kliniese evaluering van die voeding status van die pasiënt

KLINIESE EVALUERING
VAN DIE VOEDING STATUS
VAN DIE PASIËNT
Universiteit van Pretoria
2002

KLINIESE EVALUERING VAN DIE VOEDING STATUS VAN DIE PASIËNT
____________________________________________________________________________________
STUDIEDOELWIT:
• Om pasiënte met voedings behoeftes te herken.
• Om die verskillende evaluerings metodes en meet instrumente te ken en
verduidelik.
• Om die interpretasie van spesiale ondersoeke met betrekking op die
voedingstatus van die pasiënt.
The doctor of the future will give no medicine, but will interest his patients in the care of the
human frame, in diet, and in the cause and prevention of disease. - Thomas A. Edison
Inhoudsopgawe:
Inleiding
Herkenning van voedings behoeftes
Kriteria vir seleksie van spesiale aandag vir voedings evaluasie
Verloop in voedingskurwe
Kliniese evaluasie
Geskiedenis
Kliniese ondersoek
Meet instrumente
Meet instrumente
Die waarde van meet instrumente in verskillende lewensfases
Spesiale ondersoeke
Opsomming
Vraelys
INLEIDING:
Die huisarts as primêre kontak geneesheer en as konsultant behoort voldoende kennis
en vaardighede te beskik om pasiënte effektief te evalueer aangaande hulle
voedingstatus, voedings gewoontes en leemtes. Dieet riglyne is voorkomend,
terapeuties, en aanvullend in baie sistemiese siektes.
Die rol van voeding is strek oor die kontinium van menswees, van intra-uterien tot met afsterwe. Die
huisarts het `n belangrike rol te speel in:
1) bevordering van gesondheid en lewenskwaliteit,
2) voorkoming en genesing van siektes,
3) verlaging van morbiditeit, en mortaliteit en
4) rehablitering van pasiënte .
Om te eet is deel van ons daaglike vreugdes en leed, dit vorm `n sentrale deel van ons menswees.
Voedsel rituele is sentraal in die kultuur van die gesin en die gemeenskap. Voedsel vir oorlewing het
ontwikkel tot `n kuns vir die palet en wetenskap van die liggaam en gesondheid. Die voedsel status
van die mens het verander oor die laaste 100 jaar, maar is ons beter gevoed?
_______________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
2

KLINIESE EVALUERING VAN DIE VOEDING STATUS VAN DIE PASIËNT
____________________________________________________________________________________
Navorsing in die laaste dekade het `n hoë insidensie van wanvoeding by gehospitaliseerde en
bejaarde pasiënte gekry, ten miste 40-50 % wanvoeding 1,2 , Protein-energie wanvoeding so hoog as
60% in bejaardesorg tehuise 4
Wanvoeding voorspel `n hoër risiko vir verhoogde morbiditeit en mortaliteit, verlengde hospitalisasie,
weens verlaagde immuniteit, vertraagde wond genesing, verhoogde risiko vir sekondêre infeksies
ens. Wanvoeding verhoog bejaardes se afhanklikheid, al hierdie faktore is gelukkig omkeerbaar.
Kriteria vir seleksie van spesiale aandag vir voedings evaluasie 1
1. Alle individu
Serum cholesterol waardes < 230/100ml > 5.2mmol.ml
Tand verbrokkeling/caries
Hemoglobien konsentrasie:- Volwasse vroue < 11g/100ml
Kinders onder 10 jaar < 12g/100ml
Mans en seuns bo 14 jaar

