

Bronnen 



Limesboek (2009) 

Gemeente Woerden 

Omschrijving 

De kaart geeft de paleogeografische situatie rond 1000 na Chr. weer. Daarnaast zijn de archeologische 

waarnemingen uit de Romeinse tijd (12 voor Chr.-450 na Chr.) en de Vroege Middeleeuwen (450-1050 na 

Chr.) en de Romeinse limesweg geplot. 

Toelichting 

De weergegeven beddinggordels komen uit Berendsen & Stouthamer (2001). Rond 1000 na Chr. was de 

Oude Rijn nog steeds actief, maar vormde inmiddels niet meer de hoofdtak van de Rijn in Nederland. Ten 

zuiden van Woerden is daarnaast een andere rivier actief geweest, die waarschijnlijk in de Oude Rijn 





uitmondde. Op de oevers van de Oude Rijn zijn archeologische waarnemingen gedaan van met name sporen 

uit de Romeinse tijd ouderdom, o.a. de limesweg. 

Kaart 4; Paleografie rond 1500 AD 

Schaal 

1:60.000 

Bronnen 



Omschrijving * • 

De kaart geeft de paleogeografische situatie rond 1500 na Chr. weer. Daarnaast zijn de archeologische 

waarnemingen uit de Late Middeleeuwen (1050-1500 na Chr.) en de Nieuwe tijd (1500-heden) geplot. 

Toelichting 

De weergegeven beddinggordels komen uit Berendsen & Stouthamer (2001). De Oude Rijn is strikt 

genomen niet meer actief na de afdamming bij Wijk bij Duurstede in 1122 na Chr. De grote rivieren zijn 

inmiddels bedijkt en vastgelegd door middel van kribben, waardoor in de komgebieden geen sedimentatie 

meer plaatsvond. Alle rivieren zijn derhalve niet meer actief ('fossiel'). 

Kaart 5: Archeologische inventarisatie 

Schaaf 

1:25.000 

Bronnen 


ARCHIS2 database (RCE, 2009/2010) 

Bodemkaart Veengebieden provincie Utrecht, schaal 1:25.000 (Stouthamer e.a., 2008) 

Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000 

Omschrijving 

Op de kaart zijn alle archeologische onderzoeken (onderverdeeld naar onderzoekstype), monumenten en 

waarnemingen weergegeven op de geologische ondergrond. Daarnaast zijn verstoorde gebieden 

aangegeven, gebaseerd op beschikbare bodemkaarten. 

Opmerking 

Op de plek van Archis-waarneming 60.410 (vroeg- en laat-middeleeuwse en nieuwetijdse vondsten gedaan 

tijdens het onderzoek in 2005 in het kader van de Al 2 BRAVO projecten) is in 2008 een Romeinse 

vindplaats vastgesteld. Omdat de bij dit onderzoek behorende waarneming op het moment van opstellen 

van deze kaart nog niet via Archis beschikbaar was, staat de waarneming met Romeinse datering nog niet op 

deze kaart. 

Kaart 6: Cultuurhistorische inventarisatiekaart: bewoning 

Schaaf 

1:60.000 

Bronnen 

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 

CHS Provincie Utrecht: digitale bestanden Tastbare Tijd (Blijdenstijn 2005/ Provincie Utrecht) 

Generaale land-kaarte van den Loopicker-waard, 1771 (D.W.C. Hattinga); 

'T Hooghe Heymraedtschap van den Landen van Woerden, 1670 (Justus en David Vingboons) 

Kadastrale Minuut 181 1-1832 





literatuur (zie noten hoofdstuk 9) 

Omschrijving 

De kaart geeft een overzicht van gebouwde monumenten (rijksmonumenten en gemeentelijke 

monumenten) en cultuurhistorische objecten en structuren, voor wat betreft bewoning. 

Kaart 7: Cultuurhistorische inventarisatiekaart: waterstaat en defensie 

Schaal 

1:60.000 

Bronnen 



Historische (waterschaps-)kaarten (Generaale land-kaarte van den Loopicker-waard, 1771 (D.W.C. Hattinga) en 



literatuur (zie noten hoofdstuk 5) 

www.forten.nu 

Omschrijving 

De kaart geeft een overzicht van de cultuurhistorische objecten en structuren, voor wat betreft waterstaat 

en defensie. 

Kaart 8: detailkaart historische kern Woerden (cultuurhistorie) 

Schaaf 

Ca. 1:4000 

Bronnen 


Waterstaatskaarten: Generaale land-kaarte van den Loopicker-waard, 1771 (D.W.C. Hattinga); 'T Hooghe 

Heymraedtschap van den Landen van Woerden, 16 70 (Justus en David Vingboons); 

Kadastrale Minuut 181 1-1832 (begrenzing historische kern) 

Gemeentelijke monumentenlijst 

RCE (rijksmonumenten) 

Kaart 9: detailkaart historische kern Woerden (archeologie) 

Schaal 

Ca. 1:4000 

Bronnen 

Kadastrale Minuut 181 1-1832 (begrenzing historische kern) 

Blom & Vos 2008 (Woerden-Hoochwoert) 

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (rijksmonumenten) 

ARCHIS2 (RCE, 2009/2010: waarnemingen, onderzoeken en AMK-terreinen) 

Opmerking 

De op de Archeologische Monumentenkaart Woerden geïnventariseerde amateurwaarnemingen en 

opgravingsputten zijn niet opgenomen in dit kaartbeeld. Zie daarvoor: Ende, H. van den / T. Hazenberg 

/ A. de Hingh, 2004: Archeologische Monumentenkaart Gemeente Woerden, Leiden (Hazenberg 

Archeologie). 

VESTIGIA BV Archeologe c~ Cultuurhistorie 49 




In de Archis-catalogus wordt bij de in de kern van Woerden gedane Archis-waarneming 22.1 19 

vermeld dat het hier gaat om de Romeinse schepen Woerden 3 en 4. Dit is niet juist. Het gaat hier om 

de schepen Woerden 3 en 2/6. 

Kaart 10: detailkaart historische kern Woerden (archeologie Romeins) 

Schaaf 

Ca. 1:4000 

Bronnen 

Kadastrale Minuut 1811-1832 (begrenzing historische kern) 

Gemeente Woerden (digitaal bestand reconstructie limesweg) 

Kadastrale Minuut 1811-1832 (begrenzing historische kern) 

Blom & Vos 2008 (Woerden-Hoochwoert) 

ARCHIS2 (RCE 2009: waarnemingen) 

Kaart 11: Archeologische waarden- en verwachtingenkaart 

Schaaf 

1:25.000 

Bronnen 


CHS Provincie Utrecht (Tastbare Tijd) 

Historische (waterschaps-)kaarten (Generaale land-kaarte van den Loopicker-waard, 1771 (D.W.C. Hattinga) en 




Omschrijving 

Op basis van de verschillende landschappelijke, archeologische en cultuurhistorische bronnen is een 

archeologische waarden- en verwachtingenkaart opgesteld voor het gehele grondgebied van de gemeente 

Woerden. De vastgestelde archeologische waarden omvatten de archeologische monumenten. De 

archeologische verwachting is vastgesteld op basis van een stapsgewijze analyse en weging van informatie 

over de geologische ondergrond (voorkomen beddinggordels en crevassen), bekende archeologische 

gegevens, cultuurhistorische objecten en structuren met een archeologische relevantie, en 

verstoringsgegevens. 

Toefichting 

Zie hoofdstuk 6 

Kaart 12: Archeologische maatregelenkaart 

Schaaf 

1:25.000 

Omschrijving 

De archeologische waarden- en verwachtingenkaart is omgezet in een archeologische maatregelenkaart als 

omschreven in hoofdstuk 7. 





Lijst van afbeeldingen, tekstbijlagen en kaartbijlagen 

Afbeeldingen 

Afbeelding I 

Afbeelding 2 

Afbeelding 3 

Afbeelding 4 

Tekstbijlagen 

Bijlage I 

Bijlage 2 

Bijlage 3 

Bijlage 4 

Bijlage 5 

Bijlage 6 

Kaartbijlagen 

Kaart I 

Kaart 2 

Kaart 3 

Kaart 4 

Kaart 5 

Kaart 6 

Kaart 7 

Kaart 8 

Kaart 9 

Kaart 10 

Kaart 11 

Kaart 12 

(foto) Vlechtende rivier (links) en de Waal (rechts) 

(foto) Meanderende rivier 

Geologisch profiel (naar Gouw 2007). De nummering van de beddinggordels is conform 

Berendsen & Stouthamer 2001 (zie legendablad bij kaart 5) 

Paleogeografische ontwikkeling van de ondergrond van de gemeente Woerden 

Overzicht archeologische perioden 

Begrippenlijst 

Archis-catalogus (cd-rom) 

Catalogus amateurwaarnemingen 

Verwachtingsmodel 

Model-planregels 

Actueel Hoogtebestand (AHN) 

Paleogeografie rond het begin van onze jaartelling 

Paleogeografie rond 1000 AD 

Paleogeografie rond 1500 AD 

Archeologische inventarisatiekaart (losse kaart Al-formaat; cd-rom) 

Cultuurhistorische inventarisatiekaart: bewoning 

Cultuurhistorische inventarisatiekaart: waterstaat en defensie 

Detailkaart historische kern Woerden (cultuurhistorie) 

Detailkaart historische kern Woerden (archeologie) 

Detailkaart historische kern Woerden (archeologie Romeins) 

Archeologische waarden- en verwachtingenkaart (losse kaart A0-formaat; cd-rom) 

Archeologische maatregelenkaart (losse kaart A0-formaat; cd-rom) 

VESTIGIA BV /bxheolosie c~ Cultuurhistorie 




VESTIGIA BV Archeologie er Cultuurhistorie 52 




10 Bronnen 

Alkemade, M., 2009: Noor een archeologiebeleid voor de gemeenten Montfoort, Oudewater en Lopik. Kadernotitie 

gemeentelijke archeologische monumentenzorg, Amersfoort (Vestigia rapport 631). 

