de Moanne

de Moanne
algemien-kultureel opinybled
Kolofon
De Moanne, algemien-kultureel
opinyblêd (mei Trotwaer, literêr
tydskrift sûnt 1969)
Jiergong II, nûmer 6, july 2003, ISSN
0571-4020, ferskynt tsien kear yn ’t jier,
losse nûmers 3 4,50
De útjefte fan De Moanne wurdt mei
mooglik makke troch de Provinsje Fryslân
en it Nederlands Literair Produktie- en
Vertalingenfonds.
redaksje • Jan Pieter Janzen (einredaksje),
Ernst Bruinsma, Marita de
Jong, Jitske Kingma, Doeke Sijens,
Henk van der Veer en Teake Oppewal
(gastredakteur foar de Pauw-special)
assistinsje • Meinou Piebenga
redaksje-adres • Buorren 17,
9084 BB Goutum, tel (058) 2883242,
faks (058) 2889471,
e-post demoanne@planet.nl,
ynternet http://demoanne.cjb.net
basis lay-out en ûntwerp •
BW H ontwerpers (Douwe Huitema)
opmaak • Afûk (Daam de Vries)
printwurk • Van der Eems, Easterein
webmaster • Eeltsje de Vries
utjouwerij • Koperative Utjowerij,
Nijmerk 7, 8701 KK Boalsert,
tel (0515) 575055, faks (0515) 576625,
e-post koperative.utjowerij@planet.nl
administraasje • Afûk, Postbus 53,
8900 AB Ljouwert, tel (058) 2343070,
faks (058) 2159475,
e-post demoanne@afuk.nl
Lêzersjild • 3 35 jiers, bûtenlân 3 45,
studinten en cjp-hâlders 3 23,35.
Abonneminten rinne lykop mei it
kalinderjier en kinne opsein wurde
foar 1 jannewaris. In proefabonnemint
foar trije nûmers kostet 3 6,80 (sjoch
de antwurdkaart yn it hert fan dit
nûmer). In fergees proefnûmer is by
de administraasje te krijen.
Bydragen en reaksjes binne wolkom.
Fan de ynstjoerders wurdt ferwachte
dat se gjin beswier ha tsjin eventuele
publikaasje op it Ynternet.
3
11
19
27
59
mei Trotwaer
literer tydskrift sunt 1969
Yn dit nûmer
2 Teake Oppewal, De Pau exit
2 Jitske Kingma, Anne Boelens: ‘Nooit weer zo’n goedkoop
hotel bij het station’
6 André Bralts, Meneer Boelens
7 Klaske Jaspers, De lêste gast?
8 Rita Mulder-Radetsky, Hotel De Pauw 1890–2003
10 Meindert Bylsma, Hesseline
12 Josse de Haan, Under de fearre fan De Pauw
15 Jaap Ferwerda, Leesclub De Pauw
17 Pieter de Groot, Kealslach hotels krige yn heale ieu syn
beslach
22 Geart de Vries, Poëtyske oernachtings
23 Eppie Dam, Stasjon ‘De Pauw’
24 Willem Abma, Keamer 18
27 Jacques van Gent, Sybe Sybesma en De Pauw
29 Baukje Wytsma, Menear Boelens
29 Margryt Poortstra, Retoer
30 Henk van der Meulen, Houtsjes en members yn De Pauw
31 Sjoerd Cuperus, El Pavo Real
32 Yme Kuiper, Sybe, Sorel en De Pauw
34 Willems Winters, De praatklub fan Sybe en ‘Lunchroom’
35 Klaas Bruinsma, Gastmiel
36 Douwe Kootstra, Noait standert
38 Klaas Jansma, De Pauw en de kosmysken
39 Marike Pool, It grutste Grand Café fan Ljouwert
Trotwaer
42 Wilco Berga, Fjouwer fersen
44 Mindert Wijnstra, Podde en stikelbaarch
46 Henk van der Veer, Poëzijlân: Albertina Soepboer
49 Simon Oosting, Midsimmer
Egbert Born, De ónverwachte bevrijding van de wéduwe
50 Jantsje Oost, Twa fersen
51 S.E., Hearemyntiid
58 Karin de Mik, Debutante Minke Douwesz: ‘Ik ben een
tweede generatie Friese migrantendochter’
61 Jabik Veenbaas, Albumblêd: In heldere tenor
62 Tineke Steenmeijer-Wielenga, Stellingwerver boeken 2002
64 Jitske Kingma, Libbenselikser: Perspektyf
65 Rudy Hodel, Bylden fan de PC
66 Bartle Laverman, Tradisjoneel wurk yn Eksmoarre
67 Alida van der Meulen, Brel: net by sjongen allinnich
68 Meiwurkers
Omslachyllustraasjes Jan Kalma
Pauwkastlein Anne Boelens
Kwatryn en hânskrift Sybe Sybesma, sjoch ek side 28
Fersilvere boerd, sjoch ek side 30
Trotwaerside, tekening R.R. van der Leest
jiergong 2 • numer 6
july 2003
1 4,50
6
Trotwaer

De Pauw exit
teake oppewal
foto sake van ek
Yn maaie foel it doek foar Hotel De Pauw oan de
Stasjonsstrjitte yn Ljouwert. It hotel wie it lêste bastion fan in
foarbije tiid dêr’t hiel wat minsken út it kulturele en
benammen literêre wrâldsje koarter of langer har kommen
hiene. Dat like de redaksje fan de Moanne in gaadlik
ûnderwerp ta foar in temanûmer mei in aparte gastedakteur. It
gie dan net om stikken fol weemoed of nostalgy, mar in
besykjen fan ferskillende besikers te hearren wat foar
oantinkens oft sy oan De Pauw hawwe. Wat foar gasten
kamen dêr? Foar hokker rûnten wie De Pauw in thúsbasis en
wat hiene dy by de ein? Wat foar besteklik en ôfwaaid praat en
wat foar anekdoates wiene der oan de stamtafel op te heinen?
En hokker plannen waarden der útbret? Fansels moast der ek
in grut fraachpetear yn komme mei de eks-hotelier-yn-spee en
mochten wat objektiver stikken oer de skiednis fan it gebou
en de hotelbranche yn Ljouwert net misse.
Mear as tweintich auteurs reagearren entûsjast op it fersyk
om in bydrage en noch wer oaren droegen ideeën en materiaal
oan. It resultaat is in bûnt grienmank dat net de pretinsje hat
folslein te wêzen, mar dat dochs in lyts mozayk jout fan de
wûndere wrâld fan De Pauw. As ien ding dúdlik wurdt út de
bydragen dan is it wol dat dy de skepping wie fan de eigener,
hotelier, kastelein en gasthear Anne Boelens en fan syn frou
Manna. Dit nûmer fan de Moanne is sa ek wurden ta in
hommaazje oan har beiden.
Oan it ynterieur is dúdlik te sjen dat it
karakteristike hotel De Pauw oan ’e
Stasjonswei yn Ljouwert yn syn
neidagen is. Der hingje noch wol
skilderijen oan ’e wand en it koper
wurdt noch ien kear poetst. De stoel fan
Sybe Sybesma is der ek noch. Mar de
himelbêden binne al nei de beide
dochters, de skou yn it restaurant is
fuort en wat der no noch is, giet foar in
artystepryske fuort sa’t Anne Boelens, de
baas fan De Pauw, it neamt. Op it
momint fan ferskinen fan dizze Moanne
is dat allegear ferline. Want op sneon 24
maaie om krekt 12.00 binne de doarren
ticht gien en op 31 maaie hat de offisjele
oerdracht plakfûn. It boppepart wurdt
ferboud ta studintekeamers en ûnder
komt in Grand Café. De groepkes dy’t
trou yn De Pauw fergaderje, sille in oar
ûnderkommen fine moatte, krekt as de
trouwe gasten dy’t soms al generaasjes
lang nei De Pauw ta geane. Mar, fan ien
ding is Boelens wis, sa’n goedkeap hotel
sa ticht by it stasjon sil der net gau wer
komme. In petear oan de stamtafel mei
Anne Boelens.

Rike histoarje mei yllustere gasten De Pauw ôfsletten
Anne Boelens:
de Moanne numer 6 july 2003
‘Nooit weer zo’n goedkoop
hotel bij het station’
foto sake van ek
jitske kingma
Boelens sil syn gasten wol misse. Se meitsje suver diel út fan syn
libben. Oan ’e stamtafel dêr’t wy no sitte ha al hiel wat petearen
plakfûn. Der binne dizze lêste dagen meast sa’n fiif, seis gasten de
nacht, dêr’t sa’n twa, trije fêste gasten fan binne. De kantoarminsken,
sa’t Boelens se neamt, minsken dy’t in pear dagen yn de
wike yn Ljouwert wurkje en de nacht dertusken yn De Pauw
sliepe, foarmje in fêst ûnderdiel fan it gastebestân. Boelens ken syn
fêste gasten goed en wit presys wat se wolle. “Neem nou mijnheer
Steward. Hij werkt hier op een kantoor en komt ’s avonds om een
uur of zeven binnen, schuift om tien uur aan de stamtafel, drinkt
twee biertjes, nooit meer en gaat dan tegen twaalven naar bed. En
om half acht komt hij voor het ontbijt.”
Guon gasten ha al in lang ferline mei De Pauw, lykas de hear
Van Oort. Syn heit kaam al fan 1947 ôf yn De Pauw en earst
kamen se tegearre. Neidat de heit stoarn wie kaam Van Oort
allinne, earst alle wiken, letter ien kear yn ’e trije wike. Ek Van
Oort hie fêste patroanen.
Boelens hat yn de lange jierren dat er it hotel dreau leard, dat
dy fêste gewoanten moarns betiid al begjinne, by it iten. “Mensen
die in de bouw werken ontbijten voor zeven uur, winkel- en
kantoorpersoneel voor acht uur en toeristen en mensen die voor
privébezoek hier zijn tussen acht en negen.” Mar ien ding ha se
allegear mienskiplik: ier of let skowe se oan oan ’e stamtafel. Der
binne al hiel wat famyljeferhalen oer de tafel gien. Minsken krije
echt in bân mei Boelens, sa’t se dat earder mei syn heit ek hiene.
Boelens: “In 1972 is mijn vader overleden, aan het eind van het
jaar. In het begin van het jaar erna kwam er een van de vaste
gasten en die vroeg ‘Waar is die ouwe dikke bleven’. Ik zei ‘Die is
overleden’. Toen zat hij op de stoel te trillen en te beven, zo
schrok hij daarvan.”
Dat minsken sa’n bân mei de famylje Boelens krigen, is net
allinne te ferklearjen út it feit dat se der sa lang kamen, mar ek
dat se de famylje sa faak seagen en fansels om’t se dêr in bêst plak
hiene. Guon gasten wiene der wol hûndert nachten yn it jier. Sa
wie der in groepke fan fjouwer blommegrossiers dat der alle
wiken yn ’e nacht fan tongersdei op freed en fan moandei op
tiisdei wie en altyd by Boelens oan tafel skode.

In oare trouwe groep besikers komt fan de waadeilannen. It
binne eilanners of toeristen, dy’t fan it eilân ôf de earste nacht yn
De Pauw trochbringe en dan de earste trein nei it westen pakke,
in nacht yn De Pauw sliepe en dan de earste boat pakke. Boelens:
“Dat is iets wat de laatste jaren heel erg veranderd is. Vroeger had
je zeven weken hoogseizoen, maar nu heb je het hele jaar door
toeristen op de eilanden.” In oare groep gasten binne de ferdwaalden:
“Een paar keer per jaar heb je Scandinaviërs die ’s
zomers bij Drachten of Heerenveen een verkeerde afslag nemen
en dan om half twee ’s nachts verzopen en wel bij ons aankomen.”
Sa binne der ek in pear yn it jier dy’t yn Swol de trein
nei Grins nimme woene, mar yn dy fan Ljouwert telâne komme
en net mear fierder kinne.
De Pauw leit net allinne ideaal, flak by it stasjon, de priis is ek
net gek: tritich euro foar ien persoan, fyftich foar twa, ynklusyf
moarnsiten. Boelens: “Een eenvoudig prijsje, maar het zijn ook
eenvoudige kamers, zonder douche, wc, telefoon of tv op de
kamer.” Krekt fanwegen dy freonlikens foar minsken mei “een
platte beurs” sa’t Boelens it útdrukt, is it sa spitich dat der ticht by
it stasjon gjin goedkeap alternatyf is, fynt Boelens. It Anker is der
fansels noch wol, mar dat is fierder fan it stasjon. Boelens: “Als er
een vier- of vijfsterrenhotel verdwijnt, dan komt daar wel wat
voor in de plaats, maar een hotel in onze prijsklasse niet zo snel,
al zal er nog zo veel vraag naar zijn. Dat het bij ons zo voordelig
is, is historisch zo gegroeid. Het pand is al afgeschreven en de
investeringen zijn gespreid gedaan.”
fertsjintwurdigers
In groep dy’t altyd trou nei De Pauw kaam, wie dy fan de
fertsjintwurdigers. Jonge knapen, fol libben, op in fatsoenlike
manier brutaal, sa’t Boelens it útdrukt, altyd yn foar in goeie grap.
Boelens: “Zo waren er twee vertegenwoordigers die dezelfde
Volkswagen hadden. Bij de een stond er een tube tandpasta op,
bij de andere een grote sigaar. Dat spul bleek van hetzelfde
materiaal te zijn, dus ’s nachts wisselden ze dat om en had die van
de tandpasta een sigaar op de wagen.”
Dat er meast goede ûnderfinings mei syn gasten hat
yllustrearret er mei it folgjende ferhaal. “Een van de gasten liep op
een avond zo de Willemskade in. Toen hij in onderbroek en
regenjas hier aan de stamtafel zat zei hij: ‘Zo kan ik morgen niet
naar mijn klanten toe.’ ‘Nou,’ zei mijn vader, ‘dan moet je
hiernaast maar even een pak kopen, bij Van der Boom.’ Mijn
vader Van der Boom uit bed bellen en toen ging hij de volgende
morgen een pak kopen. Hij had alleen niet voldoende geld. Mijn
vader schoot het hem voor. Alleen, toen zagen we hem niet meer
terug! Pas na twee jaar kwam hij weer langs en gaf mijn vader het
geld voor het pak terug. Pa vroeg waarom het nou zo lang had
geduurd. Nou, het verkoopvak was eigenlijk toch niets voor hem,
dus daar was hij uitgestapt en hij had niet eerder gelegenheid
foto sake van ek
gehad het terug te betalen. Soms duurde het wat langer dan
normaal, maar ze betaalden toch meestal wel.”
Oer ien groep gasten wol Boelens it net ha: de lju dy’t net
doogden. Boelens: “Mijn vader zei altijd, van de 100 gasten zijn
er 97 eerlijke, hardwerkende mensen, met 2 is wat aan de hand
en 1 deugt echt niet. Als je nou tienduizend gasten hebt, dan zijn
Als er een vier- of vijfsterrenhotel verdwijnt, dan komt daar wel wat voor in de plaats,
maar een hotel in onze prijsklasse niet zo snel, al zal er nog zo veel vraag naar zijn.
er honderd die niet deugen. Als je al die verhalen daarover zou
opschrijven, dan lijkt het alsof het hier een hele rare boel is
geweest. Maar dat is niet zo. Je had alleen af en toe een storing
tussendoor van iemand die geen geld had, overspannen was,
familietragedies had of waar ik de hele nacht voor opbleef omdat
ik bang was dat hij de boel in brand zou steken. Maar dat waren
dus uitzonderingen.”
Wat Boelens perfoarst noch kwyt wol, as symboal fan de
tawijing oan ’e gasten, is it feit dat syn mem yn ’e winter tegearre
mei in keamerfamke al de doarren lâns gong om by de gasten in
waarme krúk op bêd te lizzen. Der wie gjin ferwaarming op de
keamers en sa hâlden de gasten it dochs waarm. In oar ritueel wie
4

5
de ronde mei it skearwetter, moarns betiid. De minsken waarden
wekker makke en krigen dan in skoftke letter waarm skearwetter.
Boelens: “Maar er was wel eens iemand die zijn eigen scheerwater
koud had laten worden en dan op de volgende ronde wachtte.
Dan nam die het water van een van de anderen en kregen wij
klachten dat het scheerwater niet warm was, haha.”
yllustere figueren
Frege nei bysûndere literêre figueren dy’t De Pauw oandienen,
komt fansels as earste Sybe Sybesma nei foaren, eare mei in
nammeplaatsje op de stoel dêr’t er altyd op siet. Sybesma siet hiele
dagen yn De Pauw te filosofearjen, gedichten te skriuwen en
ferhalen te fertellen. Boelens: “Een aparte man. Hij zat een keer
hier aan de tafel te slapen, het was half drie. Een paar van de
andere gasten plakten vloeitjes op zijn bril en toen hij zijn ogen
opendeed zag hij alles vaag. ‘Ik bin blyn, ik bin blyn’, zei hij. Wat
nou precies zo apart aan hem was, ik weet het eigenlijk niet. Het
was de hele sfeer die om hem heen hing. Hij preekte nu en dan
wel eens en dan zat hij aan de tafel een preek te schrijven. Midden
in de nacht belde hij dan een dominee uit bed om advies. De
gasten zaten met de oren te klapperen.” Al te folle besef fan de tiid
hie er net altyd. Boelens: “Vroeg hij op een nacht: ‘Hoe laat is het
Boelens?’ ‘Twee uur’, zei ik. ‘O, dan blijf ik nog even.’ ‘Dat zal ook
wel moeten,’ zei ik dan, het is midden in de nacht. Dacht-ie dat
het middag was. Hij zat hier hele dagen, van ’s morgens elf tot ’s
avonds tien. En zijn vrienden kwamen hier ook heen. ’s Avonds
ging hij dan weer naar huis, naar Heerenveen.”
Sybesma is yn de boekhâlding ferivige as debiteur. Boelens:
“Hij had altijd geld tekort. Dan vroeg hij aan mij: ‘Boelens,
hoeveel staat er nog open?’ Meestal was dat nogal wat en dan zei
hij: ‘Da’s wel veel hè?’ ‘Ja, mijnheer Sybesma, da’s veel.’ ‘Maar
Boelens, maandag krij ik myn útkearinkje, als ik dan een tientsje
betaal, mag ik dan nou nog wel wat bestellen?’ ‘Ja hoor’, zei ik
dan. Dan gaf hij een rondje van achttien gulden en dat tientje zag
ik maandags helemaal niet. Nou ja, dat hoorde erbij.”
Boelens fertelt dat Sybesma winters altyd yn simmerpak rûn
en simmers yn winterpak. Boelens: “Dan zou hij de deur uit en
dan zei ik ‘Sybesma, de jas moet vast, het sneeuwt.’ Maar dat kon
niet, zei hij, want alle knopen waren er af. Mensen vonden hem
wel eens een beetje vreemd. Maar als ze dan hoorden dat hij
klassieke talen had gestudeerd en gedichten schreef, dan waren de
vrouwen niet bij hem weg te slaan.”
Oare gasten dy’t hjir geregeld kamen wiene de bruorren
Abma, mei wa’t Boelens altyd goed opsjitte koe, en mannen as
de Moanne numer 6 july 2003
Josse de Haan en Klaas Bruinsma. Mar ek Jan Wolkers hat wol
gast west en Drs P. Dy hat sels noch mei Sybesma krystgedichten
makke. Ek Simon Vinkenoog kaam wolris del en in man as Jules
Deelder, de nachtboargemaster fan Rotterdam. Mar, mei troch
Sybesma, wiene it benammen dichters.
Fêste gasten wiene altyd de groepkes dy’t har gearkomsten yn
De Pauw hiene. Om der in pear te neamen: de redaksje fan de
Strikel, it Skriuwersboun, de Moanne en noch in hiel protte oaren.
Boelens: “Soms schoof er iemand ergens bij aan en dan bleek dat
ze eigenlijk bij een ander groepje hadden moeten zitten, die
bijvoorbeeld in het restaurant zat. Er kwam hier van alles. Mijn
Mijn vader zei altijd, van de 100 gasten zijn er 97 eerlijke, hardwerkende mensen,
met 2 is wat aan de hand en 1 deugt echt niet.
vader zei altijd: ‘Dat vult mooi op’, al had hij er in zijn
hoogtijdagen helemaal geen ruimte voor.”
histoarje
Baas Boelens hierde De Pauw yn 1943. Doe hie it al goed fyftich
jier jier hotel west. It hotel is yn 1887 boud en neffens Boelens
stie der earst in houten herberch. It moat in Belch west ha dy’t dy
eksploitearre en dy man hjitte fan De Pauw. Sa skynt de namme
ûntstien te wêzen. Boelens: “Maar dat is niet zeker, er staat
nergens iets van op papier.”
Yn 1949 hat heit Boelens it kocht en Anne wie twa doe’t se
der kamen te wenjen. Hy is der eins as fansels yngroeid.
Weromsjend op dy earste jierren fertelt er: “Vroeger had je van
die topdagen: hokkelingendag, dankdag voor het gewas, de
vrijdag voor sinterklaas en kerst. Mijn ouders hadden het dan zo
verschrikkelijk druk. Ik zie mijn vader nog voor me, sokken uit,
schoenen uit, voeten in een teiltje met water en een sigaar in de
mond, terwijl hij anders nooit rookte. Ook mijn moeder rookte
“Een paar keer per jaar heb je Scandinaviërs die ’s zomers bij Drachten of Heerenveen een
verkeerde afslag nemen en dan om half twee ’s nachts verzopen en wel bij ons aankomen.”
op zulke dagen een enkele sigaret. Als jongen van dertien, veertien
kreeg ik medelijden met hen omdat ze het zo druk hadden. Dan
ga je automatisch helpen, opruimen, het buffet vullen. Het werd
niet aan je gevraagd, je deed het gewoon. En zo rolde je erin.”
De drokste perioade wie fan 1950-1965. Baas Boelens
ekspoitearre doe ek noch it busstasjon en dan gongen der op in
dei samar twatûzen koppen kofje troch. Boelens: “De koppen
gingen op een dag zeventien, achttien keer door het afwaswater.
Ik zag mijn moeder de hele dag staan afwassen. Och, wat hebben
dìe mensen hard gewerkt.” De gasten koene ek limonade, in
fleske bier, in kop sop of in útsmiter krije. Yn 1970 is Baas
Boelens mei it busstasjon ophâlden.
Anne slagge yn dy tiid foar de MULO, mei goeie sifers foar
boekhâlden, “met dank aan leraar Mollema, Moltsje zeiden wij
altijd.” Hy soe earst yn de boekhâldkant fierder, mar doe waard

syn heit siik. Dy wie oerspand. En oft Anne no al of net wat oars
wold hie, dêr tocht er net oer nei, dat wie doe sa net. Hy moast
helpe en sa kaam er yn de saak. En no giet er der wer út.
ferkocht
De ûnttakeling docht Boelens sear, mar hy wit dat it net oars kin.
Doe’t der in pear jier ferlyn foar it earst in keaper kaam, woene
syn frou en hy it ynearsten net ferkeapje. Mar dochs binne se der
stadichoan hinne groeid. Se moasten op ’t lêst wat foarútsjen,
binne net de jongsten mear en as der dan in keaper is en gjin
opfolger, dan leit it yn ’e reden der dochs oer nei te tinken, fertelt
Boelens. Dy keap gong net troch, mar it drompeltsje wie
nommen. Doe’t der dan ek in nije keaper kaam, ha se it hotel
dochs mar ferkocht. Mar “ik doe dit werk nu vierenveertig jaar en
ik zal het wel missen. Ik heb het altijd met heel veel plezier
gedaan.”
Lykwols, hy hat ek in protte argewaasje hân. Benammen de
gemeente Ljouwert hat him hiel wat kopsoargen koste. Dat begûn
ein jierren santich, doe’t herberch De Stee njonken De Pauw
festige waard. Troch de lûdoerlêst koe in tredde part fan de
keamers net mear brûkt wurde en mei dêrtroch is it tal oernachtingen
flink weromrûn. Boelens hat wol de striid mei De
Stee oanbûn, mar krige gjin stipe fan de gemeente, in grutte
frustraasje. Mei om dy reden hat er it hotel nea moderniseard
troch bygelyks dûs, wc en televyzje op ’e keamers te pleatsen, dat
hie dochs gjin sin as er it mar foar in part brûke koe, wie er fan
betinken. In oar sear punt is it fytspaad lyk foar de doar, wêrtroch’t
de gasten net foar de doar útlade kinne. Boelens is tige
frustreard oer it belied fan de gemeente.
It tal oernachtings rûn yn de ôfrûne fjirtich jier werom fan
tsientûzen jiers nei úteinlik fiiftûzen de lêste jierren, sa’n hûndert
yn ’e wike. En op 24 maaie is der in tiidperk ôfsletten. Wat sil
Boelens dan, útsein fansels genietsje fan de bernsbern, sa’t syn
frou as earste neamt? Hy is dan fan doel syn âlde hobbys wer op
te pakken, lykas postdowen, tropyske fûgels (“de naweeën van die
hobby zie je hier nog steeds om je heen,” seit Boelens, wizend op
de fûgeltsjes yn koaien op ferskillende plakken) en de postsegelsamling.
“Ik voetbalde vroeger ook en deed aan judo. Maar dat
zal er nou wel niet meer in zitten,” seit er wylst er him op ’e búk
kloppet.
Meneer Boelens
andré bralts
As ik myn hyperaktyf hoarekalibben ris oereidzje, sjoch ik
legioenen kastleins oan my foarbygean: fleurige en deune, golle
en sikkeneurige, kreas yn it pak en mei fersliten spikerjaskes. Soe
ik der op ferge wurden om út dy hurdwurkjende en skreppende
pylders fan de maatskippij in top trije gear te stallen, dan soe
meneer Boelens fan De Pauw der altiten yn stean.
Meneer Boelens: allinnich it deltikken fan dy wurden jout
my al een lyrysk gefoel. Ik sjoch him dêr hierskerp sitten, yn it
healtsjuster fan de jachtweide, mei syn mankelike snor, syn
flinterstrikje en syn monumintaal stal. It wie fan myn kant
leafde op it earste gesicht.
gol en romhertich
Syn fleurich synisme bygelyks koe ik net gau genôch fan krije.
“Zwarte Haan in de herfst, en dan bij storm en regen en
noodweer. Dat is zo prachtig, die ongelooflijke triestheid en die
godverlatenheid van alles en iedereen. Dan wil je alleen nog
maar het water inlopen.”
In joyeuze man ek, mei in soarte fan hoflikheid en
healgrasjeuze manieren dy’t eins net mear fan dizze tiid binne en
my miskien krekt dêrom wol sa woldiedich oandiene. En dat yn
in romte dy’t mei troch it royale pluche en de sabeare fotorealistyske
skilderijkes dochs al de sfear fan beppe har tiid
oprôpen.
Meneer Boelens: hoewol’t myn drompel om ien te dookjen
fier ûnder it Fryske gemiddelde leit, is it noait by my
opkommen om him oars as sa te neamen. It ordinêre ‘Boelens’
wie my fierste provinsjaal en ‘Anne’, no ja, allinnich it idee al.
Dochs hie dat mei ôfstân neat te krijen: jo koene alles tsjin him
sizze, hy ferblikte noait en yn tiden dat ik wat yn de lytse loege
siet, ha ik him kennen leard as in gol en romhertich mins.
Net dat jo by him alles mar meitsje koene. Ik ha him yn
goed fyftjin jier ien kear lulk sjoen, mar dan ek sa ferskuorrend
dat ik bang wie dat er deryn bliuwe soe. Ien fan syn hotelgasten
tocht achter syn rêch in faam fan plezier oer de treppen mei te
smokkeljen: “Het is hier godverdomme geen hoerenkast!” Mei
kop en kont, jawis!
Ik frege him op in stuit oft hy net in bytsje ôffallen wie, mar
hy seach my allinnich mar op syn bewende mankelike manier
oan, skodholle en sei: “Wat bent u toch een vreselijk aardige
man.”
Koartsein, it is mei “triennen yn d’ eagen en weemoed yn ’t
hert” dat ik hjir ôfskie nim fan dit bjusterbaarlike etablissement
en syn ûnferjitlike kastlein: meneer Boelens.
6

7
De lêste gast? klaske
Wie ik mar de lêste gast yn Hotel de Pauw oan de Stasjonswei yn
Ljouwert. Ik hie myn bliuwen noch graach trije dagen rekke
wollen om de status fan ‘ultime gast’ te berikken, mar it is my net
slagge, de plicht rôp. It wie dreech om ôfskie te nimmen fan it
hotel dat ik kennen leard ha sûnt ik trije jier lyn op Skylge
kommen bin te wenjen. Yndie in hotel dêr’t je goedkeap útfanhúzje
koene, en dêrtroch troffen je der in bûnt selskip oan,
fariearjend fan in âldere bibliotekaresse, eilanners, in hannelsreizger
oant in karavanferkeaper. De lêste gast wie in fuotballer,
wit ik no.
As ik skille om te reservearjen, wie it altyd sûnder mis:
“Fansels, frou. Hoe let tinke jo te kommen?” De moai rûne
hotelhâlder like fuortrûn út in ‘Kronkel’ fan Carmiggelt. Iroanysk
en somtiden sinysk wie er, mei in goeie grap op syn tiid, dêr’t syn
hiele búk oan meidie. Sa út en troch, als er it net mear sitten
seach, naam syn mankelikens Russyske foarmen oan. Hy wie
altyd gastfrij en geregeld krige ik in Ternaarder Beerenburg fan de
saak oanbean, neffens in treflik resept fan syn pake Boelens. Dy
‘echte Boelens’ liet de bekende bearenburchmerken ferblikke.
De hear Boelens hie in einleas plichtsgefoel en hâlde altyd in
each op ’e saak. Of koe er der net sûnder? Hij seach my dan ek
ferbjustere oan, doe’t er hearde dat ik in lange fakânsje hâlde soe
yn it bûtelân. En oft der dan wol minsken yn ús Folkshegeskoalle
wienen dy’t in hoareka-fakdiploma hienen?
It wie hearlik om oan de stamtafel, nei in wiidweidige gearkomste
earne oars, it ûntnochterjende kommentaar by it SBS-6
nijs of by Nova te hearren út de mûle fan Boelens. Hy begûn dan
mei: “Ach, frou, witte jo wat it is…” En dan wisten jo hoe let oft
it wie. Hy koe as gjin oar somberje oer it wrâldnijs mar it hie in
heilsume útwurking op syn gasten. It koe ommers altyd noch
folle minder?
Eins hie de gemeente Ljouwert sa wiis wêze moatten om fan
dy prachtige herberch út de foarige ieu in libben museum te
meitsjen. Mar ach, dy gedachte smiet ik wer fan my, want sagau’t
amtners har mei soks ynlitte is it daliks dea guod baas. Nee, dan
bewarje ik leaver myn kostbere oantinkens oan De Pauw.
Ien fan de moaiste foarwerpen yn de taapkeamer wie de
hingjende krantestander dy’t bestie út seis etaazjes, dêr’t de dagen
moandei, tiisdei, woansdei, ensafuorthinne yn izer op stienen. In
prachtich ding, mar de moandeiskrante lei noait op de
moandeisetaazje.
As je de trep omheech gienen nei de hotelkeamers fûnen je
dêr ienfâldige en kreaze keamers, mei as dekoraasje in lytse
Rabobank-kalinder fan it foarige jier, it Nije Testamint en yn in
inkelde keamer in borduerde Spaanske flamenkodûnseres. In
binnenhûsarsjitekt hie der foar soarge dat de handoeken en de
tekkens yn deselde kleur read wienen. It wie sûkerskjin op de
bopperferdjipping, mar wêrom hong der dan altyd sa’n
de Moanne numer 6 july 2003
ûndefiniearbere rook? Ik ha it noait frege. Yn alle gefallen feroare
myn stimming, ienkear oankommen op de hotelkeamer, faak yn
in gefoel fan legens, fan neat mear oan te dwaan. Dy weromkommende
oefening yn it my losmeitsjen brocht berêsting.
Ik tink ek werom oan de ober dy’t it fak noch leard hat en dy’t
persoanlik op jins doar kloppe om jin wekker te meitsjen. De
lêste kear dat ik tillefoanysk kontakt socht mei De Pauw, stie der
op it antwurdapparaat: “We cannot take your call at the moment,
please leave your message after the tone.” Wêrom gjin Liwadders,
Frysk of Hollânsk? Jim namen dochs altyd op? Yn de Ljouwerter
Krante fan 22 maaie stie in fraachpetear mei de hear Boelens en
syn elegante frou Manna, in prachtige stim hat se. De Ljouwerter
Krante tekenet oan: “Dit wordt straks een grand café. Maar zo
leeg als het hier nu is, is het bij mij binnen nu ook.” Ik ha yn in
soad hotels sliept, mar dit sil ik misse. De dichter J.C. Bloem sei
it al: ‘Voorbij, voorbij, o en voorgoed voorbij.’
[5 juny 2003]
jaspers

Hotel De Pauw 1890-2003
rita mulder-radetzky
Het blok huizen dat grenst aan de Stationsweg en de Baljeestraat is
na 1888 verrezen. In dat jaar werden de bouwpercelen op de hoek
van de Baljeestraat, nr 8 en nr. 10, waar tegenwoordig herberg De
Stee en hotel De Pauw staan, te koop aangeboden. Het eerste
perceel werd eigendom van Cornelis van Wely, logementhouder te
Leeuwarden. Voor het tweede perceel betaalde Roelof Vermeulen,
koopman en fabrikant te Leeuwarden, ƒ 1716,40. Hij bezat ook
het naburige perceel nr. 12, waar hij zijn kantoor inrichtte. Deze
koopman zag het verwerven van de bouwpercelen waarschijnlijk
als een gunstige investering. Dit blijkt uit de wijze van verkoop,
die in twee fasen gebeurde. In 1889 verkocht Vermeulen de helft
van zijn bezit voor ƒ 1250,– aan Sytze Bouma, vleeshouwer in de
stad. In de koopakte worden “aanwezige gedeelten fundamenten
aan den Stationsweg” genoemd. Dit betekent dat Hotel de Pauw
toen al in aanbouw was.
In 1891 was de bouw reeds voltooid, want in de akte van
verkoop in genoemd jaar staat vermeld: “een gebouw ingericht tot
café, hotel met vergunning, genaamd de Pauw, met veranda,
benevens wagenhuis en stalling etc.” Deze keer streek Vermeulen
ƒ 8000,– op van de nieuwe eigenaar Heertse de Vries, hotel- en
koffiehuishouder. Dit is de eerste keer dat de naam De Pauw wordt
vermeld. Het is niet bekend waarom men deze naam aan het hotel
heeft gegeven. De Vries runde het hotel-café tot 1903. Toen verkocht
hij zijn bedrijf aan Rinze Sjoerd Kuiper, koopman van beroep.
Rinze overleed in 1905 en zijn weduwe nam de exploitatie van het
hotel op zich. De boedelinventaris die in 1905 werd opgesteld, is
van groot belang omdat deze een beschrijving geeft van een reeks
vertrekken in het gebouw. Zo bevonden zich in de zaal een biljart,
een leestafel, zes tafeltjes, drie spiegels en 42 stoelen, drie gaskronen,
een barometerkastje en een klok. Ter opluistering van het geheel was
er een papegaai (geen pauw), die als de duurste post in de boedellijst
is opgevoerd! Voorts staan in de boedelbeschrijving typische cafébenodigdheden
genoemd zoals een bierpomp, karaffen en wijn-, bieren
bitterglaasjes. De drankvoorraad werd in de kelder bewaard:
likeuren, cognac, madeira, bitter, jenever, brandewijn enz., ter
waarde van het respectabele bedrag van ƒ 214,–
Het hotel werd in 1908 opnieuw te koop aangeboden en het
wisselde daarna tot 1949 nog vijf maal van eigenaar. In dat jaar
kwam het hotel in bezit van de familie Boelens. Volgens een
koopakte uit 1924 nam de nieuwe eigenaar “het buffet in het
cafélokaal, twee waschfonteintjes en het recht op telefoon en de
huistelefoon” over. Vooral dat laatste is een aardige mededeling,
waaruit blijkt dat De Pauw toen al een goed geoutilleerd hotel
was. Voor het eerst werd de telefoon in een koopakte genoemd;
het telefoonnummer van De Pauw staat echter al op een telefoonlijst
uit 1915 vermeld.
Exterieur meer veranderd dan interieur
de pauw ca. 1930. prentbriefkaart archief histoarysk
sintrum ljouwert. op de achterkant staat t. westerbaan als
eigenaar vermeld.
architectuur
Het gebouw was in 1889 in aanbouw en het werd in 1890
voltooid. De architect is helaas niet meer te achterhalen. Er is wel
een oude foto bewaard gebleven van het exterieur. Deze opname
toont een bakstenen gevel met een zorgvuldige detaillering in
neo-renaissance stijl, die omstreeks 1890 in de architectuur in
8

9
zwang was. Zo zien we veel zwaar geprofileerde lijsten en
opvallende negblokken (speciale sluitstenen) boven de ramen. Het
gebouw heeft twee bouwlagen onder het dak waarbij aan de
linkerkant de gevel is uitgebouwd en iets hoger opgetrokken dan
de rest. Op deze manier zijn hier drie bouwlagen geschapen. Het
travee (raamvak) kreeg een extra accent door het plaatsen van een
geveltop als bekroning en een aardige detaillering van lijsten en
voluten (krulwerk). Een ander accent vormt het timpaan boven
het tweede dubbele venster op de eerste verdieping. De voorgevel
is vier raamvakken breed, waarvan het meest linkse door zijn
breedte beklemtoond wordt. De rest van de gevel met drie
vensters springt iets achteruit zodat er een balkon ontstaat met
een hek. Boven de ramen is een decoratieve band van geglazuurde
tegels onder de daklijst aangebracht. Vanuit het dak is een dakkapel
met bekroning en wangen uitgebouwd. Het balkon rustte
op een veranda, voor de grote glazen deuren op de begane grond.
De ingang was in het midden gesitueerd. De veranda bood
ruimte voor de tafels en de rieten stoelen. Links van de veranda,
achter de brede deur, bevond zich het restaurant.
Uit 1927 dateert een tekening van de bekende Leeuwarder
architect A. Witteveen die deze gevel weergeeft. Een aantekening
op het Historisch Centrum Leeuwarden meldt dat deze tekening
aankoop
in eigenaar beroep
1891 Heertse de Vries hotel- en koffiehuishouder
1903 Renze Sjoerd Kuiper koopman
1908 Jelle Jacobs de Haan veehouder / logementhouder
1915 Titus Bekema koopman / hotelhouder
1921 Johannes Godhelp zonder beroep
1924 David Rosenbaum onderwijzer
1926 Tiemen Westerbaan veehouder / kastelein
1949 Minne Boelens hotelier
1972 Anne Boelens hotelier
de Moanne numer 6 july 2003
eetzaal hotel de pauw, ca. 1910.
prentbriefkaart archief hendrik ten
hoeve.
bij een verbouwing hoort. In 1966 werd de houten veranda
afgebroken en kwam er een nieuwe glazen pui waarbij de ingang
verplaatst werd. De doorlopende glazen wand zonder enige
detaillering weerspiegelt de mode van die jaren. De gevel is
tegenwoordig door een witte pleisterlaag aan het oog onttrokken.
Alleen de decoratieve band met tegels onder de daklijst is nog
waar te nemen. Opvallend prijkt de grote pauw als een uithangbord
voor de gevel.
interieur
In tegenstelling tot het gemoderniseerde exterieur is het interieur
van De Pauw weinig veranderd. De sfeer is typisch die van het
bruine café, waarin de tijd stil is blijven staan. De bruine lambrizering
dateert uit de begintijd en veel van de meubels zijn
eveneens van het einde van de 19 de eeuw en begin 20 ste eeuw. Ook
de spiegel in de ruimte links van de ingang stamt uit die tijd. Er
waren toen nog twee in het huidige café. Misschien het meest
opvallende meubel in de gelagkamer het donkerbruine eikenhouten
hemelbed is dat de looproute naar de tap lijkt te versperren.
Zijn dominante plaats is echter verklaarbaar. Klanten
schijnen niet graag in het midden van de zaal te zitten. Daarom
heeft de eigenaar deze locatie bedacht.
Ter opluistering van de ruimte zijn enkele aardige schilderijen
opgehangen. Het vermelden waard zijn een oude regulateur
(wandklok), een biljartklopper en de koffieketel die aan pake
(Anne) Boelens herinnert. De stamtafel met kleed past in deze
sfeer. Behalve het cafégedeelte bezit De Pauw een restaurant dat in
de jaren ’60 bij het bedrijf is betrokken. Deze ruimte grenst aan
de Baljeestraat en is op de plaats van het vroegere kaaspakhuis van
de fa. Feitsma gesitueerd.
[In wiidweidiger ferzy fan dit artikel waard publisearre yn de gids foar
Iepen Monumintedei 2001, in útjefte fan ‘Aed Levwerd’ en it Histoarysk
Sintrum Ljouwert.]

