pdf-bstand; 20 Mb - Vereniging Oudheidkamer Tiel en Omstreken
pdf-bstand; 20 Mb - Vereniging Oudheidkamer Tiel en Omstreken
pdf-bstand; 20 Mb - Vereniging Oudheidkamer Tiel en Omstreken
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Tuss<strong>en</strong> de pal<strong>en</strong> van de bibliotheek<br />
Ottoons vondstmateriaal van de<br />
Koninginnestraat, <strong>Tiel</strong><br />
Jan van Oostve<strong>en</strong><br />
Jan van Oostve<strong>en</strong><br />
Specialistisch Archeologisch Onderzoek<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/
Colofon<br />
Auteur: Jan van Oostve<strong>en</strong><br />
Tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>: Toine Bäcker<br />
Foto’s: Jan van Oostve<strong>en</strong><br />
Versie: 1.1<br />
Formaat: A4 (breedte – hoogte: 21 - 29,7 cm)<br />
Publicatie nr.: 149<br />
Datum: Juni <strong>20</strong>12<br />
Versie Red<strong>en</strong> uitgifte<br />
1.0 Initiële versie<br />
e-mail: kleipijp@xs4all.nl<br />
Website: http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/<br />
1.1 Opmerking<strong>en</strong> Willem Spekking (BATO) verwerkt.<br />
Voorpagina: Pseudo muntfibula met de afbeelding van e<strong>en</strong> buste binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> parelcirkel. Mogelijk de<br />
Romeinse keizer Magn<strong>en</strong>tius of Dec<strong>en</strong>tius. Datering 10 de / 11 de eeuw.<br />
<strong>20</strong>12, Jan van Oostve<strong>en</strong>, <strong>Tiel</strong>.<br />
Niets uit deze uitgave mag word<strong>en</strong> verm<strong>en</strong>igvuldigd <strong>en</strong>/of op<strong>en</strong>baar word<strong>en</strong> gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm<br />
of op welke wijze dan ook zonder de schriftelijke toestemming van de auteur.<br />
No part of this edition may be reproduced in any form by print, photocopy, microfilm or any other means, without writt<strong>en</strong><br />
permission of the author.<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 2 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1
Inhoudsopgave<br />
Colofon...................................................................................................................... 2<br />
Inhoudsopgave ......................................................................................................... 3<br />
1. Inleiding............................................................................................................ 4<br />
2. De vroegste bewoning .................................................................................... 6<br />
3. Keramiek uit de 10 de / 11 de eeuw..................................................................... 8<br />
3.1 Badorf-type keramiek ................................................................................................... 8<br />
3.2 Duisburg-type keramiek ............................................................................................... 9<br />
3.3 Hunneschans-type ....................................................................................................... 9<br />
3.4 Kogelpot......................................................................................................................10<br />
3.5 Maasland ....................................................................................................................10<br />
3.6 May<strong>en</strong>-type .................................................................................................................11<br />
3.7 Paffrath-type................................................................................................................11<br />
3.8 Pingsdorf-type .............................................................................................................11<br />
3.9 Roodbakk<strong>en</strong>d..............................................................................................................12<br />
3.10 Overige keramiek ......................................................................................................12<br />
4. Natuurlijke material<strong>en</strong> ................................................................................... 15<br />
4.1 St<strong>en</strong><strong>en</strong> voorwerp<strong>en</strong> .....................................................................................................15<br />
4.2 Schelp<strong>en</strong>, bott<strong>en</strong> <strong>en</strong> not<strong>en</strong>...........................................................................................16<br />
4.3 Hutt<strong>en</strong>leem..................................................................................................................16<br />
Metal<strong>en</strong> voorwerp<strong>en</strong>............................................................................................... 17<br />
5. Synthese......................................................................................................... 18<br />
Geraadpleegde literatuur ....................................................................................... 19<br />
Bijlage 1: Reliëfbandamfor<strong>en</strong> ................................................................................ 21<br />
Bijlage 2: Pingsdorf-type aardewerk..................................................................... 24<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 3 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1
1. Inleiding<br />
In juni 1983 werd e<strong>en</strong> aanvang gemaakt met de<br />
sloop van het “clubhuis De Poort” aan de<br />
Koninginnestraat in <strong>Tiel</strong>. Dit ter voorbereiding van<br />
de uitbreiding van de op<strong>en</strong>bare bibliotheek. 1 Al<br />
vrij snel werd, zoals de krant<strong>en</strong>bericht<strong>en</strong> dit<br />
omschrijv<strong>en</strong>, door de Archeologische Werkgroep<br />
<strong>Tiel</strong> ( AWT) e<strong>en</strong> waterput aangetroff<strong>en</strong>. 2 Na<br />
<strong>en</strong>kele wek<strong>en</strong> int<strong>en</strong>sief grav<strong>en</strong> werd<br />
geconstateerd dat de waterput e<strong>en</strong> beerput betrof<br />
met e<strong>en</strong> diameter <strong>en</strong> vergelijkbare diepte van<br />
circa 2,80 m. Geconstateerd werd dat op deze<br />
beerput twee stortgot<strong>en</strong> war<strong>en</strong> aangeslot<strong>en</strong>. 3 De<br />
vondst<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> vrijwel direct gekoppeld aan de<br />
Latijnse school die hier vanaf de 17 de was<br />
gevestigd.<br />
De vondst<strong>en</strong> uit deze beerput zull<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />
volg<strong>en</strong>de publicatie word<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong>.<br />
Afbeelding 1: Foto van de sloop van “clubhuis De<br />
Poort”. <strong>Tiel</strong>se Courant, 14 juni 1983<br />
In december 1983 werd<strong>en</strong> de opgraving<strong>en</strong> op<br />
deze locatie gecontinueerd. Zonder hulp van de<br />
Archeologische Werkgroep <strong>Tiel</strong> werd<strong>en</strong> onder<br />
wet<strong>en</strong>schappelijke leiding van Halbertsma <strong>en</strong><br />
Sarfatij <strong>en</strong> dagelijkse leiding van Gerard van<br />
Haaff door de Rijksdi<strong>en</strong>st voor het<br />
Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) ,<br />
archeologisch onderzoek uitgevoerd. Doel van dit<br />
proefonderzoek was om vast te stell<strong>en</strong> of het<br />
zinvol was e<strong>en</strong> opgraving op het Bleekveld uit te<br />
voer<strong>en</strong>. 4 In dat opzicht was de proefopgraving<br />
1 <strong>Tiel</strong>se Courant 14 juni 1983.<br />
2 <strong>Tiel</strong>se Courant 14 juni 1983.<br />
3 <strong>Tiel</strong>se Courant, 15 juli 1983. De graafwerkzaamhed<strong>en</strong><br />
zijn uitgevoerd door de voorganger van de BATO<br />
(Beoef<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> Archeologie <strong>Tiel</strong> <strong>en</strong> Omstrek<strong>en</strong>), de<br />
Archeologische Werkgroep <strong>Tiel</strong> (AWT).<br />
4 <strong>Tiel</strong>se Courant, <strong>20</strong> januari 1984.<br />
geslaagd. Uiteindelijk zijn op het Bleekveld 5 maar<br />
ook op andere locaties in <strong>Tiel</strong> door de ROB<br />
binn<strong>en</strong> het zog<strong>en</strong>aamde Urbanisatieproject,<br />
verschill<strong>en</strong>de opgraving<strong>en</strong> uitgevoerd.<br />
Afbeelding 2: De verschill<strong>en</strong>de opgraving<strong>en</strong> zoals deze<br />
binn<strong>en</strong> het Urbanisatieproject door de to<strong>en</strong>malige<br />
Rijksdi<strong>en</strong>st voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek<br />
(ROB) in <strong>Tiel</strong> zijn uitgevoerd. De opgraving<strong>en</strong> zijn<br />
geprojecteerd op e<strong>en</strong> kadastrale kaart van <strong>Tiel</strong> uit circa<br />
1830. 1. Achterweg; 2. St. Maart<strong>en</strong>skerk; 3. Bleekveld;<br />
4. Koornmarkt; 5. Tol Noord/Zuid; 6. Agniet<strong>en</strong>hof <strong>en</strong> 7.<br />
Koninginnestraat. Naar Dijkstra <strong>en</strong> Stafleu, 1999.<br />
De bewoningsrest<strong>en</strong> die door de ROB bij de<br />
opgraving 6 van de Koninginnestraat werd<strong>en</strong><br />
aangetroff<strong>en</strong>, bestond<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> hout<strong>en</strong> gebouw<br />
uit de late 9 de eeuw met e<strong>en</strong> afmeting van 3 bij 7<br />
meter. Het gebouw was oost-west georiënteerd.<br />
Na deze bewoningsfase is het terrein in<br />
verschill<strong>en</strong>de fas<strong>en</strong> opgehoogd waarbij de<br />
aanplempingslag<strong>en</strong> zijn verstevigd met<br />
beschoeiing van pal<strong>en</strong> <strong>en</strong> vlechtwerk. Aan de<br />
noord-oostzijde van de beschoeiing was humeus<br />
materiaal gestort met veel rest<strong>en</strong> slachtafval 7 <strong>en</strong><br />
aardewerk. 8 Aan de zuidwestzijde van de<br />
beschoeiing zijn restant<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> door brand<br />
verwoest, klein hout<strong>en</strong> gebouw aangetroff<strong>en</strong>. De<br />
dichtheid van de aangetroff<strong>en</strong> spor<strong>en</strong> doet<br />
5 Deze opgraving is gerapporteerd door Doesburg e.a.,<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 4 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1<br />
1999.<br />
6 De opgravingsput had e<strong>en</strong> grootte van 18 x 6,5 m. Het<br />
hout<strong>en</strong> gebouw moet mogelijk als schuur word<strong>en</strong><br />
