Vermenigvuldig met desimale breuke - 24.com

Kantoor – Lizelle
011 713 9147
Elize: 083 380 1800
Riana: 082 852 8814
Antwoorde van
werkkaarte:
www.beeld.com
onder afdeling
spesiaal
kliek op skool toe
WEN! WEN! WEN!
Die skool wat 2009 die beste aan
Beeld in Onderwys programme
deelneem, kan ‘n skootrekenaar
van Dell ter waarde van
R9 000 wen!
Skoolkoerantkursus
25 April
Hoërskool Riebeeckrand
Randfontein
Om te bespreek skakel
011 713 9147
Opvolguitgawe
van
Leer en Presteer
Graad 7-9
21 Julie
Beeldskool
Graad 11 en 12
6-10 Julie
Universiteit Pretoria
Skakel 011 713 9147
WGWWW
A. Werk met getalle
1. Desimale breuke: Vermenigvuldig met desimale breuke (5)
2. Desimale breuke: Deling met desimale breuke (5)
3. Bereken die volgende volledig. (15)
Vraag = Antwoord
(bereken volledig).
1 23,567 ÷ 1 =
2 34,678 x 45,619 x 56,901 x 0 x 34,32 x 1 x 9,543 =
3 4,692 x 1 =
4 0,1 x 0,3 x 0,2 x 0,3
5 Die antwoord van ‘n optelsom =
6 Die antwoord van ‘n aftreksom =
7 Die antwoord van ‘n vermenigvuldigingsom =
8 Die antwoord van ‘n deelsom =
9 Gee die vyfde kwadraat =
10 =
11 =
12 2 3 + 4 3 =
13 3 3 x 5 2 =
14 =
15 2 8 =
4. Gee die betekenisse van die volgende simbole. (24 x 1 /2 = 12)
No Simbool Betekenis (Gee ‘n volledige beskrywing) Voorbeeld ( 3 x 2 = 6)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
B. Meetkunde
1. Teken die volgende hoeke en gee die hoekgroottes. (12 x 1 /2 = 6)
No Meetkundige voorstelling Hoeknaam Hoekgrootte ( net vol grade)
(vanaf tot en met)
(groter as en kleiner as)
1 Skerphoek
2 Regtehoek
3 Gestrekte hoek
4 Stomphoek
5 Inspringende hoek
6 Omwenteling
2. Klassifiseer die volgende meetkundige figure (16)
No Figure: (Driehoeke, vierhoeke Klassifikasie: (Sye ewe lank, hoeke
en veelhoeke) ewe groot en sye ewe wyd)
1.
3. Soek die meetkundige terme uit die blok uit en kleur mooi liggies in
(30 x 1 /2 = 15)
Skryf die begrippe netjies neer:
2 Leer en Presteer, graad 7 - 9, bylaag tot Beeld, Dinsdag 21 April 2009
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
p e n t a g o o n o o g a n o n a b c d
r o n d e k a g o o n r o n k o v a a l
i r s t u s o o o t e r k s e o e a a a
s o a s s t p a r a l e l l o g r a m e
m s f e e r a d d d d g h g h a t w u w
a e l e g e k l i p s h k k p t i y i e
v w b v n k u n d e i o e g r k k g s w
l a t d o t b r e u k e r e e o a h e y
i k l i r e u k e d b k s r k u a j p d
e s t u r h s i l i n d e r s k l t a i
e f g s t o m p h o e k g j g e d a r g
r u i t r e g h o e k o m p a s o k t k
s v i e r k a n t f p e i s a g i v a n

WGWWW
Graad 8
Vereenvoudig:
1.1 1.2
1.3 1.4
Kan jy nog die eienskappe van
bewerkings met 0 onthou? Bestudeer die
volgende en voltooi dan werkkaart 1.
5 + 0 = 5 en 5 – 0 = 5 en 5 x 0 = 0 maar, 5÷0=ongedefinieerd
Werkkaart 1
Bestudeer die volgende diagram wat ons komplekse getallestelsel voorstel en voltooi
dan die volgende tabel:
Getal R
3.14
3,3
8
Werkkaart 2
2.1 +
2.3 X
=
Ons komplekse getallestelsel
Vereenvoudig sonder om jou sakrekenaar te gebruik:
2.2
= =
2.5 Skryf 2250 as ‘n produk van sy priemfaktore. Laat jou antwoord in eksponensiële vorm.
2.6 Bereken met behulp van priemfaktorontbinding. Toon alle stappe.
2.7 Jy en jou vriendin werk by ‘n koffiewinkel. Julle moet die voorraadstoor regpak. Indien
daar 246 kleinbordjies in die stoorkamer is, sal julle die bordjies in groepe van 5 op
mekaar kan pak? Gee ‘n rede vir jou antwoord.
2.4
Die wonderlike wêreld van Wiskunde!
Graad 9.
Werkkaart 1
Sê of die volgende getalle rasionaal reëel (Q,R) of irrasionaal reëel
(Q’,R) is deur slegs die korrekte antwoord neer te skyf.
Leer en Presteer, graad 7 - 9, bylaag tot Beeld, Dinsdag 21 April 2009 3
1.1
1.3
1.5
Werkkaart 2
2.1
2.3
2.5 (–5:3]
1.2 3,14
. .
1.4 0,123
1.6 2,543 34…
Stel die volgende grafies voor met behulp van ‘n getallelyn.
–2 –1 0 1 2
Skryf die volgende in intervalnotasie.
–2 –1 0 1 2
Werkkaart 3
Werkkaart 4
2.2
2.4
Skryf die volgende in versamelkeurdernotasie
Voltooi die volgende sin deur die ontbrekende woord in te vul:
Kies die korrekte antwoord:
3.2 5 is die (teller/noemer) van
Vereenvoudig die volgende uitdrukkings. Skryf die antwoord met
positiewe eksponente. (Antwoorde mag in magsvorm gelaat word)
4.1 4.2
4.3 4.4
4.5 4.6
4.7 4.8
Werkkaart 5
–2 –1 0 1 2
3.1 is die identiteitselement vir optelling.
Het jy geweet?
• Die spoed van lig is ongeveer 2,998 x 10 km/s.
• Die afstand tussen die ster Beta Centauri en die aarde is
1 900 000 000 000 000 km.
