SECTION B
SECTION B SECTION B
PUNTE: 70 TYD: 1uur 10 minute GRAAD 12 LEWENSWETENSKAPPE (nuwe inhoudsraamwerk) Model Werkopdrag: Evolusie - bewyse MEI 2011 Die werkopdrag bestaan uit 10 bladsye. Copyright reserved Please turn over
- Page 2 and 3: INSTRUKSIES EN INLIGTING Lees die v
- Page 4 and 5: Life Sciences/Assignment 4 Grade 12
- Page 6 and 7: Life Sciences/Assignment 6 Grade 12
- Page 8 and 9: Life Sciences/Assignment 8 Grade 12
- Page 10: Life Sciences/Assignment 10 Grade 1
PUNTE: 70<br />
TYD: 1uur 10 minute<br />
GRAAD 12<br />
LEWENSWETENSKAPPE (nuwe inhoudsraamwerk)<br />
Model Werkopdrag: Evolusie - bewyse<br />
MEI 2011<br />
Die werkopdrag bestaan uit 10 bladsye.<br />
Copyright reserved Please turn over
INSTRUKSIES EN INLIGTING<br />
Lees die volgende instruksies sorgvuldig deur voordat die vrae beantwoord word.<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5.<br />
6.<br />
7.<br />
8.<br />
9.<br />
10.<br />
Beantwoord AL die vrae.<br />
Skryf AL die antwoorde op jou ANTWOORDBLAD.<br />
Begin die antwoord op ELKE vraag bo-aan „n NUWE bladsy.<br />
Nommer die antwoorde volgens die nommereingstelsel wat in die vraestel<br />
gebruik is.<br />
Indien antwoorde nie aangebied word volgens die instruksies van elke vraag<br />
nie, sal kandidate punte verbeur.<br />
Teken diagramme en vloeidiagramme slegs wanneer dit gevra word..<br />
Die diagramme in hierdie vraestel is nie noodwendig volgens skaal geteken<br />
nie.<br />
Die gebruik van grafiekpapier word nie toegelaat nie.<br />
Nie-programmeerbare sakrekenaars, gradeboë en passers mag gebruik<br />
word..<br />
Skryf netjies en leesbaar.<br />
2
BEWYSE VIR EVOLUSIE<br />
1.1 Die diagramme hieronder stel die evolusie van die perd voor, saamgestel uit<br />
fossielverslae.<br />
Spesies van<br />
perd<br />
Moderne perd<br />
(Equus)<br />
Merychippus<br />
Mesohippus<br />
Hyracotherium<br />
Hoogte<br />
1,6 m<br />
1,0 m<br />
0,6 m<br />
0,4 m<br />
3<br />
Voorbeen<br />
Evolusie van die perd, saamgestel uit fossielverslae<br />
Toon<br />
Tone<br />
Tone<br />
Tone
Life Sciences/Assignment 4<br />
Grade 12/NSC<br />
WCED/Exemplar 2011<br />
1.1.1 Bereken hoeveel keer die modern perd langer is as sy voorouer.<br />
Toon jou berekeninge. (2)<br />
1.1.2 Wat het met verloop van tyd met die voorkoms van die perd se pote gebeur? (2)<br />
1.1.3 Paleontoloë stel voor dat antieke perde in woude geleef het, maar modern perde leef in<br />
graslande. Verduidelik TWEE maniere waarop die modern perd aangepas is om in<br />
graslande te leef. (4)<br />
1.1.4 Verduidelik EEN manier hoedat die hoef van die modern perd nadelig kan wees in<br />
grasland omgewings. (2)<br />
1.1.5 Die fossielrekord is een bron van bewyse wat gebruik kan word om die evolusie-teorie te<br />
verduidelik. Noem TWEE ander bronne wat kan dien as bewys vir evolusie. (2)<br />
(12)<br />
1.2 Bestudeer die leesstuk en diagramme hieronder en beantwoord die vrae.<br />
SOOGDIERE VANAF REPTIELE<br />
Evolusionêre teorie stel voor dat alle lewende organismes „n gemeenskaplike voorouer op een<br />