geïnterpreteerd. Lauwerier <strong>en</strong> Villari, 1995, p. 175.<br />
7 Gepubliceerd door Lauwerier <strong>en</strong> Villari, 1995.<br />
8 Gepubliceerd door Oudhof, 1996.
vermoed<strong>en</strong> dat het terrein in de 9 de / 10 de eeuw<br />
int<strong>en</strong>sief in gebruik is geweest. 9<br />
In 1984 werd<strong>en</strong> de bouwwerkzaamhed<strong>en</strong><br />
voorafgaand aan de uitbreiding van de op<strong>en</strong>bare<br />
bibliotheek, door de Archeologische Werkgroep<br />
<strong>Tiel</strong> begeleid. Vele vondst<strong>en</strong> die letterlijk tuss<strong>en</strong><br />
de pal<strong>en</strong> van de nieuwbouw werd<strong>en</strong> gedaan,<br />
kunn<strong>en</strong> aan de Ottoonse periode gekoppeld<br />
word<strong>en</strong>. Dit ondanks het feit dat deze vondst<strong>en</strong><br />
niet stratigrafisch verzameld kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Deze vondst<strong>en</strong> uit de 10 de / 11 de eeuw staan<br />
c<strong>en</strong>traal in deze publicatie. Primair doel van deze<br />
rapportage is om deze vondst<strong>en</strong> op<strong>en</strong>baar te<br />
mak<strong>en</strong>. Lijntek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> zijn in dit stadium daarom<br />
(nog) niet beschikbaar.<br />
De vondst<strong>en</strong> zijn bij BATO gedeponeerd onder<br />
code D<strong>20</strong> AT83. 10<br />
Afbeelding 3: Bijzonder aan de Koninginnestraat is dat<br />
de straatnaam, op de twee aanwezige<br />
straatnaambord<strong>en</strong>, verschill<strong>en</strong>d wordt weergegev<strong>en</strong>.<br />
Bij het oude straatnaambord wordt gerefereerd naar<br />
de tijd van Emma <strong>en</strong> Wilhelmina <strong>en</strong> wordt de straat<br />
Koninginn<strong>en</strong>straat g<strong>en</strong>oemd. Bij het eind <strong>20</strong> ste eeuw<br />
geplaatste bord op de bibliotheek wordt de straat<br />
Koninginnestraat g<strong>en</strong>oemd. Deze laatste spelwijze<br />
wordt in deze rapportage aangehoud<strong>en</strong>.<br />
9 T<strong>en</strong>zij anders vermeld zijn de gegev<strong>en</strong>s van de ROB<br />
opgraving op de Koninginnestraat ontle<strong>en</strong>d aan: Bartels <strong>en</strong><br />
Oudhof, <strong>20</strong>07, p. 443.<br />
10 N.a.v. dit onderzoek zijn de vondst<strong>en</strong> niet opnieuw<br />
volg<strong>en</strong>s de huidige inzicht<strong>en</strong> gehergroepeerd <strong>en</strong><br />
vervolg<strong>en</strong>s gedeponeerd.<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 5 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1
2. De vroegste bewoning<br />
De vroegste bewoning van <strong>Tiel</strong> 11 was geleg<strong>en</strong> op<br />
de westoever 12 van de rivier de Linge.<br />
Strategisch was deze plaats goed gelokaliseerd.<br />
Immers op deze locatie maakte de rivier de Waal<br />
e<strong>en</strong> scherpe bocht precies daar waar de rivier de<br />
Linge zich afsplitste.<br />
Afbeelding 4: Foto van bov<strong>en</strong>-, onderzijde <strong>en</strong> profiel<br />
van Romeins Terra Sigilata aardewerk. Het betreft<br />
mogelijk e<strong>en</strong> fragm<strong>en</strong>t van e<strong>en</strong> schaaltje die (nog) niet<br />
nader gedetermineerd is.<br />
Reeds in de Romeinse tijd moet deze<br />
geografische ligging aantrekkelijk voor bewoning<br />
zijn geweest. Immers bij vele opgraving<strong>en</strong> die in<br />
de binn<strong>en</strong>stad van <strong>Tiel</strong> zijn uitgevoerd zijn<br />
Romeinse scherv<strong>en</strong> <strong>en</strong> of bewoningsspor<strong>en</strong><br />
aangetroff<strong>en</strong>. Zo vond m<strong>en</strong> op de Achterweg e<strong>en</strong><br />
dubbele Romeinse greppel (100 -150 na Chr.) 13<br />
<strong>en</strong> vond m<strong>en</strong> op de Koornmarkt e<strong>en</strong> verspoelde<br />
Romeinse laag. 14 Bij opgraving<strong>en</strong> op het<br />
Bleekveld 15 <strong>en</strong> bij de opgraving<strong>en</strong> op de<br />
Ambtmanstraat 16 zijn Romeinse scherv<strong>en</strong><br />
aangetroff<strong>en</strong>. Daarnaast is Romeins slooppuin bij<br />
11 Ook in het buit<strong>en</strong>gebied van <strong>Tiel</strong> zijn vele<br />
bewoningsspor<strong>en</strong> aangetroff<strong>en</strong>. De meest bek<strong>en</strong>de zijn<br />
ongetwijfeld de opgraving<strong>en</strong> in Passewaaij. Zie<br />
bijvoorbeeld Roymans, Derks <strong>en</strong> Heer<strong>en</strong>, <strong>20</strong>07.<br />
12 Op de oostoever van de Linge lag de plaats Zandwijk.<br />
Zie o.a. Verhelst, <strong>20</strong>06.<br />
13 Bartels <strong>en</strong> De Haan, 1995, p.1<br />
14 Dijkstra, 1998, p. 23.<br />
15 Doesburg <strong>en</strong> Bakker, 1999, p. 30. Melding wordt<br />
gemaakt van de vondst van e<strong>en</strong> Romeinse scherf.<br />
16 Smit <strong>en</strong> Kers, <strong>20</strong>01, p. 8.<br />
archeologisch onderzoek van de Sint<br />
Maart<strong>en</strong>kerk aangetroff<strong>en</strong> 17 <strong>en</strong> zijn bij<br />
rioolwerkzaamhed<strong>en</strong> op de Koornmarkt,<br />
restant<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> Romeins grafveld<br />
aangetroff<strong>en</strong>. 18 Het mag dan ook niet verbaz<strong>en</strong><br />
dat ook bij de archeologische begeleiding van de<br />
bouw van de op<strong>en</strong>bare bibliotheek Romeinse<br />
scherv<strong>en</strong> zijn aangetroff<strong>en</strong> (zie afbeelding 4).<br />
Over de bewoningsactiviteit<strong>en</strong> op de Westelijke<br />
Lingeoever tuss<strong>en</strong> de Romeinse tijd <strong>en</strong> de<br />
Ottoonse tijd, is ge<strong>en</strong> informatie bek<strong>en</strong>d. Bij de<br />
uitgevoerde opgraving<strong>en</strong> zijn ge<strong>en</strong> directe<br />
bewoningsactiviteit<strong>en</strong> uit de Merovingische of<br />
Karolingische periode aangetroff<strong>en</strong>. 19<br />
De bloei van de stad <strong>Tiel</strong> is primair te dank<strong>en</strong> aan<br />
de ondergang van de handelsstad Dorestad.<br />
Door de plundering<strong>en</strong> die in Dorestad in de 9 de<br />
eeuw plaats vond<strong>en</strong>, verplaatste de<br />
handelsactiviteit<strong>en</strong> zich naar Antwerp<strong>en</strong>,<br />
Dev<strong>en</strong>ter, Utrecht, Stavor<strong>en</strong>, Maastricht <strong>en</strong> <strong>Tiel</strong>.<br />
Dit leidde er toe dat rond het eind van de 9 de<br />
eeuw de eerste handelar<strong>en</strong> <strong>en</strong> schippers,<br />
steigers bij de riviersplitsing bouwd<strong>en</strong>. Vanaf dat<br />
mom<strong>en</strong>t gaat het snel met de ontwikkeling van<br />
<strong>Tiel</strong> <strong>en</strong> groeit zij binn<strong>en</strong> korte tijd uit tot e<strong>en</strong><br />
uitermate belangrijke handelsstad die e<strong>en</strong><br />
bloeiperiode in de 10 de <strong>en</strong> 11 de eeuw heeft gehad.<br />
In die periode werd via <strong>Tiel</strong> voornamelijk handel<br />
gedrev<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> Engeland <strong>en</strong> het Duitse<br />
Rijnland. <strong>20</strong> <strong>Tiel</strong> was hierbij de laatste grote<br />
tuss<strong>en</strong>hav<strong>en</strong>. De ligging was logisch. Immers<br />
door gebruik te mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> relatief rustige<br />
rivier, de Linge, kond<strong>en</strong> de bot<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudig<br />
aanlegg<strong>en</strong>. Ook sted<strong>en</strong> als Medemblik <strong>en</strong> Utrecht<br />
zijn bij e<strong>en</strong> vergelijkbare geografische situatie<br />
ontstaan.<br />
Ook <strong>Tiel</strong> is net als Dorestad door Noormann<strong>en</strong><br />
geplunderd <strong>en</strong> platgebrand. Zo trokk<strong>en</strong> zij in<br />
1006 via de rivier de Merwede naar <strong>Tiel</strong> op <strong>en</strong><br />
vernield<strong>en</strong> zij grote del<strong>en</strong> van <strong>Tiel</strong>. Onder leiding<br />
van Adelbold werd de geplunderde stad<br />
herbouwd.<br />
17 Doesburg, <strong>20</strong>02, p. 82.<br />
18 Vri<strong>en</strong>delijke mededeling Willem Spekking (BATO).<br />
Glaswerk uit dit grafveld is te zi<strong>en</strong> in het Flipje &<br />
Streekmuseum bij “het canon van <strong>Tiel</strong>”.<br />
19 Wel werd bij de opgraving Tol-Zuid restant<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
(deels) verspoelde nederzetting aangetroff<strong>en</strong> die niet<br />
nader dan voor 890 na Chr. gedateerd kon word<strong>en</strong>.<br />
Dijkstra, 1998, p. 16.<br />
<strong>20</strong> Oudhof, 1996, p.8.<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 6 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1
In de loop van de 11 de eeuw wordt het<br />
Nederlandse rivier<strong>en</strong>gebied voor de Duitse<br />
Koning<strong>en</strong> <strong>en</strong> Keizers steeds meer e<strong>en</strong><br />
randgebied. Dit gecombineerd met het feit dat de<br />
rivier de Linge steeds meer verzandde, leidde er<br />
toe dat het belang van <strong>Tiel</strong> als handelsstad<br />
afnam. Dit resulteerde uiteindelijk in het feit dat<br />
de <strong>Tiel</strong>se tol in 1174 naar Kaiserwerth werd<br />
verplaatst.<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 7 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1
3. Keramiek uit de 10 de /<br />
11 de eeuw<br />
Bij de archeologische begeleiding door de<br />
Archeologische Werkgroep <strong>Tiel</strong> van de bouw van<br />
de op<strong>en</strong>bare bibliotheek, zijn 1234 scherv<strong>en</strong><br />
geborg<strong>en</strong> die in de late 9 de – 11 de eeuw<br />
gedateerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
In de hiernavolg<strong>en</strong>de paragraf<strong>en</strong> word<strong>en</strong> de<br />
verschill<strong>en</strong>de bakseltyp<strong>en</strong> op alfabetische<br />
volgorde beschrev<strong>en</strong>.<br />
