ONS WOORD - digitale bibliotheek voor de Nederlandse letteren

ONS WOORD

t
.3.4c1-74i.- *JFISZ
,L.nrLir
astt5.
2..
ONS WOORD
rl'01_JK. DHLR
ANTWERPSCHE ON DERWIJSVEREENIGING
Di ester )cr)eg
8st" JA ARGA NG
1901
ANTWERPEN
DRUKK. FL. MELSEN, BRUGSTRAAT, 34. (St. Jansplaats).
1 901
°

ACTITSTE JAAROANG N=1 I Ianuari 1900
Ohne ein Blatt, in weichem alles Laufenden was die Lehrer interessiren kann zur Sprache komm
ist eine lebendige Verbindung und Wechselwirkung der Lehrer nicht denkbar.
In der Vereinigung liegt unsere Kraft. Isoliere dich und du bist schwach oder du wirst es.
DIESTERWEG.
INHOUD : Terugblik en Vooruitzichten op het einde der Eeuw. — De Normaalschool van Lier. —
In 't afgeloopen jaar .... — Syndikaat der enderwijzers van het arrondissement Antwerpen. —
Jaarverslag over 1900. — Kijkjes links en rechts. — Vrije Tribuun : Schoolhoofden en Onderwijzers.
— Werkzaamheden der Vereeniging.
Terugblik en Vooruitzichten
op het Einde der Eeuve
Hooggeachte Vergadering,
Wij staan aan het keerpunt der eeuw. Nadenkend staart de blik in
het verleden, vorschend zoekt hij, zoo gescherpt, in de toekomst e
dringen. Welke menigte gezichten, worden weer levendig, wan veer de
p e d a g o g i s c he ontwikkeling ons oog voorbijtrekt. Hoe zal het
mij gelukken ze in den korten tijd van een uur saam te vatten ! De
opvoedkunde staat in het nauwste verband met het gansche geestesleven.
Wij zien,
Wie ein Tritt tausend Faden regt,
Die Schiffiein hiniiber heriiber schiessen,
Die Fallen Bich begegneud fliessen,
Ein Schlag tausend Verbindungen schldgt. (2)
(1) Redevoering uitgesproken door den hoer E. Beyer op het Kong,res der
Duitsche onderwijzers te Keulen (Sinxen 1900).
(2) ....hoe een tred duizend draden doet bewegen, de spoelen over en weder
schieten, de draden elkaar ontmoeten en vluchten, hoe een slag duizend verbindingen
slaat.

Tusschen pedagogische en algemeene ontwikkeling bestaat parallelismus
: gelijktijdig valt bij beiden ebbe en vloed in. Wij kunnen bier
enkel de hoogtepunten der ontwikkeling en in het wordingsproces
slechts de voornaamste der inwerkende krachten doen uitkomen.
In laatste ontleding zijn het de ideeen welke aan het bestaan zijn
uitzicht en beteekenis geven. Hun dragers zijn de groote geesten : zij
nemen het streven van den tijd in zich op en geven het, door den
straal van hun verstand verklaard, door de warmte huns harten
verlevendigd, en door hun scheppingskracht bevrucht, aan de menschheid
als een nieuw produkt weder. I)och zelden treden de gedachten
in hun voile schoonheid uit de wereld van het denken in die van het
zijn. In den kamp tot hun verwezenlijking worden zij dikwerf verwrongen
en verdraaid, ja zelfs door de vormen, waarin zij te voorschijn
komen, in diskrediet gebracht.
Zoo ging het met de ideeen, welke de staatkundige en maatschappelijke
toestanden onzer eeuw ten grondslag liggen. Wij danker ze
a,an de groote wijsgeerig-politische denkers der vorige eeuw. Deze
hadden in hun schriften den absoluten staat theoretisch overwonnen
en de noodwendigheid eener nieuwe staatkundige regeling op glanzende
wijze aangetoond. De omstandigheid echter, dat de grondwettelijke
staat in Frankrijk niet langs den weg der evolutie, maar der revolutie
in 't leven trad, gaf het absolutismus in het overige Europa opnieuw
steun. Daarbij kwam nog, dat men in de overmaat der begeestering als
gevolg der nieuwe staatsinrichting een vernieuwing van het menschdom,
een tijdperk van ongestoord geluk verwacht had. Goethe laat
den rechter in « Hermann und Dorothea » van de omwenteling zeggen:
c Herrlich war die zeit, in der uns das HOchste,
Was der Mensch rich denkt, als nah und erreichbar Bich zeigte. ,
Edoch, deze verwachtingen bleven een Broom. Wel bevorderde de
nieuwe regeling den welstand en de maatschappelijke deugden, maar
een zedelijke wedergeboorte der maatschappij bracht zij niet.
Deze kon slechts uit een omwerking van het stelsel der opvoeding
voortkomen. Wel waren de zielkundige grondslagen tot dergelijke
hervorming in het voornaamste pedagogisch werk der Franschen, in
Rousseau's Emile voorhanden, doch de Franschen waren onbekwaam
ze -voor de praktijk der opvoedkunde levendig te maken. Half poezie
en half wetenschap, had het bock op de Franschen een diepen esthetischeindruk
gemaakt, doch zij geloofden, dat deze denkbeelden
alleen toepasselijk waren in den door Rousseau gedroomden hemelschen
natuurtoestand der maatschappij. En toes, tijdens de omwenteling, de
staatkunde de gansche aandacht der Franschen in beslag nam, werd
niemand gevonden, die de grondgedachte van den Emile kon doen

ingang vinden, deze gedachte : een nieuwe s t a a t sr egeling
blijft een doode vorm zoolang niet het gansche
y olk door een nieuwe opvoeding zedelijk vernieuwd
wordt.
Een Duitscher was het, die, door Rousseau's Emile machtig beinvloed,
het ondernam, zich steunend niet op een v e r 1 i c h t e maar
op een b e s t a a n de regeling der maatschappij, aan de menschheid
den weg te tonen om door een natuurlijke opvoeding tot zedelijke
volmaaktheid te naderen — het was Zwitserlands grootste zoon :
Pestalozzi. Pestalozzi's eerste bedrijvigheid was van staatkundigen
aard. Hij zocht met gelijkgezinde jongelingen de mistoestanden in het
« leenheerig » bestuur zijns kantons tegen te gaan. Spoedig echter
erkende hij, dat staatkundige vrijheid weinig beduidde zonder
ekonomische zelfstandigheid en dat deze wederom slechts te bekomen
was op grond eener uitgebreide ontwikkeling van het yolk. Zoo wend
hij stap voor stap nader gevoerd tot zijn eigentlijke levenstaak, die
hij uitsprak in de woorden : Ik wil schoolmeester word
e n . Pestalozzi vatte deze taak op met heel de heilige begeestering
zijns harten en den onweerstaanbaren drang naar begrijpen, die alles
onderzoekt en nooit over zich zelf tevreden is. Wij1 nadenken en
pedagogische werkzaamheid elkander afwisselend volledigden, zag hij
immer klaarder doel en weg der opvoeding. Hij beyond, dat a I le
onderricht van aanschouwing uitgaan, tot
klare begrippen leiden en den wil door voorbeeld
en voortdurende oefening tot zedelijke vastheid voeren
moest. Door opvoedkundige inwerking van ouderlijk huis, school
en leven, overeenkomstig de natuurlijke wetten der ontwikkeling van
geest en lichaam, moest de mensch omhooggevoerd worden tot dien
trap van zelfstandigheid, waar hij de volmaking zijner persoonlijkheid
zelf in handen nemen kan. Deze eigen volmaking houdt Pestalozzi
slechts voor mogelijk door merle arbeiden aan de volmaking der
maatschappij. Persoonlijke en maatschappelijke opleiding moeten op
elkander ingrijpen, elkander wederzijdsch opheffen en verlevendigen.
Een klassieke uitdrukking geeft P. aan deze gedachte in de woorden :
« De mensch is niet ter wille van zichzelf in de wereld, maar °plat hij zich door
de volmaking zijner broeders volmake >>.
De eerste Fransche omwenteling had den mensch de staatkundige
rechten en de persoonlijke vrijheid gebracht, maar het hoogste recht,
dat hem eerst tot voile menschenwaarde verheffen kon, het recht op
opvoeding, dat is op het ontvouwen van zijn natuurlijken aanleg,
niet geschonken. Pestalozzi verkondigde dit recht en legde het den
staat als opperste plicht op. Zoo verheft hij den rechtsstaat tot opvoe-

dingstaat. In dezen zullen alle inrichtingen en toestanden zoo worden,
dat zij den mensch gemakkelijk en zeker tot innerlijke vrijheid voeren ,
den trap van ontwikkeling, waarop hij zijn eigen wetgever wordt. Als
eerste sociale plicht leert hij door woord en voorbeeld den regel :
e Niet voor mij, maar voor de broeders ; niet voor de eigen ikheid, maar voor het
geslacht 2..
Zoo zijn in Pestalozzi's werken gedachten bevat, die het vraagstuk
der opvoeding in zijn gansche uitgestrektheid en zijn voile diepte
omvatten en blijvende waarde hebben. Wel is waar had Pestalozzi
neiging noch geschiktheid om zijn ideeen tot een eenheid, een stelsel te
vereenigen ; wel ontbrak hem de gave, welke Rousseau in zoo hoogen
graad bevat, om zoo treffend en kunstvol voor te stellen ; wel mangelde
het hem, om ze in de praktijk te brengen, aan vaardigheid en tal?,nt
van inrichten, maar wat beduiden deze kleine nevelvlekken tegenover
den rijkdom, de warmte en vruchtbaarheid der denkbeelden, zijn geest
ontsproten ! Pestalozzi zelf heeft zwaar onder zijn kleine menschelijke
zwakheden geleden ; zij waren de oorzaken van het diepe wee, dat
dikwijls zijn ziel vervulde. Onverstand en boos willigheid hebben
daarin wel zedelijke onvolkomenheid willen ontdekken. Men zag niet,
of wilde niet inzien, dat het genie de tegenstelling tusschen ideaal en
werkelijkheid sterker ondervinden moet dan andere stervelingen.
Gewis zal het in stonden, wanneer verheven gedachten uit het diepste
des harten opwellen, de reinste vreugd genieten, maar daarentegen zal
het ook, wanneer de looden gewichten van het werkelijke leven de
idealen omneer drukken, door de smart van heel het menschdom
beklemd worden. Toen de tachtigjarige grijsaard het wel ingericht
gesticht van Zellen in Beuggen bezichtigde, riep hij uit : « Dat is het,
wat ik zocht ! » En als hem de scholieren zijn lievelingslied zongen :
C Der du von den Himmel bist,
Alles Leid and Schmerzen stillest,
Den, der doppeld Blend ist,
Doppelt mit Erquickung fullest ;
Ach ! ich bin des Treibens made,
Was soil all der Schmerz and Lust ?
Sasser Friede, komm, ach komm in meine Brust ).
dan drong nog eenmaal alle smart en lust van zijn omzwerven in de
wereld ineens te samen en tranen ontsprongen de oogen van den
grooten menschenvriend en volksonderwijzer. Pestalozzi zelf heeft
eens gezegd : « Er is genie des harten, van den geest en van de kunst.».
Moet ik zijn beteekenis in een woord samenvatten, zoo luidt het :
Pestalozzi was een genie des harten. Daarin ligt
ook het geheim der wonderbare werking, welke zijn uiterlijk zoo
onaanzienlijke, ja, ongewone persoonlijkheid uitoefende op alien, die

eens aan de voeten des meesters zaten. En deze, zijn volgelingen,
droegen de begeestering voor de zaak der opvoeding merle naar hun
geboortestreek en strooiden daar een zaad uit, welks groeikracht nooit
meer te niet gaan zal.
De ontvankelijkste bodem voor Pestalozzi's gedachten was Duitschland,
voornamelijk Pruisen. Wanneer daar de absolute staat onder de
harnerslagen des Korsikaans schielijk neerstortte, zag men zelfs in de
meest behoudsgezinde kringen in, dat bier slechts door buitengewone
middelen te helpen was. De groote staatsman Stein erkende, dat
Pruisens wedergeboorte slechts door ontkluistering aller volkskrachten
mogelijk was. Hij riep het Pruisische yolk uit den eigendienst in veld,
werkplaats en handel, in den dienst voor het gemeene welzijn en het
vaderland op en verhief het zoo door zelfwerkzaamheid tot zelfstandigheid,
en tot bewustzijn van eigen kracht. Jichte. Schleiermacher,
Jahn verlangden een nationale opvoeding. Voor de eerste maal doordrong
de opvoedkundige gedachte het geheele staatsleven. Leidende
staatslieden waren door Pestalozzi's ideeen bezield ; slechts twee voorbeelden
: Stein zegt van Pestalozzi's methode, dat zij
1 de zelfwerkzaamheid des geestes verhoogt, deu godsdienst in alle edele gevoelens
der menschen opwekt, het zieleleven verhoogt en de zucht tot genot vermindert en
tegenwerkt 3..
Staatsraad Suvern schrijft :
R Alles zal de staat in en door zijn burgers kunnen bereiken, wanneer hij zorgt,
dat zij alle in eenzelfden geest, van hun jeugd af, worden opgeleid tot de groote
doeleinden, waarvau zijzelve in 't aigemeen het voorwerp zijn en daarom reeds
vroeg hun solidariteit gevoelen. Niet op de krachten der natuur is de Pruisische
staat gebouwd, maar op de levende, tot oneindige veredeling en ontwikkeling
geschikte krachten der menschheid ! .
Dat zijn Pestalozzische gedachten in Pestalozzische taal. Zelfs toen
Metternich's politiereglement alle staatkundige beweging doodde,
werkte in het schoolwezen deze leven wekkende geest verder. Slechts
in het jaar 184o, wanneer de romantiek op den troon en de reaktie in
het land kwamen, trad de geestlooze, buigzame Eichhorn in de plaats
van den onwrikbaren vriend der volksontwikkeling, Altenstein. Op
politiek gebied toonde de reaktie, die volgens prof. Ziegler altijd geestloos
is, hare voile bekrompenheid daardoor, dat zij de invoering van
het grondwettelijk stelsel in Pruisen en Oostenrijk nog tegenwerkte
op een oogenblik, dat het in middelmatige en kleine staten de beste
staatsvorm gebleken was. Ongelukkig kwam in de twee groote
Duitsche staten de grondwettelijke staat niet langs den weg der
hervorming maar langs dien der omwenteling tot stand en groef zoo
tusschen regeering en yolk een diepe kloof. Deze werd nog vergroot,
daar de zegevierende reaktie den ouden absoluten geest in de jonge

grondwettelijke staten terugbracht. Eindelijk toch begon de reaktionnaire
invloed te verzwakken en op het nieuwe veld begon het spoedig
te groenen en sproten de jonge botten uit.
Met het ontstaan van den grondwettelijken staat trad ook de volksschool
in een nieuwe ontwikkelingsperiode, ja zij werd eigentlijk
slechts met den grondwettelijken staat voor goed gegrondvest. Uit het
recht der burgers tot medewerking aan het bestuur vloeide voor den
staat de plicht voort voor hun opleiding te zorgen. V ooreerst moest
kracht ontnomen aan de bewering van het absolutismus betrekkeliik
de « bekrompenheid der onderdanen ». Het Duitsche konstitutionalismus
dacht sociater als dat van Frankrijk, Engeland, Holland en
andere landen, waar het recht dom te blijven als onvervreemdbaar
menschenrecht aanzien werd. Als echter de Franschen , de meerderheid
der Duitschers op krijgsgebied ondervonden en de Engelschen met
stijgenden nijd Duitschlands vlucht op huishoudelijk gebied waarnamen,
erkenden zij dat hier de individualistische leer onhoudbaar
was en voerden den leerplicht in. Zuiks was ook reeds hier en daar in
Duitschland geschied, onder het stelsel der alleenheerschappij, misschien
wel minder uit verheven beweegredenen, dan ter bevordering
van 's yolks stoffelijke welvaart. Ook in den grondwettelijken staat
zochten de openlijke of gemaskerde aanhangers van het absolutismus
de volksopleiding zooveel mogelijk zulken weg op te drijven, dat zij
wel stoffelijk nuttig, maar politisch onschadelijk werd. Het bewonderenswaardig
kunstwerk van dit stelsel zijn de verordeningen van
Stiehl. Zij gaven aan de volksschool dit dubbel gezicht, waarvan het
eene voorwaarts t r a c h t te zien, het andere dit echter rugwaarts
doet. En zoo is het tot heden door den band gebleven, al is ook de
blik naar voren wat vrijer geworden. Opdat nu de school zich niet
heelemaal van de middeleeuwen naar den nieuweren tijd zou toewenden,
is haar de kerk als trouwe herderin terzij gebleven. In princiep
maakte de grondwettelijke staat wel aanspraak op het overheidsrecht,
doch metterdaad werden leiding en toezicht der school aan de organen
der kerk overgelaten. Zoo is nog heden de pedagogic niet meesteres
in haar eigen huis ; zij is — hier min, daar meer — aan den wil der
t h e o l o g i e onderworpen, en wij nemen het punt. van 't programma
onzer voorgangers : de kerk der theologen ! de school der pedagogen !
als het onze mede in de nieuwe eeuw.
Naast het kampen voor grondwettelijkheid in de afzonderlijke staten
veropenbaarde zich in die dagen van volksherleving ook een machtig
streven naar eenheid. Doch die schoone droom verzwond in het niet
en alleen de onverwinbare idee werd er van gered. Voor ons is bijzonder
belangrijk, dat de Duitsche nationale vergadering in de St. Pauluskerk
ook eenige grondlijnen voor een Duitsche schoolinrichting

trekken wilde. Uit de artikelen 5 en 6 verdienen de volgende punten
een bijzondere melding
§ 22. De vvetenschap en hare leer is vrij.
§ 23. Het onderricht- en opvoedingswezen staat onder oppertoezicht van den staat
en is, uitgezonderd het godsdienstonderwijs, van het toezicht der geestelijkheid
ontheven.
§ 25. Voor de vorming der Duitsche jeugd zal door openbare scholen overal
voldoende gezorgd worden.
Ouders of hunne plaatsvervangers mogen de kindercn niet zonder het onderwijs
laten, voor de lagere volksscholen voorgeschreven.
§ 26. De openbare onderwijzers hebben de rechten der staatsbearnbten.
§ 27. Voor het onderricht in volksscholen en lagere vakscholen wordt geen
schoolgeld betaald. A an onbemiddelden zal in alle openbare inrichtingen van
onderwijs vrij onderricht toegestaan worden.
De opname dezer bepalingen in de grondregelen was aan het krachtdadig
optreden van den onderwijzersstand te danker. Want doze was
in de woelige jaren plotseling uit zijn verborgenheid in voile uitrusting
op het staatkundig tooneel verschenen. Vrijheid van vereeniging en
van drukpers hadden ook voor hen hun poorten geopend. Wijdblikkend
in zijn doeleinden, ideaal in zijn streven, koen in zijn willen trad
hij voorop. In dezen eersten akt zijner verschijning in 't openbaar nam
de Duitsche onderwijzersstand zulke hooge vlucht, ontwikkelde hij
eene werkkracht, gelijk tot heden niet meer werd geevenaard. Hoe is
dit te verklaren ? De oorzaken waren deels inwendige, waarop ik
later terugkomen wil ; deels sproten zij uit de tijdsomstandigheden
voort. Het hoogopgevoerde leven der natie droeg ook den onderwijzersstand
met zich opwaarts ; ideeen kweeken ideeen, begeestering
wekt begeestering ; onderscheid in stand verdwijnt, al het kleine
kruipt schuw in den hoek. Zoo zien wij in het jaar 1848 alle leeraars,
van de hoogeschool tot de dorpschool, vereenigd, om den grond te
leggen voor het gebouw der Duitsch-nationale opvoeding en in het
bijzonder om de eerste verdieping, de volksschool, op te bouwen.
In die dagen was het ook dat — onaangezien eenige weinige voorloopers
— de Duitsche onderwijzers zich voor 't eerst organiseerden ;
landelijke en provinciale vereenigingen ontstonden en in de laatste
Septemberdagen van het jaar 1848 werd te Eisenach de eerste Duitsche
onderwijzersbond gesticht. Wel knakte de reaktie het met stoute hand
geplante boomken, eer het nog goed wortel had gevat. Maar uit den
wortel ontstond een nieuwe spruit. In den losseren vorm van een
onderwijzerskongres plantte zich de gedachte aan de noodzakelijkheid
der eenheid van alle Duitsche onderwtjzers in een schoonere toekomst
over. Met het ontwakende nationale leven werd zij tot een brandpunt
van wijd-uitstralende ideeen, in haar vierde het programma van 1848
zijn opstanding ; op de kongressen troffen elkaar de beroemdheden op

gebied van opvoedkunde, van bier uit stuwde de stijgende vloed der
pedagogische beweging haar laatste golven tot in de meest afgelegen
Duitsche school. En toen eindelijk de groote dag aanbrak, waarop
Bismarcks staatsmanskunst aan het Duitsche yolk de staatkundige
eenheid en macht gaf, scheen de tijd gekomen am de onderwijzers
weder te vereenigen. Den 28 n December 1871 werd te Berlijn van
onbekende jonge mannen weer een Duitschen onderwijzersbond
gesticht. Maar ook deze groeide niet zonder hindernissen op : de
historische beteekenis van de naast hem voortbestaande kongressen,
persoonlijke politieke en konfessioneele tegenstrijdigheden werkten
belemmerend. Intusschen kwam, aan de hand der leermeesteres
Ervaring, deze waarheid meer en meer aan het licht, dat een vast
aaneengesloten vereeniging bij een losseren band niet achteruit stand
in ideale beteekenis, maar hem in p r a k t i s c h e werkzaamheid
overtrof. Onderwijzerscongres en onderwijzersbond reikten elkaar in
1893 te Leipzig de broederhand. Sindsdien heeft de bond het grootste
deel der Duitsche onderwijzers ander zijne vaan vereenigd : zij alle,
die in de werken onzer pedagogische meesters en in de onvergelijkelijke
geestesschatten onzer denkers en dichters de grondslagen eener
nationale leeraars- en volksopvoeding ontdekken, zij alle, die in de
school wat antlers zien dan een schakel in de hierarchie van beide
geloofsbelijdenissen, namelijk een inrichting, welke rneewerken moet
aan de taak, door keizer Willem I bij de grondvesting van het rijk
aan het Duitsche yolk voorgespiegeld : helpen vermeerderen de
vruchten van den vrede op het gebied van welvaart, vrijheid en
beschaving. Eene machtvolle tooverkracht ligt in de banier van den
Duitschen onderwijzersbond : onweerstaanbaar trekt zij alien tot zich,
die het ideaal eener nationale volksopvoeding koesteren. Wel zijn
tegenwoordig vijandige machten, die in de eenheid van den Duitschen
leeraarstand een gevaar voor hun heerschappij bespeuren, aan het
werk am de vroegere oneenigheden te verdiepen en onoverkomelijk te
maker, loch voor de machtige zege der waarheid verzwindt elk werk
der leugen. En dat opent ons een vroolijk uitzicht in de nieuwe eeuw.
(Wordt vervolyd).

,........ 9 ........
DE NORMAALSCHOOL VAN LIER
in de Nederlandsche Taal- en Letterkunde
door JACOB STINISSEN, Rijks-Schoolinspecteur,
De beer STINISSEN is oud-leerling der Liersche Normaalschool. Geen
wonder dus zoo we bij hem aantreffen een groote gehechtheid aan die
oude, eerbiedwaardige onderwijsinrichting. Immers, dit gevoelen kennen
alien die in 't stille Nethestadje hun opleiding ontvingen.
Deze algemeene gehechtheid, zou ze enkel moeten verklaard worden
uit de blijde herinneringen aan een tijd, die de schoonste jaren van
't levee omvat ? Zou ze niet veeleer en veel meer naklank zijn van diep
doorgedrongen invloed ?
Wij denken van ja.
Bij voor alle normaalscholen gelijke programma's en leeraarskorpsen
van nagenoeg een zelfde bekwaamheid, stak altijd in 't onderricht te Lier
een geest, die er een eigen, bijzonder karakter aan schonk : een bij
uitstek, door en door Vlaamsche geest.
Dit hebben honderden min of meer bewust gevoeld ; de beer Stinissen
heett nu ook beproefd het te bewijzen, beproefd te doen uitschij nen
« dot die kweekschool voor lagere onderwijzers, de oudste onder de
gestichten van dien aard bier te lande, niet alleen knappe, practische
leeraars, met hart en ziel vlaamschgezinde opvoeders heeft gevormd,
maar ook gene gansche reeks van mannen, die, buiten hunnen dagelijkschen
werkkring, hunne krachten ten offer brachten, ter wille van de
Vlaamsche Beweging, met uitstekend gevolg het woord voerden en de
pen hanteerden, ten bate van de schoone taal,
Waarin Van Maerlant heeft verlicht,
En host Van Vondel heeft gedicht. »
Hij heeft willen betoogen
« dat in de Normaalschool van Lier de studie der moedertaal steeds
op het voorplan is gebleven ; dat bestuurders en leeraars onafgebroken
hebben geijverd, om het grondbegin onderwijs in en door de moedertaal,
als een palladium te bewaren ; dat de normalisten van Lier de taal van
Nederland altijd en alom in eere hebben gehouden. »
Niet gemakkelijk, zoo'n. bewijs ; niet te leveren met louter bevestigingen.
Al evenmin gemakkelijk op te bouwen bij middel van stukken en
dokumenten, die dan toch zoo maar niet Brij pens gereed liggen.
Maar de heer Stinissen had wat over voor zijn idee, ontzag tijd noch
moeite, zooals blijkt uit het rezultaat van zijn arbeid : een boekdeel van
265 bladzijden.

