Staatssteun in de gemeentelijke praktijk VNG Juridische 2 - Daagse

Staatssteun in de gemeentelijke praktijk
VNG Juridische 2 - Daagse
9 oktober 2012, Ermelo
mr. Maarten Aalbers, juridisch adviseur

2
Overzicht
Staatssteun in de decentrale praktijk
- Wat is staatssteun?
- Toepassing staatssteunregels in de gemeentelijke praktijk;
- De staatssteunregels voor grondtransacties en gebiedsontwikkeling;
- De nieuwe staatssteunregels voor diensten van algemeen economisch
belang (DAEB);
- Modernisering van de staatssteunregels.

3
Wat is staatssteun?
Artikel 107, lid 1 VWEU (cumulatief)
1. Het gaat om een met staatsmiddelen bekostigd
voordeel
2. Er is sprake van een voordeel aan een
onderneming dat deze niet langs normale
commerciële weg zou hebben verkregen
3. Er is sprake van een selectief voordeel
4. Het voordeel moet de mededinging (dreigen te)
vervalsen
5. Het voordeel moet een ongunstig effect hebben op
het handelsverkeer tussen de lidstaten

4
Wat is staatssteun?
Wet- en regelgeving:
1. Verbod artikel 107 VWEU
2. Uitzonderingen artikel 107 VWEU
Natuurrampen
Economische bedrijvigheid en regionale ontwikkeling
Cultuur en cultureel erfgoed
2. Vrijstellingsverordeningen (geen melding)
De-minimis-steun (< €200.000 in 3 jaar)
Algemene Groepsvrijstellingsverordening (AGVV)
MKB- Landbouwvrijstellingsverordening
3. Horizontale regelgeving (melding)
4. Sectorspecifieke regelgeving (melding)
Let op: specifieke voorwaarden voor bijzondere vormen van
steun (garanties, risicokapitaal, (achtergestelde) leningen).

Wat is staatssteun?
Stappenplan :
Stap 1: Onderneming?
Stap 2: Staatsmiddelen?
Stap 3: Voordeel aan onderneming?
Stap 4: Is de maatregel selectief?
Stap 5:
effect?
Invloed op mededinging of grensoverschrijdend
Stap 6: Doelstelling en activiteit subsidie:
Uitzondering Verdrag?
Nationaal kader? (bv. Omnibus Decentraal regeling
en de Nationale Monumentenregeling)
Vrijstellingsverordening?
Horizontale of sectorale regels?
Stap 7: Toetsing aan relevante regelgeving & ‘op maat
snijden’ steunmaatregel
5

6
Wat is staatssteun?
Quiz: staatssteun ja of nee?
Overdracht fondsen van ministerie aan een gemeente
Europese subsidie via de gemeente naar een bedrijf
Een gemeente staat garant voor een lening van een
bedrijf bij een bank
Een gemeente vraagt aan het lokale museum een
symbolisch bedrag aan huur.

7
Wat is staatssteun?
Commissie exclusieve bevoegd om staatssteun te
beoordelen (art. 108 VWEU)
- Stand-still bepaling
- Aanmelding steunmaatregel via BZK
formele onderzoeksprocedure
besluit
Hoe oordeelt de Commissie?
Uitwerking van een steunmaatregel van belang, niet het
doel (uitzonderingen)
- Grensoverschrijdende activiteit onderneming is niet
noodzakelijk; het gaat om de markt
- Grensoverschrijdende invloed snel aangenomen
- Principe van de particuliere investeerder (MEIP)
- Aanbestedingsbeleid

8
Wat is staatssteun?
Risico’s niet-naleving
o Klacht benadeelde concurrent bij de Commissie
o Rechtmatigheidstoets accountantscontrole
o Commissie naar het Hof van Justitie (art. 258 VWEU)
o Terugvordering steun
o Boetes, nietigheid
o Nationale rechter
Vergeet niet de kansen van wel-naleving!

