DORMER HANDLEIDING HANDLEIDING - SA Stamboek

Dormer Skaaptelersgenootskap van SA
Posbus 506
Bloemfontein
9300
Tel: 051 410 0958
Faks: 051 448 4220
E-pos: dormer@studbook.co.za
Webblad: www.studbook.co.za/Society/dormer/
1

1. DIE ONTSTAAN EN ONTWIKKELING VAN DIE DORMERRAS
Die Dormer is 'n Suid- Afrikaans geteelde witwol vleisskaap wat na jare van intensiewe
navorsing by die Elsenburg Landboukollege ontwikkel is uit kruisings tussen Dorset Horn
ramme en Duitse Merino ooie.
Die doel met die ontwikkeling van die ras was om 'n vroegryp skaapras te teel wat vinnig
en bekostigbare vleis kan produseer; goed aangepas sou wees by toestande in die
winterreënstreek; wat kon meeding met lammers uit Australia en Nieu Seeland op die
Smithfield-mark in London . Die doel was voorts om geskikte ramme vir kruisteelt te
produseer, veral met die Merino en daarom is daar besluit op ‘n witwol vleisras, vry van
kemp en gekleurde vesels in die vag.
2. SLAGLAMPROEWE OP ELSENBURG
Sedert 1927 vir meer as 10 jaar, is ramme van rasse soos Dorset Horn, Border Leicester,
Ryeland, Romney Marsh, South Down, Suffolk Down, (Britse vleisrasse) asook Texel,
Corriedale, Duitse Merino en Swartkop Persie met Merino-ooie, die mees beskikbare ooi,
gepaar.
Later is Duitse Merino X Merino-ooie met Dorset Horn ramme gepaar en is bevind dat
die nageslag swaarder was as enige ander kruislammers. Bogenoemde resultate het
aanleiding gegee tot die paring van Duitse Merino-ooie met Dorset Horn-ramme.
Afgesien van die besondere eienskappe van Duitse Merino-ooie kon hulle ook soos die
Merino en Dorset Horn maklik in die herfs lam met ‘n bevredigende lampersentasie.
Proewe het getoon dat die Dorset Horn X Duitse Merinolammers die beste slaglammers
was.
3. KOöPERATIEWE PROEWE IN DIE WINTERREëNSTREEK
A.g.v. die goeie resultate in die Elsenburg slaglamproewe is besluit om soortgelyke
proewe op koöperatiewe basis en tussen boere oor die hele streek uit te brei om die
moontlikheid van ‘n winsgewende slaglamindustrie, wat op die buitelandse mark
aangewys is, te ontwikkel.
Gedurende 1936 en 1937 is ‘n paar honderd vleisrasramme uit Australië en Engeland
ingevoer en hoofsaaklik met Merino-ooie gekruis waaruit meer as 6000 lamkarkasse na
die Smithfieldmark uitgevoer is. Die grootskaalse proewe het bewys dat die Dorset
Hornram die beste vleisrasram vir slaglamproduksie was. Longaandoenings a.g.v. die
klein Meullerius longwurm was egter ‘n probleem. Die Dorset Horn en Duitse Merino
stoet wat onderskeidelik in 1923 en 1932 begin is en onder dieselfde toestande op
Elsenburg aangehou is, kon met mekaar vergelyk word wat die vatbaarheid en weerstand
vir longwurm betref. Daar is gevind dat die Duitse Merino meer bestand was teen
longwurm en dat in die geval van die Dorset Horn, moontlik oorerflik was.
4. BEPLANNING VIR DIE SKEPPING VAN ‘N NUWE RAS
Mnr LH Bartel wat hom so aktief beywer het vir ‘n slaglam nywerheid in die
winterreënstreek het met die gedagte gekom dat ‘n nuwe ras geskep moet word uit die
Dorset Horn en Duitse Merino om die Dorset Horn as slaglamproduseerder te vervang.
Daar is gepoog om die vleiseienskappe en groeivermoë van die Dorset Horn en die
2

weerstandvermoë teen longwurm van die Duitse Merino te kombineer en in die nuwe ras
saam te voeg. Die voortreflike eienskappe van vrugbaarheid, fukunditeit, goeie
melkproduksie en lang teelseisoen was tot ‘n hoë mate by albei rasse aanwesig. Op
18 Oktober 1940 is tien Dorset Horn-ramme uit Australië ingevoer, bekom deur fondse
wat deur die Raad van Beheer op die Vee- en Vleisnywerheid beskikbaar gestel is. Na
streng keuring vir bouvorm en tipe is slegs vier ramme uitgesoek vir paring met stoet-
asook graad Duitse Merino-ooie op Elsenburg.
In die daaropvolgende paarseisoen is slegs twee ramme wat die beste presteer het gebruik.
Geen verdere kruisings is na 1941 tussen die Dorset Horn en Duitse Merino vir die bou
van die nuwe ras gemaak nie. Die eerste geslag (F1) ram- en ooilammmers moes as
basiese materiaal dien vir die verdere opbou van die ras.
5. NAGESLAGTOETSING VAN RAMME
Aangesien ramme die grootste bydrae tot die opbou van ‘n kudde lewer en dit van hul
teelprestasie afhang watter vordering gemaak word, is besluit om die F1 ramlammers eers
te toets alvorens hulle in die nuwe kudde gebruik word.
In 1941 is agt van die beste F1 ramlammers, verteenwoordigend van die genoemde vier
Dorset Hornramme, uitgesoek. Hulle was sewe maande oud toe hulle elk twintig graad
Duitse Merino-ooie vir paring gekry het. Sodoende kon hul teelwaarde vir
slaglamproduksie bepaal word. Vanaf die begin is geselekteer vir ‘n vroegryp slaglam
met uitstaande bouvorm.
Op grond van hul teelprestasies t.o.v. groeisnelheid, karkaskwaliteit, gradering,
vetverspreiding, bouvorm en longwurmweerstand is die twee beste ramme van die
oorspronklike agt vir gebruik in die kudde aangewys. Om inteelt te vermy, is besluit om
F1 ramme, afstammelinge van ram no. 4 te paar met F1 geselekteerde ooie van ram
no. 37 en omgekeerd. Daar is deurentyd gepoog om noue inteelt te vermy.
6. UITNEMENDE TELINGSPRESTASIE
Ten spyte van die groot massa werk en rekordhouding is daar vir baie jare en generasies
volgehou om die jong ramme eers op graad ooie te toets alvorens hulle in die kudde
gebruik is. Die nuwe ras was minder vatbaar en meer bestand teen longwurm, danksy
ook die navorsing op die longe van lammers wat vir nageslagtoetsing geslag is. Die
resultate in die winterreënstreek, waar ramme van die nuwe ras oor etlike jare in
koöperatiewe proewe en deur boere vir slaglamproduksie aangewend was, was so
oortuigend dat die ras nie alleen baie goed in die winterreënstreek sou gedy nie, maar
ook in kruisings die gewensde tipe slaglam sou lewer.
Die argitek van die nuwe ras, Mnr LH Bartel, is in 1944 oorlede en dit is aan
Mnr JF du Toit opgedra om die projek voort te sit. Ongelukkig is ook hy in 1947 oorlede
en moes Mnr IL Ferreira die belangrike taak oorneem. Waar Mnr Bartel die argitek van
die nuwe ras was, was Mnr Ferreira die boumeester van die ras wat dit moes voltooi; ‘n
lewenstaak wat hy met liefde, toewyding, doelgerigtheid en nederigheid tot sy aftrede in
1981 aangepak het. Hy is in 2011 oorlede.
Na 25 jaar van noukeurige rekordhouding, streng seleksie, groot toewyding, produksie
aantekening en sonder die inbring van enige nuwe of vreemde bloed, is die raseienskappe
3