Hesseline
Mei oare wurden: der kin yn Fryslân gjin literêre kat strûpt
wurde, of se is derby, Hesseline. Wol wat apart: se wennet yn
Gouda, is fan hûs út gjin Friezinne, praat wol Frysk, in kromke
Heechhaarlemmerdyks Frysk faaks, mar wol moai. Dêr moatte wy
it mar eefkes oer ha. Hesseline dus!
As ik yn De Pauw nei binnen stap, sit Hesseline mei in
fergrutglês de krante te lêzen. “De eagen no, se wurde der net
better op.” Wy ferhúzje nei it hoekje by de trep dêr’t al gâns wat
Fryske saken bepraat en bedien binne. Op in spegel hinget in
papierke ‘Niet te koop’ as bewiis fan wat der barre sil: Hotel De
Pauw sil meikoarten gjin hotel mear wêze.
“Ofgryslik spitich,” fynt Hesseline, “foar de minsken sels, in
tradysje fuort, mar ek foar my. It wie myn útfanhûzersplakje,
moai ticht by it stasjon, net te djoer, freonlike lju en geselligens.”
Se sjocht mei in bewyske fan spyt om har hinne. “Ik ha hjir sa
faak west, hast in stikje fan mysels, mar hawar, ik sil om wat oars
sjen moatte.”
Wêrom bist diskant noait útkaam te wenjen? ”Och, ik ha it
wolris yn my omgean litten, mar Gouda leit sa moai sintraal foar
myn twadde hobby: klassike muzyk. Tink mar oan Vredenburg yn
Utrecht en fansels it Concertgebouw yn Amsterdam.” Myn konklúzje:
op it foarste plak dus ‘hobbyfriezinne’.
Dyn bining mei Fryslân en it Frysk! “Dêr seist wat, ien stik
tafalligens eins dy bining. Ik wie in jier of sân. Us heit naam in
boekje foar my mei, skreaun troch Jouk Terpstra: De kinderen van
de Achterweg. Dat spile yn ’e omkriten fan Drachten. It fûn it
prachtich en benammen wurden as heit en mem, pake en beppe
fûn ik apart en moai. Ek it ferfolch: Zomer aan de Achterweg, haw
ik opfretten. Ik hie lêshonger, net allinnich nei boeken oer
Fryslân, mar dy ek. Nynke fan Hichtum stie bygelyks ek by ús yn
’e kast. En dan komme jo yn Amsterdam altyd wol in Fryske
skoalmaster tsjin. Skoalmasters, plysjes en tsjinstfamkes ha lange
tiid dé eksportartikels fan Fryslân west. Myn Fryske skoalmaster –
hy joech Nederlânsk op it gymnasium yn Amsterdam dêr’t ik op
meindert bylsma
Soe ik tsjin in ‘Literêre Fries’ sizze: “Frou De Bos wie der ek”, de kâns is
grut dat ik as andert krij: “Wa seisto dat der wie?” Soe ik lykwols tsjin
dyselde sizze: “Hesseline wie der ek”, moai wis krij ik dan as andert: “Soa
wie dy der ek wer, no dat fernuveret my neat.”
siet – wie Sipke de Vries, dy’t fan Aldeboarn kaam. No, en doe ha
wy it der sa no en dan eefkes oer hân.”
Do hiest belangstelling foar it Frysk, mar do pratest it net.
“Nee, dat kaam letter, ik mei wol sizze dat dêr ek wer gâns
tafallichheden mei mank wiene. Yn myn studintetiid – ik
studearre Nederlânsk, ik bin literêr histoarika – folge ik op in
stuit in stikmannich kolleezjes Frysk. Jelle Brouwer ha ’k noch
eefkes hân bygelyks. Op dat kolleezje sieten tafallich ek Rindert
Straatsma en Minne Dykstra. Dy ronselen leden foar Cygnus
Resurgens, de Fryske studinteferiening. Ik woe gjin lid wurde: ik
prate gjin Frysk. En dat wie ik doe ek noch net fan doel. Foar de
aardichheid ha ’k in kear nei Cygnus west en ferkocht wie ik: sa
gesellich. Ik woe net wer fuort.”
“It waard 1965, betinkingsjier fan Gysbert Japiks. Cygnus soe
in fertsjintwurdiger ha yn it betinkingskomitee. Wer sa’n
Ik haw him skille en my útnoegje litten foar de útrikking. Dat wie op 9 novimber,
myn jierdei, en ek noch de dei dat de Berlynske muorre foel.
tafallichheid: litte se no net ien fine kinne. Ik woe wol, mar ik
prate gjin Frysk. Dat soe wol komme, ornearren se. En sa siet ik
ynienen mei allegearre Fryske pommeranten om ’e tafel. Sy Frysk
prate en ik Hollânsk. Op in stuit moast der immen komme om
rûnliedingen te fersoargjen op ’e tentoanstelling. It like my wol
wat, mar ja ... dat Frysk. Gjinien fan it komitee hie beswier tsjin
my, útsein Ds. Kalma. ‘Dêr moat al Frysk praat wurde,’ sei hy, ‘en
dat ha ik juffer De Bos noch nea dien heard.’ Klaas de Vries naam
it foar my op: ‘Dêr rêdt de juffer wol mei.’ No, en ik ha my
dermei rêden. Letter haw ik fan Anne Wadman, lit my mar sizze,
de finishing touch leard.”
“Ek al wer sa’n tafallichheid, dat better yn ’e kunde kommen
mei Anne. Ik koe him wol, mar oerflakkich. Syn boeken koe ik
better. It wie yn 1989 doe’t ik nei Jorwert soe, nei it iepenloftspul.
Tafallich kaam ik Anne tsjin, mei Jo Smit, se sieten op in terraske
en noegen my derby. Mei ús trijen ha wy doe wat iten en dronken
en letter hat Anne my nei Jorwert brocht. Hy hie fuortdaliks ek
wol in literêr kerweike foar my. It gong oer in bondel kritiken.
‘Lês it eefkes troch,’ sei er, ‘en sjoch eefkes oft alles deryn moat.’
10

11
foto jan kalma
In pear dagen letter hearde ik dat hy de Gysbert Japicxpriis krije
soe. Ik haw him skille en my útnoegje litten foar de útrikking.
Dat wie op 9 novimber, myn jierdei, en ek noch de dei dat de
Berlynske muorre foel. Ik hearde it pas in dei letter. Mar goed,
fan dy dei ôf haw ik befreone west mei Anne en haw ik it ien en
oar foar him dien. Sa haw ik him ek op ’e Q (Koperative
Utjouwerij) wiisd. Anne hie altyd mear boeken as útjouwers. It
boek In okse nei de slachtbank, dat er yn it Hollânsk skreaun hie,
mar dêr’t er gjin útjouwer foar fine koe, hie er yn it Frysk oerset.
Dat is doe by de Q útkommen. Ik ha de korreksje dien en dat
wie in hûdfol wurk. Mar, hawar!”
Hasto sels noait oanstriid hân om de literêre pinne op te
nimmen? “In literêr wurk? No nee, mar in boek oer in literêr
ûnderwerp, dat wol. Ik ha sels wolris oer in dissertaasje tocht. Ik
wit bygelyks dat Winkler Prins yn ’e wrâld brocht hat dat Gezelle
yn it Frysk skreaun hat. In bytsje wier wit ik, mar de echte
wierheid soe ik noch wol ris hielendal útsykje wolle. Ik haw der al
ris in artikeltsje oer skreaun, mar der sit noch folle mear yn. Mar
de Moanne numer 6 july 2003
ja, dan sil der in soad lêzen wurde moatte en do witst wol, myn
eagen...” Ik wit it, it fergrutglês leit noch op ’e tafel. “Mar it soe
wol in nijsgjirrich boek wurde kinne,” mimeret se noch eefkes
fierder, “de korrespondinsje tusken dy beide mannen is noch moai
wat fan oerbleaun en der sit in hiel ferhaal efter. No ja, wa wit,
men moat noait noait sizze.”
Wy hawwe noch folle mear ferhakstûke, Hesseline en ik, mar
ja, ús romte yn de Moanne is bemetten. Wy binne al oer de mjitte
hinne. Mar dat ferhaal oer Winkler Prins en Gezelle, moat eins
noch al ris op papier Hesseline!

ÛNDER DE
FEARREN FAN DE PAUW
Sa’n kastlein is foar skriuwers goud wurdich
Ast yn De Pauw kaamst feroare de wrâld in slach, foaral jûns en nachts. Nei in pear
oeren bestie de wrâld net mear. Letter tochst dat De Pauw de wrâld sels wie. In
soarte fan paradys, in golle broeisk hea. Of noch better, do waardst de haad- of in
bypersoan yn in roman. Soms in gewoane Fryske boereroman, mar ek fakernôch in
eksperimintele of absurdistyske stoarje fan wrâldnivo.
anne boelens oan de taap. achter him in portret fan syn heit minne boelens. foto jan kalma.
josse de haan
Yn dy fertellings hâlde Anne
Boelens as in
marionettespylder al dy
skriuwers en skriuwsters yn har
eigen boeken oan toutsjes yn ’e
hân. Hy boarte der mei, hy liet
se de wûnderbaarlikste
útspraken dwaan en
gefoelsmjittige en
heechyntellektuele fersen
skriuwe. Ast oer de drompel
fan dat kafee kaamst bedarrest
tusken al dy poëtyske wurden
dy’t der hongen, tusken
anekdoates dy’t der al ieuwen
boppe de tafels sweefden. Ast
dy even frij meitsje woest fan
de toutsjes fan Anne dan
brochst in fers by Manna, syn
frou, want dy siet oan gjin
inkeld toutsje, dy hâlde har
Boel(ens) yn eigen hân:
12

13
DE PAUW IS IN ROMAN WURDEN
literêre rariteiten
Yn myn roman Piksjitten op Snyp haw ik in lytse sêne wijd oan
De Pauw. Ik neam it loazjemint dêre ‘De Blauwe Pauw’ om de
tsjinstelling tusken suertsjewetter en drank oan te jaan, it ferskil
tusken de ranjadrinkers ûnder de skriuwers en de jeneverdrinkers.
De earste kategory kaam dêr net:
Op syn reis dêrhinne stuts er even oan yn de haadstêd, yn it
keunstnerskafee ‘De Blauwe Pauw’, dêr’t De Boel al jierren ûnderdak
ferlient oan lju dy’t mei wurden wat sizze oer de wrâld en de lju dy’t
der yn omspringe.
De Grutsk en De Pjedde akkoarten ûnder tafersjoch fan De Boel
en it proasten mei trije gleskes jonge dat dy literêre mûtse by
testamint taskikt wurde soe oan it museum foar literêre rariteiten en
oare ôfwikings (s. 500-501).
‘Literêre rariteiten en oare ôfwikings’(?). Ja, it siet der fol mei,
dy Pauw, mar net foar Manna en Anne. Sij fuorren en boarnden,
sij brochten de skriuwers op de Parnassus oant se noch mar
allinne yn poëzij sprutsen. Wetter waard jenever en jenever
spraakwetter.
foar Manna en Anne Boelens
Jim wennen tusken fersen, ferhalen, skilderijen en grutte swetsers,
tusken in skaaktafel en in stadige hûn dêr’t jo altiten oer stroffelen.
Soms stapte sa’n bleat skildere nimf út it bosk fan har skilderij
en lies op it biljert in modern gedicht út de histoarje fan De Pauw.
It omsittend laach klapte mar wat graach yn de hannen en raasde
om bieren, om bitters, om jenevers en mear jonge bleate fammen.
By jim wisten jo dat jins wurden feilich wiene oant yn de lytse oeren
jim fûnen elke dichter, skriuwer, hoe min ek, syn eigen grutte god.
Jim hellen wurden út ’e tiis, oarderen se, en joegen hoop yn gleskes
skriuwers en oare fantasten krigen fan jim krânsen, grutte prizen.
Fjirtich lange jierren fleagen teksten poëzij en proaza troch jim taap
heel wat romans, ferhalen, en gedichten begûnen hjir in nij libben.
Dé roman oer De Pauw leit yn de neitins mei jim as haadpersoanen
Mar wat spyt it my dat ik noait dat skaaktafeltsje yn de bûse stuts.
de Moanne numer 6 july 2003
It iene ferhaal jeide it oare, oant de kastlein súntsjes frege:
“Súst noch wel in un auto stappe? Must niet fergete, de bêden
hier hewwe goeie veren, de groatste sterren hewwe der met nocht
slapen.” Ja, de bêden sliepten bjusterbaarlik goed, foaral mei syn
twaën. En moarns nei in gat yn de dei hiest fakernôch de earste
rigel fan in gedicht op ’e tonge. It skeelde wa’t njonken dy lei.
elke poes hat in kater noadich
Yn De Pauw hat de gearstalling fan de sammelbondel reade kater
tsjin har hoksen fan Marten Brouwer plak fûn. It hat in jier
duorre. Brouwer útfanhûze dêr gauris en yn 1995 hawwe wy
Ik haw noait sa’n yntinsyf oerlis oer in bondel hân as mei dy fan Brouwer.
praten oer de kar, de folchoarder, de farianten en de oersettings
foar de sammelbondel. Ik haw noait sa’n yntinsyf oerlis oer in
bondel hân as mei dy fan Brouwer. Ik haw ek selden sa’n serieus
dichter meimakke as it oer syn eigen poëzij gong. Elke komma,
elke punt en dûbele punt moast weage wurde en ferantwurde. Op
in jûn let, nei heel wat bierkes en jeneverkes, is de titel fêstlein.
Wy ha him daalk foarlein oan de kastlein. Syn andert wie:
“Prachtich, in poes het in kater noadich, dat wist myn fader

saliger al. Proficiat heren, ik trakteer op dit skitterende resultaat.”
Mei in oare dichter út de quatrebrasrûnten, Sybe Sybesma,
haw ik dêr ek gauris yn petear west. Mei Sybe koest de meast
assosjative absurdistyske ferhalen opsette. As der ien surreëel tinke
koe, wie it dy dichter. It is net om ’e nocht dat de patriargestoel
yn De Pauw dy’t oan Sybe wijd is noait in be-sitter hie. Ast der yn
siest fieldest de eksorbitante fertelkrêft en taalkeunst fan Sybesma.
Ast dy stoel seachst – nei fiif jonkjes – ferskynde it stal fan dat
fenomeen en fleagen syn hannen, earmen en stikelige
wynbrauwen oer de tafel. Elke dichteresse dy’t dêr oan dy tafel
ferskynde – foar Sybe wie elke frou prachtich – krige fan him yn
in pear minuten in fers dat sa goed foardroegen waard, dat de
frou yn kwestje op syn minst tocht dat de dichter noch nea sa
fereale west hie. By har fergelike wie Cleopatra mar in mûs.
In yntrodusearjen fan in (nije) freondinne yn De Pauw easke
tarieding, sadat se de fersen fan Sybe en de bewûndering en irony
fan Anne treast wie. It heucht my noch dat Anne ris in kear frege
oan myn kammeraatske fan dat momint mei wa’t ik in nacht yn De
Pauw bliuwe woe: “Hest wel permissie fan dyn wettige echtgenoat?”
Soks fûnst allinne yn De Pauw, of op it Frânske plattelân.
Anne sweefde yn dy taap om as in god yn Frankryk, syn eigenmakke
Frankryk, midden yn Fryslân. In anargistyske god, dat wol.
de wetterdrinker
Yn De Pauw bin ik let yn in hjerstnacht fan ’94 foar it bestjoer
fan It Skriuwersboun frege. De reguliere gearkomste hie neat
opsmiten, de foarsitter fan doe (Bangma) hie al ûnderskate lju
oan west, en frege doe my. De kastlein stie der by. Ik frege him
wat hy der fan tocht. “Must altyd doen,” sei er, “must mar su
rekene, baat het niet, het skaadt ok niet. Hoest alleen maar te
lullen, en dat kanst wel.”
Dyselde lette jûn sieten wy noch mei in seistal lju om de tafel.
De rûntsjes jenever fleagen der oer hinne. Nei fjouwer of fiif wie
de Fryske literatuer in wrâldliteratuer wurden. Doe kaam it seisde
rûntsje. It like wol oft de jenever feroare wie. Hawar, wy
preauwen ferskil. Mar nei fiif en mear dêrfoar koest it net mear
goed definiearje. In pear wiken letter frege ik oan de kastlein wat
der oan de hân west hie mei dat seisde gleske jenever. Hy begûn
te gnizen. “Jim hewwe gewoan water dronken”, sei er. “Wetter
seist?” “Ja, gemeentepils.” De skriuwer X hie him frege syn gleske
by elk rûntsje te foarsjen fan wetter. Nei seis rûntsjes betellen fiif
lju seis jenever en dy glûperd seis wetter. Anne hie der op rekkene
dat de seis gleskes wetter de skriuwers de skellen fan de eagen
strûpe soene, sadat de echte wetterdrinker – it prototype fan in
deune Fryske skriuwer – troch de koer falle soe. “As hy later in
geselskap in jenever hewwe wu hew ik him altiten water geven,
mar by it afrekenen gewoan de jeneverprys rekend. Hy het der
nooit wat fan seid.”
it geheim fan de pauw
Ik haw my faak ôffrege wat it geheim fan De Pauw wie. Mar
miskyn wie der ek wol net in geheim. Ik tink dat de kastlein,
Anne Boelens, tige wichtich west hat. Hy hie gefoel foar taal, en
hy wie eins de anargistyske kant it neist. Hy koe iroanysk,
boartlik en soms skerp reagearje op ferhalen dy’t oer de tafel
fleagen. In gefoelsmins dy Boelens.
In kafee stiet en falt mei de kastlein, mei syn frou en mei de
hele entûraazje. It wichtichste is tink ik dat in kroechbaas
(pardon, hoteljee!) diskreet wêze moat. Anne lulde net oer oare
“Súst noch wel in un auto stappe? Must niet fergete, de bêden hier hewwe goeie veren, de
groatste sterren hewwe der met nocht slapen.”
gasten, skriuwers of hokker artyst ek. Hy wist fan alle rivaliteiten,
hy koe de lju dy’t elkoars bloed wol drinke koene, mar hy seach
faak de betreklikheid fan al dy oarloggen. Hy wie betrutsen, mar
hâlde ek ôfstân. Koest letterlik en figuerlik net om him hinne.
Syn fjirtich jier ûnderfining mei allerhande slach folk hie him
fleksibel makke oangeande minsken, oangeande ferhalen en
absurde fertelsels. Dy koe er sels ek nei foaren bringe. En dêryn
siet foar my de kaai. Anne Boelens hâlde fan ferhalen, fan
realistyske en fan fiksjonele. Hy libbe net allinne yn syn kroech,
hy libbe ek yn ferhalen. Sa’n kastlein is foar skriuwers goud
wurdich. De Pauw wie in wrâld op himsels.
14

15
Rijk en gedenkwardig stukje leven
Leesclub De Pauw
De scholieren werden uitgenodigd een gedicht te schrijven en
daarmee voor prettige prijzen in aanmerking te komen. Ik ben
mijn hele leven een liefhebber van poëzie geweest en heb ook
menigmaal mijn leerlingen daartoe proberen te inspireren, dus
deze aankondiging stemde mij positief tegenover de school.
Ik werd aangenomen en leerde mijn nieuwe wereld kennen.
Het bleek dat de school helemaal niets met poëzie had en dat die
ene wedstrijd een toevalstreffer was geweest. Ik had het kunnen
weten. Wel waren er collega’s die geïnteresseerd bleken te zijn in
literatuur en een jaar later – je moet als nieuweling even de kat
uit de boom kijken – besprak ik met collega Goff Spoelstra de
mogelijkheid van het vormen van een leesclubje. We vonden
medestanders in de personen van Janke Rypkema, Gerrit
Kloosterman, Henk Snoeijing, Marleen in ’t Hout en Feike
Boschma, en daarmee was de leesclub geboren. Vanaf het begin
richtten we ons al op gedichten en niet op andere genres, en
bovendien moesten het moeilijke gedichten zijn, waar wat over te
discussiëren viel. Zo zetten wij onze tanden in Eliot, Lucebert,
Kouwenaar, Rilke, Celan en vele anderen.
We kwamen gemiddeld van september tot april (want dan moest
er weer getennist en gezeild worden) eens per twee weken op vrijdag
na de lessen bij elkaar in een van de lokalen van het gebouw aan de
Kanaalstraat, waar het Lienward gehuisvest was. Omdat het gezelschap
bestond uit talenleraren konden we ons ook makkelijk van de
ene literatuur naar de andere begeven, en zo hebben we een groot
repertoire afgewerkt, van Shakespeare tot Gerlach. Vooral een serie
zittingen, gewijd aan Achterbergs Spel van de wilde jacht, onder
aanvoering van Janke Rypkema, zal in onze herinnering blijven als
een monument van voorbereiding en educatieve discipline, zoals
wij in het onderwijs dat zo gaarne zien. Gevestigde namen werden
gewogen en niet zelden te licht bevonden. Zij beefden.
de Moanne numer 6 july 2003
jaap ferwerda
In 1980 kwam ik in Leeuwarden lesgeven aan het toenmalige Lienward, met aan
het hoofd de heer Jobse, die op die school nog een zware pijp zou roken, maar dat
is een ander verhaal. Ik had op verscheidene scholen sollicitatiegesprekken
gehad, maar mijn besluit om toe te happen bij het Lienward had vast te maken
met de aankondiging van een dichtwedstrijd die ik in een lokaal zag hangen.
niet meer koulijden
Het grote nadeel van onze bijeenkomsten aan de Kanaalstraat was
dat vrijdagsmiddags na de lessen de verwarmingsketel door de
heer Van Dijk onverbiddelijk op een laag pitje werd gezet, zodat
we het vaak aardig koud kregen. Het tekent onze toewijding dat
we ons niet zelden gedoken in onze winterjas en met koude
neuzen bogen over de schatten van de geest, maar het had toch
wel iets van een bevrijding toen iemand op het idee kwam onze
activiteiten te verplaatsen naar een goed opgestookte horecagelegenheid.
En dat was het begin van onze band met De Pauw.
Na twee jaar koulijden voor de kunst landden we aan in het
paradijs van het knetterend haardvuur bij de stamtafel, die we
terstond tot de onze maakten, en de spirituele zegeningen die een
Het bleek dat de school helemaal niets met poëzie had en dat die ene wedstrijd een
toevalstreffer was geweest. Ik had het kunnen weten.
horeca-etablissement met zich brengt. Vanaf 1983 – het jubileum
wordt me pas duidelijk nu ik deze woorden opschrijf – hebben
we onze leesclub, die al gauw leesclub De Pauw ging heten, elk
seizoen gehouden onder de vleugels van de heer Boelens en zijn
vrouw, hun personeel (onder wie we voortdurend leerlingen
herkenden) en natuurlijk die prachtige boxers (wij hadden al die
jaren slechts éen kynofoob onder onze leden).
In de loop der jaren wisselde het bestand van de club nu en
dan, Goff Spoelstra viel af door andere belangrijke bezigheden,
Janke Rypkema door met pensioen te gaan, maar de rest van de
harde kern bleef en werd uitgebreid met onze collega Lenette
Beerling en de Leeuwarder tandarts Willem Hollenkamp. Al toen
we nog op school samenkwamen nodigden we af en toe leerlingen
uit om mee te doen, en ook daaruit zijn gedenkwaardige zittingen
voortgekomen, maar tenslotte werden we zo’n hecht clubje dat
buitenstaanders het wat moeilijk hadden met het bij ons gegroeide
jargon, onze hoogst eigenaardige humor, en met het persoonlijke
karakter van menige ontboezeming. Wij beschouwden

dat als de gewoonste zaak van de wereld, maar het is niet
ondenkbaar dat het anderen minder aansprak. Een van degenen
die geen enkele moeite met ons had, integendeel ons in zijn zak
stak, was de heer Boelens. In de bestelpauzes tussen onze verhitte
discussies kwam hij er wel eens even – niet lang, want hij erkent
het primaat van de poëzie – breeduit bijzitten (hij kan heel
breeduit zitten) om een relativerende opmerking of twee te
maken. Of drie.
stamtafel
In al die jaren is het ons maar een paar maal overkomen dat we
op vrijdagmiddag de stamtafel bezet vonden door belangrijke
personen. Dan namen we onze toevlucht tot de grote tafel voor
het raam aan de straatkant, maar de besprekingen die we daar
voerden zijn niet in het geheugen blijven hangen. Waren de
bezetters wat minder belangrijk dan oefende de heer Boelens ook
wel eens zachte aandrang uit om ze naar een andere hoek te
drijven. Maar verreweg de meeste keren kostte het geen enkele
moeite om ‘onze’ tafel in te nemen. Van daaruit hadden wij zicht
op merkwaardige klanten, zoals de waarzegger, die aan zijn tafeltje
in de hoek illustere Leeuwarders de toekomst voorspelde, of de
peddel die binnentrad, waar een Duitser aan vast bleek te zitten
die van Keulen was komen kanoën en een hotelkamer zocht, of
de Leeuwarder die zich onvervaard in ons gesprek mengde en zijn
zienswijze op het besproken gedicht van Hendrik de Vries gaf.
Het was dan ook daar dat we een paar maal de dichters die we
bespraken, konden ontvangen. De eerste was de kortelings
overleden dichter C.O. Jellema, die we aan het hoofd van de tafel
zetten (in de stoel van Sybe Sybesma), en die belangstellend ons
geredekavel over zijn gedichten aanhoorde, zich er weinig mee
bemoeide, maar aan het eind van de middag bedachtzaam meldde
dat we het er niet slecht vanaf hadden gebracht. Een mooi
moment voor De Pauw. Een tweede dichter die we waar hij bij
was bespraken was Ferenc van Damme, dichter en filmer uit St.
Jacobiparochie, die ook enige tijd lid van de club is geweest, maar
naar Engeland verhuisde. Van die zittingen is me bijgebleven dat
Ferenc het eens was met alles wat wij over zijn gedichten zeiden,
door eenvoudig telkens te knikken en hmhm te zeggen. Vroeg
iemand dan rechtstreeks of hij het zelf ook zo zag, dan zei hij met
grote welwillendheid: Jaja, dat zou best kunnen!
op de radio
Ook in andere opzichten stak leesclub De Pauw wel eens het
provinciale hoofd boven het maaiveld uit, zoals toen hij onderwerp
was van een radiouitzending van Koen Verbraak, tegenwoordig
werkzaam voor Vrij Nederland, die zo getroffen was door
verhalen over ons merkwaardige clubje dat hij er Vara-kunstzendtijd
aan wilde besteden. Ook hij kwam, met zijn Nagra voor
de buik, aan de stamtafel, en interviewde ons (begeleid door het
detail interieur. foto sake van ek.
koeren van de Pauwduif) over de zin van het bestaan in het
algemeen en die van ons gezelschap in het bijzonder. Hieruit
kwam weer een kleine serie radio-uitzendingen voort, die Willem
Hollenkamp opzette over de Eerste Wereldoorlog op de Vlaamse
slagvelden, ook naar aanleiding van allerlei Engelse oorlogsdichters
– Owen, Sassoon, Graves – die hij in De Pauw had
besproken. En Feike Boschma berichtte twee jaar lang in het
Gevestigde namen werden gewogen en niet zelden te licht bevonden. Zij beefden.
Friesch Dagblad over de besprekingen in de klub en lokte daarmee
commentaar uit van dominees in ruste en schoolhoofden in
actieve dienst.
Een mooie geschiedenis, zoals die van ons, zal, hoe
onvoorstelbaar ook, eens voorbij zijn, zoals die van onze herberg.
Maar we kunnen zeggen dat we met onze leesclub een rijk en
gedenkwaardig stukje aan ons leven hebben toegevoegd, en De
Pauw speelt daar een melancholieke rol in. Dat zijn voorzeker
gevoelige woorden, en ik vermoed dan ook dat mijn medeleden,
al naar karakteraanleg, hierbij peinzend zullen knikken of een
brok in de keel krijgen.
16