9
Toepassing AGVV in de decentrale praktijk
o Juridische basis steun: steunregeling of ad hoc steun?
o Steuninstrument: steun moet inzichtelijk zijn -> voor leningen,
garanties, fiscale maatregelen en risicokapitaal gelden nadere
vereisten
o Gaat het om een kleine, middelgrote of grote onderneming? ->
Steunintensiteiten
o Vallen de kostenposten onder de subsidiabele activiteiten?
o Hoogte steun:
o Steun voor O&O&I < € 7,5 mio
o Steun voor Milieu < € 7,5 mio
o Adviseringssteun KMO < € 2,0 mio

Praktijkvoorbeelden vrijstellingen in de gemeentelijke praktijk:
de Algemene Groepsvrijstelling (verordening nr. 800/2008)
Steun voor duurzame energieprojecten
Gemeente Amsterdam, SA.34741 Bijzondere subsidieverordening ter stimulering van de schone
rondvaart , Artikel 18 AGVV;
Gemeenten Westland en Delft
SA.34321 Steun geothermie Green well, Artikel 23 AGVV;
Gemeente Eindhoven
X557/2009 Bio-energiecentrale Meerhoven, Artikel 23 AGVV;
Gemeenten regio Haaglanden
SA.32176 Nadere regels vulpunten voor groengas Haaglanden 2010, Artikel 18 AGVV;
Gemeente Rotterdam
SA.33574 Aardwarmte Den Haag, Artikel 23 AGVV;
Opleidingssteun
Gemeente Haarlem
X140/2010 project "Nieuwe energie op de Creatieve As“, Artikel 38 AGVV;
Werkgelegenheidssteun voor het MKB
Gemeente Lelystad
X149/2008 MKB Regeling Lelystad 2008, Artikel 14 AGVV;
Stadsregio Arnhem/ Nijmegen
SA.31876 (X 421/10) Subsidie Gebiedscoöperatie Oregional, Artikelen 14, 26, 27, 34 AGVV 10

1
1
Knelpunten toepassing AGVV in de decentrale
praktijk
o Cumulatie met steunregelingen van het rijk.
o Aantonen dat milieusteun het niveau aan
milieubescherming boven EU-normen doet toenemen is
een lastige exercitie.
o Primaire landbouwbedrijven zijn in beginsel uitgesloten
voor steun op basis van de AGVV, m.u.v.:
opleidingssteun, milieusteun, steun voor O&O&I. De
scheidslijn tussen het DG COMP regime en het
landbouwsteunkader is echter dun!

Grondtransacties (1)
Achtergrond:
Grondtransactie met onderneming voor nietmarktconforme
prijs kan snel leiden tot bevoordeling
Grondtransactie = verkoop, verhuur, aankoop en erfpacht
(ook grondruil!)
Staatssteunregels van toepassing (maar niet op aanleg
openbare infrastructuur)
Regelgeving:
Mededeling Europese Commissie
staatssteunelementen bij verkoop van gronden en
gebouwen (PbEG 1997, C 209/3)
Marktconformiteit prijs waarborgen:
1. Openbare biedprocedure
2. Onafhankelijke taxatie

Grondtransacties (2)
1. Openbare biedprocedure
Het beste of enige bod = marktprijs
Historische of boekhoudkundige waarde niet
relevant
Voldoende openbaar gemaakt
- pers, vakbladen, makelaarskantoren
- relevantie Europese/ wereldmarkt afwegen
- een redelijk lange periode

Grondtransacties (3)
2. Onafhankelijke taxatie
Alternatief voor openbare biedprocedure
Marktprijs taxatie = minimale verkoopprijs
Vóór verkooponderhandelingen
Marktwaarde op datum van waardering
Rekening houden met toekomstige bestemming
Taxateur van onroerend goed
− Diploma
− Relevante ervaring
− Onafhankelijk

1
5
Besluitpraktijk Commissie: afbakenen onrendabele
kosten herontwikkelingsproject
De onrendabele top van het herontwikkelingsproject moet
gespecificeerd worden
Onrendabele topfinanciering voor openbare infrastructuur en
openbare ruimte
Geen staatssteun maar overheidstaak
(Mill en Sint Hubert (Steunmaatregel 555/2008), Overheidsbijdrage Tweede
Maasvlakte (Steunmaatregel N 60/2006).
Nadeelcompensatie bij bedrijfsverplaatsing
Compensatie werkelijke kosten levert geen voordeel op
(Oosterhout Zwaaikom (Steunmaatregel N 209/2008), Akzo (Steunmaatregel N
304/2003)
Is er mogelijk secundaire regelgeving voor een deel van de
activiteiten?
Richtsnoeren milieusteun(bodemsanering); Algemene
Groepsvrijstelling (bv. energiebesparende maatregelen).

