It wurk fan Gysbert Japix n-2 - Tresoar

iets aan ontleend had, alsook die in de na zijn overlijden opgemaakte lijst van zijn
boeken vermeld staan, heb ik helemaal gelezen. Ik heb steeds geprobeerd de hele
tekst met voorbeelden te overdekken. Dat is niet altijd gelukt, maar toch wel in die
mate dat het ontbreken van voorbeelden bij bepaalde tekstgedeelten eerder toe te
schrijven is aan tekortschietend onderzoek dan aan onafhankelijkheid bij de dichter.
Als voorbeelden heb ik de overeenkomsten beschouwd die me exclusief leken. Op
een enkele uitzondering na, waarin ongewone overeenkomst in opbouw of dialoogpatroon
reden gaf om tot afhankelijkheid te besluiten, was woordelijke overeenkomst
voorwaarde, bij voorkeur wanneer die meer dan eens voorkwam. De twijfelachtige
gevallen en de woordelijke overeenkomsten die beperkt blijven tot één
enkele formulering heb ik tot de parallellen gerekend. In het laatste geval kon vaak
een klassieke oorsprong worden aangewezen.
Tot de parallellen zouden ook de Bijbelplaatsen gerekend kunnen worden, die immers
in veel teksten uit de tijd van GJ te vinden zijn. Toch heb ik er de voorkeur aan
gegeven deze in een afzonderlijke rubriek onder te brengen, omdat kennis van de
brontekst zelfbij de auteurs en zeker bij de schoolmeester en voorzanger GJ wel als
vaststaand mag worden aangenomen. In die rubriek staan ook de ontleningen aan
de Heidelbergse Catechismus en aan de liturgische formulieren en gebeden die vanouds
achter de psalmen van Datheen voorkomen.
2. Het tweede van de zes onderdelen waarop ik de teksten onderzoek, is genre. Genre
is een problematisch begrip, onder meer omdat "the character of genres is that they
change" (Fowler). Ik versta onder genre een verzameling eigenschappen van vorm,
inhoud en functie die maken dat een tekst bij een of meer verzamelingen van andere
teksten kan worden ingedeeld. Behalve bij formele genres, zoals de brief of het sonnet,
zijn de verzamelingen van eigenschappen meestal zo los, dat de indeling een
tentatief karakter heeft. Bovendien is het de vraag of die eigenschappen het gevolg
zijn van genrebepaaldheid of van het overnemen uit voorbeeldteksten. Wanneer er
aanleiding toe is, ga ik op dat probleem in.
Ter aanvulling van de formele eigenschappen worden identieke strofevormen in
werk van anderen aangewezen. Daartoe heb ik, behalve het werk van GJ zelf, ook de
psalmen van Datheen vergeleken. Bij gedichten die dan nog zonder parallellen bleven,
heb ik gezocht in het werk van Vondel, in Klioos Kraam en in de mij bekende
poëzie in het Nederlands en het Fries van inwoners uit Friesland uit de tijd van GJ.
De vermelding van gegevens uit het onderzoek van Frank naar het voorkomen van
strofevormen in het Duits geeft een zekere indruk van de frequentie van de vormen
die GJ gebruikt.
3. Datering is het derde onderdeel. Er zijn maar weinig teksten waarvan de datering
vaststaat. Van een enkele vond ik een vroegere publikatie dan tot nu toe bekend was,
andere heb ik proberen te verbinden met historische gebeurtenissen die de aanleiding
tot schrijven geweest kunnen zijn. Van groot belang was een nadere datering
van het bezoek van Junius, omdat er van hem heel wat afschriften bewaard zijn.
Soms gaf een opvallend stijlverschijnsel enig houvast, soms ook wijsaanduidingen.
Het belangrijkste middel tot datering waren evenwel de verschijningsjaren van de
publikaties die GJ tot voorbeeld moeten hebben gediend. Door het leggen van verbindingen
tussen teksten van GJ onderling konden dateringen gecontroleerd worden
en - als er nog geen datering gevonden was - verondersteld worden.
496
wumkes.nl