Untitled

N A G E L A T E N
LEERREDENEN
V A N
G. J. ZOLLIKOFER,
PREDIKANT DER EVANGELISCH
HERVORMDE GEMEENTE TE
LEIPZIG.
In het Nederduitsch vertaald.
A G T S T E STUK.
T E A M S T E R D A M ,
By' de Erven P. MEIJER EN G. WARNARS.
M D C C X C I V .

I N H O U D .
EERSTE LEERREDE.
» E P A A L I N G D E R N E N K E £ E L D E N
M E N S C H E L Ï K E G E L U K .
EüANC. VAN LUKAS Hoofdft. Xfl, V S. I5.
t Is niet in den overvloed gelegen, dat iemand leeft uit
zyne goederen.
BI. i.
TWEEDE LEERREDE.
N A A U W K E U R I G E R Ï E Ï A A I I N O D E R D E N K ­
B E E L D E N V A N 'T C E E N G E W O O N L Y K
V E R H E V E N E N G E R , N G , G R O O T
E N K L E I N G E N O E M D W O R D T .
EuANd VAN LUKAS Hoofdfl. XVI. vs. 15.
Gy ** die uiélm rechtvaardigt «fc, de menleken •
ar God kent u we Harten. Want dat Jmg is onder
He menjchen, is een grouwel voor God. 2 ?.
DER-

I N H O U D .
DERDE LEERREDE.
H E T O N D E R S C H E I D T U S S C H E N W E L -
V A A R D E N G E L U K .
SPREUKEN VAN SALOMON HOOfdll. III. VS. 21.
Myn zoon, laat zy, (de wyjieid) niet afwyken van uwe
oogen; bewaar de beflendige wysheid en bedachtzaam­
heid (of: 'en gy zult gelukkig en voorzichtig worden.)
VIERDE LEERREDE.
B E S C H O U W I N G D E R B R O N N E N V A N H E T
M E N S C H E L Y K G E L U K .
PSALM XXXIV. vs. 9.
Smaakt en ziet, dat de Heer goed is. 73.
FT F D E LEERREDE.
D E G E N E U G T E N D E R D E U G D .
SPREUKEN VAN SALOMON. Hoofdfl. III. vs. 17.
Haare wegen zyn wegen der lieflykheid, en alle haare pa­
den vrede. 99.
ZES-

I N H O U D .
ZESDE LEERREDE.
Q O R Z A A K E N , W A A R O M V E E L E D E U G D "
Z A A M E M E N S C H E N ZO W E I N I G G E ­
N O E G E N G E N I E T E N .
SPREUKEN VAN SALOMON Hoofdfl:. III. vs. 17.
Haare wegen zyn wegen der lieflykheid, en alle haare paden
vrede.
ZEVENDE LEERREDE.
H E T G E D R A G V A N E E N ' V R O O M M E N S C H
IN V O O R S P O E D E N IN T E G E N S P O E D .
BRIEF VAN JAKOBUS, Hoofdfl:, V. vs. 13.
Is iemand onder u in lyden , dat hy hidde: is iemand
goeds moeds, dat hy pfalmzinge. 155.
A G T S T E LEERREDE.
W A A R O M H E E F T ' E R N I E T M E E R D E R G E '
L U K O N D E R ONS P L A A T S ?
EUANG. VAN LUKAS, Hoofdfl. XII. VS. 15.
Ziet tos, en v.'acht u van de gierigheid: want het is niet
in den overvloed gelegen, dat iemand leeft uit zyne
goederen. ' 17g.
NE-

I N H O U D .
NEGENDE LEERREDE.
O0E2AAKEN VAN HET. GEBREK AAN GE­
LUK ONDER DE MENSCHEN.
SPREUKEN VAN SAIOMON Hoofdfl. III. vs. 21.
Laat gy (de wysheid) niet afwyken van uwe oogen; be­
waar de bejlendige wysheid en bedachtzaamheid; (of:
en gy zult gelukkig en voorzigtig worden.) 205.
TIENDE LEERREDE.
OORZAAKEN VAN HET GEBREK AAN GE­
LUK ONDER DE MENS C HEN.
SPREUKEN VAN SALOMO, Hoofdfl. Hl. vs. 21.
Laat zy (de wysheid ~) niet afwyken van uwe oogen; bewaar
de bejlendige wysheid en bedachtzaamheid; (of: en gy
zult gelukkig en wys worden.) 227.
ELFDE LEERREDE.
HET HEILIGE AVONDMAAL EEN CHRIS-
TELYK VREUGDE BI AAL.
BRIEF AAN DE ?t L?«PENSERS Hoofdfl. IV. vs. 4.
Verblydt u in den heere allen tyd: wederom zegge ik:
vtrblydt u. 249_
EER-

EERSTE -LEERREDE.
BEPAALING DER DENKBEEL-
DEN VAN HET MENSCHE-
LYKE GELUK.
Tekst. .
EüANG, YAN LUKAS HoofJft. XII. VS. 15.
t Is niet in den overvloed gelegen, dat iemand leeft uit
xyne goederen.
VIII. STUK. A

ö (jjod, eeuwige, onuitputbaare bron van
alle leven, van alle vreugde en van alle geluk,
van u ilroomc leven, en vreugde en geluk op
uwe gamfche onrneedyke fchepping af. Alles,
wat gy, Algoede, gefchaapen hebt, hebc gy
tot geluk gefchaapen, en uwe wysheid mist
haar oogmerk nimmer. Zo verfcheiden de
wegen zyn, langs welken gy uwe fchepfels tot
hunne verordening leidt, zo zeker bereiken wy
dezelve, vroeger of laater, op deeze of op
geene wyze. Ook ons, uwe kinderen op aar­
de, hebt gy, goedertiercnite Vader, tot het
geluk verordend, ons voor hetzelve vatbaar ge­
maakt, en ons niet minder menigvuldige dan
ryke bronnen, in ons en buiten ons, ontfloo-
ten, en aangeweezen, waaruit wy vermaak en
genoegen kunnen fcheppen. Voor geen van
allen zyn deeze bronnen volflrektlyk gelloo-
ten, geen van allen fchept te vergeefs uit de-
zelven. Mogren wy flegts allen ons geluk daar
goeken, waar het werkeiyk te vinden is, en de
maat daarvan, die gy voor eenen ieder van ons
befchikt hebt, zo dankbaarlyk, zo blymoedig-
lyk genieten, en zo waardiglyk gebruiken, als
A a uwe

4 BEPAALING DER DENKBEELDEN
uwe oogmerken en ons welzyn vereifchetl !
Mogten wy dat geene , 't welk werkelyk men-
fchelyk geluk is, gelyk ook den weg, die der-
waards leidt, fteeds beter kennen, fteeds naauw-
keuriger beoordeelen, en van den fchyn en de
misleiding onderfcheiden, en op deezen weg
fleeds voorzigdger leeren wandelen ! Mogten
wy ook thans, nu wy deeze zaaken tot het on­
derwerp onzer overdenkingen neemen , zulks
met die opmerkzaamheid en dien ernst doen,
die aan de belangrykheid van het onderwerp be­
antwoorden. Laat uw licht ons verlichten, en
uwe geest ons bellieren en leiden. Laat de
waarheid onze vooroordeelen en misvattingen
verbannen, en geef, dat wy haare aanwyzin-
gen en voorfchriften gewilliglyk volgen. Wy
bidden u hierom in den naam van onzen Heer
en Heiland Jefus Christus, en roepen u verder,
in vertrouwen op zyne beloften, aan: Onze Va­
der enz.
Naar geluk, myne aandachtige Toehoorers!
naar geluk verlangt en (treeft alles, wat leeft
en denkt; het kind en de jongeling, gelyk de
man en de grysaart; de ruwe, woeste natuur­
mensen ,

VAN HET MENSCHELYKE GELUK. 5
rnensch, gelyk de meer befchaafde en gepolyste
burger; de onweetende, gelyk de onderweezene;
de ligtzinnige, gelyk de bedachtzaams;
hy, die over hec geluk nagedacht en deszelfs
vcrfcheidene bronnen onderzogt heeft,
gelyk hy, voor wien de naam en het denk'
beeld daarvan als onbekende vreemde zaaken
zyn. Iedereen wil van zyn leven en van de
vermogens, die hy in zich ontdekt, een vrolyk
genot hebben; iedereen zo veele goederen,
zo veele aangenaamheden en geneugten
genieten, als hy kennen en verkrygen kan;
iedereen heeft een afkeer en vliedt voor alle
onaangenaame, fmertelyke denkbeelden en gewaarwordingen
; iedereen wil integendeel zo
wel de fomme als de levendigheid en kracht
zyner aangenaame denkbeelden en gewaarwordingen
vermeerderen. De een doet zulks met
bewustheid en overleg; doch de ander volgt
daarby eeniglyk eenen inwendigen, onwederitaanbaaren
aandrang, een verward gevoel. De
een gaat daarby naar beginfels en met bepaalde
oogmerken te werk; doch de andere laat
zich blindeling van de indrukfelen en den invloed
der uiterlyke dingen, of van zyne eigene
zinnelyke, dierelyke gewaarwordingen lei-
A 3 den,

Ö BEPAALING DER DENKBEELDEK
den. Allen loopen naar hetzelfde doel: doch
de wegen, die zy derwaards inflaan, loopen
zeer verwyderend van elkander. Niemand mLc
ook geheel zyn doel: maar de meesten berei­
ken hetzelve langs zeer moeijelyke wegen, ra
een lang en gevaarlyk omdoolen, na veele ver­
drietige mislukkingen; bereiken het flechts laat,
flechts zeer onvolkomen, en verdriet en fmert
kenmerken de meeste fchreeden, die zy der-
waards doen.
Doch hoe natuurelyker den rnensch het wen-
fchen en ftreeven naar geluk is; hoe onaf-
fcheidlyker zulks met alles, wat hy denkt, en
wil en doet, vereenigd is: des te meer ligt 'er,
onbetwistbaar, aan gelegen, dat hy hetzelve de
behoorlyke richting geeft; zulk eene richting
naamelyk, in welke hy zynen wensch het ze­
kerst, het veiligst, het volledigst bereiken kan.
Elk rnensch, welk dien trap der menfchelyke be-
fchaafdheid bereikt heeft, dat hy over geluk en
ellende, en over derzelver middelen en bron­
nen rfadenken kan, en zich dikwyls en drin­
gend genoopt gevoelt om zyne aandacht op
deeze onderwerpen te vestigen, kan zich hier­
omtrent geenzins met duistere en verwarde be­
grippen vergenoegen. Anders zou hy zig nog .
ver-

VAN HET MENSCHELYKE GELUK» 7
verder van dat doel verwyderen, dan zyn min­
der befchaafde, geheel zinnelyk natuurgenoot.
Hy moet integendeel van deeze gewigtige on­
derwerpen , fteeds duidelyker en naauwkeuri-
ger denkbeelden trachten te verkrygen. Wy,
myne aandachtige Toehoorers! wy ftaan op
deezen trap der befchaafdheid: als menfchen,
die de vermogens van hunnen geest kennen en
weeten te gebruiken; en als Christenen, die
een verhevener licht herhaald en op den weg
der waarheid gebragt heeft. Laaten wy onze
voorrechten handhaaven, en ons juiste denk­
beelden van het menfchelyke geluk vormen. Dit
is het oogmerk myner tegenwoordige leerrede.
V Is niet, zegt de Zaligmaaker in den tekst,
't is niet in den overvloed gelegen, dat iemand
leeft uit zyne goederen, de rnensch is niet door
den overvloed alleen gelukkig. Deeze betui­
ging van onzen Godlyken Leeraar wyst ons
het fpoor, op welk wy ons geluk te zoe­
ken of niet te zoeken hebben. Laaten wy dit
fpoor volgen, en omftandiglyk onderzoeken:
Waarin ons geluk bejlaa of niet beftaa, wat
daartoe noodzaakelyk en wezenlyk behoore of
niet, en langs welk een weg wy veiligst tot het­
zelve komen kunnen.
A 4 Lou-

ö BKPAALING DER DENKBEELDEN
Louter onderwerpen van nadenken, die gewislyk
alle onze opmerkzaamheid en hartelykfie
deelneeming verdienen.
V Is niet in den overvloed gelegen, dat iemand
(gelukkig) keft uit zyne goederen; derhalven
beftaat het menfchelyke geluk niet in de bezitting
van uherlyke goederen, niet in rykdom en
overvloed, niet in hoogheid en magt, niet in alle
zulke dingen, die tot den aardfchen welfland
gerekend worden. De ondervinding leert ons
immers, dat men alle deeze dingen bezitten,
dat men dezelve in eene ruime, overvloejende
maate bezitten, en echter ongelukkig zyn; en,
dat men daarentegen alle deeze dingen geheel-
Jyk of grootdeels ontbeeren kan, en echter gelukkig
zyn. Of, zyn dan alle, zyn wel de
meeste ryken en grooten en magtigen indedaad
gelukkig? Zyn zy gerust, vergenoegd, weltevreden?
Hebben zy werkelyk een vrolyk genot
van 't geen zy hebben en bezitten? Vinden
zy in deszelfs genieting en gebruik al dat
geene, 't welk zy 'er van hoopten en verwachtten?
Genieten zy het zonder vrees en
zorgen? Beveiligen deeze voorrechten hen tegen
alle ongemakken en onaangenaamheden des
levens, tegen fmerten en ziekten, tegen de
uit-

VAK HET MENSCHELYKE GELUK. .9
:
uitwerk fels van nyd en jaloersheid, tegen het
verwoestende geweld van ongeregelde en ver-
derflyke hartstogten ? Worden niet zeer dik-
wyls hunne behoeften flechts des te menig-
vuldiger en grooter, hunne wenfchen en be­
geerten des te heviger en onverzaadlyker, naar
maate zy meerder middelen en gelegenheden
hebben, om geene en deeze in te willigen,
en aan haare onbegrensde eisfchen het oor te
leenen? Neemt hunne afhangklykheid van an­
deren , hunne dienstbaarheid, hunne wezenlyke
flaaverny, niet menigwerf naar de zelfde maa­
te toe-, naardat zy meerder dingen en perfoo-
nen ter bevrediging hunner lusten en ter vol­
voering hunner oogmerken noodig hebben ?
Zyn wel aan den anderen kant alle de zulken
ongelukkig, die in eenen geringen ftaat leven,
die van tydelyke goederen en uiterlyke voor­
rechten ontbloot zyn? Zyn daardoor alle, zyn
daardoor zelfs veele bronnen van genoegen,
voor hun geflooten? Zyn kalmte des gemoeds ,
vergenoegdheid, blydfchap , voor hun onbe­
kende en vreemde zaaken? Genieten zy dezel­
ve niet dikwyls tot eenen veel hooger trap,
-veel onbekommerder en vryer dan die gewaan­
de gunstelingen van het geluk ?. Worden zy niet
A 5 juist

10 BEPAALING DER DENKBEELDEN
juist door de geringheid en onvermaardheïd
van hunnen ftaat voor duizend gevaaren en be­
kommeringen bewaard? Hebben zy niet alles,
wat natuur en Godsdienst den rnensch en den
Christen ter genieting aanbieden, met den ryk-
ften en magdgften gemeen? Is niet gewoon-
lyk hunne fmaak minder bedorven, en hun
vermogen van gewaarworden fterker en leven­
diger? Hangt niet hun geluk veel minder van
toevallige en veranderlyke dingen af? Kan men
niet meestal een veel onvervalschter genot van
zyn leven en zyne krachten in ftilte en in een­
zaamheid hebben, dan in het gedruisch en ge­
woel der waereld? Neen, myne geliefde Vrien­
den! uiterlyke welvaart, rykdom, overvloed,
hoogheid, magt, luister en pracht zyn wel in
en op zichzelve beftaanbaar met het geluk, zy
fluiten hetzelve niet altoos buiten; zy kunnen
integendeel, juist beoordeeld en wel gebruikt
wordende, hetzelve als middelen bevorderen;
maar zy zyn 'er geene noodzaakelyke, geene
wezenlyke vereischten toe. Hun gemis heeft
niet, altoos, heeft zelfs niet in de meeste ge­
vallen , gebrek aan geluk ten gevolge. Dit
kan zeer wel zonder die heftaan, en vindt zeer
dikwyls zonder die plaats. Onze eigene op»
mer-

VAN HET MENSCHELYKE GELUK. II
merking en ondervinding laaten hieromtrent geen*
twyfel over. ,
t Is' niet in den overvloed gele­
gen, dat iemand gelukkig leeft uit zyne goede­
ren.
Even zo weinig, myne aandachtige Toehoo-
rers! wordt 'er ook tot het menfehelyke ge­
luk vereischt, dat ons alle onze onderneemin­
gen wel gelukken, dat alle onze ontwerpen en
oogmerken uitgevoerd, alle onze wenfehen ver­
vuld , alle onze lusten bevreedigd worden. Maar
al te dikwyls zyn onze lusten laag en verderf-
lyk, onze wenfehen dwaas, onze oogmerken
en ontwerpen nadeelig voor ons en voor ande­
ren, onze onderneemingen onrechtvaardig, of
onverltandig, of onmogelyk. Zonder de me­
nigvuldige bepaalingen, die ons door de na­
tuur en den loop der dingen, onder Gods al-
regeerende Voorzienigheid , gefield worden ,
zou 'er gewisfelyk veel meerder kwelling en
verdriet, kommer en ellende onder de (terve-
lingen gevonden worden; en nimmer zouden
fchepfels, die niet verder zien dan wy, onge­
lukkiger zyn, dan als hun alles naar wensch
ging. Zonder de menigvuldige verhinderingen
en zwaarigheden, die wy op de waereld ont­
moeten, zonder den tegenftand, die ons tel­
kens

12 BEPAALINë DER. DENKBEELDEN
kens ophoudt en tot nadenken en overleg noodzaakt,
zonder de frnertelyke ondervindingen,
die wy zo dikwyls van onze zwakheid, van
onze overyling, van onze onweetendheid er»
dwaasheid, en feilbaarheid hebben, zouden wy
nooit verftandig en wys worden, nooit onze
bekwaamheden en vermogens juist beoordeelen
en op de beste wyze gebruiken * nooit den
fchyn van de waarheid, de gedaante van het
wezen van malkanderen onderfcheiden, en derhal
ven nooit ons geluk op vaste, duurzaame
grondflagen leeren bouwen. Neen, ook mislukte
poogingen en onderneemingen, ook verydelde
ontwerpen en oogmerken, ook onvervulde
wenfehen en onvoldaane begeerten zyn
met het menfehelyke geluk zeer wel beftaanbaar.
Daardoor worden oriteibaare, veel grooter
en aanhoudender onheilenen fmerten, verdrietlykheden
en teleurfïellingen van ons. verwyderd,
of afgewend. Daardoor worden wy
in het gebruiken en toepasfen van onze vermogens
op de beste wyze geoefend, en dezelve
krygen daardoor langs hoe juister en
vaster plooi. Daardoor verkrygt onze reden
fteeds meer en meer heerfchappy en vermogen
op onze zinnelykheid , en by elke fchrede,
waas*

VAN HET MENSCHELYKE GELUK. 1$
waarmede wy de volmaaktheid naderen, naderen
wy tevens tot het geluk. Daardoor leeren
wy eindelyk het doel, waarnaar wy llreeven,
en den weg, die derwaards leidt, fteeds
beter kennen, en op deezen weg fteeds omzig;iger
en bedachtzaamer wandelen.
Hieruit volgt, dat het menfchelyke geluk
geenzins gelegen is in eenen (laat van enkel
aangenaame denkbeelden en gewaarwordingen,
veel minder nog in de genieting van enkel
verrukkende vermaaken en levendige geneug'
ten. Het eene en het andere zou met onze
natuur en met de natuur der overige dingen
, die ons omringen en waarmede wy in
verband ftaan, handtastelyk ftryden. Een ligchaam,
dat uit ftof gevormd, dat volgens zyne
natuur verwoestbaar is, dat zo ligt befchadigd,
gekwetst, vernield kan worden; eene
woonplaats, die aan zo veele veranderingen
en afwisfelingen onderworpen , waarop alles
onbeftendig, alles als in eene geduurige eb-
»be en vloed is; een geest, die, ten opzigt
van kundigheden en vermogens , zo beperkc
is, die zo dikwyls doolt en mistast, en wiens
werkingen in zo menigerlei opzigt van dat aardfche,
broofche ligchaam afhangen ; een leven
»

14 BEPAALTNG DER DENKBEELDEN
ven, dat zo menigvuldige behoeften heeft en
ons zo veel pligten oplegt, waaraan wy niec
dan met groote moeite en arbeid voldoen
kunnen; eene famenleeving van menfchen ein-
delyk, die even zo beperkt, even zo zwak
en gebreklyk zyn als wy zeiven : dit alles
maakt het volftrekt onmogelyk , dac wy en­
kel aangenaame denkbeelden en gewaarwor­
dingen hebben , of eenen ftaat van onafge-
brookene , langduurige , verrukkende genoe­
gens, vooronderfteld zulk een ftaat mogelyk
ware , zouden kunnen verduuren. Wy zei­
ven en alle dingen, die ons omringen, zou­
den geheel anders gefteld; wy zouden geen
menfchen, onze woonplaats zou geenzins de
aarde, onze goederen en bezittingen zouden
«.iet vergangklyk, onze kundigheden en ver­
mogens zouden veel uitgebreider en onaf-
hangklyker moeten zyn, indien 'er zulk een
toeftand zou plaats hebben. Al wie derhal-
ven dit mede tot het menfchelyke geluk re­
kende en daarna flreefde, zou zichzelven mis­
leiden en een fchaduwbeeld najaagen, 't welk
hy nooit zou kunnen bereiken.
Neen , myne aandachtige Toehoorers! om
het gezegde kort by een te vatten, het men-
Jche-

VAM HET MENSCHELYKE GELUK. 1$
fchelyke geluk hangt veel meer af van 'f
geen wy zeiven zyn, van V geen wy denken ,
gevoelen en willen, dan van U geen buiten
om is, of van de uiterlyks goederen en voorrechten,
die wy bezitten: hetzelve hangt veelmeer
van het gebruik en de aanwending onzer
vermogens zelf, en van de manier cn wyze,
waarop wy ze aanwenden en gebruiken,
af , dan van 't geen wy 'er mede uitvoeren
en tot ftand brengen: en hetzelve beflaat in
het overwigt onzer aangenaams denkbeelden
en gewaarwordingen boven de onaangenaame.
Indien 'er orde en rust in ons binnenfte, in
onze gedachten en gewaarwordingen, in onze
wenfehen en begeerten heerfchen, kan ons
geene foort van wanorde en verwarring van
buiten werkelyk ongelukkig maaken, fchoon
zy wel ons genoegen verminderen en ftooren
kunnen: indien wy onze vermogens door
dezelve aan te wenden ontwikkelen en oefenen
, en zulks met bewustheid en overleg
doen, gevoelen wy, dat wy verflandiger, bekwaamer,
volmaakter worden , dat wy van
den eenen trap der befchaaving opklimmen
tot den anderen, en dit gevoel moet 'ons
zelfs dan vermaak verfchaöen, als wy niet
al-

ïtf BEPAALING DER DENKBEELDEN
alle de veranderingen buiten ons voortbrengen
, om welke voortebrengen wy in ieder
byzonder geval onze krachten infpanden : indien
wy eindelyk meer goeds dan kwaads
ondervinden en genieten; onze vermogens
meermaalen gebruiken dan niet gebruiken kunnen;
meerder gelegenheden en middelen dan
verhinderingen en tegenftand tot onze befchaaving
en volmaaking ontmoeten ; en meerder
oorzaaken hebben, om met onszelven en met
onzen toeiïand te vreden dan te onvreden te
zyn; krygen daardoor onze aangenaame denkbeelden
en gewaarwordingen het overwigt op
de onaangenaame ; en hoe aanmerklyker die
overwigt is , des te grooter en volkomener
is het menfehelyke geluk , zo als het zelve
hier op aarde kan genoten worden. Zo menigvuldig
en verfcheiden het getal , de menigte
, de levendigheid en' de fterkte der
aangenaame en onaangenaame denkkeelden en
gewaarwordingen in der menfchen zielen zyn:
even zo menigvuldig en verfcheiden zyn ook
de trappen van het geluk , dat zy genieten.
Eene volftrekt zuivere en onvervalschte gelukzaligheid
is eeniglyk den volraaaktfen
Geest eigen. Hoe grooter de afftand van
eem-

VAN HET IWENSCHELYKE GELUK. If
ge foort en klasfe van wezens van deeze
hoogde volmaaktheid is; des te grooter is
ook de vermenging van het goede en het
kwaade, van het aangenaame en het onaangenaame
, in hunnen toeftand en in de begrippen
«n gewaarwordingen, die zij daarvan
hebben : Het menfchelyk geluk befbat derhalven
niet in de uiterlyke welvaard , niet in
de vervulling van alle onze wenfehen en bedoelingen,
niet in een onafgebrooken genot
van vermaaken en geneugten, maar in eenen
toeftand, die ons meer vermaak dan verdriet,
meer genoegen dan ongenoegen, meer aangenaame
dan onaangenaame denkbeelden en gewaarwordingen
verfchaft.
En op welk eene wyze ontflaat, waarop
grondt zich dit overwigt van kt goede boven
het kwaade, van het aangenaame boven hel
onaangenaame in der menfchen zielen? Waarop
rust derhalven hun geluk? Het gronde
zich , het rust op wysheid, op deugd , op
godvrucht. Deeze, myne geliefde Vrienden.'
zyn de drie voornaamfte en rykfle bronnen
der menfchelyke gelukzaligheid. Laaten wy
deeze bronnen wat van nader by befchouwen,
haare heilzaame krachten omftandiger
VIII. STUK. B on-

18 HEFAALING DER DENKBEELDEN
onderzoeken, en nagaan, welk eene betrekking
en welk eenen invloed zy op ons geluk
hebben.
De eerfte bron , de eerde grond van het
menfchelyke geluk is wysheid: dat is , het
goede gebruik van het verftand en de juiste
toepasfing van hetzelve op alle belangen, bezigheden
, voorrechten en goederen, geneugten
en rampen deezes levens. Deeze wysheid
leert ons de dingen die ons omringen, waarmede
wy te doen hebben, die wy genieten
of ontbeeren, naar welke wy ftreeven of niet
ftreeven, volgens hunne wezenlyke waarde
beoordeelen, en ze dermaate hoogfchatten,
of gering achten, dermaate beminnen en zoeken
, of dermaate verfoeijen en ontvlieden ,
als met hunne waarde , hunne verordening ,
hunne betrekkingen tot ons en anderen en
tot het geheel , waarvan zy en wy leden
zyn, overeenkomt. Zy leert ons den fchyn
van de waarheid, de gedaante van het wezen,
het oogenbliklyke vermaak van duurzaamer
geneugten, de voorbygaande dikwyls heilzaame
verdrietlykheden van de wezenlyke ellende
, het middel van het oogmerk, de bezitting
van het genot en gebruik onderfchei-
den:

VAN HET MENSCHELYKE GELUK. tfy
den : Zy leert ons elke zaak houden voor
't geen zy wezenlyk is, voor zo ontbeerlyk
of voor zo onontbeerlyk, voor zo vergangk*
lyk en onbeftendig, of voor zo onvergangk-
lyk en duurzaam , voor zo gewigtig en
groot, of voor zo onbeduidend en gering ,
voor zo begeerenswaardig , of voor zo on-
verfchillig , als zy volgens haare wezenlyke
natuur en gefteldheid en de gantfche uitge-
, ftrektheid haarer gevolgen en uicwerkfelen is.
En indien wy dit leeren, myne aandachtige
Toehoorers ! welk eenen invloed moet dat
niet op ons geluk hebben ! Hoe zeer moet
het ons nieï den weg tot dczelfs heilig­
dom gemakkelyker en effener maaken! Hoe
veel zeldzaamer zullen wy ons dan in on­
ze verwachtingen te leur gefteld zien ! Hoe
veel zeldzaamer onze krachten te vergeefs
infpannen , en onze oogmerken mhfen! Hoe
veel zeldzaamer ons over 't geen ons en an­
deren overkomt bevreemden, ongeduldig mor­
ren! Hoe veel ligter dat, 't welk flechts den
fchyn van het goede heeft , ontbeeren, en
dat, 't welk alleen volgens het uiterlyke aan­
zien , of den eerden indruk kwaad is, ver-
draagen! In hoe volkomener eene maate het
B 2 goe*

o BEPAALING DER DENKBEELDEN
goede, 't welk in zichzelve goed is en blyft,
genieten! Is niet het gemis van deeze wysheid
, van deeze naauwkeurige beoordeeling
van de waarde der dingen, eene der voornaamfte
bronnen aller verydelde verwachtingen,
aller mislukte vooruitzigten, aller kwellingen,
aller vruchtelooze onderneemingen en
poogingen, van alle berouw en kommer, van.
alle onvergenoegdheid en ellende der menfchen
? Zy zoeken 't geen nergens te vinden
is, of zoeken het ter plaatfe, daar hec
niet gevonden worden kan, zy verwachten
van menfchen en zaaken veel meer , dan de
eene en de andere in ilaat zyn te leveren;
zy jaagen eiken bedrieglyken hersfenfchim ,
ieder ydele fchaduwe zo' yverig na , als of
zy de zaak zelve vervolgden, en barsten dan
in bittere klagten uit, als zy hunne dooling
te laat ontdekken. Wilt gy deeze misiïappen
op den weg des geluks vermyden , ö
rnensch! ftreef dan naar wysheid en verftand,
laat dezelve u vergezellen en geleiden ; en
gy zult weinig vergeeffche fchreden naar dit
wit doen.
Eene andere bron, een andere grond van
het menfchelyke geluk is de deugd: de over-
hjt'1-

VAN HET rvTEN'SCHELYKE GELUK. £1
hellende, heerfchende liefde tot alles , wat
waar en fchoon, billyk en goed is, de beftendige
bereidwilligheid, om overeenkomstig
met de waarheid, de orde, de natuur en de
betrekkingen der dingen te handelen, en den
wil van God te volbrengen. Deeze deugd
brengt 'alle onze neigingen in overeenftemming
en orde, bepaalt ze alle op de beste,
waardigite, duurzaamfte dingen , brengt ze
alle in den vereischten plooi , en verfterkt
en verzwakt ze zodanig, als de gefteldheid
en het gewigt der zaak vereifchen. De
deugd beveiligt ons voor duizend dwaaze,
kinderachtige wenfehen, voor alle ydele buitenfpoorige
begeerten, voor ongeregelde, onftuimige
driften ; zy brengt ons ter heerfchappy
over onszelven en de uiterlyke dingen
, en leert ons van alles, wat wy hebben
en wat ons ontmoet, een goed, in elk
geval het beste gebruik maaken. En hoe
veel, boe oneindig veel gewinnen wy daardoor
niet ten opzigte onze? gelukzaligheid !
Wat al oorzaak en van kwelling , van kommer
en verdriet, van ontevredenheid vervallen
'er niet, indien noch nyd, noch trotschheid,
noch eigenbaat, noch hebzucht, noch laage
B 3 ee;r-

fla BEPAALING DER DENKBEELDEN
eergierigheid het hart vernaauwen en vergiftigen
! En wat al bronnen van genoegen
openen zich niet, daar befcheidenheid en
liefde , daar edele, grootmoedige gevoelens
en neigingen het gebied voeren ! Hoe veele
dingen kan niet de deugdzaame zonder kwelling
ontbeeren! Hoe veele andere zonder grievend
verdriet verliezen ! Hoe gaarne onderwerpt
hy zich niet aan alles, met welk eene
weltevredenheid befchouwt hy niet alles , 't
welk met de wetten der goede orde, met
de wetten van het grootst mogelyk goed
overeenkomt! Hoe vermenigvuldigt, hoe veredelt
hy niet zyne geneugten , zyne vreugde
, zyne voordeden , door het aandeel , 't
welk hy neemt in de geneugten, in de vreugde,
in de voordeden zyner broederen-! Hoe
weinig moeite kost het hem niet, voor anderen
te verdraagen , te lyden , te werken ,
en hoe aangenaam zyn hem niet dikwyls de
offers, die hy aan het algemeene welzyn,
die hy aan het geluk van den eenen of den
anderen zyner medemenfchen toebrengt! Ja,
hoe minder 'deugd, des te meerder ellende;
hoe meerder deugd, des te meerder geluk.
Beide neemen fteeds ia de zelfde evenredig-

VAN HET MENSCHELYKE GELUK. 23
digheid toe; beide zyn vatbaar voor eene
vermeerdering tot in 't oneindige.
De derde bron, de derde grond van het
menfchelyke geluk is de godvrucht , of de
deugd, die zich op de godsdiendigheid grondt,
die alles uit gehoorzaamheid jegens God, en
uit liefde tot God doet en verdraagt, ontbeert
en geniet. Deeze beveelt ons alles,
het kvvaade zo wel als het goede, het onaangenaame
zo wel als het wenfchelyke, in
zyne afhangklykheid van God befchouwen,
alles als inrichtingen en fchikkingen zyner
opperde Wysheid en goedheid, als onfeilbaare
middelen ter bereiking zyner alles bevattende
oogmerken, als wegen ter hoogde
volmaaktheid eerbiedigen. Deeze leert ons
in alles , wat gefchiedt en, niet gefchiedt,
wat ons en anderen wedervaatt, zo wel in
't kleine als in 't groote, zo wel in den duisterden
nacht der tegenfpoeden als in den glans
des geluks, den wil en de hand van onzen
hemelfchen Vader als heilig en onberispelyk
aanbidden, én van hem enkel goed en altoos
het beste verwachten. Zy opent ons vooruitzigten
in eene betere waereld, daar Gods wegen
met de menfchen niet langer beneveld zyn,
B 4 daar

M BEPAALING DER DENKBEELDEN
daar wy den famenhang onzer lotgevallen beter
inzien, daar veele oncrustende zwaarigheden en
raadfek ontknoopt worden, daar in 'teind enkel
waarheid, enkel orde, en gelukzaligheid heerfchen
zullen, voor uitzigcen, die reeds, hier de waarde van
al het goede, dat de vroome geniet, zeer vermeerderen,
en het gewigtvan het kwaade, dathy
.aiec en ondervindt, aanmerkelyk verminderen.
Ja, in zyne oogen krygen de meeste dingen een
geheel andere gedaante. Hem verfchrikken
buizend vreesfelyke verfchynfelen en gebeunenisfen
niet, die anderen vervaard maaken ea
ontrusten. Voor hem veranderen veele bepaa.lingen
en bezwaarnisfen in weldaaden, veele
rampen in geneugten, veele onheilen in bronnen
van grooter geluk. De duisternis zelfs
wordt dikwyls licht voor hem; en hy ontdekt
oorzaaken en beweegredenen tot gerustftelling
en weltevredenheid, daar anderen enkel ftof tot.
klaagen en jammeren vinden. Zo zeker is ds
godzaligheid ook in dit opzigt tot alle dingen
nuttig, en de fterkfte grondflag, de rykfle bron
der menfchelyke gelukzaligheid.
Ja, voor u, wysheid, deugd en godvrucht.'
voor u willen wy ons hart ontfluiten, gy zuk
snze leidsvrouwen en gezellianen op den weg
des.

VAN HET IVTENSCHELYKE GELUK. ffiC
des geluks zyn. Gy zult ons juist oordeelen,
roet beleid kiezen, voorzigtig handelen leeren.
Gy zult licht in ons verftand, rust en vrede in
ons hart, waarheid in onze gedachten en gewaarwordingen
, orde en overeenftemming in
ons geheel gedrag veroorzaaken. Gy zult ons
onze vermogens en onze verordening leeren
kennen, ons de eerfte op de beste wyze doen
gebruiken, de laatfte langs den recbrften weg
doen naderen. Vol vertrouwen en moed willen
wy, van u geleid en beftuurd, onzen loop
naar het doel voortzetten, en kunnen ons dan
zo wel van deszeifs bereiking verzekerd houden
, als of wy het reeds bereikt hadden. Amen.
B 5 TW&Er

TWEEDE LEERREDE.
NAAUWKEURIGER BEPAALING
DER DENKBEELDEN VAN 'T
GEEN GEWOONLYK VER­
HEVEN EN GERING,
GROOT EN KLEIN
GENOEMD
WORDT.
Tekst:
EUANG. VAN LUKAS Iïoöfdft. XVI. VS. 15.
Gy zyt, die uzelven rechtvaardigt voer de menjchen •
maar God kent invc harten. Want dat hoog is onder
(ie menjchen, is een grmwel voor God.