17
“Liwwadden is fanself mar un dorp”
Kealslach hotels krige
yn heale ieu syn beslach
Hotel De Pauw wie foar gâns fergaderrûntsjes yn Ljouwert it lêste ûntwyk.
Se hiene al yn Amicitia sitten, yn De Klanderij, yn Bellevue, yn De Kroan.
Hja koene doe noch twa kanten út: it Oranje Hotel of De Pauw. It Oranje
Hotel foel ôf, te modern, te ûngesellich en boppe-al te djoer.
De bohémien-dichter Sybe Sybesma wie de noarm. Dy moast it
betelje kinne en as it him ris net barre mocht, rekkenje kinne op
kleminsje fan de baas. It Oranje Hotel, yn 1989 troch de Bonnema’s
ferkocht oan de Bilderberg Groep, wie dêr te saaklik foar
wurden. Boppedat bepaalt de Pip’s Pub, in tsjuster fjouwerkant,
deun achter de hotelresepsje, de útstrieling. En dy is óf kommersjeel
– de Kommersjele Klub hâldt der op freed syn Happy
Hour – óf nearzich: jo treffe der toatebellen fan wiven oan,
allegear royaal boppe de fjirtich, dy’t hongerje nei in proai. Sybe
wie foar it iene noch it oare yn ’e widze lein. Sokke froulju sieten
net te wachtsjen op in latinte leafdesferklearring, yn in klassike
kwatrynfoarm delkwattele op de achterkant fan in bierfiltsje.
de Moanne numer 6 july 2003
pieter de groot
hotel amicitia yn glorieuze
dagen, ca. 1925. ansicht
kolleksje hsl
gasthear
Dat it waard De Pauw: de jachtweide wie in smûke húskeamer,
dêr’t de tiid al mear as hûndert jier stilstie. Yn it boek Hotelleven
fan Rudie Kagie út 1987 jout Anne Boelens, dy’t yn 1972 syn
heit opfolge, dêr in sa foar it each oannimlike ferklearring foar:
“Vandaag willen de mensen een bruin café, morgen moet alles wit
zijn. Er valt geen peil op te trekken. De tafels in De Pauw zijn in
geen honderd jaar van hun plaats geweest, aan de lambrizering is
in die tijd niets veranderd. Alles blijft bij het oude. Er is een
publiek dat juist op een zaak als deze afkomt zo lang er niet wordt
gerenoveerd.”
Hie Anne Boelens in ambisjeus ûndernimmer west, dan hie er

doe’t yn de jierren santich it monumintale hûs op ’e hoeke fan
Baljeestrjitte en Stasjonswei te keap kaam, fuort tapakt, en it by
syn hotel lutsen. Dan hie er dêr de yntree makke en dan wie der
yn de Baljeestrjitte alle romte om te parkearen. Mar hy hat dy
stap net setten, en doe moast er mar ôfwachtsje wa’t De Pauw as
buorman krige. Dat soe gjin sigarewinkel mear wurde. It waard,
nei in koart yntermezzo as kafetaria, in brún kafee, dat yn de
koartste kearen op in goede namme lei by it jonge útgeanspublyk.
En ynstee fan útwreidzje moast Boelens de saak doe ynkrimpe.
Fanwege de oerlêst yn de wykeinen – it kafee wie dan oant twa
oere nachts iepen – wiene de keamers dy’t tsjin it kafee oan leine,
net mear te ferhieren.
Boelens leaude net yn dy ynnovaasje, op fyftich meter fan it
Oranje Hotel, dat de stjerstatus neistribbe. Hy trede yn de
spoaren fan syn heit Minne, dy’t it gasthearskip noch útoefene op
deselde manier as Feldhaus en Koops dat yn Amicitia diene,
Blankestijn senior en junior yn De Nieuwe Doelen en De
Klanderij en Pim Regnery yn De Kroon. Doe’t Hilton yn
Amsterdam oan de Apollolaan in hotel boude, spuide Minne
Boelens raar guod: ,,Dat is gyn hotel meer, dat is un slaapfabryk.”
No wie de ferbouwing fan it Oranje Hotel perfoarst net
hiltoniaansk, mar it wie wol sa, dat it as stjerrehotel te djoer wie
foar in grutte kategory gasten. Boufakkers bygelyks, dy’t foar har
wurk in tal dagen yn Ljouwert oernachtsje moatte, toeristen dy’t
by de NS in meardaachsk reisarranzjemint boekt ha of de lju, dy’t
op trochreis nei de eilannen binne en de lêste boat net mear helje
kinne. En foar har bea De Pauw útkomst, dy’t op in stuit oer 32
keamers en 58 bêden beskikte. Foar fyftich gûne hie men ‘bêd en
brochje’, mar moast men it op ’e keamer sûnder dûs, televyzje en
minibar stelle. Hie Boelens destiids ál syn hotel útwreide en
ferboud, dan hie it hotel fuort yn in djoerdere kategory fallen, en
moast it de konkurrinsje mei it Oranje Hotel oangean. En dêr is
Ljouwert te lyts foar. Om it op syn Boelensk te sizzen: “Liwwadden
kan nou wel út ’n groat gat blaze, mar ut is fansels mar un
dorp. Der is hier gyn ferlet fan hotel met vier of fijf sterren.”
Ynstee dêrfan hie hy graach sjoen dat “de sosjalistyske
gemeente”, dy’t Ljouwert troch de jierren hinne west hat, him as
útbater fan in goedkeap hotel wat mear yn ’e mjitte kommen wie.
Wêrom krige, doe’t op de Stasjonwei in fytspaad oanlein waard, It
Oranje Hotel dy pear plakken foar koart-parkearders foar de doar
wol klear en waarden automobilisten by him twongen it fytspaad
te blokkearjen? “Och myn lieve man, ik kan der wel un boek over
fol skrive”, sei Anne Boelens, as it praat op de gemeente kaam.
Dat hat er net dien, en hy hat de ferantwurdlike bestjoerders en
amtners ek net it fjoer nei oan ’e teannen lein. Hy hat him der
grommeljend by dellein, yndachtich de Ljouwerter wiisheid ‘Ut
sal myn tyd wel dure’.
Dy mentaliteit past net by in moderne manager, dy’t neffens
Boelens “in un paar jaar ryk wurde wil”. Troch dy ynstelling is De
Pauw wol altyd deselde Pauw bleaun en koene wy ús fernuverje
mei dy grienmank fan âlde, omtrint hûndert jier âlde meubels en
plusen kleedsjes. It pronkstik wie it donkerbrune, ikehouten
himelbêd. Mar yn nostalgy sit gjin takomst, sa’t no bliken docht.
Yn hannen fan de nije eigners sil De Pauw de metamorfoaze
ûndergean ta grand-café. Der binne Ljouwerters, tangele mei it
Cambuur-syndroom, dy’t der neat fan ferwachtsje. Mar dy’t net
doart, dy’t net wint. Al kin men jin ôffreegje, wêr’t by it stasjon
Doe’t Hilton yn Amsterdam oan de Apollolaan in hotel boude, spuide Minne Boelens raar
guod: ,,Dat is gyn hotel meer, dat is un slaapfabryk.”
mear ferlet fan is: fan in twadde Wouters of fan in betelber
alternatyf foar it Oranje Hotel. Wouters, tusken heakjes, hat
boppe wol ‘fergader’-akkommodaasje, dêr’t it yn De Pauw oan
ûntbruts. Lytse rûntsjes skikten har dêr om ien fan de taffeltsjes
yn de jachtweide, in wat grutter selskip wykte út nei it restaurant,
dat yn 1966 yn de ‘útbou’ oan de Baljeestrjitte, it eardere
tsiispakhûs fan Feitsma, kommen wie. It Skriuwersboun hat der
in tal jierren syn gearkomsten hâlden.
Yn Ljouwert binne hja no wer oanwiisd op nije lokaliteiten:
de maitiidsgearkomste fan it Boun wie yn it Haersma Huys oan
de Twibaksmerk. Dat sealtsje, ja eins alle sealtsjes op hokker plak
ek , kin it bêst dwaan, mar de gemoedlike sfear, mei it fertroude
bromlûd fan de gasthear, kriget men der net mear by levere.
de grote sociëteit
No is dat wat persoanliks, oan tiid en generaasjes bûn. Oer tsien
jier as wy foargoed ta de âlderein hearre, binne wy de iennichsten
dy’t der mei weemoed oan weromtinke kinne. “It is net mear wat
it west hat”, sille wy sizze, it fêste sechje as men op jierren komt.
Want sa is it altyd gien. Wa mist no noch de herbergen dy’t
ieuwen herwaarts op en om de Nijstêd de stêd in libben oansjen
joegen? Het Gouden Wagentje (no de Hema), Het Gouden
Hoofd en de Gouden Zwaan? De Nieuwe Hopzak, De Bok en
De Rode Boer? Of, om wat minder fier werom te gean: wa heart
Wa mist no noch de herbergen dy’t ieuwen herwaarts op en om de Nijstêd de stêd in
libben oansjen joegen?
noch wolris praten oer de Gro(o)te Sociëteit? Dat wie in selskip
Ljouwerter notabelen, dat earst in eigen soasjeteitsgebou hie op de
Nijstêd (by de Lange Piip, no de winkel fan Schweigmann
Kindermode). Doe’t dat net mear te bestuiverjen wie, ferhuze de
klub nei hotel De Phoenix yn de Sint Jacobsstraat, foar de
Twadde Wrâldoarloch ien fan de foarnaamste hotels fan Ljouwert.
Yn de oarloch kamen de Dútsers deryn. Nei’t it noch as tribunaal
18

19
tsjinst dien hie, waard it hotel sletten en ferboud ta belestingkantoar.
No sitte der wenapparteminten yn; yn it treppehûs binne
de spoaren fan de âlde Phoenix noch sichtber.
spoorzicht en amicitia
De Grote Sociëteit ferhuze nei hotel Spoorzicht, op de hoeke fan
Suderplein en Willemskade. Dat hotel soe men no
multyfunksjoneel neame, want it hie de funksje fan busstasjon,
hotel, kafee, restaurant en dancing. Yn de folksmûle hie it de
namme fan de kastlein: Sip Castelein, dy’t dêr yn 1921 begûn
wie. As de jeugd te dûnsjen gong, seine se: wy geane nei Sip. Hy
helle der lanlike, fan de radio bekende orkesten hinne (Ramblers,
Eddy Wallis, John Kristel). De Kilima Hawaiians fierden der har
earste triomfen. Artysten as Lou Bandy lutsen hjir in folle seal.
Nei de oarloch belibbe Spoorzicht noch eefkes in koarte bloei mei
de feesten fan ‘Deining’. Yn 1952 waard de saak opdûkt en kaam
ek dêr in kantoar, it Fries Rundvee Stamboek. De hearen fan de
Grote Sociëteit moasten wer oars omsjen. Hotel Amicitia op de
hoeke fan de Wurdumerdyk wie har folgjend stasjon. Amicitia, yn
1837 oprjochte as sosjeteit, soe it úthâlde oant 1968. It hat oan it
lêst ta syn foarname útstrieling hâlden, en it wie de Ljouwerters
slim yn ’e wei, dat der in 27 meter hege kantoareflat fan sân
de Moanne numer 6 july 2003
hotel spoorzicht oan it
suderplein yn 1952. foto
argyf hsl
ferdjippingen foar yn it plak kaam. Amicitia-baas Jan Koops hat
der gjin trien om litten, hy hie de saak goed ferkocht en ferfarde
nei Emmeloard, dêr’t er noch jierren fan de rinte libbe hat (twa
jier ferlyn is er ferstoarn).
Amicitia wie in moetingsplak foar alderlei folk: sakelju,
boeren, sjoernalisten. De detectiveskriuwer Havank útfanhuze der
geregeld, hy hie in fêste keamer yn it hotel en in fêst plakje oan
Amicitia wie in moetingsplak foar alderlei folk: sakelju, boeren, sjoernalisten.
De detectiveskriuwer Havank útfanhuze der geregeld, hy hie in fêste keamer yn it hotel
en in fêst plakje oan de stamtafel.
de stamtafel. Koart foar syn dea yn 1964 hie er dêr noch sitten en
hie er oan de tafallich oanwêzige skriuwer-sjoernalist Piter
Terpstra de clou ferteld fan de detective, dêr’t er mei dwaande
wie. Doe’t er stoar, wie it boek noch net klear. Om’t Piter Terpstra
wist hoe’t it ôfrûn, hat er it foar útjouwer Bruna foltôge. Under
de dûbele namme Havank/Terpstra soe er dêrnei noch in hiele
rige detectives skriuwe yn de geast fan Havank.
It sei himsels dat nei Amicitia de stamgasten, en ek allegearre
grutte en lytse klubs, fan Grote Sociëteit oant sjoernalistesoas, wer
in oar hinnekommen sykje moasten. Dat waard De Klanderij
‘anno 1903’, de ‘sukertaart’ oan it Suderplein. De hotelier wie in
bekendenien: Bert Blankestijn, de baas fan it eartiids renomearre
Nieuwe Doelen Hotel oan de Foarstreek.

de nieuwe doelen
De Nieuwe Doelen stie op it plak fan it eardere Minnemahûs. Yn
1830 krige it in bestimming as loazjemint. Fan de legindaryske
kastleins moatte hjir Hendrik Hoven neamd wurde, dy’t der fan
1898 oant 1938 de septer swaaide, en de heit fan Bert Blankestijn,
fan hûs út stjoerman en purser op ’e grutte feart. Doe’t dy
yn 1951 de Nieuwe Doelen ferruile foar in hotel yn Kampen,
kaam soan Bert yn ’e saak. Hy soe krekt gjin tsien jier folmeitsje.
Yn 1959 gong it hotel ticht, it waard sloopt om plak te meitsjen
foar in supermerk fan Albert Heijn, dy’t der noait kommen is.
Krapoan fjirtich jier hat der sa oan it begjin fan de Foarstreek in
grut gat gappe.
De Nieuwe Doelen hie gauris hege gasten: “graven en gravinnen,
koningen, prinsen en prinsessen”, om de stedsredakteur
fan de Leeuwarder Courant Henny Keikes te sitearjen (út dy syn
bondele ‘Och heden ja’-ôfleveringen). It wie yndied it earst
oanwiisde hotel foar keninklike besites en diners. Elite-sportferienings
as de Koninklijke IJsclub en LAC Frisia jubilearren en
dinearren yn De Doelen. It hotel ferhierde ek foar ûnbepaalde tiid
keamers oan minsken fan kwizekwânsje dy’t yn Ljouwert oan it
wurk, mar noch net oan in wenning slagge wiene. Der wie yn de
earste neioarlochske jierren in grutte wenningneed. Om in idee te
jaan: rjochters en dokters, de nije kommandant fan de fleanbasis
en de nije rektor fan it gymnasium hawwe der in skoft útfanhuze.
Jierrenlang hat ek de deftige mefrou Baart de la Faille in eigen
keamer yn ’e Doelen hân.
Nei it idee fan it doetiidske journaille (Keikes en kollegasjoernalisten
as Henk van der Meulen en Jildert Sudema (LC),
Arend Algra (Friesch Dagblad) en Fenno Schoustra (Vrije Volk)
barde der yn it Ljouwert fan dy dagen net folle, dat hja bretten
yn De Nieuwe Doelen de iene nei de oare practical joke út,
bygelyks de ûntfieringen fan de Dokkumer grenaat en fan it
swurd fan Grutte Pier. Dat smiet moaie kopij op en noch moaiere
reaksjes.
rykswei 43 deaklap
De sluting fan De Doelen lette in perioade fan delgong yn foar it
Ljouwerter hotelwêzen. Oarsaak wiene de grutte feroarings dy’t yn
de jierren sechstich har beslach krigen. Hieltyd mear hannelsreizgers
namen de auto ynstee fan de trein. Dan koene se de jûns
werom nei hûs ride en hoegden se net mear in nacht oer te
bliuwen. De ynfiering fan de frije sneon makke it der noch
minder op. Want doe gongen frijwat gasten dy’t troch de wike yn
it hotel oernachten – in soad fertsjinwurdigers – de freedtejûns al
nei hûs. En nei it reekommen yn it begjin fan de jierren santich
fan Rykswei 43, hoegden automobilisten dy’t op wei wiene fan
Dútslân nei de Rânestêd of oarsom, Ljouwert net mear oan te
dwaan. Hja koene tenei fuortdaliks oer Drachten en It Hearrenfean
nei de Ofslútdyk ride, en vice versa. Oant op de dei fan
hjoed fielt de haadstêd fan Fryslân de gefolgen fan dat fersin fan
de tweintichste ieu.
Yn tweintich jier – tusken 1959 en 1979 – ferlear Ljouwert
sân ferneamde histoaryske hotels. Nei De Doelen folgen yn 1962
De Groene Weide (fanâlds de lêste herberge foar de Vrouwenpoort,
finishplak fan de Alvestêdetocht, yn 1956 foar it lêst), yn
1966 Amicitia (yn 1968 ôfbrutsen), yn 1972 De Klanderij (trije
jier letter sloopt en ferfongen troch in troch arsjitekt Abe Bonnema
ûntwurpen kantoargebou), yn 1975 Bellevue oan de Nijstêd
(dêr’t in kleanwinkel yn kaam), yn 1978 hotel De Bleek op ’e
hoeke fan Grinzerstrjitwei en Bleekleane (dat yn de lêste jierren
fan syn bestean de funksje hie fan opfangsintrum fan Surinamers;
nei de sloop ferriisde ek op dat stee in kantoarekompleks) en yn
1979 De Kroon op ’e hoeke fan de Sophialeane en de Van
Swietenstrjitte.
de kroon
Dat lêste hotel wie oars al yn 1967 fan de ûndergong rêden troch
de Ljouwerter oannimmer Kats, dy’t it hotel kocht hie nei de
hastige dea fan eigner-keunstsamler Pim Regnery. Regnery hie in
moanne foar syn dea it hotel te keap oanbean. Mar in ryk libben
wie foar it hotel net mear weilein.
Mei troch Regnery lei De Kroan op in treflike namme, net yn
Hotel-kafee It Anker oan de Iewâl hat no de fakkel yn de kategory ‘goed en dochs net
djoer’ oernommen – ek in famyljebedriuw, mar fan jonger datum.
it lêste plak by it artistike folkje, toanielspilers dy’t yn De
Harmonie spylje moasten; sokken as Ko van Dijk en Ton Lutz,
Mary Dresselhuys en Ellen Vogel priizgen it hotel om de
konversaasje mei de gasthear oan de stamtafel. De Ljouwerter
notaris Hylke Wierda, mei hert foar de stêd en syn histoarje, liet
it steatlike pân opknappe en ferbouwe ta notariskantoar.
modernisearring
Tsjin dy malaise oer stiet dat it Oranje Hotel fan Bonnema en it
neioarlochske Eurohotel oan it Europaplein (dat yn 1969 troch de
bruorren Bonnema ek al oan Kats ferkocht wie) yn de twadde
helte fan de jierren santich útwreide binne. It Oranje Hotel, dat
letter opnij útwreide waard en fan in moderne gevel foarsjoen, soe
de famylje Bonnema by eintsjebeslút letterlik boppe de holle
groeie. Yn 1989 waard de Bilderberg Groep eigner. Bonnema jr.
(Frans) krige ynearsten in oanstelling as manager, mar noch gjin
jier letter, april 1990, naam er mei syn Haukje ôfskie en hopen
hja mear hoareka-gelok te finen yn de Goai- en Fechtstreek. Jan
Thies is de hjoeddeiske manager.
It Eurohotel hat sûnt alwer yn ferskillende hannen west, mar
bestiet noch hieltyd en tsjinnet oan de râne fan de stêd de
minsken-op-trochreis. Dat dogge ek de sljocht-en-rjochte ynstanthotels
sûnder rook en smaak fan de ketens Bastion en Campanile,
dy’t yn de jierren ’90 oan de stedsrâne ferskynden. Hja gerive de
hastige fertsjinwurdiger dy’t ta kin mei in minimum oan komfort.
20

21
feemerkhotels
Ha wy ta beslút ien grutte kealslach noch net neamd: dy fan de
hotels, kafees en restaurants oan de Langemerkstrjitte, dy’t it fan
de freedsmerk ha moasten. Nei’t dy merk yn 1963 ûnderdak krige
yn de Frieslandhal, rekken se stik foar stik oerstallich. Mar in pear
saken (Goes, Prins en Boekema) koene mei ferhúzje nei de hal.
De Langemerkstrjitte, no Abe Bonnema syn Lyts Manhattan, hat
der jierren suterich by lein. Hotel De Vier Leeuwen en it kafee
fan de susters Van der Weide (De Twee Sneetjes) ha der it langst
sitten. De susters (op de hoeke fan de Snekerkade) binne optlêst
troch de FBTO ‘útkocht’: hja krigen as kompinsaasje in prachtich
hûs oan de Harnzerstrjitwei.
Foar Minne Boelens, dy’t yn 1949 hotel De Pauw kocht hie,
betsjutte de ferhuzing fan de feemerk ek in grutte klap. Hy
eksploitearre njonken De Pauw de restauraasje fan it busstasjon
oan de Sudersingel en foarseach freeds de feekeaplju fan kofje en
broadsjes. Ier en betiid wie de húshâlding fan Boelens, ek soan
Anne, dan yn ’t spier. Nei’t dy fertsjinst weifallen wie, sette
Boelens alle kaarten wer op De Pauw. Hy makke yn 1966 in
trochbraak nei de Baljeestrjitte en modernisearre de gevel. It wie
de bedoeling dat syn soan Anne noch even om utens sjen soe om
it fak op te snuven, sadat er as in folleard hotelier syn heit
opfolgje koe. Dat kaam der net mear fan. Yn 1972 rekke syn heit
hommels wei troch in hertoanfal en krige Anne Boelens fan de
iene dei op ’e oare it famyljehotel op ’e noed.
it anker
Heit en soan tekenje tegearre dus foar mear as in heale ieu
famyljetradysje. Fan alle hotels dy’t nei de oarloch yn it besit
wiene fan in Ljouwerter hoteliersdynasty, hat De Pauw it langst
stân hâlden.
de Moanne numer 6 july 2003
hotel de nieuwe doelen ca.
1955. ansicht kolleksje hsl.
foto g.t. van kampen
Hotel-kafee It Anker oan de Iewâl hat no de fakkel yn de
kategory ‘goed en dochs net djoer’ oernommen – ek in famyljebedriuw,
mar fan jonger datum. De heit fan de tsjinwurdige
eigner, Chris van der Leij, hie foarhinne in kafee yn de Hearestrjitte.
Doe’t dat ein jierren santich wike moast foar de nijbou fan
it Provinsjehûs, kocht er op ’e Iewâl it pensjon fan Eduard Janssen
– in bekende figuer yn ’e stêd, om’t er op syn brommerke nei alle
Ljouwerter brannen útrukte. Hy stie al te filmjen, as de brânwar
de slangen noch útrôlje moast.
Lykas De Pauw njonken it djoerdere Oranje Hotel siet, hat It
Anker sûnt in jiermannich ek selskip fan in djoere broer op it
streekje: it Stadhouderlijk Hof op it Hofplein. Bedoeld foar de
kapitaalkrêftige kultuertoerist en op gleed holpen mei in slompe
oerheidsjild, ta grutte argewaasje fan Chris van den Berg, dy’t fan
Huize Bornia oan de Ferlingde Skrâns in lúks stjerrehotel makke
hie, Van den Berg State. Van den Berg, dy’t syn ûnearlike konkurrint
foar de rjochter dage, hat syn hotel koartlyn opdoekt nei
in wyldseauwige perioade fan in maksimum oan publisiteit en in
minimum oan omset. Twa fan dy idioat djoere hotels yn Ljouwert
is op syn minst ien tefolle. De fraach is oft it Stadhouderlijk Hof
it op ’en doer op suver kommersjele basis wol rêdt. Men kin net
sizze dat Boelens net warskôge hat: “Liwwadden is fanself mar un
dorp.”

Poëtyske oernachtings
geart de vries
De moaiste neisit wie miskien wol op ’e lêste jûn fan de
Syn libben wie de freedtejûns wiidweidich bepraat yn oanwêzichheid
fan û.o. Slauerhoff-lêzer Den Uyl, de sneontemiddeis wie in
bustocht hâlden by plakken lâns dy’t in rol yn syn wurk spilen en
de sneontejûns waard ta beslút yn de Waalske tsjerke út dat wurk
foarlêzen troch de akteurs Lou Landré en Jerôme Reehuis. In
protte yndruk makke benammen dy lêste mei it dramatyske en
wylde proazastik ‘De laatste reis fan de Nyborg’, út de bondel
Schuim en As. Mear as in oere duorre dat ferhaal, mar Reehuis syn
bolderjend lûd wist de oandacht fan it publyk aardich fêst te
hâlden. Al hie ’t lykwols foar guon Ljouwerter pommeranten, dy’t
it festival sponsore hiene, sa njonkelytsen dúdlik lang genôch
duorre en foar harren wie ’t noch in hiele toer om wekker te
bliuwen op de hurde tsjerkestuollen.
De skriuwers dy’t dat wykein in optreden fersoarge hiene,
wiene lykwols noch lang net wurch. Elkenien dy’t dat earste
seizoen ús gast west hie yn it literêr kafee De Blauwe Stoep wie
útnoege en wy hiene harren frege om mei in gedicht te kommen,
ynspirearre op de Rimbaud fan Ljouwert. Lyk as wenst lieten wy
de dichters, mei de akteurs en presintator Martin van Amerongen,
oernachtsje yn De Pauw. Dêr waard it hiele feest nei ôfrin fan it
offisjele part fuortset. De net wurch te krijen Reehuis (dy’t yn dy
tiid yn hiel wat reklamespotsjes op radio en tv te hearren wie, wêr
is dy stim en de man eins bedarre?) hâlde by Boelens in noch folle
langer duorjende foardracht as syn krekt ôfsletten foarlêssesje yn
de Tsjerkstrjitte. Watfoar ferhaal it krekt west hat bin ’k fergetten,
mar benammen it grut ferskaat oan âld-Hollânske termen dêr’t er
mei kaam foar de manlike en froulike geslachtsdielen soarge by
syn hieltyd rûziger wurdende publyk foar de nedige konsternaasje.
Allinne Reehuis syn stim al soarge der foar dat dy nacht de
lûdoerlêst fan De Pauw foar ien kear útkaam boppe de desibellen
De Pauw yn ‘bysûndere omstannichheden’
Slauerhoffmanifestaasje, maaie ’87. Under de titel ‘Wie kan er wonen
in een gedicht’ hiene wy twa dagen lang in hommaazje brocht oan
de grutte Ljouwerter skriuwer.
fan buorman De Stee. “Met mijn vulpen roede ploeg ik de akker
van jouw lichaam, stort ik de zaden in jouw voor”, wie de sin dy’t
wy by lettere gelegenheden noch geregeld sitearren.
Ik sjoch noch it gesicht fan Martin van Amerongen, oan de
stamtafel puollemûlkjend en allegeduerigen lûkend oan syn sigaar
wylst er de iene nei de oare âlde jenever achteroer sloech. Anne
Boelens lake noch it meast fan allegearre. It wie al hiel let doe’t de
tillefoan gyng en immen frege oft der noch in keamer beskikber
wie. Boelens hie lykwols klandyzje genôch en hy spriek mei de
stim fan it automatyske antwurdapparaat dat De Pauw ‘wegens
“Wat een aardige, lieve man was dat, die meneer Wolkers”
bijzondere omstannichheden en tot nader order’ sletten wie. De
man moast mar earne oars yn Ljouwert in hinnekommen sykje.
it omsittend laach
Wat is ’t frjemd dat fan sa’n neisit jin letter faak allinne noch mar
fragmintarysk wat te binnen sjitte wol. Wa’t bygelyks dy lette
oerkes no krekt allegearre ta it omsittend laach fan Boelens heard
ha, is min mear op te roppen. Foto’s wurde eins noait nommen
by sokke gelegenheden. Jo Smit wie der grif by. Dy earste
seizoenen fan dichtersjûnen yn De Blauwe Stoep kaam er trou
(hast) alle kearen fan Skylge en hy wie altiten ien fan de lêsten
dy’t opstapte. Op de Slauerhoffjûn hie er syn lang epysk gedicht
Seepost (‘Ik bin in flesse mei in brief’) foardroegen. En Eddy
Evenhuis, sonnettedichter Jan Kal, Rutger Kopland en Reinder
van der Leest (dy’t oars yn syn gelegenheidsfers dúdlik útkomme
liet dat er noait net safolle affiniteit mei Slauerhoff hân hie)
moatte der ek by west ha.
Alles koe yn dy tiid by Boelens. Jan Wolkers hat ris mei syn
húshâlding by him útfanhûze en wylst de skriuwer yn de stêd syn
proaza foardroech, paste de âldste dochter fan de famylje Boelens
22

23
op de twilling. Boelens fertelde letter dat er Wolkers syn boeken
wol lêzen hie en nei oanlieding dêrfan nochal in rûchhouwer as
gast ferwachte hie, “(...) maar wat een aardige, lieve man was dat,
die meneer Wolkers”. Yn it begjin fan it seizoen 1988/1989 wie
Simon Vinkenoog by ús te gast. Hy hie krekt syn nije grutte
leafde opdien, syn Edith, en de neisit soe dizze kear net te lang
duorje, hy wie op syn âlde dei smoarfereale. Foar’t se nei boppen
giene moast der fansels earst noch wol even in jointsje smookt
wurde. Boelens fûn alles goed. Adriaan Morriën toande him net
minder fereale op twa Ljouwerter famkes dy’t nei syn optreden,
wy sieten ûnderwyls yn De Harmonie, meikommen wiene nei de
Stasjonstrjitte.
En alle kearen weroan moasten de skriuwers út it westen de
ferhalen hearre oer de dichterlike gast dy’t nei syn dea in spesjale
tinkstoel mei nammeplaatsje krigen hie oan de stamtafel, Sybe
Sybesma. Hoe’t Boelens geregeld noch in glês bier boppe Sybesma
syn grêf leechgeat en wat er allegearre wol net meimakke hie mei
de dichter. Wy, Michaël Zeeman – dy’t troch Boelens konsekwint
as ‘twee meter tien’ oansprutsen waard – en ik begûnen dan
altiten ien fan Sybe syn moaiste gedichten foar te dragen:
“Wachtsje mar, ienris komst’ dyselme tsjin / de wiere gonger fan
dyn libbensrin (...).”
mear lúkse
Wannear’t it momint krekt kaam dat wy foar ús gasten minder
gebrûk makken fan de keamers fan Boelens, is min nei te gean.
De tiden feroaren. Miskien begûn it wol mei Adriaan van Dis dy’t
ris by ús te gast wie doe’t er syn toernee makke fanwegen it
Boekewikegeskink dat er skreaun hie en dy’t doe wat mear lúkse
(en rêst) easke. En dan beaen it Oranjehotel en letter ek it
Stadhouderlijk Hof faaks wat mear komfort as de keamers fan De
Pauw. Wy hiene fierders gjin ferplichtings en safolle ha ús
skriuwers ek wer net bydroegen ta de totale omset fan De Pauw,
mar ik ha der altiten wol wat muoite mei hân om soks earlik tsjin
Boelens te sizzen. Al sille der wol hiel wat oare gasten west ha dy’t
op in stuit ek mear oer hiene foar wat mear foarsjennings en de
priis foar in poëtyske oernachting dochs wat te heech fûnen.
Neisitte kin op safolle oare plakken, mar dy spesjale sfear
komt net werom.
poezy
eppie dam
de Moanne numer 6 july 2003
stasjon ‘de pauw’
Hjir gie in slúf kopij in middei oer de tonge
en kamen kofjebrún de wurden op it kleed
dêr’t fryske literatuer de siele mei bedonge
(al lokke wol sa hurd de biertaap mei in speet).
Rûn bûtendoar de kliber troch gjin rêst beronge,
hjir siet it skriuwend laach op syn fertroude steed,
syn keutel kakkend yn ’e kulturele ponge –
en dêr de âlde dichter, freegjend om in jonge.

willem abma
Keamer 18
De jûn fan Alde Maaie fyts ik nei hotel
De Pauw. Foar it earst yn myn libben sil
ik der in nacht sliepe. Is dy nacht nedich
om der achter te kommen wat De Pauw
foar my betsjut of betsjut hat, sa’t de
fraach is?
Nee, sûnder dy nacht soe ik it ek wol witte, mar it oanbod fan de
redaksje is te aardich om ôf te slaan. Boppedat jout it de kâns om
einlings de keamer te sjen dêr’t Sybe Sybesma sa faak terjochte
koe.
Boelens sit op syn fertroud plakje oan de stamtafel, op ’e
hoeke. Mei in brede earmswaai makket er dúdlik dat ik mei fyts
en al der wol ynkomme kin. De fyts kin moai ûnder de treppen
stean, seit er. Wy fûstkje. Tafallich sit Catrinus van der Velde der
ek. Hy wie ien fan de lêste bedriuwslieders fan hotel De Kroan en
is no wurksum yn de bar/restaurant fan it histoarysk museum yn
de Kalverstraat yn Amsterdam. En noch in fertsjintwurdiger yn
ferpakkingsmateriaal út Ede. Ik set de tas op in bankje en jou my
del njonken Boelens mei de rêch nei de televyzje ta. Der is al in
soad fan de ynrjochting fuort. Earne opslein. De stoel mei in
plaatsje mei berte- en stjerdatum en berop fan Sybe Sybesma ek.
Dy stoel wol Boelens net kwyt. Tresoar kin him yn ’t earstoan ek
net keapje, seit er. Boelens is op ’e tekst oer frjemde gasten dy’t er
yn de krekt sechtich jier dat er yn De Pauw wenne hat, meimakke
hat. Van der Velde pleagerich: “Der binne net folle gasten dy’t it
sa lang folholden hawwe.”
humor
Aparte gasten? Drs P., Simon Vinkenoog, Jules Deelder en konsorten
fral, en Ko van Dijk. De lêste koe it min ferneare dat in
âldere man mei in prachtich moai famke oan in tafel in eintsje
fierder siet te iten. “Dy is ek net mei syn eigen frou op stap”, sei
er tsjin in kollega-akteur en dat wol sa lûd dat elkenien it ferstean
koe. De opmerking waard in pear kear werhelle. It begûn de man
yn kwestje te ferfelen. Hy gie oerein, rûn nei Ko van Dijk ta en
sei: “Jo binne in grut akteur, mar in ûnoangenaam minske en dêr
is myn dochter it mei iens.” Sa binne der mear anekdoates dy’t
miskien nochris opskreaun wurde troch in betûft sjoernalist. De
man op keamer 20 bygelyks dy’t yn de tean knypt wurde moast
de bearenburch fan pake oane. foto jan kalma.
24

25
om wekker te wurden. Fansels waard der in kear yn de ferkearde
tean knypt. De gast dy’t fan de hûnebrokken dêr’t er fertsjintwurdiger
yn wie, iet om de ûnkosten foar iterij út te sparjen. Heit
Boelens hie in geweldich gefoel foar humor dat dy gie yn in soad
fratsen fan syn gasten mei. Sa waarden him op syn syn jierdei
geraniums oanbean dy’t út de blombakken fan De Klanderij plukt
wiene. Dikke Boelens, sa’t de oanfurdige bijnamme wie fan âlde
Boelens, naam se yn tank oan. De oare deis hat Boelens junior se
wer werom yn de bak sette moatten. Dat seach in plysje dy’t yn
De Pauw om útlis frege. Hy soe prosesferbaal meitsje mar nei’t er
wat vieux mei kofje krigen hie en op gebak traktearre waard
fanwege de jierdei, gie dat oer. Of de fertsjintwurdiger dy’t fan
âlde Boelens út ’e gek altyd dokter neamd waard. Hy krige in
kear in klap fan in froulike gast omdat er yn in situaasje dy’t dêr
om frege gjin befalling dwaan woe.
sybe sybesma
Allegearre aardich, mar it giet my fral om Sybe Sybesma. “De
man moast net te folle treprinne, dêrom hie er in keamer op de
earste ferdjipping,” seit Boelens as er my de keamer wiist. Keamer
15 of keamer 18. Meast hie er keamer 18.
“Ik wol se beide ha,” sis ik, “dan kin ik de earste helt fan de
nacht op keamer 15 en de twadde helt nei keamer 18.” It wurdt
keamer 18. It is al wer 17 jier ferlyn dat Sybe weirekke. Jierrenlang
sieten wy op freedtemiddei doe’t De Kroan de doarren sluten
hie yn De Pauw. Fenno Schouwstra, Jildert Sudema, Sybe en ik,
ûnder oaren. Wat letter kaam Yme Kuiper der by, soms Gerrit-Jan
Zwier, Durk van der Schaaf, Jacques van Gent en faak skode der
wol ien oan, in passant of in oarenien. Fiif oere wie de uterste
tiid. Wie ik letter, dan belle er op. “Wêr bliuwste?” Dan klonk
der suver wat fan in ferwyt yn syn stim. Dit wie sa groeid, jo
bleaune net samar wei. Aanst sit hjir ûnder in Grand Café. Boppe
komme apparteminten foar studinten. Fan De Pauw sil neat mear
oer wêze. De man dy’t in pear fan de moaiste gedichten fan de
Fryske poëzij skreaun hat en ik binne wer eefkes op dizze keamer
by elkoar.
Eis heauton. Oostburg, 7 jannewaris 1975.
“Wachtsje mar, ienris komst’ dyselme tsjin, / de wiere gonger
fan dyn libbensrin, / in frjemd, dy neier as dyn allerneiste:/
kroantsjûge fan in libbenslang fersin!”
Mar fral syn passyfers, want sa soe ik it neame wolle, syn
‘Etude 2’:
de lêste treast: in moarnske sigaret
deawurge eagen dy’t net sliepe koene
en tinzen: mei gjin inkel lot fersoene...
– it daget al, en it is fierste let.
men lit jin net fan wanen mear betsjoene
dronken demoanen dûnsje in âld ferlet;
de lêste treast: ien moarnske sigaret,
reekslierten dy’t gjin stalte winne woene.
en yn ’e keamer spoeket wyld fenyn,
de muorren wurde swart, de boeken lêstich:
myn hertsear is oan ’e ein, en sûnder fêstichheid
swalkje ik tenei myn nachten yn.
ik hold fan dy, en do begearst’ my net –
ien lêste treast: in moarnske sigaret.
de Moanne numer 6 july 2003
Ik kin dat fers net sûnder ûntroering lêze. Komt it omdat ik
Sybe sa goed kend ha? Hy plichte my syn fersen foar te lêzen lyk
De man dy’t in pear fan de moaiste gedichten fan de Fryske poëzij skreaun hat en ik
binne wer eefkes op dizze keamer by elkoar.
as er dat safolle oaren die. Nei’t er dit makke hie, ha ik him faak
frege om it foar te dragen. Dat wiene bysûndere mominten.
Eagenblikken dy’t my in assosjaasje jouwe mei it skilderij fan him
fan Sjoerd de Vries.
Passy, skreau ik, en ik realisearje my dat dat wurd ek as
hertstocht opfette wurde kin.. Dêrom is dit fers in passyliet.
Keamer 18, de keamer fan Sybe. Bysûnder hjir fannacht te
sliepen. Sa’t it bysûnder wie yn Korinte, yn Karthago, yn
Jerusalem om alderlei ferskillige reden, mar mei in mienskiplike
ûndergrûn: op in plak te wêzen dêr’t ien wie dy’t in hiel bysûndere
betsjutting foar jo hat of in grutte rol yn jo libben spile
hat.
“Dat wie wat,” seit Boelens, “Sybesma hie altyd keamer 18,
mar dy wie beset doe krige er keamer 15, mar dat wie er fergetten
dat hy gie nei keamer 18 en klaaide him by it skimerlampke út.
Hy gie op ’e râne fan it bêd sitten. ‘Kom derby’, klonk it ûnder
de tekkens wei en de gast sloech noegjend de tekkens iepen.
Oerstjoer kaam Sybesma wer ûnder,” fertelt Boelens. Sa binne der
wol mear foarfallen te neamen. “No moat ik moarn preekje en
bin ik godferdomme myn preek kwyt”, raasde Sybesma in kear
troch de saak dêr’t krekt in grifformearde frouljusploech siet te
konferearen. “Wat is dat foar dûmny, Boelens?” fregen de froulju
kjel.
“Yn ’e Kroan dronk er jenever, yn ’e Pauw bier”, giet Boelens
fierder. “Wy mongen syn bier mei spa , as er in pear op hie, en
brochten it noait tagelyk mei oare want it wie wat ljochter en dat
seach er fuort. Dan sei er tsjin my oan ’e ein fan ’e jûn: ‘Wat is
dit in pracht tinte. Ik wurd net dronken en it is noch goedkeap
ek.’ Ik berekkene de spa net”, seit Boelens. “Och ja, dy man hie it
ek net rom. Ik sei in kear tsjin him: doch de jas dochs ticht,
menear Sybesma, it is roetkâld. ‘Dat wol net,’ sei er, ‘de knopen
binne der ôf.’”

