LEWENSWETENSKAPPE VRAESTEL 1 GRAAD 12 JUNIE 2010 TYD : 2½ UUR ...

Lewenswetenskappe Junie 2010 Eksamen V1 1
Set by Mrs Fledermaus (Scottsville High) and Mr Harrison (WC Sport School)
LEWENSWETENSKAPPE
VRAESTEL 1
GRAAD 12
JUNIE 2010
TYD : 2½ UUR
TOTAAL: 150

Lewenswetenskappe Junie 2010 Eksamen V1 2
Set by Mrs Fledermaus (Scottsville High) and Mr Harrison (WC Sport School)
INSTRUKSIES EN INLIGTING:
Lees die instruksies sorgvuldig deur voordat die vrae beantwoord word.
1. Beantwoord ALLE vrae.
2. Skryf AL die antwoorde in die ANTWOORDEBOEK neer.
3. Begin die antwoord van ELKE vraag op ‘n NUWE bladsy.
4. Nommer die antwoorde korrek volgens die nommeringstelsel wat in die vraestel gebruik is.
5. Jou antwoorde moet volgens die instruksies by elke vraag aangebied word.
6. Alle tekeninge moet met ‘n potlood gemaak word en die byskrifte met blou of swart ink.
7. Nie al die diagramme in hierdie vraestel is volgens skaal geteken nie.
8. Grafiekpapier mag NIE gebruik word nie.
9. Nie-programmeerbare sakrekenaars, gradeboë en passers mag gebruik word.
10. Skryf netjies en leesbaar.
Blaai om asseblief

Lewenswetenskappe Junie 2010 Eksamen V1 3
Set by Mrs Fledermaus (Scottsville High) and Mr Harrison (WC Sport School)
AFDELING A
VRAAG 1
1.1 Verskeie opsies word as moontlike antwoorde vir die volgende vrae verskaf. Kies die
korrekte antwoord en skryf SLEGS die letter (A - D) langs die vraagnommer in die
ANTWOORDEBOEK neer, byvoorbeeld 1.1.7 D.
1.1.1 Watter van die volgende verteenwoordig die korrekte volgorde van die dele waardeur die
spermatosoë beweeg?
A. Testis → vas deferens → epididimis → ureter
B. Vas deferens → seminale vesikels → ureter
C. Testis → epididimis → vas deferens → uretra
D. Vas deferens → prostaatklier → uretra
1.1.2 Die volgende gebeure vind tydens geslagtelike voortplanting in angiosperme plaas:
(i) Diploiede sigoot ontwikkel deur mitose in ‘n embrio.
(ii) Helmknoppe bars oop.
(iii) Stuifmeelbuis dring die mikropilum binne.
(iv) Selkern van die manlike gameet versmelt met die selkern van die eiersel.
Die korrekte volgorde waarin die gebeure hierbo plaasvind, is…
A. (iii), (i), (ii) en (iv)
B. (ii), (iii), (iv) en (i)
C. (ii), (iv), (i) en (iii)
D. (ii), (iii), (i) en (iv)
1.1.3 Die belangrikste resultaat van meiose is die ……
A. produksie van 2n selle.
B. verdubbeling van die chromatied getal in elke sel.
C. produksie van haploïede gamete.
D. behoud van ‘n diploïede chromosoomgetal in gamete.
1.1.4 Twee komplementêre basisse in ‘n DNA-molekuul word …… in posisie gehou.
A. deur sterk stikstofbindings
B. deur swak stikstofbindings
C. omdat hulle om mekaar gerol is
D. deur swak waterstofbindings
Blaai om asseblief