3.1 Badorf-type keramiek<br />
Dit type aardewerk is afkomstig uit het<br />
Vorgebirge, de regio tuss<strong>en</strong> Keul<strong>en</strong> <strong>en</strong> Bonn op<br />
de Westelijke oever van de Rijn. Het<br />
vorm<strong>en</strong>spectrum omvat tuitpott<strong>en</strong>, bolpott<strong>en</strong>,<br />
komm<strong>en</strong> <strong>en</strong> reliëfbandamfor<strong>en</strong>. 21<br />
Afbeelding 5: Badorf-type keramiek afkomstig van de<br />
archeologische begeleiding door AWT van de<br />
Koninginnestraat (1984). Datering 850-950.<br />
Karakteristiek voor dit type aardewerk is dat het<br />
versierd is met meerrijige band<strong>en</strong> met<br />
radstempelindrukk<strong>en</strong>. Reliëfbandamfor<strong>en</strong> zijn<br />
versierd met opgelegde kleistrips waarop<br />
vervolg<strong>en</strong>s de radstempelindrukk<strong>en</strong> zijn<br />
aangebracht.<br />
Het baksel is met zand, fijne kiezel <strong>en</strong> potgruis<br />
gemagerd (zie bijlage 1) . Naast oxider<strong>en</strong>d<br />
gebakk<strong>en</strong> pott<strong>en</strong> die leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> witgeel tot<br />
oranje baksel kom<strong>en</strong> incid<strong>en</strong>teel ook reducer<strong>en</strong>d<br />
gebakk<strong>en</strong> potfragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor. Deze reducer<strong>en</strong>d<br />
gebakk<strong>en</strong> pott<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bruin/grijs/zwart<br />
uiterlijk.<br />
K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>d voor de binn<strong>en</strong>zijde van de<br />
reliefbandamfor<strong>en</strong> zijn schraapspor<strong>en</strong> die telk<strong>en</strong>s<br />
word<strong>en</strong> waarg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Ook bij de<br />
reliëfbandamfor<strong>en</strong> die op de Agniet<strong>en</strong>straat zijn<br />
opgegrav<strong>en</strong>, werd<strong>en</strong> deze spor<strong>en</strong><br />
geconstateerd. 22<br />
21 Mitt<strong>en</strong>dorff, <strong>20</strong>04, p. 6-7.<br />
22 Ufkes, <strong>20</strong>09, p.23<br />
Afbeelding 6: Reliëfbandamfoor gevond<strong>en</strong> op de<br />
Koornmarkt in <strong>Tiel</strong>. Naar Sarfatij, 1999, p. 274 <strong>en</strong><br />
Buurman 1997. Deze pot heeft e<strong>en</strong> hoogte van 83 cm<br />
<strong>en</strong> wordt gedateerd 965-1050.<br />
Afbeelding 7: Fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van vierorige reliëfbandoor<br />
gevond<strong>en</strong> op de Koninginnestraat. Dit type amfor<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> frequ<strong>en</strong>t in <strong>Tiel</strong>se vondstcomplex<strong>en</strong> uit de<br />
10 de -11 de eeuw aangetroff<strong>en</strong> 23 <strong>en</strong> word<strong>en</strong> globaal in de<br />
periode 950-1025 gedateerd. 24 Diameter op<strong>en</strong>ing van<br />
de afgebeelde amfoor bedraagt 15 cm.<br />
23 Vierorige amfor<strong>en</strong> zijn uit de geme<strong>en</strong>te <strong>Tiel</strong> bek<strong>en</strong>d van<br />
de volg<strong>en</strong>de opgraving<strong>en</strong>. Agniet<strong>en</strong>straat: Ufkes, <strong>20</strong>09, p.<br />
25. Bleekveld: Doesburg, 1999, p. 33. Koornmarkt: Sarfatij,<br />
1999, p. 274 <strong>en</strong> Dijkstra, 1998, p. 30 <strong>en</strong> 31. Tol Zuid:<br />
Dijkstra, 1998, p. 30 <strong>en</strong> Zandwijk: Verhelst, <strong>20</strong>06, p.<strong>20</strong>.<br />
Daarnaast k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> we dit type amfor<strong>en</strong> o.a. van<br />
opgraving<strong>en</strong> uit Dorestad <strong>en</strong> Oost-Souburg (Van<br />
Heering<strong>en</strong>, 1995, p. 153).<br />
24 Verhelst, <strong>20</strong>06, p. <strong>20</strong>.<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 8 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1
Afbeelding 8: Fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van late reliefbandamfor<strong>en</strong><br />
die op typologische grond<strong>en</strong> gedateerd word<strong>en</strong> in de<br />
periode 1000-1050.<br />
Globaal wordt Badorf-type keramiek in de<br />
periode tuss<strong>en</strong> circa 7<strong>20</strong> – 860 gedateerd.<br />
Binn<strong>en</strong> <strong>Tiel</strong>se vondstcomplex<strong>en</strong> komt dit<br />
materiaal echter nog binn<strong>en</strong> 10 de eeuwse<br />
vondstcomplex<strong>en</strong> voor. 25<br />
Reliefbandamfor<strong>en</strong> word<strong>en</strong> nog in 11 de eeuwse<br />
vondstcomplex<strong>en</strong> aangetroff<strong>en</strong>. 26<br />
In totaal kunn<strong>en</strong> 404 scherv<strong>en</strong> tot dit bakseltype<br />
word<strong>en</strong> gerek<strong>en</strong>d. 144 Scherv<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> tot de<br />
reliëfbandamfor<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gerek<strong>en</strong>d (zie bijlage 1<br />
<strong>en</strong> afbeelding 7 <strong>en</strong> 8), 31 scherv<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel<br />
e<strong>en</strong> radstempelversiering (zie afbeelding 4) <strong>en</strong><br />
229 scherv<strong>en</strong> drag<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> versiering (zie bijlage<br />
1).<br />
3.2 Duisburg-type keramiek<br />
Dit type reducer<strong>en</strong>d gebakk<strong>en</strong> aardewerk werd in<br />
<strong>en</strong> rondom de Duitse stad Duisburg<br />
geproduceerd.<br />
De pott<strong>en</strong> zijn gemagerd met fijn tot grof<br />
afgerond kwartszand. Als versiering wordt e<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>kele of dubbele rij met radstempeldecoratie<br />
toegepast. De meest voorkom<strong>en</strong>de typ<strong>en</strong> pott<strong>en</strong><br />
zijn voorraadpott<strong>en</strong>. Vanuit <strong>Tiel</strong>se<br />
vondstcomplex<strong>en</strong> zijn potfragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
maximale diameter van <strong>20</strong> (kleine pot) <strong>en</strong> 40 cm<br />
(grote pot) bek<strong>en</strong>d. Daarnaast zijn kookpott<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
tuitpott<strong>en</strong> van dit type keramiek bek<strong>en</strong>d maar<br />
vooralsnog niet in <strong>Tiel</strong> aangetroff<strong>en</strong>. Voor <strong>Tiel</strong> is<br />
25 Dijkstra, 1998, p.31.<br />
26 Verhelst, <strong>20</strong>06, p.21.<br />
dit type keramiek karakteristiek voor de 10 de<br />
eeuwse vondstcomplex<strong>en</strong>. 27<br />
Afbeelding 9: De voor Duisburg-keramiek<br />
k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>de radstempel versiering op e<strong>en</strong><br />
reducer<strong>en</strong>d gebakk<strong>en</strong> pot.<br />
In totaal zijn t<strong>en</strong>minste 28 scherv<strong>en</strong> Duisburg<br />
aardewerk gevond<strong>en</strong>. Daarnaast mag niet<br />
uitgeslot<strong>en</strong> word<strong>en</strong> dat tuss<strong>en</strong> het<br />
kogelpotmateriaal ook nog <strong>en</strong>kele Duisburg-type<br />
scherv<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong>. Dit ondanks het feit dat Duisberg<br />
aardewerk gedraaid, <strong>en</strong> kogelpot aardewerk<br />
handgevormd is.<br />
Afbeelding 10: Fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van Duisburg pott<strong>en</strong> die<br />
karakteristiek zijn voor de 10 de eeuw.<br />
3.3 Hunneschans-type<br />
Dit type keramiek is afkomstig uit dezelfde streek<br />
als waar de Badorf-type <strong>en</strong> Pingsdorf-type<br />
keramiek werd vervaardigd. Voor wat betreft<br />
typologie <strong>en</strong> datering kan dit aardewerk als<br />
overgangsmateriaal tuss<strong>en</strong> Badorf- <strong>en</strong> Pingsdorftype<br />
keramiek word<strong>en</strong> beschouwd. Gezi<strong>en</strong> de<br />
overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> met Badorf-keramiek mag niet<br />
uitgeslot<strong>en</strong> word<strong>en</strong> dat <strong>en</strong>kele scherv<strong>en</strong> als<br />
Badorf-type keramiek gedetermineerd zijn. In<br />
totaal zijn 8 scherv<strong>en</strong> van dit type keramiek<br />
aangetroff<strong>en</strong>.<br />
27 Gegev<strong>en</strong>s over Duisburg-type keramiek zijn ontle<strong>en</strong>d<br />
aan Bartels, Oudhof <strong>en</strong> Dijkstra, 1997.<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 9 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1
K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>d voor dit type keramiek is dat zij<br />
versierd is met e<strong>en</strong> radstempeldecoratie <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
verfbeschildering.<br />
Grofweg kan dit type aardewerk in de late 9 de<br />
eeuw <strong>en</strong> begin van de 10 de eeuw gedateerd<br />
word<strong>en</strong>.<br />
Afbeelding 11: Fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van Hunneschans type<br />
keramiek uit de late 9 de / vroege 10 de eeuw.<br />
3.4 Kogelpot<br />
Zoals hiervoor wordt aangehaald is<br />
kogelpotaardewerk handgevormd reducer<strong>en</strong>d<br />
gebakk<strong>en</strong> aardewerk dat lokaal/regionaal<br />
geproduceerd is. Binn<strong>en</strong> het aangetroff<strong>en</strong><br />
kogelpotmateriaal vall<strong>en</strong> twee hoofdgroep<strong>en</strong> te<br />
onderscheid<strong>en</strong>.<br />
Afbeelding 12: Detail van de met kwarts <strong>en</strong><br />
schelpgruis gemagerde kogelpot.<br />
Afbeelding 13: Randprofiel met schelpgruis<br />
gemagerde kogelpot.<br />
De eerste groep betreft scherv<strong>en</strong> die met kwarts<br />
<strong>en</strong> schelpgruis is gemagerd. Het betreft e<strong>en</strong><br />
zacht baksel die qua datering e<strong>en</strong> vroege indruk,<br />
mogelijk 9 de eeuws, maakt. Van dit type zijn 15<br />
scherv<strong>en</strong> aangetroff<strong>en</strong>.<br />
Naast deze scherv<strong>en</strong> zijn t<strong>en</strong>minste 160<br />