of ander tydstip in die verlede deel en dat nuwe spesies gevorm word van bestaande spesies. „n<br />
Voorbeeld van „n lyn van afkoms in die fossielrekord in Suid-Afrika is die gefossileerde<br />
soogdieragtige reptiele (terapsiede) wat beide kenmerke van reptiele en soogdiere toon.<br />
Terapsied fossiele van die Karoo beeld die evolusionêre ontwikkeling uit van soogdiere vanaf<br />
reptiele .<br />
Die onderkaak van „n reptiel bestaan uit sewe bene, terwyl dié van „n soogdier slegs uit een<br />
been bestaan. „n Reptiel het slegs een gehoorbeen terwyl „n soodier drie gehoorbene het. Deur<br />
die kaakstruktuur van „n opeenvolging van terapsiede van die Karoo te bestudeer het<br />
paleontoloë ontdek dat die twee ekstra gehoorbene van soogdiere (hamer en aambeeld)<br />
ontwikkel het van die twee bene wat die kaakgewrig (kwadraatbene en artikulêr) in reptiele<br />
vorm. Dit toon duidelik hoedat die soogdier se gehoorsisteem geëvolueer of ontwikkel het.<br />
Reptiele het ook nie „n benige verhemelte wat die neusgange skei van die mondholte nie maar<br />
soogdiere het „n volledige benige verhemelte wat hulle in staat stel om hul voedsel te kou<br />
sonder dat gehoor benadeel word. Fossielbewyse toon aan dat die oudste en mees primitiewe<br />
terapsiede geen benige verhemelte gehad het nie terwyl die mees onlangse terapsiede in die<br />
rotse van die boonste Karoo „n ten volle ontwikkelde benige verhemelte besit het soos dié wat in<br />
soogdiere gevind word.<br />
Aangepas vanuit The Story f Earth and Life –<br />
A southern African perspective on a 4.6 billion-year journey<br />
„n Vergelyking tussen die skedel van „n terapsied en soogdier, wat die ontwikkeling van<br />
die oor en kaak aantoon<br />
Kopiereg voorbehou Saamgestel deur T. Botha & J. Goliath
Life Sciences/Assignment 5<br />
Grade 12/NSC<br />
WCED/Exemplar 2011<br />
1.2.1 Na aanleiding van die leesstuk is die evolusionêre teorie gebaseer op twee aannames.<br />
Noem die TWEE aannames. (2)<br />
1.2.2 Na aanleiding van die leesstuk noem die oorgangsfossiel tussen reptiele en soogdiere.<br />
(1)<br />
1.2.3 Gee „n rede vir jou antwoord in Vraag 1.2.2 (2)<br />
1.2.4 Noem TWEE belangrike strukturele veanderinge wat plaasgevind het in die evolusie van<br />
soogdiere wat gesien kan word in die skedels van terapsiede van SA. (2)<br />
1.2.5 Verduidelik die voordeel van die besit van „n benige verhemelte soos in soogdiere.<br />
(2)<br />
(9)<br />
1.3 Bestudeer die basiese planne van die verskillende vertebraatledemate soos hieronder<br />
getoon.<br />
1.3.1 Verduidelik die volgende stelling: “Darwin het beweer dat die gebruik van<br />
„n enkele patroon deur verskeidenheid diere soos getoon in die diagram „n bewys is van<br />
modifikasie deur afstammeling” (4)<br />
1.3.2 Verduidelik die ooreenkomste tussen die voorste ledemate van die vertebrate wat getoon<br />
word in die diagram. (2)<br />
1.3.3 Noem EEN manier waarop die voorste ledemate van die<br />
(a) vlermuis en (1)<br />
(b) die rob aangepas is vir hul funksies (1)<br />