Lewenswetenskappe Junie 2010 Eksamen V1 4
Set by Mrs Fledermaus (Scottsville High) and Mr Harrison (WC Sport School)
1.1.5 Watter van die volgende stellings is kenmerkend van DNA?
(i) Dubbelbandheliks
(ii) Suiker is deoksiribose
(iii) Kom in die nukleus voor
(vi) Konstante hoeveelheid normaalweg gevind in al die somatiese selle van ‘n
spesifieke spesie.
A. Slegs (i), (ii), en (iii)
B. Slegs (i), (ii), en (iv)
C. Slegs (ii), (iii) en (iv)
D. (i), (ii), (iii) en (iv).
1.1.6 Replisering van DNA vind blykbaar plaas tydens:
A. interfase
B. oorkruising
C. profase
D. metafase
(6x2) (12)
1.2 Skryf die korrekte biologiese TERM vir elk van die volgende beskrywings neer. Skryf slegs
die term langs die toepaslike nommer op die antwoordblad neer.
1.2.1 Die proses waartydens ‘n klein hoeveelheid amniotiese vloeistof wat fetusselle bevat,
onttrek word en vir genetiese afwykings ondersoek word.
1.2.2 Die oorblyfsel van die Graafse follikel, na ovulasie, in die ovarium.
1.2.3 Alternatiewe vorms van ‘n geen.
1.2.4 Veranderinge in die struktuur van DNA wat nadelig of voordelig kan wees.
1.2.5 ‘n Genetiese sindroom waarin die persoon die vermoë kortkom om die pigment, melanien,
voort te bring.
1.2.6 Breekpunte op chromatiede waar oorkruising plaasvind.
1.2.7 ‘n Bloedstollingskwaal wat hoofsaaklik by die manlike individue voorkom, wat met ‘n
resessiewe geen op die X-chromosoom verbind word.
1.2.8 Verdeling van sitoplasma wat plaasvind nadat ‘n selkern verdeel het.
Blaai om asseblief
(8)

Lewenswetenskappe Junie 2010 Eksamen V1 5
Set by Mrs Fledermaus (Scottsville High) and Mr Harrison (WC Sport School)
1.3 Kies ‘n item uit Kolom B om by die beskrywing in Kolom A te pas. Skryf slegs die
letter A – H langs die vraagnommer (1.3.1 -1.3.5) in die ANTWOORDEBOEK neer,
bv 1.3.6 J.
KOLOM A KOLOM B
1.3.1 Die struktuur waarin die vrugbeginsel van ‘n
angiosperm na bevrugting ontwikkel.
1.3.2 ‘n Volledige stel chromosome met al die gene
van ‘n organisme.
1.3.3 Rooi blomplante wat met wit blomplante
gekruis word en pienk blomplante produseer.
1.3.4 ‘n Alleel wat homself openbaar wanneer dit in ‘n
heterosigotiese toestand is.
1.3.5 Twee chromosome in dieselfde sel met gene vir
dieselfde kenmerk in ooreenstemmende
posisies.
A. dihibried
B. resessief
C. homoloog
D. dominant
E. vrug
F. onvolledige dominansie
G. genoom
H. saad
1.4 Bestudeer die diagram hieronder en beantwoord die vrae wat volg.
Manlike voortplantingstelsel
van die mens
(5 x 1) (5)
1.4.1 Gee byskrifte vir A en B. (2)
1.4.2 Noem EEN funksie elk van B en C. (2)
1.4.3 Wat word die strukture genoem wat tydens die delingsproses in C geproduseer
word. (1)
Blaai om asseblief

Lewenswetenskappe Junie 2010 Eksamen V1 6
Set by Mrs Fledermaus (Scottsville High) and Mr Harrison (WC Sport School)
1.4.4 Maak ‘n netjiese tekening met byskrifte van een van die strukture wat in VRAAG 1.4.3
genoem is. (5)
1.4.5 Tydens ‘n vasektomie word deel A chirurgies gesny.
(a) Verduidelik hoe hierdie prosedure as ‘n metode van geboortebeperking
sal dien. (2)
(b) Sal dit moontlik wees vir ‘n man wat MIV-positief is om die MI-virus na ‘n ander
persoon oor te dra nadat hy ‘n vasektomie ondergaan het? (1)
(13)
1.5 Bestudeer die stamboom hieronder wat die oorerwing van die tipe pinkie oor vier
generasies van ‘n familie toon.
E
SLEUTEL:
Man met reguit pinkie
Man met krom pinkie
Vrou met reguit pinkie
Vrou met krom pinkie
A B
F G
C D
Stamboom wat oorerwing van tipe pinkie toon
1.5.1 Hoeveel lede van die familie het reguit pinkies? (1)
1.5.2 Is persoon F homosigoties of heterosigoties vir die tipe pinkie? (1)
1.5.3 Watter tipe pinkie word deur ‘n dominante geen beheer? (1)
1.5.4 Verduidelik jou antwoord op VRAAG 1.5.3. (2)
1.5.5 Persone F en G is ‘n tweeling. Is hulle uit ‘n enkele bevrugte eiersel gevorm? (1)
1.5.6 Gee TWEE redes gebaseer op die fenotipe om jou antwoord op VRAAG 1.5.5
te ondersteun. (2)
(8)
Blaai om asseblief