• Die deursnee van ‘n waterstofatoom is 0,000 000 053 mm.
5.1 Skryf 2,998 x 10 in desimale notasie.
Skryf die volgende getalle oor in wetenskaplike notasie:
5.2 1 900 000 000 000 000
5.3 0,000 000 053
Werkkaart 6
6.1 Bronsmetaal word gemaak deur tin en koper in die verhouding
1:4 (per massa) te meng. As ‘n bronskandelaar ‘n massa van
25 kg het, watter massa koper bevat dit?
R
Skole, bestel Leer
en Presteer en wen
vakansies as pryse
vir fondsinsameling
Skakel:
011 713 9147
Skole bestel
Leer en
Presteer
en WEN ‘n
Elektroniese
wiskunde bord
vir klasgebruik
Skakel die kantoor –
Lizelle
011 713 9147
Elize: 083 380 1800
Riana: 082 852 8814
om te bestel
Indien skole wil koop, e-pos
willie@hswagpos.co.za
Antwoorde van
werkkaarte:
www.beeld.com
onder afdeling spesiaal
kliek op skool toe
WEN! WEN! WEN!
Die skool wat 2009 die beste aan
Beeld in Onderwys programme
deelneem, kan ‘n skootrekenaar
van Dell ter waarde van
R9 000 wen!

Skole, bestel Leer
en Presteer en wen
vakansies as pryse
vir fondsinsameling
Skakel:
011 713 9147
WEN! WEN! WEN!
Die skool wat 2009 die beste aan
Beeld in Onderwys programme
deelneem, kan ‘n skootrekenaar
van Dell ter waarde van
R9 000 wen!
Beeldskool
6-10 Julie
Universiteit Pretoria
Skakel 011 713 9147
Natuurwetenskappe
Graad 7. Die sel as basiese eenheid van lewe
• Robert Hooke, ‘n Britse wetenskaplike het die eerste selle in 1665 ontdek toe
hy na ‘n stukkie kurk onder sy mikroskoop gekyk het. Die selle wat hy gesien
het, was eintlik net die selwande, omdat kurkselle dood is. Hy was ook die
eerste persoon wat die woord sel gebruik het, wat afgelei is van die Latynse
woord cellula wat “kompartement” beteken. Soos wat mikroskope met die
verloop van tyd verbeter het, het ons al hoe meer oor die bou en werking van
die sel ontdek.
• Die eenvoudigste lewende organismes bestaan uit slegs een
sel. ‘n Voorbeeld van so ‘n eensellige organisme is die amoeba.
Die woord amoeba is afgelei van ‘n Griekse woord wat
“verander” beteken. Die amoeba kan gedurig sy liggaamsvorm
verander deurdat dit skynpote uitstoot. Die foto langsaan wys hoe
‘n amoeba onder ‘n ligmikroskoop lyk. Die amoeba is kleurloos en die donker
kol in die middel is die selkern. Die skynpote kan ook gesien word. Al bestaan
die amoeba uit slegs een sel, kan dit self voedsel opneem, energie
produseer tydens respirasie, afvalstowwe uitskei en voortplant net soos
enige ingewikkelde meersellige organisme.
• Alhoewel selle in ‘n groot verskeidenheid vorms en groottes voorkom, het
elkeen al die komponente wat nodig is om te kan lewe. Die grootste enkele sel
is so groot soos ‘n tennisbal! Dit is die eiersel van ‘n volstruis. Selle kan ook so
klein wees dat duisende selle saam so groot is soos die punt aan die einde van
hierdie sin. Selle word gewoonlik in mikrons gemeet. ‘n Mikron is ‘n
miljoenste van ‘n meter. Die gemiddelde grootte van ‘n mens se selle is 10
mikron.
• Hoe ‘n sel lyk, word bepaal deur watter funksie die sel moet verrig. Daarom
sal rooibloedselle, spierselle en senuweeselle byvoorbeeld baie van mekaar
verskil, omdat elkeen sy eie unieke funksie moet verrig. Al verskil selle so baie
van mekaar, word dieselfde basiese funksies binne-in elkeen verrig. Ons gaan
nou na die bou van ‘n algemene plant- en diersel kyk.
Die algemene bou van ‘n sel.
Alle selle bestaan uit protoplasma. Dit is die jellieagtige lewende selinhoud wat
hoofsaaklik uit water, proteïene en ander molekules bestaan. Plantselle word ook
deur ‘n nie-lewende selwand omring wat nie deel van die protoplasma is nie. Die
protoplasma bestaan uit die sitoplasma en die selkern (nukleus). Die protoplasma
word deur die selmembraan omring.
Ons kan die samestelling van ‘n sel soos volg uiteensit:
Selwand
Selmembraan
Sel
Sitoplasma
Protoplasma
Grondplasma met
organelle:
Chloroplast
Mitochondrion
Vakuool
Selkern of Nukleus met
Kernmembraan
DNS
Nukleolus
Die Selwand
• Alle plantselle (ook die van alge en swamme) het selwande.
• Die selwand bestaan uit sellulose wat lang kettings suikermolekules is en is
nie-lewend.
• Die selwand is baie stewig en dit beskerm die sel en gee aan die sel sy
vorm.
• Omdat plantselle met ‘n selwand omring is, het hulle ‘n bepaalde vorm wat
nie verander nie. Dierselle het nie selwande nie en daarom kan baie dierselle
se vorms verander.
Die Selmembraan
• Selle kan net oorleef as voedingstowwe die sel kan binnedring en
afvalstowwe die sel kan verlaat.
• Die selmembraan is selektief deurlaatbaar. Dit beteken dat slegs sekere
stowwe die sel deur die selmembraan kan binnedring of kan verlaat.
• Alle plant- en dierselle is deur ‘n selmembraan omring.
Die Sitoplasma
• Die sitoplasma is jellieagtig en bevat die organelle.
• Die organelle is klein korrelrige stukture en elk het ‘n eie funksie in die sel.
• Die sitoplasma vloei deurentyd. Hierdie vloeiing help om die voedingstowwe
en suurstof deur die sel te versprei.
Die organelle
Alle selle het ‘n groot verskeidenheid organelle wat elk hul eie funksie verrig.
Hieronder is drie van hierdie organelle waarvan jy behoort te weet.