Alkemade, M., W. Hessing & K. Kaptein 2009: Verder met Valletta. Handreiking gemeentelijke archeologische 

monumentenzorg, Den Haag (Vereniging Nederlandse Gemeenten). 

Alkemade, M., et al., in voorbereiding/2010a: Archeologiebeleid gemeente Lopik. Ontwikkeld in samenwerking 

met de gemeenten Montfoort, Oudewater en Woerden. Deel A: beleidsnota archeologische monumentenzorg. Deel 

B: archeologische beleidskaan, Amersfoort (Vestigia-rapport 672). 

Alkemade, M., et al., in voorbereiding/2010b: Archeologiebeleid gemeente Montfoort Ontwikkeld in 

samenwerking met de gemeenten Lopik, Oudewater en Woerden. Deel A: beleidsnota archeologische 

monumentenzorg. Deel B: archeologische beleidskaan, Amersfoort (Vestigia-rapport 673). 

Alkemade, M., et al., in voorbereiding/2010c: Archeologiebeleid gemeente Oudewater. Ontwikkeld in 

samenwerking met de gemeenten Lopik, Montfoon en Woerden. Deel A: beleidsnota archeologische 

monumentenzorg. Deel B: archeologische beleidskaan, Amersfoort (Vestigia-rapport 674). 

Bardet, J.D.M. 1975 , Kastelenboek Provincie Utrecht, Bussum. 

Bekius, D. & D.E.A. Schiltmans, 2005: A12 BRAVO projecten 3, ba, bb en 8, gemeente Woerden en Bodegraven; 

een cultuurhistorisch onderzoek in het kader van de m.e.r., Amsterdam (RAAP-rapport I 178). 

Berendsen, H.J.A. 1982: De genese van het landschap in het zuiden van de provincie Utrecht, een fysisch- 

geografische studie, Utrecht (Utrechtse Geografische Studies 25). 

Berendsen, H.J.A., & E. Stouthamer 2001: Palaeographic development of the Rhine-Meuse delta, The 

Netherlands, Assen. 

Berkers, M., & M. van Stiphout (eds.), 2009: Limesweg, Amsterdam (DS Landschapsarchitecten). 

Blok, D.P., z.j.: De Franken in Nederland, Haarlem. 

Blom, E., 2005: Archeologisch onderzoek naar een Romeinse vindplaats in Woerden Barwoutswaarder-West, 

Amersfoort (ADC rapport 318). 

Blom, E., 2008a: Woerden - Kerktuin. Een archeologische begeleiding, Amersfoort (ADC-rapport 1387). 

Blom, E., 2008b: Woerden - Singel 81. Een inventariserend Veldonderzoek in de vorm van proefsleuven, 

Amersfoort (ADC-Rapport 1650). 

Blom, E., 2008c: Aan de rand van castellum Laurium. Een archeologische opgraving in de Havenstraat in Woerden, 


VESTIGIA BV Archeologie zr Culliiiirbistorit 53 

Rappon VblO definitief 2.2 23 september 2010



Blom, E., J.J. Lanzing & W.K. Vos, 2004: Woerden Kerkplein, deelgebied B en C en het schip de "Woerden 7', 


Blom, E., & W.K. Vos (red.), 2008: Woerden-Hoochwoert De opgravingen 2002-2004 in het Romeinse Castellum 

Laurium, de vicus en van het schip de 'Woerden 7', Amersfoort (ADC-Rapport 910). 

Bloo, S.B.C., & K. Jeneson, 2005: Woerden-Van Oudheusdenstraat Een Archeologische Begeleiding van sloop- en 

sanehngswerkzaamheden, Amersfoort (ADC rapport 472). 

Blijdenstijn, R. 1999: Waardevol Woerden in Ontwikkeling, Woerden. 

Blijdenstijn, R., 2005: Tastbare tijd, cultuurhistorische atlas van de provincie Utrecht, Utrecht. 

Breda, W. van, & R. van der Zee 2008: Woerden, Singel 81. Een inventariserend veldonderzoek in de vorm van 

een verkennend en karterend booronderzoek, Amersfoort (ADC-RApport 1407). 

Brokke, A., 2005: Woerden 'Singel 81', een bureauonderzoek, Amersfoort (ADC rapport 412). 

Burnier, C.Y., 2008: Locatie Verlengde TuurluurlKerverwetering, gemeente Reeuwijk. Een inventariserend 

veldonderzoek, STAR 178. 

Coppens, C.F.H., 2008: Plangebied Woerden Al2 BRAVO projectgebied 3 & 4, gemeente Woerden; archeologisch 

inventariserend veldonderzoek: een waarderend booronderzoek, Weesp (RAAPrapport 1825). 

Deeben, J., et al. 2006: De vroege prehistorie, Nationale Onderzoeksagenda Archeologie, hoofdstuk 11 

http://www.noaa.nl/content/toc/balk 1-4-1 I .asp. 

Deeben, J.H.C, et al. 2009: Handleiding voor de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden 3 e generatie, 

Amersfoort (Rijksdienst Cultureel Erfgoed). 

Donkersloot, M., et al. 1993: De Stichtse Rijnlanden, geschiedenis van de zuidelijke Utrechtse waterschappen, 

Utrecht. 

Eilander, D.A./W. Heijink, 1990: Bodemkaart van Nederland schaal I : 50 000, Wageningen (DLO-Staring 

Centrum). 

Ende, H. van den, 2008: Startnotitie ontwikkeling archeologisch beleid gemeentes Lopik, Montfoort, Oudewater en 

Woerden. 

Ende, H. van den, T. Hazenberg & A. de Hingh, 2004: Archeologische Monumentenkaart Woerden, Leiden. 

Es, J. van, & S. van Ginkel-Meester, 2000: Woerden, geschiedenis en architectuur, Utrecht. 

Gerritsen, S., 2005: Inventariserend veldonderzoek aan de Heldamweg, gemeente Woerden, Utrecht (Hollandia 

rapport 49). 

VESTIGIA BV Archeologe c~ Cultuurhistorie 54 




Gouw, M.J.P., 2007: Alluvial architecture of the Holocene Rhine-Meuse delta (The Netherlands) and the Lower 

Mississippi Valley (U.S.A.), Utrecht (doctoral thesis Utrecht University). 

Graaf, K. van der, K. Anderson & R.R. Datema, 1990: Landschapsplan en archeologie in de provincie Utrecht, 

Utrecht. 

Groenewoudt, B.J., 1994: Prospectie, waardering en selectie van archeologische vindplaatsen: Een beleidsgerichte 

verkenning van middelen en mogelijkheden, Amersfoort (Nederlandse Archeologische Rapporten 17). 

Haalebos, J.K., & J.J. Lanzing, 2000: Aanvullend Archeologisch Onderzoek aan de Groenendaal te Woerden, 

Amersfoort (ADC Rapport 25). 

Haarhuis, H.F.A., 1997: Gemeente Vleuten-De Meern, bestemmingsplan Veldhuizen; kartering Romeinse weg: 

haalbaarheidsonderzoek, Amsterdam (RAAP rapport 319). 

Haarhuis, H.F.A., 1999: Bestemmingsplan Veldhuizen, gemeente Vleuten-De Meern; kartering Romeinse weg, fase 

2, Amsterdam (RAAP rapport 334). 

Haartsen, A., M.J.C. Lameris & H.G. Baas, 2003: Het land van Woerden, Woerden. 

Hazenberg, T., 2007: Bodemschatten van Woerden, beleidsplan archeologische monumentenzorg van de gemeente 

Woerden, Woerden/Leiden. 

Heerd, R.M. van, et al. 2000: Productspecificatie AHN 2000, Delft (Rijkswaterstaat, Adviesdienst Geo- 

informatie en ICT. Rapport MDTGM 2000.13). 

Hessing, W., & M. Alkemade 2009: Voorbeeldbeleidsplan gemeentelijke archeologische monumentenzorg, 

geactualiseerde versie 2.0, Den Haag ( Convent van Gemeentelijk Archeologen), in: Alkemade et al. 2009 

(Deel 3). 

Jager, D.H. de, 2001: Randstadspoor I VleuGel, provincie Utrecht; een Aanvullende Archeologische Inventarisatie, 

Amsterdam (RAAP rapport 752). 

Jezeer, W., 2008: Woerden, Plangebied Hoge Wal-Plantsoen (Gemeente Woerden). Een Inventariserend 

Veldonderzoek in de vorm van proefsleuven, Amersfoort (ADC-Rapport 1034). 

Koot, C.W. (e.a.) 2004: Herwaardering van de 'Prehistorische terreinen van archeologische betekenis' ten behoeve 

van de Archeologische Monumentenkaart van de provincie Utrecht, Amersfoort (Vestigia rapport VI 18). 

Kort, J.W. de, 2004: Plangebied Plusstrook A12 Woerden-Gouwe, gemeente Woerden; een inventariserend 

archeologisch onderzoek, Amsterdam (RAAP notitie 808). 

Landschapsontwikkelingsplan Groene Driehoek gemeenten Lopik, Montfoort, Oudewater, Culemborg (Brons + 

Partners Landschapsarchitecten 2005). 