KLINIESE EVALUERING VAN DIE VOEDING STATUS VAN DIE PASIËNT
____________________________________________________________________________________
Tekorte-stadia Metode van evaluasie
Dieet ontoereikend Dieët evaluering,
Verlaagde weefsel store Biochemies
Verlaagde liggaamsvloeistowwe Biochemies
Verlaagde sellulêre en ensiematiese funksie Antropometries, biochemies
Funksionele, strukturele verandering Klinies
Kliniese evaluasie
Voedsel inname word beinvloed deur verskeie faktore wat in ag geneem behoort te word vir
verhoging van pasiënt samewerking.
Die kultuur van die pasiënt en sy gesin, gemeenskap, geloof en etnisiteit.
Die sosio-ekonomiese satus van die pasiënt, sy huislike omstandigehede in verkryging, storing en
verwerking van voedsel.
Psigososiale en geestelike gesondheid van die pasiënt en sy/haar versorgers. (Bv depressie,
anorexia, dementia, bulimie ens)
Huislike hiegiëne en kennis van die pasiënt.
Algemene gesondheid en lewenstyl van die pasiënt.
GESKIEDENIS:
Algemeen
Verskeie faktore beinvloed die voedingsgeskiedenis van `n pasiënt en veral hier kan pasiënte die
geskiedenis gee wat hulle dink hulle behoort te eet of die wat jy van hulle verwag gee. Dit is belangrik
om die kultuur en geloof van die pasiënt te verstaan, sodat die pasiënt eerlik kan antwoord en jy met
insig kan luister.
Die ekonomiese, sosiale, en demografiese geskiedenis, sal jou toelig of die pasiënt voldoende
voedsel het, die vermoë om voedsel te stoor en te verwerk.
Voedsel praktyke, gewoontes en geloofsgebruike in die gesin beinvloed die inname en keuse van
voedsel bv. ZCC, Ortodokse Jode- neem geen varkvleis, Vegetariese eetgewoontes, vas periodes
weens geloofsredes ens. Navrae oor die beskikbaarheid van voedsel soorte, vermoë om dit te stoor
en verwerk moet gedoen word.
Geskiedenis oor nie voedingsverwandte faktore kan die voedingstatus veral by kinders en bejaardes
toelig, Bv. Plek in die gesinstruktuur, gesinsgroote, gesinstrauma, egskeideing, siektes en afsterwe
van ouer of versorgers, infektiewe siektes in laaste termyn, dit kan `n indikasie van chroniese gebrek
wees, infektiewe siektes in vroëe kinderjare kan aanduidend wees van wanvoeding by veral die laer
sosio-ekonomiese groepe.
By kinders is die duur van borsvoeding, geboorte massa, verhoudings in die gesin, band tussen ma
en baba, die ontwikkeling van mylpale en ander mediese geskiedenis tydens die swangerskap en nageboorte
belangrik wees.
Tydens die neem van die geskiedenis kan die pasiënte geidentifiseer word met verhoogde risiko vir
wanvoeding.
_______________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
4