“klassieke” scherv<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> kogelpot<br />
aangetroff<strong>en</strong>. Vorm<strong>en</strong> van bakpakk<strong>en</strong> of andere<br />
vorm<strong>en</strong> zijn van dit bakseltype niet aangetroff<strong>en</strong>.<br />
Afbeelding 14: “Klassieke” kogelpott<strong>en</strong> die gedateerd<br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in de 10-11 de eeuw.<br />
3.5 Maasland<br />
In het gebied rond And<strong>en</strong>ne, Nam<strong>en</strong>, Hoei,<br />
And<strong>en</strong>ne <strong>en</strong> And<strong>en</strong>elle is op grote schaal<br />
keramiek geproduceerd. De over het algem<strong>en</strong>e<br />
gele scherf is vaak van transparante of gro<strong>en</strong>e<br />
loodglazuur voorzi<strong>en</strong>. Het is e<strong>en</strong> beduid<strong>en</strong>d fijner<br />
met zand gemagerd baksel dan het Pingsdorftype<br />
aardewerk.<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 10 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1
Afbeelding 15: Keramiek uit het Maasland met op de<br />
bov<strong>en</strong>ste twee rij<strong>en</strong> fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van karakteristieke<br />
zakvormige 11 de eeuwse pott<strong>en</strong> die bek<strong>en</strong>d zijn uit<br />
Hoei.<br />
Onderzoek in de binn<strong>en</strong>stad van <strong>Tiel</strong> heeft<br />
aangetoond dat dit type aardewerk reeds vanaf<br />
de 10 de eeuw in <strong>Tiel</strong>se vondstcomplex<strong>en</strong> voor<br />
komt. 28<br />
Vorm<strong>en</strong> die in het Maasland zijn aangetroff<strong>en</strong> zijn<br />
vooral pott<strong>en</strong>, tuitpott<strong>en</strong> <strong>en</strong> komm<strong>en</strong>.<br />
Binn<strong>en</strong> deze opgraving zijn minst<strong>en</strong>s 22<br />
scherv<strong>en</strong> Maasland keramiek aangetroff<strong>en</strong>.<br />
Vermeld<strong>en</strong>swaardig is dat hiertuss<strong>en</strong> ook<br />
zakvormige pott<strong>en</strong> voor kom<strong>en</strong> waarvan<br />
vergelijkbare exemplar<strong>en</strong> in Hoei als<br />
productieafval zijn opgegrav<strong>en</strong>. 29<br />
3.6 May<strong>en</strong>-type<br />
May<strong>en</strong> keramiek wordt op bescheid<strong>en</strong> schaal<br />
binn<strong>en</strong> Ottoonse vondstcomplex<strong>en</strong> aangetroff<strong>en</strong>.<br />
Het is afkomstig uit de regio in <strong>en</strong> rondom<br />
May<strong>en</strong>. Het aardewerk wordt gekarakteriseerd<br />
door bruine/roodbruin breukvlak. Veelal is het<br />
materiaal gemagerd met kwartsgruis. Daarnaast<br />
bevat dit type keramiek vaak grove brokjes<br />
vulkanisch materiaal.<br />
Afbeelding 16: Detail May<strong>en</strong>-type keramiek met de<br />
k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>de bruin/roodbruin breukvlak.<br />
28 Dijkstra, 1998, p.39.<br />
29 Giertz, 1996, p.54.<br />
Afbeelding 17: Fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van May<strong>en</strong>-type keramiek<br />
die waarschijnlijk in de late 9 de – 10 de eeuw gedateerd<br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Naast bolle pott<strong>en</strong> zijn ook tuitpott<strong>en</strong> van dit type<br />
aardewerk gemaakt. Derti<strong>en</strong> van de aangetroff<strong>en</strong><br />
scherv<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aan dit type keramiek<br />
toegeschrev<strong>en</strong>.<br />
3.7 Paffrath-type<br />
Paffrath-type aardewerk is ook afkomstig uit de<br />
Vorgebirge regio. De kleur van het oppervlak<br />
loopt uite<strong>en</strong> van grijswit tot zwart met vaak e<strong>en</strong><br />
k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>de metaalachtige glans. Bov<strong>en</strong>al kan<br />
dit type aardewerk herk<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> door de<br />
“bladerdeegachtige” structuur op het breukvlak.<br />
Afbeelding 18: Karakteristiek breukblak van Paffrath<br />
type keramiek.<br />
De vorm<strong>en</strong> die van dit type aardewerk zijn<br />
gemaakt zijn vaak kogelpott<strong>en</strong>. Daarnaast zijn<br />
pann<strong>en</strong>, schal<strong>en</strong> <strong>en</strong> pott<strong>en</strong> met vlakke bodems<br />
van dit type aardwerk bek<strong>en</strong>d.<br />
Neg<strong>en</strong><strong>en</strong>twintig scherv<strong>en</strong> van dit type keramiek<br />
zijn bij de archeologische begeleiding<br />
aangetroff<strong>en</strong>.<br />
In <strong>Tiel</strong>se vondstcomplex<strong>en</strong> wordt dit type<br />
aardewerk al vanaf de eerste kwart van de 10 de<br />
eeuw 30<br />
aangetroff<strong>en</strong>. Vanuit Zutph<strong>en</strong> zijn<br />
vondst<strong>en</strong> van voor het jaar 882 van dit type<br />
aardewerk bek<strong>en</strong>d. 31<br />
3.8 Pingsdorf-type<br />
Pingsdorf-type keramiek werd ook in de<br />
Vorgebirge regio geproduceerd. Maar ook in<br />
30 Dijkstra, 1998, p. 36.<br />
31 Mitt<strong>en</strong>dorff, <strong>20</strong>04, p. 9.<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 11 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1
andere plaats<strong>en</strong> tot aan Zuid-Limburg aan toe, is<br />
dit type aardewerk geproduceerd. Het aardewerk<br />
is over het algeme<strong>en</strong> fijn tot middelgrof<br />
gemagerd. De zachte baksels hebb<strong>en</strong> vaak e<strong>en</strong><br />
wit/geel oppervlak. De wat harder gebakk<strong>en</strong><br />
exemplar<strong>en</strong> zijn donker van kleur.<br />
Pingsdorf-type aardewerk komt in vele vorm<strong>en</strong><br />
voor. Bek<strong>en</strong>d zijn de tuitpott<strong>en</strong>, kogelpott<strong>en</strong>,<br />
bekers, komm<strong>en</strong> <strong>en</strong> fless<strong>en</strong>.<br />
Bij de archeologische begeleiding van de bouw<br />
van de bibliotheek is dit materiaal op grote schaal<br />
aangetroff<strong>en</strong>. Minst<strong>en</strong>s 533 scherv<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> tot<br />
dit type keramiek gerek<strong>en</strong>d word<strong>en</strong>. Hieronder<br />
bevind<strong>en</strong> zich fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van tuitpott<strong>en</strong>, bekers<br />
<strong>en</strong> schal<strong>en</strong> (bijlage 2).<br />
Pingsdorfkeramiek kan grofweg in de periode<br />
10 de -12 de eeuw gedateerd word<strong>en</strong>.<br />
3.9 Roodbakk<strong>en</strong>d<br />
Afbeelding 19: Fragm<strong>en</strong>t van e<strong>en</strong> bakpan van<br />
roodbakk<strong>en</strong>d aardewerk.<br />
Naast de laatmiddeleeuwse <strong>en</strong><br />
postmiddeleeuwse scherv<strong>en</strong> van roodbakk<strong>en</strong>d<br />
aardewerk zijn ook <strong>en</strong>kele vroege roodbakk<strong>en</strong>de<br />
scherv<strong>en</strong> aangetroff<strong>en</strong>. De belangrijkste<br />
scherv<strong>en</strong> van dit aardewerk zijn fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van<br />
e<strong>en</strong> bakpan. Deze scherf is rijkelijk met grof<br />
kwarts gemagerd.<br />
Afbeelding <strong>20</strong>: Detail breukvlak bakpanscherf.<br />
3.10 Overige keramiek<br />
Naast de keramiek dat in de Ottomaanse periode<br />
kan word<strong>en</strong> gedateerd zijn er ook diverse<br />
scherv<strong>en</strong> aangetroff<strong>en</strong> die in de middeleeuw<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de postmiddeleeuw<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
gedateerd.<br />
Tot het middeleeuwse aardewerk kunn<strong>en</strong> de<br />
fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> Siegburg ste<strong>en</strong>goed (afbeelding 2 1,<br />
A, B <strong>en</strong> C) word<strong>en</strong> gerek<strong>en</strong>d. Het betreff<strong>en</strong><br />
algem<strong>en</strong>e, in dit geval 15 de eeuwse, scherv<strong>en</strong> die<br />
altijd wel in laat-middeleeuwse vondstcomplex<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> aangetroff<strong>en</strong>. Daarnaast zijn ook<br />
fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ste<strong>en</strong>goed aangetroff<strong>en</strong> die in het<br />
productiec<strong>en</strong>trum Langerwehe (afbeelding 2 1E)<br />
zijn geproduceerd.<br />
Afbeelding 21: Voorbeeld<strong>en</strong> van middeleeuws<br />
keramiek van de Koninginnestraat.<br />
Minder algeme<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> fragm<strong>en</strong>t van<br />
witbakk<strong>en</strong>d aardewerk welke onderdeel heeft<br />
uitgemaakt van e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aamde pelgrimshoorn,<br />
waarschijnlijk geproduceerd in het Duitse<br />
Langerwehe (afbeelding 2 1D). Bek<strong>en</strong>d is dat dit<br />
soort hoorn<strong>en</strong> in Ak<strong>en</strong> in de 16 de eeuw werd<strong>en</strong><br />
gebruikt wanneer de reliek<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> getoond.<br />
De pelgrims bliez<strong>en</strong> bij het ton<strong>en</strong> van de reliek<strong>en</strong><br />
op de hoorns, zodat m<strong>en</strong> God niet kon hor<strong>en</strong><br />
donder<strong>en</strong> … <strong>en</strong> er is niemand wie niet de har<strong>en</strong><br />
te berge rijz<strong>en</strong> <strong>en</strong> de tran<strong>en</strong> inde og<strong>en</strong><br />
schiet<strong>en</strong>… 32 Dit soort pelgrimhoorns,<br />
zog<strong>en</strong>aamde Aakhoorn<strong>en</strong>, werd<strong>en</strong> mee naar huis<br />
g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> werd<strong>en</strong> hier onder andere gebruikt<br />
bij maan/zonsverduistering<strong>en</strong> <strong>en</strong> onweer.<br />
32 Ooggetuig<strong>en</strong>verslag uit Ak<strong>en</strong> uit 1510. Bron:<br />
http://www.collectieutrecht.nl/view.asp?type=object&id=54<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 12 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1<br />
1.