Lanzing, J.J., 2002: Woerden Harmelerwaard vervolg, Amersfoort (ADC-Rapport 136). 




Lanzing, J.J., & W.K. Vos, 2004: Woerden-Hoochwoert bouwblokken C en E sloopbegeleiding en IVO- april 2004, 

Amersfoort (ADC rapport 308). 

Lanzing, J., H.J. van Oort & R.M.R. van Oosten 2006: Advies bestemmingsplan landelijk gebied Woerden, Leiden 

(Hazenberg AMZ-publicaties 2006-05). 

Leeuw, K. de, et al. (red.) 2008: Linten in de leegte (deel I en 2), Montfoort. 

Loeff, K., & E. Smeets 2000: Harmeien, geschiedenis en architectuur, Zeist/Utrecht. 

Makken, H., 1988: Bodemkaart van Nederland schaal I : 50 000, Wageningen (Stichting voor 

Bodemkartering). 

Mulder, E.F.J. de, et al. 2003: De ondergrond van Nederland, Groningen/Houten. 

Nales, T., & R.J.M, van Genabeek 2006 Rapport veldonderzoek Herwaardering Archeologische Monumentenkaart 

Provincie Utrecht Laatmiddeleeuwse terreinen, Den Bosch (BAAC-rapport). 

Nijdam, L.C., & S. van der Staak-Stijnman, 2004: Verkennend archeologisch onderzoek Frederik Hendriklaan 18a 

te Woerden, Woerden (ArcheoMedia rapport A04-360-Z). 

Olde Meierink, B., et al. (red.) 1995: Kastelen en ridderhofsteden in Utrecht, Utrecht. 

Roessingh, W. &J. Lanzing, 2005: Woerden Parkeerkelder-Begeleiding, Amersfoort (ADC Rapport 322). 

Schiltmans, D.E.A., S. de Kruif & C.N. Kruidhoff 2009: Plangebied Oranjestraat en Prins Hendrikkade, gemeente 

Woerden; archeologisch vooronderzoek: een inventariserend veldonderzoek, Weesp (RAAP rapport 1883) 

Schute, I.A., 1999: Woningbouwlocaties Spruit en Bosch, De Tuinderij, De Gemeentetu'm en Hofwijk-West, 

gemeente Harmeien, Amsterdam (RAAP rapport 436). 

Stiboka, 1975: Bodemkaart van Nederland schaal I : 50 000, Wageningen (Stichting voor Bodemkartering). 

Stouthamer, E., 2001: Holocene avulsions in the Rhine-Meuse delta, The Netherlands, Utrecht (NGS 283). 

Tol, A.J., 2003: Strategisch Groenproject Utrecht-West Deelgebieden Haarzuilens en Harmeien, gemeenten Utrecht 

en Woerden; Een Aanvullende Archeologische Inventarisatie, Amsterdam (RAAP rapport 847). 

Törnqvist, T.E., 1993: Fluvial sedimentary geology and chronology of the Holocene Rhine-Meuse delta, The 

Netherlands, Utrecht (Nederlandse Geografische Studies 166). 

Verschoor, C, & K. Klerks 2007: Nieuwbouw vestiging Aldi te Woerden, Amersfoort (Vestigia-rapport 415). 

Vos, W.K., 2000: Archeologisch onderzoek in de polder Breeveld langs de spoorlijn Woerden-Harmeien, 

Amersfoort (ADC Rapport 33). 

Vos, W.K., 2001: Woerden Harmelerwaard, Amersfoort (ADC rapport 91). 

VESTIGIA BV Archeologie ü" Cultuurhistorie 56 




Vos, W.K., 2003: Woerden Kerkplein 2002, Amersfoort (ADC-Rapport 152). 

Waldus, W.B. & H.M. van de Velde 2006: Archeologie in vogelvlucht Toepassingsmogelijkheden van de AHN in 

de archeologie, Amsterdam (Geoarchaeological and Bioarchaeological Studies 6). 

Weerts, H.J.T., et al. 2003: De lithostratigrafische indeling van Nederland - Formaties uit het Tertiair en Kwartair, 

Utrecht (TNO-rapport 03-051 -A). 

Zagwijn, W.H., 1986: Nederland in het Holoceen, Geologie van Nederland I, Rijks Geologische Dienst, 

Haarlem. 

Zant, G. van der, s.j.: Discussienota Archeologie De Groene Driehoek, Universiteit Utrecht. 

VESTIGIA BV Archeologie c" Cultuurhistorie 57 


Bijlage I Overzicht archeologische perioden 

periode 

Paleolithicum 

Mesolithicum 

Neolithicum 

Bronstijd 

Ijzertijd 

Romeinse tijd 

Middeleeuwen 

Nieuwe tijd 

van »tot 

tot 8800 voor Chr. 

8800 - 4900 voor Chr. 

5300-2000 voor Chr. 

2000 - 800 voor Chr. 

800 - 12 voor Chr. 

12 voor Chr. - 450 na Chr. 

450- 1500 na Chr. 

^^Êtm^ptdhv iwdrilwg period» 

Vroeg-Paleolithicum 

Midden-Paleolithicum 

Laat-Paleolithicum 

Vroeg-Mesolithicurn 

Midden-Mesolithicum 

Laat-Mesolithicum 

Vroeg-Neolithicum 

Midden-Neolithicum 

Laat-Neolithicum 

Vroege Bronstijd 

Midden-Bronstijd 

Late Bronstijd 

Vroege Ijzertijd 

Midden-Ijzertijd 

Late Ijzertijd 

Vroeg-Romeinse tijd 

Midden-Romeinse tijd 

Laat-Romeinse tijd 

Vroege Middeleeuwen 

- Merovingische periode 

- Karolingische periode 

Late Middeleeuwen 

1500- 1950 na Chr. 

tot 300.000 voor Chr. 

300.000 - 35.000 voor Chr. 

35.000-8800 voor Chr. 

8800-7100 voor Chr. 

7100-6450 voor Chr. 

6450 - 4900 voor Chr. 

5300-4200 voor Chr. 

4200 - 2850 voor Chr. 

2850 - 2000 voor Chr. 

2000- 1800 voor Chr. 

1800- 1100 voor Chr. 

1100-800 voor Chr. 

800 - 500 voor Chr. 

500 - 250 voor Chr. 

250 - 12 voor Chr. 

12 voor Chr. - 70 na Chr. 

70 - 270 na Chr. 

270-450 na Chr. 

450- 1050 na Chr. 

1050- 1500 na Chr.

Bijlage 2 Begrippenlijst 

Onderstaande begrippenlijst is gebaseerd op de verklarende woordenlijst in de Kwaliteitsnorm Nederlandse 

Archeologie, versie 3.1 (Bijlage VI). 

Afdekking - Relatief jonge afzetting die een of meer archeologisch relevante lagen afdekt. Dit verschijnsel kan 

ontstaan door antropogene processen (bijvoorbeeld esdek) en door natuurlijke processen (zoals bedekking 

door sediment). 

Archeologische Monumenten Kaart (AMK) - een archeologische beleidskaan met een overzicht van alle 

bekende beschermde archeologische monumenten en overige behoudenswaardige locaties in een bepaald 

gebied. 

Antropogene sporen - Alle immobiele sporen van menselijke oorsprong, variërend van paalgaten of 

fosfaatvlekken tot muurresten. 

Archeologisch beleid - Door een overheid vastgesteld kader voor de wijze waarop zij wil omgaan met haar 

zorgplicht ten aanzien van archeologische waarden in haar gebied, eventueel aangevuld met verdergaande 

bepalingen ten aanzien van selectieprioriteiten, een beleidskaart, etc. 

Archeologische maatregelenkaart - Kaart met een ruimtelijke presentatie van het te voeren beleid, 

vastgesteld door de bevoegde overheid. 

Archeologische indicatoren - Indicatief archeologisch materiaal dat bij (boor)onderzoek een aanwijzing kan 

zijn voor de aanwezigheid, ter plaatse of in de nabijheid, van een archeologische vindplaats. 

Archeologische Monumentenkaart geeft een overzicht van gewaardeerde archeologische terreinen in vier 

categorieën: I). Archeologische waarde, 2) Hoge archeologische waarde, 3) Zeer hoge archeologische waarde 

en 4) Zeer hoge archeologische waarde beschermd. De AMK is de gezamenlijke verantwoordelijkheid van rijk 

en provincies en wordt beheerd door de RCE. 

Archeologische verwachting - Het vermoeden over het voorkomen van (de aard, omvang en kwaliteit van) 

archeologische waarden in het onderzoeksgebied. 

Archeologische waarde - Vindplaats of vondst met een oudheidkundige waarde. Het betreft hier met name 

archeologische relicten in hun oorspronkelijke ruimtelijke context. Zowel grote complexen/ structuren zoals 

nederzettingsterreinen, als afzonderlijke vondsten kunnen met deze term worden aangeduid. 

Archis - ARCHeologisch Informatie Systeem. Het door de RCE beheerde archeologisch informatiesysteem, 

met informatie over o.a. onderzoeksmeldingen, vondstmeldingen, waarnemingen, complexen en monumenten. 

De informatie kan via een GIS-module in kaartlagen zichtbaar worden gemaakt. 

Artikel 46 melding (oude artikel 41 melding) - De op basis van artikel 46 van de Monumentenwet 

voorgeschreven onderzoeksaanmelding en onderzoeksafmelding bij Archis. 

Behoudenswaardigheid - De resultante van de verschillende stappen van waardering van een archeologische 

vindplaats, waarbij wordt vastgesteld of een vindplaats al dan niet voor duurzaam behoud in aanmerking komt. 