en tipe tot so ‘n mate vasgelê dat die Dormer, na sewe generasies in 1975, by die
SA Stamboek as volwaardige ras geregistreer is.
7. DORMER VANDAG
Die Dormerras, alhoewel geteel vir die toestande in die winterreënstreek, het homself as
baie aanpasbaar bewys en word met groot sukses in alle dele van Suid Afrika, vir
slaglamproduksie aangewend.
Ter bevordering van die ras word daar gereeld kursusse aangebied, deelgeneem aan
slaglamkompetisies, uitstallings en skoue. Die Nasionale Dormerveiling word jaarliks
gedurende September, in Bloemfontein aangebied.
Deelname aan produksie aantekening is verpligtend vir stoettelers en die Dormerras was
die eerste om dit as vereiste te stel dat slegs produksie aangetekende diere op die
Nasionale Dormerveiling te koop aangebied mag word.
8. DORMER – DIE IDEALE RAS VIR WINSGEWENDE SLAGLAMPRODUKSIE
8.1 BOUVORM
Die ideale Dormer is ‘n lewenskragtige, gladde lyf, witwol, horinglose skaap met goeie
bespiering, goeie lengte, breedte en diepte, goed gevulde agterkwarte, goed ontwikkelde
lende, sterk toplyn, karaktervolle kop met sterk bek en gepigmenteerde ooglede en sterk
goed geplaaste bene, sterk kootgewrigte en gesonde kloue. Die dier moet gemaklik kan
beweeg.
8.2 VRUGBAARHEID EN ONBEPERKTE TEELSIKLUS
Vrugbaarheid word as ‘n baie belangrike eienskap van die ras beskou en daar word vir
meerlinge geselekteer. Tweelinge word verkies, hoewel drielinge algemeen voorkom
selfs vierlinge, vyflinge en ‘n sesling is ook al aangeteken. ‘n Lampersentasie van 150%
en hoër word algemeen aangetref (lammers gebore teenoor ooie gepaar). Groot getalle
surplus lammers verseker die winsgewendheid van die bedryf. Dit vergroot ook die
seleksie potensiaal vir ‘n vinniger tempo van genetiese vordering.
Die onbeperkte teelsiklus maak meer as een lamseisoen per jaar moontlik en die
lamseisoen kan so gereël word om die maksimum weiding te benut.
8.3 MOEDEREIENSKAPPE, MELKPRODUKSIE, GROEISNELHEID
Die besonder goeie moedereienskappe verseker ‘n vinnige groeitoename en hoë
speengewig en speenpersentasie. Dormer lammers handhaaf ‘n gemiddelde daaglikse
toename van 400g tot op 100 dae ouderdom, maar toenames van hoër as 500g kom ook
algemeen voor. Die lam se massa op 42 dae is ‘n goeie weergawe van die ooi se
melkproduksie, terwyl die massa vanaf 42 -100 dae die inherente groeivermoë van die
lam aandui.
8.4 VROEGRYPHEID
Die vroegrypheid van die ras verseker ‘n slaglam wat vroeg markklaar is en op drie
maande ouderdom ‘n kwaliteit karkas van 16 – 22 kg lewer. Vroegrypheid is ook ‘n
groot bate wanneer kruisings met laatryprasse soos die Merino, vir slaglamproduksie
aangewend word.
4

Die voordele van vroegrypheid is dat die lammers op ‘n vroeë ouderdom bemark kan
word, ooie ‘n langer ruskans kry en meer wol kan lewer, meer ooie kan per hektaar
aangehou word en net volwasse diere hoef oorgedra te word gedurende swak
weidingstoestande.
Die lammers is vroeg geslagryp en jong ooie kan op 18 maande lam, wat ‘n verhoogde
omset beteken en die periode tussen geslagte (generasie interval) verkort.
8.5 SLAGLAMPRODUKSIE EN KRUISTELING
Die goeie bouvorm eienskappe, karkaskwaliteit, vroegrypheid, groeisnelheid,
vrugbaarheid, moedereienskappe, melkproduksie, onbeperkte teelsiklus en
aanpasbaarheid, verseker dat die Dormer die ideale ras vir slaglamproduksie is.
Die Dormer met sy sterk erfdwang wat die vleisbouvorm, selfs op laatryprasse oordra en
die redelik klein lam by geboorte, leen hom uitstekend tot kruisteling met ander rasse.
Die ras word deur deskundiges aanbeveel vir kruisteling met die Merino vir
slaglamproduksie omdat dit ‘n witwolras, vry van kemp en gekleurde vesels is.
Die kampioen – sowel as reserwe kampioen tydens die Nasionale Slaglamkompetisie te
Moorreesburg bevestig weereens waarom die Dormerram as kruisvaar so gewild is. Die
kampioenlam (Dormer X SA Vleismerino) met ‘n lewende massa van 40 kg op drie
maande ouderdom, ‘n karkasmassa van 22.8kg en ‘n uitslagpersentasie van 57% het ook
‘n ideale vleisbouvorm met goeie bespiering en egalige vetverspreiding getoon.
8.6 WOLPRODUKSIE
Met vleis as hoofdoel, word wol as ‘n bonus beskou en vergoed ruimskoots vir die skeer,
ent, doseer- en ander bedryfskostes (op 12 maande word 4-5kg wol per volwasse skaap
geskeer, met ‘n lente van 10 cm en ‘n veseldeursnit van 27 mikron en ‘n skoonopbrengs
van ± 60%.
Die wit wol vry van kemp en gekleurde vesels, maak kruisteling met ander witwolrasse
aanvaarbaar. ‘n Opvallende eienskap van Dormerooie is dat hul meestal nie hul penswol
tydens laktasie verloor nie.
8.7 AANPASBAARHEID EN VOERBENUTTING
Alhoewel die Dormer oorspronklik vir die intensiewe toestande van die Winterreënstreek
geteël is, word die ras vandag dwarsdeur die Republiek aangetref en gedy dit ook onder
ekstensiewe toestande.
Dormers is nie-selektiewe vreters, met rustige weigewoontes wat nie die veld onnodig
uittrap nie. Die ras se vermoë om lae gehalte ruvoer in kwaliteit vleis te omskep, maak
die ras goed aanpasbaar ook onder ekstensiewe toestande en daardeur ‘n doeltreffende
benutter van ruvoer. Hierdie doeltreffendheid van voerverbruik, veral onder intensiewe
toestande, maak die Dormer ‘n ideale ras vir ekonomiese slaglamproduksie.
8.8 LEWENSKRAGTIGHEID EN OORLEWING
Alhoewel Dormerlammers redelik klein is by geboorte (4kg) word lewenskragtige
lammers gebore wat vinnig in massa toeneem. Die oorlewing van lammers vanaf
geboorte tot speen, het ‘n belangrike invloed op die netto reproduksie prestasie van ‘n
5

teelkudde en gevolglik ook die winsfaktor. Oorlewing by lammers is egter laag oorerflik
en daarom speel goeie bestuur en versorging ‘n belangrike rol om die hoogste persentasie
lammers moontlik te speen.
8.9 MAKLIKE VERSORGING EN TEMPERAMENT
Die kalm rustige geaardheid van die Dormer vergemaklik hantering en bestuur en skakel
goed in by moderne boerdery tegnieke. Die gladde lywe, kaal bene en oop gesigte
beperk brommeraanvalle tot ‘n minimum. Dormers skeer maklik as gevolg van die
gladde lywe en met die masjien geskeer maak hul ‘n mooi vertoning met so 6-8 weke
wolgroei. Dit is ‘n vereiste dat wol vir skoue en veilings nie langer as 3 cm moet wees
nie. Dormer ooie lam maklik as gevolg van die klein lam by geboorte en die ooie is
uitstekende moeders.
8.10 ALGEMEEN
Ter bevordering van die ras word daar gereeld kursusse aangebied, deelgeneem aan
slaglamkompetisies, uitstallings en skoue. Die Nasionale Dormerveiling word jaarliks
gedurende September in Bloemfontein aangebied
6

