farmaseutiese doseervorme en tegnologie iii

FARMASEUTIESE DOSEERVORME EN 

TEGNOLOGIE III 

FMSG 411 PAC 

STUDIEGIDS VIR 

*FMSG411PAC* 

FAKULTEIT GESONHEIDSWETENSKAPPE

Studiegids saamgestel deur: 

Me MA Fourie (LE 1 – LE 8) 

Prof J du Plessis (LE 9) 

Bladuitleg deur MA Fourie, Dept Farmaseutika. 

Hantering van drukwerk en verspreiding deur Departement Logistiek (Verspreidingsentrum). 

Gedruk deur The Platinum Press (018) 299 4226. 

Kopiereg © 2012-uitgawe. Hersieningsdatum 2012. 

Noordwes-Universiteit, Potchefstroomkampus. 

Geen gedeelte van hierdie boek mag in enige vorm of op enige manier sonder skriftelike 

toestemming van die publiseerders weergegee word nie. 

ii

INHOUDSOPGAWE 

Inhoudsopgawe 

Inhoudsopgawe .....................................................................................................................................iii 

Woord van verwelkoming ............................ ........................................................................................vi 

Plek van hierdie module in die program ............................... ............................................................vii 

Moduleplan ........................ ..................................................................................................................viii 

Werksprogram ............................. .........................................................................................................ix 

Uittreevlak-uitkomste van die program ..................................... .........................................................xi 

Module uitkomste ................................................................................................................................ ..xi 

Veronderstelde leer (Voorvereistes) ................................................................................................... xi 

Kontakbesonderhede ........................... ..............................................................................................xii 

Dosent 

Administratief 

Spreekure 

Kontakgeleenthede 

Studiemateriaal ......................... ..........................................................................................................xiii 

Studiewenke ........................ .................................................................................................................xv 

Samestelling en berekening van deelname- en modulepunt .......................................................... xvi 

Assessering 

Slaagvereistes van die module 

Eksamen en toelating 

Afwesigheid van assesserings(klastoetse) en die eksamen 

Studie ikone .................... ..................................................................................................................xviii 

Aksiewoorde ........................................................................................................................................ xix 

Waarskuwing teen plagiaat ................................................................................................................. xx 

LEEREENHEID 1: STERIELE DOSEERVORME ............................................................................ 1 

LEERGEDEELTE 1.1 Die plek van parenterale terapie in die totale doseringspatroon ..................... ..3 

LEEREENHEID 2: FORMULERING VAN PARENTERALE PRODUKTE ....... ..............................7 

LEERGEDEELTE 2.1: Oorwegings by die formulering van parenterale produkte ................ ................8 

LEERGEDEELTE 2.2 Biofarmaseutiese faktore wat formulering en geneesmiddelbeskikbaarheid 

beїnvloed ......................................................................................................... 13 

LEERGEDEELTE 2.3: Formulering van oplossings ..................................................................... ……18 

2.3.1 Oorwegings wat formulering beïnvloed en oplosmiddelsisteme 

2.3.2 Hulpstowwe en stabilisasiemetodes 

LEERGEDEELTE 2.4: Formulering van suspensies .......................................... ……………………….31 

LEERGEDEELTE 2.5: Formulering van emulsies ................................................................................ 37 

LEERGEDEELTE 2.6: Formulering van gevriesdroogte produkte ....................................................... 43 

iii

Inhoudsopgawe 

LEERGEDEELTE 2.7: Formulering van groot-volume steriele produkte ............................................. 47 

LEEREENHEID 3: VERPAKKING VAN PARENTERALE PRODUKTE ...................................... 55 

LEEREENHEID 4: IMMUNOLOGIESE EN BLOEDPRODUKTE ................................................. 59 

LEEREENHEID 5: REKTALE EN VAGINALE DOSEERVORME ................................................ 65 

iv 

5.1 Redes vir rektale toediening 

5.2 Fisiologiese faktore wat absorpsie beïnvloed 

5.3 Formulering: geneesmiddelfaktore 

5.4 Formulering van setpille: setpilbasisse en hulpstowwe 

5.5 Vervaardiging, kwaliteitskontroles en verpakking 

5.6 Enemas 

5.7 Vaginale doseervorme 

LEEREENHEID 6: FARMASEUTIESE AËROSOLE .................................................................... 85 

6.1 Aërosolprodukte en komponente 

6.2 Aërosolsisteme en formulering 

6.3 Vervaardiging, verpakking en kwalitietsversekering 

LEEREENHEID 7: INHALASIE DOSEERVORME ....................................................................... 99 

7.1 Anatomie van lugweg kanaal en fisies-chemiese faktore wat geneesmiddelabsorpsie 

beïnvloed 

7.2 Afgemete dosisinhaleerders 

7.3 Poeierinhalasies 

7.4 Nebuliseerders 

LEEREENHEID 8: NASALE- EN OORPREPARATE ................................................................. 111 

8.1 Faktore wat nasale geneesmiddelabsorpsie beïnvloed 

8.2 Formulering en gebruike van nasale preparate 

8.3 Oorpreparate 

LEEREENHEID 9: PREPARATE VIR LOKALE AANWENDING ............................................... 121 

LEERGEDEELTE 9.1: Struktuur en funksies van die vel .................................................................. 123 

LEERGEDEELTE 9.2: Topikale produkte ......................................................... ……………………….125 

LEERGEDEELTE 9.3: Transdermale absorpsie ............................................................................... 128 

LEERGEDEELTE 9.4: Transdermale terapeutiese sisteme (TTS) ................................................... 130 

LEERGEDEELTE 9.5: Toepassings en praktyksituasies wat verband hou met velpreparate .......... 132

Inhoudsopgawe 

BYLAAG VIR PRAKTIKUM ................................................................................................................. 135 

Inhoud 

136 

Inleiding 

137 

Oorhoofse uitkomste 

Reëls en regulasies 

Verwysingsbronne 

Benodigdhede vir prakties 

Datumrooster 

PRAKTIKUM SESSIE 1 ....................................................................................................................... 143 








BYLAE ................................................................................................................................................. 181 

v

Algemene inligting 

FARMASEUTIESE DOSEERVORME EN TEGNOLOGIE III 

Hierdie module dra 16 kredietpunte en sal ongeveer 160 studie-ure neem om te voltooi. 

VERWELKOMING 

Baie welkom by module FMSG411:- Farmaseutiese Doseervorme en Tegnologie III 

Die vervaardiging van medisyne is ‘n hoogs-gespesialiseerde en unieke veld in farmasie en 

jy sluit jou by ‘n klein persentasie van die wêreldbevolking aan met kennis en ervaring 

rakende die ontwikkeling van medisyne. Die een aspek wat die apteker onderskei van alle 

ander gesondheidsprofessies, is sy kennis oor die samestelling, vervaardiging, evaluering en 

reseptering van farmaseutiese doseervorme en die korrekte hantering, gebruik en bewaring 

daarvan met die uiteindelike doel om siektes te genees, te beheer, te beheer en te voorkom. 

Hoewel die gemeenskaps- en hospitaalapteker selde nodig het om doseervorme fisies te 

berei, is dit baie belangrik dat hule hierdie kennis gebruik en oordra aan die ander lede van 

die gesondheidspan en aan die eindverbruiker van die produkte, naamlik die pasiënt. Dit 

moet gedoen word sodat die effektiwiteit van die produk en die veiligheid van die pasiënt 

verseker kan word. Hierdie kennis behels nie net advieslewering oor die korrekte gebruiks- 

en bewaringsaanwysings van medisyne nie, maar ook kennis oor die samestelling en 

kwaliteit van die produk ten einde die pasiënt te kan verseker van die effektiwiteit van die 

medikasie en om die korrekte keuse te kan maak oor die beste produk vir die behandeling 

van ‘n bepaalde siektetoestand om sodoende optimale uitkoms van geneesmiddelterapie te 

help verseker. 

Farmaseutika is die wetenskap wat doseervormontwikkeling en vervaardiging bestudeer. 

Geneesmiddels word selde in 'n suiwer vorm toegedien, maar in ŉ bereide doseervorm. 

Hierdie doseervorme kan wissel van eenvoudige oplossings en ander doseervorme soos wat 

jy reeds in FMSG 311 en FMSG 321 bestudeer het tot komplekse 

geneesmiddelafleweringsisteme. Die hoofoogmerk tydens doseervormontwikkeling is om ’n 

produk te lewer met ’n voorspelbare terapeutiese respons wat op groot skaal met 

herhaalbare effektiwiteit vervaardig kan word. 

In hierdie module gaan jy kennis maak met die formulering en die beginsels van toepassing 

op steriele, rektale, vaginale, aërosol- en inhalasieprodukte, produkte vir topikale 

aanwending, en nasale- en oorpreparate. Die grondliggende fisies-chemiese beginsels van 

toepassing op bogenoemde produkte en die beginsels van steriele doseervorme is reeds in 

FMSG 321 bestudeer en dien as voorkennis vir hierdie module. 

PLEK VAN HIERDIE MODULE IN DIE PROGRAM 

Hierdie module bou ook voort op voorafgaande modules waarin jy basiese fisies-chemiese 

beginsels van Farmaseutika (FMSG 211 en FMSG 321), en die beginsels van 

produkontwikkeling en vervaardiging (FMSG 311) bestudeer het. Vervolgens word die totale 

program aangetoon, waarop hierdie module in grys aangedui is, om vir jou aan te toon waar 

jy tans in jou opleiding is en wat nog vorentoe op jou wag. 

vi

KURRIKILUM 

Jaarvlak 4 

Jaarvlak 3 

Jaarvlak 2 

Jaarvlak 1 

Sem 2 

Sem 1 

Sem 2 

Sem 1 

Sem 2 

Sem 1 

Sem 2 

Sem 1 

FPKG424 (8) 

Algemene 

bestuur vir die 

apteker 

FCHG441 (8) 

Metab. & 

Voorlopergeneesmiddels 

FPKG322 (8) 

Kommunikasie 

vir die apteker 

KEUS311 (8) 

Verpligte 

Kursus 

FCHG 321 (16) 

Medisinale Chemie 

FCHG311 (16) 

Farmaseutiese Analise 

FCHG 221 (16) 

Inleidende Medisinale Chemie 

FCAG211 (8) 

Farmaseutiese 

berekeninge 

CHEN121 (8) 

Inleidende 

organiese 

chemie 

CHEN111 (8) 

Chemiese 

beginsels 

CHEN 213 (8) 

Chemie vir 

Farm/Biol 

CHEN122 (8) 

Inleidende 

anorg & fisiese 

chemie 

FMGB111 (8) 

Gesondheids- 

& Welsynbevordering 

FMSG422 (8) 

Biotegnologiese 

& Innoverende 

doseervorme 

FELG411 (8) 

Keuseprojek 

FMSG411 (16) 

Farmaseutiese Doseervorme & 

Tegnologie III 

FMSG321 (16) 


Tegnologie II 

FMSG311 (16) 


Tegnologie I 

FMSG221 (8) 

Biofarmaseutika 

& 

Farmakokinetika 

FMSG211 (16) 

Toebereiding en reseptering van 

medisyne 

FSKN122 (8) 

Fisika vir 

Biologie II 

FSKN112 (8) 

FIsika vir 

Biologie I 

BLPN 121 (8) 

Medisinale 

Plantkunde 

BLPN111 (8) 

Dierparasitologie 

FKLG221 (24) 

Farmakologie II 

FKLG421 (16) 

Farmakologie VI 

FKLG411 (16) 

Farmakologie V 

FKLG321 (16) 

Farmakologie IV 

FKLG311 (16) 

Farmakologie III 

FKLG211 (16) 

Farmakologie I 

FLPX121 (16) 

Inleidende Fisiologie vir 

Farmasie en Verpleegkunde B 

FLPX111 (16) 

Inleidende Fisiologie vir 

Farmasie en Verpleegkunde A 

FPKG411 (8) 

Hulpbronbestuur 

FPFG422 (24) 

Kliniese Farmasie 

FPKG412 (8) 

Gesondheidsorgbestuur 

FPFG321 (16) 

Gesondheidskunde 

MKPN221 (8) 

Mikrobiologie 

FPFG311 (16) 

Kliniese Patologie 

WTSL221 (8) 

Wetenskapsleer 

WTGL316 (8) 

Wetenskapsleer 

(Beroepsetiek) 

FPKG321 (8) 

Goeie Apteekpraktyk 

FPKG311 (8) 

Praktykbestuur 

ENTR221 (8) 

Kreatiewe 

Entrepreneurskap 

BCHG215 (24) 

Biochemie vir Gesondheidswetenskappe 

FPKG121 (8) 

Inl. tot 

Medisyneverspreiding 

RINL111 (8) 

Rekenaar- & 

Inligtingsvaardighede 

AZOE121 / 

ATSW121 (8) 

Kommunikasie in 

Praktyk 

LEER111 (8) 

Leerontwikkeling 


FGPO471 (4) 

Gestruktureerde 

Praktykopleiding 

FGPO371 (4) 



FGPO271 (4) 



vii


MODULEPLAN 

viii 

Leereenheid 1: 

Steriele doseervorme 


Formulering van 

parenterale produkte 


Verpakking van 

parenterale doseervorme 


Immunologiese en 

bloedprodukkte 


Rektale en Vaginale 

doseervorme 


Farmaseutiese aërosole 


Inhalasie doseervorme 


Nasale- en Oorpreparate 


Preparate vir lokale 

aanwending 

Leergedeelte 1.1 

Plek van parenterale terapie in 

totale doseringspatroon 

Leergedeelte 2.1: 

Oorwegings tydens formulering 


Biologiese beskikbaarheid na 

toediening 



oplossings 



suspensies 



emulsies 


Formulering van gevriesdroogte 

produkte 


Formulering van groot-volume 

steriele produkte 


Struktuur en funksies van die vel 


Topikale produkte 


Transdermale absorpsie 


Transdermale terapeutiese sisteme 

(TTS) 


Toepassings en praktyksituasies

WERKSPROGRAM 

Kontakgeleentheid 

Datum Leereenhede / leergedeelte wat 

afgehandel moet wees 

1 Inleiding 

2 LE 1- LG 1.1 Steriele doseervorme 

LG 2.1 Oorwegings by formulering 

LG 2.2 Biofarmaseutiese faktore 

LG. 2.3.1 Parenterale oplossings 

LG 2.3.2 Parenterale oplossings 

LG 2.3 Parenterale oplossings 

LG 2.4 Suspensies 

LG 2.5 Emulsies 

LG 2.6 Gevriesdroogte produkte 

LG 2.7 Groot-volume steriele produkte 

LG 2.7 

LE 3 Verpakking 

LE 4 Immunologiese & bloedprodukte 

LE 4 

LG 5.1 Redes vir rektale toediening 

LG 5.2 Fisiologie 

LG 5.3 Geneesmiddelfaktore 

LG 5.4 Setpilbasisse 

LG 5.5 Vervaardiging 

LG 5.6 Enemas 

LG 5.7 Vaginale doseervorme 


Opdragte en 

assesserings 

ix


WERKSPROGRAM 

Kontakgeleentheid 

x 

Datum 

Leereenhede / leergedeelte wat 

afgehandel moet wees 

LE 6 Aërosol Inleiding 

LG 6.1 Produkte en komponente 

LG 6.2 Aërosolsisteme 

LG 6.3 Vervaardiging 

LE 7 Inhalasie aërosole 

LG 7.1 Anat. longe & fi-che faktore 

LG 7.2 Afgemete dosisinhaleerders 

LG 7.3 Droë Poeierinhaleerders 

LG 7.4 Nebuliseerders 

LG 8.1 Nasale prepe. / Anatomie 

LG 8.2 Formulering en gebruike 

LG 8.3 Oorpreparate 

LE 9 Transdermaal 







Opdragte en 

assesserings

UITTREEVLAK-UITKOMSTE VAN DIE PROGRAM 

Na suksesvolle voltooiing van die program sal die leerder instaat wees om 


1. individueel, of as deel van ’n span, die ontwikkeling, toetsing, vervaardiging, toebereiding 

en verpakking van farmaseutiese produkte te onderneem, beheer, organiseer en 

kontroleer. 

2. ’n onmisbare en aanvaarde skakel in die gesondheidspan te wees deur as voorsiener 

van koste-effektiewe en doeltreffende farmaseutiese dienste op te tree tot bevrediging 

van die gemeenskap deur: 

2.1 voorgeskrewe medisyne te resepteer en die optimale gebruik daarvan te verseker 

deur beheer, kontrole en advieslewering aan die pasiënt en gesondheidsprofessies; 

2.2 apteker-geïnisieerde sorg aan die pasiënt te verskaf en die optimale gebruik van 

medisyne te verseker; 

2.3 opvoeding oor gesondheidsorg en medisyne te verskaf; 

2.4 gemeenskapsgesondheid te bevorder en verbandhoudende inligting te verskaf. 

3. met ’n gesindheid van altruïsme en sin vir verantwoordelikheid en empatie, diens aan sy 

medemens te lewer. 

4. probleme in die praktyk selfstandig met behulp van toepaslike literatuur, parate kennis en 

laboratoriumtegnieke te identifiseer, evalueer, formuleer en innoverend en kreatief op te 

los. 

5. die vermoë en motivering sal hê om sy/haar wetenskaplike en professionele kennis, 

vaardighede en vermoëns voortdurend te ontwikkel en ’n lewenslange leerder sal wees 

ten einde die professie op ’n hoë vlak van bevoegdheid te bly beoefen. 

MODULE UITKOMSTE 

Na suksesvolle voltooiing van hierdie module sal die leerder 

• oor die kennis beskik aangaande die voordele, nadele, en beperkings van die toediening 

van geneesmiddels via die volgende roetes: parenteraal, rektaal, vaginaal, transdermaal, 

pulmonêr, okulêr, nasaal, en die oor en roeteverwante doseervorme; 

• kennis beskik aangaande die produksie (formulering, vervaardiging, evaluering, 

verpakking), reseptering, hantering en bewaring van rektale en vaginale doseervorme; 

immunologiese en bloedprodukte, oor-, neus-, en keelprodukte, farmaseutiese 

aërosolprodukte en steriele doseervorme en preparate vir lokale aanwending; 

• in staat wees (oor die nodige kennis, vaardighede, kommunikasievermoë en etiese 

waardes beskik) om as adviseur op te tree (vir pasiënte en ander lede van die 

gesondheidspan) oor die keuse en gebruik van die bogenoemde doseervorme ten einde 

die vereiste uitkoms van geneesmiddelterapie te verseker en ’n wesenlike bydrae te 

lewer tot die handhawing van produkeffektiwiteit en die versekering van pasiëntveiligheid. 

VERONDERSTELDE LEER 

Volgens die jaarboek word die volgende veronderstelde leer vereis: 

• FMLG 221:- Inleidende biofarmaseutika en farmakodinamika. 

• FMSG 311: Farmaseutiese doseervorme en tegnologie I 

• FMSG 321: Farmaseutiese doseervorme en tegnologie II 

Die leerinhoude van bogenoemde modules vorm die grondslag (en dus ’n integrale deel) van 

hierdie module, en daar sal van jou verwag word om die kennis en vaardighede wat jy tydens 

xi


hierdie modules bemeester het in die huidige module te gebruik, d.i. toe te pas en te 

integreer. 

KONTAKBESONDERHEDE 

DOSENT 

Die modulekoördineerder vir FMSG 411 is: Me M.A. Fourie 

en my kontakbesonderhede is as volg: 

xii 

Kantoor nr. G08 Grondvloer van die Farmaseutikagebou (Gebou G2) 

Telefoon nr. (w) (018) – 299 2272 

E-posadres marietta.fourie@nwu.ac.za 

ADMINSTRATIEF 

Me. Esta van Schalkwyk, die vakgroep se sekretaresse, sal alle administratiewe sake 

rakende die module hanteer, waaronder: siektebriewe, verskonings, punte-aangeleenthede 

(klas- en semestertoets- en eksamenuitslae). Afsprake met die modulekoördineerder kan 

ook by haar gemaak word. Haar kontakbesonderhede en werksure is as volg: 

Kantoor nr. G 13 Grondvloer van die Farmaseutikagebou [Gebou G2] 

Telefoonnr. (w) (018) – 299 2257 

E-posadres esta.van schalkwyk@nwu.ac.za 

Beskikbaar Maandae Tot Vrydae: 08:30 – 13:00 en 14:15 tot 16:00 

SPREEKTYE 

Geen amptelike spreektye word gereserveer nie, maar jy is enige tyd welkom om my te kom 

spreek met enige probleme. ŉ Uur voor lesingtye is ek egter nie beskikbaar nie. Indien ek 

nie beskikbaar is nie, kan u ’n afspraak maak by die vakgroep se sekretaresse (sien 

“Administratief” hierbo). 

KONTAKGELEENTHEDE EN LABORATORIUMSESSIES 

Die tye vir formele kontaksessies vir vanjaar is as volg: 

DAG TYD en LOKAAL 

Maandag 

Dinsdag 

Woensdag 

Donderdag 

Vrydag 

Met betrekking tot laboratoriumwerk word jy in ’n groep ingedeel wat volgens die rooster op 

’n bepaalde dag geskied.

STUDIEMATERIAAL 


Die leerinhoude vir hierdie module kom voor in die volgende voorgeskrewe 

vakhandboek(e), terwyl ’n Leesbundel Bylaag A (Deel 1 & 2) en Bylaag B, bestaande uit 

leerstof uit navorsingsartikels, enkele hoofstukke uit ander vakhandboeke, amptelike 

farmakopieë en my eie aantekeninge, ook gebruik word. Enkele van die voorgeskrewe 

handboeke het jy reeds in vorige kursusse gebruik (gemerk met ’n asterisk [*]). 

Literatuur opgeneem in die Bylae van die leesbundel word aangedui as LB (bv. LB – Ansel). 

Indien na literatuur verwys word wat nie opgeneem is in die Bylae nie, maar wel gelys is in 

die bibliografie, sal die betrokke studiemateriaal op dieselfde wyse aangedui word maar 

sonder die LB (bv. slegs as Ansel). Aantekeninge saamgestel deur die dosent word na 

verwys as slegs LB. 

BIBLIOGRAFIE: 

BRITISH PHARMACOPOEIA. 2002; 2008. London: Her Majesty’s Stationary Office. In 

studiegids geïdentifiseer as [BP]. Hierdie boeke is deel van die boekeskema en is in die 

biblioteek (NW en Hoofbiblioteek) beskikbaar. 

THE PHARMACEUTICAL CODEX. Principles and Practice of Pharmaceutics. 1994. 12 de 

uitgawe. London: The Pharmaceutical Press. 1117p. In studiegids geïdentifiseer as [PC]. 

Hierdie boek is deel van die boekeskema en ’n aantal is in die biblioteek (NW en 

Hoofbiblioteek) beskikbaar. 

MARTINDALE. The Extra Pharmacopoeia. London: The Pharmaceutical Press. 

(NW en Hoofbiblioteek) 

*AULTON, M.E. (Red.) 2007. Pharmaceutics: The Science of Dosage Form Design. 3 de 

uitgawe. Edinburgh: Churchhill Livingstone. 717p. In studiegids geïdentifiseer as [Ault]. 

ANSEL, H.C., POPOVICH, N.G., et al. (Red.) 1995. Pharmaceutical Dosage Forms and 

Drug Delivery Systems. 6 de uitgawe London: Williams and Wilkens. 514p. Hoofstuk 11, 12 

& 13. In studiegids geïdentifiseer as [LB-Ansel]. 


Drug Delivery Systems. 8 ste uitgawe London: Williams and Wilkens. 697p. Hoofstukke 16, 

& 20. In studiegids geïdentifiseer as [Ansel2]. 


Drug Delivery Systems. 9 de uitgawe London: Williams and Wilkens. 710p. In studiegids 

geïdentifiseer as [Ansel3]. 

AULTON, M.E. (Red.). 1988. Pharmaceutics: the Science of Dosage Form Design. 

Edinburgh: Churchill Livingstone. 523p. Hoofstuk 21. In studiegids geïdentifiseer as [LB-A]. 

AVIS, K.E., LIEBERMAN, H.A. & LACHMAN, L. 1992. Pharmaceutical dosage forms: 

Parenteral Medications. Volume 1. 2 de uitgawe. Marcel Dekker: New York. 580P. In 

studiegids geïdentifiseer as [LB-PDF]. 

BANKER, G.S. & RHODES, C.T. (Red.) 1996. Modern Pharmaceutics. Volume 72 3 de 

uitgawe. New York: Marcel Dekker. Hoofstuk 14. In studiegids geïdentifiseer as [LB-B&R]. 

xiii


BANKER, G.S. & RHODES, C.T. (Red.) 2002. Modern Pharmaceutics. Volume 121 .4 de 

uitgawe. New York: Marcel Dekker. Hoofstuk 12. In studiegids geïdentifiseer as [LB-MP]. 

COLLET, D.M. & AULTON, M.E. (Red.) 1990. Pharmaceutical Practice. Edinburgh: 

Churchhill Livingstone. 475p. Hoofstukke 15 &18. In studiegids geïdentifiseer as [LB-C&A]. 

DENYER, S.P., HODGES, A.H., et al. (Red.) 2004. Hugo & Russell’s Pharmaceutical 

Microbiology. 7 de uitgawe. Oxford: Blackwell Science. 481p. Hoofstukke 8, 9 & 23 . In 

studiegids geïdentifiseer as [H&R]. 

FLORENCE, A.T. & ATTWOOD, D. (Red.) 1988. Physicochemical Principles of Pharmacy. 

2 de uitgawe. London: Macmillan Press. 485p. Hoofstuk 9. In studiegids geïdentifiseer as 

[LB-F&A]. 

TRISSEL, L.A. 2007. (Red.) Handbook on Injectable Drugs. 14 de uitgawe. Maryland: 

American Society of Hospital Pharmacists. 1720 p. In gids geïdentifiseer as [TRISSEL2]. 

TURCO, S. 1994. Sterile Dosage forms: Their preparation and clinical application. 4 de 

uitgawe . London: Lea & Febiger. 521p. In studiegids geïdentifiseer as [LB-T of TURCO 

(T)]. 

WINFIELD, A.J. & RICHARDS, M.E. (Red.) 1998. Pharmaceutical Practice. 2 de uitgawe. 

Edinburg: Churchhill Livingstone. 523p. In studiegids geïdentifiseer as [LB-W&R]. 

WINFIELD, A.J. & RICHARDS, M.E. (Red.) 2004. Pharmaceutical Practice. 3 de uitgawe. 

Edinburg: Churchhill Livingstone. 573p. In studiegids geïdentifiseer as [W&R2]. 

Preparate vir lokale aanwending: Prof. J du Plessis.: 

1. BARRY, B.W. 1983. Dermatological formulations. [Hfs. 1-6]. 

2. ANSEL, H.C. 1981. Introduction to pharmaceutical dosage forms. [Hfs. 11]. 

3. FLYNN, G.L. 1990. Topical drug absorption and topical pharmaceutical systems. (In 

Banker, G.S. & Rhodes, C.T. ed. Modern Pharmaceutics.). 

4. BARRY, B.W. 1988. Topical preparations. (In Aulton, M.E. ed. Pharmaceutics: the 

science of dosage form design.). 

xiv

STUDIEWENKE 


Algemene Studiewenke 

Dit word voorgestel dat jy hierdie studiegids met sy verwysings na ander inligtingsbronne 

stapsgewys volg. As ’n basiese riglyn kan jy aanvaar dat 1 kredietpunt 10 studie-ure 

verteenwoordig. 

Farmaseutika is ’n studieveld met interdissiplinêre raakvlakke. Dit behels ’n goeie 

voorkennis van chemie en fisika. Benewens die gebruik van die studiegids, kan die 

volgende stappe ook gevolg word om ’n bepaalde afdeling in farmaseutika te bemeester: 

• verfris weer jou agtergrondkennis van fisika en chemie. 

• dit werk gewoonlik goed om opsommings/voorstellings/uitbeeldings van elke afdeling te 

maak. Sulke opsommings en uitbeeldings leer maklik. Omdat individue verskil kan jy 

egter net weer jou kennis aangaande die leerstrategieë in LEER 111 opskerp en die 

strategie gebruik wat vir jou die beste werk. Dit is verder ’n nuttige wenk om in 

groepsverband gesimuleerde mondelinge eksamens te hou en mekaar se antwoorde 

krities te beoordeel. Eers wanneer mens oor die inhoude praat en jouself hoor, kom jy 

werklik agter wat jy regtig weet en verstaan en ontdek jy waar daar nog leemtes is. 

• maak seker dat jy by die werksprogram hou. 

• doen al die oefeninge en werksopdragte om vas te stel of jy die uitkomste suksesvol 

bereik. 

Leerstrategie 

Uitkomsgebaseerde onderwys (UBO) maak dit vir jou moontlik om doelgerig, planmatig en 

teen jou eie tempo te werk, aangesien die studiegids die uitkomste van die module en die 

leeruitkomste vir elke leereenheid of leergedeelte bevat. ’n Werksprogram met onderwerpe 

vir die kontaksessies en die datums waarop bepaalde gedeeltes afgehandel moet wees, help 

jou om op koers en op datum te bly, terwyl die leeraktiwiteite jou doelgerig deur die 

studiemateriaal lei in ’n proses tot uitkomsbereiking. 

Die studiegids bevat ’n program (met doeldatums en onderwerpe vir klasbyeenkomste), 

terwyl die uitkomste van elke module en die verskillende onderafdelings van ’n module 

(leereenhede of leergedeeltes) ook duidelik gestel word. Jy weet dus vooraf watter kennis 

en vaardighede van jou verwag word as jy klaar is met ’n bepaalde leereenheid of -gedeelte 

daarvan, terwyl jy heeltyd ook bewus moet wees van hoe elke onderafdeling van ’n module 

ingeskakel is by die oorhoofse uitkomste van die program waarmee jy besig is. 

Ten einde jou sukses in hierdie betrokke module (maar ook in die totale program) te 

verseker, moet jy deurlopend en getrou werk, ’n vaste studieprogram volg, sorg dat jy altyd 

op datum is met jou werk en voorbereid na kontaksessies toe kom. Praktiese sessies word 

ook vir die doel ingeruim om die uitkomste van hierdie module te bereik. Indien jy dus nie die 

uitkomste suksesvol kan bereik nie, moet jy jou probleme/vrae neerskryf en dit na die 

kontaksessie bring sodat ons dit daar kan ontleed/bespreek en die probleem uitsorteer. Die 

studiegids verskaf (op ’n interaktiewe wyse) die raamwerk vir jou selfstudie. 

As jy ’n bepaalde leereenheid of leergedeelte deurwerk: 

• maak eers seker dat jy presies weet wat die uitkomste is. 

• volg dan die studiegids en voer alle voorgeskrewe handelinge getrou uit. 

• maak seker dat jy die uitkomste getrou byhou en as ’n stiplys vir die bereiking daarvan 

gebruik. 

• maak seker dat jy begrippe of terminologie in terme van die uitkomste verstaan. 

xv


• as die gedeelte voortbou op ’n vorige deel wat jy ’n ruk gelede deurgewerk het, hersien 

net gou weer die vorige werk. 

SAMESTELLING EN BEREKENING VAN DEELNAME- EN 

MODULEPUNT 

Jou modulepunt (finale punt) word saamgestel uit ŉ deelnamepunt en ŉ eksamenpunt: 

xvi 

Modulepunt = Deelnamepunt (50%) + Eksamenpunt (50%) 

Jou deelnamepunt vir hierdie module word saamgestel uit die volgende afsonderlike 

puntedraende (formatiewe) assesserings: 

Jou deelnamepunt word saamgestel uit formatiewe assesserings, werksopdragte, tutoriale 

en laboratoriumprojekte. Jou deelnamepunt word gebruik om te kwalifiseer vir ‘n 

deelnamebewys, wat jou dan toegang verleen tot die eksamen. Die deelnamebewys sluit 

ook in die bywoning van teoretiese en praktiese sessies. 

Die uitkomste word geïntegreerd geformuleer en geassesseer, ongeag of die leerstof in ŉ 

teorieklas of laboratorium aangebied/behandel is. Die aard van die leerinhoud bepaal egter 

dikwels die wyse van aanbieding. 

ASSESSERING 

Assesserings het ŉ tweevoudige aard, naamlik deurlopend (formatief) en summatief (finaal). 

(sien werkprogram vir datums 2012). 

Afwesigheid van assesserings 

Verskonings vir afwesigheid van enige geskeduleerde, formatiewe assessering moet binne 3 

dae (72 uur) na aflegging van die betrokke evaluering by die vakgroep se sekretaresse 

ingehandig word. Slegs siekte en dood in die familie sal as geldige verskonings aanvaar 

word indien die nodige bewyse ingedien word. Geen dokumentasie wat laat ingehandig 

word, sal aanvaar word nie. 

SLAAGVEREISTES VIR DIE MODULE 

Jy slaag die module indien jy ŉ modulepunt van 50% behaal het met ŉ subminimum van 

40% in die eksamen. Jy slaag ŉ module met onderskeiding indien jou modulepunt ≥ 75% 

is.

EKSAMEN 


Gedurende die Junie-eksamensessie (eerste eksamengeleentheid vir FMSG 411) skryf jy 

een 3-uur vraestel (Maksimum 100 punte) oor die omvang van die module. Daar is ook ŉ 

tweede geleentheid vir FMSG 411 (sien “Afwesigheid van die eksamen” hieronder). 

Jy het volgens Universiteitsreëls (sien A-reëls {reël A.8} en Fakulteitreëls {reël G.1.12} twee 

eksamengeleenthede om hierdie module te slaag. Indien jy nie een van hierdie 

eksamengeleenthede slaag nie, moet jy herregistreer en die module herhaal. 

TOELATING TOT DIE EKSAMEN 

Volgens die Fakulteitsreëls van die Fakulteit Gesondheidswetenskappe word toelating tot die 

eksamengeleenthede toegestaan indien jy ŉ deelnamepunt van ten minste 40% deur die 

semester opgebou het. Ten spyte van hierdie vereiste is jou toelating tot die eksamen egter 

ook (en meer spesifiek) onderhewig aan die verwerwing van ŉ deelnamebewys wat deur die 

Skooldirekteur uitgereik word, in oorleg met die vakgroepvoorsitter en modulekoördineerder. 

Hierdie deelnamebewys word toegeken op grond van en met inagneming van jou 

deelnamepunt en algemene deelname aan kontaksessies (klasbyeenkomste), tutoriale, 

uitvoer van opdragte, laboratoriumwerk. Dit impliseer dat daar nie ŉ bepaalde minimum 

deelnamepunt vereis word om toelating tot die eksamen te verkry nie, maar dat ŉ lae 

deelnamepunt wel kan dui op swak of onbevredigende deelname op grond waarvan die 

Skooldirekteur kan weier om jou toelating tot die eksamen te gee. 

Dit beteken dus dat jy nie noodwendig eksamentoelating geweier sal word indien jy nie ŉ 

deelnamepunt van 40% opgebou het nie, maar dat jy ook nie noodwendig tot die 

eksamengeleenthede toegelaat sal word indien jy wel die vereiste deelnamepunt behaal het 

nie, maar in gebreke gebly het om jou deelname aan die aktiwiteite in die module tydens die 

semester te bewys. 

AFWESIGHEID VAN EKSAMEN(S) 

Geen verskoning vir afwesigheid van ŉ eksamen word vereis nie. Volgens die A-reëls kry jy 

twee eksamengeleenthede vir elke module. Indien jy nie die eerste eksamengeleentheid 

benut nie, kwalifiseer jy outomaties vir die tweede geleentheid (mits jy aan die 

toelatingsvereistes voldoen). Indien jy nie die tweede eksamengeleentheid benut nie of weer 

nie aan die slaagvereistes voldoen nie (d.i. ŉ modulepunt van 50% en ŉ 

eksamensubminimum van 40%), moet jy die module herhaal (d.w.s. weer aan alle aktiwiteite 

deelneem om ŉ deelnamebewys te verwerf). Indien jy wel die eerste eksamengeleentheid 

benut het, kan jy steeds van die tweede geleentheid gebruik maak indien jy nie aanvanklik 

geslaag het nie, of indien jy voel dat jy jou modulepunt kan verbeter. Indien jy van die 

tweede eksamengeleentheid gebruik maak om jou modulepunt te verbeter, geld die 

eksamenpunt van die tweede geleentheid ongeag of dit beter of swakker was as jou eerste 

eksamenpunt. 

xvii


STUDIE-IKONE 

xviii 

Individuele oefening. Algemene oorsig. 

Inleidende opmerkings. Uitkomste. 

Bestudeer die aangetoonde 

materiaal in die 

handboek/artikel, ens. 

Werkopdrag 

Geskatte studietyd. Opsomming van kernpunte 

Assessering Toepassing 

Verkry internettoegang 

Neem u antwoorde saam na 

die kontakgeleentheid vir 

bespreking. 

Gevallestudie.

AKSIEWERKWOORDE 


Leerderaktiwiteite, opdragte en/of vrae (hetsy in toetse of eksamens) bevat altyd sekere 

sleutel- of aksiewerkwoorde. Aangesien dit belangrik is dat u presies verstaan wat met elke 

bepaalde sleutel- of aksiewerkwoord bedoel word, word ’n lys van hierdie woorde en die 

interpretasie wat aan elk geheg word, verskaf. Die dosent sal, waar nodig, en tydens 

kontaksessies ook verdere toeligting oor hierdie (en ander tersaaklike terme) verskaf. Vir jou 

eie doel is dit egter belangrik om vooraf te weet wat van jou verwag word as so ’n 

aksiewerkwoord in ’n vraestel/leerderaktiwiteit/opdrag voorkom. 

Noem Hier word net die feite kort en saaklik neergeskryf. 

Hier word prestasie op die kennisvlak verwag. Eienskappe, feite of 

Beskryf 

resultate word op ’n logiese, goed gestruktureerde wyse weergegee. 

Geen kommentaar of beredenering is nodig nie. 

Kennisreproduksie word vereis. Dit is ’n duidelike, kernagtige en 

Definieer 

gesaghebbende beskrywing van ’n begrip sodat die betekenis 

daarvan duidelik blyk 

’n Groot volume kennis moet op ’n logiese en sistematiese wyse 

Gee ’n oorsig saamgevat en weergegee word, sonder dat die essensie van die 

saak verlore raak 

Die saak word eenvoudig gestel sodat die leser dit sal verstaan. 

Verduidelik Hier moet van illustrasies, beskrywings en voorbeelde gebruik 

gemaak word, terwyl ook redes vir uitsprake en resultate gegee word 

Hierdie vraag moet versigtig hanteer word. Die een saak moenie 

eers beskryf of bespreek word en dan later die volgende nie. Feite, 

Vergelyk 

gebeure of probleme word teenoor mekaar gestel en ooreenkomste 

en verskille word na vore gebring. 

Hierdie tipe vraag veronderstel insig en onderskeidingsvermoë 

wanneer ’n toepassing en beoordeling gemaak word. Hier word op 

Bespreek 

analitiese wyse die verskeie aspekte van die saak of stelling 

ondersoek en gestel. 

Illustreer Gebruik ŉ diagram of skets om die saak te verduidelik. 

Motiveer Jy moet jou saak of redes verduidelik. 

xix


WAARSKUWING TEEN PLAGIAAT 

WERKSTUKKE IS INDIVIDUELE TAKE EN NIE GROEPAKTIWITEITE NIE (TENSY DIT 

UITDRUKLIK AANGEDUI WORD AS ‘N GROEPAKTIWITEIT) 

Kopiëring van teks van ander leerders of uit ander bronne (byvoorbeeld die studiegids, 

voorgeskrewe studiemateriaal of direk vanaf die internet) is ontoelaatbaar – net kort 

aanhalings is toelaatbaar en slegs indien dit as sodanig aangedui word. 

U moet bestaande teks herformuleer en u eie woorde gebruik om te verduidelik wat u 

gelees het. Dit is nie aanvaarbaar om bestaande teks/stof/inligting bloot oor te tik en die 

bron in 'n voetnoot te erken nie – u behoort in staat te wees om die idee of begrip/konsep 

weer te gee sonder om die oorspronklike skrywer woordeliks te herhaal. 

Die doel van die opdragte is nie die blote weergee van bestaande materiaal/stof nie, maar 

om vas te stel of u oor die vermoë beskik om bestaande tekste te integreer, om u eie 

interpretasie en/of kritiese beoordeling te formuleer en om 'n kreatiewe oplossing vir 

bestaande probleme te bied. 

Wees gewaarsku: Studente wat gekopieerde teks indien sal 'n nulpunt vir die opdrag 

ontvang en dissiplinêre stappe mag deur die Fakulteit en/of die Universiteit teen 

sodanige studente geneem word. Dit is ook onaanvaarbaar om iemand anders se werk 

vir hulle te doen of iemand anders in staat te stel om u werk te kopieer – moet dus nie 

u werk uitleen of beskikbaar stel aan ander nie! 

xx 

KONTAKGELEENTHEID 1 

Kontroleer die datum, tyd, en plek van die kontakgeleentheid op jou rooster. 

Die kontakgeleentheid sal gebruik word om algemene administratiewe aangeleenthede te 

bespreek en die wyse waarop die module gehanteer sal word te verduidelik.

1. 

2. STERIELE DOSEERVORME 

LEERUITKOMSTE 

Leereenheid 1 

Na suksesvolle voltooiing van leereenheid een tot vier moet jy oor voldoende kennis en 

begrip van die ontwikkeling en gebruik van parenterale preparate en ander steriele 

doseervorme beskik om die basiese formulering en vervaardiging daarvan te kan onderneem 

en om die kennis en begrip hiervan te kan herlei tot die gebruik daarvan in die pasiënt. 

Dit sluit in: 

• die plek van parenterale terapie in die totale doseringspatroon; 

• oorwegings wat ter sprake is by die ontwikkeling en formulering van inspuitings en ander 

steriele doseervorme en die invloed daarvan op die bruikbaarheid en gebruik van hierdie 

produkte in die pasiënt; 

• beginsels en benadering van belang tydens die formulering van die verskillende tipes 

steriele preparate sowel as die faktore van belang by die hantering en toediening 

daarvan; en 

• kennis van die verskillende tipes verpakkingsmateriale en houers vir parenterale 

produkte. 

Dit vereis dat jy in staat moet wees om die kennis van hierdie leerstof te integreer met die 

beginsels en kennis van die aanverwante leerstof wat reeds in die vorige modules met jou 

behandel is. 

INLEIDING / AGTERGROND 

Die toediening van geneesmiddels deur middel van ’n inspuiting of die parenterale roete is ’n 

algemene metode waarvolgens geneesmiddels aan alle ouderdomsgroepe toegedien kan 

word. Dit word beraam dat 40% van alle geneesmiddels wat in hospitale gebruik word in die 

vorm van ’n inspuiting toegedien word en in sekere hospitale is die persentasie selfs baie 

1


hoër. Die term “parenteraal” verwys na preparate wat deur middel van ’n inspuiting deur een 

of meer lae van die vel of slymvliese toegedien word. Die term “parenteraal” is afgelei van 

die Griekse woorde “para” en “enteron” wat beteken buite die dermkanaal en word gebruik 

vir doseervorme wat deur middel van ander roetes as die orale roete toegedien word. Onder 

hierdie term word hoofsaaklik inspuitings verstaan, wat oplossings, suspensies en emulsies 

insluit, maar streng gesproke sluit dit ook soliede deeltjies soos onderhuidse tablette in. 

Parenterale produkte is bedoel vir die direkte toediening in die intra- of ekstrasellulêre 

liggaamsvloeistowwe, die limfatiese sisteem of die bloedsomloopstelsel en omdat die hoogs 

effektiewe eerste linie van liggaamsverdediging, naamlik die vel, uitgeskakel word is die 

toediening van mikroörganismes, toksiese of irriterende stowwe of vreemde voorwerpe baie 

gevaarlik. Aangesien hierdie preparate in noue kontak kom met die onbeskermende weefsel 

en organe moet hierdie produkte steriel wees, omdat blootstelling van die onbeskermende 

weefsel en organe aan mikroörganismes ernstige infeksie tot gevolg kan hê. 

Omdat die apteker gemoeid is met die vervaardiging en / of hantering van hierdie preparate 

en produkte moet hy in die eerste instansie kennis hê van die basiese sterilisasiemetodes en 

die toepassing daarvan op die verskillende preparate, apparaat en materiale. Verder moet 

die apteker ook in staat wees om steriele doseervorme te kan formuleer, vervaardig en 

kwaliteitskontrole daaroor te kan uitoefen en ook in staat wees om sulke preparate sodanig 

te hanteer sonder dat dit weer gekontamineer raak. Benewens die vereistes van steriliteit 

word verskeie ander vereistes ook aan die verskillende steriele preparate en produkte gestel 

wat in gedagte gehou moet word tydens die formulering, vervaardiging en hantering daarvan. 

Hierdie afdeling oor steriele doseervorme bou voort op FMSG311 en FMSG321 wat reeds 

met jou behandel is. Die aspekte wat in FMSG321 onder die algemene inleiding tot die 

produkontwikkeling en die vervaardiging van farmaseutiese doseervorme behandel is, 

naamlik die beginsels van farmaseutiese produkontwikkeling, geneesmiddelstabiliteit en 

rakleeftydbepalings, verpakking en kwaliteitsversekering is ook van toepassing op steriele 

doseervorme. Netso is die basiese beginsels van vloeibare doseervorme, emulsiesisteme 

en suspensies (FMSG321) ook van toepassing op die steriele vorme daarvan, naamlik 

parenterale oplossings, parenterale suspensies en parenterale emulsies. In hierdie afdeling 

word die beginsels van toepassing daarop nie weer herhaal nie, maar word gekonsentreer 

op die unieke eienskappe en faktore van toepassing op steriele doseervorme. 

2

TYDTOEDELING 


DIE PLEK VAN PARENTERALE TERAPIE IN DIE 

TOTALE DOSERINGSPATROON 

Dit behoort jou ongeveer 3 ure te neem om hierdie leereenheid te voltooi en die uitkomste te 

bereik. 

LEERUITKOMSTE 

Hierdie leergedeelte sluit aan by FMSG321, LE 8, en word in sommige aspekte kortliks 

hersien om die volledige uitkomste van die leereenheid te kan bereik aangesien dit as 

voorkennis dien vir die ontwikkeling, formulering en gebruik van parenterale produkte. 

Na suksesvolle voltooiing van hierdie leereenheid moet jy: 

1. ŉ parenterale produk kan definieer; 

2. kan verduidelik waarom hierdie doseervorme aan sulke streng vereistes moet voldoen; 

3. oorsigtelike kennis dra van die ontwikkelingsgeskiedenis van parenterale doseervorme; 

4. eienskappe kan noem wat kenmerkend is van parenterale doseervorme; 

5. die indikasies, voor- en nadele van parenterale toediening van geneesmiddels kortliks 

kan noem en bespreek; 

6. die belang van klassifikasie van parenterale produkte kan verduidelik en drie metodes 

van klassifikasie met voorbeelde kan noem; 

7. die verskillende tipe doseervorms asook hul spesifikasies wat by elke toedieningsroete 

gebruik word, kan noem; 

8. ŉ klassifikasie van die verskillende parenterale toedieningsroetes kan verskaf met ŉ 

volledige beskrywing van elk; en 

9. kortliks kan verduidelik wat jy onder ’n intramuskulêre “depot” preparaat verstaan en die 

faktore wat die vrystelling en/of werking van die geneesmiddel sal beïnvloed en die tipes 

formulerings wat ’n verlengde effek sal uitoefen, kan noem. 

3



Lees onderstaande studiemateriaal eenmaal aandagtig deur om ’n algemene indruk van 

parenterale doseervorme te kry waarna jy dit moet bestudeer sodat jy die inhoud daarvan 

begryp en dan antwoorde op die onderstaande vrae moet vind. 

VOORGESKREWE LEESWERK: 

• PC, pp. 92 – 98. 

LEESBUNDEL [LB] en verwysings: 

• LB-MP, pp. 382 – 385. 

• LB-A, pp. 359 – 362. 

• PDF, pp. 18 – 19; 21 – 39; 46. 

• Turco (T), pp. 7 – 14 en 28. 

Voer nou die onderstaande leeraktiwiteite noukeurig uit. 

Individuele oefeninge 

Voltooi die volgende oefening en bring die antwoorde saam na die volgende 

kontakgeleentheid. 

1. Verduidelik wat jy onder ’n parenterale produk en steriele doseervorm verstaan. 

2. Noem vereistes wat aan parenterale doseervorme gestel word wat verskil van ander 

4 

doseervorme en motiveer ook waarom parenterale doseervorme aan hierdie spesiale 

vereistes moet voldoen. 