6 Cjfod! gy alleen zyt groot, en uwe groot­
heid is onbefchryflyk! Alleen eeuwig, alleen
onafhangklyk, alleen volmaakt, de bron van
alle beftaanlykheid, van alle leven, van alle
kracht, van alle fchoonheid, van alles, wat in
den hemel en op aarde groot en verheven is
en. genoemd wordt! U aanbidden hemel en aar­
de , engelen en menfchen, u aanbidden ook wy
met den hoogflen eerbied als den boven alles
verhevenen, als den Oneindigen, den Eenigen,
den Onvergelykelyken. Ja, wy gevoelen het,
dat wy voor u niets zyn, niets hebben en niets
kunnen, en dat alles, wat ons omringt, flechts
eene flaauwe, geringe fchaduwe uwer heerlyk-
.heid en grootheid is. ó Mogt dit gevoel der
waarheid nimmer in ons verzwakt of ontzenuwd
worden! Mogt het ons altoos de befcheidenheid
en ootmoedigheid leeren, die onze natuur en
onze betrekking tot u ons voorfchryven! Moge
het ons tegen alle misleidingen van het fchitte-
rende en glinsterende beveiligen, waarmede de
zinnelyke, aardfche, wisfelvallige dingen ons
zo dikwyls verblinden en tot dwaalingen en
dwaasheden vervoeren! 6 God! wy zyn hier
voos

$0 BEPAALING DER DENKBEELDEN
voor uw aangezigc vergaderd, om over deeze
zaaKen na te denken en fchyn en waarheid van
eikanderen te leeren onderfcheiden. Laat uw
licht ons verlichten, en uwen geest onzen geest
verheffen en verfterken. Laat zich dat geene,
't welk onder de menfchen groot of klein, ver­
heven of laag genoemd wordt, in zyne waare
gedaante aan ons vertoonen. Geef,.dat wy hét-
zelve naauwkeurig kennen en beoordeeten, en
daaromtrent nooit andere gevoelens voeden, en
ons daaromtrent nooit anders gedraagen, dan met
deszelfs waare gefteldheid overeenkomt. Leer
óns allen als wyzen én als Christenen daar over
denken, en leid ons daardoor op den weg der
wezenlyke volmaaktheid en gelukzaligheid. Wy
bidden u hierom in den naam van Jefus Chris­
tus, onzen Heer, en roepen u verder, in ver­
trouwen op zyne beloften aan: Onze Vader enz.
De wezenlyke waarde der dingen te kennen,
en ze naar dezelve te beoordeelen, dit, myne
aandachtige Toehoorers! is de grond van alle
wysheid, van alle deugd, van alle gelukzalig­
heid. Zonder deeze kennis zyn wy een prooi
der

VAN HET VERHEVENE EN GERINGE, SHZ. $1
der dwaaling, een fpel onzer driften, en nooic
zeker voor fchadeiyke misdagen en afdwaalingen.
En indedaad, myne aandachtige Toehoorers!
waarom moet de rnensch zyn oordeel zo dikwerf
herroepen en zyn gedrag zo dikwerf veranderen
; waarom zich zo dikwerf over het eene
en het andere voor zichzelven en voor zyne medemenfchen
fchaarnen; waarom vindt hy zo zelden
het genoegen, de voordeden, de rust, de
tevredenheid, die hy zoekt; waarom wordt hy
zo dikwyls in zyne Verwachtingen bedrogen;
waarom worden zyne ftrelendfte vooruitzigteö
zo zelden volkomen vervuld; waarom verfoeit
en vliedt hy zo dikwyls heden, 't geen hy gis»
teren op zo hoog eenen prys Melde, en waarnaar
hy met zo veel yver ftreefde; waarom is
hy thans zo begeerig naar dat, 't welk hy voorhenen
niet achtte; waarom anders, dan omdat
hy de waarde van alle deeze dingen niet kende,
ze niet volgens haare wezenlyke waarde beoordeelde
en behandelde, maar ze voor iets anders
hield, dan zy werkelyk zyn? Ja, dit is wysheid
, myne aandachtige Toehoorers! waare, algemeen
nuttige wysheid, wysheid, die ter juiste
beftiering des levens en tot een blymoedig
genot van deszelfs goederen onontbeerlyk is,
dat

$a 8EPAALING DER DENKBEELDEN
dat men elke zaak houdt, voor 't geen zy i$J
het groote voor groot, het kleine voor klein,
het verhevene voor verheven, het laage voor'
laag, dac men het eene, niet vergroot en het andere
niet verkleint, het eene niet boven maate
verheft, en het andere niet te laag vernedert.
Iemand, die dit in alle gevallen deed, zou nimmer
door den fchyn en de gedaante bedrogen
worden; zou nimmer .een ydele, bedrieglyke
fchaduwe, of eene fchoone, onbereikbaare herslènfchim
najaagen; zou nimmer zyne krachten
in vergeeffche poogingen verfpillen, en nimmer
over bedrog en misleiden, nimmer over teleurgeftelde
verwachtingen en verydelde vooruitzigten
te klaagen hebben. Zyn oordeel zou even
zo zeker en met zichzelf overeenftemmend zyn
als zyn gedrag, en weltevredenheid en gerustheid
zouden zyne onaffeheidlyke medegezellinnen
zyn op den weg des levens. Kunnen wy
deezen trap van wysheid en geluk, in onzen
tegenwoordigen toeftand niet bereiken , myne
aandachtige Toehoorers! zyn wy in alle deeze
opzigten meer of min aan doolingen onderworpen
, omdat wy allen meer of min onder
de magt der zinnelykheid ftaan: wy kunnen en
moeten echter allen die volmaaktheid hoe langs
hoe

'vAisr HP.T VERHEVENE EN GERINGE, e'flZ. |g
hoe meer trachten te bereiken. Wy kunnen en
behooren allen wysheid te leeren , en voor
het daarop gevestigde geluk meer en meer
vatbaar te worden. Deeze is onzer aller voornaamfte
verordening op aarde , en gelukkig
zyn wy, indien wy dezelve zo groot en belangryk
aanmerken, als zy werkelyk is! Moge
ik ook door myne tegenwoordige Leerrede
daartoe iets toebrengen.' Myn oogmerk is,
u tot nagedachten op te leiden over eenige
denkbeelden , die met duizend andere naauw
verbonden zyn , en eenen zeer grooten invloed
op onze meeste oordeelvellingen en daaden,
gelyk op de rust van ons gemoed eri
en ons geluk hebben, 't Zyn de denkbeelden
van V geen verheven en laag, groot en klein is
m genoemd wordt. Dat hoog is onder de menfchen,
zegt Jefus in onzen tekst, is een grouwel
voor God. Daarmede leert hy ons uitdrukkelyk,
dat de begrippen en gevoelens der
menfchen aangaande deeze dingen dikwyls onnauwkeurig,
dikwyls geheel valsch zyn, dar
zy dikwyls het lage voor verheven, en het
kleine voor groot houden , en omgekeerd.
Laaten wy derhalven deeze denkbeelden naauwke^riger
trachten te bepaalen, en dan het ge-
VIII. STUK. C fpro,

\>t 1SEPAALING DEIl DENKBEELDEN
fprokene op onszelven ter vestiging van ons
oordeel en ter inrichting van ons gedrag toe­
pasten.
Slechts ééne grootheid , myne aandachti­
ge Toehoorers! is eene volftrekte grootheid;
flechts céne hoogheid is volftrekt, is eene
onbegrensde en onvergelyklyke hoogheid: en
deeze is de grootheid en de verhevenheid van
God , die alle daadelykheid, alle wezenlyk-
heid in zich bevat, van wien alles zynen oor-
fprong rekent, door wien alles beftaat, wat
groot en verheven is en genoemd wordr; die
de grondoorzaak aller dingen, de krachc al­
ler krachten, de Schepper aller wezens, de
Formeerder aller ligchaamen, de Vader aller
geesten is. Ja, gevoel in zyne tegenwoordig­
heid, uwe nietigheid, ó rnensch! werp u voor
hem in het ilof neder, en aanbid hem met
den diepften eerbied als den geenen, die al­
leen groot en verheven is.
Alles buiten God, is flechts by wyze van
vergelyking groot of klein, verheven en laag.
Alles vertoont zich nu eens als groot, dan
weder als klein, nu eens als verheven, dan
weder als gering , en behoort ook nu eens
zo, dan weder anders van ons genaamd en
be«

VAN HET VERHEVENE EN GERINGE, etiZ.
befchouwd te worden, naardat het zich van
de eene of van de andere zyde, in verband
met deeze of met andere dingen , aan ons
voordoej. De Zon is groot, onmeetelyk grooc
in vergelyking van een zandkorreltje, maar
even zo klein in vergelyking met het gantlche
heelal. De mensch is verheven, vergeleken
met den worm, die in het ftof kruipt;
maar even zo gering in vergelyking van eenen
hoogeren, misfchien geheele waerelden bevattenden
Geest. Verheven en laag, groot en
klein zyn derhalven betrekkelyke naamen, dat
is, zulke naamen die de zaaken of den periöonen,
van welke zy gebezigd worden, niec
in en op zichzelven toekomen, maar op an*
dere zaaken of perfoonen en hunne vergelyking
met dezelve doelen, die zekere maat vooronderftellen,
naar welke zy afgemeeten en beoordeeld
worden.
Om dat geen, 't welk verheven en laag,
groot en klein genoemd wordt, naauwkeurig
te waardeeren, of te beoordeelen, komt derhalven
alles op twee zaaken aan. Eerflelyk
cp den maatfaf, by welken men deeze dingen
afmeet., en dan op de manier en wyze, waarop
men ze daarmede vergelykt. Is .de maat-
C % ftaf

3'5 BEPAALING DER DENKBEELDEN
ftaf naauwkeurig; en gefchiedt de vergelyking
bydenzelven omzigtig en onpartydig: dan is ook
bet denkbeeld, dat men zich daarvan vormt,
waar, en het oordeel, dat men-daarover velt 9
juist.
En welke is nu de maaiftaf van 't geen
verheven of laag, groot of klein, onder ds
menfchen is en genoemd wordt? Eenen ande­
ren maatftaf heeft en gebruikt hier de zin-
nelyke, of de vleeschgezinde mensen; eenen
anderen de wyze en de Christen. In de oogen
van den zinnelyken rnensch is alles verheven
en groot, wat zyne zinnen fterker dan ge-
woonlyk aandoet, wat opzien en gerucht
maakt, wat met magt en vermogen gepaard
gaat, of magt en vermogen vooronderiïelt;
alles, wat fchittert en glinstert, verblindt en
bedwelmt; alles, wat den rnensch op de eene
of de andere wyze merkelyk boven zyne me-
demenfehen doet uitmunten , of verheft; al­
les, wat hy met zyn verltand niet bevatten,
of met zyne vermogens niet bereiken kan ;
alles, wat verwondering in hem verwekt, of
vrees en fchrik rondom hem verfpreidt. Daar­
om fchat -hy goud en zilver, rykdom en over­
vloed aan aardfche goederen, uitgebreide be­
zit-

VAN HET VERHEVENE EN GERINGE, enz. 37
zittingen, prachtige kleederen en optooifelen,
eene talryke, fchicterende ftoet zo hoog; daarom
verrukt hem den glans van den troon,
de pracht van het hof, de magt van den
Vorst, de daaden van den krygsman, de gedenktekens
en puinhoopen van den alverwoestenden
dwingeland; daarom laat hy zich zo
ligt van ongewoone verfchynfelen, van ieder
voorgewende heilige verborgenheid , of van
bedriegers misleiden , die op geheime kunsten
en weetenfchappen ftoffen. In de oogen
van den vleeschgezinden rnensch is alles verheven
en groot, wat zyne tegenwoordige geliefkoosde
neiging ftreelt, wat zyne lusten
en begeerten belooft te bevredigen, wat hem
dat vermaak, naar 't welk hy thans met geheel
zyne ziel ftreeft, of dat voordeel, 't
welk hy thans boven alle andere tracht te
verkrygen , verfchaffen of verzekeren kan.
Daarom houdt hy eene en de zelfde zaak of
perfoon nu eens voor gewigtig, dan weder
voor ongewigtig, nu eens voor groot, dan
weder voor klein , nu eens voor verheven,
dan weder voor vernederend, naardat dezelve
zyne drift begunstigt of tegenwerkt, naardat
dezelve zyne begeerte of zynen afkeer, zy-
C 3 neu

g8 BEPAALING DER DENKBEELDEN
nen haat of zyne Jiefde, zyne vrees of zyne
hoop vleit of niet vleit. Aan den anderen
kant is in de oogen van den zinnelyken
en van den vleeschgezinden rnensch alles klein
en verachtelyk, wat de zinnen niet aandoet,
wat in 't verborgene is en gefchiedt, wat in
ftilte werkt, wat den rnensch geene in 't oog
loopende uitfteekendheid boven zyns gelyken
geeft, wat hem in de vergetelheid laat; alles,
wat noch opzien verwekt, noch eer en
roem verfchafc; alles, wat de ryke met den
armen, de fterke met den zwakken , de Heer
met zynen knecht gemeen heeft; alles eindelyk
, wat dwang , bepaaling , infpanning ,
moeite vooronderftelt , of fmert en opofferingen
van ons eischt. Daarom hebben
wysheid en deugd, godsdienftigheid en vroomheid,
fierkte van geest en itüle vrede der
ziel, daarom hebben zelfbeheerfching en gemaatigdheid,
verdraagzaamheid en verzoenlykheid,
een ingetoogen, befcheiden, onopzigdyk,
maar werkzaam en nuttig leven zo weinig waarde
in de oogen van den zinnelyken, of door
ongeregelde driften overheerschten rnensch.
Geheel anders, myne aandachtige Toehoorers!
oordeelt de wyze en de Christen van "t
gejsn

VAN HET VERHEVENE EN GERINGE, etlZ. 30
geen groot en klein, verheven en laag is.
Hy weet, dat de zinnen en drifcen een niet
minder onzekere dan bedrieglyke maaiflaf van
deeze en van elke andere gevleidheid der
dingen zyn, dat zy alles vergrooten of ver­
kleinen, verheffen of verhagen, en zich van
eiken fchyn verblinden , van elke gedaante
misleiden laaten. Hy weet, dat zy gemeen-
lyk geheel eenzydig en hoogst partydig oor-
deelen en beflisfen. Uit dien hoofde neemt
hy de reden en den godsdienst daarby te
hulp ; deezen zyn zyn maatflaf, en dcezen
doen hem , indien zy hem al niet volftrefc?
telyk voor alle dwaalingen beveiligen , toch
nooit gevaarlyk dwaalen. Van het licht der
reden en van den godsdienst verlicht, en van
haare aanwyzingen en uitfpraaken geleid, on-
derfcheidt hy waare en fchynbaare grootheid,
ingebeelde en wezenlyke hoogheid. Hy on-
derfcheidt de uitwendige grootheid en verhe­
venheid van de inwendige, de ligchaamelykc
van de zedelyke, de voorbygaande van de
duurzaame. Nooit verwart hy geene met dee­
ze , of deeze met geene. Altoos geeft hy
bepaaldelyk de voorkeur aan de inwendige
boven de uitwendige, aan de zedelyke bo-
C 4 veg

$0 BEPAALING DER DENKBEELDEN
ven de natuurelyke , aan de duurzaame bo
ven de veranderlyke en toevallige. Sterkte
van geest betekent in zyne oogen meer dan
fterkte van het ligchaam, fchoonheid der ziele
meer dan fchoone ledemaaten, wysheid en
verftand meer dan rykdom en eer, heerfchappy
over zichzelven meer dan heerfchappy
over landen en volken. Het eerde is inwendige
grootheid, het katfte flechts uitwendige,
fn allen fland te vreden , onder
het drukkendfte leed geduldig en ftandvastig,
te midden der verzoekingen en verlok felen
tot zonde aan zyn pligt en de deugd getrouw,
in den overvloed beffcheiden en ingetogen
te zyn , en van alle zyne vermogens
en voorrechten èn goederen, hoe groot
of hoe gering zy ook zyn, fteeds een gemoedelyk
, waardig gebruik te maaken, dit
is in zyne oogen oneindig grooter en edeler
, dan zich nog zo verre door rykdona
en magt boven anderen te verheffen , dan
nog zo veele zwakkeren van zyne loopbaan
te verdringen , en hun zyne overmagt t*
doen gevoelen , dart npg zo onverzettelyk
alle zyne oogmerken en onderneemingen door
te dryven, of nog zo veele menfchen met
'eenen

VAN HET VERHEVENE EN GERINGE, efJZ. 4*
eenen yzeren fcepter te regeeren. Het eer- '
fle is zedelyke, het laatfte flechts natuurely-
ke grootheid en verhevenheid. Alle zyne
geneigdheden en begeerten aan de wetten der
waarheid en der goede orde te onderwer­
pen; altoos te doen, 't geen billyk en goed
en in elk geval het beste is; altoos naar
gegronde beginfels te werk te gaan en waar­
dige oogmerken te volgen ; zyn geheel ge­
drag , zyn huisfelyk , en zyn openbaar le­
ven , met zichzelf te doen overeenftemmen;
en zonder eigenlof, zonder ophef zo veel
goeds te doen, als men in zynen toeftand ,
in zynen kring maar eenigzins kan werken :
dit is in de oogen van den wyzen en den
Christen veel verhevener en grooter , dan
fteden te bedwingen , volken onder 't juk
te brengen, omwentelingen te veroorzaaken,
en den roem zyner daaden van het eene
eind der aarde tot het andere te verfprei-
den , en daarby een flaaf zyner lusten en
driften, of een geesfel en plaag der uien.
fchen te zyn. Het eerfte is duurzaame ,
eeuwig flandhoudende; het laatfte fnel voor-
l ygaande grootheid en hoogheid. Neen ,
Volgens het oordeel van den wyzen en

4* BEPAALING DER DENKBEELDEN
den Christen , is niets groot, niets verhe-
ven , dan 't geen billyk en goed, 't geen
onfchuldig en weldaadig is, 't geen met
den wil van God overeenftemt, 't geen
van hem goedgekeurd en gebillykt wordt ;
niets, dan 't geen den mensch tot zyne
verhevener verordening , *t geen hem tot de
Godheid nader brengt, en zyne gelykheid
met deezen oorfprong aller volmaaktheid
vermeerdert ; niets , dan 't geen zp wel in
den hemel als op aarde, zo wel in de toe-
.komende waereld als in de tegenwoordige ,
zo wel voor den rechterftoei van God als voor
de vierfchaar der geftrengfte reden zyne waar­
de behoudr.
Aan den an leren kant is in zyne oogen
niets klein, niets laag , niets verachtelyk,
'c welk op de natuur van den menech era
der overige wezens gegrond , wat met de
door God vastgeflelde en welgekoozene or­
de der dingen overeenkomt, wat een ge­
volg van Gods wil , een middel ter bevor­
dering van zyne bedoelingen, wat zynen
fchepfelen, zynen kinderen in eenigerhande
opzigt nuttig en heilzaam is; derhalven geen
ftand, geen beroep, geene levenswys, gee­
ne

VAN HET VERHEVENE EN GERINGE, ettZ. 43
ne bezigheid, die in en op zichzelve geoor­
loofd en goed , en in haare uitwerkfelen
weldaadig zyn; geene oefening, geen lyden,
geen onheil, geen gemis, die ten beste van
't algemeen en ter volmsaUng van deszclis
byzondere leden ftrekken. Neen, alleen zwak­
heid van geest, waaraan men zelf fchuid
heeft, en verkeerdheid van het hart; alleen
dwaasheid en zonde ; alleen misdaaden en
ondeugden; alleen het misbruiken of het
niet gebruiken zyner vermogens en voorrech­
ten ; alleen een vadzig, lui, onnuttig, of
algemeen fchadelyk en verderflyk leven; al­
leen ongehoorzaamheid aan God en weder-
fpannigheid tegen de wetten der waarheid ,
en der goede orde: dit alleen vernedert en
fchandvlekt den rnensch in de oogen van
den wyzen en den Christen; dit alleen doet
hem bekrompen en laag denken en handelen;
dit alleen berooft hem van alle wezenlyke
grootheid en waardigheid.
En wat volgt nu uit deeze begrippen van
't geen verheven en laag, groot en klein is?
Hoe kunnen en moeten wy dezelve ter ves­
tiging van ons oordeel en ter bellier ing van
ons gedrag aanwenden?
Wil-

44 BEPAALING DER DENKBEELDEN
Willen wy den naam van wyzen en va»
Christenen handhaven , wy moeten over al­
le deeze dingen geheel anders denken en oor-
deelen, dan 'er de groote hoop der men­
fchen over denkt en oordeelt. Stellingen ge­
lyk de volgende, moeten ontwyfelbaare grond­
regels by ons zyn: Mand en ran-, al wa­
re het ook vorstelyke ftand en koninglyke
waardigheid, bevatten, in en op zichzelve
geene waare , blyvende hoogheid : maar het
algemeen nuttige, edele gebruik, 't welk
men 'er van maakt , verheft des menfchen
geest boven veele anderen, vermydt zyn hare
en zynen werkkring, en verfchaft hem eene
waare, duurzaame uitmuntendheid. Eene
geringe afkomst , een laags ftand , is op
en voor zichzelve niet vernederend, onteerc
den rnensch nimmer, doet hem nimmer in
de oogen van God, of in de oogen van
verftandige geesten , of van wyze menfchen
eenigermaate daalen : maar eene bekrompens
denkwys , laage gezindheden, een laag ge­
drag, zyn indedaad, 't geen zy heeten, en
zyn zulks in alle ftanden, en onder alle ran­
gen van menfchen, zo wel onder de hoog-
fte als onder de iaagfie. —. Magt en ver>
racy»

'VAN HET VERHEVENE EN GERINGE, OlZ. 7($
mogen is geene waare, duurzaam* grootheid,
maar alleen het wyze , weldaadige gebruik »
dat daarvan gemaakt wordt , is iets wezen-
lyk groots. Klein , verachtelyk klein is de
magtigfte dwingeland , de onbepaaldlte Al-
kenheerfcher, die zyn vermogen tot verder­
ven, zyne magt tot onderdrukken aanwendt.
Groot, eerbiedenswaardig groot, is de land­
man , de daglooner, die in zynen naauwen
kring, en met zyne bepaalde krachten zo
veel goeds en nuttigs werkt en bevordert,
als flechts in zyn vermogen is. Ryk-
dom en overvloed, pracht en weelde, maa-
ken in en op zichzelve niemand groot of
verheven; en armoede en behoefte, een be­
krompen ftand en vergetelheid vernederen en
fchandvlekken in en op zichzelve niemand.
De bepaaldfte geest en het bekrompenfte ,
ongevoeligfte hart kunnen met den grootften
overvloed van aardfche goederen, even ge­
lyk een ftoute , edele geest , en een veel
bevattend, gevoelig hart met den drukkend-
ften nooddruft gepaard gaan. Zelden is dat
geene, 't welk fchittert en praalt , 't welk
veel opziens en gerucht maakt, werkelyk
groot en verheven. Waare grootheid en ver-
he-

46 BEPAALING DER DENKBEELDEN
hevenheid ontmoet men meermaalen in de
llilte en in het verborgene , dan op hec
groote fchouwtooneel der waereld, meermaalen
in de laage hut van den wyzen , of
in de kunstelooze wooning van den eenvoudigen
burger, dan in den luister van
he: hof, of op den koninglyken troon.
Dus, myne aandachtige Toehoorers! leerc
ons de wysheid denken en oordeelen over
't geen onder de menfchen verheven en laag,,
groot en klein genoemd wordt. Zo verfchillende
is haar gevoelen en haare uicfpraak
over dit onderwerp van het gevoelen en de
uitfpraak der meeste menfchen. Laaten wy
op haare ftem acht geeven, en ons oordeel
naar het haare richten.
Al uwe grootheid , roept de wysheid den
mensch roe, al uwe grootheid , 't zy natuurelyke
of zedelyke , is flechts by wy-'
ze van Vergelyking zodanig. Vergelykt gy
u by de planten , by de dieren des velds ,
by geheel zinnelyke en verbasterde menfchen,
dan moet gy gewisfelyk befeffen, dat gy
met uitgeftrekter vermogens en voorrechten
begiftigd zyt, en hebt dus reden van u
over deeze vermogens en voorrechten te ver-
heu-

VAN HET VERHEVENE EN GERINGE, etlZ. 47
heugen. Maar vergelykt gy u by verhe­
vener wezens, vergelykt gy u by Jefus Chris­
tus , dat model aller roenfchelyke volmaakt­
heid , dan zal een innerlyk , levendig ge­
voel van zwakheid, van gemis en gebrek
u vernederen en befchaamen. Vergelykt gy
u by de Godheid zelve, dan verdwynt al­
les , wat groot en verheven fchynt l voor
uwe oogen, en gy verliest uzelven met al­
les, wat gy zyt en hebt, geheel en al uit het
gezigt.
Beroem u niet , roept verder de wysheid
den rnensch toe , beroem u niet op uwe
grootheid en verhevenheid, indien dezel­
ve eeniglyk ui-erlyke , toevallige dingen,
voorrechten van uwe geboorte, van uwe
geiialte, van uwen ftand , van uw ampt,
van uw vermogen, of daaden ten grondflag
hebben , die meer opzien en geraas veroor-
zaaken, dan waar geluk bevorderen. Dit al­
les is eene ontleende, geborgde, voorby-
gaande , valfche grootheid en verhevenheid ;
eene grootheid en verhevenheid, die de toets
der reden en het geweld des tyds niet kun­
nen doorftaan, en even zo ligtelyk en zo
fpoe-

$f BEPAALING O Kil DENKBEELDEN
fpoedig weder vervallen en verdwynen, als zy
ontftonden.
Schaam u aan den anderen kant, ó rnensch!
fchaam u niet over uwe geringheid, over uwe
bepaaldheid ep over den geringen luister,
waarin gy leeft, indien dezelve enkel gevol­
gen van uwe afkomst, uwe geboorte, uwe
omftandigheden, uw gemis aan tydelyke goe­
deren, indien zy geenzins vruchten van uwe
dwaasheid of uwe flrafwaardige bedryven zyn.
Een juist denkend verftand , een geest, die
naar eene fteeds toeneemende volmaaktheid
ftreeft, een edel, God en de menfchen lief­
hebbend hart, deeze verfcbaffen u veel meer­
der innerlyke, duurzaame waarde, deeze ver­
heffen u op de ladder der wezens hooger, eri
geeven u eenen aanzienlyker rang onder de­
zelve, dan alle uitwendige voorrechten, hoe
fchitrerende die ook zyn mogen, dan kroo-
nen en fcepters , op de hoofden en in de
handen van dwaazen en fnooden. I n dit op­
zigt is dikwyls toepaslyk 't geen Jefus in on­
zen tekst zegt: dat hoog is onder de menfchen,
is een grouwel voor God,
Neen, Gode, uwen Schepperen Heer, wel
te

VAN HET VERHEVENE EN GERINGE, CHZ. 49
te gevallen, zynen wil te doen en gemeenfchap
met hem te hebben, wys en goed, en
den menfchen, uwen broederen, werkelyk nuttig
te zyn, zoek daarin , en daarin alleen ,
o menfchen! uwe waare grootheid en verhevenheid
, alle uiterlyke, zinnelyke, aardfche
grootheid verzinkt vroeg of laat in den nacht
des grafs en der vergetelheid. Waar zyn de
groote helden, de groote koningen, de groote
ryken der oudheid? Waar is hunne grootheid
en aanzienlykheid? Geene liggen in het
ftof, en deeze zyn verbryzeld , en op zyn
best heeft de gefchiedenis hunne naamen bewaard.
Neen, alleen grootheid van den geest,
alleen grootheid der «el blyft eeuwig, en
vergezelt den rnensch, die ze bezit, van de
eene waereld in de andere , van den eenen
trap van zyn aanweezen tot den anderen.
Naar deeze grootheid, naar eene uitneemende
wysheid, naar eene uitneemende deugd en
vroomheid, daarnaar moeten wy ftreeven, myne
aandachtige Toehoorers! indien wy niet
eene ydele fchaduwe naloopen en ons eenmaal
over onze kinderachtige poogingen
fchaamen , maar in de daad zo volmaakt en
VIII. STUK. D ZO

$0 BHPAALING DER DENKBEELDEN ENZ.
zo gelukkig worden willen, als wy volgens
onze natuur en verordening kunnen worden.
Amen.
DER-

DERDE LEERREDE.
HET ONDERSCHEID TUSSCHEN
WELVAARD EN GELUK.
Tekst.
SPREUKEN VAN SAIOMON Hoofdfl. Hl. vs. au
Myn zoon, laat zy, (de wysheid) niet afwyken van uwe
oogen; bewaar de bejlendige wysheid en bedachtzaam­
heid (of: en gy zult gelukkig en voorzichtig warden.)

o vjyod, gy hebt ons allen tot geluk verordend
, en ons allen voor deszelfs genot vatbaar
gemaakt. Steeds wenfehen en ftreeven wy allen
naar geluk, en fteeds ontfluit ons uwe vaderlyke
Goedheid, zo wel in als buiten ons, de
menigvuldigfte en rykfte bronnen van het zelve.
Mogten wy dezelven flechts niet zo dikwyls onbedachtzaam
en ligtzinnig voorby gaan, maar
'er zo veel vermaak en genoegen uit fcheppen,
als zy ons verfchaflèn kunnen ! Ach! tot nog toe
bedriegt ons menigmaal de fchyn! Tot nog toe
verblinden en verleiden ons menigmaal fchaduwbeelden
van genoegen en geluk, die niet zyn en
niet geeven, 't geen zy voorwenden te zyn en
te geeven! Ja , dikwerf verfpillen wy onze
krachten te vergeefs , en zoeken met eenen vermoedenden,
vruchteloozen yver ons geluk daar,
waar het niet te vinden is. Dikwerf verfoeijen
en ontvlieden wy, als ellende en onheil, dingen,
die wezenlyke weldaaden en duurzaame zegeningen
voor ons zyn zouden. Maar al te dikwyls
volgen wy met kinderachtige drift de fchaduwen
en laaten het ligchaam voorbyglippen.
En dan klaagen wy nogthans over ellende en
gebrek aan geluk als over onvermydelyke onhei-
D 3 len,

54 HET ONDERSCHEID TUSSCHEN
len, als over noorlzaakelyke gevolgen van do
tegenwoordige inrichting der dingen. Neen,
Heer.' gy zyt rechtvaardig, gy zyt de goedheid
en liefde zelve, maar wy denken en handelen
dikwyls als dwaazen, verwarren dikwyls den
fchyn met het wezen, en zoeken niet zo zeer
dat geene, 't welk werkelyk waar en goed is,
en eeuwig waar en goed blyft, als wel dat
geene, 't welk blinkt en fchittert, en ons vlugtige,
voorbygaande vermaaken en voordeelen
belooft, ó God, breng gy zelf ons van deeze
dwaalwegen meer en meer te recht. Leer
ons toch over 't geen ons gelukkig of ongelukkig
maaken kan, juist denken en oordeelen,
en uit beide, met waare, christelyke wysheid,
eene keus doen. Laat uw licht, het
licht der waarheid, ons verlichten , en uw
Geest ons op alle onze wegen leiden en be-
, ftieren. Zegen ter bevo-dering van deeze oogmerken,
de overdenkingen over deeze belangryke
onderwerpen , waarmede wy ons thans
zullen bezig houden; en verhoor ons door Jefus
Christus, onzen Heer, in wiens naam wy
u verder aanroepen en zeggen; Onze Vader
enz.
In-

WELVAARD EN GELUK. 55
Tndien ik, myne aandachtige Toehoorers! het
onderfcheid van eenige weinige woorden en der
zaaken, daarmede aangeduid, die in alle taaien
meer of min verwisfeld en als van eenerlei betekenis
gebruikt worden, voor u zeer duidelyk en
gewigtig maaken kan: zou ik, myns oordeels,
zeer veel tot uwe zedelyke verbetering en tot
uw geluk toegebragt hebben. Deeze woorden
zyn: Voorfpoed en geluk, tegenfpoed en ongeluk,
voorfpoedig en gelukkig, rampfpoedig en ellen*
dig. Dat de zaaken zelve , die daardoor aangeduid
worden, wezenlyk verfchülend zyn, kan
en moet ieder nadenkend rnensch fpoedig inzien.
Maar de nadenkende zo wel als de ombedachtzaame
verwart maar al te dikwerf woorden en
zaaken in zyne gedachten en beoordeelingen,
in zyne gefprekken en bedryven met eikanderen
, en daardoor wordt de eerfle zo wel als de
laatfte, fchoon tot eenen minderen trap, tot
ontelbaare dwaalingen , valfche en verkeerde
oordeelvellingen, misftappen en dwaasheden,
bekommeringen en zorgen vervoerd, «emand,
die deeze verwarring altoos vermydde, ze in zy-
D 4 ne

$6 HET ONDERSCHEID TUSSCHEN
ne gedachten en in zyne gefprekken, in het da-
gelykfche leven en in de beoefening der wee-
tenfchappen vermydde: die in dit opzigt altoos
naauwkeurig dacht en naauwkeurig fprak: zou
gewis elk anderen, die zulks niet deed, in wys­
heid en deugd, in vergenoegdheid en geluk ver­
re overtreffen. De zaak is derhalven wel waar­
dig, dat wy 'er ons eenige oogenblikken mede
bezig houden. Zy fchynt wel enkel woorden te
betreffen: maar 't zyn woorden , wier invloed
op het zedelyke gedrag verbaazend groot is,
die veel, veel meer goeds of kwaads onder de
menfchen flichten, dan men gemeenlyk denkt,
en wier betekenis of gebruik derhalve geen
onderwerp eener enkele weetgierigheid is, maar
met alles, waaraan ons meest gelegen ligt, in
't naauwfte verband ftaat. Mogten deeze aan­
merkingen u tot opmerkzaamheid, tot eene ge­
vestigde opmerkzaamheid op myn tegenwoordig
voorflel en tot eene zorgvuldige gebruikmaa­
king van Hetzelve opwekken ! Ik zal namelyk ,
Het menigvuldig en wezenlyke onderfcheid tus-
Jchen voorfpoed en geluk, en de daarmede ver-
maagfchapte woorden en zaaken nader bepaa-
len, en u vervolgens aanwyzen, welk eenen
keilzaamen invloed het in 't oog houden van
dit

WELVAARD EN GELUK. 57
dit onderfcheid op uwe oordeelvellingen, ge­
voelens en bedryven hebben moet. Indien wy
dus, volgens de vermaaning in onzen tekst,
ook in dit opzigt de wysheid niet van onze oogen
lieten afwyken; indien wy op haare vermaanin­
gen leerden achtflaan en haare voorfchriften
volgen, zouden wy gelukkig en voorzigtig, of
verdandig worden.
Door voorfpoed, myne aandachtige Toehoo­
rers! verdaan wy alle uitwendige goederen en
voorrechten, alle veranderingen en gebeurdte-
nisfen , die met onze wenfehen en inzigren
overeenkomen, die onzen weldand bevorderen
kunnen, die ons de vervulling onzer behoef­
ten , of de wegneeming onzer bezwaarnrsfen
en de ophouding van ons lyden, of middelen
tot gemak, tot vermaak en tot vreugde beloo-
ven ; en hoe grooter en begeerenswaardiger
deeze dingen ons toefcheenen , hoe levendiger
wy hun gemis gevoelden, hoe minder hoop
wy hadden, dat wy dezelve verkrygen zou­
den , en hoe onverwachter zy ons ten deel
vielen: des te grooter is in onze oogen de
voorfpoed, die ons te beurt valt. Tot zulke
uitwendige zegeningen behooren rykdom, over­
vloed, dand, rang, hoogheid, magt, eer, aan-
D 5 zien,

5 8 HET ONDERSCHEID TUSSCHEN
zien , gezondheid , fterkte, een gewenschte
voortgang in onze bezigheden en onderneeming,
redding uit gevaar en nood, het uitvoeren onzer
ontwerpen, het bereiken onzer oogmerken, en
wat van dien aart meer is. Rampfpoed is het
tegengeftelde van dit alles, 't Is verlies van ui-
terlyke goederen en voorrechten, verlies van ge­
zondheid en krachten , van invloed en magt; 'tzyn
onaangenaame ontmoetingen, onverwachte ver­
hinderingen en zwaarigheden, 't zyn fmerten en
ziekten; vyanden en gevaarenen dergelyke.— Ge­
luk en ellende daarentegen is de Haat van genoegen
of van ongenoegen, van tevredenheid of ontevre­
denheid, in welken zich de rnensch bevindt, en
die voornaamelyk door de in hem en o 'er hem
heerfchende gedachten, gewaarA'ordingen, ge­
voelens, wenfehen,neigingen, oogmerken,poo­
gingen, door den trap zyner zedelyke goedheid
en volmaaktheid bepaald wordt. Hieruit blykt
reeds duidelyk , myne aandachtige Toehoorers!
dat voorfpoed en geluk, rampfpoed en ellende
niet noodzaakelyk met malkanderen verbonden,
dat zy niet eene en dezelfde dingen, dat zy veel
meer wezenlyk van malkanderen onderfcheiden
zyn. 'Er zyn eene menigte van gevallen, waarin
iedereen deeze woorden van malkanderen onder-
fcheidt.

WELVAARD EN GELUK. 59
fcheidt, omdat hunne verwisfeling alsdan te in 't
oogloopend ongerymd zou zyn; en juist dit be-
wyst, dat zy werkelyk van malkanderen onder-
fcheiden zyn, en ook in alle andere gevallen be­
hoorden onderfcheiden te worden. Laaten wy
nu deeze verfcheidenheid van nog meerder kan­
ten befchouwen, om ze te duidelyker intezien,
en dan de gewigtigfte gevolgen daaruit afleiden,
die den meesten invloed op onze oordeelvellin­
gen en op ons gedrag kunnen hebben.
Voorfpoed en rampfpoed is iets, dat buiten
ons; geluk en ellende iets, dat in ons is. Rykdom
en armoede, hoogheid en geringheid, gezond­
heid en ziekte, voortgang en tegenftand, zyn
buiten ons, zyn betreklyk tot onzen uiterlyken
toeftand, tot het verband en den famenhang,
waarin wy ons tot de overige menfchen en zigt-
baare dingen bevinden, tot ons ligchaam, dat
geenzins onze perfoonlykheid uitmaakt, maar
eeniglyk de tegenwoordige woonplaats onzer
ziel is, die hetzelve als haar werktuig gebruikt.
Genoegen en misnoegen, weltevredenheid en
verdriet zyn in ons, zyn gegrond op onzen in-
wendigen toeftand, op de denkwyze en den fmaak
van onzen geest, op zyne betrekkingen tot
waarheiden deugd, tot Gcd, zynen Schepper,
en

ÓO HET ONDERSCHEID TUSSCHEN
en tot de onzigtbaare dingen, en het ryk der gees­
ten ; zy zyn onzen geest zeiven eigen, en bepaa-
len zyn wezen, zyn leven, zyne werkzaamheid.
Verder: Voorfpoed en rampfpoed hangen niet
altoos, en nooit gantfchelyk van onszelven, van
ons eigen willen en poogen, maar van duizend toe­
vallige dingen en omftandigheden af die niet in
onze magt zyn, die wy zelden voorzien, zelden
veroorzaaken, zelden volgens onze oogmerken
met malkanderen vereenigen, en even zo zelden
ter bevordering en bereiking van dezelve naar
onze wenfehen gebruiken kunnen. Nooit hangt
het van ons af in welk eenen ftand wy geboren
en opgevoed worden, in welk eene gedaante wy
op dit.tooneel verfchynen zullen; en zelden, ten
uiterften zelden ftaat het eenigermaate aan ons,
zo ryk, zo magtig, zo groot te worden, zo ge­
zond en fterk te zyn, en onzen weg naar het
eene of het andere doej zo onverhinderd te ver­
volgen , als wy wel wenfehen. Noch voorfpoed
noch rampfpoed hangen met 's menfchen zede-
delyk karakter en zedelyk gedrag dermaate fa-
men , dat men van het eene tot de andere beflui-
ten, en beide als oorzaak en uitwerkfel van het
andere zou kunnen aanmerken, 't Zyn voordee-
len en onheilen, die volgens geheel andere, ons
groot-

WELVAARD EN GELUK. 61
grootdeels onbekende, regels door den Vader der
menfchen, onder zyne kinders uitgedeeld worden.
Geluk en ongeluk daarentegen hangen grootdeels,
hangen eenigermaate gant/chelyk van onszelven
af. Naar maate wy dus of anders denken
en oordeelen, dus of anders gezind zyn,
ons op deeze of op eene andere wyze jegens
God en de menfchen gedraagen: zyn wy ook
vergenoegd of misnoegd, weltevreden of verdrietig;
vertoont zich ook alles wat ons omringt,
dus of anders, in eene vrolyke of in eene droevige
geftalte aan onze oogen; veranderen ook
lasten en onheilen in voordeelen en weldaaden,
of integendeel voorrechten en genoegens voor
ons in gebreken en fmert. Zo min het dikwyls
aan ons ftaat, om voorfpoedig , dat is te zeggen,
om ryk, aanzienelyk, vermogend te zyn : zo zeker
ftaat het aan ons, om gelukkig, dat is te
zeggen, om wel te vreden en vergenoegd te zyn
en een vrolyk leven te leiden. Zo min wy alle
onheilen, alle rampen van ons verwyderen en afwenden
kunnen, zo zeker kunnen wy het ongeluk,
of de ellende vermyden, indien wy dit
flechts ernftiglyk willen. Schoon wy niet in
ftaat zyn, om de uitwendige dingen naar ons
welgevallen te veranderen: wy kunnen toch onze

6l HET ONDERSCHEID TUSSCHEN
ze bevat! ingen van dezelven, onze geheel denken
handelwyze in diervoege veranderen, als de
reden en ons eigen welzyn van ons vorderen.
Nog meer. Voorfpoed en rampfpoed zyn iets
voorbygaande, iets hoogstveranderlyk en vergangklyk:
geluk en ongeluk daarentegen zyn veel
duurzaamer en beftendiger. De gedaante en de
waarde der eerften veranderen met elke verandering
van 's menfchen ouderdom, gezondheid,
levenswys, fmaak, uiterlyke verbindtenisfen en
betrekkingen. Naar de verfcheidenheid deezer
omftandigheden verandert dikwyls de voorfpoed
in rampfpoed en deeze in dien. Magt en voorrang
worden dikwyls blinkende ketens, en derzelver
verlies verfchaft vryheid en rust. Is daarenboven
niet alles, wat voorfpoed en rampfpoed
genoemd wordt, aan de grootfte onbeftendigheid,
aan de menigvuldigfte en fnelfte afwisfeling
onderhevig? Is het niet geheellyk tot dit
aardfche leven bepaald? Wordt niet het een en
ander met ons begraaven? Blyft niet het eene
en het andere terug, zodra wy in eenen anderen
ftaat overgaan? Geluk en ellende daarentegen,
hoe veel onveranderlyker en duurzaamer zyn die
niet! Vergenoegen en misnoegen zyn en blyven
eeuwig genoegen en misnoegen, zo wel in het
aan-

WELVAARD EN GELUK.
aandenken als onder het genot. Weltevredenheid
en verdriet zyn en blyven eeuwig weltevredenheid
en ontevredenheid, in eiken ouderdom, in
eiken ftand, by elke levenswys, in elke verbindtenis,
in leeven en in fterven, aan deeze en aan
geene zyde van het graf, in deeze en in de toekomende
waereld. 's Menfchen denkwyze en gemoedsgefteldheid
verandert niet zo ligtelyk als
zyn uiterlyke toeftand. Geene maakt diepere,
duurzaamer indrukfels op zynen geest, dan deeze;
indrukfels, die noch dood noch graf uitwisfchen,
die den rnensch in de eeuwigheid vergezellen
, en daar den grond zyner verhevener gelukzaligheid,
of zyner grooter ellende uitmaaken!
Hoe vooripoedig of hoe rampfpoedig wy
ook zyn , wy houden nogthans eenmaal, wy
houden nogthans fpoedig op zulks te zyn: maar
gelukkig of ongelukkig kunnen wy eeuwen lang
zyn en blyven. Niet de voorfpoed, maar het
geluk gaat met ons in alle toekomende waerelden
en eeuwigheden over: niet de rampfpoed,
maar het ongeluk en de ellende kan ons ook
daarhenen volgen.
Dit is het nog niet alles: Voorfpoed en rampfpoed
zyn van eene bepaalde grootte, hebben
eenen hoogften trap, dien zy niet kunnen te boven

6+ HET ONDERSCHEID TUSSCHEN
ven ftygen. Hoe meer zy denzelven naderen,
des te nader komen zy aan hun einde, des te ze-
kerer en onvermydelykeris de val van den eenen
en het ophouden van den anderen. Be geluk­
zaligheid daarentegen kent geene grenzen, zy
ü even als de volmaaktheid, waarop zy rust,
voor eene vermeerdering en verhooging in V on­
eindige vatbaar. De bronnen van genoegen en
weltevredenheid zyn niet minder menigvuldig
dan onuitputtelyk voor eiken verftandigen geest,
die geleerd heeft dezelve te fchatten en te ge-
bruiken; en haar genot heeft by hem even zo
weinig verzadiging en verdriet ten gevolge, als
de bezitting van den voorfpoed ligtelyk vervee­
ling en walging verwekt. Maar ook de ellende
kan tot eenen hoogen, alle ongemakken en las­
ten des rampfpoeds verre, zeer verre te boven-
gaanden trap ftygen. Zy kan alle bekwaamhe­
den en vermogens van den rnensch overweldi­
gen, en ze alle met fmert en pyn doordringen.
Zy tast hem in zyn binnenfte aan, en is zo
naauw, zo innerlyk met.hem verbonden, als zy­
ne eigene gedachten en gewaarwordingen.
Eindelyk, myne aandachtige Toehoorers!
Voorfpoed is het middel, geluk is het eindoogmerk.
Gelukzaligheid is het doei, waarnaar wy allen
f ftree-

WELVAARS EN GELUK, %g
ftreeven: ellende de afgrond, dien wy allen
trachten te vermyden. Wy zoeken rykdom, eer,
en menigerlei uiterlyke voorrechten , om geluk­
kig te worden; wy vlieden armoede, gering­
heid, verachting en dergelyke kwaaden ,om niet
ellendig te zyn. Wy ftreeven naar die goederen *
en ontvlieden deeze onheilen flechts in zo verre,
als wy ze als gefchikte middelen aanmerken, om
Ons tot dat doel te brengen, of voor dien af­
grond te bewaaren. Zo zeker en wezenlyk der-
halven het middel en het einde, het doel en de
weg naar dat doel van malkanderen onderfchei-
den zyn : niet minder zeker en-wezenlyk zyn
ook voorfpoed en geluk, rampfpoed en ellende
van malkanderen onderfcheiden.
Laaten wy nu uit dit onloogchenbaare en van
zo menigerhande zyden opgemerkte onderfcheid
tusfehen deeze woorden en zaaken eenige der
gewigcigfte gevolgen afleiden, en de toepasfing
daarvan op onze beoordeelingen en op ons ge^
drag maaken.
Een zeer natuurelyk gevolg van het aangewe­
zene onderfcheid, tusfehen. deeze woorden en
tüsfcheh de zaaken, die daarmede aangeduid
Worden, is dit: niet iedereen kan voorfpoedig,
maar iedereen kan gelukkig zyn. Niet iedereen
VIII. STUK. B & 9ri

