everything maths and science - C2B2A
everything maths and science - C2B2A everything maths and science - C2B2A
DEFINISIE: Litosfeer Figuur 14.1: ’n Deursnit van die Aarde toon die verskillende lae Die litosfeer is die soliede buitenste deel van ons planeet. Die litosfeer sluit die kors en die boonste deel van die mantel in en bestaan uit materiaal van beide die kontinente en die oseane op die Aarde se oppervlak. Die litosfeer is vir ons baie belangrik aangesien dit die deel van die Aarde is waarop ons woon en wat vir ons toeganklik is. Dit is die deel van die Aarde wat ons onderhou, wat ons voorsien van voedsel en ’n rykdom materiale om te gebruik. Ons gaan vervolgens uitvind hoe die mens geleidelik bewus geword het van hierdie rykdom van minerale onder sy voete en hoe hy geleer het om dit tot sy voordeel te gebruik. Geskiedenis van die mensdom ESE7B Die vroeë geskiedenis van die mensdom kan in verskillede periodes verdeel word: die Steentydperk of Paleolitiese periode (vanaf ongeveer 2,6 miljoen jaar tot 10 000 jaar gelede); die Bronstydperk of Mesolitiese periode (vanaf ongeveer 10 000 vC tot 100 nC); en die Ystertydperk of Neolitiese periode (ongeveer 100 nC tot 1200 nC). Op baie plekke in die wêreld het hierdie tydperke oorvleuel en is dit belangrik om te verstaan dat dit baie veralgemeende datums is. Die Steentydperk kan verder in drie periodes verdeel word: die vroeë Steentydperk (2,6 miljoen – 300 000 jaar gelede); die Middel Steentydperk (ongeveer 300 000 – 50 000 jaar gelede); en die Latere Steentydperk (ongeveer 50 000 – 10 000 jaar gelede). Hoofstuk 14. Die litosfeer 475
FEIT Die grootste Ystertydperk terrein in Suid Afrika is by Mapungubwe in die Limpopo Provinsie. Mapungubwe (bewoon vanaf ongeveer 1000 – 1300 nC) word beskou as die oeroue hoofstad van ’n Afrika koning. Die terrein is herontdek in 1932 en het homself bewys as ’n juweel van skatte vir argeologiese bewyse van ’n gevorderde samelewing. Die oorblyfsels van koninklike begraafplase, huise, gereedskap, kuns en landbou implemente is hier gevind. Goud-bedekte juwele, beelde en artifakte (wat vermoedelik aan lede van die koninklike familie behoort het) is ook hier gevind. OuderdomTyd Inligting Vroeë Steentydperk Middel Steentydperk Latere Steentydperk Bronstydperk Ystertydperk 2,6 miljoen- 300 000 jaar gelede 300 000 - 50 000 jaar gelede 50 000 - 10 000 jaar gelede 10 000 vC - 100 nC. 100 nC - 1200 nC. Basiese gereedskap van klip is gebruik. Die mens het hoofsaaklik rots en klip gebruik wat hy rondom hom kon vind. Bewyse hiervoor is by die Sterkfontein grotte in die Wieg van die Mensdom gevind. Die mens het geleer om vuur te gebruik om klip mee te behandel voordat dit as gereedskap gemaak word vir gebruik. Gereedskap van klip is gedurende hierdie tydperk meer verfyn. Bewyse hiervoor is gevind by Swartkrans (Wieg van die Mensdom), Montagu Grot (Klein Karoo), Klasies Riviermond (Tsitsikama), Stilbaai en Blombos Grot (Suid Kaap). Die mens begin kyk na ander materiale wat vryelik beskikbaar is. Hy begin werk met verskillende stowwe om te sien hoe hierdie stowwe met gesteentes kan verbind. Bewyse hiervoor is gevind in die Melkhoutboom Grot in die Suurberg bergreeks (Oos Kaap). Die Bronstydperk sien die eerste gebruik van koper en brons vir die