HERSIENINGSVRAE – VRAESTEL 1

METRO EAST EDUCATION DISTRICT
METRO OOS ONDERWYSDISTRIK
LEWENSWETENSKAPPE
GRAAD 12
TUTORING 2 de KWARTAAL
LEERDER BRONNEPAK

2
HERSIENINGSVRAE
DNA EN RNA
1.1 Die diagram hieronder verteenwoordig 'n gedeelte van 'n molekuul.
Bestudeer die diagram en beantwoord die vrae wat volg.
SLEUTEL:
A – Adenien
G – Guanien
G
1
4 A
5
Gedeelte van 'n molekuul
1.1.1 Identifiseer die molekuul in die bostaande diagram.
1.1.2 Gee byskrifte vir die dele genommer 1 en 5 onderskeidelik.
1.1.3 Wat is die gesamentlike naam vir die dele genommer 2, 3 en 4?
1.1.4 Van watter belang is dit dat hierdie molekuul in staat is om homself te repliseer?
1.1.5 Tabuleer DRIE strukturele verskille tussen DNA en RNA.
2
3

3
1.2 Ontledings van DNA-monsters van 'n pasiënt met 'n siekte het getoon dat
daar twee verskillende soorte DNA teenwoordig is. Een was 'n dubbele string
menslike DNA en die ander was 'n enkele string virus-DNA. Die twee soorte
DNA is geïsoleer en in aparte proefbuise geplaas. Die ontledings van die
samestelling van die stikstofbasisse van elke proefbuis word in die tabel
hieronder aangetoon.
Samestelling van stikstofbasisse (%)
Adenien Sitosien Guanien Timien
Proefbuis 1 22.1 27.9 27.9 22.1
Proefbuis 2 31.1 31.3 18.7 18.9
1.2.1 Watter proefbuis (1 of 2) bevat virus-DNA?
1.2.2 Verduidelik jou antwoord op VRAAG 2.4.1.
1.3 'n Vrou wat met 'n mes doodgesteek is, is in 'n hotel aangetref. Die polisie het
'n paar hare in een van haar hande gekry. Daar was ook velweefsel
onder haar lang naels.
Forensiese wetenskaplikes het bloedmonsters van drie verdagtes
geneem om DNA-vingerafdrukke saam te stel. DNA-vingerafdrukke is
ook van die slagoffer se bloed en die hare en velweefsel wat in haar
hande aangetref is, saamgestel.
Die volgende diagram toon die DNA-vingerafdrukke van die haarmonster,
die velweefselmonster en bloed van die slagoffer en die drie verdagtes.
Bloedmonsters
Vel Hare Slagoffer Verdagte 1 Verdagte 2 Verdagte 3
DNA-vingerafdrukke deur die forensiese wetenskaplikes saamgestel

1.3.1 Is die DNA van die hare en velweefsel van dieselfde persoon
afkomstig?
4
1.3.2 Watter gevolgtrekking kan jy uit VRAAG 1.3.1 maak omtrent die moontlike getal
mense wat by die moord betrokke is?
1.3.3 Watter van die drie verdagtes kan moontlik by die moord betrokke wees?
1.3.4 Gee 'n rede vir jou antwoord op VRAAG 1.3.3.
1.3.5 Dink jy dat die DNA-bewyse alleen genoegsaam is om 'n verdagte skuldig te
bevind?
1.3.6 Gee 'n rede vir jou antwoord op VRAAG 1.3.5.
1.3.7 Verduidelik of die versameling van DNA van elke Suid-Afrikaanse burger om 'n
DNA-vingerafdrukdatabasis saam te stel,’n goeie idée is of nie.
PROTEïENSINTESE
1.4 Die diagram hieronder toon 'n gedeelte van 'n mRNA/bRNS(boodskapper-
RNS)-molekule.
1.4.1
1.4.2
1.4.3
1.4.4
U A C C G A U A A
1 2 3
Hoeveel kodons word in die diagram van hierdie gedeelte van
bRNS aangetoon?
Skryf die komplementêre basisvolgorde van die DNA/DNS-string
neer wat kodon 1 van die bRNS-string, soos in die diagram hierbo
getoon, gevorm het.
Verduidelik die doel van 'n spesifieke volgorde van kodons in 'n
bRNS-molekule.
'n tRNA/oRNS(oordrag-RNS)-molekule dra komplementêre
basisse vir 'n spesifieke kodon.
(a) Skryf die komplementêre basisvolgorde van 'n oRNS vir
kodon 1 van die bRNS-volgorde, getoon in die diagram hierbo, neer.
(b) Beskryf kortliks die rol van oRNS-molekules
in die translasieproses van proteïensintese
1.4.5 Beskryf die effek van geenmutasies of die vorming van proteïene.

