Kennisnetwerken en ruimtelijke clustering - Rooilijn

Rooilijn Jg. 41 / Nr. 6 / 2008 Het nieuwe ommeland
P. 425
Suburbia. Opperste saaiheid voor de één, ultieme rust voor de ander. Het beeld
dat de typische Amerikaanse suburb oproept is dat van een huizenzee waar
de bewoners elke dag in de auto stappen naar het werk en hoogwaardige
voorzieningen. Het gebied om de stad ziet er in Nederland wat genuanceerder
uit. Wat het ommeland wordt genoemd is niet per definitie ondergeschikt aan de
stad. Zoals de Pet Shop Boys zeggen is het tijd ‘to break the suburban spell’.
Het begrip ‘ommeland’ is onlosmakelijk
verbonden met de stad, zowel in geografisch
opzicht als functioneel. Het ommeland
is het gebied om de stad heen, dat
binnen de invloedssfeer van de stad valt. In
het verleden bestond deze invloedssfeer uit
bijvoorbeeld politieke en kerkelijke macht,
maar ook was het ommeland afhankelijk
van de stad als afzetmarkt, handelsplaats
en voor bepaalde voorzieningen. Het
ommeland is zo van oudsher ondergeschikt
aan de stad, die het centrum van een regio
vormde. De relatie tussen stad en ommeland
is echter onder invloed van economische,
technologische, demografische en
andere ontwikkelingen aan veranderingen
onderhevig. Het fysieke onderscheid is in
de loop der tijd vervaagd. Stadsmuren zijn
gesloopt en het gebied om de stad is lang
niet meer zo plat als het woord platteland
suggereert. Ook de functionele relatie
tussen beide is veranderd. Verdergaande
functionele integratie betekende het
ontstaan van stadsgewesten, waar mensen
woonden die in de stad werkten. Maar ook
na de opkomst van het stadsgewest zijn
de ontwikkelingen niet stil blijven staan.
Volgens Hidding (1997) is sinds de jaren
negentig van de vorige eeuw sprake van
een nieuwe fase in de ontwikkeling van de
relatie tussen stad en land. In plaats van
stadsgewesten wordt nu gesproken over
stedelijke netwerken waarin de overgebleven
landelijke gebieden de mazen vormen.
Tummers en Tummers-Zuurmond (1997)
spreken van een ‘inversie van het landschap’
als gevolg van de verdergaande
verstedelijking. Waar eerst het rood van
het stedelijk gebied was ingeklemd in het
groen, is dit nu andersom; het groen is
ingeklemd in het rood. In deze ‘nieuwe
geografie van stad en land’ (Asbeek Brusse
e.a., 2002) waaieren stedelijke functies uit,
waardoor ook aan de randen van steden of
in het ommeland nieuwe centra ontstaan
waar wordt gewoond, gewerkt, geconsumeerd
en gerecreëerd.
De hiërarchische relaties tussen stad
en ommeland verdwijnen door deze
ontwikkelingen. Het ommeland is niet
meer ondergeschikt aan de stad maar
nevengeschikt (Lambooy, 2004). Dit geldt
bijvoorbeeld voor de pendel. Naast de
traditionele pendel van het ommeland
naar de stad komen in toenemende mate
andere patronen voor, zoals van stad naar
ommeland, in beide richtingen en kris kras
(Van der Laan, 1998). De stad is niet meer
het vanzelfsprekende brandpunt van het
dagelijks leven in het stadsgewest. Het is de
eigen woning die tegenwoordig de centrale
uitvalsbasis vormt van waaruit deze
huishoudens relaties aangaan met plekken
binnen en buiten het stadsgewest. In de
studie Het nieuwe ommeland (Hornis &
Ritsema van Eck, 2007) is de positie van het
Nederlandse ommeland empirisch onder-