Bekende archeologische waarde(n) - Vastgestelde en op schrift of in kaart gebrachte archeologische 

waarde(n) (i.t.t. indicatieve of verwachte archeologische waarde(n)). 

Bodemingreep - Alle grondwerkzaamheden/ activiteiten die een effect hebben op het voortbestaan van 

archeologische waarden in situ, ook wel bodemverstoring genoemd. 

Booronderzoek - Methode bij inventariserend veldonderzoek, gebaseerd op het verrichten van 

grondboringen, waarbij vooral wordt gelet op het voorkomen van archeologische indicatoren zoals 

aardewerkfragmenten, houtskool en fosfaatconcentraties. 

Bureauonderzoek - Het verwerven van informatie, aan de hand van bestaande bronnen, over bekende of 

verwachte archeologische waarden, binnen een omschreven gebied, resulterend in een gespecificeerde 

verwachting. 

Complex - Een verzameling in tijd en ruimte geassocieerde vondsten en/of grondsporen.

Complextype - Interpretatie van een specifieke vondst en/of grondspoor of een groep daarvan, geeft aan in 

welke systeemcontext (complex) een vondst of grondspoor heeft gefunctioneerd. 

Conservering - De mate waarin grondsporen, anorganische (aardewerk, vuursteen, metaal, glas etc.) en 

organische archeologische resten (bot, zaden, hout etc.) bewaard zijn gebleven. 

Consolideren - Behandelen van een vondst, zodanig dat deze - tot het moment van conserveren - niet meer 

in kwaliteit achteruit gaat, of het treffen van (maximaal omkeerbare ) maatregelen op een vindplaats, zodanig 

dat degradatie daarvan maximaal wordt vertraagd en gericht op het fysieke behoud van de informatiewaarde. 

Context- of ensemblewaarde - De meerwaarde die aan een vindplaats wordt toegekend op grond van de 

mate waarin sprake is van een landschappelijke en/of archeologische context. 

Crevasse - doorbraak van een rivier die niet heeft doorgezet (er is dus geen nieuwe afwateringsverbinding 

ontstaan). Door de doorbraak is een afzetting van sediment uit de doorgebroken oeverwal ontstaan. 

Degradatie - Kwaliteitsverlies van het materiaal als gevolg van een verandering van de fysische en chemische 

eigenschappen van de omgeving. 

Discordant - Daar waar een hoekverschil tussen twee aangrenzende gesteentelagen (of sedimentpakketten) 

aanwezig is, wordt deze grens 'discordant' genoemd. Het betreft dan een erosie-oppervlak of een sedimentatie 

onderbreking die jongere lagen van oudere scheidt. 

Eolische afzettingen - Afzettingen die door de wind zijn gevormd. 

Fluviatiele afzettingen - Afzettingen die door de werking van stromend water zijn gevormd. 

Fysiek beschermen - Het duurzaam in stand houden van archeologische waarden in situ als bron van kennis 

en beleving. Het streven is het (verdere) verval van archeologische waarden tegen te gaan en aangerichte 

schade, zo mogelijk, te herstellen. 

Gaafheid - De mate van (fysieke) verstoring van de bodem en/of de (eventueel aanwezige) archeologische 

waarden, zowel in verticale zin (diepte) als in horizontale zin (omvang). 

Geofysisch onderzoek - Onderzoek gebaseerd op geofysische meettechnieken. Hiermee kunnen structuren 

in de bodem opgespoord en gevisualiseerd worden. 

Gespecificeerde verwachting - Eindresultaat van een Bureauonderzoek. Op basis hiervan kan een besluit 

genomen worden over (eventueel) vervolgonderzoek. 

Herinneringswaarde - De herinnering die een archeologisch monument oproept over het verleden. 

Historische situatie - Vroegere vormen van grondgebruik, voor zover van belang voor de keuze van de 

onderzoeksstrategie. 

Huidig gebruik - Actuele situatie van grondgebruik, voor zover van belang voor de keuze van de 

onderzoeksstrategie. 

IKAW - Indicatieve kaart van archeologische waarden, een door het rijk (RCE) geproduceerde kaart op 

landelijk niveau met de verwachte relatieve of absolute dichtheid van (bepaalde) archeologische verschijnselen 

in de bodem. Hij is gebaseerd op een GIS-analyse met een beperkt aantal variabelen en op expert-judgement. 

Informatieplicht - Het melden van aangetroffen archeologische waarden en vondsten aan het centraal 

informatiesysteem Archis (zie ook artikel 46-melding).. 

Informatiewaarde - De betekenis van een monument als bron van kennis over het verleden. De 

informatiewaarde wordt bepaald door de mate waarin (een opgraving van) het monument een bijdrage kan 

leveren aan nieuwe kennisvorming over het verleden. 

Inventarisatie • Onderzoek naar de aard, omvang en kwaliteit van het bodemarchief. 

Inventariserend veldonderzoek - Het verwerven van (extra) informatie over bekende of verwachte 

archeologische waarden binnen een onderzoeksgebied, als aanvulling op en toetsing van de archeologische 

verwachting, gebaseerd op het bureauonderzoek middels waarnemingen in het veld. 

KNA - Kwaliteitsnorm voor de Nederlandse Archeologie (zie www.sikb.nl). 

Laag - Een over een meer of minder groot oppervlak vervolgbare grondeenheid die op archeologische of 

geologische gronden als eenheid wordt onderscheiden. 

Lacustriene afzettingen - Afzettingen die in binnenmeren zijn gevormd. 

Landschapsgenese - Ontstaansgeschiedenis van het landschap.

Materiaalcategorie - Vondsten gemaakt van hetzelfde materiaal, zoals keramiek, metaal, organische 

materialen, glas, wandschilderingen. 

Meldingsplicht - Artikel 53 van de Monumentenwet 1988 luidt: Een persoon die anders dan bij het doen van 

opgravingen een zaak vindt, waarvan deze weet of redelijkerwijs moet vermoeden dat het een monument is (in 

roerende of onroerende zin), is verplicht hiervan binnen drie dagen aangifte te doen bij het bevoegd gezag. Dit 

is de wettelijke meldingsplicht voor 'toevalsvondsten' die voor elke burger geldt. N.B.: de meldingsplicht geldt ook 

bij het aantreffen van sporen/vondsten die aan het licht komen tijdens vergunningplichtige bodemingrepen waarvoor 

eerder de AMZ-procedure is doorlopen en vergunning is verleend, 

Monitoring - Het verwerven van meetbare, kwantitatieve gegevens over de bodemkwaliteit van een 

archeologische vindplaats. 

Monument - Algemene term, in de archeologische monumentenzorg meestal synoniem voor vindplaats. Met 

de term monument wordt in de AMZ dus niét per definitie bedoeld dat er sprake is van formele wettelijke 

bescherming. In de Monumentenwet 1988 is de term monument zowel van toepassing op een terrein, als op 

een vondst of een bouwwerk. Criterium is, dat het om een 'vervaardigde zaak' moet gaan van tenminste 50 jaar 

oud. 

Nationale Onderzoeks Agenda Archeologie - De NOaA geeft inzicht in de actuele thema's en vragen die 

in de huidige archeologische discussie centraal staan en waaraan nieuw uitvoerend onderzoek een bijdrage kan 

leveren. In de NOaA wordt soms ook aangegeven wat de meest geschikte onderzoeksmethoden zijn voor de 

beantwoording van deze vragen; hij verduidelijkt de potentiële relaties tussen uitvoerend onderzoek en 

vigerende onderzoeksprogramma's en hij geeft inzicht in het belang van specialistisch onderzoek (bijv. van 

specifieke materiaalcategorieën). De NOaA kan ingezet worden als instrument voor het opstellen van 

onderzoeksplannen, de selectie en waardering van vindplaatsen en het opstellen van Programma's van Eisen 

Het is een gemeenschappelijk product van het hele archeologisch veld (RCE, universiteiten, bedrijfsleven, 

gemeentelijke archeologen). 

Opdrachtgever - Persoon of instantie in wiens opdracht werk wordt uitgevoerd in het kader van de 

archeologische monumentenzorg. 

Opgraven/ Opgraving - De ontsluiting van een vindplaats met als doel de informatie te verzamelen en vast te 

leggen die nodig is voor het beantwoorden van de in het Programma van Eisen verwoorde 

onderzoeksvra(a)g(en) en het behalen van de onderzoeksdoelstellingen. 

Oppervlaktekartering - Karteringsmethode waarbij aan de hand van vondsten aan het oppervlak 

vindplaatsen worden gelokaliseerd. Hiertoe worden met name akkerbouwpercelen (in verband met de 

vondstzichtbaarheid) in raaien met een regelmatige tussenafstand belopen, waarbij het oppervlak op vondsten 

wordt geïnspecteerd. 

Proefsleuf - Methode bij Inventariserend veldonderzoek. 

Programma van Eisen (PvE) - Het PvE is een door een bevoegde overheid opgesteld of bekrachtigd 

document dat de probleem- en doelstelling van de te verrichten werkzaamheden van de vindplaats geeft en de 

daaruit af te leiden eisen formuleert met betrekking tot het uit te voeren werk. 

Prospectie - Systematische opsporing van archeologische waarden door middel van nondestructieve 

methoden en technieken. 

Prospectiekenmerken - De (uiterlijke) kenmerken die bepalend zijn voor de mate van succes waarmee sites 

kunnen worden opgespoord. Deze kenmerken zijn mede afhankelijk van de beschikbare en bruikbare 

onderzoeksmethodieken. 

Representatitiveit - De mate waarin een bepaald type vindplaats typerend is voor een periode dan wel een 

gebied. 