Die chloroplast
• Dit is ovaalvormige organelle wat die groen pigment chlorofil bevat.
• Chloroplaste kom slegs in fotosinterende groen plante voor en word deur ‘n
dubbelmembraan omring.
• Die chlorofil gebruik die stralingsenergie van die son om eenvoudige
suikermolekules (glukose) uit water en koolstofdioksied te produseer.
Hierdie proses word fotosintese genoem.
• Ons kan die proses van fotosintese in plante soos volg voorstel:
Koolstofdioksied
Die mitochondrion
• Hierdie organel word die “energiefabriek” van die sel genoem.
• Dit is worsvormig en word deur ‘n dubbelmembraan omring.
• Alle plant en dierselle het mitochondria. Die voedselmolekules wat deur die
sitoplasma van die sel opgeneem is, beweeg in die mitochondrion in. Hier
word die voedselmolekule met behulp van suurstof verbrand, sodat energie
vrygestel word.
• Die chloroplaste bind dus die stralingsenergie van die son in die vorm van
voedselmolekules tydens fotosintese. Die mitochondrion stel weer hierdie
energie vry tydens die proses van selrespirasie.
• Ons kan die proses van selrespirasie in lewende organismes soos volg
voorstel:
Koolstofdioksied + water
Suurstof
Die vakuole
• Vakuole dryf deur die sitoplasma en dra gewoonlik voedselmolekules wat in
oplossing is.
• Vakuole is vloeistofgevulde spasies en word deur ‘n enkelmembraan, die
tonoplast, omring.
• Vakuole beheer ook die waterbalans van sommige eensellige organismes
soos die amoeba deurdat dit oortollige water uit die sel skei.
• Vakuole is belangrik by die opneem van water deur plante se wortels.
• By ouer plantselle word die grootste gedeelte van die inhoud van die sel deur
een groot vakuool ingeneem. By dierselle is die vakuole baie klein of
afwesig.
Die selkern
• Die selkern word ook die nukleus genoem.
• Die selkern word deur ‘n dubbelmembraan omring wat die kernmembraan
genoem word.
• Die selkern beheer al die aktiwiteite van die sel deur die DNS-molekules.
• Die DNS help ook met oorerwing in ‘n sel. Daarom sorg dit dat die twee nuwe
selle wat vorm wanneer ‘n sel in twee deel, elk identiese inligting het.
• Deur op hierdie manier in twee te deel, kan ‘n eensellige organisme soos die
amoeba voortplant.
• Die selkern bevat ook een of meer klein ovaal liggaampies wat die
kernliggaampies of nukleolusse genoem word.
4 Leer en Presteer, graad 7 - 9, bylaag tot Beeld, Dinsdag 21 April 2009
Voedsel
Water
Glukose
Suurstof
Sonenergie + Koolstofdioksied + Water = Voedingstowwe (glukose) + Suurstof
Energie
Voedingstowwe (glukose) + Suurstof = Energie + Koolstofdioksied + Water
Jy behoort sketse van die algemene bou van ‘n plantsel en ‘n diersel te kan teken
en volledig te kan benoem. Onthou om die sketsreëls te volg wanneer jy jou sketse
teken. Hier is ‘n kort opsomming van die reëls wat jy moet volg wanneer jy ‘n skets
teken.
1. Alle sketse moet van ‘n volledige en beskrywende opskrif bo aan die skets
voorsien word.
2. Gebruik altyd ‘n skerp, sagte (HB) potlood.
3. Hou ‘n uitveër en skerpmaker byderhand.
4. Moet nooit te klein teken nie.
5. Die vorm en verhoudings van jou skets moet ooreenstem met die
oorspronklike skets wat afgeteken word.
6. Teken die buitelyn of vorm van die voorwerp so akkuraat as wat jy kan.
7. Teken altyd eers die buitelyne en daarna die besonderhede (detail).
8. Potloodlyne moet netjies, duidelik en aaneenlopend wees. Moet nie met
gebroke sketslyne teken nie.
9. Sketse mag nie ingekleur of geskakeer word nie.
10. Byskrifte en byskriflyne word in pen getrek.
11. Byskrifte word in drukskrif geskryf.
12. Byskriflyne moet sover moontlik aan die regterkant van die skets getrek word.
13. Byskriflyne moet parallel aan mekaar getrek word en mag nie skuins wees
nie.
14. Byskriflyne mag nie kruis nie.
15. Trek ‘n ligte gidslyn met potlood, sodat jou byskrifte onder mekaar eindig.
16. Vee die gidslyn uit, nadat jou skets voltooi is.

Natuurwetenskappe
Graad 8 en 9. Die vaslegging en vrystelling van
energie deur lewende organismes.
• Alle lewende organismes (plante en diere) benodig energie om te lewe.
• Die son is die bron van energie vir alle lewe op aarde.
• Slegs fotosinterende plante kan die stralingsenergie van die son vaslê in die
vorm van voedselmolekules soos glukose. Plante wat hul eie voedingstowwe
kan produseer, is outotroof en word produsente genoem.
• Hierdie voedselmolekules dien dan as bron van energie vir alle plante en diere.
• Die energie word uit die voedselmolekules vrygestel tydens die proses van
selrespirasie.
• Organismes wat nie kan fotosinteer en so hul eie voedingstowwe kan produseer
nie, is heterotroof en word verbruikers genoem.
• Op hierdie manier word die produkte van selrespirasie tydens fotosintese gebruik.
So ook word die produkte van fotosintese tydens selrespirasie gebruik. Ons kan
hierdie twee prosesse soos volg in die voedselkringloop voorstel:
Voedingstowwe word geproduseer Voedingstowwe word gebruik
Suurstof (O 2) word vrygestel Suurstof (O 2) word opgeneem
Voedselkringloop
Produsente Verbruikers
Koolstofdioksied (CO 2) word opgeneem Koolstofdioksied (CO 2) word vrygestel
Water (H 2O) word opgeneem Water (H 2O) word geproduseer
Kom ons bestudeer die prosesse van fotosintese en selrespirasie nou
van nader.
Fotosintese
• Fotosintese is die proses waartydens fotosinterende plante die stralingsenergie
van die son gebruik om voedselmolekules soos glukose (C2H12O6 ) uit
koolstofdioksied (CO2) en water (H2O) te vervaardig. Suurstof (O2) word as
afvalproduk geproduseer en word dan deur die plant in die atmosfeer vrygestel.
