It wurk fan Gysbert Japix n-2 - Tresoar

een van zijn studenten liet verdedigen). Van die vijf is het na Haantjes 1929 en Kalma
1938 de derde dissertatie over literaire aspecten van het werk van de dichter.
Ter oriëntatie volgt eerst een overzicht van vroegere visies op het werk van GJ en
van richtingen in het onderzoek. De oordelen over het werk van GJ tot ca. 1770 - studies
zijn er dan nog niet - geven de indruk dat ze gedacht zijn vanuit een zelfde visie.
Verandering wordt zichtbaar in een gedicht van Simon Stijl uit 1777. In de oordelen
tot ca. 1770 zijn drie elementen aan te wijzen: 1. GJ is als dichter rijk aan geest en vinding;
2. zijn werk is elegant en kunstig; en 3. het werkt met affecten. Samen roepen ze
het beeld op van een geleerd dichter, zoals Grimm 1983 die tekent aan het voorbeeld
van Opitz.
In de GJ-studie, die met Wassenbergh 1793 begint, blijft voorlopig dezelfde visie
nog gangbaar. GJ wordt gezien als een klassiek dichter, die beoordeeld wordt volgens
de klassieke poëtica. Nieuw is echter de opvatting dat natuur en eenvoud kenmerkend
zijn voor zijn werk. Het gekunstelde, dat daarnaast wordt onderscheiden,
wordt aan de slechte invloed van Gabbema, een vriend van de dichter, toegeschreven.
Het natuurlijke wordt opgevat als een eigenschap van het Fries en de Friezen
(zo reeds bij Stijl in 1777) en gelijkgesteld met Griekse eenvoud. Er is reden om aan te
nemen dat Wassenbergh met zijn studie van GJ stelling nam tegen niet-nationale
tendensen in de nieuwe kunstopvattingen van iemand als Hiëronymus van
Alphen.
Halbertsma's visie, neergelegd in diverse publikaties sinds 1824, wijkt niet principieel
af van die van zijn onmiddellijke voorgangers. Wel zijn zijn standpunten meer
uitgesproken. Hij ziet GJ als een bondgenoot in de strijd tegen wat hij domme regels
noemt, die de taal zijn opgelegd en die het Fries tot een patois degraderen. Hij versterkt
de nationale tendens door GJ ten slotte uitsluitend te zien als "eene incarnatie
van den Frieschen geest". Mede daardoor en door de veronderstelling dat het werk
veel gelezen was, ontstaat het idee dat GJ een volksdichter was, of althans als dichter
voor het volk begonnen was. Daarnaast komt tegen het einde van de negentiende
eeuw met Buitenrust Hettema belangstelling voor de psychologische verklaring van
het werk op. Haantjes 1929 verklaart GJ's dichterschap uit goddelijke roeping en
toont zich daarin een vertegenwoordiger van de protestants-christelijke dichters van
het tijdschrift Opwaartsche Wegen. Kalma 1938 "versteht" à la Dilthey GJ als een tragisch
dichter, in wiens werk liefde de belangrijkste kracht is. Kalma en Haantjes maken,
evenals Folkertsma 1946 en Langvik Johannessen 1960, een tegenstelling tussen
mens en kunstenaar en herinneren daarmee aan de antithetische opvatting van de
mens, zoals die in de Duitse Barokstudie uit de eerste helft van de twintigste
eeuw voorkomt.
Een nieuwe richting in het onderzoek ontstaat onder invloed van W.Gs. Hellinga.
Zijn historisch-filologische aanpak vindt rond 1950 toepassing bij A. Wadman en later
ook bij A. Feitsma, die met name in literatuursociologische vragen geïnteresseerd
is. Nieuw is ook het speurwerk dat G.N. Visser sinds 1966 verricht naar literaire parallellen
en voorbeelden uit een groot aantal Europese talen van de zestiende en de
zeventiende eeuw. Sinds de tijd van Wassenbergh was daar niet veel meer aan
gedaan.
480
wumkes.nl