3. Noem redes waarom die moontlikheid van afbraakreaksies groter is by parenterale 

doseervorme as by ander doseervorme. 

4. Bespreek die redes waarom geneesmiddels in die vorm van ’n parenterale produk 

toegedien sal word en verwys ook na voor- en nadele van parenterale toediening. 

5. Noem voorbeelde van geneesmiddels waar parenterale toediening die enigste roete van 

toediening is. 

6. Noem redes vir die klassifikasie van parenterale doseervorme en noem die klassifikasies 

op grond van volume, kliniese gebruik en fisiese eienskappe. 

7. Noem die verskillende tipes parenterale produkte wat geformuleer kan word en verwys 

ook na die doel waarvoor dit gebruik word.


8. Verduidelik waarom daar onderskeid getref word tussen groot-volume en klein-volume 

inspuitings. en verwys ook na die verskille t.o.v. die standaarde wat daar vir elke groep 

gestel word. 

9. Dui aan hoe jy sou onderskei tussen ŉ parenterale produk wat slegs die aktiewe 

bestanddeel bevat en ŉ produk wat aktiewe bestanddeel en hulpstowwe bevat deur na 

die etikettering te verwys. Verskaf ook die korrekte etiketteing van suspensies. 

10. Noem die grootste kliniese probleme wat kan voorkom indien geneesmiddels deur middel 

van die (i) intraveneuse en (ii) intramuskulêre roetes toegedien word. 

11. Noem redes vir die toediening van groot-volume-intraveneuse oplossings aan pasiënte. 

[LB-LG 2.7]. 

12. Noem parenterale produkte wat nooit intraveneus toegedien mag word nie. 

13. Definieer die begrip venoklise (“venoclycis”) en noem die algemene metodes van 

intraveneuse toediening van volumes tussen 10 ml en 1 liter. 

14. Verduidelik wat ŉ bolusinspuiting beteken. 

15. Beskryf kortliks hoe jy ’n geneesmiddel sal toedien om konstante bloedvlakke te 

handhaaf indien die geneesmiddel oor ’n kort halfleeftyd beskik. [LB-LG 2.7]. 

16. Noem ŉ rede waarom inspuitings wat deur die intratekale, epidurale en intrasisternale 

roetes toegedien word aan spesiale streng vereistes moet voldoen en noem die 

vereistes. 

Beskryf die verskillende roetes waarvolgens parenterale produkte toegedien kan word in 

die vorm van ’n tabel. Verduidelik kortliks die posisie waar elk toegedien word. Verwys 

ook na die volume wat toegedien mag word asook die tipe formulering wat volgens die 

spesifieke roete toegedien mag word. Dui ook die vereiste t.o.v. van isotonisiteit aan en 

gee ook voorbeelde van produkte of medikasie wat volgens hierdie roetes toegedien kan 

word. Konsentreer meer op die primêre roetes van toediening en onderskei dit van die 

ander roetes van toediening. 

TERUGVOER 

Tydens die volgende kontakgeleentheid sal die probleme/antwoorde in groepsverband 

bespreek word. Bring dus jou antwoorde saam vir die bespreking. 

5


6


3. FORMULERING VAN PARENTERALE 

PRODUKTE 

TYDTOEDELING 

Dit behoort jou ongeveer 27 ure te neem om hierdie leereenheid te voltooi en die uitkomste 

te bereik. 

LEERUITKOMSTE 

Na voltooiing van hierdie leereenheid moet jy: 

• oor die kennis beskik van die oorwegings wat ter sprake is by die ontwikkeling van 

inspuitings en ander steriele doseervorme, dit kan toepas op die formulering en evaluering 

van parenterale doseervorme en verstaan hoe formulerings faktore die bruikbaarheid en 

gebruik daarvan in die pasiënt kan beïnvloed, en 

• in staat wees om die beginsels en benaderings wat van toepassing is op die formulering 

en die ontwikkeling van parenterale produkte sowel as die eienskappe van die 

verskillende fisiese vorme van die steriele doseervorme te kan beskryf, om die basiese 

formulering van hierdie doseervorme te kan onderneem en om die kennis en begrip 

hiervan te kan herlei tot die gebruik daarvan in die pasiënt. 

INHOUDSOPGAWE 

Ten einde hierdie leereenheid logies en sinvol te maak word dit in die volgende 

leergedeeltes opgedeel: 

Leergedeelte 2.1: Oorwegings tydens die formulering van parenterale produkte. 

Leergedeelte 2.2: Biofarmaseutiese faktore wat formulering en 

geneesmiddelbeskikbaarheid beïnvloed 

Leergedeelte 2.3: Formulering van parenterale oplossings. 

Leergedeelte 2.4: Formulering van parenterale suspensies. 

Leergedeelte 2.5: Formulering van parenterale emulsies. 

Leergedeelte 2.6: Formulering van gevriesdroogde produkte. 

Leergedeelte 2.7: Formulering van groot-volume intraveneuse produkte. 

7


TYDTOEDELING 

8 

OORWEGINGS TYDENS DIE FORMULERING VAN 

PARENTERALE PRODUKTE 

Dit behoort jou ongeveer 4 ure te neem om hierdie leergedeelte te voltooi en die uitkomste te 

bereik. 

LEERUITKOMSTE 

Na voltooiing van hierdie leergedeelte moet jy: 

1. die doelstelling van die formulering van inspuitings kan noem; 

2. drie algemene oorwegings by die formulering van parenterale doseervorme kan noem; 

3. kan verduidelik waarom ŉ ondersoek na die fisiese, chemiese en biologiese eienskappe 

van ŉ geneesmiddel noodsaaklik is tydens die formulering van ŉ parenterale produk; 

4. algemene preformuleringstoetse kan noem wat uitgevoer moet word tydens die 

formulering van parenterale doseervorme [PC]; 

5. interafhanklike faktore kan noem en bespreek wat die formulering van parenterale 

preparate beïnvloed; 

6. kan verduidelik waarom die keuse van grondstowwe en verpakkingsmateriale beperk is 

en waarom grondstowwe en verpakkingsmateriaal van parenterale doseervorme aan 

spesiale vereistes moet voldoen; 

7. algemene vereistes waaraan grondstowwe en verpakkingsmateriaal van parenterale 

doseervorme moet voeldoen, kan noem; 

8. kan verduidelik waarom die keuse van oplosmiddelsisteme van belang is tydens 

formulering van parenterale doseervorme; 

9. algemene redes kan noem waarom hulpstowwe tydens die formulering van parenterale 

preparate ingesluit moet word; 

10. kan verduidelik waarom pH en osmolariteit belangrike faktore is om te oorweeg tydens 

formulering van parenterale doseervorme [verwys ook LG 2.3];


11. bespreek waarom die volume van ŉ inspuiting ŉ belangrike oorweging tydens die 

formulering van parenterale produkte is; 

12. kan verduidelik hoe die doel van die preparaat en die plek en roete van toediening die 

formulering daarvan sal beïnvloed [verwys ook LG 2.2]; en 

13. verduidelik waarom dit belangrik is dat aptekers bekend moet wees met die 

kenmerkende eienskappe en vereistes van parenterale doseervorme. 

ALGEMENE OORSIG 

Die formulering van parenterale produkte behels die kombinasie van die geneesmiddel met 

sekere hulpstowwe om sodoende toediening te vergemaklik, die terapeutiese aktiwiteit te 

verhoog, die stabiliteit te verseker en die produk farmaseuties aanvaarbaar te maak. Dit is 

ook moontlik om die geneesmiddel as ’n steriele droë poeier te verskaf as die formulering 

van ’n stabiele vloeibare preparaat nie moontlik is nie. 

Voordat ’n parenterale produk geformuleer kan word is dit noodsaaklik om eers 

preformuleringsstudies uit te voer. Die preformuleringsfase (die eerste fase tydens 

produkontwikkeling) behels die versameling van inligting aangaande die fisies-chemiese 

eienskappe van die geneesmiddel en hulpstowwe, formulerings- en vervaardigingsinligting 

aangaande die beplande / geskikste doseervorm(s), spesifikasies vir die doseervorm(s), 

evalueringstoetse en toetsmetodes van die produk, en die geskikste verpakking en 

verpakkingsmateriaal(ale) vir die produk. 

Indien die aktiewe bestanddeel ’n bekende geneesmiddel is, kan die meeste van die 

verlangde inligting in verskillende wetenskaplike bronne verkry word, soos amptelike 

farmakopeë, vakhandboeke, gepubliseerde navorsingsartikels, ens. In gevalle waar 

bepaalde verlangde inligting nie bekend of beskikbaar is nie, word hierdie inligting met 

behulp van eksperimentele ondersoeke verkry. 

Die basiese beginsels van preformulering is reeds met u in FMSG311 behandel en word as 

voorkennis beskou. 

Vir ’n suksesvolle terapeutiese respons na die parenterale toediening van geneesmiddels is 

dit noodsaaklik dat daar ’n genoegsame konsentrasie van die geneesmiddel by die plek van 

werking teenwoordig moet wees, met ander woorde die geneesmiddelmolekule moet 

beskikbaar wees by die plek van werking. Tydens die intraveneuse (IV) toediening van 

geneesmiddels is absorpsie nie ter sprake nie en die belangrikste oorweging is dat die 

geneesmiddels in oplossing moet wees, terwyl die moontlikheid vir presipitasie van die 

geneesmiddel op die plek van toediening ook tot die minimum beperk moet word. Tydens 

die intramuskulêre (IM) en subkutaan (SK) toediening van geneesmiddels is absorpsie egter 

9


nodig voordat die geneesmiddel in die sistemiese sirkulasie kom. Die aanvang van werking 

is dus stadiger en dit word ook beïnvloed deur die tipe doseervorm. Die absorpsiesnelheid 

na die IM-toediening van ’n geneesmiddel word hoofsaaklik beïnvloed deur die fisiese en 

chemiese eienskappe van die geneesmiddel, samestelling van die formule, sowel as die 

fisiologiese faktore soos die mate van vaskulariteit van die plek van toediening, 

vetverspeiding, mate van beweging en die toestand van die weefsel. Tydens die IMtoediening 

van ’n suspensie is die snelheidbeperkende stap die oplossnelheid van die 

geneesmiddels op die plek van toediening. 

Wanneer die formulering van ’n inspuiting dus aangepak word, moet daar duidelikheid 

bestaan oor wat van die produk verlang word. Is dit ’n inspuiting wat ’n vinnige respons moet 

gee, word ’n depot-effek verlang of is die snelheid waarmee die werking in aanvang moet 

neem sowel as die werkingsduur nie van belang nie? In die praktyk is daar ’n aantal maniere 

waarvolgens die aanvang en duur van werking van inspuitings beheer kan word en dit sluit 

onder ander in: 

10 

• Die keuse van die roete van toediening (fisiologiese faktore). 

• Die keuse van fisies-chemiese eienskappe van die geneesmiddel. 

• Die keuse van die formulering en doseervorm van die doseervorm. 

• Die gebruik van komplementerende geneesmiddels. 

Die doelstelling met die formulering van ’n parenterale produk is om ’n steriele oplossing of 

suspensie te lewer waarvan die aktiwiteit ooreenstem met dié op die etiket en wat veilig is 

om te gebruik as die aanwysings en metode van toediening nougeset nagekom word. 

Elke parenterale produk verteenwoordig ’n individuele farmaseutiese sisteem met sy 

kenmerkende eienskappe en vereistes. Hierdie vereistes kan verander as die konsentrasie 

van die geneesmiddel verander, die verpakkingsmateriaal verander of die metodes van 

toediening verander. 

Dit is ook belangrik dat die hulpstowwe wat tydens die formulering van parenterale produkte 

gebruik word met uiterste sorg gekies word om te verseker dat die geneesmiddel in 

oplossing is, om die fisiese en chemiese stabiliteit te bevorder, die steriliteit van preparate te 

verseker en te behou, veral in die geval van meervoudige dosishouers en om die toediening 

te vergemaklik deur pyn en weefselirritasie te verminder. 

As gevolg van die metode van toediening, naamlik parenteraal, is die ook so dat daar 

strenger vereistes aan die hulpstowwe wat gebruik mag word, gestel word met die gevolg dat 

die aantal hulpstowwe wat tydens die formulering van parenterale produkte gebruik word, 

beperk is. Alhoewel die algemene hulpstowwe as nie-toksies en inert beskou word, is dit nie 

noodwendig die geval by parenterale produkte nie.


Aangesien alle medisyne ’n kombinasie is van die geneesmiddel en verskillende 

hulpstowwe, is inligting aangaande die fisies-chemiese eienskappe van die hulpstowwe 

asook moontlike interaksies tussen die geneesmiddel en die hulpstowwe (sg., 

geneesmiddel/hulpstof-interaksies) en hulpstof/hulpstof-interaksies ook noodsaaklik. 

Hierdie inligting word deeglik geëvalueer ten einde die formuleerder in staat te stel om sinvol 

met die formuleringsfase voort te gaan. 


Dit is belangrik dat jy besef dat hierdie leereenheid slegs spesifieke preformuleringsinligting 

insluit wat van toepassing is op parenterale produkte. Die basiese beginsels van 

produkontwikkeling en preformulering het u reeds in FMSG321 bestudeer en word van u 

verwag om dit op u eie tyd weer deur te gaan. Lees die studiemateriaal eers eenmalig deur 

voordat die onderlinge afdelings aandagtig bestudeer moet word. 


• PC, pp. 93; 96; 98 – 103. 

LEESBUNDEL en AANVULLENDE LEESWERK: 

• LB-MP, pp. 385 - 386. 

• LB-T, pp. 20, 21, 24; 108. 

• LB-A, pp. 360 – 369. 

• PDF, pp. 19 – 21. 




1. Noem en bespreek kortliks belangrike interafhanklike faktore en oorwegings wat ŉ 

invloed het op die formulering van parenterale preparate en noem toepassings waar 

moontlik. 

2. Noem die aantal metodes wat in praktyk gebruik word waarvolgens die aanvangsnelheid 

en werkingsduur van inspuitings beheer kan word. [LB: LG 2.2]. 

3. Noem en bespreek hoe sekere fisiese en chemiese eienskappe van ŉ geneesmiddel, die 

formulering van ŉ parenterale produkte sal beïnvloed en noem voorbeelde waar 

moontlik. Verwys na die volgende: oplosbaarheid, fisiese en chemiese stabiliteit, 

verenigbaarheid met hulpstowwe en verpakkingsmateriaal, toksisiteit en irriterende 

eienskappe. 

11


4. Bespreek kortliks osmolariteit van bloedplasma as ŉ faktor by formulering van 

12 

parenterale doseervorme. 

5. Noem toedieningsroetes waardeur slegs isotoniese oplossings toegedien mag word en 

noem die redes 

6. Noem verskillende maatreëls wat getref kan word om irritasie tydens toediening van 

sekere geneesmiddels te verminder. Noem ook voorbeelde van geneesmiddels wat 

probleme kan veroorsaak tydens parenterale toediening. 

7. Bespreek faktore wat die volume van ŉ inspuiting sal bepaal. 

8. Verduidelik waarom sekere inspuitings eers verdun moet word voor toediening en verskaf 

voorbeelde. 

9. Noem ŉ aantal voorbeelde van geneesmiddels wat geformuleer is in gemengde 

oplosmiddel- of hulpoplosmiddelsisteme en wat stadig IV toegedien word om presipitasie 

op die plek van toediening te verhoed. 

10. Verduidelik hoe fenitoïen se formulering ŉ invloed het op die roete van toediening. 

11. Verduidelik kortliks hoe die fisiese vorm van ŉ parenterale produk die aanvang en 

werkingsduurte van die geneesmiddel kan beïnvloed (algemene oorsig). 

12. Verduidelik waarom die roete van toediening van ŉ parenterale doseervorm nie na 

willekeur verander kan word as waarvoor dit aangedui is nie (algemene oorsig). 

13. Noem formuleringsvereistes waaraan intraspinale-inspuitings moet voldoen, en motiveer. 

[Verwys ook na LB LG:2.1, 2.2, 2.3]. 

TERUGVOER 



Die volgende oefening is praktykgerig. Voltooi na LG 2.3. 

Die volgende insident is deur ŉ apteker in ŉ hospitaalapteek aangeteken: 

ON THE 28/05/2005 ONE OF OUR ANAETHETISTS SEND A SCRIPT REQUESTING A 

NAROPIN POLYBAG FOR A LABOUR WARD PATIENT. 

I TOLD THE SISTER THAT I WOULD NOT BE ABLE TO MIX A BAG FOR THE PATIENT 

SINCE THE PHARMACY ENVIRONMENT IS NOT SUCH TO BE ABLE TO INSURE STERILITY 

FOR A SPINAL EPIDURAL MIX.THE DR PROCEEDED TO WRITE A COMPLAINT AGAINST ME 

SAYING THAT I WAS UNPROFESSIONAL AND THAT I WAS ADVERTISING THAT THE PHARMACY WAS A DIRTY PLACE. 

Verduidelik kortliks waarom daar sulke streng vereistes aan parenterale produkte gestel 

word wat deur die intraspinale roetes toegedien word en noem ook al die vereistes. (Verwys 

ook na LG 1.1, 2.2 en 2.3).

TYDTOEDELING 


BIOFARMASEUTIESE FAKTORE WAT FORMULERING 

EN GENEESMIDDELBESKIKBAARHEID BEÏNVLOED 


bereik. 

LEERUITKOMSTE 

Na voltooiing van hierdie leergedeelte moet jy oor die kennis beskik dat chemiese en 

biologiese faktore ŉ invloed kan uitoefen op absorpsie, biobeskikbaarheid en die finale effek 

van die geneesmiddel. Hierdie prosesse bepaal die verspreiding, metabolisme en afbraak 

van die geneesmiddel. Oor hierdie prosesse het die apteker nie beheer nie maar die apteker 

kan wel die vorm en bereiding van die parenterale doseervorm bepaal. In hierdie 

hoedanigheid speel hy ŉ groot rol in geneesmiddelterapie. Deur die beginsels van 

biofarmaseutika te verstaan, is hy in staat om advies te gee by die keuse van ŉ korrekte 

parenterale doseervorm. 

Om hierdie uitkomste te bereik moet jy 

1. belangrikste faktore kan noem en bespreek wat ŉ invloed het op die absorpsieproses 

van geneesmiddels vanuit parenterale doseervorme; 

2. absorpsie, verspreiding, metabolisme en eliminasie van ŉ geneesmiddel vanuit ŉ 

parenterale doseervorm aan die hand van ŉ farmakokinetiese skema kan voorstel en 

ook onderskeid kan tref tussen intravaskulêre en ekstravaskulêre inspuiting; 

3. fisies-chemiese faktore wat die biobeskikbaarheid van ‘n geneesmiddel vanuit 

parenterale produkte beïnvloed, kan noem en kortliks bepreek; 

4. faktore wat die snelheid van passiewe diffusie beïnvloed, kortlks kan bespreek; 

5. onderskeid kan tref tussen intravaskulêre en ekstravaskulêre toediening van 

geneesmiddels en kortliks die verskillende absorpsieprosesse kan beskryf; 

13


6. kortliks die verskil in absorpsie en –snelheid van lipied-oplosbare en lipied-onoplosbare 

14 

molekules en geneesmiddels verduidelik [LB]; 

7. fisiologiese faktore wat geneesmiddelabsorpsie vanuit parenterale doseervorme en meer 

spesifiek ekstravaskulêre inspuitings, beïnvloed, kortliks kan bespreek; 

8. voorbeelde kan noem waar die terapeutiese effek van ŉ geneesmiddel verander kan 

word deur die gesamentlike toediening van ŉ tweede geneesmiddel; 

9. die begrip hipodermoklisis (“hypodermoclycis”) verduidelik en toepassings daarvan 

noem; 

10. gevallestudies kan bespreek waar die pH van die geneesmiddel en die fisiologiese pH by 

die plek van inspuiting ŉ invloed kan uitoefen op die absorpsie van ŉ geneesmiddel; 

11. die invloed van die roete van toediening op die biobeskikbaarheid van geneesmiddels 

vanuit parenterale doseervorme kan beskryf en die invloed daarvan op formulering kan 

noem; en 

12. kan verduidelik hoe die roete van toediening van parenterale produkte en die tipe 

doseervorm die snelheid van geneesmiddelwerking kan beïnvloed en die faktore kan 

bespreek wat die absorpsie van die geneesmiddel vanuit hierdie doseervorme 

beїnvloed. 


Nadat 'n inspuiting subkutaan of intramuskulêr toegedien is, vermeng dit met die fisiologiese 

vloeistowwe en versprei tot 'n mindere of meerdere mate in die bindweefsel, in die subkutane 

ruimte of langs spiervesels. Die mate van verspreiding word deur 'n aantal faktore bepaal, 

waaronder die viskositeit van die inspuiting en temperatuur. In hierdie areas is die inspuiting 

in relatief nouer kontak met die kapillêre bloedvate en die limfatiese sisteem waar absorpsie 

plaasvind. Dit wil voorkom of veral groot en lipiedonoplosbare molekule deur middel van die 

limfatiese sisteem geabsorbeer word. Molekules of ione met 'n klein molmassa word 

waarskynlik deur die kapillêre bloedvate geabsorbeer. 

In die kapillêre netwerk word voedingstowwe en geneesmiddels in die arteriële bloed 

vrygestel aan die weefsels. Afvalprodukte en ander molekules word dan weer deur óf die 

veneuse kapillêre bloedvate óf die limfatiese sisteem geabsorbeer en teruggevoer na die 

hart. Ook geneesmiddels wat in die weefsel ingespuit word, word langs hierdie weg 

geabsorbeer.


Lipiedoplosbare molekules dring deur die wande van die kapillêre vate deur middel van 

diffusie terwyl lipiedonoplosbare molekules en water die vaatwande passeer deur middel van 

openinge in die vaatwande of vesikels (konvektiewe absorpsie en pinositose). 

Die absorpsiesnelheid van lipiedoplosbare geneesmiddels hang hoofsaaklik af van die 

lipied/water verdelingskoëffisiënt. Lipiedonoplosbare, maar wateroplosbare geneesmiddels, 

deurdring die kapillêre membrane teen 'n tempo wat afhanklik is van hul molekulêre grootte. 

Die kleiner molekule passeer die membraan vinniger as groter molekules. 

Daar is verskeie faktore wat absorpsie vanuit 'n ekstravaskulêre depot beïnvloed, waaronder 

die fisiologiese faktore wat onder andere die anatomiese gebied waar die inspuiting 

toegedien word, beweging van die liggaam, ouderdom van die pasiënt, siektetoestand en die 

formulering van die inspuiting insluit. 

Die absorpsie is stadiger en die effek van die geneesmiddel word verleng wanneer dit in die 

vorm van 'n suspensie, emulsie of olie-oplossing toegedien word. Aangesien 'n 

geneesmiddel slegs geabsorbeer kan word as dit in oplossing is, is die vrystelling vanuit 

suspensies afhanklik van die dissolusiesnelheid en al die faktore wat dit beïnvloed soos 

oplosbaarheid, deeltjiegrootte en beweging van liggaamsvloeistowwe. Dieselfde geld vir 

waterige oplossings waaruit die geneesmiddel in die weefsel presipiteer as gevolg van 

verskille in die pH van die inspuitingoplossing en die fisiologiese pH van die weefsel. Dit kan 

ook gebeur indien 'n water-mengbare oplosmiddel gebruik is om 'n geneesmiddel in 

oplossing te bring, maar dit presipiteer in die waterige omgewing in die weefsel. 


Verkry ten eerste ’n oorsig oor die studiemateriaal. Bestudeer dit dan noukeurig sodat jy die 

inhoud wat handel oor biofarmaseutika binne konteks kan interpreteer en toepas. 


• PC, pp. 97 - 98. 

LEESBUNDEL: 

• LB-A, pp. 362 - 363. 

• LB-MP, pp. 386 - 388. 

• LB-T, pp. 97 – 100; 104 – 108; 110. 

• Turco, pp. 97 – 112. 

• LB-PDF, pp. 61; 69 – 71; 74 – 78. 

15


16 




1. Beskryf die proses van absorpsie tot by eliminasie van ŉ geneesmiddel aan die hand van 

ŉ farmakokinetiese skema en tref onderskeid tussen ŉ intravaskulêre en ŉ 

ekstravaskulêre inspuiting. 

2. Bespreek die volgende faktore wat ŉ invloed op die absorpsieproses van geneesmiddels 

vanuit parenterale doseervorme het: 

(i) Fisies-chemiese faktore; 

(ii) Passiewe diffusie; 

(iii) Die toedienroetes; 

(iv) Fisiologiese faktore; en 

(v) Die doseervorm en formuleringsfaktore. 

3. Verduidelik hoe geneesmiddeloplosbaarheid die snelheid van geneesmiddelwerking en 

biobeskikbaarheid kan beïnvloed. 

4. Noem die snelheidbeperkende stap by die absorpsie van ŉ geneesmiddel vanuit ŉ IM- 

suspensie en motiveer waarom dit die snelheid van absorpsie beïnvloed. 

5. Bespreek kortliks hoe deeltjiegrootte die absorpsie en werkingsduur van geneesmiddels 

kan beïnvloed deur na prokaïenpenisillien G en insulien te verwys. 

6. Verduidelik aan die hand van hipotetiese bloedvlak teenoor tyd kurwes, hoe die 

dissolusiesnelheid van ’n gesuspendeerde geneesmiddel die absorpsie na die IM- 

toediening van drie verskillende doseervorms kan beïnvloed. 

7. Verduidelik hoe oplosbaarheid van die geneesmiddel asook die pH van die oplossing die 

snelheid van geneesmiddelwerking en biobeskikbaarheid kan beïnvloed. Noem ook 

toepaslike voorbeelde. 

8. Verduidelik hoe absorpsiesnelheid van lipiedonoplosbare geneesmiddels afhang van die 

molekulêre grootte. 

9. Verduidelik aan die hand van voorbeelde hoe fisiologiese faktore die 

geneesmiddelabsorpsie vanuit ekstravaskulêre inspuitings kan beïnvloed. 

10. Verduidelik aan die hand van ‘n grafiese voorstelling hoe geneesmiddelabsorpsie en 

biobeskikbaarheid vanuit intramuskulêre inspuiting beïnvloed kan word deur die area 

waar die produk toegedien word.


11. Verduidelik die verskil in die absorpsieproses nadat ‘n geneesmiddel intraveneus, 

intramuskulêr en subkutaneus toegedien is. Noem en bespreek kortliks die verskillende 

faktore wat ‘n invloed op die absorpsieproses kan hê. 

12. Noem en bespreek twee voorbeelde waar die terapeutiese effek van ŉ geneesmiddel 

verander kan word deur die gesamentlike toediening van ŉ tweede geneesmiddel. 

13. Verduidelik hoe die roete van toediening van parenterale produkte ‘n effek op die 

aflewering en biofarmaseutika van ‘n geneesmiddel het. 

14. Verduidelik waarom inspuitings wat volgens die intraspinale, intratekale, epidurale en 

intrasisternale roetes toegedien word aan sulke streng formuleringsvereistes moet 

voldoen en noem die vereistes. 

Die volgende oefeninge is praktykgerig: 

15. Noem redes waarom hipodermoklise as ‘n toedienmetode gebruik word. Noem ook redes 

vir die toedien van die ensiem hialuronidase. 

16. Verduidelik waarom adrenalien (epinefrien) by inspuitingsformulerings ingesluit word. 

1. Verduidelik volledig aan die hand van skematiese voorstellings hoe die geneesmiddel 

vanuit ’n ekstravaskulêre inspuiting vrygestel word indien dit toegedien word in die vorm van 

’n waterige oplossing, waterige suspensie, olie-oplossing en olie-suspensie [LB]: 

(i) Noem en bespreek die verskillende stappe wat daartoe aanleiding gee dat die 

geneesmiddel vrygestel en geabsorbeer word. Toon ook die stappe aan. 

(ii) Bespreek al die faktore wat die absorpsie van die geneesmiddel vanuit hierdie 

doseervorme beïnvloed. 

2. Noem en bespreek vyf metodes wat gebruik kan word om verlengde werking vanaf 

parenterale formulering te verkry. (Verwys na PC; LE 2.1.) 

3. Verduidelik waarom daar nie aan die konsentrasie van die geneesmiddel, 

verpakkingsmateriaal of toedienmetode van ‘n spesifieke parenterale produk verander 

kan word nie. 

TERUGVOER 



17


TYDTOEDELING 

18 

FORMULERING VAN PARENTERALE OPLOSSINGS 


bereik. 

LEERUITKOMSTE 

Na voltooiing van hierdie leergedeelte moet jy 

1. faktore en oorwegings wat ŉ invloed het op die formulering van parenterale oplossings 

kan bespreek; 

2. die verskillende oplosmiddelsisteme van parenterale doseervorme kan noem en 

bespreek; 

3. hulpstowwe wat in formulerings van parenterale produkte gebruik word vir stabilisasie 

van die doseervorm kan bespreek en spesiale stabilisasiemetodes van parenterale 

doseervorme kan beskryf; 

4. kennis dra van hulpstowwe wat by oogoplossings bygevoeg word; 

5. die samestelling van ’n gegewe parenterale produk kan evalueer; en 

6. individueel en in groepsverband praktykgerigte probleme kan oplos. 

INHOUDSOPGAWE 

2.3.1 Oorwegings in die formulering van parenterale oplossings en verskillende 

oplosmiddelsisteme 

2.3.2 Hulpstowwe en stabilisasiemetodes


2.3.1. Oorwegings in die formulering van parenterale oplossings en 

die verskillende oplosmiddelsisteme wat gebruik word 

LEERUITKOMSTE 

Na voltooiing van hier gedeelte moet jy 

1. verduidelik waarom parenterale produkte verkieslik in oplossing gegee word en 

verduidelik waarom water as die ideale oplosmiddel vir parenterale preparate beskou 

word, maar in seker gevalle nie gebruik kan word as oplosmiddel nie; 

2. die verskillende oplosmiddelsisteme of draerstowwe wat by die formulering van 

parenterale produkte gebruik word, noem en verduidelik waarom die spesifieke sisteem 

geskik is; 

3. verskillende formuleringsfaktore wat die oplosbaarheid van ŉ sisteem kan beïnvloed, kan 

noem; 

4. die vereistes waaraan oplosmiddels of draerstowwe moet voldoen, kan noem; 

5. die verskil tussen water vir inspuiting (WFI), steriele water vir inspuiting (SWFI) en 

bakteriostatiese water vir inspuiting (BWFI) kan beskryf en kan verduidelik waarom daar 

’n verskil ten opsigte van die spesifikasie vir die teenwoordigheid van vreemde deeltjies 

by bogenoemde tipes water is; 

6. die vereistes waaraan steriele water vir irrigasie moet voldoen, kan noem en kan 

verduidelik waarom die houer slegs eenmalig gebruik mag word; 

7. redes kan noem vir die gebruik van verskillende oplosmiddelsisteme en draerstowwe in 

parenterale oplossings, asook voor- en nadele kan noem en voorbeelde kan verskaf; 

8. praktykgerigte voorbeelde kan verskaf om te bespreek hoe die formulering en 

oplosmiddelsisteem van inspuitings, die roetes van toediening, werkingsduur en 

verdunningsmoontlikhede kan beïnvloed (verwys ook LG 2.1 en LG 2.2); en 

9. redes kan noem vir die formulering van olie-inspuitings, voor- en nadele van olie- 

inspuitings kan noem en voorbeelde kan noem. 

19



Die meeste parenterale produkte is oplossings. “Inspuitings” verwys na oplossings van 

geneesmiddels geskik vir parenterale toediening. Die eenvoudigste manier om dus 

geneesmiddels parenteraal toe te dien is as isotoniese waterige oplossing waarvan die pH 

ooreenkom met dié van die bloed of weefselvloeistowwe. Die insluiting van buffers mag 

noodsaaklik wees om die stabiliteit van die produk te verseker. Oplossings is geskik vir alle 

parenterale roetes van toediening mits die aktiewe bestanddeel volledig in die dosisvolume 

opgelos is. Oplosbaarheid is ’n belangrike oorweging veral in die geval van intradermale en 

subkutane toediening van geneesmiddels waar die volume van die produk baie klein moet 

wees. 

Parenterale produkte word verkieslik as oplossing toegedien, omdat 'n geneesmiddel in 

oplossing meer geredelik beskikbaar aan die liggaam is en ook minder probleme by die 

formulering en ontwikkeling lewer as sisteme wat uit meer fases bestaan. Water is ook 

fisiologies die mees aanvaarbare oplosmiddel, maar dikwels is dit nodig om water geheel en 

al of gedeeltelik uit te skakel as gevolg van oplosbaarheidsprobleme, stabiliteitsoorwegings 

en om spesifieke effekte teweeg te bring, byvoorbeeld die verkryging van 'n depot-effek. 

Water is dus die mees aanvaarbare en mees algemeen gebruikte oplosmiddel vir inspuitings. 

Die oplossingsvermoë van water word toegeskryf aan 'n aantal eienskappe daarvan, soos 

die hoë diëlektriese konstante, sterk permanente dipool en klein molekulêre grootte. 

Aangesien die groot meerderheid van geneesmiddels swak organiese sure of basisse is, is 

die oplosbaarheid van hierdie geneesmiddels in water tot 'n groot mate afhanklik van die pH 

van die oplossing. Indien pH-veranderinge in die oplossing kan voorkom, is dit noodsaaklik 

dat die produk só geformuleer word dat dit die regte bufferkapasiteit bevat om die gevraagde 

pH te handhaaf om presipitasie en kristallisasie van die geneesmiddel te voorkom (verwys 

ook na Hulpstowwe en stabilisasiemetodes LG 2.3.2). 

Waar geneesmiddels egter oplosbaarheidsprobleme lewer, kan hierdie 

oplosbaarheidsprobleme oorkom word deur van watermengbare oplosmiddels 

(hulpoplosmiddels) gebruik te maak. Deur 'n gedeelte van die water met 'n organiese 

oplosmiddel soos etanol, gliserien, propileenglikool of poliëtileenglikool te vervang, kan die 

oplosbaarheid verhoog en afbraakreaksies (byvoorbeeld hidrolise en oksidasie) vertraag 

word. Voorbeelde van geneesmiddels wat swak oplosbaar is in water is digoksien, 

testosteroon en fenobarbitoon. 

'n Moontlike gevaar wat kan ontstaan by die gebruik van nie-waterige oplosmiddels om 'n 

swak oplosbare geneesmiddel op te los, is dat wanneer die inspuiting toegedien word, die 

geneesmiddel weer in die bloedstroom kan presipiteer. Wanneer sulke produkte dus 

20

geformuleer word, moet daar deeglik aandag aan hierdie moontlikheid gegee word. 


Water-onmengbare oplosmiddels bestaan gewoonlik uit plantaardige olies en esters en word 

gebruik vir geneesmiddels wat lipiedoplosbaar is en dus glad nie in water oplos nie. 

Voorbeelde van water-onmengbare oplosmiddels wat vir inspuitings gebruik word, is 

grondboontjie-olie (arachisolie), olyfolie en amandelolie. Sekere geneesmiddels soos die 

steroïede, sommige vitamiene en hormone is onoplosbaar in water, maar wel oplosbaar in 

olies. Slegs plantaardige olies of esters kan gebruik word, aangesien mineraalolies nie 

metaboliseerbaar is nie. Dit is baie noodsaaklik dat streng kontrole uitgeoefen word oor die 

olies wat gebruik word, aangesien olies geneig is om galsterig te word as gevolg van die 

vorming van vry vetsure wat irriterend is vir weefsel. Daarom bevat die farmakopeë 

grenstoetse vir sowel minerale-olies as vry vetsure. 

'n Oplosmiddel wat nie mengbaar met water is nie, mag ook nodig wees vir geneesmiddels 

met 'n swak oplosbaarheid in water, waar 'n depot-effek verlang word of vir diagnostiese 

doeleindes soos in die geval van propieliodoon in olie wat gebruik word as kontrasmedium 

by X-straalondersoeke. 

Formuleerders van parenterale produkte moet dus nie slegs van die eienskappe van die 

oplosmiddel en opgelosde stof (geneesmiddel) bewus wees nie, maar ook van die 

oplosmiddel-geneesmiddel interaksies en roete van toediening. 



inhoud wat handel oor formulering van oplossings binne konteks kan interpreteer en toepas. 


• PC, pp. 94 - 98; 103. 

LEESBUNDEL en AANVULLENDE LEESWERK: 

• LB-MP, pp. 392 - 393. 

• LB-A, pp. 363 – 366. 

• LB-Turco, pp. 19; 21 - 24; 108; 249. 

• Turco, pp. 14 – 18. 

• LB-PDF p. 176. 

• PDF, Hst. 5: pp.173 – 212. 


21





1. Verskaf die redes waarom nie-waterige organiese oplosmiddels of watermengbare 

22 

oplosmiddels tydens die formulering van parenterale oplossings gebruik word en gee ook 

voorbeelde van die mees algemeen gebruikte watermengbare oplosmiddels. 

2. Noem algemene fisiologiese probleme wat kan voorkom indien watermengbare 

oplosmiddels gebruik word in ’n parenterale produk en noem voorbeelde. 

3. Noem algemene probleme wat kan voorkom indien watermengbare oplosmiddels gebruik 

word vir die formulering van ’n parenterale produk. 

4. Noem die roetes van toediening waar, in die klein-volume inspuiting doseervorm, die 

geneesmiddel oplosbaar móét wees. 

5. Verskaf die redes waarom sekere tipes olies nie vir parenterale toediening gebruik word 

nie. 

6. Verskaf die rede vir die byvoeging van bensielbensoaat by olie-inspuitings wat steroïede 

bevat. 

7. Bespreek redes vir die byvoeging van solubiliseerders in parenterale oplossings en noem 

voorbeelde van solubiliseerders. 

8. Bespreek die rede vir die byvoeging van etileendiamien in die formule van 

aminofillieninspuiting en gee ook ŉ reaksie-skema. 

Die volgende vrae is praktykgerig: 

1. Verskaf ‘n voorbeeld waar die geneesmiddel baie goed oplosbaar is en die inspuiting in 

ŉ gekonsentreerde vorm verskaf word, maar voor gebruik verdun moet word om as ŉ 

intraveneuse infusie toegedien te word. Verduidelik die rede daarvoor [LG 2.1; PC]. 

2. Bespreek hoe die formulering en oplosmiddelsisteem van diasepam- en 

fenitoïeninspuiting die verdunningsmetode, die roetes van toediening en werkingsduur 

kan beïnvloed. 

3. Noem en motiveer die tipe oplossisteem van Depo-Testosterone ®. ampulles asook die 

geskikte toedienroete. Verduidelik waarom die spesifieke olie wat in die preparaat 

gebruik word, op die etiket aangetoon moet word.

2.3.2. Hulpstowwe en stabilisasiemetodes 

LEERUITKOMSTE 



1. redes kan noem waarom spesifieke hulpstowwe tydens die formulering van parenterale 

preparate ingesluit moet word en waarom die korrekte keuse belangrik is vir ŉ bepaalde 

produk; 

2. die vereistes by die gebruik van hulpstowwe tydens die formulering van parenterale 

produkte kan noem; 

3. kan verduidelik waarom dit belangrik is dat aptekers bekend moet wees met die tipe 

hulpstowwe en hul gebruike in parenterale produkte; 

4. die hulpstowwe wat algemeen in die formules van parenterale produkte ingesluit word, 

kan noem, voorbeelde van elk kan verskaf en kan motiveer waarom dit in die formule 

ingesluit word; 

5. die redes kan verskaf vir die insluiting van antibakteriële stowwe by parenterale produkte, 

voorbeelde kan verskaf, en ook bekend wees met interaksies tussen bakterisiede en 

ander bestanddele in die formule; 

6. kortliks kan verduidelik waarom die konsentrasie van preserveermiddels in ’n parenterale 

emulsie of ’n eenvoudige olie-water sisteem belangrik is; 

7. voorbeelde van parenterale produkte kan verskaf wat nie bakterisiede mag bevat nie en 

voorbeelde kan noem waar die hulpstowwe in die formulering van parenterale produkte 

die terapeutiese aktiwiteit of toksisiteit daarvan kan beïnvloed indien die produk vir ’n 

ander doel gebruik word as waarvoor dit aanvanklik geformuleer is; 

8. kortliks die rol van osmotiese druk by die formulering van parenterale produkte bespreek 

en die terme isotonies, paratonies, hipertonies en hipotonies kan omskryf; ook 

voorbeelde kan verskaf waar parenterale toediening minder irriterend of gemakliker 

gemaak word deur die instelling van isotonisiteit (verwys FMSG321); 

9. kortliks die rol van soortlike gewig by die formulering van spinale inspuitings vir lokale 

anestesie kan noem en voorbeelde kan verskaf van preparate waar dit toegepas word, 

asook die terme hipobaries, hiperbaries en isobaries omskryf; 

10. kortliks die algemene metodes van geneesmiddelafbraak in parenterale doseervorme 

kan noem; 

23


11. kan verduidelik waarom pH ’n belangrike faktor by die formulering, toedienroete, aanvang 

24 

en werkingsduurte van parenterale oplossings is en praktykgerigte voorbeelde kan 

bespreek; 

12. die rede kan verskaf waarom buffers by parenterale oplossing gevoeg moet word, die 

eienskappe waaraan ’n buffer moet voldoen kan noem en voorbeelde van buffers kan 

verskaf; 

13. voorbeelde kan noem en bespreek hoe verenigbaarheid en stabiliteit voorspel kan word 

by die byvoeging van inspuitings by intraveneuse vloeistowwe deur na die invloed van pH 

op die oplosbaarheid en stabiliteit van ŉ geneesmiddel te kyk; 

14. redes vir die gebruik van antioksidante en faktore van belang by die keuse van 

antioksidante kan noem, en voorbeelde verskaf; 

15. alternatiewe metodes kan beskryf wat gebruik kan word om ŉ produk teen oksidasie te 

beskerm en inspuitings noem wat nie ’n anti-oksidant mag bevat nie; 

16. ander spesiale stabilisasie metodes wat gebruik kan word om sekere parenterale 

produkte te stabiliseer, kan beskryf en die stabilisasie kan motiveer; 

17. redes verskaf vir die insluiting van hulpstowwe by die formulering van oogoplossings en 

voorbeelde kan verskaf; 

18. bekend wees met die hulpstowwe en hul gebruike soos in tabel 2 gelys [LB-MP, 389]; en 

19. die samestelling van ’n gegewe parenterale produk kan evalueer ten opsigte van die tipe 

bestanddele teenwoordig, die hulpstowwe en oplosmiddelsisteem wat gebruik word, 

asook kan verduidelik waarom die bestanddele in die formule ingesluit word. 


Verkry ten eerste ŉ oorsig oor die studiemateriaal. Bestudeer dit dan noukeurig sodat jy die 

inhoud wat handel oor hulpstowwe en stabilisasiemetodes binne konteks kan interpreteer en 

toepas. 


• PC, pp. 93 – 103; 319 – 321. 

AANVULLENDE LEESWERK: 

• LB-MP, pp. 388 – 392. 

• LB-T pp. 20 – 26; 104, 108. 

• LB-A, pp. 366 – 376; 486 - 487. 

• LB-PDF, pp. 20; 142; 195 - 196. 

• Ansel3,, pp 438 - 439

Voer nou onderstaande leeraktiwiteite noukeurig uit. 





1. Noem voorbeelde waar die gebruik van antibakteriële stowwe nie aangewese is nie. 

2. Verskaf drie redes waarom bensielalkohol in die formule van parenterale produkte 

ingesluit kan word. 

3. Noem die maksimum volume van ŉ parenterale preparaat wat ŉ bakterisied mag bevat 

en verskaf die rede. 

4. Verduidelik aan die hand van ŉ figuur/skema waarom daar soms nie genoegsame 

konsentrasie preserveermiddel in die waterfase van ’n olie-water sisteem teenwoordig is 

nie. 

5. Noem voorbeelde van insulieninspuitings waar bakterisiede die stabiliteit van die 

suspensie kan beïnvloed. 

6. Noem voorbeelde waar die hulpstowwe in die formulering van parenterale produkte die 

terapeutiese aktiwiteit of toksisiteit daarvan kan beïnvloed indien die produk vir ’n ander 

doel gebruik word as waarvoor dit aanvanklik geformuleer is. 

7. Noem al die metodes wat gebruik kan word by die stabilisasie van inspuitings. 

8. Noem en bespreek vyf redes waarom die pH van parenterale oplossings ŉ belangrike 

faktor is om in aanmerking te neem by die formulering van parenterale doseervorme. 

9. Verduidelik waarom die pH-grens wat vir intraveneuse parenterale produkte gestel word 

groter is as dié van ander parenterale produkte. Verwys ook na die ideale pH vir 

parenterale produkte en verduidelik wat die implikasies sal wees indien die pH van die 

produk buite hierdie pH-grens val. [Verwys ook na LB-LG 2.1]. 

10. Beskryf hoe die pH van parenterale oplossings ingestel word en verskaf redes waarom 

buffers by parenterale oplossing gevoeg moet word. Verskaf voorbeelde van buffers. 

11. Motiveer die byvoeging van fosfaatbuffers by sekere insulien preparate. 

12. Verduidelik hoe die pH van fenitoïen- insulienglargien- en protamiensinkinspuitings die 

roetes van toediening en werkingsduur kan beïnvloed. 

13. Verduidelik met behulp van ŉ grafiese voorstelling hoe pH ŉ faktor is by die 

oplosbaarheid van ŉ geneesmiddel deur na fenobarbitooninspuiting te verwys. 

25


14. Verduidelik aan die hand van ŉ grafiese voorstelling hoe stabiliteit, pH en oplosbaarheid 

26 

faktore is wat ŉ geneesmiddel se doseervorm bepaal. (Opdrag is ook van toepassing in 

LG 2.4: Formulering van suspensies). 

15. Bespreek die invloed van pH op die stabiliteit van bensielpenisillien. Verduidelik waarom 

ŉ verdunde oplossing van natriumbensielpenisillien meer stabiel is as ŉ gekonsentreerde 

oplossing [LB]. 

16. Noem twee faktore van belang by die keuse van ’n anti-oksidant. 

17. Bespreek die redes vir die gebruik van antioksidante tydens die formulering van 

parenterale doseervorme. Noem voorbeelde van die mees algemeen gebruikte 

antioksidante in parenterale oplossings en beskryf ook die ander metodes wat gebruik 

kan word om die produk teen oksidasie te beskerm. 

18. Noem preparate wat nie bakterisiede of antioksidante mag bevat nie en noem die redes. 

19. Watter tipe hulpstof sou jy byvoeg indien onaktiewe metale oksidasie van die produk sal 

kataliseer? 

20. Noem die rede vir die gebruik en die pH-gebied waarin sulfiet-, bisulfiet- en 

metabisulfietione die beste aktiwiteit besit. 

21. Noem drie redes vir die byvoeging van sitrate in parenterale formulerings. 

22. Motiveer (fisiologies) waarom dit nodig is om sekere inspuitings tot 10 maal met water te 

verdun voor toediening en verskaf voorbeelde. 

23. Beskryf die metode van stabilisasie en die redes vir stabilisasie van die volgende 

inspuitings: Kalsiumglukonaatinspuiting B.P.; en Natriumbikarbonaatinspuiting. 

24. Verskaf traanvog se pH en tonisiteit en verduidelik die noodsaaklikheid van traanvog se 

bufferkapasiteit. 

25. Bespreek die gebruik van antimikrobe middels in oogoplossings. Noem algemene 

voorbeelde en hul konsentrasies. Noem die voordele van enkeldosis oogpreparate. 

26. Bespreek die byvoeging van stowwe om die viskositeit van oogoplossings te verhoog. 

TERUGVOER 


bespreek word. Bring dus jou antwoorde saam vir die bespreking.

WERKSOPDRAG 


Een van die volgende opdragte kan in groepsverband uitgewerk word en daar sal van 

die groep verwag word om dit met die volgende kontaksessie of tydens ŉ praktiese 

kontakperiode in te handig of te bespreek. Die dosent sal die datum aan u meedeel en 

ook die spesifieke opdragte wat jy moet doen voor die tyd aan jou meedeel. 

OPDRAG 1 

Verduidelik kortliks wat die doelstelling met formulering van parenterale produkte is. 

Opdrag 2 

Waarom mag parenterale waterige oplossings bedoel vir intratekale toediening nie 

antioksidante bevat nie? 

Opdrag 3 

Waarom word water as ’n oplosmiddel vir parenterale produkte verkies? 

Opdrag 4 

Noem twee voorbeelde waar water nie as oplosmiddel vir die formulering van parenterale 

produkte gebruik moet word nie. 