KLINIESE EVALUERING VAN DIE VOEDING STATUS VAN DIE PASIËNT
____________________________________________________________________________________
Bewussynstaat en verstandelike vermoë van die pasiënt om selfstandig en onafhanklik te eet. Die
pasiënte wat nie meer instaat is om hulle normale eet gewoontes te handhaaf, normale eetlus het,
met normale eet , kou en slukvermoë asook normale stoelgang gewoontes behou het `n hoër risiko
vir wanvoeding. Die teenwoordigheid van chroniese siektes , KOLS, malignitiete, depressie,
inflamatoriese dermkanaal siektes, MIV (menslike immuniteits virus) of ander siektes wat
voedingstatus kan beinvloed is belangrik om ingedagte te hou.
Spesiale navraag na normale massa, massa toename en verlies in die laaste jaar vorm deel van die
geskiedenis.
Persentasie van massa verlies/toename = huidige massa X 100
‘normale’ massa
Onbeplande verlies van > 1-2%per week,
> 5% per maand
> 10% in 6 maande is geassosieerd met verhoogde morbiditeit 2
Spesifieke voedings geskiedenis: 3,8 -
Daar is verskillende metodes om die geskiedenis te verkry, die metode wat gebruik word sal afhang
van die pasiënt en omstandighede, elke metode het sy eie sterk en swak punte en moet as deel van
die totale pasiënt geinterpreteer word.
Laaste 24uur geheue :-
Die pasiënt onthou al die voedsel ingeneem in die laaste 24-uur voor die konsultasie.
Hoeveelhede word uitgedruk in gebruikersmaat, koppies, eetlepels of voedings modelle as
maatstaf om porsie groottes te bepaal. Die voedingsstof inname word dan daarvan uitgewerk.
Voordele:- Maklik, goedkoop om te gebruik. Dit gee algemene inligting wat oor die laaste 24 uur
ingeneem word, dit kan in groot bevolkingsstudies gebruik word of as algemene voedings bron in
`n praktyk gebruik word.
Nadele:- Vals inhoud kan maklik deur pasient gegee word , lae gebruik word dikwels vergroot en
hoë innames afgeskaal. Dit word ook beinvloed deur die pasiënt se verwagting, wat hy/sy dink
hy/sy moet eet, of wat hy/sy dink jy as geneesheer verwag van `n gesonde dieet.
Voedselsoorte wat seisoenaal ingeneem word kan vergeet word en word beinvloed deur die geheue
van die pasiënt.
Geskatte voedsel inname:-Gee alles weer in `n tydgleuf van een tot sewe dae. Die hoeveelhede
word in gebruikersmaat aangedui of voedsel modelle word gebruik om porsie grootes aan te dui. -
Bv. Wat het jy alles geëet en gedrink in die laaste 3 dae, dit sluit die hoeveelheid, porsie groottes
inhoud van voedsel, drankies, koffie, tee en peuselhappies in.
Voordele:- meer akuraat, gee aanduiding van normale of gemiddelde gebruik
Nadele:- Tydrowend en meer afhanklik van pasiënt samewerking
Dagboek metode:- Die pasiënt of versorger moet alles weeg en alle neerskryf wat oor `n periode
bv `n week ingeneem word.
Nadele:- dis omslagtig, tydrowend en vereis samewerking van die pasiënt. Die pasiënt moet
geletterd en bereidwillig wees en die middelle hê vir die weeg en opskryf proses.
Diëet geskiedenis:- Die algemene diëet patrone word uitgevra asook gemmiddelde gebruik en
laaste 24 uur terugroep opname. Asook die invul van frekwensie vraelyste.
_______________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
5

KLINIESE EVALUERING VAN DIE VOEDING STATUS VAN DIE PASIËNT
____________________________________________________________________________________
Daarna word die gemiddelde daagliks gebruik uit gewerk. Die metode is omslagtig en afhanklik
van die onderhoudvoerder.
Daar is ook papier frekwensie vraelyste wat `n aanduiding kan gee van voedsel gebruik en
gerekenariseerde programme wat gebruik kan word.
Bronne
Die data is minder akkuraat as vorige metodes:-
Foute wat insluip by dieet geskiedenis: bias by die pasiënt- Onder rapportering van gebruik van
‘slegte’ eetgewoontes, soos alkohol inname, kitskos en lekkergoed. Oor raportering van inkomste,
‘goeie’ eetgewoontes soos vrugte, groente. Oormassa mense onder rapporteer voedsel inname
en ondermassa mense oor rapporteer voedsel inname.
Bias by die geneesheer of ondersoeker,
Menslikheids faktore, geheue verlies,
Inkorrekte raming van porsie groottes,
Dieet aanvullings kan uitgelaat word.
Link na http://www.aafp.org/afp/990315ap/1521.html
The American Family Physiscian 15Mrt 1999
Taking a Nutrition History: A Practical
Approach for Family Physicians
LISA HARK, PH.D., R.D.
University of Pennsylvania School of Medicine
Philadelphia, Pennsylvania
DARWIN DEEN, JR., M.D., M.S.
Albert Einstein College of Medicine of Yeshiva University
Bronx, New York
Kliniese ondersoek:
Kliniese beeld van tekorte is afhanklik van die stadium van tekort en die betrokke gebrek.
Algemeen:- 2
Alle volwasse pasiënte moet gereeld geweeg en gemeet word as algemene beginsel in huisarts
praktyk, om risiko beheer toe te pas. Kinders moet vir groei en ontwikkeling ge-evalueer word.
_______________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
6