• Die proses van fotosintese vind in die chloroplaste van groen plante plaas. Die
chloroplast is ‘n selorganel wat slegs in fotosinterende groen plante voorkom. Dit
is ‘n ovaalvormige organel wat die groen pigment chlorofil bevat. Die chlorofil kan
die stralingsenergie van die son gebruik om voedselmolekules te produseer. Ons
kan die chloroplast baie vereenvoudig soos volg voorstel:
Selrespirasie
• Noudat ons weet hoe voedingstowwe gevorm word, gaan ons kyk hoe die
energie uit hierdie voedingstowwe vrygestel en deur lewende organismes
gebruik word.
• Selrespirasie is die proses waardeur lewende organismes energie verkry uit die
voedsel wat hulle eet. Koolstofdioksied en water word tydens selrespirasie as
afvalstowwe vervaardig. Suurstof word benodig tydens selrespirasie.
Die proses van selrespirasie kan soos volg opgesom word:
Voedselmolekules ( glukose) + Suurstof (O2) Koolstofdioksied
(CO2) + Water (H2O) + Energie
• Die proses van selrespirasie vind hoofsaaklik in die mitochondria van die selle
plaas. Die mitochondrion (enkelvoud) is ‘n worsvormige organel wat in alle
lewende selle voorkom. Hieronder is ‘n vereenvoudigde voorstelling van ‘n
mitochondrion.
Dwarssnit van ‘n mitochondrion
Dubbele membraan
Binnemembraan vorm voue na binne
Matriks
• Alle lewende organismes (plante en diere) het energie nodig vir hul
metaboliese aktiwiteite soos groei, voortplanting en beweging.
Hoe bereik voedselmolekules die liggaamselle?
• Die voedsel wat mense en diere eet, is in die vorm van groot organiese
molekules.
• Voordat hierdie molekules deur die bloedstroom opgeneem en na die
liggaamselle vervoer kan word, moet dit eers afgebreek word tot eenvoudige
verbindings. Dit is die funksie van ons spysverteringstelsel.
• Ons tande en maagspiere breek die voedsel meganies af tot kleiner stukkies.
• Hierna is die verteringsappe in die mond, maag en dunderm verantwoordelik vir
die chemiese afbreek van die voedingstowwe.
In die volgende kolom is ‘n voorstelling van produkte van chemiese vertering van
koolhidrate, vette en proteïene.
Deursnit van ‘n chloroplast
Stapels membrane
met chlorofil
Ons kan die proses van fotosintese soos volg voorstel:
sonlig
Koolstofdioksied (CO2) + Water (H2O) Voedselmolekule (bv. glukose) + Suurstof (O2) chlorofil
Koolstofdioksied
word uit die lug
opgeneem deur
die huidmondjies
op die blaar.
Leer en Presteer, graad 7 - 9, bylaag tot Beeld, Dinsdag 21 April 2009 5
}
Sonlig word deur
chlorofilmolekules
geabsorbeer.
Dubbele membraan
Waterige stroma
Suurstof word
deur die
huidmondjies op
die blaar in die
atmosfeer
vrygestel.
Voedselmolekules
soos glukose word
geproduseer.
Water word uit die grond deur die wortels van die plant opgeneem. Van daar beweeg dit op
in die stam tot in die blare van die plant. In die blare beweeg dit na die chloroplaste.
Ons kan die belangrikheid van fotosintese soos volg opsom:
1
CO 2 word gebruik sodat die
2
Suurstof (O 2) word vrygestel
konsentrasie CO 2 in die lug
sodat die konsentrasie suurstof in die
konstant bly.
lug konstant bly.
3
4
Fotosintese
Energieryke voedingstowwe word geproduseer wat as voedsel vir plante en
diere dien.
Proteïene, vitamiene, olies, vette word uit die voedingstowwe wat tydens
fotosintese geproduseer is, gevorm.
Wat is “aardverwarming”?
Kan jy nou sien waarom die oormatige afkap van bome lei tot ‘n verhoging in
die konsentrasie koolstofdioksied in die atmosfeer? Hierdie verhoogde
konsentrasie koolstofdioksied in die atmosfeer veroorsaak dat die hitte van die
son nie die atmosfeer kan verlaat nie en dit lei tot aardverwarming.
CO 2 styg
Proteïene Word verteer tot Aminosure
Koolhidrate Word verteer tot Eenvoudige suikers
soos glukose
Vette Word verteer tot Vetsure en gliserol
• Die aminosure, glukose, vetsure en gliserol word nou deur die bloedstroom
na die liggaamselle vervoer, sodat die enerie daaruit vrygestel kan word.
• Indien ‘n persoon meer voedingstowwe opneem as wat sy liggaam deur
selrespirasie verbrand, word die oortollige voedingstowwe as vette in vetselle
gestoor. Plante stoor oortollige voedingstowwe as styselkorrels in hul selle.
Hoe bereik suurstof die liggaamselle?
• Vir selrespirasie om te kan plaasvind, het die sel ook suurstof nodig. Die
suurstof word deur lewende organismes uit hul omgewing opgeneem.
• Diere neem dit deur hul asemhalingsorgane soos longe in. Plante neem
suurstof uit die lug op deur klein openinge op die blare wat huidmondjies
genoem word.
• In die mens se liggaam word suurstofmolekules (O 2) deur klein bloedvaatjies
rondom die longe in die bloed opgeneem. Die bloedstroom vervoer dan die
suurstof na al die liggaamselle toe.
• Die suurstofmolekules beweeg dan na die mitochondria, sodat selrespirasie
kan plaasvind.
Al die liggaamselle is nou van suurstof en voedselmolekules voorsien. Nou kan
energie vrygestel word!
Plante respireer ook!
Plante is die produsente van ‘n ekosisteem. ‘n Gedeelte van die voedselmolekules wat
plante produseer, gebruik hulle self ook vir hul eie selrespirasie. Gelukkig produseer
plante soveel voedingstowwe, dat daar genoeg vir die diere (die verbruikers) ook
beskikbaar is! Plante kan net in die dag fotosinteer wanneer stralingsenergie van die
son beskikbaar is. Plante respireer egter gedurende die dag en die nag.
