It wurk fan Gysbert Japix n-2 - Tresoar

een vriendschap voor het leven tussen een schoolmeester en een jonge academicus
vol literaire ambities, die maar korte tijd gelegenheid hadden elkaar te leren kennen,
niet goed denkbaar.
De vriendschap met Geestdorp is nog om een andere reden van belang. Het godsdienstige
milieu van Geestdorp binnen het contraremonstrantse calvinisme tekent
zich namelijk vrij ondubbelzinnig als behoudend af. Ik gebruik die term, omdat
Geestdorp zelf zich in een drempeldicht (1644) voor zijn geliefde leidsman, de oude
ds. Rippertus Sixti (op zijn beurt weer een dankbare leerling van de Franeker hoogleraar
Sibrandus Lubbertus), uitspreekt voor de traditionele Rippertus, die hij verkiest
boven hen die nieuwe opvattingen verkondigen. De drempeldichters in het
werk van Rippertus Sixti passen in de Nadere Reformatie. Onder hen zijn veel predikanten,
die net als hij ook stichtelijk werk schreven. Het gesloten karakter van de
groep, zoals zich dat in de veelvuldige verbindingen van de drempeldichters onderling
lijkt af te tekenen, zou het bestaan van de spanningen binnen de gereformeerde
kerk waarop Geestdorp blijkbaar zinspeelt, kunnen bevestigen. Daarom heeft de
Nadere Reformatie in Friesland misschien niet de gehele gereformeerde kerk omvat.
Behalve Geestdorp behoorden ook andere vrienden en bekenden van GJ, zoals Fonîeyne,
Sibylle van Griethuysen, Gabbema en Daventreus, tot deze groep van drempeldichters.
Zelf droeg GJ drempeldichten bij aan uitgaven van de "uitgever van de
Nadere Reformatie", Haringhouk. Hoewel GJ ook doopsgezinden als Galama en
Meelcke Lasis onder zijn jongere literaire vrienden telde, getuigt zijn werk ervan, dat
hij de Nadere Reformatie was toegedaan.
Bevriend was GJ ook met de Leeuwarder uitgever en dichter Claude Fonteyne
(overleden in september 1654), die in 1640 zijn Friessche Tjerne uitgaf. Deze vriendschap
geeft aanleiding tot een analyse van het karakter van de artistieke cultuur in
Friesland omstreeks 1640, omdat Fonteyne zelf met zijn uitgaven en zijn dichterlijke
initiatieven een centrale figuur in die cultuur was. Dank zij de vele drempeldichten
in het werk van Sibylle van Griethuysen, die door Fonteyne uitermate gestimuleerd
werd, laat die cultuur zich lokaliseren rond het hof van de Friese stadhouder. Artistiek
werd wat ik de hofcultuur zou willen noemen, gekenmerkt door veelzijdigheid
van vormen, zoals poëzie, schilderkunst en muziek, maatschappelijk door het deelnemen
van de hoogste kringen uit de burgerlijke elite, met name ook van vrouwen,
en politiek door het streven naar de bevestiging van het stadhouderschap als symbool
van Friese eenheid. Typerend lijken ook pastorale trekken. De verbinding van
de Friese identiteit aan de figuur van de stadhouder, herkenbaar aan het gebruik van
motieven uit de Friese koningsgeschiedenis, was mogelijk, doordat Friesland een eigen
stadhouder had, en werd bevorderd door antistadhouderlijke tendensen in het
als bedreigend ervaren dominante Holland. De voorwaarden voor de hofcultuur
ontstonden eerst na 1637, toen de strijd om de macht tussen oude adel en stadhouder
in het voordeel van de laatste was beslecht.
Mag uit het reageren met Friestalige poëzie in de dichterlijke uitwisseling met de
niet-Friestalige Fonteyne al afgeleid worden, dat GJ als Fries dichter erkenning had
gevonden, zekerheid hieromtrent biedt het feit dat Franciscus Junius (1591-1677)
zich bij hem vervoegde om zich in het Fries te bekwamen. Op grond van adressen en
dateringen in brieven van en aan Junius lijkt diens bezoek - vermoedelijk als onderdeel
van een volgens overlevering tweejarig verblijf in Friesland - in 1646 gedateerd
te mogen worden.
wumkes.nl
493