66 HET ONDERSCHEID TÜSSCHEfï
kan den rampfpoed ontgaan, of alle onheilen
van zich afweeren: maar iedereen kan het ongeluk
vermyden, en zich tegen de ellende beveiligen.
De zaak valt ftraks in 't oog, en heeft
geen bewys noodig. Niet iedereen kan gezond,
fterk, fchoon, ryk, magtig, groot worden Ernaar
iedereen kan redelyk en naauwkeurig leeren denken
en oordeelen, iedereen kan de beste dingen
leeren willen en zoeken; iedereen kan zichzelven
en zyne zinnelyke begeerten beheerfchen ,
naai* de voorfchriften der wysheid Ieeven, zich
aan de deugd en godsvrucht toewyden, en door
dit alles eenen vasten grond tot duurzaame weltevredenheid
en beftendige vergenoeging leggen,
Niet iedereen kan gebrek, verlies, geringheid,
verachting, fmert, dienstbaarheid, onaangenaame
ontmoetingen van zich afwenden: maar iedereen
kan de onaangenaame, heillooze indrukfelen
en uitwerkingen deezer dingen by zich
verzwakken, kan dezelve met geduld en ftand*
vastigheid leeren draagen, kan ze tot zyne zedelyke
verbetering en volmaaking aanwenden ,
en desniettegenftaande eenen vrolyken geest eü
een gerust gemoed blyven behouden. Daar
voorfpoed en rampfpoed van duizend toevallige,
buiten ons beftaande, dingen af hangen; zo hangen

WELVAARD EN GELÜEi Cy
gen geluk en ongeluk van onze eigene keuze,
van ons eigen willen en poogen, van louter dingen
af, die tot onszei ven behooren en waarover
wy boven alle andere dingen het meeste, althans
meer vermogen dan over iets anders hebben.
Een ander gevolg, dat niet minder natuurelyk
uit het gezegde voortvloeit, is dit: de voorfpoedige
is niet altoos gelukkig, en ds rampfpoedigs
niet altoos ongelukkig. Indien ons dit door de
natuur der zaak zelve niet geleerd wierde, zon
echter de gefchiedenis en de ondervinding ons
'er niet aan laaten twyfelen. Of is dan ieder ry»
ke, ieder vermogende, ieder groote, ieder zogenaamde
aanzienlyke, ieder gezonde en fterke
gelukkig? Is daarentegen ieder arme, ieder behoeftige,
ieder geringe, ieder zieke en zwakke,
ieder dienstknecht, iedere dienstmaagd, ieder zo
genaamd gemeen man Ongelukkig? Zyn dan de
eerften altoos weltevreden en vergenoegd, _altoos
opgeruimd en blymoedig; eh de laatlten
altoos'onvergenoegd en ontevreden, altoos neêrilagtig
en bedroefd ? Moe dikwerf benyden niet
de eerften het gunstryker lot der laatften! Hoe
dikwyls wenfehen zy niet hunne fchitterende ellénde,
hunne vergulde ketens tegen de fchyn-»
E a baa-

6$ HET ONDERSCHEID TUSSCHEW
baare behoefte en den onaanzienelyken ftaat def
laatften te verwisfelen ! Hoe dikwerf befchaamt
niet de opgeruimdheid, de bedaardheid van 't ge­
moed , de onbezorgde weltevredenheid der laat­
ften, de verteeren de kwelling en verdrietelyk-
heid, de angstvallige zorgen, die de eerften ver­
volgen ! Neen, hier is het fchynen en het zyn,
de gedaante en het wezen,niet altoos, misfchien
flechts zelden by één. Zo ligt de voorfpoed
en de rampfpoed ons verblinden en misleiden,
even zo ligt verbergen zich het geluk en de
ellende voor onze oogen. De eerften maaken en
beminnen opzien en gedruis; de laatften bemin­
nen en zoeken de ftilte, en verbergen zich gaar­
ne voor het nieuwsgierige oog.
Een derde gevolg uit onze voorgaande aan­
merkingen, is dit: de voorfpoedige kan wel te
gelyk gelukkig zyn, maar hy wordt en is zulks
niet eeniglyk door de bezitting van zynen voor­
fpoed; de gelukkige daarentegen heeft den voor*
fpoed niet noodig tot zyn geluk; hy kan ook zon­
der denzelven gelukkig zyn. Zeker! yk kan de
ryke, de vermogende, de groote ook gelukkig,
hy kan vergenoegd en wel te vreden zyn. Maar
hy is en wordt zulks niet daardoor, ten minsten
wordt hy zulks niet voor eenen langen tyd, niet
op

WELVAARD EN GELUK. ÓO,
op eenen vasten en duurzaamen voet daardoor,
omdat hy ryk, omdat hy vermogend, omdat hy
groot is. Zal hy in dien ftaat gelukkig zyn en
worden, dan moet hy tevens verftandig en wys,
deugdzaam en vroom zyn, dan moet hy edeler,
duurzaamer goederen en voorrechten kennen, bezitten
, genieten, dan moet hy van zynen uiterlyken
voorfpoed het beste, waardigfte gebruik
maaken. Heeft aan den anderen kant de rnensch
door eene rechtmaatige, edele denk- en handelwyze,
door welgeregelde neigingen en poogingen,
door een onfchuldig, deugdzaam leven,
door waare, christelyke godzaligheid, vrede en
rust in zyn binnenfte veroorzaakt en gevestigd,
en zyn hart voor den invloed der liefde tot God
en der menschlievendheid ontflooten: dan behoeft
hy noch ryk, noch vermogend, noch
groot, noch gezond en fterk te zyn, noch andere
uiterlyke voorrechten te bezitten, om gelukkig
te zyn, en hoe langer hoe gelukkiger te
worden. Hy kan alle deeze dingen ontbeeren ,
ze alle verliezen, en nogthans weltevreden en
vrolyk zyn.
Voorfpoed derhalven niet, dit is een vierde
gevolg, voorfpoed niet, maar geluk is het doel,
waarnaar wy ftreeven; tegenfpoed niets maar el-
E 3 Jen-

f8. HET ONDERSCHEID TUSgCIIJKN
lende is het kwaad, dat wy met alle zorgvuldig­
heid vermyden en ontvlieden moeten. Indien,
wy dit onderfcheid niet in 't oog houden, en ons
gedrag 'er niet naar inrichten, dan verfpillen wy
onze krachten te vergeefs, misfen ons oogmerk ,
en zullen vroeg of laat onze dwaaling betreuren.
Dus ftreeven wy dikwyls met onvermoeiden yver
naar rykdom en overvloed, als naar des men­
fchen hoogfte goed. Maar is dan rykdom en
geluk een en het zelfde ? Weeten wy dan van te
vooren, of rykdom en overvloed ons nuttig of
nadeelig zyn, of wy in dien ftaat gelukkig, ver­
genoegd en weltevreden leeven zullen ? Zo fpan-
nen wy dikwyls alle onze krachten in, om ons­
zei ven uit de duisterheid en laagheid te verhef­
fen, en eenen hoogen ftaat te bereiken, even
als of wy in dien hoogen ftaat alleen eerst waa-
relyk gelukkig leeven konden. Maar is dan hoog­
heid en geluk een en hetzelfde. Weeten wy dan
vooraf, of een aanzienlyke of geringe ftaat best
voor ons zy, of wy niet ten toppunt van den
voorfpoed geftegen, onze bedachtzaamheid ver­
liezen en onszelven in fchande en ellende ftorten
zouden ?
Neen, myne geliefde Vrienden i wilt gy van
deeze befpiegelingen het beste gebruik maaken,
ver-

WELVAARD EN GELUK. fl
verwart dan het middel en het eindoogmerk,
het doel en den weg naar het doel niet met malkanderen.
Streeft meer naar het geluk dan naar
den voorfpoed. Befchouwt het eerfte als het
eindoogmerk, den laatften als het middel. Offert
het eerfte nooit aan den laatften op. Vreest
veelmeer voor de ellende, dan voor den tegenfpoed.
Befchouwt geene nimmer als een noodzaakelyk
gevolg van deezen, en deezen nimmer
als eene noodzaakelyke oorzaak van geene.
Merkt uzelven derhalven niet terftond als ellendig
aan, wanneer u eenig ongeval treft; verbeeldt
u toch niet alles, niet het voornaamfte
verlooren te hebben, als gy eenige uiterlyke
goederen en voorrechten verliest; verftopt uzelven
niet alle bronnen van genoegen, zodra toevalliger
wyze fommige derzelver opdroogen of
troebel worden. Maar verheugt u ook niet over
eiken voorfpoed zodanig, als gy u te recht over
een waar, beftendig geluk zoudt mogen verheugen.
Onderfcheidt voorfpoed en geluk, tegenfpoed
en ellende niet alleen in uwe gedachten en
oordeelvellingen, maar ook in uwe onderneemingen
en daaden zorgvuldig van malkanderen. Deeze
is de grond van alle waare wysheid, van alle
echte deugd, van alle duurzaame vergenoeging*
E 4 Neemt,

7* HET ONDERFCHEID TUSSCHEN E N 2.
*
Neemt den zelfden regel in acht ten opzigs
van het oordeel, 't welk gy over anderen velt ;
noeipt zo gy wilt, den ryken,den vermogenden,
den grooten voorfpoedig; maar noemt hem niet
gelukkig. Hy kan by alle zyne voorrechten zo
wel ellendig zyn als gelukkig, indien 't hem aan
wysheid en deugd en godsvrucht ontbreekt. Beklaagt
aan den anderen kant den armen, den behoeftigen,
den geringen als rampfpoedig, ala
eenen rnensch, wiens uiterlyke omftandigheden
niet gunstig zyn, of niet gunstig fchynen te zyn.
Maar beklaagt hem niet als ongelukkig. Hy
kan by al dat gemis nogthans vergenoegd en wel
te vreden zyn, indien hy de wysheid, de deugd
en godsvrucht tot zyne 1
medgezellinnen op den
levensweg heeft. Ó Mogten zy ons allen op ons
effener of ruwer , duisterer of helderer pad vergezellen
en bellieren! Hoe geheel anders, hoe
veel juister zouden wy dan niet rykdom en armoede,
hoogheid en geringheid, gezondheid en
ziekelykheid, leven en dood leeren befchouwen,
beoordeelen, begeeren of ontvlieden, zoeken
en gebruiken! Hoe gewis en zeker het doel de?
gelukzaligheid bereiken! Amen.
FIER-

F1ERDE LEERREDE,
BESCHOUWING DER BRONNEN
VAN HET MENSCHELY-
KE GELUK.
Tekst.
PSALM XXXIV. vs. 9.
Smaakt en, ziet, dat de Heer goe4 is,
E 5

ó Cjf °d , goedertjerene ,' liefderyke Vader,
hoe gelukkig konden wy allen niet reeds hier
op aarde zyn en worden, indien wy alle bron­
nen van vermaak en genoegen, die gy voor-
ons als menfchen en als Christenen ontfliu't,
zodanig waardeerden en zodanig gebruikren,
als met haare verordening en uwen gunsiryken
wil O'/ereenkomftig is! Hoe menigvuldig boe
ryk, hoe onuicputtelyk zyn niet deeze bron­
nen ! Hoe groot is niet het overwigt van het
aangenaame en goede op het onaangenaame en
kwaade, dat in de natuurelyke en in de zede?
lyke waereld, dat in ons en buiten ons plaats
vindt! Ja, allerwegen omringen ons de menig-
yuidigfle, beerlykile bewyzen uwer Vaderlyke
voorzorg en goedheid. Allerwegen zien wy
u, den Algoeden, leven en kracht en duizen­
derlei foorten van genoegen op alle uwe fchep-
fels uuftorten. Allerwegen vinden wy het ge-
rieflyke, het aangenaame, het bekoorende met
het noodzaakelyke en onontbeerlyke op het
naauwite vereenigd. Hemel en aarde, men­
fchen en dieren, natuur en godsdienst, naden-
kan en ondervinding, alles roept ons met lui­
der

f6 ' BESCHOUWING DER BRONNEN
der ftemme toe, dat volmaaktheid en gelukza*
ïigheid het uiterfte, het eenigfte doel is van
alles, wat gy regelt en doet, wat gy befchikt
en toelaat, wat gy ons beveelt en verbiedt,
wat gy ons geeft en onthoudt. Ja, gy wilt,
dat wy allen gelukkig zyn, dat wy het reeds
tegenwoordig, reeds hier op aarde zyn zullen,
en zo wy het niet zyn, is zulks eeniglyk onze
eigene fchuld. Ach , hoe dikwyls nodigen
ons de zuiverfle, rykfte bronnen van vermaak
en genoegen te vergeefs tot haare genieting,
hoe dikwerf vloeien zy ongemerkt en ongebruikt
voor ons voorby, of worden van ons
door dwaasheden en zonden troebel en bitter
gemaakt! ó Mogten wy toch onze rykdommen
beter kennen en waardiger gebruiken!
Mogten wy de menigte en de waarde
der weldaaden, waarmede gy ons eiken dag,
elk uur, zegent, duidelyker inzien, levendiger
befeffen, en u door een even zo blymoedig
als dankbaar genot van dezelven eeren! Zegen
toch, goedertierene God, zegen de bedenkingen
die wy daarover zullen voordraagen. Yaat
dezelve ons op de menigvuldige en ryke bronnen
van geluk, die gy voor ons geopend hebt,
zeer opmerkzaam doen worden, en ons tot
een

VAN HET MENSCIIELYKE GELUK. ' ff
een zeer zorgvuldig, getrouw gebruik van dezelven
opwekken. Wy bidden u hierom, als
dienaars van Jefus Christus, met kinderlyk vertrouwen,
en roepen u verder, ons verlaatende
op zyne beloften, aan: Onze Vader enz.
Maar al te dikwyls, myne aandachtige Toehoorers!
befchouwt zich de rnensch eeniglyk
uit dien hoofde als arm, omdat hy zyne rykdommen
niet kent, of niet geleerd heeft dezelve
te waardeeren en te berekenen. Maav
al te dikwerf houdt hy zich voor niet gelukkig,
of voor ongelukkig, eeniglyk omdat hy
de menigvuldige, fteeds vloeiende bronnen van
vermaak en genoegen, die allerwegen voor
hem openflaan, niet opmerkt, niet acht, en
verre van zich met veel moeite zoekt, 't geen
hem als voor de voeten ligt, en zich voor
hem ter genieting aanbiedt. Maar al te dikwyls
fielt hy eeniglyk byzonder aangenaame
gevallen, byzonder gewenschte en heuchelyke
gebeurdtenisfen, eeniglyk uitneemend aangenaame
denkbeelden, of bekoorende, verrukkende
gewaarwordingen op de lyst der dingen, die

fö BEfCHOüWtNG DER BRONNEEf '
haar zyne gedachten zyn geluk ukmaaken, efl
brengt honderd andere dingen, die hem even
zo wel, fchoon in eenen geringer trap, ver­
maak en genoegen verfchaffen, niet mede in
de rekening. Komt hy hinderpaalen te bo­
ven, overwint hy zwaarigheden, die hy ais
onoverkomelyk en onoverwinnelyk aanmerkte;
wordt hy van zekere bezwaarnisfeh en rampen
bevryd , die hem lang drukten en levendig
griefden ; verkrygt hy zekere voordeden, waar-
haar hy tot hier toe te vergeefs wenschte; wor­
den zekere verlangens vervuld, wier vervul­
ling hem juist niet waarfchynlyk, voorkwam;
hebben 'er zekere gebeurdtenisfen plaats, die
hy wel wenschte, maar naauwelyk durfde ver­
wachten ; geniet hy vermaaken en geneug­
ten, die zyne gantfche ziel vervullen, en hem
in het oogenblik der genieting niets te wen­
fehen overlaaten i ja dan, maar ook flechts dari
alleen , verbeeldt hy zich gelukkig te zyn.
Doch, alle deeze dingen kunnen niet dikwyls
plaats hebben, kunnen flechts zelden gebeu­
ren. Niet alle dagen, zelfs niet alle jaareri
van ons leven op aarde kunnen door zulke
voorfpoedige gevallen, door zulke gewenschte
gebeurdtenisfen, door zulke verrukkende ge-
neug-

VAN HET MENSCHÈLYÈE GËLÜK.
neugten, door zulke aan merk el yke veranderingen
van onzen toeftand en van ons lot onderscheiden
Worden. Derhalven houdt zich de
mensch, in wiens oogen dit alleen geluk is,
misfchien geduurende het grootfte gedeelte zyns
levens voor niet gelukkig, of voor ongelukkig.
En echter ftaan 'er altoos , heden zo
wel als gisteren, en morgen zo wel als heden,
niet minder menigvuldige dan zuivere en
ryke bronnen van vermaak en genoegen, die
hem ter haare genieting nodigen, voor hem
fen nevens hem open. Maar hy acht ze niet,
ziet ze over 't hoofd , gaat ze voorby, of
fchept Zonder duidelyke bewustheid, zondef
overleg, uit dezelven. Willen wy gelukkig
zyn, myne geliefde Vrienden! laaten wy dan
deeze, maar al te gewoone dwaalingen en misflagen
vermyden. Laaten wy tot dat einde
een" beknopt overdag van de voornaamfte bronnen
van ons geluk maaken, en onze wezenlyke
rykdommen berekenen. Wy zullen alles ,'
wat buitengewoon, zonderling en zeldzaam is,
van deeze rekening afkaten , en enkel dat geene
aanftippen, 't welk altoos onder ons bereik
, 't welk altoos in onze magt is, 't welk
ons dagelyks vermaak en genoegen verfchaf-
fen

fb BESCHOUWING DER. BROMNEN
fen kan. Dus zullen wy, volgens de uitdrukking
in onzen tekst, fmaaken en zien, dat de
Heer goed is, dat hy overvloediglyk voor ons
geluk gezorgd heeft.
De zelfbewustheid ; het daadelyk gebruik
onzer vermogens; het genieten van de natuur?
het vermaak der overdenking; het genoegen
der deugd en der weldaadigheid ; de aangenaamheden
van het gezellige, en de zegen van
het huisfelyke leven; de geneugten der godsdienstige
overdenkingen: deeze, myne aandachtige
Toehoorers! zyn de voornaamfte bronnen
van ons geluk; bronnen die voor ons aüén
openftaan , en waaruit wy dagelyks vermaak
en genoegen kunnen fcheppen.
Derhal ven eerftelyk de zelfbewustheid, of de
bewustheid van dat geene, welk wy zyn en '<
welk wy kunnen en behoor en te worden, de bewustheid
der natuurelyke en zedelyke voorrechten,
die wy hebben, der vermogens en
bekwaamheden, die wy bezitten, der verbindtenisfen,
waarin wy ons met God en met de
waereld bevinden: welk eene ryke , nimmer
opdroogende bron van aangenaame denkbeelden
en gewaarwordingen, van geluk, moet dit niet
voor den nadenkenden zyn! Even gelyk het
den

V&N HET MENSCHELYKE SELÜK. Sï
den ryken ftreelt, als hy zyne fehatten over»
ziet, zyne bezittingen afmeet, zyne middelen
tot vermaak berekent ; zo en nog veel meer
moet het den denkenden rnensch verheugen,
als hy de waardigheid zyner natuure befeft, en
zich houdt voor 't geen hy werkelyk is. Maar.
zullen wy uit deeze bron genoegen en vreugde
fcheppen, myne aandach'ige Toehoorers!
dan moeten wy dikwyls onze gedachten over
onszelven laaten gaan, wy moeten niet onder

$2 BESCHOUWING DER BRONNEN
wigen levens! Hoe hoog verhef: my dit alles
niet boven de gantfche levenlooze en dierely-
ke fchepping! Hoe verre zelfs boven een aan-
zienlyk gedeelte myner broederen op aarde ,
die minder gelukkig zyn , dan ik ! En voor wat
al onderneemingen en bezigheden, voor wat
al groote dingen, voor welke eene fteeds
voortgaande ontwikkeling en volmaaking ben
ik niet gefchikt! Hoe verre kan ik het niet in
de kennis der waarheid, in de befluuring van
myzelven en der uiterlyke dingen, in de moei-
jelykfle en edelfle deugden brengen! En zou ik
dit ook zonder innerlyk genoegen, zonder vro-
lyke dankbaarheid jegens God, mynen Schep­
per en Vader, erkennen en befeffèn? En zou
ik my daarover niet dagelyks verheugen, daar
dit alles my wezenlyk toebehoort, daar ik dit
alles op den eenen tyd zo wel als op den an­
deren heb en ben en blyf, hoedanig ook myn
aardfche welfland en myne uiterlyke omftan-
digheden gefield zyn en veranderen.
Een andere bron onzer gelukzaligheid is het
•Menigvuldige daadelyke gebruik van onze be­
kwaamheden en vermogens, en het vermaak,
't welk met de rechtmaatige, nuttige aanwen­
ding van dezelve, en in 't algemeen met een
ar-

VAM HET MENSCHELVKE GELÜK«
•arbeidzaam, bezig leven verbonden is. Wac
al veranderingen en uitwerkingen kunnen wy
allen niet, elk in zynen ftand en in zynen
kring, door onze geestelyke en ligchaamelyke
vermogens dagelyks voortbrengen! Hoe veele,
onszelven en onzen broederen nuttige dingen
beginnen, voortzetten, voleindigen! Wanneer
toch verloopt 'er een dag, op welken wy niet
veel waars, veel goeds zouden kunnen denken
, gevoelen , doen, bevorderen, uitvoeren ?
En indien wy zulks met meerder bewustheid
en overleg deeden; indien wy meer befeften
en bedachten, dat wy de gezegende, de by
uitneemendheid bevoorrechte fchepièlen zyn ,
die dit denken en befeffen en dóen en uitvoeren
kunnen; indien wy daaruit meermaalen de
voortreflykheid onzer natuur , onzer vatbaarheden,
onzer bekwaamheden en vermogens, de
uitmuntendheid onzer verordening afleidden,
en het blyde voorgevoel, de verruklyke vooruitzigten,
die dit ons in het toekomende geeft
en ontfluit, meer aankweekten: hoe zeer zou
zulks de fomme onzer aangenaame denkbeelden
en gewaarwordingen vermeerderen! Hoe
veel geluk zouden wy niet reeds in het behoorlyke
gebruik, en in de verftandige aatt-
F % wen-

$4 BESCHOUWING DER BRONNEN
wending onzer bekwaamheden en vermogens,
zelfs zonder opzigt op de gevolgen, genieten!
Hoe zelden zouden wy ons dan over infpan-
ning, over moeite en arbeid beklaagen! Hoe
veel vermaak zelfs in deeze infpanning, in
deeze moeite, in dezen arbeid vinden! Hoe
gemakkelyk ons by vruchtelooze of vruchte-
loosfchynende poogingen en onderneemingen
gerustftellen met deeze gedachte: Ik heb toch
als een verftandig redelyk wezen gedacht en
gehandeld! Ik heb toch daarby myne uitmun­
tendheid boven de geringer foorten van fchep-
felen en myne vermaagfchapping met de ver­
hevener geesten gevoeld; de plaats my door
den Schepper aangeweezen geen oneer aange­
daan ; de vermogens , die hy my gegeeven
heeft, geoefend, en door oefening verfterkt;
aan myn belchaaving gewerkt, en ben meer
of min de volmaaktheid genaderd! En kan de
verlichte , de nadenkende, de welgezinde
rnensch dit niet dagelyks tegen zichzelven zeg­
gen, en dagelyks uit deeze overdenkingen ge­
noegen fcheppen? Waarmede hy ook zich
voor 't overige bezig houde, waartoe hy zy­
ne vermogens gebruike, 't zy hy 'er .veel of
weinig of zelfs niets mede uitvoere: gebruikt
hy

VAN HET MENSCHELYKE GELUK. 85
hy dezelve overeenkomdig met hunne verorde­
ning en den godlyken wil, en doet hy zulks
met verdand en met overleg, zo heeft hy ze niet
te vergeefs gebruikt, heeft hy daardoor zyne
volmaaktheid bevorderd, en deeze is de recht-
fte, zekerde weg ter gelukzaligheid.
Een derde bron van het menfehelyke geluk ,
die met de laatstgenoemde famenvloeit, is het
overdenken van alles, wat wy zeiven gewaar
worden en denken en doen, van alles, wat wy
zien en hooren, en ondervinden, van alles, wat
ons omringt en wat ons bejegent. Hoe meer
wy alles overdenken : des te meerder licht wordt
'erover alles verfpreid; des te meerder fchrik-
beelden en zwaarigheden verdwynen voor onze
oogen; des te helderer en effener wordt ons le­
venspad; des te meerder verband en orde en
wyze oogmerken ontdekken wy in dat geene,
't welk ons anders zou verbysteren en ontrusten.
Dit overdenken is, indien wy 'er eenmaal in ge-
oeffend zyn en deszelfs zoetheid gefaiaakt heb­
ben, eene altoosvloeijende bron van geluk zo
wel in de diepde ftilte als in het gedruis, zo
wel in de voldrekêde eenzaamheid als in het tai-
rykde gezel fchap, zo wel in den duisterden
nacht als in den glans van het helderde licht, 't
F 3 Is

%6 BESCHOUWING DER. BRONNEW
Is die bron van genoegen, die het minst van ée
uiterlyke dingen, van gelukkige gevallen, afhangt,
die het meest in onze magt is, die altoos
naast by ons ligt, die zeldzaamst en nooit geheel
en al opdroogt, tot wier gebruik wy minst de
hulp van anderen noodig hebben, en wier genot
ons het levendigfte gevoel van onze waardigheid
geeft, ons het verste boven het zigtbaare envergangklyke
verheft, en ons het meeste tot de verhevener
wezens, ja tot de Godheid zelve doet
naderen. Uit deeze bron hebben alle wyzen en
goeden in alle tyden en onder alle volken de gerustheid,
de weltevredenheid, den troost, de
blyraoedigheid gefchept, waardoor zy boven andere
menfchen uitmuntten, waardoor zy zo veel
zonder kwelling en verdriet ontbeeren en verliezen
, zo veel met gelaatenheid verdraagen en lyden,
zo veel rustig en blymoedig doen en uitvoeren,
en in eiken ftand, onder alle afwisfelingen
van het uiterlyke lot, vergenoegd en gelukkig
zyn konden, ö Schept uit deeze bron, gy
allen, die onder befchaafde, verlichte menfchen
leeft, en zo Veele middelen en opwekkingen tot
overdenking hebt. Kweekt uw verftand, kweekt
de vermogens van uwen geest zorgvuldig aan;
fcherpt uwe oplettendheid en uw vermogen van
waar-

VAN HET MENSCHELYKE GELUK. 87
waarneemen op, wacht u voor ligtzinnigheid en
onachtzaamheid; ziet, merkt op, geniet, doet
alles als denkende, redelyke fchepfelen; volgt
elke ftraal van licht, die u treft, elk fpoor der
waarheid, dat gy ontdekt: dus zult gy den drukkenden
last der verveeljng en des verdriets, die
verwoesteresfen der gelukzaligheid, nooit ondervinden;
dus zult gy fteeds weeten bezig te
zyn, en wel op eene aangenaame wyze bezig te
zyn, en, in plaats van uwe dagen als door te
droomen, in de duidelyke bewustheid van't geen
gy denkt en doet, een daadelyk bly genot van
uw leven hebben.
Het vermaak der deugd en der weldaadigheid
is een vierde bron van het menfchelyke geluk,
die voor ons allen open ftaat, en waaruit wy allen
dagelyks fcheppen kunnen. En hoe zuiver,
hoe ryk is zy niet! Welke dag geeft ons geene
gelegenheid, om ons in de eene of de andere
goede gezindheid te verfterken; om den eenen
of den anderen kwaaden lust, de eene of de andere
ongeregelde neiging, de eene of de andere
uitbottende, verderflyke drift te beftryden en te
beteugelen; om de eene of de andere overwinning
op ons zeiven en op de waereld te behaalen;
om ons in de eene of de andere edele
F 4 deugd,

S® BESCHOUWING DER BRONNEW
deugd , in de volbrenging van den eenen of de»
anderen moeijelyken of zwaaren pligc te oefenen;
om Gode en ons geweeten het eene of
het andere op te offeren; en daardoor blyken
onzer braafheid en getrouwheid te geeven, en
daardoor onze zedelyke volmaaktheid te bevorderen
! Welke dag geeft ons geene gelegenheid,
om. aan anderen menigerhande gevalligheden en
dienflen te bewyzen; om hen van menigerhande
bezwaarnisfen en lasten te ontheffen; hier hua
leven, hun werk, hunne bezigheden op menigerhande
wyze te verligten; om nü op deeze,
dan op die wyze, nu meer, dan minder, tot hun
onderhoud , tot hunne vertroosting, toe hun vermaak,
tot hun genoegen toe te brengen;en derhalven
om het geluk en het nut der maatfchappy
in 't algemeen en van veele byzondere leden derzelve
op veelerhande wyze te bemerken! En in«
dien wy de waarde der deugd, de waarde van
een leven, dat het algemeene welzyn bevordert,
erkennen en befeffen, hoe veel waar, zuiver genoegen
moet ons dan niet elke overwinning op
ons zeiven , elke welvolbragte pligt, elke goede
daad, elk welgehruikt vermogen en bekwaamheid,
elke grooter of kleiner vermeerdering van
het- geluk onzer broederen, elke nadering tot de
vol-

VAN HET MENSCHELYKE GELÜK. 8c?
volmaaktheid verfchaffen! En hoe zeer hangt
niet het genot van deeze bron der gelukzaligheid
van ons eigen gedrag af! Hoe veel meer is zy
niet in onze magt , dan alle uüerlyke goederen
en voordeelen, waarnaar men met zo veel yver
ftreeft, en die men nogthans zo zelden verkrygt!
Eene niet minder ryke bron van vermaak

QO BESCHOUWING DER BRONNEN
en der maan, elk jaargetyde, die de geur der
lente, de pracht des zomers, de overvloed van
den herfst, en de grooter rust van den winter in
gevoelige zielen verwekt, en zich dan tot God,
den Schepper, den Beftuurer, den Vader der
waereld verheft, en opmerkt, hoe hy alomme
met zo milde handen leven en kracht, weldaa-
den en geneugten van duizenderlei foort over
zyne fchepfelen uitftort: welke bronnen van ver­
maak worden 'er dan niet allerwege voor hem
geopend! Met hoe veel meer opgeruimdheid en
weltevredenheid moet hy niet den levensweg ver­
volgen, hoe veel meer aangenaame denkbeelden
en gewaarwordingen moeten zich niet voor hem
aanbieden en als opdringen, dan dat hy, dit alles
niet achtende, niet opmerkende , als met geflote-
ne oogen en een verfteend hart tusfchen alle ryk-
dommenen bekoorlykheden der natuur doorwan­
delde, en de fpooren der weldaadige tegenwoor­
digheid van haaren Werkmeester niet erkend een
niet eerbiedigde! Neen, myne geliefde Vrien­
den! wilt gy fmaaken en zien, hoe goed de
Heer zy, dan moetgy omtrent zyn werk, de na­
tuur, volflxekt niet onverfchillig, dan moet der-
zelver menigvuldige, opmerkzaame befchouwing
en derzelve Jlille genieting eene van de voor­
naam-

VAN HET MENSCHELYKE GELUK. 01
naamfte bronnen zyn, Waaruit gy gelukzaligheid
fchept. Deeze bron Haat zo wel voor den ar­
men als voor den ryken, zo wel voor den gerin­
gen als voor den aanzienlyken open, en ver­
kwikt en verheugt iedereen, die verkwikking en
vreugde by haar zoekt.
Voegt daarby eene zesde bron van menfchelyk
geluk, en ik bedoel de menigvuldige aangenaam­
heden en geneugten van het gezellige leven. Ee­
ne bron van vermaak, die voor geenen rnensch
gantfchelyk geflooten is, en die voor ons, die
eenen hooger trap van befchaafdheid bereikt
hebben en in den middenftand leeven, meer dan
voor veele anderen openftaat, indien wy anders
waare gezelligheid kennen , en voor haare edele
geneugten vatbaar zyn. Ja, myne aandachtige
Toehoorers! als wy de gezelfchappen onzer
broederen met eenen geest, die daartoe voorge-
fchikt is, dat wil zeggen, met een gezellig, met
een onbaatzuchtig, goedwillig, liefderyk hart,
met een hart bezoeken, dat aan al het fchoone
en goede deel neemt, wat anderen bezitten,
doen en genieten, met een hart, dat zich gaar­
ne verheugt met de blymoedigen en weent met
de weenenden; indien wy daar komen met oo­
gen , die liever op het goede dan op het kwaa-
de,

0* BESCHOUWING DER BRONNEN
de, liever op de uitmuntendheden dan op de ge-
breken onzer medemenfchen letten, en liever by
de eerfte dan by de Idatfte dildaan; indien wy
in onze verkeering met anderen befcheiden ,
voorzigfig, infchiklyk, dienstvaardig zyn, dat
geene, 't welk wy tot het vermaak der farnert-
Jeeving kunnen toebrengen, 'er gewillig en bly-
moedigaan toebrengen, en dat geene, 't welk
zy ons daarentegen ter vergelding aanbiedt,
dankbaarlyk aanneemen en gebruiken: wat al
bronnen van aangenaame denkbeelden en ge­
waarwordingen ontmoeten wy daar niet! Hoe
veel fchoons en goeds kunnen wy daar niet zien ,
hooren, ondervinden, genieten, geeven en ont­
vangen ! Welk een bekoorlyk fchouwfpel is niet
voor den menfchen vriend de verfcheidenheid der
vermogens, der gaaven, der bekwaamheden,
der uitmuntendheden, der uitdrukkingen van
vreugde en genoegen, die hy onder zyne broe­
deren gewaar wordt! Welke vrolyke vooruitzig-
ten opent hem dit niet ten opzigt van hunne toe­
komende verordening en ftaat! Wat doet het
hem niet al van zulke fchepfelen hoopen en ver­
wachten! Hoe helder draaien hem niet dikwyls
de trekken van het evenbeeld der Godheid, de
blyken hunner verhevener afkomst, die grond-
he?

VAN HET MENSCHELYKE GELUK. 93
fcegtnftfls hunner toekomende grootheid in de
oogen! En welk eenen wellust moet niet dit al­
les aan zyn edel, menschlievend hart verfchaffcn!
En dan nog, myne aandachtige Toehoorers !
het genoegen des huisfdyken levens gelyk ook de
zegen der vriendfehap, welke bronnen van ver­
maak en genoegen ontfluken die niet voor den
rnensch, die ze weet op prys te Hellen en te ge­
bruiken! Welk eene rust, welk eene vryheid,
welk eene aangenaame verkwikking van den last
en de hitte des dags, welk eene belooning voor
den moeilykften arbeid en bezigheden, welk een
menigvuldig, zuiver genot der natuur , der on-
fchuld, der waarheid, wacht niet op hem in den
naauwer kring der zynen, die hy liefheeft, en
van welken hy bemind wordt! Hoe kan daar
zyn hart zich ontiluiten, uitbreiden, mededee-
len, en zich aan elk aangenaam denkbeeld en
gewaarwording, aan ieder edel gevoel van zyne
waardigheid, van zyne deugd, van zyne vorde­
ring in het goede, van zynen getrouw volbrag-
ten pligt, van zyne welvolvoerde taak overgee-
ven! Hoe veel vermaak en genoegen kan hy daar
niet geeven en ontvangen! En hoe veellicht^
hoe veel troost, hoe veel aanmoediging en ge-
tttstftelling vindt hy niet in het genot der vriend­
fehap !

94- BESCHOUWING DER. BRONNEN
fchap! Wat al bezwaarnisfen verligt, wat a!
fmerten verzacht, wat al zorgen en bekommernisfen
verzwakt zy niet! En hoe zeer veredelt
en vermenigvuldigt zy niet alle zyne voordeden
en geneugten! Hoe dikwerf vergoedt niet het
geluk des huisfelyken levens en het genoegen
dervriendfchap het gemis aan alle uiterlyke goederen
overvloediglyk, en maakt den armen en
geringen tot een voorwerp van benyding in de
oogen van den ryken en grooten, die dit geluk
niet kent! En is het niet grootdeels onze eigene
fchuld, dat wy het niet kennen, niet bezitten,
niet genieten, en in het genot daarvan niet
zalig zyn? Kan het den wyzen, den deugdzaamen,
den Christen, die in de daad en in waarheid
een Christen is, wel ooit geheellyk ontftaan?
Draagt hy niet fïeeds de uitneemendfte
vatbaarheden, de grootftegevoeligheid, deovervloedigiïe
ftof daartoe in zich om, en kan 'them
zwaar vallen, de hinderpaalen, die hem belemmeren
, allengskens te boven te komen, en door
zyne zachtmoedige, liefderyke, edele gezindheden
en daaden alles te overwinnen, wat met de
genieting van dat geluk ftrydt?
Daarenboven vertoont zich aan ons, by de
Bafpooring der bronnen van het menfchelyke géluk,

VAN HET MENSCHELYKE GELUK. 9f>
luk, eene der zuiverden en rykflen, ik bedoel
het vermaak der godsdienflige overdenking en
het vooruitzigt op eene eeuwige duurzaamheid en
eeuwige gelukzaligheid. Welk gemis aan uiter­
lyke goederenen voorrechten, welk verlies daar­
van kunnen deeze niet vergoeden ! Welk genot
van het goede verzoeten en verhoogen, welk
gevoel van het kwaade, welk een last des lydens
verzwakken en verligten zy niet! Ja, als ik my
in den geest tot God verhef; als ik alles in zy­
ne af hangklykheid van hem, in zyn verband tót
hem, alles als het werk, als eene regeling, als
eene fchikking zyner handen, als een middel tot
de grootst mogelyke volmaaktheid befchouwe;
als ik de innerlyke, zalige betrekkingen overden-
ke, in welke ik my tot den Almagtigen, Alwy-
zen en Algoeden bevind; als ik dus erken en be-
fef, dat ik zyn fchepfel, zyn onderdaan, zyn
kind, dat ik met de engelen vermaagfchapt en
van goddelyk genacht ben; als ik voor hem, als
voor mynen Vader, die enkel liefde en goed­
heid is, myn geheel hart uitflorte, myn gantsch
lot en het gantfche lot van alle myne broederen
aan hem overlaace, en my in zynen wil, in zy­
ne voorzienigheid, in zyne beloften gerustflelle;
als ik my voor hem over myne onfterflykheid,

£0* BESCHOUWING DER BRONNEN
-als ik my in. de hoop verblyde, van hem, den
Oaeindigen , den Allervolmaaktften , meer en
meer te naderen, en eeuwig in kennis, in deugd,
in gelukzaligheid te zullen toeneemen: hoe groot,
hoe zalig gevoel ik dan my zeiven niet! Welk
een zuiver, verheven genoegen doordroomt dan
niet myn hart! Welk een overwigt krygen dan
niet myne aangenaame denkbeelden en gewaar­
wordingen op de onaangenaame! Van hoe ge­
ring een belang worden dan niet de Iaatfte in
•vergelyking van de eerfte in myne oogen 1 En
wie belet u, menfchen! Christenen! wie belet
u, om dagelyks uit deeze bron vermaak en ge­
noegen in vollen overvloed, te fcheppen?
Neen, aan bronnen van gelukzaligheid ont­
breekt het u niet, myne geliefde Vrienden! dit
bevvyst deeze oppervlakkige befchouwing van
dezelven. Zy ftaan voor u allen open. Geene
menfchejyke magt kan ze, tegen uwen wil, voor
u fluiten. Zy noodigen u allen ter haarer genie­
ting. Zy bieden u allen laafenis, verkwikking
vermaak en genoegen aan, den armen zo wel
als den ryken, den geringen zo wel als denaan-
zienlykén, den ongeletterden zo wel als den ge­
leerden. Zy zyn even zo weldaadig als onfeha-
delyk, even zo zuiver als ryk. De een kan zon­
der

VAN HET MENSCHÊLVKÈ GEL'ÜK»

5>8 BESCHOUWING DER BRONNEN ENZ.
hec geleide van deeze gidfen, de bronnen der
gelukzaligheid , die uwe goedertieren hemelfche
Vader voor u geopend en u aangebooden
heeft; gebruikt ze met zorgvuldigheid en getrouwheid;
[maakt en ziet in haar genot, dat
de Heer goed is; en verheerlykt hem, uwen opperden
Weldoener, dooreen dankbaar, vergenoegd,
blymoedig genot zyner weldaaden, die
niet minder menigvuldig dan groot zyn. Amen,
VYF-

FT F D E LEERREDE.
DE GENEUGTEN DER DEUGD»
Tekst:
SPREUKEN VAN SAJ.OMON. Hoofdfl:, III. vs. 17.
. laare wegen zyn wegen der liefiykheid, en alle haare pa-
itH vrede. - .
G 2

o Cjod , opperfte , onbepaaldfte Regeerer
aller menfchen, aller waerelden! u gehoorzaa-
men is louter zaligheid. De wegen, die gy
ons als redglyke, zedelyke fchepfelen, beveelt
te gaan, zyn lieflyke, aangenaame wegen; al­
le paden, die gy ons aanwyst, zyn vrede, lei­
den allen tot de gelukzaligheid. Als gy ge­
hoorzaamheid en getrouwheid van ons eischt,
eischt gy ze van ons, omdat wy buiten dezel­
ve niet gerust, niet vergenoegd zyn, en zo
veele waare, edele geneugten, zo veel zuiver
vermaak niet genieten, of Hechts in eene zeer
geringe maate zouden kunnen genieten. Ja,
dit zien wy in de bedaardite, beste oogenblik-
ken onzes redelyken levens ten klaarften, en
dit roepen ons dan de reden en het gewee-
ten, de natuur en de Heilige Schrift met eene
luide zeer verftaanbaare ftemme toe. ö Mog­
ten wy dit ook dan niet vergeeten, ook dan
erkennqu en gelooven, wanneer 'er ongeregel­
de driften in ons ontwaaken, wanneer verzoe­
kingen en gevaaren en kwaade voorbeelden ons
omringen, wanneer wy ons in het gewoel der
tydelyke bezigheden en verftrooijingen des le-
G 3. vens.