Skole, bestel Leer
en Presteer en wen
vakansies as pryse
vir fondsinsameling
Skakel:
011 713 9147
WEN! WEN! WEN!
Die skool wat 2009 die beste aan
Beeld in Onderwys programme
deelneem, kan ‘n skootrekenaar
van Dell ter waarde van
R9 000 wen!

Skole, bestel Leer
en Presteer en wen
vakansies as pryse
vir fondsinsameling
Skakel:
011 713 9147
Kuns en Kultuur
LU 9.3. Neem die rol aan van dirigent, sanger, musikant, bestuurder of begeleier in ensemblemusiekaktiwiteite. Om die rol te kan aanneem van
‘n dirigent, sanger, musikant of begeleier is dit nodig dat ons weet wat elkeen se rol in die vertolking van die musiek is.
Musiek is kommunikasie tussen die gehoor en die persone wat dit uitvoer. Musiek is lewend en is vol menslike idees, emosies en ervarings. Die rol van die
dirigent is om die musiek wat hy in homself het so oor te dra aan die sangers of spelers, dat hulle daaraan gestalte kan gee. Die dirigent moet altyd
opgewonde en entoesiasties wees oor die musiek wat hy wil oordra, sodat dieselfde musikale idees en entoesiasme aan die gehoor oorgedra kan word.
Wat is ‘n ensemble?
‘n Ensemble is enige groep uitvoerders wat saam speel of sing. Gewoonlik
bestaan ‘n instrumentale ensemble uit een of meer viole, (altviool) ‘n tjello en
kontrabas. ‘n Fluit of klarinet kan ook deel wees van die ensemble. ‘n Vokale
ensemble bestaan uit ‘n aantal persone wat saamsing. Dit kan onbegeleid (a
capella) wees, of met begeleiding uitgevoer word.
Begeleiding:
Dit is wanneer daar ‘n solis, solo-instrument of ensemble is wat deur ‘n klavier,
solo-instrument of ‘n groep instrumente ondersteun word en wat in die agtergrond
speel. Die begeleiding kan ook elektronies wees.
Pligte van ‘n begeleier:
• Hy/sy is verantwoordelik vir die begeleiding tydens koor- of orkesopvoerings
en repetisies.
• Is verantwoordelik vir die instudering van stempartye tydens oefeninge.
• Kan die koorleier/dirigent bystaan met oudisies.
Pligte van ‘n dirigent:
• Hy/sy is verantwoordelik vir die keuse van die musiek en die musikale
afrigting daarvan in ‘n koor of orkes.
Dirigeertegnieke
Daar is ‘n duidelike verskil tussen ‘n koordirigent en ‘n orkesdirigent. Die
belangrikste taak van ‘n orkesdirigent is om ‘n sterk ritmiese pols aan te dui
sodat die verskillende instrumente almal saamspeel. ‘n Orkesdirigent gebruik
dikwels ‘n stokkie om mee te dirigeer, sodat die pols baie duidelik is vir al die
orkesspelers.
‘n Koordirigent moet deur middel van sy dirigeertegniek met die koor
kommunikeer om die musikale boodskap aan hulle oor te dra. Die koordirigent se
hande en liggaamstaal speel ‘n belangrike rol in die oordra van die musiek. Elke
dirigent het saam met sy dirigeertegniek ook ‘n persoonlike styl. Daar is egter
basiese dirigeertegnieke wat gevolg moet word.
Die bekendste maatslagpatrone word op die volgende maniere aangedui:
1
2
3
2
2
3 2
1 1 1
Tweeslag Drieslag Vierslag Sesslag
4 5
Sosiale Wetenskappe
‘n Blik op die toekoms
3
Die vinnige, vaartbelynde trein vertrek vanaf die O.R. Tambo Internationale Lughawe
en is vinnig op pad na die Johannesburgse horison. Die sokkerondersteuners aan
boord het so pas in Suid-Afrika gearriveer, en is teen 160km/h oppad na die 2010
Wêreld Beker Finaal. Elke passasier moes R80 betaal om ‘n rit van sowat 15 minute
tussen die lughawe en Sandton te neem. As hul per motor daarheen moes ry en as
die verkeer nie te besig was nie, sou dit hul omtrent ‘n uur geneem het om by
dieselfde plek uit te kom. Maar te danke aan díe moderne elektroniese trein kan hul
bo oor die besige snelweë ry oor groot beton brûe en deur tonnels wat onderdeur
die besige paaie gaan.
So lyk die nabye toekoms van Suid-Afrika se publieke vervoerstelsel, te danke aan
die Gautrein. Tydens volgende jaar se Sokker Wêreld Beker sal meer as ‘n half
miljoen mense van die trein gebruik maak. Die konstruksie van die Gautrein
spoorweg word beraam om die regering sowat R25 biljoen te kos. Hierdie moderne
openbare vervoerstelsel is ‘n mylpaal in ons geskiedenis, en is een van die land se
grootste ontwikkelingsprojekte tot op hede.
Hoekom doen ons al hierdie moeite?
Die Gautreinstelsel het ‘n spoorlyn van 80 km en sal Johannesburg, Pretoria and
O.R. Tambo Internasionale Lughawe met mekaar verbind. Die doel van die Gautrein
is nie net om lugpassasiers te vervoer nie, maar ook om verkeersvloei op die N1,
Ben Schoeman snelweg te verlig. Die nuwe treinstelsel sal die hoeveelheid
passasiers wat gebruik maak van die Ben Schoeman snelweg met 100 000 mense
verminder.
Mense wat gewoond daaraan was om die frustreerende roete tussen Pretoria en
Johannesburg per motor af te lê, sal net R40 moet betaal om by hul bestemming
binne 40 minute te arriveer. Dit beteken dat hul nie meer tolgeld hoef te betaal om
op paaie te ry waar verkeer opeenhoop nie en dat hul rustig in ‘n lugverkoeldetreinwa
kan sit en televisie kyk of op hul skootrekenaars kan werk.
Sneltreine het al wêreldwyd vele mense se lewenskwaliteit verbeter. Europa en
Japan moes ook die groeipyne verduur toe hul spoornetwerkstelsels ingerig is, maar
hul het ook besef dat daar ‘n lig aan die einde van die tonnel is. Gautrein het al
reeds
93 000 werksgeleenthede geskep en teen die einde van die projek sal dit reeds
300 000 werksgeleenthede verskaf het.