“Wolst aanst trouwens ek in Ternaarder Beerenburg fan pake
Oane”, freget er. Wer ûnder wiist er my de fjouwerhûndert jier
âlde stiennen kanonskûgel oan dy’t oait yn de fundearring fan De
Pauw opgroeven is. “Wy ha hjir achtentweintich keamers en
sechtich bêden”, seit er. As muorren prate koene dan... ja dan.
“De sfear is noch altyd smûk troch de ynrjochting. “Hoe neamst
dizze styl?”, freegje ik. “Gewoan húskeamerstyl. Wy ha in hûn,
Barras, in bokser, der is in kat, foarhinne wiene de bern der noch
by. Wat fûgeltsjes, tegeltsjes oan ’e muorren, aardige skilderijen,
alles is skildere yn rêstige kleuren. Ja dan krijst soks.” It is aardich
let wurden. “Do soest noch in Ternaarder Beerenburg fan my
hawwe.” Hy rint nei de taap en komt mei yndie in tige krûdige
smaakfolle Beerenburg mei iis werom. “Fan pake Oane en beppe
Banning”, seit er. “Noch famylje fan dy professor Banning.” Ik
drink him op, ha fuort sin oan in twadden, mar hâld my yn.
Moarn is der wer in dei. It is healwei ienen. It hat moai west ik
gean op bêd. Wy fûstkje, Boelens en ik, want moarntemoarn hat
de frou tsjinst. Sels sit er frijwol alle jûnen oan healwei twaen ta te
wachtsjen oft der noch folk komt.
Foar it sliepen lês ik in preek fan Meister Eckhart. It is nûmer
32 yn in fertaling fan Cor Jellema. Hy is foarlêzen by de
routsjinst fan Jellema op 24 maart 2003. It is in helder eksposee
oer it ûnsisbere. Dat mystyk sa wiskundich wêze kin, hat my
ferwûndere doe’t ik nei de preek harke. Thús hie ik al in pear
fersen fan Sybe lêzen. Dêrom no dit mar. Bûten klinke stimmen,
auto’s tuterje en lûke op. De keamer sjoch út op ’e Baljeestrjitte
en is rom twapersoans. Yn gjin jierren ha ik net sa mei Sybe
dwaande west. It is as lústerje de muorren de rigels fan ‘Etude 2’
en ferkringe se de lûden fan bûten nei de eftergrûn.
gjin slieppakhús
De oare moarns stiet der in treflike moarnsbrogge klear, mei in
oerfloed oan belech. De antike blauwe tegeltsjes fan de âlde skou
binne der al út brutsen. Noch tsien dagen en De Pauw is ticht. As
ik ôfrekkenje wol mei frou Boelens mei ik neat betelje. Sa ha
Boelens en de frou dat betocht. Wêr yn de hoareka makkest soks
mei? Ik meitsje wat beswierenen, mar nee... Op it stasjon helje ik
in moai bosk blommen. Op it kaartsje skriuw ik: “Tige tank. It
hat skoan foldien. In goede neisimmer tawinske. Dy ha jim grif
fertsjinne nei in libben fan krewearjen en hurd bodzjen, hertlike
groetnis, Willem Abma.” “Freeslik,” seit se, “fan alles nei neat.”
Nee, sy hoegde net mei de wurge fuotten yn in tobke mei lij
wetter lykas beide skoanâlden alle jûnen diene. “As wy mar net yn
in gat falle. In famyljehotel is wat oars as in slieppakhús. Wêr
moatte de minsken fan de Waadeilannen no hinne, wêr de lytse
man mei de platte beurs?” Yn De Pauw sieten gjin jildwolven,
safolle is yn ’e rin fan de jierren wol dúdlik wurden. Men waard
der altyd poerbêst behannele. Dat is De Pauw ek. Hulde!
hotel de pauw
Al is it sizzen: muorren prate net
Bliuw eefkes stean en harkje nei ’t ferhaal
Dat gasten dogge yn har eigen taal:
Oan Mohammed of God in lang gebed
Leafdesgeien de jubel fan it lok
In lûde weeklacht om it eigen lot
In hinnekommen hie hjir jong en âld
Fan waadeilân of d’ oare kant de wrâld
In slokje makke alleman gelyk
Op lette jûn wie ek de earme ryk
Bliuw stean in tel tink oan hotel De Pauw
Hjir buorken Oane Boelens en de frou
Hark hoe’t wjerklinkt it fers ‘Etude 2’
Fan Fryslâns dichter Sybe Sybesma
Willem Abma
26

27
In de herfst van 1978 ontmoetten Sybe Sybesma en ik elkaar voor
het eerst in hotel de Kroon. Ik had er, alvorens naar Friesland te
verhuizen na mijn benoeming tot directeur van de Provinciale
Bibliotheek, een tijdelijk onderkomen gevonden, terwijl Sybe er,
zoals hij zelf zei, “des avonds zijn besognes des levens na gedane
arbeid placht te ordenen, te verwerken ofwel soms ook alcoholisch
te laten vervluchtigen.” Hij had graag een welwillend
doch kritisch gehoor, merkte ik al gauw, dus ik heb toen, na
iedere maaltijd, waarbij mijn bestellingen over de hoofden van de
aanwezige gasten luid galmend door het etablissement aan de
keuken werden doorgegeven, bij hem aan de stamtafel aanschuivend,
al dat ordenen en verwerken op bescheiden wijze in
redelijke banen geleid. Dit betekende dat mijn deelname vooral
bestond uit luisteren en soms te doen alsof. Bij Sybe mocht je
maar hoefde je nooit zo heel erg veel te zeggen. Mijn participatie
in de alcoholische vervluchtiging had wat meer volume en die
hield dus, zij het met moeite, min of meer gelijk tred met zijn
inname.
En toen was De Kroon plotseling verdwenen. Corona exit, zei
Sybe, de classicus. Zeker, De Pauw mocht er zijn, die was behaaglijk
en kleurrijk, en de gesprekken daar zouden weer gauw
genoeg de juiste toon treffen, maar toch… We hadden inmiddels
elkaar niet echt uit het oog verloren, integendeel. Toen de rest van
mijn gezin zich bij mij voegde in het lieflijke Goutum, waren de
gelagkamerontmoetingen weliswaar wat spaarzamer geworden,
maar tegelijkertijd waren we wèl met elkaar in correspondentie
getreden. De band die tussen ons was ontstaan bleef daardoor
intact.
De gedwongen gang naar Hotel, Café, Restaurant De Pauw
bracht op bijzondere wijze een hernieuwd en regelmatig ontmoeten
met zich mee. Niet alleen had Sybe er weer een bijna
dagelijkse stek gevonden – hij was al snel tot de overtuiging
gekomen dat de gesprekken ook daar in die gemoedelijke, ietwat
bruine sfeer echt konden gedijen en de alcohol er even goed tot
zijn recht kwam als in De Kroon – maar ook de regelmatige
bijeenkomsten van het in alle betekenissen van het woord geestrijke
genootschap Societas Sine Nomine vonden er inmiddels
plaats. Sybe was er lid ofwel ‘Genoot’ van. Toen mij begin 1980
dan ook een uitnodiging bereikte om lid van die club te worden,
vermoedde ik dat dit op aanbeveling van Sybe was. Kennelijk
vond hij mijn lidmaatschap na opgedane ervaringen in De Kroon
de moeite van de voordracht waard. Hij was in die tijd bovendien
secretaris en dus belangrijk. Zijn functie oefende hij op de hem
eigen overdonderende wijze uit, luidkeels zijn aanwijzingen
plaatsend als het programma ter sprake kwam of in bloemrijke
de Moanne numer 6 july 2003
Sybe Sybesma en De Pauw
jacques van gent
sybe sybesma aan het werk in de pauw, november 1984. foto
henk kuiper, argyf tresoar.
stijl schrijvend waar het de richtlijnen in zijn convocaten betrof.
Ikzelf, gewend om met roerige vergaderingen om te gaan, kreeg al
na een paar bijeenkomsten op basis van mijn door allen erkende
autoriteit de leiding van het vaak wanordelijke, tot dan toe op
gemoedelijke wijze door Yme Kuiper voorgezeten gezelschap en
zelfs voordat ik mijn eerste voordracht had gehouden bestuurde ik
met strenge doch rechtvaardige hand de vaak onstuimige bijeenkomsten.
De leden, maar vooral Kuiper, vonden het allemaal wel
goed zo.
De Pauw had iets dat De Kroon niet had. Na zovele jaren zijn
veel details uit mijn geheugen verdwenen, maar het allegaartje aan
vreemde en angstaanjagende parafernalia waar je langs moest
lopen om bij de stamtafel te komen ontbrak in De Kroon, voor
zover ik me herinner. In de Pauw was het gedeelte waar de eetzaal
zich bevond bovendien gescheiden van het restaurant (met stamtafel)
door een trap naar de eerste verdieping waaronder zich een
telefooncel en de toiletten bevonden. De soms penetrante
‘fragrance flatulente’ die rond het trappenhuis hing, maar waaraan
niemand zich scheen te storen zorgde voor duidelijkheid in de
‘bewegwijzering’. Ter linkerzijde van dit reukgordijn kon men een
maaltijd nuttigen, ter rechterzijde kon men drinken, desnoods
met een uitsmijter of zo.
En dáár ook kon men Sybe ontmoeten, die als een wat slordige
en soms morsige vorst zijn plaats aan tafel had ingenomen,
vrijwel iedere avond omringd door een volkje van uiteenlopende

aard. Het maakte Sybe niet uit wie aanschoof, iedereen was
welkom. Elk onderwerp van gesprek was hem bovendien even lief,
en altijd weer was hij in staat het besprokene te becommentariëren
in het licht van de klassieke oudheid. In dat opzicht had
hij wel iets weg van die andere beroemde Fries, Titus Brandsma,
die weliswaar Sybes stemgeluid ontbeerde en zeker geen liefhebber
van het geestrijk vocht was, maar die volgens Godfried Bomans in
staat was om elke discussie in een ander licht, namelijk het licht
van de eeuwigheid te zien. Deze vaak verrassende wijze van
inbreng in het gesprek bezorgde de aanwezigen de nodige
schroom om eigen gezichtspunten naar voren te brengen, tenzij
men niet het vermogen had het belang van Sybes oraties naar
waarde te schatten en zijn wijsheden bleef interrumperen. Op
zulke momenten was Sybe op zijn best. De leraar kwam dan als
vanouds in hem naar boven. Wetenschap was voor hem geen vast,
onveranderlijk gegeven. Wetenschap was ‘weten in wording’. Het
was wetenschap in beweging en dat betekende vorming, verrijking
van kennis, vergroting van inzicht. En dus onderwees hij met
volle overtuiging en altijd met stemverheffing volgens de regels
van de klassieke retorica zijn aandachtig gehoor. Zijn ontboezemingen
werden al naar gelang de avond vorderde en de
streepjes op zijn consumptienota’s toenamen van ontzagwekkende,
bijna kosmologische grootsheid. Even zo gemakkelijk
als hij belangrijke gebeurtenissen en personen uit de geschiedenis
van de Friese taal en cultuur diepgaand analyseerde (of dat nu
Alma Tadema was, de Elf Stedentochten, Obe Postma, Gerben
Abma, of Gysbert Japix, dat maakte niet uit), becommentarieerde
hij de wijde wereld buiten Friesland (literatuurwetenschap,
filosofie, Roland Holst, Ginzburg, Georges Sorel, noem maar op).
Zijn geliefde klassieke schrijvers en denkers fungeerden daarbij
steeds als inspirerende voorbeelden op de achtergrond. Met
sonore stem Parmenides of Lucretius, Aristophanes of Cicero
citerend deed hij zijn gehoor als het ware in de schoolbanken
terugkeren. De stamtafel werd zijn lezenaar, zij het van een
merkwaardig Perzisch tapijt voorzien. Zijn krijtje was de pen
waarmee hij terloops ook gelegenheidsgedichten schreef voor wie
aangeschoven zat, zijn bierglas werd een aanwijsstok waarmee hij
kabbalistische figuren in de lucht tekende. Hij had zijn eigen
zetel, zorgvuldig door herbergier Boelens voor hem apart gezet,
waar trouwens sowieso geen sterveling in durfde plaats te nemen.
Tijdens de bijeenkomsten van het Sine Nomine Genootschap
(tegenwoordig Sine Nubilo) nam hij opgewekt, maar toch met
enige pijn in het hart tijdelijk afscheid van zijn geliefde plaats aan
de praattafel en begaf hij zich naar de linkerzijde van het
bedwelmende trappenhuis waar de leden, nadat de laatste
logementgast zijn avondmaal genuttigd had, tafels en stoelen
aaneenschoven ter voorbereiding van de bijeenkomst. Daar, in het
halfdonker van de romantisch, dus met weinig lampen verlichte
eetzaal leefde hij echter weer snel op, omgeven als hij zich voelde
door gelijken van geest, boven wie hij weliswaar uittorende, maar
die hem desondanks allen even lief waren. Hij genoot van de
voordrachten van de anderen en voorzag ze van onverwachtse
terzijdes, met graagte gaf hij bestellingen door voor weer een
volgend rondje en met nog meer genoegen nam hij deel aan de
discussie die volgde op elke lezing die meestal uitmondde in een
hoekje van De Pauw, ergens tussen veel varens en andere enge
planten, waar de gemoederen nog hoog konden oplopen. Intussen
concipieerde hij met veel zwier zijn volgende convocaat, zoals
gewoonlijk aanvangend met een krachtig “Lectoribus Salutem!”
Het gezelschap is het enige in de wereld dat zijn tweede
lustrum vierde bij zijn achtjarig bestaan. Het werd een gedenkwaardige
bijeenkomst daar in De Pauw. De tafeldialogen waren
Wetenschap was voor hem geen vast, onveranderlijk gegeven.
Wetenschap was ‘weten in wording’.
mede dank zij Sybes volumineuze bijdragen van hoog bijna
Platoons niveau en de garnering bestaande uit voedsel en drank
was door de goede zorgen van de eigenaar van het etablissement
daaraan gelijk. Sybe, voor de gelegenheid in jacquet gestoken,
schitterde als nooit tevoren en hij declameerde regelmatig zijn nog
in bewerking zijnde of zojuist gereedgekomen Catullus vertalingen
met luide stem voor een verbijsterd en ontroerd gehoor.
Menig lid snelde daarna naar de balsemieke telefooncel om het
‘Vivamus, mea Lesbia, atque amemus’ van de dichter, nu zo
begrijpelijk door Sybe vertaald, aan uit hun slaap gerukte echtgenotes
of vriendinnen voor te dragen en de vele duizenden
kussen (‘da mi basia mille, dein mille altera’) ook voor zichzelf op
te eisen. Begrijpelijkerwijs, gezien het uur en de afstand waarop
zulks geschiedde met weinig succes. De poorten van De Pauw
werden die nacht laat gesloten.
Sybe en De Pauw of De Pauw en Sybe, wat maakt het nog
uit? De onafscheidelijken raakten gescheiden toen Sybe in 1986
zich meldde op de Olympus in gene wereld om zich eeuwig te
mogen laven aan de wijsheden van zijn geliefde klassieke goden
en helden. Zijn stoel, inmiddels van koperen inscriptie ter nagedachtenis
voorzien bleef achter, zoals De Pauw. En nu verdwijnt
ook dit laatste ijkpunt van sfeer en van vrienden in een kring.
Sybe zou zeggen dat het nu eenmaal het lot van alle gloria mundi
is. ‘De heugenis giet suver ek toloar, men mimert nei: hwat stelde
it eink foar?’ Maar in dit geval zou ik het niet met hem eens zijn
en antwoorden: een heleboel, Sybe, een heleboel.
28

29
Menear Boelens
baukje wytsma
‘Meiske wat hewwe jou mooie ogen’ sei de hotelier steefêst as wy
ien foar ien ús plak ynnamen by de tafel, altyd lofts fan de
foardoar, yn hotel De Pauw foar ús Strikelgearkomste fan alle
moannen. Al fier de fjirtich foarby, fielde ik my dochs noch
ferlegen. Menear Boelens sels ek, dat seach ik oan syn eagen,
want hy hie oars noait fan dat ôfwaaide praat, want hy wie yn
funksje. Mei de soargeleaze swierichheid fan in krekt wat te
dikke dûnser skikte er sûnder kantroeren it glêswurk teplak. En
dat foel net ta, want de Strikelploech kaam meast op folle
sterkte, dat de romte op en om de tafel wie de krappe kant it
neist. It wiene moaie tiden, want elk libbe noch: Cor(k)
Hoekstra, Frâns Holwerda, Rink van der Velde, Hylkje Goïnga.
Utsein Hylkje (goed foar in potsje tee) mochten wy allegear wol
in slokje, soms wiene de glêzen earder leech as fol en de ferhalen
oer alles wat mar op ien of oare wize mei Fryslân en de Friezen
te krijen hiene, wiene al gau net fan de loft dy’t stiif stie fan
sigarereek. Dy jûnen yn De Pauw wiene my dierber, it hearde
jierrenlang by it libben as iten en drinken, wy wiene dêr om
samar te sizzen ‘kind aan huis’. Eins wie dat ek net sa
ferwûnderlik. Hotel De Pauw fielde ommers as in fertroude
húskeamer, lekker alles altyd op itselde plak, de kachel wat te
waarm, de hûn fan Boelens dy’t achteleas tusken de stuollen
omrûn, it koperguod, de fûgelkoaikes, wat planten tusken de
swiere brune meubels dêr’t elk him op syn eigen wize op
deljoech. Yn De Pauw hie de tiid de tiid. Boelens of menear
Boelens (wy seine noait fan Anne) soarge tradisjoneel jûns let
foar tsiisplankjes en bitterballen, ek neffens tradysje altyd
keurich op bestelling fan ponghâlder Douwe Kootstra. Soms
waard Boelens yn it Strikelpetear behelle, hy prate mei, harke en
lake wat, mar bewarre altyd de nedige beropsmjittige distânsje.
In sjarmante en markante minskeman dy’t mei ûnfryske graasje
syn wurk die. Wat my oanbelanget is sûnder him De Pauw
passee, mar ‘Lang libje de Pauwekening!’
retoer
ien kear noch springskâns
nei de fierte, it lêste plak
om twivelriedich oan it plús
te plôkjen, ferlegen mei de blommen
foar it nijste boek; âld hout dat kreaket,
brún, bier en slim fersleine lucht
blau fan ’e reek
paublau
dêr is it rûzich; dan trillet
it izer tsjin ’e raljes, troch it rút,
hast breinbrek troch de holle
en skokjes fan petear, los
fan ferbân, sjitte by
fragminten fan gesichten lâns
dan hammerje
de lûden fan ’e thústaal nei
en bine har oan bylden; dan
pylkje dy sensaasjes mei
giselfeart en hymjend oer it spoar:
teloar, teloar
poezy
margryt poortstra
de Moanne numer 6 july 2003

Houtsjes en members
yn De Pauw henk
It ferdwinen fan De Pauw betsjut dat gâns ploechjes en klubkes
nei in oar gaadlik ûnderkommen sykje moatte. En dat jildt
benammen in triumviraat dat – tajûn – yn de lêste achttjin jier
noch mar trije kear gear west hat mar dochs ûnferbreklik mei dat
hoareka-bedriuw ferbûn is. Ik doel op it selsbeneamde ad-hoctrijetal
dat sûnt 1985 allinnich nei in Alvestêdetocht gearkommen
is om in dielnimmer dy’t it earst op ‘houtsjes’ oer de einstreek op
de Bonkefeart kommen wie yn it sintsje te setten. Dat barde op in
feestlik gearkommen yn De Pauw, dêr’t him de ‘Ere Prijs Houten
Schaats’ (in earebeker) oerlange waard en ek noch in slûf mei in
jildbedrach. Boppedat waard syn namme grifke yn in mânsk
fersilvere boerd dat yn De Pauw te pronk stean bleau (sjoch
yllustraasje op achterkant omslach).
Wêrom dat allegearre perfoarst yn De Pauw? Om’t eigenerútbater
Anne Boelens hearde by it trijetal, dat fierder bestie út de
sjoernalist Jildert Sudema en syn kollega Henk van der Meulen.
Boelens wie teffens de haad-sponsor fan dat barren troch de
kosten fan beker en boerd foar syn rekken te nimmen, en ek noch
rynsk foar hapkes en drankjes te soargjen. Sa koe it jild fan in tal
oare sponsors alhiel oan de priiswinner taparte wurde en bleau der
neat oan de strykstôk hingjen.
Trije kear is de priis yn De Pauw útrikt: yn 1985 oan de
feehâlder Olchert Marra fan Aldebiltdyk, yn 1986 oan de boufakker
Sybe Laversma fan Mûnein en yn 1997 oan de keunstner
Ids Willemsma fan Hallum. Alle trije koene se tûzenen riders op
noaren it haklear fan har houtsjes sjen litte. Moaier bewiis dat de
houten reed duorjende wearde hat foar tochtriders kin men jin
net winskje.
De mediagekte dy’t yn de oanrin ta in Alvestêdetocht plichtet
út te brekken, is fansels ek de Ere Prijs Houten Schaats net
foarbygien. Fral yn 1997 is omraak troch radio en tv frege nei it
wêrom fan de priis. Jildert Sudema (dy’t it idee fan de priis as in
‘opstiging’ betitele hat) wie doe al slim siik, mar hy hat de
priisútrikking gelokkich noch al bywenje kind.
Yn de takomst sil de útrikking fan de Ere Prijs Houten
Schaats dus net mear yn De Pauw kinne. Mar der is sûnder mis
wol in oar gaadlik plak yn de Ljouwerter hoarekawrâld. En der sil
grif ek altyd in ‘útfierend triumviraat’ te finen wêze. Benammen
ûnder de ‘members’ fan ‘The Amicitia Memorial Dinner Movement’.
Dy dinner-movement – de namme is oernommen út in
advertinsje yn The Times – is in fuortsetting fan de sneontemoarnske
stam-, lês-, praat-, buorrel- en rabberstafel yn it yn
1966 ôfbrutsen Ljouwerter hotel-restaurant Amicitia, it bekende
pied-à-terre fan Havank, foar wa’t de movement-members by it
van der meulen
jildert sudema (r.) en eabele jongsma mei sybe sybesma (l.)
oan de stamtafel yn de pauw, novimber 1984.
foto henk kuiper. argyf tresoar.
iten ek noch altyd in stoel frijhâlde. Sûnt de sloop fan Amicitia
komme de members alle jierren op in sneon yn desimber gear
foar it opheljen fan dierbere oantinkens, foar in sûpke en foar in
út stamppot besteand diner. Yn it earstoan yn ûnder oare De
Klanderij (ek al ôfbrutsen) en De Kroon (dat ta in notariskantoar
ferwurden is) en de lêste jierren yn De Pauw. It fuortbestean fan
de dinner-movement is lykwols fersekere, want al binne der fan it
hjoeddeiske selskip noch mar trije members dy’t sels yn Amicitia
oan de stamtafel sitten hawwe, koöptaasje soarget altyd foar nije
members mei as talittingskritearium it foutleas staverjen fan it
wurd Amicitia en in fleurich sin. Men hat ek al in oar
ûnderkommen fûn en wol yn it ferneamde brune kafee De
Ossekop. En de kâns dat de Ere Prijs Houten Schaats dêr yn de
takomst ek útrikt wurde sil, is dus alhiel net tinkbyldich.
30

31
El Pavo Real
Soa, dus Boelens houwt der met op. Nou, sonde. Weer un stap
inne geskiedenis. In ut Stasjonsketier is er eins de man, dy’t un
direkte line het met Sip Castelein en miskien ûk wel met
Mensonides fannut Oranje Hotel. Dat lykt mij nou un goed
ferhaal: Pauw en Oranje. Mar dat mutte anderen mar útsûke.
Ik kreech begin jaren ’70 met ’em te doen, toen’t ik inne tyd
fanne POW WOW’s begon met bútenlanse artysten naar Liwwadden
te halen. Wij dachten toen dat wij hippies waren en wij
waren teugen Ut Systeem, dat, wúden dy mensen slape, dan must
dat a. hast fegees en b. hippie-friendelik weze. Nou, dan wadder
mar een: De Pauw.
Boelens is un friend fannut hele mènsdom. Iedereen mag
derin, as jou mar un bitsje oké binne. Ut muzikantefolk het der
in dy dettich jaar altyd op út weest om apat foor de dach te
kommen. En noch inne jaren ’90 sei Boelens dan: “Dy mènsen
fan jou, Cuperus, se sien der nyt út, mar se binne hatstikke
fetsoenlik”, suks op un toan at hij dat erges wel un bitsje un
merakel fon.
Een keer mut der toch wat gebeurd weze. Later hoorden wij,
dat Ferre Grignard, in dy tyd un bekend folk- en skifflesanger út
Antwerpen, nou allang doad, met syn hele bend úte Pauw set was.
“Kamermeisje aangerand”, sei de bron. Nou, ‘den Ferre’ ston
mear bekend om ut innimmen fan feul fan alles wat te smoken en
te súpen was, dan om spul met froufolk, en, binne der wel oait
kamermeiskes weest inne Pauw? Uk un fraach foor de wetenskap,
lykt mij.
Inne Hippo-tyd, eind jaren ’70, waren wij feself ûk klant bij
de Pauw, mar toen mochten wij gyn hadde muzyk make, dat wij
waren ut beste folkpoadium boven Apeldoorn, dat gyn punkers
en su. En wattur kwam, Engelsen, Ieren en Fransen (Bretonnen),
dat waren allegaar hatstikke fetsoenlike en onbespoaten types.
Carla Bogaards oer De Pauw
Wat sei?
“Als er iets literairs in Leeuwarden te doen is, logeren veel
schrijvers in De Pauw. Dat komt ook wel door de bijzondere
mensen. Ze vinden daar niet gauw iets gek. Wil je ’s ochtends een
gehaktbal? Dan krijg je die.
Leeuwarden is een heel mooie stad, met prachtige
architectuur. Ik herinner me een schitterende winterdag, het
sjoerd cuperus
de Moanne numer 6 july 2003
Mette Ooievaar inne jaren ’80 en ’90 hadden wij faak Amerikanen
út ut Súden of fanne Westkust inne Pauw. Om se dan un
bitsje inne stemming te brengen sei ik altyd: “This here is Real
Old Dutch.” En soms ging dat derin. Dan hadden je su’n jonge
út San Diego of Seattle, dy sat daar wat sweverich om ’em heen te
kyken – want se musten allemaal wel eerst naar de koffysjop – en
dy sei: “Wow man, this place is really talking history.”
Mar we kregen later ûk wel es un klacht deur Mojo fan
goedens dy’t wat sterren meer wend waren en dan was ut: “Hoe
kon je ze dáár nou onderbrengen?” Een fan sukke bonken, ik
meen út Texas, sei teugen mij met fúle ogen: “The goddam joint
hasn’ even got an elevator.” Gyn lift = gyn hotel fon disse seun
fan Sam Houston.
Boelens was as un fader foor dy lui. Ut gyng su: bendsje
bouwt op, in Romein of inne Brouwershoeck, speule, uur of
twaalf, half een, afbreke, wat mette meiden ouwehoere, en dan
wúden se noch wat en dan musten se al naar ut hotel , want half
twee wadde ‘curfew’. Sleutels met wadder nyt bij inne Pauw.
“Nou, twee uur”, sei Boelens dan. En dan satty te wachten tot se
kwamen.
Inne jaren ’90 hadden we ûk noch de bútenlanse stazjèrs:
Spanjerds, Italjanen, Fransen. Jonges en meiskes, dy’t wachte
musten tot ut gastgesin der klaar foor was. Kultuerfeskillen en
misfestanden, mar da’s wel leuk, achteraf. Ik sú sêgge dat ik in dy
30 jaar toch wel so’n 300 kames bij Boelens huurd hè.
En ut is hatstikke sneu datte Pauw nyt feddergaat. Want nou
hè’k krekt weer un klusje fan un kamer of -tich. Boelens laat un
gat. Teugenwoadich bin’ ut allegaar ketes en hotello’s en
kompjûters en deupjès. En daar kenne jou niks met. Sukken as
Boelens, dy komme der noait weer.
vroor. Het licht werd prachtig weerkaatst door de moderne
gebouwen. Als dichter ben je daar overgevoelig voor.
Eigenlijk logeer ik niet vaak in een hotel, hooguit voor mijn
werk. Een lekker bed en een schone kamer vind ik het
belangrijkste. Natuurlijk ook dat de mensen aardig zijn. Dat je,
als je je opeens eenzaam voelt, even een praatje kunt maken.
Zoals in De Pauw dus.”
Het Parool, woensdag 6 februari 2002

Sybe,
Sorel en De Pauw yme
Ruim twintig jaar lang kwam in hotel De Pauw een gezelschap bij
elkaar dat zich bij gelegenheid tooide met de naam SSN. Het was
de dichter-classicus Sybe Sybesma geweest die, als secretaris van
dit herengezelschap, de aanduiding SSN had gelanceerd: Societas
Sine Nomine. Toch is de benaming SSN nooit echt populair
geworden onder de leden. Zij zelf gebruikten veel liever een term
als ‘het Pauw-genootschap’. Buitenstaanders hadden het – tot aan
zijn overlijden in 1986 – steevast over ‘de club van Sybe’. De term
‘herengezelschap’ verdient hier trouwens enige toelichting. De
club was ooit, in 1974, te Heerenveen opgericht, niet door heren
maar door studenten, als een soort dispuut. Enkele jaren later
werd besloten voortaan in Leeuwarden bijeen te komen. De
keuze viel op hotel De Kroon. Volgens Sybe Sybesma was deze
uitspanning uitermate geschikt als nieuw onderkomen voor de
club. Na een eerste bijeenkomst in De Kroon op de langste dag
van 1976 dachten de overige leden daar precies zo over. Nog
diezelfde nacht kreeg het gezelschap een nieuwe secretaris: Sybe.
De stemming van toen is aardig getroffen in een kwatrijn van
Sybe zelf: ‘Verdwaasd door ’t silhouet van avondlijke bomen, /
Verdonkerd in de mist op een verlaten plein, / laat ik me wiegen
op wat nutteloze dromen / en ik ontzeg de zon het recht, terug te
komen …’
Nog in de Heerenveense periode had Sybe eens een voordracht
in de club gehouden. Over Griekse filosofie en haar
betekenis voor de huidige wijsbegeerte. Dat was kort nadat hij
een jaar lang les had gegeven aan twee scholen te Oostburg. Toen
al viel op dat het magische en het dichterlijke Sybe meer lag dan
de koele, beschouwende analyse. In het voorjaar van 1979 sprak
secretaris Sybe – in die tijd verbonden aan het Frysk Ynstitút te
Groningen – in De Kroon over de dichter Adriaan Roland Holst.
Daarbij bepaalde hij zich alleen tot de laatste bundel van Roland
Holst: Voorlopig. Dat was een schoot in de roos. Zelden zal Sybe
in de club zo’n gewillig oor hebben gehad als die avond. Met
verve droeg hij het ene na het andere gedicht voor uit de bundel
en leverde er vervolgens enig commentaar op. De orakeltaal van
Holst raakte bij Sybe gevoelige snaren, dat was de aanwezigen
prompt duidelijk. Wie Sybes eigen bundel En marge uit 1978
erop naslaat treft daarin niet alleen een twaalfregelig ‘In memoriam
A. Roland Holst’ aan (in augustus 1976 geschreven en dat
begint met ‘Ging niet een land verloren / Rakelings nauw ontdekt
/ In streken waar ongeboren / Eeuwigheid leven wekt?’), maar
ook zijn Holst-zwangere gedicht ‘Coda’:
Gehuil van zee en winden
Uiteengeslagen ligt
Der laatste eensgezinden
Aan ’t strand de vloot, gezwicht.
Kon zij dit lot niet weren,
raakte haar niet dit wild
Omkomen? Ongestild
Moeten zij wederkeren!
kuiper
Vanzelfsprekend declameerde Sybe dit gedicht ook bij zijn lezing
over Roland Holst. Het laatste gedicht uit Voorlopig, ‘Dankwoord’,
kende Sybe uit zijn hoofd. Met veel passie droeg hij het
voor, waarbij de slotregels indruk maakten: ‘dat in de smidse van
de taal / het vuur stookt van mijn oude leven / tot aan het slot
van mijn verhaal.’
Het was een van de laatste avonden van de SSN in De Kroon.
In de club wist men dat het hotel binnenkort ging sluiten. Een
zekere melancholie begon zich al bij sommigen te manifesteren.
Wat was er dan niet mooier een dichter in eigen gelederen te
hebben die het uitzicht vanuit de serre van De Kroon had vereeuwigd
in een kwatrijn, waarvan de beginregel luidde: ‘Er was
een park met honderdduizend bloemen’. Dit was kennelijk een
pakkend beeld. Ook andere vaste gasten van de stamtafel van De
Kroon hieven deze dichtregel namelijk aan wanneer de maker
ervan, bepakt en bezakt met koffer en een aantal plastic tasjes,
omstreeks vijven de gelagkamer betrad om uit te rusten van zijn
dagelijkse beslommeringen.
In de winter van 1980 hield de SSN haar eerste bijeenkomst in
De Pauw. Opnieuw had Sybe een ambiance gevonden waarin de
leden zich weldra thuisvoelden. Een belangrijke rol speelde
daarbij de hartelijkheid waarmee de eigenaar van De Pauw, Anne
Boelens, het gezelschap binnenhaalde. De club had inmiddels ook
een nieuwe voorzitter gekregen: Jacques van Gent, directeur van
de Provinciale Bibliotheek. Met strenge hand ging deze op-en-top
heer de vergaderingen leiden. Dat was nodig, want het gezelschap
was tamelijk heterogeen geworden en de frequentie van de
bijeenkomsten steeg snel gedurende de eerste jaren in De Pauw.
Ook het feit dat de secretaris geen vaste bezigheden meer had was
debet aan dat laatste.
In maart 1983 was Sybe zelf weer aan de beurt om een lezing
32