9. DORMER – MINIMUM RASSTANDAARDE
1. Kop
Ideaal Afwykings (diskriminasie) Prulfoute (diskwalifikasie)
Karaktervol, horingloos,
sterk, matig lank, met breë
sterk bek en goed gevormde
tande en kake;
gepigmenteerde ooglede
met ‘n wakker oog en ore
van matige grootte met
sagte wit bedekking op
gesig en ore.
Fyn kop, fyn bek, wol op
kop (kuif) nie laer as
ooglyn nie; te min pigment
om oë, dowwe uitdrukking
in oë en sterk vaste swaar
horings by ramme (minder
as 3 cm).
Kemp op gesig is
toelaatbaar.
Bekfoute: te kort of te lang
onderkaak; skewe bek;
abnormale tande (voerbek
wat 3 mm oorskry); invouooglede,
oormatige pienk
om oë en ore sonder
pigment (rooigesig
voorkoms);
geen pigment by beide
ramme en ooie; oormatige
swaar horings by ramme
(Basis 3 cm, lengte 3 cm;
horingknoppies by ooie;
wol op kop (kuif) laer as
ooglyn.
Ideaal
2. Nek
Afwykings Prulfoute
Breed; goed aangesluit by Matige keelvel en nekplooi. Te kort of lang nek met
kop, skouer en bors met
swak nekaansluiting by
goeie lengte; geen
skouers (u-vormig);
dwarsplooie en vertikale of
dwarsplooie om nek tot oor
horisontale keelvel aan nek
nie.
3. Voorkwart
bors.
Ideaal Afwykings Prulfoute
Breed, diep en beter Matige afwyking van die Te smal en gebrek aan
ontwikkel by ramme as
ideaal.
diepte en breedte, swak
ooie.
4. Skof en skouers
ontwikkeling in voorkwart.
Ideaal Afwykings Prulfoute
Breed, vol, gelyk en goed Matige los skouer. Los skouers, skerp of
aangeheg met middestel en
geknyp agter skouers.
nek.
5. Middestel
5.1 Rug en Lende
(Duiwelsgreep)
Ideaal Afwykings Prulfoute
Reguit rug (toplyn), sterk en Gebrek aan diepte, breedte, Hol of krom rug, swak
breed, lende gelyk met rug lengte en bespiering. bespiering en afwesigheid
en kruis, met goeie
bespiering oor rug en lende.
van bespiering en breedte.
7

Ideaal
5.2 Ribbe en Flanke
Afwykings Prulfoute
Goeie ribsprong Effe swakker ribsprong. Plat ribbe, gebrek aan diepte
(kapasiteit), diep en vol in
en breedte en opgesny in
flanke. Ooie wigvormig.
6. Agterkwart
6.1 Kruis
flanke (silindries).
Ideaal Afwykings Prulfoute
Goeie lengte van kruis Te plat, te kort en Oormatige hang of dakkige
(tussen sit en heupbene) hangkruis. Matige kruis. Spitsvormige kruis en
goed gevleis en breed vetlokalisasie by ouer ooie. vetlokalisasie op en tussen
tussen heupbene, draai en
sitbene.
6.2 Boude en dye
sitbene.
Ideaal Afwykings Prulfoute
Buite- sowel as binnedye Minder goed gevul in dye Swak gevleis in binne- en
baie goed gevul, diep (swakker bespiering). buitedye, oormatige
gevleis (bespiering), breed Matige vet lokalisasie, veral vetlokalisasie veral in
aan agter- en sykante met
baie goeie bespiering.
in binnedye.
6.3 Bene en Kloue
binnedye.
Ideaal Afwykings Prulfoute
Bene sterk en vierkantig Kloue effe oop aan Agterbene dun, nou stand,
geplaas en van voorkant. Effe regop hake. koeihakig, sekelvormig of te
middelmatige lengte. Kloue Effe x-benig (voorbene). regop hake. Voorbene dun,
sterk en amberkleurig, kote Effe koeihakig (agterbene) nou of x-vormig. Kloue wyd
kort en sterk. of bakbene. Swart kloue oop aan voorkant of lank.
met wit strepe wat deur Swart kloue (agt swart
klou loop. Kootgewrigte kloue). Kootgewrigte wat
matig lank of slap.
7. Geslagorgane - Ooie
deurtrap.
Ideaal Afwykings Prulfoute
Goed gevormde uier met Min pigment op vroulike Afwesigheid van een of
spene van normale grote. geslagsorgane, uier en albei spene, dooie spene,
Pigment op vroulike
spene.
absesse aan uier. Uier
geslagsorgane, uier en
waarvan slegs een deel
spene.
funksioneel is. Oormatige
groot of te klein spene.
Swak gevormde uiers
(uitsak).
8

Ideaal
8. Geslagsorgane - Ramme
Afwykings Prulfoute
Beide testikels (teelballe) Skrotum effe te kort, effe te Sonder of slegs een testikel,
aanwesig, ewe groot en van lank of effe gesplete. of wat in groote verskil.
normale grootte met
Abnormale of te diep
ongesplete skrotum, bokant
gesplete skrotum wat 3 cm
haaklyn
oorskry. Vergrote bybal en
absesse in skrotum.
Testisomvang:
Testisomvang kleiner as
12-15 mnde - 30 cm
minimumgrootte vir
15- 18 mnde - 32 cm
ouderdom. Skrotum te
19 mnde en ouer -33 cm
9. Vetverspreiding
laaghangend onder
(pendilum).
Gebruik diskressie by dragtige ooi en ouer diere
Ideaal Afwykings Prulfoute
Vetbedekking met egalige
verspreiding.
Matige vetlokalisasie.
10. Wol
Oormatige vetlokalisasie.
Wollengte vir Nasionale Veiling en Nasionale- Provinsieal- en Streekskoue
Maksimum 3cm
Ideaal Afwykings Prulfoute
Witwol vry van kemp en Sterk harige vesel in broek Kemp of gekleurde vesel in
gekleurde vesel in die vag. Mate van kemp in gesig,
bene en rondom
geslagsorgane.
11. Pigment
vagwol.
Ideaal Afwykings Prulfoute
Ligte pienk vel. Bruin Te min pigment. Kleiner Geen pigment om oë by
gepigmenteerde ooglede en kolle van swart of bruin ramme en ooie. Swart of
geslagorgane, uier en spene. pigment op vel rondom bek bruin kolle op ore wat met
en neusgate (kleiner as swart of bruin hare bedek is
1cm). Kolle op ore wat met wat 2 cm oorskry. Swart of
swart of bruin hare bedek bruin kolle aan bene (Sandy
en kleiner as 2 cm is. legs). Kleiner kolle van
Donker velpigment om die swart of bruin pigment op
oë so breed as 1 cm reg vel rondom bek en neusgate
rondom is aanvaarbaar
solank dit aan die ooglede
raak.
wat 1cm oorskry.
LW.:-Wanneer ‘n skaap beoordeel of gekeur word, moet daar nie blindgestaar word
teen een eienskap alleen nie, maar in geheel gesien word.
9

10
10. AFKEURKODES / CULLING CODES
!"
!
!#
!$
%&
%'
%(
%
%)
%*
%+
&%
&
&&
&,
&-
&!
&.
&#
&+
&$
*!
*%
*&
*
*#
*/
*0
*1
*$
2
&
*
"
#
$
)'
)!
),
)3
).
),
)
)#
)4
)+
5
!