1 0 nnnn••••
Daarvan zijn de 24 eerste gewij d aan een overzicht Tan de geschiedenis
der Normaalschool, waardoor de schrijver doet uitkomen hoe zij, « gedurende
meer dan eene halve eeuw, in al hare uitingen een echt Nederlandsch
karakter heeft behouden. De vlaamscbgezindheid en de liefde
voor de moedertaal zitten in al hare porien. Het is, alsof de Nederlandsche
geest van voor 1830, in de Belgische Normaalschool overgegaan
ware, en bestuurders, en leeraars, en leerlingen als een goede genius
bleve bezielen. »
Heel 't overige van het werk is een bloemlezing uit wat, in gebonden
en ongebonden taal, door oud-leerlingen van Lier word geschreven. Op
de inhoudstafel komen 64 namen voor. Hieronder die van vier leeraars :
Jan Van Beers, Sleeckx, Gustaaf Segers, Jan Van Ryswyck. Tusschen
de overige enkele, die ook buiten de onderwijswereld een bekenden klank
hebben.
De opgenomen stukken zijn natuurlijk van zeer uiteenloopende waarde,
naar vorm als naar inhoud. Sterren van eerste grootte aan den trans der
Nederlandsche letteren blinken tusschen de oud-leerlingen der Liersche
Normaalschool niet maar enkele lichten van meer bescheiden rang
kan zij onder haar kweekelingen aanwijzen, terwiji zij verder alle reden
heeft-om verheugd to zijn over het gi oot aantal taal- en letterkundige
dilettanten bij de onderwijzers die zij het Vlaamsche land inzond.
Het boek van den beer Stinissen is ons van harte welkom. ills een welsprekend,
krachtig pleidooi voor de Normaalschool van Lier. Verdediging
heeft zij noodig op dit oogenblik, want zij wordt bekampt. Waarom ?
Juist omdat zij de Vlaamsche normaalschool bij uitnemendheid is.
Daarom doet men haar den oorlog aan, poogt men de leerlingen van haar
of to keeren en naar Gent to tronen, waar 't onderwijs van voor tot
achter Fransch is. Zoo worden die onderwijzers gevormd, welke de verfransching
van onze scholen en ons yolk in de hand werken, welke er
voor zorgen — zagen we 't niet in onze Antwerpscbe betalende onderwijsgestichten
? — dat de voorschriften, die van overheidswege de
moedertaal beschermen, onuitgevoerd en doode letter blijven. Maar
volbloed Viamingen — wat nood, zoo voor Fransche klanken bun de tong
ook lichtheid en radheid eenigszins ontbreekt — echte Viamingen
kunnen maar worden gekweekt door een onderwijs, dat, zooals to Lier, de
moedertaal als voertaal bezigt voor alle leervakken.
Om de Liersche .Normaalschool to verdedigen is Ons Woord reeds
vroeger in de bres gesprongen en dit niet zonder good gevolg. Wij zijn
gelukkig weer iets in die richting to kunnen doen, door onze lezers to
doen kennis maken met een uittreksel uit het boek van den hoer tinissen.
De schrijver zij bier bedankt voor zijn bereidwillige toelating.

esei2iedenis der Sormaalselpol yap Lien
In 1815 werd de vereeniging verwezenlijkt, die Jacob van Artevelde
had gedroomd, en waarvan Willem de Zwijger het doel zijns levens had
gemaakt.
Under Koning Willem 1, herwonnen wij, met het gebruik onzer
moedertaal, ook gedeeltelijk onze echt vaderlandsche zeden, waaraan de
Fransche republiek zooveel kwaad had gedaan : handel en nijverheid
werden aangemoedigd ; vele onzer kunstschatten, die na de Fransche
overweldiging der verleden eeuw uit onze museums en tempels waren
verdwenen, en het Parijsche Louvre versierden, werden teruggeeischt
bet onderwijs werd verbeterd, en tot alle standen der maatschappij
uitgestrekt.
De wet op het lager onderwijs, welke de Nederlandsche regeering in
1806 had uitgevaardigd, werd op de zuidelijke provincien toegepast, en
dientengevolge kwam in 1817 te Lier eene school voor het vormen van
onderwijzers tot stand.
Het staatsbestuur zorgde er tevens voor, dat in Belgie leeraars van
Nederlandsche taal werden aangesteld, die hunne roeping ten voile
waardig bleken. Bij de Hoogeschool to Luik, werd Klinker benoemd, de
hegaafde redenaar, die de taal in hare fijnste vormen meester was ; bij
de Universiteit te Gent word de taak toevertrouwd aan Schrant, den
letter- en geschiedkundige ; to Leuven leeraarde Gerrit Meyer, beschermeling
van Bilderdijk ; terwijl, bij koninklijk besluit van 19 October
1817; het bestuur der Normaalschool van Lier werd opgedragen aan
Bernard Schreuder, vriend van den invloedrijken staatsman, Johan
Melchior Kemper.
Sehreuder word den 14 Augustus 1787 to Amsterdam geboren. In
1811 werd hij door de Commissie van Onderwijs voor het departement
der Zuiderzee, met den tweeden rang bevoegd verklaard, om to staan
naar eene school van den hoogston graad, en vestigde zich to Baarn
In doze gemeente, kwam hij in betrekking met Johan Melchior
Kemper, hoogleeraar in de rechten, die door ziin beleidvol aandeel in de
bevrijding van 1813, in den adelstand en tot staatsraad werd verheven,
en in 1817 tot lid der 2 e Kamer benoemd. Op zijne bijzondere aanbeveling,
word Schreuder belast met het bestuur dcr Kweekschool to Lier.
Bij Schreuder's aankomst in Belgie, was er voor de volksschool alles,
maar alles to doen ; er bestond hier goon eigenlijk onderwijs, en de
bevolking scheen er maar weinig genegenheid voor to gevoelen.
Met verstand en doorzicht nam Schreuder zijne taak op, en weldra
mocht hij zich verheugen, in de onverdeelde goedkeuring van den hoer
( 1) Levensschets van Bernard Schreuder, door J. F, J. VAN ZINNICQ-BBRGMANN,

— 12 ---,
Van den Ende, hoofdinspecteur van het Middelpaar en Lager onderwijs :
a Wat is er al niet gedaan, » schreef hem deze, « sedert gij uw voet in
3 Lier zettedet ; wat voortgang en gelukkige keer der zaken is er niet
» om u heen, en door uwe tusschenkomst bewerkt ; Tait mijne gedachte
» hierop, hoevele redenen heb ik dan niet om God te danken ! »
Met hart en ziel wijdde zich Schreuder aan den vooruitgang der
Kweekschool. Gedurende zijne gausche loopbaan, mocht hij de onvoorwaardelijke
goedkeuring der hooge overheid genieten. In 1829 kreeg hij
daarvan een sprekend bewijs. Z M. Willem I bezocht de stall Lier, en,
bij die gelegenheid, ook de Kweekschool voor onderwijzers.
« Mijne verwantschap met den heer bestuurder, » zegt c.1 heer
G. BERGMANN - Schreuder was den 17 Augustus 1819 met Bergmann's
zuster gehuwd — « stelde mij in de gelegenheid, het bezoek des Konings
3 in dit gesticht van nabij te zien.
» Bij zijne intrede in de Kweekschool, werd de Koning begroet met
» een welluidend Wien Neerlandsch bloed in de aadren vloeit, dat uit
» onbeklemde borst van een zeventigtal leerlingen opsteeg.
» Het Wien Reerlandsch bloed, dat sindsdien zoo afgezaagd werd, was
» voor ons alsdan eerie nieuwigheid, en ik mag verzekeren, dat dit
» ernstig, statig en als het ware religieus gezang eenen diepen indruk
3 op de aanhoorders maakte. Vervolgens woonde de Koning eenige
» letteroefeningen bij ; hij hoorde dezelve met de grootste aandacht aan,
» en scheen er bijzonder belang in to stollen.
» Bij het verlaten der,school, bedankte de Koning zeer hartelijk deu
), bestuurder voor zijn. onthaal ; maar hij deed hem vooral zijne geluk-
» wenschen over de uitslagen, die hij bekomen had, om in de zuidelijke
» provincien het volksonderwijs to verspreiden, en hij wakkerde hem
» aan, op denzelfden voet voort to gaan ( 1). »
De Kweekschool groeide en bloeide. Hare leerlingen, voortplanters van
haar zegenrijk woord, verspreidden zich over het Vlaamsche land, en
deden reeds op de verstandelijke ontwikkeling des yolks den heilzamen
invloed der school gevoelen, Coen de Omwenteling van 1830 hare deuren
kwam sluiten.
Schreuder keerde terug naar bet Noorden, alwaar hij met de vereerende
betrekking van schoolopziener word bekleed, eerst voor het 3e district
van Zuid-Holland, en laatstelijk voor de provincie Limburg. Van zijne
kweekelingen was hij gescheiden, loch aller harten bleven steeds warm
voor hem kloppen. Van die onverdeelde sympathie getuigde, zeven en,
twintig jaar later nog, het feest, dat den waarden man, door een vijftigtal
zijner gewezen leerlingen, in September 1837, to Mechelen werd
aangeboden.
( 1) Mayne Herinneringen aan Jan-Frans Willem, aan Koning Willem I en aan de
Belgische Om'venteling, door G. BERGMANN.

....... l ......
Onder de kweekelingen van Schreuder, die in Zuid-Nederland op het
gebied van onderwijs eene voorname plaats hebben bekleed, dienen
vermeld de heeren Groin en Bastien, te Antwerpen ; Van Nerum, to
Gent ; Kops, to Mechelen ; Van Hollebeke, to leperen ; Van Aertselaer,
to Hoogstraten.
* *
In 1844 word de Normaalschool heropend, of liever heringericht,
krachtens de schoolwet, welke den 23 September 1842 van de Belgische
regeering was uitgegaan.
Eon koninklijk besluit van 10 April 1843 bepaalde, dat de zetel der
Staatsnormaalschool voor het Vlaamsche land, zooals vroeger, to Lier
zoude gevestigd zijn.
Daarvoor was inderdaad het bekoorlijk Nethestadje de meest geschikte
plaats. « Waar kon men Loch beter eene Vlaamsche Normaalschool
» oprichten, n zegt de hoer Temmerman to recht, « clan in die oude
» Brabantsche stad, to midden van ons Vlaamsche yolk, aan den ingang
» van het vreedzame Kempenland, dicht bij het yruchtbare Klein-
» Brabant, niet verre van de vette Polderstreek, het rijke land van
p Waas, het bevallige Zuid-Brabant en het glorierijke Vlaanderen. »
* *
Bij koninklijk besluit van 25 November 1843, word de hoer Ph. De
Coster, leeraar van zedelijke wijsbegeerte en hoogere wiskunde aan
het Aartsbisschoppelijk Seminarie to Mechelen, als bestuurder der nieuwe
norinaalschool aangesteld, en tevens met den leergang van opvoedkunde
en methodeleer belast.
De Coster was eon uitstekend opvoedkundige en warme Vlaming. Hij
richtte zijne blikken bij voorkeur naar het Oosten, naar Duitschland,
het pdagogisch land bij uitmuntendheid, en gaarde er de bouwstoffen,
welke hij, ten bate van het onderwijs hier to lande, zoo meesterlijk in
zijne school zoude verwerken.
De gedachten, welke De Coster in Duitschland over Dr Beneke's zielleer
had opgedaan, zijn nooit in het licht gegeven ; maar van zijne hand
verschenen in 1855 : Elementaire vorming der rekenkundige voorstellingen,
proef eener nieuwe methodenleer ; en in 1856 : Leesonderricht
naar Beneke's zielleer, lessen van methodologie.
« Onverdeelde toewijding van leeraars en leerlingen, aan de edele
» zaak der volksschool ; moedertaal, niet slechts als zelfstandig onder-
)) richt, maar als voertuig bij het onderwijs der andere leervakken :
» zielkunde, als grondslag der theorie van opvoedkunde en methoden-
» leer ; oefenschool voor de practische vorming der aankomende onder-
» wijzers ; ziedaar, » zegt de heer Troch, « de hoofdmaatregelen, welke
» de schrandere geest van den hoer De Coster wist te nemen, welke zijn

— 14 —
n vast en beraden karakter wist te handhaven, en aan zijnen opvolger
» over te leveren. »
if
Bij koninklijk besluit van 17 December 1843, werd de heer
J. B. Courtmans als leeraar van Nederlandsche taal aangesteld. Hij
was gehuwd met de gunstig gekende schrijfster Johanna Desideria
Berchmans. Man en vrouw beoefenden de fraaie letteren, en buiten
twijfel hebben beiden, hij door zijne lessen en schriften, zij met hare
werken, veel bijgedragen tot de letterkundige opleiding der leerlingen,
die, onder het professoraat van den heer Courtmans, de Normaalschool
bezochten.
* *
In October 1849, werd de beer Courtmans, die om reden van ziekelijkheid
moest aftreden, vervangen door den heer Jan Van Beers.
Deze was toen 28 jaar oud, en had reeds het ambt van leeraar aan het
Stadscollege te Mechelen, en vervolgens dat van onder-bibliothecaris der
stad Antwerpen bekleed. Van Beers was dichter, en heeft, met de lie fde
tot de moedertaal, ook een sprankel van zijn dichtvuur in de ziel zijner
leerlingen doen overstralen.
Onder zijne leiding, studeerden in de Normaalschool Jan Van
Droogenbroeck (Ferguut), D. Claes, Lod. De Koninck, Frans Willems
en anderen, die met uitstekend gevolg de luit hebben getokkeld.
Hoe Van Beers als leeraar zijne taak verstond, herinnerde Max Rooses
zeer gepast toen, op 27 Septembei 1885, in de prachtige zaal van den
Kunstbond te Antwerpen, den verdienstelijken man werd hulde gebracht,
ter gelegenheid van zijne bekroning in den prijskamp van Nederlandsche
letterkunde, zijne benoeming van lid der Koninklijke Academie van
Belgie, en zijn zeven en dertigsten verjaardag als leeraar.
« Wanneer gij nog jong het leeraarsambt te Lier, later te Antwerpen
» aanvaarddet, » zeide de beer Rooses, « wanneer ge zoovele uwer dagen
D besteeddet aan het schrijven van schoolboeken, dan was wel uw
» hoogste Joel, de taal, die gij innig liefhadt, aan anderen te leeren
» liethebben. Onbekend maakt onbemind, gij wist het, en, door verbe-
» terd onderwijs, wildet gij degelijker kennis, en door meerder kennis,
D meer achting voor de moedertaal aankweeken. In dien langen en
» lastigen arbeid, is zeker uw moest troostende loon geweest to zien,
» hoe de lessen met bezielend woord gegeven, met gretig oor werden
» opgevangen, en vruchten droegen in alle gewesten des lands. »
* 14.
Van Beers, is, gedurende twaalf jaar, leeraar van Nederlandsche taalen
letterkunde geweest, bij de Normaalschool van Lier, en ging daarna
in dezelfde hoedanigheid over, naar het Koninkliik Atheneum van

— 15 —
Antwerpen, alwaar hij werkzaam bleef tot aan zijnen dood, den
A November 1888.
« Zeven en dertig jaren leeraar ! Wat al heugenis van donkere dagen,
» wat al navonkelingen van vervlogen weelde ! » riep Jan ten Brink uit, bij
het huldebetoon, waarvan wij zooeven gewaagden. « Gij getuigt het zelf.
» 't Lot maakte mij tot leeraar van de jeugd,
0 Voorwaar een stroeve taak : jaarin-jaaruit,
» Zoo de eigen dosis kennis of gevoel
» Te moeten pompen in een aantal koppen,
» Veelal niet zinnend, dan op jok en spel !
» Een taak, niet ongelijk aan die van 't ros,
» Dat in den molen loopt, en droomend aan
» De wijde renbaan of de klaverwei,
» 'Lich blind en suf draait in eeuwgen tiring.
» Toch leerde ik ras mijn schouder naar het haam
» Te schikken : ja een onverhoopt genot
» Te smaken in het torschen van mijn last.
D Want nu en dan toch, bij mijn woord, ontlook
» Fen jong gemoed in liefde voor het schoone,
» Gelijk de bloem in de uchtendzon ; en menig
» Bij Wien dat, eerste zaad, door mij gestrooid,
» Ten nutte van het Vaderland mocht rijpen. »
* * *
Wijzen wij, in 't voorbijgaan, op een feit, dat in de annalen der
Normaalschool met gulden letters staat geboekstaafd, dat wel luide
getuigt, hoe aldaar, ook in de plechtigste stonden, het In Vlaanderen
Vlaamsch de leuze was, en aan de moedertaal de eereplaats word
toegekend.
Het was in Juli 1856. Gansch Belgie vierde, in de hoofdstad, de vijt
en twintigste verjaring der troonbeklimming van onzen eersten Vorst,
Leopold I. Weinig tijds later, bracht de Koninklijke familie een bezoek
aan de stad Lier. Ook aan de Normaalschool viel de hooge eer te beurt,
de edele bezoekers te mogen welkom heeten. Voor die gelegenheid, had
professor Tilborgs, thans nog leeraar aan de conservatoriums van
Antwerpen en Gent, een prachtig koor gecomponeerd, op woorden van
Jan Van Beers, die er met zijne schoone tenorstem eenen solo van zong.
In menig onderwijsgesticht, zoude men Fransch hebben geradbraakt ;
in de Liersche Normaalschool, klonk het in de taal van Vlaanderen :
« Iloera ! de Koning leef ! aan hem ons heft en hand ;
Ons goed en blood voor Hem en 't heilig Vaderland !
Heel 't land mocht alreeds tot Hem komen,
En zangen van liefde doers stroomen ;

— 1 6
Maar thans, o hell. ! o vreugd
Hij zelf komt tot de jeugd !
Nu mogen wij ook Hem omringen,
En 't lied der erkentenis zingen,
Dat stroomt nit voile borst,
Ter eere van den Vorst :
Hoera ! de Koning leef ! aan Hem ons hert en hand,
Ons good en blood voor Hem en 't heilig Vaderland ! »
En gansch het vorstelijk gezelschap, medegeslee pt door de geestdrift
der Vlaamsche zangers, juichte toe, hartelijk en luid.
(Wordt voortgezet).
IN 7 AFGELOOPEN JAAR....
Het jaar 1900 draagt zijn eigenaardig merk in de annalen van « Diesterweg
». Er werd strijd gevoerd over heel de linie, een hevige strijd !
Tegenover elkaar stonden, van de eene zijde een korps met cohesie,
zich onderling vertrouwend en steunend ; van de andere zijde bet Gezag,
in al zijn vormen en onderverdeelingen. Langs den eenen kant de
mannen, bewust van hun goede recht en gedreven door plichtsgevoel ,
lang den tegenoverstaanden kant de mannen van 't Gezag, doordrongen
van de onkreukbaarheid en onfeilbaarheid van het hierarchiek idool.
Zoo onbeduidend, zoo nietig schijnen de aanleidende oorzaken van die
wantoestanden, dat elk nadenkend toeschouwer zich afvragen moet of de
twistkiemen niet veel dieper liggen en meer verborgen.
Immers, de naief-ware bevestigingen — ook wel terechtwijzingen van
« Ons Woord » — in betrek met de ondervraging van dr Terwagne over
den gezondheidstoestand der lagere scholen en kindertuinen, al die
bevestigingen werden later bekrachtigd door den hr schepen dr Desguin :
omzendbrief tot Joel hebbende een betere reiniging der klassen, herschildering
der scholen, hervorming van den dienst der kuischvrouwen, enz.
Kan daarin reden en aanleiding gevonden worden tot het uitbrengen
der verbitterende beschuldigingen en verdachtmakingen door het hoofd
't onderwijswezen eenerzijds, en tot het solidair optreden en standhouden
van gansch een korps, anderzijds.
Neen ! 't Is het processes van een etterbuil, sinds jaren ontstaan,
herhaaldelijk of liever voortdurend aangewarmd, en die door over-rijpheid
tot uitbarsting komt. Een speldeprik is meer dan voldoende. In
't huidige geval diende de schoolkuisch als speldeprik.
* * *
Geen bestuurlijk organism of er bestaan verouderde gebruiken,

— 17
onlogische pleegvormen en toestanden. Een hervormende hand is noodzakelijk
om van tijd tot tijd den ouden remmel op to knappen en in
overeenstemming to brengen met de gezonde rode en pet de eischen des
tij ds.
In 't onderwijs vooral vindt men nog vele ongangbare en versleten
munt. Veel ouds dient weggesmeten, veel nieuws dient ingevoerd.
De onderwijzers — de denkende en uitvoerende krachten verdedigen
hervormingen, beproeven nieuwe doenwijzen, wenschen weglatingen
of aanvullingen op het leerplan. Bekendheid en ervaring van de onderwijsregeling
in binnenland en in den vreemde steunen en versterken hun
mooning, die ze vrij uitspreken.
Gewoonlijk klinkt die stem in de woestijn. Er wordt niet op ingegaan.
Nemen die hervormers hun apostolaat ter harte, met crust en overtuiging
en volharding, nooit en voor niemand terugwijkend zelf niet
wanneer hun persoonlijke belangen op 't spel staan dan stooten zij
hun hoofd.... aan de routine, aan den bestuurlijken sleur, aan de
gemakzucht van 't bestaande. En de eene botsing volgt op de andere.
Zoo ontstaan ontevredenheid, misnoegen en antipathie.
1: * *
Ook het omgekeerde kan zich voordoen. Op 't gebied vdti opvoeding en
onderwijs neemt men tijdelijke stroomingen waar, bestatigt men ebbe en
vloed in 't voordeel van een of ander vak, troont zelfs wel eons modezucht
en grilligheid.
Door invloed van een of meer personen staande buiten 't onderwijs
— wordt dan een overwegend, alles overheerschend belang geschouken
aan tot dan toe weinig behartigde zaken. Er worat doze dan een plaats
ingeruimd, niet in verhouding met hun opvoedkundige beteekenis of hun
nut voor 't latere leven. Beurtelings galoppeerden aldus de stokpaardjes
van 't onderricht in natuurwetenschappen, landbouw, Fransche taal,
turnen, teekenen.... En dan verzwijgen we de petrol-rampen, de
meikevervangers, de dierenbeschermers, het anti-alcoolism en de alio.-laatste
bonte-ezel : de schoolmutualiteiten.
Zonder cenig betoog of beredeneering worden die stokkepaardjes in de
school gestald. En de onderwijzer, wiens taak het is denk'ene wezens to
vormen is zoo onheusch zich of to vragen : Waarom ? In hoeverre ? Door
welke middelen ? ....
En niet immer is hij 't akkoord met den leverancier der stokkepaardjes.
Er volgt dan van wege den onderwijzer kritiek, scherp en vinnig ;
en de uitvoering bij 't onderricht lijdt natuurlijk door totaal geniis aan
geestdrift en sywathie. En nogtans, gevoel en warmte zijn onmisbaar
bij 't volvoeren van zijn taak : 't is als de regen en de zonneschijn die
het zaad doers gedijen.

— 18 ---
Aldus is bij ons de toestand en duurt hij voort sinds jaren. De onderwijzer,
waarom weten wij niet, is te Antwerpen onbevoegd en onmondig
in 't minste bij te dragen tot de regeling der schoolzaken.
Als we spreken van onderwijzers, dan begrijpen we hieronder de
schoolhoofden, want deze hebben evenmin stem in 't kapittel.
Er ontbreekt, op onderwijskundig gebied, een lichaam dat gezag en
invloed kan doen gelden. Een lichaam, dat de uiting zou wezen van
alle samenwerkende krachten — onderwijzers, hoofden en inspectie
— dat de grondslagen zou leggen van elke hervorming, de ommelijnen
vaststellen van elke nieuwe invoering. Het zou vormen het huwelijk van
de praktijk — vertegenwoordigd door het werkende personeel — met de
theorie — in does geval de besturende macht. —
Veel noodeloos gewrijf en gekijf ware vermeden, hadde dit organism
sinds jaren bestaan.
*- 4t*
We laten voor 't oogenblik onverlet wat dergelijke instelling voor nut
kan afwerpen, in wat betreft de regeling der wederzijdsche betrekkingen,
plichten en rechten. Hoe het praktisch zou kunnen optreden om
ontluikende geschillen te slechten en twistpunten in der minne te
schikken, om taktvol elke botsing te voorkomen of op te lossen tusschen
tegenstrijdige machten, en zulks in 't welbegrepen belang van overheid
en ambtelijke waardigheid.
In 't afgeloopen jaar hebben we botsingen te betreuren gehad tusschen
overheden en ambtenaren op onderwijs- en op bestuurlijk gebied.
In 't verleden
Ligt het heden.
In 't geen is,
Wat worden zal ! ....
Het verleden, waaraan niets meer te wijzigen valt, worde vergeten.
Doch redden we de toekomst, en putten we wijsheid en Neil uit de
troebele bron der begane fouten.
Want stellig, niemand kan zich verheugen bij gespannen betrekkingen,
bij wederzijd;chen wrok en vijandelijk gevoel. Eendracht is zoozeer
noodig voor den vooruitgang van 't onderwijs, voor het doorworstelen
der staatkundige beslommeringen, om onvermoeid en geestdriftig voort
te treden op 't pad leidende naar het ideaal ! Eendrachtig handelen van
alle factoren, Wien de edele zending is opgedragen mede te werken tot het
onderricht van het volkskind, tot de vorming van de toekomstige
geslachten !
Daarom ook, ruimt een plaats in, gij Overheden, aan den nieuweren
tijd en de nieuwere strevingen. Laat geschieden wat moot geschieden !
Op politiek terrein wordt mondigheid geschonken aan ieder burger,

...,_ 1 9 —
ook aan den minst ontwikkelde. Waarom dan de waarde en de waardigheid
ontkend van het leeraarskorps, en hieraan geen bescheiden
tusschenkomst, verleend in de regeling dier zaken, waarbij zijn hart en
zijn hoofct de onmisbare factoren uitmaken ?
Niet langer gedraald met de inrichting van een schoolraad, zoo
hoogst nuttig, zoo hoogst noodzakelijk !
SYNDIKAAT DER GEMEENTEONDERWIRERS
van het Arrondissement Antwerpen.
Onderstaand vertoog werd gezonden aan al de heeren volksvertegenwoordigers
en senators van 't arrondissement Antwerpen.
A. Wijzigingen aan de wet op de pensioenen (16 Mei 1876).
Deze wet bevat de volgende bepalingen ;
A. De pensioenen worden berekend volgens de gemiddelde jaarwedde
der 5 laatste dienstjaren.
B. Zij warden toegekend a rato van 1/55 per dienstjaar.
C. Zij mogen de 2/3 der jaarwedde niet overschrijden.
De wet van 1884 liet aan de gemeenten toe de jaarwedden harer
onderwijzers te verminderen.
Zekere gemeenten hebben van dit recht gebruik gemaakt met verminderingen
te stemmen, die 600 fr., 700 fr. en soms nog meer
bedroegen.
Er zijn onderwijzers, die tengevolge daarvan gedurende verscheidene
jaren zeer beduidende sommen hebben verloren en wier pensioen
berekend werd volgens die verminderde jaarwedde, hetgeen your hen nieuwe
verliezen ten gevolge had.
Het ligt in den aard der zaak, dat de laatste dienstjaren van eenen
ambtenaar voor hem de voordeeligste zijn. De inzichten der wetgevers,
bij het stemmen der pensioenwet, waren dus : het pensioen volgens de
gunstigste dienstjaren te doen berekenen.
In overeenkomst daarmee verzocht in 1891 de heer Hanssens het
Staatsbestuur de bedoeling der wetgevers van 1876 in de wet te doen
aanstippen, met de woorden « laatste dienstjaren » te vervangen door
« voordeeligste dienstjaren ».
M. De Burlet, toen minister van Binnenlandsche Zaken en Openbaar
Onderwijs, erkennende dat het pensioen van een onderwijzer kon
verminderd worden, ofschoon de belanghebbende zulks niet verdiende,
voegde erbij
« Dat is zeer ongelukkig en dat komt mij niet rechtvaardig voor.