Dis hoe dit gedoen word
Die konstruksie van die spoorweg is in September 2006 deur Bombela Konsortium
begin en is tans die grootste spoornetwerk projek wat wêreldwyd aangepak is.
15 kilometer van die Gautrein se spoorweg loop ondergrond, en spesiale metodes
moes gevolg word om dit moontlik te maak. Vir sekere dele het hul skagte gegrou
soos wat gedoen word in myne. Sodra hul die regte diepte bereik het, het hul begin
4
6
Die volgende stappe kan gevolg word as ons ‘n lied aanleer:
• Bepaal die sterk maatslae deur die beklemtoonde woorde, of woorde wat
geaksentueer word, te merk.
• Bepaal of die lied in drie of vier maatslae ingedeel kan word. Dit bepaal of die
lied ‘n mars of ‘n wals is.
• Merk nou die maatslae, sodat die mate ingevul kan word.
• Bepaal die tydsoort – 3 of 4 polse per maat. Dit sal die dirigeerpatroon bepaal.
• Leer nou die lied aan en sê die woorde van die begin af met die korrekte
aksente.
• Maak seker dat alle woorde duidelik uitgespreek word, sodat die gehoor elke
woord kan hoor.
• Bepaal die toonsoort en sodoende die beginnoot. Die solfaleer kan gebruik
word om sekere intervalle aan te leer.
• Let altyd op asemhaling en ‘n korrekte sanghouding. Die nodige asemhalingsen
opwarmingsoefeninge moet voor die tyd gedoen word om die liggaam en
stem voor te berei.
• Bepaal die frases, wat die asemhaling gaan bepaal, asook die dinamiese
vlakke van die lied, met ander woorde waar sagter en harder gesing gaan
word. Volg ook die komponis se aanduidings.
Die rol van die sanger of musikant:
Die sanger of musikant is die vertolker van die lied of musiek wat hy/sy aan die
gehoor wil oordra.
Voordat ‘n sanger of musikant kan optree, moet hy vertroud wees en gemaklik voel
op die verhoog waar hy gaan optree.
Om verhoogvrees te verminder of teë te werk, kan mens die volgende wenke
probeer:
• Oefen jou lied vooraf voor jou ouers of iemand wat jy ken en vertrou.
• Maak seker dat jy jou musiek baie goed ken.
• Besoek vooraf die lokaal waar jy moet optree om te sien hoe dit lyk en “voel”.
• Vind uit waar jy gaan op- en afstap.
• Vind vooraf uit of jy van ‘n mikrofoon gebruik moet maak.
• Leer die regte stem-, drama- of sangtegnieke aan, sodat jy met selfvertroue jou
stem of liggaam kan gebruik.
Aktiwiteit 1:
• Het jy al ooit verhoogvrees ervaar?
• Indien wel, wat was die geleentheid? Beskryf wat gebeur het en hoe jy gevoel
het. Onthou dat die meeste mense een of ander tyd verhoogvrees ervaar het.
• As jy weet wat om te verwag, kan jy jou vrees beheer. Noem ‘n paar algemene
simptome van verhoogvrees.
tonnels blaas in die rigting van die volgende skag se tonnel. Die tonnels het ‘n
deursneë van sewe meter, wat dit moontlik maak vir twee treine om verby mekaar te ry.
‘n Muur wat deur die middel van die tonnel loop, sal die twee spore van mekaar skei.
‘Die rots kou klippe’
Die drie-kilometer tonnel van Parkstasie in Johannesburg na Rosebank kon nie deur
middel van opblasings behartig word nie, omdat die klip in daardie omgewing te sag
en te nat is.
Die probleem is opgelos deur gebruik te maak van ‘n Duitse masjien wat soos ‘n
erdwurm deur die grond en klip vreet om ‘n ondergrondse tonnel te grou. Die
R300-miljoen reus is ingevoer van Duitsland af in verskillende stukkies en is in Suid-
Afrika ondergronds aanmekaar gesit.
Hierdie masjien, gedoop Imbokodo - of ‘Die Rots’ - het ‘n pad diep deur die
Witwatersrand klip gekou, terwyl hy 560 ton se toerusting agter hom aangesleep het.
Die masjien weeg self 325 ton en loop op spore. Wat Imbokodo nog meer
merkwaardig maak, is die feit dat hy die tonnel op dieselfde tyd met beton uitgevoer
het. Sodra Imbokodo sy werk afgehandel het, sal meeste van sy parte terug na die
oppervlak gebring word vir ander doeleindes, maar die klip-kouende deel sal diep
onder Rosebank vasgesement bly.
Ons stel bekend: die ster van die spoor
Die tipe trein wat op die spoorweg loop, genaamd Electrostar, is in Engeland ontwerp
en vervaardig. Die passasierwaens word in Engeland gebou en die verskillende
kompartemente word dan in Suid-Afrika bymekaar gesit om ‘n trein te vorm.
24 lokomotiewe sal elk 4 passasierswaens sleep. Vyf treine sal op die roete tussen
Sandton en die lughawe loop en die ander 19 treine sal tussen Johannesburg en
Pretoria loop.
Die spoor waarop die Electrostar treine ry, word van begin tot einde aanmekaar
vasgesweis. Dit verseker dat daar geen obstruksies op die spoor is nie en dat die trein
so vinnig as moontlik daarop kan ry. Dit beteken ook dat die trein nie klik-klak maak,
terwyl dit oor die spoor beweeg soos traditionele treine nie en dat dit so stil en glad as
moontlik van plek tot plek beweeg.
Wat om te verwag
Die Gautrein se infrastruktuur sal die volgende treinstasies insluit. Sandton, Rosebank
en Marloboro sal al drie ondergrondse stasies wees, terwyl Midrand, Centurion,
Rhodesfield, Hatfield en Pretoria almal bo-gronds sal wees. 120 000 mense sal
daagliks van die publieke vervoerstelsel gebruik maak en ‘n totaal van 125 luukse
busse sal binne ‘n 15km radius rondom al die stasies op ‘n busroete loop. Die
busroete is geskep om die treinpassasiers te vervoer vanaf die stasies, of om hul na
die treinstasies te bring.