11. PUNTESTELSEL/POINT SYSTEM
+
!
1
!
1
.
#
!
+
6
)
$ 7
$ &
$ 0
12. REGISTRASIE, REKORDHOUDING, ALGEMEEN
12.1 REGISTRASIE
12.1.1 Aansoek om as Dormerteler te registreer word gedoen by die:
Dormer Skaaptelersgenootskap van SA
Bus 506, Bloemfontein 9300
Tel: 051 410 0958
Faks: 051-448 4220
12.1.2 Oordragte (verkope)
Die verkoper moet die Dormer-kantoor in kennis stel van diere wat verkoop
is, datum van verkoop, nommers van geregistreerde diere asook van diere wat
geskik is vir registrasie en die naam en adres van die koper verstrek.
Die aansoek om oordrag moet binne 30 dae na aflewering geskied en die
sertifikate van die betrokke diere moet die kennisgewing van oordrag
vergesel.
12.1.3 Kennisgewing van kansellasie
Indien ‘n dier wat geregistreer is of vir registrasie geskik is, gekastreer of
gesteriliseer word, of nie voor 3 jaar ouderdom lam nie, geslag of vir
slagdoeleindes verkoop word, dood is, ens. moet die kantoor binne 30 dae van
sodanige gebeure verwittig word. Die registrasiesertifikate van die betrokke
diere moet saam met die kennisgewing van kansellasie en tesame met die
datum van gebeure aan die Dormer-kantoor gestuur word.
Gedurende April stuur Stamboek heffingslyste d.i. lyste van alle diere wat in
8
9
:
;
<
=
>
?
@
#
$
%
&
&
'
'
$
#
"
11

‘n lid se besit aangeteken is, aan lede. Die lyste moet u moet kontroleer. U
moet die diere wat nie meer in u besit is nie, om watter rede ookal, skrap.
Die drukstuk moet aan Stamboek voor einde Junie teruggestuur word. Indien
u nalaat om die gekontroleerde lys terug te stuur, word u gedebiteer met al die
diere wat volgens Stamboek se rekords in u besit is. Om u behulpsaam te
wees stuur die Genootskap in Maart en Oktober inspeksie drukstukke uit om
op hierdie wyse u rekords op datum te hou. Hierdie lyste word ook vir
keuring van u diere gebruik. Die keurder moet ook die diere wat nie vir
keuring voorgebring word nie, waar van toepassing, skrap. Op hierdie manier
bly u rekords op datum.
12.2 REKORDHOUDING
Paringslyste
Met paartyd word ‘n
lys opgestel met die
nommer van elke
ooi asook die van
die ram waarmee sy
gepaar word.
Hierdie vereiste
maak dit moontlik
dat elke lam by
geboorte
geidentifiseer kan
word.
Lamboek (boek van u keuse)
Binne twee dae na geboorte moet
die volgende aangeteken word -
Identifikasienommer van lam,
numeries aangeteken en begin elke
jaar by 1
Geboortedatum
Geslag van die lam (ram of ooi)
Geboortestatus (enkel, tweeling of
drieling)
Massa van lam by geboorte
(opsioneel)
Nommer van moeder
Nommer van vader
Opmerkings bv. lam dood by
geboorte, voor geboorte of enige
ander afwyking by die lam. Ook
afwyking by die ooi, bv melk, ooi
siek, ens.
Geboortekennisgewingboek
‘n Geboortekennisgewingboek moet
vanaf die Dormergenootskap
aangevra word.
Alle lammers, lewend of dood,
moet binne 200 dae na geboorte
aangemeld word.
Geboortekennigewings van lammers
wat verwek is deur ramme wat nie in
besit van die eienaar is nie, moet van
‘n dekkingsertifikaat vergesel word.
Geboortekennisgewings van lammers
verwek deur kunsmatige inseminasie
moet geëndosseer word “deur KI
verwek” en deur ‘n voltooide
sertifikaat van inseminasie vergesel
word.
Die vereistes vir kunsmatige
inseminasie word volledig in die
grondwet omskryf.
12

12.2.1 MERKSISTEEM VAN DORMERS
a) Oorsnynommer (oorkode-knippe)
Die oorsnynommer word binne twee dae na geboorte van die lam aan die ore aangebring
in volgorde van geboorte. Elke jaar moet by nommer 1 begin word. Die oorsnymerk word
met ‘n spesiale tang gedoen waar ‘n stukkie van die oor uitgeknip word om ‘n syfer voor
te stel. Hierdie metode van identifikasie is permanent en kan nie, soos in die geval van ‘n
plaatjie, uitval nie (sien aangehegte voorbeeld).
b) Oorplaatjienommer
Wanneer ‘n oorplaatjie i.p.v. ‘n oorkodeknippe gebruik word, moet dit ook binne twee
dae na geboorte, verkieslik aan die linkeroor aangebring word. Enige van bostaande
identifikasie-metodes of albei mag vir jong lammers gebruik word. Tatoeëring is egter
die erkende identifikasie metode. Alle lammers moet voor 10 maande getatoeëer word.
c) Tatoeëernommer
BOKANT VAN PLAATJIE
Identifikasieletter van teler d.i.
die (KKL)kuddekenmerkletter
Jaartal verkort
Oorsny bv. AN5.156
REGTEROOR
AN5.156
4.106
Teler se KKL (kuddekenmerkletter)
en jaartal verkort bv AN5
(AN = kuddekenmerk; 5= 2005)
ONDERKANT VAN
PLAATJIE
(OPSIONEEL)
Ooifamilie nommer
Verkorte nommer van vader
LINKEROOR
Oorsnynommer bv 156
Tatoeëernommers moet binne tien maande na geboorte aangebring word en wel voordat
‘n lam verkoop word.
10.2.2 METODE VAN TATOEËRING
Voordat u begin tatoeëer, maak die ore skoon met watte wat in brandspiritus gedoop is en
steriliseer die spykernommers. Plaas die spykernommers wat getatoeëer moet word
korrek in die tang en toets op papier of spykers korrek ingesit is. Smeer Zebo
stoofpolitoer liggies met die vinger oor die spykerpunte. ‘n Aanrolvloeistof is ook
beskikbaar ipv politoer en word met ‘n tandeborsel aan die oor gesmeer. Plaas die tang
in die middel van die oor tussen die twee groot nerwe en druk deur die vel tot in die
13

kraakbeen, maar nie dwarsdeur die oor nie. Indien nodig, kan nog politoer liggies met
die tandeborsel oor die wond gesmeer word.
12.2.3 DIE IDENTIFIKASIELETTERS VAN ‘N TELER
Wanneer aansoek vir registrasie as teler gedoen word , word ‘n kode di. die KKL bv. AN
hom toegeken vir sy uitsluitlike gebruik vir die identifikasie van die diere deur hom
geteel. Hierdeur kan die teler van ‘n dier geidentifiseer word . Ingevolge die
Veediefstalwet is hierdie identifikasie ‘n vereiste. Die kode bv AN word in die regteroor
getatoeëer saam met die verkorte jaar identifikasiesyfer bv 5 (vir 2005) – AN5.
Bykomende Oorkode-knippe en Tatoeëering informasie.
13. PRODUKSIE AANTEKENING (IN KORT)
Produksie aantekening is verpligtend en die speenmassa van lammers moet op
ongeveer 100 dae ouderdom aangeteken word. Dit is die Fase A groeitoets. Deur
hierdie 100 dae speenindekse binne 'n stoet of kudde met mekaar te vergelyk,
word die swakker groeiers uitgeskakel en dien ook as seleksie hulpmiddel. Die
100 dae groei indeks is ook 'n aanduiding van die moeder se melk en
moedereinskappe.
14