Het voorstel van den achtbaren heer Hanssens is dus gerechtigd ; het
wordt ingegeven door gevoelens van menschelijkheid en rechtvaardigheid,
die ik met hem deel.»
In April 1892 zegde M. De Burlet in den Senaat : « Er is in hun
toestand (die der onderwijzers op pensioen gesteld volgens een verminderde
jaarwedde) jets dat schokt, jets dat tegen de gevoelens van
rechtvaardigheid aandruischt.»
M. Scholaert, verslaggever van de Commissie der begrooting van
openbaar onderwijs, schrijft :
« De verlangens der onderwijzers zijn volkomen gerechtvaardigd,
wanneer zij aan de Kamer vragen te beslissen, dat de gemiddelde
jaarwedde voor het vaststellen van het pensioen zou berekend worden
niet volgens de 5 laatste, maar volgens de 5 voordeeligste dienstjaren.
» Indien de wet als basis van berekening « de 5 laatste jaren P
bepaalt, dan is het klaarblijkelijk, omdat in algemeenen regel de 5
laatste jaren ook de voordeeligste zijn voor de ambtenaars.
» Ten gevolge van bijzondere omstandigheden wordt de veronderstelling
der wet NIET altijd voor de onderwijzers bewaarheid. Er dient
dus wijziging to komen in den regel, die, in hun voordeel genomen, ten
hunnen nadeele wordt toegepast.»
Twee jaar nadien verklaarde M. Scholaert, minister, in zeer klare
bewoordingen, dat hij niet van meening veranderd was. In zijn antwoord
aan M. Houzeau zegde hij, terwijl hij de hooger aangehaalde
beschouwingen in herinnering bracht : « Het is rechtvaardig, die schikking
te verbeteren. »
Den 3 n April 1899 schreef de hoer Iweins 'd'Eeckhoutte in een verslag
over een verzoekschrift : « In de ontwikkeling hunner petitie doen
de onderwijzers ten rechte uitschijnen, dat deze wijziging (de 5 voordeeligste
dienstjaren) in geenen deele eene guest ten hunnen voordeele
medebrengt ; dat zij slechts voor doel heeft, ze op denzelfden voet te
plaatsen als de andere openbare ambtenaars. »
De onderwijzers van het arrond. Antwerpen vragen alzoo, en met
hen al de onderwijzers van het land :
Dat het pensioen zou berekend worden volgens de 5
voordeeligste dienstjaren, en dat de pensioenen, sedert
1884 op eene verminderde basis berekend, zouden herzien
worden volgens den grondslag der 5 voordeeligste dienstjaren.
Het is vender een algemeen erkend feit, dat de pensioenen van het
onderwijzend personeel veelal zooniet onbeduidend, dan toch KARIG
mogen genoemd worden, en niet in verhouding met de bewezen diensten.
Onder opzicht van pensioenmaximum zijn de onderwijzers veel

---- 21 ---
minder begunstigd dan de ambtenaars van het Centraal bestuur in het
departement van openbaar onderwijs, dan de bedienden van posten en
telegrafen, die de 3/4 hunner jaarwedde als pensioen kunnen bereiken
en wier diensten niet belangrijker zijn dan die der onderwijzers.
Daarom wenschen wij :
Dat het pensioen der onderwijzers de 3/4 der gemiddelde
jaarwedde zou kunnen bereiken.
Van eenen anderen kant komt het er voor den onderwijzer op aan,
en dit teenenzaal in het belang van de school en van het onde'wijs, dat hij niet
verplicht zij, om een behoorlijk pensioen te kunnen genieten, tot eenen
al te gevorderden ouderdom in dienst te blijven.
Daarom verlangen wij :
Dat het pensioen berekend worde op 1/50 der jaarwedde,
voor ieder dienstjaar.
Het Syndikaat hooger vermeld durft derhalve den achtbaren
Heer. . . . beleefd verzoeken de drij wenschen van bet onderwijzend
personeel, betreffende het pensioen, in de Wetgevende Kamers
te verdedigen :
A . Het pensioen der onderwijzers zal berekend worden volgens de 5
voordeeligste dienstjaren. De pensioenen, sedert 1884 op eene verminderde
basis berekend, zullen herzien worden volgens den
grondslag der 5 voordeeligste dienstjaren.
B. Het zal berekend worden op 1/5o der jaarwedde voor ieder dienstjaar.
C. Het zal de 3 /4 der gemiddelde jaarwedde kunnen bereiken.
B. Wetsontwerp Maenhaut.
De Wet van 15 September 1895 rangschikt de scholen in 5 klassen.
Tot de 5de of laagste klas behooren de scholen der gemeenten met 15oo
inwoners en minder. Het minimum van jaarwedde voor deze klas
bedraagt : Onderwijzers en onderwijzeressen, 1200 fr. ; hulponderwijzers
en hulponderwijzeressen, moo fr.
Bij de eerste stemming in de Kamers werd het minimum vastgesteld
op too fr. voor de onderwijzers cn 1200 fr. voor de hulponderwijzers
; doch bij de tweede stemming bracht de Heer Minister bezwaren
van finantieelen aard in, en werd het hooger aangehaalde minimum
aangenomen.
In den Senaat drongen van toen of verscheidene leden aan tot de
afschaffing der 5de klas, en in de zitting van 3o Augusti 1895 antwoordde
de Heer Minister den achtbaren Senateur Van Vreckem
« dat, OM 'edenen van finantigelen aard en onz het budget niet al te zees te
belasten, hij hierin voor alsnog niet kon toestenzmen, doch dat het hem, indien later

-- 22 —
de inkonzsten der schatkist zulks toelieteu, nzogelijk zou worden, daaraan bevrediging
te geven.»
Art. 15 der Wet van 15 Sept. 18 9 5 stelde tevens 6 vierjaarlijksche
verhoogingen van zoo fr. vast, waarvan onmiddellijk twee moesten
toegekend worden, aan al de onderwijzers, die op 1 Januari 180 tien
jaar dienst telden.
Terzelfdertijd,bepaalde deze wet, dat de eenmaal bekomen jaarvvedden
niet meer kunnen verminderd worden.
Desniettegenstaande blijft de jaarwedde der onderwijzers, en vooral
die der hulponderwijzers der 5 de klas, ontoereikend en is niet in verhouding
met de diensten, welke zij bewijzen. Meermaals reeds werd
zulks in de Kamers aangehaald.
In 1897, tijdens de bespreking van het eerste wetsontwerp Maenhaut,
drukte de Heer Minister van Onderwijs zich uit als volgt : u De onderwijzers
en hultonderwijzers der 5de klas zijn geplaatst in de kleinste gerneenten ;
zij zijn het minst bezoldigd- en hebben het lastigste werk ; zij zijn de armsten en
verdienstelijksten. Het onderricht hunner eigen kinderen gaat met grooter hostel;
gepaard dan zulks voor de onderwijzers der steden het geval is.»
Het eerste ontwerp Maenhaut had ten doel het minimum der 5de klas
te stellen op 1 400 fr. voor de onderwijzers, en 1200 fr. voor de hulponderwijzers
en hulponderwijzeressen der 5 de en der 4de klas.
De middensectie bracht hieraan echter wijzigingen toe en stelde
voor : 15oo, 1600, 1700 fr., na 15, 20, 25 jaar dienst, als minimum
voor de onderwijzers der 5de klas, welk voorstel door de Kamers aangenomen
werd. (Wet van 22 Juni 1899).
De ministerieele omzendbrief van 1 Sept. 18 99 kwam echter de
toepassing Bier wet zeer beperken :
a) De wet is enkel toepasselijk op de onderwijzers (hoofdonderwijzers),
zoodat al de hulponderwijzers, de onderwijzeressen en de hulponderwijzeressen
uitgesloten blijven ;
b) Aileen de jaren dienst als onderwijzer, (d. i. hoofdonderwijzer),
mogen in rekening gebracht worden, zoodat slechts zecr weinige
onderwijzers uit die wet voordeel trekkers.
Ook in de wet van 15 Sept. 1895, art. 7 F, worden enkel de onderwijzers
genoemd, en evenwel werd de toegekende verhooging toegepast
voor heel het personeel en voor al de dienstjaren.
Verder zijn moeielijkheden ontstaan aangaande het al of niet behouden
der bereikte jaarwedde, bij de benoeming van hulponderwijzer
tot onderwijzer, bij het overgaan van onderwijzers van de eene
gemeente naar eene andere.
Om aan dezen treurigen toestand een einde te maken, zal de heer
Maenhaut eerstdaags het volgende wetsontwerp aanbieden :

--- 23 --
ART. I. — Na 5 jaren dienst genieten de onderwijzers der 5de klas
eene jaarwedde van 1400 fr., met een maximum van 2000 fr.
ART. 2. — Al de onderwijzers, onderwijzeressen, hulponderwijzers
en hulponderwijzeressen, thans in dienst, mogen al hunne dienstjaren,
(min 5 voor de onderwijzers en onderwijzeressen) doen gelden voor de
vierjaarlijksche verhooging. Op I Januari 1 901 zal hunne jaarwedde
gebracht worden tot het minimum der klas, waartoe zij volgens de
laatste tienjaarlijksche volksoptelling behooren, en vermeerderd worden
met zooveel maal ioo fr. als zij vierjaarlijksche dienstperioden
tellen.
ART. 3. — Al de hulponderwijzers en hulponderwijzeressen, die in
het vervolg benoemd zullen worden tot onderwijzer en onderwijzeres,
mogen al hunne dienstjaren doen gelden voor de vierjaarlijksche verhooging,
(na aftrok der 5 jaar dienst, welke noodig zijn omtot onderwijzer
benoemd te kunnen worden), en zullen voor aanvangswedde
het minimum der klas genieten, waartoe de gemeente behoort, vermeerderd
met zooveel maal ioo fr. als zij vierjaarlijksche perioden
dienst tellen.
ART. 4. — Het minimum der hulponderwijzers en hulponderwijzeressen
der 5 de en der 4de klas, en dat der hulponderwijzeressen van de
3de klas wordt gebracht op 1200 fr.
ART. 5. -- Al de onderwijzers en onderwijzeressen hebben recht
op woning of eene schadeloosstelling daartoe, na acht jaar dienst.(i)
Man en vrouw hebben slechts op eene enkele schadeloosstelling
recht. (2)
ART. 6. — Voor de toepassing der 5 voorgaande art. zullen in aanmerking
komen : al de jaren dienst in het gemeentelijk, aangenomen
of aanneembaar onderwijs, hetzij tijdelijk of bepaald.
ART. 7. — De onderwijzers, hulponderwijzers, onderwijzeressen en
hulponderwijzeressen, die in dezelfde hoedanigheid overgaan naar
eena andere gemeente, behouden al de voordeelen van al hunne
dienstjaren.
C. Wachtgelden,
De Wetten van 1884, 1892 en 1895 geven aan de gemeenten het
recht den onderwijzer, bij afschaffing van bediening, in beschikbaarheid te
stellen. Krachtens de verschillige wetten en reglementen desaangaande
(1)Blijkbaar bedoelt men hier de hulponderwijzers en hulponderwijzeressen ;
immers de onderwijzers en de onderwijzeressen genieten reeds dit voordeel.
(2)Het is Diet wel aan te nemen, dat iemand, door te huwen, een gedeelte zijner
rechten verlieze. Krachtens de huidige wetgeving dcsaangaande, telt ook de waarde
der huishuur, of de schadevergoeding daarvoor, mede in de berekening van het
pensioen voor man en vrouw.

— 24 ---
geniet de onderwijzer in beschikbaarheid een wachtgeld, gelijk aan de
1/2, de 2/3, de 3/4 of het voile bedrag zijner jaarwedde, naar evenredigheid
hij minstens 5, 15 of 25 dienstjaren telt.
In andere takken van bestuur geniet de ambtei'aar, die in beschikbaarheid
gesteld wordt, bij afschaffing van dienst, zijne voile jaarwedde,
onaangezien het petal zijner dienstjaren. ,
Het zou derhalve billijk zijn den onderwijzer in dit geval dezelfde
rechten toe te kennen.
\Vij durven hopen, Geachte Heer, dat gij, met ons, de wenschen
in dit stuk uitgedrukt, niet ongegrond zult vinden, en wij verzoeken U
nogmaals beletfd. ze in de Wetgevende Kamers te willen verdedigen.
NAMENS HET SYNDIKAAT :
De Schrijver, De Voorzitter,
L. NAUWELAERTS K. GOVAERTS
Onderwijzer te Edegem. Hoofdonderwijzer te Niel.
Antwerpen, 12 December 'goo.
Onderwijsvereeniging “ DIESTERWEG,
ANTWERPEN
dikAnVE”Lika OVE13 1900
Damen en Heeren, Geachte Collega's,
Het Uitvoerend Komiteit biedt U hierbij verslag aan over de werkzaamheden
van het afgeloopen jaar, het 9 e sinds het ontstaan der
Vereeniging.
Menige verandering, ten goede van onderwijs en onderwijzer, danken
wij aan Diesterweg ; wie de toestanden van vroeger gekend, de
werkzaamheden gedurende negen achtereenvolgende jaren gevolgd
heeft, moet zulks beamen.
Edoch, mochten wij op enkele punten voldoening erlangen, talrijk
nog zijn de wenschen van 't onderwijzend personeel , die onverwezenlijkt
bleven.
Ze laten een uitgestrekt arbeidsveld over voor de toekomst.
* * *
I. Laden.
Het jaarverslag over 1899 maakt melding van 488 leden.
Gedurende het jaar 1900 koos de dood onder hen 3 slachtoffers : de heeren K. Van
Beeck, A. Hertoghs en P. D'Hooghe. Deelneming werd telkens, in naam van den
kring, betuigd aan de treurende nabestaanden Bier geliefde collega's. Bid deze

---- 25 ---
gelegenheid zij nog eens herinnerd aan de duurbare afgestorvenen, herhaald hoezeer
hun heengaan ons wee deed, hunne gedachtenis in onze harten zal blijven voortleven.
Een lid verliet het onderwijs om een andere betrekking te zoeken en 20 zonden
hun ontslag (waarvan 13 na de beruchte keerkwestfe). Een enkel 'dier ontslagen was
gemotiveerd.
Anderzijds werden 16 leerkrachten als nieuwe leden van den kring aangenomen.
Op dit oogenblik telt de kring 182 leden onder 't personeel der jongens-, 139
onder dat der meisjesscholen en 159 onder dat der kindertuinen : totaal 480. Een
vermindering dus van 8 op het ledental van voorgaand jaar. leder gist de oorzaak
dier vermindering. Schrikaanjaging en verdachtmaking, aansporing door den
beer schepen van onderwijs in raadszitting van 16 juli om alle solidariteit met het
Bestuur van den Rring al te mijzen, deden waarschijnlijk eenige zwakke en kortzichtige
leden besluiten hun ontslag in te dienen, terwijl anderzijds het beleefd verzoek,
gericht tot de postulanten voor onderwijzersplaatsen om zich niet te haastig aan te
sluiten bij die groep van misnoegden, wel oorzaak kan zijn dat sommige nieuw
benoemde leerkrachten niet van de eerste gelegenheid hebben gebruik gemaakt om
zich aan te sluiten.
II. Uitvoerend Komiteit.
Het Uitvoerend Komiteit was voor 'goo samengesteld uit :
de heeren H. Bellens en H. De Greef, voorzitters,
J. Claessens en E. De Mol, schrijvers,
E. Campe, schatbewaarder,
J. Mees, R. Van Tongerloo en L. Poelemans, raadsleden,
de damen C. Boonroy en J. Broddin, raadsleden van Meisjesscholen en Kindertuinen.
In zitting van heden moet er worden overgegaan tot de herkiezing der titularissen
voor de 2e reeks ambten : 2 e voorzitter, Ie schrijver en 3 raadsleden, in vervanging
van de heeren H. De Greef, J. Claessens, J. Mees, R. Van Tongerloo en
L. Poelemans, wier mandaat ten einde is.
* * *
III. Werkzaarnheden der Vereeniging
a) betrekkelijk leden en ambtsbroeders.
I. Vergaderingen. Buiten de vergadering, door het U. K. belegd voor he& het
personeel van Antwerpen's gemeentescholen op 18 Febr., beriep het zijne leden op
4 algemeene vergaderingen, die plaats hadden op 17 Mei, 17 Juli, 29 Nov. en 20 Dec.
Om de besluiten, in die algemeene vergaderingen genomen, ten uitvoer te brengen
en de dagelijksche zaken van den kring te regelen, had het U. K., buiten zijne
wekelijksche bijeer,komsten, in den loop des jaars nog i9 vergaderingen met afgevaarden,
afdeelingsbesturen of opstelraad van Ons Woord.
2. Leval Bellens. Voorstel tot strafvordering. Op de begrafenisplechtigheid
van wijlen ons betreurd medelid, Karel Van Beeck, sprak de hr Bellens, voorzitter
van den kring en in dezes naam eene prachtige redevoering uit, verschenen in nr 3
van Ons Woord. Het college van Burgemeester en Schepenen aanzag het slot dier
retie als een vergrijp en in een vertoog, gedagteckend 14 Februari 190o, stelde het
aan den Gemeenteraad voor den hr Bellens een straf op te leggen van 3 maanden
opschorsing met berooving van jaarwedde. Dit voorstel verwekte onder heel het
onderwijzend personeel de diepste ontroering en verslagenheid.
Dank het krachtig en waardig optreden van kring Diesterweg in 't bijzonder,

-26-
van 't onderwijzend personeel in 't algemeen ( 1), zag het college of van zijn voorstel
tot strafvordering.
Nogmaals zij bier hulde gebracht aan alle personen en inzonder aan die leden
van den gemeenteraad, welke krachtdadig de verdediging onzer goede zaak op zich
namen en daardoor den onderwijzer de vrijheid van denken, zeggen en schrijven,
het recht van beoordeeling in onderwijszaken toekenden.
3. Herdenkingen, deelnemingen, gelubvenschen : Op 4 Maart herdacht de kring het
overlijden van zijnen diepbetreurden inspecteur Am. Sneyers, voor vier jaren aan
de eerbiedvolle toegenegenheid van heel het onderwijzend personeel ontrukt.
Namens den kring werd een rouwkroon op de grafstede neergelegd.
Op io Mei wenschte een afvaardiging der verschillende besturen van Diesterweg
den heer G. Haegens, eere-inspecteur van het stedelijk onderwijs van Antwerpen,
geluk bij gelegenheid der 50 e verjaring zijner indiensttreding als onderwijzer.
Een maand nadien, op 9 Juni, vervulden wij den droeven plicht den geachten
eere-inspecteur naar zijne laatste rustplaats te vergezellen. Op het graf herdacht de
voorzitter van Diesterweg de ambtelijke loopbaan en de verdiensten van den
betreurden afgestorvene.
Geluk wenschen werden in naam van den kring gezonden aan onzen geachten
collega en medelid, H. Verstraelen, ter gelegenheid zijner vijf-en-twintigjarige
indiensttreding.
In een schrijven van 25 September bracht het bestuur van Diesterweg dank en
hulde aan den Leipziger onderwijzer Ernst Beyer, « schriftleiter ) van de « Leipziger
Lehrerzeitung ), om zijnen strijd voor de belangen van 't onderwijs en de vrijheid
des onderwijzers. Het drukte zijn hooge vereering uit voor den man, die het
wagen Borst de waarheid te verkondigen en het recht te verdedigen en daarom
vervolgd werd en gekrenkt in zijne rechten en zijne belangen.
4. Jaarbanket Aan het Jaarbanket van 1900, gehouden op 3 Maart, in het « Cate
Ducal ) vergastte zich een aanzienlijk getal onzer medeleden.
b) betrekkelijk het onderwijs en zijne inrichting ter stede.
I. Speeltzjden. Het Reglement der Gemeentescholen, verschenen in 1899, voorzag
reeds in zijn art. 31 de verplichting van 15 minuten rust omtrent het midden van
elken halven dag. Het verzet van sommige hoofden maakte echter in vele scholen
de uitvoering dier bepaling onmogelijk. Eene afvaardiging van het U. K. lichtte
den beer Schepen van Onderwijs in over den toestand en drong aan op de stipte
uitvo2ring van 't Reglement onder dat opzicht. In dato 24 Jan. 19oo zond dan ook
de hr Schepen Desguin een omzendbrief naar al de scholen, den tekst van art. 31
van 't Reglement verklarend en de stipte uitvoering ervan bevelend.
2. Geene tweede taal in de lagere school. In nrs I en 2 van den verloopen jaargang
van « Ons Woord verscheen een uitgebreid artikel, betrachtende de afschaffing
eener tweede taal in de lagere school en de versterking van het onderwijs in de
moedertaal. Met ongemeenen en gewettigden bijval werd dit artikel begroet door
alle Vlaamschgezinde kringen.
Door de zorgen van het U. K. werd het in afzonderlijke brochuur uitgegeven en
naar belang- en gezaghebbende personen verzonden. Door de zorgen van den
Liberalen Vlaamschen Bond werden daarenboven nog 800 afdrukken van dit
artikel aan de leden van genoemden bond gestuurd.
Deze strijdmiddelen tegen de d )11e verfransching onzer schooljeugfl, gesteund
door een vertoog door den « Liberalen Vlaamschen Bond r van Antwerpen, in dato
( 1 ) 438 leden van het onderwijzend personeel onderteekenden het verzoekschrift,
niet toepassing vragende der straf en drukten hunne instemming uit met de wijze
waarop de hr Bellens zijn opdracht had vervuld.

- 2 7 -
8 Sept. 190o, gezonden aan het College van Burgemeester en Schepenen der stad,
hadden voor gevolg dat bij de heropening der klassen in September 1.1. de verordening
ingevoerd werd slechts aan te vangen met het onderricht der Fransche taal
van af het 7e, in stede van het 5e halfjaar.
't Is een halve maatregel, doch die ons weldra leiden zal tot ons einddoel : geen
tweede taal in de eigenlijke lagere school. Tot bereiking van dat doel dienen al onze
pogin gen aangewend.
3. Verslag der Teekencommissie. In algemeene vergadering van 21 Decem. 1899
werden de besluitselen van het vertoog der teekencommissie, strekkende tot
afschaffing der methode Peeters in de kindertuinen en gemeentescholen, met algemeene
stemmen goedgekeurd en werd besloten dit verslag in brochuur te doen
verschijnen. De kosten Bier uitgave werden gedekt door bijzondere inschrijving
onder de leden. De brochuur werd gezonden aan alle personen en korpsen, die door
hun gezag of invloed bij machte zijn verandering te brengen aan de bestaande
toestanden.
4. Onderzoek, naar de stoffelijke inrichting en den hygienischen toestand der scholen
en al de met dit onderzoek in betrek,k,ing staande punters.
Reeds in 't begin van 1900 had het Bestuur van Diesterweg besloten alle inlichtingen
bijeen te brengen omtrent de stoffelijke inrichting en den hygienischen
toestand onzer scholen om daarna , met goede gronden, te kunnen wijzen op wat er,
onder dat opzicht, voor verbeteringen vatbaar was. Met dat doel stelde het de
vragenlijst op, verschenen in Ons Woord, bl. 233, nrs 8 en 9. Om te vermijden dat de
drukpers zich mengen zou in het debat en opdat het verslag de volledige en getrouwe
weerspiegeling zou zijn van den wezenlijken toestand, was het woord vertrouweltjk
aan het hoofd der lijst geplaatst.
Voorzeker vermoedde geen enkel lid van Diesterweg's Bestuur bij het opmaken
der vragenlijit hoe die later oorzaak zou worden van onaangename wrijvingen met
ambtelijke en be stuurlijke overheden, hoe de reinste bedoelingen, rwelke het Bestuur
tot richtsnoer hadden gediend, hierbij zouden miskend of onjuist beoordeeld worden.
Geheei op eigen hand, en onbewust van Diesterweg's voornemen, had raadsheer
Dr Terwagne een onderzoek gedaan naar den hygienischen toestand onzer scholen
en kennis gegeven van zijn bevindingen in raadszitting van 3o April.
In den loop der maand Mei daaropvolgende zond Diesterweg de vragenlijst naar
elk van zijn afgevaardigden in de verschillende scholen.
Uit de ingekomen verslagen blee p ten duidelijkste de gegrondheid der kritieken
van raadsheer Terwagne in zake schoolhygiena. In het Julinummer bracht Ons
Woord hulde aan den heer Terwagne voor den ernst, waarmede hij zijn ambt van
raadsheer had opgevat, en trad zijn kritiek op den hygienischen toestand onzer
scholen onvoorwaardeliik bij.
leder weet wat vloed van ongerechtigde beschuldigingen, als gevolg op dit schrijven,
naar 't hoofd van Diesterweg en zijne'leden werd geslingerd : hoofden scholden
hun onderhoorig personeel voor spioenen en onderwijzers-kontroleurs van den
reinigheidsdienst ; de beer Hennen, bestuurder van sch. 4, zond een brief van
protestatie naar den opstelraad van Ons Woord, verschenen en beantwoord in nr io,
blz. 242 ; de kring der school hoofden richtte een schrijven aan den voorzitter van
kring Diesterweg, waarin zij (de hoofden) verklaarden alle verdere samenwerking
en betrekkingen voor goed at' te breken ; de heer schepe,n Desguin zelf, in
raadszitting van 16 Juli, gal een bepaald verkeerde voorstelling van Diesterweg's
handelingen en bedoelingen, schold eveneens de afgevaardigden voor spioenen, de
leden van opstelraad en U. K. voor logenaars en « meneurs D en eindigde met de
meening dat het plicht was your ieder onderwijzer alle solidariteit met het Bestuur
van den kring af te wijzen.