1.5.1 Die diagram hieronder toon die volgorde van die stikstofbasisse
van 'n DNA-string aan wat die kode dra vir 'n deel van 'n
proteïenmolekuul.
5
GTT ATG TGG
Skryf vanaf bostaande DNA-volgorde, die volgorde van die
b-RNA kodon neer wat van links na regs lees.
1.5.2 Die volgende diagram toon die antikodons van nege verskillende
o-RNA (oordrag-RNA) -molekules wat elk 'n spesifieke aminosuur
dra.
VALIEN
C A A
METIONIEN
U A C
FENIELALANIEN
A A A
GLISIEN
C C C
PROLIEN
G G U
SERIEN
U C A
ALANIEN
C G U
TRIPTOFAAN
A C C
ASPARAGIEN
U U A
Antikodons van nege verskillende o-RNA-molekules wat elk
'n spesifieke aminosuur dra
Kies en skryf vanaf bostaande diagram die aminosure (in die
korrekte volgorde) neer wat vir die basisvolgorde van b-RNA
hieronder getoon, benodig word.
UUU GUU AUG

6
1.6 Die diagram hieronder toon 'n deel van die proses van proteïnsintese.
1.6.1
1.6.2
Y
X
X
U A A
U A A
Voorstelling van 'n deel van die proses van proteïensintese
Noem die deel/fase van proteïensintese wat in die diagram hierbo
geïllustreer word.
Noem die organel gemerk W.
C A G
U A A
C A U G U C A U U G C U
Z
W
V

1.6.3 Die tabel hieronder illustreer die basistriplet van bRNS ('mRNA') wat met
die bepaalde aminosure ooreenstem.
7
bRNS ('mRNA') AMINOSUUR
CAU histidien
AUU isoleusien
GUC valien
CUU leusien
GCU alanien
CCU prolien
CGA arginien
Met verwysing na die diagram in VRAAG 1.6 en die bostaande
tabel:
(a)
(b)
(c)
(d)
Noem die aminosuur gemerk X.
Noem die volgorde van die basisse van die molekuul gemerk Y.
Wat is die gemeenskaplike naam wat gegee word aan die
basisdrietal (triplet) van bRNS- ('mRNA')-basisse wat met elke
aminosuur ooreenstem?
Hoe sal die samestelling van die proteïenmolekule verander indien
die volgorde van die basisse by Z, CGA was in plaas van GCU?
1.6.4 Gebruik die inligting in die tabel om die DNS- ('DNA') -
basisvolgorde wat met die aminosuur histidien sal ooreenstem, neer te
skryf.

8
MEIOSE
1.7 Die diagram hieronder toon 'n proses wat gedurende meiose plaasvind.
1.7.1
1.7.2
1.7.3
1.7.4
D
A
Gee byskrifte vir dele A, B, C en D.
Diagram illustreer 'n proses wat
gedurende meiose plaasvind representing
a process taking place during meiosis
Noem die proses in meiose wat deur die bostaande diagram
geïllustreer word.
Noem EEN aspek hoekom die proses in VRAAG 1.7.2
genoem, belangrik is.
Teken 'n diagram van die struktuur wat A gemerk is, om
die uiterlike voorkoms daarvan onmiddellik na die proses
genoem in VRAAG 1.7.2, te vertoon.
C
B