Opdrag 5 

Waarom mag daar meer deeltjies teenwoordig wees in SWFI as in WFI? [LB-MP, 392] 

Wat is die maksimum toelaatbare volume in flessies van BWFI USP? 

Opdrag 6 

Onder watter omstandighede sal water-onmengbare oplosmiddels vir formulering van 

parenterale produkte gebruik word? 

Opdrag 7 

Hoekom mag olies vir parenterale gebruik nie van minerale oorsprong wees nie? 

Opdrag 8 

Waarom is die pH van parenterale produkte belangrik tydens formulering? 

Opdrag 9 

Waarom moet die pH van bensielpenisillieninspuiting tussen 6 en 7 wees? 

OPDRAG 10 

Bestudeer die onderstaande drie formules en beantwoord die vrae. 

27


Formule 1 

DIASEPAM INJECTION (VALIUM®) 

Concentration – Diazepam (Roche) is available in 2 ml ampoules, 10 ml vials, and 2 ml 

disposable syringes. Each millilter of solution contains: 

Diazepam 5 mg 

Propylene glycol 40% 

Ethyl alcohol 10% 

Sodium benzoate and benzoic acid 5% 

Benzyl alcohol 1,5% 

Formule 2 

DIGOXIN INJECTION 

Digoxin 25 mg 

Ethanol (80 per cent) 12,5 ml 

Propylene Glycol 40 ml 

Citric Acid Monohydrate 75 mg 

Sodium Phosphate 0,45 g 

Water for injections sufficient 

to produce 100 ml 

Formule 3 

PHENYTOIN SODIUM (Dilantin®) 

Phenytoin Injection is a sterile solution of Phenytoin Sodium with 40 per cent v/v of 

Propylene Glycol and 10 per cent v/v of Ethanol in Water for Injections. The solutions are 

sterilised by Filtration. 

Concentration – Phenytoin sodium (Parke-Davis) is available as a ready mixed solution in 

100 mg (2 ml) ampoules, 100 mg (2 ml) disposable syringes, and 250 mg (5 ml) ampoules. 

Each milliliter of solution contains 

Phenytoin sodium 50 mg 


Alcohol 10% 

Sodium hydroxide to adjust pH 

Water for injection qs 

a. Verduidelik die rede vir die insluiting van propileenglikool en etielalkohol in die 

formules. 

b. Noem die nadele of beperkings van etielalkohol en propileenglikool as watermengbare 

oplosmiddels. 

c. Noem twee redes vir die insluiting van etielalkohol en propileenglikool as 

watermengbare oplosmiddels. 

d. Beskryf die metode van toediening van formule 1. 

e. Motiveer die insluiting van NaOH in formule 3. 

f. Beskryf die metode van toediening van formule 3. 

28

g. Motiveer die insluiting van sitroensuur en natriumfosfaat in formule 2. 

h. Verskaf ’n rede vir die insluiting van bensielalkohol in formule 1. 

Opdrag 11 


Bespreek die redes vir die insluiting van die volgende bestanddele by sekere parenterale 

produkte: 

a. Soute van swaeldioksied insluitende bisulfiet, sulfate en metabisulfiet. 

b. Asetate, sitrate en fosfate. 

c. Etileendiamientetra-asynsuur (EDTA). 

d. Askorbiensuur. 

e. Verplasing van lug bo-in ampulle met stikstof. 

Opdrag 12 

Evalueer ook die samestelling van die volgende formules en verduidelik die insluiting van die 

spesifieke bestanddele: 

Formule 1 

ADRENALIN INJECTION/ADRENALINE TARTRATE INJECTION 

Adrenaline Injection contains the equivalent of 0.1 per cent w/v of adrenaline. 

Adrenaline Acid Tartrate 0,18 g 

Sodium Metabisulphite 0,1 g 

Sodium Chloride 0,8 g 

Water for injections, sufficient to produce 100 ml 

Formule 2 

PROCAINE AND ADRENALINE INJECTION 

Procaine and Adren. Inj.; Strong Procaine and Adrenaline Injection 

Procaine hydrochloride 2 g 

Sodium Chloride 0,5 g 

Chlorocresol 0,1 g 

Adrenaline Solution 2 ml 

Sodium Metabisulphite 0,1 g 

Water for Injections sufficient to produce 100 ml 

Formule 3: - Noem ook die bereidingsmetode van hierdie inspuiting. [Praktika 2] 

CALCIUM GLUCONATE INJECTION B.P. 

Calcium gluconate Injection is a sterile solution of Calcium Gluconate in Water for injections. 

Not more than 5.0 per cent of the Calcium Gluconate may be replaced with calcium Dsaccharate, 

or other suitable harmless calcium salt, as a stabilising agent. The solution is 

distributed in ampoules and sterilized by Heating in an Autoclave. 

29


Opdrag 13 

Noem al die formuleringsvereistes waaraan intraspinale, intratekale en epidurale inspuitings 

moet voldoen en motiveer [Verwys ook na LB - LG: 2.1, 2.2, 2.3]. 

OPDRAG 

1. Bespreek hoe aarirritasie voorkom word by die toediening van amfoterisien B-inspuiting 

(Fungisone ® ) deur te verwys na ŉ hulpstof wat bygevoeg is en die metode van. 

2. Dit is belangrik dat Rayzon ® ampules met hul eie verdunningsmiddel uitgereik word. 

Verskaf die rede. 

3. Fenitoїeninspuiting (Epanutin ® ) se instruksies op die voubiljet beveel duidelik aan dat dit 

nie verdun mag word voor toediening nie en dat die inspuiting direk intraveneus 

toegedien moet word. Verduidelik waarom dit so belangrik is. Neem alle faktore in ag bv. 

oplosbaarheid, soutvorm en pH. Motiveer ook die roetes van toediening. 

4. Bespreek die verskil in die formulering en byvoeging van antimikrobe middels in enkel 

dosis en meervoudige dosis houers oogdruppels. 

5. Verduidelik waarom sekere insulienpreparate nie fenol as ŉ antimikrobe middel bevat 

nie, maar sommige wel. 

6. Bestudeer verskillende insulienpreparate ten opsigte van formulering, werkingsduur en 

toedienroete. 

7. Bespreek waarom glukose-oplossing nie ŉ geskikte verdunningsmiddel vir 

furosemiedinspuiting tydens intraveneuse-infusie is nie. 

8. Noem die rede waarom bensielalkohol nie ingesluit mag word in neonatale intraveneuse 

produkte nie [Ansel3]. 

9. Motiveer of dit aanvaarbare praktyk is om ‘n produk vir ‘n ander doel te gebruik as 

waarvoor dit aanvanklik geformuleer is 

30

TYDTOEDELING 


FORMULERING VAN PARENTERALE SUSPENSIES 


bereik. 

LEERGEDEELTE UITKOMSTE 


1. ŉ beskrywing van ŉ parenterale suspensie kan gee en die aangewese roetes van 

toediening kan verskaf; 

2. redes kan noem waarom parenterale produkte in die vorm van ’n suspensie 

geformuleer word; 

3. die belangrikste vereistes waaraan suspensies vir inspuiting moet voldoen, kan noem; 

4. die belangrikste onderskeidende eienskappe van ŉ parenterale suspensie kan noem 

en bespreek; 

5. die algemene samestelling en formulering van ’n parenterale suspensie kan noem en 

bespreek; 

6. kortliks twee metodes kan beskryf waarvolgens parenterale suspensies berei word; 

7. kan verduidelik waarom die vloei-eienskappe van parenterale suspensies ŉ belangrike 

rol speel in die formulering van suspensies deur die begrippe optrekbaarheid 

(“syringeability”) en inspuitbaarheid (“injectability”) te beskryf; 

31


8. kan verduidelik waarom kontrolering van die deeltjiegrootte en 

32 

deeltjiegrootteverkleining belangrike faktore is wat in aanmerking geneem moet word 

tydens die formulering van ŉ parenterale suspensie; 

9. kan verduidelik waarom deeltjiegrootte en -vorm faktore is wat ŉ invloed het op die 

depot-effek van ŉ parenterale suspensie asook op die toediening van die inspuiting; 

10. kan verduidelik waarom kristalvorm en polimorfisme , soos met deeltjiegrootte, ŉ faktor 

is wat by formulering in aanmerking geneem moet word; 

11. bespreek hoe faktore soos oplosbaarheid en stabiliteit formulering kan beïnvloed deur 

te verwys na ŉ voorbeeld waar ŉ suspensie die aangewese doseervorm sal wees 

[verwys ook LG 2.3.2]; 

12. bespreek metodes om suspensies te stabiliseer deur na benatbaarheid en 

sedimentasietempo te verwys; 

13. kan motiveer of daar van ’n geflokkuleerde of gedeflokkuleerde sisteem gebruik 

gemaak sal word tydens die formulering van ’n parenterale suspensie; 

14. kan verduidelik waarom suspensies met ŉ hoë persentasie vaste stof-inhoud moeilik 

formuleerbaar is en hoe die probleem aangespreek kan word tydens formulering; en 

15. praktykgerigte voorbeelde van die formulering van parenterale suspensies kan noem. 


’n Parenterale suspensie is ’n gedispergeerde, multifase, heterogene sisteem van 

onoplosbare soliede deeltjies bedoel vir intramuskulêre of subkutane toediening. 

Geneesmiddels wat swak oplosbaar is in water kan in die vorm van ’n suspensie berei word 

om die stabiliteit daarvan te verbeter. 

'n Steriele suspensie van 'n onoplosbare geneesmiddel vir parenterale gebruik mag as 

doseringsvorm verkies word in een of meer van die volgende gevalle, naamlik om: 

• 'n verlengde- of depot-werking na intramuskulêre toediening te verkry, 

• oplosbaarheidsprobleme uit te skakel wanneer die oplosbaarheid van 'n 

geneesmiddel 'n probleem skep en daar nie 'n farmaseuties aanvaarbare oplosmiddel 

beskikbaar is nie, en 

• die chemiese en fisiese stabiliteit van die geneesmiddel te verhoog deur die 

kontakoppervlakte tussen die geneesmiddel en die omringende medium te verlaag.


Die vernaamste vereistes wat daar aan 'n parenterale suspensie gestel word, is dat die 

geneesmiddel lank genoeg in 'n uniforme suspensie sal bly sodat die produk in individuele 

dosisse verdeel kan word met voldoende akkuraatheid. Die suspensie moet egter ook 

sodanig wees dat dit maklik in 'n spuit opgetrek kan word en ingespuit kan word sonder om 

die naald te blokkeer. Belangrike eienskappe van ŉ suspensie sluit in: 

hersuspendeerbaarheid, inspuitbaarheid, deeltjiegrootte (en handhawing daarvan) en 

steriliteit. 

Tydens die formulering moet daar ’n fyn balans tussen die veranderlikes bestaan om te 

verseker dat ’n produk geformuleer word wat maklik hersuspendeerbaar is en wel deur ’n 18- 

21 “gauge” naald gespuit kan word deur die hele rakleeftyd van die produk. Om dus ’n 

stabiele produk te formuleer moet die deeltjiegrootte van die geneesmiddel, deeltjiegrootte 

verkleining, benatbaarheid, zeta-potensiaal en reologiese eienskappe in aanmerking geneem 

word asook die stappe wat tydens die vervaardigingsproses gebruik word. As gevolg van die 

fyn balans wat daar tussen die veranderlikes bestaan om ’n stabiele produk te formuleer en 

om uniforme dosisse te verseker is parenterale suspensies een van die moeilikste 

doseervorme om te formuleer. 

Die formule van ’n parenterale suspensie kan uit die aktiewe bestanddeel gesuspendeer in ’n 

waterige draerstof bestaan wat ’n antimikrobiese preserveermiddel, ’n oppervlakaktiewe stof 

as benattingsmiddel of om kristalgroei te verhoed, ’n dispergeer- of suspendeermiddel en 

moontlik ook ’n buffer of ’n sout bevat. 

Klein en uniforme deeltjiegrootte is waarskynlik die belangrikste vereiste van parenterale 

suspensies om ŉ stadige uniforme sedimentasiesnelheid te verseker, voorspelbare 

dissolusiesnelheid (en dus geneesmiddelvrystelling te verseker) en om kristalgroei te 

voorkom. Die maksimum deeltjiegrootte word algemeen gestel op 5 mikron (2-40 µm). 

Kristalvorm en polimorfisme hang baie nou saam met deeltjiegrootte. Verandering in die 

kristalvorm (sonder polimorfe veranderinge) kan plaasvind as gevolg van 

temperatuurveranderinge gedurende bewaring. Hierdeur kan die grootte of vorm van kristalle 

verander, wat weer oplosbaarheids- en vloeieienskappe of absorpsiesnelheid kan verander. 

Groter kristalle sedimenteer makliker, is meer pynlik met toediening en kan die naald verstop. 

Kubusvormige kristalle, soos by insulien, is beter inspuitbaar as langwerpige kristalle. 

Polimorfe veranderinge kan plaasvind as gevolg van temperatuurveranderinge gedurende 

die maalproses of gedurende bewaring of kan plaasvind deur kontak met ŉ oplosmiddel. 

Omdat die oplosbaarheid van verskillende polimorfe vorme verskil, kan biobeskikbaarheid 

beïnvloed word. Die verandering na ŉ meer stabiele polimorf in suspensie gaan gewoonlik 

gepaard met kristalgroei en alles wat dit inhou. 

33


Die inhoud van vaste deeltjies in ŉ parenterale suspensie wissel tussen 0,5% en 5%, maar 

kan so hoog wees as 35% (prokaïen-penisilliensuspensie) en dit sal weer die viskositeit van 

die produk bepaal. Die grootste probleem dus by die formulering van parenterale 

suspensies, veral daardie met die hoë persentasie vastestof, is om te verseker dat die 

produk vloeibaar genoeg bly vir optrek en inspuit. Die vaste stowwe sak geleidelik na die 

bodem van die houer en mag saampak en ŉ koek vorm wat moeilik is om te hersuspendeer. 

Oppervlakaktiewe stowwe word dikwels gebruik om suspensies te stabiliseer deur middel 

van die vermindering van die tussenvlakspanning tussen die deeltjies en die draer-vloeistof 

(bv. Tween 80). Die gelyktydige toevoeging van ŉ beskermdende hidrokolloïed, soos 

natriumkarboksiemetielsellulose, mag die effek van die OAS verhoog en veroorsaak dat die 

disperse deeltjies hul oppervlaklading, wateropstotende eienskap en neiging om saam te 

pak, verloor. 

Sommige van die tegnieke wat normaalweg gebruik word om sedimentasie in ander 

farmaseutiese doseringsvorme te voorkom, kan nie vir parenterale suspensies gebruik word 

nie, aangesien dit gepaard gaan met ’n groot viskositeitsverhoging wat die spuitbaarheid sal 

benadeel. ’n Produk met ’n viskositeit van hoër as 20 sentipoises word as ongeskik vir 

parenterale gebruik beskou. Om hierdie rede kan nie van ’n gestruktureerde draerstof 

gebruik gemaak word nie. Stowwe wat die digtheid van die eksterne fase verhoog, soos bv. 

sorbitol, kan slegs tot ’n beperkte mate gebruik word. 

Tabel 13 (LB-PDF, p.214) gee voorbeelde van bestanddele wat gebruik word in waterige 

parenterale suspensies, naamlik verskillende suspendeermiddels, oppervlakaktiewe stowwe 

(surfaktante), solubiliseringsmiddels en stowwe om pH mee in te stel. 

In ander formules is gevind dat dit nodig is om van ’n geflokkuleerde suspensie gebruik te 

maak ten einde vorming van ŉ digte koek te voorkom. Dit is veral die geval by suspensies 

met ŉ hoë vastestofinhoud, soos prokaïenpenisillien G (35%). ŉ Geflokkuleerde sisteem kan 

verkry word deur toevoeging van geselekteerde ione waardeur die oppervlakspanning van 

deeltjies verhoog word (bv. byvoeging van mono-natriumsitraat). 

By parenterale suspensies word dikwels ook van die eienskap van tiksotropie gebruik 

gemaak, veral in die geval van hoogs geflokkuleerde suspensies met ŉ hoë vastestof inhoud. 

Die vloeieienskappe word aangedui deur die terme optrekbaarheid en inspuitbaarheid 

(“syringeability and injectability”). Optrekbaarheid verwys na die hanteringseienskappe van ŉ 

suspensie tydens die optrek en manipulering daarvan in ŉ spuit. Dit sluit faktore in soos: die 

gemak waarmee ŉ suspensie opgetrek word vanaf die houer in die spuit in, die neiging tot 

verstopping en skuimvorming en akkurate dosisafmetings. Inspuitbaarheid verwys na die 

eienskappe van die suspensie tydens die toediening. Dit sluit faktore in soos: die krag nodig 

34


om te spuit, om nie te verstop nie, egalige vloei en aspirasie-eienskappe. Die aard van die 

vloei-eienskappe van parenterale suspensies hang nou saam met die viskositeitseienskappe 

en die eienskappe van die deeltjies in ŉ parenterale suspensie. 


Dit is belangrik dat jy besef dat hierdie leereenheid slegs spesifieke inligting i.v.m. met die 

formulering van parenterale suspensies bevat. Die basiese beginsels van die formulering van 

suspensies is reeds in FMSG321 behandel en dit word van jou verwag om dit op jou eie tyd 

weer deur te gaan en in hierdie gedeelte toe te pas. 

• PC, pp. 95, 98. 

• LB-PDF, pp. 213 – 215; 195 – 196; 152-153. 

• LB-A, pp. 369 – 371. 

• LB-MP, pp. 387-388; 394. 

• LB-T, p. 100. 

• Ansel3, pp 466 - 473 





1. Bestudeer die onderstaande formule en beantwoord vrae 2 tot 8: 

Mikroverfynde kortisoonasetaat 25 mg 

Tween 80 4 mg 

Natriumkarboksiemetielsellulose 5 mg 

Natriumchloried 9 mg 

Bensielalkohol 9 mg 

Water vir inspuiting tot 100 ml 

2. Noem redes waarom parenterale produkte in die vorm van ’n suspensie geformuleer 

word. 

3. Noem die aangewese toedieningsroetes van bogenoemde suspensie. 

4. Noem die belangrikste eienskappe waaraan suspensies moet voldoen. 

5. Noem die rede waarom mikroverfynde kortisoonasetaat gebruik moet word en verskaf die 

maksimum deeltjiegrootte toelaatbaar in parenterale suspensies. 

6. Noem die oppervlakaktiewe stof wat in die formule ingesluit is en motiveer die insluiting 

van ’n oppervlakaktiewe stof. Verskaf ook voorbeelde van ander oppervlakaktiewe 

stowwe. 

35


7. Noem die rede vir die insluiting van natriumkarboksiemetielsellulose (Na-CMC) en NaCl 

36 

in bogenoemde formule. 

8. Noem drie redes vir die insluiting van bensielalkohol in bogenoemde formulering. 

9. Verduidelik waarom daar nie van ’n gestruktureerde draerstof tydens die formulering van 

parenterale suspensies gebruik gemaak kan word nie. 

10. Verduidelik of jy van ’n geflokkuleerde of gedeflokkuleerde sisteem gebruik sal maak 

tydens die formulering van ’n parenterale suspensie. 

11. Verskaf redes waarom parenterale suspensies met ŉ hoë vaste inhoud moeiliker is om te 

formuleer en hoe die probleem aangespreek word by formulering. 

12. Bespreek die invloed van deeltjiegrootte op die absorpsie en werkingsduur van 

geneesmiddels en verwys na prokaïenpenisillien G en insulien. 

13. Prokaïenpenisillien G is ‘n suspensie met ‘n vaste stof inhoud van ± 35 %. Verduidelik 

waarom dit moeiliker is om so ŉ suspensie te formuleer en hoe die probleem 

aangespreek word by formulering. 

14. Verduidelik aan die hand van ŉ grafiese voorstelling hoe stabiliteit, pH en oplosbaarheid 

faktore is wat ŉ geneesmiddel se doseervorm bepaal deur na prokaïenpenisillien G te 

verwys. [Verwys ook LG 2.3.2]. 

15. Beskryf die twee verskillende metodes waarvolgens parenterale suspensies berei kan 

word deur van ŉ skematiese voorstelling gebruik te maak. Verskaf ’n voorbeeld van ’n 

parenterale suspensie wat volgens elk van die twee bereidingsmetodes berei word. 

Noem ŉ paar tegnieke hoe deeltjiegrootteverkleining verkry kan word. 

Praktykgerigte opdragte: 

1. Bestudeer verskillende insulienpreparate ten opsigte van formulering, werkingsduur en 

toedienroete. Noem ook handelsname waar van toepassing. 

2. Bespreek die formulering en werkingsduurte van insulienglargieninspuiting. (Verwys ook 

LG 2.3) 

TERUGVOER 



TYDTOEDELING 


FORMULERING VAN PARENTERALE EMULSIES 


bereik. 

LEERUITKOMSTE 

Hierdie leergedeelte bestaan uit twee gedeeltes. Die eerste gedeelte verwys na parenterale 

emulsies in die algemeen, en die tweede gedeelte verwys na parenterale en enterale 

voedingspreparate. 


A: 

1. redes kan noem vir die toediening van die twee tipes emulsies, nl. water-in-olie en olie-in- 

water emulsies en die toedieningsroetes kan aandui; 

2. verduidelik hoe vette in die bloedstroom vervoer word en waarom spesifikasies van 

druppelgrootte belangrik is by parenterale emulsies. 

3. redes kan noem waarom parenterale emulsies nie algemeen gebruik word nie en 

waarom formuleringsopsies so beperk is; 

4. kan verduidelik waarom deeltjiegrootte (druppelgrootte) en deeltjiegrootteverspreiding 

van die gedispergeerde fase in parenterale emulsies ŉ belangrike oorweging is tydens 

die formulering van parenterale emulsies; 

5. die samestelling en formulering van parenterale emulsies kan bespreek; 

6. kortliks die bereiding van parenterale emulsies kan beskryf; 

37


7. verduidelik waarom die stabiliteit van ’n parenterale emulsie ’n belangrike oorweging 

38 

tydens die formulering daarvan is en die fisiologiese en farmaseutiese probleme kan 

beskryf wat kan voorkom indien ’n parenterale emulsie nie ’n stabiele farmaseutiese 

sisteem is nie; 

8. faktore kan noem wat verantwoordelik kan wees vir die toename in deeltjiegrootte in ŉ 

parenterale emulsie en die uitwerking/gevolge daarvan op die fisiese stabiliteit van die 

emulsie kan verduidelik; 

9. die noodsaaklikheid vir die korrekte bewaringskondisies van parenterale emulsies kan 

bespreek; 

10. toepassings van parenterale emulsies kan noem en ook handelsname kan noem; 

11. kan verduidelik waarom sterilisasie van parenterale emulsies stabiliteitsprobleme kan 

veroorsaak; 

12. kan verduidelik waarom die byvoeging van geneesmiddels by parenterale emulsies nie ’n 

algemene praktyk mag wees nie, en voorbeelde kan noem van geneesmiddels wat wel 

bygevoeg kan word; en 

13. kan verduidelik waarom steriliteit en die handhawing daarvan so ŉ belangrike faktor is by 

B: 

parenterale emulsies. 

14. die betekenis van die term “Totale Parenterale Voeding” of “TPN” en hiperalimentasie 

kan omskryf; 

15. redes of indikasies kan noem vir die toediening van hierdie tipe preparate [verwys ook 

LB-artikel]; 

16. kan verduidelik waarom intraveneuse vet-emulsies by parenterale voeding gebruik word; 

17. die toedieningsroetes waardeur TPN-produkte toegedien word, kan noem; 

18. die algemene bestanddele van TPN-produkte kan verskaf; 

19. die algemene samestelling en formulering van parenterale vet-emulsies wat vir 

intraveneuse voeding gebruik word, kan bespreek; 

20. die osmolariteit, pH en volume van ŉ algemene vermengde TPN-produk kan verskaf [PC, 

610];


21. die beleid aangaande die byvoeging van geneesmiddels en elektroliete by TPN- 

mengsels en die kriteria waaraan voldoen moet word indien geneesmiddels bygevoeg 

moet word, kan noem; 

22. korrekte inligting kan verskaf indien TPN-produkte aan pasiënte toegedien moet word 

[LB]; 

23. kan verduidelik waarom aseptiese prosedure uiters belangrik is by die vermenging van 

TPN-oplossings; 

24. bekend wees met die verpakking en verpakkingsmateriaal van TPN produkte; 

25. bergingskondisies van reeds vermengde TPN-mengsels en die beleid ten opsigte van die 

bevriesing van sulke mengsels kan noem; 

26. die Basale Energie Verbruik (“Basal Energy Expenditure”) of kortliks bekend as “BEE” 

van ŉ pasiënt te kan bereken deur die Harris Benedict vergelyking [PC, 611]; 

27. die verskil tussen parenterale en enterale voeding kan beskryf deur na die rede vir 

toediening, die samestelling en formulering; spesifikasies en metodes van toediening te 

verwys; 

28. mikrobe kontaminasie by enterale preparate kan bespreek deur ook te verwys na die 

voorsorgmaatreëls wat getref moet word om kontaminasie te voorkom; en 

29. voorbeelde van enterale voedingspreparate kan noem. 


’n Emulsie is ’n mengsel van twee nie-mengbare vloeistowwe, olie en water. Een van die 

vloeistowwe is in die vorm van druppels in die ander gedispergeer. Parenterale emulsies 

word hoofsaaklik gebruik vir intraveneuse toediening as binne-aarse voeding of as totale 

parenterale voeding (TPN). In gevalle van verhongering kan kilojoules voorsien word in die 

vorm van koolhidrate, vette of alkohol. Aangesien die kilojoule-inhoud van vette ongeveer 

dubbel dié van koolhidrate is, is die voordeel van olie-emulsies dat relatief groot hoeveelhede 

kilojoules voorsien kan word in relatief klein volumes waardeur die toediening van groot 

vloeistofvolumes en die gepaardgaande hoë osmotiese druk verhoed word. Emulsies bevat 

dus trigliseriede wat die essensiële vetsure en kalorieë aan pasiënte wat nie voedingstowwe 

deur die gastro-intestinale kanaal kan absorbeer nie, verskaf. 

Steriele emulsies is dus die gekose doseervorm waarvolgens oliebestanddele volgens die 

intraveneuse roete toegedien kan word. Vir die doel van parenterale voeding word 

39


hoofsaaklik gebruik gemaak van olie-in-water emulsies, terwyl water-in-olie emulsies soms 

intramuskulêr gebruik word as verlengde werking preparate. Emulsies word ook gebruik om 

elektroliet- en vloeistofwanbalanse in die liggaam reg te stel. Emulsies kan koolhidrate, 

elektroliete, aminosure, vitamiene en etanol bevat. 

Emulsies is termodinamies onstabiele sisteme wat stabilisering vereis deur onder andere die 

insluiting van oppervlakaktiewe stowwe in die formules daarvan. Emulsies moet sodanig 

geformuleer word dat die gedispergeerde druppels nie groter as 0,5 – 1,0 µm in deursnee is 

nie. Dit kom ooreen met die deursnee van die chilomikrone wat die natuurlike transport van 

vette deur die bloedstroom is. Deeltjiegrootteverspreiding is dus baie belangrik tydens die 

formulering van parenterale emulsies. Beide groter en kleiner deeltjies kan fisiologies 

onaanvaarbaar wees. Deeltjies in dieselfde groottegebied as eritrosiete kan van die kleiner 

bloedvaatjies verstop en indien groter, kan embolisme voorkom. Onverklaarbare 

fibrielreaksies wat gepaard gaan met hewige pyn in die omgewing van die werwelkolom, is 

geassosieer met 'n produk wat 'n hoë verhouding van submikrondeeltjies bevat het. 

Onstabiele emulsies is fisiologies gevaarlik aangesien verkeerde berging aanleiding kan gee 

tot druppelgroottegroei wat aanleiding tot ’n trombose kan gee, indien dit toegedien word. 


40 

• PC, pp. 95 – 96; 608 – 618. 

• LB-A, pp. 371 – 372. 

• LB-MP, pp. 385 – 386; 394 - 395. 

• LB-PDF, p. 215. 

• LB-T, p. 121. 

• LB-TRISSEL2, p 669 – 691. 

• Ansel3, pp 480 – 482. 

BESTUDERING VAN LEERSTOF 

Dit is belangrik dat jy besef dat hierdie leereenheid slegs spesifieke inligting bevat wat 

verband hou met die formulering van emulsies met toepassing op parenterale produkte. Die 

basiese beginsels van die formulering van emulsies is reeds in FMSG321 behandel en dit 

word van jou verwag om dit op jou eie tyd weer deur te gaan. 

Lees bostaande verwysings eenmalig aandagtig deur en werk dan weer deur die leerstof. 

Voer nou onderstaande leeraktiwiteite noukeurig uit.





1. Noem die tipe emulsies (o/w of w/o) wat gebruik kan word vir subkutane toediening, 

intramuskulêre toediening en intraveneuse toediening. Noem ook voorbeelde van 

medikasie wat as o/w emulsies intraveneus toegedien word. 

2. Noem die deursnit spesifikasies van die druppelgroottes van parenterale emulsies en 

verduidelik die fisiologiese gevaar van onstabiele emulsies. [LB; LB-A, 371] 

3. Noem die redes vir die insluiting van verskillende bestanddele in ŉ parenterale emulsie 

soos aan jou gegee. 

4. Noem verskeie faktore wat druppelgroottes kan vergroot wat tot onstabiliteit van die 

emulsie kan lei [LB]. 

5. Noem voorbeelde van nie-toksiese emulsifiseerders en stabiliseerders wat gebruik word 

by parenterale emulsies. 

6. Spesifiseer die pH van toepassing op parenterale emulsies. 

7. Verduidelik waarom dit noodsaaklik is om intraveneuse emulsies isotonies met 

bloedplasma te maak. Noem drie bestanddele wat vir die doel gebruik mag word. 

8. Verduidelik of geneesmiddels en/of addisionele elektroliete by intraveneuse emulsies, 

voor die toediening daarvan aan ’n pasiënt, gevoeg mag word. Noem drie voorbeelde 

van geneesmiddels wat wel by intraveneuse emulsies gevoeg mag word. 

9. Verskaf ŉ rede waarom bereiding van TPN-mengsels en byvoeging van ander 

bestanddele by TPN produkte onder sulke streng aseptiese toestande uitgevoer moet 

word. 

41


42 

Die volgende vrae is praktykgerig en sal tydens die praktiese kontakgeleentheid in 

groepsverband bespreek word: 

1. Noem redes waarom sekere parenterale emulsies (TPN-preparate uitgesluit) slegs as 

enkel dosisse verskaf word en dus ook nooit gebêre mag word vir ŉ volgende toediening 

nie. 

2. Noem verskillende tipes verpakkingsmateriale vir TPN-mengsels [LB; PC]. 

3. Hoe verskil Clinomel ® van ander TPN-preparate se verpakkings? Noem die voordele van 

hierdie produk. 

4. Noem die bestanddele van Intralipid ® en Vamin ® en noem ook ander produkte met 

dieselfde bestanddele. Noem inspuitings wat met hierdie produkte vermeng kan word. 

5. Stel ŉ algemene prosedure saam vir die toebereiding en bewaring van TPN-mengsels 

[PC]. 

6. Bereken ŉ manlike pasiënt se daaglikse totale kilokalorieë benodig of “BEE” indien die 

persoon 77 kg weeg, 1.8 m lank is en 48 jaar oud is. Noem ander faktore wat ook in 

aanmerking geneem behoort te word met hierdie berekening. 

7. Bestudeer die formule van ‘n propofolinspuiting en beantwoord die volgende vrae. 

a. Noem die tipe formulering. 

b. Bepreek die redes vir die insluiting van die hulpstowwe in die formule. 

c. Bespeek die metode van toediening van die inspuiting. 

d. Bespreek die berging van die inspuiting. 

Die volgende opdragte het betreking op enterale voeding: 

8. Noem ŉ paar tipes enterale voedings wat in apteke beskikbaar is, noem hul gebruike en 

beskryf die metode van toediening. 

9. Verduidelik waarom enterale voeding nooit parenteraal toegedien mag word nie. 

10. Bespreek die volgende: 

• Kan alle orale doseervorms fyngemaak word en by ‘n enterale voeding gevoeg 

word? Motiveer. 

• Is dit aanvaarbare praktyk om medisyne deur ‘n enterale buis toe te dien? Stel ‘n 

protokol saam vir die apteek. 

TERUGVOER 



TYDTOEDELING 


GEVRIESDROOGDE PRODUKTE EN POEIERS VIR 

INSPUITING 


bereik. 

LEERUITKOMSTE 


1. kan verduidelik wat die vriesdrogingsproses (“lyophilisation”) beteken en kortliks die 

proses van vriesdroging kan beskryf; 

2. redes kan verskaf waarom ŉ parenterale produk in die vorm van ’n gevriesdroogde 

produk geformuleer en verpak word en voorbeelde van sulke tipe produkte kan noem; 

3. die eienskappe waaraan ’n gevriesdroogde produk moet voldoen, kan noem; 

4. die voor- en nadele van vriesdroging kan noem; 

5. die samestelling en formulering van gevriesdroogde parenterale doseervorme kan 

bespreek; 

6. die verpakkingsmateriaal of metodes wat gebruik word vir die verpakking van 

gevriesdroogde produkte kan bespreek [PDF, 223]; 

7. kortliks twee metodes waarvolgens droë poeiers vir parenterale toediening berei word, 

kan noem, uitgesluit die proses van vriesdroging; en 

8. algemene verskille tussen die bereiding en hersamestelling van droë poeiers en 

gevriesdroogde poeiers kan noem [PC, 97]. 

43



Verskeie geneesmiddels is te onstabiel (fisies of chemies) om in ’n waterige omgewing as ’n 

parenterale oplossing, suspensie of emulsie geformuleer te word. Die geneesmiddel word 

dus as droë poeier vir inspuiting verskaf wat net voor toediening in water opgelos word. Die 

poeier is gewoonlik in oplossing, maar dit kan ook soms ’n waterige suspensie wees 

(byvoorbeeld ampisillientrihidraat en streptomisienhidrochloried wat as steriele poeiers 

verskaf word, maar na hersamestelling ŉ suspensie lewer). 

'n Alternatief vir die verpakking van droë steriele poeiers is om 'n gevriesdroogde produk te 

berei. Die tegniek van vriesdroging word dus gebruik vir hittesensitiewe stowwe wat vinnig in 

oplossing afbreek. Vriesdroging word dus toegepas op termolabiele stowwe wat oplosbaar 

is in water maar wat onstabiel is in oplossing. Wanneer ’n oplossing dus oor ’n redelike 

periode nie stabiel in oplossing kan bly nie, kan vriesdroging toegepas word. 

Vriesdroging (“lyophilisation”) is die proses waarby ys toegelaat word om te sublimeer vanaf 

gevriesde oplossings. Dit is die proses van vinnige vriesing en droging van die bevrore 

steriele oplossing van die geneesmiddels onder hoë vakuum. Die water wat in die bevrore 

vorm teenwoordig is verander dus direk na die dampvorm sonder dat ’n vloeistof eers 

gevorm is. 'n Droë poreuse massa van ongeveer dieselfde vorm en grootte as die 

oorspronklike gevriesde massa bly agter. 

Daar is ’n aantal groepe geneesmiddels wat volgens die proses van vriesdroging berei kan 

word en dit wissel van relatief eenvoudige molekules soos penisilliene en kefalosporiene tot 

kortikosteroïede, aminoglukosiede en glukopeptied antibiotika tot hoë molekulêre gewig 

peptiede. Baie diagnostiese preparate, bloedprodukte soos bloedplasma, immunologiese 

produkte en vaksiene (soos BCG, geelkoors en pokkevaksien) word in hierdie groepe 

ingesluit. 

Vriesdroging lewer produkte wat baie hidrofiel is en word makliker opgelos/hersaamgestel in 

’n waterige oplosmiddel as gewone gedroogde poeiers. Berging en vervoer van droë 

produkte is makliker omdat die water uit die produk verwyder is en die geneesmiddel of die 

produk verskaf word as ’n elegante, steriele en vreemde deeltjievrye farmaseutiese produk. 

Omdat die geneesmiddel alleen nie genoeg vastestof na droging lewer nie, of omdat dit 

alleen nie die nodige eienskappe besit vir vriesdroging nie, is dit nodig om vulstowwe en 

hulpstowwe by die formule te voeg om die nodige eienskappe aan die produk te verleen. 

Hierdie eienskappe sluit nie alleen die eienskappe van die vloeibare preparaat gedurende 

bereiding en na heroplossing net voor gebruik in nie, maar ook die eienskappe van die 

gevriesdroogde produk. ’n Gevriesdroogde produk moet dus na bereiding aan spesifieke 

44

eienskappe voldoen, naamlik dat dit 

• eenvormig in kleur en tekstuur moet wees; 


• 'n ondersteunende matriks van vaste stof besit wat voldoende is om die oorspronklike 

volume van die gevriesde produk te behou; en 

• genoegsame sterkte hê om krummeling gedurende bewaring te voorkom. 



inhoud wat handel oor vriesdroging binne konteks kan interpreteer en toepas. Die basiese 

beginsels van die proses van vriesdroging is reeds in FMSG211 behandel en dit word van 

jou verwag om dit op jou eie tyd weer deur te gaan. 

• PC, pp. 97; 117 – 118. 

• LB-PDF, pp. 215 – 220; 

• PDF, 222, 223. 

• LB-MP, pp. 395 – 397; 399. 

Gee in tabelvorm die algemene verskille aan tussen ’n droë poeier vir inspuiting en ’n 

gevriesdroogde produk tydens bereiding, verpakking en hersamestelling van die twee 

doseervorme. 




1. Noem die aanbevole konsentrasie vastestof wat in die formule van ŉ gevriesdroogde 

produk ingesluit mag word en noem die rede waarom vulstowwe in formulerings ingesluit 

word. Noem ook voorbeelde van vulstowwe wat algemeen gebruik word. 

2. Noem redes vir die insluiting van hulpstowwe in ŉ gegewe formulering. 

3. Verduidelik die byvoeging van beskermende stowwe (“protectants”) in die formulering 

van sekere gevriesdroogde produkte en noem voorbeelde. 

4. Verduidelik waarom natriumchloried nie alleen as vulstof gebruik word nie. 

45


5. Noem ŉ rede waarom glasampulles en MVDH waarin gevriesdroogde produkte verpak 

46 

word, maklik kan kraak en noem die voorsorg wat getref word. 

6. Noem die verskil in samestelling tussen die twee inspuitings: Thiopental Sodium for 

Injection ® en Sterile Nafcillin Sodium ® . 

7. Noem twee metodes waarmee droë poeiers eers gesteriliseer kan word voor steriele 

verpakking kan geskied. 

8. Noem die bereidingsmetode van ŉ produk wat onstabiel in oplossing is en ook onstabiel 

in hitte of bestraling is. 

9. Noem die probleem indien vlugtige bestanddele as bakterisiede in gevriesdroogte 

produkte gebruik word. 

10. Noem die algemene verpakking van gevriesdroogde produkte en die rubber wat verkies 

word by verseëling van MVDHs omdat dit minder vogdeurlaatbaar is. 

11. Noem voorbeelde en handelsname van gevriesdroogde produkte en inspuitings wat as 

droë poeiers verpak is. 

TERUGVOER 



GROOT GROOT-VOLUME STERIELE PRODUKTE 

TYDTOEDELING 



bereik. Tydtoedeling vir hierdie gedeelte sal ook as praktiese voorbereiding gebruik word. 

LEERGEDEELTE UITKOMSTE 

Hierdie leergedeelte bestaan uit twee gedeeltes. Die eerste gedeelte verwys na 

grootvolume-parenterale produkte in die algemeen, en die tweede gedeelte verwys na 

byvoegings tot ander intraveneuse oplossings. 

Na voltooiing van die hierdie gedeelte moet jy: 

A. 

1. Die onderskeidende kenmerke van groot-volume parenterale oplossings (GVP / “LVP”) 

en die vereistes waaraan hierdie oplossings moet voldoen, kan noem; 

2. redes vir intraveneuse toediening, asook komplikasies van intraveneuse geneesmiddel 

toediening kan noem [verwys ook LG 1.1; PC, 415]; 

3. fisiologiese en fisies-chemiese parameters wat in aanmerking geneem moet word tydens 

formulering van hierdie produkte kan noem en kortliks bespreek; 

4. vertroud wees met die verskillende tipe groot-volume parenterale oplossings en hul 

toepassings; en 

5. verskillende metodes, tegnieke, apparate en houers wat gebruik word om geneesmiddels 

deur middel van intraveneuse oplossings toe te dien, kan noem en beskryf. 

47


B. 

1. die term “byvoeging” (“admixture”) wat gebruik word by die parenterale toediening van 

48 

geneesmiddels, kan verduidelik; 

2. voor- en nadele van ŉ sentrale byvoegingseenheid in ŉ hospitaalapteek kan noem; 

3. redes vir die byvoeging van geneesmiddels by groot-volume parenterale oplossings 

noem; 

4. algemene faktore wat in aanmerking geneem word by die bereiding en toediening van 

aarinfusies wat byvoegings bevat, kan noem [verwys ook PC, 422]; 

5. vertroud wees met die mees algemene tegnieke wat gebruik word tydens byvoegings 

aan groot-volume parenterale oplossings; 

6. die probleme / gevare verbonde aan die bereiding en toediening van aarinfuse wat 

byvoegings bevat, kan noem en kortliks kan bespreek; 

7. kan verduidelik waarom dit noodsaaklik is dat ŉ apteker bewus moet wees van die 

samestelling van ŉ parenterale produk, veral wanneer produkte bymekaar gevoeg word; 

8. verenigbaarheid en stabiliteit van parenterale byvoegingsisteme kan noem en bespreek 

en toepassings kan noem; 

9. kortliks algemene kontrolelys om onverenigbaarhede tydens byvoegings te kan voorspel, 

te noem; 

10. algemene riglyne om onverenigbaarhede tydens byvoegings te beperk, kan noem; 

11. die PC, “The Handbook on Injectable Drugs” (Trissel LA, 1992) en “King Guide to 

Parenteral Admixtures” as essensiële verwysings by parenterale byvoegings kan gebruik; 

12. kan verduidelik waarom die tipe verpakking (bv. glas / plastiek) ŉ faktor is om in 

aanmerking te neem tydens geneesmiddelbyvoegings by groot-volume-intraveneuse 

produkte [verwys ook na LE 3]; en 

13. kortliks die algemene riglyne vir die bewaring van intraveneuse oplossings nadat dit 

oopgemaak is en na vermenging, kan noem.



Die term groot-volume parenterale oplossings (GVP / “LVP”) word gebruik vir daardie 

intraveneuse inspuitings met sodanige volume dat dit met 'n toedieningstel aan die liggaam 

toegedien moet word. Dit word gewoonlik as enkel dosisse verpak in geskikte glas of 

plastiekhouers met 'n volume van 100 ml of meer. 

Die Medisynebeheerraad definieer dan ook groot-volume parenterale of intraveneuse 

oplossings as terminaalgesteriliseerde, waterige oplossings wat in volumes van 100 ml of 

meer verpak is en wat bedoel is vir intraveneuse of intraperitoneale infusie. 

Ander groot-volume-steriele oplossings sluit sjirurgiese en urologiese bespoelingsoplossings 

en dialisevloeistowwe in. Hierdie vloeistowwe word gewoonlik in volumes van 1000 ml of 

selfs meer verpak en is so ontwerp om vinnig te ledig. 

Vanweë die groot gevare wat die toediening van sulke groot volumes vloeistowwe mag 

inhou, die unieke aard van die verpakkingsvorm en die manier waarop dit toegedien word 

(m.b.v. toedieningstelle) word besondere vereistes aan die vervaardiging, hantering en 

toediening van hierdie produkte gestel. Benewens die feit dat dit steriel moet wees, moet dit 

ook pirogeenvry wees en kwantitatiewe grense word aan die inhoud aan vreemde deeltjies 

gestel. Aangesien groot volumes toegedien word, mag bakterisiede nie bygevoeg word by 

volumes groter as 15ml indien intraveneus toegedien nie weens die toksisiteit daarvan. 

Streng kwaliteitskontrole maatreëls word vereis gedurende die hele 

vervaardigingsprosedure. Om hierdie redes word hierdie produkte gewoonlik slegs 

vervaardig deur farmaseutiese maatskappye wat in die vervaardiging van hierdie produkte 

spesialiseer. 

Die intraveneuse roete van toediening word vandag op groot skaal gebruik vir die toediening 

van 'n groot verskeidenheid stowwe waaronder bloed, plasma en plaasvervangers van 

plasma, soutoplossings of ander waterige elektroliete of dekstrose oplossings. Hierdie 

oplossings word ook in groot volumes (dikwels soveel as 2 of 3 liter per 24 uur periode) na 

operasies gegee, aangesien daar dikwels 'n aansienlike verlies van liggaamsvloeistowwe en 

dehidrasie plaasgevind het. Indien 'n pasiënt dus nie in staat is om te eet nie, kan 

voedingstowwe langs die intraveneuse roete in die vorm van dekstrose, proteïenhidrolisate, 

aminosure of vet-emulsies toegedien word. 

Hierbenewens word 'n verskeidenheid van geneesmiddels in hierdie vorm toegedien, hetsy 

alleen of as byvoegings tot ander intraveneuse oplossings. Dit is juis die ontwikkeling van 

die praktyk om geneesmiddels by groot-volume-intraveneuse oplossings te voeg wat veral 

die hospitaalapteker ten nouste raak. Omdat daar 'n aantal gevare en probleme aan hierdie 

toedieningsvorm verbonde is, is dit belangrik dat die apteker ook hier sy rol sal vervul, 

49


aangesien hy deur sy opleiding uitstekend hiervoor toegerus is. 

Probleme wat kan ontstaan tydens die bereiding en toediening van aarinfusies wat 

byvoegings bevat, sluit onder andere die volgende in: 

Bakteriële en fisiese kontaminasie van die intraveneuse oplossing tydens die 

byvoeging van geneesmiddels. 

Terapeutiese, fisiese en chemiese onverenigbaarhede wat ontstaan met die 

byvoeging van sekere geneesmiddels by bepaalde oplossings. 

Afname in die stabiliteit van die geneesmiddel gedurende die bereidings- en 

toedieningsperiode. 

Medikasiefoute gedurende toevoeging. 

’n Verskeidenheid van apparaat en metodes kan gebruik word om intraveneuse oplossings 

toe te dien. 


• PC, pp. 116 – 117; 315, 316, 319 – 320; 415 – 430. 

• LB-T, pp. 115 – 118; 121 – 122; 125 – 127; 129; 142 – 145; 152. 

• Turco, pp. 158 – 159. 

• LB-T, pp. 239; 241 – 249; 263; 265. 

• LB-MP, pp. 386. 

• LB: Aantekeninge 

• Ansel3, pp 485 – 491. 

Selfstudie: Turco: Hfst. 8 & 11. 


Voltooi die volgende oefeninge en bring die antwoorde saam na die volgende 


A. 

1. Definieer die term venoklise (“venoclycis”). 

2. Verduidelik die belang van osmotiese druk en isotonisiteit by die formulering van grootvolume-parenterale 

(GVP) oplossings [LB]. 

3. Verduidelik waarom GVP oplossings nie bakterisiede mag bevat nie. 

4. Noem redes waarom antioksidante by GVP oplossings ingesluit word en die bykomende 

maatreëls wat getref kan word om afbraak te verminder. 

5. Noem twee fisiese parameters wat van belang is tydens die bewaring van GVP produkte. 

50


6. Noem die verskil tussen vogvervangings-intraveneuse vloeistowwe en 

voginstandhoudings-intraveneuse vloeistowwe. Verskaf voorbeelde en noem 

terapeutiese gebruike daarvan. 

7. Noem die verskil tussen kristalloïed- en kolloïed-intraveneuse oplossings en noem 

toepaslike voorbeelde. Noem voorbeelde van preparate wat die plasmavolume vergroot 

(“plasma volume expanders”). 

8. Noem groot-volume steriele oplossings wat nie intraveneus toegedien word nie, maar 

aan dieselfde vereistes van GVP oplossings moet voldoen en noem die gebruike van die 

oplossing. 

9. Noem kortliks die verskille in die formulering en toediening van peritoneale- en 

hemodialise-oplossings. 

