It wurk fan Gysbert Japix n-2 - Tresoar

nyske karakter fan syn wurk. Skaaimerken fan it útsprutsen literêre karakter fan it
wurk lykje my ek it allegorisearjen, personifiearjen en pastoralisearjen ta, en fierders
de literêre ympuls dy't faak it ûntstean fan in tekst ferklearret.
De (pear) Bolserter eleminten yn Friesche Tjerne en Sjolle Kreamer, dy't yn it oare
wurk amper mear foarkomme, soenen in útsûndering wêze kinne, as se net earder
neffens it gebrûk om de stof "nae slants gelegenheyt te verduytschen" as literêrkonvinsjonele
oanpassingen oan pleatslike omstannichheden te ferklearjen wienen.
Sa'n soarte fan oanpassing, no fan de hardersfiguer dy't in man fan it lân wurdt, hat
mooglik ta it ûntstean fan figueren as Sjolle en Tjerne laat, en yndirekt ek ta dy yn de
petearen 29, 30 en 31, dy't as literêre fuortsettingen fan Sjolle en Tjerne op te fetsjen
binne. In oare útsûndering lykje de brieven te foarmjen. Ik bedoel no net dy oan
Gabbema, dy't trouwens hast allinne oer literatuer geane, mar de rymbrieven yn de
Friesche Herder, it gedicht oan Fonteyne as reaksje op it tastjoeren fan poëzy fan Sibylle
van Griethuysen (tekst 36, bis. 83), en it wurd foarôf. Dêr sitte yn alle gefallen in
pear - al binne it ek stereotipe - taspilingen op it persoanlike libben fan de skriuwer
yn (cf. 5.3.2.6), mar by brieven is dat eigen oan it genre, dat ek hjir oerhearsket de yndruk
fan literêre utering. Sels neamt GJ as motyf foar syn dichtsjen de eare fan it
Frysk en miskien rjochte er him ek wier wol foaral op taalbou en taalútdrukking. Yn
syn Nauwkeurigen Needer-lander, in wurd foarôf foar 't neist by in foarnommen
útjefte fan syn psalmen (cf. 5.3.2.3), skriuwt er net sûnder humor dat er om in goeie
stavering "geploeght ende gepooght [heeft] als Icarus na 't wieck-wispelen ende
Phaëton na 't karre-mennen" (277,18-20). Fansels koe dat ek net oars, omdat er yn in
taal skreau dy't amper in skriuwtradysje (mear) hie, mar út it mear as ien kear feroarjenyn
syn stavering (cf. Feitsma 1974, bgl. 293-301) blykt de wierheid fan syn wurden
noch namste mear. It wie ek net allinne de stavering dy't yn taal syn niget hie. Ut it
neidwaan fan de bewegings fan in hynder yn de To-hæcke fan tekst 42 (87-88) - in bekend
motyf yn santjinde-ieuske poëzy, nei it foarbyld fan Vzrgûms.Aeneis 8,596-597 -
of fan lûd en beweging fan 'e brûzjende see yn tekst 46.37, 536 ) sprekt in selde artistike
taalopfetting as dy't ik yn 'e Personele vertôninge yn it útbyldzjen fan de tiden fan it
jier waarnim (5.3.67.6).
GJ syn oriëntaasje op 'e foarm ferklearret miskien ek de oarspronklikheid dy't
yn 'e foarmjouwing fan syn wurk oanwiisd wurde kin. Sa binne my gjin mallen bekend
fan de petearen yn it twadde diel fan 'e FR, dy't har foarm oan in ynterne ûntjouwing
binnen it dichterskip fan GJ sels te tankjen lykje te hawwen. Ek haw ik gjin
foarbylden fine kinnen fan de ôfslutende léste rigel yn in stikmannich koartere fersen,
dy't as in ekstra ôfrûning buten it rymskema en de (mooglike) strofe-yndieling
fait. Sa'n rigel komt foaryn 'e teksten 27,28,37,39,42,61,63,64,76 en 78. 537 ) In dúdlik
gefal fan keunstige foarmjouwing, dêr't hy fierder yn gong as oaren, binne ek de
ljedderpatroanen yn de dialoochlieten 6 en 13 (5.3.6.6).
Ien eigenskip lykwols is der, dy't ik net ûnder fakmanskip bringe kin, teminsten
net yn de hjir brûkte betsjutting fan technyske feardigens. Dat is de humor, dy't jin
foaral yn gedichten út it earste diel fan de FR opfalt, yn it bysûnder ek yn de bewurkingen
nei Roemer Visscher, krekt as soe foar GJ - en oare santjinde-ieuske dichters?
- leafdespoëzy him der by útstek ta liend hawwe om geast en fernimstigens oan
sjen te litten. Mar ek yn fersen as Reamer in Sape en de Personele vertôninge ûntbrekt
de humor net.
468
wumkes.nl