E. Ruilverkaveling

1 Geschiedenis
Van middeleeuwen tot WILG
In de Lage Landen begint de planmatige verkaveling in de middeleeuwen. Tegelijk met het inpolderen van het
land wordt een kavelstructuur aangelegd. Het regelmatige patroon van land en sloten is noodzakelijk voor de
ontwatering. Daarbij vormen de sloten de natuurlijke grenzen tussen de verschillende gebruikspercelen. De activiteit
die nu landinrichting heet, ontstaat echter pas in de loop van de 19e eeuw. In 1838, kort na de start van het Kadaster,
verschijnt er een pleidooi voor herverdeling van land in de Drentse Volksalmanak. In de daarop volgende jaren
verschijnen er meer pleidooien voor wat men dan nog ‘landverlegging’ noemt. Mannen als Dr. W.C.H. Staring (1808-
1877) wezen reeds op de grote voordelen van ruilverkaveling, maar dat vond geen weerklank. Rond 1900 bezat ons
land nog ongeveer 600.000 ha. woeste grond en men besefte dat alleen ontginning niet voldoende was. Ontwatering,
wegenaanleg en samenvoeging van verspreid bezit zouden het beste resultaat voor de landbouwer opleveren.
Onder andere gevoed door succesverhalen uit Duitsland laat de minister van Landbouw aan het einde van de 19e
eeuw onderzoeken hoe ruilverkaveling in Nederland ingevoerd zou kunnen worden. Binnen de Vereeniging voor
Kadaster en Landmeetkunde wordt veelvuldig gediscussieerd over dit onderwerp. In 1899 brengt deze vereniging
van Kadasteringenieurs een formeel advies uit aan de directeur-generaal voor de landbouw. In het Tijdschrift voor
Kadaster en Landmeetkunde is hierover veel geschreven. Jarenlang duurden de debatten over de verschillende
juridische grondslagen waarop de ruilverkaveling zou moeten worden gebouwd, maar in 1908 was er een wetsontwerp,
gemaakt door het Nederlands Landbouw Comité. Daarin werd ruilverkaveling beschouwd als onteigening en daarom
werd voorgesteld de onteigeningswet van 1851 uit te breiden. Dat ontwerp nam de regering niet over. Pas in 1923
kwam de regering met een eigen ontwerp. In 1924 kwam de eerste Ruilverkavelingswet tot stand. In de Memorie
van toelichting werd gezegd: “De onderhavige wetsvoordracht beoogt de gelegenheid open te stellen om daar, waar
landelijke eigendommen zeer verspreid liggen, een voor het landbouwbedrijf ongunstigen vorm hebben of gebrekkige
uitwegen of waterafvoer bezitten, eene betere economische indeling te verkrijgen, waardoor de productiviteit van
den bodem wordt verhoogd, hetgeen vooral onder de tegenwoordige omstandigheden van groot algemeen belang
is. De versnipperde ligging en de ongunstige vorm der perceelen beletten het nemen van maatregelen, welke in een
modern landbouwbedrijf regel zijn geworden, als daar zijn: het gebruik van machines, de doorvoering van rationele
vruchtwisseling, de bestrijding van onkruid en plantenziekten. Bovendien vereischen verspreid liggende percelen meer
toezicht, meer tijd en kosten om het land te bewerken en om te oogsten, terwijl een belangrijk deel van den grond
verloren gaat voor greppels of andere afscheidingen. In evenredigheid tot de lengte der grenzen neemt de aanleiding
tot grensgeschillen toe. Verbetering van den grond door verzorging van den waterafvoer door drainage of op andere
wijze en het regelen van den grondwaterstand worden zeer bezwaarlijk. Bij eene nieuwe indeeling door middel van
ruilverkaveling wordt in deze moeilijkheden voorzien”. De serieuze en volhardende manier waarop het Kadaster
meedacht over het opzetten van ruilverkavelingen in Nederland, heeft geleid tot een structurele rol voor deze dienst in
de uitvoering van landinrichtingsprojecten. Vanaf de eerste Ruilverkavelingswet tot en met de Wet Inrichting Landelijk
Gebied (WILG), die op 1 januari 2007 in werking is getreden, is deze rol wettelijk verankerd.
9