It wurk fan Gysbert Japix n-2 - Tresoar

Over de jeugd van GJ is alleen bekend wat uit zijn afkomst kan worden afgeleid.
Zijn vader, Jacob Gijsberts (voortaan JG), was een even belangrijk als controversieel
man in Bolsward, waar de zoon zijn hele leven op een enkel jaar na heeft doorgebracht
of vlakbij heeft gewoond. Als stadsschoolmeester was GJ al evenzeer aan zijn
vader gebonden als door zijn familiebetrekking. JG werd in 1579 geboren, waarschijnlijk
te Bolsward, uit ouders die tot de ambachtsstand zullen hebben behoord.
Hij werd als kistenmaker ook ambachtsman. Van zijn vakmanschap getuigt de deurpartij
in het Bolswarder stadhuis, maar bovenal het stadhuis zelf, als dit inderdaad
naar zijn ontwerp is gebouwd. Zeker sinds 1623 inde hij daarnaast als collecteur belastingen.
De inventaris van zijn boekenbezit uit 1644 toont bij vergelijking met boekenlijsten
van anderen aan, dat hij een vrij grote belangstelling voor politiek had en
een uitzonderlijk grote belangstelling voor godsdienstige problematiek. Hij was uitgesproken
gereformeerd, zoals ook wel blijkt uit zijn kerkelijke functies van diaken
(reeds in 1607), ouderling (tot 1629) en kerkvoogd (van 1643 tot 1647). Uit zijn huwelijk
met de wellicht iets oudere weduwe Ancke of Antie Willems, dat niet voor 1601
werd gesloten, werd vermoedelijk niet lang na 16-2-1603 GJ geboren. Het gezin bestond
toen voorts nog uit een dochter Antke Piers uit het eerste huwelijk van de moeder,
maar mogelijk nog niet uit een zoon Pier Jacobs, van wie het geboortejaar onbekend
is. In 1608 werd het gezin uitgebreid met een tweeling: een jongen, Willem, en
een meisje, Jancke. De kinderen bleven allen in huis, tot Pier in 1624 schoolmeester
in Hichtum, Burgwerd of Hartwerd werd, alle drie dorpjes onder de rook van Bolsward.
Nog geen jaar later werd zijn voorbeeld gevolgd door GJ, die schoolmeester in
het iets verderop gelegen en grotere dorp Witmarsum werd. Inmiddels had de vader,
zeker al in 1620, een leerling-kistenmaker in dienst, die ook deel van het gezin ging
uitmaken. Zijn kinderen hielpen hem vanaf het begin bij de administratie van het
collecteurswerk.
Door zijn meestemmen voor nieuwe provinciale belastingen in 1634 maakte JG
zich gehaat bij althans een deel van de Bolswarder ingezetenen. Overal in de provincie
kwam de bevolking uit reactie op de verhoging van bestaande belastingen en de
invoering van nieuwe in opstand. In 1634 werd JG zodanig bedreigd, dat hij ernstig
overwoog zijn collecteurschap op te geven. Door militair ingrijpen van de Staten-
Generaal werd aan de politieke chaos in Friesland een einde gemaakt. JG bleef collecteur,
tot hij in 1644 failliet werd verklaard en tijdelijk gevangen gezet. Zijn huis
werd verkocht en omdat zijn vrouw het jaar ervoor was overleden en de beide nog inwonende
kinderen inmiddels ook een eigen gezin hadden gesticht, heeft een van de
kinderen hem toen wellicht in huis genomen. In 1647 kochten ze hem in het plaatselijke
gasthuis in. Daar overleed hij in 1653.
Naast de problemen rond zijn collecteurschap is er nog een ander, minstens even
ingrijpend conflict in het leven van JG geweest. In de machtsstrijd tussen stadhouder
en oude adel (waarvan de leden als grietmannen voor het grootste deel op het platteland
woonden) speelden de steden een belangrijke rol, omdat de stadhouder door
zijn recht tot benoeming van magistraatsleden daar veel invloed had. Op de golven
van het belastingverzet kwam het in veel Friese steden in 1635 tot de onwettige verkiezing
van een nieuwe magistraat en gezworen gemeente, ook in Bolsward. Tot de
woordvoerders van de nieuwe machthebbers in Bolsward behoorden de beide predikanten,
van wie vooral Sixtus Hommius zich roerde. JG daarentegen was - sinds
490
wumkes.nl