Blaz<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> hoorn om het kwaad te<br />
verwijder<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> gebruik van voor het<br />
Christ<strong>en</strong>dom.<br />
Daarnaast is het voor de late middeleeuw<strong>en</strong><br />
gebruikelijke roodbakk<strong>en</strong>de <strong>en</strong> grijsbakk<strong>en</strong>de<br />
(afbeelding 21F) aardewerk aangetroff<strong>en</strong>.<br />
Afbeelding 22: Voorbeeld<strong>en</strong> van post-middeleeuws<br />
keramiek van de Koninginnestraat.<br />
Het postmiddeleeuwse aardewerk is<br />
fragm<strong>en</strong>tarisch van aard. Niet afgebeeld zijn de<br />
vele roodbakk<strong>en</strong>de met loodglazuur bedekte<br />
onversierde scherv<strong>en</strong>. Voor die tijd gangbare<br />
keramische product<strong>en</strong> die vooral voor het<br />
bereid<strong>en</strong> <strong>en</strong> consumer<strong>en</strong> van voedsel werd<strong>en</strong><br />
gebruikt. Daarnaast zijn scherv<strong>en</strong> aangetroff<strong>en</strong><br />
van versierde bord<strong>en</strong>. De aangetroff<strong>en</strong> bord<strong>en</strong><br />
zijn o.a. in het Nederrijn gebied geproduceerd<br />
(afbeelding 22A). Naast deze platte bord<strong>en</strong> is ook<br />
e<strong>en</strong> fragm<strong>en</strong>t van e<strong>en</strong> verhoogd bord van<br />
witbakk<strong>en</strong>d aardewerk aangetroff<strong>en</strong>. Deze<br />
zog<strong>en</strong>aamde voetschotel is aan de bov<strong>en</strong>zijde<br />
voorzi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> gro<strong>en</strong> oppervlak. Dit oppervlak<br />
wordt verkreg<strong>en</strong> door koperoxide aan de<br />
loodglazuur toe te voeg<strong>en</strong>. Daarnaast is deze<br />
voetschotel aan de bov<strong>en</strong>zijde met golv<strong>en</strong>de<br />
kamstrek<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong> (afbeelding 2 2C). Dit type<br />
voetschotels zijn o.a. als bodemvondst uit<br />
Nijmeg<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>d <strong>en</strong> zijn in het Duitse Frech<strong>en</strong><br />
geproduceerd. 33 Tev<strong>en</strong>s in de 18 de eeuw te<br />
dater<strong>en</strong> zijn twee fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van majolica<br />
schotels. Deze mogelijk Friese schotels zijn aan<br />
de bov<strong>en</strong>zijde van tinglazuur <strong>en</strong> aan de<br />
onderzijde van loodglazuur voorzi<strong>en</strong>. C<strong>en</strong>traal op<br />
33 Bartels, 1999, p. 762, type w-voe-1.<br />
de majolica bord<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> florale afbeelding <strong>en</strong><br />
waarschijnlijk e<strong>en</strong> fruitschaal afgebeeld.<br />
Aardewerk dat aan beide zijd<strong>en</strong> van tinglazuur is<br />
voorzi<strong>en</strong> wordt fay<strong>en</strong>ce of Delfts aardewerk<br />
g<strong>en</strong>oemd. E<strong>en</strong> fraai fragm<strong>en</strong>t van e<strong>en</strong><br />
zog<strong>en</strong>aamde plooischotel (afbeeld ing 22F) is<br />
aangetroff<strong>en</strong>. Deze plooischotel met relatief<br />
brede plooi<strong>en</strong> kan in de tweede helft van de 17 de<br />
of eerste helft van de 18 de eeuw gedateerd<br />
word<strong>en</strong>. 34<br />
Vermeld<strong>en</strong>swaardig zijn e<strong>en</strong> tweetal andere<br />
fay<strong>en</strong>ce product<strong>en</strong>. Op één exemplaar is de<br />
afbeelding van Prins Willem V zichtbaar<br />
(afbeelding 23). E<strong>en</strong> bord met e<strong>en</strong> duidelijke<br />
politieke voorkeur.<br />
E<strong>en</strong> ander bord valt op vanwege het merk dat op<br />
de achterzijde is aangebracht. Op basis van dit<br />
merk kan het bord word<strong>en</strong> toegeschrev<strong>en</strong> aan de<br />
Delftse fay<strong>en</strong>ce fabriek “De Pauw” <strong>en</strong> kan<br />
word<strong>en</strong> gedateerd voor het jaar 1740. 35<br />
Afbeelding 23: E<strong>en</strong> tweetal fay<strong>en</strong>ce product<strong>en</strong>. Links<br />
e<strong>en</strong> bord waarop waarschijnlijk Willem V is afgebeeld.<br />
Het linker exemplaar betreft e<strong>en</strong> Delfts bord uit de<br />
fabriek “De Pauw”.<br />
34 Bartels, 1999, p. 827, type f-bor-3.<br />
35 De fabriek van De Pauw in Delft heeft fay<strong>en</strong>ce<br />
product<strong>en</strong> gemaakt in de periode 1651-1740. Na 1740 zijn<br />
er, zover bek<strong>en</strong>d, ge<strong>en</strong> noem<strong>en</strong>swaardige product<strong>en</strong> in<br />
deze fabriek gemaakt. Ak<strong>en</strong>-Fehmers, <strong>20</strong>01, p. 85-86.<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 13 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1
Afbeelding 24: In Gorinchem geproduceerde<br />
tabakspijp van rond het midd<strong>en</strong> van de 17 de eeuw.<br />
Net zoals bij het laat middeleeuwse keramiek<br />
wordt ook in deze periode nog ruim gebruik<br />
gemaakt van ste<strong>en</strong>goed kann<strong>en</strong> <strong>en</strong> kruik<strong>en</strong>.<br />
Diverse fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn aangetroff<strong>en</strong> waaronder<br />
exemplar<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> wafeldecor 36 (afbeelding<br />
22G) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> scherf waarop e<strong>en</strong> persoon in reliëf<br />
is afgebeeld (afbeelding 2 2H). Deze laatste<br />
scherf is afkomstig van e<strong>en</strong> kan die in het Duitse<br />
Westerwald gebied is geproduceerd.<br />
Tev<strong>en</strong>s zijn <strong>en</strong>kele fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van tabakspijp<strong>en</strong><br />
aangetroff<strong>en</strong>. Meest complete exemplaar is e<strong>en</strong><br />
pijp<strong>en</strong>kop die door Marcus Claesz in Gorinchem<br />
rond het midd<strong>en</strong> van de 17 de eeuw is<br />
geproduceerd (afbeelding 24).<br />
Afbeelding 25: E<strong>en</strong> keramiekvondst die to<strong>en</strong> het<br />
gevond<strong>en</strong> werd, nog ge<strong>en</strong> 100 jaar oud was. Het<br />
betreft e<strong>en</strong> industrieel wit aardewerk kom, versierd<br />
met roz<strong>en</strong>, die is geproduceerd in de fabriek van<br />
Petrus Regout, Maastricht. Merk niet op schaal.<br />
Datering 1895-1925. 37<br />
36 Het betreft mogelijk e<strong>en</strong> product die in Raer<strong>en</strong> in<br />
geproduceerd.<br />
37 Polling, 1993, p. 34, beeldmerk 86.<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 14 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1
4. Natuurlijke material<strong>en</strong><br />
Slechts e<strong>en</strong> beperkt aantal vondst<strong>en</strong> van<br />
natuurlijke material<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> mogelijk in de<br />
Ottoonse periode gedateerd word<strong>en</strong>. Hiertoe<br />
behoort het aangetroff<strong>en</strong> hutt<strong>en</strong>leem, e<strong>en</strong> kam,<br />
fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van Teffriet maalst<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> diverse<br />
fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> tufst<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
4.1 St<strong>en</strong><strong>en</strong> voorwerp<strong>en</strong><br />
Verschill<strong>en</strong>de st<strong>en</strong><strong>en</strong> zijn aangetroff<strong>en</strong>. Hiertoe<br />
behor<strong>en</strong> vuurst<strong>en</strong><strong>en</strong>, tufst<strong>en</strong><strong>en</strong> bouwfragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> kalkste<strong>en</strong> (afbeelding 26).<br />
Afbeelding 26: Natuurst<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong> bijzondere vermelding verdi<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> tweetal<br />
uit ste<strong>en</strong> gehakte kogels. Deze kogels zijn<br />
mogelijk in de late middeleeuw<strong>en</strong> te dater<strong>en</strong><br />
(afbeelding 27) <strong>en</strong> zijn getuig<strong>en</strong> van<br />
gevechtshandeling<strong>en</strong> die hier plaats hebb<strong>en</strong><br />
gevond<strong>en</strong>.<br />
Afbeelding 27: St<strong>en</strong><strong>en</strong> kanonskogels<br />
Bijzonder is de vondst van e<strong>en</strong> st<strong>en</strong><strong>en</strong> bak<br />
