It wurk fan Gysbert Japix n-2 - Tresoar

Met de verschijning van Simon Abbes Gabbema (1628-1688), classicus zonder
graad, dichter en historicus, alsmede ambteloos dienaar van de Muzen tot zijn benoeming
als landschapsgeschiedschrijver in 1659, nemen leven en werk van GJgeen
keer - hoewel de traditie sinds Wassenbergh het tegenovergestelde betoogt - maar
wordt zijn functioneren binnen de hofcultuur geïntensiveerd, want Gabbema was de
belichaming van die cultuur. Toen hij nog student was en GJ niet persoonlijk kende
had hij met de publikatie van een academisch lofdicht in archaïserend Fries waaraan
hij GJ's zinspreuk "Slioecht in rioecht" had toegevoegd, al blijk gegeven van zijn
Friesnationale belangstelling, zodat zijn komst naar Leeuwarden in 1652 misschien
niet hoeft te verbazen en zijn spoedige contacten met mensen van aanzien wetenschap
en kunst in Friesland zeker niet verwonderlijk zijn. Met GJ zal hij 'contact
hebben gezocht of gekregen in 1654, in elk geval niet na 11 november van dat jaar de
dag waarop ze samen schilderijen van Margaretha de Heer bewonderden. Uit' de
brieven die GJ sindsdien in het Fries aan hem zond (die van Gabbema zijn niet bewaard),
spreekt een grote behoefte aan Gabbema's oordeel over de psalmberijming
waarmee GJ juist ten tijde van hun kennismaking druk bezig was. Gabbema stelde
al in het begin van 1655 voor psalmen van GJ (die voor een deel nog geschreven
moesten worden) samen met zijn eigen Hoogliedberijming uit te geven maar toen
deze na vier jaar of nog iets later verscheen, had GJ inmiddels waarschijnlijk besloten
zijn psalmen met zijn andere Friese poëzie zelf te bundelen.
Gabbema leende GJ literatuur, stuurde hem gedichten van H. Bruno H Sweerts
T. Gutberleth Sr. en F. Oedsonius, en vroeg hem om bijdragen aan gelegenheidspoëzie,
maar zijn rol als bemiddelaar in literaire vriendschappen is zeer beperkt Misschien
bracht hij GJ in contact met J. Boogaard en S. Brunsvelt, maar zeker niet met
H. Galama, die GJ al lang moet hebben gekend, en waarschijnlijk ook niet met Hendrik
Rintjes, die GJ misschien via Galama heeft leren kennen toen die twee mogelijk
samen bij Fonteyne werkten. Zonder tussenkomst van Gabbema zullen ook de contacten
tot stand zijn gekomen met gelegenheidsdichters uit Bolsward en het naburige
Nijland, zoals H. Daventreus, W. McDowell, N. Hajonides en P. Kingmá en
met hun Leeuwarder broeder in de kunst, D. Coops, die familie was van GJ's vriend
Haringhouk, de drukker-uitgever en vertaler van Engelse en Franse preken Galama,
Haringhouk, Hajonides en Kingma moeten oudleerlingen van GJ zijn geweest.
Over GJ's contacten met Meelcke Lasis, zijn latere lofdichter (1668) is niets
bekend. Van geen van al die dichters kan GJ voor ca. 1650 werk gekend hebben omdat
ze toen nog te jong waren of nog geen contact met hem kunnen hebben
gehad.
Aan Gabbema wordt al sinds Wassenbergh 1793 veel invloed op het werk van GJ
toegekend. Zo zou GJ om hem in het Nederlands zijn gaan schrijven. Sommige gedichten
in het Nederlands zijn waarschijnlijk echter al voor de kennismaking met
Gabbema ontstaan. Bovendien is de meeste Nederlandse poëzie voor uitgaven van
Haringhouk en Galama gemaakt. GJ's verering van het Fries en de Friezen om historische
redenen, die ook met Gabbema in verband wordt gebracht, lijkt inderdaad
met hem samen te hangen, maar is waarschijnlijk van voorbijgaande aard geweest
Voor het overige is GJ's waardering voor vroeger niet historisch bepaald maar georiënteerd
op de Gouden Eeuw. Zijn zinspreuk "Slioecht in rioecht", die hij' al in 1640
gebruikt, verwijst waarschijnlijk naar diezelfde klassieke topos. Het 'meest nadrukke-
494
wumkes.nl