Ï02 BE GENEUGTEN DER DEUGD,
vens bevinden, ö Moge ook dan de deugd onze
gezellinne en leidsvrouw, onze raadgeeffter
en bêlchermfïer zyn! Hoe veilig zouden wy
dan niet wandelen! Hoe wel te vreden en zalig
dan niet zyn ! Thans zyn wy in ftillen vre?
de ter deezer plaats, die aan de overdenkingen
over de gewigtigfte onderwerpen geheiligd
is, voor uw aangezigt vergaderd, om ons
die eeuwige waarheden te herinneren, en dezelve
diep in ons verftand en in ons hart te
drukken, ö Laat toch onze overdenkingen
daarover gezegend zyn! Leer gy zelf ons de
deugd houdan voor Y geen zy is, geef, dat
zy zich in haare bekoorende gedaante, vergezeld
van de vermaaken en geneugten, die haar
eigen zvn, aan ons vertoone, opdat wy allen
h?ar meer en meer leeren eerbiedigen en
liefhebben, en haare voorfchrifcen fteeds zorgvuldiger
opvolgen. Wy bidden u hierom al§
dienaars van uwen Zoon, Jefus Christus, dat
volmaakte voorbeeld en dien grooten bevorderaar
der deugd, en roepen u verder in zynen
naam aan: Onze Vader enz.
0,n-

DE GENEUGTEN DER DEUGD. I©3
Onder alle dwaalingen, die de mensch ten
opzigt van zedelyke zaaken, voeden kan en
werkelyk voedt, is misfchien geene nadeeliger,
dan dat hy in den waan is, dat de deugd
wel in de toekomende waereld vreugde en be-
Joonitig te wachten heeft, maar in het tegenwoordige
leven haaren dienaaren en vrienden
weinig genoegen verfchaft. Wien is het onbekend,
hoe veel levendiger ons het tegenwoordige
aandoet dan het toekomende, en hoe
ten uitertïen bezwaarelyk het den meesten menfchen
vak, om met terzydeftelling van het
eerfte eeniglyk voor het laatfte te zorgen ?
Thans te lyden, om zich namaals eens te verheugen
; thans zichzelven te bedwingen en geweld
aan te doen, om na eenen langen, onbepaalden
tyd des te vryer en gelukkiger te
leeven; thans veele dingen, die men voor lief
en waardig houdt, op te offeren en vaarwel
te zeggen, om ze namaals dubbel- en veelvouwdig
weder te verkrygen; door de hoop
eener toekomende genieting zich thans in de
ingetoogenheid te oefenen, en vrywillig gemis
G 4 en

104 DE GENEUGTEN DER DEUGD.
en fmerten te verdraagen, om eenmaal eenesi
des te grooter overvloed van goederen en geneugten
te genieten: dit zyn alle zaaken, die
den zinnelyken rnensch niet behaagen, en die
flechts op de zulken werken kunnen , wier
geest door nadenken verfterkt is, wier reden
reeds eenige heerfchappy over de zinnelykheid
verkreegen heefc. Hebben wy 'er ons dan wel
over te verwonderen, dat de deugd by zo veele
menfchen in een kwaaden naam ftaat, en
op zyn best flechts eerbied, maar geene liefde
in hun verwekt, daar zy haaren dienst als
geftreng en ftraf, en de volbrenging haarer
geboden als lastig aanmerken , daar zy zich
diets maaken, dat zy veel eer opoffering en
verloochening van genoegen vordert, dan eenig
genot daarvan verfchaft? Zullen zy de deugd
leeren beminnen, zy moeten dezelve in een
ander licht leeren befchouwen, en beoordeelen.
Zy moet het voorkomen der wyslle, zachtrnoedigfte
beftuurfter, der getrouwfte vriendin,
der rykfte bron van menfchelyk genoegen in
hunne oogen verkrygen. En zulks is zy iii
de daad, myne geliefde Vrienden! Hieraan laaten
ons de reden en de Heilige Schrift, onze
eigene ondervinding en de ondervinding van
an-

DE GENEUGTEN DER DEUGD. I05
anderen niet twyfelen. De wegen der wysheid,
zege onze tekst, of, 't welk hetzelfde is, de
wegen der deugd, zyn wegen der lieflykheid,
lieflyke wegen, en alle haare paden vrede,
gelukzaligheid, ó Dat het my gelukken mog-
te, myne aandachtige Toehoorers! die fchade-
lyke dwaaling uitterooijen, en u van derzel-
ver tegenovergeuelde waarheid te ovenuigen,
naamelyk u te overtuigen, dat deugd en genoe­
gen door de naauwfte banden met eikanderen ver-
eenigd zyn ! Myn oogmerk is, u de menigvuldi­
ge geneugten van een deugdzaam en godzalig le­
ven voor oogen te /lellen :
In de eerfte plaats zal ik, deeze geneugten op­
tellen en befchryven; en
Daarna eenige aanmerkingen ter verdediging
myner ftelling voordraagen.
Genot der onfchuld ; gevoel van orde en
waarheid; weltevredenheid met zichzelven; eene
blymoediger en vryer verkeering met anderen;
geruster en vertrouwelyker denken aan God; de
vreugde der weldaadigheid en algemeene nut­
tigheid; de zaligheid der liefde tot God en
der menschlievendheid ; de heerelykfte voor-
uitzigten in het toekomende: dit alles zyn ge­
neugten, die de deugd ons verfchaft, en die
G 5 haax

ICf> DE GENEUGTEN DER DEUGD»
haar gedeeltelyk alleen , gedeeltelyk by uit*
neemendheid eigen zyn. Laaten wy dezelve
ftuk voor ftuk befchouwen en waardeeren.
Eerst derhalven genot der onfchuld. Dit
is een genoegen, 't welk de deugd byzonder
eigen is ; 't welk geen fnood rnensch , hoe
fchitterend zyn lot ook zy, kent en {maakt.
En hoe groot, hoe zuiver is niet dit genoe­
gen! Zich geenerlei kwaad oogmerk, geener­
lei moedwillige, kwaade daad bewust te zyn;
van geenen ongeregelden, laagen hartstogt ge­
boeid , van geenen hevigen , zinnelyken lust
geflingerd, van geene verwytingen gepynigd,
van geene vrees voor verdiende ftraffen ge­
kweld; zo min van ydele verwachtingen als
van noodelooze bekommeringen misleid te wor­
den : maar een goed, onbevlekt geweeten voor
God en de menfchen te hebben, zichzelven
het getuigenis der braafheid en oprechtheid te
durven geeven; zich vry te gevoelen en syne
vryheid te handhaaven; te weeten, dat men
uit de duisternis tot het licht, uit den dood
in 't leven gekomen, dat men verbeterd en
vernieuwd is geworden naar het beeld van
God, dat men eeniglyk het goede liefheeft en
zoekt, zynen pligt gaarne vervult, het wel-
zyn

DE GENEUGTEN DER DEUGD. IQ/
zyn van anderen gaarne bevordert , en zich
altoos bevlytigt, om te zyn en te doen. 't
geen men volgens den wil van God bt hoort
te zyn en te doen; in 't kort op den weg te
wandelen, die ons van God zei ven weH aangeweezen
en van wiens rechtheid en gelukkigen
uitgang men verzekerd is: welk eene ge?
rustheid, welke aangenaame gewaarwordingen,
welk eene zalige zelfgenietmg moet dit niet
den rnensch verfchaffen.' Wat al redenen heeft
hy dan niet om zich over zyn aanweezen, zyn
leven, zyne bekwaamheden en vermogens, zyn
gedrag en zyne verordening te verheugen! Hoe
veel blymoediger en geruster kan hy niet op
zynen weg voortgaan, en al het fchoone en
goede, 't welk hy ziet en 't welk hem ontmoet
, genieten , dan wanneer hy zichzelven
befchuldigen en veroordeelen moest; dan zo
wanneer hy onder het harde, tyrannige gebied
der zonde en ondeugd zuchtte; dan wanneer
hy, niettegenftaande al den luister en glans, die
hem omringde, een misdaadiger , een Haaf,
een fchepfel ware, dat zyne waardigheid met.
voeten getreeden had, en ryp voor de ftraf
was geworden !
Een ander genoegen, dat de deugd den
rnensch

T08 DE GENEUGTEN DER. DEUGD.
mensch verfchaft, is het gezigt en het befef der
waarheid en der goede ordedie in zyn ver/tand,,
in zyn hart, in zyn geheel karakter, in alle doe­
len van zyn inwendig en uitwendig gedrag heer-
fchen, en zynen geest zo wel als zyn leven zekere
waardigheid en fchoonheid byzetien, die men niet
zonder welgevallen bemerken en befchouwen
kan. Terwyl de ondeugd louter tegenftrydig-
heid en wanorde vertoont , en den mensch
ontfiert en vernedert: brengt de deugd louter
orde en overeenftemming voort, en veredelt
en verfraait alles, wat de mensch is en doet.
Terwyl de flaaf der eerfte het nooit recht met
zichzelven eens is, en nu eens door laage be­
geerten, dan eens door het geval, dan weder
door de hartstogten van andere menfchen uit
zyn ftand gerukt, van zyn oogmerk verwy-
derd, en als een kaatsbal heên en weêr ge-
dreeven wordt: heeft de vriend der deugd eene
denkwys, en een karakter, die zichzelve fteeds
gelyk blyven; hy heeft vaste beginfels, naar
welke hy beftendiglyk handelt, zekere, bepaal­
de oogmerken, die hy onafgebrooken volgt,
en dus komt hy zyn doel, het doel der Chris-
telyke volmaaktheid fteeds nader. Gedachten,
aandoeningen, begeerten, en neigingen, woor-
des,

BS GENEUGTEN DER DEUGD. ÏO

tlCS DE GENEUGTEN DER DEUGD,
fustheid, welk een zuiver genoegen moet ddk
dit den mensch verfchaff.n ! Zekerlyk veel meer
genoegen, dan het gezigt eener fraaije, edele
gedaante , of het gevoel der gezondheid en
Merkte des ligchaams.
Aan dit genoegen is een derde onaffcheidelyk
Verbonden , naamelyk de weltevredenheid met
zichzelven.. Ten uiterften zeldzaam kent en geniet
de ondeugende dit genoegen. Zelden is hy
geheellyk, 't geen hy zou willen zyn; zelden
heeft en doet hy, 'tgeeh hy zou wenfehen te
hebben en te doen; zelden kan hy zyne eigene
bedoelingen en onderneemingen ten vollen billyken;
zelden kan hy zonder ongerustheid en
zonder verwytingen op zyn voorgaand gadrag te
rug zien, of den tegenwoordigen ftaat van zyri
gemoed befchouwen. Maar dit kan, dit durft
de deugdzaame doen, en dit kan hy nooit zonder
innerlyk genoegen doen. Zonder ftraf basten
trots, onder het levendigfte befef van zyne
natuurelyke zwakheid en Van zyne volftrekte afhangklykheid
van God, kan hy echter gerust
tegen zichzelven zeggen: ik ben, 't geen God
wil, dat ik zyn zal; ik doe , 't geen God wil,
dat ik doen zal; ik bekleed met roem den pose
dien hy my aangeweezen; ik wandel op den
weg j

DK GENEUGTEN DER DEUGD. l i j
Weg, dien hy my voorgefchreeven, ik volbreng
de taak, die hy my heeft opgelegd. Ik word
allengskens dat, 't welk ik hier op aarde behoor
te worden. De bekwaamheden en vermogens
van mynen geest ontwikkelen zich en worden
geoefend; myne neigingen zyn tot louter goe*
de, tot dè beste' dingen uitgeftrekt; de volbrenging
myner pligten valt my van tyd tot tyd ligter
en aangenaamer, de verzoekingen ten kwaade
verliezen ten mynen opzigt, allengs haare
kracht, de uiterlyke dingen, hoe fchitterende
en luisterryk ook, betooveren en boeijen my
hoe langer hoe minder; de veranderingen, de
afwisfelïngen, die in mynen uiterlyken toeftand
en rondom my plaats hebben, verbysteren, bedwelmen
, verfchrikken my hoe langer hoe minder;
myn geest verheft zich hoe langer hoe meer
boven het zigtbaare en tegenwoordige, en verheugt
zich hoe langer hoe vuuriger over zynen
verhevenen oorfprong en zyne verhevene verordening,
over zyne gemeenfchap met God en
met de onzienelyke dingen. Neen, ik verwyder
my niet van de volmaaktheid, waartoe ik
als mensch en als Christen geroepen ben; ik
verlies het doel, dat my voorgefteld is, niet uit
het gezigt; het ftraalt my fteeds helderer in de
regen;

112 DE GENEUGTEN DER DEUGD*
oogen,- en ik bemerk, ik zie, dat ik het zelve
alieugskens. nader kom. En hoe weltevreden
met zichzelven en met zynen ftaat moet dit niec
den deugdzaamen doen worden, hoe onaanziene-
lyk zyne uiterlyke omftandigheden,enhoeramp-
fpoedig zyne lotgevallen ook zyn mogten! En
welk genoegen toch is zuiverer en duurzaamer,
welk verfpreidt een zagter licht over het ganc-
fche leven, over alle paden van den mensch,
dan deeze weltevredenheid met zichzelven!
Maar, indien deeze den mensch bezielt en ge­
lukkig maakt, myne aandachtige Toehoorers!
geniet hy ook, ten vierden, eene vrye en aan*
genaame verkeering met zyne medemenfehen.
En ook dit genoegen verfchaft hem de deugd,
zo al niet eeniglyk en by wyze van uitfluiting,
althans tot eenen uitneemenden trap. Den
deugdzaamen vergezellen geen nyd en afgunst,
geen hoogmoed en laatdunkendheid, geene kwaa-
de oogmerken en aanflagen, geene geheime ver-
wytingen en bekommeringen; neen, hem ver­
gezellen goedwilligheid en liefde, welgevallen
in alles, en verheuging over alles, wat fchoon
en goed is; hem vergezellen een gerust hart,
èen goed geweeten, een befcheiden vertrouwen
in de famenleeving mee zyne broederen. Hy
komt

BE GENEUGTEN DER DEUGD» lig
komt nocrYtot menfcherf, die hy beledigd, géhoond,
benadeeld heeft, of dien hy fchade zoekt
toetebrengen, of voor wier misnoegen en wraak
hy te vreezen heeft; noch tot zodanigen, te*
gen welken hy in zyn hart haat en vyandfchap
voedt, met welken hy zich volftrekt niet verdraagen
kan, of welken hy niet genegen is t®
vergeeven, te helpen, wel te doen, Hy heeft
in de verkeering met anderen befchaaming noch
verwytingen te vreezen; behoeft, zichzelven geenen
lastigen dwang aan te doen, zich en zyne
gevoelens en oogmerken niet angstvalliglyk te
vermommen en te verbergen, en niet nu onder
dit, dan onder een ander kleed, befcherming en
achting af te bedelen. Hy kan zich zonder gevaar
venoonen, zo als hy is, fpreeken, gelyk
hy denkt, handelen, gelyk met zyn karakter
overeenltemt; en de bewustheid van zyne braafheid,
de innerlyke overtuiging van zyne waardigheid
beneemt zelfs de onbillykfle berisping
en de onverdiende kleinachting, die hem ooit
zou kunnen treffen, haare voornaamfte kracht,
Hoe minder aanfpraak hy op uiterlyke voorrechten,
op byzondere eerbeWyzingen maakt; hoe
meer hy der waarheid boven den fchyn, het nacuurelyke
boven het ontleende, het wezenlyke
VIII. STU K O H J ) 0,

$14 DE GENEUGTEN DER DEUGDi
boven het toevallige de voorkeur geeft: aan des
te minder kwellingen en verdrietlykheden is hy
in het gezellige leven onderworpen: des te geruster
en volkomener geniet hy deszelfs. aangenaamheden.
Hoe onbaatzuchtiger en onpartydiger
hy al het fchoone en goede, wat anderen
hebben en doen, befchouwt: des te meerder
vermaak en des te zuiverer vermaak verfchaft
hem het gezigt daarvan; des te grooter is altoos
het overwigt der gewaarwordingen van genoegen
en vreugde boven de gewaarwordingen van
misnoegen en ontevredenheid in zyn hart. Maar
wie dit genoegen, van vry en blymoedig met
zyne broederen te verkeeren, ooit heeft genooten,
moet het niet voor groot, voor begeerenswaardig
erkennen? En wie geniet het zo zuiver,
zo volkomenlyk, als de deugdzaame?
Nog grooter, nog verhevener genoegen verfchaft
, ten vyfden, den deugdzaamen de .gedachte
aan God en de verkeering met God. Gerust
en vettrouwelyk kan hy aan God, het eerfte,
het grootfte, het volmaaktfte aller wezens, denken
; met kinderlyke vrymoedigheid kan hy met .
hem, als met zynen Vader, omgaan, hem aanbidden,
zyn vertrouwen op hem vestigen, en
zich met zynen eerdienst bezig houden. Terwyl

DE GENEUGTEN DER DEUGD. II5
wyl de ondeugende de gedachte aan God van
zich tracht te verwyderen en in zyne ziel te verdonkeren
, omdat hy voor den Almachtigen en
Rechtvaardigen, als voor den Rechter zyner
fnoode bedryven en aanflagen, fidderen moet.
is deeze gedachte den deugdzaamen altoos welkom,
altoos gerustdellend en troostryk; verfpreidt
dezelve louter vrolykheid en vreugde
over alles, wat hy ziet en hoort, wat hy denkt
en doet. Naardien hy den wil van God als zyne
opperde wet eerbiedigt: naardien hy met
een oprecht hart voor God wandelt en vroom
is; behoeft hy niet voor zyn ongenoegen en
voor zyne ftraffen te vreezen. Hem verftrekc
het tot aanmoediging en belooning tevens, dat
hy den Alweetenden en Alomtegenwoordige»
tot Getuige en Rechfer van zyn gedrag heeft;
en zelfs, als hy dwaalt en druikelt, verbysterc
hem dit denkbeeld niet, want hy weet, hoe
rechtvaardig, hoe billyk, hoe tocgeevend her.
oordeel des Algoeden is, en hoe naauwkeurig
alle zyne eisfehen met onze krachten en omdandigheden
overeenkomen. Zo zeker als 'er een
God is, dit mag hy gérustlyk tegen zichzelven
zeggen, zo zeker als 'er een God, een opperde
Opziener en Regeerer der zedelyke fchep-

HÓ DE GENEUGTEN DER DEUGD."
felen, der menfchen is i zo zeker mag ik my op*
zyn welbehaagen en zyne goedkeuring verhaten;
want hy kent myn hart, hy weet, dat ik
het oprecht meen, dat ik waarheid en deugd
boven alles liefheb, dat, behoudens alle myne
misflagen en zwakheden , 'er nogthans geene
zonde, geene ondeugd over my heerscht, dat
ik meer naar geestelyke, duurzaame volmaaktheid,
dan naar eenige uiterlyke uitmuntendheid
ftreef, en dat ik het geluk, van hem, mynen
Schepper en Vader, te kennen, te beminnen,
hem te gehoorzaamen, en hem door wysheid
en deugd meer en meer gelyk te worden, boven
alle andere voordeden verkies. En hem is de
oprechtheid aangenaam; by hem wordt braafheid
op den hoogften prys gdleld. En hoe
zeer moet niet deeze overtuiging den deugdzaamen
gerustftellen! Welk eenen moed, welkeen
vertrouwen moet zy hem niet in gevallen, waarin
anderen iidderen en beeven, inboezemen i
Met welk eenen zuiveren wellust moet zy niet.
dikwyls zyn hart doorftroomen! Voor hoe veel
bekommeringen en zorgen hem beveiligen! Hoe
zeer hem elk ander genoegen vergrooten en
veredelen!
Eene zesde bron van genoegen, welke de
deugd

DE GENEUGTEN DER DEUGD. II7
deugd voor den mensch ontfluit, en die voor
haare vrienden veel overvloediger dan voor anderen
vloeic is het genoegen der weldaadigheid
en der algemeene nuttigheid. Terwyl vuige eigenbaat
het hart van den ondeugenden vernaauwt,
en hem eiken dienst, dien hy anderen bewyst,
als een last, en elke weldaad, die hy hun doet,
als een verlies doet aanmerken; terwyl hy alles
flechts in zo verre hoogfchat en liefheeft, als
het hemzelven voordeel of zinnelyk vermaak verfchafc:
verwydt en veredelt de deugd"het hart
van den geenen, dien zy bezielt, en maakt hem
eiken dienst, dien hy zynen broederen bewyst,
ligt; en elke weldaad, die hy hun doet, tot
gewin. Hy kent en eerbiedigt zyne verordening;
weet, dat hy niet eeniglyk voor zichzelven,
maar ook voor anderen leeven en werken, niet
eeniglyk voor zyn eigen, maar ook voor het algemeene
welzyn zorgen en arbeiden moet; en
hoe meer goeds hy in zynen kring en naar zyne
betrekkingen doen en bevorderen, hoe meer hy
ter vermindering der menfchelyke ellende en ter
vermeerdering der menfchelyke gelukzaligheid
toebrengen kan; des te hartelyker verheugt hy
zich over zyne verordening en de vermogens en
middelen, die de Voorzienigheid hem, ter heil
3 rel-

Ji8 DÉ GENEUGTEN DER. DEUGD.
reiking daarvan, fchenkr. En hoe menigmaal p
op hoe veelerhande wyze, in welk eene groote
maate kan hy niet deeze edele, godlyke vreug­
de genieten! Hoe veel goeds en hoe veele
foorren van goed kan niet de deugdzaame als
mensch , als burger, als huisvader, als vriend ,
als aanbidder van God, ftichten, veroorzaaken ,
bevorderen! Hoe veel licht, hoe veel leven,
hoe veel troost, hoe veel weltevredenheid rond­
om zich verfpreiden! Hoe veel nuttigen invloed
op anderen hebben! Z ne kundigheden, zyne
gevoelens , zjm voorbeeld, zyne hulp, zyne
voorzorg, zyne deelneeming in het lyden en de
vreugde van anderen, zyne onvermoeide werk­
zaamheid in het goede: wat kunnen en moeten
die niet op eene middelyke en onmiddelyke, op
eene zigtbaare en onzigtbaare wyze. op anderen
en in anderen, nu en in 't toekomende uitwer­
ken ! Wat al goede, edele zaaden ftrooit hy
niet alomme uit, en wie kan de vruchten bere­
kenen , die daaruit vroeg of laat zullen voortko­
men ! En daar hy dit alles niet op eene gedwon-
gene wyze, niet in fchyn, maar van gantfcher
harte en in de daad en in waarheid is en doet,
welke aangenaame denkbeelden en gewaarwor­
dingen , welke zuivere geneugten moet hem
zulks

DE GENEUGTEN DER DEUGD. 119
zulks niet verfchaffen! Hoe gerustftellend, hoe
beloonend moet niet de gedachte zyn, dac men
zynen pligc volbragt, zynen post waardiglyk be­
kleed heeft, der menfchelyke famenleeving wer-
kelyk tot nut geweest is, dat men de traanen
van menigen bedrukten opgedroogd, zwakken
onderfteund, noodlydenden verkwikt, ellendi-
gen geholpen, en de zaak der waarheid, der
deugd, van den godsdienst, van het menfche-
lyk geluk uit al zyn vermogen bevorderd heeft!
Welk genoegen toch is zuiverer, welk hebben
wy meer met de Godheid gemeen dan dit?
Eene niet minder ryke, eene in de daad on-
uitputtelyke bron van genoegen, welke voor
den deugdzaamen alleen open ftaat, is, ten ze­
venden , de zaligheid der liefde tot God en tot dis
menfchen. Wat is en werkt de liefde anders dan
vreugde, en welke liefde is ryker in waare,
duurzaame, fteeds vernieuwende en het hart be­
vredigende vreugde, dan de liefde tot God en
tot alle menfchen? En deeze liefde kent, en
deeze zaligheid fmaakt alleen de deugdzaame in
al haare zuiverheid, in haare volkomene uitge-
ftrektheid. Nooit denkt hy zonder vreugde aan
God, zynen hemelfchen Vader; nooit befchouwt
H 4 hy

12© DE GENEUGTEN DER DEUGD.
hy zonder vreugde de menfchen, Gods kinde*
ren op aarde, 't Verheugt hem, dat hy eea
fchepfel, een onderdaan, een kind des Allerhoogften
is, dat hy onder zyn opzigt en heerfchappy
ftaat, dat hy gemeenfchap met hem
heeft, dat hy van hem geleid en beftierd
wordt, en overal zo naby hem is. Hem ver

DE GENEUGTEN DER DEUGD. 121
ten, die hy in zo groot eene menigvuldigheid
en verfcheidenheid onder de menfchen, zyne
broeders, aantreft; en als hy over hunne uitgebreide
vatbaarheden en over hunne verhevene
verordening zyne gedachten laat gaan, als
hy zich hen allen aan het doel den eindpaal
der volmaaktheid en gelukzaligheid voorftelt,
en opmerkt, dat alles recht en goed en onverbeterlyk
is, dan ryst zyn genoegen tot verrukking,
en hy geniet eenigermaate de gelukzaligheid
van God, die, alles befchouwende,
wat hy gemaakt had, zag, dat alles zeer goed
was. En hoe zalig moet niet de mensch zyn,
dien zulk eene liefde tot God en tot de menfchen
bezielt, die zich dus over God en de
menfchen, over alles, wat is en wat zyn zal,
leert verheugen ! Welk eene gantsch andere
gedaante moeten niet daardoor de meeste dingen
in zyne oogen verkrygen! Hoe veel gemakkelyker
en blymoediger moet hy niet op
zyn levenspad voortgaan, dan de rampzalige,
die door de ondeugd verblind en verhard, of
met een gevoelloos, onverfchillig hart , of
zelfs wel met eennydig, afgunstig, bedilziek,
morrend, menfchenhaatend gemoed in het mid-
I I i> den

Iti DE GENEUGTEN DER DEUGD.
den van Gods werken en deszelfs edelfte fchep»
fels op aarde omdoolt, en overal louter kwaad
en gebrek en ellende waant te ontdekken!
By alle deeze uitneemende geneugten , welke
da deugd den mensch verfchaft, komen einde-
lyk nog de troostryke, heerelyke vooruitzigten,
die zy voor hem in het toekomende opent. Den
deugdzaamen, wiens deugd op godsdienst en
vroomheid (leunt, is noch het nabyzynde, noch
het afgelegener toekomende verfchriklyk. Hem
beangstigt zo min het lot, 't welk hy in het
tegenwoordige, als het lot, 't welk hy in het
toekomende leven te wachten heeft. In beide
ftaat zyn lot in de hand van den Alwyzen en
Algoeden, in de hand van zynen hemelfchen
Vader, van wien hy niets dan goed, van wien
hy altoos het beste verwachten kan. Ja, met
deeze gedachte kan zich de deugdzaame altoos
gerustftellen: zo zeker als de deugd geen
ydele klank, zo zeker als zy eene dochter des
hemels, en dien, die in den hemel woont,
welbehaaglyk is: zo zeker is zy de weg tot
geluk in eiken toeftand van den mensch, in
elk tydperk van zyn leven, op eiken trap van
zyn aanweezen. Ja , zo zeker als 'er eene
Voor-

DE GENEUGTEN DER DEUGD. I23
Voorzienigheid is, die over alles waakt en alles
regeert, en die nooit den kwaaden voor
goed, ntch den goeden voor kwaad houdt:
zo zeker mag ik my het toezigt, de befcherming,
de beliuuring en leiding van den Almagtigen
en Algoeden, van mynen hemelfchen
Vader belooven; zo zeker kan ik gerust zyn,
dat hy geene onmogelyke dingen van my eisfchen
, my geen onverdraaglyk lyden opleggen,
dat hy my nooit verlaaten noch verwaarloozen,
dat hy niets dan goed, onder welk
eene gedaante het ook zy, over my befluiten
en toelaaten, dat hy alles, bet kwaade gelyk
het goede, den druk gelyk, de vreugde, tot
myn waar welzyn bellieren, dat hy my onfeilbaar
tot het doel, tot het doel der volmaaktheid
leiden zal. Zo zeker als myn geest
onllerflyk is; zo zeker 'er een ander, verhevener
leven na den dood op my wacht: zo
zeker zal ik my over myne onllerflykheid eeuwig
verheugen, zo zeker zal ik in dit verhevener
leven gelukkig zyn, en daar voortgaan
van volmaaktheid tot volmaaktheid; want daartoe
gevoel ik my gefchikt, daartoe ilrekken
zich reeds nu myne voornaamile begeerten en
nei-

Ia* DE GENEUGTEN DER DEUGD.
neigingen uit, en de uitkomst van den weg
der deugd, dien ik bewandel, kan onder de
regeering van eenen alwyzen en algoeden God
geene andere dan deeze zyn. En dit te wee­
ten , myne aandachtige Toehoorers ! daarvan
verzekerd te zyn , hoe volkomenlyk moet dac
niet het toekomende alle zyne verfchriklykheid
beneemen! welke heerelyke vooruitzigten ons
in hetzelve openen! En hoe zeer moeten niet
deeze vooruitzigten alle paden van 's men­
fchen leven verlichten en vervrolyken! Wel­
ke geneugten en vermaaken hem verfchafFenl
Ja, zo is het, myne aandachtige Toehoo­
rers! de wegen der deugd zyn wegen der lief-
lykheid, en alle haare paden vrede. De
deugd is de zuiverfte , rykfte bron van ge­
noegen en van geluk. Uit deeze bron heb­
ben reeds ontelbaare menfchen leven en troost
en vreugde gefchept; en nog dagelyks fchep-
pen duizenden deeze zaligheden in volle maa-
te daaruit, ó Gelooft dit, myne geliefde
Vrienden! en tracht u daarvan door uwe ei­
gene ondervinding meer en meer te ver­
zekeren. Eerbiedigt, bemint de deugd mee
geheel uw hart, vormt u geheel en al naar
haa>

DE GENEUGTEN DER DEUGD. 125,
haaren fmaak, volgt alle haare voorfchiiften
naauwkeurig en vrywillig : en dan beloof
ik u in haaren naam en in den naam
van God, die ze u beveelt, wel geen rykdom
, geen overvloed, geene magt en aanzien
, geen' groven , vleeschelyken wellust ,
maar gerustheid en weltevredenheid, maar genoegen,
waar, menigvuldig, duurzaam, al het
andere overtreffend genoegen. Dit moogt gy
zo zeker verwachten, zo zeker als gy u hier
aan haare liefde , en aan haaren dienst geheellyk
toewydt. Dit zult gy in eiken ftaat,
op eiken trap van uiterlyken voorfpoed , in
elk tydperk uws levens genieten; en nimmer
zal die genoegen u verveeling en walging veroorzaaken,
nooit zal het zyne bekoorlykheid
verliezen, nooit u in de volbrenging van uwen
pligt verhinderen, nooit uwe geesteiyke volmaaktheid
benadeelen, nooit u van uwe verordening
verwyderen, maar u geene en deeze
fteeds nader brengen. Ja, hoe langer gy
den weg der deugd bewandelt; hoe zorgvuldiger
en yveriger gy uwen loop op denzelven
voortzet: des te meer zult gy uit eigene
ondervinding en volkomener overtuiging, met
den

lafj DE GENEUGTEN DER DEUGD.'
den wyzen in onzen tekst, zeggen kunnen r
haare Wegen zyn wegen der Ueflykheid- en a
Ie haare paden vrede.
ZES*

ZESDE L E E R R E D E .
OORZAAKEN, WAAROM VEELE
DEUGDZAAME MENSCHEN
ZO WEINIG GENOEGEN
GENIETEN.
Tekst.
£l>&Et.'KEN VAM SAtOMON Hoofdfl. III. VS. 17.
Haare wegen zyn wegen der liefiykheid, en alle haare pa­
den vrede.

o (jod, gy hebc ons allen tot geluk gefchapen
, ons allen voor geluk vatbaar gemaakt,
gy roept ons allen tot deszelfs genot,
gy hebt ons allen in de natuur en in deft
godsdienst even zo menigvuldige als ryke bronnen
van genoegen en vermaak geopend; en 't
is onze eigene fchuld, indien wy desniettegenftaande
niet gelukkig zyn, geen genoegen en
vermaak genieten, en dikwyls, gevoelende dat
ons zulks ontbreekt, in luide klagten uitbarsten.
Ja, maar al te dikwyls merken wy niet
op uwe vaderlyke ftem en geeven geen gehoor
aan uwe roeping tot gelukzaligheid. Maar
al te dikwyls loopen wy de zuiverde, rykfte
bronnen van genoegen voorby, en zoeken hetzelve
ter plaatfe, daar het niet te vinden is.
Maar al te dikwyls verbitteren wy die bronnen
voor onszelven door menigerlei ftruikelingen
en misdaaden, of floppen ze gantfchelyk
voor ons toe , door dwaasheden en zonden.
Ja, Heer, gy zyt rechtvaardig, gy hebt geep
welgevallen in onze ellende en in onze droefheid;
maar met vaderlyke genegenheid ziet gf
op ons, uwe kinders, neder, als wy uwe wel-
VIII. STUK. I da»-

130 WAAROM GENIET MENIG DEUGDZAAME
daaden eerbiedig en blymoedig genieten, en in
derzelver genot vergenoegd leeven. Vroome
vreugde, onfchuldig, blymoedig genot is dè
voornaamfte dank, dien gy daarvoor van ons
vorder-, ö Dat wy allen dit altoos erkenden en
geloofden! Hoe ligt, hoe aangenaam, zou dan
de weg van pligt en deugd voor ons niet zyn!
Hoe fpoedig zouden onze meeste klagten ophouden
en in verheerlyking van uwe Goedheid
veranderen ! Welke vorderingen zouden
wy niet ten zelfden tyde op den weg der volmaaktheid
en der gelukzaligheid maaken, en
hoe duidelyk leeren inzien, dat het een en de
zelfde weg is, die tot beiden leidt! 6 Leer
ons de hinderpaalen van het blymoedige genieten
eens deugdzaamen levens meer en meer
kennen, en help ons dezelve meer en meer te
boven komen. Laaten ook , ten dien einde
onze tegenwoordige overdenkingen gezegend
zyn, en verhoor ons gebed door Jefus Christus,
onzen Heer, in wiens naam wy u ver*
der aanfpreeken en zeggen: Onze Vader enz.
Wy

EO WEINIG GENOEGEN? IJl
Wy hebben u onlangs aangetoond , myne
aandachtige Toehoorers! hoe menigvuldig en
groot de geneugten zyn, welke de deugd haaren
aankleeveren en vrienden verfchaft. Zy
genieten de bewustheid hunner onfchuld en
braafheid; zien en gevoelen, dat 'er waarheid
en orde in hunne ziele en in hun gantsch gedrag
heerfchen; hebben redenen om met zichzelven
te vreden te zyn; kunnen vry- en blymoedig
met hunne medemenfchen omgaan; mee
een gerust vertrouwen aan God denken; genieten
de vreugde der weldaadigheid en algemeene
nuttigheid; de zaligheid der liefde tor
God en tot alle menfchen ; en hebben de
fchoonfte, heerelykfte vooruitzigten in het toekomende.
Zo zeker als dit alles zuivere en
edele geneugten zyn: zo zeker zyn zy op de
natuur der deugd zelve gegrond, komen als
noodzaakelyke gevolgen en uitwerkfelen van
dezelve eiken deugdzaamen mensch van rechtswege
toe, en zyn van zyn karakter en van
zyn gedrag, ten minsten in ons denkbeeld,
fchier onaffcheidelyk. Ondertusfcben echter
worden 'er menfchen gevonden, die men
I a niet.

1$* WAAROM GENIET MENIG DEUGDZAAMS
niet anders dan voor deugdzaam erkennen kan,
en die. nogthans die geneugten gedeeltelyk in 'c
geheel niet, gedeeltelyk flechts in eene zeer geringe
maate genieten; menfchen, die met zeer
goede gezindheden, nogthans veel meer foml»er
dan opgeruimd, veel meer droevig dan vrolyk
zyn , en die men meer hoort klaagen en
jammeren, dan op hun geluk roemen. Hoe is
die met de Helling, die wy verdedigd hebben,
overeen te brengen? Zouden ook hier uitzonderingen
op den regel plaats hebben? Zou de
deugd misfchien flechts aan eenigen van haare
dienaaren, maar niet aan allen fchenken, 't geen
zy hun belooft te fchenken? Neen, myne geliefde
Vrienden! haare natuur en haar aart is
onveranderlyk ; haar vermogen , haare werkzaamheid
is fteeds de zelfde; zy houdt, 't geen
zy belooft, en heeft geene fchuld aan dit gebrek
van genoegen. De gronden, de talrykfte, fterkfte
gronden tot genoegen; zyn fteeds, zyn onaffcheidelyk
met een deugdzaam en vroom leven
verbonden; de overvloedigfte bronnen van
hetzelve ftaan voor den mensch, die zich op
zulk een leven bevlytigt, altoos open; alles
geeft hem recht, en noodigt hem, om uit deeze
bronnen te fcheppen, om 'er vreugde en zalig-

STO WEINIG GENOEGEN? I33
ligheid uit te fcheppen. Maar behalven dat het
genoegen van zo bepaalde fchepfelen, als wy
zyn, niet altoos even fterk en levendig genoten
kan worden, wordt hetzelve by menige anders
welgezinde menfchen nog door veele inwendige
en uitwendige oorzaaken verzwakt en gehinderd,
wier grond niet in de deugd zelve, maar eeniglyk
in der menfchen zwakheid en gebreklykheid
te zoeken is. En dit onderwerp verdient te meer
onze oplettende overdenking, myne aandachtige
Toehoorers! zo veel te meer 'er ons allen aan
gelegen ligt, dat wy de beletfelen onzes genoegens
leeren kennen en uit den weg ruimen. Laaten
wy derhalven
Be oorzaaken onderzoeken, waarom de geneugten
der deugd niet van alle deugdzaams
menfchen, en veelligt flechts van de minsten tot
eenen hoogen trap en in volle maate genoten worden.
Meermaalen is een zwaklyke, meer of min
geknakte ftaat van gezondheid de oorzaak, dat
de deugdzaame geen zo vergenoegd en vrolyk leven
leidt, als om 't welk te voeren hy gerechtigd
zou zyn; 't zy dan dat de grond deezer
zwaklykheid en ziekelykheid voor 't overige in
de natuurelyke gelteldheid van het ligchaam, of
In ongelukkige toevallen, of in een voorig on-
I 3 ge-

134 WAAROM GENIET MENIG DEUGDZAAMS
geregeld gedrag te vinden zy. De gevolgen
daarvan verzwakken altoos de vatbaarheid voor
het genoegen, of verflooren en verydelen deszelfs
genot. Niet zelden oncftaan daardoor menigerlei
onwillekeurige, fmertelyke of onaangenaame
gewaarwordingen in ons, die de aangenaame
denkbeelden des verftands opweegen, of
dezelve gantfchelyk benevelen. Meermaalen
ook bepaalen zulke omftandigheden het aanwenden
onzer vermogens, onzer werkzaamheid in
het goede en nevens hetzelve onze vreugde over
gelukkig volbragte werken, over de hulp en
den dienst, dien wy aan anderen bewyzen, binnen
naauwer grenzen. De deugd kan wel alle
deeze bezwaarnisfen en ongemakken voor ons
verljgren; zy kan ons dezelve, in zo verre her
inrichtingen en befchikkingen van God zyn, uit
een vermaaklyker oogpunt doen befchouwen, kan
ons een heilzaam gebruik daarvan leeren maaken ;
maar ten vollen kan zy dezelve noch opheffen,
noch veranderen. Dat dit u, myne aandachtige
Toehoorers! de waarde der gezondheid, zelfs
ten opzigt van des menfchen edelfle en verhevenfte
genoegen, leere; en indien gy, die thans
deezen zegen geniet, en nog in den bloei uwer
jaaren zyt, indien gy in den dienst der deugd
een

ZO WEINIG GENOEGEN? X35
een waarelyk vergenoegd en vrolyk leeven
wenscht te leiden , en alle haare zaligheid te ge­
nieten : ö merkt dan toch de bewaaring van uwe
gezondheid en uwer krachten niet alleen aan als
uwen pligt, maar ook als een middel tot vrolykp,
heid van geest en tot menigerlei genoegen, en
houdt u verzekerd, dat gy der maatigheid, voor­
al in de prille jeugd, geen offer toebrengen kunt,
'c welk zy u niet in 't vervolg honderdvoudig
vergelden zal.
Eene andere oorzaak, waarom menig deugd-
zaame het genoegen niet , of niet in volle
maate geniet, 't w^lk hem de deugd zou kun­
nen en behooren te verfchaffen , zyn de nog
niet uit gerooide indrukfelen zyner eerfte opvoe­
ding en der gebreklyke voorheelden, naar wel­
ke hij zich gevormd heeft. Iemand, die wel
van vroome , maar echrer te geftrenge en te
weinig verlichte ouders en leermeesters opge­
voed en onderrecht wordt; die in de eerfte
jaaren zijner ontwikkeling wel braave', maar
bekrompene en angstvallige menfchen rondom
zich heeft; die zodanige voorbeelden wel niets
kwaads ziet doen of niets goeds nalaaten,
maar echter altoos meer uit dwang dan mee
genoegen, meer Üaafsch dan vrywillig en bly-
1 4 moe-

*3

ZO WEINIG GENOEGEN? I37
hem aanbiedt niet gefchikt of niet waardig
genoeg is , of zich in deszelfs genieting
te veel vryheid geeve. Dat deeze aanmerkingen
u ter waarfchouwing dienen, ö ouders
, leermeesters, opvoeders ! Tracht uwen
kinderen, leerlingen, kweekelingen , de
deugd, zo dra zy 'er flechts iets van begrypen
en befeffen kunnen , even zo beminnensals
eerbiedenswaardig te maaken. Leer hen dezelve
terftond als den veiligflen weg tot geluk ,
als de beste troosteres, als de mildfle vreug*
defchenkfter van den mensch kennen. Spreekt
nooit zonder blymoedigheid, nooit zonder innerlyk
welgevallen , met hun van de eifehen
en uitwerkfelen der deugd. Volbrengt haare
voorfchriften nooit anders dan met bereidwilligheid
en lust in hunne tegenwoordigheid en
doet hen zien en bemerken, dat gy nooit beter
te vreden en blymoediger zyt, dan wanneer
gy het goede gedaan of bevorderd hebt.
Tracht hun daaren boven rechtmaatiger begrippen
van God en de waereld en het tegenwoordige
leven in te boezemen, en gewent 'er hen
aan , om het fchoone en goede nergens over
\ h o o f
d te zien, en alles in dat zachte licht te
befchpuwen ,'t welk de wysheid en dg godsdienst
I 5 d^ar