(afbeelding 28). Het is onduidelijk wat de primaire<br />
functie van deze bak is geweest. 38 Op de<br />
onderzijde van de bak zijn e<strong>en</strong> tweetal groev<strong>en</strong><br />
zichtbaar. Mogelijk e<strong>en</strong> gevolg van e<strong>en</strong> secundair<br />
gebruik van deze ste<strong>en</strong> voor het slijp<strong>en</strong> van<br />
mess<strong>en</strong>.<br />
38 E<strong>en</strong> bouwelem<strong>en</strong>t ligt het meest voor de hand.<br />
Afbeelding 28: Bak met onbek<strong>en</strong>de functie.<br />
Linkerkolom: bov<strong>en</strong>kant, zijkant, onderkant. Rechter<br />
foto: zij-aanzicht.<br />
Ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van Teffriet maalst<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
zijn aangetroff<strong>en</strong>. Helaas zijn de fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te<br />
fragm<strong>en</strong>tarisch om de oorspronkelijke diameter<br />
van deze st<strong>en</strong><strong>en</strong> te bepal<strong>en</strong>. Aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> mag<br />
word<strong>en</strong> dat deze maalst<strong>en</strong><strong>en</strong> in de Ottoonse<br />
periode zijn gebruikt.<br />
Verschill<strong>en</strong>de exemplar<strong>en</strong> verton<strong>en</strong> grove<br />
bewerkingsspor<strong>en</strong> (afbeelding 29).<br />
Met e<strong>en</strong> beitel zijn de stukk<strong>en</strong> bewerkt. Dit heeft<br />
geleid tot witte/ lichtgrijze strep<strong>en</strong>.<br />
Afbeelding 29: Teffriet maalst<strong>en</strong><strong>en</strong> met<br />
bewerkingsspor<strong>en</strong>.<br />
Afbeelding 30: Bewerkingsafval van Teffriet<br />
maalst<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 15 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1
Bij e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel stuk zijn deze spor<strong>en</strong> zelfs in het<br />
asgat zichtbaar.<br />
Daarnaast zijn diverse Teffriet ste<strong>en</strong>fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
aangetroff<strong>en</strong> waarvan vermoed wordt dat het<br />
bewerkingsafval betreft. Sommige fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> als afslag<strong>en</strong> geïnterpreteerd. Andere<br />
fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> tweetal lag<strong>en</strong> aan 1 zijde<br />
<strong>en</strong> natuurlijk mog<strong>en</strong> de fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met<br />
beitelafdrukk<strong>en</strong> niet verget<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. E<strong>en</strong><br />
aanwijzing dat Teffriet maalst<strong>en</strong><strong>en</strong> in <strong>Tiel</strong> werd<strong>en</strong><br />
afgewerkt.<br />
Het lokaal bewerk<strong>en</strong> van<br />
Teffriet maalst<strong>en</strong><strong>en</strong> is ook geconstateerd in<br />
Zandwijk. 39 Daarnaast is rec<strong>en</strong>telijk e<strong>en</strong><br />
halffabrikaat Teffriet maalste<strong>en</strong> in de rivier de<br />
Vecht opgebaggerd die ook bevestigd dat<br />
maalst<strong>en</strong><strong>en</strong> lokaal werd<strong>en</strong> afgewerkt. 40<br />
Aangezi<strong>en</strong> de dikte van de maalst<strong>en</strong><strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
indicatie is over het gebruik zijn ook de dikte van<br />
de st<strong>en</strong><strong>en</strong> gemet<strong>en</strong>.<br />
Uitgangspunt is dat ongebruikte maalst<strong>en</strong><strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
dikte van circa 70 mm <strong>en</strong> gebruikte maalst<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> dikte van gemiddeld 30 mm hebb<strong>en</strong>. 41<br />
Het beeld dat uit de dikte van de maalst<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
ontstaat is niet e<strong>en</strong>duidig zij het dat de st<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> dikte > 70 mm toch wel e<strong>en</strong> indicatie<br />
vorm<strong>en</strong> voor het afwerk<strong>en</strong> van halffabricat<strong>en</strong>.<br />
Aantal<br />
16<br />
14<br />
12<br />
10<br />
8<br />
6<br />
4<br />
2<br />
0<br />
30-34<br />
mm<br />
35-39<br />
mm<br />
40-44<br />
mm<br />
Teffriet maalst<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
45-49<br />
mm<br />
50-54<br />
mm<br />
55-59<br />
mm<br />
Dikte Teffriet<br />
Grafiek 1: Dikte Teffriet maalst<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
60-64<br />
mm<br />
65-69<br />
mm<br />
70-74<br />
mm<br />
4.2 Schelp<strong>en</strong>, bott<strong>en</strong> <strong>en</strong> not<strong>en</strong><br />
75-79<br />
mm<br />
De dierlijke product<strong>en</strong> die zijn aangetroff<strong>en</strong><br />
bestaan uit tweekleppige schelp<strong>en</strong> zoals oesters<br />
(afbeelding 31A-C) <strong>en</strong> mossel<strong>en</strong> (afbeelding<br />
31D). Daarnaast zijn walnot<strong>en</strong> (afbeelding 31D)<br />
<strong>en</strong> mogelijk e<strong>en</strong> fragm<strong>en</strong>t verste<strong>en</strong>de poep<br />
(afbeelding 31F), gevond<strong>en</strong>. Ook slachtafval in<br />
de vorm van bott<strong>en</strong> zijn aangetroff<strong>en</strong> maar<br />
39 Verhelst, <strong>20</strong>06, p. 33-34.<br />
40 Gooi- <strong>en</strong> Eemlander, 26 april <strong>20</strong>12.<br />
41 Verhelst, <strong>20</strong>06, p. 35.<br />
(vooralsnog) niet nader onderzocht (afbeelding<br />
31G).<br />
Afbeelding 31: Schelp<strong>en</strong> (A -D), walnoot (E), mogelijk<br />
verste<strong>en</strong>de poep (F) <strong>en</strong> slachtafval (G).<br />
Vermeld<strong>en</strong>swaardig is dat bij het eerder<br />
uitgevoerde onderzoek door de ROB aan de<br />
Koninginnestraat restant<strong>en</strong> van de zeevis schol<br />
zijn aangetroff<strong>en</strong>. 42<br />
Bijzonder is de vondst van e<strong>en</strong> b<strong>en</strong><strong>en</strong> kam. 43<br />
Deze kam is rijkelijk met cirkels versierd <strong>en</strong> kan<br />
in de Ottoonse periode gedateerd word<strong>en</strong>.<br />
Afbeelding 32: B<strong>en</strong><strong>en</strong> kam uit de Ottoonse periode.<br />
Schaal 1:4. 44<br />
4.3 Hutt<strong>en</strong>leem<br />
Er zijn ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> Hutt<strong>en</strong>leem<br />
aangetroff<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> aanwijzing dat op deze locatie<br />
bewoning heeft gestaan waarbij de gevlocht<strong>en</strong><br />
wand<strong>en</strong> met hutt<strong>en</strong>leem was afgesmeerd.<br />
Afbeelding 33: Fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hutt<strong>en</strong>leem met afdrukk<strong>en</strong><br />
van de wand<strong>en</strong> waarteg<strong>en</strong> het leem was aangebracht.<br />
42 Lauwerier <strong>en</strong> Villari, 1995.<br />
43 Helaas is onduidelijk waar deze kam zich op dit mom<strong>en</strong>t<br />
bevindt.<br />
44 Voor soortgelijke exemplar<strong>en</strong> zie bijvoorbeeld Van<br />
Vilster<strong>en</strong>, 1987, p. 38-39.<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 16 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1
Metal<strong>en</strong> voorwerp<strong>en</strong><br />
Bij deze opgraving zijn vier metal<strong>en</strong> voorwerp<strong>en</strong><br />
gevond<strong>en</strong> die op basis van de<br />
opgravingsverslag<strong>en</strong> als Ottoons moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
geinterpreteerd. Allereerst is dit e<strong>en</strong> gietrestant.<br />
In de opgravingsdocum<strong>en</strong>tatie staat dit<br />
omschrev<strong>en</strong> als “messing staafje”.<br />
Afbeelding 34: Gietrestant.<br />
Daarnaast is e<strong>en</strong> lod<strong>en</strong> kruis met twee gaatjes<br />
aangetroff<strong>en</strong>.<br />
Afbeelding 35: Lod<strong>en</strong> kruis met twee gaatjes vanaf<br />
twee zijd<strong>en</strong> gefotografeerd. Datering 9 de -11 de eeuw.<br />
Afbeelding 36: Muntfibula<br />
Bijzonder maar niet uniek zijn e<strong>en</strong> tweetal<br />
pseudo muntfibula’s. Het eerste exemplaar<br />
(afbeelding 36) was in twee del<strong>en</strong> gebrok<strong>en</strong>. De<br />
ijzer<strong>en</strong> naald ontbreekt <strong>en</strong> de afbeelding is<br />
dusdanig aangetast dat het onduidelijk is welke<br />