33
georges sorel. afbeelding uit 1910. archief internationaal
instituut voor sociale geschiedenis, amsterdam
te houden. Hij had als onderwerp gekozen ‘Ideologie en politiek’,
toegelicht aan het werk van de Franse denker-publicist-socioloog
Georges Sorel (1846-1922). Zij die erbij waren zullen zich ongetwijfeld
de openingszin van de spreker nog goed herinneren.
Die was hoogst curieus en luidde als volgt: ‘Mijne heren, laat ik
maar met de tuin in huis vallen’. Vrolijkheid alom. Daarna
probeerde Sybe nog wel heel serieus toe te lichten dat Sorel ooit
als civiel ingenieur was gepromoveerd, zich vervolgens van
socialist naar syndicalist had ontwikkeld en de algemene werkstaking
(en het geweld daarbij) tot centraal leerstuk van zijn
politieke filosofie had gemaakt. Maar de vrolijke stemming bleef
die avond permanent aanwezig onder zijn gehoor.
Midden veertig was Sorel toen hij zijn baan als staatsingenieur
inwisselde voor een publicistisch bestaan. Eerder al had hij zijn
studie Le procès de Socrate gepubliceerd. Hierin hekelde hij de
figuur Socrates die hij als ondermijner en vernieler van het oude
en heerlijke Griekenland neerzette. Het thema dat de intellectuelen
wel de oude orde ondermijnen maar de moed missen om
een nieuwe te scheppen, zal hem zijn hele leven blijven intrigeren.
Vanuit een aanvankelijk socialistisch perspectief ontwikkelde
Sorel, in de woorden van zijn Nederlandse intellectuele
biograaf Jacques de Kadt, een leer gebaseerd op een psychologie
van het proletariaat. De arbeiders moeten op eigen kracht de
revolutie tot stand brengen en vervolgens de staat overnemen. In
zijn Réflexions sur la violence (1908) schilderde Sorel de algemene
werkstaking als ‘de mythe’ die de strijdlust van de arbeiders
opwekt en voort doet leven én ze moreel verheft. Alleen de
arbeiders zijn de echte producenten , de intellectuelen zijn maar
parasieten. Verder bevat Sorels werk veel kritiek op de parlementaire
democratie, die in zijn ogen vooral laf en halfslachtig is.
Volgens De Kadt zit Sorels werk vol tegenspraken, maar helemaal
een warhoofd was de man niet, vond hij ook. Was Sorel een
wegbereider voor het fascisme? Althans zijn ideeën. Volgens De
de Moanne numer 6 july 2003
Kadt (in 1938) is dat maar zeer ten dele waar. Staat en partij van
de fascist staan ver af van Sorels opvattingen over vrijheid en
moraal . Dat neemt niet weg dat vele (Italiaanse) Sorelianen later
naar het fascisme overstapten. Volgens Jan Romein, in zijn Op het
breukvlak van twee eeuwen (1967), is Sorels mengelwerk van
ideeën een cocktail die wel geproefd kan worden maar waarvan de
smaak eigenlijk niet te beschrijven valt.
Onlangs vond ik een uitvoerige brief die Sybe me in februari
1983 had geschreven vanuit Amsterdam, een maand voor zijn
Sorel-verhaal. De inhoud ervan ervaar ik nu zoveel jaar later als
een bijzondere toelichting daarop. De brief begint met een heel
verhaal over een kennis die hij had ontmoet in de stationsrestauratie
te Heerenveen. Daarna beschrijft hij zijn treinreis naar
Amsterdam. En dan komt het: “Dat ik je nu dit schrijf staat
eigenlijk in de kantlijn van mijn eigenlijke beweegreden, de pen
te hanteren. Jij zei gisteravond zoiets als: ‘Ik krijg het gevoel, dat
jij nogal gecharmeerd bent van die toch wel gevaarlijke Sorel.’
Daarop heb ik niet oneerlijk doch zijdelings gereageerd.
Inderdaad: ik ben van die in Boulogne-sur-Seine tamelijk vroeg
rentenierende weg- en waterbouwingenieur zeker gecharmeerd,
gelijk dat zonder twijfel één generatie eerder ook het geval moet
zijn geweest, én toen hij nog veel jonger was dan ik nu ben, met
wijlen mijn vader.”
Bekend is dat Sybes vader, de Friese dichter en schrijver R.P.
Sybesma, in de vooroorlogse crisisjaren van de vorige eeuw voor
het nationaal-socialisme koos. Als (jong) dichter was Sybesma een
grootheid geweest, als politicus een tragische man. Over de relatie
tussen zijn dichterschap en politiek engagement zijn door zowel
Sjoerd van der Schaaf (in zijn Skiednis fan de Fryske Biweging in
1977) als Sybes broer Geecke Sybesma (in een artikel uit 1996)
behartenswaardige dingen geschreven. Van der Schaaf heeft het
over een Knut Hamsun-in-het-klein, die verblind raakte ‘troch de
mystyk fan de soune en primitive boereminske’. De zoon wijst op
zijn vaders romantisch conservatisme, dat zich verzet tegen
modernisering in het algemeen en de industrialisering van de
landbouw in het bijzonder. Deze ontwikkelingen bedreigden de
kleine boer, de agrarische gemeenschap, het oude Fryslân. Uit
beide kenschetsen komt naar voren hoezeer R.P. Sybesma de
gevangene werd van zijn gevoelsdenken en emotionele betrokkenheid.
In diezelfde brief merkt Sybe terloops op dat zijn eigen handschrift
steeds meer “in toenemende mate – onbewust – opvallend
begint te lijken” op dat van zijn vader. Twintig jaar na dato valt
Sybes merkwaardige Sorel-lezing eindelijk voor mij geheel op zijn
plaats. ‘Is net ús libbenswei ien misbigrepen paed?’, luidt de
tweede regel van Sybes gedicht ‘In patris memoriam’, waarmee
zijn bundel En marge opent.
“Laat ik maar met de tuin in huis vallen”. Wekenlang had Sybe
zich voorbereid op zijn voordracht. Kladblokken had hij vol
geschreven over Sorels ‘philosophie morale’ en ‘les lois de la
grandeur et de la décadence’. Maar in de eerste de beste zin van
het betoog struikelde hij al. Niet dat wij genoten het merkten,
maar er was die avond nog een luisteraar aangeschoven in het
zaaltje van De Pauw om Sybe te beluisteren: zijn vader.

De praatklub
fan Sybe en ‘Lunchroom’
Teake skillet, freget my in reaksje te skriuwen op Het is niet meer
wat het nooit geweest is. In tinkboek mei “bijdragen aan 25 jaar
gedachtenwisseling in de SSN” (SSN = Societas sine nubilo, of
het wordende weten). Ik ken dat boek net, mar jou mar op. Oer
in boek falt altiten wol wat te skriuwen.
De oare deis bringt er it. Foar in tinkboek is it hiel ienfâldich,
in 125 sljochtweihinne siden mei tekst en ien foto. De stikken
binne tige ferskaat. Net allinne wat de ynhâld oanbelanget, mar
ek de foarm farieart sterk. Fan loftige foardrachten oant stevich
ûnderleine wittenskiplike referaten. De SSN, in debatingklub,
kaam in skoft yn De Pauw byinoar. De dichter Sybe Sybesma wie
skriuwer fan de SSN en in wichtige gongmakker. Syn konvokaasjes,
mei de oanhef “Lectoribus Salutem!” en eindigjend mei
“tot ziens alsdan aldaar” wienen ferneamd. Fanwege syn stimpel
op de SSN waard dy wol oantsjutten as ‘de klub fan Sybe’.
Ik lês en it docht bliken dat net alle stikken earder tsjinnen as
bydrage op de gearkomsten. Wat no krekt it doel wie fan de
gearstallers is my net dúdlik. Hokker nut dizze útjefte hawwe kin
foar net-leden is tsjuster (fan de hûndert dy’t makke binne is
noch in hânfol oer foar de leafhawwers). Mar in pear fan de
fyftjin stikken slute oan by myn ynteresses. Dy oer Jung,
spiritisme, Hermans, postmodernisme en noch in searje oare
saken, soe ik net lêze as it net moast foar dit stik. It is in boek dat
gading makket oan it etiket ‘nutteleas’. Mar dat sil wol net de
bedoeling west hawwe. Bewust nutteleaze boeken, lykas Het
Genootschap, eerste handboek voor nutteloze kennis (Jan Kuijk e.o.
1992) binne humoristysk, at se net hilarysk binne. De pear
grappige bydragen yn Het is niet meer… binne dêrfoaroer dochs
ynhâldlik serieus.
Oer de SSN en syn dingen wurde jo net folle wizer. In list fan
alle ûnderwerpen, in koart cv fan de partisipanten en in list fan
bestjoerders. “Alleen al de opsomming van onderwerpen en
sprekers leert dat de SSN veeleer een geordende anarchie is dan
een Genootschap met een Doel. (…).” Allinne Sybe Sybesma
kriget wat mear omtinken: “Met het noemen van de naam Sybe
Sybesma (1924–1986) willen we hier even stilstaan bij de man
die bijzonder veel heeft betekend voor de geschiedenis en de
continuïteit van de SSN in de jaren 1970 en 1980. Wie van de
leden zal niet een convocatie van Sybe uit die tijd hebben
bewaard? Niet alleen de opvallende, archaïserende stijl waarin hij
de uitnodiging schreef nodigde daar toe uit, maar evenzeer het
fraaie handschrift. (…) Met zijn aanstekelijk enthousiasme en niet
in het minst door de voordrachten van leden te larderen met
uitroepen als ‘meesterlijk’ en ‘geniaal’ wist Sybe velen blijvend aan
de SSN te binden. Daarenboven bezat Sybe een uitgesproken
brede belangstelling. Niet alleen lezingen op literair of historisch
gebied hadden zijn interesse, maar evenzeer die met een cultureelantropologische,
sociologische, psychoanalytische, godsdienstwetenschappelijke,
criminologische, pedagogische, theologische,
massa-psychologische of archeologische inslag.”
Wat it tinkboek foar SSN-leden en net-leden ek betsjutte mei,
foar my hat it yngeande konsekwinsjes. Teake bringt it boek,
komt yn ’e hûs, wy prate wat, ik slaan it boek iepen: in foto fan
Sybe Sybesma! Ik fertel dat ik al jierren omrin mei it plan ris in
bondeltsje gedichten fan him út te jaan. Der is, seit Teake, yndie
noch hiel wat los wurk fan him. Mar in soad is gelegenheidswurk,
net sa sterk. No ja, hy hat dochs ek hiel aparte fersen makke, lis
ik der tsjinyn. En kom opdraven mei myn favoryt, ‘Lunchroom’,
lunchroom
willem winters
as hja it is dan is hja it net mear
as hja it net is is hja it faeks dochs
it docht my sa of oars allike sear:
hja is it en hja is it dêrom nea net mear.
en dizze lunchroom dêr’t ha ’t is of net
is net mear dy fan oan’e Grote Noord
de lunchroom wie en is en bliuwt it oard
dêr’t ha it is - ha wie it ommers net?
as ik it bin dan bin ik it net mear
as ik it net bin bin ik it faeks dochs
it docht har, oft hja it is of net, net sear:
wy binne’t, as wy ‘t wiene, allang net mear.
hwat oft ik ken of wer ken, ’k wit it net
de tiid is dûm mar krekt net dûmernôch -
ien eagenblik: nou’t ik har ankels sjoch
is hja it grif en grif fierstento let ...
34

35
dat ik okkerdeis nochris brûkt ha foar myn stikje yn Uit In
Leeuwarden fan jannewaris 2003. Teake lêst it. Der sitte gâns
flaters yn, seit er. Wis net, ik haw it letter foar letter oernaam út
En Marge! Dat Sybesma op guon plakken net ‘hja’ skreau mar
‘ha’, dat hie ik altyd oansjoen foar in geniale manier om de
alteraasje fan de ik-figuer – it rint him troch! – yn it fers wer te
jaan.
Jûns krij ik in e-mail fan Teake:
“Ik ha yn 1968 op it Bogerman in healjier les hân fan Sybe
Sybesma, en ús klasse hat sûnt kontakt mei him hâlden. Hy sei ús
allegear in eksimplaar ta fan En marge. Ik krige it op 6.12.78 oer
de post, mei in kwatryn fan Sybe foaryn.Yn de tekst sels binne
allerhanne printflaters ferbettere, mei deselde fulpinne as dêr’t er
mei foaryn skreaun hat. En ja, yn ‘Lunchroom’ is trije kear ‘ha’
ferbettere yn ‘hja’. Sybe wie sels ek min te sprekken oer dy flaters,
wit ik noch, en yn 1979 ferskynde in twadde printinge (ferbettere,
nim ik oan, dy haw ik hjir net).
Mei fr gr Teake”
As dat gjin yllustraasje is fan de Sybesiaanse titel “Het is niet meer
wat het nooit geweest is.” Spitich, tige spitich.
poezy
klaas bruinsma
gastmiel
de Moanne numer 6 july 2003
Wa’t yn De Pau komt, komt grif yn ’e pronk
en wurdt optein fan wat er iet en dronk.
Want wat hja yn Biljards Grolsche Taveerne ha
is kleare nektar en ambrosia.
Hjoed sneon 16 novimber 2002
foto sake van ek

Noait standert douwe
in fikse rekken út de tiid dat de strikelredaksje it strikeljierboek
gearstalde.
De Strikelredaksje hie sûnt jierren alle moannen syn fêste sit yn in
hoeke fan it OoBeeHaa. By de ynventaris hearde de lytse ober
Jelte van Dijk dy’t de wakker drinkende, rikjende en troch elkoar
roppende Strikelgearstallers oanfielde as gjinien. Doe’t pilsmagnaat
Heineken it Oranje Bierhûs oernaam en Jelte oan de dyk
kootstra
Ik leau dat guon fan ús yn ’t earstoan
sels ‘menear Boelens’ seine. Wêrom wit
ik eins net, mar it wie wol dúdlik dat jo,
grif kwa oanklaaiïng en útstrieling, mei
in hear te dwaan hiene. Nee, it moast
wol even wenne yn hotel-restaurant De
Pauw want de redaksje fan De Strikel,
algemien kultureel moanneblêd foar
Fryslân (1958–1995), kaam út de wat
folksere sfearen fan it Oranje Bierhûs.
Foar it grutte tal nije (jongere?) lêzers
fan de Moanne sil de achtergrûn fan dy
ferhûzerij miskien earst even literêr-
histoarys ferklearre wurde moatte.
sette, gongen de Strikelders –jimmeroan beselskippe fan adviseur,
kommentator mar alderearst húskartûnist Cork – út solidariteit
mei Jelte nei De Pauw. En dat skilde gâns omset. Ik wit wêr’t ik
Ik wit wêr’t ik oer skriuw, want ik haw as Strikelpenningman hiel wat fikse rekkens lyk
strutsen. Meast ferskynde ik in mennich wiken nei de redaksjegearkomste om de
fertarrings te beteljen. Boelens gie o sa soepel om mei de terminen.
oer skriuw, want ik haw as Strikelpenningman hiel wat fikse
rekkens lyk strutsen. Meast ferskynde ik in mennich wiken nei de
36

37
redaksjegearkomste om de fertarrings te beteljen. Boelens gie o sa
soepel om mei de terminen. Ik arrivearre der ek wol ris en dan
koe de dienstdoende jongeling it rekkentsje even net fine yn ien
fan de gleskes op de planke achter de baly. Kom letter mar ris wer.
Anne Boelens – jierren haw ik syn foarnamme net iens witten –
wie by dat ôfrekkenjen in goeie gasthear. Gean even sitten. Sigaar?
Kop sop of kofje? In pypfol prate en dan tradysjegetrou in
amerijke humorfol kleie oer it anty-Pauwbelied fan de gemeente
Ljouwert.
Wy hiene dêr in moai plakje, oan dy lange tafel by it grutte
rút. Ik gie altyd sa sitten dat ik elkenien sjen koe dy’t rjochting
stêd of stasjon gie, benammen op de keapjûn wie ’t in drokte fan
belang. Wa hat dy dêr no achter op ’e fyts?! De Strikelredaksje siet
letterlik yn ’e etalaazje en is letter dan ek moai flot yn ’e útferkeap
dien. Ik soarge der wol foar dat de nije sittingsdatum altiten op ’e
tiid yn it tsjokke Boelensboekingsboek kaam te stean om’t der
folle mear Frysk-kulturele gearkommers wiene dy’t yn dat noflik
ôfskutte hoekje sitte woene.
Dêr skarrelen en roekoerden lange jierren boppe de
redaksjehollen de altiten fereale wite dokes yn harren kouwe; dy
moatte hiel wat sigarereek binnen krigen hawwe. Ik hie soms de
yndruk dat se suver wat út ’en gielens skynden. Sokke natuerlike
lûden wiene folle better te fernearen as dy fiersten te lûde rampetampmuzyk
dy’t yn oare etablisseminten de gearkomstegast it
praten meast ûnmooglik makket. Yn lettere jierren siperen de
moderne tiden in bytsje yn de Pauw troch; der kaam in televyzje
om de yn mearderheid manlike gasten de gelegenheid te jaan nei
it fuotbaljen te sjen. It folume wie sadanich dat de Strikelploech
dêr maklik boppe-út kaam.
Tige nijsgjirrich wie ek wa’t allegear as hotelgast dêr tidens ús
strikeljen de trep opswingden rjochting keamers (dêr’t ik noait
west ha). De meast aparte spantsjes en ploechjes al of net mei
ôfladen plestikpûden haw ik nei boppen gean sjoen, pratend yn
allerhanne frjemde talen. De Pauw wie in echt folkshotel.
Hichtepunt fan de redaksjegearkomsten wie altiten de hartige
hap. Behalven de wenstige bitterballen fregen de hongerhalzen
ûnder ús steefêst om in ‘lekker plankje’ dat Boelens dan kreatyf
gearstalde mei wat de hotelier yn foarried hie. Dat smiet faak
ferrassende produkten op: sâlte en soere hearrings, alderhanne
soarten woarst en kâlde gehakballen. Nee, standert wie de Pauw
noait. En dy trein en bus sa tichteby wie frekte handich. Soms fiif
minuten foartiid sette ik ôf om dan noch kreas op ’e tiid myn
yntercity rjochting Visvliet te heljen.
Ik soe net witte yn hokker Ljouwerter gelegenheid in kritise
redaksje hjoed de dei noch fatsoenlik gearkomme kin. Ja, op it
plattelân sit hjir en dêr noch wol ris in âld kroech dy’t kwa
gastfrijens en ambiance yn ’e buert komt fan OoBeHaa en de
Pauw.
de Moanne numer 6 july 2003
foto sake van ek
“kleine duif, hier en daar dragend een grijze mantel,
koer teder een lied, een lokroep, ach de schilder
ziet de pauw. Pauw pauw laat eens zien hoe mooi je bent
en onbevangen het kroontje op het kopje
schildert hij duif en pauw.”
Koarte oanhaal út it fers ‘Het hoogste licht wil ik schilderen’ fan Carla Bogaards
út de bondel God bewogen (1997).

De Pauw en de kosmysken
klaas jansma
Oan myn buro sjoch ik alle dagen út op De Baas fan De Pauw,
yn in jeugdich tête-à-tête mei de frou dy’t derby heart. It is in
ôfgryslik karikatuer mei ferwrongen koppen en skerpe wiidútsteande
tosken fan minsken dy’t opgroeiden foar’t de beugeldokters
kamen. It skilderij is op syn minst oardel yn ’t fjouwerkant,
fan felle en bertale kleuren dy’t ik amper by Boelens
thúsbringe kin. Hy smookt in piip en hja in sigretsje – wat op
himsels al in bysûnderheid op in skilderstik is, yn in entoeraazje
dy’t by har útwrydske presintaasje hast ûnsichtber weiwurdt.
Inkeld de glêzen bier en wyn bewize dat it mei hoareka te krijen
hat. As myn wurkkeamer net seis meter djip wie, soe it skilderij
der net hingje kinne – of ik koe it dêr net ferneare. No is it mear
as krekt om út te hâlden. En it aparte is: it hat neat fan De Pauw,
en dochs is it De Pauw. En it hat likemin fan Boelens, dy’t der
wol op stiet. Dat binne fan dy tsjinstellings dy’t har inkeld
surrealistysk, en dan noch fan in kosmysk soarte, begripe litte.
By De Pauw, dêr’t ik yn rûzige jierren geregeld ôfspraken hie
mei boeiende lju, trof ik yn novimber 1993 Josse de Haan. Hy
wachte op Popke Popma en in pear oare kultuerridders, foar in
boekeprojekt of sa. Ik wachte op in nijsgjirrich persoan foar
samar. Wy krigen it oer it Friesch Dagblad, dêr’t ik doe krekt as
ynfaller lieding oan ’e redaksje joech. Hy fûn dat wol in aardich
idee, en it noaske him ek dat der noch krêften wiene dy’t hoek
hâlden tsjin it grutkaptaal fan de Friese Pers. As KU-man hie er
itselde sentimint. In abonnemint like him wol wat – hoewol’t er
fan ’e finen net folle ha moast. Ik koe him oertsjûgje dat dat dus
no net mear in probleem wie. Wy, Josse en ik, wiene beide
fersetsstriders tsjin grutmachten en dat joech in waarm gefoel fan
iensens. It praat wie makliker om’t de baas op lytse distânsje mei
siet te knypeagjen. In man fan Maigret. Hy koe better net folle
sizze; syn snor, it stal, it glimkjen en dat knypeagjen die it him.
By myn twadde moeting mei Josse de Haan wie er kiezzich op
’e Deiblêd-redaksje, dy’t mist hie dat de skoalle De Moskeflap nei
in berneboek (‘It geheim fan...’) fan him neamd wie. It wie wer
by De Pauw. Ik wie ferbjustere fan sa’n ûnbeskromme
manifestaasje fan idelens. Jo kinne dochs maklik tûzen foarbylden
fan sleauwens fan in kranteredaksje fine sûnder josels sa lyts te
meitsjen? Sa lit men jin dochs net yn ’e kaart sjen? Doe kaam
Lútsen Kooistra. Josse wie ferfelend. Hy begûn mei smeulske
praatsjes oer fyn en bekrompen – dêr’t er it Opperwêzen spytgnyskjend
by oanhelle. Ik skamme my. Hjir siet no in Frysk
skriuwer, in sabeare frijtinker, dêr’t ik geastlik oan besibbe wêze
moast. En dêr siet Lútsen, dy’t sa lang yn Hollân wenne hie en
fan de mores yn guon Fryske fermiddens gjin aan hie.
Dat ik besocht oan ’e pynlike konfrontaasje te ûntkommen
mei in tour de force, in ferheffen fan alle dompraat boppe de
doarpske realiteit fan antytese en foaroardiel tusken fyn en grou.
Ik sei, om in slinger oan Josse syn filofoby te jaan: “It is Kosmos
Josse, alles is kosmysk. Wittgenstein tocht syn foarletter yn ’e
stjerren te sjen, More tocht krekt itselde. In M is in W en in W is
in M, it is mar hoe’t men de kop hâldt. Wat Boelens dêr smookt
is gjin piip.”
Spul en strideraasje ferdampe dêr, om’t se dêr net passe.
Dat wie praat dêr’t Lútsen wol fierder op woe. Sa’t dy, mei
mar út en troch in heakje, mei de taal omgûchele, wie fan in
apart soarte bûtenwerklik, surreaal suver. Dêr hiene Josse en ik
beide wol oan. Sels it neamen fan in skoalle nei de titel fan in
berneboek en it net neamen fan dat feit yn de krante dy’t der in
abonnee troch ferlear, krige in plak by It Hegere.
En de baas mar knypeagje – dy fernaam dat hjir literatuer
libbe, net skreaun waard.
Josse grommele wat. Hy hie it oer bekrompen hân – hy wie it.
Hy hie it oer foaroardielen – hy hie se. Winliken hie er op dat
stuit it mier oan geastlike frijheid, oan frij en ûnbeheind tinken.
Mar om’t it yn De Pauw wie, om’t Boelens in eintsje fierderop siet
en betsjinne, om’t dizze fjouwerhoek sa ûnwierskynlik fan gearstalling
wie, bleauwen wy net yn kribbekeurichheden hingjen. Wy
koene by syn fuortgean gewoan goeie tsjin elkoar sizze.
Sa haw ik it sels by de spannendste gearsitten faker by De
Pauw meimakke. Spul en strideraasje ferdampe dêr, om’t se der
net passe. En oars glimket dy man wol, wat ornaris útrinne wol
op bûkskodzjend laitsjen om suver hast neat.
Der floeide in waarm gefoel troch my doe’t ik yn Piksjitten op
Snyp it kosmysk, mar winliken ek kosmopolitysk komplot
weromfûn. De kosmo’s wiene echte figueren wurden en aldergeloks
wiene se de anty-helden. It iennichste dat ik by it lêzen
miste, wie it knypeagjen fan De Baas en syn laitsjen. Hy soe, as ik
Josse moarn yn ’e Pauw wer trof, alles goedmeitsje, sels dit stikje.
Hy ís it relativisme. Mar ik sil Josse net mear by him treffe. Want
alles fan wearde fergiet, hjir yn Fryslân noch hurder as wêrearne
oars..
38

39
Trije hikke en teine Ljouwerters nimme Hotel De Pauw oer
Sjen en sjoen wurde yn it
marike pool
grutste Grand Café fan Ljouwert
de Moanne numer 6 july 2003
Noch foar de feestdagen wurdt it grand café fan 350 kante meter iepene. De nije
eigeners fan De Pauw, twa broers en ien freon, ha ambisjeuze plannen. Nico en
Marcel Bakker (44 en 39) en Harry Hartmans (43) binne hurd oan it wurk om alles
op ’e tiid foar elkoar te krijen. Der kin poolbiljerte wurde, der sil live muzyk wêze
mei sa út en troch op snein in kofjekonsert. Mar ek Barney kinne we der
ferwachtsje want dart-eveneminten hearre ek by it noch tige geheime konsept.
de lege pauw op 6-7-3. foto teake oppewal

“Het liefst hebben we straks natuurlijk elke avond de hele tent
vol. Dat komt neer op zo’n tweehonderd man. Dat is ons streven.
Of het gaat lukken is een tweede natuurlijk. Maar we zullen er
alles aan doen om dat voor elkaar te krijgen.” Nico Bakker, meieigner
en wurdfierder, sjocht it dúdlik wol sitten. Sels in hoarekagelegenheid
hawwe wie altyd al in winsk fan de trije mannen mar
se hiene noch net de kâns krigen. “Op een gegeven moment
maakte iemand van de biljartclub van De Pauw ons opmerkzaam
op het feit dat de eigenaar wilde ophouden. Nou bleek dat
eigenlijk al jaren het geval te zijn, maar ons kwam het pas anderhalf
jaar geleden ter ore.”
goodwill
De gemeente wol de buert om it âlde hotel hinne fernije en in
grand café past moai yn dy plannen. “Het was een zaak die
eigenlijk op z´n rentree was. De goodwill was er ook niet, als er
op een avond tien klanten waren dan werd de elfde bijna
geweigerd.” Oer de lokaasje sa ticht by it stasjon en knap op ’t
sicht is Nico Bakker tige tefreden. “Er komt een nieuwe bar en
een glazen pui die open kan als het zomer is. De mensen willen
graag zien en gezien worden, dat is hun aard. En dat kan hier.
Alles rijdt hier ook langs, dat heb je in het centrum niet.” De
oankeap fan it hotel wie in gouden ynvestearring, want no wol
elkenien it wol ha. Nettsjinsteande it feit dat mannen yn wite
pakken de boel ôfplakke fanwegen de asbest, mar dat wie
ynkalkulearre.
studinten
Der moat by dit nije kafee net oan in disko-eftich gehiel tocht
wurde, mar it sil mear in bytsje in brune kroecheftige útstrieling
ha. It publyk fan it grand café sil neist fiifentweintigers en tritigers
wierskynlik ek út studinten bestean. Dêr’t earder benammen
eilanners sliepten komme no studintekeamers. Der binne no noch
fiifentritich keamers en uteindelik sille seisentweintich dêrfan foar
studinten wêze. “We hebben niet gekozen voor een hotel omdat
dat heel veel werk met zich meebrengt en we daar geen ervaring
in hebben. De studentenwereld daar zitten we al een jaar of tien
in.We bezitten meerdere studentenwoningen in Leeuwarden. Dat
hebben we ook altijd al gedaan met z’n drieën.”
barney
De hearen binne sels ek regelmjittich op stap en witte dêrtroch
neffens harsels wol aardich wat der libbet. “Er komen dartevenementen.
En als dat een beetje aanslaat zullen er ook
beroemdheden worden ingehuurd. Barney bijvoorbeeld, al weet
hij het zelf nog niet. In darten zijn we niet thuis, maar we worden
hier en daar ook wel in begeleid door mensen die daar meer
ervaring in hebben. Ook poolbiljarten zal hier mogelijk zijn. En
livemuziek met op zondag mischien koffieconcerten.” De
diskusjejûnen en literêre heechstantsjes fan eartiids hoege we
foarearst dus noch net te ferwachtsjen, al is alles mooglik salang’t
der mar fraach nei is.
foto teake oppewal
grut geheim
Oer de oanpak en it konsept fan it grand café wolle de kompanjons
eins net safolle kwyt. It iennichste wat dúdlik is, is dat it
grut oanpakt wurde sil en dat alles oars as oars wêze sil. En wat
mei Spanje. “We zullen eerst bekendheid moeten krijgen. Ik kan
nog niet alles vertellen, maar de aanpak zal anders zijn dan de
meeste grand cafés hier. Je hebt in Spanje ook heel veel dingen die
gebeuren om de mensen binnen te krijgen. Ik kan het helaas nog
niet helemaal blootgeven omdat anders de concurrent het al
oppakt voordat we de zaak open hebben. We hebben mensen die
samen met ons een groots concept bedacht hebben.” Der wurdt
nei stribbe om de saak novimber/desimber te iepenjen. Foar de
feestdagen dus eins.
40

41
literer tydskrift sunt 1969
Trotwaer
de Moanne numer 6 july 2003
Trotwaer

poezy
wilco berga
tinkend oan brel
(of gauguin)
Earst tinke, dan dwaan,
seine heiten tsjin de soannen;
wy dy’t mar wat diene.
Pas by thúskomst yn ’e nacht
waard neitocht, om
dan yn in sucht de wrâld oer,
oan it eilân Hiva Oa ta, dêr’t
in skilder straffeleas de froulju
streake mei fleiskleurige pinsielen.
Dêr’t in sjonger neat oars die
as sjonge oer ferlerne leafdes.
Gauguin en Brel ta skande
waard ik sa’n soan; ien
dy’t der noait oan begûn is.
Tinkend oan Hiva Oa bin ik
dan wer skilder, dan wer sjonger,
oare kant de wrâld
dizze oere fan dit libben.
oannimmer wurde
Yn minuten wurdt de muorre mitsele
mei potlead op in slúf, de kosten der
omhinne skrast. Nije stiennen foar
myn hûs út ’e tiid dat de bewenners
noch fan focht krepearden
– men hie in stoel en men koe sliepe.
Dan syn hân, net om ’e nocht
in krêftich teken dat de muorre boud
wurde sil mei yl fan withoefolle huzen
dy’t in libben lang mei moasten,
dêr’t syn laits noch yn wjerkeatst.
Hoe leart men soks?
Mei potlead huzen del te setten,
yn itselde koart bestek de bern,
frou en ferline út te tekenjen.
Oannimmer is men, freon wurde je,
miskien – op tafel leit syn hân fan
stien, djipreade klaai fol spikerskrift.

schreeuw van de
meeuw
Achter gesloten deuren worden
wij gevaren door de veerboot,
mannen bonken onderdeks, brengen
lucht van dieselolie en frituurvet,
vrouwen letten op bagage.
Verre lichten zijn geen stad meer,
wij bewoners stuurloos op een schip.
Een kinderklas valt binnen als
een stormvlaag, de tafel is mijn rots,
gelamineerd houvast uit het
vertrouwde leven aan de wal;
ook nu worden wij opgetild en
voortgemalen door een schroef,
alweer motoren, voelbaar dreunend.
Iedereen kan lezen waar de deur van
zwaar geklonken ijzer heen leidt:
GEEN TOEGANG!
zelfs niet in geval van nood
– de kinderschreeuw uit zee is
maar een hongerige kokmeeuw.
eiland
Voor wie terugkeert naar een eiland
– waar je kind was met de rest,
en alles op één dag gebeurde
zodat later geen verrassingen
meer bood –
is het of er enkel nog een graf
bezocht moet worden.
Niets te zien, toch doet stuivend
zand je ogen tranen. Niets te horen
en toch indianen in het bos.
Op de foto van de schoolklas
kijk je onverschrokken; stokken
moesten woest in zee, een van ons
de hond die apporteerde.
Ligt er nog wel een dode tak
waar je de grond mee aantikt, zoals
oude mannen over paden gaan
– zo’n stok gooi je niet weg.
Zo wroet je evenmin onder mos
en dennennaalden waar de hond
moet liggen, met de rest die dag.
de Moanne numer 6 july 2003
Trotwaer

proaza
mindert wijnstra
Podde en
stikelbaarch
Podde siet net lekker yn syn fel. It wie moai simmerwaar, mar podde hie de smoar yn.
Hy wist net wat er woe. Hy ferfeelde him.
Miskien wit stikelbaarch rie, tocht er, dy ferfeelt him noait, dy is altyd dwaande.
Podde waggele nei it hûs fan stikelbaarch en hipte sûnder klopjen oer de drompel.
‘Hoi stikelbaarch, hast it drok?’
‘Ik wie oan it damjen’, sei stikelbaarch.
‘Mei wa?’
‘Mei mysels.’
‘O’, sei Podde. Hy seach nei it damboerd. Der leine koekjes op, giele en brune, gjin
damstiennen.
‘Ien kear remise en twa kear ferlern’, sei stikelbaarch, ‘ik kin my net ha.’ Hy kôge in
koekje op en seach mismoedich foar him út.
‘Ik ferfeel my’, sei Podde. Hy naam ek in koekje.
‘Wolst in potsje damje?’
Podde skodholle. ‘Ik hâld net fan spultsjes. Ik wit net wat der mei my is, mar ik ha
nergens nocht oan.’
Stikelbaarch seach podde ûndersykjend oan. Doe sei er: ’Do moatst der ris út.’
‘Wêr út?’ frege Podde.
‘Gewoan, der even tuskenút. Op fakânsje, bedoel ik.’
‘Op fakânsje?’ Podde naam noch in koekje, in gielen. ‘Ik ha noch noait op fakânsje
west. Wol op besite, of op begraffenis, mar noch noait op fakânsje.’
‘Ast op fakânsje bist, bist wer op ’e tried’, sei stikelbaarch.
Podde gie der by sitten en tocht lang nei. ‘Op ’e tried,’ sei er, wylst er bedachtsum in
brún koekje op iet, ‘ik wit net oft ik dat wol wol.’ Hy fage him de krûmels fan ’e mûle.
‘Op ’e tried… Ja, sjoch stikelbaarch, ik ha al op safolle west… Ik ha wol op tiid west,
doe’t ik noch jong en fluch wie, en ik ha wol op ’e siik west en op jacht… mar noch
noait op ’e tried.’
‘Ast op ’e tried bist, bist op ’t skik,’ sei stikelbaarch, ‘dêrom moatst op fakânsje, dan
hoechst dy net te ferfelen.’
Podde sei in hiel skoft neat. Hy stoarre nei bûten en suchte djip.
‘Soe ’k dat wol kinne?’ sei er doe. ‘Op fakânsje, bedoel ik. Ik ha net safolle leard.’
44