Schoonheid - De esthetisch-landschappelijke waarde van een archeologisch monument, die vooral in 

zichtbaarheid tot uiting komt. 

Sediment - aanduiding voor materiaal dat is meegevoerd door wind, water en/of ijs en vervolgens is 

neergeslagen of afgezet (bijvoorbeeld grind, zand, klei). 

Selectieadvies - Archeologisch inhoudelijk advies over de behoudenswaardigheid van een vindplaats. Dit 

wordt opgesteld aan de hand van de waarderingscriteria.

Seiectiebesluit - Een gemotiveerd besluit van de bevoegde overheid tot het al dan niet behouden van een 

bepaalde archeologische vindplaats. Het besluit leidt tot het al dan niet, of onder voorwaarden, vrijgeven van 

een terrein of te nemen archeologische maatregelen. 

Selectierapport - Rapport waarin is vastgelegd welk materiaal geselecteerd is voor nadere uitwerking (direct 

of in een later stadium) en welk materiaal zal worden afgestoten. 

Site - Een plaats waar in het verleden menselijke activiteiten hebben plaatsgevonden. 

Spoor - Een ruimtelijk duidelijk begrensbaar verschijnsel van antropogene oorsprong (bijvoorbeeld een 

paalkuil, lijksilhouet of muur) of natuurlijke oorsprong (bijvoorbeeld een boomval). Binnen een spoor kunnen 

verschillende, duidelijk te onderscheiden eenheden voorkomen. 

Stratigrafie - Opeenvolging van lagen in de bodem. 

Structuur - Meerdere met elkaar in ruimte en tijd, en in functioneel opzicht samenhangende sporen. 

Synthese - Analyse en presentatie van het verrichte onderzoek in een geïntegreerd verband (het integreren 

van de deelrapporten). Niét bedoeld wordt hier de bredere betekenis van wetenschappelijke synthese en 

interpretatie, die buiten het kwaliteitsstelsel valt. 

Toekomstig gebruik - Toekomstige situatie van het grondgebruik, voor zover van belang voor de keuze van 

de onderzoeksstrategie. 

Type monument - Vindplaats van een bepaalde aard zoals een nederzetting, grafveld etc. 

Typologie - Systematische chronologische en/of morfologische indeling van artefacten in kenmerkende 

grondvormen. 

Vegetatiehorizont - Begroeiingslaag in klei, herkenbaar aan een relatief donkere kleur, waarschijnlijk 

ontstaan tijdens een stilstandsfase in de opslibbing. De horizont representeert een voormalig loopniveau. Een 

laklaag is een zeer sterk ontwikkelde donkere vegetatiehorizont die glimt vanwege het hoge organische 

stofgehalte. 

Veldinventarisatie - Zie: inventariserend veldonderzoek. 

Veldkartering - Verzamelnaam voor de verschillende karteringsmethoden. 

Veroorzaker - De initiatiefnemer van een bodemverstorende activiteit die een vergunning aanvraagt. 

Verstoring - Aantasting van een gebied met archeologische waarden. Dit verschijnsel kan zich voordoen: door 

erosie, afgraving of egalisatie, door (diepe) bewerking van de bovengrond, door zetting als gevolg van ophoging, 

door verdroging en verzuring. 

Verwachtingswaardenkaart - Een kaart waarop verwachtingen met betrekking tot de situering en mate van 

voorkomen van nog onbekende vindplaatsen zijn weergegeven in termen van vlakken en zones. 

Vindplaats - Een ruimtelijk begrensd gebied waarbinnen zich archeologische informatie bevindt. 

Vondst - Alle soorten mobilia: roerende of roerend geraakte onderdelen van onroerende goederen afkomstig 

van archeologisch veldwerk of uit bestaande collecties. 

Vondstcomplex - Verzameling van alle vondsten uit één archeologische context. 

Vondstmelding - De melding in Archis of schriftelijk aan de RCE of de provincie van aangetroffen vondsten of 

grondsporen. De vondstmelding vormt de documentatie van één of meerdere vondsten of grondsporen, die 

gevonden zijn op een bepaalde vindplaats (een locatie uitgedrukt in X-Y coördinaten), op een bepaald tijdstip 

en door een bepaalde persoon. 

Waarderen - Het bepalen van de kwaliteit van: het bodemarchief, van vondstmateriaal of van een monster. 

Het vaststellen van de kwaliteit van het bodemarchief geschiedt op basis van: 

• belevingsaspecten (schoonheid en herinneringswaarde); 

• fysieke criteria (gaafheid en conservering); deze geven de mate aan waarin archeologische overblijfselen 

nog intact en in hun oorspronkelijke positie aanwezig zijn, 

• inhoudelijke criteria (zeldzaamheid, informatiewaarde, context- of ensemblewaarde en representativiteit). 

De waardering van een vindplaats of een groep van vindplaatsen leidt tot een uitspraak over de 

behoudenswaardigheid ervan en vormt de basis voor het selectieadvies. Na het verwerken van het 

vondstmateriaal kan dit worden gewaardeerd om een selectie te kunnen maken van materiaal dat voor 

deponering in aanmerking komt. Monsters worden gewaardeerd teneinde een indruk te krijgen van de 

diversiteit, kwantiteit en conservering van organische resten.

Waarneming - Een inhoudelijk goedgekeurde vondstmelding in Archis2. 

Wettelijke bescherming - De aanwijzing van archeologische monumenten op grond van artikel 3 van de 

Wet op de archeologische monumentenzorg. 

Zeldzaamheid - De mate waarin een bepaald type monument schaars is (of is geworden) voor een periode of 

in een gebied.

Bijlage 3 Archis catalogi (cd-rom)

Bijlage 4 Amateurwaarnemingen Woerden 

(gebaseerd op gegevens van de gemeente Woerden, mevr. H. van den Ende) 

Nummering correspondeert met locaties op archeologische inventarisatiekaart (kaart 5) 

1. Toponiem: Boerendijk/Hoge Rijndijk 

Coördinaten: X: 119.740 / Y: 455.410 

Omschrijving: vondsten uit Romeinse tijd en Late Middeleeuwen. 

Romeinse vondst: tegula cohors XV. 

Late Middeleeuwen: dhr. M. Scheer heeft bij werkzaamheden van de bouw ter plaatse kloostermoppen en 

een haardsteen gedocumenteerd. Wellicht heeft in de omgeving een steenfabriek gestaan. Er is ook een 

booronderzoek verricht op de locatie waaruit bleek dat het terrein sterk verstoord was. 

2. Toponiem: Meulmansweg 

Coördinaten: XI 20.400 / Y:455.520 

Omschrijving: sporen uit Late Middeleeuwen en Nieuwe tijd. 

Tijdens het aanleggen van een nieuw wegdek zijn hier mogelijk de resten van de oude stadswal gevonden 

(LME/NT). In de directe nabijheid is in het verlengde ook al hetzelfde aangetroffen, en komt overeen met 

oude ligging van de wal. 

3. Toponiem: Westdam 

Coördinaten: X 120.456/Y: 455.614 

Omschrijving: sporen uit Late Middeleeuwen en Nieuwe tijd. 

Funderingen waarvan vooralsnog de aard onbekend is. Mogelijk verdedigingswerken/stadsmuur. 

Muurwerk bevindt zich in de omgeving van de oude Leidse Poort (historische kaarten). 

Waarneming gedaan 29-3-2007. Muurwerk is niet verwijderd. 

4. Toponiem: Rijnstraat/St Jan Steeg 

Coördinaten: XI20.5I7/Y: 455.527 

Omschrijving: sporen Nieuwe tijd. 

Deel van brughoofd en beschoeiing van een brug. Bij aanleg ondergrondse vuilcontainer. Het metselwerk is 

niet verwijderd en de container wordt verplaatst. 

5. Toponiem: Rijnstraat/St Jan Steeg 

Coördinaten: X: 120.528/Y: 455.521 


Deel van brughoofd en beschoeiing van een brug. Bij aanleg ondergrondse vuilcontainer. Het metselwerk is 

niet verwijderd en de container wordt verplaatst. 

6. Toponiem: Rijnstraat 

Coördinaten: XI 20.600/Y: 455.437 


Deel van brughoofd en beschoeiing van een brug. Funderingen op houtwerk. Houtwerk waarschijnlijk van 

kade slootje (zie kaart Jacob van Deventer). Bij aanleg ondergrondse vuilcontainer.

7. Toponiem: Overstek 10 te Kamerik 


Omschrijving: vondst Nieuwe tijd 

Door Carla Vermeend is een aardewerken fluitje gevonden uit de 19e eeuw. Meer is hierover niet bekend. 

8. Toponiem: Potterskade 

Coördinaten: X: I23.000/Y:455.8I0 

Omschrijving: vondsten Neolithicum - Middeleeuwen. Bij zandzuigen uit een zandgat gehaald, van grote 

diepte. 

Melding is gedaan door Pieter Stoel. Het betreft drie stenen bijlen (na 6600 Before Present, op basis van 

loop Oude Rijn), neolithisch en middeleeuws aardewerk (scherven) en een schedeldakje. Mogelijk relatie 

met dekzandopduiking of crevasse. 

9. Toponiem: Kromwijkerdijk 12a 


Omschrijving: vondst van een oude spijker, door dhr. M. Kooiman. 

10. Toponiem: Singel 


Omschrijving: een fragment van een tufstenen zuil (Romeins of Middeleeuwen), in 2000 opgebaggerd uit de 

Singel in Woerden.

