Kennisnetwerken en ruimtelijke clustering - Rooilijn

Rooilijn Jg. 41 / Nr. 6 / 2008 Is rouw in de berm op zijn plek?
P. 435
monumenten worden gedoogd. De twee
belangrijkste redenen van het tolerante
gedrag van wegbeheerders zijn respectievelijk
ethisch en pragmatisch van aard.
Instanties weten niet goed of ze het kunnen
maken om zich te bemoeien met zulke
gevoelige zaken. Daarnaast willen zij hun
medewerkers niet met deze taak belasten.
Noord-Brabant is hiervan een voorbeeld
(Eindhovens Dagblad, 2008). De provincie
volgde de nationale richtlijnen maar
besloot in 2008 om de vergunning voor
gedenktekens te laten vervallen. Wel moet
er opgelet worden dat ze de verkeersveiligheid
niet in gevaar brengen. Een reden voor
het laten vervallen was dat ambtenaren niet
zijn opgeleid om met emoties van betrokkenen
om te gaan en bovendien is het een
verlichting van de administratieve lasten.
Betekenis
Naast het beleid van overheden is de betekenis
die nabestaanden aan bermmonumenten
toekennen van belang. Waarom hebben
deze plekken in de berm een speciale
betekenis voor de nabestaanden? Het
antwoord ligt in het feit dat het niet alleen
de plek is waar het slachtoffer overleden is
maar ook de laatste plaats waar de persoon
nog leefde. Dit gegeven blijkt erg belangrijk
voor de oprichters te zijn, zoals ook Marie
verwoordt: “Hier is hij overleden. Hier is hij
voor het laats geweest, dit is zijn plekje”, als
ze over het door haar opgerichte bermmonument
voor haar twintigjarige zoon
praat. De bermmonumenten zijn niet alleen
‘heilig’ voor familie en vrienden van het
slachtoffer maar ook voor anderen. Lida, die
haar vijftienjarige zoon verloor, weet dat een
buitenlandse buurman bij het gedenkteken
stopt en bidt. Cobie’s schoonmoeder, met
wie haar overleden man en zij al vijftien jaar
geen contact meer hadden, bezoekt het door
Cobie opgerichte monument regelmatig.
Bovendien betekent de plek veel voor een
betrokkene bij het ongeval. Cobie: “Hij
wilde weten hoe Tom een beetje in elkaar
zat en van wat voor muziek Tom hield.
Als het goed is, is hij daar naartoe gegaan,
heeft hij de auto aan de kant van de weg
gezet, heeft hij daar muziek gedraaid en
heeft eigenlijk op zijn manier […] afscheid
genomen, zijn eigen ceremonie gehouden.”
De meerderheid van de geïnterviewden
ervaren de persoonlijk ingerichte herinneringsplekken
als openbare ruimte. Het
onderhoud is daarom ook een belangrijke
taak. Jenny, wiens tienerzoon omkwam,
zegt: “Wij gaan er ongeveer één keer in
de veertien dagen naartoe. En dat doe ik
voornamelijk om het te onderhouden om
geen kwaaie gezichten te krijgen, hè.” De
publieke locatie heeft in sommige gevallen
ook invloed op de vormgeving van
het gedenkteken. Een moeder heeft het
monumentje voor haar dochter bewust
bescheiden gehouden, omdat ze met het
bermmonument geen ander ongeval wil
veroorzaken. Ook geven de ouders Wouter
en Tiny aan: “Als je hem op zo’n publieke
plaats neerzet, moet je er ook iets van
maken wat het publiek wel kan waarderen.
Conflict
Ondanks dat een meerderheid van de
nabestaanden hun gedenkteken als
openbare plek ervaart, kunnen spanningen
tussen private en openbare belangen
ontstaan. Niet iedereen zal het stukje berm
als heilige grond erkennen. José (moeder)
ervaart: “De mensen klaagden: ‘Wanneer
gaat de kermisattractie weg? Wanneer gaat
het kippenhok weg?’ […] Heel oneerbiedig
allemaal hoor.” Ook ondervond ze
problemen met de gemeente Apeldoorn,
die een keer zonder te vragen een heleboel
spullen bij elkaar geveegd heeft. “Toen ben
ik nog in de krant geweest, want ik vond
dat schandalig. […] Het was net, weet je
hoe ik het voelde, een soort grafschennis.”
Bij een klein aantal respondenten zijn de
monumenten beschadigd en vernield.
Sommigen hebben daarom maatregelen
genomen. Zo heeft een moeder, Hilde,
een herinneringsplaquette met schroeven
laten bevestigen die niet losgedraaid
kunnen worden. Tiny heeft geprobeerd