I38 WAAROM GENIET MENIG DEUGDZAAMS
daarover verfpreiden. Zo zullen deugd en ge­
noegen , pSigt en vermaak zich in hunne denk-
beelden en gewaarwordingen hoe langer hoe
naauwer met malkanderen vereenigen, en mal­
kanderen in hun volgend leven des te zekerer
voortbrengen en vergezellen.
Eene derde, maar al te gewoone, oorzaak,
waarom menig vriend der deugd de geneugten,
die hem behoorden eigen te zyn , zo weinig
kent en zo fpaarzaam gerU'er, is eene te gebrek-
lyke, te dikwyls bezoedelde deugd. Alwie de
deugd niet met hart en ziel toegedaan is , en
zich hiet gantfchelyk aan haaren dienst heeft
toegewyd; alwie niet ftandvasrig en onvermoeid
op den weg, dien zy hem voorfchryft, voort­
gaat , maar nog dikwyls met heirnelyk genoe­
gen op zyne voorige dwaalingen te rug ziet,
en zich voor eenen korter of langer tyd tot
het betreeden daarvan verleiden laat; alwie der­
hal ven nog, meermaalen of zeldzaamer, tegen
zyn ge weeten handelt, zynen pligt verzuimc of
verwaarloost, zich grooter of kleiner ongere­
geldheden en vergrypingen veroorlooft, of in
üe zonden en feilen, die hem eertyds be-
heerschcen, weder vervak: die kan gewislyk,
met allé zyne overige goede gezindheden en
poo-

ZO WEINIG GENOEGEN?» I35)
poogingen, het genoegen der deugd niet altoos
en nimmer gantfchelyk, nimmer in volle maa-
te genieten. Daartoe heerscht nog te veel
wanorde en tegenitrydigheid in zyn karakter en
in zyn gedrag, en hy heeft te zelden redenen,
om met zichzelven , met 't geen hy is en doet,
ten vollen te vreden te zyn. Ook verfpilt de
deugd haare gunstbewyzen niet aan onbeften-
dige, wankelmoedige vrienden. Zy is yver-
zuchtig op baare rechten ; zy eischt eene on­
verdeelde liefde. De genieting haarer vermaa-
ken onderdek vatbaarheid daarvoor, en deeze
is by zulk eene afwisfeling van licht en duis­
ternis , van yver en nalaatigheid , flechts zeer
gering. Neen, myne geliefde vrienden, wilt
gy voor de geneugten der deugd gantfchelyk
vatbaar en dezelve deelachtig worden, zo
vormt u ook gantfchelyk naar haaren fmaak,
volgt eiken wenk, dien zy u geeft, en neemt
alle haare voorfchriften waar met onverwrik-
baare zorgvuldigheid en getrouwheid. Eerst
moet gy zaaijen en planten, voor dat gy kunt
inzamelen ; eerst in 'de liefde tot het goede
bevestigd, en in de betrachting daarvan vaar­
diger worden, voor dat gy gerechtigd zyt om
alle voordeden, die daar aan vast zyn, te ver»
lan-

Ï40 WAAROM GENIET MENIG DEUGDZAAMR
langen. Hoe bekender -en vertrouwelyker gy
met de deugd wordt; hoe langer gy haar ten
diehst ftaat; hoe meer gy voor haar doet en
opoffert; hoe beter gy het karakter van haa­
ren hoogfchatter en vriend handhaaft, des te
zekerer en volkomener zal zy u alle geneug­
ten en zaligheden doen genieten , die men
zich maar eenigzins in haar gezelfchap en ge­
meen fchaap belooven mag.
Eene vierde en wel de vruchtbaarfte oor­
zaak , waarom veel goede menfchen de ge­
neugten der deugd niet in die maate genieten,
als zy wel konden en behoorden, zyn veeler-
lei vooroordeelen, veelerlei valfche of verkeerde
begrippen van de gewigtig/ie dingen, by voor­
beeld, verkeerde begrippen van God; verkeer­
de begrippen van de deugd; verkeerde begrip­
pen van het genoegen ; verkeerde begrippen
van het oogmerk des tegenwoordigen levens;
verkeerde begrippen van den geest en de be«-
doelingen van het Christendom. Laaten wy
deeze verfcheidene beletfelen der opgeruimde
en blymoedige deugd van nader by befchou-
wen, op dat wy dezelve leeren vermyden.
Eerftelyk dan zyn het verkeerde of valfche
begrippen van God, die by zo menigen mensch
het

ZO WEINIG GENOEGEN? I4I
net genot van de geneugten der deugd verminderen.
God eischt de deugd van ons, en
hy is de bron van al ons geluk. Hoe veel
moet 'er dan niet van het denkbeeld afhangen ,
't welk wy ons van hem vormen ! En hoe
akelig , hoe veel meer gefchikt om vrees en
fchrik , dan om liefde en vertrouwen te verwekken,
zyn niet by veele anders welgezinde
menfchen deeze denkbeelden van God! Maar
al te dikwyls ftellen zy zich God eeniglyk
voor als den eeuwigen, den oneindigen, den
oneindigen, den Almagtigen, den boven alles
verhevenen, den volmaakt Heiligen; gevoelen
den volftrekt onmeetlyken afftand, die 'er tusfchen
hem en hen plaats heeft; bezwyken als
't ware onder dit drukkende gevoel, en vergeeten
daardoor, dat hy tevens de Alwyze, de
Algoede , de Allergoedertierenfte en Bermhartigfte
, dat hy de Liefde zelve is. Maar al te dikwyls
ftellen zy zich hem voor als eenen geftrengen
opperheer, als eenen onverbiddelyken, een
altoos tot ftraffen geneigden Rechter en wreeker
niet alleen van elke zonde en elke misdaad,
maar ook van elk verzuim en elke feil; cn
vreezen voor zyne geftrenge rechtvaardigheid,
die toch enkel wyze goedheid is, al te zeer,
dan

14 2 WAAROM GENIET MENIG DEUGDZAAME
dan dat zy zich in de bewustheid eener ge-
breklyke deugd en eener gebreklyke gehoor­
zaamheid, hoedanige toch alle menfchely­
ke deugd en alle menfchelyke gehoorzaam­
heid is; zouden kunnen gerustfrellen en daar­
over verheugen. Maar al te dikwyls ver­
beelden zy zich , dat God den menfchen
meer ter betooning van zyne Opperheerfchap-
py en magt over hen , dan ter bevorde­
ring van hun geluk geboden voorfchreef ; en
juist daarom volbrengen zy dezelve zo zelden
mee een blymoedig hart, en worden door der-
zelver volbrenging zo zelden waarelyk geluk­
kig. Wacht u van deeze dwaalende denkbeel­
den, myne geliefde Vrienden, indien gy God
met blydfchap gehoorzaamen, of, dat het zelf­
de is , indien gy de geneugten der deugd ge­
nieten wilt. Leert God als eenen Opperheer
kennen en eerbiedigen, die zynen onderdaanen
eeniglyk tot hun eigen best wetten voorfchryfc,
en zyne eisfchen naauwkeuriglyk naar hunne
krachten en omfcandigheden afmeet. Leert
hem als eenen Opziener en Rechter aanmerken,
die flechts oprechtheid en braafheid, maar gee­
ne vlekkelooze volmaaktheid verlangt, en wiens
•Koezigt en oordeel voor den welgezinden niet­
te-

20 WEINIG GENOEGEN? T43
ïegenftaande het levendigfte gevoel van zyne
zwakheden en gebreken niet verfchriklyk*
snaar troostlyk is. Leert hem als den Vader,
als den goedertierentien, gunstrykften, toegee-
vendften Vader der menfchen kennen en lief­
hebben , een' Vader, die allen zynen Kinderen
een toegenegen hart toedraagt, hen allen niet
tot droefheid, maar tot blydfchap , niet tot
ellende, maar tot geluk verordend heeft, hen
allen door zyne bevelen tot dit doel leiden
wil, en mee vaderlyk welgevallen op hen neder-
ziet, als zy op den weg van pligt en van
deugd vergenoegen en vreugde genieten.
Niet minder verhinderen, ten tweeden, het
blyde genot van de geneugten der deugd, de
verkeerde, valfche begrippen, die men zich van
de deugd zelve vormt'. Wat is de deugd in de
oogen en naar het gevoelen van veele menfchen
anders, dan blootelyks eene ftrenge onthouding,
eene onthouding van de onfchuldige geneugten
en aangenaamheden des levens, dan eene be-
ftendige verloogchening van dat geen, 't welk
men hoogfehat en bemint, 't welk ons dierbaar
en waardig is, eene verloogchening van onze
natuurelyke driften en neigingen en wenfehen?
Wat is zy in hunne oogen anders, dan een moei-
Hr-

T44 WAAROM GENIET MENIG DEUGDZAAMS
ïyke dwang, dien men zichzelven opleggen; dan
eene angstvallige omzigtigheid, waarmede men
op alle zyne fchreden en beweegingen achtflaan,
en alle zyne woorden en daaden afpasfen moet ;
dan een beftendige ftryd en worsteling met zichzelven
en met de dingen, die ons omringen?
Maar hoe toch kan dus liefde ter deugd in ons
ontdaan ? Hoe kunnen wy dus in de opvolging
van haare vermeende geftrenge voorfchriften genoegen
vinden ? Doch, hoe valsch is niet deeze
verbeelding! Hoe deerlyk ontfiert en onteert
zy de deugd nieti Neen, zy is niets minder dan
zulk een fchrikbeeld, dan zulk eene tyrannige
heerfcheres, dan zulk eene wreede vyandin der
blydfchap. Zy eischt, ja, onthouding van ons,
maar alleenlyk van nadeelige, laage, fchandeJyke
dingen en bedryven; en gelyk zy aan den
eenen kant onthouding eischt, zo leert zy ons
aan den anderen kant genot, een dankbaar, blymoedig
genot van al het fchoone en goede, 'e
welk God ons en anderen gegeeven, en waarmede
hy de gantfche aarde vervuld heeft. Als
zy ons beveelt onszelven te verloochenen, wil
zy niet, dat wy afftand zullen doen van onze
natuurelyke driften en neigingen, maar alleenlyk
van dat geen, 't welk met onze natuur en
met

ZO WEINIG GENOEGEN?
met ons geluk ftrydig is, 't welk de eeffté vér*
nederc en verwoest, en het Iaatfte vermindert en
ftoort. Als zy ons fomwylen in dit of dac opzigt
dwang oplegt, gefchiedt zulks eeniglyk, om
ons de bezitting en genieting der waare vryheid
te doen verkrygen, of dezelve duurzaam voor
ons te maaken. Als zy ons tot omzigtigheid en
waakzaamheid aanfpoort, wil zy ons daardoor
geene angstvalligheid en flaaffche vrees inboezemen
, maar onze veiligheid en onze rust bevorderen.
Schoon wy fomwylen in haaren dienst
ftryden en onszelven geweld aandoen moeteö,
behoeft zulks toch niet altoos te gefchiedeü,
behoeven wy toch flechts zelden, gelyk de Apostel
het uitdrukt, ten Moede toe te ftryden, is
deeze ftryd meestal flechts voor den leerling in
de deugd bezwaarlyk, maar niet voor den geenen,
die geleerd heeft zichzelven te beheerichen
en de waereld te overwinnen, en deeze
ftryd wordt vroeg of laat van de overwinning,
van een gerust, zalig genot deezer overwinning,
achtervolgd. Neen, myne aandachtige Toehoorers!
miskent de deugd niet, houdt ze voor 't
geenzy in de daad is, indien gy haare genoegens
fmaaken en genieten wilt. Zy is louter
waarheid en orde, zy is vryheid en fterfete van
VIII. STUK. K den

I46' WAAROM GENIET MENIG DEÜGDZAAME
den geest; zy is gerustheid en weltevredenheid
van het hart. Zy beftaat in de heerfchende lief­
de tot alles, wat waar en fchoon en billyk en
goed is, en in de beftendige bereidwilligheid en
beyvering, om alles te doen en te bevorderen,
wat daarmede overeenftemt; en dit moet toch
onbetwistbaar den onbedorvenen of door den
godsdienst verbeterden menr

ZO WEÏNIG GENÖÈÜEN? l$f
heid onzer natuur en onze af hangklykheid vatt
duizend dingen, die buiten ons zyn, onmogelyk
kan plaats vinden, ziet men zich teleurgefteld,
en wankelt in zyn geloof aan de geneugten van
een deugdzaam en vroom leven. Dan eens is
men te veel aan enkel zinnelyke geneugten gewoon,
fchryft dezelve nog eene te groote, uit*
fluitende waarde toe, vindt nog geenen genoegzaamen
fmaak in geestelyk, zedelyk genoegen,
in de geneugten der overdenking, der godsdien*
ftige befpiegeling, der ftille verkeering met zichzelven,
die echter onder alle de zuiverfte en
verhevenfle zyn: en naardien de deugd veelmeer
deeze dan geene bevordert, veelmeer voor de
volmaaking van onzen geest dan voor de bevrediging
onzer zinnen zorgt; geniet men ook in
haaren dienst het vermaak niet, dat men zich
daarvan beloofde. Dan weder eindelyk merkt
men het vermaak in 't algemeen als eene gevaarlyke
zaak, als eene zaak aan, die met den ernst
en de waardigheid van eenen wyzen, van eenen
deugdzaamen, van eenen Christen, niet beftaanbaar
is, en houdt uit dien hoofde alles, wat
zich ons onder deezen naam en in deeze gedaante
aanbiedt, verdacht. Wacht u voor deeze
valfche begrippen, myne aandachtige Toehoo-
K a ïersl

«48 WAAROM GENIET MENIG DEUGDZAAMS
rers! indien gy door de deugd zo gelukkig
wenscht te worden, als gy door haar worden
kunt. Verwacht geene geneugten, geene ver-
maaken, geen geluk van haar, die met onzen
tegenwoordigen toeftand niet beftaanbaar, waar­
voor wy thans nog niet vatbaar zyn. Leert
ftille gerustheid en innerlyke weltevredenheid
boven alle nog zo veel geruchtmaakende ver-
maaken de voorkeur geeven. Zuivert, veredelt
uwen (maak; verheft u meer en meer boven
de dingen , die enkel geheel zinnelyke men­
fchen bekooren en verheugen; befeft de waar­
digheid en de verhevene verordening van uwen
geest , en leert dat geen , 't welk zyne vol­
maaktheid en vergenoegdheid bevordert, meer
en meer fchauen. Verfmaadt daarenboven geen
genoegen, indien het onfchuldig, indien het
voor u noch voor anderen fchadelyk is, ge­
niet hetzelve veel meer met blymoedigheid; en
zyt verzekerd, dat het blyde en maatige ge­
not daarvan geen fchepfel, dat God tot geluk
verordend heeft, onteert, dat ernst en vrolyk-
heid zeer wel met malkanderen beftaanbaar
zyn, en dat zelfs wysheid en deugd by dee­
ze vereeniging niet weinig gewinnen.
Verkeerde begrippen aangaande het oogmerk
van

ZO WEINIG GENOEGEN? I49
van het tegenwoordige leven maaken eene vierde
klasfe van vooroordeelen uit, die aan veele
welgezinde menfchen in de volkomene genieting
van het genoegen, dat de deugd hem zou kun­
nen verfchaffen, hinder of ftorenis toebrengen.
Al wie deeze aarde, gelyk zulks zo dikwyls
gefchiedt, als eene ftrafplaats, als een droevig
traanendal, als het eigenlyk verblyf van lyden
en ellende aanmerkt; al wie zich dit leven als
zulk eenen ftaat van oefening en voorbereiding
fchildert, die enkel oefening en voorbereiding
is, alle daadelyk genot uitfluit, ons eeniglyk
met de hoop op het toekomende verkwikt en
voor deszelfs genieting gefchikt maakt; al wie
Zichzelven in den waan brengt, dat hier niet
alleen geenszins ons voornaamfte, maar zelfs
in 't geheel geen waar geluk te zoeken en te
vinden is: zal gewislyk meer en meer over­
hellen, om alles van de zwartfte zyde te be-r
fchouwen , het kwaade fteeds meer dan het
goede op te merken, en het eerfte fteeds le­
vendiger te gevoelen dan het laatfte , omdat
hy het eerfte altoos verwacht, en het laatfte*
zo al niet voor onmogelyk, althans voor ten
uiterften zeldzaam houdt. En hoe kan dan
zyn hart voor de geneugten openftaan } welke
K 3 do

Ï5Q WAAROM GENIET MENIG DEUGDZAAMS
de deugd hem aanbiedt, hoe kan hy van deïzelver
waarde een rechtmaatig befef hebben,
en dezelve met een onbekommerde ziel genieten?
Neen , vormt u juiste begrippen van 'e
geen de mensch hier is en behoort te zyn.
Reeds hier bewoont hy een gewest van Gods
Koningryk, dat met duizend fchoonheden en
zegeningen verfierd is , die hem allen, ter
genieting nodigen. Reeds hier zal hy een gedeelte
der vruchten zyner werken inzamelen,
hier waare gelukzaligheid genieten, fchoon de
volle oogst, de verhevener en opperde gelukzaligheid
eerst na dit leven op hem wacht.
Zelfs deeze laage trap van zyn aanweezen is
zo wel een doeleinde als een middel tot verhevener
doeleinden; de mensch is niet enkel
en alleen om het toekomende, maar ook om
het tegenwoordige hier, en de godzaligheid,
de vroome deugd, heeft zo wel de beloften
van het tegenwoordige als van het toekomende
leven.
Even zo weinig ftrydt ook, eindelyk, myne
aandachtige Toehoorers! het blymoedige genot
van de geneugten der deugd met den geest
§n de oogmerken van het Christendom, Maarli
t§ dikwyls verwart men in dit ftuk tyden

ZO WEINIG GENOEGEN? I51'
en omftandigheden met eikanderen, en past op
alle Christenen toe, 't geen flechts eenigen,
en voornaamelyk de eerfte belyders van Jefus
betreft. Als derhal ven in het Euangelie de
weg der Christelyke deugd als fmal en moei-
jelyk voorgefteld; als van de leerlingen van
Christus geeischt wordt, dat zy hun kruis op-
neemen en hem in lyden navolgen moeten;als
'er gezegd wordt, dat de vroomen door vee­
le verdrukkingen in Gods koningryk moeten
ingaan; als men leest: allen, die godzaliglyk
willen leeven in Christus Jefus, zullen vervolgd
worden: trekt men daar maar al te dikwyls
dit gevolg uit, dat alle waare Christenen als
't ware alle genoegen vaarwel zeggen moe­
ten, dat zy aan meerder onheilen en kwellin­
gen dan andere menfchen onderhevig zyn, en
op louter verdrietlykheden en lyden hebben,
ftaat te maaken. Doch, zo waarachtig als dit
ten opzigt van zeer veelen der eerfte leerlin­
gen en navolgeren van Jefus Christus was: zo
min kan het op geruster tyden, hoedanige de
onze zyn, worden toegepast; en zo weinig
volgt dit uit den geest en de oogmerken van
het Christendom. Neen, eischt het Christen­
dom eene groote, zuiverer deugd van ons dan
K 4 van

' l$% WAAROM GENIET MENIG DEUGDZAAMS
Van andere menfchen, het belooft en verfchaft
ons ook grooter en zuiverer geneugten. Verlangc
het fomwylen, dat wy eenige uicerlyke
voordeelen opofferen, het vergoedt ons dit verlies
door den aanwinst van veel edeler goederen.
Voor 't overige is zyn gantfche inhoud daartoe
ingericht en gefchikt, om den mensch op te
beuren en piet om hem neertedrukken, om hem
kleinmoedigheid en vrees in te boezemen, om
hem gerust te Hellen en niet om hem te bekommeren
, om nieuwe bronnen van genoegen voor
hem te openen, en de geene, die hy reeds had,
te zuiveren en overvloediger te maaken. Zyt in
geen ding bezorgd; geniet alles met dankzeggi
en vertrouwen; verblydt u ten allen tyde; verblydt
u in de verdrukking; verblydt u in den
Heer; en wederom zeg ik a, verblydt u; het koningryk
Gods is niet fpys en drank, maar rechtvaardigheid,
vrede en blydfchap in den Heiligen
Geest: Deeze is de taal, deeze is de geest van
het Christendom, en 't is onze eige fchuld, indien
wy hierop niet behoorlyk letten, en dan
over gebrek aan genoegen en vermaak klaagen.
En deeze , myne aandachtige Toehoorers!
zyn de voornaamfte oorzaaken, waarom de geneugten
der deugd niet van alle deugdzaame
naenV

ZO WEINIG GENOEGEN? 153
menfchen genoten, en misfchien flechts van de
minsten in eenen hoogen graad en in volle maate
genoten worden. De deugd zelve is derhalven
volftrckt onfchuldig aan dit gebrek. Zy
is en blyft de mildaadigfte vreugdeverwekfter
der menfchen; maar zy dwingt hun haare geneugten
niet op. Zy biedt ze hun aan, zy
noodigt hen tot derzelver genot; maar de
menfchen moeten dezelve niet over het hoofd
zien, moeten hun hart niet voor derzelver invloed
fluiten, moeten zich niet voor derzelver
genot door een misdaadig gedrag, of door
vooroordeelen ongefchikt maaken. En in de
daad, myne geliefde Vrienden! zy, deeze genoegens
der deugd, zyn het waardig, dat wy
ze opfpooren, dat wy 'er moeite om doen,
dat wy ons meer en meer vatbaar voor dezelve
maaken, dat wy alles uit den weg ruimen,
wat ons dezelve ontvreemden, wat dezelve
verzwakken, wat hunne zoetheid zou
kunnen verminderen: en hoe zorgvuldiger wy
in alle deeze opzigten zyn; des te zekerer
Zuilen onze verwachtingen vervuld worden ,
des te meerder ondervinding en des te heuche-
Jyker ondervinding zullen wy van de waar-
K $ hek|

Ï54 WAAROM GENIET MENIG ENZ.
heid van onzen tekst verkrygen: de wegen der
deugd zyn wegen der lieflykheid, en alle haare
paden s
vrede. Amen.
ZE-

ZEVENDE L E E R R E D E .
HET GEDRAG VAN EEN'VROOM
MENSCH IN VOORSPOED EN
IN TEGENSPOED.
Tekst.
BRIEF VAN JAKOBUS, Hoofdfl;. V. vs. 13;
Is iemand onder u in lyden , dat hy bidde: is iemand
goeds maeds, dat hy pfalmzinge.

ö \^jod, uwe is de grootheid en de magt,
de heerlykheid , de lof en de dank ! Alles,
wat in den hemel en op de aarde is, is het
uwe; uwe is het Koningryk, gy heerscht over
a'les , uwe is rykdom en eer, ook ftaat het
aan u, allen groot en fterk te maaken. Voor­
fpoed en tegenfpoed , leven en dood zyn in
uwe hand, en worden van u, volgens de wet­
ten der volmaak.fte wysheid en goedheid, on­
der alle uwe fchepfels uitgedeeld. Ook ons,
uwen Kinderen op aarde, kan noch kwaad noch
goed bejegenen, dat niet van u afhangen, dat
niet van u bepaald en tot de heilzaamfte oog­
merken beflierd zou worden. Gy ziet, gy be­
vat en regelt alle onze lotgevallen, en regeert
ze op eene wyze, als met ons welzyn en met
de volmaaktheid van 't geheel ftrookt. Alles,
wat van u komt, is zegen en weldaad; alles
heeft volmaaktheid en gelukzaligheid ten oog­
merk, ó Mogten wy dit zowel in voorfpoed
als in tegenfpoed, zowel in den druk als onder
de vermaaken deezes levens erkennen, met o-
vertuiging erkennen, en ons in beide gevallen o»
vereenkomftjg met deeze onze kennis gedraagen!
Hoe

£58 HET GEDRAG VAN EEN VROOM MENSCH
Hoe befcheiden, doe dankbaar, hoe weldaadig»
hoe maatig, hoe hemelsgezind zouden wy dan
niet in voorfpoed, en hoe geduldig, hoe ftandvastig,
hoe wel gemoedigd en vol hoop in tegenfpoed
zyn ! Hoe verdraaglyk en ligt zouden
daardoor niet alle onheilen en hoe veel
zoeter en verkwikkender alle geneugten deezes
levens voor ons worden ! Mogten toch
Wysheid en deugd, godsdienst en vroomheid
onze befiendige, onaffeheidelyke medegezellinnen
en leidsvrouwen zyn, op alle duistere of
heldere , ruwe of effene paden, die gy ons
beveelt te bewandelen; en langs welke gy ons
tot het doel wilt brengen! Mogten ook de
overdenkingen, die thans voorgefteld zullen
worden, ons op haare lesfen en raadgeevingen
recht opmerkzaam maaken, en ons tot eene
gewillige en getrouwe opvolging van dezelve
opwekken! Geef, dat zy op ons verhand en op
ons hart eenen diepen indruk maaken, en ons
altoos voor den geest zyn, zo dikwyls wy
haaren raad en haare aanmoediging noodig hebben.
Wy bidden u hierom als leerlingen van
Jefus Christus met kinderlyk vertrouwen, en
fpreeken u verder in zynen naam aan : Onze
Vader enz.
Voor-

EN VOORSPOED EN IN TEGENSPOED. 1$9
Voorfpoed en tegenfpoed wisfelen in dit leven
geduurig met eikanderen af. Die volgt op
deezen, en deeze op dien. Zelden, ten uiterften
zelden , blyft de een of de ander den
mensch geduurende zyn gantsch aanweezen op
aarde, van deszelfs begin tot deszelfs einde, by.
Zelden, ten uiterften zelden , leeft 'er een
mensch, die niet beurtelings beide ondervonden
, die niet nu eens voorfpoed, dan eens
tegenfpoed ontmoet zou hebben. Zo verfchillend
en menigvuldig de maate en duurzaamheid
van beide is: zo algemeen is hunne heerfchappy
over de menfchen en hunne invloed op
derzelver lot. Ook ftrookt deeze vermenging
van goed en van kwaad , deeze afwisfeling van
voorfpoed en van tegenfpoed volmaaktelyk met
den ftaat van opvoeding en oefening, waarin
wy hier leeven. Zonder dezelve zou dit leven
geene fchaal der wysheid en der deugd, geene
voorbereiding tot" eenen verhevener ftaat
voor ons zyn, en wy zouden by deszelfs einde
nog op denzelfden trap ftaan, waarop wy
ons by onze intrede in hetzelve bevonden.
Wy

ïf)0 HET GEDRAG VAN EEN VROOM MENSCtf
Wy zouden in den dood nog byna dezelfde
geheel zinnelyke, dierelyke fchepfelen, dezelfde
onverftandige , onkundige menfchen zyn,
die wy by onze geboorte waren, Maar zal
ons deeze vermenging van goede en kwaade
dingen, deeze afwisfeling van aangenaame en
onaangenaame ontmoetingen en gebeurtenisfen ,
alle de voordeelen verfchaffen, die zy ons kunnen
en behooren te verfchaffen; zullen wy daardoor
eenen hoogen trap van wysheid en deugd
bereiken, en voor eenen hooger trap van gelukzaligheid
vatbaar worden: zoo is het niets
minder dan onverfchillig, hoedanig wy ons daaromtrent
gedraagen. De Voorzienigheid plaatst
ons allen in deeze fchool der wysheid en der
deugd: maar wy maaken niet allen even groote
vorderingen in dezelve. Wy maaken 'er niet
allen met dezelfde zorgvuldigheid en getrouwheid
gebruik van; wy verlaaten haar derhalvea
ook niet allen met dezelfde bekwaamheden en
kundigheden. Allen zyn wy leerlingen i maar
niet alle opmerkzaame, vlytige, ftandvastige
leerlingen , die het eigenlyke oogmerk, waarom
zy daar zyn , altoos voor oogen hebben,
en hetzelve meer en meer trachten te bereiken.
Daarom hebben voorfpoed en tegenfpoed niet
al-

ÏN VOORSPOED EN IN TEGENSPOED. IÖI
altoos die uitwerking op de menfchen, welke
zy behoorden te hebben £ daarom misbruiken
zy beide zo dikwyls tot hun eigen verderf en
tot verderf van andere menfchen: daarom blyven
wy zo dikwyls, nietcegenftaande alle de
middelen, die ter onzer opleiding en oefFening,
gebezigd worden , op zo laag eene trap van
het verhand en der zedelyke volmaaktheid (laan.
Laaten wy, myne geliefde Medechristenen! om
deeze dwaalwegen te vermyden, op de onderrechtingen
achtilaan, die de wysheid en de
godsdienst ons met betrekking tot dit onderwerp
geeven. Laaten wy volgens haar geleide
Het gedrag van een deugdzaam en vroom
rnensch in voorfpoed en tegenfpoed overweegen.
Is iemand onder u in lyden, zegt de Apostel
in onzen tekst, dat hy bidde : is iemand
goeds moeds , dat hy pfalmzinge : 't Zy de
mensch , wil hy zeggen , voorfpoedig zy of
rampfpoedig , droevig of vrolyk , 't Zy 't
hem wel of kwaalyk gaa: altoos echter moet
de godsdienst zyn leidsman , zyn raadgeever»
zyn trooster zyn. Zyne lesfen , zyne vooffchriften,
zyne beloften moeten hem zynen
voorfpoed veredelen en zynen tegenfpoed veriigten
\ zy moeten den eenen en den anderen
VIII, STUK, L OÖ*

l6i HET GEDRAG VAN EEN VROOM MENS6H
onfchadelyk en weldaadig voor hem maaken;
zy moeten hem in den voorfpoed, befcheidenheid
en maatigheid leeren , en in den tegenfpoed
moed en vertrouweu inboezemen. Wel'
aan , myne aandachtige Toehoorers! wy willen
op de ftem van deezen, ons van God ge»
zondenen leermeester en leidsman letten, en
ons zyne vermaaningen en waarfchuwingen ten
nutte trachten te maaken. Wat zegt hy ons
dan in den voorfpoed? Wat leert hy ons in
den tegenfpoed? In voorfpoed predikt hy ons
nederigheid, maatigheid, liefde, hemelsgezindheid;
in tegenfpoed geduld, ftandvastigheid,
onderwerping en vertrouwen op God, een
blymoedig uitzien op en eene zorgvuldige voorbereiding
tot het toekomende leven.
Gaat het u wel, ó mensch! roept hy ons toe,
bezit gy veelerlei uiterlyke goederen en voorrechten,
geniet gy geneugten van menigerlei
foort, hebben uwe bezigheden en onderneemingen
eenen gewenschten voortgang: zyt dan
toch niet trotsch op deeze goederen , op deeze
voorrechten, op deeze geneugten, op deezen voortgang.
Beroem u niet op dezelve, als of zy
uw eigen werk waren, als of gy ze enkel aan
uwe wysheid en uwe verdienden te danken
hadt.

IN VOORSPOED EN IN TEGENSPOED. I 63
hadt. Overweeg hoe zelden fterkte toe den
ftryd en tot de overwinning, hoe zelden fnel-
heid tot het loopen en tot het verkrygen van
den prys, hoe zelden bekwaamheid tot den ryk­
dom toereikende is, hoe alles van de tyd en
het geluk , van duizend gunstige omftandighe-
den en van den wil van den geenen afhangt,
die alle deeze emftandigheden regeert naar zyn
welgevallen, en ze alle tot uw voordeel doet
famenloopen. Vergeet nimmer uwe volftrekte af-
hangklyheid, en de volftrekte afhangklykheid van
alle dingen van den Opperbeftuurder en Regee-
rer der waereld. Vergeet niet, dat gezondheid en
ziekte, rykdom en armoede, hoogheid en ge­
ringheid , voorfpoed en tegenfpoed , leven en
dood in zyne hand zyn, dat hy licht en duis­
ternis , het goede en het kwaade in de wae­
reld en onder de menfchen uitdeelt zo als met
zyne verhevene, en grootdeels verborgene oog­
merken overeenkomt. Verlaat u derhalven
niet op uwe tydelylie goederen en voorrech­
ten , maak 'er geen ftaat op als op uw we-
zenlyk, duurzaam eigendom. Befchouw toch
het onzekerfte en veranderlykfte van alle din­
gen , den voorfpoed , niet als zeker en onver-
«nderlyk. Gy weet immers niet , of gy na
L 2 wei-

164 HET GEDRAG VAN EEN VROOM MENSCH
weinige dagen of jaaren, of gy morgen nog
zyn en hebben en vermogen zult, 't geen gy
heden zyt en hebt en vermoogt. Hoe ras kan
niet uw helder , glansryk pad beneveld worden
, hoe ras de bedrieglyke fchittering van uwe
welvaart verdwynen! Hoe ras kunnen niet uwe
rykdommen u verlaaten, uwe vrienden zich van
u verwyderen, uw aanzien verduisteren, uwe
krachten en uwe moed bezwyken, en uw
ligchaam zich aan den rand des grafs bevinden!
En waar zyn dan de brooze fteunfels,
waarop gy u verliet, de ftreelende vooruitzigten
van eenen onafgebrokenen , langduurigen
voorfpoed , die gy als zo zeker aanmerkte ?
Neen, erken en befef in het midden van den
overvloed, in het midden der genieting van
den voorfpoed, uwe zwakheid, uwe onbeftendigheid,
uwe nietigheid, en vlugtigheid, de
gelykheid met eenen droom, de nietigheid aller
aardfche goederen en voorrechten, en laat
dit u befcheidenheid en nederigheid leeren.
Leeft sy in wel/land, roepen u verder wysheid
en godsdienst toe, bekroonen voorfpoed
en goed geluk u en uwe onderneemingen,
maak dan een maatig gebruik van deezen wel*
ftand en van deezen voorfpoed. Laat u door
niets

IN VOORSPOED EN IN TEGENSPOED. 165
niets van alles , wat daartoe behoort, overheerfchen
en tot eenen flaaf maaken; laat niets
daarvan u zo noodzaakelyk en onontbeerlyk
worden, dat het gemis of het verlies daarvan, 't
welk u zo fpoedig, heden of morgen, treffen
kan , u ongelukkig zou maaken. Noch uw
ftand en uw rang, noch uwe goederen en voorrechten,
noch uwe vrienden en lievelingen
moeten ooit zoinnerlyk, zo onaffcheidelyk met
het denkbeeld en het genot uwer weltevredenheid
vereenigd zyn, dat gy met het verlies
der eerften ook deeze zoudt moeten verliezen.
Gebruik al het fchoone en goede, het gerieflyke
en aangenaame, dat de Voorzienigheid u
boven anderen te bezitten en te genieten geeft,
met blymoedigheid, maar misbruik het nimmer.
Wacht u van uwen lusten en begeenen den
losfen teugel te vieren, en ze, zelfs als zy onfchuldige
dingen ten doel hebben, zo dikwyls
en zo volkomenlyk te bevredigen, als uwe
tydelyke omftandigheden wel zouden toelaaten.
Wacht u van de verkwikkingen , de vermaaken
en verlustigingen deezes levens, deszelfs
goederen en geneugten, in zo vol eene maate
te genieten , als u in en op zichzelve wel
L 3 zou

l66 HET GrifJRAG VAN EEN VROOM MENSÖH
Zou mogelyk zyn , indien gy wenscht, dat
uwe genietingen niet weldra in verveeling en
walging verkeeren mogen. Maak noch van
uwe ligchaamelyke krachten, noch van de ver­
mogens van uwen geest zulk een gebruik, als
of dezelve niet zouden kunnen worden uitge­
put , en gebruik noch uwe magt, noch uw
aanzien , noch uwe vrienden op eene wyze,
als of gy dezelve haast zoudt kunnen Verlie­
zen. Dat zo min de eergierigheid en heersch-
zucht , als de zinnelykheid en trek tot den
wellust u verleiden, om de paaien te buiten te
gaan, welke de wetten der waarheid, der goe­
de orde, der rechtvaardigheid, der menschlie-
vendheid zelfs den vermogendften en voor-
fpoedigften ftellen , en welke niemand onge-
ftraft te buiten gaar. Oefen u fteeds in de
onthouding, in zelfbeheerfching, in de vrywil-
lige verloogchening en ontbering van zinnely-
ke vertnaakén , het opzettelyk niet gebruiken
van uiterlyke voordeden, indien gy uwe vry­
heid , indien gy de waardigheid van den mensch ,
wilt handhaaven. Offer nimmer geestelyke,
duurzaame volmaaktheden, nimmer wysheid en
deugd, aan uwen voorfpoed op; maar zyt fteeds
be-

IN VOORSPOED EN IN TEGENSPOED. \Cf
bereid, om geene voor de verzwakking en het
verlies van deeze te koopen.
Zyt gy voorfpoedig, gaat het u voor den wind,
roepen, ten derden, wysheid en godsdienst den
mensch toe, maak ''er dan een waarlyk Chrisielyk
en weldaadig gebruik van. Dat liefde,
liefde tot God en liefde tot de menfchen n
daarby beziele en u in het gebruiken daarvan
befliere. Zyt gy goeds moeds, zo zing, gelyk
onze tekst zegt, pfalmen. Verhef u in den
geest van de beeken, waaruit gy vreugde fchept,
tot de bron , waaruit zy alle voortkomen, tot
de eerfte, eeuwige, onafhangklyke oorzaak van
uw aanweezen en van uwe welvaart, tot God,
den opperden vreugdefchenker, van welken alle
volmaakte gefehenken afkomen , en die onophoudelyk
leven en kracht en vreugde en zaligheid
over zyne gantfche onmeetelyke fchepping
verfpreidt. Verzoet-en veredel u al het aangenaame,
al het fchoone en goede, 't welk gy
hebt en geniet, daardoor, dat gy het als gefehenken
van uwen hemelfchen Vader, als bewyzen
van zyn toezigt en zyner voorzienigheid,
als onderpanden van nog grooter goederen
en zaligheden befchouwt en geniet. Leer
L 4 u

Ifj8 HET GEDÏIAG VAN EEN VROOM MENSCH
u in God, in alle zyne werken en weldaaden»
zo wel in *t kleine als in 't groote , verheugen
, u aan zyne leiding en beftiering des te geruster
en volkomener overgeeven, en alle zyne
geboden des te gewilliger en blymoediger gehoorzaamen.
Leid uit dat geene, 't welk God
in dit tydelyke leven op deezen laageren trap
van uw aanweezen, voor u gedaan heeft en nog
doet, of, wat gy al van hem, die de goedheid
en liefde zelve is, in een beter leven, op hoogere
trappen van uw aanweezen te verwachten
hebt. Dat het genot des voorfpoeds u toch
vooral niet van hem, den ooriprong en onderhouier
van hetzelve, verwydere, maar tracht
u met hem, den Vader der lichten, meer en
meer te vereenigen, door alles, wat gy van
hem ontvangen hebt, volgens zynen wil en ter
bevordering zyner oogmerken aan te wenden.
Dat u derhalven by het gebruik daarvan de algemeenfte,
de oprechtlte, de werkzaamite liefde
tot uwe broederen, tot de kinderen van uwen
hemelfchen Vader beziele. Wacht u van de
zulken, die minder voorfpoedig, minder vermogend,
minder groot, minder ryk zyn dan gy ,
te verachten, of met verfmaading te behandelen.