10. Verduidelik waarom irrigasie oplossings ook aan dieselfde hoë standaarde as grootvolume-intraveneuse 

oplossings moet voldoen deur steriel en vry van pirogene te moet 

wees. Verduidelik waarom die houer van steriele water vir irrigasie met ŉ skroefdeksel 

toegerus word wat nie weer dig kan seël nadat die seël verbreek is nie [LB-MP,386]. 

11. Definieer die volgende terme: isotonies, hipertonies, hipotonies, iso-osmoties en 

hipodermoklise. 

12. Noem die algemene apparaat wat gebruik word tydens IV-infusie. Noem ook die 

verskillende dele van ŉ tipiese infusie toedieningstel en verduidelik die funksie van elke 

deel. Dui die verskillende dele op ŉ skets aan. 

13. Noem die vereistes waaraan intraveneuse toedieningstelle moet voldoen. 

14. Verduidelik kortliks die toedieningsmetodes van onderbroke IV terapie en kontinue IVinfusie. 

Verskaf redes waarom sekere geneesmiddels sodanig toegedien word. 

15. Verduidelik watter tipe toedieningstel jy sou aanbeveel indien ŉ spesifieke volume 

(byvoorbeeld 42 ml) intraveneus toegedien moet word. 

16. Verduidelik kortliks die rede en die belangrikheid van die kontrolering van die vloeitempo 

tydens IV-infusie. Beskryf hoe die vloeitempo aangedui word op ‘n voorskrif. 

17. Vergelyk kortliks die voordele van plastiek- en glashouers tydens IV terapie. 

18. Verduidelik die funksie van ventileringspypies by glas aarinfuushouers. 

19. Verduidelik die verskil tussen ŉ “vented” en “non-vented” toedieningstel. 

51


B: 

1. Daar word voorsiening gemaak dat oorvulling van die infusiesak of infusie-bottel nie kan 

52 

plaasvind deur ekstra spasie in die infusiesak of -bottel. Noem die maksimum volume wat 

by ŉ infusiesak of -bottel bygevoeg kan word. 

2. Noem en bespreek kortliks die drie kategorieë van onverenigbaarhede wat in 

intraveneuse sisteme kan voorkom en noem voorbeelde. 

3. Noem algemene riglyne om verenigbaarheid by parenterale byvoegings te voorspel. 

4. Noem die belangrikste chemiese eienskappe van geneesmiddels en groot-volume- 

intraveneuse produkte wat oorweeg moet word om stabiliteit en verenigbaarheid te 

voorspel. 

5. Noem voorbeelde om te illustreer hoe onverenigbaarhede voorspel kan word indien die 

effek van pH op die oplosbaarheid en stabiliteit van die geneesmiddel bekend is. 

6. Noem intraveneuse vloeistowwe wat nie aanbeveel word vir byvoegings nie. 

7. Noem die tipe oplosmiddel wat nooit gebruik mag word vir bereiding of hersamestelling 

van intratekale inspuitings nie. 

8. Noem geneesmiddels wat aan plastiekhouers of glashouers adsorbeer en die probleme 

daaraan verbonde tydens byvoegings [verwys ook na LE 3]. 

9. Verduidelik waarom bewaringskondisies ŉ faktor is om in aanmerking te neem indien 

geneesmiddelbyvoegings by groot-volume parenterale oplossings gemaak word. 

10. Verduidelik waarom intraveneuse oplossings binne 24 uur gebruik moet word, tensy 

anders aangedui word in die voubiljet van die produk. 


1. Jy moet ŉ protokol vir jou apteek saamstel oor die bewaring van oopgemaakte 

intraveneuse oplossings en ook die bewaring na byvoegings tot ander inspuitings. 

2. Die volgende is algemene tipes inspuitbare doseervorme. Dui aan watter direk ingespuit 

kan word / benodig hersamestelling voor toediening: (a) inspuiting, (b) vir inspuiting, (c) 

inspuitbare emulsie, (d) inspuitbare suspensie, en (e) vir inspuitbare suspensie. 

3. Lys die voor- en nadele van IV toediening in ‘n tabelvorm. 

4. Bespreek die algemene tegniek-foute wat voorkom tydens byvoeging van inspuitings by 

groot-volume sterile produkte en hoe hierdie foute vermy en regggestel kan word.


1. Noem die terapeutiese gebruik van die volgende intraveneuse oplossings: glukose, 

natriumbikarbonaat, Ringer’s ® , en Ringer’s laktaat ® , Mannitol ® / Osmitrol ® [LB-T]. 

2. Klassifiseer die onderstaande groot-volume-intraveneuse oplossings onder die volgende 

opskrifte: 

A. Vog-vervangingsoplossings: (i) kristalkolloïed (ii) kolloïed 

B. Vog-instandhoudingsoplossings 

Natriumchloried 0,9%; Halfsterkte Darrows; Dekstran; Ringer’s laktaat ® ; Glukose 5% in 

water, Heasterile ® ; Gelofusine ® en Voluven ® . 

4. Geneesmiddelbyvoegings by groot-volume intraveneuse oplossings sal tydens ŉ 

praktikum kontaksessie bespreek word. (Verskeie verwysingsbronne is beskikbaar, bv, 

Handbook on Injectable Drugs en King’s Guide to Parenteral Admixtures.) 

5. Stel ‘n protokol saam vir die berging van oopgemaakte/gemengde parenterale produkte 

in die apteek. 

TERUGVOER 



53

DIE VERPAKKING VAN PARENTERALE 

PRODUKTE 

TYDTOEDELING 



bereik. 

LEERUITKOMSTE 

Na suksesvolle voltooiing van hierdie leereenheid moet jy 

1. kortliks kan verduidelik waarom daar spesiale vereistes aan die verpakkingsmateriaal 

van parenterale produkte gestel word; 

2. die tipes materiaal wat vir die verpakking van parenterale produkte gebruik word, kan 

noem; 

3. die algemene vereistes wat aan glashouers en proppe vir parenterale produkte gestel 

word, kan noem; 

4. die algemene kategorieë van interaksies wat tussen parenterale produkte en hul 

verpakkingsmateriale voorkom, kan noem en kortliks kan bespreek; 

5. kan onderskei tussen die verskillende tipes glas wat vir die verpakking van parenterale 

produkte gebruik word en hul eienskappe kan noem; 

6. die probleme wat by glas as verpakkingsmateriaal van parenterale produkte voorkom, 

kan noem; 

7. die vereistes waaraan rubber as verpakkingsmateriaal van parenterale produkte moet 

voldoen, kan noem en die probleme geassosieer met rubber kortliks kan bespreek; 

8. tipes plastiek wat algemeen in die farmaseutiese industrie gebruik word by die 

vervaardiging van parenterale preparate, kan noem en probleme geassosieer met 

plastiek as verpakkingsmateriaal kortliks kan bespreek; en 

9. praktykgerigte voorbeelde van probleme tussen geneesmiddels en verpakkingsmateriaal 

kan noem. 

55



Verpakkingsmateriale vorm ’n integrale deel van ’n parenterale produk aangesien dit ’n 

betekenisvolle effek kan uitoefen op die stabiliteit, aktiwiteit, toksisiteit en veiligheid van die 

produk. Houers is in noue kontak met die produk en mag stowwe afgee of deurlaat wat 

toksies, irriterend of nadelig is vir die stabiliteit van die produk. Houers is dan ook ŉ moontlike 

bron van deeltjies en pirogene. Daarom word daar spesiale aandag gegee aan die 

verpakking van hierdie produkte en ook spesiale vereistes gestel aan die 

verpakkingsmateriale wat vir die doel gebruik word. 

Parenterale doseervorme, veral oplossings, vereis gewoonlik ’n meer gedetailleerde 

evaluering van die verpakkingsmateriaal om die produk se verenigbaarheid met die 

verpakkingsmateriaal sowel as die stabiliteit van die produk te verseker. Die 

verpakkingsmateriaal wat in direkte kontak met die produk is sluit in die verskillende tipes 

glassoorte, rubber, plastiek en die vlekvrye staal van die naalde. Die eienskappe van die 

verpakkingsmateriaal moet sodanig wees dat die mikrobiese suiwerheid sowel as stabiliteit 

van die produk verseker is. Die verpakkingsmateriaal moet ook nie bydra tot die 

teenwoordigheid van vreemde deeltjies en pirogene nie. 

Verpakkingsmateriale vir parenterale produkte sluit in glas (ampules en meervoudige 

dosishouers en infusiebottels), rubber en plastiek. 


Verkry eerstens ’n oorsig oor die studiemateriaal. Bestudeer dit dan noukeurig sodat jy die 

inhoud binne konteks kan interpreteer en toepas. 

• PC, pp. 108 – 111; 315 – 316; 325 – 326. 

• LB–A, pp. 376 – 379. 

• LB-T, pp. 43 – 46 ; 249, 263 - 265. 

56






1. Noem voordele van plastiek as verpakkingsmateriaal. 

2. Verduidelik kortliks die terme: absorpsie, adsorpsie, permeasie en uitloging by plastiek 

verpakkings. 

3. Noem die verskillende tipes plastiek wat gebruik word vir parenterale produkte en noem 

kortliks op grond waarvan hulle van mekaar verskil. 

4. Noem die tipe glas wat nie hergebruik kan word vir parenterale preparate nie. 

5. Noem die tipe produkte wat nie in tipe II en III glas verpak mag word nie. 

6. Noem die tipe produkte wat wel in tipe III glas verpak mag word. 

7. Verduidelik waarom borosilikaatglas geskik is vir die verpakking van parenterale 

produkte. 

8. Bespreek probleme byvoorbeeld alkaliniteit, glansverlies en vlokvorming wat voorkom by 

glashouers. 

9. Noem die moontlike oorsake van presipitasie van produkte wat in glashouers verpak is. 

10. Wat beteken “core forming” by rubber proppe? 

11. Noem voorbeelde van geneesmiddels wat aan PVC plastiek geadsorbeer word. 

12. Noem die plastiek wat gebruik word om TPN oplossings se sakke te vervaardig. 

13. Bespreek die adsorpsie van insulien aan glasverpakkings en plastiekverpakkings en - 

toedienstelle. 

14. Verduidelik waarom jy sekere geneesmiddels slegs by infusies wat in glasbottels verpak 

is, sal byvoeg en noem voorbeelde. 

15. Noem faktore wat die mate van absorpsie van insulien aan plastiese toedieningstelle sal 

beïnvloed. 

57


16. Dui die verskille tussen die drie tipes glas wat gebruik word vir verpakking van 

parenterale preparate in ŉ tabelvorm aan deur na die volgende te verwys: die koste, 

sterilisasie voor en na vul van inhoud, invloed van pH van oplossings, tipe produkte wat 



1. Noem die tipe houers waarin die volgende geneesmiddels nie bygevoeg behoort te word 

indien as infuse toegedien word en verskaf die redes en voorwaardes: insulien, 

diasepaam en gliserieltrinitraat. 

TERUGVOER 



58

TYDTOEDELING 


IMMUNOLOGIESE EN BLOEDPRODUKTE 


bereik. 

LEERUITKOMSTE 


A. 

1. die volgende begrippe kan verduidelik: 

a) patogenisiteit, 

b) virulensie, 

c) toksigenisiteit, 

d) verswakte patogeen, 

e) avirulent, 

f) antigeen, 

g) immuunrespons, 

h) epitoop, 

i) teenliggaam, 

j) immuniteit, 

k) eksotoksien, 

l) endotoksien; 

2. die verskillende tipe immuniteit kan definieer en vergelyk; 

3. kan onderskei tussen kunsmatig gestimuleerde aktiewe immuniteit en kunsmatig 

gestimuleerde passiewe immuniteit, werkingsmeganismes vergelyk en voorbeelde van 

die algemene produkte wat vir die doel gebruik kan word, kan noem; 

4. die basiese beginsels vir die bereiding van immunologiese produkte kan beskryf; 

5. kan verduidelik wat die verskille tussen toksoïede, suspensies van mikro-organismes, 

antitoksiese sera of antitoksiene, antibakteriële sera en antivirus sera is en voorbeelde 

kan noem van produkte wat in die praktyk gebruik word; 

59


6. die basiese beginsel waarop die bereiding van toksoïede berus, met verwysing na die 

60 

bereiding van toksiene en omsetting van die toksien na die toksoïed, kortliks kan 

bespreek; en kennis neem van die suiwering van die toksoïede (hoef nie die metode van 

suiwering presies te beskryf nie); 

7. kan verduidelik wat ’n enkelvoudige vaksien, gemengde vaksien, monovalente vaksien, 

polivalente vaksien en outogene vaksien is en ook voorbeelde van elk kan noem; 

8. by die bereiding van bakteriële suspensies, die basiese essensie van die volgende 

metodes kortliks kan beskryf: 

a) bereiding van suspensies van dooie bakterieë (met verwysing na die kweking en die 

vernietiging van die bakterieë) 

b) bereiding van suspensies van lewende bakterieë (met verwysing na noukeurige 

seleksie en attenuasie/verswakking van die organisme en die kweking onder 

noukeurig gekontroleerde toestande); 

9. by die bereiding van suspensies van virusse en rickettsiae, die basiese beginsels van die 

volgende bereidingsmetodes kan noem: 

a) kweking in lewende diere vir hondsdolheid- en pokkevaksiene 

b) kweking in bevrugte eiers (metode slegs kortliks en opsommend) 

c) kweking van weefselkulture (met voorbeelde van die tipe weefsel wat gebruik word); 

10. inaktiveringsmetodes van virusse kan noem; 

11. die basiese beginsel waarop die bereiding van preparate wat passiewe immuniteit 

veroorsaak, kan verduidelik, 

12. die biologiese bronne noem vir passiewe immuniteit met spesifieke verwysing na: 

antitoksiene, antibakteriële sera en antivirus sera; 

13. die gebruik van diagnostiese preparate kortliks kan noem en ŉ voorbeeld kan verskaf; 

14. waardevolle inligting kan verskaf in verband met die korrekte gebruik, bewaring en 

toedien van biologiese produkte; 

15. bekend wees met moontlike newe-effekte van biologiese produkte op grond van hulle 

werkingsmeganisme, toediening, en/of hulpstowwe; en 

16. vertroud wees met immunisasie skedules van kinders en volwassenes.

B. 

17. die verskil kan beskryf tussen bloed (“whole blood”) en ŉ bloedproduk; 


18. drie plasmaderivate kan noem en die proses kan noem waar plasma van rooibloedselle 

geskei word vir die produksie van plasmaderivate; 

19. bekend wees met verskillende tipes bloedprodukte nl albumien, menslike plasma, 

bloedproteïenfraksies en immunoglobuliene, die handelsname en terapeutiese gebruike 

daarvan; 

20. bekend wees met die vereistes waaraan bloedprodukte moet voldoen; en 

21. stappe / prosedures om te verseker dat bloedprodukte nie virale besmettings bevat nie, 

kan noem en ook die metodes van sterilisasie van hierdie produkte kan noem. 


Indien sekere stowwe van hoë molekulêre massa aan ŉ vreemde spesie toegedien word, 

word ander komplementêre stowwe, in die liggaam van ŉ lewende dier gevorm. 

Laasgenoemde komplementêre stowwe wat teenliggame genoem word, is in staat om 

spesifiek met die vreemde stowwe, antigene genoem, te reageer. ŉ Persoon wat 

teenliggame teen ŉ bepaalde antigeen besit, besit dan immuniteit teenoor daardie antigeen. 

Antigene is gewoonlik proteïene gekomplekseer met ander molekules, soos polisakkariede 

of lipiede, en het gewoonlik ŉ molekulêre massa groter as 40 000. Antigene het hul 

oorsprong in verskillende bronne, waaronder die endotoksiene en eksotoksiene van 

bakterieë, die aflatoksiene van sekere fungi, die proteïenkapsomere van virusse en baie 

proteïenbestanddele van bloed is. Slanggif is ook ŉ voorbeeld hiervan. ŉ Aantal tipes 

antigene word ook in stuifmeel, stof en voedselstowwe aangetref waarvoor sekere mense 

allergies is. Hierdie antigene staan bekend as allergene. 

Die antigene waaroor hierdie leergedeelte handel, is hoofsaaklik mikrobiologies van 

oorsprong en immuniteit in die mikrobiologiese sin beteken dan ook die vermoë van die 

liggaam om weerstand te bied teen infeksie. 

Die oogmerk met kunsmatige aktiewe immunisasie is die langdurige voorkoming van infeksie 

deur stimulering van teenliggaamproduksie in die liggaam deur middel van veilige metodes. 

Dit word bereik deur toediening van antigene. Die antigene wat gebruik word, is 

mikroörganismes. Hul produkte en preparate wat dit bevat, word vaksiene genoem. Daar 

bestaan twee soorte vaksiene, nl. toksoïde en suspensies van mikroörganismes. 

Preparate wat passiewe immuniteit veroorsaak, staan bekend as teenliggaam-bevattende 

preparate of antisera. Hierdie preparate bevat spesifieke immunoglobuliene verkry van 

serum van diere of persone deur ŉ spesiale suiweringsproses. In die plasma van ŉ immuun 

61


persoon of dier kom groot hoeveelhede teenliggame voor. Indien die bloed toegelaat word 

om te stol, kan serum wat die teenliggame bevat, geïsoleer word. ŉ Serum mag antitoksiese, 

antibakteriële, of antivirale stowwe of teengif bevat. 

Immunoglobuliene is preparate wat teenliggame bevat, verkry van menslike plasma of 

serum. Hierdie preparate word deesdae al hoe meer gebruik vir verkryging van passiewe 

immuniteit i.p.v. antisera omdat allergiese reaksies baie minder voorkom. 

Diagnostiese preparate kan toksiene wees wat gebruik word om te bepaal of ŉ persoon ŉ 

voldoende vlak van aktiewe immuniteit het, of dit kan ekstrakte van mikroörganismes wees 

soos tuberkuliene wat stowwe bevat wat ŉ reaksie in persone veroorsaak wat met dieselfde 

spesie mikroörganisme geïnfekteer is. 

Bewaringskondisies van hierdie tipe produkte is van groot belang vir die apteker. 

Alle vervaardiging, bestuur en beheer oor bloedprodukte soos bv. albumien, menslike 

plasma, en bloed-proteïenfraksies word deur die Bloedoortappingsdiens behartig. 


Bestudeer die volgende studiemateriaal aandagtig. 


inhoud daarvan begryp en dan antwoorde op die onderstaande vrae moet vind. 

• PC, pp. 476 – 482. 

• BP. 

• Turco, pp. 196 – 197; 201 – 202; 209. 

• Ansel2, pp. 507 -520; 537 - 538. 

• Ansel3, pp. 493 – 529. 

• H&R, pp. 117 – 119 ; 142 – 145; 398 - 415. 

• LB - Artikel: National Bioproducts. 

• LB - Aantekeninge. 

62 





1. Verduidelik hoe kunsmatig gestimuleerde passiewe en kunsmatig gestimuleerde aktiewe 

immuniteit verkry word. Beskryf ook kortliks die preparate wat vir die doel gebruik word.


2. Noem drie tipes preparate wat gebruik word om passiewe gestimuleerde immuniteit te 

verkry. 

3. Noem kortliks die verskil tussen ŉ vaksien en ŉ immunoglobulien. 

4. Verduidelik die verskil tussen antisera en vaksiene. 

5. Noem drie toepassings van antisera. 

6. Verduidelik wat u verstaan onder die term “toksoïed”. Noem waarvoor dit gebruik word en 

verduidelik kortliks die meganisme van werking. Noem die bereidingsmetodes van ’n 

toksoïed (geen detail nie). Verskaf twee voorbeelde van toksoïede. 

7. Noem kortliks die algemene faktore wat van belang is tydens die bereiding van die BCG- 

vaksien. 

8. Noem die voordele van die gebruik van bevrugte eiers vir die bereiding van verskillende 

vaksiene. 

9. Waarom word weefselkulture vir die bereiding van sekere vaksiene gebruik? Noem ook 

voorbeelde van die tipes vaksiene. 

10. Verduidelik kortliks die basiese metode vir die bereiding van antisera. Noem twee 

voorbeelde van antisera. 

11. Noem twee metodes vir die vernietiging van mikro-organismes tydens die vervaardiging 

van vaksiene (byvoorbeeld die Pertussis-vaksien wat ŉ gekonsentreerde suspensie van 

dooie organismes is.) 

12. Beskryf die faktore van belang tydens die bewaring van immunologiese produkte. 

13. Verduidelik aan watter vereistes bloedprodukte, soos albumien en menslike plasma moet 

voldoen voor dit versprei kan word en watter metode word gevolg om aan hierdie vereiste 

te voldoen. 

14. Noem vier plasmaderivate wat in bloedprodukte gebruik word. 

15. Noem en beskryf die twee kategorieë van immunoglobuliene en noem ook voorbeelde 

wat in die praktyk gebruik word. 

16. Noem voorbeelde van immunologiese produkte (immunoglobuliene) wat geskik is vir 

intraveneuse toediening. 

17. Noem vier metodes of stappe wat geneem word om te verseker dat bloedprodukte oor 

geen virale aktiwiteit beskik nie. 

18. Verduidelik die verskil tussen tetanus-vaksien en -immunoglobulien en die toediening 

daarvan. 

63


1. Verduidelik aan die hand van ’n skema die verskil tussen aktiewe en passiewe 

immuniteit. Dui ook die tipes preparate aan wat vir die doel gebruik word. 

2. Noem drie gevalle wanneer aktiewe en passiewe immunisasie gelyktydig toegepas word 

en gee voorbeelde van preparate wat gebruik word. 

Die volgende oefeninge is praktykgerig en sal tydens die praktiese kontakgeleentheid in 


1. Noem indikasies vir die gebruik van menslike albumien, Faktor VIII en Faktor IX. 

2. Polygam ® en Pentaglobin F ® word aan ŉ pasiënt in die hospitaal voorgeskryf. Noem die 

terapeutiese gebruik en ook die toedienroete van hierdie produkte. 

3. Noem die rede waarom aseptiese tegniek absoluut noodsaaklik is by bereiding en 

toediening van plasmaprodukte. 

4. Noem kortliks die twee tipes immunisasiemetodes na erge blootstelling aan hondsdolheid 

en verduidelik ook hoe u die wond sal behandel. 

5. Verduidelik of ŉ tetanus-vaksien en -immunoglobulien op dieselfde tyd toegedien mag 

word en motiveer. 

6. Noem gevalle wanneer Anti-D (Rh)-immunoglobulien nie toegedien mag word nie. 

7. Verduidelik die verskil tussen ŉ allergiese reaksie en ŉ newe-effek na toediening van ŉ 

vaksien. 

8. Noem vaksiene wat met versigtigheid aan persone met ŉ eierallergie toegedien behoort 

te word en motiveer. 

9. Noem die toedienroete van Rotarix ® . 

TERUGVOER 



64


4. DIE PLEK VAN REKTALE EN VAGINALE 

TERAPIE IN DIE TOTALE 

DOSERINGSPATROON 

TYDTOEDELING 

Dit behoort jou ongeveer 12 ure te neem om hierdie leereenheid te voltooi, m.a.w. om die 

leeraktiwiteite deur te werk en die leeruitkomste te bereik. 

LEERUITKOMSTE 


1. Die plek van rektale en vaginale terapie in die totale doseringspatroon kan bespreek; 

2. die voor- en nadele van die rektale toedieningsroete kan bespreek; 

3. voorbeelde kan beskryf om aan te dui dat die rektale toedieningsroete ’n goeie 

plaasvervanger is vir ander toedieningsroetes; 

4. die anatomiese, fisiologiese en ander faktore wat geneesmiddelabsorpsie vanuit 

rektale setpille beïnvloed, kan verduidelik, asook hierdie kennis kan toepas tydens 

pasiëntadvisering oor die gebruik van setpille; 

5. die stappe kan beskryf wat daartoe lei dat ’n geneesmiddel vanuit ’n rektale setpil 

geabsorbeer word, asook faktore beskryf wat die vrystelling en absorpsie van sodanige 

geneesmiddel kan beïnvloed; 

6. die formulering van setpille onder die volgende hoofde kan beskryf: 

• fisies en chemiese eienskappe van die geneesmiddel 

• keuse van setpilbasisse 

• keuse van hulpstowwe 

• spesifieke probleme by die formulering van setpille; 

7. die verskillende vervaardigingsmetodes, verpakking en evalueringsmetodes van 

rektale setpille kortliks kan beskryf; 

65


8. verduidelik waarom die verpakking en bewaring van setpille so belangrik is; 

9. pasiëntinligting i.v.m. toediening en bewaring van setpille kan verskaf; 

10. verskillende tipes enemas kan beskryf, redes vir die toedieningsvorm kan gee en 

66 

samestellings bespreek; 

11. pasiëntinligting kan verskaf ivm toediening van enemas; 

12. die anatomie en fisiologie van die vagina kan beskryf; 

13. faktore wat ’n invloed het op die absorpsie van geneesmiddels vanuit die vagina kan 

noem; 

14. die verskillende tipes preparate vir vaginale gebruik, kan noem; 

15. bekend wees met die gebruike, formulering en vervaardiging van die verskillende tipe 

vaginale doseervorme; 

16. kan verduidelik waarom vaginale ‘douches’ gebruik word en bekend wees met die 

formules van sekere bekende vaginale “douches”, asook die werking kan verduidelik; 

17. kennis neem dat vaginale preparate ook in rome, jelle en aërosole kan voorkom en die 

vereistes kan noem van hierdie preparate; 

18. pasiënt advies kan gee ivm die gebruik van vaginale doseervorme; en 


INHOUDSOPGAWE 

5.1 Inleiding – redes vir rektale toediening 

5.2 Fisiologiese faktore wat absorpsie vanuit rektale setpille beïnvloed 

5.3 Formulering van setpille: geneesmiddeleienskappe 

5.4 Formulering van setpille: setpilbasisse en hulpstowwe 

5.5 Vervaardiging, evaluering en verpakking van setpille 

5.6 Enemas 

5.7 Vaginale doseervorme



Hierdie leereenheid fokus op produkte nl. setpille en enemas wat rektaal toegedien word om 

ŉ lokale of sistemiese effek te verkry. Rektale toediening word beskou as ŉ goeie 

alternatiewe roete vir orale of parenterale toediening indien moontlik. Die effektiwiteit word 

bepaal deur faktore soos geneesmiddeleienskappe, formuleringsmoontlikhede, asook 

biofarmaseutiese faktore. Kakaobotter as setpilbasis word al meer as 200 jaar gebruik! 


• Ault (A), pp 606 - 615. 

• PC, p 170 - 175. 

• LB–Ansel, pp 424 – 437. 

• LB-C&A, pp 135 – 141. 

• LB-F&A, pp 400 – 401. 

• LB-W&R, pp 147 - 153. 

• W&R2, pp 218 - 224. 

• LB, Aantekeninge. 

5.1 Inleiding – redes vir rektale toediening 


Setpille is soliede doseervorme wat geneesmiddels bevat wat rektaal, vaginaal of uretraal 

toegedien kan word. Hulle het verskeie vorms en massas, maar die vorm, grootte en volume 

moet sodanig wees dat dit maklik ingeplaas kan word en in posisie bly vir ’n tydperk. Setpille 

weeg gewoonlik ± 2 g, maar dit wissel en hang af van die digtheid en tipe basis gebruik, 

lengte is ± 32 mm, is silindervormig en een punt is rond afgewerk. Paediatriese setpille is 

gewoonlik ongeveer die helfte van die gewig en grootte van volwassenes. 

Geneesmiddels word rektaal of vaginaal toegedien om ’n lokale of sistemiese effek te verkry. 

Om ’n lokale werking te verkry word rektale setpille algemeen gebruik vir verligting van 

konstipasie, pyn en irritasie, asook ontsteking a.g.v. aambeie of ander rektale kondisies. Vir 

’n sistemiese effek kan die rektale roete gebruik word wanneer die ander roetes van 

toediening nie geskik is nie. 

Die rektale toedieningsroete het buiten voordele egter ook ’n paar nadele. ’n Groot beswaar 

is die manier van toediening! In die VSA en Brittanje bestaan daar ’n afkeur by die gebruik 

van setpille , terwyl dit weer in Europa aanvaarbaar is! 

Alhoewel die rektale toediening van geneesmiddels nie altyd die eerste keuse is nie, bied dit 

67


ŉ goeie plaasvervanger van toediening indien ander roetes nie gebruik kan word nie. 




inhoud wat handel oor redes vir rektale toediening, asook voor- en nadele van dié roete van 

toediening binne konteks kan interpreteer en toepas. 

• Ault, pp. 606 – 607. 

• PC, p. 170. 

• LB–Ansel, pp. 424 – 425. 





1. Beskryf kortliks die fisiese eienskappe van verskillende tipes setpille. 

2. Verskaf redes waarom rektale toediening in sekere gevalle die roete van voorkeur sal 

68 

wees indien ŉ pasiёnt self nie medikasie oraal kan inneem nie of die 

geneesmiddeleienskappe nie vir orale inname geskik is nie, en voorbeelde bespreek. 

3. Verduidelik waarom ’n rektale doseervorm verkies word wanneer ’n lokale effek verlang 

word. 

4. Noem voorbeelde van bekende siektetoestande waar ’n sistemiese effek verkry word 

met rektale toediening en die voordele kan bespreek. 

5. Verduidelik waarom rektale dosering nie altyd die voorkeur keuse is nie en setpille 

nadele het as doseervorm. 

6. Verduidelik kortliks waarom jy ’n pasiënt sou afraai om te lank aaneen ŉ rektale 

doseervorm te gebruik. 

Die volgende oefeninge is praktykgerig en sal in die praktiese kontakgeleentheid in 


1. Noem handelsname van geneesmiddels wat in setpilvorm voorgeskryf word vir die 

volgende sistemiese effekte: naarheid; migraine (skeelhoofpyn); en as ŉ pyn- en 

koorsmiddel vir babas en kinders. Noem ook die handelsname van setpille wat nie- 

steroïed anti-inflammatoriese middels en bevat.


5.2 Fisiologiese faktore wat geneesmiddelabsorpsie 

vanuit rektale setpille beїnvloed 


Daar is verskeie faktore wat die absorpsie van geneesmiddels vanuit die rektum beïnvloed. 

Hierdie faktore kan in die volgende groepe verdeel word, nl. fisiologiese faktore, die fisieschemiese 

eienskappe van die geneesmiddel en formuleringsfaktore. 

Al hierdie faktore dra daartoe by dat die rektale absorpsie oor die algemeen swak en 

onvoorspelbaar is. Deur hierdie faktore in aanmerking te neem tydens die formulering van 

rektale doseringsvorme kan verbeterde werking en biologiese beskikbaarheid vanuit setpille 

verkry word. 

Fisiologiese faktore wat ’n invloed op rektale absorpsie het, is o.a. die anatomie van die 

rektum, patologiese toestande van die rektum (bv. siektetoestande soos kanker en diarree), 

bloedvoorsiening, pH van die rektale vloeistowwe en bufferkapasiteit, mukuslaag en mukus, 

inhoud van die rektum en beweeglikheid en spiertonus van die rektumwand. 

In hierdie leergedeelte word gefokus op bg. faktore wat ŉ invloed het op 

geneesmiddelabsorpsie, die tipe absorpsie wat plaasvind vanuit die rektum asook 

pasiëntinligting kan gee aangaande die gebruik van setpille. 




inhoud kan interpreteer en toepas. 

• Ault, pp. 607 – 609. 

• PC, p. 170. 

• LB–Ansel, pp. 425 – 426. 


69





1. Bespreek die anatomie en fisiologie van die rektum as faktore wat ’n invloed het op die 

absorpsie van ’n geneesmiddel vanaf die rektum. 

2. Noem die normale proses van absorpsie deur die rektumwand (aktief of passief). 

3. Noem en bespreek fisiologiese faktore wat geneesmiddelabsorpsie vanuit rektale 

doseervorme beïnvloed. 

4. Verduidelik aan die hand van ŉ skematiese figuur die anatomie van die rektum en dui die 

bloedvatsisteem aan wat verantwoordelik is vir bloedvoorsiening aan die rektum. 

5. Bespreek die bloedvatsisteem wat verantwoordelik is vir die bloedvoorsiening aan die 

rektum en hoe dit geneesmiddel absorpsie en metabolisme beïnvloed 

6. Noem die sfinkters wat die opening van die rektum beheer en noem die tipe spiere wat 

elke sfinkter beheer. 

7. Verduidelik kortliks hoe die posisie van plasing van ’n setpil in die rektum, ’n invloed kan 

hê op die metabolisme van die geneesmiddel ná absorpsie en hoe dit weer 

biobeskikbaarheid gaan beïnvloed. 

6. Verduidelik kortliks waarom ’n pasiënt ’n pynsensasie sal ondervind direk na die 

inplasing van ’n setpil met ’n water-oplosbare basis. 

7. Verduidelik kortliks waarom dissolusie van ŉ wateroplosbare setpilbasis moeilik in die 

rektum plaasvind en dat die dissolusie van swak water oplosbare geneesmiddels die 

stadigste stap in die absorpsieproses is. 

8. Sal u saamstem met die aanname dat rektale absorpsie van geneesmiddels ’n groter 

variasie plasma-geneesmiddelkonsentrasie gee in vergelyking met orale toediening?. 

9. Verduidelik kortliks twee meganismes wat veroorsaak dat die rektumwand druk op ’n 

setpil sal uitoefen en bespreek kortliks die voordele daarvan op geneesmiddelabsorpsie 

[A, 537]. 

10. Beskryf kortliks waarom die dikte van die mukuslaag en viskositeit van die mukus ŉ 

invloed op geneesmiddelabsorpsie vanuit die rektum het. 

11. Gee ’n verduideliking waarom peptiedtipe geneesmiddels meer stabiel is in die rektum 

en dus beter geabsorbeer word as in enige ander deel van die gastro-intestinale kanaal. 

70


12. Vergelyk verskillende absorpsiekurwes van teofillien en indometasien vanuit verskillende 

doseervorme en bespreek die resultate verkry. 

TERUGVOER 



5.3 Faktore wat geneesmiddelabsorpsie vanuit setpille 

beïnvloed 


Algemene faktore wat oorweeg moet word by die formulering van setpille is onder andere die 

anatomie en fisiologie van die rektum, fisies-chemiese eienskappe van die geneesmiddel, 

die tipe setpilbasis en die viskositeit, hulpstowwe en water teenwoordig in die setpilbasis. 

In hierdie leergedeelte sal jy meer inligting versamel in verband met die fisies-chemiese 

eienskappe van die geneesmiddel en ander byvoegings in setpilformulerings wat ’n invloed 

het op die vrystelling van ’n geneesmiddel uit die setpil en wat dus die biobeskikbaarheid van 

die geneesmiddel bepaal. 

Voordat die geneesmiddel beskikbaar is vir absorpsie moet dit eers uit die setpilbasis 

vrygestel word en in die omringende vloeistowwe na die plek van absorpsie versprei word. 

Deur in die omringende medium op te los, word daar oor ’n groot oppervlak van die rektum 

geneesmiddelkontak verkry. 

By die keuse van die tipe setpilbasis wat gebruik moet word vir ’n spesifieke terapeutiese 

geneesmiddel, is die lipiedwateroplosbaarheid van die geneesmiddel van uiterste belang as 

gevolg van die verwantskap tussen die tempo van vrystelling en die uiteindelike intensiteit 

van die reaksie of biobeskikbaarheid van die geneesmiddel. 

Indien ’n geneesmiddel ’n lipied-waterverdelingskoëffisiënt het wat lipiedoplosbaarheid 

bevoordeel (d.w.s. geneesmiddel is beter oplosbaar in olie as in water), word die 

geneesmiddel stadig uit die vetbasis vrygestel. Die rede hiervoor is dat die lipiedoplosbare 

geneesmiddel opgelos bly in die oliepoel wat veroorsaak word deur smelting van die setpil 

en die geneesmiddel toon dus ’n minimale tendens om na die waterige medium van die 

rektale vloeistowwe te diffundeer. 

Indien ’n wateroplosbare geneesmiddel aan die ander kant in ’n vetagtige basis 

71


geïnkorporeer word, sal die geneesmiddel vinniger uit hierdie basis vrygestel word, omdat 

die geneesmiddel na die waterige medium van die rektale vloeistowwe wil diffundeer om te 

kan oplos en dan geabsorbeer te kan word. 

’n Basis kan gekies word afhangende van die tipe werking wat verlang word. 

In die geval van wateroplosbare setpilbasisse word die geneesmiddel vrygestel sodra die 

setpilbasis in die rektale vloeistowwe begin oplos. Wateroplosbare basisse blyk byna ewe 

geskik te wees vir lipiedoplosbare geneesmiddels as vir wateroplosbare geneesmiddels. 

Nadat benatting van die basis plaasgevind het, moet verplasing daarvan plaasvind deur die 

rektale vloeistof om die geneesmiddel in oplossing te kry voordat absorpsie kan plaasvind, 

daarom is die oppervlakeienskappe van geneesmiddeldeeltjies belangrik. 

Ander faktore wat ŉ invloed op geneesmiddelabsorpsie het, is deeltjiegrootte van die 

geneesmiddel, konsentrasie en pKa van die geneesmiddel. 


Verkry ten eerste ’n oorsig van die studiemateriaal deur om onder andere na die opskrifte te 

kyk. Bestudeer dit dan noukeurig sodat jy die inhoud wat handel oor alle faktore wat ŉ 

invloed het op die absorpsie van die geneesmiddel uit die rektum, kan interpreteer en 

toepas. 

• PC, p. 174. 

• Ault, pp. 606 – 609, 614. 

• LB-F&A, p. 400 – 401. 

• LB-Ansel, p. 426. 





1. Noem vyf algemene faktore wat ŉ invloed op geneesmiddelverspreiding en -absorpsie 

het en dus oorweeg moet word by formulering van setpille. 

2. Beskryf, deur gebruik te maak van ’n diagram, die verskillende stappe wat plaasvind 

vanaf inplasing van ŉ setpil in die rektum in totdat absorpsie van die geneesmiddel 

plaasgevind het. 

3. Noem en bespreek fisies-chemiese eienskappe van die geneesmiddel en ander faktore 

wat geneesmiddelabsorpsie vanuit die rektum kan beïnvloed. 

72


4. Verduidelik hoe ’n geneesmiddel se oplosbaarheid of lipied-waterverdelingskoëffisiënt ’n 

belangrike invloed het op die vrystelling van die geneesmiddel uit die setpilbasis en op 

die absorpsie het. Om bogenoemde te verduidelik en beter te verstaan, stel vir jou ’n 

skema/diagram op en verwys na verskillende samestellings / kombinasies tussen 

geneesmiddel en tipes setpilbasisse. 

5. Bespreek die invloed van die chemiese vorm van ŉ geneesmiddel op die gemiddelde 

plasmakonsentrasies van die geneesmiddel. Gebruik ŉ grafiese voorstelling om die 

verskil in plasmakonsentrasies van sulfisomidien na toediening van die vry suur en 

natriumsout in gelatien, poliëtileenglikool en kakaobotter-setpille aan te dui. 

6. Verduidelik kortliks watter tipe geneesmiddels (hidrofiel of lipofiel) sal verkieslik gebruik 

word in setpille met ’n kakaobotter (lipofiele) basis. 

7. Bespreek al die faktore wat die vrystelling van die geneesmiddel vanuit ŉ lipofiele 

setpilbasis beïnvloed [LB]. 

8. Bespreek die volgende faktore wat geneesmiddelverspreiding en -absorpsie kan 

beïnvloed: 

(a) die verskillende tipe setpilbasisse en 

(b) viskositeit van die basisse. 

9. Bespreek die snelheidsbepalende stap van geneesmiddelabsorpsie vanaf: 

(a) lipofiele basisse en 

(b) hidrofiele basisse. 

10. Verduidelik aan die hand van ŉ skema die vrystellingsproses van ŉ geneesmiddel uit ŉ 

setpilbasis waarin dit gesuspendeer is en noem faktore wat die snelheid van absorpsie 

bepaal. 

11. Noem die snelheidsbepalende stap van geneesmiddelabsorpsie indien die oplosbaarheid 

in beide vet en water swak is. 

12. Verduidelik die invloed van deeltjiegrootte op geneesmiddelabsorpsie. Noem die grense 

van deeltjiegrootteverspreiding by rektale doseervorme. 

13. Verduidelik of ŉ geneesmiddel in die geïoniseerde of ongeïoniseerde vorm moet wees vir 

beter absorpsie deur die rektale epiteel. Noem hoe pH hier ŉ faktor is om in aanmerking 

te neem. 

73


74 

OPDRAG 

1. Verduidelik aan die hand van ’n grafiese voorstelling die verskil in absorpsie van 

wateroplosbare geneesmiddels uit ’n lipiedsetpilbasis, afhangende van die graad van 

oplosbaarheid van die geneesmiddels. 

TERUGVOER 



5.4 Formulering van setpille 


In hierdie leergedeelte word gekyk na formuleringsparameters vir setpille wat ’n invloed het 

op die keuse van ’n spesifieke setpilbasis. Die parameters is dan ook nie onafhanklik van 

mekaar nie en sluit onder andere die samestelling, smeltingseienskappe, reologiese 

eienskappe en volume in. 

Setpille se vorm, volume en konsistensie moet sodanig wees dat dit geskik is vir rektale 

toediening. Setpilbasisse moet aan sekere vereistes voldoen, byvoorbeeld smelt by of net 

onder liggaamstemperatuur (36°C – 37°C); moet oplos of meng met rektale vloeistowwe; die 

grens tussen stolpunt en smeltpunt moet klein wees; mengbaar wees met meeste 

bestanddele; verenigbaar met die geneesmiddel; nie toksies of irriterend wees nie; fisiese en 

chemiese stabiliteit tydens bewaring; optimale vrystelling van geneesmiddel verseker; 

hantering kan weerstaan; stabiel wees indien bokant die smeltpunt verhit; maklik in vorms 

gegiet kan word en weer maklik verwyder kan word (basis moet kan saamtrek) en die 

samestelling se viskositeit moet ook reg wees. 

Viskositeit bepaal die vloei van die basis in die gietvorm in tydens vervaardiging, asook die 

skeiding van die geneesmiddel deeltjies om agglomerasie te voorkom; sedimentasie word 

vertraag en meer viskeuse setpille voorkom ook “lekkasie” na toediening van ’n setpil; maar 

viskositeit dit het ook beperkinge wat weer ŉ negatiewe invloed kan hê. 

Die basisse wat aan hierdie vereistes voldoen, val in twee groepe nl. vetterige (lipofiele) en 

wateroplosbare of watermengbare (hidrofiele) basisse.



Verkry ten eerste ’n oorsig oor die studiemateriaal deur om onder andere na die opskrifte te 

kyk. Bestudeer dit daarna noukeurig sodat jy die inhoud wat handel oor setpilbasisse en 

hulpstowwe wat by setpilformulerings bygevoeg word, binne konteks kan interpreteer en 

toepas. 

• Ault, pp. 609 – 612. 

• PC, pp. 170 - 172. 

• LB-W&R, pp. 147 – 149. 

• W&R2, pp. 218 – 219. 

• LB-C&A, pp. 135 – 138. 

• LB-F&A, p. 400. 

• LB LE 5: Artikel – Aambeie en medikasie. 





1. Beskryf drie algemene eienskappe van ’n setpil wat dit aanvaarbaar en geskik maak vir 

rektale toediening by ’n pasiënt. 

2. Noem formuleringsparameters wat oorweeg moet word by die keuse van ’n setpilbasis. 

3. Noem vereistes waaraan setpilbasisse moet voldoen. 

4. Bespreek hoe viskositeit ŉ belangrike rol speel by die keuse van ŉ setpilbasis en die 

formulering van ŉ setpil. 

5. Klassifiseer setpilbasisse volgens hulle oplosbaarheidseienskappe en verskaf die 

samestelling en toepassing van die basisse. 

6. Evalueer die verskillende setpilbasisse kortliks deur voor- en nadele te noem. 

7. Verduidelik kortliks waarom teobroma-olie deesdae baie min gebruik word as setpilbasis. 

Gee die meer bekende naam van dié olie. 

8. Verduidelik kortliks hoe lae viskositeit en brosheid by sintetiese lipofiele basisse 

uitgeskakel kan word. 

9. ŉ Nadeel by sommige setpilbasisse is dat lekkasie na inplasing kan voorkom. Noem die 

basisse waar dit ŉ probleem is en verduidelik kortliks hoe die probleem uitgeskakel kan 

75


76 

word. Noem basisse waarby hierdie probleem gewoonlik nie voorkom nie. 

10. Noem preparate wat uitsluitlik wateroplosbare basisse bevat. 

11. Verduidelik kortliks watter tipe basisse ’n lakserende effek het en nie gebruik word by 

geneesmiddels waar ’n sistemiese effek verlang word nie. 

12. Noem en bespreek die snelheidsbepalende stap van geneesmiddelabsorpsie vanaf 

lipofiele setpilbasisse en wateroplosbare basisse. 

13. Noem hulpstowwe wat in die formulering van setpile ingesluit word en verskaf redes. 

14. Noem die rede vir die gebruik van smeermiddels by vervaardiging van verskillende tipes 

setpille. 

15. Bespreek kortliks vier probleme wat kan voorkom by formulering van setpille, nl vog 

teenwoordig in die setpille; higroskopisiteit van die basisse, brosheid en digtheid. 

16. Verskaf handelsname van bekende setpilbasisse. 



1. Noem kortliks die voordele vir die gebruik van poliëtileenglikoolbasisse in warm tropiese 

gebiede. 

2. Noem handelsname van voorbeelde van setpille wat in ŉ yskas gestoor moet word. 

3. Verduidelik hoe ŉ setpil halveer kan word. 

4. Verduidelik kortliks waarom pasiënte kla dat hulle ’n ongemaklike pynsensasie ondervind 

na die inplasing van ’n lakserende setpil. Gee toepaslike pasiëntinligting. 

OPDRAG 

Die dosent sal aan jou meedeel watter opdrag om te doen. 

1. Verduidelik aan die hand van ’n skematiese voorstelling al die stappe wat lei tot die 

absorpsie van ’n geneesmiddel vanuit ’n setpil, asook al die faktore wat moontlik die 

biologiese beskikbaarheid kan beïnvloed. 

OF 

2. Vergelyk die voordele van poliëtileenglikoolsetpilbasisse met die van gliserien-gelatien 

basisse. Noem ook hul gemeenskaplike nadeel.


5.5 Vervaardiging, evaluering, verpakking en 

bewaringskondisies van setpille 


Setpille word op ’n klein skaal in lotte van 10 – 20 tot op ’n groot skaal of op ’n semi- 

outomatiese skaal tot 20 000 per uur vervaardig. Die metode van vervaardiging is dieselfde 

vir beide gevalle nl. die basis word gesmelt, daarna word die geneesmiddel by die gesmelte 

basis gevoeg, in setpilvorms gegiet, dan afgekoel om te stol en uit die gietvorms verkry. 

Verplasingswaardes word gebruik by die werksformules – dit is die hoeveelheid 

geneesmiddel wat een deel basis verplaas. 

Na vervaardiging word die setpille onderwerp aan streng kwaliteitskontroles wat wissel van 

kontrole op voorkoms tot geneesmiddel vrystelling. In vitro en in vivo metodes word gebruik 

om geneesmiddelvrystelling te bepaal. 

Verpakking en etikettering vind laaste plaas. 

Dit die apteker se verantwoordelikheid dat die pasiënt die nodige inligting kry in verband met 

die toediening en bewaring van die produk. 


Bestudeer die volgende studiemateriaal oorsigtelik, sodat jy die inhoud wat handel oor 

vervaardiging, evaluering verpakking en berging van setpille kan interpreteer en toepas. 

• PC., pp. 172 – 174. 

• Ault, pp. 612 – 614. 

• LB-W&R, pp. 149 – 153. 

• W&R2, pp. 220 – 224. 

• LB-C&A, pp. 138 – 141. 

• LB-Ansel, pp. 429 – 431; 438. 

77






1. Beskryf kortliks die algemene bereidingsmetode by die vervaardiging van setpille en 

78 

verduidelik hoe dit van ander doseervorms verskil. 

2. Noem die twee tipes vervaardigingsmetodes van setpille en verduidelik kortliks die 

verskil tussen die twee metodes. 

3. Beskryf kortliks die kwaliteitskontroles van toepassing op setpille na vervaardiging. 

4. Verduidelik waarom verpakking en bewaringskondisies van setpille so belangrik is en 

gee pasiëntinligting daaromtrent. 

8. Verduidelik watter maatreëls getref word dat setpille nie in die gietvorms vassit nie en 

noem twee basisse waar dit nie nodig is nie. 

9. Verduidelik waarom setpille met gliserien-gelatien basisse se vervaardigingsmetode 

verskil van die normale metode van vervaardiging indien dit vir preparate gebruik word 

waar die vel beskadig is, of vir vaginale toediening. 