45
de Moanne numer 6 july 2003
‘Elkenien kin op fakânsje,’ sei stikelbaarch, ‘dat is sa makkelik. Ast wolst, kinne wy ek
wol tegearre op fakânsje.’
‘Kin dat?’ Podde fearre op. Hy stiek twa koekjes tagelyk yn ’e mûle. In daam. ‘Dan wol
ik wol,’ sei er, ‘sis mar wat ik dwaan moat.’
‘Hast in petsje en in sinnebril’, frege stikelbaarch, ‘én in koarte broek?’
Podde knikte.
‘Oanlûke, én sandalen mei wite sokken.’
‘Is dat alles?’
‘Dat is genôch. Sjoch, nim noch mar in koekje mei foar ûnderweis. Ik sil my ek even
ferklaaie. Wat prate wy ôf, oer in kertier?’
‘Goed,’ sei podde, ‘oer in kertier op fakânsje. Hjir?’
‘Hjir,’ knikte stikelbaarch, ‘do komst by my op fakânsje.’
‘Fakânsje moatst fiere’, sei stikelbaarch doe’t se in kertier letter by him ûnder de parasol
sieten. ‘Do hoechst neat, hielendal neat. Hoechst nergens om te tinken, hoechst neat te
dwaan, neat te regeljen, hielendal neat. De kop leechmeitsje, dêr giet it om.’
‘Lekker,’ sei podde, ‘dit fielt goed. Even hiel bot neat dwaan. Hast noch koekjes?’
‘Ik ha neat mear’, sei stikelbaarch.
‘Dan moat ik aanst sels mar even oan it bakken’, mompele podde, ‘nei de fakânsje. Dan
hoech ik my ek net te ferfelen.’
Hy joech him noflik del yn it skaad fan ’e parasol.
yllustraasje babs wijnstra
Trotwaer

poezijlan
henk van der veer
1. Besteane der neffens dy op dit stuit streamingen yn de Fryske poëzij?
At der streamingen binne op dit stuit yn de Fryske poëzij, dan
binne dat neffens my in tal ûntjouwingen dy’t al langer oan de
gong binne. Sintraal elemint yn dy ûntjouwingen foarmje it
beskriuwen en foarmjaan fan wat wurklikheid hjit. Op dy manier
sjen nei in tal poëzijbondels fan de lêste jierren smyt in pear
aardige saken op.
Yn de bondel fan bygelyks Lida Dykstra Frou ûle (2000) binne
eleminten werom te finen dy’t ek Margryt Poortstra yn Eva
(1997) en BaukjeWytsma yn Thúslûd (1997) al brûkt hawwe. It
giet dan om it delsetten fan in wurklikheid dêr’t de dichterlike en
faak froulike stim ferhellet fan in oare wurklikheid dy’t de
normale wurklikheid omfiemet of sels ûntstiicht. Dy oare
wurklikheid krijt stal troch it brûken fan bibelske en mytyske
ferhalen dy’t foar it framewurk fan de fersen soargje, sa’t dy om
samar te sizzen in dûbele stim krije.
It binne trouwens net allinne damesdichters dy’t op dy wize
mei wurklikheid omgeane. Tsjêbbe Hettinga brûkt yn de bondel
Fan oer see en fierder (2000) itselde prosedee. It ferhaal fan it
swalkjen fan Odysseus tilt er fier boppe Homerus en de wrâld fan
no út. Yn de bondel Ynwijing (2001) fan Willem Schoorstra komt
ek in oare wurklikheid bûten de wenstige om op it aljemint, mar
Schoorstra refearret yn dy bondel ek oan in wurklikheid dy’t
dúdlik yn mear bondels fan de lêste jierren werom te finen is:
Fryslân en syn lânskip. Dat lânskip spilet in sintrale rol yn De
weromkommer yn it ûnlân (2002) fan Abe de Vries.
Mei earst Cornelis van der Wal syn In nêst jonge magneten
(1991) en Anne Feddema letter yn syn Slapstickiepenbierings
(1997) is der sprake fan in wer in oar soarte fan realiteit yn de
poëzij dy’t absurdistysk, dadaïstysk, boartlik, iroanysk en
postmodernistysk te neamen is troch dat har omtinken foar de
Albertina Soepboer:
‘Poëzij is gjin boartersplakje
foar in sinnige neimiddei’
Poëzij libbet yn Fryslân. Mar hoe stiet it der mei dy poëzij
foar? Dêr sprekke dichters (m/f) har yn dizze rubryk oer út
oan de hân fan fyftjin fêste fragen. As fjirde komt Albertina
Soepboer (1969) oan it wurd (sjoch ek har webstek:
www.geocities.com/baduenna/).
taal sels. De bondel Gegrommel fan satyn (2003) fan Tsead Bruinja
slút foar in part oan by dy wize fan wurkjen.
Boppesteande sjoch ik net as nije streamingen, omdat se
fierder bouwe op besteande tradysjes. It binne foar my mear
ferskowingen fan perspektyf op foarm en ynhâld as streamingen
dy’t wat folslein nijs biede. Boppedat tink ik dat de ynfloed fan
oarstalige dichters op Fryske dichters sa grut is dat it net sa
maklik is om te praten fan streamingen dy’t har inkeld ôfspylje yn
de Fryske poëzij.
2. Stiet de Fryske poëzij op ’e dea, of is der noch fernijing mooglik?
Fernijing yn relaasje ta poëzij is in idee dêr’t ik net safolle mei op
ha. It idee dat poëzij fernijend wêze kin of sels wêze moat, is in idee
dat syn woartels hat yn de Romantyk doe’t fan de dichter in
heechst yndividueel en heech wêzen makke waard. Dat dichters en
skriuwers de dragers wêze soenen en ek wêze moasten fan fernijing
is in idee dêr’t foaral de tweintichste ieu flink misbrûk fan makke
hat. Sjoch mar nei de kommunisten en de nasjonaal-sosjalisten.
Likemin at ik leau oan fernijing yn de Fryske poëzij, leau ik
oan de dea fan dyselde poëzij, omdat de dea simpelwei de oare
kant fan de fernijingsmedalje is. Sa lang at minsken noch fersen
skriuwen yn har taal, is dy taal net dea. De Fryske poëzij dea
ferklearje is itselde as sizze dat dy fernijd wurde moat. It giet
derom wat minsken no skriuwe, publisearje en lêze. Wat sysels
mei en yn har taal dogge.
3. Wat fynsto fan de kwaliteit fan de hjoeddeistige Fryske poëzij?
Yn Fryslân ferskynt aardich wat poëzij yn bondels en tydskriften
de lêste jierren, mar lang net alles fyn ik nijsgjirrich. Kwaliteit
bestiet foar my út it fermogen en de moed om echt wat del te
setten yn poëzij. Ik wol sjen dat in dichter wraksele hat mei de
46

47
albertina soepboer (foto jean-paul yska)
taal en mei himsels om ta in fers te kommen. Te faak sjoch ik
poëzij dy’t miskien wol moai en aardich is, mar dy’t delskreaun is
krekt omdat it wol moai en aardich is. Poëzij is gjin boartersplakje
foar in sinnige neimiddei. In goed fers heart in aventoer te wêzen
dat dyn eigen wrâld eefkes ferskowe lit.
4. Wat fynsto fan de kwaliteit fan de poëzijkrityk yn Fryslân?
De poëzijkrityk yn Fryslân is traach, dat yn it foarste plak. It kin
heel lang duorje foar’t in bondel besprutsen wurdt. Fierders fyn ik
de poëzijkrityk nochal yn himsels keard en oerflakkich. In
dichtbondel wurdt lij besprutsen as wer in nije Fryske bondel en
folle fierder giet it net. Nim ris in fûndearre posysje yn, tink ik at
ik guon besprekken lês, oertsjûgje my ris op alle mooglike
manieren fan wat de bondel is of krekt net is. Fierders tink ik dat
in poëzijbesprek krekt nijsgjirrich wurdt as it wat mear sjen lit as
in gearfetting en in konklúzje fan de ynhâld fan in bondel, grif at
it giet om besprekken yn literêre tydskriften. Grutte fragen oer en
nei oanlieding fan poëzij wurde faak net steld. Dat is fansels
úteinlik de dea foar alle poëzijkrityk.
5. Moat poëzij lêzen wurde of moat der nei harke wurde?
Poëzij moat lêzen wurde én der moat nei harke wurde. Lêze en
harkje binne twa ferskillende manieren om poëzij ta dy te
nimmen dy’t foar my like wichtich binne. Poëzij lêze rekket foar
de Moanne numer 6 july 2003
my oan wêzentlike eleminten lykas de taal priuwe op papier, de
foarm fan it fers sjen kinne, de ynhâld begripe en oer dat geheel
neitinke kinne. Nei poëzij harkje giet foar my oer de stim fan de
dichter dy’t it fers om samar te sizzen draacht mei lûden en ritme
dy’t inoar flechtsje ta bylden. Nei poëzij harkje is in sintúchlike
ûnderfining, wylst poëzij lêze mear te krijen hat mei de ferstanlike
kant fan de minske.
6. Wat is de mearwearde fan in beat, ritme of flow by it foardragen
fan in gedicht?
Poëzij bestiet foar in part by de graasje fan ritme en flow. It binne
basiseleminten dy’t yn elk slagge fers oan te wizen binne. Asto
skriuwst mei muzyk oan is myn ûnderfining, kinst ritme en flow
fan dy muzyk brûke yn in fers. Guon fan myn fersen hie ik noait
skeaun at ik net yntinsyf nei muzyk harke hie. Ik ha wol ris
muzykpatroanen yn kleur úttekene om dat as basis foar in fers te
brûken. Asto foardraachst mei muzyk derby, kin dat it ritme, de
wurden en de bylden fan it fers fersterkje, omdat it letterlik lûd
jout oan dy dingen. Poëzij en muzyk sitte foar my dan ek ticht
byinoar. Dat is gjin nij idee. It wurd ‘lyryk’ komt fan oarsprong
út it âlde Grikelân dêr’t guon dichters op in liere har eigen poëzij
begelieden.
7. Is it in taak fan de Fryske oerheid om de Fryske poëzij nei de
minsken te bringen?
It is fansels noait de taak fan in oerheid om nei de minsken ta te
stappen en him op dy wize direkt te bemuoien mei wat minsken
lêze moatte. Wêr’t de Fryske oerheid him wol om bekroadzje
moat at it giet om poëzij, is de soarch om dy kwetsbere sektor yn
de Fryske literatuer. Poëzijbondels lûke yn it algemien net in
protte omtinken en wurde gjin bestsellers. Finansjeel sjoen is it
foar útjouwer en dichter bepaald gjin lúkse.
Lykwols leit de wearde fan poëzij net allinne yn hoefolle sinten
de bondel yn it laadsje bringt of wat it grutte publyk derfan fynt.
In bondel mei goede gedichten is in drager fan syn kultuer. In
bondel is in utering yn taal op in abstrakt nivo dy’t de lêzer op
datselde nivo meitinke lit oer himsels, it libben en de wrâld. In
dichter jout de wrâld stal op in unike manier yn taal en lit sa de
lêzer neitinke oer dy wrâld.
Mei sokke tinzen yn de achterholle soe de Fryske oerheid har
belied op Fryske poëzij útstippelje en fiere moatte. It soe gean
moatte oer de soarch foar kwaliteit yn dy kwetsbere sektor foar
dichters, útjouwers en lêzers. Punten fan omtinken soenen
bygelyks wêze kinne: bettere sichtberheid fan poëzijbondels yn en
bûten Fryslân, stypjen fan lytse en nije projekten, de mooglikheid
foar útjouwers om goede begelieding foar dichters te beteljen,
goede en serieuze publikaasjemooglikheden foar poëzij yn
tydskriften en in up-to-date belied op de digitale tydskriften.
8. Fynsto dat út de poëzijwrâld wei genôch war dien wurdt om it
grutte publyk te berikken?
It al wer romantyske idee fan de dichter dy’t thús wachtet op in
útjouwer en publyk is achterhelle. De measte dichters binne
bergen tiid kwyt om har wurk nei bûten ta te krijen. Se steane op
Trotwaer

poadia, dogge mei oan radioprogramma’s, organisearje poëzijjûnen,
sette tydskriften op en skriuwe kolumns yn kranten. Dat
jildt ek foar Frysktalige dichters.
Ek it idee fan it grutte publyk dat noch yn de kunde komme
moat mei poëzij fyn ik achterhelle. Minsken hawwe noch noait
safolle oplieding hân as yn 2003, dus se hawwe kâns en om yn de
kunde te kommen mei poëzij. Alle kranten hawwe plak op har
siden foar literatuer en op it Ynternet kinst alle kanten út, ek wat
it Frysk oanbelanget.
At it ergens mis rint tusken de dichters, har poëzij en it publyk,
dan is dat omdat skoallen hieltyd minder tiid te besteegjen
hawwe oan literatuer en lêzen, seker at dat oer it Frysk giet.
Fierders is it krusiaal foar de takomst dat ynstânsjes dy’t har
dwaande hâlde mei poëzij ek wurkje mei jonge minsken op alle
mooglike gebieten, omdat dy de sensoaren hawwe foar nije ûntjouwingen
op it gebiet fan poëzij
9. Soe it wat opsmite as Fryslân, yn neifolging fan it ynstitút Dichter
des Vaderlands, in Frysktalige ekwivalint krige?
Yn in ynstitút dat yn opdracht fan it heitelân dichtet yn ’e
memmetaal leau ik net.
10. Ha de útjouwers soks as in poëzijbelied?
Ast sjochst hokker útjouwers regelmjittich poëzij yn it Frysk
útjouwe mei in idee achter dy útjeften en ek in fûns mei dichters
opboud hawwe, dan binne dat neffens my Bornmeer en Frysk en
Frij. Beide hawwe in fûns mei aardich wat dichters. Frysk en Frij
bringt fierders oersettingen út fan klassikers en Bornmeer hat in
eigen poëzijrige.
11. Is der wol in polemyk yn de Fryske poëzij?
In echte polemyk is der net yn de Fryske poëzij. Fûle polemiken
oer poëzij hearre ek net by dizze tiid. It idee fan de literêre polemyk
komt út de jierren sechtich en santich doe’t de poëzij oars soe. Ik
tink dat de nije generaasje Fryske dichters sa hybride is kwa manier
fan skriuwen dat in polemyk tusken har net folle oars opsmyt as de
konstatearring dat se nochal ferskillend binne. Elkenien dichtet op
syn eigen wize en yn syn eigen taal. It gegeven fan in stel yndividuen
dat yn poëzij stal besiket te jaan oan har eigen wrâld fyn ik
folle nijsgjirriger om oer nei te tinken en te skriuwen as in polemyk
opsette oer wat net goed is en oars moat yn de poëzij.
12. Hoe is it nivo fan de Fryske poëzij yn fergeliking mei de
Hollânsktalige poëzij?
In fergeliking meitsje fan it nivo tusken Fryske en Hollânsktalige
poëzij fyn ik likemin nijsgjirrich. Sa’n fergeliking giet der fan út
datsto dy fergelykje kinst, wylst ik it sjoch as twa tradysjes dy’t in
soad mienskipliks hawwe, mar ek faninoar ferskille. Fierders
ymplisearret en ûnderstreket sa’n fergeliking it idee fan poëzij yn
in minderheids- en mearderheidstaal en dat soks om dy reden
fergelike wurde moat. At it giet oer nivo fan poëzij, dan moat it
yn it foarste plak gean oer dy poëzij sels.
In folle nijsgjirriger fergeliking fyn ik bygelyks de ûntjouwing
fan poëtyske tradysjes dy’t in selde soarte fan skiednis hawwe. Dat
is ien fan de reden dat ik graach poëzij lês út Galisië of Meksiko,
beide gebieten dy’t in sterke bân hawwe mei Spanje at it giet oer
poëzij, mar tagelyk in heel eigen skiednis dêryn hawwe.
13. Stiesto ek yn in poëtyske tradysje?
Ik sjoch mysels net as in part fan ien poëtyske tradysje. Sels ha ik
mear it gefoel dat ik as dichter troch bepaalde ynfloeden foarme
bin. Dichters dy’t ik in soad lêzen ha, binne bygelyks Herman
Gorter, Anna Achmatova, Bloem, May Sarton, Margryt Poortstra,
Octavia Paz, Lorca, Hans Faverey, Eavan Boland, Jan Wybenga,
Hans Lodeizen, Rixt, Ida Gerhardt, Alfonsina Storni, Yeats, Sylvia
Plath en Tsjêbbe Hettinga.
In oare mar like grutte ynfloed hawwe de teksten fan in tal
popartysten hân. Foarbylden binne Suzanne Vega, Leonard
Cohen, David Sylvian, Moby, Kate Bush, R.E.M., The Smiths,
Joe Jackson, PJ Harvey, Tori Amos en The Cowboy Junkies.
14. Oan watfoar kritearia moat foar dy it ideale gedicht foldwaan?
Dat iene ideale gedicht bestiet foar my net. At ik tinke soe dat it
wol bestie, dan soe ik noait wer skriuwe. Der binne wol fersen
dy’t ik prachtich fyn. Omdat se prachtige bylden oproppe. Omdat
har stim earlik is en my rekket. Omdat har foarm in goed
slutende jas is. Omdat se my neitinke litte. Omdat se my de
wrâld wer in kear op ’e nij sjen litte.
15. Wat is dyn meast eigene gedicht?
Ien fan myn meast eigene gedichten is in fers dat stiet yn myn
nije bondel De fjoerbidders dy’t yn ’t neijier ferskine sil. It fers hat
as titel ‘I’ll never be your Maggie May’, in song fan Suzanne Vega.
In pear rigels yn har tekst rekken my bot, foaral doe’t ik se sels
begûn te spyljen en sjongen. Dy rigels gean sa: “and so a woman
leaves a man / and so a world turns on its end / so I’ll see your
face in dreams / where nothing’s what it seems / still you appear
some kind of friend.” Dy rigels rôpen by my sterke gefoelens en
bylden op. Doe’t ik wurke oan dy nije bondel dêr’t de tizeboel fan
gefoelens oer leafde dy’t foarby is en de muzyk sels in grutte rol
yn spylje, lei it foar de hân om dat materiaal te brûken. It waard
it folgjende fers:
I’ll never be your Maggie May
Sleatwetter by it bytfabryk, wytljocht
at ik moarns wekker waard en it seach.
De romten dy’t mar net ôfsletten rekken,
dûzeljende noaten op ’e westerstoarmen.
Net de toarst net de honger net hy net
doe’t ik de heale moannen skjinhimmele.
Mar it sleatswetter, as de reindrippen
en reade surch stoffich by it spoar del.
48

simon oosting
midsimmer
’t is dyn namme: skyn
sinne en yn wyn ferlangen
nei lân nei see – gjin blommen –
nei sân dat op de golven brekt
’t is dyn namme: blyn’
leafde en ferlyn ferlangen
nei dy dyn hûd – gjin blommen –
myn liif dat op de golven brekt
middernacht dyn namme heech noch
yn de loft in iere fûgel
skril it lûd dryst dyn dûnsjen
rotsen omseame see
do lûkst
wy rinne – earst noch –
wy rinne wy rinne
dan fleane wy wy fleane
heger hurder en heger oer
de eilannen sjoch ik út
hâld dyn hân
wy fleane wy fleane
hurder heger en hurder
dan it strân dyn hân
rêst op myn liif
’t is dyn namme: skyn
sinne en yn blyn ferlangen
nei dy dyn liif – dyn blommen –
myn liif dat op dyn golven brekt
egbert born
’s Ochtends in de rozentuin waren er in mei te veel
bládluizen aanwezig
om stúk voor stúk doodgeknepen te kunnen
worden met
haar gerimpelde handen die al twintig
jaar niet meer beroerd…
of gestreeld…
waren door haar tirannieke man
die nóóit sloeg, maar zéker wilde zijn…
En omgekeerd verbood ze haar jongste katje
vlindertjes te vangen om te spelen, terwijl
haar natuur haar ertoe dwong het bed
te verschonen voor haar man en op de bank
te slapen, of onder de kapstok…
Daar droomde ze, ze droomde, ze dacht, ze wist
dat haar man weer boven was, verliefd…
met een melodieus meisje, niet stiekem…
en dat er op het verschoonde bed
níéts gebeurde, zo wás hij niet…
Maar toen ik ’s nachts om twee uur thuiskwam,
niets zag, en de geur van schuimend badschuim
mij verontrustte, klopte ik op de donkere deur,
een ander geluid dan het kloppen kwam niet,
misschien was de zwarte weduwe vergeten
het licht uit te doen…
De vier poesjes lagen vast al in haar warme bed
en de bevrijde vrouw lag daar in het bad, haar
ogen gesloten, zó mooi, zó vredig, zó naakt,
ik wist zéker dat het niet mijn moeder was…
de Moanne numer 6 july 2003
de ónverwachte bevrijding
van de wéduwe
Trotwaer

poezy
jantsje oost
stjerhus
achter it rút
beweecht him de dea
nimt slûpend
it hiele hûs yn beslach
de doarren
kinne him net keare
de ôffoer rekket him net kwyt –
tusken de fjouwer muorren
docht er soarchfâldich
syn wrede wurk
oant op it biente
stadich wevet wurgens
de tekken fan akseptaasje
oer it stille bêd
laitsje net
jimme eksters op it dak
it sil jin) der nei fergean
ofskie
yn in grêf
fan letters
haw ik dy
hjoed begroeven
de skerpslipe
deadlike wurden
kamen op dyn
eigen holle werom
de risping
fan kwea siedzjen
falt yn in tsjuster gat
beret stamp ik
de ierde oan
foargoed foargoed
befrijd sjoch ik
de takomst yn ’e eagen
leafde sûnder wurden
wit ik sterker as de dea

51
proaza
s.e.
Hearemyntiid
de Moanne numer 6 july 2003
Dy jûns skode Mijnema oan by fjouwer froulju en in pear mannen, brede draaidoarren
treauwen har it âlde hospitaal yn. Hy liet de oergong nei de droege waarmte rêstich op
him ynwurkje; it smakke him as iis yn waarme fanylje… hearlik, hy liet him noch twa
rûntsjes draaie.
Doe fage er glêde stikjes blêd ûnder de skuon wei op ’e swartrubberen matte, rûn
rjochtsôf in betegele trep op, by in krusifiks lâns en dêrnei de ferlitten gong yn. Yn ’e
flier leine kleurde banen, dy fan him wie read, rjochting ‘ynterne’.
Hy moast tinke oan de troch syn omke mei advokaat fuorre hinnen dy’t – dronken en
mei de koppen plat oer in krytline skowend – ien foar ien foar de bile giene…
Mar dat wie lang lyn, noch op de pleats dêr’t hy as soargeleas boike de skiep mei melke
mocht en tiken telde.
Oan de ein fan ’e gong wist er it ‘ferstjerkeammerke’, dêr’t omke lêstendeis op in bêd
hinne riden wie. Foar dy keamer stie in sitsje: twa jassen hongen oer reiden stuollen en
op in knibbelhege glêsplaattafel leinen roddelblêden by in stoffich plastyk plantsje yn ’e
midden.
Mijnema die it him oan tiid en seach nei foto’s fan húsdieren oan de muorre. Hamsters
en bargemotten hongen der, sokjeshinnen en in swarte rôt sûnder sturt.
Ut de susterspost ferskynde Maria. Se hie grif de wacht en kaam der krekt oan, optein
neontsjend, mei sûnreade wangen, in griene strik yn it hier.
Ja, omke lei yn koma, opjûn, slangen der út, it wie in kwestje fan wachtsjen. Nijs wie
dat net, àl de twinkeling yn har turkoise eagen.
Se hie him roppe litten foar de lêste wacht. Freonen wiene oan it ôfskie nimmen, ek in
geastlike soe noch komme.
“Wa mei dat yn godsnamme wêze?”
“Ut de papieren begriepen we dat dyn omke protestantsk is. Der komt in dûmny, we
hawwe twa.” Se meunstere Mijnema dy’t de foarholle fronsele. “Wa’t ynroastere is? God
mei it witte.” Se seach him ûnbefongen oan. “Ik bin hjir foar liif en lea, net foar de geast.”
“Ja, mar...”
“Daliks is der kofje... no moat ik de keamers bylâns.”
En dêr gie se. Bleate fuotten yn blanke sandalen, in fêste trêd. In stik of tsien stappen
fierder ferlear de glimk oer har skouder syn betsjutting. Mijnema seach nei bûten dêr’t
wynfleagen beammen djip bûge en tûken knappe lieten. Doe draaide er nei de doar dy’t
nei binnen ta iepengie.
Thea, dy’t er wolris by omke moete hie, kaam derút. Har eagen wiene read, swarte
maskaratriennen rôlen har oer de wangen; snokkerjend drukte se de holle tsjin
Trotwaer

proaza
hearemyntiid
Mijnema’s boarst. Syn hannen kloppen sêft op it pearse wollen fest dat se ris fan omke
krigen hie.
Har man stie der treurich by te knikken. Douwe, altyd beknypt yn brede galgen en
spikerbroek, wie foars en in man út ien stik. Kalm fan aard en tagelyk trochtaastend, as
brânwachtman wie hy wend oan de einigens fan de dingen.
Thea klearre op. “De dea is in frucht fan it libben, hen?” In giel bûsdoekje wrong se yn
’e hannen. “It neigesetsje...” Se glimke sels! Douwe knikte har ta, gie oerein en naam
har jas oer de earm. Foar him wie dit wyklikse kost, mar sa tichtby jins freon ferlieze
wie dochs wat oars: syn skier antlit like dizich, krekt oft er him net op syn plak fielde
no’t it slimste noch komme moast.
Mijnema rûn in eintsje mei oant se earm yn earm de hoeke omgongen. Dêrnei hastige
er him nei omke nei wa’t er út de gong wei in pear kear flechtich sjoen hie. Yn de doar
bleau er stean.
Omke op bêd, sa fertroud… en dochs oars. Gjin doaskes mei meters mear en gjin
flessen mei slangen, pleisters ôfskuord en tûpet tusken âlde kranten, ferwylgjende
snijblommen yn it finsterbank en gebit yn in kopke sûnder wetter. Griiswyt lei er dêr,
oerdutsen mei blauwe plakken.
En sa stil, gjin grap of grol as begroeting. Mijnema stapte fertwivele tichterby. “Hé,
wekker wurde do!” Syn eagen glieden fan holle nei fuottenein, hinne en wer. “Kom
op... wekker wurde... do moatst der ôf!”
Omke bleau stil lizzen. Al waard er skodde, bekloppe of bestreake, neat holp, mar kâld
wie er net. Mijnema begûn te roppen.
“Omke... omke, bist der noch? Kom, omke kom... sodom... om...”
Syn wanhoop mindere net en syn eagen baarnden. Hy moast him behearskje, fielde in
stek yn ’e rêch, taaste nei efteren foar in stoel en wist him betrape.
In ûnbekende frou stie him yn ’e doariepening oan te stoarjen; yn ‘e alteraasje klonk har
hege stim.
“Ik bin mar fêst kommen, Sara Sevenster is myn namme. Ik bin domina, de pastor om
samar te sizzen.”
“Djiezus, dat is wier, jo soene komme, Mijnema is myn namme.”
“Neffens my kinne jo wol wat ôflieding brûke. Kopke kofje of sa?”
Mefrou Sevenster, klaaid yn in mearkleurich, blokt mantelpakje mei dêrûnder skotse
hoazzen, postuerde har efter it bêd foar it rút.
“Dat sjocht der net bêst út,” sei se. De wurden wjerklonken pynlik lâns de keale muorren.
“Jo binne famylje hearde ik op ’e gong, mar goed dat der famylje is.”
Se meunstere Mijnema dy’t it ûnbehaachlike gefoel krige yngripe te moatten. Omke
moast neat fan gepreek hawwe, dat wie wis, en bidde wie foar de fûgels yn’e loft, lyk
foar de fal.
“Ik soe graach in momint mei de sike allinne wêze wolle,” sei se, “om ús te besinnen.”
“Us?”
“In moai ferhaal kin gjin kwea.” Se pakte út har neplearen tas mei twa brune
fjouwerkante knopen in swart bibeltsje dat op har skurte iepenfoel.
“Dan gean ik om kofje,” sei Mijnema ynienen en hy draaide him ôf fan har... en fan
syn ûnbeweechlike omke.
“Godtank heart er neat mear,” mompele er op ’e drompel.
52

53
de Moanne numer 6 july 2003
Op ’e gong rûn Maria mei ferfrommele lekkens en in healfol urinaal. Se hie in lang wyt
wollen fest oan, har earmtakke iepene in doar. Oer it skouder seach se Mijnema en se
knikte útnoegjend nei har iepen kantoarke.
De kofje stie klear op in kranteside mei heal ynfolle kryptogrammen. Yn in hoeke wie
skjinmakkersguod by elkoar set. Op in metalen amer lei heal ûnder in seemlearen lape
in ôfskuord briefke mei ‘Claudia, je bent het einde’ derop skreaun. Mijnema glimke en
lies noch ‘je t’aime’, mar folle mear seach er net. De holle wie him fol fan dat minske
Sevenster, wat moast er mei har? Omke hie him net útlitten oer wat der barre moast nei
syn libben. “As deade is dat net myn soarch,” sei er dan, “yn ’e grûn kom ik grif.”
Maria kaam der yn mei twa ûnderstekkers yn ’e hannen. Se wie beswit en read oanrûn.
“Kalm, kalm,” warskôge Mijnema, “daliks litst noch in ‘steek’ falle.”
Se seach him laitsjend oan. Wylst Maria de hannen frij makke en se ûnder in spuitsjend
kraantsje wosk, sei se: “Do hast gelyk, de haast fielt oplein. Ik wol sa net, mar moat
wol,” en sûnder oergong: “Sevenster is der, hen? In blanke pit.”
Mijnema skode in stoel foar sines oer.
“Is sa’n geastlike altyd by in ôfrinnend libben, is dy ynklusyf?”
“Man, do meist bêst wegerje, hear. Foarhinne wie it hjir Roomsk. Do sjochst dêr noch
in Madonna mei ljochtsjes.”
Hy seach ûnder de Hillige Faam in borduersel mei ‘Alle segen komt fan boppen’ oan
loslittend plakbân hingjen.
“Mar dit liket my net in algemien gefal,” klonk Mijnema ûnwis. It wie efkes stil. Hy
sette syn leech kopke del en gong oerein om nei omke ta te gean.
“Wat hasto dochs mei dyn omke?”
“Och, ik wit net,” sei er skruten, “wy binne krekt-en-gelyk.”
“Hast de matras al sjoen? Hy stiet wer tsjin de muorre, efter de doar.”
“Net om tocht, moai, tankewol. Ik wit net oft ik sliepe kin.”
“Dan help ik dy dochs?” Sa die se altyd, puzzels meitsje en yn riedsels prate.
Mei in foldien gesicht klapte Sara Sevenster har bibel ticht en liet him yn ’e tas falle.
Mijnema seach de matras, rekke him efkes oan en rûn troch nei omke. “Hast it
ferstien?”
Der kaam gjin antwurd, it wie oft syn mûle wat tichter stie. Doe frege er de
domineeske: “Leauwe jo echt mefrou, is it in fêst witten?”
Efkes glimke se, die de hannen gear en lei se op it bêd.
“Soks freegje jo net... jo hawwe dy fraach net fan in frjemd.”
Dat wie wier. ‘Leauwe = fêst witte’ wie der as in wiskundige wetmjittichheid troch syn
foargonger ynstampt, yn einleaze preken. Mar neffens him wie it fan twaen ien: òf men
wie der wis fan en hoegde net te leauwen, òf men leaude en dan die it oare der net ta,
ek gjin fêst witten.
“As jo bidde wolle en omke jout in teken, dan hâld ik jo net tsjin.”
In felle kramp skeat him troch de side en in lef gefoel fan ferleagening bekrûpte him,
hoe koe er omke sa tusken harren yn skowe? Dy hie wol ried mei har witten!
“Wol, mynhear Mijnema, ik wol jo neat oplizze, it is út frije wil.”
“Frije wil? Ik leau tafallich yn it lot en jo yn ’e foarsjennichheid, in frije wil hat hjir neat
te sykjen.”
“Wat bedoele jo dochs?”
Trotwaer

proaza
hearemyntiid
“Dat de frije wil der net ta docht.” Hy seach nei in los wimperhierke ûnder har rjochtereach.
“Stel... jo wolle my beminne, moai, mar dan stekt jo Hear dêr in stokje foar.”
De domina sette grutte eagen op, har mûlshoeken lutsen fansiden. Efkes rûn it har skril
troch de lea.
“Dat is dan net tafallich.” Se gong oerein, draaide har om, lei har tas yn it finsterbank
en hong it jaske fan har mantelpak oer it bekling fan ’e stoel.
Mijnema seach yn har nekke in opstrutsen waskynstruksje: 40 graden.
Wer sittend frege se: “Leauwe jo dit, of witte jo it fêst?”
Se laken no allebeide en seagen elkoar foar it earst yn ’e eagen. Der wie wat dat him
betize.
“Sille wy dan mar?”
Koart sei se wat se woe, it ‘Us Heit’, en frege: “Is dat goed?”
Mijnema fierke troch de eachteisters. “Mefrou, as ik op jo yngean is de ein derfan wei.”
Hy sei it oerlangsum. Har eagen waarden wer grutter en se sprate har ringe fingers foar
de iepen mûle.
Hy seach nei de rêst fan omke en fielde mei de rêch fan ’e hân de lippen dy’t hast ticht
wienen. De pastor stoarre dernei. It kopke mei it gebit naam er en folle it oan ‘e râne ta
mei wetter. Dêrnei bedripte er omkes mûle.
Tegearre seagen se ferstille nei syn fragile fingers. Hy fertelde dat dy foarhinne rourânen
hienen; deagewoan wie dat mei it boerewurk, krekt as soer swit. “Hawwe jo dat ek by
in ferlies, dat men safolle oantinkens fynt?”
Se stoarre him oan en wie noch efkes stil.
“Ik haw ris in film sjoen,’ sei se doe, “dêr’t twa Frânske finzenen har op in heech eilân –
mei wat bisten – sjen moasten te rêden. De iene flechte troch in sprong yn it djippe,
oant twa, trije kear ta, oant it slagge. Dat bin ik, net bliuwe wêr’t men sit, mar altyd
fierder. Ik mis dy minskelucht net.”
Mijnema wie rekke. Hy hie dy film ek sjoen. Wie dy flechtling net troch in non ferret?
“Wat tafallich, sis, want ik lykje op dy oare... tefreden mei it deistige... en... as hoarizon
de ferbylding.”
No stoarren har eagen him ferheard oan en hy seach wat him betize: binnen de blauwe
rânen wie dêr wer turkoise... as fulkanysk grien yn wyld waarm wetter.
“Mar dan binne jo op it eilân bleaun en hawwe jo de bargen hoeden en de hinnen,” sei
se, “libbenslang! En jo ferwite my myn hoedzjen oer de skiep?”
By dit âlde byld seach er troch it rút, fier by har lâns. Syn eachlidden sakken heal, mar
dat waard misferstien. De domineeske begûn it ‘Us Heit’.
Syn eagen sprongen iepen, kloatsek, kinst dit net te foaren komme? Kjel meneuvele er
nei omke troch it gesicht freegjend omheech te lûken.
Ynienen stûken Sara’s wurden. Untheistering! Wêr wie se bleaun? Har eagen smeekten,
hie de fersiking al west?
Yn de fallen stilte dwaalde er yn ’e djipte fan har kraters, fûn doe feilichheid yn it wêzen
fan syn omke en sei: “Jou ús hjoed ús deistich brea,” wêrnei’t sy ûnwis en mei brutsen
lûd oant en mei it ‘Amen’ fierder bea.
Unwennigens, mandéligens, haat en longerjen troch mekoar, in mingeling fan alles wat
west hie gong by de râne fan it bêd lâns en kaam byinoar. In lange stilte folge. Doe folle
54