Eerstens word lamgegewens in groepe verdeel (lammers as groepe gebore) en
gemerk groep een of twee, ens. om as een groep verwerk te word. Die teler se
lidnommer word aangeteken, die moeder, die vaar en die lam se
identifikasienommers, asook die lam se geboortedatum, geboorte massa (indien
beskikbaar), die speendatum, die massa van lam op daardie datum en enige
opmerkings. Hierdie skaap inligtingsvorms kan vanaf die Dormer kantoor
aangevra word.
Geen geboorte- en speendata sal na 200 dae ouderdom aanvaar word nie.
14. KEURING VAN JONG DIERE
‘n Teler kan sy diere laat keur wanneer hulle volgens hom in die beste kondisie is.
‘n Dier onder 10 maande en bo 2 jaar kwalifiseer nie vir registrasie nie. Die
maksimum wollengte vir inspeksie is 3 cm. Die Dormer-kantoor moet gekontak
word indien u inspeksie verlang sodat die inspekteur, naaste aan u plaas, u kan
besoek. Die inspekteur mag ‘n fooi vir die reiskoste van u verhaal. ‘n
Keuringslys word vanaf die Dormer kantoor aangevra sodat die inspekteur op
hoogte kan wees met die diere wat geskik is vir registrasie. Stel gegewens soos
groei-indekse, geboortestatus (enkel of meerling) aan die inspekteur beskikbaar
om meer doeltreffend te kan keur.
15. OPGRADERING
Opgradering by Dormers kan geskied deur Dormerramme met enige witwolras te
paar maar die vinnigste resultate word verkry deur vleistipe-ooie soos die SA
Vleismerino as basis-ooi te gebruik.
15.1Opgradering uit ‘n suiwer Dormerkudde
a) Hulpstamboek A
Enige Dormerooi wat afstam uit ‘n kudde waar die teler bevredigende bewys van
afstamming kan lewer en wat aan die minimum rasstandaarde en al die vereistes
vir registrasie voldoen sal geskik wees vir registrasie in die Hulpstamboek Aafdeling
van die Kuddeboek.
b) Hulpstamboek B
Die vroulike nageslag van ‘n Hulpstamboek A Dormerooi gepaar met ‘n
volgeregistreerde Dormerram wat voldoen aan die minimum rasstandaarde en al
die vereistes vir registrasie sal geskik wees vir registrasie in die Hulpstamboek B
afdeling van die Kuddeboek.
c) Volgeregistreerde Kuddeboek
Die vroulike nageslag van ‘n Hulpstamboek B ooi verwek deur ‘n vol
geregistreerde Dormerram wat voldoen aan die minimum rasstandaarde en al die
vereistes vir registrasie sal geskik wees registrasie in die Volgeregistreerde
Kuddeboek.
15

Dorset Horn x SA Vleismerino x Volgeregisteerde Dormerram
Basis ooi x Volgeregistreerde Dormerram
F1 x Volgeregistreerde Dormerram
F2 x volgeregisteerde Dormerram
F3
Kommersiële Dormerkudde
Hulpstamboek A x Volgeregistreerde Dormerram
Ooie
Hulpstamboek B x Volgeregistreerde Dormerram
Ooie
Volgeregistreerde x Volgeregistreerde Dormerram
Ramme en ooie geregistreerd
16. DIE DORMER GENOOTSKAP VAN SUID AFRIKA
Minimum rasstandaarde
Produksie en groei
Die Raad mag die Sekretaresse opdrag gee om die aantekening of registrasie van
‘n dier te kanselleer indien die dier nie voldoen aan die volgende minimum
standaarde nie.
16.1 Reproduksie
a) Ooie moes op 24 maande reeds gelam het of dragtig wees (geskandeer)
b) Sou ‘n ooi meer as twee keer oorgeslaan het op 24 maande (teen watter tyd sy
behoort vir die eerste keer al gelam het) sal sy geprul word.
16.2 Melkproduksie
‘n Ooi mag nie meer as twee lammers speen met indekse laer as 90 gedurende
haar produktiewe lewe nie. Sou dit gebeur, sal die betrokke ooi outomaties deur
die genootskap geprul word.
16

OOIE RAMME
Alle ooie moet geinspekteur word voor
die ouderdom van 18 maande en moes ‘n
minimum speenindeks van 90 behaal het.
Enige afwyking in dié opset kan aan die
Raad voorgelê word vir oorweging
gepaard met ‘n skriftelike motiveering.
In verband met die nasionale veiling moet
alle ooie ‘n speenindeks van 90 of hoër
behaal het.
Alle ramme moet voor die ouderdom van 15
maande geinspekteur word en moes ‘n
minimum speenindeks van 90 behaal het.
Inspekteurs mag in uitsonderlike gevalle hul
diskressie gebruik. ‘n Ram met ‘n speenindeks
onder 90, mag gekeur word indien dit
uitsonderlike bespiering en vleis eienskappe
vertoon. In verband met die Nasionale veiling
is ‘n indeks onder 90 nie aanvaarbaar nie.
17. SKOURING PROSEDURE
17.1Ringbeamptes
Junior beoordelaars beoordeel gewoonlik saam met Senior beoordelaars op
skoue, maar kan ook as ringbeampte optree op skoue. Dit is belangrik dat die
ringbeampte op hoogte moet wees met die rasstandaarde en ringprosedure. As
die ringbeampte nie weet wat om te doen , word ‘n swak indruk geskep vir
vertoners en toeskouers – en as geheel benadeel dit die algehele beeld van die ras.
Almal sal seker nie optree as beoordelaars op Nasionale of Streekskoue nie, maar
daar kan wel wees wat as ringbeampte sal optree. Om ‘n goeie beoordelaar te
wees is dit ook nodig om te weet wat die pligte van ‘n ringbeampte is.
17.1.1 Pligte van ringbeamptes
Die ringbeamptes moet toesien dat die ouderdomme van die skape ooreenstem
met die inskrywings van die spesifieke klasse. By die meeste plaaslike skoue
word op tande beoordeel, byvoorbeeld ongewissel, tweetand, viertand, sestand
en volbek. Dit is maklik om op tande te kontroleer. Onthou as ‘n skaap
wissel of ‘n ekstra tand bykry, word die dier outomaties in die volgende (ouer)
klas geplaas. Voor u so ‘n dier oorsit na ‘n ander klas moet u dit eers bevestig
met die beoordelaar.
By die Nasionale-, Provinsiale- en Streekskoue word die ouderdom van die
diere bepaal in jare en maande soos neergelê deur die Genootskap. Op
sommige plaaslike skoue word ook hierdie metode van ouderdomsbepaling
gebruik.
Vir Nasionale- en Provinsiale skoue stuur die vertoners die nommers van die
betrokke diere na die Dormer Genootskap, waar dit deur die sekretaris
nagegaan word en die inskrywings daarna na die Skougenootskap gestuur
word.
By Streekskoue word die inskrywings direk na die Skougenootskap gestuur en
word dit nie deur die Dormer Genootskap gekontroleer nie.
Die ouderdomme soos deur die vertoner op die inskrywingsvorm aangedui
word aanvaar. Nogtans is dit raadsaam om by ‘n Streeksskou u
17

geboortekennis-gewingboek saam te neem vir ingeval daar dalk ‘n probleem
mag opduik.
Dit is die taak van die ringbeamptes om te bevestig dat die nommers van die
diere wat vir ‘n klas inkom, ooreenstem met die in die inskrywingsboek. Die
vashouer dra die kaart met die nommer by hom, of dit hang om die skaap se
nek wat ooreenstem met die nommer in die boek. Dit is ‘n nommer wat aan
die eienaar toegeken word vir daardie spesifieke inskrywing en verskyn in die
boek naas die naam van die teler en langs die oor tatoeëernommer van die
dier. Daarom moet die ringbeamptes veral by Nasionale Skoue baie seker
maak dat behalwe die nommer van die kaart ook die oor tatoeëernommer van
die dier wat vir die klas ingebring word, ooreenstem met die oornommer in
die boek. (‘n Dier wat onttrek is, kan nie vervang word die dag van die
beoordeling nie, aangesien die kantoor dit moes kontroleer. So ‘n
plaasvervanger kan deurglip as daar nie na die oornommers ook gekyk word
nie.)
17.1.2 Klasse vir Nasionale-, Provinsiale- en Streekskoue:
1. Enkel inskrywing – ramme en ooie
• Onder 3 maande – Lam word op hoef as slaglam beoordeel
• 3 tot 6 maande
• 6 tot 9 maande
Lammers uit bogenoemde drie klasse kom in aanmerking vir die Kampioen en Reserwe
Kampioenlam.
• 9 tot 12 maande
• 12 tot 15 maande
• 15 tot 18 maande
Diere uit bogenoemde drie klasse kom in aanmerking vir die Junior en Reserwe Junior
Kampioen.
• 18 tot 24 maande
• 24 tot 36 maande
• oor 36 maande
Diere uit bogenoemde drie klasse kom in aanmerking vir die Senior en Reserwe Senior
Kampioen.
Groot Kampioen – Afkomstig uit die kampioene van bogenoemde klasse.
2. Groepsklasse – ramme en ooie
• Groep van 3, onder 12 maande
• Groep van 3, 12 tot 18 maande
18