Bijlage 5 Verwachtingsmodel

Verwachtingsmodel gemeente Woerden naar archeologische periode en complextype 

i 

Archeologische periode 

Paleolithicum 

(tot 8800 voor Chr.) 

Mesolithicum 

(8800 tot 4900 voor Chr.) 

Neolithicum 

(5300 tot 2000 voor Chr.) 

Bronstijd 

(2000 tot 800 voor Chr.) 

Ijzertijd 

(800 tot 12 voor Chr.) 

Romeinse tijd 

(12 voor Chr. tot 450 na 

Chr.) 

Archeologische 

verwachting 

Laag 

Middelhoog 

Laag 

Middelhoog 

Laag 

Hoog 

Laag 

Laag 

Hoog 

Laag 

Laag 

Hoog 

Laag 

Bodem 

Formatie van Kreftenheye 

(zand, grind) 

Formatie van Boxtel, 

laagpakket van Woerden 

(dekzand) 


(zand, klei) 


(zand, klei) 


(zand, klei) 


(veen) 


(zand, klei) 


(veen) 


(zand, klei) 


(veen) 

Geomorfologie 

Riviervlakte 

,*ug 

Vlakte 

Stroomrug (oudere 

stroomgordels) 

Komvlakte 

! Stroomrug (oudere 

j stroomgordels) 

Komvlakte 

Stroomrug (jongere 


Komvlakte 

Komvlakte 

1 Stroomrug (jongere 


I 

Komvlakte 

Komvlakte 



i Komvlakte 

Komvlakte 

Archeologisch waardevolle terreinen 

in de gemeente per periode 

11.370 

2.204 

11.370 

15.934 

16.916 

Nederzetting 

Nederzetting 

Nederzetting 

Nederzetting 

Versterking 

Te verwachten 

complextypen per 

Nederzetting 

Economie 

Nederzetting 

Economie 

Begraving 

Nederzetting 

Economie 

1 Begraving 

Depot 

Nederzetting 

Economie 

Begraving 

Depot 

i Nederzetting 

; Economie 

! Begraving 

Depot 

Cultusplaats 

Nederzetting 

Economie 

Begraving 

Depot 

Cultusplaats 

1 Infrastructuur 

periode 

,

Verwachtingsmodel gemeente Woerden naar archeologische periode en complextype 

Archeologische periode 


(450 tot 1050 na Chr.) 

Late Middeleeuwen 

(1050 tot 1500 na Chr.) 

Nieuwe tijd 

(1500 tot 1950 na Chr.) 

Archeologische 

verwachting 

Hoog 

Laag 

Laag 

Hoog 

Hoog 

Laag 

Laag 

Hoog 

Hoog 

Hoog 

Laag 

Laag 

Hoog 

Bodem 


(zand, klei) 


(veen) 

Geomorfologie 



Komvlakte 

Komvlakte 

Formatie van Echteld [ Stroomrug (jongere 

(zand, klei) • stroomgordels) 


(veen) 


(zand, klei) 


(veen) 

1 Ontginningsbases op 

stroomruggen (oudere en 

jongere stroomgordels) 

Komvlakte 

Komvlakte 

Ontginningsbases 



Dijklinten op stroomruggen 

(oudere en jongere 


Komvlakte 

Komvlakte 

Ontginningsbases 

Archeologi sch waardevolle terreinen 

in de gerne ente per periode 

1.970 

2.204 

1.216 

1.949 

1.970 

2.204 

4.149 

11.935 

11.936 

11.937 

11.941 

11.945 

12.324 

12.325 

12.872 

1.216 

1.970 

11.935 

11.936 

11.937 

11.941 

11.945 

12.324 

Nederzetting 

Nederzetting 

Nederzetting 

Nederzetting 

Nederzetting 

Nederzetting 

Kerk, begraving 

Nederzetting 

Versterking 

Nederzetting 

Nederzetting 

Klooster, nederzetting 

Nederzetting 

Nederzetting 

Nederzetting 

Nederzetting 

Nederzetting 

Nederzetting 

Versterking 

Nederzetting 

Nederzetting 

Klooster, nederzetting 

Nederzetting 

Te verwachten 

complextypen per periode 

Nederzetting 

Economie 

Begraving 

Depot 

Cultusplaats 

Infrastructuur 

Kerk 

Nederzetting 

Economie 

Begraving 


Kerk/kapel/klooster 

Versterking 

Nederzetting 

Begraving 

Economie 


Kerk/kapel/klooster 

Versterking

Bijlage 6 Model-planregels 

Doel van de planregels 

De planregels vormen het juridisch-planologisch kader voor de bescherming van belangrijk archeologische 

waarden, door de aanvrager van een omgevingsvergunning te verplichten tot: 

• het uitvoeren van archeologisch (voor)onderzoek om de aard en kwaliteit van het archeologisch 

bodemarchief vast te stellen; en/of 

• technische aanpassingen zodat archeologische waarden in de bodem behouden kunnen worden; 

en/of 

• het laten verrichten van een archeologische opgraving teneinde behoudenswaardige resten die 

verstoord zullen worden, te documenteren en veilig te stellen; en/of 

• het laten begeleiden van de activiteit die tot bodemverstoring leidt, door een deskundige op het 

terrein van de archeologische monumentenzorg. 

De in hoofdstuk 7 gedefinieerde archeologische beleidscategorieën zijn hieronder vertaald in een model- 

planregel voor opname van archeologie als dubbelbestemming. Hierbij is gebruik gemaakt van de Standaard 

Vergelijkbare Bestemmingsplannen 2008.' Met het in werking treden van de Wabo op I oktober 2010 is 

een deel van de in de SVBP gehanteerde terminologie achterhaald. Vooruitlopend op de aanpassing van de 

SVBP is een werkafspraak gemaakt over het toepassen van de begrippen uit de Wabo. 2 Deze werkafspraak 

is hier gevolgd. Conform de SVBP valt archeologie onder de hoofdgroep dubbelbestemming 'Waarde', met 

bijbehorende functie/gebruiksdoel 'archeologie'. 3 De gronden gelegen binnen de zone van de 

beleidscategorie 'archeologievrij gebied' (Categorie 6) behoeven geen dubbelbestemming. Hetzelfde geldt 

voor Categorie I, de wettelijk beschermde archeologische monumenten. 

Dit betekent dat de volgende vier beleidscategorieën van de maatregelenkaart van de gemeente Woerden 

(kaart 12) op bestemmingsplanniveau worden opgenomen als: 

• Categorie 2 -> Waarde - archeologie - 2; 




Begripsbepalingen 

Archeologisch onderzoek 

Onderzoek verricht door of namens de gemeente, door een dienst, bedrijf of instelling erkend 

door het Centraal College van Deskundigen (CCvD) en werkend volgens de Kwaliteitsnorm voor 

de Nederlandse Archeologie (KNA). 

1 SVBP 2008. 

2 Werkafspraak SVBP begrippen vs. Wabo, Geonovum, september 2010. 

3 SVBP 2008, par. 3.2, p. 12.

Archeologische verwachting 

De aan een gebied toegekende verwachting in verband met de kans op het voorkomen van 

archeologische sporen en relicten. 

Archeologisch vooronderzoek 

Archeologisch vooronderzoek kan bestaan uit locatiegericht bureauonderzoek, booronderzoek, 

geofysisch prospectieonderzoek, het graven van proefsleuven of een combinatie daarvan. De 

verschillende vormen van onderzoek worden verricht door een erkende partij en uitgevoerd 

volgens de desbetreffende specificaties in de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA). De 

resultaten van het onderzoek worden weergegeven en geïnterpreteerd in een rapport. Op basis 

daarvan beoordeelt de gemeente of een omgevingsvergunning kan worden verleend. 

Archeologische waarde 

Bodemingrepen 

De aan een gebied toegekende waarde in verband met de in dat gebied aanwezige archeologische 

sporen en relicten. 

Werken en werkzaamheden, genoemd onder Artikel XX, lid 4, waarvan mag worden aangenomen 

dat zij het bodemarchief kunnen aantasten. 

Deskundige op het terrein van de archeologische monumentenzorg 

Erkende partij 

Opgraving 

Een door het college van Burgemeester en Wethouders aan te wijzen ambtenaar. 

Een dienst, bedrijf of instelling, erkend door het Centraal College van Deskundigen (CCvD) en 

werkend volgens de specificaties van de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie. 

De ontsluiting van een archeologische vindplaats met als doel de informatie te verzamelen en vast 

te leggen die nodig is voor het beantwoorden van de in het Programma van Eisen verwoorde 

onderzoeksvra(a)g(en) en het behalen van de onderzoeksdoelstellingen. Opgravingen worden 

verricht door een erkende partij, beschikkend over een opgravingsvergunning ex artikel 45 van de 

Monumentenwet en uitgevoerd volgens de desbetreffende specificatie in de Kwaliteitsnorm voor 

de Nederlandse Archeologie (KNA). 

Waarde - Archeologie - I 

Gronden met een zeer hoge archeologische waarde die ex artikel 3 van de Monumentenwet door 

het Rijk zijn aangewezen als monument. Deze terreinen vallen buiten de bevoegdheid van de 

gemeente. 

Waarde - Archeologie - 2 

Gronden met een archeologische waarde zoals vermeld op de archeologische waarden- en 

verwachtingenkaart Woerden en aangeduid als Categorie 2 op de maatregelenkaart Woerden. 


Gronden met een hoge archeologische verwachting zoals vermeld op de archeologische waarden 

en verwachtingenkaart Woerden en aangeduid als Categorie 3 op de maatregelenkaart Woerden.