- 28 ---
Als antwoord op die redevoering stemde de algemeene vergadering van 17 Juli,
vergadering waarop het meerendeel der leden aanwezig was, met algemeene stemmen
t 1) een dagorde, waarin zij, onzer meer, krachtdadig verzet aanteekende tegen
de ongegronde beschuldigingen van schepen Desguin tegen 1 Diesterweg ) en zijn
leden en merle de verantwoordelijkheid op zich nam van de daden des Bestuurs.
Mocht het, eenerzijds, betreurenswaardig heeten dat dagbladen eener partij, wier
antipathie voor het officieel onderwijs onbetwistbaar is, uit het konflikt al het
mogelijke voordeel trokken voor hunne politieke strekkingen, anderzijds had de
zaak voor het onderwijs een dubbel goed gevolg : in een rondschrijven van 24 Juli
bekende de heer Schepen dat het keren der klassen in sommige scholen gebrekkig
geschiedde en gaf bepaalde inlichtingen nopens de wijze waarop deze dienst moest
verricht worden ; binst de groote vacantie kregen een twaalft al der nicest gehavende
scholen hunne zoo lang verbeide herschildering.
Zulke zalving was wel zulke geeseling waard !
c) betrekkelijk de stoffelijke positie des onderwijzers.
I. Wijziging aan den loonstandaard : Op 1 Dec. 1898 zond onze Vereeniging haar
eerste vertoog naar den Gemeenteraad, met het doel verbeterende wijzigingen te
bekomen aan den loonstandaard. Sindsdien bracht die zaak maar weinig aarde'aan
den dijk • herhaalde bezoeken bij gemeenteraadsleden, gedurig aandringen bij
gemeenteoverheden, bewijsvoeringen in Ons Woord, alles werd aangewend om verbetering
te bekomen in onzen stoffelijken toestand.
Tijdens de bespreking der begrooting voor 190o legde de heer schepen gunstige
verklaringen af betrekkelijk ons verzoek . Hij erkende dat de jaarwedden van 't
onderwijzend personeel niet meer in verhouding waren met de noodwendigheden
van 't leven, dat redenen van finantieelen aard belet hadden dit jaar nog verbeteringen
voor te stellen aan den loonstandaard, dat zoodra de geldelijke bezwaren
uit den weg geruimd waren, voorstellen tot loonsverbetering zouden gedaan
worden.
Het U. K., in een schrijven van 18 jan. 1900 aan het College van Burgemeester
en Schepenen, nam akte dier verklaringen, wees nogmaals op de drukkend lage
loonen van een deel van 't onderwijzend korps, de onderwijzeressen-helpsters der
kindertuinen, en drong andermaal aan op eene spoedige doorvoering der door den
heer Schepen voorgestelde verbeteringen.
Het legde verschillende bezoeken af bij de nieuw gekozen raadsleden en den
schepen van finantien, den heer Cauwenbergh. Ons Woord besprak in een paar
artikelen de middelen en wegen om te voorzien in de uitgaven, die de verhuoging
van jaarwedden zou veroorzaken.
In gemeenteraadszitting van 5 Nov. 11 eindeliik werd een deel onzer wenschen
vervuld : het minimum der jaarwedde voor de onderwijzeressen-helpsters onzer
kindertuinen werd vastgesteld op 750, het maximum op loon fr
De eerste stap is dus gezet. Hopen we dat het daarbij niet hlijven zal en dat de
Stad, in een niet al te ver verwijderd tijdstip, ook voldoening zal geven aan de
wenschen van het overig gedeelte van 't onderwijzend personeel.
2. Wetsontwerp Maenhaut. In hit Maartnummer van dit jaar riep de redactie van
Ons Woord de aandacht van den Algemeenen Belgischen OnderwijzersLond en der
bijzondere onderwijskringen op dit belangrijk wetsontwerp. Onder meer schreef zij:
Het wetso ltwerp Maenha2t dient nit al onze krachten gesteund.
Door heel het land moet oogenblikkelijk ;eene machtige beweging aangevangen.
De afdeelingen van den Alg. Belg. Ond. Bond moeten bijeengeroepen, de bijzondere
( 1 ) 2 Leden stellen de verdaging voor en onthielden zich om die reden.

- 29 -
onderwijsvereenigingen vergaceren en bijtreden. Een stroom van vertoogschriften
moet te Brussel uitmonden.
De aanstaande verkiezingstrijd schenkt een uitmuntende gelegenheid om de
kandidaten voor de Wetgevende Kamers te polsen over hunne zienswijze en hunne
houding opzichtens dit zoo belangrijk punt.
Afvaardigingen, vertegenvoordigers van al de onderwijzers, zullen zich in betrekking
stellen met de opduikende kandidaten.
VOor de kiezing moet de zaak ditmaal gewonnen. Want, — de ondervinding heeft
het helaas, al te dikwijls bewezen, — na de kiezing wordt er geschipperd en
getalmd.... en de rechtvaardigste eischen verzonden naar een volgende eeuw. )
Op de vergadering van de hoofdonderwijzers (eressen) der 5e reeks en al de
hulponderwijzers (eressen) van het arrondissement Antwerpen, belegd cp 10 April
in het Cafe des Mille Colonnes door de zorgen der kantonale afdeeling Contich-Boom
met het doel de middelen te besprek en om het wetsontwerp Maenhaut in de Wetgevende
Kamers te doen stemmen, werd namens kring Diesterweg door zijnen
voorzitter voorgesteld bij de op de lijst voorkomende kandidaten voor de Wetgevende
Kamers insgelijks aan te dringen tot het invoeren van leerplicnt.
Een komiteit uit den schoot van Diesterweg werkte in verstandhouding met het
syndikaat der Gemeenteonderwijzers van het arrondissement Antwerpen tot
bereiking van dit dubbel doel : vergoeding van woonst en invoering van leerpiicht.
Al de kandidaten volksvertegenwoordigers en senateurs van het arrondissement
Antwerpen gingen de schriftelijke verbintenis aan voor deze twee hervormingen te
ijveren. Hopen wij dat de gekozenen onder hen in hunne pogingen mogen slagen !
3. Grievenlijst. Tijdens het onderzoek naar de grieven der stadsbedienden door de
hoofden der politieke korpsen, werd aan dezen door het U. K. mededeeling gedaan
van de door het onderwijzend personeel gewenschte verbeteringen en invoeringen.
Onder stoffelijk en zedelijk oogpunt werden de volgende eischen gesteid :
a) Verbeteringen aan den loonstandaard. Toepassing werd gevraagd der voorstellen,
overeenkomstig het vertoog aan den Raad, onder datum van 1 December 1898
om nadien te komen tot gelijkstelling tusschen personnel d er betalende en kostelooze
scholen, door vermeerdering der jaarwedeen van laatstgenoemden.
b) afschaffing der bepaling, waardoor een onderwijzer zijn recht tot jaarweddeverhooging
verliest na 5o dagen ziekte.
c) afschaffing der bepaling, waardoor een zieke onderwijzer zijn plaatsvervanger
moet betalen voor alle bijwinsten.
d) vaststelling van een ouderdomsgrens voor schoolhoofden.
Onder oogpunt van onderwijstoestanden :
a) afschaffing der verplichte leergangen, ingericht voor het onderwijzend personeel.
b) verplichte tegenteekening van het zesmaandelijksch verslag.
c) ondervraging, door het College of den bevoegden Schepen, van den onderwijzer,
die bedreigd wordt met een tuchtmaatregel.
d) afschaffing der rangexamen en der examen voor schoolhoofd.
e) erkenning van den onderwijzer bij alle onderwijsaangelegenheden door de
instelling van een Schoolraad.
f) oproep van Sollicianten voor alle in 't onderwijs openstaande plaatsen.
g) aanstelling van gediplomeerde leerkrachten voor alle bijzondere leergangen in
de lagere scholen.
4. Herstellingsoord. Inschrijvingslijsten zijn onder de leden in omloop gebracht,
waarvan het bedrag zal werden aangewend tot het nemen van aandeelen in de
oprichting van een llerstellingsoord voor Belyische leerkrachten.

— go —
d) Betrekkelijk de verstandelijke ontwikkeling van 't personeel.
I. Leergang voor vreemde talen. De leergang van Duitsche taal voor onderwijzeressen
werd voor 4 jaren ingericht. Het x e leerjaar werd gegeven door collega De
Meulemeester, de drie laatste door den heer Uhlmann, bestuurder der Duitsche
school te Hoboken.
Op 24 Juli 11. had de slotzitting van dezen leergang plaats. Den heer Uhlmann
werd, in naam van den kring een woord van dank toegestuurd. Het past bier nogmaals
hulde te brengen aan dezen voortreffelijken ambtgenoot, die 3 jaren lang
zijne kennissen ten dieriste stelde van den kring en in zoo menige andere omstandigheid
blijk gaf van zijne levendige sympathie voor onze vereeniging.
2. Zaterdaagsche samenkomsten. Met het doel het onderwijzend personeel bekend
te maken met de beste werken der schrijvers van den nieuweren tijd en alzoo aan
zijne letterkundige voortvorming merle te helpen werden de Zaterdaagsche bijeenkomsten
belegd.
Verscheidene collega's spraken er over de belaamdste hedendaagsche schrijvers en
hunne gewrochten en deden voorlezingen uit tal hunner standaardwerken.
Talrijk woonden de leden deze zoo nuttige als gezellige samenkomsten bij.
3. Uitbreiding der Normale Studien : Herhaaldelijk was in het Middenbestuur van
Diesterweg de meening vooruitgezet dat, Wilde de kring zich wezenlijk als onderwiisvereeniging
doen gelden, hij verplicht was tot de inrichting van vrije kursussen
over te gaan. Met vreugde werd dan ook het voorstel onthaald van den heer Ley,
geneesheer bij de scholen van Antwerpen en oud-leerling der Brusselschc Normaalschool,
te Antwerpen de stichting te bewerken van een plaatselijk Komiteit voor
het Werk : Uitbreiding der Normale Studien, werk, dat reeds te Brussel met goed
gevolg zijne proef doorstond en waarvan, met de medewerking van andere groote
onderwijzerskringen, afdeelingen zouden tot stand gebracht worden in de grootste
steden des lands.
Het Komiteit voor Antwerpen werd bepaald gesticht in zitting van 12 April igoo.
Dat het geroepen is te bloeien en rijkelijk vruchten te dragen is reeds van of zijnen
aanvang gebleken.
Even als op zijne werking op taalgebied, op de inrichting van Engelsche en
Duitsche kursussen, mag Diesterweg, nu vooral in deze daden van onjuiste beoordeeling,
met gewettigde fierheid op deze nieuwe instelling Bogen, er op wijzen, bij
alwie nog, onder dit opzicht, eenigen t‘k iifel mocht koesteren, als een nieuwe blijk
zijner reine bedoelingen in den strijd voor verheffing van onderwijs en stand.
...,,,. *
Iv. Werkzaamheden der Afdeelingen.
a) Gemengd Koor.
Sprekende over het 6e Jaarconcert, gegeven door Diesterweg's Gemengd Koor, zei
Ons Woord (biz. 139) : « Diesterweg's muzikaal kunststreven is niet langer te
ignoreeren of dood te zwijgen. Ook al zou men het willen. men zou het niet kunnen.
Zes jaren geduldigen en zedigen arbeid van een schaar zelfbewuste menschen
worden zoo maar niet, met een pennetrek, de wereld uit geholpen. Waar daden
spreken, daar kunnen de woonden gemist.
In 1901 zal Diesterweg's zangersschaar voor de 7e maal optreden.
In dato 3 October, richtte het bestuur een dringenden oproep tot al de leden van
den kring, ten einde zich bij het « Gemengd Koor ) aan te sluiten. De uitslag mag
bevredigend heeten", gezien de moeilijke omstandigheden, die onze kring in de
laatste tijden moest doorworstelen.
Tjians maken deel der Koorafdeeling: 84 damen en 81 heeren, te zamen 165 leden,

- , 81 -
Op hen berust de taak den naam van 't Gemengd Koor hoog te houden. De beste
bijdrage daartoe bestaat in het regelmatig bijwonen der zangoefeningen.
Ziehier nu een kort overzicht der werkzaamheden van het it Gemengd Koor ) :
23 April, in den Koninki. Schouwburg, 6 e Jaarconcert, gewijd aan Belgische
meesters, Op 't programma : Rebecca van Cesar Franck. Ben droom uit 't Paradijs
van Jan Blockx, De Genius des Vaderlands van Peter Benoit.
29 April. Tweede uitvoering van het zesde jaarconcert in de groote zaal der
Koninkl. Harmonie.
Onmiddellijk na het 6e jaarconcert werden de g angoef eninqen hernomen en druk
bijgewoond. Alles voorspelt een schitterend optreden voor het 7 e jaarconcert.
31 Juli. Algemeene vergailering met herkiezing van 't bestuur. In vervanging
van Mevr. Van der Velden, Mej. Hellebuyck en de heer J. Van Boghout werden
gekozen : de juffers Couwenbergh en Nobluez en de heer Leop. Selens.
28 October. Feest in den c El Bardo », aangeboden aan de àuders der 11. die dit
jaar deelgenomen hadden aan de verschillige schoolkolonien.
9 December : medewerking aan het concert der maatschappij Amphion van
Berchem , ten voordeele van Diesterweg's Hulpkas.
De vioolkursus, door 't Bestuur van Diesterweg's Gemengd Koor ingericht, is
steeds in werking en voorziet in eene wezenlijke behoefte.
b) Diesterweg's Hulpkas.
Ook voor de Hulpkas was 't jaar 1900 een tijdperk van ongemeene bedrijvigheid,
en nochtans moeten we met bittere teleurstelling bestatigen dat het ideaal, c het
bekomen eener Bestendige Schoolkolonie ), niet bereikt werd. Talrijk zijn de
bezoeken door 't Komiteit afgelegd bij invloedrijke personen, doch nergens mocht
het zich in eenen gunstigen uitslag verheugen. Wellicht daagt, bij den aanvang der
nieuwe eeuw, eene gelukster voor de Hulpkas en ziet ze weldra haar droom verwezen
lijkt.
***
Aan voedselbedeeling werd, verleden winter 3873.50 fr. uitbetaald, verdeeld als
volgt :
voor de Kindertuinen 2714.4o fr. vertegenwoordigende 54288 eetmalen
, ) Jongensscholen 670.70 fr. , 6707 ,
} , Meisjesscholen 488.4o Ir. ' 4884 o
Gedurende de zomermaanden werden aan een honderdtal 11. van Kindertuinen
en Gemeentescholen, wier vader zonder werk was, en die bijgevolg in nood verkeerden,
kostelooze voeding verstrekt.
Het getal kolonisten werd vermeerderd en op 265 gebracht ; de totale uitgaven
daarvoor bedroegen 11508.51 fr.
..*J,
Met genoegen stellen wij ook vast dat de Antwerpsche bevolkitig het streven der
Hulpkas meer en meer begrijpt en weet te waardeeren. De talrijke feestelijkheden
links en rechts ingericht en waar overal het Werk van Diestermeg herdacht wordt,
de omhalingen in koffiehuizen door eene schaar moedige ondersteuners, geven ons
de verzekering dat de Hulpkas alien nauw aan 't harte ligt.
Reeds veel werd er gedaan, doch wij verlangen meer voor 't acme schoolkind ;
wij zijn ook overtuigd dat door taai geduld en onverpoosd werk en, Diestermeg weldra
met fierheid op de bekroning van zijn Werk zal molten wijzen.
Het uitgebreid jaarverslag door de Hulpkas uitgegeven toont ons iedermaal wat
som van werkzaamheid geeischt wordt om den toestand dezer afdeeling steeds in
bloei te doen toenemen. Er blijft ons slechts nog over een woord van dank uit te

--3 ' —
brengen voor alien, in en buiten den Kring, die in zoo menig geval aan 't Komiteit
eene hulpzame hand leenden.
c) Reiskomiteit.
Door de zorgen van het Reiskomiteit werden in den loop van 190o niet minder
dan 15 uitstappen en plezierreisjes ingericht.
Bezoeken werden afgelegd aan het Museum Plantijn, het Doofstommengesticht,
het c Institut Medico-Mecanique Zander s, de stoomzagerij F. De Beukelaer, de
brouwerij S t Antoine en de c Fabrique de Fibres Red Star s.
Immer wist het Komiteit het nuttige met het aangename of te wisselen.
d) Begrafenisfonds.
Deze nieuwe afdeeling, sinds Januari 1900 gesticht, is onder de beste voorv% aarden
opgetreden. Het afsterven van geen enkel lid is te betreuren. Hopen wij dat elk
Diesterweger zijne belangen zal behartigen en zich aansluiten bij het jong en
bloeiend fonds.
e) De Normale Studidn.
Deze nieuwe inrichting genoot van eerstaf de algemeene sympathie. Niet alleen
leden van Diesterweg, ‘ maar ook vele dames en heeren buiten den Kring, traden toe
en komen regelmatig naar den Aula van het Hooger Handelsgesticht om daar de
bekwaamste en best bespraakte leeraars der normaalscholen te hooren handelen
over zaken, die alle onderwijzers en onderwijzeressen en alle vrienden van onderwijs
en volksopvoeding nauw aan het hart moeten liggen. In deze lessen een voordrachten
wordt niet alleen geleerd, maar ook genoten. De wetenschap treedt er niet
op als een sukkel en ook niet als een stugge, onsympathieke vrouw. Zij hult er zich
in een behagelijk kleed ; zij boeit en bevalt ; wekt genegenheid en geestdrift.
Zoo hoorden wij reeds den Heer Chome over de uitspraak der Fransche taal en
de kunst van zeggen en voordragen ; den Heer Van Kalken over den oorsprong van
onzen woordenschat en eindelijk den Heer Ley over de methode en de hoofdprinciepen
der methodeleer.
Wezenlijk beantwoorden dus de Normale Studien aan eene behoefte en het was
voorwaar geene grootspraak van het Komiteit ze te betitelen als een werk van
openbaar nut, van algemeen belang, een werk dat den steun verdient van al degenen
voor wie volksontwikkeling geen klank is zonder beteekenis.
:1',
*'*
V. Ons Woord.
De tolk onzer Vereeniging heeft thans zijn zevenden jaargang geeindigd. Deze
jaargang vormt een fraai boekdeel van 352 bladzijden.
Zoo wij dezen jaargang met de vorige vergelijken, vinden wij, dat het orgaan van
den Kring, dit jaar zich voorai bewogen heeft op het gebied der schoolhygiena en der
stoffelijke inrichting onzer scholen.
Alle verb eteringen aan methodes, alle veranderingen aan programmas zijn
inderdaad ijdel, zoolang niet kan gewerkt worden in normale hygienische voorwaarden.
Op de achterlijke kinderen — die arme ongelukkigen, welke vroeger, bij gebrek
aan doelmatige zorgen, verwilderden of geestelijk verkwijnden — werd, door de
redactie, nogmaals en herhaaldelijk de aandacht geroepen.
Tusschen de vakken, die dit jaar aan een grondige en opbouwende kritiek werden
onderworpen, noemen wij : de moedeitaal (lezen, declameeren, yolks- en schoolbibliotheken,
prijsboeken) ; de Fransche taal ; het teekenen, de geschiedenis.
Weer verheugde zich de redactie in een aantal buitensteedsche medewerkers,

...._ 33 mos.
ivaartusschen vooral de Heeren Alexis Sluys, Tobie Jonckheere en Hermann
Uhlmann vermeld dienen te worden. Ook D r Schamelhout, hier ter ste le, vereerde
ons orgaan met een zeer gewaardeerde bijdrage over School- en Longluberculose.
VI. Bibliotheek.
Op dit oogenblik bevat de bibliotheek 607 werken, verdeeld als volgt :
Wiskunde
70
Natuurleer 92
Fransche taal
81
Nederlandsche taal 4°
Huishoudkunde en Staathuishoudkunde 37
Aardrijkskunde en Geschiedenis 99
Teekenen, handenarbeid en schrift 33
Bestuurlijken aard, Muziek
86
Nederlandsche en Fransche letterkunde 42
Opvoeding en Onderwijs 47
Bij gebrek aan geldmiddelen is de reeds zoo dikwijls uitgebrachte wensch, een
gedrukten kataloog aan de leden te schenken, nog niet kunnen verwezenlijkt
worden in 't afgeloopen jaar. Wij hopen echter eerlang in de gelegenheid te zijn,
lien kataloog te kunnen doen vervaardigen en aldus aan al onze medeleden de
gelegenheid te verschaffen nader kennis te maken met onzen rijken schat van
schoolwerken, het nieuwste en beste, wat rinds eenige jaren op paedagogisch gebied
het licht heeft gezien.
***
Hier is onze taak ten einde.
Zooals uit dit kort overzicht blijkt heeft Diesterweg zijne faam van ernstigen
onderwijskring staande gehouden. Vaak echter werden zijne be:loelingen, in den
strijd voor lotsverbetering van het personeel en verheffing van het onderwijs,
miskend, verguisd ; tal van afkeurenswaardige middelen werden door zekere
personen en groepen in 't werk gesteld om den kring in zijn bestaan te treffen : al
hun pogingen leden schipbreuk op de onwankelbare trouw van de overgroote
meerderheid onzer leden.
Krachtiger dan ooit leeft en bloeit kring Diestermeg ; sterk door een algemeen
gevoelde solidariteit zal hij, in de toekomst als in 't verleden, moedig voortwerken
en de zegepraal bespoedigen van Rede en Recht.
Het Uitvoerend Komiteit :
De Schrijvers, De Schatbervaarder, De Voorzitters,
JOS. CLAESSENS, EDM. CAMPS. H. BELLENS,
EDW. DE MOL.
De Leden,
H. DE GREEF.
Mevr. BRODDIN, Jufv. C. BOONROY,
R. VAN TONGERLOO, J. MEES, L. POELEMANS.

--- 34 ---
KIJKJES LINKS EN RECHTS.
IIIIIIIIIIIIII•1UMMIMIIIIIIIIIIIIIIF
Den 26 Xber WOO word plotseling door den dood aan de genegenheid
zijner bloedverwanten en vrienden ontrukt, de hoer,
K. F. DE SCH UTTER, oud-onderwijzer te Nieuwmoer. Sinds
'area voor; van de rovinciale afdeeling van den Bel ischen
Onderwijzers on , nam hij een groot en wer zaam aandeel in de
onderwijzersbeweging.
Hierbij wordt innige deelneming betuigd door de
Redactie van Ons Woord.
IIIIMMIENBOMMIMOMINIMINIIMMENZ.
Een kwestie van waardigheid. — Op Klaasdag 11. greep er , op
den Nederlandschen schouwburg een namiddag-voorstelling plaats van
lichtbeelden, betrek hebbend op de Parijzer tentoonstelling.
Het stadsbestuur, dat de zaak had ingericht, had daarop uitgenoodigd
de leerlingen der lagere hoofdscholen voor jongens en meisjes.
Opperbest ! en we hopen dat dergelijke voorstellingen regelmatig
mogen gebracht worden op het leerprogram.
Er is evenwel, bij deze gelegenheid, een feil begaan, waarop wij de
welwillende aandacht inroepen van schepen dr Desguin ; een feil, die in
het toekomende, niet mag herhaald worden.
Tot die voorstelling waren uitgenoodigd heel het onderwijzend personeel,
behalve de dames onderwijzeressen der kindertuinen.
Waarom die uitsluiting ? Gebrek aan plaats ? 'Poch niet, want personen
waren uitgenoodigd die in 't geheel niet behooren tot het eigenlijke personeel
: de muziekleeraars der jongens- en meisjesscholen.
Of was het wellicht om reden dat het personeel der kindertuinen geen
rechtstreeksch belang heeft in de zaak ? Ook niet, want de bestuursters
dier scholen waren uitgenoodigd.... en ook muziekleeraars.
Hoe men de kwestie ook wende of keer, er is een misslag begaan.
't Zal voldoende zijn er op te wijzen om, hopen we, den terugkeer daarvan
onmogelijk te makers.
In 't onderwijzend personeel kennen we geen c casten >. Of wij werkzaam
zijn ill betalende of kostelooze scholen, of wij regenten zijn of lagere
onderwijzers, de jaarwedden kunnen wel verschillen, maar niet de
waardigheid. Op dit stuk behooren we alien tot een en dezelfde
familie, met gelijke rechten en plichten, met gelijke aanspraak op waardeering.
Een scheidsmuur laten optrekken of laten bestaan, die ons
verdeelen zou in meer- of minderwaardigen ware monsterachtig.
Onze meening staat vast dat, bij alle omstandigheden, waarin het
onderwijzend korps wordt opgeroepen of uitgenoodigd, zulks moot
geschieden tot alien... of tot niet een. Geen favoris eenerzijds en paria's
anderzij ds 1
Verheugende tijding. — Een recht aangename tijding komt ons
toe. Herhaaldelijk was het verlangen uitgedrukt dat, ingeval van
ernstige ziekte, aan den titularis eener bijwinst — studio, adultenles —
zijn wedde niet zou onthouden worden.