Lewenswetenskappe Junie 2010 Eksamen V1 7
Set by Mrs Fledermaus (Scottsville High) and Mr Harrison (WC Sport School)
1.6 Die grafiek hieronder dui die persentasie vroue in Suid Afrika en Europese lande aan wat
mediese hulp verkry tydens verskillende stadiums van borskanker.
Persentasie vroue in verskillende stadiums van borskanker
1.6.1 As borskanker ontdek en behandel word wanneer dit nog in stadiums 1 en 2 is,
is die kans op oorlewing 90%.
(a) Ongeveer 4 000 vroue per jaar kry borskanker in Suid-Afrika.
Gebruik die inligting op die grafiek en bereken die totale aantal vroue
wat mediese hulp verkry tydens die eerste twee stadiums van borskanker.
Toon al jou berekeninge. (3)
(b) In watter land/e is die persentasie vroue wat mediese hulp verkry die hoogste
tydens stadiums 3 en 4? (1)
Blaai om asseblief
(4)
TOTAAL AFDELING A : [50]

Lewenswetenskappe Junie 2010 Eksamen V1 8
Set by Mrs Fledermaus (Scottsville High) and Mr Harrison (WC Sport School)
AFDELING B
VRAAG 2
2.1 Bestudeer onderstaande diagrammatiese voorstelling van die rol van DNA en RNA
tydens proteïensintese en beantwoord die vrae wat volg:
7 Z
6
4 5
2.1.1 Identifiseer die selorganelle wat onderskeidelik deur X en Y voorgestel word. (2)
2.1.2 Identifiseer die molekule wat 1, 2 en 3 genommer is. (3)
2.1.3 Gee byskrifte vir dele 4 en 5. (2)
2.1.4 Wat is die naam van die proses waartydens die molekuul wat 2 genommer is,
gevorm word? (1)
2.1.5 Skryf die basisvolgorde neer wat deur deel genommer 6 voorgestel word. (1)
2.1.6 Skryf die basisvolgorde neer (van bo na onder) wat deur deel genommer 7
voorgestel word. (1)
2.1.7 Noem en beskryf die gedeelte van proteïensintese wat by organel Y plaasvind. (5)
2.1.8 Indien guanien, wat in die 2de basisdrietal by Z voorkom, verwyder word,
verduidelik hoe dit die struktuur van die proteïen sal beinvloed? (2)
(17)
Blaai om asseblief

Lewenswetenskappe Junie 2010 Eksamen V1 9
Set by Mrs Fledermaus (Scottsville High) and Mr Harrison (WC Sport School)
2.2 ‘n Groep Graad 12-leerders het ‘n opname in verband met geneties gemodifiseerde(GM)
voedsel gemaak.
Hulle het die volgende twee vrae in hulle opname gebruik:
1. Is GM voedsel beter as normale voedsel?
2. Is jy bewus van enige gevare as jy GM voedsel gebruik?
Die resultate van die opname word in die onderstaande staafgrafiek voorgestel. Bestudeer
die grafiek en beantwoord die vrae wat volg.
Aantal leerders
Resultate van die opname oor geneties gemodifiseerde voedsel
40
30
20
10
0
Sleutel:
Vraag 1 Vraag 2
Het ja geantwoord
Het nee geantwoord
Vrae gevra
2.2.1 Hoeveel mense het aan die opname deelgeneem? (1)
2.2.2 Teken ‘n tabel om die resultate van die opname aan te toon. (5)
2.2.3 Stel EEN manier voor waarop die leerders seker kan maak dat die resultate van die
opname betroubaar is. (1)
Blaai om asseblief
(7)

Lewenswetenskappe Junie 2010 Eksamen V1 10
Set by Mrs Fledermaus (Scottsville High) and Mr Harrison (WC Sport School)
2.3 Die diagram hieronder wys die nukleus van ‘n diersel aan tydens ‘n fase van meiose.
2.3.1 Gee byskrifte vir strukture A, B en C. (3)
2.3.2 Noem die fase van meiose wat in die diagram hierbo voorgestel word. (1)
2.3.3 Hoeveel chromosome sal in elke sel aan die einde van die meiotiese verdeling
teenwoordig wees? (1)
2.3.4 Noem EEN belangrikheid van die proses voorgestel deur D. (1)
Blaai om asseblief
(6)
[30]