1.8 Die volgende diagram stel 'n fase van meiose voor.
A
9
Diagram wat 'n fase van meiose voorstel
1.8.1 Voorsien deel A en B van byskrifte.
1.8.2 Hoeveel chromosome sal daar in elke sel wat van hierdie sel
gevorm is, aan die einde van meiose wees?
1.8.3 Hoeveel chromosome was teenwoordig in die fase voor die een wat in die diagram
voorgestel is?
1.8.4 Gee TWEE redes waarom meiose biologies belangrik is.
1.8.5 Tabuleer VIER verskille tussen meiose en mitose.
1.9 Poliploïdie verwys na ’n organisme, gewoonlik plante, wat meer as die diploïede stel chromosome
in die selkern het bv. triploïede plante het 3 stelle chromosome en tetraploïede plante het 4 stelle
chromosome. Poliploïdie kom nie algemeen by diere voor nie maar is meer algemeen in plante.
1.9.1 Waarom kom poliploïedie nie algemeen by diere voor nie?
1.9.2 Noem TWEE redes waarom boere poliploïede plante kweek.
B

10
GENETIKA
1.10 Leerders wil die oogkleur van vrugtevlieë (Drosophila melanogaster) ondersoek.
Vrugtevlieë het rooi (R) oë of wit (r) oë. Rooi oogkleur is dominant en wit oogkleur is
resessief.
Manlike vrugtevlieë, homosigoties vir rooi oogkleur, is toegelaat om met vroulike
vrugtevlieë, homosigoties vir wit oogkleur, te teel.
Toon, deur 'n genetiese kruising te teken, hoe die moontlike fenotipes en die genotipes van
die F1-nageslag met betrekking tot oogkleur verkry kan word.
1.11 Bestudeer die stamboom hieronder wat die oorerflikheid van geslag en soort
oorlelle oor vier generasies van 'n familie toon. By mense is los oorlelle (F)
dominant oor aangehegte oorlelle (f).
SLEUTEL:
C D
Manlik met aangehegde oorlelle
Vroulik met aangehegde oorlelle
A B
E F
Stamboomdiagram wat die
oorerflikheid van geslag en soort
oorlelle toon
Manlik met los oorlelle
Vroulik met los oorlelle

1.11.1 Hoeveel lede van die familie het los oorlelle?
11
1.11.2 Watter verhouding van die nageslag in die vierde generasie is vroulik met aangehegde oorlelle?
1.11.3 As die genotipe van persoon A FF is, wat sal die genotipe van persoon B wees?
1.11.4 Gee 'n rede vir jou antwoord op VRAAG 1.11.3.
1.11.5 Persone E en F is 'n tweeling. Het hulle uit een bevrugte eiersel of uit twee verskillende bevrugte
eierselle ontwikkel?
1.11.6 Verduidelik jou antwoord op VRAAG 1.11.5.
1.11.7 Is dit moontlik vir individue C en D om 'n kind met los oorlelle te hê?
1.11.8 Verduidelik jou antwoord op VRAAG 1.11.7.

Gg
vader
12
1.12Sistiese fibrose is 'n oorgeërfde kwaal in die menslike liggaam wat deur 'n
resessiewe geen veroorsaak word. Hierdie kwaal beïnvloed die
produksie van slym wat veroorsaak dat die klein lugbuisies in die
longe geblokkeer word. Bestudeer die stamboomdiagramme hieronder
en beantwoord die vrae wat volg.
2
Thandi
Familie 1
Gg
Familie 2
Gg Gg 1
moeder vader moeder
GG
of 3
gg
Gugu Sipho Sam
Normale Man
Normale vrou
Man deur sistiese fibrose geaffekteer
Vrou deur sistiese fibrose geaffekteer
Stamboomdiagramme wat oorerflikheid van sistiese fibrose toon

13
1.12.1 Noem die genotipes wat deur 1 en 3 in die diagramme
onderskeidelik voorgestel word.
1.12.2 Wat is Thandi se genotipe?
1.12.3 Ly Thandi aan sistiese fibrose?
1.12.4 Thandi en Sipho beplan om te trou. Toon, deur gebruik te maak van '”n
stamboomdiagram en die bostaande sleutel, AL die moontlike genotipes van
enige seuns wat hulle moontlik kan hê.
1.12.5 Verduidelik wat Thandi en Sipho moet oorweeg voordat hulle besluit of hulle
kinders sal hê of nie
1.13 Bestudeer die diagram hieronder en beantwoord die vrae wat volg.
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22 23
Kariotipe van 'n persoon
1.13.1 Is hierdie kariotipe dié van 'n man of 'n vrou?
1.13.2 Gee 'n rede vir jou antwoord op VRAAG 1.9.1.
1.13.3 Hoeveel chromosome het hierdie persoon?
1.13.4 Noem die genetiese afwyking wat hierdie persoon het.