afbeelding hierop heeft gestaan.<br />
Het tweede exemplaar is veel beter bewaard<br />
geblev<strong>en</strong> zij het dat ook in dit geval de ijzer<strong>en</strong><br />
naald ontbreekt.<br />
Op de voorzijde van deze bronz<strong>en</strong> fibula is e<strong>en</strong><br />
buste binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> parelcirkel zichtbaar. Dit<br />
exemplaar is in de jar<strong>en</strong> 80 van de <strong>20</strong> ste eeuw<br />
door A. Pol van het Rijksmuseum “Het Koninklijk<br />
P<strong>en</strong>ningkabinet” bestudeerd. 45 Vermoed wordt<br />
dat de afgebeelde buste de Romeinse keizer<br />
Magn<strong>en</strong>tius of Dec<strong>en</strong>tius is. Bek<strong>en</strong>d is dat<br />
verwante exemplar<strong>en</strong> zijn aangetroff<strong>en</strong> in Antum<br />
(1986), Groning<strong>en</strong>, <strong>en</strong> D<strong>en</strong> Bosch (1921).<br />
Afbeelding 37: Pseudo muntfibula met buste binn<strong>en</strong><br />
parelcirkel.<br />
45 Schrijv<strong>en</strong> van drs. A. Pol aan drs. R.S. Hulst.<br />
Briefnummer 1162, d.d. 5 september 1988.<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 17 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1
5. Synthese<br />
Bij de archeologische begeleiding van de bouw<br />
van de bibliotheek in 1984, zijn meer dan 1<strong>20</strong>0<br />
scherv<strong>en</strong> aardewerk aangetroff<strong>en</strong> die in de<br />
Ottoonse periode gedateerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Dit<br />
is bijna vijf keer zoveel scherv<strong>en</strong> dan door de<br />
ROB bij de opgraving<strong>en</strong> aan de Koninginnestraat<br />
zijn aangetroff<strong>en</strong>.<br />
Afbeelding 38: Proc<strong>en</strong>tuele verdeling van Ottoons<br />
aardewerk vergelek<strong>en</strong> met andere Ottoonse<br />
vondstcomplex<strong>en</strong> uit <strong>Tiel</strong> <strong>en</strong> omgeving.<br />
De verschill<strong>en</strong>de scherv<strong>en</strong> zijn onderverdeeld<br />
naar de afzonderlijke bakseltyp<strong>en</strong>. De bij BATO<br />
gedeponeerde scherv<strong>en</strong> die afkomstig zijn van<br />
de bouw van de bibliotheek gev<strong>en</strong> proc<strong>en</strong>tueel<br />
e<strong>en</strong> vergelijkbaar beeld als de scherv<strong>en</strong> die door<br />
de ROB op de Koninginnestraat zijn opgegrav<strong>en</strong>.<br />
Opvall<strong>en</strong>d is de grote hoeveelheid Duits importaardewerk<br />
dat is aangetroff<strong>en</strong>. Het betreft vooral<br />
aardewerk van het Pingdorf- <strong>en</strong> Badorfachtige<br />
type.<br />
Het aantal lokaal geproduceerd aardewerk in de<br />
vorm van kogelpott<strong>en</strong>, is beperkt (16%).<br />
Vergelek<strong>en</strong> met vondstcomplex<strong>en</strong> uit Beesd 46<br />
maar ook met vondstcomplex<strong>en</strong> uit Kapel<br />
Avezaath 47 , De St<strong>en</strong><strong>en</strong> kamer <strong>en</strong> Huis Malburg is<br />
de op de Koninginnestraat aangetroff<strong>en</strong><br />
hoeveelheid importaardewerk extreem.<br />
De keramiekvondst<strong>en</strong> van de Koninginnestraat<br />
vergelek<strong>en</strong> met <strong>Tiel</strong>se vondstcomplex<strong>en</strong> uit de<br />
voormalige Ottoonse handelswijk ton<strong>en</strong> echter<br />
e<strong>en</strong> vergelijkbaar beeld.<br />
Naast de keramiekvondst<strong>en</strong> zijn ook veel Teffriet<br />
maalst<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> hutt<strong>en</strong>leem aangetroff<strong>en</strong>.<br />
Aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> mag word<strong>en</strong> dat deze vondst<strong>en</strong> uit<br />
de Ottoonse periode stamm<strong>en</strong> <strong>en</strong> er zijn<br />
aanwijzing<strong>en</strong> dat maalst<strong>en</strong><strong>en</strong> lokaal werd<strong>en</strong><br />
afgewerkt. Daarnaast is e<strong>en</strong> lod<strong>en</strong> kruis <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
tweetal pseudo-muntfibula’s aangetroff<strong>en</strong>. Deze<br />
pseudo-muntfibula’s zijn niet uniek maar zijn bij<br />
46 Schurmans, <strong>20</strong>07<br />
47 R<strong>en</strong>swoude, <strong>20</strong>06.<br />
meerdere <strong>Tiel</strong>se/Zandwijkse opgraving<strong>en</strong> uit de<br />
Ottoonse periode aangetroff<strong>en</strong>.<br />
Het beeld dat hierdoor onstaat is dat <strong>Tiel</strong> als<br />
tuss<strong>en</strong>hav<strong>en</strong> voor de handel tuss<strong>en</strong> Duitsland <strong>en</strong><br />
Engeland heeft gefungeerd. De locatie van de<br />
Koninginnestraat zal tot de kooplied<strong>en</strong>buurt<br />
<strong>Tiel</strong>,<br />
Zandwijk<br />
Zandwijk<br />
<strong>Tiel</strong>, Achterweg, put <strong>Tiel</strong>, Achterweg, put<br />
Koninginnestraat Koninginnestraat Binn<strong>en</strong>heuvel 1 Binn<strong>en</strong>heuvel 2 <strong>Tiel</strong>, Koornmarkt <strong>Tiel</strong>, Tol-Zuid <strong>Tiel</strong>, Bleekveld<br />
1-5<br />
11-12 Huis Malburg De St<strong>en</strong><strong>en</strong> kamer Beesd, Achterstraat<br />
Bron Oudhof, 1996, p.49 Verhelst, <strong>20</strong>06 Verhelst <strong>20</strong>06 Dijkstra, 1998 Dijkstra, 1998 Doesburg 1999 Oudhof, 1996, p.50 Oudhof, 1996, p.50 Verhelst <strong>20</strong>06 Verhelst <strong>20</strong>06 Schurmans, <strong>20</strong>07<br />
Pingsdorf-type 43,0% 38,8% 42,0% 49,0% 38,0% 41,0% 36,0% 38,6% 42,3% 26,0% 10,0% 30,0%<br />
Paffrath-type 2,0% 1,2% 19,0% 10,0% 3,0% 5,0% 4,0% 6,4% 6,7% 1,0% 0,0% 3,0%<br />
Badorf-type 33,0% 27,8% 17,0% 16,0% 37,0% 24,0% 45,0% 22,8% 16,3% 26,0% 17,0% 6,0%<br />
May<strong>en</strong>-type 1,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,1% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 1,0% 0,0%<br />
Duisburg-type 2,0% 6,3% 3,0% 8,0% 3,0% 1,0% 2,0% 8,4% 2,9% 6,0% 4,0% 3,0%<br />
Hunneschans-type 1,0% 4,7% 0,0% 0,0% 0,0% 0,1% 0,0% 0,5% 1,0% 1,0% 0,3% 0,0%<br />
Maaslands 2,0% 1,2% 1,0% 2,0% 6,0% 12,0% 2,0% 7,9% 13,5% 1,0% 0,4% 1,0%<br />
Overige import<strong>en</strong> 2,0% 0,0% 0,0% 0,0% 4,0% 7,0% 2,0% 0,0% 0,0% 3,0% 0,3% 1,0%<br />
Kogelpot 14,0% <strong>20</strong>,0% 1,0% 15,0% 9,0% 10,0% 9,0% 15,3% 17,3% 36,0% 67,0% 56,0%<br />
Aantal fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> 1234 255 1435 <strong>20</strong>9 3485 4950 2815 <strong>20</strong>2 104 882 2250 300<br />
hebb<strong>en</strong> behoord. Hierdoor blijft het beeld dat<br />
door Verhelst in <strong>20</strong>06 van Ottoons <strong>Tiel</strong> is<br />
geschetst (afbeelding 3 9), ook na publicatie van<br />
deze vondst<strong>en</strong> van de Koninginnestraat, in stand.<br />
Afbeelding 39: Reconstructie van <strong>Tiel</strong>, Zandwijk <strong>en</strong><br />
Westroy<strong>en</strong> in de Ottoonse tijd. A. Grafelijke burcht; B.<br />
Kooplied<strong>en</strong>wijk; C. overige wijk<strong>en</strong>; D. Rivier de Linge;<br />
E. Veronderstelde ligging eiland; F. Veronderstelde<br />
omvang Zandwijk; G. Gereconstrueerde weg<strong>en</strong> op<br />
basis van de kaart van Jacob van dev<strong>en</strong>ter 1557/1558;<br />
H. Gereconstrueerde gracht o.b.v. kaart Jacob van<br />
Dev<strong>en</strong>ter; I. Kerk<strong>en</strong> in de Ottoonse tijd. Naar: Verhelst,<br />
<strong>20</strong>06, p. 56.<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 18 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1
Geraadpleegde literatuur<br />
Ak<strong>en</strong>-Fehmers, M. van <strong>en</strong> L.A. Schledorn, <strong>20</strong>01. Delfts<br />
aardewerk; geschied<strong>en</strong>is van e<strong>en</strong><br />
nationaal product, deel II. Zwolle / D<strong>en</strong><br />
Haag.<br />
Bartels, M. <strong>en</strong> A. de Haan, 1995. Archeologisch onderzoek<br />
aan de Achterweg in <strong>Tiel</strong>. Archeologie<br />
in <strong>Tiel</strong> 1.<br />
Bartels, M., J. W. Oudhof <strong>en</strong> K. Vlierman, 1996. De<br />
middeleeuwse hav<strong>en</strong> van <strong>Tiel</strong>.<br />
Archeologie in <strong>Tiel</strong> 3.<br />
Bartels, M, J-W. Oudhof <strong>en</strong> J. Dijkstra, 1997. Duisburgse<br />
waar uit Ottoons <strong>Tiel</strong>, e<strong>en</strong> keramische<br />
gidsfossiel voor de ti<strong>en</strong>de eeuw? In:<br />
Westerheem, 46 ste jaargang, nummer<br />
3, p. 2-15.<br />