-- 85
Welnu, in 't vervolg zal die afhouding niet meer geschieden. Wij brengen
hartelijken dank aan den bevoegden schepen d r V. Desguin, voor
lien zoo menschlievenden als billijken en logischen maatregel.
Wel is de tijding nog niet officieel loch, we hopen, dat zij het weldra
zal wezen.
In elk geval, het feit is zeker. Om bij de twijfelaars alle achterdocht weg
te nemen, halen we het volgende bewijs aan, dat welsprekend genoeg is.
Mej. Timmermans, bestuurster van meisjesschool 3, Leguitstraat, is
sinds drie maanden iii verlof voor ziekte. Voor het toezicht in de adultenklas
wordt zij vervangen door Mevrouw Darden, d. d. schoolhoofd. De
dienst van deze wordt gedaan, in wat betreft de avondschool in meisjesschool
9, door mej. Van Meensel. Beide laatstgenoemden worden natuurlijk
geldelijk schadeloos gesteld voor hun dienst.
Welnu, op den betalingsstaat der maand December 11. komt mej.
Timmermans voor met het voile bedrag der wedde voor avondschool.
Zijn er nu nog collega's die kunnen twijfelen ? Of die -veronderstellen
durven dat op een schoolhoofd ander° bepalingen worden toegepast dan
op een gewoon onderwijzer ?
Wij deelen niet in die meening en houden aan de onze Evenals alle
Belgen gelijk zijn voor de wet, zoo zijn alle ambtenaren gelijk voor de
verordening.
« Gelijkheid en Broederlijkheid » « Vooruitzicht en
Zusterliefde s. — Zoo werden de twee eerste schoolmutualiteiten
gedoopt, die in Antwerpen's officieele scholen gesticht werden.
Den '25 November j. 1. belegden eenige oud-leerlingen der Lagere
Hoofdschool voor Jongens eene vergadering in de L. voor meisjes.
Een oproep werd gericht tot al de oud-leerlingen van beide onderwijsgestichten.
De inspectie, de hoofden en het onderwijzend personeel
waren uitgenoodigd, even als M. Zech, advokaat, die zich in den laatsten
tijd opwierp als propagandist der schoolmutualiteit. Hem werd de leiding
der vergadering opgedragen.
Het vaststellen der standregelen liep v lot van stapel : een modelreglement,
aangevraagd bij de regeering, diende als uitgangspunt voor de
bespreking. Vatten wij de voornaamste bepalingen samen :
Doel. — De maatschappijen hebben voor doel hare werkende leden
aan te sluiten bij de lijfrentkas onder waarborg van den Staat.
Samenstelling. — Zij bestaan uit werkende- en beschermende leden.
Als werkende leden worden aanvaard de leerlingen en oud-leerlingen der
Lagere Hoofdscholen. De minderjarige, min dan 18 jaar oud en niet
mondig verklaard, moet voorafgaanilelijk de schriftelijke toestemming
indienen van dengene, die het vaderlijk gezag over hem uitoefent. Hij
heeft geene beraadslagende stem in de vergaderingen.
Werking. — De bijdrage der werkende leden is vastgesteld op 25 e'en
per maand of drij frank per jaar. De beschermende leden bepalen zelf
hunne bijdrage, minimum : l fr. per jaar.
Het ontslag, de uitschrahbing en de uitsluiting zijn het voorwerp van
bijzondere bepalingen. Zij doers alle recht verliezen op het bijzonder
fonds der maatschappij, maar aan den belanghebbende wordt het lijfrentboekje
ter hand gesteld en worden zijne bijdrage en vrijwillige
stortingen, die in de lijfrentkas niet belegd zijn, teruggegeven.
De samenstelling, de verkiezing en vernieuwing van bet bestuur, de

...... 86 .......
bevoegdheid der bestuurleden, de verrichtingen der maatschappij zijn in
de standregelen omstandig beschreven.
Een woord over de aanschaffing der renten. De ouderdom der ingenottreding
is eenvormig vastgesteld op 60 jaar. De stortingen gebeuren met
voorbehouden kapitaal. Dezelfde verzekerde mag voor verscheidene
ouderdommen renten aankoopen, maar elke aankoop bepaalt onwederroepelijk
de ingenottreding. Eenmaal per jaar, in December, zal de
schatbewaarder ook de vrijwillige stortingen in ontvangst nemen gedaan
door familieleden of bijzonderen ten voordeele van een door hen aangeduid
werkend lid.
Het bestuur doet de noodige voetstappen om, bij voorkomend geval,
en in overeenkomst met de wet, de vervroeging der renten to bekomen,
het hulpgeld van 25 fr. voor begrafeniskosten, de teruggave der belegde
soramen met voorbehouden kapitaal ten bate van de erfgenamen, enz.
Bijzonder fonds. — Elke maatschappij bezit een bijzonder fonds dat
bestaat uit :
1° De inschrijvingen der beschermende leden ;
2° De giften en bijzondere legaten ;
3° De toelagen verleend door openbare besturen, daarin begrepen de
jaarlijksche toelage waarvan spraak is in artikel 12 der wet van 10 Mei
1900 ( 1), doch ter uitzondering van de aanmoedigingspremien verleend in
evenredigheid met het bedrag der stortingen in de lijfrentkas gedaan en
die op de persoonlijke lijfrentboekjes der werkende leden zullen verdeeld
worden op de wijze volgens welke zij verleend zijn, alsmede ter uitzondering
der bijzondere stortingen gedaan ten voordeele van aangeduide
werkende leden.
4° De ontvangsten en boeten voorzien door de inwendige verordening ;
5° Den intrest van het inkas van het bijzonder fonds, dat zal geplaatst
worden op naam der Maatschappij, in de spaarkas ander waarborg van
den Staat, overeenkomstig de wet.
Na betaling der bestuurkosten, zullen de Brie vierden ten minste van
het bijzonder fonds den 15 December van ieder jaar aangewend worden
als volgt :
a. om hoogstens voor een tijdsverloop van een jaar de bijdrage to
volledigen van behoeftige werkende leden, die in de onmogelijkheid verkeeren
hunne door het reglement voorgeschreven starting to doen.
b. om gelijkelijk verdeeld to worden op de persoonlijke lijfrentboekjes
der werkende leden, die zich van al hunne verplichtingen gekweten
hebben en die sedert ten minste zes maanden van de Maatschappij deelmaken.
Nochtans, indien de to verdeelen som niet toeliet ten minste een
frank per lijfrentboekje to storten, zou de verdeeling plaats hebben
volgens den datum van inschrijving als lid der Maatschappij. De bevoordeelde
leden zullen aan geese nieuwe verdeeling mogen deel nemen dan
wanneer al de deelgenoten zullen begunstigd zijn geweest.
De fondsen mogen in geen geval afgewend worden van het doel, dat de
standregelen uitdrukkelijk aanduiden.
(1) De regeering ke pt jaarlijks 2 fr. toe per ledenboekje, waarin gedurende het
verloopen jaar ten minste 3 fr. zullen gestort zijn, daarin niet medebegrepen de
toelagen van de openbare besturen en op voorwaarde dat de boeken der maatschappij
regelmatig gehouden zijn bevonden.

37
De herziening der standregelen, de ontbinding en de schuldvereffening
der Maatschappij zijn ook door het reglement voorzien. Een reglement
van inwendige orde zal door het bestuur uitgewerkt worden.
De vergadering stelde als voorzitter en als voorzitster aan M. en Mevr.
Zech ; als ondervoorzitter, M. L. Van Eynde, bestuurder der L. H. voor
jongens ; als ondervoorzitster, Mevr. C. Lenaerts, bestuurster der L. H.
voor meisjes. De bedieningen van schrijver en schatbewaarder zullen
voorloopig door leden van het onderwijzend personeel waargenomen
worden, terwiji als commissarissen de oudste der oud-leerlingen aangesteld
zijn.
Den hoer schepen van onderwijs en 1VIevr. Desguin zullen het eerevoorzitterschap
aangeboden worden.
Of zich nu de benaming der maatschappijen verrechtvaardigt?
Gelijkheid heerscht tusschen de werkeade leden : een zelfde storting
wordt van hen geeischt en alien genieten in gelijke mate van de voordeelen.
Het grondbeginsel van broederlijkheid wordt gehuldigd doordien
het algemeen goed, het bijzonder fonds, eerst en vooral aangewend wordt
om in nood verkeerende medeleden te helpen
Het welgelukken der nieuwe instelling is ten zeerste wenschelijk.
Mogen de 11. van Antwerpen's L. H. er het nut van begrijpen ! Moge zij
bij het onderwijzend personeel en bij de be-volking een goed onthaal
genieten !
* *
Het gemeentebestuur van Antwerpen ziet het ontstaan der schoolmutualiteiten
met een gunstig oog aan. Het is zelfs zinnens merkelijke
veranderingen toe to brengen aan het toekennen van renten als
belooningen.
Zoo de ouderdom van ingenottreding bepaald word op 60 jaar, was het
om in overeenkomst te blijven met de bepalingen van het legaat Boudewijn.
Iedereen begrijpt dat, om een leerling eene rente van 20, 30, 40,
50 fr. te bezorgen op 6O jaar, eene belegging moet gedaan worden, die de
sommen aanzienlijk overtreft. De stall zou de beschikbare som voortaan
willen vermeerderen met buitengewone hulpgelden. Ook het 1/5 der som
voor prijsboeken bestemd, dat thans als geldelijke belooning op de spaarkas
belegd wordt ten voordeele van bekroonde II., wanneer zij den
ouderdom van een-en-twintig jaar zullen bereikt hebben, zou aangewend
worden om de schoolmutualiteit to bevorderen.
Geven wij dan een algemeen gedacht van de verkregen voordeelen :
Som gestort door het lid (jaarlijks) ......... fr. 3.00
Toelage van den Staat, per boekjc .......... 2.00
Aanmoedigingspremie van den Staat en de Prov., 60 i pio op 3 fr. , 1.80
Aandeel in het overschot van het bijzonder fonds ..
Aandeel-legaat Boudewijn en stadshulpgelden ..

- 38 .......
VRIJE TRIBUUN.
Schoolhoofden en Onderwijzers.
I.
Nu de breuk tusschen hoofden en onderwijzers een voltrokken feit is ; nu wij
niet meer verkeeren in die periode van dubbelzinnige betrekkingen, waarbij men
den schijn aannam eener wederzijdsche vriendschap terwijl in werkelijkheid de
kloof der antipathie met den dag wijder werd ; nu, eindelijk, de hoofden verklaren,
dat zij met de onderw ijzers niets meer te maken hebben en men fangs beide zijden
de verstandhouding openlijk verbroken heeft, zal het niet van helang ontbloot zijn,
dat wij de verhoudingen tusschen hoofden en onderwijzers met klaren blik verkennen.
Werpen wij, om te beginner, eenen oogslag op den dagelijkschen omgang van
hoofden en onderwijzers, lien struikelsteen voor de goede verstandhouding, waarover
men zoo gemakkelijk praat en waarmede zoo omzichtig dient te werk gegaan
wanneer men er over schrijven wil. Deze kwestie is inderdaad zoo ingewikkeld, zoo
weinig bepaald en bestaat uit zulk ontzaglijk getal kleine, meer beduidende en
gewichtige zaken, dat men haar nauwelijks aandurft. Vaak zijn de moeilijkheden,
die oprijzen tusschen hoofd en onderwijzer, nietig in hunne afzondering. maar door
de bitterheid waarmede zij veelal gepaard gaan en niet minder door hun aantal
kunnen zij reusachtige afmetingen erlangen. Ettelijke hoofden hebben vcor de
onderwijzers eene reeks onaangenaamheden in voorraad, die volgens hunne
intensiteit kunnen gerangschikt worden van het revoltante eener beleediging tot
het grievende van een misprijzend lachje of het wrange eener bitsige aanmerking.
Er dient nochtans onderscheid gemaakt tusschen hoofden die de gansche ladder
dezer lieftalligheden voortdurend in gebruik hebben, andere die er zich slechis in
min of meer geringe mate van bedienen en nog andere, die het beneden zich achten
zich tot platheid te verlagen.
Indien wij aan elk onzer schoolhoofden een cijfer moesten toekennen in evenredigheid
met de mate hunner wreveligheid, zouden wij ze volgens orde van verdienste
op eene lijn nevens elkander kunnen plaatsen. Wij zouden alsdan opmerken
(zonder dat het feit ons eenige verwondering zou baren) dat de orde der wreveligheid
ten voile overeenstemt met de mate van verwaandheid en idem met de mate van
bekrompenheid ; wij zouden aldus opklimmen van den eigendunkt hj ken bekrompen
autoritair, tot den vrijheidslievenden, eenvoudigen intellectueel, — nevens deze
uiteste typen zouden wij alle mogelijke tusschen-typen met de meest verschillende
nuancen aantreffen.
Nu en dan beleven wij in het personeel eene uitbarsting, die ons toelaat een
helderen kijk te werpen op den wezenlijken aard van onze bctrekkingen met de
schoolhoofden. Een allernieuwst en kenschetsend voorbeeld uit den rijken schat
van opteekeningen die wij diensaangaande verzameld hebben, is Kier wellicht niet
misplaatst. Luister dan
Op den koer eener Antwerpsche gemeenteschool. Kwaart voor twee uren. Bij
't luien van de bel staan vier honderd knapen, wien 't leven in elke spier, in elken
vezel opbruischt, jaagt en kookt, als houten poppen beweegloos.
Daar heeft de directeur een knaap bemerkt die, onbewust toegevend aan den
spannenden drang zijner physische krachten, het heilig gebod

- 39 ---
beloond -- en snauwt c Monsieur, si j'etais instituteur comme vous, je me couperais
la tete ! v
Het ware overbodig merle te deelen hoe sommigen onzer collega's getergd werden
door sommige hoofden, die feiten zijn genoeg gekend.
Wij hebben zooeven de hoofden volgens verdienste gekiasseerd en eene bijzondere
melding gemaakt van hen die de onderwijzers eerbiedigen en zich niet hatelijk
maken door willekeur en eigendunk. Hoeft het gezegd dat deze laatsten door het
personeel geeerbiedigd en ontzien worden ? Hoeft het gezegd, dat het ter wille van
hen is dat wij dit onderwerp (waaraan wij nochtans zooveel gewicht hechten) zoo
noode en met zooveel omzichtigheid behandelen ? Wij houden er aan te verklaren,
dat Been enkel der volgende regelen van dit artikel op hen betrekking heeft.
II.
Maar wie zijn ze dan wel, de hoofden, welke zulken hoogen toon voeren ? Welke
hooge bevoegdheid bezitten zij om altijd en in alles het laatste woord te hebben ?'
Die hoofden ? Dat zijn onderwijzers, die vergeten, dat zij eens onderwijzers waren.
Zij zijn nog meer : zij zijn dienaars, die ootmoedig een bevel (een reglement, een
programma — het gedacht van een ander) uitvoeren, zonder te durven uitdrukken
wat zij als waarheid aanzien. Daardoor zijn zij vervallen in onverschilligheid, platheid,
middelmatigheid, routine. Zij ontwijken ernstige, onpartijdige discussie en
dringen u in alle takken van uw werk hunne eigene zienswijze op. Volgens hunne
ideeen moet gewerkt — niet omdat het gebleken is, dat het de beste zijn, maar
omdat zij het zoo willen ! Hebben wij hen niet dikwijls tot ons hooren zeggen 4: Mijnbeer
ik discuteer niet >. Vergeten zij dan, dat elke geest zijn eigen leven heeft, dat
elke onderwijzer door zijne eigenaardige opvatting van het Joel des levees en van
den aard der kinderen, ook eene eigene opvatting van zijn werk heeft en wie hoofd
zal in geweten durven beweren, dat zijne zienswijze noodzakelijk, de beste is ? Neen,
het ware oneindiger verstandiger, den onderwijzer niet in nauwe banden te klinken,
waarin hij zich niet kan bewegen, dat men hem liet onderwijzen met zijn hart, met
zijne ziel, met zijne geestdrift, met zijn vertrouwen in den vooruitgang der
men-chen. Hoofden, geeft uw ideaal wat hoogere vlucht dan de eenige bekommernis
van in regel te zijn voor inspectie, uwe handelwijze stremt den vooruitgang, want
zij doodt hij den onderwijzer den persoonlijken ondernemingsgeest, de eigenaardigheid,
de vrije ingeving en loopt zelfs gevaar zijne idealen op onderwijsgebied te
vernietigen.
En dat alles wordt gedaan om eene schijnbare orde, eene ingebeelde tucht in de
school te bewaren. Eene schijnbare orde, want de ware orde is niet uitwendig, zij
wordt hid geboren uit drukking of uit vrees voor hen die gunsten uitdeelen of
verhoogirigen weigeren, de ware tucht is inwendig en vloeit voort uit de innige
overtuiging dat hetgeen men doet goed gedaan is.
Men vraagt zich of hoe sommige onderwiyers, eens dat zij hoofd geworden zijn,
zoo grondig kunnen veranderen, hoe het komt dat zij met de andere onderwijzers
niets meer willen te maken hebben, en zich in deze demokratische eeuw willen aanstellen
als eene verwaande oligarchie met een (< esprit de caste * die de nederige
menschen doet verbaasd staan.
'Wel die heeren hebben hoogere jaarwedden, zij hebben gezag en staan dus in de
oogen van het publiek hooger dan de eenvoudige klasseonderwijzers, dat alles bijeen
genomen dwingt hen zich beter te gelooven dan hunne vroegere collega's. Oude
vooroordeelen, logge drukking van oude zeden zijn de bewerkers dezer verandering
intus et in cute. Maar wie in de eerste plaats de oorzaak zijn van lien overdreven
hoogmoed, dat ?ijn de onderwijzers zelve. Al de onderwijzers ? Neen enkelen, die
te lamlendig zijn om hunne belangen te verdedigen, die zich zonder blozen laten

- 40 -
vernederen omdat.... ja, omdat zij op het einde van het jaar vijftig of honderd
franks meer verwachten, die zich tegenover het hoofd gedragen als een c ( ourtisane*
jegens haven huurder, omdat zij belust zijn op 'n plaatsje in de hetalende scholen of
in een ander gesticht waar wat meer te verdienen is. Zij verkoopen hunne persoonlijk
heid, hun eigen ik, het edelst wat ze bezitten voor eenige centen per maand
meer !
Wij vroegen ons daareven af Welke de bevoegdhcden zijn van de hoofden waarmede
wij ons bezig houden. Bevoegdheden ? Zij zijn ouder dan de onderwijzers.
Dat is geene bevoegdheid, meent ge. Waar weet ge van ! Hebben de vele jaren dienst
hun de gelegenheid niet gegeven meerdere kennissen op te doen ? Zeker, maar
hebben zij die gelegenheid gebruikt ? Dat is uw zaak niet, gij hebt immers de daden
uwer overhead niet tc onderzoeken. Een hunner, de man die de onderwijzers aanraadt
hun hoofd af te snijden, bezat eene hooge bekwaamheid in tafelspringen en
politieke redevoeringen uit te spreken. Wanneer hij bewijzen gegeven had van
zulkdanige degelijkheden, werd van hem het ouderdomsrecht niet meer gevergd,
hij sprong dan ook vele oudere collega's over 't hoofd. Dat is geene pedagogische
bevoegdheid, zegt gij weer. Waar weet ge van ! Heeft zulk een man geen groote.
diensten bewezen ?
Maar wat die heeren fijn kunnen, dat is schrijf- en puntenboeken en andere
schoolzaken uitpluizen. Is er geen leerling te vinden die in de schrijfles van voor
drie weken eene 1 te kart of eene I te lang heeft gemaakt ? Stratt de onderwijzer wel
genoeg en straft hij wel op de bijzondere wijze die het hoofd goedkeurt ? Wordt er
geen foulje meer gevonden in schrijfwerken, die de leerlingen nooit meer bezien ?
Zitten de kinderen stijf genoeg in hunne misvormende banken ? Staan de onderwijzers
gedurende den speeltijd op hun aangewezen plaatsje om tcezicht uit te
oefenen ? Praten zij niet met hunne collega's ? enz. enz. Voor zulke hoofdkwestien
blij ft hun oog immer opmerkzaam. Komen zij gedurende de lessen den onderwijzer
met eenige aanmerking onderbreken, dan is het hem alras klaarheid, dat hunne
kennissen zich bepalen bij wetenschap van oudere dagen, de tradittoneele bagage
hunner voorgangers en ook, dat zij vol mistrouwen zijn voor de pedagogic van den
nieuweren tijd. Wij kennen er een die, wanneer een onderwijzer hem iets zegt, dat
hem niet aanstaat, zal antwoorden : c Dat 's zeker weer van de nief sehool ? >>
Spreek met hen, zij discuteeren niet, zij onderzoeken niet, zij trachten u den
mond te sluiten met pedagogische dogma's, onherleidbare vooroordeelen, die u
verstomd doen staan, maar die zij zoo in hunnen tijd hebben opgedaan en waarin
zij voortleven. Stijfhoofdig weigeren zij te onderzoeken. omdat het niet gebeuren
zou, dat zij gedwongen werden een ongelijk te bekennen.
Denk niet, dat zij iets afweten van de voor ons zoo kostbare uitkomsten der
onderzoekingen op het gebied der physiologische, der proefondervindelijke of cl: r
pathologische psychologie — dat is voor hen veel te hoog ! Denk niet dat ze al ems
door eigen studie en overweging zich een eigen gedacht gevormd hebben over de
maatschappelijke zending der school ! Dat vraagt allemaal tijd en.... geven de
reglementen u niet alles wat ge te doen hebt ? Worden er binnen onze muren wetenschappelijke
cursussen gegeven in betrekking met ons ambt, zij zijn druk bezocht
door de onderwijzers. Wie blinken er immer door hunne afwezigheid? De schoolhoofden.
Zij schijnen zelfs het bewustzijn niet te bezitten van den rudimentairen, onvolmaakten
toestand der wetenschap pedagogic ; zij kennen slechts de wetten van l'et
heilig empirisme en beschouwen ze als volmaakt. Ons schoolwezen is nog zoo diep
doordrongen van voorhistorische klassen-pedanterie, dat wij die zelfs terugvinden,
daar waar men zich voorstelt den onderwijzer te c keuren ». In de stad der scholen

--- 41 ---
durft men zonder ironie aan de onderwijzers punten toekennen voor hun gedrag !
(wat 'n comble !), punten voor hunne schoolboeken, hunnen vlijt enz. Zoudt ge
niet zeggen dat er van schoolkinderen spraak is ? Wanneer krijgen we de pensums ?
En zeggen dat men zich op die punten steunt om verhoogingen toe te kennen of te
weigeren, dat die punten aangeteekend worden door hoogst faalbare schoolhoofden !
Wanneer in ons personeel een wind van ontevredenheid waait, dan is het om
hooger aangehaalde redenen. Bewijst dat niet, dat de Ant werpsche onderwijzer een
krachtig begrip heeft van zijne persoonlijke waardigheid en eene hoogere liefde voor
zijn vak ? De moderne onderwijzer wil een mensch zijn in de hoogste en breedste
beteekenis van het woord d. i. een man zonder egoisme die tot ideaal heeft : de
volmaking der opvoedkunde en de verwezenlijking der rechtvaardigheid in de
betrekkingen tusschen al de onderwijskrachten. De moderne onderwijzer studeert,
hij plukt de gezonde en versterkende vrnchten der wetenschap en erlangt door hare
beoefening krachst en zelfbewustzijn, voorboden van zelf-ontvoogding. In de
school weet hij mat hij doet en waavom hij het doet, zijne handelingen zijn geleid
door ideale beweegredenen naar ideale doeleinden, die hij bezit, want hij heeft
onderzocht, hij heeft overwogen.
Kunnen nu al de onderwijzers van Antwerpen onder de rubriek « moderne
onderwijzers ) gerangschikt worden ? Wij beweren dit niet, maar zeker is het dat,
indien sommige onzer collega's blijken geven van een betreurenswaardig c laisser
aller ,, het zeker voor een gedeelte te wijten is aan onze verkeerde schoolinrichting,
waar, op onderwijskundig gebied, het oordeel van den onderwijzer nooit gevraagd
en altijd over het hoofd gezien wordt.
De moderne onderwijzer maakt geene jacht op . faveurkens . Hij eischt de
vrijheid eene politieke overtuiging te bezitten, maar wanneer hij zich in politieke
vergaderingen beweegt ziet men hem niet gelijk sommigen zijner voorgangers de
zolen likken van Mijnheer den Conseiller of van Monsieur le President. Geene laagheid,
geen kruipen, geen laffe adulatie meer voor al wat maar een sport hooger
staat op de maatschappelijke ladder. Het exemplaar, dat bier en daar nog rondloopt
om aldus zijne sporen te verdienen, heeft het moderne onderwijzersgeweten prijs
gegeven aan de algemeene verachting.
De periode, die de onderwijzerswereld doorloopt is gekenmerkt, door twee strekkingen,
zoo op het gebied der opvoedkunde als op dat der verhoudingen tusschen
hoofd en personeel.
De eerste strekking op pedagogisch gebied is vertegenwoordigd door den slenter
der overleveringen, het slaafs uitvoeren van programma's en reglementen, het
kniezen op pedante nietigheden. Zij beschouwt de school meestal als een alleenstaand
heiligdom. Zij is de reactie op pedagogisch terrein.
Daartegenover staat de strekking van het onderzoek, van de vrije opvatting, van
de beoefening der nieuwere opvoedingsleer en het vast geloof in de wetenschappelijke
pedagogie, de strekking die door studie en overweging aan de school de plaats
aanwijst die haar werkelijk toekornt, d. i. hare plaats in het hart der samenleving
en met onbreekbare banden aan deze laatste verbonden.
Wat de verhoudingen betreit waarvan wij zooeven gewaagden : langs den karat
van zekere hoofien vinden wij de strekking om van de onderwijzers te maken wat
zij zelf zijn : menschen bij wien men het bestaan eener ruggegraat met moeite kan
gissen, die er slechts op bedacht zijn puntjes op, nevens en onder de i's te zetten voor
het geval dat de overheid hen een bezoek mocht brengen en die, voor het overige ,
zorgen dat zij in zachte rust hun aantal potten bier ledigen en in zoct genieten hun
contingent pimen rooken. Nu en dan ziet men wel eens een onderwijzer die met
waardigheid de sporen dezer baanbrekers drukt.