1.14 Die diagram hieronder toon die stappe van 'n eksperiment waarin 'n groot
getal geneties identiese paddas uit onbevrugte padda-eiers ontwikkel is. Die
selkern van elke onbevrugte eiersel is vernietig en vervang met 'n selkern
wat van 'n liggaamsel van padda X verkry is.
Selkern deur
ultraviolet-
bestraling
vernietig
14
Onbevrugte eiersel van padda
A
Padda X
Liggaamsel
B geneem van
padda X
Paddavissie
Padda
Eksperiment om te toon hoe genetiese identiese
paddas uit onbevrugte padda-eiers ontwikkel is

1.14.1 Waarom kan 'n eiersel wat 'n selkern van die liggaamsel van 'n
padda bevat, in 'n paddavis ontwikkel?
15
1.14.2 Verduidelik hoekom al die paddas wat vanuit die behandelde eiers ontwikkel het, geneties
identies sal wees.
1.14.3 Noem die metode waarop 'n genetiese identiese nageslag ontwikkel word, soos in die
diagram getoon.
1.14.4 Gee EEN rede waarom sommige mense
(a) Ten gunste van die proses wat in die diagram getoon is, sal
wees
(b) Teen die proses wat in die diagram getoon is, gekant kan wees

1.15
1.15.1
1.15.2
1.15.3
(%) Verhouding van elke bloedgroep in ʼn klein bevolking
Verhouding van bevolking
16
Die grafiek hieronder toon die resultate van 'n ondersoek oor die voorkoms van
bloedgroepe in 'n klein menslike bevolking.
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
bevolking
AB A B O
Bloedgroepe
Watter bloedgroep het die laagste voorkoms in die bevolking wat
ondersoek is?
Noem EEN rede hoekom dit geskik is om die resultate van hierdie
ondersoek in die tipe grafiek soos hierbo te vertoon.
Gebruik die inligting wat verskaf is en stel 'n tabel op om die data te
vertoon.

1.16 Bestudeer die diagramme hieronder wat telingseksperimente met muise
illustreer. 'n Enkel paar allele beheer volledige dominante velkleur (wit of
grys) in hierdie muise.
1.16.1
1.16.2
1.16.3
1.16.4
Vroulik
Female
Manlik
e
Noem watter geslagschromosome in die gamete van ouermuis 2 en -muis
3, onderskeidelik teenwoordig sal wees.
Indien muise 3 en 4 'n tweede stel nakomelinge sou hê, wat is die kans, as
'n persentasie uitgedruk, dat die eerste muis wat gebore word vroulik sal
wees?
Watter van die ouermuise (1, 2, 3 of 4) sal waarskynlik homosigoties
dominant vir velkleur wees?
17
Vroulik
Manlik
1 2 3 4
Nakomelinge
Nakomelinge
Nakomelinge
Resultate van telingseksperimente
Noem waarom muis 3 slegs heterosigoties vir velkleur kan wees.
Manlik
Vroulik
Vroulik
Manlik
Vroulik