KLINIESE EVALUERING VAN DIE VOEDING STATUS VAN DIE PASIËNT
____________________________________________________________________________________
Die volgende tekens kan aanduidings wees van wanvoeding.
Kliniese tekens wat mag dui op wanvoeding
Hare:-Blink, ferm, moeilik om uit te trek Verlies aan glans, dof, dun, yl, en maklik plukbaar,
kleurverandering (rooi verkleuring in andersins swart
haar en vel kleur.)
Gesig:- Velkleur uniform, gladde en
gesonde voorsoms, pienk blos
Oë:- blink helder klam voorkoms, sonder
sere in ooghoeke
Depigmentasie, met hiperpigmentasie veral oor wange
en onder oë, afskilfering om neus en mond, swelling,
vergrote parotis kliere.
Bleek konjunktiva, rooiheid van membraan rante,
rooiheid en fisura in oog hoeke, droogheid van
oogmemebrane(xerose), kornea dowwe voorkoms.,
keratomalacie, versagting van die kornea, Bitot spot,
corneale vascularisasie, fotofobie.
Lippe:- glad sonder barsies en afskilfering Rooiheid, swelling van die mond, afskilfering en
rooiheid, afskilfering en barsies of sere in mondhoeke.
Tong:- Diep rooi granulêre voorkoms Swelling, afname in papilae, glad, pers voorkoms,
glossitis, hipertrofiese papillae.
Tandvleis:- pienk gesonde voorkoms Sponsagtig, maklike bloeding, terugtrek(regressie) van
tandvleis
Vel:- Sonder veluitslagte, afskilfering,
egalige kleur
Droogheid, follikulêre hiperkeratose, afskilfering, hipoen
hiperpigmentasie, opsweeling en rooiheid van
blootgestelde vel, petigae, afwesige subkutae vet,
edeem, dermatitis, vertraagde wondgenesing,
drukulkusse, seboreuse dermatitis, perifolikulêre
bloedings vel turgor.
Naels:-Ferm en pienk in voorkoms Lepelnaels, bros en het riwwe
Spier en skelet:- Goeie spiertonus met
subkutane vetlagie.
Spiermassa verlies(wasting), kageksia, frontale en
paritale skedel Bossing, epifiseale verwyding,
kraalvorming in ribbes, , X bene- `knock knees`, boog
bene, musculoskeletale bloedings.
Kardiovasculêr
Tachicardi.100/min, kardiomegalie, ritme stoornisse en
verhoogde bloeddruk.
Gastro-intestinaal Hepatomegalie,
Non- spesifiek Groei vertraging, diaree, anorexia, naarheid, moegheid
en lusteloosheid, konstipasie en hoofpyn.
Hematologies:
Anaemie, bloedings neigings
Neurologies: psigologiese stabiliteit, en
normale reflekse.
Prikkelbaarheid, verwarring, perifere
neuropatie,parastesie, verlies van posisie en vibrasie
sin, swakheid en teerheid in spier massa verlaagde
enkel en knieg reflekse
_______________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
7