vervaardiging van gereedskap en wapens. Bewyse hiervoor is gevind in Noord Afrika. Primitiewe mynbou vir grondstowwe vind plaas gedurende hierdie tydperk. Kookoonde word gebruik om metaal te verhit sodat dit gesmelt kan word as wapens en gereedskap. Bewyse hiervoor is gevind by Melville Koppies en by Mapungubwe (Limpopo) Belangrikste materi- Beeld aal Klip Klip behandel met vuur Gesteentes met andernatuurlikemateriale Koper en tin Yster en ander metale Tabel 14.1: Die verskillende ouderdomme van beskawing. Aan die einde van die Ystertydperk het die mens baie ander maniere begin ondersoek om by die kosbare metale wat hulle gesoek het uit te kom. Die ontginning van die minerale het meer algemeen geraak en die mens het begin soek na nuwe bronne vir die metale en minerale wat benodig word. Baie verskillende kulture in Afrika het goud, diamante en ander edelmetale vir verskillende dinge gebruik. ’n Groot hoeveelheid van hierdie artefakte is van hierdie mense gesteel en na Europa geneem deur koloniste en ontdekkers wat van Europa af gekom het. Daar word nou gepoog om hierdie gesteelde artefakte aan die mense van wie dit gesteel is, terug te besorg, maar baie museums hou nog vas aan hulle versamelings. 476 14.2. Die litosfeer
- Page 437 and 438: WENK ∆ word as delta gelees en di
- Page 439 and 440: Formele eksperiment: Endotermiese e
- Page 441 and 442: FEIT Ligstokkies of glimstokkies wo
- Page 443 and 444: Die eenhede vir ∆H is kJ·mol −
- Page 445 and 446: Resultate: Skryf neer watter van bo
- Page 447 and 448: WENK Die aktiveringsenergie is die
- Page 449 and 450: Oefening 12 - 3: Energie en reaksie
- Page 451 and 452: ) Energie word vrygestel as die bin
- Page 454 and 455: Reaksietipes HOOFSTUK 13 13.1 Sure
- Page 456 and 457: Met verloop van tyd is ’n hele aa
- Page 458 and 459: Wanneer ons net na Brønsted-Lowry
- Page 460 and 461: Aktiwiteit: Gekonjugeerde suur-basi
- Page 462 and 463: • natriumhidroksiedoplossing •
- Page 464 and 465: Ons gaan ou na drie spesifieke suur
- Page 466 and 467: Metode: rubber prop koeksoda en sou
- Page 468 and 469: Doel 2 1. Voeg versigtig 25 ml swae
- Page 470 and 471: Oksidasiegetalle ESE75 Deur element
- Page 472 and 473: In die verbinding NH3, moet die som
- Page 474 and 475: As ’n reagens, het chloor ’n ok
- Page 476 and 477: Metode: WAARSKUWING! Moenie direk n
- Page 478 and 479: Uitgewerkte voorbeeld 4: Die balans
- Page 480 and 481: Uitgewerkte voorbeeld 5: Die balans
- Page 482 and 483: Watter een van die volgende stellin
- Page 484 and 485: Oefening 13 - 9: 1. Gee een woord o
- Page 486 and 487: Die litosfeer HOOFSTUK 14 14.1 Inle
- Page 490 and 491: Toe die koloniste en ontdekkingsrei
- Page 492 and 493: DEFINISIE: Mineraal Minerale is nat
- Page 494 and 495: Beskou die diagram en beantwoord di
- Page 496 and 497: Smeltwerk omvat die verhitting van
- Page 498 and 499: en word tonnels word vanuit die hoo
- Page 500 and 501: Oefening 14 - 1: Goudontginning 1.
- Page 502 and 503: • Was die projek suksesvol? • W
- Page 504 and 505: 4. Doen navorsing oor klimaatsveran
- Page 506: Units used in the book Fisiese hoev
- Page 509 and 510: 14. het gelyke groottes maar teenoo
- Page 511 and 512: Oefening 2 - 9: 1. 5 F 2. afneem 3.
- Page 513 and 514: Oefening 3 - 6: Molekulêre vorm 1.