1.17 Hemofilie is ‘n geslagsgekoppelde siekte wat ontstaan veroorsaak word deur ‘n
resessiewe alleel op die X-chromosoom. Bestudeer die stamboom hieronder en
beantwoord die vrae wat volg. (Gebruik die simbole H vir normal en h vir hemofilie
bokant die gonosome waar van toepassing b.v. X H X h )
18
Albert (manlik) Beatrice (vroulik)
(hemofilies) (normaal; draer)
Carol (vroulik) Eckhardt (manlik) Fiona (female)
(hemofilies) (hemofilies) (normaal;draer)
1.17.1 Skryf die genotipes neer van elke familielid in die stamboom.
1.17.2 Indien Albert en Beatrice ‘n vierde kind, Damien (manlik) , sou hê wat sou die
waarskynlikheid in persentasie wees dat hy hemofilies sou wees?
1.173 Indien Fiona met Fred, wat ‘n hemofilie-lyer is, trou wat sou die kanse wees dat hul
dogter, Helen, ook ‘n hemofilie-lyer sou wees? Toon jou antwoord deur gebruik te
maak van ‘n Punnet-diagram.
1.18 By mense, is die geen vir krulhare dominant oor die geen vir steil hare.
Gebruik die letter H om die geen vir krulhare voor te stel en die letter h om
die geen vir steil hare voor te stel.
1.18.1 Verduidelik waarom die stelling hieronder WAAR is:
'n Persoon met krulhare kan heterosigoties of homosigoties vir hierdie
eienskap wees.
1.18.2 Toon diagrammaties, met behulp van 'n genetiese kruising, hoe 'n man met
krulhare, wat met 'n vrou met krulhare trou, 'n kind met steil hare kan hê.
1.19 Insulien is die kleinste bekende proteïen en bevat 51 aminosure. Met beulp van
biotegnologie het wetenskaplikes bakterieë geneties gemanipuleer sodat hulle
menslike insulien kan produseer.
1.19.1 Noem DRIE voordele van die produksie van menslike insulien deur
genetiese modifikasie.
1.19.2 Gee TWEE redes waarom sommige mense teen genetiese modifikasie gekant
kan wees.

19
1.20 'n Vingerafdruk is 'n nuttige manier om mense te identifiseer en om
hulle in groepe te klassifiseer. 'n Vingerafdruk word
geneem deur die regterwysvinger op 'n inkkussinkie en dan
op 'n stukkie papier te rol.
Tydens 'n bespreking van die onderwerp het 'n groep leerders
die volgende vraag gestel:
''Watter een van die vyf hoofsoorte vingerafdrukke kom die
meeste by leerders in hierdie skool voor?''
1.20.1 Noem enige VIER stappe wat tydens die beplanningsproses in
aanmerking geneem moet word wanneer die ondersoek
beplan
word om die vraag hierbo te beantwoord.
1.21 Die tabel hieronder toon die resultate wat verkry is tydens die eerste kruising
tussen 'n rasegte muis met 'n swart pels met 'n muis met 'n bruin pels. Die geen
vir swart pels is dominant oor die geen vir bruin pels. Die F1-generasie is as ouers
(bestaande uit 4 broeipare) van die F2-generasie gebruik.
Getal swart muise Getal bruin muise
Ouers 1 1
F1 generasie 8 0
F2 generasie
Nageslag van 1 ste broeipaar
Nageslag van 2 de broeipaar
Nageslag van 3 de broeipaar
Nageslag van 4 de broeipaar
8
7
5
4
1.21.1 Gebruik die data en bereken die fenotipiese verhouding van die
muise met swart pelse en dié met bruin pelse van die
F2-generasie. Toon AL jou berekeninge.
1.21.2 Stel voor waarom dit beter is om al vier stelle nakomelinge te gebruik om die
verhouding te bereken as om net een stel te gebruik.
1.21.3 Teken kolomgrafieke op dieselfde assestelsel wat die fenotipiese resultate van
die nageslagte van die F2-generasie van elke broeipaar toon, soos aangedui in
die tabel hierbo.
0
1
3
4