• Groep van 3, oor 18 maande
3. Teelgroepe
• Teelgroep bestaande uit 2 vroulike diere en 1 ram afstammeling van
dieselfde vaar.
• Junior teelgroep bestaande uit 3 vroulike diere en 1 ram onder 18
maande.
• Senior teelgroep bestaande uit 3 vroulike diere en 1 ram oor 18
maande.
a) Nadat die skape almal in die ring is, plaas die ringbeampte die skape in ‘n ry met hul
agterkwarte na die beoordelaar met ‘n goeie spasie tussen die skape. Die ringbeampte
moet toesien dat die skape regstaan. Wanneer die klas gereed is, sê die ringbeampte vir
die beoordelaar dat hy kan aangaan. Daar word eers na die funksionele vereistes gekyk.
b) Dit is die ringbeampte se werk om die skaap te draai – na voor, kant, om te laat loop,
ens. – met ander woorde soos die beoordelaar dit wil hê. Onthou om indien moontlik, so
min moontlik te draai – die vashouers moet die hele dag skape vashou. Dis beter om,
indien die spasie dit toelaat, die skape so te laat staan wanneer na voor en na agter gekyk
word, sodat die beoordelaar om die skape kan loop en die diere nie onnodig gedraai word
nie, tensy die ring so is dat die skaap gedraai moet word sodat die vertoners en
belangstellendes ook kan sien.
c) Die ringbeampte moet ‘n goeie kennis dra van die ras sodat hy behulpsaam kan wees
indien die beoordelaar hom sou vra. Op klein skou is die beoordelaar gewoonlik alleen
en dis goed as hy sy gedagtes met iemand kan deel. Die ringbeampte moet net nie
probeer om die beoordelaar te oortuig nie.
Dit is etiket, veral by SA-, Provinsiale- en Streekskou dat die ringbeampte eenkant staan
as sy werk afgehandel is en nie probeer inmeng of saampraat met die beoordelaars nie.
d) As die beoordelaar sy finale plasing gegee het, neem die ringbeampte die naam of
nommer van die wenners. Terwyl hul in die ring bly, word die res van die skape
uitgestuur. Die ringbeampte kry die nodige pryskaarte by die kantoor en neem die name
van die wenners na die aankondiger.
e) Die ringbeampte neem die pryskaarte na die beoordelaar vir sy handtekening en gee
dit dan aan die vertoners of aan ‘n borg vir oorhandiging.
f) Die ringbeampte prul nie skape nie. Dit is die werk van die beoordelaar (kort bek, wol
te lank, ens).
g) Wanneer die beoordelaar ‘n skaap prul, is dit die ringbeampte se werk om toe te sien
dat die skaap nie in die ring kom in die groepklasse nie.
Die skaap is geprul en mag onder geen omstandighede weer in die ring kom nie. Die
19

ingbeampte kan die nommer van die dier wat geprul is neerskryf en die dier met
byvoorbeeld ‘n aerosol merkstof merk om dit te identifiseer sodat die dier wat geprul is
nie weer in die ring kom nie. Dit vergemaklik ook die beoordelaar se werk byvoorbeeld
by groot skoue waar daar baie diere vertoon word. Die ringbeampte sowel as beoordelaar
moet onthou dat die wollengte van Dormers nie langer as 3 cm moet wees nie. Dit is
weereens die beoordelaar se besluit of die wol te lank is – nie die ringbeampte nie.
17.2 BEOORDELAAR
Wanneer al die skape in die ring is en die werk van die ringbeampte afgehandel
is, sal hy die beoordelaar aansê om te begin.
Heel eerste word na funksionele vereistes gekyk, want as daar 'n prulfout op 'n
skaap is, is dit onnodig om verder na daardie spesifieke skaap te kyk. Hy word
dan geprul. Vra die ringbeampte om die dier te merk en uit die ring uit te sit (dit
is om te verseker dat die dier nie weer in die groepklasse vertoon word).
Met die skape wat met hul agterkwarte na die beoordelaar staan, begin kyk na die
tande, kortbek, langbek en kyk of dier byvoorbeeld in die 2 tand klas pas. Kyk
na die volgende - die kaak- is daar oormatige wol? Die oë -invou ooglede,
pigment? Die horings - is dit los of vas of is die hamelhoring afgeknip? Is daar
tekens van horingknippies by ooie?
Voel met die hande af met die rug om 'n idée te kry van die bouvorm van die
skaap, die breedte van die lende. Voel die stert wortel - dit gee jou 'n idée van
hoe breed die skaap is. Voel die breedte van heupknop in die boud (draaiers).
Voel ook die sprong van rib en die vetverspreiding van die dier. By ramme voel
ons die testikels en by ooie die uier.
By ramme kyk ons na:
1. Een of geen testikels
2. Een testikel groter as die ander
3. Enige harde letsel op die testikels
4. Vergrote bybal en/of gewasse op stringe.
5. Oormatig klein
6. Oormatig lank
7. Testes omvang: 12 tot 15 maande – 30 cm
15 tot 18 maande – 32 cm
oor 19 maande – 33 cm
By ooie kyk ons na:
1. Een speen of dooie spene
20

2. Klein speentjies in ouer ooie wat reeds moes gelam het (vertoners kan kul met
geboortekennisgewings – lammers aangeteken, maar ooie het nooit gelam).
3. Knoppe of absesse in uier.
17.2.1 AANBEVELING VIR PRAKTIESE BEOORDELINGS PROSEDURE:
As al die punte klaar is, laat die skaap loop om te sien hoe sy bene lyk - die
hakke, kloue, kootgewrigte en los skouers. Moet nooit 'n skaap plaas voordat
die dier geloop het nie.
Op die stadium het ons nog nie die skape geplaas nie. Nou beoordeel ons die
ander vereistes naamlik, - produktiewe, fisies en balans. Kyk hul van agter vir
goeie boude en bene. Kyk van die kant af vir lengte van die lyf, bolyn,
nekaansluiting en skouers - ook diepte van middestel en ribsprong. Kyk van
voor vir bors, bene, kop en houding. Kyk na elke skaap, maak nie saak hoe
swak dit is nie. Onthou dat die inskrywingskoste net soveel is as die van die
beter skape.
Onthou ook waarom u nie 'n skaap geplaas het of waarom u 'n tweede of derde
prys toegeken het - die eienaar van daardie dier kan u moontlik vra vir 'n
verduideliking; wees tog diplomaties al is die skaap ook geprul.
As u goed na elke inskrywing gekyk het, haal u die moontlike wenners uit. As
die spasie beperk is gaan die res uit of gaan net eenkant staan. Nou kan hul
weer van agter, voor en van die kant gekyk word. Sit twee langs mekaar en
vergelyk hulle eienskappe. Voel weer die breedte van die skaap tot u tevrede
is met u eerste tweede en derde keuse. Maak seker van u redes waarom die
een bo die ander geplaas word. Wanneer finale besluit geneem word plaas die
diere van links na regs of van regs na links.
Wanneer die beoordelaar tevrede is met sy plasing, sê hy vir die ringbeampte
dat hy klaar is. Hy teken die pryskaarte wat die gids bring en wag vir die
volgende klas. Die beoordeling van die kampioene is soms die maklikste,
want hier is dit nie nodig om weer na funksionele vereistes te kyk nie - daar is
reeds daarna in die enkelklasse gekyk.
Daar is egter 'n paar reëls om te onthou.
a) ‘n Skaap kan nie in die kampioenskappe af geplaas word omdat een of
ander funksionele vereiste nie reg is nie. As 'n dier eerste geplaas was in sy
klas is hy goed genoeg om Kampioen te wees.
b) Sodra die kampioen uitgewys is uit die eerste pryse, moet daar gevra word
vir die tweede prys in sy klas om saam met die ander eerste pryse in
aanmerking te kom vir die reserwe kampioen.
21

