It wurk fan Gysbert Japix n-2 - Tresoar

sehe Herder, hoe doorleefd die in hun christelijke bezieling ook mogen zijn. Veruit
het grootste deel van het werk bestaat uit vertalingen (van prozateksten), berijmingen
(van psalmen) en bewerkingen (zoals naar Roemer Visscher in de liefdesgedichten),
waarvan opvalt hoe vernuftig de levendigheid van de originelen vergroot wordt
door technische middelen als visualisering, dialogisering en alliteratie. De
(schaarse) Bolswarder elementen in Friesche Tjerne en Sjolle Kreamer, die in het overige
werk nauwelijks meer voorkomen, zouden een uitzondering kunnen lijken, als
ze niet eerder als literair-conventionele aanpassingen aan plaatselijke omstandigheden
waren te verklaren. Kenmerkend voor het uitgesproken literaire karakter van
het werk lijken ook het allegoriseren, personifiëren en pastoraliseren, en voorts de literaire
impuls die vaak het ontstaan van een tekst verklaart. Zelf noemt GJ als motief
voor zijn dichten de eer van het Fries en misschien richtte zijn interesse zich inderdaad
wel vooral op taalopbouw en taaiuitdrukking.
Zijn vormgerichtheid verklaart misschien ook de oorspronkelijkheid die in de
vormgeving van zijn werk aanwezig lijkt. Zo zijn er geen mallen bekend van de dialogen
in het tweede deel van de FR (die hun vorm aan een interne ontwikkeling binnen
het dichterschap van GJ zelf te danken lijken te hebben) en ook heb ik geen
voorbeelden kunnen vinden van de afsluitende laatste regel, die als een extra afronding
buiten rijmschema en (mogelijke) strofe-indeling valt. Een duidelijk geval van
kunstige vormgeving, waarin hij verder ging dan anderen, zijn ook de ladderpatronen
in de dialoogliederen in 6 en van 13 (5.3.6.6).
Eén eigenschap echter is er die ik niet onder vakmanschap kan brengen, althans
niet in de hier gebruikte betekenis van technische vaardigheid. Dat is de humor. Die
openbaart zich in veel teksten, met name ook in liefdesgedichten, alsof voor de dichter
(en andere zeventiende-eeuwers?) liefdespoëzie in het bijzonder geschikt was om
geestigheid te demonstreren.
In het werk is een duidelijke ontwikkeling waarneembaar. Zo komt de schildering
van de Friese werkelijkheid met enige uitvoerigheid alleen maar voor in Friesche
Tjerne en Sjolle Kreamer, die ik voor het vroegste werk van de dichter houd, en in Nyschierige
Jolle (tekst 29), die hooguit enkele jaren later kan zijn geschreven. Pastorale
inkleding dateert misschien op zijn vroegst van 1648, in welk jaar Herders njue to Pales
(tekst 11) als gedicht op de Vrede van Munster zou kunnen zijn gemaakt. Voor de
tot plattelanders getransformeerde herdersfiguren uit het vroege werk komen echte
herders in de plaats. Gelegenheidsgedichten op werk van anderen ontbreken voor
1650. Verschijnselen als overdadige alliteratie, samenkoppeling, en een extra slotregel
buiten rijmschema en strofevorm zijn typerend voor veel jonge teksten. Ik zou in
die veranderingen een toenemende oriëntatie op een virtuoos dichterschap willen
zien. Wat in 1639 met de navolging van werk van Van Hichtum als een uitdaging begon,
vond door het onmiddellijke succes erkenning en bevestiging en ontwikkelde
zich tot een steeds nadrukkelijker geleerd dichterschap. En wat het Fries betreft, dat
werd binnen een jaar of tien voor de dichter van een medium voor literatuur in plattelandssfeer
tot een taal voor verheven en geleerde kunst. In die ontwikkeling sloot
hij met de introductie van pastorale poëzie en van vertalingen van mythologische
liefdesgeschiedenissen van vorstelijke personen mogelijk aan bij de smaak van de
jonge hofcultuur in Friesland.
Het werkelijkheidsgehalte in het werk van GJ is gering. Een opiniërende functie in
508
wumkes.nl