IN VOORSPOED EN IN TEGENSPOED. l6$
len. Verberg liever uwe uitfteekendheid voor
hen, en fpeen u liever ook van derzelver onzondig
gebruik, dan dat gy u op dezelve op
eene beledigende wyze beroemen, of hen daarmede
verdrukken en ergeren zoude. Gedraag u
des te nederiger , des te menschlievender en
vriendelyker jegens de geringen, zo veel te meer
het geluk u boven hen verheven heefc. Help en
dien anderen des te gewilliger en yveriger, verbreid
des te meerder verkwikking en troost rondom
u, zo veel te meerder middelen als gy daartoe
in handen hebt. Stel u voor den onfchuldigen,
voor den onderdrukten, voor den vervolgden
, des te nadrukkelyker in de bres, zo veel te
grooter uw aanzien en uwe invloed is. Deel den
behoeftigen, van allerlei foort des te rykelyker
en blymoediger uwe gaven mede, naar maate
gy meer in ftaat zyt te geeven. Stel de voornaamfte,
de hoogfte waarde ,van uwen voorfpoed
, van uwe eer , van uw aanzien , van
uwen rykdom en van uwe andere voorrechten
daarin, dat gy een des te grooter weldoener
uwer broederen zyn, dat gy des te meerder
goed doen en bevorderen, en daardoor Gode,
uwen hemelfchen Vader, die van eeuwigl*
5 beid

ïfO HET GEDRAG VAN EEN VROOM MHNSCil
heid tot eeuwigheid enkel goed en altoos het
beste werkt, meer en meer gelyk kunt worden.
Wilt gy- eindelyk, ö mensch, roepen wys­
heid en godsdienst u toe, mlt gy uwen voorfpoed
als een wyze, als een Christen bezitten en genie­
ten : zo bezit en geniet denzelven met eene he­
melsgezinde gemoedsgefleldheid. Bezit en ge­
niet denzelven als een fchepfel, wiens wenfehen,
poogingen, uitzigten en verwachtingen niet bin­
nen de weinige jaaren en dagen van dit aardfche
leven bepaald zyn; als een fchepfel, dat voor
de onfterfly.kheid, voor eene fteeds toeneemen-
de volmaaktheid en gelukzaligheid gefchikt is.
Draag zorg, dat de voorrechten, de goederen
en vermaaken deezes levens, hoe fchitterende
en begeerenswaardig zy ook zyn, u de veel
grooter en beter goederen en vermaaken en voor­
rechten des verhevener levens toch niet uit het
oog doen verliezen. Draag zorg dat de bezit­
ting en genieting der eerfte u toch niet onver-
fchillig maaken omtrent de verkryging en de ge­
nieting der laatfte. Nimmer moet het tegen­
woordige en zigtbaare uwe gantfche ziel vervul­
len en alle uwe vermogens en krachten bezig
houden. Nimmer moet gy deswegen uwe toe-
ko-

IN VOORSPOED EN IN TEGENSPOED. I^I
komende heerelyke verordening, nimmer dat
vergeeten, wat gy eens in eene betere waereld
zyn en worden zult. Vergelyk dikwyls de on-
beftendigheid en vlugtigheid van al het fchitte-
rende en blinkende, dat u hier omringt, de kor­
te, flechts eenige oogenblikken beftaande duur­
zaamheid van alle vermaaken, die zich u hier
aanbieden, met de wezenlyke behoeften, met
de onverzadelyke begeerten van uwen onfterfly-
ken geest, vergelyk ze met de duurzaame, be-
flendige goederen en voordeden, die het toeko­
mende u doet hoopen. Zie meer op deeze dan
op geene; ftreef meer naar deeze dan naar gee­
ne. Geene duuren flechts een korten tyd: dee­
ze zyn van eene eindelooze duurzaamheid. Gee­
ne zyn droomgezichten die by het aanbreeken
van den morgen verdwynen: deeze blyven uont-
waakende nog by, en maaken de vreugde en het
geluk van den zaligden dag uit, waarop geen
nacht zal volgen.
Dit , myne geliefde Vrienden! roepen de
wysheid en de godsdienst ons in den voor­
fpoed toe. Gelukkig zyn wy, indien wy op
haare item acht geeven, en haare raadgeevin-
gen opvolgen! Alsdan zouden wy niet alleen
voor-

172 HET GEDRAG VAN EEN VROOM MENSCH
voorfpoedig, maar ook gelukkig weezen , era
ons door een waardig gebruik van den voor­
fpoed meer en meer tot zuiverer en verheve­
ner geluk gefchikt maaken. En welke lesfen,
welke vertroostingen, welke verlferkingen gee­
ven ons nu deeze hemelfche leermeesteresfen
in den tegenfpoed?
Draag den tegenfpoed, roepen zy den mensch
toe, draag den tegenfpoed, met geduld en ge-
ïaatenheid. Dit is het beste, het eenigfte
middel, om u uwen last te verligten, en den-
zelven draaglyk te maaken. Laat uw lyden,
nwe fmerten, uwe bekommeringen u niet ne-
derdrukken, niet moedeloos maaken, niet in
den afgrond der vertwyfeling ftorten. Waan
toch niet, alles verlooren te hebben, als gy
uwe aardfche goederen en uiterlyke voorrech­
ten verloren hebt. Merk uzelven toch niet
aan als ellendig en ongelukkig, omdat gy
rampfpoedig zyt. Laat de hoop van na de
duisternis weder het licht te zullen zien en
uw ruuw pad met een effener te verwisfelen,
toch vooral niet vaaren. Houd den tegenfpoed
niet voor behendiger en onveranderlyker dan
den voorfpoed. Zy zyn beide even onzeker en
vlug-

JN VOORSPOED EN IN TEGENSPOED. 173
viugtig, beide aan de menigvuldigfte afwisfeling
onderhevig. Zyt gy in lyden, zo bid, gelyk de
tekst vermaant. Draag uw lyden in het befef
van uwe afhangklykheid van God, indien gy
hetzelve met geduld wenscht te draagen. Ver­
geet nooit, dat hy het is, die vernedert en ver­
hoogt, die wondt en heelt, arm en ryk maakt,
den mensch in 't graf Mort en hem uit hetzelve
weder doet opftaan. Merk alle tegenfpoeden,
die u treffen, aan als toelaatingen en befchik-
kingen van uwen hemelfchen Vader, en vergeet
nooit, dat hy zyne kinderen ook dan liefheeft,
als hy hen doet lyden en door lyden verbetert;
en dat hy niets anders dan hun welzyn kan en
wil werken. Murmureer derhalven nooit te­
gen hem, den Heiligen en Rechtvaardigen, den
Algoeden; befchouw u nooit als benadeeld, als
vergeeten en verwaarloosd van den geenen, die
alles weet, die alles onderhoudt en bezielt, die
alles volgens de voorfchriften der volmaaktüe
wysheid beftiert en regeert, die alle zyne fchep-
felen genegen is en zich over allen zynen fchep-
fels ontfermt. Eerbiedig integendeel zyne wy­
ze Goedheid met eene kinderlyke onderwerping ,
ook dan, wanneer gy haare wegen niet dcor-
gron-

i74 HET GEDRAG VAN EEN VROOM MENSCH
gronden en begrypèn kunt, omdat het einde
daarvan voor u met duisterheid bedekt is.
Draag uwe rampen met ftandvastigheid, roepen
verder de wysheid en de godsdienst den
rampfpoedigen toe. Wacht u van Jaage, onrechtvaardige
, met Gods wil en met uwen pligc
ftrydende middelen te gebruiken, om u van uw
lyden te ontdaan. Werp den last, die u deukt,
niet eigendunkelyk, niet in euvelen moede van
uwe fchouderen. Draag denzelven zo lang, tot
dat het den geenen, die hen u opgelegd heeft,
behaagt, hem u weder af te neemen. Hy
heeft last en kracht naar den naauwkeurigflen
maatftaf tegen malkanderen afgemeeten, en zal
u nooit meer opleggen, dan gy in ftaat zyt te
draagen. Is uwe kracht uitgeput, dan is ook
gewislyk het oogenblik van hulp en verlosfing
niet verre af. Wanhoop derhalven nimmer
aan uwe krachten, hoe bepaald dezelve ook
zyn; God, die ze u gaf, kan en zal ze vermeerderen.
Zyne kracht, die alles in allen
werkt, is ook in den zwakken magtig, en kan
meer doen, en doet zeer dikwyls veel meer
dan wy kunnen wenfehen en bevatten. Volhard
derhalven met een rustig en onverfchrok-
ke»

IN VOORSPOED EN IN TEGENSPOED. 1^5
ken gemoed, hoe lang uw lyden ook duuren
moge , en fchoon het onheil u zelfs met
verderf en ondergang bedreige. Op den
mensch, op den Christen, die met den tegenfpoed
worstelt, en in dien ftryd overwint*
ziet de Beheerfcher der waereld met byzonder
welgevallen neder, en die mag zich alles van
de gevolgen zyns ftryds en zyner overwinning
belooven.
Vereenig, roepen ten derden wysheid en gods*
dienst den rampfpoedigen toe, vereenig met uwe
ftandvastigkeid een rustig en geloovig vertrouwen
op God. Alle eigenfchappen immers, die
u gerustheid en vertrouwen inboezemen kunnen,
zyn den Allerhoogften, den Oneindigen,
uwen Schepper en Vader, zonder eenige bepaaling,
zyn hem wezenlyk eigen. Hy is de Alweetende,
die alle uwe behoeften, alle uwe
gebreken en lyden, en alle middelen en wegen,
om dezelve te verhelpen, op het naauwkeurigfte
en met eene onbedrieglyke zekerheid kent.
Hy is de Almagtige, die alles in zyne hand
heeft, aan wien alle fchepfelen, alle toevalligheden
, alle gebeurtenisfen in hemel en op aarde
onderworpen zyn; zonder wiens toelaating
u

l?6 HET GEDRAG VAN EEN VROOM MENSCH
u geen onheil treffen kan, op wiens bevel de
duisternis in licht verandert, en zelfs het fewaa-
de tot uw best moet gedyen. Hy is de Algoe-
de, die niets dan volmaaktheid en gelukzalig­
heid wil en bevordert, en ze ook dan wil en
bevordert, wanneer zich alles tot ons verderf
fchynt te vereenigen. Bewyst uw eerbied Hem
den Alweetenden, den Almagtigen, den Algoe-
den, daardoor , dat gy enkel goed en altoos het
beste van hem verwacht. Wanhoop nooit aan
zyne hulp, twyfel nooit, of hy ze u wel ten
gefchiktlten tyde, in de gevoeglykfte omftan-
digheden, op de met uwe waare gelukzaligheid
best overeenkomstige wyze verleenen zal, en
vertrouw van hem, den wysften en goedertie-
renften Regeerer der waereld, uwen liefdery-
ken Vader, dat hy u nooit vergeeten, u nooit
verlaaten, noch verwaarloozen, en ook u, vroeg
of laat, op deeze of op eene andere wyze,
onfeilbaar tot het doel der volmaaktheid bren­
gen zal, waarvoor gy vatbaar zyt.
Zie derhalven, roepen eindelyk de wysheid
en de godsdienst den rampfpoedigen toe, zie
op het doel, dat u is voor gefield, zie op de toe­
komende waereld, die u verbeidt, en op de over-
vloê-

ÏN VOORSPOED EN IN TEGENSPOED. I77
vhedige fchadeloosftellingen en vergeldingen, dit
gy daar van de goedheid des Oneindigen te wachten
hebt. Of de weg, die u tot dat doel
leidt, iets donkerer of iets helderer, iets moeijelyker
of iets ligter om te bewandelen ge-:
weest is; of deeze weinige dagen en jaaren
uwer eerfte opvoeding en vorming u meerder
druk of meerder vermaaken verfchaft hebben:
6 daarover zult gy u gewisfclyk niet ontrusten,
indien gy flechts dat heerelyke doel bereikt,
indien gy flechts in deeze fchool uws
levens wysheid en deugd verzamelt, en daardoor
voor het betere, eeuwige leven gefchikt
wordt. Wat toch is al het lyden deezes tegenwoordigen
tyds in vergelyking met de heerlykheid,
die u ten deel zal vallen, indien gy
dit lyden als een Christen verdraagen, en hetzelve
ter uwer verbetering gebruikt hebt? Ja,
myne geliefde Vrienden! om fteeds beter,
fteeds volmaakter, zo wel door druk als door
vermaak, zo wel door tegenfpoed als door
voorfpoed, fteeds beter en volmaakter te worden
, daarnaar laaten wy allen onophoudelyk
ftreeven. En dan zal niemand onder ons zyn
oogmerk misfen, dan zullen wy hetzelve langs
VUI. STUK. M al-

I78 HET GEDRAG VAN EEN VROOM ENZ.
alle wegen, in allerleien toeftand en fteeds nader
komen, en ons eenmaal over alle de voordeden
en alle de nadeelen, over al den voorfpoed
en al den tegenfpoed verheugen, waardoor
wy hetzelve bereikt hebben. Amen,

A GT S T E L E E R R E D E .
WAAROM HEEFT 'ER NIET
MEERDER GELUK ON­
DER ONS PLAATS?
Tekst!
EUANO. VAN LUKAS, Hoofdfl. XU. VS. 15.
Ziet toe, en wacht u van de gierigheid: want het is niet
in den overvloed gelegen, dat iemand leeft uit zytfi
goederen.
M s

h e b t o n s a l l e n t o t
ó gy
e l u k v e r
g '
ordend, ons allen voor geluk vatbaar gemaakt,
ons allen het vuurigfte verlangen daarnaar ingeboezemd,
en de menigvuldigfte, krachtiglte
middelen daartoe gegeeven: en nogthans zyn
wy niet allen gelukkig, en veelen van ons zyn
zulks in eene veel mindere maate, dan zy
het zouden kunnen zyn. Heer! gy zyt rechtvaardig,
gy zyt de goedheid en liefde zelve;
weldoen en zaligmaaken is uwe eenigfte, uwe
eeuwige bezigheid; van u komt altoos enkel
goed, en de grootstmogelyke maat van 't
goede, waarvoor uwe fchepfelen in elk tydperk
en in ieder verband der dingen vatbaar
zyn. Neen, niet u, den Algoeden, maar onszelven,
onze eigene onbedachtzaamheid, ligtzinnigheid,
nalaatigheid en traagheid, hebben
wy het te wyten, indien wy ons van het doel
der gelukzaligheid verwyderen, of dat geluk
flechts zeer gebrekkelyk en onvolkomenlyk genieten.
Ach, maar al te dikwyls zoeken wy
het ter plaatfe, daar het niet te vinden is,
en verfpillen onze edelfte krachten in ydele,
vruchtelooze poogingen. Maar al te dikwyls
M 3 flui-

l8a WAAROM HEEFT 'ER KIET MEERDER.
fluiten wy onze zinnen en ons hart voor hee
fchoone en goede, 't welk gy ons ter genieting
aanbiedt, gaan de zuiverfte, rykfte bronnen van
genoegen en vermaak met onverf chilligheid voorby,
of fcheppen zo onbedachtzaam uit dezelve,
dat wy haare zoetheid niet fmaaken, en haare
bezielende en gelukkigmaakende kracht niet ondervinden.
Maar al te zelden laaten wy ons van
wysheid, deugden godsvrucht leiden, en hoe
zouden wy dan voor de talrykfte misftappen,
voor de gevaarlykfte vergrypingen en doolingen
beveiligd zyn? Ach God! leer gy zelf ons onze
dwaalingen en misflagen erkennen, en breng
ons weder van onze doolwegen te rug. Geef
toch,"dat wy met meerder opmerkzaamheid en
zorgvuldigheid, met zekerer en vaster fchreden
den weg der gelukzaligheid bewandelen, en laat
het licht der waarheid ons op deezen weg vergezellen.
Zegen ook thans onze overdenkingen
over dit onderwerp. Leer ons 't geen wy, om
gelukkig te zyn, vermyden en doen moeten,
duidelyk inzien, en laat deeze kennis levendig
in ons worden. Wy bidden u hierom, in den
naam van onzen Heer en Heiland Jefus Christus,
en roepen u verder als zyne dienaars aan: Onze
Vader enz.
Ge-

.GELUK ONDER ONS PLAATS? lS3
Geluk, myne aandachtige Toehoorers! is»
gelyk ik u onlangs onder het oog bragt, en
gelyk iedereen zonder myne herinnering uit
innerlyke ondervinding weet, geluk is het doel,
waarnaar ieder rnensch reikhalst en ftreeft. Ieder
mensch onderfcheidt aangenaame en onaangenaame
denkbeelden en gewaarwordingen
van eikanderen; tracht geene in zich te verwekken
en te onderhouden, en deeze zo veel
mogelyk te verzwakken en van zich te verwyderen
; kweekt geene met genoegen aan,
geeft zich aan deeze nooit zonder tegenkanting
en ftryd over, en wenscht altoos, dat
geene een zo groot mogelyk overwigt op deeze
hebben mogen. Ieder mensch is ook voor
zekeren , hooger of laager , trap van geluk
vatbaar; en deeze trappen zyn niet minder menigvuldig
en verfcheiden, dan de vermogens,
de levenswys, de opvoeding, de zedelyke gefteldheid,
de godsdienst, de verbindtenisfen en
omftandigheden der menfchen zyn. Zy ver~
fchillen ten opzigt van kennis en genieting van
het goede, van fmaak efl verkiezing zo veel
M 4 van

184 WAAROM HEEFT 'ER NIET MEERDER
van malkanderen, als de menfchen zeiven van
malkanderen verfchillen. Wy, myne aandachtige
Toehoorers ! behooren als menfchen en
als Christenen tot de klasfè der redelyke bewooneren
van den aardbol, die voor een verheven
, een by uitneemendheid groot geluk
vatbaar zyn. Wy hebben eenen aanzienlyken
trap van befchaafdheid bereikt. De vermogens
van onzen geest zyn in een grooter kring
van werkzaamheid geplaatst. Onze reden is
verlicht; wy zyn in 't nadenken geoefend. Wy
kennen en bezitten veele bronnen van vermaak
en genoegen, en wel van het edelfte vermaak
en het zuiverfte genoegen, die voor veele,
misfchien voor de meeste menfchen verborgen
en onbekend zyn. Het licht des Euangelies
heeft veele fchadelyke vooroordeelen en dwaalingen
onder ons verzwakt, ons op eene menigte
van belangryke zaaken opmerkzaam gemaakt,
en ons van veele anderen juister begrippen
en meerder zekerheid gegeeven. Wy
weeten duidelyker, wat" geluk is , en langs
welke wegen, door welke middelen men tot
hetzelve komt. Maar zyn wy ook in de daad
gelukkiger dan anderen? Zo gelukkig, als wy
in onzen toeftand, volgens onze krachten, by
on-

GELUK ONDER ONS PLAATS? l8$
onze hulpmiddelen zyn kunnen? Is de trap van
ons geluk overeenkomftig met den trap van onze
befchaafdheid, van onze kundigheden, en
met de gunstige omftandigheden, waarin wy ons
bevinden? Zou men uit den laatften den eerften
kunnen opmaaken? Heerscht 'er meer vergenoegdzaamheid
dan onvergenoegdzaamheid, meer
blydfchap dan droefheid onder ons? Stygen 'er
meer dank- en lofzangen dan zuchten en klagten
uit ons midden ten hemel? Ach, ik vrees, myne
geliefde Vrienden! dat de dagelykfche ondervinding
ons zou loogenftraffen, indien wy
dit in 't algemeen wilden ftaande houden. Maar
zou niet de fchuld van dit gebrek aan geluk by
onszelven liggen? Laaten wy onze gedachten
hierover eens laaten gaan, myne aandachtige
Toehoorers! Laaten wy de oorzaaken nafpooren,
waarom ""er onder menfchen, gelyk wy zyn,
onder menfchen van onze foort en in onzen toeftand,
niet meerder waar geluk te vinden is.
Leeren wy deeze oorzaaken kennen, en houden
voor 't geen zy zyn, dan zal het ons te ligter
vallen, om de hinderpaalen van ons geluk te
boven te komen, of dezelve uit den weg te
ruimen. Mogt myne tegenwoordige leerrede
iets ter bevordering van dit heilzaame oog-
M 5 merk,

ï86 WAAROM HEEFT 'ER NIET MEERDER
merk , ter bevordering van uw geluk toebreng
gen !
De eerfte oorzaak, waarom 'er niet meer
geluk onder ons , onder menfchen van onze
foort en in onze omftandigheden , gevonden
wordt, is deeze: men kweekt en gebruikt de gefchiktheid
tot geluk niet zorgvuldig genoeg. E
waarin beftaat deeze gefchiktheid? Deeze gevoeligheid
voor genoegen en vermaak? Waardoor
wordt dezelve onderhouden? Zy beftaat
hierin en wordt hierdoor onderhouden , dat
men opene zinnen en ; een open hart heeft
voor al het fchoone en goede, 't welk in de
waereld en onder de menfchen en in onzen
eigenen toeftand plaats heeft; dat men daarop
opmerkzaam is; dat men het overal begeerig
opzoekt, gaarne ontdekt, en 'er zich langer
en liever by ophoudt, dan by het tegenovergefielde.
Zy, de gefchiktheid voor geluk, beftaat
hierin, en wordt hierdoor onderhouden,
dat men zich niet tegen de indrukfels, die het
fchoone en goede op ons maaken, door eene
al te verftrooijende leevenswyze, of door onachtzaamheid
en ligtzinnigheid verhart, dat men
zyn natuurelyk en zedelyk gevoel door de gefcaüufte
middelen opwekt en aankweekt, zynen

GELUK. ONDER ONS PLAATS? l8f
nen fmaak verfynt en veredelt, zich in het
nadenken oefent over alles, wat men ziet en
ondervindt, en zich daardoor hoe langer hoe
duidelyker en naauwkeuriger denkbeelden van
de natuur en gefteldheid der dingen, van haare
oogmerken, van haare verordening, van
haare betrekkingen en verband vormt. Zal
dit gefchieden: dan moet de mensch een kalm
gemoed hebben, dat vry is van ongeregelde,
hevige hartstochten; hy moet- meester zyn van
zyne opmerkzaamheid; hy moet zich gaarne
en dikwyls met de befchouwing der natuur,
met het nafpooren van haare tallooze fchoonheden
en goederen bezig houden ; moet in
derzelver ftille genieting zyn genoegen ftellen
, en eenzaame overdenkingen moeten zo
wel als de verkeering met wyze , gevoelige
menfchen zyne geliefdfte uirfpanning zyn. Indien
gy derhalven, myne aandachtige Toehoorers!
indien gy als met geflootene oogen en
met een ongevoelig, verkleumd hart, in het
midden van alle fchoonheden en goederen ,
die u omringen, op den levensweg voortflentert,
of, van den eenen of den anderen hartstocht
geboeid, al uwe oplettendheid eeniglyk
tot bevrediging van denzelven bepaalt, en omtrent

8S WAAROM HEEFT 'ER NIET MEERDER
went al het andere onverfchillig of ongevoelig
zyt; indien gy of van te groote drukte,
of van eindelooze verftrooijingen geflingerd ,
nooit tot u zeiven , nooit tot ftilte en rust
komt; indien gy alles flechts oppervlakkig befchouwt,
flechts naar zyne uiterlyke gedaante
beoordeelt, en niets door aanhoudend overdenken
in den grond leert kennen: dan blyft de
gefchiktheid en de vatbaarheid voor geluk, die
u natuurlyk eigen is, grootdeels onontwikkeld
en ongebruikt in u (luimeren, en gy hebt het
uzelven te wyten, dat gy minder gelukkig
zyt, dan gy volgens uwe vermogens en in uwe
omftandigheden zoudt kunnen zyn. Gebruikt,
oefent deeze vermogens, wendt deeze omftandigheden
wel aan , geeft aan uwe opmerkzaamheid
de behoorelyke richting, ontfluit uwe
zinnen en uw hart voor iederen indruk van het
fchoone en goede, en leert deszelfs waarde
door nadenken kennen en befeffen. Het geluk,
myne aandachtige Toehoorers! is geene zaak,
die ons zonder ons toedoen en zonder onze
poogingen in den fchoot geftort wordt; het
wil door oplettendheid, door ernst, dikwyls
door infpanning, altoos door eene zorgvuldige
gebruikmaaking van alle middelen, die daartoe

GELUK ONDER ONS PLAATS? 189
toe diènftig zyn, gezocht en verkreegen wor­
den.
Eene andere, met de eerfte naauwverbon-
dene oorzaak , waarom 'er niet meer geluk
onder ons plaats heeft, is deeze: men heeft-
men bezit, men ondervindt, men geniet zeer
veel goeds zonder bewustheid, zonder overleg,
en gevolglyk ook zonder fmaak en zonder ge­
noegen. Nu eens is het de langduurige be­
zitting en de gewoonte, die het goede zyne
bekoorlykheid en zyne waarde in onze oogen
beneemen; fomtyds is het het onrustige ftree­
ven naar eenig ander onzeker, en misfchien
zeer bedrieglyk of althans zeer ontbeerlyk
goed, 't welk ons omtrent al het andere on-
aandoenlyk maakt; dan weder zyn het de on­
achtzaamheid en ligtzinnigheid, welke veroor-
zaaken, dat wy nergens op letten, ons ner­
gens by bepaalen, nergens by ftilftaan, maar
alles als vlugtige fchaduwen en droombeelden
by ons laaten voorby gaan. Hoe onbillyk ech­
ter handelen wy niet in dit opzigt tegen de
Godlyke Voorzienigheid, en hoe vyandig te­
gen onszelven! Welke dag, welk uur onzes
levens is niet ryk in menigvuldige bewyzen
der Godlyke Voorzorg en Goedheid? Wat al
voor-

tO'0 WAAROM HEEFT 'ER NIET MEERDER
voordeden , wat al aangenaamheden, wat al
gerieflykhedeh, wat al weldaaden voor het
ligchaam en voor de ziel genieten wy niet elken
dag, ja elk uur? Of, is de bewustheid
van ons leven, het gevoel Onzer vermogens
en onzer gezondheid ; is het menigvuldige ,
nuttige gebruik, 't welk wy daarvan maaken,
óf althans kunnen maaken; is de voldoening
Onzer verfchillende dringende behoeften; is de
gedachte aan onze uitmuntende natuur en verordening
, de gedachte aan onze onfterflykheid,
de verheffing van onzen geest tot God, en
het vooruitzigt op een beter toekomende: zyn
dit alles geene zegeningen , wier genot ons
dagelyks kan verheugen en gelukkig maaken?
Èn hoe veel fchoons en goeds kunnen wy
niet dag aan dag in de natuur en in het gezellige
leven zien en ondervinden? Indien wy
nu op dit alles zorgvuldig acht gaven; indien
wy dit alles met bewustheid en overleg genooten;
indien wy ons by deszelfs genot tot de
eerfte, eeuwige Bron van al het fchoone en
goede verheften, en daaruit onze verbindtenis
met dezelven en onze toekomende verwachtingen
afleidden: hoe grootelyks zouden wy daardoor
niet de fom onzer aangenaame denkbeelden

CELUK ONDER ONS PLAATS? ioi
den en gewaarwordingen, de fora van ons geluk
vermeerderen! Welk een groot overwigt
zou niet het goede op het kwaade zelfs volgens
ons eigen inzigt en naar onze eigene ondervinding
verkrygen! Met hoe veele voordeelen
en zegeningen , met hoe menigerlei geneugten
zou niet ieder, grooter en kleiner,
tydperk onzes levens verfierd zyn! Wenscht gy
derhalven uw geluk te vermeerderen , myne
geliefde Vrienden! zo herinnert u dikwyls by
het ontwaaken, dikwyls by het gaan ilaapen,
dikwyls in de oogenblikken der afgezonderde
overdenking van het fchoone en goede , 't
welk u omringt, en 't welk gy zeiven hebt en
bezit, of doen en genieten kunt; alle vermo^
gens en alle de uitmuntendheden van uwen
geest en van uw ligchaam, alle middelen van
verlichting , van verbetering, van genoegen,
alle aangenaamheden van het huisfelyke en van
het gezellige leven, alles, wat gy thans zyt*
en wat gy nog eens moogt hoopen te worden.
Telt dan uwe wezenlyke rykdommen by
een, en gebruikt en geniet dezelve als redelyke
fchepfelen met eene duidelyke bewustheid
en onder een dankbaar befef hunner waarde.
Eene

102 WAAROM HEEFT 'ER NIET MEERDER
Eene derde oorzaak, myne aandachtige Toe-»
boorers! waarom 'er niet meer geluk onder
ons plaats heeft, is deeze: men verlangt, men
verwacht maar al te dikwyls onmogelyke, tegenftrydige
dingen, en merkt dezelve aan als
noodzaakelyke, wezenlyke deelen van zyn gelu
Vergeeffche wenfehen en mislukte verwachtingen
maaken ons altoos meer of min ellendig,
en beneemen niet zelden zelfs het goede
, 't welk noch onze wenfehen noch onze
verwachtingen te leur Helt, al zyne waarde in
onze oogen. Indien gy derhalven, myne aandacht
:
ge Toehoorers i die als menfchen een
menfchelyk, dat is, een aardsch, vergangklyk,
broosch ligchaam omdraagt , nogthans geene
onaangenaame indrukfels van uiterlyke dingen
ondervinden, en nogthans van alle fmerten en
ziekten bevryd blyven wilt, indien gy, die met
broofche, fterfelyke menfchen vereenigd zyt,
en broofche, fterfelyke menfchen lief hebt, en
hen nog'hans nooit verliezen en nooit van hun
gefcheiden wilt worden; indien gy een gezellig
leven leiden, en deszelfs menigvuldige aangenaamheden
en voordeden genieten, en nogthans
om hetzelve niets verdraagen, niets lyden,
niets ontbeeren, niets doen wilt; indien
gy>

GELUK ÓNDIÏl ONS PLAATS? ÏQJ
gy, die ais menfchen. bepaalde Vermogens
hebt, nogthans verlangt, dat dezelve doof
moeite en infpanning nooit verzwakt, of uit­
geput zullen worden; indien gy, die als bur­
gers der waereld, als fchakels van de onmee-
telyke keten der dingen, flechts zekeren rang
onder de menfchen bekleeden, flechts in ze­
keren en bepaalden toeftand zyn kunt, nog-
ihans over de bepaaldheid en bezwaarnisfen,
die daaraan noodzaakelyk verbonden zyn, als
over waare onheilen klaagt, en nogthans de.
voordeden en aangenaamheden der overige
rangen en toeftanden tevens verlangt; indien
gy, die thans in eenen ftaat van opvoeding,
van oefening, van voorbereiding leeft, nog­
thans alles, wat moeite en infpanning ver-
eischt, fchuwt , en nogthans maaijen wilt,
voordat gy gezaaid hebt: dan gewisfelyk kun­
nen uwe wenfehen niet bevredigd, uwe ver­
wachtingen niet vervuld worden, dan moet gy
zekerlyk het doel, waarnaar gy ftreeft, mis-
fen, omdat hetzelve niet tot de daadelyke wae­
reld behoort, maar een loutere /peeling uwer
verbeelding is. Neen, wenscht gy gelukkig
te zyn, verlangt dan geene andere goederen,
geene andere geneugten en vermaaken, dan die
VW. STSK. N voor

fp4 WAAROM HEEFT 'ER NIET MEERDER
voor u, in uwen kring, in uwe verbindtenisfen,
in uwen tegenwoordigen toeftand gefchikt
zyn; verlangt noch het geluk van geringer,
noch het geluk van verhevener fchepfelen, dan
gy zyt, noch den groover zinnelyken wellust
der dieren, noch de zuiverer, geestelyke genietingen
der engelen, noch onvermengde en onafgebrokene,
noch enkel verrukkende vreugde.
Zyne wenfehen te beheerfchen en te maatigen,
en niets te verlangen en te verwachten, wat
met den aart der dingen en met onzen toeftand
ftrydt, deeze is de rechte weg ter gelukzaligheid.
Eene vierde oorzaak, waarom 'er niet meerder
geluk onder ons plaats heeft, is deeze: men
ziet veele foorten van geluk en veele middele
daartoe, gantfchelyk over het hoofd , en waa
deert en zoekt anderen niet genoegzaam,-
dereen wenscht gelukkig te zyn, en iedereen
wendt daartoe zekere middelen aan. Wie houdt
niet de gezondheid, de ligchaamelyke fterkte,
den goeden voortgang in zyne bezigheden, den
goeden naam, een toereikend beftaan, een onbezorgd,
gemakkelyk leven, voordeelige verbindtenisfen
met zyne medemenfehen, wie houdt
niet rykdom, aanzien en eer voor begeerenswaardige
goederen ? Wie ftreeft niet, meer of
min,

GfcLÜK ONDER ONS PLAATS? I95
min, daarnaar, als naar middelen tot het geluk
? Maar hoe veele andere bronnen van hetzelve
gaat men onachtzaam voorby, houdt ze
niet voor 't geen zy zyn, of fchept 'er veel
minder genoegen en vermaak uit, dan men 'er
uit zou kunnen fcheppen! Het genot der fchoone
natuur; het deelneemen in alles , wat fchoon
en goed in de waereld en onder de menfchen is
en gefchiedt; de bewustheid van billyk eh goed
gehandeld te hebben; het gevoel van zyne vordering
op den weg der verbetering en der volmaaktheid;
het nadenken over gewigtige zaaken;
het uitbreiden en verbeteren zyner kundigheden
en inzigten; het genoegen des huisfelyken
levens; de ftille verkeering met zichzelf
ven en met weinige verftandige en braave vrienden,
het vermaak der weldaadigheid; de geneugten
der godsdienftige overdenking: welke
ryke, onuitputtelyke bronnen van geluk, zyn
dat niet voor den geenen, die ze kent en weel
te gebruiken! Welk eenen zuiveren wellust,
welk een waar, duurzaam genoegen fchept niet
de wyze en de Christen uit dezelve! Hoe veel
meerder wellust,hoe veel meerder vermaak,dan
al het andere in ftaat is hem te verfchaffen!
N 2 font»

ly6 WAAROM HEEFT 'ER NIET MEERDER
Kent, eerbiedigt, gebruikt gy ook deeze bronnen
der gelukzaligheid, myne geliefde Vrienden?
Geeft gy haar den voorrang boven alle
andere ? Vertoeft gy het liefst en het langst by
dezelve? Is u haare verkwikkende, verfterkende
kracht uit ondervinding bekend? Ach, zo
gy los en ligtvaardig dezelve voorbyloopt; zo
gy haar meer als bronnen van verveeling en verdriet,
dan van vermaak en genoegen aanmerkt;
of zo gy u verbeeldt, dat gy dezelve, zo lang
jeugd en welvaart u toelagchen, zonder nadeel
ontbeeren kunt: kunt gy gewisfelyk niet gelukkig,
of kunt het flechts in eenen zeer geringen
trap zyn. Neen, zullen uwe klagten, ö menfchen
! ö Christenen i zullen uwe klagten over
gebrek aan geluk niet even zo onbillyk als ftrafbaar
zyn: gebruikt dan ten minsten alle bronnen
van vermaak, die de natuur en de godsdienst
voor u ontflaiten, en gebruikt ze met de opmerkzaamheid
, met de zorgvuldigheid, met de
aanhoudende vlyt , die haare groote waarde
verdient. Hoe fpoedig zullen dan niet uwe
meeste klagten verdommen ! Hoe veel ryker
in middelen tot geluk zult gy uzelven bevinden,
dan gy u eerst verbeeldde! En hoe
veel

GELUK ONDER ONS PLAATS? Ï97
veel gelukkiger zult gy dan wezenlyk zyn, dan
gy thans zyt!
Eene vyfde oorzaak van het gebrek aan geluk
is deeze: men zoekt het geluk meer buiten
zich, dan in zich; meer in 'tgeen men heeft,
dan in V geen men is; meer in 't geen men volvoert
en tot ftand brengt, dan in V geen men
doet; meer in V geen anderen van ons denken en
gelooven , dan in V geen wy wezenlyk zyn. Deeze
is de weg niet tot het geluk; althans brengt
hy ons flechts zelden, flechts als by toeval,
flechts langs veelerhande omwegen tot deszelfs
bezitting en genieting. Dat geen, 't welk wy
hebben en bezitten, behoort immers niet tot
onszelven, is zeer onbeflendig en onzeker, en
niet minder onzeker en onbeflendig is de weltevredenheid,
die daarop gebouwd w tordt. Alleenlyk
dat geen, 't wejk wy zyn, is werkelyk
het onze, behoort in de daad tot onze
perfoonlykheid, en zo wy reden hebben van
daarmede weltevreden te zyn, is onze weltevredenheid
vast gegrond. Dat geen, 't Welk
wy met onze vermogens uitvoeren en tot ftandbrengen,
hangt zeer dikwyls meer van gunstige
omftandigheden, dan van onze bekwaamheid
en onze verdiensten af, en zelden zul-
N 3 len

Ï08 WAAROM HEEFT 'ER NIET MEERDER
len wy over onze daaden, over de aanwending
onzer krachten ten vollen te vreden zyn,
indien wy dezelve eeniglyk naar den uitilag
beoordeelen : maar nooit zullen wy dezelve
voor verlooren, of vergeefs aangewend houden,
indien wy ons meer benaarstigen, om 'er
het beste gebruik van te maaken en ze daardoor
te oefenen en te verfterken, dan om 'er
groote dingen mede uittevoeren. De gevoelens
der menfchen eindelyk zyn zo veranderlyk
als zy zeiven, en wie het gebouw van zyn
geluk daarop vestigt, bouwt op een losfen
zandgrond. Alleen de bewustheid van onze
toeneemende inwendige volmaaktheid en goedkeuring
van ons eigen hart zyn duurzaame goe-*
deren, zyn nimmer opdroogende bronnen van
genoegen. Wenscht gy derhalven gelukkig te
zyn, myne geliefde Vrienden! zoekt dan uw
geluk veel meer in u dan buiten u. Zyt en
worde alles, wat gy op den tegenwoordigen
trap van uw aanweezen, in uwe tegenwoordige
verbindtenis met het geheel, kunt zyn en
worden; zyt en wordt zo verftandig, zo wys,
zo goed, zo deugdzaam; leert uzelven zo volkomenlyk
bellieren en uwe vermogens op zo
redelyk en nuttig eene wyze aanwenden en gebrui-

GELUK ONDER ONS V LAATS? 10^
bruiken; leert God en de menfchen zo hartelyk
liefhebben, en 't geen gy als uwen pligt
befchouwt, zo gewillig en getrouw volbrengen ;
leert zo onophoudelyk naar verhevener wysheid
en volmaaktheid ftreeven, en u voor het genot
van zuiverer geneugten zo gefchikt maaken, als
menfchen én Christenen in den tegenwoordigen
ftaat maar eenigzins doen kunnen: en uw geluk
zal op vaste grondflagen rusten. Gy zult
met uzelven en met uwen ftaat te vreden zyn,
omdat gy zeiven zyt en doet, 't geen gy uit
hoofde uwer natuur en uwer verbindtenisfen en
volgens den wil van God behoort te zyn en te
doen; en omdat uwe ftaat met uwe tegenwoordige
en toekomende verordening overeenkomftig
is, en u voor eenen beteren verhevener ftaat
gefchikt maakt, waarin gy de overvloedigfte vergoeding
voor alle geledene verlies en de heerelykfte
vruchten van uwen arbeid en uwe moeite
te verwachten hebt.
Eene zesde oorzaak, waarom 'er niet meerder
geluk onder ons plaats heeft, is: omdat
men tegenfpoed en ellende , zo wel in zyne woor­
den en uitdrukkingen als in zyne gedachten en
beoordeelingen, zo dikwyls met malkanderen ver­
wart ; en het onderfcheid tusfchen beide zelden
N 4 ge-

*0o WAAROM HEEFT 'ER NIET MEERDE»
genoegzaam naauwkeurig in V oog houdt. 'Er
zyn en ontmoeten ons onbetwistbaar veele tegenfpoeden
in de waereld; maar niet elke tegenfpoed
vermeerdert de fom der wezenlyke ongelukken
of der ellende. Ook ons kan veel tegenfpoeds
bejegenen, ons kunnen veele wederwaardigheden
en onaangenaamheden treffen, zonder
dat wy daardoor juist ongelukkig of ellendig
worden. De eerfte, de tegenfpoed, is buiten
ons: de laatfte, de ongelukzaligheid of de
ellende, is in ons. De eerfte heeft niet altoos „
niet noodwendig de laatfte ten gevolge. De
gelukzaligheid, die eeniglyk op tydeiyken VOOEfpoed,
op uiterlyke welvaart, gegrond is, verdwynt
gewisfelyk te gelyk met denzelven. Maar
de gelukzaligheid, die voornaaraelyk op wysheid
en deugd en vroomheid, op innerlyke goedheid
en volmaaktheid, rust, kan door wederwaardigheden
wel gefchokt, maar niet vernietigd
worden. Verliezen wy uiterlyke goederen
en voorrechten , vrienden en geliefden, gezondheid
en krachten, mislukken ons onze onderneemingen;
worden onze oogmerken verydeld;
worden wy in onze verwachtingen te leur
gefteld: dan gaat het ons niet voorfpoedig, dan
treft ons het ongeval. Maar, indien wy deeze
din-

GELUK ONDER ONS PLAATS? SOI'
dingen aanmerken voor 't geen zy zyn; indien
wy dezelve in hun verband mee den wil van God
en met de wetten der goede orde befchouwen;
indien wy het tegenwoordige met het voorledene
en met het toekomende verbinden; indien
wy fteeds onzen gantfehen toeftand, onze gantfche
verordening voor oogen hebben, en noch
dien noch deeze eenzydig beoordeelen; indien
wy, eindelyk, alles als middelen ter onzer verbetering
en volmaaking aanzien en gebruiken:
zullen wy zelfs dan, wanneer de tegenfpoed ons
treft, niet ophouden van gelukkig te zyn. Wy
zullen het menigvuldige goede, het wezenlyke
goede, 't welk ons dan nog over blyft, niet
over het hoofd zien deszelfs groot overwigt op
het kwaade levendig befeftén, en in het dankbaare
genot daarvan vergenoegd zyn. Befchouwt
dan toch niet elk ongeval voor een wezenlyk ongeluk;
klaagt niet over gebrek aan geluk, zodra
gy eenig gemis aan tydelyko voordeden ondergaat;
plaatst toch niet alle rampfpoedigen in
den rang der ongelukkigen; onderfcheide beiden
in uwen eigenen toeftand en in den toeftand der
menfchen in 't algemeen naauwkeurig van malkanderen,
indien gy in deeze zedelyke rekening
niet de fchaddykfte misdagen begaan wilt.
N 5 De

&02 WAAROM HEEFT 'ER NIET MEERDER.
De laatfte oorzaak, myne aandachtige Toehoorers!
waarom 'er niet zo veel geluk onder
ons plaats heeft, als 'er wel zou kunnen plaats
hebben,- is deeze: men beoordeelt de meeste dingen
te eenzydig: rukt als V ware alles uit het
verband, waarin het ftaat, cn waardoor het dat
geene wierd, V welk het is: en berooft daardo
aan veel goede dingen haare groote waarde,
aan veel kwaade dingen de nuttigheid en de g
volgen, waardoor zy ophouden kwaad, te zy
Men befchouwt, men geniet, men gebruikt de
dingen deezer wareld niet genoeg in hun verband
met het geheel, in hun verband met den wil en
de oogmerken van den Schepper, in hun verband
met de natuur en verordening van den
mensch, in hun verband met het alles ontknoopende
en alles volmaakende toekomende. Men
beoordeelt het geheele onmeetelyke gebouw
naar eenige kleine deelen, de gantfche zich tot
in 't oneindige uitftrekkende, keten der menfchelyke
gebeurtenisfen en lotgevallen , naar
derzelver eerfte fchakel. Gewende men zich
om verder te zien, en meer door te denken;
om geene dingen, die by een behooren van malkanderen
te fcheiden ; om niets uit zyn natuurelyk
verband, te rukken; en om alles, zo vee!
mo-

GELUK ONDER ONS PLAATS? 253
mogelyk, in zynen menigvuldigen famenhnng,
volgens zyne verfchillende betrekkingen en uit*
werkingen en gevolgen te befchou wen: hoe veele
dingen zouden daardoor eene geheel andere, hoe
veel naare en akelige eene vrolyke, hoe veele
aangenaame eene nog aangenaamer gedaante ver»
krygen! Hoe veele verontrustende twyfelingen,
hoe veele bekommeringen en zorgen zouden dan
niet vervallen! Hoe zeer zou niet de fom onzer
aangenaame denkbeelden en gewaarwordingen,
de fom van ons geluk daardoor vergroot worden!
Gy kent nu, myne aandachtige Toehoorers!
de voornaamfte oorzaaken, die uw geluk verbitteren
en verminderen. Tracht dezelve uit den
weg te ruimen, en haaren fchadelyken invloed
te verydelen. Kweekt derhalven — ik zal het
gezegde in weinig woorden byéén trekken
kweekt derhalven uwe gefchiktheid tot gelukkig'
te zyn zorgvuldig aan: geniet al het goede, 't
welk gy hebt, en 't welk u ontmoet, met meerder
bewustheid en overleg: verlangt en verwacht
geene onmogelyke en met malkanderen
onbeftaanbaare dingen: gaat niet eene bron van
waar genoegen en zuiver vermaak onachtzaam
voorby, maar fchept uit allen : zoekt het geluk
meer in u dan buiten u; onderfcheidt tegenfpoe-
den

feOj, WAAROM HEEFT 'ER NIET ENZ,
den en wezenlyke ongelukken wel degelyk van
malkanderen: en beoordeelt, het afzonderlyke i»
zyn verband met het geheel, het kwaade in zyn
verband met het goede, het tegenwoordige in
zyn verband met het toekomende. Dus zult gy
gewisfelyk niet te vergeefs naar geluk ftreeven,,
en altoos voortgaan van den eenen trap der ge»
lukzaligheid tot den anderen. Amen.
NE-

NEGENDE LEERREDE.
OORZAAKEN VAN HET GEBREK
AAN GELUK ONDER DE
MENSCHEN.
Tekst.
SPREUKEN VAN SAIOMON Hoofdft. IXU vs. %U
Laat zy (de wysheid) niet afwyken van uwe oogen; be­
waar de bejlendige wysheid en bedachtzaamheid; (of:
en gy zult gelukkig en voorzigtig worden.)