1. Verduidelik waarom verplasingswaardes van aktiewe bestanddele in werksformules 

van setpille gebruik word. Maak seker dat u die berekeninge kan doen. 

2. (a)Gee volledige pasiëntinligting in verband met die gebruik en bewaring van ’n setpil. 

(b) Watter inligting behoort altyd op die etiket van ŉ setpil te verskyn? 

(c) Sou u sê dat dit verkeerd is om ’n “slegs vir uitwendige gebruik” waarskuwing op die 

etiket aan te bring? 

TERUGVOER 



5.6 Enemas 



’n Enema is ’n waterige- of olie-oplossing of suspensie wat toegedien word in die rektum vir 

ledigende, terapeutiese en diagnostiese doeleindes. Die volume van die enema hang af van 

die tipe enema. Retensie-enemas se volume oorskry nie 100 ml nie, terwyl ledigingsenemas 

’n volume van tot 2 liter kan besit. Enemas word gewoonlik toegedien vir ’n anti- 

inflammatoriese, lakserende, en soms vir ’n sistemiese effek. 

Ledigingsenemas se werking berus op twee metodes, nl a) stimulering van peristalsis deur ŉ 

groot volume vloeistof of deur osmotiese terughouding van water en b) deur smering van die 

rektum. 

Retensie-enemas word gebruik as die sistemiese absorpsie of lokale werking van 

geneesmiddels verlang word. Die enema versprei dan oor die wand van die rektum en 

dikderm en die geneesmiddel word geabsorbeer. 

Mikro enemas is oplossings of dispersies van ’n geneesmiddel in ’n klein hoeveelheid 

(ongeveer 3 ml) water of plantaardige olie. Die voordeel van hierdie sisteem is dat geen 

smelting of dissolusie nodig is nie en die geneesmiddel is onmiddellik beskikbaar vir 

absorpsie. 

Vir diagnostiese doeleindes word gebruik gemaak van ’n bariumsulfaatenema. Dit is ’n 

suspensie en word vir X-strale van die laer ingewande gebruik. 

By die behandeling van erge konstipasie word enemas soms gedrink bv 

natriumfosfaatenemas. Kexelate ® poeier en diasepaaminspuiting word weer soms rektaal 

toegedien om bepaalde redes. 


Bestudeer die volgende studiemateriaal aandagtig sodat jy die inhoud wat handel oor 

enemas binne konteks kan interpreteer en toepas. 

• Ault, p. 614. 

• PC, pp. 174 – 175. 

• BP 

• Martindale 

• LB–Ansel, p. 442. 

79






1. Noem die verskillende tipes enemas wat verkry word, en redes vir die gebruik en die 

80 

verskillende metodes van werking. 

2. Beskryf die samestelling van ’n olie-enema en ŉ “seepenema”. Verskaf redes vir die 

toediening van die twee enemas (wenk - Martindale: olyfolie en seep). 

3. Noem belangrike inligting wat jy aan die pasiënt/verpleegpersoneel sou gee in verband 

met die gebruik en toediening van enige groot-volume enema. 

4. Verduidelik kortliks die rede vir die gebruik van ’n prednisoloonenema en verskaf 

belangrike inligting in verband met die gebruik daarvan aan die pasiënt. Verskaf ŉ 

handelsnaam van ŉ produk. 

5. Noem die indikasie vir die toediening van ’n bariumkliesma. 

6. Noem ŉ voordeel van die toediening van ŉ mikro-enema. 

7. Verduidelik waarom ’n diasepaaminspuiting soms rektaal toegedien word en stel ŉ 

toedieningsmetode voor. 

OPDRAG 

1. Noem die indikasie en metode vir die rektale toediening van Kexelate ® poeier. 

2. Entocord ® word rektaal toegedien. Hoe verskil die doseervorm daarvan van dié van 

ander enemas? Noem die terapeutiese gebruik daarvan. 

3. ŉ “Sitzbad” word aan ŉ pasiënt voorgeskryf na ŉ haemoroïdektomie. Noem die rede vir 

die gebruik daarvan en verskaf die aanwysings aan die pasiënt. (Wenk: Martindale: 

“bath’’). 

TERUGVOER 



5.7 Vaginale doseervorme 



Vaginale doseervorme kan beide vir lokale of sistemiese geneesmiddelwerking gebruik word 

deur die volgende doseervorme te gebruik nl vaginale setpille, ovules, tablette, kapsules, 

rome (gewoonlik olie-in-wateremulsies), jelle, spuite, skuime en oplossings. Hierdie 

doseervorme word gewoonlik ingeplaas of toegedien met ŉ spesiale toediener. 

Lokale behandeling word meestal vir ŉ lokale werking teen vaginale infeksies gebruik. 

Anti-infektiewe geneesmiddels, voorbehoedende verbindings en estrogeenverbindings word 

in vaginale doseervorme geformuleer. 

Die anatomie en fisiologie van die vagina is ’n faktor wat absorpsie van geneesmiddels 

bevorder. Slegs ’n klein persentasie van geneesmiddels word egter tans d.m.v. hierdie roete 

sistemies toegedien, o.a. estrogene en prostaglandienanaloë wat in rome en hidrojelle 

voorkom. 

Die formulering van vaginale doseervorme hang af van in watter vorm hul toegedien gaan 

word, asook ander faktore soos die chemiese vorm van die geneesmiddel. 

Indien slegs ’n lokale werking verlang word, moet die geneesmiddel nie geabsorbeer word 

nie en daar moet na die lipied-waterverdelingskoëffisiënt gekyk word. 

Vaginale setpille word net soos rektale setpille voorberei, behalwe dat voorkeur aan die 

gelatien-gliserien-basisse gegee word vanweë die oplosbaarheid van dié basis. 

Die siektetoestand waarvoor die geneesmiddel bedoel is, moet in aanmerking geneem word 

by die formulering van hierdie doseervorme. In die geval van infeksies wat hoë sekresie van 

die slymvlies tot gevolg het, kan gelatien-gliserienbasisse nie gebruik word nie, aangesien 

die basis sekresies laat verhoog. PEG-basisse veroorsaak ook lokale irritasie wat afskeiding 

verhoog. Vetagtige basisse is hier gewens. 

Waar hoë dosisse van ’n geneesmiddel gebruik moet word (bv. sulfoonamiede – 1g) is die 

setpilbasisse ongewens omdat ’n te groot hoeveelheid basis benodig word, dan word ’n 

tabletbasis verkies waar min hulpstowwe benodig word. 

Vaginale tablette is spesiaal gevormde onbedekte tablette wat bikonveks, sferies, ellipties of 

amandelvormig is, vervaardig deur granulering en samepersing. Hulle moet stadig in die 

vaginale vloeistowwe oplos en mag nie skerp kante hê om verdere irritasie te veroorsaak nie. 

Vaginale tablette moet stadig oplos omdat die geïnfekteerde slymvlies vloeistof afskei wat 

die beskikbare geneesmiddel vinnig kan wegwas. Deurdat die tablet stadig oplos, kan die 

81


geneesmiddelwerking vir ’n langer tydperk gehandhaaf word. In werklikheid is vaginale 

tablette vrystellingsgereguleerde produkte soortgelyk aan suigtablette. Dikwels word ’n 

buffer ook in die tablette ingesluit om die pH na die normale suuromgewing terug te bring. 

By die formulering van dié doseringsvorm word verwys na die samestelling van setpille, 

tablette, rome en aërosole se samestellings. Slegs oplosbare hulpstowwe mag egter hier 

gebruik word. 

Vaginale voorbehoedende preparate kom in verskeie vorms voor oa skuimaërosole, rome, 

jelle, vaginale setpille en films. 

Rome, jelle en skuimpreparate moet nie vetterig wees nie en moet maklik kan vervloei. 

Vaginale “douches” (of spoelings) word gebruik as antiseptiese of reinigingsoplossings. 

Toetse op bestanddele sluit onverenigbaarheidstoetse in. Aangesien antiseptika gewoonlik 

gebruik word, moet fisies-chemiese asook mikrobiologiese toetse uitgevoer word omdat die 

aktiwiteit van die middel deur hulpstowwe benadeel kan word. 

Evaluering van vaginale doseervorme sluit in vitro en in vivo metodes in. 


Bestudeer die volgende studiemateriaal eerstens oorsigtelik en dan noukeurig sodat jy die 

inhoud wat handel oor vaginale doseervorme kan interpreteer en toepas. 

• Ault, pp. 614. 

• PC, pp. 175 - 176. 

• Martindale. 

• LB-Ansel, pp. 437 – 442. 

• Ansel2, pp. 659 - 661. 

Verdere naslaanwerk: (Martindale, MDR, SAMF, en / of Internet) 





1. Bespreek fisiologiese faktore van die vagina wat ’n invloed het op die formulering van 

vaginale doseervorme. 

2. Verduidelik waarom geneesmiddels se biobeskikbaarheid vanuit vaginale doseervorme 

baie vinnig is. 

3. Noem die mees algemene infeksies wat vaginaal behandel word. 

82


4. Beskryf die verskil tussen vaginale tablette, vaginale kapsules en vaginale setpille. 

5. Noem die tipe basisse wat gewoonlik gebruik word by vaginale setpille. Watter een van 

hierdie basisse kan mikrobe groei onderhou en hoe hierdie probleem aangespreek word 

by vervaardiging? 

6. Verduidelik wanneer vaginale setpille met ŉ gliserien- gelatienbasis nie aanbeveel word 

nie. 

7. Vergelyk die twee wateroplosbare setpilbasisse wat vir vaginale toediening gebruik 

word, met mekaar deur na voor- en nadele te verwys. 

8. Noem die tipe doseervorm wat gebruik word indien hoë konsentrasies geneesmiddel 

benodig word en setpilbasisse dus nie geskik sal wees nie. 

9. Bespreek die vulstof wat voorkeur kry by formulering van vaginale tablette deur na die 

voordele te verwys. 

10. Verduidelik waarom talk nie gebruik kan word by vaginale formulerings nie. 

11. Verduidelik kortliks hoe vaginale tablette van gewone orale tablette verskil deur na die 

bedekking en vorm te verwys. 

12. Noem ŉ aktiewe bestanddeel in vaginale voorbehoedmiddels en noem die werking. 

13. Verduidelik waarom ŉ vaginale tablet eers in water gedoop behoort te word voor 

inplasing. 

14. Noem vaginale doseervorme wat estrogeen bevat vir lokale werking. 

Die volgende oefeninge is praktykgerig. 

1. Bespreek die inligting wat jy aan ’n pasiënt behoort te gee by die toediening van vaginale 

setpille/tablette. 

2. ’n Pasiënt gebruik ’n vaginale of ’n rektale doseervorm – verduidelik die inligting wat jy 

behoort te gee indien kondome of ŉ diafragma as voorbehoeding terselfdertyd deur die 

pasiënt gebruik word. 

3. Verskaf die formule vir die reseptering van ŉ melksuur “douche” en verduidelik die rede 

vir toediening, 

4. Verduidelik kortliks aan die hand van ’n skematiese voorstelling, hoe ’n intra-uterine 

progesteroonafleweringssisteem werk. 

83


OPDRAG 

Die dosent sal die opdragte aan jou verskaf wat ingehandig moet word een ook die 

inhandigingsdatum. 

1. Noem die handelsnaam van ŉ povidone-iodine “douche”. 

2. Twee vaginale doseervorme is beskikbaar, nl Nizovules ® en Vagarzol ® Verduidelik 

kortliks die verskil tussen dié twee preparate deur te verwys na die tipe doseervorm, 

lokale of sistemiese werking, bergingsvereistes en verpakking. Verwys kortliks na die 

terapeutiese gebruik van elk. 

3. Twee vaginale doseervorme is beskikbaar, nl Prandin Ez ® en Premarin ® Verduidelik 

kortliks die verskil tussen dié twee preparate deur te verwys na die doseervorm, lokale of 

sistemiese werking en bergingsvereistes. Verwys kortliks na die terapeutiese gebruik 

van elk. 

4. Jy moet ’n orale Cytotec ® tablet op ’n voorskrif uitreik, maar die aanwysings lui: Plaas in 

vagina. Maak seker van die aanwysings en motiveer jou antwoord. Is die tablet korrrek 

geformuleer vir vaginale gebruik? 

5. Verskaf die doseervorm en die terapeutiese gebruik van die volgende: Prepidil gel ® 

Propess ® en Cyclogest ® . 

TERUGVOER 



Assessering gaan plaasvind soos deur die dosent aan u meegedeel. 

84

TYDTOEDELING 

FARMASEUTIESE AËROSOL 

PRODUKTE 


Dit behoort jou ongeveer 10 ure te neem om hierdie leereenheid te voltooi en die uitkomste 

te bereik. 

LEERUITKOMSTE 


1. die plek van aërosole en inhalasie doseervorme in die totale doseringspatroon kan 

bepreek; 

2. faktore kan noem wat die formulering van aërosole en inhalasiepreparate beїnvloed; 

3. die verskillende tipes aërosole kan noem asook die voordele van elk kan bespreek; 

4. die verskillende komponente waaruit ’n aërosolproduk bestaan, kan noem en 

bespreek; 

5. dryfmiddels en dampdruk in farmaseutiese aërosole kan bespreek; 

6. die verskillende aërosolsisteme volledig kan beskryf, dit sluit in oplossings-, suspensie- 

en emulsiesisteme; 

7. die algemene werking van ’n aërosolproduk volledig kan beskryf; 

8. vervaardigingsprosesse, verpakking, kwaliteitskontroles en bewaringskondisies kan 

beskryf; 

9. pasiënte adviseer in verband met toediening en bewaring van hierdie doseervorme; en 


85


INHOUDSOPGAWE 

6.1 Aërosolprodukte en komponente 

86 

6.1.1 Aërosolprodukte en voordele van aërosoldoseervorme 

6.1.2 Dampdruk en dryfmiddels 

6.1.3 Houers, kleppe en aktuators 

6.2 Aërosolsisteme en Formulering 

6.3 Vervaardiging, verpakking en kwaliteitsversekering 


Oor die jare is oplossings van vlugtige aromatiese bestanddele ingeasem vanuit warm 

waterige oplossings. Hierdie bestanddele sluit onder andere bloekomolie (eucalyptus), 

mentol en kreosote in. Hul effektiwiteit was heel dikwels meer te wyte aan die effek van die 

warm vogtige lug as die bestanddeel self. 

Die aërosol as doseervorm vir orale sowel as lokale toediening van geneesmiddels is reeds 

in 1950 ontwikkel en geniet tans ’n wye toepassingsgebied a.g.v. die terapeutiese 

effektiwiteit sowel as maklike gebruiksaanwysings. ’n Aërosol is ’n suspensie van fyn vasteof 

vloeistofdeeltjies in lug of gas (deeltjies gewoonlik kleiner as 50 µm). 

Farmaseutiese aërosole is doseervorme wat ’n terapeutiese aktiewe bestanddeel bevat wat 

bedoel is vir lokale aanwending, toediening in een van die liggaamsholtes of inaseming deur 

die respiratoriese kanaal en kan gedefinieer word as ’n terapeuties aktiewe bestanddeel wat 

opgelos, gesuspendeer of geëmulsifiseer is in ’n dryfmiddel of mengsel van dryfmiddel en 

oplosmiddel. 

Aërosoldoseervorme is gerieflik om te gebruik, dit is kompak en kan vinnig en maklik 

toegedien word. Dit het dié voordeel dat dit ’n verseëlde sisteem met ’n positiewe druk is en 

dus kan kontaminasie vanaf buite nie maklik plaasvind nie. Die verpakking beskerm dan ook 

die inhoud teen omgewingsfaktore soos suurstof en vog en dra dus by tot verbeterde 

stabiliteit van die doseervorm. Dosisse kan akkuraat en doeltreffend toegedien word. 

Aërosolsisteme bestaan hoofsaaklik uit twee komponente, nl. die produkkonsentraat en 

dryfmiddel(s). Die produkkonsentraat bestaan uit die aktiewe bestanddeel, oplosmiddels, 

dispergeermiddels, en afhangende van die produk, verskeie inerte bestanddele wat nodig is 

vir die bereiding van oplossings, emulsies en suspensies. Die dryfmiddels verskaf die 

interne druk wat benodig word om die produk uit die houer vry te stel wanneer die klep 

oopgemaak word.


Vir afgemete dosisinhaleerders word die produk vrygestel as ’n fyn gedispergeerde sproei 

(deeltjies kleiner as 8 µm in deursnee) en vir preparate (aërosole) vir lokale aanwending 

word dit vrygestel as ’n sproei, skuim of semisolied. 

Ander sisteme klassifiseer aërosole volgens die deeltjiegrootte van die vrygestelde sproei. 

Oppervlaksproeie se deeltjiegroottes is gewoonlik kleiner as 50 µm, terwyl aërosole met 

groter deeltjies geklassifiseer word as nat of growwe sproeie. 


• Ault, pp. 539 – 554. 

• PC, pp. 120 – 127. 

• LB–Ansel, pp. 443 – 456. 

• LB-B&R, pp. 547 – 549; 556; 559; 564 – 565; 569. 

• LB, Bylaag A: 2. 

6.1 Aërosolprodukte en hul komponente 


Die term, aërosol, word gebruik om die volgende tipes aërosole te beskryf nl. lugsproeie, 

oppervlakbedekkende sproeie en skuimpreparate wat weer elkeen sy eie eienskappe het. 

Aërosolprodukte bestaan uit vier komponente nl. die houer, die klep en aktuator, die 

dryfmiddel en die produkkonsentraat. Die produkkonsentraat bevat die aktiewe 

geneesmiddel, die dryfmiddel stel die produk vry uit die houer en die klep en aktuator is 

verantwoordelik vir die vloei van die produk uit die houer en die eienskappe van die 

vrygestelde produk. Verskillende dryfmiddels word gebruik afhangende van die druk benodig 

om die geneesmiddel vry te stel, die tipe preparaat en onverenigbaarhede. 



• Ault, pp. 542 - 544. 

• PC, pp. 120 - 121. 

• LB–Ansel, pp. 443 – 449. 

• LB-B&R, pp. 547 – 549, 556, 559. 

87


6.1.1 Aërosolprodukte en 

voordele van aërosoldoseervorme 


Bestudeer die gedeeltes van die studiemateriaal wat handel oor aërosolprodukte en hul 

voordele. [PC, p.120; LB-B&R, pp. 547-549; LB-Ansel, pp. 443-444]. 




1. Gee ŉ beskrywing wat onder die terme aërosol en farmaseutiese aërosole verstaan 

word. 

2. Gee ’n kort beskrywing van drie algemene aërosoltipes wat verkry word wat vlg. hulle 

sproei geklassifiseer word. 

3. Noem die voordele van aërosole as ŉ doseervorm. 

4. Noem twee tipes farmaseutiese aërosolgebruike en beskryf die tipe produkte wat onder 

hulle geklassifiseer word. 

5. Noem die voordele van aërosole vir lokale aanwending of farmaseutiese aërosole. 

6. Noem die voordele van aërosole vir orale, inhalasie en nasale dosering. 

7. Noem en beskryf die algemene komponente waaruit ’n aërosolproduk saamgestel 

word. 

8. Gee ’n skematiese voorstelling van ’n algemene aërosolproduk om die samestelling en 

werking te verduidelik. 

6.1.2 Dampdruk en dryfmiddels 


Hierdie leergedeelte fokus op die funksie van dampdruk in aërosolsisteme, asook die 

verskillende dryfmiddels wat gebruik word om aan spesifieke vereistes van die aërosol te 

voldoen. 

Dampdruk is die hooffaktor wat die tipe vrystelling bepaal d.w.s. fyn sproei of skuim. 

Dampdruk is die krag wat verantwoordelik is om die preparaat uit die houer te spuit en word 

gedefinieer as die druk wat bestaan wanneer daar ’n ewewig tussen die molekules in die 

88

dampfase en die vloeistoffase bestaan. Temperatuur het wel ŉ invloed op dampdruk. 


Dryfmiddels is verantwoordelik vir die dampdruk in die aërosolhouer, waarmee die produk 

uit die houer vrygestel word indien die klep oopgemaak word. Elke dryfmiddel het sy 

spesifieke dampdruk en dryfmiddels kan gemeng word om die verlangde dampdruk te 

verkry. Die dryfmiddel, tesame met die klepstel en aktuator, is verantwoordelik vir die 

vrystelling van die produk as ’n sproei, skuim of semisolied. Hoe hoër die druk in die sisteem, 

hoe fyner is die sproei. 

Dryfmiddels word in twee hoof groepe geklassifiseer nl. vervloeide gasse en saamgeperste 

gasse, elkeen met sy spesifieke toepassingsgebied. Inhalasie-doseervorme bevat 

byvoorbeeld slegs vervloeide gas dryfmiddels. 


Bestudeer die gedeeltes van die studiemateriaal wat handel oor dampdruk en dryfmiddels. 

[PC, pp. 120 - 121; LB-Ansel, pp. 444 – 446; Ault, pp. 543 – 544]. 





1. Verduidelik kortliks die funksie van die dryfmiddels in ’n aërosolsisteem. 

2. Bespreek die funksie van dampdruk in ’n aërosolsisteem en noem faktore wat ’n invloed 

het op die dampdruk van ’n aërosol. 

3. Verskaf ŉ vergelyking waarmee die dampdruk van ŉ mengsel van twee dryfmiddels 

bereken word. 

4. Noem en beskryf die twee klasse dryfmiddels wat in farmaseutiese aërosolsisteme 

gebruik word. Noem voorbeelde van dryfmiddels in elke klas. 

5. Beskryf die werking van vervloeide gas dryfmiddels volledig en noem die voordele van 

hierdie tipe dryfmiddels. 

89


6. Bespreek die volgende dryfmiddels deur na hul samestelling, voor- en nadele; en 

90 

gebruike te verwys. Verskaf voorbeelde van elk. Verskaf ook algemene benamings en 

eenvoudige chemiese formules van die dryfmiddels: 

(i) Gefluorineerde koolwaterstowwe: 

• chloorfluoorkoolwaterstowwe en hidrofluoorkoolwaterstowwe. 

(ii) Koolwaterstowwe 

(iii) Dimetieleter 

7. Noem die nadeel van die chloorfluoorkoolwaterstofdryfmiddels en verskaf die rede 

waarom hierdie dryfmiddels wêreldwyd vervang moes word met ander dryfmiddels of 

sisteme. Noem ŉ veilige dryfmiddel wat deesdae in inhalasiepreparate gebruik word. 

8. Verduidelik waarom ŉ mengsel van dryfmiddels in aërosolsisteme gebruik word. 

9. Bespreek die invloed van temperatuur op dampdruk van koolwaterstowwe deur gebruik 

te maak van ŉ skematiese diagram. 

10. Bespreek die werking van die saamgeperste gasse wat as dryfmiddels gebruik word en 

noem gebruike van hierdie dryfmiddels. 

13. Verduidelik aan die hand van ŉ skematiese figuur die afname in druk van die 

saamgeperste gasse teenoor dié van vervloeide gasse by die gebruik van ŉ aërosol. 

14. Noem faktore wat die konsistensie van die sproei van ŉ aërosol bepaal. 

15. Verskaf die numeriese toekenning van sekere CFC en HFA dryfmiddels. 

6.1.3 Houers, klepstelsel en aktuator 


Verskeie houers kan vir farmaseutiese aërosole gebruik word en die keuse hang af van die 

aanpasbaarheid van die produksiemetode, verenigbaarheid met die verskillende bestanddele 

in die formule, vermoë om die verkose druk vir ’n spesifieke formule te kan weerstaan, 

estetiese voorkoms, asook koste en meganiese sterkte. 

Die klepstelsel is die belangrikste bestanddeel van ’n aërosolproduk en is tesame met die 

dryfmiddel verantwoordelik vir die fisiese vorm waarin die produk vrygestel word, naamlik ’n 

sproei, skuim, semisolied of ’n fyn sproei (mis) met ’n deeltjiegrootte kleiner as 10µm. 

Spesiale klepstelsels word ontwikkel en dit onderskei aërosole van ander doseervorme. 

Daar bestaan basies twee tipes kleppe, nl. voortdurende sproeikleppe en doseerkleppe. 

Voortdurende sproeikleppe kan die produk vrystel in die vorm van ’n sprei, skuim, poeier of

’n semi-soliede stroom. 

Doseerkleppe het ŉ doseerkamer om akkurate dosisse vry te stel. 


Die aktuator is ’n spesiale ontwerpte knoppie wat by die klepsisteem gebruik word om die 

produk in sy verlangde vorm vry te stel en om die klep oop en toe te maak. 

Die produk word dus deur die opening van die aktuator vrygestel. Die ontwerp van die 

binnekamer van die aktuator en die grootte van die uitlaatopening dra by tot die uiteindelike 

fisiese vorm waarin die produk vrygestel word. 

Verskeie tipes aktuators word gebruik, onder andere vir fyn en growwe sproeie, ’n skuim of ’n 

soliede stroom, en vir ander spesiale aanwendings soos rektale, vaginale, nasale en 

keelaanwendings, asook vir inaseming. 

Die kombinasie van die tipe en hoeveelheid dryfmiddel, die aktuator se ontwerp en afmetings 

kontroleer die deeltjiegrootte van die vrygestelde produk. 

Indien die produk in ’n fyn sproei vrygestel moet word, moet die druk in die houer hoog wees, 

of daar moet van ’n meganies verdelende aktuator gebruik gemaak word (en die aktuator 

moet oor ŉ klein opening beskik). 

Indien die druk baie hoog is, kan die opening maar groot wees, want daar sal nog ’n fyn 

sproei verkry word. 

In die geval van ’n skuim, vloei die produk eers na die uitsettingskamer waar dit uitsit, 

waarna dit deur ’n groot opening vrygestel word. 

Vir ’n soliede stroomvrystelling (soos tandepasta) moet die aktuator ’n groot opening hê 

sodat die produk maklik kan vloei om in sy verlangde vorm vrygestel te kan word. 


Bestudeer die gedeeltes van die studiemateriaal wat handel oor houers , die klepstelsel en 

die aktuator oorsigtelik. [PC, pp. 121-123; LB-B&R, p. 559; Ault, pp 542 – 543]. 

91






1. Noem faktore wat jy in aanmerking moet neem indien jy in ’n farmaseutiese maatskappy 

92 

moet besluit op ’n tipe houer vir ’n aërosolproduk. 

2. Verduidelik die rol van die klepstelsel in ’n aërosolsisteem. 

3. Vergelyk die funksies en werking van die twee tipes kleppe wat verkry word. 

4. Verduidelik kortliks die werking van ’n doseerklep aan die hand van ’n skematiese 

voorstelling. 

5. Verduidelik die funksie van die aktuator. 

6. Noem al die faktore wat die tipe sproei of deeltjiegrootte van ŉ aërosolproduk bepaal. 

7. Noem voorbeelde van produkte met verskillende tipes aktuators wat in apteke verkry 

word. 

8. Beskryf en motiveer die vorm van die bodem van ‘n algemene aerosolkannetjie. 

TERUGVOER 

Tydens die volgende kontakgeleentheid sal die probleme/antwoorde van 6.1 in 

groepsverband bespreek word. Bring dus jou antwoorde saam vir die bespreking.

6.2 Formulering en Aërosolsisteme 



Faktore wat in aanmerking geneem word by die formulering van farmaseutiese en 

medisinale aërosole is onder andere om die regte druk, oplosbaarheid en deeltjiegrootte te 

verkry om die verlangde eienskappe te gee wat benodig word vir ŉ spesifieke doel. Die 

aangewese dryfmiddel kan dan sodanig gekies word om tot die verlangde eienskappe by te 

dra. 

Die keuse van ’n spesifieke sisteem hang af van die sproei-eienskappe wat verlang word bv. 

ŉ skuim, fyn sproei, nat sproei, solied of ŉ semi-soliede sproei. Die belangrikste faktor by die 

keuse van ŉ spesifieke sisteem hang egter hoofsaaklik af van die fisiese, chemiese en 

farmakologiese eienskappe van die aktiewe bestanddeel en die doel waarvoor die produk 

gebruik gaan word. 

Aërosolsisteme word geklassifiseer in (a) tweefase- of driefase-sisteme vir vervloeide 

gassisteme (afhangende van die oplosbaarheid van die geneesmiddel in die dryfmiddel, en 

die produkkonsentraat se samestelling); en (b) saamgepersde gassisteme. 

Daar bestaan verskeie metodes hoe die verskillende bestanddele saamgevoeg kan word om 

die finale produk te vorm. Die produkkonsentraat kan in die dryfmiddel opgelos word of 

gemeng word om ’n ware oplossing te vorm. ’n Hulpoplosmiddel kan bygevoeg word in 

gevalle waar die produkkonsentraat en dryfmiddels onmengbaar is, maar dit is nie altyd 

moontlik nie. Die produkkonsentraat kan ook klein onoplosbare deeltjies bevat wat in die 

dryfmiddel gedispergeer of gesuspendeer kan word, Dié sisteem word verkies indien die 

geneesmiddel onoplosbaar is in die dryfmiddel en daar nie gebruik gemaak wil word van ŉ 

hulpoplosmiddel nie. Indien die dryfmiddel en produkkonsentraatfases onmengbaar is, kan 

dit bymekaar gebring word deur gebruik te maak van emulgeermiddels en oppervlakaktiewe 

stowwe wat dan aanleiding sal gee tot die vorming van ’n emulsie. Die emulsie kan vrygestel 

word as ’n skuim of ’n sproei afhangende van die eienskappe van elke fase en die ontwerp 

van die klep en die aktuator. 

Daar bestaan ook sisteme waar die dryfmiddel en die produkkonsentraat geskei is. Sulke 

sisteme word gebruik wanneer twee onverenigbare bestanddele in dieselfde houer verpak 

moet word, en hier word gebruik gemaak van ŉ mede-vrystellingsisteem . Die twee produkte 

word saam vrygestel. As die aktuator gedruk word en die dryfmiddel word vrygestel, trek dit 

die geneesmiddel vanaf die ander houer wat binne dieselfde groot houer is, saam. 

93



• PC, pp. 123 - 125. 

• LB-B&R, pp. 564 – 565. 

• LB-Ansel, pp. 444 – 448. 





1. Bespreek algemene faktore wat in aanmerking geneem moet word by die formulering 

van ŉ farmaseutiese aërosol. 

2. Noem die belangrikste faktore wat in aanmerking geneem word by die keuse van ŉ 

spesifieke aërosolsisteem. 

3. Noem die verskillende tipes aërosolsisteme. (hoofgroepe). 

4. Bespreek ŉ oplossingsisteem / ’n tweefasesisteem in aërosole onder die volgende 

hoofde: 

94 

a. Die eienskappe van ŉ oplossingsisteem. 

b. Oplosmiddels bygevoeg: noem redes, nadele en voorbeelde. 

c. Die twee fases in die sisteem. 

d. Die volledige werking. 

e. Die effek van die druk in die houer op die tipe sproei: ruimte- of oppervlaksproei. 

f. Faktore of keuses wat die deeltjiegrootte van ŉ aërosolproduk bepaal. 

g. Deeltjiegrootte grense van inasemingsaërosole en vir opppervlaksproeie. 

h. Faktore wat oorweeg moet word tydens die formulering van ’n oplossingsisteem. 

5. Noem verskillende driefase vloeibaregassisteme. 

6. Verduidelik met behulp van ’n skematiese voorstelling die samestelling en verskil 

tussen ’n tweefase- en ’n driefasesisteem. 

7. Bespreek ŉ suspensie-aërosolsisteem onder die volgende hoofde: 

a. Die eienskappe van ŉ suspensiesisteem. 

b. Gebruike. 

c. Sekere probleme wat voorkom tydens formulering van so ŉ sisteem. 

d. Faktore wat in aanmerking geneem moet word tydens die formulering en hoe dit 

aangespreek word.

e. Dryfmiddels wat gebruik word. 

f. Voordele. 

8. Bespreek emulsie-aërosolsisteme onder die volgende punte: 

a. Algemene samestelling. 

b. Tipe vrystellings verkry en gebruike. 

c. Dryfmiddels wat gebruik word. 


d. Beskryf kortliks die verskil in formulering van ŉ skuimsisteem en ŉ sproei-emulsie. 

e. Die verkryging van ’n stywer of ŉ droër skuim. 

f. Gee die rede waarom dit belangrik is om die houer te skud voor gebruik. 

g. Noem toepassings en voordele van skuim aërosole. 

9. Toon, aan die hand van ’n skematiese voorstelling, die verskil tussen ’n 

emulsiesisteem met die dryfmiddel as interne fase en as eksterne fase. Dui ook die 

tipe eindproduk wat so verkry word, aan. 

10. Beskryf kortliks semisoliede sisteme/aërosole en noem die tipe dryfmiddels wat gebruik 

word. 

11. Beskryf sisteme waar die dryfmiddel en produkkonsentraat geskei word. 

12. Verduidelik waarom ’n aërosol in sommige gevalle geskud moet word voor toediening. 

13. Noem redes vir die insluiting van hulpstowwe by aërosolformulerings, bv: oplosmiddels, 

suspendeermiddels, emulgeermiddels, antioksidante, buffers, preserveermiddels, om 

isotonisiteit in te stel en geurmiddels. 

TERUGVOER 



95


6.3 Vervaardiging, verpakking en kwaliteitsversekering 

van aërosol produkte 


VERVAARDIGING 

Beide die vervaardiging en verpakking van aërosolprodukte moet beskou word as deel van 

die vervaardigingsmetode. 

Die produkkonsentraat, wat die aktiewe bestanddele, oplosmiddels, hulpoplosmiddels en 

ander inerte bestanddele bevat en ook soms ’n klein hoeveelheid van die dryfmiddel, word 

apart vervaardig en dan finaal met die dryfmiddel vermeng. 

Die produkte kan volgens twee metodes vervaardig word, nl. die koue vulproses of die druk 

vulproses. 

Weens huidige tegnologie en moderne apparaat word die drukvulproses bo die koue 

vulproses verkies. Skuime en produkte wat water bevat, moet deur die drukproses verpak 

word, aangesien dit kan vries gedurende die koue vulproses. 

KWALITEITSVERSEKERING 

Die kwaliteitskontrolesisteem vir aërosole verskil nie van sisteme wat gebruik word vir nieaërosolprodukte 

nie, behalwe dat verskeie in-proses toetse nodig is om te verseker dat die 

produk behoorlik berei is. 

In die meeste gevalle sluit dit die bepaling van die hoeveelheid aktiewe bestanddeel 

teenwoordig in. Ander toetse word bepaal deur die tipe produk. Vog is ’n kritiese parameter 

vir suspensie- en dispersie-aërosolsisteme, en moet dus ook getoets word. 

Die massas van beide die konsentraat en dryfmiddel moet met gereelde tussenposes 

gedurende die vervaardigingsproses gekontroleer word. Enige afwykings in die massas sal 

die hoeveelheid aktiewe bestanddeel in die finale produk beïnvloed en sal lei tot afkeuring 

van die produk. 

Deeltjiegrootteverspreiding is ŉ belangrike eienskap van afgemete-dosis inhaleerders. 

Deeltjiegrootte kan mbv verskeie tegnieke bepaal word, naamlik die impaksie tegniek, 

mikroskopiese, lasar tegniek, ligverstrooiing en diffraksiemetodes. ŉ Apparaat wat algemeen 

gebruik word om deeltjiegroottes van aërosole te bepaal is die Cascade Impactor. 

Dosisuniformiteit is ook belangrik by afgemete-dosis inhaleerders. Hierdeur word daar nie 

alleenlik bepaal of die hoeveelheid geneesmiddel in elke dosis korrek is nie, maar ook of die 

klepstelsel reg funksioneer. 

96


ŉ Spesifieke toets vir bepaling van gewigsverlies word uitgevoer omdat aërosole geneig is tot 

ŉ mate van lekkasie na ŉ lang tyd. 

Ander toetse soos bv evaluasie van skuimstyfheid word ook uitgevoer, 

ETIKETTERING EN BEWARING 

Bewaring is ’n baie belangrike aspek by farmaseutiese aërosolprodukte en die apteker moet 

pasiënte goed daaromtrent inlig. Die houer verkeer onder druk wat ŉ potensiële gevaar kan 

inhou indien verkeerdelik geberg. Verkeerde bewaringstoestande kan ook eenvormige en 

akkurate dosisvrystellings beïnvloed. 

Etikettering met die korrekte gebruiksaanwysings is baie belangrik en die apteker moet 

verseker wees dat die pasiënt dit verstaan. 


Bestudeer die volgende studiemateriaal aandagtig. sodat jy die inhoud wat handel oor 

vervaardiging, evaluering, bewaring en etikettering binne konteks kan interpreteer en toepas. 

• Ault, pp. 552 – 554. 

• PC, pp. 125 - 127. 

• LB–Ansel, pp. 450 - 454. 

• LB–C&A, pp. 158 - 159. 

Voer nou die volgende leeraktiwiteite noukeurig uit. 




1. Verduidelik kortliks waarom aërosolprodukte se vervaardiging en verpakking uniek is 

en verskil van dié van ander doseervorme. 

2. Beskryf kortliks die twee vervaardigingsmetodes van aërosolprodukte en verduidelik 

hoe hulle verskil [PC]. 

3. Noem die fisies-chemiese eienskappe van ’n aërosolproduk wat aan spesifieke 

standaarde moet voldoen. 

4. Noem kwaliteitstoetse wat spesifiek op inhalasie en afgemete dosis aërosolpreparate 

uitgevoer moet word. 

97


5. Beskryf kortliks hoe daar vir lekke uit ’n aërosolhouer getoets word. 

6. Beskryf baie kortliks verskillende metodes vir bepaling van deeltjiegroottes. 


1. Verduidelik waarom ’n pasiënt nie die doppie wat bo-op ’n aërosolhouer pas, moet 

weggooi voor die aërosolhouer leeg is nie. 

2. Gee ’n verduideliking waarom veiligheidsmaatreëls streng nagekom moet word by ŉ 

aërosol se bewaring. 

3. Gee pasiëntinligting in verband met die temperatuur waarby ’n aërosolpreparaat 

bewaar behoort te word. 

4. Gee ŉ opsomming van die belangrikste vereistes ten opsigte van gebruik en bewaring 

wat ter sprake is by medisinale aërosole (uitgesluit inhalasie aёrosole) waarop jy die 

pasiënt attent moet maak en inlig. 

5. Noem die korrekte manier van aanwending van ŉ topikale aërosolpreparaat. 

6. Noem die gebruik van Locabiotal ® as neus-, mond- en keelspuit. Vergelyk die 

verskillende aktuators vir die verskillende gebruike. 

7. Waarom dink jy is korrekte etikettering en bewaring van aërosolprodukte so belangrik? 

TERUGVOER 



98

TYDTOEDELING 

INHALASIE-DOSEERVORME 



bereik. 

LEEREENHEIDUITKOMSTE 

Na voltooiing van hierdie leereenheid moet jy 

1. die plek van inhalasieterapie in die totale doseringspatroon kan bespreek; 

2. die anatomie van die long se invloed op geneesmiddelabsorpsie kan bespreek; 

3. faktore kan bespreek wat ’n invloed het op die neerslag van ’n geneesmiddel / aërosol in 

die respiratoriese kanaal; 

4. fisies-chemiese eienskappe van die geneesmiddel wat ’n invloed het op 

geneesmiddelabsorpsie vanuit die respiratoriese kanaal, kan bespreek; 

5. die verskillende tipes inhalasieprodukte nl, afgemete dosis inhaleerders, droë poeier 

inhaleerders en nebuliseerders kan beskryf; 

6. bekend wees met die samestelling, werkingsmeganismes, gebruiksaanwysings en 

bewaring van hierdie doseervorme; en 

7. voldoende pasiëntinligting kan gee. 

INHOUDSOPGAWE 

7.1. Die anatomie van die respiratoriese kanaal en fisies-chemiese faktore 

wat geneesmiddelabsorpsie beїnvloed 

7.2. Afgemete dosisinhaleerders 

7.3. Poeierinhalasies 

7.4. Nebuliseerders 

99



Hierdie leereenheid fokus op die inhalasieroete vir toediening van geneesmiddels en sluit 

aan by die vorige leergedeelte oor farmaseutiese aërosole. 

Inhalasie word beskou as die aangewese roete van toediening van geneesmiddels aan 

pasiënte met asma en respiratoriese siektes, aangesien relatief klein dosisse van die 

geneesmiddel benodig word vir ’n vinnige en maksimale terapeutiese effek met minimale 

newe-effekte. Die gemak van toediening, koste, beskikbaarheid en effektiwiteit maak van dié 

doseervorme ŉ belangrike afleweringsisteem. 

Inhalasieprodukte is so geformuleer en saamgestel om ’n lokale of ’n sistemiese effek te 

verkry. 

Die anatomie van die lugweg asook ander fisies-chemiese faktore het ŉ invloed op die 

absorpsie van geneesmiddels uit die longe en moet dus in ag geneem word by die 

formulering van inhalasie-doseervorme. 


• Ault, pp. 539 – 554. 

• PC, pp. 128 – 132. 

• LB–F&A, pp. 388, 391 – 392, 395. 

• LB–Ansel, pp. 443 – 444. 

• LB–B&R, p. 549, 569. 

• LB-W&R, pp. 168 – 172; W&R2, pp. 240 – 246. 

7.1 Anatomie van die lugweg en fisies-chemiese faktore 

wat geneesmiddelabsorpsie beїnvloed 


Die long se anatomie maak dit geskik vir geneesmiddelabsorpsie om ’n sistemiese effek te 

verkry as gevolg van sy groot oppervlakte (groter as 30 m 2 ), groot hoeveelheid kapillêre 

bloedvaatjies ( ± 2000 km) en die dun lug-bloedskans. 

Die pulmonêre toedieningsroete het ook ’n groot voordeel as ’n onmiddellike effek verkry wil 

word, of as ’n geneesmiddel swak oraal opgeneem word of as die metaboliese afbraak deur 

die lewer omseil wil word. 

Die verhouding tussen die deeltjiegrootte, oplosbaarheid en snelheid waarmee ŉ 

geneesmiddel oplos, dra saam by tot die mate en snelheid van absorpsie van die 

geneesmiddel in die lugweg. 

100



Bestudeer die volgende studiemateriaal aandagtig en gebruik die individuele oefeninge om 

jou te lei om die uitkomste te bereik. 

• Ault, pp. 539 – 542. 

• PC, pp. 128 – 129. 

• LB–F&A, pp. 388, 391 – 392. 

• LB–Ansel, pp. 443 – 444. 

• LB–B&R, p. 549. 





1. Noem die rede waarom die anatomie van die long geskik is vir ’n vinnige sistemiese 

effek na inhalasietoediening van geneesmiddels. 

2. Noem die siektetoestande waar daar hoofsaaklik gebruik gemaak word van inhalasie 

geneesmiddeltoediening. 

3. Noem voordele van geneesmiddeltoediening deur middel van inhalasie. 

4. Bespreek faktore wat oor die algemeen ’n invloed het op die geneesmiddel / aërosol 

neerslag in die respiratoriese kanaal. 

5. Noem die drie belangrikste fisies-chemiese faktore wat ŉ invloed het op die snelheid en 

mate van absorpsie van ŉ geneesmiddel vanuit die longe in die bloedstroom in. 

6. Noem die belangrikste fisiese eienskap van ŉ geneesmiddel wat ŉ invloed het op die 

neerslag van geneesmiddeldeeltjies in die longe. 

7. Toon die neerslag van deeltjies met verskillende groottes in verskillende areas van die 

respiratoriese kanaal dmv ’n skematiese voorstelling. 

8. Verduidelik kortliks waarom so min as 5% tot 20% van die geneesmiddel toegedien, 

uiteindelik die alveoli bereik en noem die vernaamste meganisme vir die opruiming van 

deeltjies in die respiratoriese kanaal. 

9. Noem die vereistes ten opsigte van deeltjiegrootteverspreiding by inhalasiedoseervorme. 

10. Bespreek die invloed van vog op deeltjiegrootte van ŉ geneesmiddel. 

101


11. Beskryf kortliks drie meganismes wat verantwoordelik is vir die neerslag van deeltjies 

in die respiratoriese kanaal. 

12. Noem die vereistes waaraan ŉ geneesmiddel moet voldoen indien gebruik word in 

inhalasie-doseervorme [LE 6]. 

13. Bespreek pasiëntafhanklike faktore wat in aanmerking geneem moet word by 

inhalasie-doseervorme. 

14. Noem belangrike pasiëntinligting wat jy sal gee om optimale neerslag te verseker van 

deeltjies in die aangewese respiratoriese areas. 

15. Bestudeer twee figure [LB-F&A, 391-392]. Verduidelik na aanleiding daarvan die 

invloed van deeltjiegrootte en geneesmiddeloplosbaarheid op die plek van neerslag in 

die respiratoriese kanaal en die aanvang van ’n sistemiese effek. 

16. ’n Pasiënt wat kronies steroïedinhaleerders gebruik, kry ’n orale candida-infeksie. Gee 

ŉ farmaseutiese verklaring vir hierdie probleem en die nodige pasiëntinligting. 

TERUGVOER 



102

7.2 Afgemete dosisinhaleerders 



Afgemete dosisinhaleerders word reeds sedert 1950 gebruik en staan algemeen bekend as 

MDIs (‘’metered-dose inhalers’’). Hierdie inhaleerders se geneesmiddel is of in oplossing, of 

gesuspendeer in die dryfmiddel. 

Die inhaleerders het ’n spesiale klep wat ’n spesifieke hoeveelheid (dosis) afmeet en 

gekontroleerde hoeveelhede word dan geïnhaleer. Swak inhalasietegnieke en spesifiek die 

sinchronisasie tussen inaseming en die vrystelling van die geneesmiddel is van die grootste 

nadele van dié inhaleerders. 

Selfs al is die tegniek perfek, bereik slegs 10% van die geneesmiddel vrygestel die brongi, 

10% bly in die mondstuk agter en 80% in die agterkant van die keel. Studies het getoon dat 

slegs 50% van volwassenes die inhaleerder kan gebruik, terwyl kinders dit glad nie kan 

gebruik nie. Ander apparate is reeds ontwikkel om hierdie probleme te oorkom. 

Pasiëntinligting is dus uiters noodsaaklik om die doseervorm korrek te gebruik, sodat 

korrekte dosisaflewering en optimale absorpsie verkry word. 

Die mees algemeen gebruikte dryfmiddels vir inasemingsaёrosole, asook hul werking, is 

volledig in leereenheid 6 bestudeer. 


Bestudeer die volgende studiemateriaal aandagtig sodat jy die inhoud binne konteks kan 

interpreteer en toepas. 

• Ault, pp. 542 – 546. 

• PC, pp. 129 – 130. 

• LB-W&R, pp. 168 – 170. 

• W&R2, pp. 241-243 

• LB-B&R, pp. 549, 569. 

• LB-Ansel, pp. 449 - 450. 

103






1. Noem die verskillende tipes inhalasie-doseervorme beskikbaar en verduidelik kortliks 

104 

hoe hulle van mekaar verskil. 

2. Beskryf die vernaamste eienskappe van afgemete dosisinhaleerders (MDIs). 

3. Noem al die faktore wat in aanmerking geneem moet word by die formulering van 


4. Noem voordele van en redes vir die gebruik van afgemete dosisinhaleerders. 

5. Noem nadele by die gebruik van MDIs en verwys na dosisaflewering en 

pasiëntafhanklike probleme. 

6. Gee ’n skematiese voorstelling van ’n algemene afgemete dosisinhaleerder (MDI) om 

die samestelling / komponente aan te toon. 

7. Noem die bestanddele van ŉ algemene MDI formule en noem die tipe aërosolsisteme 

waaruit hulle bestaan. 

8. Bespreek die dryfmiddels wat gewoonlik gebruik word by MDIs en beskryf volledig die 

werking van hierdie tipe aërosolsisteme [LE 7]. 

9. Verduidelik waarom daar ŉ wêreldwye verbod is op die gebruik van CFCs en noem die 

dryfmiddels wat nou gebruik word in MDIs. 

10. Verduidelik die verband tussen die dryfmiddels se chemiese struktuur en hul afkorting 

benaminge. 

11. (i) Verskaf die chemiese formule vir dryfmiddel CFC-12 en HFA-134. 

(ii) Gee ’n algemene benaming vir C2Cl2F4 en C3F7H. Verduidelik stapsgewys hoe 

jy die benaming bepaal. 

12. Verduidelik waarom gefluorineerde koolwaterstofdryfmiddels so geskik is vir inhalasiedoseervorme 

en noem redes waarom koolwaterstowwe en saamgepersde gasse nie in 

inhalasie-aërosole gebruik word nie. 