55
de Moanne numer 6 july 2003
brekberens de keamer, it wie oft de stilte ferfongen waard troch stilte en sa fierder, oant
se opskrille waard troch wat op in swak kocheljen like. Mijnema sprong op.
“Heardest dat?... Omke, wurd wekker. Kom!... Omke kom!”
Oerémis stoarre er de pastor oan. “Goddomme, asjebleaft… helje Maria, we moatte
wat dwaan!”
“Mar dy hat gjin foech om op te treden.”
“Toe... Sara, wa hat wol foech by dea of libben?”
Koart omklamme er omkes hannen en struts him doe wêr’t er koe.
“Kom op omke, kom werom do. Kom!... Kom!... Omke kom!”
Mei Sara yn har spoar draafde Maria de keamer yn. Opfallend kalm naam se de pols en
seach op it horloazje, in termometer yn d’ oare hân.
Efkes letter glieden har eagen wikseljend fan omke nei Mijnema op waans earm har hân
rêste.
“Frjemd, eigenaardich, wat tinksto, hy hat miskien wer nocht, ik sil de dokter skilje.”
Underwilens massearre Mijnema syn omke wylst Sara ûnrêstich hinne en wer rûn en
aloan har rok oploek.
“De dokter sil sa wol komme, ik moast mar wer gean, it is fier oer tolven.” Hy fielde in
knyp yn ‘e hân. “Oant moarn Mijnema, miskien.”
“Wachtsje, ik rin wol efkes mei... kin ik myn ûnrêst útlitte. Wat in nacht.”
“Mar hoop is der wol en dy docht libjen!”
Lyk foar it krusifiks frege er: “Binne jo ek domina yn jo frije tiid?”
“Jawol, wis en wrachtich, mar oars.” Se lake ‘skean’, de holle efteroer.
Op ‘e trep nei ûnderen wie it wer stil. Mijnema hie har net begrepen.
“Leauwe kin allinne yn mienskip, fine jo net? Oars is it mear selsbefrediging... in
iensume ferslaving.”
“Bliid ta as dat kin,” sei se glimkjend, mar ôfmetten.
Efkes lei er har de earm oer it skouder en sei: “Ik gean mar wer nei boppen,” wêrnei’t
Sara weidraaide troch de doar en ferdwûn tusken dûnsjende blêden.
“Dyn omke bromde wat,” sei Maria doe’t er har tsjinkaam op de gong en “do moatst dy
deljaan, Mijnema, de dokter komt moarnier pas.”
Yn ’e keamer, by omke, like neat feroare. Hy bleau efkes stean en aaide hannen en
wangen.
“Ik gean ek lizzen omke, doch it kalm oan, wy krije dy wol wekker.”
It wie mear fallen as lizzen wat er die. “Maria, och, myn matras,” klonk it sunich en yn
in omsjoch wie er fierder fuort as syn omke, dy’t wer gromme, mar gjin ear dat it
hearde.
Letter lei Mijnema langút op de gong, efteroer op in reiden stoel mei de blêden fol
rabbelerij ûnder de fuotten. Hiel fier fuort wie er tusken wol tûzen stjerren en dan wer
gewoan op ierde. Dêrnei kaam Maria lâns, se rûn foar him út en it wie as wonk sy him.
Doe wie se troch in tichte doar stapt.
Op de gong song no in koar fan siken, mar de sjongers ferstommen by it sjen fan
elkoars wûnen. Stadich as in flecht guozzen dy’t op ‘e wjukken gongen waard in
kakofony berne. Ferhalen fan tafal en stomme tsjinslach. Oaren krigen in fertsjinne lean
of liken útkard. Allegearre waarden se mei kryt op in swarte laai set, hongerige tongen
Trotwaer

proaza
hearemyntiid
en iepenspalke earen. De gong rûn oer fan in ferfrjemdzjend libben, lûdroftich, in
kwaken en kweakjen, byld en film, Babylon en Papillon, de minsken finzen yn wurden.
Húsdieren krûpten kjel fan de muorren en wrotten by de plinten lâns. Fan efteren
kamen wite rotten yn in rige, ek swartwyt bûnte. Marmotten sakken út har list en
mûzen kamen út har nissen. In kreupel knyn sleepte him foarút en dronken draafden
kuierjende tûken foarby. Wat wie der yn godsnamme geande?
Mijnema wrotte him nei de doar ta dêr’t Maria troch ferdwûn wie. Yn in heech wyt bêd
lei se foaroer te sliepen mei syn omke derneist, knibbels en ankels yn in kleaune. Hy
pakte de bedsrâne fêst en besocht syn gefoelens te ûntknoopjen. Efkes rekke er har oan
en fuort wie se, oplost. Ferheard skodholle er mei de eagen tichtknypt.
Syn omke begûn no mei in soad wille in goar lietsje. It gong fan ‘o jie ho, jou my de
po, jou my de po, ik moat mige, ik moat mige, kom dochs hjir, kom dochs dêr, ik moat
mige, ik moat mige, neist de po, nim my mar,’ sa ûngefear, helder wie it net.
Mijnema hastige him werom, mar waard diel fan de begearige, oerallige mienskip op de
gong. Wat in wurden! Elkenien friet yn ûnstjoer fan mekoar, sûnder moederaasje of
bekommernis... hy rydboske.
Dêrnei hearde Mijnema út ‘e fierte wei syn namme, it lûd kaam tichterby.
“It is healwei sânen, kofje brún.”
“Wa, wêr, klear, Maria do?” Ferdwaasd en ferstive draaide er him oerein.
“Ik haw dy lizze litten, do likest fier hinne.”
“Wie ik ek, of… hoe is ’t mei omke?’
“Der is mear libben. Komst sa? Ik haw ek bôle.”
Omke lei der better by, minder bleek en mear oanwêzich, in dizige glimk om ‘e lippen.
Om him hinne stie allegearre apparatuer.
Yn it kantoarke lei de moarnskrante neist de stikjes bôle. De kleurige foarpagina liet fan
alles ferlitten flechtlingen sjen… bommen op brêgen en skoallen, sels in sikehûs wie
rekke! Ut it skelettearre gebou stutsen betonizers dêr’t wimpeljende lekkens en in pear
spiraalbêden as flaggen tusken hongen.
“Us leger is der dochs foar de frede? En no dit. Moatst hjir ris sjen, wat in deaden! It
liket de ein fan ’e tiden wol.”
Fol ôfgriis tearde Maria de krante om. Se seach ûnrêstich om har hinne en gong doe
oerein om it hantwurkje oan de muorre rjocht te hingjen. Dêrnei stoarre se nei
Mijnema dy’t foaroer siet en himsels fuorre mei stikjes bôle wêrt er stadich op kôge. ‘We
wurde ryk bedield mei skamte, hen?”
“Ja, bommen goaie liket my it toppunt fan untgûcheling,” foel hy har by.
“Arrogânsje silst bedoele!”
“Wat it oanrjochtet!... út namme fan wa?” Hy rjochte him de rêch.
“Men tinkt it libben te hawwen en boem, it is oer.”
“Fan d’ iene yn d’ oare wrâld, krekt as yn dyn sikehûs, hen?”
“De goedbetelle gekte boppeoan…” Maria knikte de holle efteroer. ‘It is in sletten
ôfdieling, en wy mar drave.”
Mijnema rikte nei de kofje. “Witst, fan de skiednis leare wy neat, wy wolle de ôfrin net
witte… wy hâlde der allinne wat oantinkens oan oer.” Hy seach Maria bôlekrûmels yn
in plastyk pûdsje skowen wylst se freegjend nei him seach.
“Geweld liket in útfergrutting fan antike genen...” Hy slokte in pear kear en sette it
56

57
de Moanne numer 6 july 2003
kopke del. “Krekt skoalbern dy’t mei stiennen smite, we hawwe allegearre... mear of
minder, fynst net?”
No naam Mijnema in stikje bôle, belei it mei loftige tútsjes, tearde it dûbel en rikke it
Maria oan dy’t glimkjend frege: “Leaust do earne oan?”
“Ik wit it net, ik fiel my oft ik allinne en leech stean by in ûnbestimd ein.” Hy seach
dat Maria de wynbrauwen fronsele.
“Mar jawol, ik leau yn de dûns fan elfen mei ierdmantsjes ûnder helder moanneljocht
yn in sêft glidend boatsje en...”
“Dat liket my wol wat… louter kabouter...” Douwe gniisde yn ’e doar en rûn doe gau
efter Thea oan.
“O ja, dat hie ik dy noch net sein. Thea skille hoe’t it gong. Se binne daliks kommen. Ik
sil se efkes byprate.”
Maria gong oerein en Mijnema sei dat er syn heit skilje woe.
Op ’e gong stienen amers, swabbers en in weintsje mei doeken en plastyk flessen. It
deistige himmeljen, Claudia oan it wurk, Claudia út Ghana.
Mijnema drintele efkes… rûn skytskoarjend fierder... seach om, krekt as wie er wat
fergetten, glimke en gong doe mei ûngewoane opteinens nei de hal ûnder. Dêr wie in
fleurige drokte fan minsken yn wite klean en mei drokke maneuvels. Efkes letter hearde
er boppe alles út syn namme.
“Mijnema... Mijnema, kom, dyn omke praat, kom gau!” It wie Maria.
Hy kriemde en draafde sa hurd dat er har hast fan ‘e sokken reage. Hy sloech stappen
oer en naam op ’e trep twa trije trêden tagelyk. Nei it krusifiks stode er de hoeke om
dêr’t Claudia yn ‘e hoksen siet mei in dweil. Hy besocht har noch te mijen, mar op de
glêde flier glied er ûnderút. De ammerrâne tesnijde syn rjochterear dat efter it hingsel
heakjen bleau. Hy glied fierder yn syn ‘waterloo’ oant er mei de holle yn Claudia’s
skurte ta stilstân kaam.
Mei sêft gegrom gjalpe bloed oer Claudia’s skelk dy’t se – alhiel fan ’e wize –
oer Mijnema’s holle drapearre. Har sêftswarte eagen stoarren ferbjustere nei it bliedend
ear dat as in fraachteken stadich nei it rosee ferkleurjende skjinmakkerswetter glied.
Maria kaam de hoeke om en leaude har eagen net.
“Mijnema,’ frege se, ‘wat dochst no?” en tsjin Claudia: “Is er net mear by de tiid?”
Douwe kaam mei grutte stappen tichterby, seach, seach nochris goed, pakte Mijnema
resolút mar hoeden yn de earms en brocht him nei de ein fan ’e gong.
Dyselde deis koe omke wer oan ‘e slangen en waarden der farske blommen yn it
finsterbank set. Wat letter stie yn de lokale krante dat er stoarn wie.
Op in krytwyt skylpaad waard er trije kear om ‘de lêste halte’ droegen en troch freonen
yn de ierde lein. Ut de pastorijtún wei brocht in snijende wyn ôfskuorde tûken mei en
yl keakeljen fan hinnen. De kjeldlijers ferwaarmen har oan de ynhâld fan in yn foly
wuolle fleske.
Maria hie efter de baar Sara’s hân nommen en noch fan Mijnema rept. En oan de ein,
oan ’e râne, hienen se tegearre mei hantsjesfollen modder leauwe, hoop en leafde
tadutsen, foardat se – draaiend om it ferline – fierder skoden.
Trotwaer

‘Ik ben een tweede generatie
Friese migrantendochter’
karin de mik
“En in Minke zit iets van minkukel, dat vond ik wel grappig.”
Vanwege de associatie met een motief dat in Strikt een belangrijke
rol speelt en dat ze bovendien uit eigen ervaring kent. ‘Stevig
overkomen, maar toch kampen met een negatief zelfgevoel,
twijfel, onzekerheid. Als je een iets realistischer, volwassen gevoel
van eigenwaarde hebt ontwikkeld, dan kun je jezelf wel wat
zelfspot veroorloven.’ Ze koos overigens voor een pseudoniem
omdat ze onderscheid wilde maken tussen de schrijfster en
psychiater, die ze beiden is.
Douwesz heeft dus Friese roots, want haar beide ouders zijn
Friezen en wonen in de provincie. Ze keert er geregeld naar terug
en geniet dan van de mooie natuur rond de Lindevallei. “Ik kan
Fries verstaan en redelijk lezen. Als kind noemde ik mijn ouders
‘heit’ en ‘mem’. Mijn ouders brachten het doopsgezind en sociaaldemocratisch
gedachtengoed uitdrukkelijk als iets dat hoorde bij
hun Friese roots.”
Ze verlieten na hun huwelijk hun Friese geboortegrond en
verhuisden, in verband met het werk van haar vader, naar het
midden van het land. Douwesz: “Maar mijn moeder heeft nooit
kunnen wennen aan de bossen en zodra zij en mijn vader met
pensioen gingen, gingen ze terug naar Friesland. Ze genieten elke
dag van het uitzicht over de weilanden. Sinds Simmer 2000
praten ze zelfs weer Fries met elkaar en anderen. Ik beschouw
mezelf in die zin als ‘tweede generatie’ migrantendochter van
teruggekeerde Friezen om utens.”
gecompliceerd
Ook de hoofdpersoon van haar debuutroman luistert naar een
echte Friese naam. “Ze heet Idske met als tweede naam Annegje.”
Een recensent bedacht dat Idske moest slaan op ‘Id’, zoals Freud
Debutante Minke Douwesz
Ze vroeg haar Friese moeder een mooie, Friese naam te bedenken die
ze als pseudoniem kon gebruiken. Uiteindelijk koos ze zelf voor Minke.
“Het moest lekker klinken”, vertelt psychiater/schrijfster Minke
Douwesz (40) in haar rijtjeswoning in een Brabantse nieuwbouwwijk.
het onderbewuste noemde. “Maar dat is niet zo, ik vond het
gewoon een mooie naam.” Strikt gaat over de zich moeizaam
ontpoppende liefdesrelatie tussen psychiater Idske en celliste
Judith.
Het boek is in literair Nederland wisselend ontvangen, maar is
niettemin enkele maanden na verschijning al toe aan zijn tweede
druk. De kritiek was dat de stijl niet bijster origineel en zelfs
stijfjes is, de hoofdpersoon al even weinig bijzonder en dat het te
dikke boek te veel details bevat. “Zitten we te wachten op dit
gezeur uit een uitgetikt dagboek?” vroeg de recensent van De Stem
zich geërgerd af. Voor Minke Douwesz was het even slikken. “Ik
had het gevoel dat niet het boek, maar ik gerecenseerd werd.”
Overigens waren er ook positieve kritieken, zoals van Ton van Deel
in Trouw, die de schrijfster roemde om de gedegen opbouw van
haar boek, de verhaallijn en de heldere, onopgesmukte passages.
Om maar meteen een misvatting uit de weg te ruimen: Strikt
is slechts ten dele autobiografisch en beslist niet gebaseerd op een
minutieus bijgehouden dagboek. “Als dat zo was had ik er wel
dagen mee bezig moeten zijn en zou ik geen tijd hebben gehad
om te werken”, spot de schrijfster. Hoewel Idske, haar jeugd en
opleiding zijn gebaseerd op de persoon van de auteur en enkele
andere personages op mensen in haar omgeving, is het hele
verhaal verzonnen. “Ja, ook de analyse die Idske zelf ondergaat, de
patiënten die ze behandelt en alle andere gebeurtenissen, allemaal
verzonnen. Mijn eigen geschiedenis heb ik in een doos gegooid en
als puzzelstukjes komt die in mijn boek naar voren.”
Douwesz wilde een gecompliceerd liefdesverhaal schrijven en
bedacht daarbij dat de vrouw op wie Idske hopelijk verliefd
wordt, een kinderwens heeft en nooit eerder romantische
gevoelens voor vrouwen heeft gehad.
58

59
damesliefde
Douwesz groeide op in de provincie Utrecht als jongste in een
gezin van drie kinderen. Nadat ze alle bibliotheekboeken had
verslonden, ging ze als tienjarig meisje zelf avonturenboeken
schrijven. Toen al vond ze fantaseren leuk. “Schrijven is een
uitgebreide vorm van fantaseren, die aantrekkelijk kan zijn, als de
werkelijkheid ingewikkeld is. Ik geniet van schrijven en hoop dat
mijn lezers plezier beleven aan wat ik bedenk.”
Dat haar eerste boek de damesliefde als thema moest hebben,
stond voor haar vast. Ze wilde haar steentje bijdragen aan een
rijker lesbisch oeuvre in de Nederlandse literatuur. “Als grap zei ik
dat ik bezig was met een lesbische bestseller, als mensen ernaar
vroegen. Want wees eerlijk: er zijn haast geen boeken met
lesbische thema’s in Nederland. En zelf vind ik die altijd leuk om
te lezen. Ik hoop dat Strikt een lesbische klassieker wordt.”
Op haar achttiende werd Douwesz voor het eerst echt verliefd.
Op een vrouw. “Een heftig gevoel dat volkomen onverwacht
kwam. Ze zat vooraan in de collegezaal. Ik móest haar leren
kennen.” De twee studentes sloten vriendschap, maar daar bleef
het bij. Teleurstelling in de liefde heeft Douwesz met Idske
gemeen. “Als je het vergelijkt met mijn ouders, die al 47 jaar bij
elkaar zijn, wil het mij niet zo lukken in de liefde.” Ze heeft twee
lange relaties achter de rug. Ook in haar praktijk als psychiater
begeleidt ze veel mensen met relatieproblemen.
Niet verrassend dus dat menselijke en liefdesrelaties belangrijke
thema’s in haar boek zijn. “Ik ben gefascineerd door de vraag
waarom het moeilijk is een goede relatie in stand te houden.”
Misschien zijn lesbische vrouwen daartoe minder goed in staat,
stelt ze desgevraagd. “Misschien kunnen zij een relatie minder
de Moanne numer 6 july 2003
minke douwesz
(foto bert nienhuis)
spannend houden. In hetero-relaties kan een man vreemdgaan,
zonder dat hij verliefd wordt en zijn huwelijk stuk loopt. Hij
blijft vanwege de kinderen, omdat het huwelijk toch niet zo slecht
is of omdat hij niet alleen wil zijn. Vrouwen worden sneller
verliefd, verlaten hun vriendin en beginnen een nieuwe relatie.”
Douwesz hoopt dat haar boek een functie zal hebben voor
meisjes of vrouwen die ontdekken dat ze lesbische gevoelens
hebben en daarover willen lezen. “Het zou toch mooi zijn als over
dertig jaar een hockeymeisje ergens in de provincie, dat voor het
eerst verliefd wordt, bijvoorbeeld op haar keepster, mijn boek gaat
lezen. Want je wilt toch over de lesbische liefde lezen als je ontdekt
dat je gevoelens voor een vrouw hebt. Dat had ik ook. En
daarnaast hoop ik natuurlijk dat Strikt als literair werk gezien zal
worden.”
levensgevaarlijk
Een ander thema in het boek is de psychiatrie. Douwesz beschrijft
de ‘binnenkant’ van haar vakgebied en de lezer wordt een interessante
blik in de keuken van de psychiatrische praktijk gegund.
“Over de psychiatrie bestaan veel vooroordelen”, vertelt Douwesz.
“Dat alle psychiaters gek zijn bijvoorbeeld. Dat zal dan misschien
door dit boek bevestigd worden”, schertst ze. “Of dat ze zelf geen
problemen hebben. Of dat het seksistische honden zijn. Ik heb
die mythes willen doorbreken.”
Ze vond het best ‘eng’ hoe haar vakgenoten zouden reageren
op het boek. “Misschien word ik wel direct geroyeerd. Dat zo
iemand als Idske psychiater is, levensgevaarlijk! Maar collega’s
herkenden zich gelukkig in hoe ik hun werk beschrijf.” Dat Idske
in het boek overkomt als een onzekere en gevoelige vrouw, maakt
Trotwaer

haar enerzijds sympathiek, maar kan anderzijds tot irritatie leiden
over het feit dat een psychiater blijkbaar de dingen des levens ook
niet eenvoudig weet te hanteren. Naar Douwesz’ smaak is dat
laatste echter geen nadeel. “Als je niet weet wat er in jezelf
omgaat, kun je ook geen goede psychotherapeut zijn. Wie in het
diepe durft te springen en weer op het droge komt, is in elk geval
niet bang. Idske is misschien meer dan gemiddeld onzeker, maar
je kunt beter onzeker zijn dan bang. Wie bang is, vermijdt een
hoop dingen en neemt niet deel aan het echte leven.”
hetero-man
Drie jaar werkte Douwesz, elke vrijdagmiddag – en soms een
week achtereen – “als in trance” aan haar boek, naast haar
vierdaagse baan als psychiater. Met vulpen schreef ze drie dikke
schriften vol. “Ik zag de beelden in mijn hoofd en hoefde alleen
maar op te schrijven wat ik zag. Het was een film, waarvan ik het
verhaal opschreef. En ook in films gaat het om details. Wat
hebben ze aan, waar staat die stoel? Zo schrijf ik. Zo kan ik een
sfeer oproepen waarin de gebeurtenissen zich afspelen.”
Onnodig te zeggen dat de visueel ingestelde Douwesz een
groot filmliefhebster is. Ze noemt Strikt “een film in boekvorm”.
Het is dan ook haar wens dat haar boek verfilmd wordt. “Dat kan
heel eenvoudig. De dialogen zijn al uitgeschreven. Met Kate
Winslet in de hoofdrol”, fantaseert ze hardop. Ze is fan van de
Engelse actrice, zoals haar lezers weten. “Een heel goeie actrice en
een uitermate knappe verschijning. Maar ja, dan moet het boek
eerst in het Engels vertaald worden.”
Toen het boek af was tikte ze de schriftinhouden over op haar
computer. Het uittikken was tegelijkertijd een “proces van kritisch
herzien”, zoals ze zegt. Het redigeren en opschonen duurde twee
jaar. Daarna stuurde ze het manuscript naar Van Oorschot. “Omdat
die bekend staat als een degelijke en goede uitgeverij. Als zij
het wilden hebben, zou ik geslaagd zijn voor mijn examen.” Dat
bleek. De uitgever drukte drieduizend exemplaren en de tweede
druk ligt inmiddels in de boekhandels.
In haar hoofd is Douwesz al bezig met het uitzetten van lijnen
voor een tweede boek, waarin hoe dan ook de lesbische liefde een
rol zal spelen. Is ze niet bang om als louter lesbisch schrijfster
beschouwd te worden en daardoor mogelijk minder serieus
genomen te worden in literaire kringen?
“Nee. Gerard Reve schrijft toch ook alleen over de herenliefde
en hij wordt beslist niet alleen maar als de homoseksuele schrijver
gezien. Het zou wel heel slecht zijn dat ik om alleen om die reden
het thema damesliefde los zou laten. Maar ik sluit niet uit dat ik
ooit een hetero-man als hoofdpersoon neem.”
Minke Douwesz, Strikt. Uitgeverij G.A. van Oorschot,
Amsterdam 2003. 839 p. 4 35.
Je blijft geobsedeerd doorlezen
Nederlandse literatuur kan me de laatste jaren nauwelijks
boeien: die is mij vaak te modieus, te gekunsteld of juist te
populair. Dat ging niet op voor Minke Douwesz’ onlangs
verschenen roman Strikt, mogelijk door de grote verwantschap
die ik voelde met hoofdpersoon Idske. Hoewel, daarmee doe ik
de schrijfster wellicht tekort. Want Douwesz weet hoe dan ook
een wereld op te roepen die je als lezer volledig in beslag neemt.
Dit debuut deed me enigszins denken aan Een alpenroman
van Simon Vestdijk. Niet alleen het thema – een moeizame
liefdesverhouding tussen twee vrouwen – komt overeen, Strikt is
net zo gedegen, gedetailleerd en boeiend geschreven. Douwesz
schetst een jaar uit het leven van de onzekere psychiater Idske
Wolters, filmfanaat en poezenliefhebster, vegetariër en bovendien
lesbisch (behalve haar beroep gaat alles voor mij op, dus Idske,
‘dat ben ik’, stelde ik geregeld tijdens het lezen verrukt vast!). Ze
wijdt zich aan haar vriendschappen, haar tuin, dijkhuis en
katten, maar vooral ook aan haar werk en opleiding tot
psychoanalyticus. Het boek biedt daardoor een aardig inkijkje in
de psychiatrische praktijk.
In de liefde is Idske doorgaans niet erg gelukkig. Haar
geregelde bestaan komt in onrustig vaarwater, wanneer ze hevig
verliefd wordt op de chaotische en innemende celliste Judith.
Een verhouding met pieken en dalen. Judith is onervaren in de
damesliefde en bovendien op zoek naar een man, vooral omdat
ze kinderen wil. Het verrassende van dit lijvige boekwerk het
boek is dat je als lezer geboeid en in mijn geval zelfs geobsedeerd
blijft doorlezen. Krijgen ze elkaar wel of niet? Douwesz weet de
spanning erin te houden.
Ze schrijft in een haast ambachtelijke en beslist heldere stijl.
Ze mag dan iets te vaak ‘een brok in mijn keel’ schrijven en het
mijns inziens te modieuze ‘zeiknat’ gebruiken (in plaats van het
fraaiere ‘kletsnat’), een schrijfster die het nauwelijks meer
gebruikte woord ‘placht’ (de gewoonte hebben) durft te
gebruiken verdient een pluim. Haar beschrijvingen zijn filmisch
gedetailleerd, maar nergens langdradig.
Het interessante is dat de onzekere Idske zichzelf
voortdurend van commentaar voorziet, waardoor je als lezer
steeds dieper in haar gevoelswereld doordringt. Daardoor groeit
de verwantschap met de hoofdpersoon.
Natuurlijk is er wel iets aan te merken op Strikt. Het einde is
misschien niet echt verrassend en de ontmoeting tussen Idske en
Judith in de filmzaal iets te toevallig, anderzijds is het voor
lesbisch Nederland prettig te lezen dat een verhouding tussen
twee vrouwen hier niet, zoals in vele ‘damesromans’, desastreus
eindigt.
KdM
60

61
albumbled
jabik veenbaas
In heldere tenor
Mooglik hat se nea bestien, dy Wobbelke fan Gysbert Japix. Of
miskien bestie se wol, mar hie se in oare namme. Mar grif hat de
dichter doe’t er, lit ús sizze op in ynspirearre simmerjûn, dit
leafdesfers skreau, syn gedachten gean litten oer syn eigen leafdesaventoeren.
Piter Terpstra, dy’t in yndrukwekkende roman-trilogy oer it
libben fan Gysbert Japix skreau, ropt yn it earste diel dêrfan
nammers wol in Wobbelke ta libben, en dat docht er oertsjûgjend
genôch. Yn syn ferbylding wurdt se in tsjinstfamke by Tjaard van
Aylva, in notabele freon fan Gysbert út syn Wytmarsumer jierren.
Gysbert, in dan noch betreklik jonge fint, wurdt fereale op har op
ien fan de jûnen dy’t er by Tjaard trochbringt. En dy leafde
ynspirearret him ta it fers. Op in jûn sjongt er it foar har, hy
spilet der sels by op syn lute, en wit har mei syn sjongen en
spyljen hielendal te betsjoenen.
Terpstra foarmet it karakter fan syn Wobbelke mei op grûn
fan it fers. Hy makket fan har in bloedmoaie, mar wat pleagerige
en spotske frou, dy’t yn earste opslach in spul fan oantrekken en
ôfstjitten mei de bleue skoalmaster spilet. Sa hat er gebrûk makke
fan de lêste twa kûpletten, dêr’t it dichterlik ik syn need yn útropt:
ik bestjer it, leafste, asto net by my bist, toe, tútsje my
dochs.
It rint by Terpstra nammers net goed ôf mei dy leafde. Der
bestiet úteinlik in te grutte ôfstân tusken Gysbert, de skoalmaster,
de soan fan de foarname bouwer fan it Boalserter stedhûs, en it
famke, dat fan ienfâldich komôf is en amper geastlike foarming
hân hat.
It seit wat oer de krêft fan dit leafdesliet dat Terpstra der in
wichtige byfiguer op basearret. En Terpstra is net de iennichste
hjoeddeiske auteur dy’t him troch ‘Wobbelke’ ynspirearje liet. De
dichter Eeltsje Hettinga naam yn syn bondel Dwingehôf in
pastysje fan it fers op mei de titel ‘Heabeltsje’, in aardich en
geastich stikje postmodern rederikerswurk.
De ienfâld is grif ien fan de geheimen fan dit fers. Fan begjin
oant ein befettet it rigels dy’t sa út de sprektaal wei lykje te
kommen. “Het biste môy!” – Wat bist moai! “Paetke my swiete
Tuwt” – Tútsje my, leave! Fansels, we treffe yn it fers ek bylden
Wobbelke
Myn hert dat trillet my, it iz nin rôy!
Mijn ljeafste Wobbelke,
Mijn swietste Wobbelke,
Mijn wirdste Wobbelke,
Het biste môy!
Ick fiel oon ’t kreauweljen, ljeaf, het my dert,
Mijn gouden Ingelke,
Mijn gouden Ingelke,
Mijn gouden Ingelke,
Du biste’ ijn ’t hert.
de Moanne numer 6 july 2003
O! ’t hert ontfljuecht my beyd’ mijn eagen trog.
Ja, ’t rint uwt my ijn dy,
It tjocht uwt my ijn dy,
It ljeapt uwt my ijn dy,
Az ick dy sjog.
Ick kin naet wezze fen dy, swiete Djier,
Aef ick môt stearre ljeaf,
Aef ick môt stearre ljeaf,
Aef ick môt stearre ljeaf,
Dat ’s inckel wier.
Help Ljeafste’, ô litste my in docken quea,
Paetke my swiete Tuwt,
Paetke my swiete Tuwt,
Paetke my swiete Tuwt,
Aef ick bin dea.
oan dy’t ta de fêste bagaazje fan de santjinde-ieuske leafdespoëet
hearden. De hjoeddeiske dichter soe syn hert net sa gau mear ta
de eagen útfleane litte. Mar Japix brûkt ek sa’n byld hjir op sa’n
manear, dat it ús noch altyd dalik dúdlik is wat er bedoelt. Hy
bliuwt helder as glês, en hy lit sjen dat er in geweldich goed ear
hie. Syn Boalserter tiidgenoaten wisten trouwens wol dat er dat
hie, want hy wie foarsjonger yn de grutte Martiny-tsjerke. Sneins
moasten se op him te seil as se psalmsongen.
Gysbert Japix syn geef leafdesliet soe ek werklik as liet de
wrâld yn gean. Joast Hiddes Halbertsma skriuwt earne dat er it yn
syn jonge jierren noch wol sjongen heard hat troch âlde minsken,
en dan binne we al bedarre yn ûngefear 1800. En ‘Wobbelke’, nei
alle gedachten in jeugdwurk fan Gysbert Japix, wie der miskien
yn 1640 al. Inkeld sjong ik it sels noch wolris, en dan op de
moaie, justjes mankelike nije wize dy’t Jan Slofstra derby makke.
Piter Terpstra lit Gysbert Japix de lute bespylje as er it liet
foar syn Wobbelke sjongt. Dy lute is fansels in optinksel. Mar al
in plausibel optinksel. In dichter dy’t sa fan lieten hold en sa
muzikaal wie, kin bêst it talint en de ambysje hân ha om himsels
te begelieden. Wat foar stim soe er hân ha? We sille it nea witte.
Ik hâld it op in heldere tenor, dy’t fier droech. Hy moast ommers
dy mânske Martiny-tsjerke bestrike kinne.
Trotwaer

Ferlet fan ferskaat
Rispinge 2002 oan
Stellingwerver boeken
Doe’t sa’n tweintich jier lyn de Provinsje Fryslân jild beskikber
stelde foar in ‘opdrachtepot’, wie ien fan de arguminten dat der
ferlet fan ferskaat wie yn de Fryske literatuer. Der waard lykas yn
alle lytse talen wol poëzy skreaun, mei de fiksjonele roman wiisde
it ek net sa min en it grutte ferlet fan berneboeken, ûntstien troch
it ynfieren fan it ferplichte Frysk op de legere skoallen, waard
û.o. yn foarsjoen mei oersettings, mar bygelyks op it mêd fan it
skôgjend proaza ferskynde der fiersten te min om fan in folsleine
literatuer prate te kinnen.
Sûnder de situaasje yn de Stellingwerver skriuwerij lykslaan te
wollen mei dy fan de Fryske sa’n tweintich jier tebek, jildt ‘mutatis
mutandis’ foar de streektaalliteratuer like goed, dat der in
ferskaat fan sjenres oanbean wurde moat, wolle de minsken op ’e
smaak fan it lêzen brocht wurde en wolle se lêzende bliuwe kinne.
It is moai as it eigene en benammen it eigen ferline weromfûn
wurde kinne yn ienfâldige gedichten en anekdoatyske ferhalen,
mar dat stadium binne de Stellingwervers tanksij it krewearjen fan
de Schrieversronte mei de eigen útjouwerij lang al foarby. En in
harsels respektearjende literatuer hat ferlet fan nij oanbod op
ferskillende mêden.
Wat dat oangiet foldocht de rispinge fan 2002 oan de ferwachtings.
De trije boeken dy’t ferline jier útjûn waarden, binne
foar ferskillende doelgroepen en fertsjintwurdigje in ferskaat oan
sjenres. Literêre alleskinner Johan Veenstra kaam mei in bondel
nije folksferhalen, Karst Berkenbosch mei in koarte roman foar
pubers en Jan Oosterhof mei in boekje fol bûnt ferskaat oan
ferskes, strips, kollumkes en mimeringen.
drumpelvri’je
Om mei dat lêste te begjinnen. De jonge ûnderwizer Jan Oosterhof
fan Steggerda ferklearre yn it fraachpetear by it ferskinen fan
dizze earste samling fan syn wurk dat opnommen is yn Twie pond
’n stuver fan it ‘boekejaor 2002/2003’: “Ik wol beslist een makkelik
leesber boekien mit licht verteerbere kost maeken, omreden ik
viene dat oonze streektael drumpelvri’je beriekber wezen moet.”
En dat is syn Krentiesbri’j’ ek wurden, in kleurich, smaaklik gehiel,
mar mei net folle ynhouten, lichte kost, sis mar, maklik yn te
nimmen, mar der bliuwt jin ek net folle fan by.
De skriuwer hat al wat namme krigen troch syn optredens mei
tineke steenmeijer-wielenga
Lieske Schiere yn harren ferdivedaasjeprogramma ‘Krieties’, dêr’t
er sels de measte teksten foar skriuwt en troch syn bydragen yn de
foarm fan ferskes en striptekeninkjes oan de Stellingwarver
Spreukekalinder, dat it docht jin gjin nij, dat de teksten yn dizze
bondel de kabareteske kant it neist binne. De útlis dy’t er by wize
fan yntermezzo tusken syn teksten troch jout, hat it measte wei
fan de konferenses yn in one-man-show en hoe aardich soks yn in
seal fol publyk ek oerkomme mei, as it swart op wyt printe wurdt,
bliuwt der net sa folle fan oer.
Mear wurdearring haw ik foar de fjouwer lietteksten fan de
CD Stroffelen… en staon gaon, mar de filosofy dêryn is ek wol wer
wat klisjee-eftich. Net better soe men ferwachtsje fan de koarte
rymkes dy’t as ‘tegeltsjewiisheden’ presintearre wurde, mar dy
binne soms krekt wol aardich en orizjineel. ‘Gezicht’ bygelyks
spriek my wol oan: jow / bin niet / verantwoordelik / veur et heufd /
daj’kregen / hebben // mar wel / veur et gezicht / daj’trekken.
It grappichst fan it hiele boekje binne eins de stripkes oer in
wjirm en in slak, Piere en Slakke. In foarbyld: Piere sit te fiskjen,
komt Slakke op him ta en freget, oft se bite wolle en dan anderet
Piere: “Waoromme daenk ie… da’k zo veer van de kant of zitte?”
Of dizze: Slakke toant grutsk syn swimdiploma en dan seit Piere,
dat hy dat net nedich hat, omdat er altyd yn it pierebad swimt.
Of Piere dy’t oan de fiskerij in piercing oerhâlden hat, dat binne
fynsten dy’t in orizjinele geast ferriede.
Jan Oosterhof krige yn 1995 De Oolde Pookpries foar syn
bernemusical Keuning Hum is uut zien hum. It is moai, dat der no
in boekje fan him is, dat troch Sijtze Veldema kreas en fleurich
foarmjûn is, mar ik hoopje, dat er in folgjende kear mei wat
streksumers komt as dizze Krentiesbri’j.
folslein eigentiidsk
Ek al sa moai fersoarge troch deselde foarmjouwer is Karst
Berkenbosch syn twadde koarte roman, de sjaal. Hy krige destiids
yn 1989 de earste ‘anvieteringspries’ foar syn debút Blauw Zwiet.
Yn myn resinsje foar De Ovend haw ik de kwestje fan de sjenrebeneaming
eefkes op it aljemint brocht. Blauw Zwiet waard presintearre
as in novelle, wylst de personaazjes gâns in ûntjouwing
trochmeitsje en dit twadde boekje wurdt oanbean as “in bundel”.
Mei’t it ferhaal ferteld wurdt yn koarte fragminten dy’t mei-inoar
62