20
VERDERE GENETIESE KRUISINGS
1.22 ‘n Paartjie het 3 seuns en die vrou is weer swanger. Toon diagrammaties deur middel
van ‘n genetiese kruising wat die persentasie kanse vir hulle is om ‘n babadogter te hê.
1.23 In 'n eksperiment om ko-dominansie aan te dui, is koeie met 'n wit pels (W) gekruis
met bulle wat 'n rooi pelskleur (R) gehad het. Almal in die nageslag van die F1-
generasie het 'n skilder/skimmel pelskleur (RW) gehad. 'n Skilderpels bestaan
uit kolle wit en kolle rooi pels. Skilder-koeie en skilder-bulle is gekruis
en die resultate word in die tabel hieronder aangetoon.
Genotipe RR RW WW
Getal nakomelinge 120 240 120
1.23.1 Gee die verhouding van die verskillende fenotipes wat in die tabel
hierbo aangetoon word.
1.23.2 Gebruik die inligting in die bostaande tabel om 'n sirkelgrafiek te trek wat die
verhoudings van die verskillende genotipes aandui.
1.23.3 Verduidelik waarom die koeie en die bulle met genotipe RW 'n skilder pelskleur het
en nie net rooi of wit pels nie.

21
EVOLUSIE
HERSIENING
1.1 Tienduisende jare gelede was die diere wat in kameelperde ontwikkel(evolueer)
het, nie so lank soos moderne kameelperde nie.Oor 'n lang tydperk, het die nekke
van kameelperde langer geword. Hulle kon hoog in 'n boom reik vir blare en ook laag
afbuig vir water.
Voorouer
kameelperd
Moderne
kameelperd
Voorouer- en moderne kameelperde besig om te vreet
1.1.1 Beskryf hoe die lang nekke, van moderne kameelperde, deur die
volgende verduidelik sou word:
(a) Darwin
(b) Lamarck
1.1.2 Verduidelik hoekom Lamarck se teorie nie aanvaarbaar is nie.

22
1.2 Die verskillende vinkspesies (A, B, C en D) hieronder kom op verskillende Galapagos-
Eilande voor en daar word vermoed dat hulle uit ‘n saadetende oerouer spesie van die
vasteland Suid-Amerika ontstaan het. Hulle stem met mekaar ooreen wat hulle
inwendige liggaamsbou aanbetref, maar verskil met betrekking tot die vorm en grootte
van hulle snawels en dus hul voedingsgewoontes.
Sommige van die vinkspesies van die Galapagos -eilande
Blare
A
Insekte
C
Voorvaderlike
saadetende
spesie van die
vasteland
Botsels en vrugte
B
Larwes/Wurms
1.2.1 Verduidelik wat met geografiese isolasie van ‘n bevolking bedoel
word.
1.2.2 Waarom dink jy het die verskillende vinkspesies aangepas om
verskillende voedselsoorte te eet?
1.2.3 Beskryf hoe nuwe vinkspesies op die verskillende eilande
ontstaan het.

1.3 Bestudeer die diagramme hieronder wat 'n evolusieproses toon.
DIAGRAM 1, 2 en 3 toon die volgorde van gebeure wat in konynbevolkings
oor baie duisende jare plaasgevind het.
2
3
1
Bevolking A
Rivier
Rivier
23
Geenvloei
Rivier
Geenvloei
vind nie
plaas nie
Spesie X Spesie Y
Grondverskuiwing
Bevolking B
1.3.1 Noem die evolusieproses wat deur die volgorde van
gebeure in DIAGRAM 1, 2 en 3 hierbo voorgestel word.
1.3.2 Beskryf die proses genoem in VRAAG 3.4.1 deur die
diagramme hierbo te gebruik.

1.4
1.4.1
1.4.2
1.4.3
24
Bestudeer die drie onderstaande diagramme (A, B en C) wat 'n meganisme wat
gebruik word om evolusie te verduidelik, illustreer.
Vergelyk diagramme A en B en beskryf die kenmerk van die kaktus wat
hulle in staat gestel het om vir lang tydperke in warm, droë
weerstoestande te oorleef.
Noem die meganisme wat Darwin voorgestel het om sy teorie van
evolusie wat in hierdie diagramme geïllustreer word, te verduidelik.
Gebruik die drie bostaande diagramme om die meganisme genoem in
VRAAG 2.1.2 te verduidelik.
1.5 Beskryf hoe elkeen van die volgende tot genotipiese variasie in spesies bydra:
1.5.1
1.5.2
1.5.3
A B C
Meiose
Mutasie
Wortels
Geslagtelike voortplanting
Tyd
Die strukturele aanpassing van kaktusse oor tyd
Nakomelinge
1.6 Beskryf hoe spesievorming plaasvind wanneer 'n bevolking deur geografiese
versperrings verdeel word.

