It wurk fan Gysbert Japix n-2 - Tresoar

8.2.5.3.30. Reamer in Sape (56-63)
Op basis van Pers' dialoog Klachte der ongestadigen, die vrij nauw gevolgd wordt,
lijkt de stof van het gedicht uitgebreid te zijn met een aemulatio van Huygens' vaker
nagevolgde aanspraak in perifrasen tot de zon uit Batave Tempe, en nader uitgewerkt
met klassieke en bijbelse toevoegingen en met eigen voorbeelden van verdorvenheden,
die overigens niets persoonlijks hebben. Ook plaats en tijd zijn heel algemeen
gehouden, al is er een toespeling op de Dertigjarige Oorlog. De strekking van het gedicht
is al even traditioneel. Aan het voorbeeld van Reamer wordt de kracht van vergenoegdheid
getoond, die standvastigheid in voor- en tegenspoed geeft. Toch kan bij
alle literaire traditie waardoor het gedicht getekend wordt, moeilijk worden aangenomen
dat het geen verband met tijdsomstandigheden zou hebben. Daarvoor zijn
de overeenkomsten met de problemen in kerk en staat in Friesland te groot, in het
bijzonder ook met die te Bolsward, waarbij de vader van de dichter zo sterk betrokken
was.
Naar genre lijkt het gedicht met zijn combinatie van lied en dialoog nog het meest
op een herdersdicht, maar de overeenkomsten zijn te gering om rechtstreekse afleiding
aannemelijk te achten. Liever houd ik Sjolle Kreamer (8.2.5.3.7) voor een tussenfase
en veronderstel ik ook invloed van de samenspraken van Cats, waarvan er een
gebruikt is in een andere belerende dialoog van GJ (tekst 29).
8.2.5.3.45. Friesche Herder (92-120)
Om voorbeeldteksten in de psalmberijmingen (waaruit de tekst voor een belangrijk
deel bestaat) te kunnen aanwijzen, heb ik eerst woordelijke ontleningen aan de
Bijbeltekst afgezonderd en vervolgens de teksten vergeleken met alle zeventiendeeeuwse
en enkele zestiende-eeuwse volledige berijmingen die voor 1656 in het Nederlands
verschenen, alsmede met enkele andere, waaronder Marot/De Bèze en
Lobwasser. Gebleken is dat GJ Datheen en Marnix, maar vooral Camphuysen moet
hebben gebruikt en bij één bepaalde psalm ook Vondel. Sommige overeenkomsten
doen vermoeden dat hij Camphuysen - althans voor een deel - uit het hoofd kende.
Het begin van de tekst is gemaakt naar het voorbeeld van Huygens' Uytlandige Herder.
De inrichting van de tekst als geheel, die een cyclus vormt van psalmberijmingen
en lofzangen met verbindende teksten, is mogelijk geïnspireerd op de in samenstelling
enigszins verwante cyclus God de Wraeck van Camphuysen. Voorts zijn ontleningen
aan Ovidius' Metamorphoses, Cats' Houwelyck, Heijns/Du Bartas' Wercken,
Ambrosius' Deus creator omnium (mogelijk via een vertaling) en aan werk van de
dichter zelf te vermoeden, misschien ook aan Van Borsselens Binckhorst. Afhankelijkheid
van Buchanan of Petrus Herbert, die wel verondersteld is, lijkt twijfelachtig.
Talrijk zijn de parafrasen van Bijbelplaatsen buiten de corresponderende psalmteksten.
De stukken commentaar tussen de psalmberijmingen blijken zelfs bijna geheel
een aaneenschakeling van Bijbelteksten te zijn, zodat ze welbewust in Bijbeltaal lijken
te zijn geschreven. Op enkele plaatsen zijn ontleningen aan de Heidelbergse Catechismus,
de Geloofsbelijdenis en de formuliergebeden aan te wijzen.
Naar genre zou ik de tekst een hemelse meditatie willen noemen, in de vorm van
een cyclus psalmberijmingen en lofzangen, die verbonden worden door commentaar
dat bestaat uit mededelingen over de Friese herder wie de hele meditatie in de
mond wordt gelegd, alsook - op de wijze van het soliloquium - uit overdenkingen,
502
wumkes.nl