Die beoordelaar moet nie net op die ring beampte staatmaak om diere te
identifiseer nie, maar moet daarop ingestel wees om ook self die diere te
onthou. Die kampioene word net soos die ander klasse beoordeel op beste
agterkwart, bolyn, voorkwart, ens. Kyk na die dier met die minste foute. Die
groep klasse is hoe goed die groep bymekaar pas, gepaard gaande met goeie
ras eienskappe. Die eenvormigheid van die groep is die bepalende faktor. As
daar 'n groot aantal groepe in die ring is en die ring is te klein, is dit 'n goeie
plan om die skape die 50% links en die 50% regs te draai. Dan kan u om hul
beweeg sonder dat die hanteerders hulle omdraai.
Gewoonlik word die enkel inskrywings ook vir die groepklasse gebruik. As
daar egter 'n dier inkom wat nie alreeds in die enkel klasse beoordeel is nie,
moet daar weer na die funksionele vereistes gekyk word.
Probeer om al die pryswenners te onthou sodat u na die beoordeling van elke
klas, die redes vir u plasings kan gee.
22

Erkenning
Stellenbosch\Elsenburg
Landboukollege
vir die ontwikkelling van die Dormerras
gedurende die depressiejare
na deeglike en intensiewe navorsing
Mnr LH Bartel
argitek van die Dormerras
by wie die gedagte ontstaan het om ‘n nuwe ras te skep
Oorlede 1944
Mnr JF du Toit
Mnr Bartel se opvolger in 1944,
aan wie dit opgedra is om die projek voort te sit
Oorlede 1947
Mnr IL Ferreira
boumeester van die Dormerras
wat in 1947 die belangrike taak
moes oorneem en voltooi
Oorlede 2011
Persone en instansies
vir u liefde en toewyding aan
die Dormerras wat steeds voortgesit word.
23

1. PRODUKIE AANTEKNING EN TEELWAARDE-EVALUASIE
- Verkorte weergawe -
Japie vd Westhuisen & Leslie Bergh
DVI – Irene
Die doel van enige teler behoort te wees om die genetiese verbetering van sy ras
(kudde) so doeltreffend moontlik te bewerkstellig. Dit hang van twee faktore af nl -
* die mate van genetiese variasie binne die ras of kudde
* die akkuraatheid waarmee die teler diere met hoë genetiese meriete identifiseer
Die akkuraatheid van identifikasie kan verhoog word deur in die eerste plek diere
objektief te meet vir die eienskappe waarvoor daar geselekteer wil word. Elke dier
moet in alle gevalle binne ‘n teler se kudde met ‘n groep (tydgenote) gemeet en
vergelyk word. Hierdie metings word moontlik gemaak deur deelname aan een van
die afdelings van die Nasionale Veeverbeteringskema soos die Kleinvee Produksie
aantekening.
Met die objektiewe metings beskikbaar, kan dit met behulp van gemengde model
metodologie aangewend word om die werklike genetiese meriete met akkuraatheid te
voorspel. Die sogenaamde voorspelde teelwaardes (EBV) is die beste onsydige
beramings (BLUP) van die werklike teelwaardes van die betrokke diere.
Teelvordering geskied dus baie vinniger as wanneer hierdie hulpmiddels nie gebruik
word nie.
1.1 Fase A
Evaluasie van die ooi en lam.
Hierdie fase is verpligtend vir Dormer stoettelers.
geboortemassa
42 dae massa
100 dae massa
ooimassa
binne 36 uur
3 - 70 dae
71-130 dae
geboorte\speen\paring
opsioneel
opsioneel
verpligtend
opsioneel
24

1.2 Fase B
Naspeen groei van lammers
250 dae massa
200 dae massa
270 dae massa
365 dae massa
131-175 dae
176 - 240 dae
241 - 300 dae
301 - 400 dae
Ten minste een van bogenoemde metings is verpligtend om aan Fase B deel te neem.
1.3 Fase C
Die doeltreffendheid van voeromset asook groeitoename van lammers onder
gekontroleerde toestande by ‘n sentrale ramtoetssentrum.
1.4 Fase D
Groeitoets vir jong ramme (op die plaas). Jong ramme (net na speen) word in ‘n
amptelike groeitoets ingeskryf wat op die plaas gedoen word.
1.5 Fase E
Die kwalitatiewe en kwantitatiewe karkaskomponente van ‘n ram se nageslag word
bepaal.
Deelname aan die Nasionale Kleinvee Produksie aantekening skema behels die
insameling en aantekening van produksie gegewens. Hierdie data word verwerk en
behoort doelgerig deur telers gebruik te word in seleksieprogramme. Die skema
word in vyf fases verdeel waarvan drie nl. Fases A, B & D aktief bedryf word.
Die toets duur ‘minimum van 60 dae (intensief) of 90 dae.
Aanpassingsmassa
Skouerhoogte
Beginmassa
2-week massa
LIGGAAMSMATES AAN EINDE VAN TOETS
Skrotumomtrek
Eindmassa
Liggaamslengte
In Fases A & B word alle massametings deur die teler self geneem en op die amptelike
datablaaie aangeteken en aan die Dormer Genootskap gestuur. Fase D word deur
beamptes van die Instituut gekontroleer en die toetsprosedures ens. word deur beamptes
van ‘n streekkantoor in samewerking met die teler beplan.
25

2. AKKURATE BERAMING VAN TEELWAARDES
Die vergelyking van metings binne tydgenootgroepe (kontemporêre groepe) - die
welbekende indekse - as aanduiding van teelwaarde het die tekortkoming dat diere nie
geneties vergelyk kan word oor kuddes of oor jare nie. As diere binne
behandelingsgroepe vergelyk word kan ‘n mens die aanname maak dat verskille
tussen diere te wyte is aan genetiese verskille (die effek van die omgewing is
dieselfde vir diere wat dieselfde behandeling ontvang het). Verskille in die prestasies
van diere oor kudddes of jare kan egter te wyte wees aan verskille in
omgewingseffekte.
Die ontwikkelling van die sogenaamde gemengde model metodologie het juis daarna
gestreef om diere oor behandelingsgroepe met mekaar te vergelyk. Op hierdie manier
sal ‘n dier dus ‘n “universele teelwaarde” hê ongeag die kontemporêre groep
waarbinne dit gemeet is.
Teelwaardes op hierdie wyse beraam berus op die volgende belangrike beginsels:
1. Elke dier se meting moet binne ‘n kontemporêre groep gedoen word; dit impliseer
ook duidelike identifikasie en definisie van hierdie groepe as behandelingseffekte.
Voorbeelde van sulke effekte is ras, kudde, geslag, geboortestatus, jaar, seisoen,
ouderdom, voorkeurbehandeling, ens.
2. Verwantskappe tussen diere word in ag geneem. Diere wat aan mekaar verwant is
besit ‘n proporsie identiese gene. So bv. sal ‘n nageslaggroep van ‘n ram elk 50%
van sy gene besit en 25% van mekaar se gene. Indien hierdie groep diere nou
gemeet word in verskillende jare en\of kuddes is dit asof hy ook hierdie metings
(in verskillende toestande) ondergaan. Daar kan dus met ‘n groter mate van
akkuraatheid beraam word wat sy genetiese meriete is.
3. Die proporsie van die meting van ‘n eienskap wat deur genetiese verskille tussen
diere veroorsaak word (oorerflikheid) word in ag geneem.
3. WAT MAAK BLUP TEELWAARDES ANDERS?
1. Teelwaardes is onafhanklik van die kudde waarbinne metings plaasgevind het.
Diere kan dus direk op nasionale vlak met mekaar vergelyk word.
2. Teelwaardes is onanfhanklik van die jaar waarin dit gemeet is. Genetiese
tendense kon dus vasgestel word. ‘n Ras (of kudde) kan sodoende bepaal of daar
genetiese vordering of agteruitgang was.
3. Teelwaarde is dinamies. Dit word altyd uitgedruk relatief tot iets. So bv. kan ‘n
gemiddelde teelwaarde (nul) gestel word op die rasgemiddeld of as ‘n gemiddelde
waarde van diere gebore in ‘n betrokke jaar (basisjaar). Namate data toegevoeg
word (metings op jong diere) verander die populasie samestelling en kan ‘n
betrokke dier se teelwaarde verander relatief tot sy rasgenote.
26