Bartels, M., 1999. Sted<strong>en</strong> in Scherv<strong>en</strong>. Amersfoort.<br />
Bartels, M. <strong>en</strong> J-W. Oudhof, <strong>20</strong>07. Rondom de stad.<br />
Geme<strong>en</strong>telijke archeologie in … <strong>Tiel</strong>.<br />
<strong>Tiel</strong>, opkomst, bloei <strong>en</strong> ondergang van<br />
(het onderzoek naar) de<br />
vroegmiddeleeuwse handelszetting.<br />
In: Westerheem, 56 ste jaargang,<br />
nummer 6, p. 440-452.<br />
Buurman, J. <strong>en</strong> J. Dijkstra, 1997. Het middeleeuwse<br />
handelskwartier van <strong>Tiel</strong>. Archeologie<br />
in <strong>Tiel</strong> 4.<br />
Dijkstra, J. <strong>en</strong> K. Vlierman, 1997. De middeleeuwse hav<strong>en</strong><br />
van <strong>Tiel</strong> (2). Archeologie in <strong>Tiel</strong> 5.<br />
Dijkstra, J. e.a., 1998. Archeologisch Onderzoek in de<br />
binn<strong>en</strong>stad van <strong>Tiel</strong> juni t/m<br />
september 1996; lokaties Koornmarkt<br />
<strong>en</strong> Tol-Zuid. Rapportage<br />
Archeologische Monum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>zorg 57,<br />
Amersfoort.<br />
Dijkstra, J. <strong>en</strong> M. Stafleu, 1999. <strong>Tiel</strong> Agniet<strong>en</strong>hof.<br />
Archeologie in <strong>Tiel</strong> 8.<br />
Doesburg, J. van <strong>en</strong> M.H. Stafleu, 1999. <strong>Tiel</strong> Bleekveld.<br />
Archeologie in <strong>Tiel</strong> 7.<br />
Doesburg, J. van <strong>en</strong> A.M. Bakker, 1999. Archeologisch<br />
Aanvull<strong>en</strong>d Onderzoek (AAO) in de<br />
binn<strong>en</strong>stad van <strong>Tiel</strong>, vindplaats <strong>Tiel</strong>-<br />
Bleekveld. Rapportage<br />
Archeologische Monum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>zorg 72,<br />
Amersfoort.<br />
Doesburg, J. van, <strong>20</strong>02. De elf gedaant<strong>en</strong> van de Sint<br />
Maart<strong>en</strong>skerk in <strong>Tiel</strong>. In: P.J.<br />
Woltering e.a.: Middeleeuwse<br />
toestand<strong>en</strong>; archeologie, geschied<strong>en</strong>is<br />
<strong>en</strong> monum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>zorg, p. 77-91.<br />
Hilversum.<br />
Es, W.A. van <strong>en</strong> W.J.H. Verwers, 1980. Excavations at<br />
Dorestad 1; The Harbour: Hoogstraat<br />
1. Nederlandse Oudhed<strong>en</strong> 9.<br />
Amersfoort.<br />
Es, W.A. van <strong>en</strong> W.J.H. Verwers, 1994. Handel in<br />
Karolingische pott<strong>en</strong>. In: W.A. van Es<br />
<strong>en</strong> W.A.M. Hessing: Romein<strong>en</strong>,<br />
Friez<strong>en</strong> <strong>en</strong> Frank<strong>en</strong> in het hart van<br />
Nederland; van Traiectum tot<br />
Dorestad 50 v.C. – 900 n. C.<br />
Amersfoort. P. 184-188.<br />
Giertz, W., 1996. Middle Meuse valley ceramics of Huytype:<br />
a preliminary analysis. In:<br />
Medieval Ceramics, volume <strong>20</strong>, p. 33-<br />
64.<br />
Heering<strong>en</strong>, R. M. van e.a., 1995. Vroeg-Middeleeuwse<br />
ringwalburg<strong>en</strong> in Zeeland. Goes <strong>en</strong><br />
Amersfoort.<br />
Lauwerier, R.C.G.M. <strong>en</strong> P. Villari, 1995. Vee <strong>en</strong> Vlees in<br />
de stad <strong>Tiel</strong> (9 de -18 de eeuw). Dierlijk<br />
bot onderzocht. In: Bijdrage <strong>en</strong><br />
mededeling<strong>en</strong> <strong>Ver<strong>en</strong>iging</strong> Gelre, p.<br />
175-190.<br />
Mitt<strong>en</strong>dorff, E., <strong>20</strong>04. Kelders vol met scherv<strong>en</strong>; onderzoek<br />
naar keramiekcomplex<strong>en</strong> uit de 9 de tot<br />
de 12 de eeuw afkomstig uit de<br />
Polstraat te Dev<strong>en</strong>ter. Rapportages<br />
Archeologie Dev<strong>en</strong>ter, nummer 13.<br />
Dev<strong>en</strong>ter.<br />
Oudhof, J.W.M., M.H. Bartels <strong>en</strong> H. Jans<strong>en</strong>, 1995.<br />
Archeologisch onderzoek aan de<br />
Koornmarkt te <strong>Tiel</strong>. Archeologie in <strong>Tiel</strong><br />
2.<br />
Oudhof, J.W.M, 1996. De handelsfunctie van <strong>Tiel</strong> in de<br />
periode late neg<strong>en</strong>de tot <strong>en</strong> met begin<br />
elfde eeuw. E<strong>en</strong> historisch<br />
archeologische verk<strong>en</strong>ning aan de<br />
hand van vier stadskernopgraving<strong>en</strong><br />
in de binn<strong>en</strong>stad van <strong>Tiel</strong>. Scriptie<br />
IPP-UvA.<br />
Polling, A., 1993. Maastrichts ceramiek; merk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
datering<strong>en</strong>. Lochem.<br />
R<strong>en</strong>swoude, J. van, <strong>20</strong>06. Verslag inv<strong>en</strong>tariser<strong>en</strong>d<br />
veldonderzoek Kapel Avezaath De<br />
Brede school. Zuidnederlandse<br />
Archeologische Notities 18.<br />
Roymans, N, T. Derks <strong>en</strong> S. Heer<strong>en</strong>, <strong>20</strong>07. E<strong>en</strong> Bataafse<br />
geme<strong>en</strong>schap in de wereld van het<br />
Romeinse rijk; opgraving<strong>en</strong> te <strong>Tiel</strong>-<br />
Passewaaij. Utrecht.<br />
Sarfatij, H., 1999. <strong>Tiel</strong> in Succession to Dorestad.<br />
Archaeology in a 10th to 11th-C<strong>en</strong>tury<br />
Commercial C<strong>en</strong>tre in the C<strong>en</strong>tral<br />
River Area of the Netherlands. In: H.<br />
Sarfatij e.a.: In Discussion with the<br />
Past; Archaeological studies<br />
pres<strong>en</strong>ted to W.A. van Es, p. 267-278.<br />
Schurmans, M, <strong>20</strong>07. Opgraving Geldermals<strong>en</strong> Beesd –<br />
Achterstraat 44. Zuidnederlandse<br />
Archeologische Notities, 132.<br />
Amsterdam.<br />
Smit, E.J.Th.A.M.A. <strong>en</strong> H.J. Kers, <strong>20</strong>01. De geschied<strong>en</strong>is<br />
van <strong>Tiel</strong>.<strong>Tiel</strong>.<br />
Ufkes, <strong>20</strong>09. E<strong>en</strong> archeologische opgraving aan de<br />
Agnieternstraat te <strong>Tiel</strong>, Geme<strong>en</strong>te <strong>Tiel</strong><br />
(Gld.). ARC-publicaties 199.<br />
Groning<strong>en</strong>.<br />
Verhelst, E., <strong>20</strong>06. De nederzetting Zandwijk, door e<strong>en</strong><br />
rivier gescheid<strong>en</strong> van <strong>Tiel</strong>.<br />
Bewoningsspor<strong>en</strong> uit de 10 de <strong>en</strong> 11 de<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 19 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1
eeuw na Chr. in het plangebied <strong>Tiel</strong>-<br />
Binn<strong>en</strong>heuvel. Zuidnederlandse<br />
Archeologische Rapport<strong>en</strong> 27.<br />
Amsterdam.<br />
Vilster<strong>en</strong>, V.T. van, 1987. Het b<strong>en</strong><strong>en</strong> tijdperk;<br />
gebruiksvoorwerp<strong>en</strong> van be<strong>en</strong>, gewei,<br />
hoorn <strong>en</strong> ivoor 10.000 jaar geled<strong>en</strong> tot<br />
hed<strong>en</strong>. Ass<strong>en</strong>.<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina <strong>20</strong> van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1
Bijlage 1: Reliëfbandamfor<strong>en</strong><br />
Reliefbandamfor<strong>en</strong>. Over het algeme<strong>en</strong> wandfragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> maar ook e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele rand/ oorfragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn afgebeeld.<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 21 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1
Fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van reliëfbandamfor<strong>en</strong>.<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 22 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1
Detailfoto’s binn<strong>en</strong>zijde reliëfbandamfor<strong>en</strong> waarop zichtbaar de magering van het aardewerk met zand, fijne kiezel <strong>en</strong> potgruis.<br />
Foto niet op schaal.<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 23 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1
Bijlage 2: Pingsdorf-type aardewerk<br />
Fragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van Pingsdorf-type keramiek die grofweg in de 10 de -11 de eeuw kan word<strong>en</strong> gedateerd.<br />
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 24 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1
© Jan van Oostve<strong>en</strong> - <strong>Tiel</strong>_Koninginnestraat - Pagina 25 van 25<br />
http://kleipijp.home.xs4all.nl/kleipijp/ Versie 1.1