Gronden met een middelhoge archeologische verwachting zoals vermeld op de archeologische 

waarden- en verwachtingenkaart Woerden en aangeduid als Categorie 4 op de maatregelenkaart 

Woerden. 


Gronden met een lage archeologische verwachting zoals vermeld op de archeologische waarden 

en verwachtingenkaart Woerden en aangeduid als Categorie 5 op de maatregelenkaart Woerden. 

Voorbeeld planregels dubbelbestemming Waarde - Archeologie 

I: Doeleindenomschrijving 

De gronden die op de plankaart zijn aangewezen als 'Waarde - archeologie - 2', 'Waarde - archeologie — 

3', 'Waarde - archeologie - 4' en 'Waarde - archeologie - 5', behalve voor de andere daar voorkomende 

bestemming(en), bestemd voor doeleinden ter bescherming en veiligstelling van de in de grond aanwezige of 

verwachte archeologische waarden. 

2: Rangorderegeling 

Indien strijd ontstaat tussen het belang van het behoud en de bescherming van archeologische waarden en 

het bepaalde in de artikelen [...p.m.] prevaleert de bestemming Waarde - Archeologie. 

3: Bouwregels 

1. Op de in artikel I bedoelde gronden mogen uitsluitend bouwwerken ten behoeve van een overige 

aan deze gronden toegekende bestemming worden gebouwd, mits op basis van archeologisch 

onderzoek is vastgesteld dat ter plaatse geen behoudenswaardige archeologische waarden 

aanwezig zijn of de aanwezige behoudenswaardige archeologische waarden niet onevenredig 

worden geschaad. 

2. Artikel 3 is niet van toepassing op: 

a. Bouwaanvragen die betrekking hebben op plangebieden die niet groter zijn dan 

50 m2 of bouwaanvragen waarbinnen de bodem tot maximaal 30 cm onder 

maaiveld wordt geroerd, in de op de plankaart als 'Waarde - archeologie - 2' 

aangewezen gronden; 

b. Bouwaanvragen die betrekking hebben op plangebieden die niet groter zijn dan 

100 m2 of bouwaanvragen waarbinnen de bodem tot maximaal 30 cm onder 



c. Bouwaanvragen die betrekking hebben op plangebieden die niet groter zijn dan 

1.000 m2 of bouwaanvragen waarbinnen de bodem tot maximaal 100 cm onder 



d. Bouwaanvragen die betrekking hebben op plangebieden die niet groter zijn dan 

10.000 m2 of bouwaanvragen waarbinnen de bodem tot maximaal 100 cm onder 


aangewezen gronden.

4: Afwijken van de bouwregels 

1. Burgemeester en wethouders kunnen toestemming verlenen af te wijken van het bepaalde 

in artikel 3 ten behoeve van een overige aan deze gronden toegekende bestemming, 

indien is gebleken dat het oprichten van het bouwwerk, waarvoor toestemming wordt 

gevraagd om af te wijken van de bouwregels, niet zal leiden tot een verstoring van 

archeologische waarden, zowel in directe als in indirecte zin. 

2. De toestemming tot afwijken wordt niet verleend dan nadat de aanvrager een rapport 

heeft overlegd, waarin de archeologische waarde van het terrein dat blijkens de aanvraag 

zal worden verstoord, naar het oordeel van burgemeester en wethouders in voldoende 

mate is vastgesteld. Dit rapport, het onderzoeksproces dat tot het rapport heeft geleid als 

ook de archeologische waardestelling dienen te voldoen aan de binnen de archeologische 

beroepsgroep algemeen gangbare kwaliteitsafspraken en -criteria. 

3. Voor zover het oprichten van het bouwwerk, waarvoor toestemming tot afwijken wordt 

gevraagd, kan leiden tot een onevenredige verstoring van behoudenswaardige 

archeologische waarden, zowel in directe als in indirecte zin, kunnen burgemeester en 

wethouders toestemming verlenen tot afwijken van het bepaalde in artikel 3, indien aan de 

vergunning een, of een combinatie, van de volgende voorschriften worden verbonden: 

a. de verplichting tot het treffen van technische maatregelen, waardoor archeologische 

waarden in de bodem kunnen worden behouden; 

b. de verplichting tot het doen van opgravingen zoals bedoeld in de Monumentenwet 

1988; 

5 Omgevingsvergunning 

c. de verplichting de oprichting van het bouwwerk te laten begeleiden door een 

deskundige op het terrein van de archeologische monumentenzorg die voldoet aan de 

door burgemeester en wethouders bij de vergunning te stellen kwalificaties. 

I. In het belang van de archeologische monumentenzorg en ter voorkoming van 

onevenredige aantasting van aanwezige of verwachte archeologische waarden, is het 

verboden op of in de gronden die op de plankaart zijn aangewezen als 'Waarde - 

archeologie - 2', 'Waarde - archeologie - 3', 'Waarde - archeologie - 4' en 'Waarde - 

archeologie - 5' zonder of in afwijking van een schriftelijke vergunning van burgemeester 

en wethouders (omgevingsvergunning) de volgende werken, geen bouwwerken zijnde, of 

werkzaamheden uit te voeren: 

a. Het ophogen en ontgraven van de bodem; 

b. Het aanleggen, verbreden of verharden van wegen, paden, banen of 

parkeergelegenheid en het aanbrengen van andere oppervlakteverhardingen; 

c. Het aanleggen, verbreden en dempen van sloten, vijvers en andere wateren; 

d. Het verlagen of het verhogen van het waterpeil, tenzij dit een maatregel is van 

het bevoegde waterschap; 

e. Het aanbrengen van ondergrondse transport-, energie-, telecommunicatie- of 

andere leidingen en de daarmee verband houdende constructies; 

f. Het bebossen van gronden die op het tijdstip van het van kracht worden van dit 

plan niet als bosgrond kunnen worden aangemerkt; 

g. Het rooien van bos of boomgaard, waarbij de stobben worden verwijderd; 

h. Het aanleggen van bos of boomgaard; 

i. Het aanbrengen van diepwortelende beplantingen; 

j. Het scheuren van grasland;

k. Het uitvoeren van grondbewerkingen, waartoe gerekend worden woelen, 

mengen, diepploegen, egaliseren, aanleggen van drainage en ontginnen. 

Lid I is niet van toepassing op: 

a. Werken of werkzaamheden die het normale onderhoud betreffen of die reeds in 

uitvoering zijn op het tijdstip van het van kracht worden van het 

bestemmingsplan; 

b. Werken of werkzaamheden die betrekking hebben op plangebieden die niet 

groter zijn dan 50 m2 of werken en werkzaamheden waarbij de bodem tot 

maximaal 30 cm onder maaiveld wordt geroerd, in de op de plankaart als 

'Waarde - archeologie - 2' aangewezen gronden; 

c. Werken of werkzaamheden die betrekking hebben op plangebieden die niet 

groter zijn dan 100 m2 of werken en werkzaamheden waarbij de bodem tot 



d. Werken of werkzaamheden die betrekking hebben op plangebieden die niet 

groter zijn dan 1.000 m2 of werken en werkzaamheden waarbij de bodem tot 



e. Werken of werkzaamheden die betrekking hebben op plangebieden die niet 

groter zijn dan 10.000 m2 of werken en werkzaamheden waarbij de bodem tot 


'Waarde - archeologie - 5' aangewezen gronden. 

Omgevingsvergunning kan slechts worden verleend, indien: 

a) door die werken of werkzaamheden, dan wel door de daarvan hetzij direct, 

hetzij indirect te verwachten gevolgen, één of meer archeologische waarden 

van de betreffende gronden niet onevenredig worden of kunnen worden 

aangetast, dan wel de mogelijkheden voor het herstel van die waarden niet 

onevenredig worden of kunnen worden verkleind; en 

b) vooraf door aanvrager van de omgevingsvergunning een rapport op basis van 

de in de beroepsgroep geldende normen is overgelegd waaruit naar het 

oordeel van burgemeester en wethouders in voldoende mate blijkt dat: 

de archeologische waarden in voldoende mate zijn zeker gesteld; of 

er geen archeologische waarden aanwezig zijn; of 

de archeologische waarden niet of niet onevenredig worden geschaad. 

Voor zover de in lid I genoemde werken en werkzaamheden kunnen leiden tot 

onevenredige verstoring van behoudenswaardige archeologische waarden, kunnen 

burgemeester en wethouders toestemming verlenen tot het afwijken van het bepaalde in 

lid 7 indien aan de vergunning een of een combinatie van de volgende voorschriften wordt 

verbonden: 

a. de verplichting tot het treffen van technische maatregelen, waardoor 

archeologische waarden in de bodem kunnen worden behouden; 

b. de verplichting tot het doen van opgravingen zoals bedoeld in de 

Monumentenwet 1988; of 

c. de verplichting de uitvoering van de werken of werkzaamheden te laten 

begeleiden door een deskundige op het terrein van de archeologische 

monumentenzorg die voldoet aan door burgemeester en wethouders bij de 

vergunning te stellen kwalificaties.

5. Het in lid I gestelde verbod geldt niet voor het uitvoeren van werken, geen bouwwerk 

zijnde, en werkzaamheden: 

a) in het kader van archeologisch vooronderzoek en het doen van opgravingen, 

mits verricht door een daartoe erkende partij; 

b) waar mee is of mag worden begonnen op het tijdstip van in werking treding 

van het bestemmingsplan. 

6. De onder lid 2, sub a t/m e genoemde uitzonderingsbepalingen gelden niet indien in de 

periode van 24 maanden voor de datum van voorgenomen werken of werkzaamheden 

een uitzonderingsbepaling van toepassing is geweest op aangrenzende terreinen of 

terreinen op een afstand van minder dan 25 meter van het onderhavige terrein. 