--42-
Zoo verstaan zij het leven, dat is hun recht. Maar het is ook ons recht te meenen,
dat vrijheid van geest en van wil de grootste schat is en die vrijheid zullen wij
veroveren. Vrije gedachten, vrije handeling, ziedaar onze verzuchtingen en niet ver
of is de tijd dat wij zullen gcmachtigdzijn hen die zooveel edels in ons versmachten,
in wilden drift toe te roepen : non serviam !
ALCESTE.
WERKZAAMHEDEN DER VEREENIGING,
BEGRAFENISFONDS.
AAN ALLE DIESTERWEGERS,
In vergadering van 27 Jan. 1900, werd in den schoot van onzen kring een begrafenisfonds
ingericht.
Een zestigtal leden hebben zich reeds laten inschrijven. Alhoewel dit aantal
voldoende is om eene regelmatige werking te verzekeren, richt bet bestuur zich tot
u alien, ten einde het ledental te zien aangroeien. Mits een kleine opoffering steunt
gij een afdeeling, die geroepen is velen nuttig te zijn, of liever gerustheid te bezorgen
in droevige omstandigheden.
Tot inlichting volgen hier eenige reglementsbepalingen :
ART. II. c) — Aan niet stiehtende leden wordt tijd gegund tot hun 25e jaar om
tot het fonds toe te treden.
d) — Tegenwoordige leden van den k ring meer dan .25 jaar, hebben recht zich aan
te siuiten bij het fonds tot op 1 Februari 1901, mits betaling der bijdrage van het
verloopen jaar.
ART. HI. a) — De bijdrage per lid is bepaald op 3 fr. 's jaars, betaalbaar bij
hetften einde December en Juni.
ART. IV. a) — Bij het overlijden van een lid wordt de som van 150 fr. uitgekeerd.
Zoodus dat iedereen nog recht heeft zich bij ons te voegen tot 1 Februari 1901. Na
zijn overlijden wordt dau de bepaalde som aan nabestaanden uitgekeerd. Dat de
leden ouder dan 25 j. zich haasten, want na vermelden datum verliezen zij alle recht
tot aansluiting.
Het bericht, dat geen enkel lid ons ontrukt is geworden, zal misschien velen
gerust stellen, wat den geldelijken toestand betreft Moge dit gelukkig toeval
dikwerf voorkomen.
Damen en Heeren, wij verwachten een groot aantal nieuwe leden, aanklevers van
onderlingen steun en solidariteit.
Aanvaardt onzen hartelijken groet.
HET BESTUUR :
De Schrijver, De Schatbewaarder, De Voorzitter,
FR. YERHEYEN. L. PEETERS. A. MORTELMAN S.
111n1111n1111.1
Algemeene Vergadering van 29 November 1900, ten 6 1/2 ure in bet
Antn'erpsch Kofiehuis.
a) De ontslagen der volgende damen-onderwijzeressen der gemeeutescholen
worden aangenomen :

- 43 ---
E. Meulemans en M. Tijtgat, Msch. 1 ; A. Monteyne, Msch. 7 ; J. Meulebrouck
en 0. Vau Meensel, Msch. 9 ; P. Belgeoane en J. Alexander- Perdieux, Msch. 16 ;
L. Hendrickx, Msch. 18 ; A. Deneef, lagere hoofdschool voor meisjes ; alsmede het
ontslag van Mevr. 1.ambo, gepensionneerde FrObel-onderwijzeres. Geen enkel dezer
ontslagen maakt melding der reden.
De heer A. Vertongen. Jsch. 20, wordt als nieuw lid aangenomen.
b) Het voorstel van het Uitvoerend Komiteit, een brief van bedanking te zenden
aan het Gemeentebestuur, als gevolg op de gunstige wijziging aan den loonstandaard
toegebracht, wordt aangenomen en den tekst van dit schrijven goedgekeurd.
c) Kennis wordt gegeven van een omzendbrief van het Voorloopig Komiteit,
aangesteld own de middelen te beramen tot de oprichting van een Herstellingsoord
voor Belgische leerkrachten. Als gevolg op dit rondschrijven beslist de vergadering
inschrijvingslijsten voor te leggen aan de leden. leder lid kan voor welkdanige som
inschrijven. Het bedrag der inschrijvingen zal aangewend worden tot den aankoop
van gemeenschappelijke aandeelen. Die aandeelen zulleu den leden uitbetaald
worden, naarmate de aflossing geschiedt. Iuschrijvers voor 10 fr. en meer ontvangen
zooveel persoonlijke aktien, als de door hen ingeschreven som de waarde van een
aandeel (10 fr.) vertegenwoordigt.
d) Mededeelingen : 1. De voorzitter herinnert aan de verplichting, die op elk
Diesterweger drukt, aan de dienst der soepbedeeling mee te helpen.
2. De beer Christiaeus bericht dat door het Reiskomiteit vermindering is aangevraagd
en verkregeu vuor al de leden des personeels op den toegangsprijs tot het
geschiedkuudig museum.
3. De heer Mortelmans verklaart dat bij _sommige personen en kringen de
meening heerscht als zouden de onderwijzers en onderwijzeressen hegeleiders der
schoolkolonien, geldeliike vergoeding ontvangen. Hij wenscht door de vergadering
een logenetrafling te zien aan die bewering.
* *
Antwerpen, 29 November 1900.
Aan de Heeren Burgemeester, Schepenen en Gemeenteraadsteden der stall Antwerpen.
HOOGGEACHTE HERREN,
Ondergeteekenden, in naam van de leden der Onderwijsvereeniging Diesteryveg,
hebben de eer U te bedanken voor de wijziging door U in zitting van 5 November 11.
toegebracht aan den loonstandaard van het onderwijzend personeel bier ter stede,
wijziging waardoor de wedde der o iderwijzeressen -helpsters van de kindertuineu
steld is geworden op 750-1000 fr.
Aldus zijn voor een deel de wenschen vervuld, uitgedrukt in het vertoog van
1 December 1898.
Zij zijn ervan overtuigd : a,lleen de toestand van stadsgeldmiddeleu belet, dat
voor de onderwijzeressen der kindertuineu en voor de onderwijzeressen en onderwijzers
der kostelooze lagere sch.olen de jaarwedden voor 't oogenblik gebracht
worden tot de cijfers U in bovengenoemd vertoog voorgesteld.
Zij koesteren de hoop, dat deze kwestie door U niet zal uit het oog verloren
worden en dat, zoo spoedig mogelijk, heel 't onderwijzend personeel van Antwerpen
zal mogen wijzen op een loousregeliug, (lie niet anders dan gunstig afsteekt bij
die van de overige Belgische gemeenten.
Aanvaardt, Heeren, de verzekering van onzen diepen eerbied en ware hoogachtiug.
Diesterroeg 's Uitvoerend Komiteit,

Batig slot van 1899
Geding : onderwijzers
Algemeene inkomsten
Ons Woord
Feesten
De Schatbovaarder,
E. CAMPE.
fr.
73
294
1619
477
44
2508
--- 44 —
Veillag over den toestand der kas op 31 December 1900.
1NKOMSTEN. UITGAVEN.
06
35
07
90
02
40
Geding : onderwijzers 294 35
Algemeene uitgaven 429 97
Ons Woord 1249 73
Feesten 287 15
Batig slot 247 20
fr. 2508 40
De Toezichters,
J. JAN SSENS,
L. SELENS.
Het Uitvoerend Komiteit voor 1901 is samengesteld als volgt :
Voorzitters : H. BELLENS en J. J. JAECKS.
Schrijvers : R. VAN TONGERLOO en EDW. DE M0L.
Schatbenmarder : EDM. CAMPE.
Raadsleden : FR. VAN LAER, FR. VAN DE VENNE en J. CLAESSENS.
Raadslid voor de Meisjesscholen : jut'. C. BOONROY.
Raadslid voor de Kindertuinen : Mevr. BRODDIN.
Als toezichters der Kasboden zijn in hun ambt herkozen . J. JANSSENS en L. SELENS.
Bericht. Alle onderwijzers en onderwijzeressen met hunne Familie als ook de
hoogste klassen, zoowel meisjes als jongens hebben toegang, in de week aan 10 cent.
en Zondags aan 15 cent. per persoon tot het Museum van Spaansche
Geschiedenis in de XVI eeuw. Zaal Velodrome, De Keyserlei. 62.
NORMALE STUDIEN,
DERDE ZITTING.
De Oorsprong van onzen Woordenschat.
Op Donderdag, den G den December 1900, hield de Heer H. N. VAN
KALKEN, ieeraar aan de Brusselsche normaalscholen en aan de tuinbouwschool
van Vilvoorden, zijne tweede voordracht.
De leeraar werkte naar den volgenden korten inhoud :
De taal wijzigt zich in hare woorden en vormen. — Klankwetten.
— Working der analogic ; de eene taalvorm tracht den anderen aan zich
gelijk to maken. — Stapelvormeu ; door welke oorzaken zij geboren
worden ; welke vormen er tegenover staan. — Volksetymologie. —
Woorden verdwijnen uit de taal ; anderen wijzigeu hunne beteekenis ;
invloeden die crop werken ; kennis der verouderde woorden blijft van
groot belang voor de studio der levende taal. —
Aanwinst van nieuwe woorden ; middelen, welke de taal hiertoe
ten dienste staan.

--- 45 —
Als volgt werd zij in « Vroegpost » van Woensdag, 12 December
beoordeeld :
De tweeds; voordracht van leeraar Van Kalken werd niet door het weder begunstigd.
Toch waren, den killen plasregen en den nijdigen wind ten spijt, een goed
honderd.tal belangstellende dames en heeren opgekomen, tot van diep in de vijfde
wick, die den onvermoeibaren hr Van Kalken hunne toejuichingen niet gespaard
hebben.
Met de grootste belangstelling en de grootste aandacht volgden de toehoorders
en toehoordereasen den leeraar in zijn beschouwingen en zijn voorbeelden,
Achtereenvolgens toonde de begaafde professor aan, welke vormveranderingen de
taalvormen ondergaan door verwaarloosde uitspraak, door gemakzucht of tonglaiheid
; hoe twee verschillende letters gelijk worden gemaakt of zich « assimileeren
» ; hoe de letters verspringen ; hoe sommige letters worden bijgevoegd en
andere wegvallen ; hoe het geslacht en den naamval der naamwoorden door
« analogie » verward worden. Hij gaf daarbij treffende voorbeelden van « stapelvormen
», van ac simplicia » en van « volksetymologie » en liet zien hoe de natuur
van het yolk zich in de taal weerspiegelt.
Deze boeiende voordracht werd bijgewoond door den heer Stinissen, kantonalen
inspekteur en door den bestuurder van het Onderwijsgesticht der Van Maerlantstraat,
Karel Weyler.
De heer Van Kalken maakte van de gelegenheid gebruik om een dwaling te
herstellen. De heer Chomó — zegde hij — de eerste voordrachtgever der c Normale
Studien ) was zijn persoonlijke vriend en niet alleen een Vlaming van geboorte,
maar een V laamsche jongen, die in het dagelijksch verkeer niets anders dan
Vlaamsch sprak. Hij had alleen het ongeluk, denzelfden naam te dragen als zekeren
beruchten Vlaamschhater. Dat hij schoon Fransch sprak, k on hem niet ten kwade
geduid worden. Daarin was hij maar de evenknie van verschillende andere invloedrijk
e flaminganten.
De vergadering toonde zich met leeraar Van Kalken volkomen t' akkoord.
VIERDE ZITTING.
La methode et les Brands principes de la methodologie.
Op Donderdag, den 13 de" December 1900, leidde de Heer Francis LEY,
leeraar aan de beide normaalscholen voor meisjes en aan. de Vrije Universiteit
van Brussel, bestuurder van het vakblad l'Enseignement pratique,
schrijver van Preparation a l'Etude de l' Ristoire, enz., enz. zijnen
leergang (zes lessen) van methodeleer in, met een algemeen overzicht.
Den dag der voordracht, had Vroegpost 's morgens den sympathieken
leeraar als volgt voorgesteld :
De hr Fr. Ley, is de vader van Dr Ley, den jongen maar sympathieken schoolarts,
gelast met het geneeskundig toezicht in de pas gestichte school voor bijzonder
onderwijs uit de Zwartzustersstraat en die eene bijzondere studie gemaakt heeft van
de achterlijke kinderen, waarover hij in de Hoogeschooluitbreiding, met bijval,
eene reeks voordrachten heeft gehouden.
De hr Ley, vader, is zijn loopbaan begonnen als eenvoudig onderwiper in een
dorpschool der provincie Luxemburg. Thans is hij leeraar in opvoedkunde en

— 46 —
methodeleer aan de beide normaalscholen voor meisjes te Brussel en tevens gelast
met een leergang van methodeleer in de publieke kursussen van de universiteit
dierzelfde stall.
De Heer Ley schreef zeer gewaardeerde artikels over opvoedkunde en methodeleer
in verschillende onderwijsbladen. Thans is hij bestuurder van het tijdtchrift :
« L'enseignement pratique », dat te Brussel verschiint en waarin, met jeugdig vuur.
strijd worth gevoerd om de school haar algemeen vormend en verzedelijkend
karakter te doen behouden en ze niet te doen verdwalen en schipbreuk lijden op
utilitaristische klippen en « hors d'oeuvres }, die aan zekere behendige intrigauten
tot wipplank dienen.
4 Meer hart en minder berekening ; meer vrijmoedigheid en minder sluwheid ! 2.
— ziedaar de grondtoon van de artikels des heeren Ley.
Voorwaar, die professor is niet vergeten, dat hij eens voor eeu talrijk bevolkte
klas van kinderen heeft gestaan !
Zoo daaraau nog iemand twijfelen mocht, dan zouden wij verwijzen naar zijne
" Voorbereiding tot het onderwijs der geschiedenis , (Preparation it l'etude de
Phistoire), dat in boekvorm verscheen en waarin, op elke bladzijde, zijn rein,
opvoedkundig talent aan het licht treedt en naar de omstandigheid, dat hij nog altijd
een zeer werkzaam lid is van den 4: Algemeenen Bolgischen Onderwijzersbond ,/.
Verleden jaar zelfs, heeft hij zich kandidaat gesteld voor bet voorzitterschap,
tegenover de heer Van den Duughen, schoolbestuurder, die om zoo te zeggen als de
onafzetbare voorzitter der federatie mag beschouwd worden. Bryan tegen Mac
Kinley ! Fr. Ley dolf het onderspit, maar bekwam een eerbiedwaardig getal stemmen,
een bewijs, dat hij in den schoot van het onderwijzend personeel vcel
sympathieen heeft, die waarschijulijk nog zullen aangroeien met den dag.
De leeraar ontwikkelde in zijne eerste les het volgende plan :
A. Historique.
Les premiers hommes et lours affirmations.
Consequences. — Idees fausses erigees en dogmes.
L'antiquite. — Aristote.
Le moyen-age.
Newton, Descartes et l'induction.
Les penseurs qui connaissent et appliquent leurs idees. — Its Wont
en aucune influence sur la pedagogic en Belgique.
B. Bases de la methode.
I. Psychologie.
2. Qualites naturelles de l'enfant.
3. Evolution mentale. Double but a poursuivre : Connaiire la
verite, faire de la gymnastique intellectuelle.
Coup d'ceil sur nos premiers programmes scolaires.
Idees de Spencer : « La science est le savoir le plus utile. »
La matiere d'un programme ideal :
a) Il faut developper l'initiative, la spontanOitê de l'enfant..
b) Lui procurer, leplaisir intellectuel qui suppose l'eflort vainquant
la difficulte.
C. Procedes generaux de la methode.
Observation. Analyse. Comparaison.
Induction : Ordre dans la nature.
Deduction : Identit6 et contradiction.
Forme euristique et Part de questionner.

Principe, loi.
Double echelle de Bacon.
Applications.
— 47 —
Vroegpost was het eenigste dagblad, dat over de voordracht van den
Heer Ley verslag gaf. (Nummer van Zondag, 2 :3 en Maandag, 24 December).
Hier volgt het :
Plaats- en tijdgebrek hebben one tot heden belet te spreken over de voordracht
verleden week gehouden door Frans Ley over De Methode en de hoofdprinciepen der
Methodeleer.
Deze voordracht, werd, ondanks het afschuwelijke weder, door een talrijk publiek
bijgewoond. De zaal van het Hooger Handelsgesticht was bomvol. Tusschen de
aanwezigen : den hr. Van Slijpe, oud-schoolbestuurder, en den hr. Henri Mossly,
voorzitter van de Universiteitsuitbreiding. Tusschen de aanwezigen, ook vele oudleerlingen
van den hr. Ley, in een der twee Brusselsche Normaalscholen voor
meisjes, thans als onderwijzeressen in onze gemeentescholen werkzaam.
Wit; wel het meest verwonderd stond over zoo grooten toeloop van yolk, was de
hr. Ley zelf. — Te Brussel zou het niet mogelijk zijn — zegde hij — voor eenen
cursus over methodeleer zulk een ontzaglijke groep toehoorders en toehoorderessen
te verzamelen.
De vergelijking valt dus uit in 't voordeel van Antwerpen en van zijn wakker
studielievend onderwijzend personeel.
0, wij bekennen het gaarue, in vroeger jaren ware 't ook niet mogelijk geweest, wat
wij thans zien gebeuren. De tijd is nog zoo ver niet af, dat de streveis tusschen het
onderwijzend personeel door hun kollega's met onverschilligheid werden bejegend;
dat er heldenmoed en engelengeduld noodig was om onderwijsvereenigingen te
stichten en onderwiizersvergaderingen te beroepen. Hoevele dier bonden en genootschappen
zijn, na een kortstondig leven, niet uitgeteerd en bezweken ! Hoevele
vergaderingen hebben wij niet weten beroepen, waar geen tien menschen naar
omzagen, hoe het bestuur zich ook weerde en vermoeide !
Wij zouden niet ver moeten zoeken, om de oorzaken te vinden, die den toestand
ten goede veranderd hebben. Misschien komen wij daar later wel Bens op terug.
Voorloopig, doet het ons, als oprechte Sinjoren, genoegen, te kunnen vaststellen,
hoe hoog het onderwijzend personeel van Antwerpen in het binneland en zelfs
buiten de grenzen aangeschreven staat, voor de manier waarop het de spreuk ; « De
verheffing van den onderwijzer behoort hem zelven » weet in praktijk te stellen.
Om nu tot de voordracht van den hr. Ley terug te keeren, deze was de eerste van
eeu reeks van zes, die hij, over hetzelfde onderwerp, in de 4 Normale Studien > zal
ten beste geven.
Misschien is er op dit oogenblik in Belgie, neast den hr. Ley, geen tweede
leeraar te vinden die een zoo droge stof als de methodeleer voor een gemengd
publiek genietbaar zou weten te makers.
De heer Ley is vooreerst door vele jaren professoraat volkomen met zijn onderwerp
vertrouwd geraakt, dat hij beheerscht in de hoofdlijnen en in de bijzonderheden.
De heer Ley is daarenboven niet alleen een man van beschouwing en van bespiegeling,
maar een man van bedrijvigheid, van aktie, van drukte en strijd. t Stilstand
is voor hem achteruitgang ; zich opsluiten in engen kring.... verfoeilijk egoism.,
Geene °peering valt hem dus te zwaar, waar het zaak is, met het gesproken
woord of met de pen, het goede zaad te strooien, de menschen te genezen van hun
kleinzieligheid en ze te bekeeren tot breedere gedachten. Het Walenland-doorloopt

- 48 -
hij van Brussel tot Chima,y en van Doornik tot Verviers, overal ijverende voor een
gezondere levensbeschouwing, ouk in zake opvoeding en onderwijs.
Wat het zeggen wil, aan de hand van zulk een man geleid te worden in het
heiligdom der methodeleer, kan beter geraden worden, dan omschreven.
I)eze eerste les was slechts een algemeen overzicht, een voorbereiding.... En toch,
hoeveel stol werd er niet reeds behandeld.
Uit de kindsheid der menschheid, uit den wilden, barbaarschen staat, wauneer de
eerste indruk de baas speelt, en de redo nog geene gelegenheid heeft gehad om zich
te ontwikkelen, leidde de leeraar 011B door de oudheid --met Socrates en Aristoteles
— en de middeleeuwen — met hare c fabliaux p en « chansons de gestes ' — naar
den nieuwere tijden — met Descartes, Newto en Leibnitz. Hij weer erop, dat de
werken dezer groote geesten, door de kerkelijke censuur, maarweinig weerklank
hadden gevonden in ons land ; dat elke poging om onze gewesten uit den doodslaap
te rukken — Jozef II, Willem 1, 1879 — onmiddellijk en uit alle kracht door de
trawanten van Rome was onderdrukt geworden. Treffende staaltjes gaf hij ten beste
van den achterlijken toestand van het lager onderwijs in de landelijke gemeenten
onder het beheer der wet van 1842 en duidelijk liet hij verstaan, hoeveel er nog te
doen blijft eer het ideaal studieprogramma, door Spencer in zijtt boek over
4 Opvoeding ' ontwikkeld, zal verwezentlijkt zijn. In menig opzicht zijn wij sedert
1879 achteruitgegaan.
Nu had de hr. Ley gelegenheid een la ps te breken voor natuurlijkheid en
gemoedelijkheid in het onderwijs, voor vermindering van het getal leerlingen aan
een enkelen onderwijzer toevertrouwd, voor wandelingen onder open lucht, leertochten,
bezoeken aan museums en huiselijke behandeling in plaats van ijzeren
tucht en kazernedwang.
De rijksten, de geleerdsten en de besten zouden er een eer moeten in stellen het
diploma van onderwijzer te veroveren en in de scholen als leermeesters en leermeesteressen
op te treden. In de plaats daarvan lokt men, bij middel van subsidies,
de armsten aan. Het onderwijs is geen roeping meer, als in de Oudheid. Het is een
post, een ambacht.
Alles leidt er toe, om het al meer en meer te c mecaniseeren ». De proefondervindelijke
en de zelfzoekende leerwijze worden al meer en meer op het achterplan
gedrongen en moeten de plaats ruimen voor statige dogmatiek. Onze kleine kinderen
worden als groote menschen behandeld.
Bij de oude Grieken, waren de jongelings- of de ephebenjaren, de schoonste
leertijd. De Belgische epheben van de negentiende eeuw worden alleen tot verplichting
opgeroepen om den wapenhandel te leeren. Ons adultenonderwijs is slecht
ingericht en ieder die wil, is ervan ontslagen. In de lagere school moet het kind
dan maar volledig voor het leven worden klaar gemaakt.
En niemand vraagt zich af, of de jeugdige hersenen wel in staat zijn om, in stijve
beweegloosheid, al lien geesteskost op te vangen ; of, door zoo'n onnatuurlijk
stelsel, de sehoonste gaven van ons ras niet worden verkwanseld en vernietigd ?
In de kindertuinen, waar de grootste kennis van de kinderziel vereischt wordt,
zouden de meest beschaafde, de best betaalde jufirouwen moeten dienst doen. Het
omgekeerde heeft plaats. En wie zal de beweging tegen al die mistoestanden in bet
leven roepen, zoo de onderwijzers bet zelf niet doen ?
Ten slotte, gaf de leeraar de beteekenis van zekere kunstwoorden in de methodeleer
gebruikt, zooals aanschouwing, inductie, deductie, analyse, synthesis, heuristi-
Bebe of zelfzoekende leervorm, enz., enz.
Langdurig gejuich beloonde de redenaar voor zijn leerrijke en aangename
voordracht.

ACHTSTE lA ARGANG N- 2 I Februari igox
Ohne ein Blatt, in welchem alles Laufenden was die Lehrer interessiren kann zur Sprache kommt
ist eine lebendige Verbindung und Wechselwirkung der Lehrer nicht denkbar.
In der Vereinigung liegt unsere Kraft. Isoliere dich und du bist schwach oder du wirst es.
DIESTERWEG.
INHOUD : Terugblik en Vooruitzichten op het einde der Eeuw. (Slot). — Het Openbaar Onderwijs
in de Vereenigde Staten . — De geestelijke onvrijheid van het kind in de school. — Geschiedenis der
Normaalschool van Lier. (Slot). — In de Zwitsersche scholen : I. — Kijkjes links en rechts. -
- Boekbeoordeeling.
Terugblik en Vooruitzichten
op het Einde der Eeuw.
(SLoT) (1)
Heb ik tevoren de u i t w en d i g e ontwikkeling van den Duitschen
onderwijzersstand doen kennen, zoo komt het er nu op aan de i n we ndige
krachten in hun wording en in hun invloed op de inrichting en
werkzaamheid der volksschool na te gaan. De Duitsche pedagogiek
verkreeg in het begin der eeuw — zooals reeds werd aangetoond —
haar krachtigsten stoat door Pestalozzi. Daarnaast werkten ook de
pogingen van Philantropisten en andere opvoedkundigen voort.
Pestalozzi's volgelingen brachten gees uitgewerkte leermodellen, maar
groote gezichtspunten en begeestering in hun heimat weder. Dit
verwekte zulke veelvuldigheid van scheppend streven, dat het een lust
was te hooren hoe van alle zijden de stemmen weerklonken. De leiding
van dit pedagogisch koncert nam spoedig Adolf D i e s t e r w e g.
(1 ) In de proef van bet eerste deel bleven vele drukiouten onverbeterd (men
bedenke dat de dienst der burgerwacht tijdens de werkstaking onze ‹ correcteurs
in beslag nam !). De meest zinstorende zip : blz. 3 verlichte (voor verdichte) ; bl. 4,
regel 12 : zoo (voor ze) ; bl. 5 : Jichte (1) (voor Fichte) en regel 19 : in (voor en) ; bl. 6
stichl (voor Stiehl) en reg. 36 tweemaal der (voor den).