(8)<br />
Kopiereg voorbehou Saamgestel deur T. Botha & J. Goliath
Life Sciences/Assignment 6<br />
Grade 12/NSC<br />
WCED/Exemplar 2011<br />
1.4 Die kaart hieronder illustreer die verspreiding van vier groepe van groot landgebonde<br />
voëls. Volgens wetenskaplikes is hierdie voëls afstammelinge van „n voorouer voëlspesie<br />
wat miljoene jare gelede op „n groot landmassa, naamlik Gondwanaland, gelewe het.<br />
1.4.1 Met verwysing na die huidige verspreiding van landgebonde voëls, noem waarom dit<br />
moontlik is vir wetenskaplikes om af te lei dat die voëls se voorouer op een landmassa,<br />
naamlik Gondwanaland, gelewe het. (2)<br />
1.4.2 Noem die verskynsel wat gebruik word om die geografiese verspreiding van landgebonde<br />
voëls te verduidelik soos aangedui op die kaart. (1)<br />
1.4.3 Verduidelik waarom daar nie soortgelyke spesies in Indië en Antartika gevind word nie<br />
indien die landgebonde voëls hul oorsprong in Gondwanaland gehad het. (2)<br />
1.4.4 Die landgebonde voëls is in baie opsigte soortgelyk maar hulle is verskillende spesies wat<br />
in verskillende wêrelddele leef of geleef het. Gebruik die evolusie-teorie om die verskille<br />
tussen die landgebonde voëls te verduidelik. (4)<br />
Kopiereg voorbehou Saamgestel deur T. Botha & J. Goliath<br />
(9)
Life Sciences/Assignment 7<br />
Grade 12/NSC<br />
WCED/Exemplar 2011<br />
1.5 Sitochroom C en sekere ensieme was geïsoleer van die mitochondria van baie tipes selle.<br />
Die aantal verskille in die aminosuurvolgorde van Sitochroom C van verskillende spesies<br />
is met menslike Sitochroom C vergelyk. Die volgende tabel toon die resultate van die<br />
ondersoek aan.<br />
Verskil in Aminosuurvolgorde<br />
Organisme Aantal verskille in<br />
aminosuurvolgorde<br />
vanSitochroom C in vergelyking<br />
met mense<br />
Tuna 21<br />
Muf 48<br />
Mot 31<br />
Hond 11<br />
Perd 12<br />
Hoender 13<br />
Aap 1<br />
1.5.1 Watter EEN van die organismes in die tabel genoem, se DNS-kode vir Sitochroom C stem<br />
die meeste ooreen met dié van die mens. (1)<br />
1.5.2 Watter afleiding maak evolusioniste uit hierdie ooreenkoms genoem<br />
in VRAAG 1.5.1 (2)<br />
1.5.3 Watter EEN van die organismes wat in die tabel genoem is, se DNS kode vir Sitochroom<br />
C stem die minste ooreen met dié van die mens? (1)<br />
1.5.4 Gee EEN rede vir jou antwoord in VRAAG 1.5.4 (1)<br />
1.5.5 Teken „n kolomgrafiek om die veskil in aminosuurvolgorde van Sitochroom C in die tuna,<br />
muf, hond en perd aan te toon. (11)<br />
Kopiereg voorbehou Saamgestel deur T. Botha & J. Goliath<br />
(16)
Life Sciences/Assignment 8<br />
Grade 12/NSC<br />
WCED/Exemplar 2011<br />
1.6 In 'n ondersoek het 'n biotegnoloog sjimpanseebloed in 'n konyn ingespuit.<br />
Die immuunstelsel van die konyn het die sjimpanseebloedproteïene as 'n<br />
vreemde stof herken en teenliggame geproduseer. Die konyn se teen-<br />
liggaampies is daarna onttrek om 'n serum te ontwikkel.<br />
Wanneer die serum by die bloedmonsters van 'n verskeidenheid ander diere<br />