Opdrag: Versamel interessante stof wat van tyd tot tyd oor die Gautrein in Beeld
verskyn en skryf ‘n artikel soos die projek vorder.
6 Leer en Presteer, graad 7 - 9, bylaag tot Beeld, Dinsdag 21 April 2009

Sosiale Wetenskappe
Wetenskaplike tegnologie in landbou
Gedurende die twintigste eeu het die wêreldbevolking baie vinnig toegeneem, dit het
‘n groter aanvraag na voedselvoorsiening veroorsaak. Die landboumetodes het egter
nie saam met die bevolkingstoename ontwikkel nie en baie van die bevolking in
ontwikkelende lande het aan wanvoeding of hongersnood gelei. Tydens 1940 – 1960
het die “groen rewolusie” plaasgevind om die voedseltekorte te probeer verminder en
tans is dit die “generewolusie” wat die voedselproduksie beïnvloed. Kom ons kyk wat
dit behels het.
Die Groen Rewolusie was die verbetering van landboumetodes, sodat groter
oesopbrengste verseker kon word. Nuwe verbeterde landboutegnieke van
ontwikkelde lande is in ontwikkelende lande gebruik om ‘n groter produksie van
voedsel te probeer verseker, en sodoende armoede en hongersnood te
verminder.
Hoekom was die groen rewolusie nodig?
• Die snelle toename in bevolkingsgetalle het groter produksie van voedsel
benodig.
• Swak boerderymetodes in arm lande het voedseltekorte veroorsaak.
• Tradisionele boerderymetodes was slegs op eie gebruik gebaseer.
Nuwe tegnieke wat gebruik is
• Die gebruik van nuwe, hoë-opbrengsvariëteite van mielies, rys, koring en
ander graansoorte.
• Groter oeste is op dieselfde grondoppervlakte verseker.
• Die gebruik van bemestingstowwe om die grondvrugbaarheid te verhoog.
• Damme is gebou om water op te gaar.
• Pompe en besproeiingsmetodes is verbeter.
• Nuwe masjinerie is ontwikkel, sodat die werktempo kan verhoog.
• Insek- en onkruiddoders is gebruik om insekte en onkruid uit te roei.
• Voortdurende uitbreiding van landbougebiede.
Die gevolge van die groen rewolusie
Die verandering wat die Groen Rewolusie veroorsaak het was positief sowel as
negatief. Dit is makliker om die positiewe gevolge raak te sien, want dit word
onmiddellik ervaar. Die negatiewe gevolge word dikwels eers oor ‘n langer
tydperk waargeneem.
Positiewe gevolge
• Groter oesproduksie.
• Gewasse wat bestand is teen plae en
siektes.
• Gewasse kon regdeur jaar geplant
word.
• Meer gewasse kon aangeplant word.
• Gewasse wat ‘n korter groeiseisoen
het.
• Boere het meer geld verdien.
• Beter masjinerie kon aangeskaf word
vir die bewerking van die landerye.
• Hongersnood en wanvoeding het
verminder.
• Minder ontbossing van woude vir
landbougrond.
• Bevolking het ‘n gesonder dieet
gehad.
• Minder kos moes ingevoer word om
tekorte aan te vul.
• Kon oorskotvoedsel uitvoer.
Volhoubare ontwikkeling
Die groen rewolusie
Negatiewe gevolge
• Nuwe saad moes telkens gekoop word
omdat saad nie uit nuwe saadvariëteite
gekweek kon word nie.
• Moes besproeïng gebruik wat duur was.
• Boorgatwater is gebruik wat die
ondergrondse watervlak verminder het.
• Duur bemestingstowwe en plaagdoders
is gebruik.
• Insekdoders dood nuttige en skadelike
insekte.
• Besoedeling van grond en water het
plaasgevind.
• Klein boere kon nie duur masjiene
bekostig nie.
• Meganisasie het werkloosheid
veroorsaak wat armoede tot gevolg
gehad het.
• Nuwe variëteite smaak anders.
• Gifstowwe affekteer ekosisteme.
• Inheemse plante is vervang met ander
variëteite.
Na die mislukking van die groen rewolusie en die negatiewe houdings jeens die
generewolusie is daar gepoog om landbou-ontwikkeling meer volhoubaar te maak.
Met die groen- en generewolusie is slegs sekere mense bevoordeel Die arm gedeelte
van die bevolking het steeds honger gely, terwyl die ontwikkeling ‘n negatiewe invloed
op die natuurlike omgewing gehad het.
Volhoubare ontwikkeling is wanneer natuurlike hulpbronne so ontwikkel
en gebruik word dat dit nog steeds vir toekomstige geslagte bewaar
word.
Waarom is volhoubare ontwikkeling nodig?
• Om die omgewing so te ontwikkel dat armoede verlig kan word sonder om die
omgewing te beskadig.
• Alternatiewe bronne gevind word in die plek van niehernubare bronne, sodat
bronne vir die toekoms behoue kan bly.
• Die omgewing te alle tye so te beskerm dat die ontwikkeling nie ‘n negatiewe
invloed daarop het nie.
• Die snelle bevolkingsgroei te beheer sodat daar nie ekstra druk op beperkte
hulpbronne geplaas word nie.
• Gronderosie te beperk deur plantegroei te bewaar en dus verwoestyning te
voorkom.
• Die regte boerderymetodes toe te pas, sodat maksimale produksie gelewer word
sonder om die vrugbaarheid van die grond te beïnvloed.
• Die inheemse plantegroei te beskerm en nie met indringer plante te vervang net om
groter oesopbrengste te verseker nie.
• Om te verseker dat daar langtermynvoordele in die ontwikkeling is.
Hoe kan volhoubare ontwikkeling plaasvind?
• Gebruik motors wat ligter op brandstof is.
• Herwinning van plastiekartikels.
• Wind of son vir energie-opwekking te gebruik.
• Reabilitasie van bewerkte oppervlaktes, sodat erosie beperk kan word.
• Opvoeding van bevolking, sodat hul die belangrikheid van die oordeelkundige
gebruik van hulpbronne besef.
Die generewolusie is waar wetenskaplikes deur die manipulering van ‘n
gewone plant se gene ‘n nuwe oes skep. Die gene van ‘n plant word in ‘n
laboratorium verander, sodat die nuwe plant bepaalde voordele bo die
gewone plant het, wat die produksie daarvan verhoog.