1
6
Praktijkvoorbeeld KanaalzoneApeldoorn
(SA 31877, 5 oktober 2011)
Grondexploitatieproject:
- Gemeente Apeldoorn;
- Provincie Gelderland;
- 2 woningcorporaties.
Overheidstaken: onteigening, bouw- en woonrijp maken
Grondtransacties: onafhankelijke taxatie stelt reële
marktwaarde vast
Residuele grondwaardebereking
Bodemsanering: 100% kostenvergoeding op basis van
de richtsnoeren inzake milieusteun
Onrendabele top grondexploitatie: goedkeuring op
basis van artikel 107 lid 3 onder c)

1
7
Besluitpraktijk Europese Commissie
Onrendabele top herontwikkelingsprojecten:
Publiek belang (dat aansluit bij een Europese doelstelling).
Tegengaan van een marktfalen: aantonen dat er sprake is van
onrendabele activiteiten die een algemeen belang dienen (Mill
en Sint Hubert en Apeldoorn).
Compensatie bestaat uit een minimum noodzakelijke bijdrage
(Haaksbergen).
Overcompensatie en kruissubsidiëring commerciële activiteiten
uitsluiten.
Teveel betaalde steun moet terugbetaald worden.

1
8
Pakket diensten van algemeen economisch belang
(DAEB)
Nieuwe staatssteunregels over DAEB:
Per 31 januari 2012 is er een nieuw pakket aan regelgeving in
werking getreden over DAEB en staatssteun.
Het nieuwe DAEB-pakket ziet er als volgt uit:
- Een nieuwe mededeling die de basisbegrippen uit het
staatssteunrecht voor DAEB toelicht;
- Een DAEB-de-minisverordening met een drempel van € 500.000
euro per onderneming over drie jaren.
- Een vrijstellingsbesluit waardoor overheden voor een ruimere
groep sociale diensten compensaties niet meer aan hoeven te
melden;
- Een aangepaste kaderregeling voor het beoordelen van grote
compensatiebedragen voor DAEB's buiten de sociale
dienstverlening (boven de 15 miljoen euro).

1
9
Aanwijzingsbesluit
De gids inzake DAEB en staatssteun, overheidsopdrachten
en de eengemaakte marktregels (2010) noemt een aantal
voorbeelden van DAEB-aanwijzingsbesluiten:
• Publiekrechtelijk besluit/ bestuursreglement
gemeente/provincie;
• Uitvoeringsconvenant;
• Alleenrecht of concessieovereenkomst;
• Uitvoeringsconvenant;
• Bestek;
• Verplichtingen die uit nationale wetgeving voortvloeien
(GvEA 12 februari 2008, zaak T-289/03 (BUPA), r.o. 214).

2
0
Aanwijzingsbesluiten op basis van de DAEB-
vrijstelling in gemeentelijke praktijk in Nederland
Onrendabele veer/busverbinding;
Ouderzorg/Thuiszorg;
Sociale werkvoorzieningen;
Reïntegratiebureau;
Aanleg van breedband;
Afvalinzameling;
Herinrichting landelijk gebied;
Monumentenzorg;
Sociale huisvesting;
Maatschappelijk- culturele instellingen

2
1
Praktijkervaringen DAEB uit de decentrale
praktijk (1)
Gemeenten hebben een beleidsruimte om een DAEB in te
richten. Deze mogelijkheid is niet onbegrensd!
DAEB moeten zich onderscheiden van taken die de markt
zelf kan verrichten. Een DAEB veronderstelt marktfalen.
- Besluit EC, juli 2006, Appingedam, C 35/2005;
- Besluit EC E2/2005, december 2009, Financiering Nederlandse
woningcorporaties
- Besluit N 308/2010 Financiering Ecologische
Hoofdstructuur , juli 2011.
NB: DAEB hebben naast een juridische dimensie
ook een economisch kader. Het verrichten van
ee een n marktanalyse is aan te raden.

