Kennisnetwerken en ruimtelijke clustering - Rooilijn

Rooilijn Jg. 41 / Nr. 6 / 2008 Is rouw in de berm op zijn plek?
P. 436
het monument te verzekeren bij een grote
verzekeringsmaatschappij. Dit bleek niet
mogelijk te zijn.
Bij zowel de illegale als de legale bermmonumenten
was er bij nabestaanden de angst
dat het weg zou worden gehaald. In feite was
er maar één geval waarbij de ouders Simon
en Lida door de gemeente Eemsmond
werden gedwongen om hun gedenkteken
weg te halen. Volgens een wethouder:
“Verscheidene mensen storen zich een
beetje aan het monument. Ze voelen zich
er telkens mee geconfronteerd. Een vrouw
die regelmatig langs het monument rijdt,
heeft zelf ook ooit een dochter verloren.
Om dit soort toestanden in de toekomst te
voorkomen, willen we de komende jaren
geen medewerking meer verlenen aan
bermmonumenten. Dat voorkomt een
hoop leed.” Omwonenden hadden geklaagd
over de volgens hen opvallende zwerfkei,
terwijl het monument binnen de door de
gemeente opgestelde marges viel. Ironisch
genoeg hanteerde de gemeente toentertijd
minimummaten waaraan het monument
moest voldoen om zo problemen met het
bermonderhoud te voorkomen, terwijl
andere gemeenten juist maximummaten
hanteren. Als alternatief bood het college
een plekje op het kerkhof aan. Simon:
“Maar we voelen geen enkele binding met
die plek, het ongeluk is daar niet gebeurd.”
Op zijn plek
Het oprichten van een bermmonument
heeft een expliciete geografische betekenis.
Het is letterlijk alleen op zijn plaats op de
plek van het ongeval. Het markeert een
plaats die voor de nabestaanden een speciale
betekenis heeft. Het gaat om de plek
waar het slachtoffer voor het laatst in leven
was, of met andere woorden: waar de overledene
zichzelf nog was. Door de gebeurtenis
die daar heeft plaatsgevonden is de
plek voorgoed veranderd en daarom moet
het herdenken daar kunnen plaatsvinden.
Een algemeen monument voor verkeersslachtoffers,
wat de provincie Drenthe heeft
overwogen, kan bermmonumenten niet
vervangen, omdat het niet op de uiteenlopende
plekken staat waar de nabestaanden
hun dierbare hebben verloren. Ook het
idee van de gemeente Nieuwegein om
een zitbankje met herinneringsplaquette
te plaatsen in de openbare ruimte maar
nadrukkelijk niet in de wegberm, loopt
voorbij aan de belangrijke betekenis van de
plek van de dood. Toch zorgt het publieke
karakter van de persoonlijk ingerichte
bermmonumenten in een aantal gevallen
ervoor dat de nabestaanden het minder
bezoeken. Jenny: “We zijn gewoon heel
erg op onze privacy. Ja, en daar moet je je
dan in de openbaarheid begeven hè […].
Anders zou ik het misschien wel vaker
doen, moet ik er eerlijk bij vertellen. Als het
wat meer privé was […] bijvoorbeeld.”
Dit alles leidt tot de vraag: Is er plek voor
rouw in de berm? Uit de interviews blijkt
dat bermmonumenten erg belangrijk zijn
voor de nabestaanden. Het oprichten,
bezoeken en onderhouden van een bermmonument
zijn rituelen die helpen om
het verlies te verwerken en het een plek te
geven. Daarom worden bermmonumenten
ook wel als therapeutische landschappen
gezien (Einwalter, 2007). De wildgroei
van bermmonumenten is daarentegen
voor anderen een doorn in het oog. In het
buitenland wordt een oplossing gezocht
in de vorm van officiële uniforme gedenktekens
die een waarschuwende functie
hebben. Maar zowel deze gedenktekens
als een algemeen monument voldoen niet
aan de vraag van de nabestaanden om
hun dierbare persoonlijk te gedenken.
De officiële markeringen worden daarom
ook vaak uitgebreid met bloemen, foto’s
en persoonlijke memories, waardoor een
meer persoonlijk karakter wordt gecreëerd.
Paul Post, hoogleraar rituele en liturgische
studies, stelt dat het vaststellen van regels
en richtlijnen omtrent de oprichting van
een bermmonument haaks staat op het
karakter van een ritueel, dat zich uiteindelijk
niet laat vastleggen (Trouw, 2006).