6 \ Tod, gy hebt alle uwe fchepfelen ter
gelukzaligheid gefchapen, en laat het niemandvan
hun aan de noodige middelen ontbreeken,
om zyne verordening te bereiken. Vroeg of
fpade, op de eene of andere wyze, zult gy
hen allen tot hun doel brengen, en u aan allen
, als den God der liefde , verheerlyken.
Ons, die gy als manfchen en als Christenen
met zo veele voorrechten begunstigd hebt, ons
hebt gy den weg tot het geluk zeer toebereid
en gebaand, en ons daardoor voor eenen te
hooger trap van hetzelve gefchikt gemaakt.
Hoe beter wy u, onzen Vader, en uwe gunstryke
gevoelens jegens ons; hoe beter wy onze
natuur en onze verordening kennen: des te
vergenoegder en gelukkiger konden en behoorden
wy reeds in dit leven te zyn. En indien
wy het niet zyn, indien wy over gebrek aan
geluk klaagen , hebben wy zulks gewisfelyk
aan onszelven te wyten. In plaats van naar
de waarheid te vorfchen, en haar aangenaam
en veilig licht te volgen, laaten wy ons door
vooroordeelen misleiden, door dooiingen blinddoeken
, en volgen veelerhande bedrieglyke
dwaal-

ÈOS OORZAAKEN VAN HET GEBREK AAN
dwaallichten, die ons op gevaarlyke doolwegen
voeren. Wy dwaalen omtrent u en onszelven,
omtrent onze tegenwoordige en toekomende
verordening; en hoe zouden wy dan anders,
dan onvergenoegd en ellendig kunnen zyn! ö
God, breng gy zelf ons van onze dwaalwegen
weder te rug, en Iaat het licht der waarheid
fteeds helderer voor ons fchynen en ons veiliger
leiden. Geef, dat wy u en onszelven fteeds
naauwkeuriger kennen, en deeze kennis fteeds
bereidvaardiger en getrouwer volgen mogen.
Zegen ook tot dat einde de overdenkingen, die
wy thans zullen voordraagen en hooren. Laat
dezelve ons op de oorzaaken van ons gebrek
aan geluk recht opmerkzaam, en tot derzelver
vermyding en uit den weg ruiming fteeds zorgvuldiger
maaken. Wy bidden u hierom als dienaars
van uwen Zoon, Jefus Christus, met kinderlyk
vertrouwen, en roepen u verder, ons
verlaatende op zyne beloften, aan: Onze Vader
enz.
Maar al te veel menfchen zyn minder gelukkig,
dan zy volgens hunne vatbaarheden en gefchiktheden
zouden kunnen zyn. Hoe toch zou
het

GELUK ONDER. DE MENSCHEN» SOO
her. anders mogelyk weezen, dat fchier allen meer
naar geluk, verlangen en ftreeven, dan zich in
deszelfs daadelyk genot verheugen? Alomme
ziet men verlangen, hoop, verwachting; maar
fchier nergens gerust, ftil genot van het fchoone
en goede. En voor welke menigvuldige,
zuivere, verhevene, den geest en het hart bevredigende
geneugten is nogthans de mensch
niet vatbaar! Wat al vermaaken bieden hem
natuur en godsdienst, zinnen en verftand, de
zigtbaare en de onzigtbaare, de tegenwoordige
en de toekomende waereld niet aan! Welk
eene volmaaktheid kan hy niet als mensch en
als Christen bereiken! Hoe wys en hoe deugdzaam
kan hy niet worden, en wat al bronnen
van weltevredenheid zich daardoor openen!
Maar hoe zelden geniet hy die geneugten!
Hoe zelden bereikt hy die volmaaktheid! Wat
is gewoonelyker onder de menfchen dan onvergenoegdheid,
dan bittere klagten over gebrek
aan geluk! En hoe veele wezenlyke ellende
vindt 'er niet onder hen plaats ! Hoe
klein is niet het getal der gelukkigen in vergelyking
der zulken, die het niet zyn, of zich
als ongelukkig aanmerken! Dit alles leert ons
VIII. STUK, O de

810 OORZAAKEN VAN HET GEBREK AAN
de ondervinding, en heeft dus geen breedvoerig
betoog noodig. Maar welke toch mogen
de oorzaaken deezer verfchynfelen zyn? Laaten
wy dit eens omllandiger overweegen, myne
aandachtige Toehoorers' Laaten wy de oorzaaken
navorfchen, waarom zo veele menfchen
minder gelukkig zyn, dan zy volgens hunne vatbaarheid
en gefchiktheid zouden kunnen zyn.
De ontdekking deezer oorzaaken zal ons misfchien
voorzigtiger, en juist daardoor voor het
geluk vatbaarer doen worden.
Laat de wysheid niet afwyken van uwe oogen,
zegt onze tekst, en gy zult gelukkig worden.
Gebrek aan wysheid derhalven is de voornaamfte
grond van gebrek aan geluk. En zo is
het, myne aandachtige Toehoorers! Indien wy
ons van de gewigtigfle dingen verkeerde begrippen
vormen, en ons ten opzigt van die
dingen niet derwyze gedraagen , als volgens
hunnen waaren aart en gefteldheid vereisciir
wordt, kunnen wy onmogelyk gelukkig zyn.
Laaten wy dit omftandiger onderzoeken. Verkeerde
begrippen van de Godheid; verkeerde
begrippen van den mensch en zyne verordening;
verkeerde begrippen van de waarde der
ui-

GELUK ONDER DE MENSCHSN. 2H
Uiterlyke dingen: ziet daar drie even zo gewoone
als vruchtbaare bronnen van gebrek aan
geluk onder de menfchen.
Eerftelyk derhalven zyn verkeerde begrippen
van de Godheid eene der voornaam/ie oorzaaken
van gebrek aan geluk onder de menfchen. Het
denkbeeld van eenen God, van eenen Opperflen,
alles beftuurenden en alles regeerenden
Geest, kunnen wy tot ons geluk volftrekt niet
ontbeeren. Alles, wat wy denken en gevoelen,
leidt ons tot dit denkbeeld te rug, en
zonder hetzelve kan ons niets voldoen, kunnen
wy ons nergens aan vasthouden, nergens
volkomenlyk in berusten. Maar hoe verfcheiden
moet niet de invloed van dit denkbeeld
op ons geluk zyn, naardat hetzelve dus of
anders gefield, naardat het met de waarheid
overeenkomflig is, of van dezelve afwykt! En
hoe zeldzaam zyn niet de juiste begrippen van
de Godheid, niettegenftaande alle onderrechtingen,
die de natuur en de ondervinding, de
reden en de Heilige Schrift ons daarvan gee*
ven! In de daad, indien gy, myn Broeder in
Christus! u God als eenen mensch verbeeldt,
die eeniglyk in magt en vermogen boven oni
verheven is; indien gy hem menfchelyke zwak*

21 & OORZAAKEN VAN HET GEBREK AAN
heden en driften toefchryfc ; indien gy hem
als eenen Heer en Rechter befchouwt, die
geftreng, ligt geraakt en vertoornd, maar moeijelyk
te bevredigen en te verzoenen is, of als
een willekeurig wezen, dat niet naar vaste regels,
niet naar onveranderlyke wetten, maar
naar louter, van toevalligheden af hangend, goeddunken
oordeelt en handelt; indien gy uwen
Opperheer in elk ongewoon verfchynfel der
natuur, in elk ongeval, dat u of anderen treft,
verbeeldt te zien dreigen en ftraffen en wraak
oefenen; indien gy waant, dat hy ons om zynentwil
wetten voorgefchreeven en ons verpligt
heeft, om hem te eeren en te dienen;
indien gy uzelven diets maakt, dat hy gelyk de
menfchen en in eenen menfchelyken zin jaloers
ïs omtrent zyne eer, en geenen misflag, geen
vergryp, waaraan wy ons tegen hem fchuldig
maaken, ongewrooken laat; indien gy zulke
gevoelens van God voedt, zeg ik, dan kan
gewisfelyk deeze gedachte uw geluk niet bevorderen,
niet bevestigen; maar zy zal integendeel
het gebouw daarvan tot in de diepfte
grondflagen doen fchudden, en hetzelve onophoudelyk
doen wankelen. Vrees en hoop ,
fchrik en vertrouwen moeten alsdan fteeds
beur-.

GELUK ONDER DE MENSCHEN. SÏ3
beurteling den meester over u fpeelen. En
hoe zou 'er dan duurzaame gerustheid in uw
binnenfte kunnen woonen? Hoe zoudt gy zulk
eenen God eene kinderlyke liefde kunnen toe-;
draagen? Hoe u over zyn aanweezen en over
alles, wat hy verordent en doet, van harten
verheugen? Hoe gantfchelyk in zynen wil be­
rusten , en een volkomen, onwrikbaar vertrou-,
wen op hem ftellen?
Neen, zal de gedachte aan God deeze uit­
werk felen by u hebben; zal zy uw geluk op
vaste gronden vestigen, en deszelfs gebouw
voor verwoesting bewaaren; zal deeze gedach­
te u altoos dierbaar en welkom zyn, zal zy,
zo dikwyls zy zich aan uwen geest vertoont,
licht en gerustheid en weltevredenheid over
denzelven verfpreiden; zal zy u elk lyden ver-
ligten,elk vermaak veraangenaamen, elke vreug­
de veredelen, en u bronnen van nog zuiverer,
nog verhevener genoegen, die u anders geheel
onbekend zouden zyn, ontfluiten, zal dit ge-
fchieden : dan moet gy u rechtmaatiger en
troostelyker begrippen van de Godheid vor­
men. Gy moet God als uwen Vader en den
Vader van alle menfchen, als den wysften ,
goedertierenften , liefderykften Vader leeren
O 3 ken-

*I4 OORZAAKEN VAN HET GEBREK AAN
kennen en eerbiedigen , die u en alle zyne
kinderen op aarde kent en bemint, voor allen
zorgt, en de gelukzaligheid van allen wil
en bevordert; als eenen Vader, die nooit ophoudt,
van Vaderlyk jegens ons gezind te zyn,
't zy hy ons ftraffe of beloone, 't zy hy voorfpoed
of tegenfpoed, dood of leven over ons
laat komen; als eenen Vader, wiens verordeningen
en inrichtingen , wiens befchikkingen
en beftieringen, wiens wetten en geboden
eeniglyk het welzyn zyner kinderen, en het
beste , dat in ieder byzonder geval mogelyk
is, ten doel hebben. Gy moet God als een
wezen leeren eerbiedigen, dat volftrektelyk onzen
dienst niet behoeft; wiens volmaaktheid
door ons gedrag noch vermeerderd noch verminderd
kan worden; dat eeniglyk om onzentwil
gevreesd, geëerd, bemind wil worden, en
dat zyn hoogst geluk vindt in de mededeeling
daarvan aan fchepfelen, die voor geluk vatbaar
zyn; als een wezen, dat enkel liefde is, en
alles, wat is en zyn zal, uit wyze liefde verordent,
befluit, beveelt, toelaat en doet. Indien
gy u God zodanig voorftelt, gelyk hem
de natuur en de christelyke Godsdienst met
luide ftemme aan ons bekend maaken , dan
zal

GELUK ONDER DE MENSCHEN. 21$
zal dit denkbeeld de rykfte bron en het vast-
fte fteunfel van uw geluk zyn. De godsdienst
zal u niet tot last, maar tot lust; de wet van
God niet tot een drukkend juk , maar tot eene
liefderyke waarfchouwing tegen dwaasheid en
ellende; de godsdienstoefening niet tot eene
lastige bepaaling verftrekken, maar het grootfte
voorrecht en de edelfte bezigheid van uwen re-
delyken geest zyn. Overal zult gy u van bewy-
zen der vaderlyke Voorzienigheid en liefde van
uwen God omringd bevinden, maar nergens
fpooren eener geftrenge willekeurigheid of eener
eigendunkelyke heerfchappy ontdekken. Niets
van alles, wat 'er in de waereld is en gebeurt,
zal u verbysteren, bedwelmen, of van het fpoor
brengen. Aan hem, den Alwyzen en Algoe-
den, zult gy u en alle uwe lotgevallen, en de
lotgevallen van alle uwe broederen, gerustlyk
overgeeven, en voor hen en voor u enkel goed,
en fteeds het beste verwachten. En hoe welte­
vreden, hoe gelukkig zal en moet u dit niet
doen worden!
Ofinaauwkeurige begrippen van den mensch
en zyne verordening zyn eene tweede, niet min­
der vruchtbaare bron van hei gebrek aan geluk
onder de menfchen. Zal ik gelukkig zyn, dan
O 4 moet

£l6 OORZAAKEN VAN HET GEBREK AAS?
moet ik myzelven kennen, ik moet myne natuur
en haare krachten kennen, ik moet beide op
haare rechte waarde leeren fchatten en ze noch
voor grooter noch voor kleiner, noch voor be­
ter noch voor flegter houden, dan zy werkelyk
zyn. Ik moet weeten, wie ik ben, welk een
rang ik onder Gods fcheplèlen bekleed, wat ik
kan en vermag, waartoe ik hier ben en wat 'er
eens van my worden zal. Hoe zou ik anders
myne krachten behoorlyk kunnen gebruiken, en
mynen rang waardiglyk handhaaven? Hoe de
voordeden, die aan het gebruiken der eerfte,
en aan de Bezitting van den laatften verbonden
zyn (, met bewustheid genieten? Hoe dat geene
worden, om 't welk te worden ik vatbaarheden
en vermogens bezit? Hoe de geneugten, de ver­
maaken zoeken en vinden, die met myne natuur
ftrooken, en de ellende vermyden, waarvoor zy
my waarfchouwt en waartegen zy my befchermt ?
Maar zyn naauwkeurige, duidelyke begrippen
van deeze dingen, die ons als voor de voeten
liggen en voor ons zo belangryk zyn, wel zeer
gemeenzaam onder de menfchen! Wat kent de
mensch minder dan zichzelven, en waarover laat
hy zyne ernftige overdenkingen minder gaan dan
over zyne verordening? Geen wonder dan ook,
ia-

GELUK ONDER. DE MENSCHEN. 41 f
indien hy den weg des geluks mist, en op dui­
zend doolwegen omdwaal:. In de daad, indien
gy, ö mensch! uzelven voor een fchepfel houdt,
dat geene wezenlyke voorrechten boven de die­
ren des velds heeft, dat gelyk deezen geheel en
al vergangklyk, geheel en al f tof is, en binnen
kort weder voor altoos tot het (tof zal weder-
keeren, waaruit het genomen is; indien gy uwe
reden, uwe vryheid, uwe Godegelykvormig-
heid, die edelfte voorrechten uwer natuur , ver­
geet; indien gy u verbeeldt, hier zonder oog­
merk, zonder eigenlyke bedoeling, of eenig­
lyk tot zinnelyke bezigheden en zinnelyke ge­
nietingen verordend te zyn, en dus gelooft, dat
alle uwe wenfehen en verwachtingen en uitzig-
ten binnen den naauwen kring van arbeid en ver­
kwikking, van ongeneugten en geneugten, die
dit leven u aanwyst, beflooten zyn: hoe toch
zoudt gy alsdan gelukkig kunnen zyn? Hoe u
tegen de onvergenoegdheid en moedeloosheid
beveiligen? Hoe haast zou en moest u alsdan,
verzadigd van al het bekoorende, dat dierelyke
wellust en verfynde zinnelykheid opleveren, het
leven zelfs met alle zyne eenzelvige en bedrieg-
lyke vermaaken tot Jast werden! Wat toch zou
U alsdan tot het befchaaven van uwen geest, tot
O 5 ede-

513 OORZAAKEN VAN HET GEBREK AAN
edele daaden, tot nuttige onderneemingen, tot
het ftreeven naar verhevener deugd en volmaaktheid
aanfpooren, en u door de daaraan verknochte
zuivere, goddelyke geneugten al de lastigheden
en verdrietlykheden van uwen tegenwoordigen
toeftand verligten en verzoeten ?
Neen, echt geluk is niet het deel van den
mensch, die zich in zyne gedachten tot de dieren
des velds verlaagt, en in den dood eenerleï
lot met deezen verwacht. — Maar even zo bezwaarlyk
is de weg tot het geluk voor den geenen
, die zich door valfche begrippen van 's
menfchen tegenwoordigen toeftand en van zyne
betrekkingen tot God laat verbysteren en ter
nederflaan. Ja, indien gy, myn Broeder in
Christus ! uit verkeerdelyk begreepene Schriftuurplaatfen
uzelven voor een fchepfel houdt,
dat reeds van zyne geboorte af aan onder het
oordeel der verdoemenis ligt en een voorwerp
des goddelyken mishaagens is; voor een fchepfel
, 't welk alle moeite, allen arbeid, alle ziekten
en fmerten, alle verdrietlykheden, die aan
zynen tegenwoordigen toeftand vast zyn, als
ftraffen van zyne overtreedingen en van de overtreedingen
zyner Hamouderen heeft aantezien ;
voor een fchepfel, 't welk volftrekt bedorven

GELUK ONDER DE MENSCHEN. £19
is, dat geene bekwaamheden ten goede heeft,
maar overhellende neigingen tot alles, wat verkeerd
en kwaad is; voor een fchepfel, op 't
welk menigvuldige en gewigtige pligten .rusten,
en 't welk dezelve nogthans niet volbrengen
kan; voor een fchepfel, eindelyk, dat hier tot
enkel moeite en lyden gedoemd is, 't welk deeze
aarde als een traanendal befchouwen, alle vermaaken,
die dezelve hem aanbiedt, vlieden en
langs den weg der tegenfpoeden en der ftrenglle
zelfverloogchening naar een toekomend geluk
moet trachten; indien gy u den mensch en zyne
verordening in zulk een licht voorftelt, zeg ik:
hoe bezwaarlyk, hoe onmogelyk moet het u als
dan niet vallen, waarelyk gelukkig te zyn! Hoe
zoudt gy alsdan uwe waardigheid kunnen befeffen?
Hoe overeenkomftig met dezelve denken en
handelen? Hoe uwe krachten onverdrooten en
blymoedig infpannen, en 'er iets goeds mede
ten uitvoer brengen ? Hoe zoudt gy alsdan uwen
Schepper en Vader kunnen liefhebben , en hem
uit liefde gehoorzaamen ? Hoe u in uw tegenwoordig
leven verblyden, en in de vrolyke verwachting
van het toekomende zalig zyn ? Neen,
wilt gy dit geluk genieten, vorm u dan rechtmaatiger
begrippen van den mensch en van zyne
ver-

SÏO OORZAAKEN VAN HÉT GEBREK AAN
verordening! Houd uzelven voor 't geen gy zyt;
eer uwe natuur; befef uwe vermogens; verloo­
chen den rang niet, dien de Schepper u in zyn
Ryk aangeweezen, noch de waardigheid, waar­
door hy u zo voordeelig onderfcheiden heeft.
Red en en vryheid veredelen u; door haar zyt
gy van Goddelyk gedacht, zyt gy naar het beeld
van God gefchapen, zweemt gy naar den aller-
volmaaktden Geest, en kunt denzei ven door wys­
heid en deugd meer en meer gelykvormig wor­
den. Offchoon gy een zwak en zeer bepaald,
een zondig fchepfel zyt, 'er liggen nogthans
groote vatbaarheden, groote vermogens in u
opgeflooten, die tot eenen ongeloodyk hoogen
trap van volmaaktheid ontwikkeld en uitgebreid
kunnen worden. Ja, gy kunt en vermoogt veel,
zekerlyk niet door uwe eigene kracht, maar de
kracht van uwen Schepper is fteeds werkzaam
in u, eri gy zyt van zyn byftand in u niet min­
der verzekerd, dan gy denzelven oprechtelyk
verlangt en werkelyk noodig hebt. Gy zyt niet
geheel en al ftof, niet geheel en al der verrot­
ting onderhevig; uw geest is onfterflyk, gy gaat
eenen verhevener ftaat te gemoet; hier wordt
gy niet alles, wat gy kunt en zult worden; hier
zaait gy dikwyls zonder te oogden; hier kunt
gy

GELUK ONDER DE MENSCHEN. SSS
gy veel goeds en fchoons noch doen noch ge­
nieten , 't welk gy wel zoudt wenfehen te doen
en te genieten. Maar 'er is eene eeuwigheid
voor u, waarin gy hoopen moogt, van den
eenen trap van volmaaktheid en gelukzaligheid
tot den anderen op te klimmen, en fteeds vol­
maakter en gelukzaliger te worden. De God,
die u fchiep, heeft u tot geluk, tot een fteeds
toeneemend geluk gefchapen. Hy is en blyft
eeuwig uw Vader, en bemint u, en zorgt voor u
op eiken trap van uw tegenwoordig en toeko­
mend aanweezen. En indien gy u en uwe ver­
ordening uit dat oogpunt befchouwt, myn Broe­
der in Christus! gelyk het met de waarheid
overeenkomftig is, hoe zeer zult gy daardoor
uw geluk niet bevorderen! Welk een zalig be-
fef van uwe waardigheid, van uwen verhevenen
oorfprong, en uwe grootfche verordening zal
u dan niet doordringen! Hoe blymoedig zult gy
dan niet uwe krachten aanwenden, en hoe veel
genoegen in dezelve aan te wenden fmaaken!
Hoe onverdrooten uwe pligten vervullen en aan
uwe verbetering werken, en hoe gerustelyk de
vruchten daarvan in eenen verhevener ftaat ver­
wachten! Hoe ligt zullen u dan niet alle be-
zwaarnisfen, en hoe verdraaglyk alle verdrietlyk-
be-

324 OORZAAKEN VAN HET GEBREK AAN
heden deezes levens vallen? Hoe veel gewigti-
ger zal dan niet alles, wat gy zyt, wat gy hebt,
wat gy doet en geniet in uwe oogen zyn, daar
niets zonder de rykfte gevolgen voor u zyn zal,
en gy eene eeuwige voortduuring vooruit ziet!
En welk een licht moet niet dit vooruitzigt over
alle uwe lotgevallen en over alle lotgevallen van
uwe broederen verfpreiden, wat al twyfelingen
moet het niet verdryven, wat al bekommerin­
gen in vertrouwen veranderen! Ja, de mensch
die zyner vermaagfchapping met God en zyner
verordening ter onfterflykheid fteeds indachtig is,
moet noodwendig gelukkig zyn.
Onrechtmaatige begrippen van de waarde der
uiterlyke dingen zyn eene derde bron van het ge­
brek aan geluk onder de menfchen. Duizender­
lei dingen omringen my van alle zyden, die my
genoegen of ongenoegen verfchaffen, die my
nut of nadeel aanbrengen kunnen. Hier ftraalt
my eer en aanzien, dddr fchitteren my rykdom
en fchatten in de oogen; hier noodigen my me­
nigerlei vermaaklykheden en uitfpanningen, daar
rust en gemak ter haarer genieting. Alles be­
looft my genoegen en geluk; alles kan ook
meer of min daartoe bybrengen. Maar hoe vee­
le ongelukkigen, hoe veele bedrogenen zie ik
niet

GELUK ONDER DE MENSCHEN. 32$
nïet overal rondom my, die in deeze goederen
niet gevonden hebben, 't geen zy in dezelve
zochten en van dezelve verwachtten! Hoe veele
onvergenoegde klagten hoor ik niet midden in
den kring der ryken en grooten, der magtigert
en vermogenden, der zogenaamde lievelingen
der fortuin hemelwaards opftygen! Zal ik niet
met deeze klagten inflxmmen, en het getal dee­
zer bedrogenen vergrooten, dan moet ik de
waarde deezer dingen juist fchatten en beoor-
deelen, ik moet ze leeren houden voor 't geen
zy werkelyk zyn, en niet meer van hun ver­
wachten, dan zy in ftaat zyn te leveren. En
hierop komt het in de daad ten opzigt van ons
geluk ongemeen veel aan. En hoe valsch is
nogthans het gezigtpunt, waaruit de meeste
menfchen de dingen aanzien! Hoe uitfpoorig de
waarde, die zy dezelve toefchryven! Rykdom ,
eer, aanzien en magt, zinnelyke vermaaken,
een gemakkelyk, weelderig, onbezorgd leven,
eene onafgebrokene gezondheid en fterkte, een
gedruischmaakende, verblindende ftaat en wat
dies meer is, hoe hoog worden deeze goede­
ren, deeze voorrechten gemeenlyk niet gefchat!
Naar het oordeel van maar al te veel menfchen
zyn zy de gewigtigfte , de wezenlykfte gedeelten
van

824 OORZAAKEN VAN HET GEBREK AAN
van het menfchelyk geluk; dingen, die onze
yverigfte wenfehen, onze onophoudelyke poo­
gingen, die allen arbeid, alle infpanning waar­
dig zyn; dingen, die men niec ontbeeren, niec
verliezen kan, zonder meer of min ellendig te
zyn; dingen, by welke alle voorrechten van den
geest en het hart, alle vermaaken der overden­
king en der godsdienftige verrichtingen, alle ge­
noegen der deugd en der weldaadigheid in gee­
ne aanmerking komen. Maar zyn zy wel wer-
kelyk zodanig, myne geliefde Vrienden! en kun­
nen wy wel gelukkig zyn, zo lang wy ze daar­
voor houden ? Hebben wy dan deeze dingen in
onze magt? Kunnen wy ze altoos in die maate
of in dien trap verkrygen en bezitten, als wy
wenfehen? Voldoet en bevredigt hunne bezit­
ting alle begeerten van ons hart ? Is dezelve on-
veranderlyk en onverganglyk ? Kan zy ons door
niets ontweldigd worden? Is zy ons ten allen
tyde, in. alle omftandigheden, zo wel in den
ouden dag als in de jeugd , zo wel in dagen van
ziekte als van gezondheid, zo wel in de een­
zaamheid als in de gezelfchappen, even dierbaar
en even voldoende? Vergezelt zy ons in het
graf en in het toekomende leven? En daar de
bezitting der uiterlyke voorrechten, dat geens­
zins

•GELUK ONDEU DE MENSCHEN» aaj
fcïns doet; daar alle deeze dingen ten hoogden
'vlugtig en onbeflendig zyn ; daar duizend toevallen
ons dezelve ontrukken en verbitteren
kunnen; daar zy allen het hart ledig laaten, en
allen in den dood met ons ligchaam begraaven
worden: hoe wankelbaar moet dan niet het gebouw
onzer gelukzaligheid zyn, dat daarop gedicht
is! Hoe ligt kan hetzelve niet op zyne
gronddagen gefchud, hoe fpoedig geheel en al
verwoest worden! Neen, wenscht gy gelukkig
•te zyn, ó mensch! leer dan de waarde deezer
dingen beter kennen; leer ze als middelen en
niet als doeleinden, leer ze als dingen befchouwen,
wier rechtmaatige verkryging en wys gebruik
het geluk van u en uwe broederen wel bevorderen
, maar nooit hetzelve wezenlyk uitmaaken
kan; als dingen, die gy hebben of niet hebben,
bezitten of verliezen kunt, zonder dat gy
daardoor wyzer of onwyzer, beter of flechtef
wordt, zonder dat de volmaaktheid van uwen
geest, die eenigde grond van alle waare en duurzaame
gelukzaligheid, in 't geringde daaronder
lydt. Waardeer deeze dingen dechts in zo verre
hoog, zoek en bemin dezelve flechts in zo
verre, als zy de vermogens van uwen geest ontwikkelen
, u tot eene nuttige werkzaamheid aan*
VIII, STUK. p ( p 0 (^

»aÖ OORZAAKEN VAN HET GEBREK ENZ.
fpooren, u verbeteren en oefenen en u middelen
en gelegenheden tot weldoen aan de hand
kunnen geeven. Leer het inwendige boven het
uitwendige, dat geen, 't welk u wezenlyk eigen
is, boven het geleende, en dat geen , 't welk u
eeuwig byblyft en u op alle trappen van uw aanwezen
vergezelt, boven al dat geene de voorkeus
geeven, 't welk flechts eenige oogenblikken
duurt, of althans by den dood verdwynt. Oordeelt
gy dus over de waarde der aardfche dingen;
zoekt en gebruikt gy dezelve tot zulke edele
oogmerken: dan zullen zy u nimmer misleiden,
nimmer uwe weltevredenheid verftooren , en gy
zult uw doel, het geluk, nooit misfen, 't zy
gy arm zyt of ryk, in luister of in de vergetelheid
leeft, deezen of eenen anderen rang onder
uwe broeders bekleedt, en uwe loopbaan effen
of ruw, kort of lang zy. De mensch, die wysheid
en deugd tot het hoogfte doel van alle zyne
wenfehen en onderneemingen ftelt, en alle uiterlyke
goederen en voorrechten flechts als middelen
daartoe aanmerkt en gebruikt, moet en
zal zo zeker gelukkig worden, als hy voor geluk
vatbaar is. Amen.
TIEN-

TIENDE LEERREDE.
OORZAAKEN VAN HET GEBREK
AAN GELUK ONDER DE
MENSCHEN.
Tekst:
SPREUKEN VAN SALOMO, Hoofdfl. UI. vs. a>i.
Laat zy (de wysheid) niet afwyken van uwe oogen; bewaar
de bejlendige wysheid en bedachtzaamheid; (of: en gy
zult gelukkig en wys worden.)
P 3

6 (jod, gy hebt ons, uwe fchepfelen, uwe
kinderen, tot gelukzaligheid gefchapen. Hieromtrent
beneemen natuur en Godsdienst, reden
en ondervinding ons allen twyfel. Geluk
is het uiterfte doel van alles, wat gy verordent
en doet, wat gy befchikt en toelaat.
Ook ontbreekt het niemand onder ons aan
vermogens en middelen tot een overwigt van
genoegen, indien wy flechts deeze vermogens
en middelen met de vereischte zorgvuldigheid
en getrouwheid gebruiken. Doch hieraan ontbreekt
het van onzen kant maar al te dikwyls.
Wy weigeren te doen , 't geen ons vergenoegd
en gelukkig zou» kunnen maaken, of
wy doen het niet aanhoudend, niet yverig genoeg.
De opmerkzaamheid, de voorzigtigheid,
de infpanning, die daartoe vereischt
worden, verveelt ons welhaast, en dan klaagen
wy over gebrek aan genoegen en geluk.
Wy zouden wel het doel willen bereiken,
maar de weg, die derwaards leidt, komt ons
te moeijelyk te bezwaarlyk voor. In plaats
van uwe vaderlyke roeping, de voorfchriften
der wysheid en der deugd, te volgen, leenen
P 3 wy

Q~,0 OORZAAKEN VAN HET GEBREK AAW
wy bet oor aan veelerhande onredelyke begeerten
en driften, dooien, van de zelve geblind
, op veelerhande dwaalwegen om , e»
verwyderen ons hoe langs hoe verder van heï
heerelyke doel, 't welk gy ons hebt voorgefteld.
ö God, wy befeffen, hoe dwaas, hoe
ftrafwaardig wy dikwyls handelen, en hoe onbillyk
onze klagten zyn. Ja, wy hebben het
aan onszelven te wyten, indien wy niet gelukkig
zyn. ó Mogten wy dit reeht overtuigelyk
inzien , mogten wy de misdagen, die
ons in het genot der gelukzaligheid ftooren,
houden voor 't geen zy zyn, en dan met allen
ernst 'er op bedacht zyn, om ons van dezelve
te bevryden! Zegen toch ter bevordering
deezer oogmerken de overdenkingen welke
thans over dit gewigtige onderwerp zullen
worden voorgedraagen. Geef toch , dat wy
volkomen onpartydig met onszelven te werk
gaan, en onze gamfche opmerkzaamheid op
onzen eigenen toeftand vestigen mogen. Wy
bidden u hierom als Christenen met kinderlyk
vertrouwen, en fpreeken u verder in den naam
van onzen Heiland aan: Onze Vader enz.
Hoe

' GELUK ONDER DE MENSCHEN. 231
Hoe duidclyker wy de oorzaaken van eenig
gebrek inzien, des te ligter kunnen wy het^
zelve verhelpen, indien het anders te verhelpen
is. Dikwyls zuchten wy eeniglyk uit
dien hoofde zo lang onder het drukkende gevoel
van eenig gebrek, omdat wy niet recht
weeten, van waar het ontftaat, waarop het gegrond
is, en uit welke bronnen wy kunnen
en moeten fcheppen, 't geen ons ontbreekt.
Zo gaat het ook met betrekking tot het menfchelyk
geluk. Dikwyls, maar al te dikwyls
klaagen wy over gebrek daaraan , en hebben
nogthans flechts gebrekkelyke en verwarde
denkbeelden van dat geen, waarop deeze klagten
gegrond zyn, als mede van de oorzaaken,
waarom wy dit gebrek lyden. Daarover dikwyls
natedenken en ernflige onderzoekingen in
*t werk te ftellen, moest ons niet minder ter
harte gaan dan het geluk zelf; en het behoort
onbetwistbaar tot de vernederendfte tegenftrydigheden
van den mensch met zichzelven,
dat hy zo dikwyls en zo gaarne klaagt,
en echter uit ligtzinnigheid en traagheid wei-
P 4 nig

OORZAAKEN VAN HET GEBREK AAW
Big of niets doet, om den waaren grond dee­
zer klagten te ontdekken en daarin te voor­
zien. Uwe aandacht op dit onderwerp te be-
paalen, myne aandachtige Toehoorers! was het
oogmerk myner voorige leerrede, en zal ook
het oogmerk der tegenwoordige zyn, Onlangs
hebben wy drie even zo gewoone als vrucht-
baare bronnen van het gebrek aan geluk on­
der de menfchen ontdekt: verkeerde begrip­
pen van de Godheid; verkeerde begrippen van
den mensch en zyne verordening; verkeerde
begrippen van de waarde der uiterlyke dingen.
Laaten wy heden met onze onderzoekingen
vervolgen, en eenige andere, misfëhien minder
opgemerkte, maar niet minder werkzaame en>
nadeelige oorzaaken van het gebrek aan pcluk
aan wy zen.
Wy verlangen dikwyls onmogelyke dingen ;•
wy zien zeer veel fchoons en goeds in de
waereld over 't hoofd; wy zoeken ons geluk
meer buiten ons dan in ons; wy leggen ons
niet ernllig genoeg op hetzelve toe; wy ver-
waarloozen de groote kunst der genieting; en
denken te eenzydig van onszelven en van al­
les, wat buiten ons is: zes mis/lagen, die ons
verlangen en ftreeven naar geluk grootelyks in
den

GELUK ONDER DE MENSCHEN. 333
den weg ftaan. Laaten wy dezelve breedvoe­
riger onderzoeken.
Niet zelden verlangen wy onmogelyke dingen
tot ons geluk; en hoe zouden wy dan ons oog­
merk kunnen bereiken? Wy zyn in onzen te-
genwoordigen toeftand met een niet minder
broosch dan kunstig ligehaam bekleed, dat
zeer ligt befchadigd en gekwetst worden, dat
ons even zo wel onaangenaame als aangenaa­
me gewaarwordingen mededeeleh en veroor-
zaaken kan, en tot welks ontbinding en (loo­
ping duizend dingen in ons en buiten ons be-
ftendig medewerken: en wy verlangen, dat die
ligehaam nooit beledigd en befchadigd worden
zal , dat wy geene fmerten gevoelen, dat wy
eene onafgebrokene gezondheid genieten, en
nog in den hoogen ouderdom den lust en de
krachten der jeugd bezitten zullen.. Mag dit
niet genoemd worden iets tegenftrydigs, iets
onmogelyks verlangen? Wy bewoonen hier eene
aarde, waarop alles, zo wel het groote als
het kleine, zo wel het goede als het kwaade
der onbeftendigheid en der vergangklykheid on­
derworpen, waarop alles in eene onophoude-
lyke ebbe en vloed is , en alles beurteling
bloeit en verwelkt, toe- en afneemt, ontftaae
P 5 ea

434 OORZAAKEN VAN HET GEBREK AAN
en vergaat, leeft en fterft, waarop niets een
uiterst doelwit maar alles middel tot hoogere
doeleinden is: en wy verlangen, dat wy onze
goederen, onze bezittingen, onze voorrechten
altoos behouden, dat wy er niets van verlie­
zen, dat wy in derzelver bezitting door niets
geftoord worden, dat onze tydelyke zegenin­
gen in het midden van alle veranderlyke din­
gen, die ons omringen, alleen onveranderlyk
zyn zullen. Mag dit niet genoemd worden
iets tegenfixydigs, iets onmogelyks verlangen!
Wy leeven hier onder menfchen, die dezelfde
behoeften dezelfde neigingen en driften als wy
hebben; die dezelfde vermaaken en voordeelen
zoeken, die wy zoeken; die dezelfde oogmer­
ken bedoelen, die wy bedoelen: en wy ver­
langen dat niemand ons op onzen weg eeni-
gen tegenfland biede, dat niets ons in onze
poogingen verhindere en ophoude , dat ons
alle onze aanflaagen gelukken , dat wy het
doel , waarnaar wy loopen en waarnaar zo
veele anderen te gelyk met ons loopen, al­
toos bereiken. Mag dat niet gezegd worden
iets tegenftrydigs, iets onmogelyks verlangen ?
Wy zyn, eindelyk, zeer bepaalde fchepfels,
ftaan op den eerften trap onzes menfchelyken
aan-

GELUK. ONDER DE MENSCHEN. 235
aanwezens, hebben eenen niec minder engen
gezigt- dan werkkring, kunnen Hechts weinige
afzonderlyke deelen van hec geheel, waartoe
wy behooren, over/rien en bevatten, en ftruike-
len, als kinderen, fchier by elke fchrede, die
wy doen: en wy verlangen nooit te dwaalen,
nooit te feilen, maar alles te doorzien , alles te
doorgronden, de verborgenfte geheimenisfen der
natuur te ontknoopen, de diepten der goddely-
ke raadsbefluiten te peilen, en zo verre rondom
ons te werken, als wy flechts met onze gedach­
ten reiken kunnen. Mag dat niet genoemd wor­
den, iets met zyne natuur ftrydigs, iets onmo­
gelyks verlangen? En indien wy een verlangen ,
dit zulke zaaken ten onderwerp heeft, levendig
by ons doen worden, hoe zouden wy dan wel
te vreden en gelukkig kunnen zyn? Neen,
willen wy dat zyn, myne geliefde Vrienden !
laat ons dan geen ander dan menfchelyk geluk
verlangen; een geluk, dat voor menfchen, voor
bewooners deezer aarde, voor fchepfelen, ge­
lyk wy zyn, berekend, een geluk, dat met on­
ze natuur, met onze bekwaamheden en vermo­
gens, met onzen toeftand, met onze oroilandig-
heden, met onze verbindtenisfen, met de uiter­
lyke dingen en de overige menfchen overeen­
kom-

S35 OORZAAKEN VAN HET GEBREK AAN
'komftig is. Laaten wy alle bepaalingen , welke
de wyze Voorzienigheid hun en ons in alle dee­
ze opzigren gefield heeft, eerbiedigen , en nooit
waanen, dat wy, onmerkbaar kleine deeltjes van
't geheel, het geheel zelf uitmaaken, of dat wy
onder alle Gods kinderen in hemel en op aarde
alleen zyn voorzorg en liefde waardig zyn.
Gebrek aan oplettendheid op het fchoone en
goede, 't welk in de waereld en onder de men­
fchen plaats heeft, is eene andere oorzaak van
ons gebrek aan geluk. 'Er is zekerlyk veel
fchoons en goeds in de waereld en onder de
de menfchen, dat zelfs de onoplettende niet ge­
heel en al over het hoofd zien, en niet zonder
aangenaame gewaarwordingen opmerken kan.
Hetzelve valt iedereen in 't oog, het vermaakt
en vervrolykt iedereen, en zyne bekoorlykheid
is onwederftaanbaar. Zo is het met veele ver-
fchynfelen in de natuur, zo is het met veele
voorvallen en geneugten des gezelligen levens
onloogchenbaar gelegen. Wie zou by het ge­
zigt van een fchoonen morgen, van eenen ryken
oogst, of van eene goede, edele daad ongevoe­
lig en misnoegd blyven? Maar niet alles, niet
het meeste fchoone en goede is van dien aart.
De onaehtzaame, de ügtzinnige gaat niet zelden
tus.-

GELUK ONDER DE MENSCHEN. 2.$?
ïusfchen, duizend fchoonheden in de natuurely-
ke en zedelyke waereld onbewoogen voort,
ziet en bemerkt de fchoonfte vatbaarheden, de
veelbeloovendfte bekwaamheden, de bemin-
nenswaardigfle eigenfchappen, de deugdzaam-
fte verrichtingen zyner mede menfchen niet ,
ziet noch kiem noch vrucht, noch begin noch
voleinding, en klaagt dan over gebrek aan
voedfel voor zynen geest en zyn hart. Zo
dorst hy dikwyls in het midden van de rykfte
bronnen van genoegen en lydt honger aan een
overvloedig gastmaal. Allerwegen omringt hem
ftof tot geluk, maar hy floot ze, uit onacht­
zaamheid en ligtzinnigheid, verachtlyk van zich.
En wie dan by zelf is alsdan de oorzaak van
zyn gebrek? Willen wy daarin ten opzigt van
onszelven voorzien, myne geliefde Vrienden!
laaten wy dan toch niet als met geblinddoek­
te oogen en met ongevoelige harten in eene
waereld vervuld van fchoonheden en zegenin­
gen verkeeren. Laaten wy integendeel geene
en deeze voor haare menigvuldige indrukfelen
ontOuiteti, en zelfs dat fchoone en goede on­
zer opmerkzaamheid verwaardigen, wiens ui­
terlyke gedaante misfchien niets uiJokkends en
bekoorlyks heeft, en tot wiens ontdekking en
ge-