Lewenswetenskappe Junie 2010 Eksamen V1 11
Set by Mrs Fledermaus (Scottsville High) and Mr Harrison (WC Sport School)
VRAAG 3
3.1 By die Klimop- plant, Hedera sp, is die alleel vir groen blare dominant oor die alleel vir
gevlekte blare. ‘n Plant wat heterosigoties is vir groen blare , word gekruis met een met
gevlekte blare.
3.1.1 Toon met behulp van diagramme ‘n genetiese kruising tussen ‘n plant wat heterosigoties
vir groen blaarkleur is met ‘n plant met gevlekte blare. Maak gebruik van die simbole G en g
om die allele vir blaarkleur te verteenwoordig.
Toon die moontlike genotipes en fenotipes van die nageslag aan. (6)
3.1.2 Watter persentasie van die F1- generasie sal gevlekte blare hê? (1)
3.1.3 Die plant heterosigoties vir groen blare word selfbestuif en daar kom 64 plantjies op.
(a) Gebruik SLEGS ‘n Punnett- diagram om die genotipes van die F2- generasie
aan te toon. (2)
(b) Hoeveel plantjies sal gevlekte blare hê? (1)
(c) Hoeveel plantjies sal heterosigoties wees vir groen blare? (1)
(d) Hoeveel plantjies sal homosigote wees? (1)
(e) Uit hierdie generasie is 2 plantjies gekruis en 100% van die nakomelinge
het gevlekte blare gehad. Skryf die genotipes van die ouerplante neer. (2)
(14)
Blaai om asseblief

Lewenswetenskappe Junie 2010 Eksamen V1 12
Set by Mrs Fledermaus (Scottsville High) and Mr Harrison (WC Sport School)
3.2 ‘n Kariotipe word geproduseer deur ‘n monster van selle op ‘n skyfie te plaas, dit te kleur en
dan onder die mikroskoop te ondersoek. ‘n Foto word geneem, en die chromosome word
uitgesny en afgepaar.
Die volgende figuur toon die kariotipes van twee persone wat ‘n tweeling is aan.
Beantwoord die vrae wat daarop gebaseer is.
DIAGRAM A
3.2.1 Is daar enige abnormaliteite in die chromosome? (1)
3.2.2 Gee ‘n rede vir jou antwoord op VRAAG 3.2.1 (2)
3.2.3 Die tweeling kon ontstaan het uit ‘n normale sigoot wat gedurende sy vroeë
ontwikkeling in twee verdeel het. Is dit ‘n geldige gevolgtrekking? (1)
3.2.4 Gee ‘n rede vir jou antwoord op VRAAG 3.2.3. (2)
3.2.5 Indien die tweeling ‘n chromosomale afwyking, bekend as Down- sindroom gehad
het, sou die inligting in die kariotipe verskil het? (1)
3.2.6 Gee ‘n rede vir jou antwoord op VRAAG 3.2.5. (2)
(9)
Blaai om asseblief
DIAGRAM B

Lewenswetenskappe Junie 2010 Eksamen V1 13
Set by Mrs Fledermaus (Scottsville High) and Mr Harrison (WC Sport School)
3.3 Die diagram hieronder toon die stappe van ‘n eksperiment aan waarin ‘n groot getal
geneties identiese paddas uit onbevrugte padda-eiers ontwikkel is. Die selkern van elke
onbevrugte eiersel is vernietig en vervang met ‘n selkern wat van ‘n liggaamsel van padda
X verkry is.
3.3.1 Die diploiede aantal chromosome in die paddas hierbo is 26.
Hoeveel chromosome is in die selkern van die volgende selle teenwoordig?
(b) Sel A (1)
(c) Sel B (1)
3.3.2 Noem die metode waarop ‘n genetiese identiese nageslag ontwikkel word, soos in
die diagram getoon. (1)
3.3.3 Gee EEN rede waarom sommige mense:
(a) Ten gunste van die proses wat in die diagram getoon is, sal wees. (2)
(b) Teen die proses wat in die diagram getoon is, gekant kan wees. (2)
(7)
[30]
Blaai om asseblief
AFDELING B : [60]