Hoekom was die generewolusie nodig?
• Die wêreldbevolking neem steeds toe, dus moet daar verseker word dat
die oesopbrengste per bewerkbare oppervlak maksimaal is.
• Globale verhitting veroorsaak droogte in sommige gebiede en vloede in
ander, wat die produksie van voedsel beïnvloed.
Nuwe tegnieke wat gebruik is
• Genetiese inligting van plante is gebruik om die kweek daarvan te versnel
en te verbeter.
• Die oeste kan deur genetiese manipulering (GM) beskerm word teen
natuurelemente bv. droogtes sowel as insekte en siektes om sodoende te
verseker dat die oesopbrengs hoër is en meer voedingswaarde besit.
• ‘n Bakteriegeen is in plante geplaas wat insekdodende toksiene produseer
en insekte dood, dus word minder gevaarlike plaagdoders gebruik.
Die gevolge van die generewolusie
Die verandering van ‘n plant se genetiese samestelling het voor- en nadele.
Die persoon wat daarna kyk, sien gewoonlik die gevolge uit sy eie
lewenservaring raak en dus is daar verdeeldheid oor of dit voor- of nadelig vir
die mens en ekosisteem is. Net soos met die groen rewolusie is dit maklik om
die voordele raak te sien, omdat dit dadelik beleef word, terwyl die nadele van
die genetiese verandering op die omgewing en die mens soms eers jare
daarna te voorskyn kan kom.
Industrialisasie
Die generewolusie
Positiewe gevolge
• Meer kos kan geproduseer word, selfs in droë
gebiede.
• Opbrengste kan vermeerder word per
oppervlakte.
• Boere kan groter inkomste verdien.
• Minder insetkoste, omdat minder gifstowwe
gebruik word.
• Kan selfs op swak landbougrond gekweek word.
• Voedingswaarde van voedsel het vermeerder.
• Gewasse hou groter gesondheidsvoordele in.
• Entstowwe word deur geneties gemanipuleerde
gewasse geproduseer wat met sukses in mense
gebruik word teen virusse.
• Gesonder omgewing, omdat minder plaagdoders
die grond en lug besoedel.
• Gewasse het ‘n ingeboude weerstand teen
bepaalde siektes en insekte.
• Gewasse word nie deur onkruiddoders beïnvloed
nie.
• Gewasse kan klimaatsuiterstes bv. droogte en
koue weerstaan, dus versekerde opbrengste.
• Gewasse se smaak en kleur kan gemanipuleer
word om beter te lyk en te proe.
• Dit verskaf voedselsekuriteit.
Negatiewe gevolge
• Die langtermyngevolge is
nog nie bepaal nie.
• Moontlik skadelik vir
mense.
• Die omgewing kan skade
ly.
• Onsekerheid oor
bestuiwing na ander
plante.
• Sade van die plante is
onvrugbaar.
• Nuwe sade moet telkens
gekoop word, wat ekstra
uitgawes veroorsaak.
• Groot maatskappye besit
die uitvindings, dus
ontoeganklik vir armer
boere.
• Sommige gewasse put
grond vinniger uit en
gebruik meer water.
• Regering beheer
produksie van die
gewasse.
• Bevolking deel maak van die ontwikkeling en versorging van hul omgewing om
sodoende trots by hulle te ontwikkel.
• Impakstudies te doen voor ontwikkeling plaasvind om die volhoubaarheid
daarvan te verseker.
• Bewaringsgebiede te proklameer, sodat verseker kan word dat sensitiewe
ekologiese gebiede vir die nageslagte bewaar word.
• Besoedeling van die omgewing te voorkom, sodat natuurlike hulpbronne nie
beskadig word nie.
• Uitwissing van natuurlike bronne vir stedelike ontwikkeling te beperk.
• Vervang afgekapte plantegroei deur nuwes aan te plant.
Industrialisasie is die proses waar vervaardigingsnywerhede (sekondêre
aktiwiteite) hoofsaaklik uit landelike gemeenskappe (primêre aktiwiteite) ontwikkel.
Met die ontwikkeling van nuwe tegnologie word al hoe meer van die landelike
arbeid deur meganisasie (masjinerie) vervang.
Die Industriële Rewolusie het ontstaan as gevolg van die volgende faktore wat dit
beïnvloed het:
Industriële rewolusie
Banke in Londen help met die finansiering van
nuwe uitvindings en ontwikkelings wat dit
bekostigbaar maak.
Nuwe plaaslike en buitelandse markte ontstaan,
wat ‘n groter afsettingsgebied en aanvraag na
produkte tot gevolg het.
Bevolkingstoename voorsien ‘n groter
arbeidsmag wat deur die industriële sektor in
diens geneem kan word. Daar is dus meer
kontantvloei beskikbaar, omdat meer mense werk
en ‘n salaris verdien.
Nuwe energiebronne is ontwikkel om in die groter
aanvraag na energie te voorsien, bv. stoomkrag.
Winste uit groeiende handel en verbeterde
boerderymetodes kon in die industrieë teruggeplaas
word, wat ontwikkeling versnel het.
Snelle groei in bevolking stimuleer die
ontwikkeling van industriële groei, omdat daar ‘n
groter aanvraag na produkte is.
Daar ontstaan ‘n groter aanvraag na
vervaardigde produkte en ‘n afname in die
aanvraag na onverwerkte produkte.
Nuwe uitvindsels wat in die industriële sektor
gebruik kan word, is ontwikkel, wat produksie
vergemaklik en versnel het.
Baie grondstowwe was beskikbaar vir die nuwe
masjinerie en uitvindings in die industrieë, wat
die produksie van produkte versnel het.
Meer werksgeleenthede is geskep as gevolg van
die ontstaan van nuwe besighede.
Leer en Presteer, graad 7 - 9, bylaag tot Beeld, Dinsdag 21 April 2009 7
Skole, bestel Leer
en Presteer en wen
vakansies as pryse
vir fondsinsameling
Skakel:
011 713 9147
WEN! WEN! WEN!
Die skool wat 2009 die beste aan
Beeld in Onderwys programme
deelneem, kan ‘n skootrekenaar
van Dell ter waarde van
R9 000 wen!