se bloedmonsters in verskillende proefbuise gevoeg word, vorm daar 'n<br />
presipitaat (neerslag). Hoe meer presipitaat vorm, hoe meer is daardie dier aan die<br />
sjimpansee verwant. Bestudeer die tabel hieronder wat die persentasie presipitaat<br />
wat in hierdie ondersoek gevorm het, aandui, en beantwoord die vrae wat volg.<br />
Dierespesie Persentasie presipitaat<br />
gevorm<br />
Gorilla Baie hoog<br />
Bobbejaan Hoog<br />
Aap Matig<br />
Vark Baie laag<br />
1.6.1 Formuleer 'n hipotese vir die bostaande ondersoek. (2)<br />
1.6.2 Noem TWEE veranderlikes wat tydens hierdie eksperiment konstant gehou moes<br />
word. (2)<br />
Kopiereg voorbehou Saamgestel deur T. Botha & J. Goliath<br />
(4)
Life Sciences/Assignment 9<br />
Grade 12/NSC<br />
WCED/Exemplar 2011<br />
1.7 „n Groep wetenskaplikes by verskillende universiteite het „n ondersoek uitgevoer deur<br />
fossielrekords te analiseer om aan te toon wanneer sekere groepe organismes verskyn en<br />
in ander gevalle weer verdwyn het. Die doel van die navorsingsprojek was om een van die<br />
vele oorkoepelende verduidelikings wat gegee word as bewys van evolusie, te<br />
verifieer/toets. Evolusie is ‟n baie ingewikkelde verskynsel en kan slegs geverifieer<br />
word deur ‟n reeks verwante verduidelikings.<br />
Die wetenskaplikes het die onderstaande hipotese vir die ondersoek geformuleer.<br />
“Die eenvoudigste organismes word in die baie ouer strata gevind”<br />
Bestudeer die resultate hieronder en beantwoord die vrae wat volg. Die diagram<br />
verteenwoordig ‟n geologiese tydskaal met die verspreiding van verskillende organismes.<br />
Die tydskaal is NIE volgens skaal geteken nie.<br />
Blomplante<br />
Vaskulêre plante<br />
Voëls<br />
Soogdiere<br />
Dinosourusse<br />
Reptiele<br />
Amfibieë<br />
Beenvisse<br />
Meersellige<br />
organismes<br />
Groen alge<br />
Fotosinterende<br />
bakterieë<br />
Anaërobiese<br />
bakterieë<br />
Miljoen jaar<br />
gelede<br />
Periode<br />
Era<br />
4500<br />
Argeozoikum<br />
Pre- Kambrium<br />
700<br />
570<br />
kambrium<br />
500<br />
Ordovisium<br />
430<br />
Siluur<br />
Kopiereg voorbehou Saamgestel deur T. Botha & J. Goliath<br />
400<br />
Paleosoïkum<br />
Devoon<br />
350<br />
270<br />
Karboon<br />
Permies<br />
230<br />
Trias<br />
180<br />
Jura<br />
Mesosoïkum<br />
135<br />
Kryt<br />
65<br />
Tersiêr<br />
1.5<br />
Senosoïkum<br />
Kwartêr
Life Sciences/Assignment 10<br />
Grade 12/NSC<br />
WCED/Exemplar 2011<br />
1.7.1 Na aanleiding van bostaande data sal die wetenskaplikes in staat wees om die hipotese<br />
te verwerp of aanvaar? (1)<br />
1.7.2 Verduidelik jou antwoord in Vraag 1.7.1 (4)<br />
1.7.3 Beskryf die patroon, voorkoms, uitwissings van organismes in verhouding tot die<br />
verskillende periodes soos getoon in die bostaande resultate. (4)<br />
1.7.4 Wat sal die implikasies wees indien wetenskaplikes voorbeelde sou vind van<br />
dinosourusse in die Kambrium periode? (3)<br />
Kopiereg voorbehou Saamgestel deur T. Botha & J. Goliath<br />
(12)<br />
TOTAAL [70]