1.7 Beide Darwin en Lamarck het teorieë voorgestel om die oorsprong van nuwe
spesies te verduidelik.
1.7.1 Noem die VIER waarnemings waarop Darwin sy teorie gebaseer
het.
1.7.2 Tabuleer TWEE verskille tussen Lamarck se teorie en Darwin se teorie.
25
1.8 Bestudeer onderstaande diagram van 'n eend se poot.
Gewebde poot van 'n eend
1.8.1 Voorouers van eende het nie gewebde pote gehad nie. In terme van
natuurlike seleksie, verduidelik hoe die gewebde pote van eende kon
evolueer.
1.8.2 Die volgende vrae verwys na Lamarck se verduideliking van evolusie
(a) Beskryf die idee wat deur Lamarck voorgestel is om evolusie te verduidelik
(b) Noem waarom Lamarck se verduideliking vandag nie deur die meeste
wetenskaplikes aanvaar word nie
1.9 Lees die volgende leesstuk:
Die cichlidae-visse van die Malawi-meer het uit een voorouer in
meer as 400 spesies ontwikkel oor tyd. Daar is nie baie
versperrings in die meer wat geenvloei en voortplanting tussen
bevolkings sal verhoed nie. Wetenskaplikes is van mening dat die
spesiërings – proses eerder weens teelkeuse plaasvind waar
natuurlike mutasies nuwe kleurpatrone by mannetjies laat
ontstaan. Die wyfievisse verkies die nuwe kleurpatroon en keis
dan ‘n maat daarvolgens.
1.9.1 Watter soort spesiëring vind plaas by die cichlidae-visse?
1.9.2 Verduidelik kortliks hierdie tipe spesiëring genome in Vraag 1.9.1
1.9.3 Watter soort voortplantings – isolering vind plaas by die cichlidae-visse?
1.9.4 Verduidelik hoe voortplantings-isolering plaasvind by die cichlidae-visse.

1.10 Bestudeer die volgende diagramme wat die verskillende stadiums (1 tot 4)
van 'n evolusieproses toon.
1.10.1 Noem die evolusieproses veroorsaak deur die kontinentskuiwing
soos getoon
1.10.2 Beskryf hoe die oorspronklike bevolking van spesie A verdeel het
om twee spesies te word, soos in die diagramme hierbo getoon.
26

ADDISIONELE VRAE
GENETIKA
1.1 Bestudeer die diagram hieronder wat drie generasies
leeubekkieplante toon en beantwoord die vrae wat volg.
27
Gebruik die volgende simbole vir die kontrasterende allele:
W – vir wit blomme
R – vir rooi blomme
SLEUTEL
1.1.1 Noem die tipe dominansie wat in die diagram hierbo getoon word.
1.1.2 Gebruik die simbole R en W en skryf die genotipes van elk van die
volgende leeubekkieplante neer:
(a)
(b)
(c )
A
B
C
A
Diagram wat die oorerwing van kleur van leeubekkieblomme toon
Leeubekkie met pienk blomme
Leeubekkie met rooi blomme
Leeubekkie met wit blomme
C
B

1.2 Hemofilie is 'n geslagsgekoppelde siekte wat deur die teenwoordigheid van 'n
resessiewe alleel (X h ) veroorsaak word. 'n Normale vader en 'n
heterosigotiese moeder het kinders.
1.2.1
1.2.2
1.2.3
28
Toon met 'n genetiese kruising hoe om die moontlike genotipes en
fenotipes van die kinders van die ouers in VRAAG 2.1 genoem, te
bepaal.
Wat is die kans dat die ouers 'n kind sal hê wat 'n manlike
hemofilielyer is?
Verduidelik waarom die vader nie 'n hemofiliedraer is nie.
1.3 Die risiko's en voordele van die gebruik van biotegnologie was in die laaste
tyd die onderwerp van hewige debatte. Noem die volgende:
1.3.1
1.3.2
DRIE nadele van genetiese modifikasie
DRIE voordele van genetiese modifikasie
1.4 Lengte by mense is 'n kenmerk wat deur meer as een geen beheer word. Die
graad 12-leerders by 'n meisieskool het 'n ondersoek gedoen om die lengte
van graad 12-leerders te bepaal.
Die resultate van die ondersoek word in die tabel hieronder getoon.
1.4.1
1.4.2
1.4.3
1.4.4
Lengte (cm) 150–151 152–153 154–155 156–157 158–159 160+
Getal meisies 5 18 30 24 14 2
Gebruik die inligting hierbo om 'n histogram te trek/plot.
Noem hierdie tipe oorerwing wat deur meer as een geen beheer
word.
Hoe verskil die tipe oorerwing genoem in VRAAG 2.3.2, van die
tipe oorerwing gekontroleer deur een geen?
Noem TWEE ander moontlike veranderlikes/faktore wat 'n invloed
op die lengte van 'n persoon kan hê.