- Page 515 and 516: Oefening 5 - 4: Snell se Wet 2. b)
- Page 517 and 518: Oefening 7 - 7: 1. a) Ideale gas b)
- Page 519 and 520: 9 Elektrostatika Oefening 9 - 1: El
- Page 521 and 522: Oefening 11 - 4: Ohm se wet in seri
- Page 523 and 524: 13 Reaksietipes Oefening 13 - 1: Su
- Page 525 and 526: Lys van definisies 2.1 Normaalkrag
- Page 527 and 528: Erkennings vir beelde 1 Foto deur U
FEIT<br />
Die grootste Ystertydperk<br />
terrein in Suid Afrika is by<br />
Mapungubwe in die<br />
Limpopo Provinsie.<br />
Mapungubwe (bewoon<br />
vanaf ongeveer 1000 –<br />
1300 nC) word beskou as<br />
die oeroue hoofstad van<br />
’n Afrika koning. Die<br />
terrein is herontdek in<br />
1932 en het homself<br />
bewys as ’n juweel van<br />
skatte vir argeologiese<br />
bewyse van ’n gevorderde<br />
samelewing. Die<br />
oorblyfsels van koninklike<br />
begraafplase, huise,<br />
gereedskap, kuns en<br />
l<strong>and</strong>bou implemente is<br />
hier gevind.<br />
Goud-bedekte juwele,<br />
beelde en artifakte (wat<br />
vermoedelik aan lede van<br />
die koninklike familie<br />
behoort het) is ook hier<br />
gevind.<br />
OuderdomTyd Inligting<br />
Vroeë<br />
Steentydperk<br />
Middel<br />
Steentydperk<br />
Latere<br />
Steentydperk<br />
Bronstydperk<br />
Ystertydperk<br />
2,6 miljoen-<br />
300 000 jaar<br />
gelede<br />
300 000 -<br />
50 000 jaar<br />
gelede<br />
50 000 -<br />
10 000 jaar<br />
gelede<br />
10 000 vC -<br />
100 nC.<br />
100 nC -<br />
1200 nC.<br />
Basiese gereedskap van klip is gebruik.<br />
Die mens het hoofsaaklik<br />
rots en klip gebruik wat hy rondom<br />
hom kon vind. Bewyse hiervoor<br />
is by die Sterkfontein grotte in die<br />
Wieg van die Mensdom gevind.<br />
Die mens het geleer om vuur te<br />
gebruik om klip mee te beh<strong>and</strong>el<br />
voordat dit as gereedskap gemaak<br />
word vir gebruik. Gereedskap<br />
van klip is gedurende hierdie<br />
tydperk meer verfyn. Bewyse<br />
hiervoor is gevind by Swartkrans<br />
(Wieg van die Mensdom), Montagu<br />
Grot (Klein Karoo), Klasies Riviermond<br />
(Tsitsikama), Stilbaai en<br />
Blombos Grot (Suid Kaap).<br />
Die mens begin kyk na <strong>and</strong>er materiale<br />
wat vryelik beskikbaar is.<br />
Hy begin werk met verskillende<br />
stowwe om te sien hoe hierdie<br />
stowwe met gesteentes kan verbind.<br />
Bewyse hiervoor is gevind<br />
in die Melkhoutboom Grot in die<br />
Suurberg bergreeks (Oos Kaap).<br />
Die Bronstydperk sien die eerste<br />
gebruik van koper en brons vir die<br />
vervaardiging van gereedskap en<br />
wapens. Bewyse hiervoor is gevind<br />
in Noord Afrika.<br />
Primitiewe mynbou vir grondstowwe<br />
vind plaas gedurende hierdie<br />
tydperk. Kookoonde word gebruik<br />
om metaal te verhit sodat dit<br />
gesmelt kan word as wapens en<br />
gereedskap. Bewyse hiervoor is<br />
gevind by Melville Koppies en by<br />
Mapungubwe (Limpopo)<br />
Belangrikste<br />
materi- Beeld<br />
aal<br />
Klip<br />
Klip<br />
beh<strong>and</strong>el<br />
met<br />
vuur<br />
Gesteentes<br />
met <strong>and</strong>ernatuurlikemateriale<br />
Koper<br />
en tin<br />
Yster en<br />
<strong>and</strong>er<br />
metale<br />
Tabel 14.1: Die verskillende ouderdomme van beskawing.<br />
Aan die einde van die Ystertydperk het die mens baie <strong>and</strong>er maniere begin ondersoek<br />
om by die kosbare metale wat hulle gesoek het uit te kom. Die ontginning van die<br />
minerale het meer algemeen geraak en die mens het begin soek na nuwe bronne vir<br />
die metale en minerale wat benodig word.<br />
Baie verskillende kulture in Afrika het goud, diamante en <strong>and</strong>er edelmetale vir verskillende<br />
dinge gebruik. ’n Groot hoeveelheid van hierdie artefakte is van hierdie mense<br />
gesteel en na Europa geneem deur koloniste en ontdekkers wat van Europa af gekom<br />
het. Daar word nou gepoog om hierdie gesteelde artefakte aan die mense van wie dit<br />
gesteel is, terug te besorg, maar baie museums hou nog vas aan hulle versamelings.<br />
476 14.2. Die litosfeer
Change language