Lewenswetenskappe Junie 2010 Eksamen V1 14
Set by Mrs Fledermaus (Scottsville High) and Mr Harrison (WC Sport School)
AFDELING C
VRAAG 4
4.1 Die grafiek toon die benaderde konsentrasie progesteroon en estrogeen in die bloed van ‘n
volwasse vrou en die dikte van die endometrium oor ‘n 28-dag-tydperk. Gebruik die grafiek
om die volgende vrae te beantwoord.
Hormonale regulering van die vroulike voortplantingsiklus
4.1.1 Gee uit die grafiek die oorsaak van die maandelikse bloeding bekend as
menstruasie. (2)
4.1.2 ‘n Ander hormoon, wat nie hier genoem word nie, veroorsaak ‘n skielike styging
in die bloedestrogeenvlak by punt 1 teen ongeveer dag 6.
Gee die naam van die hormoon. (1)
4.1.3 Watter klier in die menslike liggaam stel die hormoon genoem in VRAAG 4.1.2 vry? (1)
4.1.4 Watter veranderinge kom in die ovarium voor op dieselfde tyd as die daling in
estrogeen by punt 2 op die grafiek? (1)
4.1.5 Hoekom begin die vlak van bloedprogesteroon skerp styg na punt 2 op die grafiek? (2)
4.1.6 Op watter dae , volgens die grafiek, kan bevrugting plaasvind? (1)
4.1.7 Beskryf die rol van LH in die vroulike geslagsiklus. (2)
4.1.8 Verduidelik hoekom , as die corpus luteum sou aanhou groei het na bevrugting,
geen nuwe follikels geproduseer sou word nie. (2)
Blaai om asseblief
(12)

Lewenswetenskappe Junie 2010 Eksamen V1 15
Set by Mrs Fledermaus (Scottsville High) and Mr Harrison (WC Sport School)
4.2 Bestudeer onderstaande tabel wat die groei van die menslike fetus aantoon, en beantwoord
die vrae wat volg:
Maand na bevrugting 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Lengte van fetus (cm) 0,5 4 7,5 15 25 30 35 40 51
4.2.1 Teken ‘n lyngrafiek om die groei van die fetus na elke maand van bevrugting
aan te toon. (11)
4.2.2 Tussen watter 2 maande het groei verdubbel? (1)
4.2.3 Maak EEN gevolgtrekking uit die resultate wat in die grafiek getoon is. (1)
4.3 Die uittreksel hieronder is gebaseer op ‘n aantal kwessies rakende tegnologie in
reproduksie.
Ultraklank
“As hierdie praktyk tipies is vir die grootste deel van die afgelope twee
dekades sedert toegang tot ultraklank algemeen geraak het, is ‘n syfer van 10
miljoen verlore manlike geboortes nie onredelik nie. Vroue wat reeds een of
twee dogtertjies het, is klaarblylik die kwesbaarste”
Amniosintese kan tussen die 14de en 16de week van swangerskap, bepaal of
die ontwikkelende fetus enige abnormaliteite van die chromosome het. Die
dokter steek ‘n naald in die uterus en onttrek amniotiese vloeistof. Toetse
word op die fetusselle gedoen om vas te stel of daar enige probleme met die
fetus is.
Stamselle in die menslike liggaam kan feitlik tot enige tipe gespesialiseerde
sel differensieer. Nuwe stamselle kan gespesialiseerde somatiese selle, soos
selle van die vel, spiere, senuwees, ensovoorts vorm. Stamselle word veral
verkry van geaborteerde fetusse of uit die naelstring van die pasgebore baba.
Hierdie stamselle kan bewaar word vir latere gebruik, bv. die behandeling van
siektes.
Skryf ‘n mini-opstel wat TWEE redes verduidelik waarom mense moontlik die gebruik van
die DRIE prosedures, soos hierbo beskryf, sal ondersteun, asook TWEE redes waarom
mense teen die gebruik van die prosedures gekant sal wees.
Inhoud (12)
Sintese (3)
LET WEL: GEEN punte sal toegeken word vir antwoorde in die vorm van vloeidiagramme of
diagramme nie.
(15)
TOTAAL: AFDELING C: [40]
GROOTTOTAAL: 150
(13)

Lewenswetenskappe Junie 2010 Eksamen V1 16
Set by Mrs Fledermaus (Scottsville High) and Mr Harrison (WC Sport School)