13. Bespreek kortliks die rede vir die byvoeging van etanol by formulerings, en noem die 

nadele daarvan.


14. Verduidelik hoe ’n afgemete dosisinhaleerder elke keer ’n akkurate, konstante dosis kan 

lewer (verwys na die klepstelsel, asook na die tipe dryfmiddel). 

15. Verduidelik waarom dit noodsaaklik is dat ’n pasiënt eers die inhaleerder moet “bloei” 

voordat dit vir die eerste keer gebruik word. 

16. Bespreek die gebruik van verlengstukke (“spacers” of “aerochambers”) by MDIs en 

verwys ook na die voor- en nadele. 

17. Noem MDIs wat deur inaseming geaktiveer word en noem voor-en nadele by die gebruik 

daarvan. 

18. Noem twee vervaardigingsprosesse wat gebruik word by afgemete dosis inhaleerders en 

noem die een wat die meeste gebruik word. 

19. Noem twee evalueringstoetse wat spesifiek en bykomend op afgemete dosisinhaleerders 

uitgevoer moet word [LE 6]. 

20. Beskryf die “water-dryf” toets (“float test”) as ŉ metode om te bepaal hoe vol of leeg ’n 

aërosol asmapompie (MDI) is. 


1. Verduidelik die korrekte gebruik van ’n afgemete dosisinhaleerder aan ’n pasiënt. 

2. Bespreek kortliks watter foute dikwels deur pasiënte gemaak word by die gebruik van 

die MDIs. 

3. Noem alternatiewe metodes wat nou gebruik word in plaas van die gebruik van 

inhaleerders wat CFCs bevat. 

4. Noem ŉ handelsnaam van ŉ neus, mond en keel afgemete dosisaërosol. 

TERUGVOER 



105


7.3 Poeierinhalasies 


Droë poeierinhaleerders (DPIs) is preparate wat so saamgestel is dat ’n spesifieke 

hoeveelheid (dosis) medikasie met ’n enkele asemteug ingeasem kan word sonder ’n 

dryfmiddel. Die vloeitempo word deur die pasiënt se eie inasemingsterkte bepaal. Verskeie 

sulke produkte is reeds op die mark nl. die Dischaler ® ,, Accuhaler ® en Turbohaler ® . Elkeen 

het sy eie tipe meganisme, maar tog berus almal se werking op dieselfde beginsel. Die 

effektiwiteit berus ook weer op formuleringsfaktore, die tipe afleweringsmeganisme en die 

inhalasietegniek van die pasiënt. Dit is dus baie belangrik dat die apteker op hoogte is met 

elke inhaleerder se werking, en dat die pasiënt die gebruiksaanwysings in die voubiljet baie 

sorgvuldig moet bestudeer. 


Bestudeer die volgende studiemateriaal aandagtig sodat jy die inhoud wat handel oor poeier 

inhalasies binne konteks kan interpreteer en toepas. 

• Ault, pp. 546 – 548. 

• PC, pp. 130 – 131. 

• LB-W&R, pp. 170 – 172; 

• W&R2, pp. 243 – 244. 





1. Verduidelik die ooreenkoms en verskille tussen ’n afgemete dosisinhaleerder (MDI) en 

’n droë poeierinhaleerder (DPI). 

2. Noem drie verskillende tipe DPIs. 

3. Bespreek droë poeierinhaleerders se voor- en nadele. 

4. Noem handelsname van die bekendste poeierinhaleerders (DPIs). 

5. Beskryf kortliks die algemene werkingsmeganisme van ’n DPI. 

6. Noem faktore wat in aanmerking geneem word by die formulering van DPIs. 

106


7. Deeltjiegrootteverkleining na 5 µm vir gebruik in poeier inhalasies gee weer poeier 

vloeibaarheidsprobleme. Bespreek kortliks hoe die probleem opgelos word. 

8. Bespreek die vier samevattende faktore wat ’n invloed het op die effektiwiteit van die 

alle inhalasie-doseervorme. 


1. Maak ŉ opsomming in tabelvorm om die verskille aan te dui tussen die gebruik en 

versorging van afgemete dosisinhaleerders (MDIs) en droë poeierinhaleerders (DPIs). 

1. ’n Pasiënt kla dat sy “Turbohaler” nie help vir sy asma nie. Hy gebruik dit minder as vier 

uurliks. Voordat jy hom terugverwys na sy geneesheer, waarvan sou jy eers seker 

maak? 

TERUGVOER 



107


7.4 Nebuliseerders 

108 


In hierdie gedeelte word nebuliseerders se werking en toepassings behandel. 

Nebuliseerders is duur, maar is van groot waarde veral in noodgevalle waar ’n pasiënt met ’n 

erge asma-aanval vinnig verligting moet kry en ook in die geval van kinders en bejaardes wat 

nie in staat is om afgemete dosisinhaleerders korrek te gebruik nie. ’n Nadeel egter is dat die 

tyd wat dit neem om ’n sekere dosis toe te dien, baie langer is as om net een van die ander 

inhaleerders te gebruik. Die dosis en volume is ook baie hoër as by ander 

inhalasiepreparate. 

Aptekers kry dikwels navrae oor piekvloei en die aankoop van ŉ piekvloeimeter. ’n 

Piekvloeimeter meet die hoeveelheid lug wat uit die longe met een slag geblaas word. 

Piekvloei is ’n maatstaf om te bepaal hoe doeltreffend ’n persoon lug uit sy longe kan blaas. 

Indien die lugweë nou en geblokkeer is a.g.v. asma, sal jy nie maklik lug uit die longe kan 

blaas nie en jou piekvloeiwaardes sal daal. 



nebuliseerders binne konteks kan interpreteer en toepas. 

• Ault, pp. 549 – 551. 

• PC, pp. 131 – 132. 

• LB-F&A, p. 395. 

• W&R2, pp. 245 - 246. 





1. Beskryf oorsigtelik wat bedoel word met nebulisering. 

2. Noem die redes vir nebulisering en die gebruik van nebuliseerders. 

3. Noem twee tipes nebuliseerders beskikbaar en verduidelik oorsigtelik hoe hul werking 

verskil.


4. Verduidelik kortliks met behulp van ’n skematiese diagram die algemene werking van ŉ 

nebuliseerder. 

5. Verduidelik waarom slegs 10% van die nebuliseeroplossing uiteindelik die respiratoriese 

stelsel bereik. 

6. Noem vereistes ten opsigte van die pH en isotonisiteit van nebuliseeroplossings en 

noem voordele vir die gebruik van enkel of eenheids dosis houers (“unit dose vials” / 

UDV). 

7. Noem preparate en handelsname van nebuliseeroplossings. 

8. Verduidelik die nadeel van hulpstowwe soos antioksidante en preserveermiddels in 

nebuliseeroplossings. 



1. Verduidelik aan ’n pasiënt waarom daar altyd ’n bietjie van die nebuliseeroplossing in die 

nebuliseerder sal oorbly en gee die benaming daarvoor. 

2. Noem ŉ maklike toets wat die pasiënt kan uitvoer om seker te maak dat die 

druppelgrootte nie te groot is nie. 

3. Gee belangrike pasiëntinligting in verband met asemhaling om die neerslag in die 

respiratoriese kanaal te verbeter tydens nebulisering. 

4. Gee pasiëntinligting in verband met die versorging/skoonmaak van sy 

nebuliseringsapparaat: 

(i) na elke gebruik. 

(ii) aan die einde van ’n dag se gebruik. 

(iii) maandeliks. 

(iv) die gebruik van asynsuuroplossing. 

5. In watter gevalle sou nebulisering die aangewese vorm van geneesmiddeltoediening 

wees? 

6. Verskaf redes waarom preserveermiddels en antioksidante dikwels ongewens is in 


7. Bespreek “ongewone” inhalasies soos natriumchloried 5% en furosemied. 

8. Noem die verdunning van die nebuliseeroplossings indien dit nodig is om te verdun. 

109


TERUGVOER 



OPDRAG 

W&R2 p. 240. Gebruik ook die Internet om die volgende werkopdrag te bemeester. 

110 

1. Wat is ’n piekvloeimeter? 

2. Indikasies vir piekvloei kontrolering. 

3. Hoe word die piekvloeimeter gebruik? 

4. Bepaling van jou persoonlike beste piekvloeilesing. 

5. Wat beteken piekvloeisones? 

6. Wanneer moet ’n piekvloeimeter gebruik word en watter tyd van die dag? 

7. Die verskil tussen ’n “oximeter” en ’n “spirometer”.

TYDTOEDELING 

NASALE– EN OORPREPARATE 



bereik. 

LEERUITKOMSTE 


1. die plek van nasale terapie in die totale doseringspatroon kan bespreek; 

2. vertroud wees met fisiologiese en fisies-chemiese faktore wat geneesmiddelabsorpsie 

beïnvloed by bogenoemde preparate; 

3. vertroud wees met beginsels wat by formulering en samestelling van bogenoemde 

preparate geld; 

4. vereistes waaraan draerstowwe van oor- en neusdrupplels moet voldoen, bespreek; 

5. kennis dra van metodes om geneesmiddelbeskikbaarheid met nasale toediening te 

verbeter; 

6. kennis neem van die metode van neerslag van deeltjies in die nasale holte; 

7. kennis dra van die verskillende preparate beskikbaar; en 

8. kennis van hierdie preparate in die praktyk kan toepas waar jy pasiënt advies kan gee 

oor die gebruik van die medikasie, korrekte metodes van toediening en gebruik daarvan. 

111



Reeds vir verskeie dekades is die neusholte ’n geskikte toedieningsroete gebruik vir 

geneesmiddels, veral om topikale effekte te verkry soos by die gebruik van dekongestante 

en om lokale neusinfeksies te behandel. 

Tans word nasale toediening van geneesmiddels as ’n primêre roete van toediening gesien 

in die lig van die baie voordele daaraan verbonde en word daar baie navorsing gedoen in dié 

verband. 

Die gehoorkanaal en oorlob is met vel bedek en dus kan enige tipe dermatologiese kondisies 

en ontstekings in die oor voorkom. Die medikasie of preparate vir toediening in die oor kan 

verskeie vorms aanneem. 

INHOUDSOPGAWE 

8.1 Faktore wat nasale geneesmiddelabsorpsie beïnvloed 


8.3 Oorpreparate 



nasale- en oorpreparate binne konteks kan interpreteer en toepas. 

• Ault, pp. 555 - 564. 

• LB-F&A, p. 386. 

• LB-B&R, p. 549. 

• LB-Ansel, pp. 415 – 419. 

• Ansel2, pp. 561 – 563. 

112

8.1 Faktore wat nasale geneesmiddel absorpsie beïnvloed 



Die anatomie van die nasale holte dra by tot goeie geneesmiddelabsorpsie. Die turbulente 

vloei in die neusholte veroorsaak dat ingeasemde lug in noue kontak kom met die 

bloedvatryke neuswand om sodoende hitte en vog oor te dra aan die lug en dit verbeter weer 

geneesmiddelabsorpsie. 

’n Belangrike faktor om in aanmerking te neem tydens die formulering is die mukosiliêre 

opruiming en die viskeuse mukuslaag wat geneesmiddelabsorpsie op ’n nie-spesifieke 

manier belemmer. 

Die nasale opening, paranasale sinusse, trachea, slukderm tot in die maag word beskerm 

deur ’n mukuslaag. Hierdie mukuslaag is voortdurend in beweging dmv siliêre beweging en 

die rigting van beweging is na agter. 

Die mukus is ’n effens viskeuse, pseudoplastiese glikoproteïensisteem. Stofdeeltjies, 

bakterieë, poeiers, ens. word deur die mukus opgevang en word in die rigting van die 

nasofarinks gestuur. 

Geneesmiddels wat intranasaal toegedien word, volg dieselfde weg en indien die formulering 

sodanig is dat dit die samestelling van die mukuslaag beïnvloed, kan die normale siliêre 

beweging verander word met ŉ gepaardgaande verlies aan geneesmiddelaktiwiteit. 

Deur absorpsie van geneesmiddels in die bloedvatryke nasale holte kan ’n direkte sistemiese 

effek verkry word. Die toedieningsroete is ook baie effektief vir die nuwe biologies aktiewe 

peptied– en polipeptiedgeneesmiddels wat deur die lewer gemetaboliseer word en deur die 

spysverteringskanaal afgebreek en geïnaktiveer word. Voorbeelde van sistemiese nasale 

preparate is desmopressien (DDAVP ® neussproei) en kalsitonien (Miacalcic® neussproei). 

Met nuwe navorsing word verskeie proteïenprodukte (o.a. insulien) in die vorm van ’n nasale 

sproei ontwikkel. 

Die ensiemaktiwiteit van die nasale mukosa het wel ’n invloed op geneesmiddelabsorpsie 

(veral by peptied– en proteïengebaseerde geneesmiddels) en sal biobeskikbaarheid 

verminder. Hierdie geneesmiddels moet ook buiten fisiese skanse (silia en mukus), 

ensiemaktiwiteit oorkom voor absorpsie deur die slymvliesoppervlak kan plaasvind. 

Nie alle ensiemaktiwiteite is ongewens nie, want sekere ensieme bv. esterase se werking 

maak meer deure oop vir nuwe navorsing om progeneesmiddels (“prodrugs”of voorloper 

geneesmiddels) te ontwikkel. 

Geneesmiddels wat d.m.v. die neus toegedien moet word, moet aan spesifieke vereistes 

voldoen. 

113


Tydens die formulering van ’n intranasale preparaat word metodes gebruik en hulpstowwe 

bygevoeg om die absorpsie eienskappe van die geneesmiddel te verander. Dit is ook 

moontlik om ’n nasale aërosol soortgelyk aan ’n afgemete dosis inasemingsaërosol te 

formuleer. In hierdie geval moet die geneesmiddel opgelos, gesuspendeer of 

geëmulsifiseer word in die draervloeistof of dryfmiddel. 

Die fisies-chemiese eienskappe van ’n geneesmiddel het ŉ invloed op absorpsie van die 

geneesmiddel uit die nasale kanaal. Faktore soos die oplosbaarheid van die geneesmiddel 

en die dissolusietempo is van belang veral by poeiers, aangesien die geneesmiddel eers 

deur die mukuslaag moet beweeg voordat dit deur die epiteelselle geabsorbeer word. 

Nasale absorpsie van geneesmiddels is uiters kompleks, want daar vind feitlik nooit slegs 

een metode van absorpsie plaas nie. 

Daar is onlangs heelwat nuwe navorsing gedoen om metodes te vind om die sistemiese 

biobeskikbaarheid van geneesmiddels, toegedien deur die nasale roete, te verbeter en te 

optimaliseer. 


Bestudeer die volgende studiemateriaal aandagtig sodat jy die inhoud wat handel oor nasale 

preparate binne konteks kan interpreteer en toepas. 

• Ault, pp. 555-559. 

• LB-B&R, p. 549. 

• LB-Ansel, pp. 418. 





1 Bespreek die anatomie van die neus se invloed op die absorpsie van geneesmiddels. 

2 Bespreek hoe die bloedsirkulasie van die nasale holte ’n invloed het op die effek van ’n 

geneesmiddel. 

3 Verduidelik hoe die mukosa en die werking van die silia in die neusholtes 

geneesmiddelabsorpsie kan vertraag. 

4 Noem die pH en bufferkapasiteit van die neus. 

5 Noem die invloed van die ensiemaktiwiteit in die nasale mukosa op vreemde 

chemikalieë, en ook op geneesmiddelabsorpsie veral by peptied– en 

114

proteïengebaseerde geneesmiddels. 

6 Noem die voordele van nasale aflewering van geneesmiddels. 


7 Noem die algemene eienskappe waaraan ’n geneesmiddel moet voldoen indien dit vir 

nasale toediening oorweeg word [LB-B&R, 549]. 

8 Bespreek baie oorsigtelik die fisies-chemiese eienskappe van ’n geneesmiddel wat ’n 

invloed het op die absorpsie van geneesmiddels uit die nasale holte. 

9 Noem en bespreek oorsigtelik drie metodes wat sistemiese biobeskikbaarheid van 

geneesmiddels deur die nasale toedieningsroete kan verbeter. 

10 Noem die metodes wat aangewend word om ’n geneesmiddel se kontaktydperk in die 

nasale holte te verleng. 

11 Beskryf kortliks die algemene werking van stowwe wat by geneesmiddels bygevoeg 

word om absorpsie te verbeter / bevorder (“enhancers”) en noem die eienskappe 

waaraan so ’n absorpsiebevorderaar moet voldoen. 

12 Noem voorbeelde van peptiede en proteïne in nasale toedieningsvorme. 

13 Verduidelik kortliks die werking van ’n progeneesmiddel / of voorlopergeneesmiddel 

(“prodrug”). 

14 Noem twee verbindings wat deur die lewer gemetaboliseer word en deur die 

spysverteringskanaal afgebreek word, en dus nasaal toegedien word om ’n sistemiese 

effek te verkry. 

15 Verduidelik kortliks die farmaseutiese toepassing van siklodekstriene in nasale 

preparate. 



Neusdruppels of sproeie word geformuleer as klein volumes in waterige oplosmiddels om in 

die neus toe te dien. Meeste preparate kom voor as oplossings en sproeie, maar daar 

bestaan ook nasale jelle, rome en salwe. Nasale aërosole werk op dieselfde beginsel as 

afgemete dosisinhaleerders soos voorheen vermeld. 

Neuspreparate word normaalweg gebruik vir die verligting van nasale irritasie en kongestie, 

maar daar is heelwat voordele van intranasale toediening van geneesmiddels. 

Omdat die bufferkapasiteit van die nasale mukosa laag is, moet die oplossing gebuffer word 

by ’n suur tot neutrale pH (pH 6,5) om beskadiging van die nasale silia te verhoed. 

115


Die meeste van preparate vir intranasale gebruik, bevat adrenergiese bestanddele bedoel vir 

hul dekongestiewe werking op die nasale mukosa, alhoewel dit ook antimikrobiese 

bestanddele kan bevat. 

Verskeie mediese toestande kan voorkom wat die gebruik van nasale preparate noodsaak 

nl. allergiese rinitis, algemene verkoue toestande, infeksie van eksterne neusgate asook 

sistemiese hormoontoediening, bv. oksitosien, vasopressien, kalsitonien (Miacalcic ® ) en 

desmopressien (DDAVP ® ). 

Die kommersieel beskikbare preparate bestaan gewoonlik uit twee sterktes, nl. een vir 

kinders (wat half sterkte is) en dié vir volwassenes. 


Bestudeer die volgende studiemateriaal aandagtig sodat jy die inhoud wat handel oor nasale 

preparate binne konteks kan interpreteer en toepas. 

• Ault, pp. 555 - 563. 

• LB-B&R, p. 549. 

• LB-Ansel, pp. 416 – 417. 

• Ansel2, pp. 561 - 563. 

• Ansel3, p. 548. 

• LB Aantekeninge 





1. Noem die algemene vereistes waaraan ’n nasale doseervorm moet voldoen. 

2. Noem hulpstowwe wat by nasale formulerings bygevoeg word. 

3. Verduidelik die redes vir toevoeging van die volgende hulpstowwe in nasale preparate: 

116 

Bensalkoniumchloried, poliëtileenglikool, metielsellulose, siklodekstrien, gebutileerde 

hidroksitolueen en gliserol. 

6. Bespreek drie meganismes hoe ingeasemde deeltjies neerslag vind op die nasale wand. 

7. Noem die verskillende tipe nasale doseervorme en verskaf ŉ voorbeeld van elk. 

8. Noem die eienskappe waaraan draerstowwe vir neusdruppels moet voldoen. 

9. Wat behoort die isotonisiteit en die pH van ’n neusdruppel te wees? Motiveer u antwoord.



1. Watter belangrike waarskuwing behoort altyd op die etiket van neusdruppels te 

verskyn? 

2. Noem voorbeelde van hormoonpreparate wat sistemies in ’n nasale doseervorm 

toegedien word en ‘n preparaat wat nasaal toegedien word om beenfrakture te herstel. 

3. Verskaf pasiëntinligting oor die korrekte metode om neusdruppels, -sproeie en nasale 

aërosole toe te dien. 

4. Kommersiële nasale preparate [Ansel3, 548: Tabel 17.5]. 

TERUGVOER 



117


8.3 OORPREPARATE 


Aangesien die gehoorkanaal en die oorlob bedek is met vel, kan enige tipe dermatologiese 

kondisies en ontstekings in die oor voorkom en kan die medikasie of preparate verskeie 

vorms aanneem. 

In die eerste derde van die gehoorkanaal kom haarfollikels en waskliere voor. Enige klein 

vreemde deeltjies soos stof en stukkies hare word deur die oorwas opgevang. 

Verskeie siektetoestande kan in die oor voorkom, nl eksterne sowel as middeloor infeksies 

wat wel effektief behandel word met oorpreparate. Voorbeelde van eenvoudige maar 

effektiewe oordruppels is asynsuur en boorsuur oordruppels. Indien hierdie behandeling nie 

effektief is nie word orale antibiotika en/of antibiotiese oordruppels toegedien. 

Oormatige akkumulasie van oorwas kan aanleiding gee tot irritasie, pyn en verlies van 

gehoor; daarom kan dit noodsaaklik wees om die oorwas te verwyder. Ligte minerale olies, 

plantaardige olies en waterstofperoksied is vir die doel gebruik. Tans word preparate gebruik 

wat sintetiese oppervlakaktiewe stowwe bevat, soos bv Cerumen ® en Waxsol ® . Die 

prosedure om die oorwas te verwyder moet deur ŉ opgeleide persoon gedoen word. 

Die draerstowwe wat gebruik word by anti-infektiewe, anti-inflammatoriese en analgetiese 

oorpreparate is belangrik, aangesien dit tesame met medikasie ook genesing moet bevorder. 

Hierdie draerstowwe moet aan bepaalde vereistes voldoen. Draerstowwe wat algemeen 

gebruik word is o.a. anhidriese gliserien en propileenglikool. Die viskositeit van hierdie 

stowwe is geskik om aan die binne-oor vas te klou sodat geneesmiddels beter geabsorbeer 

kan word. Indien draerstowwe higroskopies is, kan dit swelling en tesame daarmee pyn 

verminder. Anhidriese waterabsorberende glikole soos heksileenglikool is ook 'n baie 

geskikte draerstof, aangesien dit nie-toksies, nie-irriterend en oor kiemdodende eienskappe 

beskik. 

Aangesien daar verskillende formulerings bestaan, kan dit vir die pasiënt onaangename 

reaksies inhou en dit is veral a.g.v. teenwoordigheid van die onaktiewe of inerte bestanddele 

wat verskil in die verskillende formulerings. So byvoorbeeld kan een oordruppel wat 

polimiksien-B-sulfaat, neomisien en hidrokortisoon bevat 'n pH van 3 - 3,5 besit, terwyl sy 

generiese ekwivalent 'n pH van 4,8 - 5,1 het en hierdie druppel kan 'n brand- en steekgevoel 

veroorsaak as dit toegedien word. Dit sal veral 'n probleem by kinders veroorsaak. 

'n Verdere probleem wat kan voorkom, is dat met 'n verlengde rakleeftyd (of indien die 

produk te lank gebêre is) en dan gebruik word, die pH oor hierdie tydperk kan verlaag, wat 

dan ook irritasie met toediening kan veroorsaak. 

118


Dit is ook baie belangrik dat aptekers voldoende pasiëntinligting gee vir die korrekte gebruik 

van oordruppels en dat die aanwysings verstaanbaar en volledig is. 


Bestudeer die aantekeninge noukeurig sodat jy die inhoud wat handel oor oorpreparate 

binne konteks kan interpreteer en toepas. 

• LB-ANSEL, pp. 420 - 422. 

• Ansel3, p. 553. 

• LB, Aantekeninge en Artikels 

NASLAANWERK: Martindale en SAMF 





1. Noem die pH van die oppervlak van die oorkanaal en verduidelik waarom dit ŉ rol 

speel by die beskerming van die oor. 

2. Bespreek waarom eksterne oorinfeksies algemeen kan voorkom en hoe dit behandel 

kan word. 

3. Noem siektetoestande wat in die eksterne sowel as die middeloor voorkom, dui aan 

hoe dit behandel word en noem die waarde van oordruppels in elke geval. 

4. Bespreek hoe chroniese otitis media verhoed kan word en verskaf voorbeelde van 

oordruppels gebruik vir die behandeling daarvan. 

5. Noem en bespreek die vereistes waaraan draerstowwe van oordruppels moet voldoen. 

Verskaf voorbeelde van draerstowwe. 

6. Verskaf voorbeelde van oorpreparate en noem die redes vir die insluiting van die 

bestanddele in die formulering in. [Ansel3, 553: Tabel 17.6]. 

7. Verduidelik waarom baie oorpreparate boorsuur en asynsuur bevat. 

8. Verduidelik waarom ŉ klein infeksie en matige inflammasie tog aanleiding gee tot erge 

oorpyn. 

9. Verduidelik waarom draerstowwe verkieslik higroskopies moet wees. 

10. Noem nadele van propileenglikool. 

119



1. Verduidelik hoe oorwas ontstaan, watter preparate daarvoor gebruik kan word en die 

prosedure beskryf om oorwas te verwyder (verwys ook na artikel in LB). Noem ook die 

voor- en nadele van hierdie prosedure. [LB-Ansel]. 

2. Bespreek pasiëntinligting oor die volgende onderwerpe: 

120 

a) Toediening van oordruppels by volwassenes en kinders [LB – Bylaag]; 

b) Herhaalde infeksies; 

c) Akute otis media (bykomende inligting behalwe gebruik van orale antibiotika). 

3. Beskryf preparate wat vir otis eksterna (“swimming ears” – ŉ mediese toestand) 

aangemaak kan word. 

4. Verskaf ŉ formule vir ŉ oordruppel wat asynsuur bevat. Maak seker jy weet watter 

konsentrasie asynsuur gebruik word en bereken die hoeveelheid ysasynsuur (glacial 

acetic acid) wat benodig word indien 20 ml van die oordruppel berei moet word. 

TERUGVOER 



Assessering gaan plaasvind soos deur die dosent aan julle meegedeel.

INLEIDING 

PREPARATE VIR LOKALE 

AANWENDING 


Doseervorme vir lokale aanwending (sg. velpreparate) beslaan ŉ wye verskeidenheid van 

doseervorme, naamlik vloeistowwe (oplossings, emulsies en suspensies), semi-soliede 

preparate (salwe en pastas) en poeiers. Die belangrikste funksies van velpreparate is die 

beskerming teen eksterne invloede, konsentrering van die geneesmiddel(s) in die vel om ŉ 

helende uitwerking te hê en absorpsie van die geneesmiddel(s) deur die vel om ŉ sistemiese 

werking te lewer. 

Die vel is die orgaan wat die meeste gedurende die normale lewenspatroon beskadig word, 

bv. skraap, kneus, krap, skuur, sny, brand, byt (insekte) ens. Dit word ook chemies 

gekonfronteer deur blootstelling aan reinigingsmiddels, organiese oplosmiddels, 

lugbesoedeling, kosmetika, geneesmiddels, chemiese reste in klere, allergie-veroorsakende 

plantmateriaal ens. Die vel het dus 'n beskermingsfunksie wat die liggaamsorgane en - 

weefsels teen die sg. vyandige omgewing beskerm. In onbeskadigde toestande is die vel 

ondeurdringbaar vir andersins lewensgevaarlike organismes, chemiese bestanddele en 

skadelike UV-strale. 

Die effektiwiteit van preparate vir lokale aanwending word deur die volgende eienskappe van 

die aktiewe bestanddeel beïnvloed: konsentrasie, oplosbaarheid, verdelingskoëffisiënt, 

dissolusiesnelheid soos bepaal deur die fisiese vorm van die geneesmiddel (bv. 

deeltjiegrootte, oppervlakte, ens. en permeabiliteit in of deur die vel. Die tweede belangrike 

faktor wat die effektiwiteit van preparate vir lokale aanwending beïnvloed, is die toestand van 

die vel, naamlik die waterinhoud, mate van besering van die veloppervlak, toedieningsplek, 

behandelde veloppervlak, voorafbehandeling van die vel en ouderdom van die pasiënt. Die 

kontak tussen die aktiewe bestanddeel en die vel word verkry deur die topikale draerstof. 

Die doel van die draerstof is om die effektiwiteit van die aktiewe bestanddeel te verseker. 

Belangrike eienskappe van lokale doseervorme is dat dit nie irriterend of sensitiserend moet 

wees nie, kosmeties aanvaarbaar, stabiel en maklik om aan te wend. 

121


Die biologiese aktiwiteit van 'n topikale aanwending is hoofsaaklik afhanklik van die tempo 

van vrystelling vanuit die draerstof en penetrasie in die vel. Die vrystelling van die aktiewe 

bestanddeel vanuit die draerstof en in besonder die vrystellingstempo asook die biologiese 

uitwerking hang af van: 

♦ die chemiese struktuur van die geneesmiddel, 

♦ die fisiese toestand van die geneesmiddel, 

♦ die tipe doseervorm, 

♦ die teenwoordigheid/afwesigheid van penetrasieversnellers en 

♦ die farmaseutiese vervaardigingsprosedure. 

Veranderinge in die fisiese eienskappe van 'n preparaat kan die diffusie van die aktiewe 

bestanddeel vanuit die draerstof in die vel versnel. Faktore wat die vrystelling van 'n 

geneesmiddel vanuit die draerstof versnel sluit in 'n hoë konsentrasie aktiewe bestanddeel 

om op hierdie manier 'n hoë draerstof-vel konsentrasiegradiënt te verkry, hoë 

aktiwiteitskoëffisiënt in die draerstof om vrystelling te bevorder en 'n gunstige 

verdelingskoëffisiënt tussen die draerstof en die vel. 

Tydens die formulering van preparate vir lokale aanwending moet altyd in gedagte gehou 

word dat daar geen irritering of sensitisering van die vel moet plaasvind nie. 


Die studiemateriaal vir leereenheid 9 kom voor in die leesbundel en in onderstaande 

bronne (leergedeeltes 9.1 tot 9.5) wat in die NW-biblioteek beskikbaar is: 

1. BARRY, B.W. 1983. Dermatological formulations. [Hfs. 1-6]. 

2. ANSEL, H.C. 1981. Introduction to pharmaceutical dosage forms. [Hfs. 11]. 

3. FLYNN, G.L. 1990. Topical drug absorption and topical pharmaceutical systems. (In 

Banker, G.S. & Rhodes, C.T. ed. Modern Pharmaceutics.). 

4. BARRY, B.W. 1988. Topical preparations. (In Aulton, M.E. ed. Pharmaceutics: the 

science of dosage form design.). 

122

TYDTOEDELING 

STRUKTUUR EN FUNKSIES VAN DIE VEL 



bereik. 

LEERUITKOMSTE 


1. die algemene struktuur en funksies van die vel, wat ŉ rol speel by die absorpsie van 

chemiese stowwe deur die vel, kan beskryf. 

2. ŉ skematiese voorstelling van ŉ dwarsdeursnit van die vel kan benoem. 

3. die histologie en algemene funksies van die verskillende komponente van die vel in 

ongeveer drie sinne kan beskryf. 

4. die volgende funksies van die vel kan beskryf: 

meganiese/insluitings/elastiese funksie en 

beskermingsfunksie. 

5. die effek van die volgende faktore op die fisiese en biochemiese samestelling van die 

vel kan beskryf: 

hidrasie; 

veroudering en 

UV-bestraling. 


Lees die studiemateriaal eenmaal aandagtig deur om ’n algemene indruk van die struktuur 

en funksies van die vel te kry. 

123






124 

1. Die vel het ŉ oppervlak van 2m 2 . Dit is ook die mees bereikbare orgaan van die 

liggaam. Noem vyf funksies van die vel. 

2. Die vel bevat ŉ komplekse samestelling van lipiede. Watter groep lipiede maak die 

grootste deel van die samestelling van die stratum corneum uit? Hoe verskil die 

samestelling van die stratum corneum van ander biologiese membrane? 

3. Noem ses hoof funksies van die vel. 

4. In watter laag van die vel lê die primêre skans teen binnedringing deur die vel? 

TERUGVOER 



TYDTOEDELING 

TOPIKALE PRODUKTE 



bereik. 

LEERUITKOMSTE 


1. die teikengebiede vir velpreparate kan identifiseer; 

2. die benadering tot formulering van die verskillende tipes velpreparate kan beskryf; 

3. die aktiewe bestanddeel/e, wat in die preparate gebruik word, kan klassifiseer 

volgens die terapeutiese doel en gebruik; 

4. die verskillende tipes velpreparate en hul samestelling kan beskryf; 

5. die beginsels van formulering en evaluering van velpreparate kan toepas; 

6. Die eienskappe van die verskillende tipe basisse t.o.v. voor- en nadele daarvan vir 

aanwending op die vel kan noem; 

6.1 vloeistofbasisse; 

6.2 salfbasisse; 

koolwaterstofbasisse; 

silikone; 

absorpsiebasisse, 

watermengbare basisse en 

wateroplosbare basisse; 

6.3 pastabasisse; 

6.4 jelbasisse; 

6.5 rome: 

water-in-olie, 

olie-in-water; en 

6.6 stywe skuimpreparate; en 

125


7. die formulering van velpreparate onder die volgende hoofde kan bespreek: 

7.1 nie-terapeutiese bestanddele van velpreparate. 

7.2 kosmetiese kriteria. 

7.3 fisies-chemiese kriteria. 

7.4 mikrobiologiese kontaminasie en preservering. 

7.5 antioksidante. 

7.6 metodes van vervaardiging. 


Sien leesbundel. 





1. Die onderstaande formule is ŉ voorbeeld van ŉ basis vir topikale aanwending: 

Hard paraffin 3% 

126 

Soft paraffin 90% 

White beeswax 2% 

Cetostearyl alcohol 5% 

• Watter tipe basis is dit? 

• Noem die voordele van hierdie tipe basis. 

• Noem die nadele van hierdie tipe basis. 

2. Die onderstaande formule is ŉ voorbeeld van ŉ basis vir topikale aanwending 

Cholesterol 3% 

Stearyl alcohol 3% 

White beeswax 8% 

White soft paraffin 86% 



• Noem die nadele van hierdie tipe basis.


3. Die onderstaande formule is ŉ voorbeeld van ŉ basis vir topikale aanwending: 

White petrolatum 25% 

Stearyl alcohol 5% 


Sodium lauryl sulphate 1% 

Methyl paraben 0,025% 

Propyl paraben 0,015% 

Purified water 37% 




4. Die onderstaande formule is ŉ voorbeeld van ŉ basis vir topikale aanwending. 

Methocel 90 HC 4000 0,8% 

Carbopol 934 0,24% 

Propileenglikool 16,70% 

Metielparabeen 0,015% 

Natriumhidroksied qs ad pH 7 

Water qs ad 100% 

TERUGVOER 






127


TYDTOEDELING 

128 

TRANSDERMALE ABSORPSIE 


bereik. 

LEERUITKOMSTE 


1. die roetes van perkutane absorpsie kan beskryf; 

2. die relatiewe bydrae van elke roete kan beskryf; 

3. die basiese wiskundige beskrywing en terminologie m.b.t. perkutane absorpsie ken; 

4. die faktore wat velpermeasie beïnvloed kan bespreek m.b.t. die effek wat dit op die 

snelheid van permeasie kan hê; 

5. die fisiese verskille tussen die transepidermale en die transappendagale roete kan 

weergee; 

6. die verband tussen die roete en die tipe diffunderende stof kan gee; 

7. die volgende terme kan definieer: 

a. diffusiekoëffisiënt; 

b. verdelingskoëffisiënt (lipied/water) en 

c. permeabiliteitskoëffisiënt. 

8. Die volgende faktore wat velpermeasie kan beïnvloed m.b.t. die volgende kan 

bespreek: 

a. vel; 

b. aktiewe bestanddeel en 

c. die basis.


Sien leesbundel. 






1. Bespreek transdermale absorpsie van geneesmiddels onder die volgende hoofde: 

• Die verskillende roetes waarlangs geneesmiddels deur die vel kan beweeg. 

• Die verband tussen die roete en die tipe diffunderende stof. 

2. Definieer die volgende terme en gee ook die vergelykings wat gebruik kan word om dit 

mee te bereken en die eenhede waarin dit aangedui word: 

• Diffusiekoëffisiënt 

• Verdelingskoëffisiënt (lipied/water) 

• Permeabiliteitskoëffisiënt 

3. Noem enige twee penetrasiebevorderaars en beskryf hul meganisme van werking. 

4. Watter drie hoof faktore moet in gedagte gehou word by die ontwikkeling van 

transdermale geneesmiddel-afleweringsisteme? 

5. Watter fisies-chemiese eienskappe bepaal hoofsaaklik die fluks van ‘n molekule? 

6. Dit sou ideaal wees om geneesmiddel wat transdermaal afgelewer moet word, op die 

voorkop aan te wend. Hoekom? 

7. Noem die drie teikengebiede van topikale produkte met een voorbeeld by elke 

teikengebied. 

TERUGVOER 



129


TYDTOEDELING 

130 

TRANSDERMALE TERAPEUTIESE SISTEME 

(TTS) 


bereik. 

LEERUITKOMSTE 


1. die doel, formulering en gebruik van TTS verstaan; 

2. die volgende kan bespreek: 

a. Die keuse van geneesmiddels vir gebruik in TTS; 

b. die beginsels waarop die snelheidsgereguleerde, transdermale 

geneesmiddellewering werk; 

c. die vier (4) algemene soorte TTS; 

d. die evaluering van vrystellingsprofiele van geneesmiddels vanaf tegnologies 

verskillende TTS, en 

e. verbetering van TTS. 


Doel: om die geneesmiddel op 'n gemakliker en meer effektiewe wyse sistemies toe te dien 

as met die orale of parenterale roete. 

Sien leesbundel.






1. Transdermale terapeutiese sisteme word algemeen gebruik vir die sistemiese 

aflewering van geneesmiddels. Noem en beskryf die vier (4) algemene soorte TTS en 

‘n kort beskrywing van die vervaardigingsmetode van elk. 

2. Transdermale aflewering van geneesmiddels hou verskeie voordele in. Waarom word 

nie alle geneesmiddels transdermaal afgelewer nie? 

3. Noem enige twee penetrasiebevorderaars en beskryf hul meganisme van werking. 

TERUGVOER 



131


TYDTOEDELING 

132 

TOEPASSINGS EN PRAKTYKSITUASIES WAT 

VERBAND HOU MET VELPREPARATE 


bereik. 

LEERUITKOMSTE 


1. in staat wees om voorligting aangaande die korrekte gebruik van produkte vir plaaslike 

aanwending kan verskaf; 

2. die invloed van verdunning en vermenging van ŉ produk op die effektiwiteit van die 

preserveermiddelsisteem en aanpassings wat aangebring kan word om ŉ effektiewe 

sisteem te verseker, kan bespreek; 

3. die verpakkingsmateriaal vir dié herverpakking van die tipe produkte kan evalueer; 

4. ŉ vervaldatum aan herverpakte/verdunde/vermengde produkte kan toeken; en 

5. geskikte verdunningstowwe, oplosmiddels en draerstowwe kan voorstel vir die 

vermenging, verdunning en bereiding van produkte. 


Sien leesbundel.






Gebruik al die inligting tot u beskikking om die volgende opdrag te voltooi. U ontvang die 

volgende voorskrif: 

Rx 

Betnovate cream 15g 

Calamine lotion 10ml 

Koolteer 5ml 

Ureum 2g 

U.E.A ad 50g 

Gebruik die aangehegde lys van formules om hierdie vraag te beantwoord. 

1 Maak ŉ lys van bestanddele wat u vir die dokter sou aanbeveel om uit die formule uit 

te laat as gevolg van onverenigbaarhede. Verskaf redes. 

2 Is die verdunningsmiddel geskik. Indien nie, verskaf redes. Stel ŉ geskikte 

verdunningsmiddel voor en verskaf redes vir u keuse. 

TERUGVOER 



133


AANHANGSEL: 

U.E.A. (B.P.) 

Emulsifying Ointment 300 g 

Sodium Phosphate 25 g 

Citric Acid 5 g 

Chlorcresol 1 g 

Purified water 669 g 

EMULSIFYING WAX 

Cetostearyl alcohol 90 g 

Sodium lauryl sulphate 10 g 

Water 4 ml 

CETOMACROGOL CREAM BPC 

FORMULA : B 

Cetomacrogol emulsifying 

ointment 15 g 

Benzyl alcohol 15 g 

Propyl hydroxybenzoate 0.8 g 

Methyl hydroxybenzoate 1.5 g 

Water ad 1000 g 

CETOMACROGOL EMULSIFYING 

WAX 

Cetostearyl alcohol 800 g 

Cetomacrogol 200 g 

CELESTODERM-V CREAM 

Betamethasone Valerate 0.1 g /100 g 

Propylhydroxybenzoate 0.08 % 

Methylhydroxybenzoate 0.15 % 

134 

EMULSIFYING OINTMENT 

Emulsifying wax 300 g 

White soft paraffin 500 g 

Liquid paraffin 200 g 

CETOMACROGOL CREAM BPC 

FORMULA : A 


ointment 300 g 

Chlorcresol 1 g 

Water ad 1000 g 

CETOMACROGOL EMULSIFYING 

OINTMENT 

White soft paraffin 500 g 


wax 300 g 

Liquid paraffin 200 g 

CALAMINE LOTION 

Calamine 150 g 

Zinc oxide 50 g 

Bentonite 30 g 

Sodium Citrate 5 g 

Liquefied Phenol 5 ml 

Glycerol 50 ml 

Purified water ad 1000 ml 

BETNOVATE CREAM 

Betamethasone Valerate 0.1 g /100 g 

Chlorcresol 0.1 % m/m

FMSG 411 

BYLAAG 

VIR 

PRAKTIESE WERK 

Praktika 

135

Praktika 

INHOUDSOPGAWE ............................................................................................................................ 136 

Inleiding .................................. ...........................................................................................................137 

Oorhoofse uitkomste 

Reëls en regulasies 

Verwysingsbronne 

Benodigdhede vir prakties 

Datumrooster 

PRAKTIKUM SESSIE 1 ...................................................................................................................... 143 








BYLAE ...................................................................................................................... 181 

136

INLEIDING 

Praktika 

In hierdie praktiese module gaan jy in verskillende fasette kennis maak met die gebruik en 

toepassings van parenterale preparate en steriele doseervorme; die formulering, bereiding 

en toepassings van rektale en topikale doseervorme en om jou kennis en begrip daarvan te 

herlei tot die gebruik daarvan deur die pasiënt. Jy gaan ook kennis maak met verskillende 

verpakkingsmateriale en houers vir hierdie produkte. Die module sluit aan by die praktika 

van FMSG 211 en 321. 

Dit is dus die toepassing van sommige aspekte wat in die teorie met u behandel word en om 

hierdie rede is dit belangrik om te onthou dat die teorie en prakties onlosmaaklik verstrengel 

is en moet dit nie as 'n losstaande gedeelte gesien word nie. Sekere afdelings van die werk 

sal slegs tydens die praktiese sessies aangebied en geassesseer word. Die 

laboratoriumprojekte dra by tot jou deelnamepunt en dit is dus belangrik dat jy nie moet 

onderskei tussen assessering van die teoriewerk en die praktiese werk nie. 

Die inhoud van elke praktiese sessie bestaan gewoonlik uit drie opdragte, naamlik 

berekeninge, ŉ eksperimentele opdrag en ŉ opdrag wat literatuurstudie en naslaanwerk 

vereis, waarna daar assessering sal plaasvind. Die praktikum kan ook as ŉ tutoriaal 

aangebied word wat handel oor aspekte wat in die teorie behandel word en veral 

praktykgerigte aspekte sal aangeraak word 

Die praktika se inhoud is so saamgestel dat dit nie net een onderwerp aanraak nie, maar juis 

die student vertroud maak met apteeksituasies waar die apteker met verskillende handelinge 

gelyktydig besig is. 

Die berekeninge is oefeninge om jou vertroud te maak met enige farmaseutiese berekeninge 

wat in die praktyk benodig word. Alle fasette van reseptering sal in die prakties geïnkorporeer 

word, met ander woorde prakties FMSG 211 en FMSG 321. Tydens elke praktiese sessie sal 

daar assessering wees oor die opdragte wat gegee is. 

Die opdragte wat voltooi moet word, sal vereis dat die student literatuurstudie moet doen uit 

bronne wat gewoonlik in ŉ apteek beskikbaar behoort te wees en indien nie, moet jy weet 

hoe en waar om verdere inligting te bekom. Die student moet ook ŉ voorskrif kan evalueer, 

nie net farmakologies nie, maar ook ten opsigte van farmaseutiese aspekte soos 

hulpstofonverenigbaarhede, stabiliteit, die belangrikheid van korrekte bewaringskondisies en 

vervaldatum van bereide medikasie. Kommunikasie is hier ŉ baie belangrike aspek wat deel 

vorm van die totale aspek van reseptering. Die vertroue van die student ten opsigte van 

resepteringshandelinge sal geëvalueer word. Praktykgerigte voorskrifte sal evalueer word 

en ook fisies berei word om oefening te verkry om soortgelyke voorskrifte te resepteer en 

daar sal ook praktykgerigte gevallestudies bespreek word. 

Hierdie prakties behoort by te dra tot jou bevoegdheid ten opsigte van aptekershandelinge by 

reseptering van medisyne, asook die nodige kommunikasievaardighede wat betrekking het 

op reseptering van voorskrifte. 

Die inligting verkry tydens hierdie praktiese module is praktykgerig en sal beslis vir altyd vir 

jou van waarde wees. 

OORHOOFSE UITKOMSTE 

Die oorhoofse uitkomste van hierdie praktiese gedeelte van die module is om die student 

instaat te stel om 

1. basiese formulering van doseervorme soos gespesifiseer in FMSG 411 te kan 

onderneem en evalueer; 

2. gespesialiseerde metodes om parenterale produkte te stabiliseer, te kan bemeester; 

3. vertroud te raak met verpakkingsmateriale en houers vir verskillende tipes doseervorme 

soos gespesifiseer in FMSG 411; 

137

Praktika 

4. praktykgerigte probleme in verband met spesifieke doseervorme te kan bespreek; 

5. enige farmaseutiese berekeninge soos vereis in die algemene praktyk en in 

gespesialiseerde resepteergebiede, te kan doen; 

6. voorskrifte te kan evalueer, resepteer en ’n protokol saam te kan stel; 

7. kommunikasievaardighede te kan ontwikkel deur enige praktykgerigte farmaseutiese 

probleme individueel en in groepsverband te kan oplos en bespreek; en 

8. wetenskaplike vaardighede verder te kan ontwikkel. 

VOORBEREIDING VIR PRAKTIKA 

As gevolg van die beperkte tyd beskikbaar tydens die praktiese sessies, is die voorbereiding 

vir elke praktika noodsaaklik. Persone wat nie die nodige voorbereiding vir die prakties 

gedoen het nie, kan geweier word om die prakties te doen. In so ŉ geval sal die persoon 0% 

kry vir die prakties. 

Maak seker van die presiese opdragte wat gedoen moet word vir ŉ spesifieke praktika. Die 

dosent sal ŉ week voor die tyd die opdragte met u bevestig. 

ASSESSERING 

Afhangende van die prakties sal jy 'n toets voor of tydens die praktiese sessie skryf en / of 'n 

verslag en / of opdrag moet inhandig. Tutoriale kan ook as geassesseer word. Al die punte 

van die verslae / opdragte, toetse en tutoriale sal vir die berekening van u praktiese of 

laboratoriumpunt gebruik word. 

REËLS TEN OPSIGTE VAN DIE LABORATORIUMWERK 

Kleredrag 

Daar moet in gedagte gehou word dat 'n apteker voortdurend in kontak met die publiek is en 

gevolglik is 'n netjiese en skoon voorkoms van uiterste belang. 

138 

o 'n Skoon wit jas of baadjie moet ten alle tye tydens die praktika gedra word. Geen 

student sal toegelaat word om prakties te doen indien hy/sy nie aan hierdie vereiste 

voldoen nie. 

o Persone met lang hare moet die hare vir die doel van die prakties na agter vasbind 

veral tydens die bereiding van steriele produkte. Lang loshangende hare is 'n bron 

van kontaminasie en dit is verder ook hinderlik in die handelinge wat uitgevoer moet 

word vir die toebereiding van medisyne. 