63
net mear as 47 siden beslane, liket it dêr ek wol wat op, mar
omdat der wol echt in plot is mei in begjin, ûntwikkelingen oer in
tal jierren hinne en in ôfrin, soe ik it dochs leaver in koarte roman
neame wolle, lykas Berkenbosch syn debút nammers, destiids.
De sjaal is in bysûnder boekje. Formaat en omslachyllustraasje
binne oars as oars en dat hat grif te meitsjen mei de spesjale
doelgroep dy’t de skriuwer op it each hân hat: de learlingen fan it
fuortset ûnderwiis dêr’t er sels lange jierren yn wurke hat. Lykas
de dichteresse Baukje Wytsma en Utjouwerij Fryslân (fan de
Afûk) mei de bondel Lokaal 13 besocht hawwe de bern oan te
sprekken troch it formaat fan de skoalaginda te kiezen, sa hat
Veldema de sjaal it uterlik jûn fan in moai cahier.
Wie streektaalliteratuer foarhinne wat, dat assosjearre waard
mei nostalgy, dit boekje sjocht der folslein eigentiidsk út. Dat it
foar pubers skreaun is, liket my ek nij. Oant no ta wie der foar dy
doelgroep amper lektuer yn it Stellingwerfs te finen.
Wurdearring alsa foar Berkenbosch syn inisjatyf om yn dat
ferlet oan ferskaat te foarsjen en foar Sijtze Veldema syn tapaslike
foarmjouwing, mar it komt fansels op de ynhâld oan. En dy is ek
yn oarder.
Yn de sjaal lit de skriuwer it libben fan in jonge en in famke
sjen yn (soms wol tige) koarte fragminten, wêrby’t er ek noch mei
de gronology boartet. Somtiden folget er de ûntjouwing fan
Emmy dan wer dy fan Steven. De earste is de haadpersoan. Fan
side ien ôf is dúdlik, dat har wat slims oerkommen is. Stadichoan
krijt de lêzer foar it ferstân, dat dit beskerme grutbrochte famke,
dat iepen en nijsgjirrich oan it studintelibben yn de grutte stêd
begûn is, it slachtoffer wurden is fan in (groeps)ferkrêfting. Steven
hat in hiel oare eftergrûn. Hy komt út in húshâlding dêr’t net
folle omtinken en leafde foar de bern yn is en hy ûntjout him ta
in lytse krimineel.
Yn koarte sênes, dy’t ynearsten neat mei-elkoar te krijen lykje
te hawwen wurdt in sfear fan driging opboud en as der dan ek
noch in plysjeman yn byld komt, begrypt de lêzer wol, dat dizze
jonge en dat famke elkoar tsjin it liif rinne sille en dat dat foar ien
fan beiden fataal ôfrinne sil. Wa’t úteinlik dieder en wa of bút
wurdt, bliuwt lykwols lang spannend.
Myn iennichst beswier tsjin de oars knappe miljeutekening fan
Berkenbosch is, dat dy wol slim stereotyp is. Steven hat in wurkleaze
heit, dy’t oan ’e drank is en in mem dy’t mear belangstelling
hat foar de leafdesbabys yn de Story as foar har eigen bern, wylst
Emmy har mem in fleurich simmerjurkje foar har famke naait en
sels in sjaal foar har weeft, wylst yn dy húshâlding ek de heit tige
soarchsum is. Troch sa’n swart/wyt skema, krijt it ferhaal wat
jierren-santich-foarmingstoanieleftichs en wurdt it in yn byld
brocht tema, dat mei de learlingen bediskusjearre wurde kin.
Dêrfoaroer stiet de moderne struktuer mei de koarte flitsende
sênes, dy’t it gehiel wat `zapperichs’ jout, dat neffens my dizze
doelgroep wol oansprekke sil. In moai en spannend boekje!
gewoan in kostlik boek
De tredde útjefte fan 2002 is in bondel mei nije Stellingwerver
folksferhalen skreaun troch Johan Veenstra. ‘Skreaun’ en net
‘optekene’ sa’t jo by dit sjenre ferwachtsje soene. De
de Moanne numer 6 july 2003
Stellingwerven blike earm oan âlde folksferhalen te wêzen, wat
jin fernuverje moat, omdat it lânskip en de sfear fan de krite
suver útnoegje ta it stallen fan ferhalen. It wol jin hast net oan,
dat se der nea west hawwe soene, mar yn alle gefallen binne se
net noteard.
Fedde Schurer hat ris sein, dat in dichter in keardel wie, dy’t
fersen makke as syn folk dêr ferlet fan hie en Johan Veenstra is
dus sa’n keardel dy’t ferhalen makket as syn Stellingwervers dy
misse. Yn Wonder boven wonder jout er tweintich nij-betochte
ferhalen dy’t suver net fan ‘echte’ te ûnderskieden binne. Lykas yn
tradisjonele folksferhalen komt er mei ferklearrings foar
histoaryske toponimen en fertelt er oer doarmjende deaden,
wûndere ferskynsels, dy’t allinne minsken dy’t dêr gefoelich foar
binne waarnimme kinne en sels in seemearmin yn de Linde. Op
in fernimstige manier frisselet er mearkefigueren as kabouters en
heksen en ynternajonaal bekende motiven as dat fan de man dy’t
syn siele oan ’e divel ferkeapet (Faust) en in ferliedlike sjongster
(Lorelei) troch fierder yngreven Stellingwerver ferhalen hinne.
De lokalisearring is meastentiids tige krekt, “de zunnekaante
van et Wiede van de Lende”, de “Blesdiekiger Heide”, in “aentien
zudelik van Bekhoftille”, oan de “Schipsloot in Ni´jlaemer” of “et
plak daor now de Prikkedam is”. Wat de tiid fan hanneling
oangiet bliuwt de skriuwer lykwols – lykas by dit sjenre past – yn
it ûnbestimde: “herwerts jaoren leden”, “veer veur de tied van
Napoleon” , “in hiele zet leden” of “tieden leden”. Somtiden
bedarje de lêzers yn de Midsieuwen by de legindaryske jonkers
fan Keuningsbargen, in oare kear yn ’e jierren tweintich fan de
foarige ieu, mar moderner as de wrâld fan bakjerinders en
stuollematters wurdt de entûraazje net.
Troch it hookstrooks brûken fan reklamejargon út ús tiid
berikt Veenstra soms in uterst komysk effekt, mar hy hat him
gelokkich net ferliede litten troch al te folle anagronistyske grapjagerijen.
In foarbyld fan sokke reklame taal is, dat Miranda, de
kreaze jonge frou dy’t Berend mei syn midlifekrisis krigen hat fan
Gustaaf, de Sweedske Keningsgoes, in rook om har hinne hat fan
“wilde limoenen”.
In foarbyld fan sa’n knypeachje nei de aktualiteit is de ynset
fan it ferhaal ‘De wonderbrille’: “D’r was es een boertien in Buil
dat op een dag een betien dom was. Zoks overkomt vanzels
alleman wel es. Een boer krek zo goed as een preens.” As jo jo
foarstelle, hoe’t Johan Veenstra soks fertelt op ien fan syn foardrachtejûnen,
dan witte jo, dat er nei sa’n ynset fuortendaliks de
seal plat fan laitsjen hat. It hiele boekje strielet de wille út, dy’t de
skriuwer sûnder mis by it skriuwen oan syn fantasije belibbe hat
en it liket ek wol as hat er by foarrie de wille dy’t syn teksten jaan
soene by it fertellen, al ynkalkulearre.
De humor is lykas yn de tradisjonele anekdoatyske stikjes yn
de streektaalliteratuer net altyd like subtyl: ek hjir wer wurde
domme minsken te fiter nommen en wurde der wolris maklike
seksueel kleure taspilings makke, mar dat skynt derby te hearren.
Oan de oare kant toant Veenstra him ek in master yn lytse fynsinniger
grapkes. Sa bychtet Berend yn it ferhaal ‘Gustaaf’ oan de
‘keboolter ’ fan de ‘Blesdiekiger Heide’ syn probleem op mei de
wurden: “Och, ik wor over een schoffien vuvenveertig en…”,
Trotwaer

dêr’t it ierdmantsje dan op reagearret mei: “O, is dat et, en now
daenk ie: is dit et…”, koarter kin it probleem fan in man mei
prakkesaasjes oer de sin fan syn bestean net gearfette wurde.
Yn de nije Stellingwerver folksferhalen hie de skriuwer fansels
ek moai de gelegenheid om ris út te heljen nei de Friezen en de
Drinten en dat hat er net litten. Sa beskriuwt er yn ‘Wat in et
duuster brocht’ in “noodnaegel van een kerel. Een alderaekeligste
inklauwer uut de buurt van Tjerkwerd, boven op ’e Friese klei”.
Omdat de boer him yn syn berteplak ûnmooglik makke hat,
moat er útwike nei in pleats op it sân fan de Stellingwerven. “Op
et volk dat d’r woonde, keek die stienrieke Friese boer vanzels
huzenhoge daele. Hi’j achtte himzels duzend keer zo belangriek as
die kleine griemerds van boerties; die bekrompen aarmoedszi’jers
mit heur brieke praot. Et was dus een grote lillikerd van een kerel.
Een malle, gruusaordige klofferd. Een min stokkien vreten.
Rindert Roorda.” En mei it kiezen fan krekt dy namme wierret er
it âld sear út, dat de ‘krûmpraters’ noch altyd pleaget fan it
taalymperialisme, dêr’t Afûk-direkteur Rindert Straatsma him
neffens har skuldich oan makke hawwe soe yn de foarige ieu.
De Drinten, dy’t in folle rikere folksferhaletradysje hawwe,
wurde beskuldige fan it ferfalskjen fan de wierheid oangeande har
reuzen Ellert en Brammert dy’t eins mar “malle, vieze gloeperige
reuzen” west hawwe, net te ferlykjen mei Klofferd en Gofferd út it
Fochteloer Fean.
Sa is der yn Wonder boven wonder in soad te belibjen op
ûnderskate nivo’s. En no haw ik de prachtige taal fan Veenstra
noch net iens neamd, mar út de foarbylden sil dúdlik wurden
wêze, dat de skriuwer ek wat dat oangiet wer rynsk útpakt en syn
hiele rike idioom oansprekt. Net allinne om yn in ferlet (fan
ferskaat) te foarsjen is dit boek mei nije folksferhalen in oanwinst,
it is gewoan in kostlik boek.
Hjir besprutsen útjeften fan de Stichting Stellingwarver
Schrieversronte yn Berkeap:
Jan Oosterhof, Krentiesbri’j. 4 6,50.
Karst Berkenbosch, de sjaal. 4 6,50.
Johan Veenstra, Wonder boven wonder. 4 10.
libbenselikser
jitske kingma
Perspektyf
It hie nochal wat muoite koste om in ôfspraak te meitsjen. Hy
hie it drok, der kaam fan alles tusken, it wie te fier fuort, altyd
wie der wol in reden om minder as 24 oeren tefoaren in smoesje
út ’e kast te heljen. Fansels wie er bang. Ik hie har ien kear sjoen
en wist genôch. Dy festing soe nei ien stevige kanonskûgel falle.
Ik wie lykwols net fan doel dy ôf te fjurjen. Wie allinne fassinearre
troch de fraach wêrom’t sa’n ûnthechte persoan sa’t it like
nèt ophâlde mei skuorren oan in al foarbije relaasje.
Hy sette altyd alles samar op ien kaart, stuts syn jild yn
ûndúdlike projekten, sei syn baan op wylst er noch neat oars hie
en kocht in boufal mei liend jild. Dy losse mentaliteit fûn ik wol
bysûnder. Dat ik hâlde altyd kontakt, bespruts fantastyske
plannen mei him, sette briljante tips op lollige kaartsjes en
makke iderkear wer in nije ôfspraak.
Lang om let sieten wy dan no yn Het Leven en hy fertelde
oer syn nijste projekt.
“It is it aai fan Columbus, nimmen hat hjir ea oan tocht. Ik
haw it hielendal trochrekkene, nei in jier of trije, fjouwer bin ik
binnen”
“En dan?”
“Lêze, reizgje, in boek skriuwe.”
Orizjineel, wa net!
“Komst hjir hielendal hinne om my dat te fertellen?”
“Fansels, ik wol it dy persoanlik freegje.”
Ik tocht even oan de kanonskûgel en gong yn gedachten ús
petearen en myn kaartsjes nei. Hie ’k myn fassinaasje skine
litten, hie ’k de yndruk jûn dat ik him wol begriep? Nee, wy
hiene it altyd oer saken hân. Ik fielde my ûnskuldich.
“Eeh…” brocht ik doe mar út.
“Wy dogge dit tegearre. Wy foarmje it perfekte pear.”
“Mar dyn…?”
“Hjir wurkje wy ommers al sa lang nei ta. Do wurdst dochs
myn direkteur?”
64

65
Bylden fan de PC. Ferkeaptentooanstelling. Oant 24 augustus
yn de Martinitsjerke te Frjentsjer, moandeis fan 14.00 oant
17.00, tiisdeis o/m sneons fan 10.30 oant 12.00 en 14.00 oant
17.00. Tagong fergees.
Byldzjende keunst is krekt Haarlemmeroalje. It is goed foar alles en
noch wat. Ha je in jubileum of in oar feest en wolle je oandacht yn
’e media, dan binne der altyd wol keunstners reewillich om harren
siel te ferkeapjen en jo feestje wat op te fleurjen.
Keunst hat langer in tige posityf imago. Keunst stiet foar jeugdich,
kreatyf, iepen foar it nije en wurket slim statusferheechjend.
Soks strielet fansels ôf op je sels of de organisaasje, dêr’t je foar
wurkje. As je de goeie keunstners kieze (net te wyld, te goar, te lûd,
te ûnbegryplik of te avantgardistysk, want dat jaget de klandyzje
allinnich mar yn de gerdinen) dan kinne je der eins allinnich mar
better fan wurde. En as je it wat tûk oanpakke (je litte dy keunstners
gewoan foar eigen rekken wurkje), dan is dy keunst noch heal fergees
ek. Dan binne je hielendal spekkeaper.
Dat wienen myn earste tinzen op de tentoanstelling Bylden fan
de PC yn ’e Martinitsjerke te Frjentsjer.
artistike selsmoard
Ik ha nea witten dat safolle (Fryske) keunstners eat mei dy nommele
folkssport hienen. It monumint fan it keatsen – de PC – bestiet 150
jier en hupsakee 44 byldzjend keunstners dûke nei de lytse bal, lizze
in keats, meitsje in boppeslach of sjogge mear as ien kear Hotze
Schuil (Harns, 1924) wer yn aksje.
Tochten se oan de keunst of tochten se oan harren eigen beurs,
doe’t se ja seinen tsjin de útnoeging fan de Permanente Commissie
om in keunstwurk foar in ferkeaptentoanstelling-mei-boekje te
meitsjen? Ik haw yn tiden net safolle iepen doarren en bewende
paden byinoar sjoen. Werklik de hiele omgong fan de tsjerke hinget
fol bekende, letterlike bylden en oare klisjees.
Nee, mei (grutte) keunst hat it measte yn de Martinitsjerke net
te krijen. Keunst hâldt op syn minst yn dat de produsint fan dy
keunst fragen oer syn of in bepaalde oare werklikheid hat. Mar
keatsen is keatsen. Keatsen is aksje. Keatsen is emoasje. Keatsen is
sfear. Keatsen is wrakseling. Keatsen is ek heldedom. En dêr kin neat
oan feroare wurde. Sport is spitigernôch frij iendiminsjonaal, plat en
sûnder djippere filosofy. Keunstners dy’t dat byld bystelle wolle,
hawwe it dreech of doge net. Mei oare wurden: it ferbyldzjen fan
sport is in foarm fan artistike selsmoard.
de Moanne numer 6 july 2003
Bylden fan de PC
Iepen doarren en bewende paden
rudy hodel
louis oetelmans, dream. fotografy, 40x40 sm. 4 170.
(ut bylden fan de pc, it aansichtkaarteboekje by de
tentoanstelling; 4 4)
keutelsykje
De measte keunstners yn de Frjentsjerter tsjerke slaan kwea of steane
letterlik op ’e dea (om mar eefkes in pear fan de moaiste keatswurden
te misbrûken). Mar – en dat is ek it aardige fan keunst en keatsen –
de ‘Dream’ bliuwt.
As der in priis jûn wurde moat foar de bêste ynstjoering dan giet
dy nei de ‘Dream’ fan Louis Oetelmans: in foto fan in fytswant (?)
mei in krystbal. It is in ienfâldich dwers byld, mar de symbolyk
docht fris oan yn dat fjild fan djipearnstigens. Like goed is syn foto
‘It Sjûkelân’: twa as skiep ferklaaide mannen steane op ’e útkyk by de
hillige PC-grûn. Wat se dêr dogge is net rjocht dúdlik. En krekt soks
prikelet jins ferbylding.
It die my sa tinken oan it keatsfjild fan myn bertedoarp Húns, de
Terp, dêr’t foar elke keatspartij earst de skieppekeutels opsocht wurde
moasten. Dochs aardich fan Oetelmans, want sûnder skieppekeutelsykjen
wie der gjin keatsen, gjin aksje, gjin ferdivedaasje en ek gjin
heldedom. Keatsen (en dus ek de PC) begjint mei keutelsykjen.
Trotwaer

Tradisjoneel wurk mei de
klam op de waarnimming
bartle laverman
It Lânboumuseum is in loads mei âld ark dy’t fan april oant
oktober foar publyk iepen is. Al it krûmpoatich lânfolk sil der sa
njonkenlytsen no al west ha, dat om nij publyk te krijen – en tink
derom: sûnder publyk gjin subsydzjes – besiket direkteur Gerben
Groenhof alle jierren wat aparts yn ’e hûs te heljen. Soms bout er
in muorre fan striepakken, lit er in pear jonges graffity spuitsje,
mar meastentiids moat wurk fan keunstners de minsken de reis
nei Eksmoarre dwaan litte. Wy sitte no yn It Jier fan de Pleats, dat
it tema fan in útstalling lei foar de hân.
Ik wenje op in pleats: moat ik der dêrom in stikje oer
skriuwe? Want it giet yn dy útstalling net om de keunst. It is net
de bedoeling om yn Eksmoarre sjen te litten hoe’t hjoeddeiske
Fryske keunstners fia it tema ‘Pleats’ de keunst fierder helpe, it is
ek gjin ‘Salut à la Ferme’. Dat sjogge je fuort as je de eksposysjeseal
yn komme, in moaie romte yn twaen dield troch in front mei
de foto’s fan de 29 dielnimmers. In aardich idee fan Groenhof.
Op Theo Jaasma nei is elts fan boppe en fier boppe de fjirtich.
Neat gjin jonge keunst, ek net fan âlde knarren.
It is tradisjoneel skilder- en tekenwurk mei de klam op de
waarnimming. Dat fernuveret je ek net as je lêze dat Galerie
Goutum it museum mei de kar fan de eksposanten holpen hat.
Galerie Goutum hannelet al jierren mei grut sukses yn ferve foar
boppe de bank. Dat wêrom in stikje fan my?!
Dy eksposysje is ‘entertainment’, ‘pleasing’ en fertsjinnet gjin
gisel fan krityk, hoewol’t der wurk by hinget dêr’t dy keunstners
harren de eagen foar út de kop skamje moatte. As se teminsten
keunstner hite wolle.
Mar nochris, de útstalling giet net oer de keunst, dit is in
lânboumuseum, dit is de delslach fan keunst: net aktueel mar
bekend, net ûntrêstigjend mar akseptearre. Bêst genôch, de
Bazuin, Hallelujah: Fryslân!
Allinnich Han Reeder fersteurt it byld fan de tefreden skilders/
grafisy mei in hjoeddeiske foto fan in steapel viconpakken: it
topstik fan d útstalling en dêrmei, ek qua technyk, de dissonant.
(P.S.: Mei boppesteande doch ik yn elts gefal Sita Geerling, Klaas
Koopmans, Abe Gerlsma en Peter B. van Houten tekoart. Mar
dat is it risiko as je wurk sa sosjalistysk presintearre wurdt.)
Eksmoarre dwaan
66

67
Yn ’t foarjier deagean dat is slim, dat witst
Mar ik gean mei blommen, de eagen ticht, gerêst
(Le moribond/De stjerrende, oersetting Tsjêbbe
Hettinga/Wilco Berga).
“Als Gilbert Bécaud Monsieur 100.000 volt is, dan is Brel een
kerncentrale op de drempel van een meltdown”, skriuwt earne in
kritikus. Wa’t ek oer him oan it wurd is, Ernst van Altena,
Liesbeth List, Mohamed El-Fers, syn biograaf Olivier Todd, oer
ien ding binne se it iens: Jacques Brel joech himsels mear as
hûndert prosint, yn it libben mar foaral op it konsertpoadium.
Mei liters whiskey-cola en alle dagen fiif pakjes Gauloises fiede er
syn dochs al ûnberoaide enerzjy.
Brel stoar yn 1978, 49 jier âld. Hy wegere de rol fan pasjint,
doe’t er yn 1969 longkanter en leverproblemen krige. Leaver
hielendal opbaarne as in stap tebek.
De stêd Brussel (dêr’t er in algemien bekende haat-leafde
ferhâlding mei hie) of leaver sein, de Fondation Jacques Brel ûnder
lieding fan syn dochter France, betinkt de sjonger 25 jier letter
mei in útstalling en tal fan oare aktiviteiten.
akteur
Brel as sjonger wie wrâldferneamd. Chansons as ‘Mathilde’, ‘Le
plat pays’, ‘Les bourgeois’, ‘Les paumés du petit matin’ en ‘Ne me
quitte pas’ steane printe yn it ûnthâld fan tûzenen. (Sjoch foar
Fryske oersettings troch Tsjêbbe Hettinga/Wilco Berga, Baukje
Wytsma/Hylkje Goïnga en Jaap Duijs it tekstboekje by de cd
Brel, in Fries. Douwe Heeringa sjongt Jacques Brel, útbrocht
yn1989.)
Minder bekend is Brel as filmakteur en -regisseur.
Op 16 maaie 1967 jout er syn lêste konsert yn Roubaix. Foar’t
er him yn ’e filmwrâld stoart, spilet er earst noch de rol fan Don
Quichotte yn ’e Frânske ferzje fan de Amerikaanske musical Man
of la Mancha. Fan 1967 oant 1973 sil er spylje yn tsien films. Net
raar foar in man dy’t ommers al akteur wie. Syn optreden as
sjonger wie mear as sjongen allinnich. Elts liet waard brocht as in
toanielstik, mei mimyk en gebearten.
Ik seach en werseach de registraasje dy’t de VPRO makke fan
in unyk konsert yn Bergen yn 1964. Dat konsert waard in anekdoate.
Brel wie op it toppunt fan syn rom en tocht te sjongen yn
in grutte konsertseal. Hy kaam terjochte yn restaurant het Huismet-de-Pilaren,
dêr’t tout Bergen (dôve Adriaan Roland Holst en
Antonie van Kampen derby ynbegrepen) mar ek Liesbeth List yn
it publyk siet. Brel wie poer mar as professional joech er dochs
gewoan syn konsert en frege de VPRO nei ôfrin de gaazje yn
eigen reet te stekken.
Brel wie dichter en akteur. Oars kin ik net sizze nei it sjen fan
de Moanne numer 6 july 2003
Brel: net by sjongen allinnich
alida van der meulen
dat konsert. Yndrukwekkende teksten en in noch yndrukwekkender
optreden.
Om Brel as akteur te besjen moast ik myn gelok sykje yn de
fideoteek. De eigner seach der sels fan op dat er in fideo hie fan
Les Risques du Métier, de earste film mei Brel yn ’e haadrol
(1967). Meispilers binne Lino Ventura en Emmanuele Riva
(Hiroshima mon amour). In film fan Cayatte dy’t gauris in
juridysk probleem as ûnderwerp hat. Brel spilet in ûnderwizer dy’t
troch trije famkes beskuldige wurdt fan oantaasting. In frij flakke
rol. Sels seach er it hielendal sitte nei it lêzen fan it skript. Hy hie
it idee dat er himsels spile, in ferlegen man dy’t net foar himsels
op doart te kommen, want yn syn eigen wurden: “De minsken
fernimme it net,mar ik bin deaferlegen.” It waard net hielendal
wat er him foarsteld hie, mar de film luts dochs publyk.
Dêrnei kamen der noch njoggen films en net mei de minste
regisseurs. Bygelyks L’aventure, c’est l’aventure fan Claude Lelouch
(Un homme et une femme en Les uns et les autres).
regisseur
Der binne net allinnich films mei Brel mar ek fan Brel. Twa:
Franz en Le Far West.Yn beide spilet er sels de haadrol. Franz
wurdt net min ûntfongen troch publyk en krityk. Gjin echt grut
sukses mar goed genôch om noch in twadden oan te doaren. Dat
wurdt Le Far West. As Belgyske ynstjoering op it festival fan
Cannes moat er stride mei ûnder oaren La grande bouffe fan
Marco Ferreri. Spitich foar Brel mar syn film wurdt in ramp. Yn
itselde jier spilet er noch yn L’Emmerdeur en dan set er in punt
efter syn filmkarriêre.
De muzyk fan hast alle films mei en fan Brel hat er sels
komponearre yn gearwurking mei François Rauber. Fan de muzyk
fan Franz en Le Far West wurdt heech opjûn. Its is my net slagge
om beide films hjir yn ’e omkriten te finen. Faaks haw ik fan’t
simmer yn Parys mear kâns. Jim krije de útslach yn ‘Wachtsje op
Godard 2’.
Trotwaer

Meiwurkers
Nim in (proef)abonnemint of jou ien kado. Brûk it antwurdkaartsje.
willem abma (1942) Wie oant 1987 learaar. Dêrnei gespreksterapeut yn
Ljouwert en Drachten. Publisearret romans en gedichten yn it Frysk. Lêste
roman: In Ierse nimf; Lêste fersebondel: Kuiers of definysjes fan in ik.
wilco berga (1947) is wurksum as byldzjend keunstner en skriuwer, yn it
Frysk en it Nederlânsk. Fan him ferskynden dichtbondels, romans en
toanielstikken (û.o. útfierd troch Tryater). Hy sette lieten fan Brel oer en skreau
sels lietteksten dy’t troch ferskate artysten op CD set binne.
egbert born (1966) is dichter, meer is op dit moment niet van belang.
Sommige mensen kennen hem van Radio en TV en Internet.
andré bralts (1945), net praktisearjend doktorandus Frysk. Ald-redakteur
fan De Strikel.
klaas bruinsma (1931) wurke as learaar Ingelsk oan it Ichthus College yn
Drachten en hat grutte namme makke as oersetter. Hy levere in wichtige bydrage
oan it dit jier ferskynde boek Gysbert Japix.Een keuze uit zijn werk en hy hopet
dat yn de hjerst syn oersetting fan Homêros syn Ilias en Odysseia ferskine kin.
meindert bylsma (1941) hat altyd yn it ûnderwiis wurksum west. No
hoecht er net mear as profoplieder yn it spier. Hy is profdichterkeunstner
wurden. Publisearre gedichten, ferhalen, romans, kremearkes en ‘Baas boppe
Baas’-ôfleveringen. Strúnt regelmjittich de kust ôf tusken Harns en Surch en
makket fan wat er fynt oan oantaast hout ‘Waadlingen’ (bûtsikersbylden).
sjoerd cuperus (1949) is free-lance organisator fan û.o. it
Befrijdingsfestival; hy wurke earder by de no sliepende stichting Ooievaar foar de
organisaasje fan popkonserten. Hy wurket ek as sneuper mei oan de Iepen
Monumintedei 2003.
eppie dam (1953) is skoalmaster en skriuwer. Publisearre yn ûnderskate genres
mear as tritich titels. Hat nei literêre en semy-literêre omswervingen syn earste
leafde wer opkrige en hopet yn 2003 syn tolfde fersebondel yn it ljocht te jaan.
s.van ek is recensent van het Friesch Dagblad.
jaap ferwerda (1941), leraar Engels havo/vwo, schildert, tekent, debuteerde
als dichter (met o.a. gedichten over Harlingen) in 2002 in De Tweede Ronde.
jacques van gent (1937) was bibliothecaris van de Provinsjale Biblioteek en
van de Rijksuniversiteit Leiden, publiceerde naast tal van vakartikelen o.a. (samen
met Sybe Sybesma)de dichtbundel Kwânskwiis/kwansuis (1980).
pieter de groot (1946), redakteur Leeuwarder Courant, âld-redakteur De
Strikel. Ko-auteur Leeuwarden beeld van een stad 1 (1984) en 2 (1993),
IJsvermaak in Leeuwarden, Geschiedenis van Koninklijke Vereeniging ‘De IJsclub’
(1999).
josse de haan (1941) wennet yn Frânsk Baskelân. Wie ûnderwizer en learaar
Nederlânsk en redakteur fan quatrebras, Trotwaer en iP2r90. Is sûnt 1986
fulltime skriuwer fan proaza, poëzy en toaniel. Yn maart ferskynde fan him de
roman Nanette.
rudy hodel (1955) wennet yn Grins en wurket as freelance keunstkritikus.
Hy hâldt him it leafst dwaande mei de keunst fan syn eigen generaasje, sawol
materieel as geastlik.
klaas jansma (1949) hat in kommunikaasjeburo yn Ljouwert. Is
ferslachjouwer by it skûtsjesilen, boekeresinsint en skriuwer fan romans, nonfiction
en kabaretteksten.
klaske jaspers (1949) is direkteur fan de Folkshegeskoalle Schylgeralân. Is
Neerlandicus en advysjouwer by it Fonds voor de Letteren. Se wie earder haad
publisiteit by útjouwerij De Bezige Bij.
jan kalma (1955) is byldzjend keunstner en grafysk ûntwerper. Makket
objekten en ynstallaasjes fanút de fotografy wei, dêr’t de minske sintraal yn stiet.
jitske kingma (1959) wurke by it Friesch Dagblad, de lêste jierren as sjef fan
de redaksje. Yn 1989 debutearre se mei it reisferhaal In dûk yn ’e Ganges, yn 1999
oanfolle mei In twadde libben. Wurket by de ynternet-útjouwerij Gopher
Publishers yn Grins en is redakteur fan de Moanne.
douwe kootstra (1951) is publisist, kolumnist en skriuwer fan reisferhalen.
Hy makke begjin 1998 de oerstap fan it basisûnderwiis nei GCOfryslân.
yme kuiper (1949) is historicus en cultureel antropoloog en verbonden aan de
Rijksuniversiteit Groningen.
bartle laverman (1948) is koördinator Byldzjende Keunst, koördinator
Theory en dosint filosofy oan Academie Minerva yn Grins.
reinder r. van der leest (1933) is sûnt 1966 by riten warber yn it Frysk.
Publisearre dichtbondels, ferhalen, in jeugdboek en in sândielige romansyklus.
Makke ek tekeningen en skilderijen.
alida van der meulen (1944). Wennet yn Reahûs. Is learares Frânsk oan
de RSG yn Snits.
henk van der meulen (1925) wie sjefredakteur en resinsint fan de
Ljouwerter Krante. Skreau û.o. in monografy oer de keunstskilder Jerre Hakse en
wie ko-auteur fan Leeuwarden, beeld van een stad.
karin de mik (1960) is historica en zelfstandig journalist. Ze is o.a. vaste
correspondent voor NRC Handelsblad in Noord-Nederland.
rita mulder-radetzky (1952) is kunsthistoricus. Zij publiceert boeken en
artikelen op het gebied van architectuur en tuinarchitectuur in Friesland. Haar
laatste bijdrage is opgenomen in de bundel Nassau uit de schaduw van Oranje
(2003).
jantsje oost (1943) wie learkrêft yn it basisûnderwiis, publisearre yn Hjir en
wûn yn 1998 in Rely Jorritsmapriis mei in gedicht. Is redaksjlid fan it Frysk
Skriuwerskalinderboek.
simon oosting (1959) meiwurker Universiteit fan Wageningen, ûndersyk en
ûnderwiis maatskiplike aspekten fan feehâlderijsystemen.
teake oppewal (1952) is koördinator literatuerbefoardering by Tresoar. Hy
wurke as gastredakteur mei oan dit spesjale nûmer oer De Pauw.
marike pool (1983) studearret sjoernalistyk yn Swol. Se skreau earder foar
Sjedêr en wurket ek mei oan de Pompeblêden.
margryt poortstra (1953) wurke yn de swaksinnigesoarch en as siktaresse
yn de psychiatry en (op dit stuit) by it RIAGG, publisearre romans, ferhalen,
berneboeken en gedichten.
s.e. debutearret yn dit nûmer.
tineke steenmeijer-wielenga (1946) oant 2003 direkteur fan it Frysk
Letterkundich Museum en Dokumintaasjesintrum, wie resinsint Fryske literatuer
by de LC, publisearre yn ferskate sjenres en wurke mei oan tal fan útjeften.
jabik veenbaas (1959) skriuwt toanielstikken, ferhalen en skôgings,
publisearre yn Hjir, Kistwurk en Trotwaer, wurket as oersetter en is resinsint Frysk
fan de Ljouwerter Krante. Yn 2001 kaam syn fersebondel Metropolis út. Yn
febrewaarje 2003 ferskynde de essasybondel De lêzer is in duvel.
henk van der veer (1954) is ûnderwizer, redakteur fan de Moanne en
resinsint foar it Sneeker Nieuwsblad. Publisearre ferskate dichtbondels – de lêste
wie Kajapoetoaly (2000).
geart de vries (1956) is programmamakker by Omrop Fryslân Televyzje,
lanlike tv-útstjoerings en sûnt de oprjochting aktyf yn de Stichting Litteraire
Activiteiten Leeuwarden. Fan him ferskynde yn 1999 Trochpaden. Oantinkens fan
D.A. Tamminga oan syn libben en wurk.
babs wijnstra (1969) studearre ‘frije rjochting’ oan keunstakademy Minerva,
is letter ôfstudearre op yllustraasje. Wurket as yllustrator fan berneboeken,
tydskriften en skoaltelevyzje, makket dekors foar (berne)teater en projekten.
mindert wijnstra (1945) ferhaleferteller, skriuwer, kollumnist, skoalmaster
en putsjeskepper. Simke Kloostermanpriis (1992), Ibby-honourlist (1994).
willem winters (1946) sosjolooch, publisist en útjouwer (lyts). Publisearre
oer de âldereisoarch, skreau foar De Strikel, de LC, Hjir en Trotwaer oer –
koartsein – keunst en kultuer.
baukje wytsma (1946), yn it ferline redaktrise fan De Strikel, is redakteur by
Utjouwerij Fryslan fan de Afûk en wurket as sjoernalist mei oan F-side,
Tematydkriften en de Friesland Post. Skriuwt fersen, kabaretteksten en lieten en
publisearre gâns boeken foar bern.
Basearre op troch de auteurs levere gegevens.
68