7. Alvorens een omgevingsvergunning te verlenen als bedoeld in lid I, winnen burgemeester 

6: Wijzigingsbevoegdheid 

en wethouders advies in van een door hen aan te wijzen ter zake deskundige. 

Burgemeester en wethouders zijn bevoegd het bestemmingsplan te wijzigen in die zin dat: 

a. De bestemming 'Waarde - archeologie - 2' op de plankaart wordt veranderd in de 

aanduiding 'Waarde - archeologie - I' voor gronden die ingevolge artikel 3 van de 

Monumentenwet 1988 zijn beschermd; 

b. De bestemmingen 'Waarde - archeologie - 3', 'Waarde - archeologie —4' en 'Waarde - 

archeologie - 5' op de plankaart worden veranderd in 'Waarde - archeologie - 2' voor 

gronden die op basis van deskundig archeologisch (voor-)onderzoek archeologische 

waarden blijken te bevatten die op grond van de gangbare waarderingssystematiek door 

burgemeester en wethouders als behoudenswaardig zijn bevonden (positief 

selectiebesluit); 

c. De bestemmingen 'Waarde - archeologie - 4' en 'Waarde - archeologie - 5' op de 

plankaart worden veranderd in 'Waarde - archeologie - 3' voor gronden die op basis van 

deskundig archeologisch (voor-)onderzoek een hoge archeologische verwachting blijken 

te hebben; 

d. De bestemming 'Waarde - archeologie - 2', 'Waarde - archeologie - 3', 'Waarde - 

archeologie - 4' en 'Waarde - archeologie - 5' worden veranderd, indien uit deskundig 

archeologisch onderzoek blijkt dat ter plaatse geen sprake is van behoudenswaardige 

archeologische waarden.

Archeologiebeleid 

KAART 

HOOGTEKAART (AHN) 

LEGENDA 

Hoogte (cm to.v. NAP) 


300 

100 

-100 

-300 

geen gegevens 

water 

| | gemeentegrens

KAART 3. 


Uk?x c 

V 

PALEOGEOGRAFIE ROND 1000 AD 

LEGENDA 

Paleogeografie 

actieve beddinggordel 

actieve crevasse 

verlaten beddinggordel 

verlaten crevasse 

komgebied 

Archeologische waarnemingen 

Romeinse limesweg 

(cf. Berkers & Stiphout, 2009) 

—— m — Romeinse limesweg 

(cf. gemeente Woerden) 

O Romeinse Tijd 


Middeleeuwen 


• 

(niet nader gespecificeerd) 

water 

gemeentegrens 

£0 

\WïGIA § 

ArdmUpt é Cmhmirthlvir

117500 122500 

KAART 4. 

PALEOGEOGRAFIE ROND 1500 AD 

LEGENDA 

Paleogeografie 

verlaten beddinggordel 

verlaten crevasse 

komgebied 


• Late Middeleeuwen 

Middeleeuwen 

(niet nader gespecificeerd) 

# Nieuwe Tijd 


water 

| | gemeentegrens 

YpfflGIA |

l vioi£?r< 

2 • •* 

o 

3 

o 

fad 

•'•'•i-ii 

LI] 

j 

QL 

iHH 

• 

LH 

i . .1 

rn 

ill 

Hi 

: : SJ*¥?$i;; 

(2u/SSD|3quo 

S£99"frZZZ 

9E99-Z8SZ 

1 £8£-Z£^ 

6Z££-frlfrfr 

9££Z"ZSZZ 

S£99"ZZ0Z 

SZZ"6S£9 

8ZIZ-6ZI8 

9IH^0^0S 

S9£rOS9S 

frizi-mfr 

SZI9-SI89 

0-6Z8I 

H£S"frH9 

60££-ZZ8fr 

8Hfr-6l9S 

SZIZ-89£8 

0S9S-SZI9 

fr8ZZ"Z6££ 

0S9-IIZI 

S£SI-S09Z 

S9£^-0S9S 

38IS-66SS 

SII9-SI89 

0Z0S-6I9S 

£89fr-8IOS 

L2\tSï\ï 

8IZZ-IS6Z 

SZ:i9-89£8 

SZI9-ZZ0Z 

(U3paif JOOA U3JDfj3pU3/0)( Ul 

jrajiA/po up* apouact) luopjapng 

:s±wv>i 

|3pjo2iuooj}s aMnsfu ; • 

do>)S3iiiM z8i m 

§j aqua AI rug '191 

uaSuadj YS1 

ja1EMaPn0-Z£l — 

uhyapno-EEl H I J 

puK|Mnai|M (Kl H 

puqpno-JapaN "S11 | | 

1! do V00l 

uajoipsun go | | 

p|3Asai-| 95 ^ ^ 

>|Eja2uE-| 68 

u|sdiuei ^g 1 1 

U3A30l|U3)JO>| >8 ^ ^ H 

Sjnquajni|D5-p|aA|assf| 9^ 

pssfi aspue||oH 89 

Pde» 08 HB 

weppH 79 

3ipa.rjseEH SS | ^ j 

puei/os >S 

Sjozuajmg f £ 

pjeeMajpus-puE|>|0|a '£X 

¥>iaiz: 1 1 

apnoMua>|jag Q\ ^^^M 

doipsueg 51 HHH 

uaAOipqay £ Hall 

(/00? 'J3u/oipnojs ? uaspuajag £>) 

ppjoSSuippaq woou us jauiiun^ 

si3a>ioDDNiaa3a 

fm 3dN3*OH3a aV19VaN3D31 

p;3pq3iSo|o3i|3JV

Archeologiebeleid Gemeente Woerden 

^ \ 

KAART 6. 

CULTUURHISTORISCHE 

INVENTARISATIE BEWONING 

LEGENDA 

Cultuurhistorische puntobjecten 

• rijksmonument 

• gemeentelijk monument 

ï kerk 

m kapel (verdwenen) 

•f" klooster (verdwenen) 

A kasteel (verdwenen) 

Jj zaag/korenmolen (verdwenen) 

U buitenhuis (verdwenen) 

4fe gerecht (verdwenen) 

ttü steenfabriek (verdwenen) 

Cultuurhistorische structuren 

——— weg/pad/laan 

Overig 

blokverkaveling 

strokenverkaveling 

historische kern (1832) 

bewoningslint 

landgoed/buitenplaats 

I commanderij 

| | gemeentegrens J3ff"|G|A


KAART 7. 

CULTUURHISTORISCHE 

INVENTARISATIE: WATERSTAAT EN 

DEFENSIE 

LEGENDA 

Cultuurhistorische puntobjecten 

X dam/sluis/gemaal 

J, dam/sluis/gemaal (verdwenen) 

ff poldermolen (verdwenen) 

Cultuurhistorische lijnobjecten 

kade/dijk 

— -—- voormalige kade/dijk 

^ ^ — waterloop 

———- voormal ige waterloop 

Cultuurhistorische structuren 

Overig 

aardwerk (defensie) / fort 

inundatiegebied OHW 

vesting 

1 gemeente; 

grens 

vHS - IGIA £ 

Anittkfpt é- Catniurh&lorir


mi 

100m 

| 

120800 121000 

KAART 8. 

DETAILKAART HISTORISCHE KERN 

WOERDEN 

(TOPOGRAFISCHE ONDERGROND: GBKN) 

LEGENDA 

Cultuurhistorische objecten en structuren 

• rijksmonument 

• gemeentelijk monument 

•»-•• stadhuis 

•fj molen 

sociale voorziening (verdwenen) 

|> molen (verdwenen) 

brug (verdwenen) 

(J^j stadspoort (verdwenen) 

F "F "Fl 

+ + begraafplaats 

? * 5 buitenplaats 

kasteel (terrein) 

kerkelijke instellingen 

kerkelijke instellingen (verdwenen) 

militair erfgoed 

vesting 

| grens historische kern (1832) 

Gegevens Tastbare Tijd 

Overig 

| kade/dijk 

kade/dijk (verdwenen) 

waterloop (verdwenen) 

bewoningslint 

water 

B


KAART 9. 


WOERDEN -ARCHEOLOGIE 

LEGENDA 

Archeologisch onderzoek 

jX. bureauonderzoek 

booronderzoek 

veldkartering 

9 geofysisch onderzoek 

begeleiding 

proefsleuven/opgraving 

onderzoekstype onbekend 

I vrijgegeven terrein 

28.860 nummer onderzoeksmelding 

Terreinen van archeologische waarde 

van zeer hoge archeologische 

waarde, beschermd 

van zeer hoge archeologische 

' ' waarde 

11 937 monumentnummer 


• ARCHIS-waarneming 

56097 ARCHIS-nummer 

• amateur waarneming 

M nummer amateur waarneming 

Overig 

water 

De waarnemingen en opgravingsputten 

verzameld op de Archeologische 

Monumentenkaart Gemeente Woerden 

(Hazenberg 2004) zijn niet opgenomen in 

dit kaartbeeld. 

IGSAg 

ir & iMlimirhinvrin ^


KAART 10. 


WOERDEN - ROMEINSE ARCHEOLOGIE 

LEGENDA 


O Romeinse Tijd 

56.09r ARCHIS-nummer 

Romeinse archeologie 

loop Rijn in de Romeinse Tijd 

buitengrens castellum 

vicus (vastgesteld) 

mogelijke omvang vicus 

—-—. limesweg cf. gemeente Woerden 

—•^— limesweg, opgegraven 

^»/^ Romeins schip 

Over/g 

water 

IGIA |

\9wiGIA - Gemeente Woerden

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?