Netheid van die laboratorium en u werksplekke 

o Die werksplekke moet skoon en netjies wees tydens die praktikum en na afloop van 

die praktiese sessie. Indien op die werksoppervlakte gemors word, moet dit dadelik 

opgevee word om te verhoed dat dit die oppervlakte vlek of beskadig. Die 

laboratorium moet dus tydens die praktiese sessie altyd netjies gehou word. 

o Geen onnodige apparaat mag tydens die prakties rondstaan nie en geen tasse mag 

op die banke lê nie. 

o Geen student sal toegelaat word om die praktiese lokaal te verlaat indien die lokaal 

nie netjies is nie. 

Balanse 

Die balanse is sensitiewe apparaat en moet versigtig hanteer word. Voordat u daarmee 

afweeg moet die balans behoorlik ingestel word. Die balanse moet ten alle tye skoon en vry 

van enige chemikalieë wees. ŉ Kwassie sal ook vir die doel by elke balans verskaf word.

Wasbakke 

Praktika 

Wasbakke mag nie as vullishouers gebruik word nie. Slegs nie-vetterige apparaat mag 

daarin gewas word. Vetterige apparaat moet eers skoongevee en dan in die waskamer met 

warmwater en seep gewas word. 

Vullishouers 

o Alle afval moet in die houers gegooi word wat vir die doel voorsien word. Indien die 

houer vol is, vra vir die assistente om u van ŉ nuwe swartsak te voorsien en moet nie 

die vullishouers oorvol maak nie. 

o Alle glasapparaat wat gebreek het moet in die spesiale houers vir glas gegooi word. 

o Gebruikte naalde moet in die spesiale houers weggegooi word!! 

Kassies en apparaat 

o 'n Bepaalde kassie sal aan u uitgereik word. Daar word van u verwag om die inhoud 

van die kassie te kontroleer voor die aanvang van die prakties en dadelik by die dosent 

of assistente aan te meld indien al die voorraad nie in u kassie teenwoordig is nie. 

Kassies moet ook aan die einde van die praktiese sessie gekontroleer word voordat u 

die lokaal verlaat. Die kassies moet netjies en skoon agtergelaat word. 

o Let asseblief daarop dat meer as een leerder uit verskillende groepe in dieselfde kassie 

werk. 

o Na afloop van die prakties moet u die kassie sluit en die sleutel in die sleutelkas 

ophang. Die sleutel mag onder geen omstandighede huis toe geneem word nie. 

Respekteer asseblief u mede-leerders in die verband. 

o Sorg moet gedra word dat u so versigtig moontlik met die apparaat werk om onnodige 

skade te vermy. 

o Alle apparaat en preparate moet ook duidelik gemerk word indien dit in die oonde 

gedroog of gesteriliseer word. Maak gebruik van 'n merkpen wat nie deur water 

verwyder kan word nie. Gebruik asseblief u voorletters en kassienommer vir die merk 

van die items. Moet asseblief nie geheime kodes gebruik nie. 

Rook 

Onder geen omstandighede mag daar in die lokaal gerook word nie. 

DIE VERSLAG OOR DIE VOORBEREIDING VIR DIE EKSPERIMENTELE WERK 

Jy moet 'n duidelike beskrywing van die metode wat u gaan volg neerskryf. Die oplossings 

wat jy moet berei, waarin u dit gaan opmaak, waarmee u die massas gaan afweeg, moet 

byvoorbeeld gegee word. Indien nodig moet u die metode waarop jy die resultate gaan 

tabelleer, aandui. Enige spesifieke werksopdragte, soos deur die projekleier aan jou gegee, 

moet ook gedoen word. 

INHANDIGING VAN OPDRAGTE: 

Die opdragte sal spesifiseer of dit in ŉ groepsverband of individueel gedoen moet word. Jy 

moet alle opdragte, soos aangedui, voor die aanvang van die prakties voltooi, tensy die 

opdrag duidelik ŉ inhandigingsdatum aandui. Die opdragte wat tydens die prakties gedoen 

gaan word, sal sodanig aangedui word. 

Indien daar van jou verwag word om ŉ opdrag later in te handig, sal die spesifieke opdrag en 

datum van inhandiging vooraf aan jou gegee word. 

Opdragte wat in groepsverband ingehandig word, moet die volgende inligting duidelik voorop 

139

Praktika 

aandui: 

140 

1. Praktiese sessie en dag bv. Dinsdagmiddag. 

2. Groep nommer. 

3. Persone in die groep se name met die persentasie aandeel van elke persoon in 

voltooiing van die opdrag, voor op die opdrag. 

DIE WETENSKAPLIKE VERSLAG OOR DIE PROJEK 

Wetenskaplike bevindings kom eers tot betekenis as dit neergeskryf is. Inhandigingsdatum 

van die verslae is soos op die rooster aangedui of soos tydens die kontaksessies aan u 

meegedeel. 

Die verslae wat u oor die projek moet skryf is vir die oë van die persoon wat dit evalueer en 

indien die verslag korrek en duidelik geskryf is, behoort u goeie punte daarvoor te kry. U 

moet probeer om die verslag so kort as moontlik te skryf. 

ŉ Wetenskaplike verslag bestaan gewoonlik uit die volgende afdelings, naamlik 'n: 

o titel en outeur, 

o uittreksel (abstract), 

o inleiding, 

o eksperimentele metodes, 

o resultate, 

o gevolgtrekkings, en 

o 'n bronnelys. 

Onder elkeen van die afdelings moet bepaalde gegewens bespreek word en die 

uiteensetting van die puntetoekenning word ook vir u aangetoon. 

Die titel (Voorkoms en netheid) [5] 

Die titel en outeur identifiseer die stuk. 

Die uittreksel [20] 

In die uittreksel is daar gewoonlik 'n baie kort opsomming van die probleem, die metode wat 

die ondersoeker gevolg het en die belangrikste resultate en gevolgtrekkings. 

Inleiding [15] 

In die inleiding word die relevansie van die probleem neergeskryf. Die metode wat die 

ondersoeker voorstel om die probleem op te los, moet in kort, maar duidelik hier te voorskyn 

kom. Agtergrondkennis in verband met die onderwerp word ook in die inleiding weergegee. 

Metodes [20] 

Die metodes moet so noukeurig as moontlik gerapporteer word sonder om onnodige 

gegewens te gee. Probeer om die verloop van die eksperiment kronologies te gee en skryf 

altyd in die verlede tyd (stapsgewys of puntsgewys). Gebruik die regte wetenskaplike terme 

soos byvoorbeeld: Die polivinielpirrolidoon is nie in die water gegooi nie maar is by die 

water gevoeg. Skrywe so kort as moontlik en gebruik eenvoudige in plaas van ongewone 

woorde of lang uitdrukkings. 

Resultate [20] 

Die resultate moet behoorlik getabelleer word en figure en grafieke moet die nodige opskrifte 

en korrekte eenhede hê. Onder hierdie opskrif verskyn gewoonlik ook 'n voorbeeld van

elkeen van die tipes berekeninge wat gebruik is. 

Praktika 

Tabelle, figure en grafieke bied die skrywer die moontlikheid om die eksperimentele data en 

berekende waardes vinnig onder die aandag van die leser te bring. Figure, grafieke en 

tabelle moet dus verstaanbaar wees (sonder om eers die teks te lees). Daar moet in die teks 

na alle figure, tabelle en grafieke verwys word. 'n Tabel moet altyd 'n opskrif hê, terwyl 'n 

figuur of grafiek 'n onderskrif kry. 

Die opskrif moet die gegewens in die tabel beskrywe. Die eenhede van die waardes in elke 

kolom moet deurgaans op dieselfde manier gegee word. 

Die onafhanklike veranderlike word altyd op die X-as in 'n grafiek geplot. Merk die asse met 

die simbole en/of name en die eenhede van die veranderlikes. Dit is gewoonlik onnodig om 

die skaal te gee (byvoorbeeld 1 blokkie = 1 mm) 

Gevolgtrekking [10] 

Gevolgtrekkings gebaseer op die eksperimentele resultate word gemaak en die resultate 

gewoonlik vergelyk met wat verwag is. 

Bibliografie [10] 

Alle bronne wat deur u gebruik is tydens die projek, moet erken word. Maak gebruik van die 

Harvard verwysingsmetode beskikbaar op universiteit biblioteek webtuiste. 

VAN DER WALT, E.J. 2004. Verwysings. Potchefstroom. / Ferdinand Postma Biblioteek. 68 

p. 

VERWYSINGSBRONNE 

Die leerinhoude vir hierdie praktiese gedeelte van die module kom voor in die volgende 

voorgeskrewe vakhandboek(e), terwyl ŉ leesbundel, bestaande uit leerstof uit 

navorsingsartikels, enkele hoofstukke uit ander handboeke, amptelike farmakopieë en my 

eie aantekeninge, ook gebruik kan word (sien teoretiese module FMSG411). Die amptelike 

voorgeskrewe handboeke vir hierdie module is dieselfde soos uiteengesit in die teoretiese 

module van FMSG 411. (Enkele van die voorgeskrewe handboeke het jy reeds in vorige 

modules gebruik (gemerk met ŉ asterisk [*]). 

• *American Society of Hospital Pharmacists. 1996. Safe handling of cytotoxic drugs. 

(Media VK 88/49). In gids geïdentifiseer as [CYTO]. 

• *American Society of Hospital Pharmacists. 1985. Aseptic preparation of parenteral 

products: Study guide. (Media VK 88/45). In gids geïdentifiseer as [ASEP]. 

• COLLET, D.M. & AULTON, M.E. (Red.) 1990. Pharmaceutical Practice. Edinburgh: 

Churchhill Livingstone. 475 p. In gids geïdentifiseer as [C&A]. 

• GUNN, C. & CARTER, S.J. (Red.) 1970. COOPER & GUNN’S Dispensing for 

Pharmaceutical Students. 11 de uitgawe. London: Pitman Medical Publishing Co. Ltd. 

620p. In gids geïdentifiseer as [C&G]. 

• International Journal of Pharmaceutical Compounding: Vol. 8 No. 5 Sept. / Oct. 2004. pp. 

376 – 392. In gids geïdentifiseer as [COMP]. (BYLAAG A: 2) 

• MARRIOT, J.F. & WILSON, K.A. (Red.) 2006. Pharmaceutical Compounding and 

Dispensing. London: Pharmaceutical press. 277p. In gids geïdentifiseer as [C&D]. 

• *STOKLOSA, H.J. & ANSEL, H.C. 2006. Pharmaceutical calculations. 12 de uitgawe. 

Philadelphia: Lea & Febiger. 425 p. In gids geïdentifiseer as [Cal]. 

• TRISSEL, L.A. 1994. (Red.) Handbook on Injectable Drugs. 8 de uitgawe Maryland: 

American Society of Hospital Pharmacists. 1173 p. In gids geïdentifiseer as [TRISSEL]. 

141

Praktika 

• TRISSEL, L.A. 2007. (Red.) Handbook on Injectable Drugs. 14 de uitgawe Maryland: 

American Society of Hospital Pharmacists. 1720 p. In gids geïdentifiseer as [TRISSEL2]. 

• TURCO, S. 1994. Sterile Dosage forms: Their preparation and clinical application. 4 de 

uitgawe . London: Lea & Febiger. 521 p. In gids geïdentifiseer as [TURCO]. 

• WINFIELD, A.J. & RICHARDS, M.E. (Red.) 2004. Pharmaceutical Practice. 3 de uitgawe. 

142 

Edinburg: Churchhill Livingstone. 573p. In studiegids geïdentifiseer as [W&R2]. 

• SAMF en ŉ MIMS. 

• Offisiële boeke in universiteit se biblioteek. 

(PC: die 12 de uitgawe se bladsye nommers word in die verwysings gebruik.) 

• Studiegids Teorie FMSG 411 en LEESBUNDEL. 

• Praktiese studiegidse FMSG 211 & 321. 

• Good Pharmacy Practice. 

• Voubiljette, sal indien moeilik verkrygbaar, verskaf word. 

• Internet webadres vir voubiljette: http://home.intekom.com/pharm/ 

• Alle literatuur benodig tydens die prakties, wat u nie vooraf kon naslaan nie, sal 

beskikbaar wees tydens die praktiese sessies. 

BENODIGDHEDE VIR PRAKTIES: 

• A4 aantekeningboek of A4 papier en ŉ lêer. 

• Sakrekenaar. 

• *Bring altyd ŉ SAMF en die Pharmaceutical Calculations na die praktika. 

• Spatel – jou eie klein spateltjie vir afweeg van klein hoeveelhede. 

• Wit jas ten alle tye. 

• Vadoek (‘’wipes’’) en skottelgoedwasseep. 

• 1 Steriele 10 ml spuite en 2 naalde – benodig vir Prakties 3. 

• 1 ml Spuit (tuberkulien spuit) – hoef nie steriel te wees nie. 

DATUMROOSTER 

PRAKTIKUM DATUM 

ASSESSERING

PRAKTIESE SESSIE 1 

Praktika 1 

Hierdie prakties is 'n bekendstellingsprakties. 'n Finale indeling van die praktiese groepe sal 

gemaak word en werksplekke (kassies) sal uitgedeel word. Indeling in kleiner groepies sal 

ook tydens hierdie geleentheid plaasvind. Besluit dus vooraf saam met watter studente jy wil 

werk. Maksimum van 4 studente per groepie. 

Kassienommers met u name by moet ingevul word en u moet ook aandui watter persone as 

ŉ groep gaan saamwerk. 

Kontrolering en aanvulling van die apparaat benodig tydens die praktika sal ook tydens 

hierdie geleentheid plaasvind. 

Verskeie aspekte van die prakties sal ook tydens hierdie geleentheid aan u meegedeel word. 

FARMASEUTIKA GEBOU: G02; LABORATORIUM G17. 

Begin reeds met voorbereiding van die opdragte vir prakties 2. 

1. Latynse terme en afkortings. 

2. Hersiening van metrieke mates en omskakeling na %. 

3. Hersiening van verdunning van vloeistowwe. 

***Bring altyd ŉ SAMF, MIMS en die Pharmaceutical Calculations na die praktika. 

***Onthou om jou sakrekenaar saam te bring vir die toets. 

143

Praktika 2 

LEERUITKOMSTE 

144 


Na suksesvolle voltooiing van hierdie opdragte en die praktiese sessie behoort jy in staat te 

wees om: 

1. berekeninge van metrieke mates en omskakeling na persentasie te kan doen en toepas; 

2. praktykgerigte berekeninge van alle verdunnings van vloeistowwe te kan doen; 

3. praktykgerigte opdragte te bemeester; 

4. die stabilisasie metodes van kalsiumglukonaatinspuiting kan beskryf en ook kan toepas; 

en 

5. ŉ toets oor die berekeninge en teoretiese gedeeltes van die opdragte af te lê voor of aan 

die einde van die praktiese sessie. 

Benodig per groep een 10ml spuit en naald. 

Elke persoon moet sy eie SAMF saambring. 


Gebruik die verwysingsbronne voor in die inleiding. 

Daar word van jou verwag om self jou studiemateriaal na te slaan. 

In sommige gevalle word daar wel vir jou verwysings en literatuurbronne aangedui. 

OPDRAGTE 

Opdrag 1: Selfstudie 

• Die volgende is hersiening van berekeninge wat jy reeds in FMSG211 gedoen het: 

metrieke mates en omskakeling na persentasie (%). 

The metric system [Cal, Hfst. 2]; 

Percentage, ratio strength, & other expressions of concentration [Cal, Hfst. 6]. 

Elke student moet vertroud wees met alle berekeninge en bereidings van verskillende 

verdunnings van vloeistowwe soos in die praktyk gebruik word. 

Dilution and concentration [Cal, Hfst., 15]; 

Verdunning van alkohol [Cal, Hfst., 15]. 

[W&R2, Hfst. 8. Pharmaceutical calculations, p. 89–104]

Opdrag 2: (groepsverband) 

Doen nommers: ....................................................................................................... 

Prakties 2 

1. Noem die verskil in formulering, en gebruike van Lugol se oplossing en Jodiumtinktuur. 

Verskaf ook gebruiksaanwysings. 

2. Noem die algemene farmaseutiese gebruike van boraks en boorsuur. Noem ook die 

chemiese verskil tussen die twee stowwe. Verskaf ŉ rede waarom die gebruik in 

preparate vir die mond en keel nou verbied word [Martindale]. 

3. Gee ŉ riglyn vir die rakleeftyd van antiseptiese oplossings [C&A, p. 92]. 

4. Berei 100 ml van die volgende verdunnings: 

Doen nommers: ..................................... 

Doen elke berekening op 4 verskillende metodes. 

a. 25% (v/v) etanol van 95% (v/v) etanol. 

b. 70% (v/v) etanol van 90% (v/v) etanol. 

c. 90% (v/v) etanol van 95% (v/v) etanol. 

d. 20% (v/v) oplossing asynsuur van ŉ 33% (v/v) oplossing. 

e. 4% (v/v) oplossing asynsuur van ŉ 100% (v/v) oplossing. 

f. 5% (v/v) chloorheksidienoplossing van ŉ 20% (v/v) oplossing. 

5. If a physician orders a 25 mg “ test dose” of sodium thiopental for a patient before 

anaesthesia, how many millilitres of a 2,5 % (w/v) solution of sodium thiopental should be 

used ? 

Opdrag 3 (groepsverband) 


Literatuurstudie moet aangetoon word. 

Ysasynsuur (Glacial acetic acid) word nie algemeen deur apteke bestel nie. Die 

33% konsentrasie word algemeen na verwys as asynsuur. Jy weet nie vooraf of 

die apteek ysasynsuur (100% v/v) of asynsuur (33 % v/v) in voorraad het nie. Maak 

altyd seker na watter sterkte jou inligtingsbron verwys en maak dan seker watter 

sterkte jy in voorraad het. Doen dus nou die berekeninge vir beide sterktes. 

Gebruik die Martindale en die SAMF as inligtingsbronne. 

Vergelyk die aanduiding van die sterktes van die asynsuur van die 28ste uitgawe 

Martindale met dié van die daaropvolgende uitgawes – 33 ste uitgawe. 

145

Praktika 2 

1. Verdunnings van asynsuur en die gebruike van die verskillende verdunnings: 

146 

(Toon hier slegs konsentrasies en die berekeninge om die verdunnings aan te maak). 

Verskaf die konsentrasies van bereidings (a) en (b) in verhoudingsterkte (ratio strength) 

en ook as % v/v. 

(Bv. 20 % v/v oplossing = 1:5 (v/v) of 

ŉ 1:5 (v/v) oplossing = 20 % (v/v). 

a. Berei 200ml asynsuuroplossing om ŉ trageostomiebuis skoon te maak en te ontsmet. 

b. Berei 200ml asynsuuroplossing vir behandeling van wonde met ŉ pseudomonainfeksie. 

c. (i). Verskaf ŉ formule vir die bereiding van ŉ asynsuuroordruppel [Martindale en 

SAMF]. 

(ii). Doen die berekening as daar slegs ysasynsuur in voorraad is. 

d. Verskaf ŉ asynsuuroordruppelformule vir die behandeling van “swimmers ears”. 

(Martindale 28 ste ). 

e. Noem die konsentrasie asynsuur wat algemeen beskikbaar is in apteke en ook 

bekend staan as asynsuur. 

f. Noem die konsentrasie asynsuur wat bekend staan as verdunde asynsuur - 

(verskillende lande het verskillende konsentrasies). 

g. Noem die konsentrasie asynsuur wat gebruik kan word vir huishoudelike asyn. 

h. Noem ŉ maklike behandeling teen bysteek en jellievissteek. 

i. Noem nog ander farmaseutiese gebruike van asynsuur. 

2. Verdunnings van chloorheksidien en setrimied en die gebruike van die verskillende 

verdunnings: 

a. Verskaf die konsentrasie chloorheksidien-glukonaatoplossing benodig vir preoperatiewe 

ontsmetting van die vel. 

b. Verskaf die konsentrasie chloorheksidien-glukonaatoplossing benodig vir ontsmetting 

van instrumente en wonde. Dui dit ook aan as verhouding sterkte (“ratio strength”.) 

c. Verskaf die konsentrasie setrimiedoplossing benodig vir ontsmetting van kateters en 

noem die maksimum tydperk wat die kateters in die oplossing behoort te wees 

[Martindale 28 ste p. 552]. 

d. (i). Berei 1000 ml chloorheksidienglukonaat in water (1:2000) van ŉ chloorheksidien 

20% (v/v) oplossing. 

(ii). Indien die 20% oplossing nie beskikbaar is nie, moet jy 1000 ml 1:2000 (v/v) 

chloorheksidienoplossing van ŉ 5% (v/v) oplossing berei. 

e. Berei 1000 ml van ŉ chloorheksidienglukonaat in alkohol-oplossing. Chloorheksidien 

20% v/v en alkohol 90% v/v is beskikbaar.

Prakties 2 

3. Verdunnings van waterstofperoksied en die gebruike van die verskillende verdunnings: 

a. Noem die persentasie waterstofperoksiedoplossings bekend as 100, 30, 20 volumes. 

b. Verskaf die konsentrasie waterstofperoksied benodig om wonde skoon te maak. 

c. Verskaf die konsentrasie waterstofperoksied benodig as ŉ mondspoel. 

d. Verskaf ‘n formule vir die bereiding van ŉ waterstofperoksiedoordruppel. Noem die 

indikasie. 

Opdrag 4: (individueel – self assessering) 


1. Jy word gevra om 1.5 liter van ŉ chloorheksidienoplossing te berei wat geskik sal wees as 

ŉ mondspoelmiddel. 

Die apteek het ŉ 20% m/v chloorheksidien-glukonaatoplossing in voorraad. 

a. Stel ŉ geskikte konsentrasie voor vir bereiding van ŉ mondspoelmiddel. 

b. Bereken en toon aan hoe jy 1.5 liter van bogenoemde oplossing sal berei. 

2. 

A hospital pharmacist has on hand 14 litres of iodine tincture (2%). How many millilitres 

of strong iodine tincture (7%) should be mixed with it to yield a product that will contain 

3,5 % of iodine? 

3. (a). Berei 1000ml chloorheksidienoplossing 0,05% (v/v). ŉ 20% v/v oplossing is 

beskikbaar in die apteek. Toon die berekeninge. 

(b). Die teater gebruik 1 liter 0,05 % (v/v) chloorheksidienoplossing vir sekere 

prosedures. Die oplossings moet egter elke keer vars aangemaak word voor gebruik 

en mag nie gebêre word nie. Die apteek stuur dus 1 liter steriele waterbottels (“Pour 

Bottles Water”) na die teater en daarmee saam chloorheksidienoplossing 20 % (v/v). 

Hoeveel chloorheksidien 20% oplossing moet by die 1 liter water gevoeg word om ŉ 

0.05% (v/v) oplossing te verkry? Die hoeveelheid moet presies bereken word. 

147

Praktika 2 

Opdrag 5 (selfstudie) 

Stabilisasie van Kalsiumglukonaatinspuiting B.P. 

Lewer 6 x 10ml Kalsiumglukonaatinspuiting 10% B.P. en stabiliseer soos aangetoon. 

• Kalsiumglukonaatinspuiting B.P. moet gestabiliseer word. 

• Bespreek die stabilisasiemetode. 

• Die kalsiumgehalte moet dieselfde bly. Verwys na spesifikasies van die B.P. Toon 

berekeninge om kalsiumgehalte te bepaal 

Kalsiumglukonaatinspuiting is 'n voorbeeld van 'n oorversadigde oplossing. 

Kalsiumglukonaat is swak oplosbaar in koue water, maar baie goed oplosbaar in warm water 

en dus kan 'n oorversadigde oplossing maklik gevorm word. Hierdie oorversadigde 

oplossing neig om kristalle te vorm. 

Vreemde deeltjies kan as kern dien vir die vorming van kristalle wat die neiging van hierdie 

oorversadigde oplossing om kristalle te vorm, verklaar. Om hierdie rede moet die oplossing 

gefiltreer word terwyl dit nog warm is. 

Om kristallisasie te verhoed laat die B.P. toe dat 'n gedeelte van die kalsiumglukonaat (nie 

meer as 5%) vervang kan word met kalsium-d-saggaraat. Die meganisme van stabilisering 

is nog nie ten volle bekend nie, maar die vorming van 'n redelik oplosbare verbinding deur 

die stabiliseerder en Kalsiumglukonaat is moontlik die rede. 

BP spesifikasies: Kalsiumglukonaat inspuiting is 'n steriele oplossing van Kalsiumglukonaat 

in water vir inspuiting. Nie meer as 5% van die kalsiumglukonaat mag vervang word met 

Kalsium-d-saggaraat of ander skadelose kalsiumsout, as stabiliseerder nie. 

Die hoeveelheid kalsium (Ca 2+ ) mag nie minder as 8,5% en nie meer as 9,4% van die 

hoeveelheid kalsiumglukonaat wees, wat op die etiket aangegee word nie. 

Berekenings (selfstudie) 

'n Gedeelte van die Kalsiumglukonaat moet vervang word met kalsium-d-saggaraat maar die 

Kalsiumgehalte moet dieselfde bly. 

Eenvoudige formule (Rx) 

Kalsiumglukonaat 10% 

Water vir inspuiting tot 100% 

• Berei 100 ml. 

• Vervang die maksimum hoeveelheid Kalsiumglukonaat met Kalsium-d-saggaraat. 

• Benodig 10 g kalsiumglukonaat per 100 ml. 

• Vervang 5% van die kalsiumglukonaat (d.w.s. 0,5 g) met kalsium-d-saggaraat maar die 

kalsiumgehalte moet nog dieselfde bly. 

Kalsium gehalte 

Bereken die persentasie kalsium (Ca 2+ ) in Ca-glukonaat en Ca-d-saggaraat. 

148

Molekulêre massa Ca-glukonaat = 448,26 g 

Molekulêre massa Ca-d-saggaraat = 320,2 g 

Molekulêre massa Ca = 40,07 g 

[% Ca 2+ in Ca-glukonaat 

40,07 

---------- x 100 = 8,94% 

448,26 

% Ca 2+ in Ca-d-saggaraat 

40,07 

----------- x 100 = 12,51%] 

320,2 

Hoeveelheid kalsium in 10 g Ca-glukonaat: 

448,26 g (molmassa) Ca-glukonaat bevat 40,07 g Ca 2+ (molmassa) 

∴10 g Ca-glukonaat 

10, 

0 

× 40, 

07 

448, 

26 

2+ 

= 0, 

894gCa 

Prakties 2 

5 % van die Ca-glukonaat (dws 0,5 g) word vervang met Ca-d-saggaraat, maar die Ca 2+ - 

gehalte moet nog dieselfde bly 

Bereken nou die hoeveelheid Ca 2+ in 0,5g Ca-glukonaat. 

448,2 g Ca-glukonaat bevat 40,07 g Ca 2+ 

∴0,5 g Ca-glukonaat bevat 

⎛ 0, 

5 ⎞ 

⎜ × 40, 

07⎟ 

⎝ 448, 

26 ⎠ 

0, 

045 

gCa 

2+ 

Bereken die hoeveel kalsium-d-saggaraat wat in die formule gebruik moet word en wat 

ekwivalent is aan die 0,045g Ca 2+ (of wat 0,045g Ca 2+ bevat). 

40,07 g Ca 2 in 320,2 g kalsium-d-saggaraat (molmassas) 

∴0,045 g Ca 2 in x g 

Totale hoeveelheid Ca 2+ = 0,894g 

⎛ 0, 

045 320, 

2 ⎞ 

= ⎜ × ⎟ 

⎝ 40, 

07 1 ⎠ 

= 0,36 g kalsium-d-saggaraat 

% Ca 2+ ⎛ 0, 

894 100 ⎞ 

= ⎜ × ⎟ 

⎝ 10 1 ⎠ 

= 8,94 % 

(Die persentasie kalsium voldoen aan die B.P. vereistes van 8,5% tot 9,4%). 

149

Praktika 2 

Die werksformule (WRx) sien dus soos volg daaruit: 

Kalsiumglukonaat 9,5 g 

Kalsium-d-saggaraat 0,36 g 

Water vir inspuiting tot 100 ml 

Die volgende opdragte 6 tot 9 word nou reeds aan jou verskaf sodat jy genoeg tyd 

gaan hê vir literatuurstudie. Die dosent sal die spesifieke opdragte verskaf. 



Die vrae moet kortliks beantwoord word. Toon literatuurverwysings. 

1. Verduidelik hoe aarirritasie voorkom kan word by die toediening van amfoterisien B 

inspuiting (Fungizone ® ) [TURCO; Voubiljet]. 

2. Fucidin ® inspuiting word voorsien met sy eie verdunningsmiddel in die verpakking. Wat 

sou jou antwoord wees indien die verpleegpersoneel jou vra of hulle water vir inspuiting 

vir die aanmaak daarvan kan gebruik. Motiveer jou antwoord. 

3. Veltex ® ampules word intraveneus voorgeskryf. Verskaf die aktiewe bestanddeel. Is die 

toedienroete korrek aangedui? – Motiveer jou antwoord. 

4. Die narkotiseur moet ŉ morfieninspuiting intraspinaal toedien. Van watter inligting op die 

etiket sal jy eers seker maak voordat jy die ampulle teater toe stuur? 

5. Verskaf ŉ voorbeeld van ŉ inspuiting wat in ŉ gekonsentreerde vorm verskaf word en 

voor gebruik verdun moet word om as ŉ intraveneuse infuus toegedien te word. Noem die 

rede waarom die inspuiting in ŉ gekonsentreerde vorm verskaf word en waarom 

verdunning noodsaaklik is. Verduidelik waarom die waarskuwing ivm met die verdunning 

op die etiket aangebring moet word. 

6. Noem ŉ rede vir ŉ heparien-spoeling (“heparin-flush”) by die toediening van sekere IV 

medikasie. Noem ook die konsentrasie wat normaalweg gebruik word. (Martindale 30 ste ) 

7. Jy word versoek om ŉ heparien-spoeling (“heparin-flush”) te berei wat 100 E/ml heparien 

bevat in 100 ml normale soutoplossing. Jy het heparien 25 000 E/ml in voorraad. Toon 

alle berekeninge. 

8. Noem ŉ geneesmiddel (inspuiting) wat gebruik word om die werking van heparien om te 

keer of enige ander metodes [SAMF]. 

150



Literatuurverwysings moet aangedui word. 

Fenitoїeninspuiting (Epanutin ® of Dilantin ® ). 

Prakties 2 

Volgens die instruksies op die voubiljet moet die inspuiting nie verdun word nie, maar moet 

direk intraveneus toegedien word. 

a. Verduidelik kortliks waarom bogenoemde instruksies so belangrik is. Noem alle fisieschemiese 

faktore van belang, bv. oplosbaarheid, soutvorm, pH. 

b. Sal daar oplosbaarheidsprobleme wees indien die ampulle by 50 ml normale 

soutoplossing gevoeg word? Sal daar oplosbaarheidsprobleme wees indien die ampulle 

by 100 ml normale soutoplossing gevoeg word? Motiveer jou antwoord. 

c. Noem die aangewese roete van toediening, dosering en bergingskondisies. 

d. Hoe lank nadat dit oopgemaak is, mag nog ŉ dosis vanuit die houertjie onttrek word? 

Motiveer jou antwoord. 

e. Noem die nodige inligting in verband met die infusietempo en -tydperk indien die 

inspuiting verdun toegedien moet word. 

[Studiemateriaal: LB-Turco, pp. 108, 249; TRISSEL; C&A, p. 230; PC, p. 312; Voubiljette; 

en Leesbundel:– Bylaag(2) – Artikels p. 235.] 

Opdrag 8: 


Literatuurverwysings moet aangedui word. 

1. Vergelyk vier verskillende insulieninspuitings se formulerings in ‘n tabelvorm deur na die 

volgende te verwys: die tipe doseervorm (bv. oplossing, suspensie), toedieningsroete, 

aanvang van werking en werkingsduur. 

Doen groep A of B. [√] 

A. (i). Novorapid ® 

(ii). Actrapid ® 

(iii). Actraphane ® 

OF 

B. (i). Humalog ® 

(ii). Humulin ® R 

(iii). Humulin ® N 

(iv). Protophane ® HM. (iv). Protophane ® HM. 

2. Noem baie kortliks die formulering, toedieningsroete, aanvang van werking en 

werkingsduur van Lantus ® en verduidelik hoe dit van ander insulienpreparate verskil. 

151

Praktika 2 

3. Noem ander faktore wat ‘n invloed op die aanvang en werkingsduur van ‘n insulien 

preparaat sal hê ongeag die formulering [SAMF]. 

4. Noem die toedieningsroete wat verkies word indien insulien in ‘n noodsituasie toegedien 

moet word – behandeling van diabetiese keto-asidose. 

5. Noem die tipe preparaat en die formulering van so ‘n produk wat toegedien word vir ‘n 

pasiënt met ‘n ernstige hipoglemiese toestand of hipoglemiese koma. Noem ook ander 

metodes wat die pasiënt kan gebruik om sy bloedglukosevlak te herstel. 

6. Bespreek kortliks die adsorpsie van insulien in die infusiesisteem tydens intraveneuse 

toediening en noem al die faktore wat die adsorpsie kan beïnvloed [TURCO]. 

7. Gee die bergingsaanwysings van insulieninspuitings: 

152 

In die apteek. 

Gee pasiëntinligting oor die berging van die insulieninspuiting by sy huis. 

Hoe lank dink jy behoort insulien gebruik te word vandat dosering uit ‘n meervoudige 

dosishouer begin is en motiveer. 

Opdrag 9: 

Doen nommers: ........................................................................................ 

Literatuurverwysings is belangrik! 

1. Vergelyk drie verskillende tipes bupivakaïeninspuitings ten opsigte van hul formulerings, 

toedieningsroetes, werking en werkingsduur. Verskaf die handelsname. Noem ook die 

rede vir die insluiting van glukose in die formulerings. 

(1) 0,5% Bupivakaïen spinale-inspuiting. 

(2) Bupivakaïeninspuiting met adrenalien. 

(3) Bupivakaïen spinale-inspuiting met dekstrose. 

2. Vergelyk Xylotox ® inspuiting en Xylotox E80A ® inspuiting se formulering, 

toedieningsroete, werking en werkingsduur. 

Opdrag 10: (individueel) Voorbereiding van Mitomisien C oogdruppel vir prakties 3. 

1. Weeg 2mg mitomisien af in ’n steriele meervoudige dosishouer en verseël die houer. 

2. Vul ’n steriele oogdruppelhouer met 15 ml water vir inspuiting. (Dit sal gebruik word in 

plaas van die Tears Naturale ® .)

LEERUITKOMSTE 


Praktika 3 


wees om: 

1. Latynse terme te ken vir die reseptering van voorskrifte; 

2. alle handelinge betreffende die reseptering en hantering van sitotoksiese geneesmiddels 

te kan uitvoer en self ŉ protokol (SOP) te kan opstel – onkologie-aptekers speel vandag 

‘n essesiële rol in die behandeling van kanker pasiënte; 

3. steriele oogdruppels sonder ŉ aseptiese ruimte te kan resepteer en ’n SOP te kan opstel; 

4. praktykgerigte opdragte vir die bereiding en toediening van neus- en oogdruppels te kan 

bemeester; 

5. dosisse op grond van ouderdom, liggaamsgewig en –oppervlakte te kan bereken; 

6. verskillende stabilisasiemetodes van inspuitings by bereiding te ken; en 

7. ŉ toets oor die berekeninge en teoretiese gedeeltes van die opdragte af te kan lê, voor of 

aan die einde van die praktiese sessie. 


Gebruik die verwysingsbronne voor in die inleiding of jou eie studiemateriaal. 

In sommige gevalle word daar wel vir jou verwysings en literatuurbronne aangedui. 

OPDRAGTE 


• Latynse terme en afkortings [Bylaag]. 

• Bereiding van steriele oogdruppels sonder ŉ aseptiese ruimte [ASEP: Aseptiese 

bereiding – FMSG 321]. 

• Bereiding van sitotoksiese inspuitings [CYTO: Hantering en bereiding van sitotoksiese 

geneesmiddels – FMSG 321]; 

• Handling of cytotoxic drugs [PC, pp. 461–467; en TURCO, 266–267]. 

• SASOP - Suid-Afrikaanse Vereniging vir Onkologie Aptekers - SOP 

• Hersiening: berekeninge van dosisse op grond van ouderdom, liggaamsgewig en 

liggaamsoppervlakte [Cal, Hfst. 8]; 

• Reconstitution of a drug [PC pp. 421 – 422]; 

• Sterile Compounding Techniques [Leesbundel – Aanhangsel (2), p. 240]. 

153

Praktika 3 

Opdrag 2: (individueel) 


1. Berekening van die volgende dosisse vir ŉ kind (X): 

2. 

154 

(a). Bereken die pediatriese dosis van difenhidramien aan ŉ kind (X) van 5 jaar oud. 

Die volwasse dosis van difenhidramien is 312mg / 24uur. 

Al inligting wat jy het, is dat die kind X 5 jaar oud is. 

Bereken die pediatriese dosis volgens 2 verskillende formules [Cal]. 

(b). Kind X weeg 25 kg en sy lengte is 1,02 m. 

Bereken volgens die BSA metode die daaglikse dosis van difenhidramien wat aan 

die kind toegedien kan word. Die volwasse dosis van difenhidramien is 312mg / 

24uur – (geen pediatriese dosis is beskikbaar nie). 

(i). Gebruik die nomogram en bereken die kind se daaglikse dosis. 

(ii). Bereken die kind se daaglikse dosis volgens die BSA metode. 

(c). Bereken die dosis vir kind X indien daar wel ŉ pediatriese dosis as volg aangedui is: 

(i). Dosis is 5 mg/ kg of 

(ii). Dosis is 150 mg/ m 2 

Rx Valoron ® druppels 

Sig: 14 gtt. q6h prn pyn. 

Mitte: 1 OP 

Kind weeg 8 kg. 

(a). Kontroleer die dosis. 

(b). Bereken die aantal druppels in die “OP”. 

(c). Bereken ŉ enkel dosering in milligram. 

3. Opdragte uit Cal selfstudie.

Praktika 3 

Opdragte 3 en 4: die dosent sal die spesifieke opdrag wat gedoen moet word, verskaf. 

Opdrag 3: (individuele berekening en bereiding). Doen nommers: ................. 

Bereiding van ŉ steriele oogdruppel sonder die beskikbaarheid van ŉ aseptiese 

ruimte. 

*Benodig: een steriele 10ml spuit en 2 steriele naalde. 

STUDIEMATERIAAL: opdragte 3 en 4: 

• Sterile Compounding Techniques [Leesbundel]. 

• Reconstitution of drug [PC, pp. 421 – 422]. 

• ASEP & CYTO; TURCO, pp. 266 – 267. 

• Handling of cytotoxic drugs [PC, pp. 461 – 467]. 

• Martindale 

• Voubiljette. 

Opdrag 3 (a): (individueel: berekening en bereiding) 

Jy ontvang die volgende voorskrif: 

In voorraad: 

Rx Cefotaxime 6% in Tears Naturale ® 

Sig: Post-op: 1 dr qq.h. vir 4 dosisse, daarna q6h vir 48 uur. 

• Een Claforan ® ampulle wat 1g kefotaksiem in droë poeiervorm bevat. 

• Tears Naturale ® 15ml. Claforan ® is oplosbaar in Tears Naturale ® . 

Die apteek beskik nie oor ŉ aseptiese kas of ruimte nie, maar jy moet so skoon as moontlik 

werk om die kanse tot kontaminasie tot die minimum te beperk. 

Benodigdhede: 

• ŉ Steriele 10ml spuit en 2 naalde. 

• Ander steriele benodigdhede sal voorsien word. 

a. Noem die gebruik van kefotaksien. 

b. Toon alle berekeninge en verskaf ŉ werksformule. 

c. Beskryf die bereidingsmetode wat gevolg moet word volledig. Beskryf ook hoe jy die 

werksoppervlak sal voorberei. 

d. Verskaf die korrekte etiket vir die oogdruppel en spesifiseer stabiliteit- en 

bergingkondisies. 

155

Praktika 3 

Opdrag 3(b): (individuele berekening en bereiding) 


In voorraad: 

156 

Rx Mitomycin C 0.02% (m/v) in Tears Naturale ® 

Sig: Pre-op: 1 gtt stat. Postop: 1 gtt qq.h. vir 3 doserings. 

• Een Mitomycin C ® ampulle wat 2 mg mitomisien in droë poeiervorm bevat. 

• Tears Naturale ® 15 ml. Mitomisien is wel oplosbaar in Tears Naturale ® . 

Die apteek beskik nie oor ŉ aseptiese kas of ruimte nie, maar jy moet so skoon as moontlik 

werk om die kanse tot kontaminasie tot die minimum te beperk. 

Benodigdhede: 

• U benodig ŉ steriele 10 ml spuit en 2 naalde. 

• Ander steriele benodigdhede sal voorsien word. 

a. Noem die rede vir die gebruik van mitomisien tydens oogoperasies. 

b. Toon alle berekeninge om die oogdruppel te berei. 

c. Beskryf kortliks maar volledig die bereidingsmetode wat gevolg moet word. Beskryf ook 

hoe jy die werksoppervlak sal voorberei (m.a.w. skryf ŉ SOP). [PC, 462]. 

d. Noem die nodige maatreëls wat jy moet tref by die bereiding van hierdie inspuiting en 

verduidelik waarom dit so noodsaaklik is. 

e. ŉ Ampulle Mitomycin C ® val en breek in die apteek. Gee die volledige prosedure wat 

gevolg moet word met die opruiming en dokumentasie daarvan – sien ook SASOP se 

SOP’s. 

f. Noem ook die inhoud van ŉ “spill kit”. 

g. Verskaf die korrekte etikettering. 

h. Spesifiseer stabiliteit (vervaldatum) en bergingkondisies [voubiljet & TRISSEL 14de ]. 

i. Noem ŉ rede vir die byvoeging van natriumchloried in die formulering van die inspuiting. 

j. Verskaf die milligram mitomisien in die oogdruppels. 

(Nog voorbeelde van oogdruppels wat van inspuitings berei word, is: gentamisien, 

vankomisien, kefasolien en keftriasoon.)

Opdrag 4: (groepsverband). 

Hersamestelling van sitotoksiese preparate. 


Opdrag 4 (a): 

Jy ontvang ŉ voorskrif vir die intraveneuse toediening van Endoxan ®. 

1. Bereken die maksimum dosering vir ŉ volwassene met ŉ massa van 80 kg. 

2. Noem die verdunningsmiddel vir die bereiding/aanmaak van hierdie inspuiting. 

Praktika 3 

3. Gee die stabiliteit van die inspuiting nadat dit aangemaak is en die bergingskondisies. 

4. Noem die nodige maatreëls wat jy moet tref met die bereiding van hierdie inspuiting en 


5. ŉ Ampulle Endoxan ® val en breek in die saal. Gee die volledige prosedure wat gevolg 

moet word met die opruiming en dokumentasie daarvan, maw skryf ŉ SOP– sien ook 

SASOP se SOP’s. 

6. Noem die algemene orale dosering van siklofosfamied tydens onderhoudsterapie. 

7. Noem ander parenterale toedieningsroetes wat ook gebruik kan word vir hierdie 

inspuiting. 

Opdrag 4 (b): 



Rx Methotrexate sodium I.V. Sig: mdu vir limfosarkoom. 

1. Bereken die minimum dosering vir ŉ volwassene met ŉ massa van 80 kg. 

2. Bereken die maksimum dosering vir ŉ volwassene met ŉ massa van 60 kg en ŉ lengte 

van 1 meter 60 cm. Gebruik 2 metodes: (i). ŉ Nomogram en (ii). Die BSA metode. 

3. Hoe kan die onmiddellike toksiese effek van so ŉ hoë dosis op die beenmurg 

geneutraliseer word? 

4. Noem die verdunningsmiddel indien hierdie inspuiting intratekaal toegedien word 

[TRISSEL]. 

5. Noem die verskillende toedieningsroetes van metotreksaatinspuiting. 

6. Noem die nodige maatreëls wat jy moet tref met die bereiding van hierdie inspuiting en 


7. ŉ Ampul metotreksaat val en breek in die saal. Gee die volledige prosedure en 

dokumentasie wat gevolg moet word met die opruiming daarvan, maw skryf ŉ SOP – sien 

ook SASOP se SOP’s. 

157

Praktika 3 



Verskaf die volgende van elke voorskrif: 

1. Die formule en werksformule. 

2. Die gebruik van die preparaat. 

3. Korrekte etikettering, vervaldatum en bergingskondisies. 

4. Toon literatuurstudie. 

Opdrag 5 (a): 

Opdrag 5 (b): 

158 

Rx Kokaïenoplossing as neusdruppels. Mitte: 15 ml Sig: mdu 

Rx Kokaïen 4% m/v oogdruppels. Mitte: 15 ml. 

Wenk: gebruik BSS ® druppels as die verdunningsmiddel. 

Opdrag 5 (c): 

Opdrag 5 (d): 

Opdrag 5 (e): 

Opdrag 5 (f): 

Rx Karbosisteïenoogdruppels in Tears Naturale ® . Mitte: 15 ml. 

(Wenk: N-asetielsisteïenoogdruppels 5 % / 10 % m/v) 

Gebruik ampulle om oogdruppel te berei. 

Rx: Askorbiensuuroogdruppels 20% (m/v) in BSS ® . Mitte: 15 ml Sig: mdu 

Rx: Berei ŉ oogdruppel vir ŉ pasiënt wat sy oog met ŉ suuroplossing moet uitspoel nadat ŉ 

alkaliese stof in die oog beland het. 

(Wenk: sitroensuur of askorbiensuur.) 

Rx: Berei ŉ 15 ml BSS ® oogdruppel wat 5% NaCl bevat. 

Doen slegs die berekeninge.

Opdrag 6: 

Demonstrasie en tutoriaal - studiegids FMSG 411. 

Bespreking van stabilisasie metodes. 

1. Stabilisering van die pH – instelling van pH en byvoeging van buffers. 

2. Oplossings wat gebruik word om die pH van inspuitings mee in te stel. 

Praktika 3 

3. Gebruik van water vry van opgeloste suurstof of koolsuurgas en die metode van 

bereiding. 

4. Insluiting van spesifieke stabiliseerders soos byvoorbeeld die deurborrel van CO 2 by 

Natriumbikarbonaatinspuiting B.P. 

5. Verplasing van lug met 'n inerte gas bo-in ampulle. 

6. Bereiding van inspuitings in die afwesigheid van lig. 

7. Stabilisasie van Kalsiumglukonaatinspuiting B.P. [Praktiese sessie 2]. 

Opdrag 7: 

Demonstreer hoe oog- en neusdruppels toegedien moet word. [Leesbundel] 

159

Praktika 4 

LEERUITKOMSTE 

160 



wees om: 

1. aseptiese tegniek wat benodig word vir die hersamestelling en bereiding van parenterale 

byvoegings te ken; 

2. praktykgerigte opdragte vir byvoegings by groot-volume parenterale preparate te kan 

beskryf en te kan uitvoer; 

3. stabiliteit en verenigbaarheid van IV byvoegingsmengsels te kan bepaal; 

4. verskillende TPN produkte te kan identifiseer en beskryf; 

5. faktore wat in aanmerking geneem word wanneer byvoegings gemaak word, te kan 

noem; 

6. voorbeelde van onverenigbaarheid tussen verpakkingsmateriaal en geneesmiddels te 

kan noem en hoe dit verminder kan word; 

7. praktiese probleme by die toediening van immunologiese- en bloedprodukte kan 

aanspreek; en 

8. ŉ toets oor die berekeninge en teoretiese gedeeltes van die opdragte af te kan lê voor of 




OPDRAGTE 



• Latynse terme en afkortings [Bylaag]. 

• Aseptiese tegnieke wat benodig word vir die hersamestelling en bereiding van parenterale 

byvoegings [Sterile compounding techniques – Leesbundel: A: 2’ p. 240]. 

• Intravenous additives [C&A, pp 227 – 231]. 

• Constituted Solutions, Intravenous Admixture, and Rate of Flow Calculations [Cal, Hfst. 13 

&14, pp 195 – 223; W&R2, p 99]. 

• Infusion fluids: Admixtures and Administration [PC, pp 415 – 430].

Praktika 4 

• Parental admixtures & Incompatibilities [TURCO, Hfst. 11: pp 239 – 271; LB-T, pp 239- 

265; PC, pp 315, 319 – 321]. 

• Adsorpsie deur verpakking van parenterale produkte [LB-T, pp 263 - 266 ; PC, pp 315 – 

316]. 

• FMSG 411: Leesbundel - LG 2.5; LG 2.7; LE 3. 

• FMSG 411: Leesbundel - LE 4. 