4. Per definisie is ‘n teelwaarde die waarde van ‘n dier as ouer met betrekking tot ‘n
spesifieke eienskap. Teelwaardes word dus uitgedruk in die eenhede van meting
(bv kg) as ‘n aanduiding hoedanig ‘n teeldier se nageslag sal verskil (geneties)
van die res van die populasie (ras). ‘n Teelwaarde van 2kg vir 100 dae massa
beteken dus dat die dier geneties op 100 dae 2 kg beter is as die res. Sou so ‘n
dier (teoreties) kan optree as ouer vir die hele volgende generasie diere, sal hierdie
nageslag 1 kg (gemiddeld) swaarder weeg op 100 dae (LW die helfte van die gene
kom van elke ouer af - dus die helfte van 2 kg).
4. VERANTWOORDELIKHEID VAN TELERS
Die akkuraatheid van teelwaardes op hoë vlak en die maksimum benutting daarvan rus op
al die telers van ‘n ras.
1. Maksimum eerlike en akkurate metings.
2. Akkurate rekordhouding.
3. Benutting van teelwaardes.
PRODUKSIE AANTEKENING IS VERPLIGTEND BY DIE DORMERS!
5. BLUP (Best Linear Unbiased Prediction) Dr.CJB Nel (BVSc.)
Enige dier se voorkoms en produksie word bepaal deur sy eie genetika asook die
omgewing waarin die dier moet presteer. By seleksie van teeldiere probeer ons om
geneties voortreflike diere te selekteer en as ouers te gebruik om vir ons geneties
voortreflike nageslag te produseer. Ons wil dus vanaf die dier se eie voorkoms en
meetings voorspel hoe sy nageslag sal lyk en presteer. Die probleem met die seleksie van
sekere genetiese eienskappe bv. groei is dat die omgewing, veral voeding, ‘n groot
invloed op die uiteindelike produksie van die dier het. ‘n Dier wat nie voldoende voer kry
nie, kan nie sy produksie potensiaal bereik nie, so is dit ook maklik om ‘n dier met swak
genetiese potensiaal te voer sodat die dier beter vertoon as wat sy genetiese potensiaal
werklik is. Blup teelwaardes se doel is om omgewingsfaktore te verwyder sodat diere
slegs geneties met mekaar vergelyk word, maw probeer om meer akkuraat die prestasie
van sy nageslag te voorspel.
Indekse meet ‘n dier se produksie binne daardie spesifieke groepie diere wat dieselfde
behandeling ontvang het. So kan ‘n dier met ‘n ondergemiddelde indeks in een kudde
geneties beter wees as ‘n ander dier met ‘n bogemiddelde indeks in ‘n ander kudde.
Daarom kan indekse nie tussen kuddes vergelyk word nie. Teelwaardes aan die ander
kant, kan wel tussen kuddes vergelyk word, mits dit betroubaar is en die minimum
vereistes nagekom word.
Eenvoudig gestel word teelwaardes as volg bereken: Gestel ram A en ram B word op
dieselfde 30 ooie gebruik, (al die omgewingstoestande is presies dieselfde vir die
nageslag) en ram A se nageslag weeg 2kg swaarder as ram B se nageslag by speen, dan is
27

am A geneties daartoe instaat om lammers te teel wat 2kg swaarder sal wees as ram B se
lammers.
In die Standaard Dormer katalogus word die volgende teelwaardes aangetref:
1) Speen Direk: Dit is ‘n aanduiding van die dier se direkte groeivermoë tot op
speenouderdom.
2) Na Speen Direk: Dit is ‘n aanduiding van die dier se direkte groeivermoë na
speenouderdom.
3) Speen Maternaal: Dit is ‘n aanduiding van die dier se melkproduksie, maw by
ramme is dit ‘n aanduiding van hoeveel melk sy vroulike nageslag gaan hê.
4) Rew: Dit is ‘n relatiewe ekonomiese waarde wat speen, naspeen en reproduksie
teelwaardes kombineer. Hierdie waarde moet net as riglyn gebruik word om die
diere met die regte verhoudings tussen gemete eienskappe te identifiseër. As die
waarde laag is beteken dit moontlik dat speen direk hoog is maar speen maternaal
baie laag ens.
5) LamS: Die aantal lammers met speengewig aangeteken teenoor aantal keer
gelam. Hierdie teelwaarde word uit die dier se stamboom bereken en ten minste
drie generasies is belangrik. Gebruik dit in samewerking met die ram se moeder
se aantal lammers gespeen per lamming, die OPI indeks, interlamperiode en
ouderdom eerste lam.
Om teelwaardes maklik te vergelyk is simbole toegeken wat ook by die teelwaardes
verskyn nl, * Top 10% van ras, + Top 40% van ras, = Binne 10% van rasgemiddeld, -
Onderste 40% van ras, × Onderste 10% van ras.
Die akkuraatheid van die teelwaardes verskyn ook langs die teelwaardes.
Om teelwaardes te gebruik moet dit betroubaar wees. Vir die berekening van teelwaardes
word ‘n dier se eie produksie asook die van sy familie en ook sy nageslag in berekening
gebring, dus kan ‘n dier se teelwaardes verander as daar meer inligting bykom.
Betroubaarheid van teelwaardes hang van die volgende aspekte af:
1) Akurate stambome: Akkurate rekordhouding van parings en geboortes is van
uiterste belang. Stuur alle data in, ook die van dooie lammers.
2) Akurate gewigte: Om te meet is om te weet. ‘n Akkurate skaal en diere wat op
die regte tyd geweeg word, is onontbeerlik. Weereens stuur alle data in, onthou
by die Dormer is produksie aantekening verpligtend. Stuur ook na-speen gewigte
in.
3) Indeksgroepe: Slegs diere wat dieselfde behandeling ontvang het, kan in
dieselfde indeksgroep verwerk word. Hou indeksgroepe so groot as moontlik
omdat dit teelwaardes meer akuraat maak.
4) Koppelings: Om meer akkuraatheid in teelwaardes binne die ras te verkry, moet
daar gestreef word vir goeie koppelings. ‘n Goeie koppeling word verkry as een
of meer ramme in meer as een kudde gebruik kan word. As daar nuwe ramme
gebruik word, moet daar gepoog word om een of meer ou ramme van die vorige
seisoen ook te gebruik. Probeer dus om minstens twee ramme per seisoen te
gebruik en ten minste een van hulle ook in ander seisoene.
28

Deur die gebruik van akkurate teelwaardes kan ‘n kudde vinnige genetiese vordering
maak. Om die beste resultate te verkry moet dit reg aangewend word. Teelwaardes is
beskikbaar vir eienskappe wat meetbaar is. Ander nie meetbare eienskappe is net so
belangrik en vir die rede is balans tussen die gemete en nie meetbare eienskappe van
kardinale belang. Teelwaardes in samewerking met visuele observasie is ‘n goeie
kombinasie om diere te selekteer.
Onthou dat van die teelwaardes met mekaar gekorreleerd is, bv seleksie vir te hoë groei
kan melk negatief beïnvloed. Seleksie vir te hoë melk weer het ‘n “melk” tipe skaap tot
gevolg wat moeilik in ekstensiewe toestande kan gedy. Waak teen uiterstes en hou jou
teelwaardes in balans met die omgewing waarin jou diere moet presteer.
By teelwardes is die gesegde absoluut waar: “Rubish in = Rubish out”. Die
bruikbaarheid van ‘n kudde se teelwaardes is net so goed, soos die data wat ingestuur
word.
29