— 50
Reeds bij den aaiivang zijner loopbaan werd Diesterweg door
onmiddellijke leerlingen van Pestalozzi met dezes ideeen vertrouwd
gemaakt. Hij deed zich als volgeling des meesters kennen met de
woorden :
Ik zie in de princiepen van Pestalozzi den grondslag van de vorming des
menschen in overeenstemming met de natuur, d. geldig voor alle tijden.
De eerste proeven echter, om zijn onderricht naar Pestalozzi's
methode in te richten, mislukten. Van des te grooter waarde was het
daarom voor Diesterweg, in de leer te kunnen gaan bij een kunstenaar
in de schoolpraxis, bij \Vilberg. Bij hem leerde hij het onderricht
kennen, dat sindsdien het A. en Z. van zijn streven werd : het
aanschouwelijk, ontwikkelend en opvoedend
onderricht. Als leeraar in de normaalscholen te Mors en te Berlijn
heeft hij zichzelf tot meester in deze manier van onderwijzen gevormd.
In tegenstelling met de oude school van opzeggen en geheugenwerk,
die eens den knaap Diesterweg, zoo vlug van geest, gemarteld had,
moest bier alles door eigen werkzaamheid gewonnen worden, het
nieuw aangeworvene moest den leerling tot scheppen aansporen, zoo
dezes kracht en krachtgevoel sterken, de vreugde van het verwerven
en van het aangeworvene verhoogen en tot levendige, blijvende belangstelling,
door zelfwerkzaamheid tot zelfstandigheid voeren. Diesterweg
beschrijft dit tijdperk van zijn pedagogisch zoeken en ontdekken als
volgt :
Mijn leven ale leeraar viel in den tijd, waarin op gebied der opvoedkunde het
vraagstuk op te lossen was, de leerstof in materiaal ter ontwikkeling om te zetten;
de onderwijzers bekwaam te maker), door hun onde;wijs te vormen, door al hun
doen opvoedenctte werken; de onderwerpen van onderricht methodisch te bearbeien
naar de grondregels van de natuurlijke ontwikkeling.
Hoeveel pedagogen van naam echter ook met Diesterweg hetzelfde
Joel nastreefden, geen heeft zoo scherp als hij de gebreken der oude
geheugen-school van kosters en « schoolhandwerkers » bloot gelegd
en zoo klaar de wegen naar de ontwikkelende school aangewezen. Na
182o begint Diesterwegs werkzaamheid als leeraar der Duitsche
onderwijzers. Hij verbreidde zijn gedachten door woord en schrift en
bepaalde zich niet bij de verbetering der onderwijspraxis, maar hield
zich spoedig ook bezig met de vragen van inrichting, leiding en opzicht
der scholen, van de aaneensluiting der onderwijzers om zich te volmaken
en die betrekkelijk hun maatschappelijken en stoffelijken toestand.
Hij werd de voornaamste pedagogische inrichter en opruier der eeuw.
Hoe haatten alle vijanden van d n vooruitgang dezen man ! Zij wisten
het,waar Diesterwegs ktaarheid in de school komt, trekkers alle middeleeuwsche
spoken schuw zich terug, waar zijn geest de geesten onderwijst,
daar komen in de plaats van boekengeleerdheid en blind

— 51 —
napraten zelf denken en onderzoeken, waar zijn karakterbeeld de
harten ontvlamt, worden mannen gevormd met rechte ruggraat,
mannen, die bereid zijn te kampen voor eer en recht en voor de
pedagogische idealen.
En als de reaktie den man en zijn idealen vogelvrij verklaarde, als
de w a a r d i g s t e van alien, die ooit Duitsche jongelingen tot onderwijzers
gevormd hadden, voor onwaardig aanzien werd dit ambt langer
te vervullen, dan k on men het wel zoo ver brengen, dat de vreesachtigen
zich niet meer openlijk tot zijn volgelingen verklaarden, maar
geen politiemacht kon zijn beeld uit de harten der onderwijzers
wisschen. Dat is het grootste geluk der mmschheid : de onmacht van
het geweld tegen de idee ; dat is de diepe natuurwet, door welke de
duisternis toch eenmaal zal wijken voor het licht. Dat licht brak
eindelijk zegepralend door en verkondigde aan Duitschland een
nieuwen morgend. Diesterweg zag nog zijn opkomen. Doch geen
vredig klokkenluiden, maar de Bonder der kanonnen droeg, zooals
het een strijder toekomt, de nieuwe klanken tot zijn sterfbed. Hij
stierf Brij dagen na den slag van KOniggratz. Bij KOniggratz heeft,
naar de bekende spreuk, de Duitsche schoolmeester den Oostenrijkschen
geslagen, — en wie als eerste werkman de wapens des geestes daartoe
gesmeed heeft is Adolf Diesterweg.
Als nu met de stichting van het Duitsche rijk de nieuwe morgend
aanbrak begon het ook op pedagogisch gebied te dagen. De Duitsche
opvoedkunde, door Diesterwegs geest bezield, bekwam menig schoonen
uitslag. In vereeniging met de vrijgezinde burgerij gelukte het haar de
schoolwetgeving van den staat op de hoogte van den tijd te brengen.
In Pruisen traden de « Algemeene Bepalingen » van Falk in de plaats
der vroegere verordeningen, zoo trouw door Miihler bewaakt. Maar
een reaktionaire geest bezielde nog dikwijls de uitvoerende machten
in staat en gemeente. Men bleef halverwege staan en zocht te snoeien
en te bekrimpen. Ja, zelfs de liberale burgerij sloot op vele plaatsen
den onderwijzer uit van de rechten, die zij voor zichzelf eischte. Men
weigerde zijn medewerking in schoolkommissies en gemeenteraden.
Heden werpt zich zelfs een deel der Duitsche burgerij in de armen
der reaktie en beschouwt de volksschool met hetzelfde mistrouwen
als vroeger de feodaalgezinden. De hoofdreden is de vrees voor de
sociaaldemokratie. Dat echter op de baan der reaktie de Duitsche
burgerij haren ondergang tegemoet gaat, kan voor hem, die opmerkzaam
de ontwikkeling van het geestesleven gadesla.at, niet twijfelachtig
zijn. Eens toch stond in het laatste tiental jaren een deel der Duitsche
burgerij — en wel der Pruisische — op de hoogte van den toestand,
namelijk toen het wetsontwerp Zedlitz dreigde Pruisen en daardoor
Duitschland uit de rij der eerste beschaafde states te verwijderen. De

?- 2
./...... 0 ......111
huidige toestand wordt in klaar licht gesteld door de omstandigheid,
dat alleen de bestrijders der moderne wereldbeschouwing in Pruisen
immer dringender een nieuwe wetgeving voor de volksschool verlangen,
terwijl een gewezen onderwijsminister en wel een behoudsgezinde
ook in de nieuwe eeuw geen schoolwet verwacht in den geest der
tegenwoord ige pedagogie.
Zoo viel den onderwijzersstand in het laatste kwaarteeuw een
dubbele taak ten deel ; van de eene zijde gold het, het goed, tijdens
het liberale tijdperk verworven, te verdedigen tegen zijn vijanden,
zelfs tegen vroegere vrienden en de vrijzinnige pedagogische denkbeelden
voor een betere toekomst levendig te houden ; van de andere
de gedachten der meesters verder uit te werken en voor de volksontwikkeling
vruchtbaar te maken.
Diesterweg was bij zijn rusteloos streven om over alle a f z on de r-
1 i j k e vragen der opvoedkunde klaarheid te verspreiden er niet toe
gekomen zijn denkbeelden tot een stelsel te vereenigen. Hadde hij den
tijd daartoe gevonden, zoo ware deze grondige denker er toe gekomen
zijn onderwijsstelsel op ziel- en zedenleer wetenschappelijk te grond-
- vesten. Van de voorhanden systemen stemde geen enkel volkomen
met zijn beschouwingen overeen ; evenwel beval hij Beneke's psychologie
aan. Op dezen grond nu werden Diesterwegs denkbeelden door
D i t t e s , zijn geestverwant, tot een geheel opgebouwd. Niet alleen
heeft hij in de Duitsche pedagogie den geest van Diesterweg levendig
gehouden, maar hem ook bij de Oostenrijksche onderwijzers doen
heerschen en ze aldus bekwaam gemaakt om de grondstellingen der
volksontwikkeling met bewonderenswaardige taaiheid tegen het
klerikaal-antisemitisch verbond te verdedigen.
Evenmin als Diesterweg was Dittes een aanklever van Herbarts
ziel- en zedenleer. Sinds het midden der eeuw had Herbarts pedagogie
door de pogingen van Ziller, Stoy, DOrfeld en andere begeesterde
apostels tusschen de Duitsche onderwijzers veel aanhangers gevonden.
Voor deze een bron van wetenschappelijk denken en streven
geworden is zij voor den vooruitgang der opvoedkunde vruchtbaar
geweest. Het is minder Herbarts spekulatieve dan zijn empirische
psychologie, die — herhaaldelijk verbeterd en uitgebreid — licht
verspreid heeft over de werkingen en toestanden der kinderziel,
over de ontwikkeling van den kinderlijken geest. Een nieuwe vlucht
nam de studie der psychologie toen de natuurwetenschap er zich van
meester gemaakt en Naar in de physiologie een vasten grondslag
gegeven had. Heden reeds is daardoor menig spekulatief droombeeld
voor goed vernietigd. Physiologische en empirische zielkunde zullen
voortgaan een van d e g r o n d z u i 1 e ii der opvoedkunde op te
richten.

........ 53 ........
Als t w e e d e duidt Herbart met recht de zedenleer aan. Evenals de
spekulatieve psychologie door de physiologische, wordt de absolute
zedeleer van Herbart meer en meer door de evolutistische verdrongen.
Dit stemt overeen met de algemeene gedaanteverandering, die de
wetenschap in onze eeuw ondergaan heeft en die aan de hooge vlucht
der natuurwetenschappen to wijten is. De exakte methode trad in de
plaats der spekulatieve en de geschiedenis des aardbols, door de
willekeur der theologen uitgedacht, moest wijken voor de geschiedenis
van de ontwikkeling volgens onveranderlijke wetten. De exakte
methode van onderzoek en het princiep der ontwikkeling oefenden
ook hun invloed uit op de abstrakte wetenschappen en wekten nieuw
leven op gebied van spraakvorsching, geschiedenis van godsdienst en
beschaving.
Terwijl vroeger de vruchten der wetenschap slechts aan een kleinen
kring van geestesaristokraten ten goede kwamen, werden sedert het
midden der eeuw deze rijke schatten, tengevolge van de betere opleiding
des yolks en van een in Engeland ingeburgerde wijze van
verspreiding, ook voor de groote massa meer toegankelijk gemaakt.
Niet alleen zou de eerzucht voldaan worden, ook zedelijk goeds ware
verricht, kon iemand de veroverde waarheid ook in het armste huis
doen ingang vinden. De verbreiding der wetenschap onder het yolk
verhoogde nu op haar beurt zijn streven naar ontwikkeling. Ook de
leiding der onderwijzers en het onderwijs werden er door beinvloed.
Aan beiden werden hoogere eischengesteld. Voor devolksschool echter
ontspruit daaruit een dubbel gevaar : dat van didaktisch materialismus
en dat der nuttigheidpedagogie. Nu was het bijzonder Herbarts opvoedkunde,
welke de overlading der programma's en de verbrokkeling
der leervakken tegenwerkte en de leerstof gebruikte tot het vormen
van denkbeelden, die den wil beheerschen en waarlijk met de persoonlijkheid
vergroeid zijn. Ongetwijfeld kan het hoofdgebrek van ons
onderricht, de tweevoudigheid der menschelijke wereldbeschouwing,
door geen methodische kunst tekeer gegaan worden. Waarom trekken
onze leerlingen bij het verlaten der school het met zure moeite
geweven dogmatisch stelsel van godsdienstonderricht als een oppassend
gewaad aan ? Waarom blij yen de denkbeelden zonder invloed
op hun handelen ? De reele wereld, waarin zij treden, werpt zonder
inspanning heel het verouderde gebouw der gedachten overhoop. Ongelukkiglijk
echter worden zeer dikwijls onder de puinen ook de
zedelijke waarheden, met de dogmatische stelregels eng verbonden,
mede begraven. Zelfs een zoo gematigd theoloog als Prof. D r Brieger
roept spijtig uit : Onze jeugd krijgt heden nog onderricht in gods-
it

--- 54 —
dienst als in de XVI eeuw, en daarin ziet hij de hoofdoorzaak van de
onverschilligheid op godsdienstig gebied.
Een nieuwe wereldbeschouwing klopt immer dringender ook aan
de schoolpoorten. De sociale kwestie is niet alleen een vraag die de
maag, maaar die ook de ontwikkeling aanbelangt. De eisch van den
vierden stand naar een g e 1 i j k e maat van verstandelijke en stoffelijke
goederen is naar zielkundige en zedenkundige wet onhoudbaar.
In zoover echter de sociale eischen een verhooging van het zedelijk
peil van het gansche yolk in zich sluiten zijn zij gegrond. De zedelijke
voortgang is echter alleen mogelijk op den breeden grondslag eener
volksopleiding, die aan elkeen het wezenlijke der geestbeschaving van
den tijd verschaft. Deze waarheid wordt luid door de geschiedenis der
volkeren verkondigd. Waarom vindt het Spaansche yolk, trots het
doorzicht van zijn ontwikkelden stand, den weg niet uit de duisternis
der middeleeuwen naar het licht der hedendaagsche beschaving ?
Omdat de groote massa verstandelijk te laag staat om aan de
staatkundige en zedelijke wedergeboorte te kunnen medehelpen.
In onze dagen hebben zij, die in de hoogere volksontwikkeling een
gevaar voor den staat zien, een gewichtige bondgenoot getroffen in
den modernen Zarathustra, die het- nieuwe evangelie van den overmensch
verkondigde. Nietzsche meent dat de overmensch slechts te
kweeken is, door toepassing van het hem van natuur toekornende
recht van den sterkste. Daar er in onzen tijd zooveel lieden op wat
nieuws gesteld zijn, wien het paradoxale geestvol toeschijnt, vond
deze onzin tal van geloovigen. Het ligt echter voor de hand, dat de
uitoefening van het recht van den sterkste den huidigen rechtstaat
zou doen in puin storten, aldus eerst tot arnarchie voeren, later echter
tot absolutismus en despotismus terugleiden zou.
Er zijn nu eenmaal zedelijke waarheden waar de menschheid, hoe
verouderd en flauw zij den overmensch ook voorkomt, niet te buiten
kan. De tot axioma geworden kern alter moraal, die Nietzsche's
« Herrenmoral » volstrekt tegenover staat, is Jezus' woord : « Al wat
gij wilt dat de lieden u doen, doe hun dat ook. » Dat is de wet en de
profeten. Heel de geschiedenis van de beschaving der christenvolkeren
in de afgeloopen XIX eeuw toont in den grond duidelijk, hoe dit
woord langzamerhand zijn stempel gedrukt heeft op de vormen van
staat en maatschappij. Zijn verdere verwezenlijking voert ons meer en
meer tot den socialen en den opvoedingstaat. Het hoogste echter,
waarvoor de mensch de medehuip van heel de beschaafde wereld
verwachten mag, is de vorming van zijn I K, de v o l m a k i n g
zijner persoonlijkheid.
t In jedem lebt ein Bild des, das er werden soil,
So lang er das nicht ist, wird nicht rein Friede volt !

— 55 —
Wel is waar zal noch de eenling, noch de maatschappij ooit de volmaaktheid
bereiken, doch naar dit land van verlangen hoeft koers
gehouden te worden.
Welk is nu vooreerst de k o n k r e t e taak, die voor ons ligt, nadat
wij in h et al gem een de richting voor de volksopvoeding hebben
vastgesteld ? Zij is uitgesproken in het voornaamste punt van
het programme des « Deutschen Lehrervereins »: algemeen e
v olk s s c h o o 1. De Duitsche burgerij, welke zich eens zoo krachtig
verdedigde tegen de aanmatiging der edelen, haar te behandelen
als een menschenklas van lager orde, verzet er zich tegen de kinderen
der arbeiders op dezelfde schoolbank als de hare te laten plaats nemen.
Hier schijnt het pronkgewaad der vaderlandsliefde, waarmee zoo
gaarne wordt ten toon geloopen, tot op den draad versleten en komt
het naakte egoismus voor den dag. Zijn de kinderen der arbeiders
werkelijk een zedelijk gevaar voor die dcr burgers, zoo zijn zij dat ook
voor het Duitsche yolk en ware het hoog tijd, niet alleen ons onderrichtswezen,
maar ook onze maatschappelijke regeling grondig te
wijzigen. Tusschen hervorming en verval ware dan de keus. Want op
geestelijk gebied zijn er muren noch grenspalen : het zedelijk leven
vloeit van den eenen stand in den anderen en smetstof wierde door
duizend aderen in alle kringen der bevolking rondgedragen. Wil het
Duitsche yolk bij zijn u it w en d i g e nationale eenheid ook de
i n w end i g e voegen zoo moet het in de eerste plaats al zijn werkkrachten
besteden aan de onderste verdieping van zijn opvoedingsgebouw
in eendrachtig nationaal denken, voelen en streven.
Edoch, de volksschool laat de kinderen vrij op een ouderdom,
waarop zij naar de natuurwet der ontwikkeling nog niet tot die
zelfstandigheid gekomen zijn, dat zij hun opvoeding zelf kunnen
voortzetten. Daarbij komt, dat de volksschool de a l g e m e e n e
g r o n d s l a g der ontwikkeling voor alle standen te leggen heeft.
Zij kan aan de bij z o n d e r e eischen, die beroep, gemeente en staat
stellen, niet voldoen, daar haar leerlingen rijpheid en belangstelling
voor deze leerstof missen. Om die dringende taak te volbrengen moet
de « Fortbildungsschule » voor beide geslachten worden ingevoerd.
Het is een plicht voor den Duitschen staat, die op politiek gebied een
eerste rol speelt, dat ook op het gebied van beschaving te doers. Spijtig
genoeg is tot heden in Pruisen nog geen minister van onderwijs verschenen,
die om deze taak te vervullen dezelfde krachtdadigheid
ontvouwd heeft als zijn kollega's van krijgswezen te water en te land.
Over het hoogere schoolwezen wil ik niet uitweiden. Slechts dit zij
bemerkt : de nieuwe eeuw moet middelen en wegen vinden om de
onbemiddelde klassen meer dan tot heden het geval was, den toegang
tot de hoogste ontwikkeling mogelijk te maken. Dat yolk zal het

— 56 –.-
meest voortbrengen, dat al de in zich sluimerende krachten zich ontwikkelen
laat. Worden wij hierin — en het heeft er den schijn van —
door andere volkeren overtroffen, zoo zullen wij onzen voorrang op
pedagogisch gebied spoedig verliezen.
II * *
Door de hooge vlucht der nijverheid, de uitbreiding der centrums en
groote steden zijn de moeilijkheden der opvoeding op beduidende
wijze gestegen. De groote steden zijn de moderne Abruzzen, waar
bijzonderlijk de jeugd gevaren dreigen, die ze licht ten verderve voe-ren
kunnen. De voorzorgen voor lichamelijk en zedelijk verwaarloosden
moeten veel omvattender dan nu worden ingericht. Tegen de
verspreiding van besmettelijke ziekten worden verregaande voorzorgsmaatregelen
getroffen, tegen de voortplanting der zedelijke smetstof
door onverbeterde of onverbeterlijke misdadigers wordt weinig gedaan.
Wanneer de staat eenerzijds zijn opvoedkundige plicht ten voile vervult,
heeft hij anderzijds zonder twijfel het recht de iedereen schadelijke
elementen uit de maatschappij te weren.
Onze eeuw is als de eeuw van den a r b e i d gekenschetst
geworden. Voorzeker heeft de arbeid een stijgenden opvoedenden
invloed uitgeoefend, veelal echter alleen op het verstand -- en dan nog
maar eenzijdig, — niet op het gemoed. Daarbij hebben vele beelden,
die vroeger het bestaan op dichterlijke wijze verhelderden, hun
gedaante verloren of zijn geheel verzwonden. Dat verbergt eel groot
gevaar : wij verar rnen aan gemoed. Maar ook van het yolk heet
het als van den eenling : « Is het hart eens geledigd, zoo wordt het
nooit meer vol ! »
En verder ! De bewoners der groote steden worden meer en meer
van den boezem der moeder natuur afgetrokken.
C Flieh ! Auf 1 Hinaus ins weite Laud ! )
dit woord van Faust is geldig voor hen allen. Er ligt een diepe zin in
de sage van Anteos : uit de aanraking met moeder aarde ontspringt
voor den mensch een bron van kracht. Is het niet beklagenswaard, dat
voor millioenen lieden de schoonheden van ons vaderland een ledig
begrip blijven ? De nieuwe eeuw heeft de verkeermiddelen meer in
nationalen dienst te stellen. De inrichting van spelen voor de jeugd,
volksparken, volksbaden is slechts de eerste stap om de gezondheid
des yolks te behouden. Hier opent zich voor de sociale pedagogiek een
wijd gebied.
Ook de s c h a t ten van den gees t moeten het yolk meer
toegankelijk gemaakt worden. Welk yolk der aarde heeft een gelijken
rijkdom aan de heerlijkste scheppingen van dicht-, toon- , schilder- en
beeldende kunst als het Duitsche ? In onze dagen, dat -- gelijk reeds

.......... 57
gezegd — de oude bronnen van het gemoedsleven veelal verdroogd
zijn, is het dringend noodig deze ievenwekkende stroomingen in de
volksziel te leiden.
Welk rijk programma voor de nieuwe eeuw ! Wie zal het verwezenlijken
? Het komt er op aan, al de sferen des yolks te begeesteren
voor de pedagogische idee. En dat is de taak van den leeraarsstand in
al zijn trappen, van de hooge- tot de volksschool. Eerst en- vooral
echter moet de leeraarsstand zelf zich als een geheel gevoelen.
Reeds begint deze noodzakelijkheid evenals in het jaar 1848 weder
klaar te worden. Uit het Noorden, uit Greifswald, dringt een heldere
lichtstraal door.(') Moge hij overal begeestering verwekken, opdat een
nieuwe pedagogische morgend aanbreke.
G. D. en H ! Wellicht steekt gij den draak met mijn optimismus en
mijn schoolmeesterige opgeblazenheid. V6or weinig maanden heeft
een man de oogen gesloten, die de woorden sprak : de onderwijzers
moesten liefst de groote gezichtspunten aan hun overheden overlaten.
Ongelukkiglijk ontbreekt het somsbij deze, zooniet aan verstand, dan
toch aan begeestering en krachtdadigheid om de groote opvoedkundige
vraagstukken op te lossen. En ware dit ook niet zoo, dan kan toch
niemand den leeraarsstand het recht ontnemen — juister gezegd,
van de plicht on t s l a a n — mee te werken aan de oplossing
der pedagogische strijdvragen. Moest het den Duitschen leeraarsstand
daartoe aan bekwaamheid en goeden wil ontbreken, zoo ware het een
eerste plicht voor een minister van onderwijs hem daarvoor op te
leiden.
Daarom • ware dan ook te verwachten, dat het streven van den
onderwijzersstand naar uitbreiding en verdieping zijner kennissen
hoogschatting en aanmoediging vinden moest. Doch onze roep om
hervormingen, te Breslau geuit, heeft bijna nergens weerklank gevonden,
en waar dit wel gebeurde gaf de echo ons weinig aangename
tonen terug. De vraag om de onderwijzers tot hoogeschoolstudien toe
te laten vooral vond weinig bij val. Is het niet een der merkwaardigste
verschijnselen in de ontwikkelingsgeschiedenis der menschheid, dat
zij jaarduizenden behoefde om een volksonderwijs en een volksonderwijzersstand
te scheppen ? De weg van de kosters en « schoolhandwerkers
» tot de huidige pedagogen omvat slechts de korte tijdruimte
eener eeuw. Is het dan te verwonderen dat velen niet door den nevel
der overlevering tot de eenvoudige en klare gedachte komen kunnen ;
aan het beroep des onderwijzers, als het
hoogste beroep, komt de hoogste kennis toe.
( 1) Te Greifswald werden — en worden — door leeraars aan hooge- en middelbare
scholen gemeenschappelijk met volksonderwijzers konferenties gehouden ter
bespreking van opvoedkundige vragen.