1.5 Die vrae hieronder is op DNS/DNA-profielsamestelling/vingerafdrukke
gebaseer.
1.5.1
1.5.2
29
Wat is DNS/DNA-profielsamestelling?
DNS/DNA-bewyse van 'n moordverdagte is op 'n misdaadtoneel
gevind.
Deur na die DNS/DNA-bewyse te verwys, gee TWEE moontlike
redes waarom die verdagte moontlik nie in die hof skuldig bevind sal
word nie.
1.6 Die vrae hieronder is op proteïensintese gebaseer.
1.6.1 Beskryf die rol van DNS/DNA tydens transkripsie in proteïensintese.
1.6.2
1.6.3
Die diagram hieronder toon die volgorde van stikstofhoudende
basisse van 'n klein gedeelte van 'n DNS/DNA-string wat vir 'n
gedeelte van 'n proteïenmolekule kodeer.
CGG TAT CCT
Skryf die bRNS/mRNA-kodonvolgorde vanaf die DNS/DNAvolgorde
hierbo neer wat van links na regs gelees word.
Die tabel hieronder toon die oRNS/tRNA-antikodons en hulle
ooreenstemmende aminosure.
oRNS/tRNA-
ANTIKODONS
AMINOSURE
CAA Valien
CCC Glisien
CGU Alanien
AAA Fenielalanien
UUA Asparagien
UAC Metionien
GGU Prolien
ACC Triptofaan
UCA Serien
Kies en skryf uit die diagram hierbo neer, die aminosure (in die
korrekte volgorde) wat vir die basisvolgorde van bRNS/mRNA, wat
hieronder getoon word, benodig word.
GGG CCA AGU

1.7 Beskryf die meganismes waardeur meiose tot genetiese variasie bydra en
beskryf hoe abnormale meiose tot Down se sindroom en poliploidie lei.
Beskryf ook die voordele van poliploidie in landbou.
EVOLUSIE
30
LET WEL: GEEN punte sal toegeken word vir antwoorde in die vorm
van vloeidiagramme of diagramme nie.
1.8 Die pepermot, Biston betularia, het twee fenotipes vir liggaamskleur, donker
(swarterig) en lig (witterig). Die boomstamme waarteen die motte rus, is swart
in besoedelde omgewings in vergelyking met wit boomstamme in
onbesoedelde omgewings. In beide onbesoedelde en besoedelde omgewings
is voëls die predator van die motte.
Deur die gebruik van 'n steekproeftegniek is 'n ondersoek uitgevoer om die
getal donker en ligte pepermotte teenwoordig in besoedelde en onbesoedelde
omgewings te bepaal.
Die resultate van die ondersoek word in die tabel hieronder getoon.
1.8.1
1.8.2
1.8.3
TIPE OMGEWING DONKER MOTTE LIGTE MOTTE
Besoedeld 150 40
Onbesoedeld 30 170
Formuleer 'n hipotese vir die ondersoek hierbo.
Noem DRIE faktore wat die geldigheid van hierdie ondersoek
verklein/kan verklein.
Gebruik die tabel en jou begrip van natuurlike seleksie om die
resultate vir die besoedelde omgewing te verduidelik.
1.9 Beskryf hoe simpatriese spesievorming plaasvind.
***********************************************************************