• TPN aantekeninge in Leesbundel. 

• Berekening van die Basale Energie Verbruik (“Basal Energy Expenditure”) of kortliks 

bekend as “BEE” van ŉ pasiënt deur die Harris Benedict vergelyking [PC, 611; Cal, pp 217 

- 223]. 

Opdrag 2: (Voortsetting van FMSG 321 prakties.) 

Die volgende opdragte moet jy ken: 

1. Die risikos verbonde aan steriele toebereiding van medisyne word in drie risiko vlakke of 

kategorieë geklassifiseer. Tabelleer hierdie kategorieë en verskaf voorbeelde van elk. 

(Jy hoef nie die tabelle net so te vertaal nie, maar moet die inhoud ken.) 

2. Die metode hoe om asepties geneesmiddels vanaf ‘n meervoudige dosishouer of ‘n 

ampulle oor te dra. 

3. Die metode hoe om asepties ‘n geneesmideloplossing by groot-volume of klein-volume 

parenterale produkte te voeg. 

4. Voorsorgmaatreëls by die opruiming na byvoegingsprosedures. 

5. Finale inspeksie en eindproduk evaluering. 

6. IV vloeistowwe waarby byvoegings nie gemaak moet word nie. 

7. Algemene riglyne vir die bewaring van oopgemaakte ampulles. [PC, 116 – 117]. 


1. Cal: Doen nommers: ......................................... p: .................................................. 

2. A medication order calls for 1 litre of a TPN solution to be administered over 6 hours. 

If the venoclysis set calibrates 20 drops/ml, at what rate of flow, in drops per minute, should 

the set be adjusted to administer the solution in the designated time interval? 

3. An injection contains 0,50 % (w/v) of lignocaine hydrochloride and 1: 200,000 (w/v) of 

adrenaline. Express the concentration of lignocaine hydrochloride as a ratio strength and 

that of adrenaline as a percentage. 

161

Praktika 4 

4. A Hospital pharmacist constitutes a vial containing 2 g of piperacillin sodium to 10 ml 

with sterile water for injection. This solution is then diluted by adding it to 100 ml of 5% 

dextrose injection for administration by infusion. What is the concentration, in milligrams per 

millilitre (mg/ml), of piperacillin sodium in the infusion solution? 

5. In what proportion should 95% alcohol be mixed with 30% alcohol to make 70% 

alcohol? 

6. Dopamine hydrochloride injection is available in 5-ml ampules containing 40 mg of 

dopamine hydrochloride per millilitre. The injection must be diluted before administration. If 

a physician wishes to use sodium chloride injection as the diluent and wants a dilution 

containing 0.04% (w/v) of dopamine hydrochloride, how many millilitre of sodium chloride 

injection should be added to 5 ml of the injection? 

Opdrag 4: (in groepsverband) 


1. Die volgende produkte is in die handel beskikbaar: 

A Synthamin 9 ® 1 L, Glucose 30% 1 L, Vitamin C 100mg, Soluvit® 1 Vial. 

B Synthamin 14 ® 500ml, Glucose 50% 500ml, Vitamin C 100mg, Soluvit ® 1 Vial. 

C Vamin G ® 1L, Glucose 20% 1L, Vitamin C 100mg, Soluvit ® 1 Vial.l 

Jy moet produk A resepteer, maar daar is nie 1 liter Glukose 30% nie. Hoe sou jy 1 liter 

glukose 30% (vir produk A) berei het, indien slegs produk B en C se glukose beskikbaar 

is? / 

2. Kies die een opsie van ondergenoemde lys, A – F, wat die beste by die geneesmiddels (1 

tot 4) sal pas indien hierdie middels as ŉ infusie-oplossing toegedien word: 

162 

A Natriumchloried 0,9 % 200 ml 

B Natriumchloried 0,9 % 500 ml 

C Dekstrose in water 5 % 250 ml 

E Mag saam toegedien word in dieselfde infusie-oplossing 

F Behoort nie saam toegedien te word in dieselfde infusie-oplossing nie. 

1. Kotrimoksasool 160/800 mg 

2. Kaliumchloried 1 amp (= 20 mmol potassium) 

3. Rifampisien 450mg 

4. Kaliumfosfaat 20 mmol and magnesiumchloried 8 mmol 

3. Jy word versoek om die “BEE” van ŉ 65 jaar oue manlike pasiënt, met ŉ massa van 70 kg 

en lengte van 1,85m, te bereken [PC, 611; Cal].

Praktika 4 

Opdrag 5: (groepsverband) [PC, 315; Turco] Doen nommers: ..................... 

1. Noem inspuitings wat nie geskik is vir toediening met sekere PVC toedieningstelle nie. 

2. Bespreek kortliks die adsorpsie van insulien in die infusiesisteem met intraveneuse 

toediening en noem al die faktore wat ‘n invloed kan hê. [Prakties 2; LG 2.7; LE 3] 

Opdrag 6 (groepsverband) [C&A, pp 229 - 230] 

1. Definieer onstabiliteit en onverenigbaarheid by IV-mengsels. 

2. Noem faktore wat die stabiliteit en verenigbaarheid in ŉ IV-mengsel kan beïnvloed. 

Opdrag 7: (groepsverband - tutoriaal) Gevallestudie 

Die apteek het altyd steriele metileenblou-ampulles van ŉ firma bestel. Die produksie 

daarvan is in Suid-Afrika gestaak as gevolg van hoë kostes. Die ampules word egter soms in 

die teater vir sekere prosedures benodig. 

Later kon die apteek wel metileenblou in poeiervorm verkry, maar onsteriel verpak. Vir 

sterilisering moes die apteek die houertjie met die poeier (glas) na SSD (sentrale sterilisasie 

departement/afdeling) stuur vir sterilisasie deur hul outoklaaf. 

1. Sou jy saamstem dat dit die korrekte metode van sterilisasie is? Motiveer. 

2. Noem die indikasies vir die intraveneuse gebruik van metileenblou by teaterprosedures. 

3. Verskaf die geskikte verdunningsvloeistof. 

4. Noem die dosering daarvan. 

5. Verduidelik volgens watter risikovlak jy hierdie prosedures sou klassifiseer. (Opdrag 3) 

Opdrag 8: (groepsverband) Doen nommers: ..............Datum van inhandiging: .............. 

1. Noem die verskil tussen TETANUS immunoglobulien, TETANUS vaksien, TETANUS 

antitoksien en TETANUS toksoïed. Spesifiseer die indikasies waarvoor elkeen gebruik 

word. 

2. Kan tetanus immunoglobulien en tetanus vaksien op dieselfde tyd toegedien word? 

Verskaf toepaslike redes om u antwoord toe te lig met die nodige verwysings, asook 

indien nodig, die voorsorgmaatreëls wat getref moet word. 

3. Noem redes vir die toediening van albumien; Faktor VIII en Faktor IX. 

4. Noem redes vir die toediening van Polygam ® en Intraglobin F ® . Noem ook die 

toedieningsroetes van hierdie preparate. 

5. Klassifiseer in tabelvorm bekende bakteriële en virale vaksiene as lewende vaksiene en 

geїnaktiveerde vaksiene. 

163

Praktika 4 

Opdrag 9: Gevallestudie: 

Kaliumchloriedinspuiting word aan ŉ pasiënt voorgeskryf. 

Kaliumchloried 15% (m/v) 10ml ampules is beskikbaar. 

1. Noem die toedieningsroete en die waarskuwing ten opsigte van die toediening. 

2. Verskaf die aangewese verdunning en ook die verdunningsvloeistof. 

3. Bereken die volume verdunningsvloeistof benodig indien ŉ ampul van 10ml IV toegedien 

moet word. 

4. Verskaf die aantal millimole K + indien 2 ampules toegedien word. 

5. Noem die aangewese infusietempo in: 

164 

(a). millimole / milli-ekw per uur; 

(b). milliliter per minuut. 

6. Bereken die maksimum hoeveelheid K + of volume KCl-inspuiting wat aan ŉ kind met ŉ 

massa van 10 kg oor ŉ periode van 24 uur toegedien moet word: 

(a). aantal millimole K + . 

(b). milliliter van die ampulle. 

(c). milliliter van die verdunning. 

7. Noem die behandeling van hiperkalemie [SAMF]. 

8. Noem die rede vir die toediening van Kexelate ® en verskaf die metodes van toediening 

[SAMF]. 

Opdrag 10: (Tutoriaal) 

1. Noem voorbeelde van intraveneuse emulsies wat bekend staan as TPN of totale 

parenterale voeding. Kyk na die verpakkings van die verskillende produkte. 

2. In watter opsig verskil Clinomel ® van ander TPN preparate ten opsigte van die 

verpakking? 

3. Vergelyk die verpakking van ŉ 5% natriumchloried 500 ml intraveneuse oplossing met ŉ 

0,9% natriumchloried 200 ml intraveneuse houer. Noem ŉ rede vir die gebruik van die 

verskillende tipe houers. 

4. Noem ŉ intraveneuse inspuiting wat in glashouers vermeng moet word. 

5. Waarom moet daar met omsigtigheid byvoegings by furosemied parenterale produkte 

gemaak word? 

6. Bestudeer verskillende tipes toedieningstelle. 

7. Noem die verskil in die tipe houers van “Saline for irrigation” 1 liter en “Saline IV” 1 liter. 

8. Wat sou jy uitreik indien jy ŉ “Pour Bottle” steriele water moes uitreik? Hoe verskil dit van 

Steriele Water vir Inspuiting? 

9. Bespreek byvoegings by intraveneuse vloeistowwe. Jy behoort te weet waar die nodige 

inligting verkry kan word.

LEERUITKOMSTE 


Praktika 5 


wees om: 

1. Latynse en mediese terme en afkortinge te ken vir die reseptering van voorskrifte; 

2. praktykgerigte opdragte vir die bereiding en hantering van oplossings en suspensies te 

kan uitvoer; en 

3. stabiliteit van bereide mengsels te kan aandui om die nodige rakleeftye en vervaldatums 

te kan verskaf; 

4. ’n vloeibare produk te kan berei van die beskikbare soliede doseervorm - dikwels kan 

pasiënte nie kapsules of tablette sluk nie en die medikasie is slegs in ’n soliede 

doseervorm beskikbaar; 

5. enige praktykgerigte berekeninge te kan doen; en 




Gebruik die verwysingsbronne voor in die inleiding of jou eie studiemateriaal. In sommige 

gevalle word daar wel vir jou verwysings en literatuurbronne aangedui. 

OPDRAGTE 


• Latynse afkorting en terme en mediese terme [Bylaag]. 

• Berekeninge: Calculations in Contemporary Compounding [Cal, Hfst. 17]. 

• Oplossings en suspensies: Solutions & Suspensions [C&A, Hfst. 11 & 12]. 

• Extemporaneous dispensing [C&D, Hfst. 5]. 

• Riglyne vir stabiliteit van orale doseervorme: Stability of prepared mixtures [PC, pp 307 – 

309]. 

• Riglyne vir onverenigbaarhede: Incompatibilities in oral mixtures: [PC, pp 317 – 318]. 

• Riglyne vir rakleeftyd bepalings: Expiry dating: [C&A, p 31 (SG, 169); C&D, p 90; PC, pp 

305 – 307, 309; LB-LG 9.5: Vervaldatums: Rome en Salwe]. 

• Suspensies as “nood” formulerings: [C&D, pp 83 – 84; 114 – 116; 119 – 120; 122 - 123]. 

165

Praktika 5 

Opdrag 2: 

Cal: Doen nommers: .................................. p. ..................................................... 

Opdrag 3: (in groepsverband) 


1. Verskaf geskikte preserveermiddels en hul konsentrasies vir gebruik in orale vloeibare 

doseervorme en vir eksterne preparate [Martindale; C&A; C&D]. 

2. Kan metielhidroksiebensoaat met metielparabeen vervang word? 

3. Noem geskikte smaakmiddels en hul konsentrasies vir gebruik in orale vloeibare 

doseervorme [C&D]. 

4. Noem geskikte suspendeermiddels en die konsentrasies vir gebruik in orale vloeibare 

doseervorme. 

5. Noem die verskillende gebruike van gliserien in formulerings. [C&A, 88; Martindale; 

C&D, 79]. 

6. Noem redes vir die byvoeging van chloroform in orale preparate en die konsentrasies wat 

gebruik word [Martindale; C&D, 29-30; C&A, 89; PC, 307]. 

166 

a. Noem ’n rede waarom mikrobe groei tog soms plaasvind in ŉ preparaat met 

chloroform in en noem hoe lank ŉ houer chloroform nadat dit oopgemaak is, gebêre 

kan word, voor dit weggegooi behoort te word. 

b. Noem die verskillende tipes chloroform-preparate wat gekry word en hoe hulle ten 

opsigte van mekaar verskil nl: Chloroform, Chloroform Spirit & Chloroform 

Concentrated. 

c. Noem die tipe houers waarin chloroform voorsien word. 

7. Voorgestelde vervaldatums vir bereide of verdunde orale preprarate. [C&A, 31; C&D, 90].

Opdrag 4: (Individuele bereiding tydens prakties.) 

Gevallestudies: 

Praktika 5 

Een van die volgende opdragte sal aan u gegee word om vir die prakties voor te berei. 


Verskaf die volgende inligting van elke voorskrif 4(a ) – 4 (e): 

a. ŉ Geskikte formule. 

b. Die oplosbaarheid van die aktiewe bestanddeel. 

c. Berekeninge en die werksformule. 

d. Die gebruik van die stroop (werking). 

e. Die korrekte dosering. 

f. Die rede vir die byvoeginging van elke bestanddeel wat jy in die formule gebruik. 

g. Aanwysings op die etiket. 

h. Vervaldatum en bergingskondisies. 

i. Literatuurstudie. 

Opdrag 4 (a): 

Jy ontvang die volgende voorskrif vir ’n baba: 

Rx Trichloryl ® stroop 20ml 

Sig:mdu 

Trichloryl ® stroop word reeds geruime tyd nie meer vervaardig nie, maar die geneesheer wil 

graag hê dat jy so ŉ tipe stroop moet berei. (Wenk: Syrup Chloral) 

Verskaf ook bykomend die volgende inligting: 

(i). Die afhanklikheid van chloraalhidraat. 

(ii). Die algemene stabiliteit van chloraalhidraatoplossings [Martindale; C&A, p. 95]. 

(iii). Die aangewese rakleeftyd. 

Opdrag 4 (b): 

Jy ontvang die volgende voorskrif vir ŉ baba in ISE: 

Rx Kaffeïenstroop 25ml 

Sig:mdu – apnee. Begin met laagste dosering. 

Verskaf ladings en instandhoudingsdosisse 

(i). Die baba se massa is 2,0 Kg. Jy het nie ŉ formule nie en sal dus jou eie stroop moet 

formuleer. Aangesien die baba ŉ neonaat is, sal die volume wat gegee moet word so 

min as moontlik moet wees.(ŉ Konsentrasie van 0.5% m/v word gewoonlik berei, maar 

dit is maar slegs ŉ riglyn). 

167

Praktika 5 

(ii). Jy het nog ŉ probleem: dit is naweek en jy kry nêrens kaffeïenpoeier nie! 

(iii). Die formule moet ook so eenvoudig moontlik wees, aangesien alle bestanddele nie in 

die apteek beskikbaar sal wees nie. 

(iv). Wanneer sal dit wenslik wees om ŉ preserveermiddel en ŉ smaakmiddel by te voeg? 

Dikwels kan pasiënte nie kapsules of tablette sluk nie en die medikasie is slegs in ’n soliede 

doseervorm beskikbaar. Die aptekers moet dan ’n vloeibare produk van die beskikbare 

soliede doseervorm berei. 

Opdrag 4 (c): 

Jy moet die volgende voorskrif vir ŉ kind resepteer: 

(i). Daar is nie ’n spesifieke formule vir so ’n mengsel nie. 

(ii). Doseringsgewys moet dit gerieflik wees om te gebruik. 

(iii). Noem metodes wat gebruik kan word om die smaak te verbeter. 

(iv). Jy kan nêrens kaliumchloried vir die bereiding van bogenoemde voorskrif kry nie, maar 

jy kan wel Kaliumchloriedinspuiting ® 15% 10ml ampules by die hospitaalapteek kry. 

Toon die berekeninge en werksformule in hierdie geval. 

Opdrag 4 (d): 

(i). Mist Morphine is nie beskikbaar nie en jy sal jou eie mengsel moet berei. Die formule 

moet ook so eenvoudig moontlik wees, aangesien alle bestanddele nie in die apteek 

beskikbaar is nie. 

168 

Rx Mist Pot Chlor Infants 50ml 

Sig: 25 mg / dag. 

Rx Mist Morphine 25 ml 

Sig: 20 mg q4h prp 

(a). Morfien-HCl poeier is wel beskikbaar. Maak seker van die oplosbaarheid. 

(b). Morfien poeier is nie beskikbaar nie. 

(ii). Kontroleer ook die dosis. 

(iii). Voeg ŉ preserveermiddel by. Die smaak moet ook aanvaarbaar wees vir die pasiënt. 

(iv). Korrekte etikettering. 

(v). Korrekte invul van die S6 register.

Opdrag 4 (e): 

Rx Indocid 0,3 mg/ml 

Sig: mdu vir 5 dae 

(i). Indocid suspensie is nie in die handel verkrygbaar nie. 

Praktika 5 

(ii). Geen indometasienpoeier is verkrygbaar nie. Dit is naweek en die voorskrif moet 

dringend aan ŉ baba in die ISE van die hospitaal uitgereik word! 

(iii). Jy kan die konsentrasie verander om jou bereiding te vergemaklik, maar die dosering 

moet nog steeds korrek wees. Die dosis sal elke keer baie akkuraat afgemeet moet 

word. 

Dikwels kan pasiënte nie kapsules of tablette sluk nie. Die medikasie is slegs in ’n soliede 

doseervorm beskikbaar. Die aptekers moet dan ’n vloeibare produk van die beskikbare 

soliede doseervorm berei. 

Verwys ook: Suspensions as “emergency” formulations [C&D, pp 114 – 116; 83 - 84]. 

Tabel 1: Voorgestelde rakleeftye [C&A. p 31] Hierdie is slegs riglyne. 

Sien ook: 

Guide to auxiliary labels and discard dates for extemporaneous preparations 

[C&D, p. 90: Tabel 5.10; LB-LG 9.5: Vervaldatums van eksterne preparate]. 

169

Praktika 6 

LEERUITKOMSTE 

170 



wees om: 

1. Latynse / Afrikaanse / Engelse name van ŉ aantal stowwe te ken; 

2. alle handelinge betreffende die bereiding en reseptering van jelle te kan uitvoer; en 





OPDRAGTE 



• Latynse, Engelse en Afrikaanse name [Bylaag: Woordelys] 

Bereiding van topikale jelle: 

• Formulation of gels [C&A, pp 127 – 133]. 

• Pastes and gels [C&D, pp 158 – 161]. 

• Formules en bereiding van verskillende tipes jelle [COMP, LB: A:2, p. 279]. 

• Freezing of gels [PC, pp 308 – 309]. 

• Rakleeftye vir rome, salwe, pastas en jelle [C&A, pp 129 – 130; C&D, p 90]. 

Opdrag 2: (individueel - moet voor die aanvang van die praktiese sessie ingehandig word). 

Alle berekeninge moet volledig getoon word. 

1. 

The following is a formula for a diazepam rectal gel. 

a. How many 10 ml vials of VALIUM injection containing 5 mg/ml of diazepam would be 

needed to compound the formula?

. Explain the addition of the additives in the formula. 

Opdrag 3 

Diazepam 100 mg 

Methylcellulose (1 500 cps) 2,5 g 

Methylparaben 100 mg 

Glycerine 5 g 

Purified Water ad 100 ml 

Praktika 6 

(individuele berekening en bereiding). Opdrag moet volledig gedoen word voor die prakties, 

slegs bereiding word tydens die prakties gedoen. 

ŉ Apteker word gevra om ŉ geneesmiddel in ŉ jelbasis te verwerk. 

Daar is baie voorbeelde in die handel beskikbaar, dink maar aan bekendes soos 

byvoorbeeld: Voltaren ® jel, Remicaine ® en Orabase ® jel, kunstrane in oogdruppels, KY Jelly ® 

haarjelle, en “perdesalf” (arnika en mentol jel). 

Besluit watter konsistensie of “dikte” jy wil gebruik om sodoende die regte suspendeermiddel 

en konsentrasie te kies. 

Rx: Berei 25 g van ŉ jelbasis. 

Die volgende formules is algemene jelbasisse wat vir baie formulerings gebruik kan word: 

• Martindale 27 & 28 ste uitgawes:- Jelly Basis en Lubricating Jelly (Na-CMC). 

• C&A, 1990, p. 133 (Carmellose). 

Besluit watter een van bogenoemde formules jy wil berei. 

Verskaf: 

1. Die formule. 

2. Die berekening, werkformule en die volledige metode van bereiding. 

3. Literatuurstudie. 

171

Praktika 6 

Opdrag 4: (Individuele berekening en bereiding.) Opdrag moet volledig gedoen word voor 

die prakties, slegs bereiding word tydens die prakties gedoen. 

Jy moet 25 g van een van die volgende jelpreparate berei. Verskaf die volgende: 

1. Die formule. 

2. Berekening en werkformule. 

3. Volledige metode van bereiding. 

4. Gebruik van die jel. 

5. Rede vir die byvoeging van elke bestanddeel. 

6. Geskikte etiket. 


Verskillende jelformulerings: [Formules en bereidingsmetodes: COMP]. 

(i). Benzalkonium chloride 0,1% topical gel. 

(ii). Camphor 0,3%, Menthol o,3% & Phenol 0,3% topical gel. 

(iii). Coal Tar 1% topical gel. 

(Noem ook ŉ handelsproduk wat koolteer bevat). 

(iv). Ibuprofen 2% topical gel. 

(v). Salicylic Acid 6% topical gel. 

(vi). Resorcinol 1% & Salicylic Acid 3% gel. 

(vii). Hydroquinone 5% Topical gel 

Opdrag 5: (In groepsverband) 

Doen nommers: ..........................Literatuurstudie moet volledig aangetoon word. 

Opdrag 5 (a): 

Stel ŉ lys saam met bekende, algemeen gebruikte suspendeermiddels wat in jelformulerings 

verkry word, met die konsentrasies wat gebruik word. 

Opdrag 5 (b): Gevallestudie 

Jy word gevra om ŉ mondspoel te berei vir iemand wat aan xerostomia ly. Daar is tans nie ŉ 

middel beskikbaar nie. Berei 25 ml. 

Verskaf die volgende: 

1. Die formule, bererekening en werkformule. 

2. Volledige metode van bereiding. 

3. Gebruik van die jel en rede vir die byvoeging van elke bestanddeel. 

4. Geskikte etiket. 


172

LEERUITKOMSTE 


Praktika 7 


wees om: 

1. sinonieme van ’n aantal stowwe te ken; 

2. alle berekeninge en handelinge betreffende die bereiding en reseptering van setpille te 

kan uitvoer; 

3. die toediening van ŉ setpil kan verduidelik; en 





OPDRAGTE 

Opdrag 1:Selfstudie 

• Sinonieme van ’n aantal stowwe [Bylaag 1: Woordelys: Tabel ...]. 

Bereiding van setpille: 

• Suppositories and Pessaries [LB-W&R, Hfst. 15; W&R2, Hfst. 21; C&A, 142 - 143; C&D, 

182 – 184]. 

• Cal, pp 278-287. 

Opdrag 2: (individueel). 

1. p.287 no. 45 [Cal] 

Migraine headache suppositories 

Ergotamine tartrate 2 mg 

Caffeine 100 mg 

Hyoscyamine sulfate 0,25 mg 

Pentobarbitone sodium 60 mg 

Fattibase ad 2 mg 

a. The formula is for one suppository. If the specific gravity of Fattibase is 0,89, how 

many millilitre of the melted base (assuming no volume change due to heat) may be used to 

prepare 36 suppositories? 

173

Praktika 7 

b. Also name a trade product for migraine and where it must be stored. 

Opdrag 3: (In groepsverband.) Werksformule moet reeds voor aanvang van prakties getoon 

word. Doen nommers: ..................... 

Opdrag 3 (a): 

Die grootte van setpilvorms is 15 grein. (Reken om na gram - Martindale) 

Berei 6 Gliserol setpille BP 1980. (Bereken vir 10 setpille). 

174 

1. Toon alle berekeninge. 

2. Verskaf volledige werksformule en bereidingsmetode. 

3. Verskaf ŉ geskikte etiket en bergingskondisies. 

Opdrag 3(b): 

Hierdie opdrag het drie opsies, maak seker watter een julle moet doen. 

Die grootte van setpilvorms is 15 grein. (Reken om na gram - Martindale) 

(i). Berei 6 Saamgestelde Bismutsubgallaat setpille BP 1980. (Bereken vir 10 setpille); of 

(ii). Berei 6 Sinkoksiedsetpille 10%. 

1. Toon alle berekeninge. 

2. Verskaf ŉ volledige werksformule en bereidingsmetode. 

3. Verskaf ŉ geskikte etiket en bergingskondisies. 

4. Noem die werking van hierdie setpille. 

5. 

Opdrag 4: (In groepsverband). Moet voor aanvang van prakties ingehandig word of op 

datum soos die dosent aan jou sal meedeel. 

Doen nommers: ....................................Literatuurstudie moet volledig aangetoon word. 

1. Gee die kliniese indikasie vir die rektale toediening van Kexelate ® poeier. Verduidelik baie 

kortliks die metode van toediening. 

2. Verskaf die formule van ŉ melksuur-‘’douche’’. Verduidelik waarom dit toegedien word. 

3. Twee vaginale doseervorme nl. Gyno-Pevaryl Ovules ® en Vagarzol ® is beskikbaar. 

Verduidelik kortliks die verskil tussen dié twee preparate deur te verwys na die tipe 

doseervorm, lokale of sistemiese werking, bergingsvereistes en die verpakking. Noem die 

indikasie van elk. 

5. Verduidelik wat jy sal uitreik en ook die aanwysings wat jy sal verskaf as die geneesheer 

ŉ “Sitzbad” vir die pasiënt na sy haemorroidektomie voorskryf. (Martindale 28th NaCl - 

Bath). 

6. Stel ŉ kort gevallestudie saam: Oorwaks: moet dit verwyder word? Jy kan na beskikbare 

preparate verwys, die bestanddele; metodes van verwydering, gevare daarvan, waarom 

jy as apteker kennis moet hê daaroor en jou eie gevolgtrekking maak.

LEERUITKOMSTE 


Praktika 8 


wees om: 

1. alle berekeninge en handelinge betreffende die reseptering van salfvermengings en 

roomvermengings te kan uitvoer; 

2. mengbaarheid van topikale produkte evalueer; en 





OPDRAGTE 

Opdrag 1:Selfstudie. 

(a). Vermenging / bereiding / stabiliteit van salwe en rome: 

• Preparate vir lokale aanwending [LB - LG 9.5, Bylaag, p. 369]. 

• Creams ; Ointments and pastes [C&D, pp 147 – 157, 217-219; 247-250]. 

• Stability of diluted topical preparations [LB – LG 9.5; PC, pp 307, 313; C&A, pp 129-130, 

117]. 

• Incompatibilities in topical preparations [PC, pp. 318 – 319]. 

• Dilution of corticosteroid cream. [Artikel in LB – SG: Bylaag A(2) p.277-]. 

• Metodes van salf- en roomvermengings [C&A, pp. 128 – 129; C&D, pp 148 – 149, 156 - 

157]. 

• Basics of Compounding: Skin Discolorants - bestanddele en metodes van bereiding is hier 

van belang [COMP; SG: Bylaag A(2) p.279]. 

(b). Hersiening: 

• Dilution and concentration [Cal, Hfst. 15, 17]. 

Doen opdragte: ....................................................................................................... 

175

Praktika 8 

Opdrag 2: (Groepsverband). Doen nommers: ........................... 

1. How many milligrams of betamethasone dipropionate (molecular mass = 504) should be 

used to prepare a 50 g tube of ointment labelled to contain the equivalent of 0,5 mg of 

betamethasone base (molecular mass = 392) per gram? 

2. 

176 

Rx: Hydrocortisone 1,5 % 

Neomycin ointment 

Emulsion base aa ad 30 g 

Sig: Apply n or mdu. 

The hydrocortisone is available in the form of 20 mg tablets. How many tablets are required 

to prepare this ointment? 

3. 

Rx: Zinc Oxide 1.5 

Hydrophilic Petrolatum 2.5 

Purified water 5.0 

Hydrophilic Ointment ad 30.0 

Sig: Apply to affected areas 

How much zinc oxide should be added to the product to make an ointment containing 10% of 

zinc oxide? 

4. 

Rx: Zinc Oxide 

Calamine aa 2 g 

Petrolatum 60 g 

Sig: Apply. 

However, the prescriber later changed the concentration of zinc oxide to 10% (w/w). (a) How 

much additional of zinc oxide (grams) should be added, and (b) how much 20% (w/w) zinc 

oxide ointment (grams) should be added to change the strength to 10% zinc oxide? 

5. 

Rx: Coal Tar 5% 

Lasar’s Paste ad 50 g 

Sig: Apply. 

When compounding the above formula, the pharmacist added 2.5 g of coal tar to 50 g of 

Lasar’s Paste. Calculate the percentage concentration of coal tar in the final product. 

6. 

How many grams of coal tar should be added to 500g of Coal Tar Ointment USP to increase 

the strength to 2%? Coal Tar Ointment USP contains 1% of coal tar. 

7. 

In what proportion should 5% and 1% hydrocortisone ointments be mixed to prepare a 2.5% 

ointment?

8. 

Rx: Menthol 1:500 

Hexachlorophene 1:800 

Hydrophilic Ointment base ad 30 g 

Sig: Apply to hands. 

Praktika 8 

How many milligrams each of menthol and hexachlorophene should be used in compounding 

the prescription? 

9. 

You have on hand 800 g of a 5% coal tar ointment and 1200 g of a 10% coal tar ointment. 

a) If the two ointments are mixed, what is the concentration of coal tar in the final product? 

b) How many grams of coal tar should be added to the product to produce an ointment 

containing 15% of coal tar? 

10. 

You are requested to prepare 100ml of an emulsion containing vitamin D 600 000 units/5 ml. 

You have a calciferol solution in stock, containing vitamin D 400 000 units/ml. Calculate the 

volume of calciferol solution required to prepare this emulsion. 

A. 3 ml 

B. 0,3 ml 

C. 30 ml 

D. 6 ml 

Opdrag 3: (individuele berekening en bereiding) Doen nommers: ............................ 

Verskaf die volgende inligting van die volgende voorskrifte: 

1. Verskaf die berekeninge, werksformule en bereidingsmetode 

2. Noem Tinc Benz Co en Picis carbonis se bekende benaming. 

3. Noem Paraffin Molle Flavum en “Whitfield’s Ointment” se bekende benaming. 

4. Verskaf die rede vir die insluiting van elke bestanddeel. 

5. Noem die gebruik van die salf. 

6. Verskaf die persentasie sinkoksied in die salf. 

7. Etiketteer die voorskrif en verskaf ŉ geskikte vervaldatum en bergingskondisies. 

8. Verduidelik wanneer jy poeiers in ŉ gesmelte basis moet inmeng en wanneer dit op ŉ teël 

ingemeng moet word. 

Opdrag 3 (a). 

Rx: Sinkoksied 150 g 

Paraffin Molle Flavum 300 g 

Tinc Benz Co 50 ml 

Mitte: 25 g. Sig: appl tds (Metode: C&D). 

177

Praktika 8 

Opdrag 3 (b). 

Opdrag 3 (c). 

178 

Rx: Picis carbonis 3g 

Zinci Oxidi 3g 

Paraffinum Molle Flavum ad 30g 

Mitte: 25g. 

Sig: Applicandum mane et nocte. 

(Metode: C&D) 

Rx: Ung Ichthammol 

Whitfield’s Ointment aa ad 25 g 

Mitte: 25 g. Sig: mdu qid 

(Metode: C&D). 

Opdrag 4: (individuele berekening en bereiding. Doen nommers: .............................. 

Verskaf die volgende inligting van die volgende voorskrifte: 

1. Die nodige formule. 

2. Die berekeninge en werksformule. 

3. Die volledige bereidingsmetode. 

4. Die rede vir die insluiting van elke bestanddeel in die formulering. 

5. Die gebruik van die preparaat. 

6. Die korrekte etikettering en geskikte verval datum. 

(i) 

(ii) 

Rx Ureum 10% 

Clotrimasoolroom 5 % 

UEA qs 

Mitte: 25g. Sig: wend aan aangetasde dele tds et nocte. 

Jy moet 25g van ŉ hidrokinoon 5% room berei. [COMP] 

(iii) 

Jy moet 25g van ŉ hidrokinoon 5% topikale waterwerende stiffie (“water repellent topical 

stick”) berei [COMP]. 

(iv) 

Jy benodig hidrofiliese salf (“hydrophylic ointment”) om 25g van ŉ ander salf te berei.

Praktika 8 

Opdrag 5: (individuele berekening en bereiding) - Die volgende opdragte moet vooraf 

voltooi word, slegs die bereiding sal tydens die prakties gedoen word. 


Opdrag 5 (a): 

Rx: Betametasoon 1:20 verdun 

mitte: 25g. Sig: tds aan aangetaste dele. 

Doen navraag om te bevestig of die geneesheer ŉ 1 tot 20 verdunning of ŉ 1 in 20 

verdunning bedoel. 

Die volgende produkte is beskikbaar: 

▪Aqueous cream ▪Ung emulsificans 

▪Episone A ▪Episone E 

▪Betametasoon is as salf en room beskikbaar. 

Verskaf die volgende inligting: 

1. Noem twee kombinasies wat jy kan vermeng en verduidelik jou keuse. 

2. Noem ŉ handelsnaam vir betametasoon. 

3. Verskaf ŉ ander naam vir UEA. 

4. Noem die gebruik van die room. 

5. Verskaf die berekeninge, werksformule en bereiding. 

6. Verskaf ŉ geskikte etiket en vervaldatum vir die voorskrif. 

7. Noem die bestanddele van ‘’gebufferde room’’. 

Opdrag 5 (b): 

Rx: Elocon ® room 1:20 verdun. 

Sig: Wend aan oor hele lyfie m & n. 

Doen navraag om te bevestig of die geneesheer ŉ 1 tot 20 verdunning of ŉ 1 in 20 

verdunning bedoel. 

Die hoeveelheid word nie gespesifiseer nie. Jy wil nie graag die Elocon ® room vermors nie en 

sal dus die hele buis room in die formule gebruik. Jy besef ook dat jy ŉ voldoende 

hoeveelheid moet verskaf, aangesien die room oor die hele lyfie aangewend moet word. 

1. Noem die verdunningsbasis wat jy sal gebruik en motiveer jou keuse. 

2. Verskaf slegs die werksformule (berekeninge) vir hierdie vermenging. 

3. Verskaf ŉ geskikte etiket en vervaldatum vir die voorskrif. 

Opdrag 6: (individuele berekening en bereiding) 

Verduidelik kortliks waarom koolteer (coal tar) nie by betametasoonroom gevoeg mag word 

nie, maar wel denneteer (pine tar) [LB –LE 9.5; Artikel in SG-LB – Bylaag B(2); PC, p. 313]. 

179

Praktika 8 

Gevallestudies: 

Doen opdragte:...................................................... 

Verskaf die volgende inligting by opdragte 7 tot 10: 

a. ŉ Geskikte formule. 

b. Die werksformule, bereiding en die gebruik van al die bestanddele in die formule. 

c. ŉ Etiket en geskikte vervaldatum vir die voorskrif. 

d. Literatuurstudie. 

Opdrag 7: (in groepsverband voorberei; individuele bereiding tydens prakties) 

Opdrag 7(a): 

Jy moet ŉ eenvoudige oordruppel berei vir ŉ oorinfeksie (‘’swimming ears’’) in ŉ afgeleë 

kliniek. Noem die rede vir insluiting van die bestanddele in die formule. Verskaf ook die 

volledige etiket vir die bereide oordruppels. (Wenk: Asynsuur.) 

Opdrag 7(b): 

Berei 20ml Natriumbikarbonaatoordruppels B.P. 1988. 

• Noem die gebruik van hierdie druppels [C&D, 253]. 

• Indien jy ŉ groot hoeveelheid berei het, sou jy die res kan bêre? [B.P. 1988] 

Opdrag 8: 

Jy kry ’n voorskrif vir “PUVA” behandeling. Verkry die nodige inligting om ŉ aanwending vir 

’n pasiënt te berei. 

Opdrag 9: 

Jy word versoek om ŉ swawelsalf te berei wat gebruik word vir die behandeling van 

jeuksiekte (“scabies”) [Martindale]. 

Opdrag 10: 

ŉ Persoon wat baie sweet kom vra by jou raad en kla dat hy al die handelspreparate op die 

mark probeer het, maar sonder sukses. Kan jy probeer help? (Wenk: aluminiumchloried.) 

Opdrag 11: 

Jy word versoek om Tretinoïenoplossing te berei.. 

180

Bylaag 

BYLAAG vir PRAKTIES: Tabel 1: LATYNSE TERME & AFKORTINGE 

Die volgende is afkortings (afgelei van Latyn) wat nog steeds in voorskrifte gebruik word, 

alhoewel die neiging deesdae is om al hoe meer verstaanbare terme en aanwysings in 

voorskrifte te gebruik. 

Latyn/Latin Afrikaans/English 

ac (ante cibum) Voor maaltye/Before food/eating/meals 

bd/bid (bis in diem) Tweemaal per dag/Twice a day 

c (cum) Met/With 

c (cibus) Voedsel/maaltye/food/meals 

cc (cum cibos) Met maaltye/with meals 

pc (post cibos) na etes/after meals 

hs (hora somni) met slaaptyd/at bedtime 

mane (m) soggens/In the morning 

mdu (more dictum utenda) soos voorgeskryf/as directed 

ud (ut dictum) soos voorgeskryf (verduidelik)/as directed 

nocte (n) saans/at night 

od (omni die) eenmaal daagliks/once daily 

pc (post cibum) na ete/after food/eating/meals 

po/PO (per os) per mond (drink)/by mouth (drink; take) 

prn (pro re nata) soos nodig/as needed 

q (quaque) elke/every 

qd (quaque dies) elke dag; daagliks/every day/daily 

qh (quaque hora) elke uur/every hour 

q4h/qqh (quaque quarta hora) elke vier uur/every 4 hours/4 hourly 

q6h elke 6 ure/every 6 hours/6 hourly 

qds/qid (quarter in diem/ quarter viermaal per dag/four times a day 

die sumendum) 

qod elke tweede dag/every other day 

s (sine) sonder/without 

ss (semis) ‘n halwe/one-half 

Rx (recipe) “neem” - die voorskrif-teken / “take” – the 

prescription sign 

sig (signa) aanwysings vir die pasiënt/write on label 

mitte (m) stuur/resepteer 

dispensed/sent 

(hoeveelheid)/quantity to be 

stat (statium) dadelik/immediately 

tds/tid (ter in diem/ 

ter die sumendum) 

driemaal per dag/three times a day 

i 1 – een/one 

ii 2 –twee/two 

iii 3 – drie/three 

iv 4 – vier/four 

v 5 – vyf/five 

x 10 – tien/ten 

xx 20 – twintig/twenty 

181

Bylaag 

182 

Die volgende lys is saamgestel uit The following lists were compiled from 

Collett & Aulton: 

Colltett & Aulton 

Latyn/Latin / Afkorting/Abbreviation Afrikaans/English 

Aurist. (Auristillae) oordruppels/ear drops 

Appl. / Lot. (lotio) aanwending/application 

Oint. salf/ointment 

Caps. (Capsula) kapsule/capsule 

Crem. (Cremor)/Cr. room/cream 

Gtt. (Guttae) druppels/drops 

Occ. (Occulentum) oog/eye 

Liq (Liquor) vloeistof/liquid 

Mist. (Mistura)/Mixt. mengsel/mixture 

Elix. elikser/elixir 

Ext. ekstrak/extract 

Inf. infusie/infusion 

Neb. (Nebula) spuit/spray/ (inhalasie/inhalation) 

Past. (Pasta) pasta/paste 

Pig. (Pigmentum) verf/paint 

Pulv. (Pulvis) poeier/powder 

Troch. (Trochiscus)/Loz suigtablet/lozenge 

Ung. (Unguentum)/Oint. salf/ointment 

Vap (Vapour) inhalasie/inhalation 

Ad (ad) maak op tot/to; up to 

Ad lib. voldoende/as much as 

Alt. (alternus) alterneer/alternate 

Applic. (applicandus) wend aan/to be applied 

Aq. (aqua) water 

Co. (compositus) mengsel/compound 

Conc. (concentratus) gekonsentreerd/concentrated 

d. (dies) daagliks/daily 

Dest. (destillatus) gedistilleerd/distilled 

Dil. (dilutus) verdund/diluted 

Ex aq. (ex aqua) in water 

Fort. (fortis) sterk/strong 

h. (hora) op …. uur/at the hour of 

h.s. (hora somni) met slaaptyd/at bedtime 

i.c. (inter cibos) tussen maaltye/between meals 

Int. (inter) tussen/between 

Mitt. (mitte) gee of stuur (hoeveelheid van item)/send 

o.d. (omni die) elke dag/every day 

q.s. (quantum sufficiat) genoeg/sufficient 

Tuss. (tussis) hoes/a cough 

u.a. (ut antea) soos voorheen/as before 

aa. or aa. (ana) 

van elk – gelyke dele/of each- equal parts 

Sol. oplossing/solution 

Sp. spirits 

Tinct./Tr. tinktuur/tincture

Bylaag 

Pharmaceutical Calculations – Ansel & Stoklosa: 

Afkortings / Abbreviation Afrikaans/English 

DW./Aqua. Dest. gedistillerde water/distilled water 

DS dekstrose (glukose) en normale 

soutoplossing/dextrose and saline 

N.S. OR NS normale soutoplossing/normal saline 

½ NS half-strength normal saline (0,9% sod chlor) 

D5NS dextrose 5 % in normal saline (0.9% sodium chloride) 

D5W dextrose 5 % in water 

D10W dextrose 10 % in water 

Elix. elikser/elixir 

Gl. Aq. glas water/glass of water 

Inj. inspuiting/injection 

IV intraveneus/intravenous 

IVP intraveneuse bolus/intravenous push 

M&N oggend en saans/morning and night 

M. meng/mix 

NPO (nil per os) niks per mond/nothing by mouth 

NTG nitrogliserien/nitroglycerin 

Postop 

na operasie/postoperative 

Pre-op 

voor operasie/before operation 

Rect. (PR) rektaal of rektum/rectal or rectum 

ss. or ss. 

Subc or subq 

½: ‘n halwe/one-half 

Or s.c. or SQ/SK/SC 

sk – subkutaan/subcutaneously 

Sup or supp setpil/suppository 

Lin. smeermiddel/liniment 

Susp suspensie/suspension 

Syr. stroop/syrup 

Tab. tablet/tablet 

t.a.t. totdat alles geneem is/until all taken 

bv voltooi kursus/complete course 

Tbsp eetlepel/tablespoon – 15ml 

Tsp teelepel (maatlepel)/teaspoon – 5ml 

f ss of fl ss eetlepel/tablespoonful (15 ml) 

ANDER: OTHER: 

PR / pr per rektum/per rectum 

PV / pv per vagina/per vagina 

TTO voorskrif om huis to te neem/to take out 

SL ondertongs/sublingual 

SSN naalde, spuite en deppers (vir diabetiese 

pasiënte)/syringes, swabs, needles (for diabetic 

patients) 

RHT weier hospitaal behandeling/refuse hospital 

bw 

treatment/ 

liggaamsgewig/body weight 

tw tweemaal per week/twice a week 

183

Bylaag 

BYLAAG : WOORDELYS (FMSG 211) 

Tabel 1: Latynse, Engelse en Afrikaanse name van ‘n aantal stowwe 

Latynse naam / Latin name English name Afrikaanse naam 

Adeps Lanae woolfat anhidriese lanolien 

Adeps Lanae Hydrous hydrous woolfat hidriese wolvet; lanolien 

Alba white wit 

Oleum Amygdalae almond oil amandelolie 

Amylum starch stysel 

Oleum Anisi aniseed oil; anise oil anysolie 

Aqua Anisi aniseed water anyswater 

Aqua Aurantii floris orange flower water lemoenbloeiselwater 

Aqua Chloroformi chloroform water chloroformwater 

Aqua Cinnamomi cinnamon water kaneelwater 

Aqua Anethi dill water Anetumwater / dillewater 

Aqua Menthae Piperitae peppermint water pepermentwater 

Aqua Rosae rose water rooswater 

Aqua water water 

Oleum Arachis sweet oil soetolie; grondboontjieolie 

Tinctura Benzoini Composita friars’ balsam saamgestelde bensoïen- 

Aqua Hamamelidis witch hazel water; 

tinktuur; kloosterbalsem 

berghaselwater 

Oleum eucalypti 

hamamelis water 

eucalyptus oil bloekomolie 

Nux vomica ----- braakneut 

Oleum Ricini castor oil kasterolie 

Cera alba white beeswax wit byewas 

Cera flava yellow beeswax geel byewas 

Cera emulsificans emulsifying wax emulsifiserende was 

Creta chalk kryt 

Tinctura chloroformi et 

morphinae 

184 

chloroform and 

morphine tincture; chlorodyne 

Oleum Caryophylli clove oil naeltjieolie 

Chloroform- en morfientinktuur 

Liquor Picis Carbonis(LPC) coal tar solution koolteeroplossing 

Oleum cocois coconut oil klapperolie

Latynse naam / Latin name English name Afrikaanse naam 

Oleum Morrhuae cod liver oil lewertraanolie 

Zingiber ginger gemmer 

Glycyrrhiza liquorice soethout 

Oleum Theobromatis theobroma 

butter 

oil; cocoa kakaobotter 

Oleum Limonis lemon oil suurlemoenolie 

Oleum Olivae olive oil olyfolie 

Oleum Lini linseed oil lynolie 

Paraffin Molle Alba white soft paraffin; 

vaseline (white) 

Paraffin Molle Flava yellow soft paraffin; 

vaseline (yellow) 

Mel Depuratum honey heuning 

Tabel 2: Sinonieme van ‘n aantal stowwe 

Naam / Name Sinoniem / Synonym 

Acasia acasia gum; gum arabic 

wit sagte paraffien; wit 

petroleumjellie 

geel sagte paraffien; geel 

petroleumjellie 

Blue ointment dilute mercury ointment (BPC); blue butter; kwiksalf; 

ruitersalf 

Blue vitriol copper sulphate; blue stone 

Green vitriol iron sulphate 

White vitriol zinc sulphate 

Caustic soda sodium hydroxide; seepsoda 

Slaked lime dry calcium hydroxide; hydrated lime; gebluste kalk 

Lime unslaked lime; caustic lime 

Carbolic acid phenol 

Bicarbonate of soda sodium bicarbonate; koeksoda; baking soda 

Condy’s crystals potassium permanganate 

Cream of tartar wynsteensuur; kremetart 

Gips dried calcium sulphate; plaster of paris 

Fructose, levulose; vrugtesuiker 

Glauber’s salt sodium sulphate 

Gliserol glycerine 

Bylaag 

185

Bylaag 

Naam / Name Sinoniem / Synonym 

Glucose dextrose 

Lactose laktose; melksuur 

Calomel mercury monochloride 

Liquid paraffin 

186 

vloeibare paraffien; aptekersparraffien 

Epsom salts magnesium sulphate; engelse sout 

Maltose malt sugar 

Naphthalene mottegif, moth balls 

Borax sodium borate 

Washing soda sodium carbonate; wassoda 

Ethanol (90%) rectified spirit 

Sal volatile aromatic ammonia spirits; vlugsout 

Table salt sodium chloride; tafelsout; sout 

Spirit Fortis ethanol (95%); spirits 

Sugar sucrose; refined sugar 

Turlington friar’s balsam 

Vitamin B1 

Vitamin B2 

Vitamin B6 

Vitamin B12 

thiamine 

riboflavin 

pyridoxine 

cyanocobalamine 

Vitamin C ascorbic acid 

Vitamin D2 

calciferol 

Vitamin E tocopherol 

Caustic pencil kaliumnitraat + silwernitraat (verwyder vratte) / 

potasium nitrate + silver nitrate (to remove warts) 

Stiptic pencil silwernitraat potlood/ silvernitrate pencil 

Mist Pot Cit kaliumsitraatmengsel / mixture of potassium citrate

farmaseutiese doseervorme en tegnologie iii

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?