2
2
Praktijkervaringen DAEB-vrijstelling uit de
decentrale praktijk (2)
In Nederland is er een toename aan decentrale DAEB.
Nederlandse gemeenten en provincies delen kennis over de
toepassing van DAEB met elkaar. Door middel van bijvoorbeeld
aanwijzingsformats en compensatieberekeningsvoorbeelden.
- Format Aanwijzingsbesluit DAEB (provincie Noord-Brabant);
- Format Subsidiebeschikking DAEB (provincie Noord-Brabant);
- Gemeente Den Haag: Model redelijke prijs;
- Gemeente Eindhoven: Memo staatssteun en DAEB;
NB: Betrek bij het instellen van een DAEB
niet alleen niet alleen juristen maar ook financiële adviseurs

2
3
Nieuwe DAEB-vrijstelling: nieuwe
vrijstellingsmogelijkheden in de praktijk?
Algemeen plafond verlaagd naar € 15 miljoen per jaar,
maar compensatiecategorieën (sociale) DAEB verruimd:
Ziekenhuizen/spoedeisende hulp;
Sociale behoeften wat betreft gezondheidszorg en langdurige zorg;
Kinderopvang;
Toegang tot de arbeidsmarkt en herintreding,
Sociale huisvesting en;
Zorg voor en sociale inclusie van kwetsbare groepen.
Aangescherpte verslaglegging en rapportageverplichtingen
Overgangsbepalingen:
Steunregelingen die voor 31 januari 2012 verenigbaar waren met de
Vrijstellingsbeschikking blijven nog twee jaar geldig en vrijgesteld van
de aanmeldingsplicht.

2
4
Nieuwe DAEB-vrijstelling: nieuwe
vrijstellingsmogelijkheden in de praktijk? (2)
Marktwerking vs. overheidsingrijpen
Diverse uitzonderingscategorieën zijn in Nederland geliberaliseerd:
- Wet op de kinderopvang;
- Gereguleerde marktwerking in de Nederlandse zorgsector:
Besluiten EC N 541/2004 en N 542/2004 – Behoud financiële
reserves door ziekenfondsen en het risicovereveningssysteem.
- Er moet een specifiek marktfalen aangetoond worden
DAEB-pakket onderstreept met name doelstellingen op het gebied
van sociale cohesie waar de markt naar zijn aard ontoereikend is.

2
5
Praktijkvoorbeeld gemeente Hardinxveld -
Giessendam
Aanwijzingsbesluit Veerverbinding Hardinxveld – Giessendam –
Gorinchem – Sleeuwijk 2011 – 2015 onder de DAEB-
vrijstellingsbeschikking nr. 2005/842/EG
Marktonderzoek toont marktfalen aan; de investeringskosten zijn te hoog
marktpartijen om maatschappelijk verantwoorde tarieven te hanteren en
continuïteit en zekerheid in dienstverlening te bieden.
DAEB-beheerder voert een openbare dienst
uit door op onrendabele veertrajecten te varen
voor maatschappelijk verantwoordelijke
tarieven
Parameters: tarieven per vaaruur (totale
nettokosten incl. een redelijke winst).
Terugbetalingsregeling bij overcompensatie.
Op overcompensatie wordt aan de hand van
een jaarlijkse accountantscontrole
gecontroleerd.

2
6
Modernisering staatssteunregels (1)
Mogelijke materiële aanpassingen
- Meer specifieke uitwerking van de economische
benadering van staatssteun;
- Meer nadruk op het MKB;
- Meer nadruk op steun voor EU 2020
doelstellingen;
- Extra vrijstellingsmogelijkheden voor cultuur en
EU-projecten zoals JESSICA;
- Verduidelijking van staatssteunbeginselen.

2
7
Modernisering staatssteunregels (2)
Mogelijke procedurele aanpassingen
- Strikter toezicht op de toepassing van
vrijstellingen;
- Een strengere klachtprocedure;
- Een prioriteringsbeleid bij staatssteunonderzoek.

2
8
Modernisering staatssteunregels (3)
Relevante regelgeving in 2013:
- De-minimisvrijstellingsverordening;
- Algemene groepsvrijstelling;
- Richtsnoeren voor milieusteun;
- Kaderregeling voor O&O&I;
- Procedureverordening
- Mededeling over de staatssteunbeginselen
(nieuw)

Vragen uit uw praktijk

Heeft u een vraag of casus?
Stel een vraag aan onze helpdesk!
Kenniscentrum Europa decentraal
www.europadecentraal.nl
070 338 1090 (van 9:00 tot 12:00)
info@europadecentraal.nl
30