KLINIESE EVALUERING VAN DIE VOEDING STATUS VAN DIE PASIËNT
____________________________________________________________________________________
Meet instrumente
Artopometriese metodes:
Die waarde van die gebruik is by chroniese wanbalans tussen voedings behoeftes en voedsel
innames, veral in protein en energie wanvoeding.
Dit dui op die voedingstatus van die verlede, veranderinge neem tyd om te ontwikkel.
Die belang van hierdie waardes lê in seriële meting, om groei en ontwikkeling in kinders en babas te
bepaal. By volwassenes word die BMI en Liggaamsvetverspreiding as indikasie van voedingstatus en
risiko vir leefstyl verwandte siekte gebruik. `n Belangrike voorkomende en opvoedkundige geleentheid
vir elke huisarts.
• Groei:-
Lengte en massa .
Lengte word met maatstok gemeet. In kinders bo 2jr en volwassenes word in `n staande posisie
gemeet, die pasiënt se rug en hakke teen die meetstok, kaalvoet, met ken gelig om strekking vir
lengte maat te verkry. Kinders onder 2 jaar word liggend gemeet met skuifbare meetblok, die baba
word op die rug neergelê met die voet teen die basis en met strekteliggaam word die kop verskuif tot
kroon ann die kopstuk raak deur tweede persoon. Verswakte, met ruggraat verkomming of mense wat
nie kan staan nie word die knie-haklengte gebruik Die lengte moet tot die naaste sentimeter gemeet
word.
Die meting van die knie hak lengte is as volg- die pasiënt lê op die rug met heup gebuig en die knieg
in 90 0 fleksie, Die maatstok word van anterior bobeen net proksimaal van die patella tot onder hak in
die as van die tibia geneem.
(insert figuur 10.5-167 Principles of Nutritional Assessment R Gibson)
+ figuur 10.4
Fig 10.3
Die korrelasie tussen knie-hak lengte en Totale liggaams lengte
Manlike lengte (cm)= 2.02xknie-haklengte(cm)- (0.04x oud(jare)+64.19
Vroulike lengte (cm)=1.83x knie-haklengte(cm)-(0.24xoud(jare)+84.88 2
+ fig 10.6 2
Skedelomtrek: - Skedel omtrek word met maatlint oor die wydste koronale vlak geneemin
sentimeter. Net superior tot tot supra orbitale riwwe en oor die mees prominente deel van die oksiput ,
met die maatlint op dieselfde horisontale vlak oor dien supraorikulêre riwwe. Dit is by kinders `n
aanduiding van groei, onder die 5 de persentiellyn as mikrokefalie. Die meting kan as waarskuwing
by kinders vir onderliggende patologie of wanvoeding dien as die groei kurwe van een persentiellyn
na `n groter of kleiner groeilyn verander.
Massa:-
Babas en kinders word met veer skaal, of elektronies geweeg. Die kinders word met droë doek
geweeg en dan word die massa van doek afgetrek.
Volwassenes word met ligte bo-klere. Die massa word tot die naaste .1kg gemeet.
_______________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
8

KLINIESE EVALUERING VAN DIE VOEDING STATUS VAN DIE PASIËNT
____________________________________________________________________________________
Hierna volg die webadresse waar groei kaarte af getrek kan word.
www.cdc.gov/nccdphp/dnpa
http://www.cdc.gov/growthcharts/
http://www.nestlenutrition.co.za/
LMI- Liggaams massa indeks:-
BMI( Body mass index)=Massa(kg) (Quintelett Index)
Lengte 2 (cm)
Dit is aanduidend van verandering in die liggaam se vetstore.In jong volwassenes is die ideale LMI-
19-25, 30 vetsugtig/obese. By ouer volwassenes begin die
liggaamslengte krimp, die vetvrye massa se samestelling verander, en die volgende waardes mag
van waarde wees.
2 (6,7)
Demiquet = Liggaams massa /demispan
Demispan=Webspasisie van middelen ring vinger tot midborskas/sternale kerf (cm) terwyl die arm in
neutrale reguit posisie is, en kan in bejaarde persone sittend geneem word.
Liggaam samestelling:- Vet, skelet, spier en totale liggaams water.
Velvou dikte, en ledemmaat omtrek kan as indirekte mate gebruik word as meting van energie store,
en vetvrye massa,.Weens die genetiese verskille en stadige verandering sal dit meer van waarde
wees oor tyd en by herhalende meting in dieselfde persoon. Verskille word dikwels eers na 4 weke
waargeneem. Dit is soos BMI moeiliker om dit in kinders te interpreteer
Die waarde van meet instrumente verskil in die verskillende lewensfases. Die huisarts wat seriël sy
pasiënte evalueer sal beter kliniese interpretasie aan die waardes kan gee.
BMI Class
Underweight 40 III
*BMI is calculated by dividing weight (in kg) by height (in m2).
Adapted with permission from Clinical guidelines on the identification, evaluation, and treatment of overweight and obesity in
adults--the evidence report. National Institutes of Health. Obes Res 1998; 6(suppl 2):S51-209.
Spesiale ondersoeke:
Vastende glukose en glukose toleransie kurwe
Vastende lipogram
Volbloedtelling en differensiële telling
Serum Albumien, transferrien.
Stoelgang monster kan by wanabsorbsie van vette, proteine van waarde wees
_______________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
9