238 OORZAAKEN VAN HET GEBREK AAN
genieting de geoefende waarneemcr alleen ïfl
ftaat is. Hoe zeer zullen wy daardoor niec
den kring onzer geneugten uitbreiden, en de
middelen onzer weltevredenheid en van ons
geluk vermenigvuldigen! Hoe dikwyls zullen
niec arbeid en moeite , bepaalingen en be-
zwaarenisfen, druk en fmerten, eene gantsch
andere gedaante in onze oogen krygen! Hoe
dikwyls onverwachte luchtftraalen uit de dik-
fte duisternisfen ons te gemoet fchitteren! Hoe
dikwyls zullen wy alsdan de kostelykfte zaa-
den van ontwikkeling, van verbetering, van
volmaaking , de wysfte toerustingen tot meni­
gerhande geneugten en vermaaken ontdekken,
waar wy eerst niets dan uitwerkfels en oor­
zaaken van gebrek en ellende meenden te zien!
Ja, hoe opmerkzaamer wy zyn, des te minder
zullen wy het groote overwigt van het fchoo­
ne en goede, 't welk in de waereld en onder
de menfchen plaats heeft, over het hoofd
zien, en des te vertrouwelyker zullen wy het
nog grooter overwigt daarvan in het toeko-
komende leven verwachten ; en welke bronnen
van weltevredenheid en van genoegen zal en
moet dit niet voor ons ontfluiten! Gelyk God,
de allervolmaaktfte Geest, alles, wat hy ge-
fcha-

GELUK ONDER DE MENSCHEN. £39
fchapen heeft, mee welgevallen aanfehouwt,
alles recht en goed vindc, en zyne volmaakte
gelukzaligheid daarop gevestigd is, zo moet
ook onze gelukzaligheid naar dezelfde evenredigheid
toeneemen , volgens welke wy de
fchoonheid en goedheid van alle zyne werken
erkennen.
Eene derde oorzaak van het gebrek aan geluk
onder de menfchen is deeze: omdat wy het geluk
meer buiten ons dan in ons zoeken, en ons
meer om den fchyn daarvan, dan om deszelfs
werkelyke bezitting en genieting bekommeren.
Hoe ongerymd deeze mhflag fchynt te zyn en
werkelyk is, zo gewoon is hy toch. Onwederfpreekelyk
is het geluk eene zaak, die geheel
en al en volftrekt in onszelven huisvest; 't is
zekere toeftand van onzen geest; het beftaat in
't geen wy zyn, en niet in 't geen wy fchynen
te zyn, in de aangenaame denkbeelden en gewaarwordingen,
die wy hebben en niet in de
zulke, die men ons toefchryft. Schoon my het
gantfche menschdom, op eenen tyd , dat ik ziek
ben en pynen lyde, voor gezond hield, zou ik
nogthans daardoor niet gezond worden, en het
gevoel myner fmerten verliezen. Hoe onloochenbaar
dit zy, men denkt en handelt toch in
op-

£40 OORZAAKEN VAN HET GEBREK AAFf
opzigt tot het geluk maar al te dikwyls op zulk
eene wyze, als of het tegendeel daarvan waar­
heid ware. Men bevlytigt zich niec zo zeer,
om aangenaame denkbeelden en gewaarwordin­
gen , van 'c geen men is en heefc en doet, in
zich te verwekken en zich daarmede te vermaa­
ken , als wel om anderen groote of goede ge­
dachten daarvan inteboezemen. Men wil vol-
flrektelyk van veele menfchen voor vetflandig,
voor deugdzaam, voor ryk, voor groot, voor
aanzienlyk, voor fchoon en fterk gehouden ,
men wil als by uitneemendheid gelukkig van hun
aangezten en gepreezen worden, en indien men
dit alles ook ware, maar van anderen daarvoor
niet gehouden wierd, zou men zich verbeelden
meer of min ongelukkig te zyn. Dus zoekt
men fteeds meer naar het gevoelen van andere
menfchen, dan in de daad en in waarheid ge­
lukkig te zyn. Dus weigert men zichzelven zeer
dikwyls het werkelyke genot van veele geneug­
ten en voordeden, en ontbeert het gebruik van
menigerhande gerieflykheden en aangenaamheden
des levens, eeniglyk om den fchyn van deeze of
nog grooter voorrechten en middelen van ge­
noegen in de oogen der waereld te bewaaren.
Dan hoe gebrekkelyk, hoe veranderlyk moet
het

'GELUK ONDER DE MENSCHEN. 342
het geluk niet zyn, dat op zulke gronden fteund
Brengen wy dan niet het grootfte gedeelte onzes
levens door, afgezonderd van andere menfchen
en aan onszelven overgelaaten ? Zullen wy de
gebreken van onzen geest, van ons hart, van
ons ligehaam, van onzen gantfehen toeftand minder
gevoelen; zullen onze behoeften minder
dringende en fmertelyk zyn, omdat wy dezelve
voor anderen verborgen hebben? Zal het
voordeelige gevoelen onzer medemenfehen ons
werkelyk het verftand, de vermogens, de bekwaamheden,
de gerustheid, de vergenoegdheid,
de fterkte geeven, waaraan het ons ontbreekt
? En zullen wy hen altoos kunnen blindhokken
en misleiden? Zal geen nyd, geen yverzucht,
geen partydigheid , geen boosaartigheid,
het goede gevoelen, dat zy van onszelven voeden,
ooit verzwakken of verkeeren? Wat is veranderlyker
dan het oordeel der menfchen, en
wat is wisfelvalliger dan het geluk, 't welk dat
ten grondflag heeft! Neen, laaten wy ons geluk
in onszelven zoeken, in 't geen wy werkelyk
zyn en hebben en doen, en niet buiten ons,
niet in het gevoelen, 't welk anderen van ons
voeden.
Maar laaten wy dit geluk ook werkelyk zoê»
M S T
^ Q ken,

54* OORZAAKEN VAN HET GEBREK AAN
hen , ernftig zoeken. Want ook hierin ligt eene
gewigtige oorzaak van het gebrek daaraan. Wy
leggen 'er ons veelal niet ernftig genoeg op
toe. Maar al te dikwyls houdt men het geluk
voor iets toevalligs, voor iets, dat den
mensch zonder zyn toedoen ten deel valt, dat
zich niet dwingen laat, dat men afwachten,
en, als het ons in de armen loopt, aanneemen
en genieten moet. Met den tydelyken voorfpoed
is 't wel zodanig gelegen, myne.' aandachtige
Toehoorers! maar geenzins met het
geluk. Wy kunnen gewislyk door onze geboorte,
door onze uiterlyke omftandigheden,
door voordeelige vêrbindtenisfen met anderen,
door gunstige toevallen, ryk, groot en magtig
worden, maar alle deeze dingen kunneri
ons niet gelukkig, niét gerust, niet vergenoegd
cn weltevreden maaken. Dit kunnen wy eeniglyk
door onze eigene ernftige , aanhoudende
poogingen worden. Maar fchoon men ook al
de zaak niet gantfchelyk aan het geval overlaat
, men verbeeldt zich echter maar al te
dikwyls, dat men, om gelukkig te worden,
zulks flechts in den gebede van God te verzoeken,
en daarenboven zekere heilige gebruiken
en godsdienftige verrichtingen hebbe waarte-

GELUK ONDER DE MENSCHEN. 343
wieemen. 'tls waar, God is de Oorfprong van
al het goede, de Bron van alle gelukzaligheid,
en het oprechte gebed is een voortreflyk middel,
om ons voor hetzelve gefchikc te maaken.
Maar alles in zyne orde. Geluk is een
gefteldheid van 't gemoed, eene wyze van denken
en van gewaarworden, die niet eensklaps,
maar allengskens in ons ontftaat, en niet de
vrucht eener onmiddelyke godlyke medewerking,
maar het gevolg is van het getrouwe
gebruiken der vermogens, die hy ons verleend,
en der inrichtingen, die zyne wyze Goedheid
in de natuur en in den Godsdienst daartoe gemaakt
heeft. Laaten wy derhalven onze krachten
infpannen, en de wetten, ons door God
voorgefchreeven, opvolgen, indien wy gelukkig
zyn willen. Laaten wy niets van het geval
, maar alles van onze werkzaamheid en vlyt,
en van den Zegen, dien God daaraan gehecht
heefc, verwachten. Om fteeds waardiger van
onszelven en van onze verordening te denken;
om fteeds gegronder over de waarde der dingen
te oordeelen; om over alle onze wenfehen
en begeerten fteeds zorgvuldiger te waaken;
om alle onze neigingen fteeds beter te
Tegelen; om onszelven fteeds volkomener te

344 OORZAAKEN VA» HET GEBREK AAïf
beheerfchen; om het tegenwoordige fteeds in»
nerlyker met het toekomende te verbinden; en
de liefde tot God en de liefde tot de menfchen
fteeds heerfchender in ons- te doen worden:
daartoe moeten wy alle onze vermogen»
en alle hulpmiddelen, die God ons gegeeven
heeft, onvermoeid aanwenden, en hiertoe moeten
z'ch onze ernftigfte, onophoudelyke poogingen
uitftrekken, zo wy gelukkig zyn en
meer en meer gelukkig willen worden.
Even zo min mogen wy, ten vyfden, dekunst,
de groote kunst der genieting veronachtzaamen,
indien wy niet over gebrek aan geluk
klaagen willen. Bezitten en genieten zyn twee
zeer onderfcheidene zaaken. Het eerfte is veel
gemeener dan het laatfte. Naar het eerfte ftreefc
iedereen, en het laatfte veronachtzaaraen maar
al te veelen geheel en al. Iedereen wil zeer
veel fchoons en goeds en langs hoe meer fchoons
en goeds hebben en bezitten, en nogthans zyn»
'er, by vergelyking, flechts weinigen, die heï
fchoone en goede, 't welk zy werkelyk hebben
en bezitten , recht weeten te genieten. Daartoe
wordt een ernst, eene oplettendheid, eene vaardigheid
in 't nadenken, eene bedaardheid en gerustheid
van den geest, een natuurlyke en onbe-

GELUK ONDER DE MENSCHEN. 445
bedorven fmaak vereischt, waarop flechts weinige
menfchen te roemen hebben. Wie van
ons bezit niet menigvuldige, geestelyke en zinnelyke,
gaaven en krachten en goederen? Voor
wien van ons ftaan niet menigerlei bronnen van
vermaak en genoegen open? Wien van ons ontbreekt
het volftrektelyk aan alle bekwaamheid,
om uit dezelve te fcheppen en zynen dorst naar
geluk te lesfchen? En waarom doen wy het
niet? Waarom dien wy het zo zelden? Omdat
wy, door het onophoudelyk gejach naar het bezit
, het werkelyke genot vergeeten. Wy willen
van onze vermogens dan eerst een vrolyk gebruik
maaken, als wy 'er deeze of geene dingen
mede uitgevoerd; wy willen onze goederen dan
eerst gerustlyk genieten, als wy ze tot zekeren
trap vermeerderd; wy willen ons over ons verftand,
over onze deugd, over onze hoop op de
onfterflykheid dan eerst verheugen, als geene de
volmaaktheid bereikt hebben, en wy deeze deelachtig
geworden zyn. Neen, myne geliefde
Vrienden! wenfehen wy niet alleen in 't toekomende
gelukkig te worden, maar zulks nu
reeds te zyn, laaten wy ons dan niet met de bezitting
der middelen tot het geluk te vreden houden,
maar dezelve werkelyk gebruiken. L.aa-
Q 3 ten

*4

GELUK ONDER DE MENSCHEN. 247
is, eindelyk, deeze: Wy denken aan alles en over
alles te eenzydig. Onze gedachten, onze gewaarwordingen,
onze vooruitzigten en verwachtingen
beyatten te weinig, bepaalen zich fteeds
by enkele zaaken, by afgezonderde kleine ftukken
en omftandigheden. Wy denken niet dikwyls
genoeg aan de gevolgen der dingen, en
aan hunne naauwe en onvernietigbaare verbindtenis
en vereeniging met malkanderen. Gewislyk,
indien wy eeniglyk by de bezigheden en moeijelykheden
deezes levens, en niet by derzelver
menigvuldige en edele vruchten; eeniglyk by
de fmerten en grieven, die ons treffen, en niet
by derzelver heilzaamen invloed op onze zedelyke
verbetering en volmaaking onze gedachten bepaalen;
indien wy eeniglyk op de Hechte, maar
niet op de goede zyde, eeniglyk op de onaangenaame
lotgevallen, maar niet op de heerelyke
verordening onzer medemenfchen achtflaan;
indien wy het kwaade buiten zyn verband met
het goede, en het tegenwoordige buiten zyn
verband met het toekomende opmerken: dan
moeten wy aan alle kanten van duisternis en
nacht omringd worden, dan moeten wy overal
aanleidingen tot klaagen en tot onvergenoegdheid
ontmoeten. Maar waarom fcheiden wy dan
Q 4 toch

348 OORZAAKEN VAN HET GEBREK AAN GELUK»
toch in onze gedachten dingen vae malkanderen,
die volgens hunnen aart en volgens het oogmerk
der Godheid zo onaffcheidbaar met malkanderen
vereenigd zyn? Waarom vernaauwen wy onzen,
geest en ons hart, daar beiden gefchikt zyn om
zo veel te overzien en te bevatten? Neen, laaten
wy veelmeer het een en andere vermyden,
niet'altoos by enkele gebeurdtenisfen, of by enkele
gedeelten der dingen ftaan blyven, maar op.
hunnen famenhang letten, en de deelen met hec
geheel, waartoe zy behooren, het tegenwoordige
met het toekomende, den tyd met de eeuwigheid
verbinden. Dit zal ons veele dingen
ophelderen, veele dingen ontknoopen, veele
dingen merkelyk fchooner en beter doen vinden,
dan zy ons fchynen te zyn; 't zal menig leed in
vreugde voor ons veranderen; de heerelykfte
verwachtingen en vooruitzigten zullen de onaffcheidelyke
medgezellinnen onzes levens zyn, en
dus zullen wy van het tegenwoordige een veel
blymoediger genot hebben , en het toekomende
veel geruster verbeiden; wy zullen derhalven 'w.
de daad veel gelukkiger zyn. Araen,

ELFDE L E E R R E D E .
HET HEILIGE AVONDMAAL EEN
CHRISTELYK VREUG-
DEMAAL.
*-
Tekst.
BRIEF AAN DE PHIUFPENSERS Hoofdfl. IV. vs. 4-
Vetllydt u in den Heere allen tyd: wederom zegge ik:
verblydt u.
1
Q 5
\

, hoogde, volmaaktfte Geest, wysfte,
goedertierenfte Vader der menfchen, u te
dienen, u te verheerlyken is enkel zaligheid,
is een bron der zuiverde, verhevenfte vreugde,
voor engelen en menfchen, voor alles,
wat leeft en denkt, en bewust is, dat het leeft
en denkt. Ja, in den godsdienst, die ons u
leert kennen, tot u verheft, met u verbindt,
hebt gy ons den getrouwden, veiligden gids
tot de gelukzaligheid gegeeven. Alle zyne wegen
zyn wegen van lieflykheid, alle zyne paden
zyn vrede. Van zyn licht omfcheenen,
kennen wy de waarheid, en worden door de
kennis der waarheid vry en zalig. Van zynen
geest bezield, gevoelen wy moed en kracht in
ons, om eiken roemryken flryd te ftryden, elke
edele daad te verrichten, en onszelven en
de waereld te overwinnen. Van zyne vertroostingen
verkwikt en verfterkt, behoeven wy
voor geenerhande lyden angstvallig te vreezen,
en onder geenerhanden last te bezwyken. Van
denzelven geleid en beftierd, kunnen wy onzen
loop rustig vervolgen, en zullen het doel,
waarnaar wy ftreeven , zekerlyk niet misfen.

254 HET HEILIGE AVONDMAAL EEN
Ja, gy, Vader der lichten, hebt denzelvënj
den goddelyken Godsdienst tot roem en tot geluk
der ftervelingeh, van den hemel op de aarde
, van den hemel in onze harten gezonden , en
alles, wat dezelve ons leert, alles, wat hy ons
doet gelooven en hoopen, alles, wat hy ons
beveelt te doen, is blydfchap en zaligheid. Ook
thans ontfluit hy ons ryke bronnen deezer blydfchap
in het gedenkmaal van onzen Heer. ö
Mogten wy 'er allen met dankbaare, vroome
harten uit fcheppen, en ook in dit uur befeffen
en ondervinden, hoe zalig wy als uwe
aanbidders, als Christenen zyn en kunnen zyn!
Zegen toch tot dat einde onze overdenkingen en
onze avondmaalhouding; geef, dat het Christendom
zyne zaligmaakende kracht aan ons allen
aan den dag legge, en wees met uwen geest in
het midden van ons. Wy bidden u hierom als
uwe kinderen met een geloovig vertrouwen, en
fpreeken u verder in den naam van Jefus Chris»
tus, onzen Heer, aan, Onze Vader enz.
Offchoon de godzaligheid en de blydfchap
niet altoos met eikanderen verbonden zyn; offchoon

CHR1S-TELYK VREUGDE.MAAL. 252
fchoon zy ons niet akoos hand aan hand op den
weg des levens geleiden: zy konden en behoorden
nogthans fteeds onaffcheidelyke vriendinnen
en gezellinnen te zyn. Alwie zich de godzaligheid
als eene lastige , droevige zaak voorftelt,
of de blydfchap befchouwt als iets, dat met den
ernst van den wyzen en deugdzaamen onbeftaanbaar
is, kent noch de eene noch de andere. Hy
houdt de uitweikfels van het bygeloof, van een
byzondere zwakheid van den geest, voor waare
godzaligheid, en de uitbarstingen eener woeste ,
onftuimige ongebondenheid voor redelyke blydfchap.
Neen, myne aandachtige Toehoorers!
de waare godzaligheid en de waare blydfchap
zyn beide van eenen edeler, hemelfchen oorfprong,
zy zyn als dochters der wysheid zusterlyk
met eikanderen verbonden. De eene kan
zonder de andere niet beftaan; de eene zonder
de andere niet voor de menfchen zyn en uitvoeren
, 't geen hy zich van haar belooft. Zy onderfteunen,
zy verfterken, zy veredelen eikanderen
wederkeerig, en doen en genieten gemeen
fchappelyk dat geene, 't welk zy, van eikanderen
afgezonderd, nooit zouden kunnen uitvoeren
en genieten.
En deeze is juist de reden, myne aandachtige
Toe:

flrg^ HET HEILIGE AVONDMAAL EEN
Toehoorers! waarom het Christendom, die ver»
hevener leer van wysheid en deugd, zyne belyders
niet minder dikwyls tot blydfchap dan tót
godzaligheid opwekt, en beide zo innerlyk met
élkanderen verbindt. Dus roept de Apostel in
onzen tekst den Christenen toe: verblydt u in
den Heere, verblydt u als Christenen, ten allen
tyde, wederom zegge ik u : verblydt u. E
indien de Christenen, als zodanigen, fteeds redenen
hebben van zich te verblyden, en gerust
en vrolyk van gemoed te zyn, zo hebben
zy het gewislyk nog meer en by uitneemendheid,
als zy tot het feest van 's Heeren gedenkmaal
vergaderen , en zich daar met het
herdenken aan zyne liefde en aan zyne weldaaden,
even als aan hunne gelukzaligheid, bezig
houden. Indedaad, 't is met het oogmerk
van deezen plegtigen maaltyd, en met de gemoedsgéfteldheid,
waarin wy denzelven houden
moeten, rechtsftreeks ftrydig, dat wy 'er
met een droevig, vreesachtig, angstvallig hart
deel aan neemen, en 'er meer uit innerlyken
of uiterlyken dwang, dan uit hartelyke genegenheid
en met een vrolyk gemoet by verfchynen.
Alleenlyk de bewustheid van heerfchende
kwaade geneigdheden en van een ge- ,
drag 9

CHRISTELYK VREUGDEMAAL.
drag, dat met het Christendom ónbeftaanbaar
is, of diepgewortelde vooroordeelen, en valfche,
bygeloovige begrippen van de natuur en
her oogmerk deezer godsdienftige verrichting,
kunnen ons hier, waar alles ons tot blydfchap
opwekt, n'eerilagtig maaken , en' droef geestigheid
of fchroom inboezemen. Zyn wy wel
önderweezene en welgezinde Christenen; Christenen,
die de leer, welke zy belyden , overdacht
, en 'er zich duidelyke begrippen van
gevormd hebben, en die ernftiglyk gezind en
voorneemens zyn om haare voorfchriften op
te volgen: dan roept ons hier ook alles toe:
Verblydt u in denHeere, verblydt u als Christenen
, als menfchen, die God door Jefus
Christus zo by uitneemendheid begunstigd en
gezegend heeft. Welaan, myne Broeders in
Christus! laaten wy deeze, den Christenen zo
wel pasfende gezindheden en aandoeningen in
ons trachten te verwekken en te verfterken.
Laaten wy,
Het Heilige Avondmaal als een Christelyk
vreugdemaal befchouwen.
Alles, wat wy hier denken en doen, myne
aandachtige Toehoorers! alle gebeurdtenisfen ,
wier gedachtenis wy hier vieren , alle waarheden

65 «ET HEILIGE AVONDMAAL EEK?
den van den godsdienst, waarmede wy hief
onzen geest en ons hart bezig houden, alle
verwachtingen en vooruitzigten, die zich hier
aan ons vertoonen, wat zyn die anders dan
gronden en aanmoedigingen tot godsdienftige
verheuging? 't Zy wy aan God, onzen goederrierenen
hemelfchen Vader, of aan Jefus
Christus, zynen Zoon, onzen Heiland en Heer*
of aan onszelven, die kinderen van God en
leerlingen en vrienden van Jefus Christus zyn,
of aan onze broederen, onze deelgenooten in
alle deeze voordeden en zaligheden; 't zy wy
aan de menigvuldige goederen, die wy reeds
bezitten en genieten, of aan de nog grooter
goederen , die wy in het toekomende verwachten
, gedenken : alles , roept ons met luide
ftemme toe: Verblydt u in den Heere.
Ja, hier, aaa de tafel onzes Heeren, verblyden
wy ons in God, als onzen goederticrenften,
toegenegenften, weldaadigften Vader,
en draagen 'er roem op, dat wy zyne kinderen,
zyne beminde en by uitneemendheid begunstigde
kinderen zyn. Want als Christenen
kennen wy hem, den Waarachtigen, den Eenigen,
den Allervolmaaktften, en kennen hem
als den Schepper en Regeerer, als den Vader
al-

CflRISTELYK VREÜGDEMAAf. 55^
aller menfchen, aller weezens, aller waerelden,
Wy kennen en aanbidden hem als de eeuwige,
önuitputtelyke Bron, als den milden Geever van
alle leven, alle licht, alle vreugde, alle geluk­
zaligheid, in Wien en door wien wy allen zyn
en leeven en ons beweegen, die ons allen kent
en liefheeft, voor ons allen zorgt, ons allen
weldoet en eeuwig zal weldoen. Wy kennen
en aanbidden hem als een' God, die zich over
de ellendigen ontfermt, de zwakken onderfteunt
de dwaalenden en ftruikelenden verfchoont, die
zelfs zonden vergeeft, misdaaden kwydfchelt,
en den overtreeder genade bewyst, indien hy
zich waarelyk verbetert en weder tot zynen pligt
terug keert. Wy kennen derhalven de zalige
betrekkingen, waarin wy ons, zo gering eh
nietig wy in onszelven zyn, tot hem, den Eeu­
wigen , den Oneindigen, bevinden, en de vrien-
delyke, vaderlyke gezindheden, welke hy jegens
Ons, zyne fchepfelen, zyne kinderen voedt. Wy
weeten derhalven, wat wy van hem hoopen en
verwachten mogen; weeten, dat wy ons van
hem enkel goeds en fteeds het beste belóoveri
mogen. Dit gedenkmaal der liefde van God eh
van Jefus Christus roept ons toe: de God, dien
gy aanbidt, die uw Schepper, uw Opperheer,
VIII, STUK. R u v^

§58 HET HEILIGE AVONDMAAL EEN
uw Rechter is, heeft u niet gefchaapen om ellendig
te zyn, is geen ftreng, onbiliyk Heer ,
die meer van zyne onderdaanen vordert, dan
zy in ftaat zyn te doen, geen wraakzuchtig,
onverbiddelyk Rechter, die lust heeft in ftraffen
en verderven. Neen, hy is hoogstverzoenlyk,
is tot toegeevendheid, tot kwydfchelden,
tot zegenen en weldoen genegen; hy is de
goedheid en liefde zelf. Uit liefde heeft hy
zynen Zoon, den Eeniggeborenen, tot u gezonden
, u door hem zynen wil bekend gemaakt
, van zyne toegenegenheid en genade
verzekerd, en hem tot gerustftelling van uw
geweeten aan het kruis laaten fterven. Hoe
zoudt gy dan aan zyne vaderlyke toegenegenheid
en liefde kunnen twyfelen? Hoe niet alles
gerustelyk van hem verwachten, wat u volmaakter
en gelukkiger kan doen worden? Wat
zal hy u niet gaarne geeven, indien het goed
en heilzaam voor u is, daar hy u zelfs zynen
Zoon gegeeven heeft? En zouden wy, myne
geliefde Vrienden ! ons daarover niet verblyden?
God te kennen, en hem zo te kennen,
en met zulk een kinderlyk vertrouwen aan hem
te mogen denken, en ons in zo innerlyk eene
gemeenfchap met-hem te bevinden, welk een
voor-

CHRISTELYK VREÜGDEMAAL. SJJJ
voorrecht, welk eene zaligheid is dat niet!
waar zyn zuiverer, ryker bronnen van verheuging,'dan
deeze zyn? Welke tyden, welke
eeuwigheden kunnen en zullen dezelve ooit
uirputten?
Hier, aan de tafel onzes Heeren, verblyden
wy ons, verder, inden liefderyken, edelmoedigen
Heer, snens feest wy vieren, wiens gedachtenis
het voornaame onderwerp onzer overdenkingen
zal uitmaaken. Wy verblyden ons in
hem als in eenen Wyzen, die nooit onder de
Her velingen zyns gelyken gehad, en veel, oneindig
veel meer tot hunne verlichting en verbetering
gedaan heeft, dan alle wyzen voor
hem en na hem gedaan hebben en doen kunnen.
Wy verblyden ons in hem, als in eenen
onbedrieglyken, van God zelf gezondenen en
gevolmagtigden Leeraar der waarheid, als in
den onfeilbaaren Uitlegger van Gods wil en
zyner genaderyke oogmerken met ons , zyne
door dwaaling en zonde misvormde en ellendig
gewordene fchepfelen en kinderen. Wy
verblyden ons in hem, als in eenen magtigen
Redder en Verlosfer, die ons van den drukkendften
last, van het juk der onweetendheid,
des bygeloofs, der afgodery, der ondeugd,
R * ver-

ÖCK» HET HEILIGE AVONDMAAL EEN
verlost, en ons tot de waare vryheid, de vryheid
; van Gods kinderen te zyn verheven heeftv
Wy .verblyden on3 in hem, als in den veiligflen,
getrouwden Leidsman en Voorganger op
den weg der wysheid, der deugd, der gelukzaligheid
, die deezen weg met zyne eigene
voetdappen afgetekend heefc, en langs denzeiven
tot de hoogde heerlykheid in ingegaan,.
Wy verblyden ons in hem, als in eenen Verbeteraar
en Weldoener der waereld, aan wiert
het gantfche menschdom veel meer te danken.
heeft, dan aan alle wetgeeveren, aan alle beminnaars
van hun Vaderland, aan alle hervormers
, aan alle volksvrienden en menfchenvrienden,
alle vaderlykgezinde koningen en
vorsten, die ooit geleefd hebben en nog leelen.
Wy verblyden ons in hem, als in eenen
Vriend, die alhs voor de menfchen waagt en
opoffert, die zich noch door de zwakheid en
ondankbaarheid zyner vrienden, noch door de
woede zyner vyanden van het voortzetten van
zyn weldaadig ontwerp weerhouden , of in
hetzelve vermoeijen laat; in eenen Vriend, die
in het oogenblik, dat hy het grootde lyden te
gemoet gaat , meer aan zyne vrienden , dan
aan zichzelven denkt, meer voor hunne ver-
troos-

•CHRISTELYK VREUGDEMAAL. SvCt
f roosting, dan voor zyne eigene veiligheid en
verfterking zorgt, en die dit gewigtige oogen-
blik befteedt, om hen door het vieren van zyne
gedachtenis hoe langs hoe naauwer met zich en
onder eikanderen te verbinden; in eenen Vriend.,
die in alle opzigten meer voor ons gedaan heeft,
dan ooit de eene vriend voor den anderen deed,
en die nog fteeds onze vriend blyft en tot in
eeuwigheid zal blyven. En in zulk eenen Wy­
zen, zulk eenen Leeraar, zulk eenen Redder
en Verlosfer, zulk eenen Leidsman , zulk eenen
Weldoener der waereld, zulk eenen Vriend,
zouden wy ons niet hartelyk verblyden? Ja, wy
verblyden ons in hem, en over alles, wat hy
tot heil van ons en van onze broederen gedaan,
verdraagen, geleden, ingefteld, en over de heu-
ehelyke, heilryke gevolgen, die dit alles ten
opzigt van ons en van zo veele duizenden onzer
broederen gehad heeft, nog heeft, en in alle
toekomende tyden zal hebben. Wy verblyden
oos over den heerelyken uiiflag, dien zyn edel­
moedig lyden gehad, de voortreflyke beloonin­
gen , die de Vader hem gegeeven, de magt, die
hy van God ontvangen heeft, en waardoor hy
alle de geenen volkomen zalig maakt, die zyne
atnwyzing en leiding volgen. Wy verheugen
R 3 ons

%6i MET HEILIGE AVONDMAAL EEN
ons over onze vermaagfchapping met hem en
over de naauwe betrekkingen, waarin wy, als
zyne belyders, als zyne navolgers, als leden
van het ligehaam, waarvan hy het hoofd is,
ons tot hem bevinden. Wy verblyden ons
over het lichf, 't welk hy ons van den hemel
gèbragt, over den troost, waarmede hy ons
verkwikt , over de hoop en het vertrouwen,
waarmede hy ons hart vervuld heeft; want
door hem is ons verftand verlicht geworden;
hy heeft ons hart rust en kalmte gefchonken;
by hem en door hem vinden wy alles, wat
ons hier en hiernamaals, in deeze en in de
toekomende waereld gerustftellen, verheugen,
gelukkig maaken kan. Als Christus ons dan
door de inftelling van deezen maaltyd toeroept .*
vergeet my niet, onderhoudt, vernieuwt myne
gedachtenis, zo dikwyls gy tot deezen heiligen
maaltyd byeenkomt: roept hy ons ook tevene
toe: nooit zal ik u, myne aanhangers en
vrienden, vergeeten, nooit ophouden van voor
uw welzyn te zorgen. Ik ben by u; met my -
ne leer, met mynen geest, met myne kracht,
ben ik by u tot de voleindiging der waereld.
De bewaaring, de volmaaking, de zaligheid
myner dienaaren, is de belooning van mynen
ar-

CHRISTELYK VREUGDEMAAL. 263
arbeid, de edelfte vrucht van myn lyden en myne
opoffering voor hen. Niemand kan en zal
hen uit myne hand rukken, die de Vader my
gegeeven heeft. Blyft in my, zo zal ik in u
blyven. Kleeft myne leer ftandvastiglyk aan,
en gy zult fteeds haare goddelyke kracht ondervinden.
Volgt my na, en gy zult myne
heerlykheid aanfchouwen en deelgenooten myner
heerlykheid worden. Alwie hier met my
lydt en ftrydt, zal namaals met my leeven en
heerfchen.
Hier, aan de tafel onzes Heeren, verblyden
wy ons, ten derden, over onszelven, over dat,
V welk wy als Christenen zyn, en kunnen zyn en
worden. Wy verblyden ons over de gelukkige
veranderingen, die het Christendom in onze
kennis, in ons geloof, in ons leven, in
onzen geheelen zedelyken toeftand voortgebragc
heeft; over de menigvuldige, onwaardeerbaare
voorrechten , die wy als belyders van Jefus
Christus boven alle afgodendienaars, ongeloovigen,
twyfelaars, flaaven der ondeugd bezitten
en genieten ; over de gelukzaligheden ,
waarvan wy daardoor deelgenooten geworden
zyn. Welk een gantsch ander gevoel van ons
aanweezen, van onze verordening, van onze
R 4 waar-

3Ö4- HET HSILIGE AVONDMAAL EEH
waardigheid, van onze zedelyke krachten, vaa
onze vryheid, moet ons niet bezielen en ge­
lukkig maaken, indien het Christendom voor
ons geworden is, 't geen het voor ons be­
hoorde te zyn, eene kracht Gods, en eene
wysheid Gods! Hoe opgeruimd en blymoedig
kan en moet de Christen zyn, die in de daad
en in waarheid een Christen is! Hoe veel ge­
ruster en vergenoegder kan en moet hy lee­
ven , dan elk ander mensch , die dit geluk
niet heeft en niet geniet? En zouden wy ons
daarover hier niet verheugen , daar wy ons
openlyk voor Christenen verklaaren, en God
en onzen Heiland met vereenigde harten dan­
ken , dat wy het zyn! Ja, deeze heilige
maaltyd roept ons luide toe : Verhef u, ó
mensch, ö Christen! uit het ftof: gevoel uwe
waardigheid, uwe grootheid: verblyd u over
uw nieuw en beter leven, over uwe verheve­
ne verordening, over uwe gemeenfehap met
God en met zynen Zoon, Jefus Chiistus. Zyt
en word en geniet geheel en al, 't geen gy
als een mensch, als een Christen kunt en be­
hoort te zyn en te worden en te genieten.
Gevoel de uitgebreider krachten , de edeler
gevoelens , den mannelyken , lustigen moed,
dien

CHRISTELYK VREUGÜEMAAL. aé"^
dien u het Christendom gegeeven, en waardoor
hetzelve u boven zo veele andere menfchen
verheven heeft; zyt zalig in het genot en gebruik
deezer voorrechten. Gevoel de vryheid,
waarin u Christus gefield heeft, en denk en handel
fteeds als een vry man, die zichzelven en
de waereld overwint, en wiens vergenoegdheid
en gelukzaligheid niet van uiterlyke toevallige
dingen afhangt.
Hier aan de tafel onzes Heeren, verblyden wy
ons, ten vierden, de een over den anderen, de
eene broeder over den anderen, de eene zuster
over de andere, befchouwen eikanderen allen
zonder afgunst, en met eene hartelyke toegenegenheid
als kinderen van onzen algemeenen hemelfchen
Vader, als onderdaanen van ons akemeen
Opperhoofd en Heer, als bloedverwanten
en vrienden van Jefus Christus, als togtgenooten
op den weg der wysheid en der deugd, als
deelgenooten der toekomende heerlykheid. Ja,
wy zyn allen, en daarover verheugen wy ons en
daarop beroemen wy ons hier voor God en voor
de waereld, wy zyn allen aanbidders van den
éénen waaren God, den Schepper en Regeerer
der waereld; allen kinderen van den wysflen,
magtigften Vader, die in de hemelen is; allen
R 5 leer-

266 HET HEILIGE AVONDMAAL EEN
leerlingen en belyders en navolgers van Jefus,
van den gekruisfigden, en weder uit de dooden
verrezenen, en nu over alles verhoogden
Jefus; allen van het licht der waarheid verlicht,
en van den geest van God bezield; allen
tot de onfterflykheid en tot het eeuwige
leven geroepen ; allen verordend om eeuwig
op te klimmen van den eenen trap van volmaaktheid
en gelukzaligheid tot den anderen.
Welke redenen, om ons de een over den anderen
te verblyden, en zonder alle opzigt op
uiterlyke onderfcheidingen , een blymoedig deel
te neemen in het geluk en de zaligheid van
allen! Ja, het gemeenfchappelyk breeken van
één brood, het gemeenfchappelyk drinken uit
éénen drinkbeker roept ons allen toe: Erkent
en gevoelt uwe naauwe vermaagfehapping , uwe
gemeenfehap met eikanderen. Dat hier de
blydfchap over uw eigen geluk door de deelneemende
blydfchap over het geluk van alle
uwe broederen vergroot worde ! Verdubbelt ,
vermenigvuldigt daardoor het gevoel en het
genot van uwe eigene zaligheid. Verheft u
boven de enge, bekrompene bepaalingen, welke
zo dikwyls menfchen van menfchen, broeders
van broeders fcheiden. Ontfluit uwe harten

CHRISTELYK VREÜGDEMAAL. 2Ó7
ten zo wel voor de algemeene christelyke, als
voor de broederlyke liefde, en fmaakc die vryheid,
die vrolykheid, die zaligheid, waarmede
zich ieder hart, dat zich voor haar ontfluit, uitbreidt
en verkwikt.
Hier, by de tafel onzes Heeren, verblyden
wy ons, eindelyk, over de goederen, die wy als
Christenen reeds bezitten, over de voorrechten
en zaligheden, die wy als zodanigen reeds genieten
, en over de nog edeler goederen, over de
nog grooter voorrechten en zaligheden, die wy
in het toekomende verwachten. En hoe menigvuldig,
hoe groot, hoe onwaardeerbaar zyn niet
geene en deeze! Kennis van den éénen waaren
God, verzekering van zyne toegenegenheid en
liefde, van zyne befcherming en zynen byftand;
gemeenfehap met den Vader en met zynen Zoon,
Jefus Christus ;verIosfing van alle flaaffche vrees,
van alle bygeloovige verfchrikkingen, van alle
angstvallige bekommeringen wegens ons tydelyk
en eeuwig lot; kennis der waarheid; liefde tot
de deugd; lust en kracht ten goede; vryheid en
vrolykheid van den geest; een gerust geweeten;
een weltevreden hart; een onfchuldig, onafgunstig,
liefdeiyk, weldaadig leven; eene onafge-
brokene nadering tot de volmaaktheid : en
dan

S68 HET HEILIGE AVONDMAAL EEN
dan de vooruitzigten, die het Christendom ons
in het anders zo duistere en verfchrikkende toekomende
opent; de vaste verzekering, die het
zelve ons van onze onfterflykheid en eeuwig
voortbeftaan geeft; de verhevene verwachtingen
van eene fteeds toeneemende, eindelooze
gelukzaligheid , van eene hoe langs hoe
naauwere gemeenfchap met God en met Jefus
Christus, die hetzelve ons voorftelt: welke goederen
, welke voorrechten, welke zaligheden
zyn dat niet! Welke bronnen van blydfchap,
der zuiverfte, goddelykfte blydfchap ontmoeten
wy daar niet! En wanneer moeten en mogen wy
dezelve gebruiken, zo het niet by het gedenk­
maal van onzen Verlosfer gefchiedt? Roept hy
zelf ons niet door deeze liefderyke inftelling toe:
fchept gerustlyk uit deeze bronnen der verheuging
, die ik met opoffering van my zeiven voor
u bereid en geopend heb. Zyt vrolyk en zalig
in het genot myner weldaaden, en verwacht de
vervulling myner beloften met een vertrouwelyk
geloof. Dit feest zy u ter afbeelding en ten
onderpand van onze toekomende nadere vereeniging,
ter afbeelding en ten onderpand van het
verhevener feest en der volkomener genieting
myner liefde en uwer zaligheid. Gy zult niet
eeu-

CHRISTELYK VREUGDEMAAL. a6Cj
eeuwig van my gefcheiden zyn. Ten eenigen
tyde zult gy hem zien, dien gy thans liefhebt ?
offchoon gy hem niet ziet, en dan zult gy u in
hem verblyden met eene eeuwige en onuitfpreekelyke
vreugde. Ja, myne geliefde Vrienden?
dus moet deeze feestelyke maaltyd een Christelyk
vreugdemaal voor ons zyn. Deeze vroome,
heilige blydfchap moet ons thans, moet ons
altoos bezielen, zy moet elke en cok deeze
godsdienftige verrichting niet alleen ligt, maar
ook wenfchelyk en aangenaam voor ons maaken*
Zy moet godsdienst en deugd en vroomheid dat
geene voor ons doen zyn, 't welk dezelve volgens
Gods oogmerken behooren te zyn, geen
dwang, geen last, geene bezwaarende bepaaling,
geene verwoesteresfen van ons genoegen
en van onze weltevredenheid, maar de oprechtfte,
beste vriendinnen van ons hart, onze geliefdfte,
getrouwde medgezellinnen op den levensweg
, die alle duistere paden voor ons verlichten
, ons by alle gevaaren moed en vertrouwen
infpreeken, en onzen geest altoos opgeruimd
en ons hart rustig en blymoedig maaken.
En deeze blydfchap in den Heere, deeze genieting
der christelyke zaligheid, moet onze
fterkte zyn! Indedaad, zy zal ons meer dan elke

S.yo KET HEILIGE AVONDMAAL EEN
ke andere beweegreden tot yver, tot eenen onophoudelyken,
onvermoeiden yver in het goede
aanfpooren. Hoe levendiger wy de zaligheid
van het Christendom gevoelen, hoe meer wy
ons over ons geluk verblyden: des te zorgvuldiger
zullen wy zyn, om dit zalige gevoel niet
door zonden en misdagen te verliezen of te verzwakken
, en ons voor dit geluk hoe langs hoe
gefchikter en waardiger te maaken. Van blymoedigheid
bezield, zal 't ons ligt vallen, om
elke verzoeking te overwinnen, eiken pligt te
volbrengen, elke zwaarigheid te boven te komen,
elke beproeving door te ftaan, en Gode
en der deugd alles op te offeren, wat zy van
ons eisfchen. Van blymoedigneid, van heilige
blydfchap bezield, zullen wy elk verlies, elk lyden,
elke fmert, elke fcheiding leeren verdraagen,
en zelfs, even als de eerfte leerlingen van
Christus, roemen op de verdrukkingen, als op
heilzaame middelen ter onzer oefening en verbetering.
Van deezen blyden, christelyken moed
bezield, zullen wy zelfs den dood zonder angstvallige
vrees onder de oogen zien, zyne verschrikkingen
overwinnen, en het verhevener beter
leven, 't welk wy als Christenen verwachten
, met een gelovig vertrouwen naderen. Ja,
het.

CIIRISTELYK VREUGDEMAAL. 2^1
hef tegenwoordige wys en blymoedig te genieten
, en het toekomende even zo bedaard en blymoedig
te verwachten, dit is het groote voorrecht
van den Christen, die in de daad en in
waarheid een Christen is. 6 Mogten wy allen
hoe langs hoe yveriger naar dit begeerenswaardigfte
voorrecht ftreeven, en ook thans in het
ftreeven naar hetzelve verfterkt worden! Amen.