Kennisnetwerken en ruimtelijke clustering - Rooilijn

Rooilijn Jg. 41 / Nr. 6 / 2008 Het nieuwe ommeland
P. 426
zocht. Daartoe is enerzijds de spreiding van
verschillende functies in stad en ommeland
en anderzijds de persoonsverplaatsing voor
verschillende activiteiten bestudeerd. Zo
is inzicht verkregen in de relaties die het
ommeland heeft met andere plekken en
voor wie het ommeland aantrekkelijk is.
In de studie zijn de vierentwintig grootste
steden en de gebieden eromheen die nu of
in het verleden onder de stedelijke invloedssfeer
vielen geanalyseerd.
De Nederlandse werkelijkheid
De afgelopen jaren is op een aantal terreinen
sprake geweest van deconcentratie. Sinds
de tweede helft van de negentiende eeuw
betrof dit deconcentratie van mensen en
vervolgens ook van min of meer stedelijke
functies. Buiten de stad is een vorm van
stedelijkheid ontstaan. Desondanks zijn
er nog steeds duidelijke verschillen tussen
stad en ommeland. Niet alle functies zijn
gedeconcentreerd en niet allemaal even
eenduidig. Bepaalde winkelbranches, zoals
die ten behoeve van de dagelijkse voorzieningen
of bouwmarkten, komen relatief
vaker voor in het ommeland, maar winkels
op het terrein van mode en luxegoederen
zijn juist nog steeds geconcentreerd in de
stad. Culturele voorzieningen als musea,
bioscopen en theaters zien we relatief vaak in
de stad en recreatieve voorzieningen in het
ommeland. En hoewel de werkgelegenheid
deconcentreert (het aantal banen in het
ommeland groeit meer dan in de stad), is in
het ommeland het aanbod van werkgelegenheid
in de industrie relatief groter dan het
aanbod in de commerciële dienstverleningssector.
Ook bij andere functies, zoals het
wonen, is sprake van ruimtelijke uitsortering.
Huishoudens met kinderen wonen
met name in het ommeland, huishoudens
zonder kinderen in de steden.
Op basis van de verplaatsingspatronen van
1985 tot 2003 kan worden geconstateerd
dat in Nederland de ‘klassieke’ stromen
van het ommeland naar de stad nog steeds
dominant zijn. Andere stromen die meer
passen bij netwerkverstedelijking, zoals kris
kras stromen binnen ommelanden, tussen
stadsgewesten en omgekeerde pendel, zijn
echter wel in opkomst. Bovendien zijn
er verschillen tussen de stadsgewesten.
Met behulp van een clusteranalyse van de
verplaatsingspatronen in het ommeland
per stadsgewest zijn vier typen ommelanden
gedefinieerd (figuur 1). Het eerste
type zijn de ommelanden rond dominante
steden, zoals Rotterdam en Amsterdam.
Dit ommeland is aan de ene kant nog
steeds sterk georiënteerd op de stad, maar
kent anderzijds ook relatief veel kris kras
stromen binnen het ommeland. Het tweede
type wordt gevormd door de ommelanden
rond Leeuwarden, Zwolle en Enschede.
Deze klassieke ommelanden worden
gekenmerkt door een sterke oriëntatie op
de eigen centrale stad, de eigen gemeente
en gebieden buiten de stadsgewesten.
Ingeklemde ommelanden, zoals rond Delft
en Leiden, vormen het derde type. Deze
kennen relatief veel stromen vanuit en naar
andere steden en ommelanden. Een tussenvorm
van de andere drie typen vormen ten
slotte de ommelanden in de overgangszone,
zoals het ommeland van Tilburg.
De verschillen tussen de typen ommelanden
zijn onder meer te verklaren door de
spreiding van functies in het stadsgewest
en door de geografische ligging. Vooral
in de gebieden rond de vier grote steden
is de verstedelijking inmiddels buiten de
stadsgrenzen terechtgekomen en is sprake
van deconcentratie van stedelijke functies,
wat de kris kras stromen verklaart. Waar