KLINIESE EVALUERING VAN DIE VOEDING STATUS VAN DIE PASIËNT
____________________________________________________________________________________
Protein –energie wanvoeding:- 3
N Geringe
tekort
Matige
tekort
Erge tekort
BMI volw >18.5 17-18.4 16-16.9 65jr >24 21-23.9 18.4-20.9 35 28-35 22-27 2.0 1.6-2 1.0-1.5 1.8 1.6-1.8 0.9-1.5 14 12-13.9 12 10-11.9 44 37-43 38 31-37 3.9

KLINIESE EVALUERING VAN DIE VOEDING STATUS VAN DIE PASIËNT
____________________________________________________________________________________
Vraelys
1. Watter van die volgende bepalings dui meer akkuraat verhoogde mortaliteit aan.
Massa
LMI
Liggaams vetvrye massa
Middelomtrek
2. Die voedsel piramiede is `n handige hulpmiddel vir voorligting. Watter van die volgende stellings is
korrek.
Proteine vorm die basis van alle voedsel
Grane behoort die belangrikste voedsel komponent te wees
Groente en vrugte word appart gegroepeer
Melk produkte word saam met proteine gegroepeer
3. Waar sal u die eerste veranderinge in wanvoeding waarneem?
Vertraagde groei
Ensiematiese afwykings
Vermindering in weefselstore
Verminderde serum Albumien
4. Noem die meet instrumente van groei
Skedelomtrek
Demispan
Neurologiese mylpale
Liggaams massa indeks
5. Watter spesiale ondersoeke sal u as ontbeerlik beskou?
Volbloedtelling, Lewerfunksie toets
Vastende glukose en lipogram
Tiroiedfunksie, Ureum en elektroliete
Stoelgang Mikroskopie
6. Gee `n belangrike URL vir voedings evaluering
www.mna-elderly.com.
http://www.nestleclinicalnutrition.com/frameset_solutions_mna.html
http://www.nestleclinicalnutrition.com/images/MNA_Assessment.pdf
http://www.medal.org/ch12.html
7. Definieer die Liggaams massa indeks
Massa kg
Lengte cm 2
_______________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
11

KLINIESE EVALUERING VAN DIE VOEDING STATUS VAN DIE PASIËNT
____________________________________________________________________________________
8. Gee die kenmerke van `n pasiënt se tong met ystergebrek.
Bleekheid
Afname in papillae
Hipertrofiese paplilae
Geografiese tong
9. Die volgense veltoestande kan op voedings gebreke dui.
Petigae
Follikulêre hiperkeratose
Vetraagde wond genesing
Pretibiale edeem
10. Watter van die volgende kan oogtekens van wanvoeding wees?
Blefaritis
Kerato malasie
Hipertrichose
Corneale verdigting
11. Watter van die volgende dui op protein energie wanvoeding?
Albumien waarde 35-40 mmol/L
Cholesterol > 3.9mmol/L
Transferrien ,< 1.9mmol/L
Vastende glukose >5.8mmol/L
Bronnelys:
1. J A Archibald Eagles, M N Randall; Handbook of Normal and Therapeutic Nutrition;
Raven press 1981 p.25,169.
2. McLaren, Susan; Green, Sue Nutritional screening and assessment [Feature: Focus
On Nutrition] Nursing Standard Vol 12(48).August 19-25, 1998.26-29
3. RS Gibson; Principles of Nutritional Assessment 1990.
4. M. Laporte,L Villalon; Simple nutrition screening tools for healthcare facilities:
development and validity assessment Canadian journal of Dietic Practice and
research. vol 62(1) 9/ 2001 p 26-33.
5. Mc Whrter JP, Pennington CR. Indidence and regonition of malnutrition in hospital.
Br Med J 1994; 308:945-8.
6. Rolland-Cachera MF, Cole TJ, Semple M et al (1991) Body mass index variations:
centiles from birth to 87 years. European Journal of Clinical Nutrition. 45, 13-21.
[Medline Link].
7. Bassey EJ (1996) Demispan as a measure of skeletal size. Annals of Human
Biology. 13, 499-502.
8. Snetselaar L Nutrition Counseling Skills (1989)p1-450.
_______________________________________________________________________________________
Kopiereg © Universiteit van Pretoria
12