— 58 —
Onze eisch laat zich ook niet daardoor tot zwijgen brengen, dat men
hem als het uitvloeisel van zelfzuchtig, overdreven beroepsstreven
doet doorgaan. Niet in egoismus, maar in het gevoel van ontoereikendheid
tegenover de groote . en de zwaarte van onze plicht zijn de
gronden te zoeken. Elke leeraar draagt de voile verantwoordelijkheid
voor de hem toevertrouwde kinderzielen voor God en menschen. Niet
naar schikkingen, niet naar bureaukratische aanwijzingen, niet naar
gereedgemaakte leermodellen kan hij zijn ambt uitvoeren, maar uit
het inwendige zijner persooniijkheid trekt hij zijn stuwkracht. De
nieuwe eeuw zal eindelijk toegeven, wat heden reeds zonneklaar
bewezen is, dat aan zulk een beroep de hoogste ontwikkeling toekomt.
Zal het den onderwijzersstand niet terneer drukken tot zichzelf te
moeten zeggen : tot volkomen opleiding voor het ambt, welks verantwoordelijkheid
u drukt, liggen nog rijke schatten voor u bereid, loch
gij kunt niet tot daar geraken ! In Saksen heeft men voor een klein
deel der volksonderwijzers de poorten der universiteit geopend.
Waarom aan de andere beletten zich beter voor hun beroep toe te
rusten ? Daardoor wordt geen verplichting genomen betrekkelijk hun
onderhoud. De normaalschool kan heden haar kweekelingen slechts
in het voorhof der opvoedkundige wetenschap voeren en in 't beste
geval geeft zij hun den levendigen aandrang naar verdere ontwikkeling
mede. Bij geen beroep zoozeer als bij dat des onderwijzers moet
door de zelfstudie zooveel toegevoegd worden om op de hoogte der
wetenschap te blijven. Het getal zijner leeruren en zijner leerlingen,
het drukkende en zenuwstorende zijner werkzaamheid verlichten hem
deze taak voorzeker niet. En toch vervult hij vreugdevol zijn plicht,
want hij kent den diepen zin der spreuk
c Was du ererbt von deinen Vatern hast,
Er wirb es, um es zu besitzen. ) (1)
In het streven naar verdere ontwikkeling ligt
de t o e k o m s t van den Duitschen onderwijzersstand. Dit moeitevol
kampen heeft hem in de vervlogen eeuw van trap tot trap hooger
gebracht ; het heeft hem het erfdeel der vaderen tot een levend eigendom
gemaakt en in dit levend eigendom wortelt zijn kracht. Gelijk een
heldere ster blinkt in de duisternis van het heden de gedachte : de
Duitsche opvoedkunde is een opwaarts strevende wetenschap en voor
den onderwijzersstand ligt nog een wijden weg, die hem tot lichtende
hoogten voeren zal. Nog is er geen flood dat hij in knoeierij en
materialismus zal verzinken.
(1) Wat gij van uw voorgangers geerfd hebt,
Verwerf het, om het to bezitten.

— 59 _
* *
Er wordt, wel is waar vooruitgezet dat ook hij naar goud streeft.
SteRig verlangt de leeraarsstand een bezoldiging die overeenstemt
met zijn voorvorming, de waarde en de moeilijkheid zijner
werkzaamheid. En dat met recht ! Niet alleen de zorg voor voeding
des lichaams en andere behoeften dwingen hem daartoe, ook het
gevoel van beroepseer en sociale gerechtigheid. De zorg voor het
dagelijksch brood verlamt zijn begeestering en de inspanning om
bijwinsten onttrekt hem aan den hoogeren dienst voor het gemeen
welzijn.
Gelukkigerwijze zijn er mannen, die erkend hebben, dat de vraag
der bezoldiging voor den leeraarsstand ook een gewichtige ideale zijde
heeft. D r Bosse zegde tot een afvaardiging van Pruisische onderwigers
:
c Onmiddellijk na mijn indiensttreden heb ik het vaste voornemen opgevat de
volksonderwijzers recht te helpen. Want ik zegde tot mijzelf : het heeft geen zin,
mannen die een beroep vervullen, rijker aan verantwoordelijkheid dan Welke
kategorie van beambten ook ; wien het yolk bet beste, wat bet heeft, toevertrouwd,
die mannen, zeg ik, te laten gebrek lijden. ,
En D r Bosse is ook daarvan overtuigd, dat de onderwijzers dit ambt
vol verantwoordelijkheid vervullen zooals het . behoort, want hij gaat
voort :
C In ooze Pruisische volksscholen wordt gearbeid, dat wij er fier mogen op zijn ;
gearbeid op een wijze, dat zij, die bet niet zelf konden nagaan, er zich in 't geheel
geen begrip van vormen. ,
En van dezelfde meening als zijn gewezen chef is Exc. D r Kuegler.
Van de Pruisische onderwijzers zegde hij :
Zij hebben in moeilijke tijden trouw hun ambt vervuld ; zij hebben voorwaarts
gestreefd om hoogere plaatsen in te nemen. Bij de Pruisischo onderwijzers beet bet
enkel : Baan vrij ! dan bereiken zij het doel, dat zij zich in trouwe plichtsvervulling
gesteld hebben )s
Wat hier van de Pruisische onderwijzers gezegd wordt mag wel
zonder overdrijving voor die van gansch Duitschland herhaald.
* * *
En b a a n vrij! roepen wij alien. Want overal moet nog
gekampt ter verwezenlijking van den wensch : de school den
p e d a g o g e n ! Waarom zijn in de kwestie van het toezicht zelfs de
invloedrijkste lieden onmachtig, zij die nochtans wel weten, dat het
den onderwijzers noch aan bekwaamheid, noch aan plichtbewustzijn
mangelt om de leiding der school zelf in handen te nemen ? De
oorzaak ligt in de groote macht der kerk : zij beheerscht nog heden
den staat. Het sprookje, dat daar, waar het opzicht door de mannen
van het yak ingevoerd wordt, de « k ri s t e l i j k e g e e s t s zou
wegtrekken, vindt nog immer geloovige ooren. Voorzeker zou het

— 60 —
huidige scholastiek-dogmatisch godsdienstonderricht plaats moeten
maken voor een pedagogisch-psychologisch. In de plaats van het
koude, doode woordenonderwijs zou een aanschouwelijk, frisch beeld
van leven en werken Jezus' treden. Voor den godsdienst echter ware
niets te vreezen, want de gedachtelooze lippendienst zou het veld
ruimen voor een aanbidden in geest en waarheid. Waren de onde rwijzers
vijanden van den godsdienst, waarvoor men ze zoo gaarne
doet doorgaan, zoo zouden zij niet beter hun vijandschap in 't werk
stellen dan door het dogmatisch-scholastiek onderricht zoo lang
mogelijk te behouden, want het is de zekerste doodgraver van het door
de natuur in ieder menschenhart gelegde godsdienstig gevoel.
De nieuwe eeuw zal de opvoedkunde eindelijk tot meesteres in
eigen huis maken. Voortdurend vermeerdert het aantal geestelijken,
die niet alleen wet en maar ook openlijk verklaren dat de geinspekteerde
den inspekteur in pedagogisch weten en kunnen de baas is, dat
de leeraarsstand heden mondig is en men de leiding der school vol
vertrouwen in zijn handen kan leggen.
**
En nu tot het slot nog een vraag, de gewichtigste, die ik als zoon
mijns yolks stellen kan : Is het Duitsche yolk de middagshoogte
zijner wording voorbij en heet het ook van hem : « Es will Abend
werden and der Tag hat sich geneigt ? » Overzien wij de ontwikkeling
der menschheid, zoo vinden wij ook in het leven der volkeren de
eeuwige wet van worden en vergaan. De Grieken en Romeinen, vier
geest nog heden ons geestesleven beheerscht, zij zonken weg en
ontwijfelbaar is ook menig yolk Europa's aan 't uitsterven. Naar is
de bron, waaruit voor een yolk het water der eeuwige jeugd ontspringt
? Deze bron is het geloof aan idealen. Zij alien,
bij wien het geloof aan idealen nog levendig blijft, maken den waren
adel eener natie uit ; zij wij den zich den edelsten dienst: den die ns t
voor de waarheid. En deze dienst is een godsdienst ; want
wie de waarheid zoekt, die alleen zoekt God.
Hoe staat bet met u, mijn Duitsch yolk ? Is die aandrang naar
waarheid bij u nog levendig ? of hebben middeleeuwsche machten den
Duitschen arend de vleugels gehortwiekt, zoodat hij de zon niet meer
toevliegen kan ? .... Wees getroost, nog is het niet gelukt de zenuwen
zijner kracht door te snijden !
En hoe staat het met u, mijn Duitschen onderwijzersstand ? Denkt
gij nog om uw hooge beschavende zending, de Duitsche jeugd te
ontvlammen voor het ware, goede en schoone ? Wees getroost mijn
hart, nog klinkt bij het keerpunt der eeuw het wachtwoord over het
land :
« Pestalozzi voor immer !

En zoo heden Diesterweg's geest neerdaalde en ons vroeg :
Kampft ihr mir noch den Kampf mit Finsttrlingen,
Die mit des Geistes Ketten each umschlingen,
Mit ihneu, die noch an dem alien Knochen nagen,
Von dem das Fleisch man abgezehrt in grauen Tagen ? (1)
Dan zou het antwoord luiden : Kamp heden en immer :
I3is dahin wir gelanget,
Woran dein Geist volt Sehnsucht einst gehauga,
In das gelobte Land, wo heilge Sitte,
Wo Treue wohnet in Palast und Hiitte,
Wo der Erkenntuis Brannen jedem quillet,
Wo the Gereehtigkeit voll Gram das Haupt verhiillet,
Wo, wie der Friihlingshauch aus Bliitenbaumen
Der Freiheit Odem wept in alien Raiimen. (2)
E. BEYER
BLADVULLING.
Ja, lieber Wilhelm, meinem Herzen sind die Kinder am Nachsten auf
der Erde. Wenn ich ihnen zusehe, und in dem kleinen Dinge die Keime
aller Tugenden, aller Krafte sehe, die sie einmal so nahig brauchen
werden ; wenn ich in dem Eigensinne kiinftige Standhaftigkeit und
Festigkeit des Charakters, in dem Muthwillen guten Humor, und
Leichtigkeit, fiber die Gefahren der Welt hinzuschliipfen, erblicke, Alles
so unverdorben, so ganz -- immer, immer wiederhol ich Bann die goldenen
Worte des Lehrers der Menschen : Wenn ihr nicht werdet wie Eines
von Diesen ! Und nun, mein Bester, sie, die unseres Gleichen sind, die
wir als unsere Muster ansehen sollten, behandeln wir als Unterthanen.
Sie sollen keinen Willen haben ! — Haben wir denn keinen ? Und wo
liegt das Vorrecht ? — Weil wir alter sind und gescheider ? — Guter
Gott von deinem Himmel ! alte Kinder siehst du, und junge Kinder, und
Nichts weiter ; und an welchen du mehr Freude hast, das hat dein Sohn
schon lange verkiindigt. Aber sic glauben an ihn, und hOren ihn nicht,
das ist auch was Alts — und bilden ihre Kinder nach sich, und —
Adieu, Wilhelm ! ich mag dariiber nicht weiter radotieren.
GOETHE (Die Leiden des jungen Werthers).
(1)Voert gij nog den strijd met duisterlingen, die de ketens van den geest om u
heen slaan, met hen, die nog aan de oude beenderen knagen waarvan het vleesch
lang geleden werd verwijderd (men denke aan de oude, droge scholastiek en de
hedendaagsche wetenschap).
(2)Tot wig gekomen zijn in het beloofde land, waarnaar uw geest eens vol verlangen
smachtte, waar heilige zeden en trouw woven in paleis en hut, waar de bron
van het weten voor ieder ontspringt, waar de gerechtigheid zich nooit met smart
het hoofd omsluiert, waar, evenals de lentelucht uit bloeiende boomen, de adem der
vrijheid in het ruim omwaait.

--- 62 ---
HET OPENBAAR ONDERWIJS
IN DE VEREENIGDE STATEN
Zoo men het onderwijs van een land mag afmeten, in waarde en in
hoedanigheid, volgens de inzendingen op een wereldtentoonstelling, dan
is het der moeite waard eventjes stil te staan bij de afdeeling Openbaar
Onderwijs der Vereenigde Staten, •
Een ernstige, diep ingaande en nauwkeurige beoordeeling afleiden uit
de bescheiden en gegevens eener tentoonstelling — waar oogenverblinden
en schoon-schijnen hoofdzaak zijn — is gewaagd. Doch, een bij
benadering juist beeld valt wel op te waken, na verwijdering en uitwerping
van het onwaarschijnlijke en uitzonderlijke.
En 't mag gezegd dat de algemeene geest en richting van 't onderwijs
bij de Nieuwe Wereld-bewoners trouw weerspiegelen hun bedrijvig level),
hun zucht tot practische aanwending, hun bij uitstek utilitaristische
opvocding.
De Noord-Amerikanen hebben groot en grootsch work geleverd. De
onderwijsafdeeling kostte 400.000 fr. en 5000 brochuren lagen ter
beschikking van de belangstellenden om den bouw en het leven ie leeren
kennen van het nationaal onderricht.
Een bevoegd pedagoog — wij noemen Gabriel Compayre — levert ons
in eenige regelen een overzicht van dit onderwijswezen.
« Meestal zijn ooze nationals tentoonstellingen verward : men ontmoet
twintigmaal dezelfde taken ; er is geen beperking, daar men afrekenen
moet met de schitterzucht van doze of gene stall... Door hare beschrenktheid
zelve, had de Amerikaansche afdeeling het voordeel klaar te zijn en
eenvoudig. Een doelmatige keus van voorwerpen, behoorend tot een
gegeven indeeling, vormde ten slotte een geheel-beeld van het onderwijs,
zooals het gegeven wordt in de 45 staten der Bondsrepubliek.
Statistieke tabellen doers het aantal schoolgaande leerlingen kennen.
In den loop van 1897-1898 bedroeg het aantal ingeschrevenen voor de
lagere scholen 15.038.636, waarvan 14.589.035 in de openbare scholen
(door den Staat onderhouden) en 1.249.665 in de bijzondere scholen.
Evenwel, de regelmatige schoolbijwoning laat te wenschen over ; op die
15 miljoen ingeschreven kinderen waren er 5 miljoen die de school
v erzuimden .
Men klaagt vrij algemeen in de Vereenigde Staten over de te sterke
bevolking per klas, soms meer dan 60, 70 leerlingen ; het aantal onderwijskrachten
is er nogtans betrekkelijk grooter dan in Frankrijk, ongeveer
400.000 leden.
Merkwaardig genoeg, er bestaat in Amerika een strekking om het

— 63 —
onderwijzend personeel te « vervrouwelijken ». Op 409.193 leerkrachten
vindt men 131.750 onderwijzers, tegenover 277.4443 onderwijzeressen.
Voor twintig jaar was de verhouding der onderwijzers 41 °/,,, nu nog
slechts 30 °/,,. De oorzaken van dien voorkeur, aan de vrouwen geschonken,
zijn veelvuldig.
Eerstens, de onderwijsgaven der vrouw worden door de Amerikanen
gewaardeerd. Daarenlrven, hoewel rijk en milddadig, verwaarloozen zij
de insparingen niet waar het mogelijk is : de onderwijzeres heeft een
mindere jaarwedde dan de onderwijzer. Een derde, toevallige reden, ligt
in den burgeroorlog van 1861. Terwijl de mannen opgeroepen waren om
krijg te voeren, nam men zijn toevlucht tot de vrouwen om het opkomend
geslacht onderwijs te verstrekken. Deze beweging, in den eerste door de
noodzakelijkheid opgedrongen, won meer en meer veld, en... de ervaring
bracht geenszins teleurstelling.
De openbare besturen doen zware opofferingen voor het volksonderwijs.
Binst twintig jaar groeide het budget aan met 125 miljoen fr. ; en
de jaarlijksche uitgaven bedragen thans 194 miljoen dollars, bijna een
miljard. Daarin tellen de wedden voor 600 miljoen fr. De lasten worden
gedragen door de plaatselijke besturen, maar de staat is zeer vrijgevig in
zijn tusschenkomst. Voor het bouwen van scholen alleen werd van rijkswege
meer dan 300 miljoen dollars uitgegeven.
't Is niet te verwonderen dat, met zulke hulpmiddelen, wij afbeeldingen
te zien krijgen van echte schoolpaleizen....
***.
Aan handenarbeid, gelijk onder welken vorm, wordt door de Amerikanen
een groot belang gehecht. Dat bewijzen de voortbrengselen der
Amerikaansche scholieren, vooral in wat betreft naadwerk, wasch en
keuken.
Een onderwijzeres, die een huishoudschool bezocht, gaf hare indrukken
als volgt weer : « Nooit zag ik in menschenoogen zulke zegevierende
blikken... Vele kna,pen en meisjes droomen van overwinning : zij zullen
heidhaftig zijn, een dicht schrijven, een tafereel schilderen, de viool
fraai bespelen. Gesteld dat die Broom zich ooit verwezenlijke, zoo zullen
zij toch nooit het zielsgeluk evenaren dezer jonge meisjes, die voor 't eerst
er in gelukken een lekker brood te bakken, een smakelijke gelei te
bercideu, een hoed op te doen of een nieuw kleed te vervaardigen. Op
hunne wijze zijn deze ook kunstenaars en dichters !... »
De lichamelijke ontwikkeling bekleedt een eereplaats in de Vereenigde
Staten. Met genoegen rust bet oog op de schoone lichtteekeningen, voorstellende
de uitgestrekte speelplaatsen waar geheele scharen leerlingen
zich mengen in hun onderscheiden spelen.
Wat echter meest treft in de schrijfboeken der Amerikaansche jeugd,
is de zorg besteed aan het teekenonderwijs. Het teekenen troont als vorst

in de scholen der Vereenigde Staten. De Amerikanen aanzien de teekenstift
als een praktisch en nuttig werktuig, dat verdient te worden verspreid
en gekend als het schrift zelve. Elk kind, waarvan oog en hand
niet bedorven zijn, kan leeren teekenen. Gedurende heel den studietijd
— acht jaren — wordt teekenen met de grootste zorg onderwezen, en
't komt to pas bij alle vakken. Doorblader de schriften, ingezonden door
Boston of Chicago : gees opstel, geen geschiedeniswerk, of 't is versierd
en toegelicht met min of meer behendige teekeningen der kinderen.
Miss Wheeler, afgevaardigde der Vereenigde Staten op het internationaal
onderwijskongres to Parijs, schetste in haar verslag als volgt
den gang bij het teekenonderwijs : n Reeds in den kindertuin, en later in
de lagere school oefenen wij het kind om gelijktijdig op 't bord to leeren
schrijven en teekenen. Wij leeren het zich bedienen van de waterverf,
om door lijn en kleur de afbeelding weer to geven van planten, bladeren,
bloemen en zelfs moesgewassen. Terwijl bet de aanvankelijke begrippen
opdoet van wetenschappen en aardrijkskunde, boetseert het in klei en
was. Niet zelden ziet men de onderwijzeres kleine schetsen teekenen op
't zwarte bord, tijdens haar verhaal. In een klas van elfjarige kinderen
vond ik 10 11. op 12 die betamelijke versieringsmotieven leverden. Zeer
verhangen zijn ze ook om hun schriften op te luisteren. Terwij 1 de meesteres
een geschiedenis vertelt, trachten sommigen ze te illustreeren in hun
schrijfboek. 1)e middelen van uitvoering verschillen ; het pastel is
wellicht verkieslijkst. In een klas van tienjarige kinderen zag ik, natuurlijk
op zeer naieve wijze, tafereelen gebootst uit den Ilias en den
Odysseus in een klas van achtjarige kinders vond ik de afbeelding van
in beweging zijnde voorwerpen, de zeilen van eon schip door den storm
meegevoerd, boomen door den wind geschud... »
Al doze oefeningen beoogen niet zoozeer als . einddoel de vaardigheid
ill het nijverheidsteekenen, dat van zoo'n groot gewicht is geworden in
het moderns leven. Neen, als het kind leert hanteeren potlood en penseel,
leert kleuren mengen en aanstrijken, leert lijnen trekken, dan ontwikkelt
men oog en hand, dan wekt men vooral de werkdadigheid van
den geest. Men stelt to zijner beschikking een tweede taal, die zijn ideeen
grafisch zal weergeven. Het zal zich veel beter een historisch personaadje
herinneren, dat hij — zij het clan ook grof weg — heeft trachten to
konterfeiten to midden van zijn tekst. De belangstelling zal aangroeien
voor de levende wezens : planten, boomen, diersoort6n, die hij beproefde
in vorm en kleuren of to beelden.
't Ware wenschelijk dan ook in onze scholen het teekenonderricht een
dergelijke uitbreiding nemen kon. Buiten hoogergenoemde voordeelen
ontwikkelt het de gevoeligheid, den zin voor 't schoone, de liefde voor de
natuur...
Wat voorafgaat is een der zijden, langs waar men de Amerikaansche
—

— 65 —
opvoeding beschouwen. kan. Het overheerschend streven in de lagere
scholen der Vereenigde Staten is de bezorgdheid en de drang om geesten
wilskracht alzijdig te ontwikkelen, de praktische bedrevenheid om een
yolk te vormen van nijveraars en handelaars ; zulks, door de kinderen
nit te rusten met al de nuttige en stellig-bruikbare kennissen die van pas
komen bij den strijd des levees.
Doorloop de leerprogramma's, doorblader de werken der leerlingen, al
dadelijk springt . in 't oog het overwicht der concrete studies op de
afgetrokkene ; niet veel spraakleer en spelling, maar uiterst verzorgde
stijl en schrift ; minder geschiedenis dan aardrijkskunde, vooral handelsaardrijkskunde,
en bovenal veel rekenen. « (ieen Yolk, bevestigt
M. Harris, ruimt aan rekenkunde zoo'n groote plaats in. })
Herhaaldelijk is 't bevestigd dat de Pruisische lagere school de zege
heeft doers bevechten to Sadowa en to Sedan. Waar we meer zeker van
zijn is het felt, dat de Amerikanen, door de praktische inrichting hunner
scholen, zich meester zullen makers van de: handelswereld. M. James,
leeraar aan de hoogeschool van Chicago, opsteller der brochuur van de
tentoonstelling, haalt aan dat Noord-Amerika niet minder telt dan 2000
handelsscholen (business schools) met 15.000 leeraars en 160.000 leerlingen,
ongerekend de overtalrijke nijverheidsscholen.
De Amerikanen schijnen het middel to hebben ontdekt, om de
individueele ontwikkeling van den mensch en den staatsburger to laten
samenvallen en harmonizeeren met de beroepsopleiding van den lateren
arbeider.
Er is voor ons veel to leeren, aan gene zijde van den Oceaan.
De geestelijke onvrijheid van het kind in de school.
Lecteurs vulgaires, pardonnez-moi
mes paradoxes ; il en Taut faire quand
on reflechit ; et, quoi que vows puissiez
dire, j'aime mieux etre homme a paradoxes
qu'homme a prejuges.
J. J. ROUSSEAU, L'Em2le
Wordt er wel eens over nagedacht hoe weinig gelegenheid men den
leerling laat zich een eigen gedacht te vormen ? Hoe raar worden de
waarheden, die hij opdoet, onderworpen aan zijn vrij onderzoek, hoe
luttel leent zich onze leerstof daartoe ! Lijdelijk vangen de kinderen
die waarheden op ; oorlof of stof tot twijfelen wordt hun niet gelaten.
« On leur debite un certain nombre de vérites qu'on les oblige a
retenir. Its doivent ecouter, le reste ne les regarde pas. La verite n'est
pas une harmonie de plus en plus riche dans leur cerveau, c'est une
chose toute faite qui sort de la bouche du maitre. » (1)
( 1) L'Ecole et l'Apprentissaie de la Docilite. H. ROORDA VAN EYSINGA.

— 66 —
Gaat het niet veelal zoo in het onderwijs ? En is het wel mogelijk
anders te handelen met de stof der vakken spraakleer, geschiedenis,
aardrijkskunde, Fransche taal en wellicht nog andere ? Zeggen dat de
leerlingen in dit slag van onderwijs de vrijheid hebben eigen gedachten
uit te drukken zou gelijk staan met te beweren dat een man zonder
beenen vrij is naar beliefte rond te loopen.
Beschouwen wij meer bijzonderlijk de leerstof waarover de leerlingen
zich een eigen gedacht kunnen vormen, opstellen, bespreking van
den inhoud eener leesles, oplossen van vraagstukken, vormleer. Bij
het onderwijs dezer vakken is de vrijheid van den leerling hiertoe
beperkt : hij mag zich uitdrukken over bepaalde onderwerten of bepaalde
gedachten, waarin de onderwijzer het opgegeven onderwerp doorgaans
verdeelt. Alsdan is het geen zuiver toelating tot spreken, die vergund
wordt, maar een verplichting tot spreken, die wordt opgelegd.
Een gevangene, die vrij is te gaan waar hij wil.... op den koer der
gevangenis en achter de hielen van een wachter, bezit dezelfde onafhankelijkheid
als het kind dat zijn geest mag bewegen in den beperkten
kring van een opgegeven onderwerp of gedacht ; het mag zich niet
wagen buiten het terrein door zekere schoolsche begrippen afgebakend.
Leerling en gevangene hebben ook nog dezen trek gemeen, dat ze soms
verplicht worden tegen wil en dank van hun vrijheid gebruik te
maken. 't Gebeurt wel eens in de hoogste klas, dat men den leerlingen
volstrekte vrijheid laat een onderwerp te kiezen en naar beliefte te
behandelen (in de les van opstellen), maar dat zijn zeldzame uitzonderingee
I
Besluit : de maxima-vrijheid, toegestaan aan den leerling in verhouding
van den oppersten drang van zijn natuurlijk geestesleven — de
vrije uiting zijner gedachten — komt overeen met de vrijheid die men
toestaat of oplegt aan.... een gevangene !
Depuis le premier tressaillement de l'embryon dans le sein maternel
», zoo spreekt Guyau, « jusqu'a la derniêre convulsion du vieillard,
tout mouvement de l'étre a pour cause la vie et son evolution. n
Fraai niet waar ? De school wier edelste zending het wezen zou het
leven te leiden en te vermeerderen is een hinder die het leven kluistert
in een gordel van verplichting. (2) Heeft hieraan de onderwijzer
schuld ? Stellig niet. Op hem rust de verplichting een bepaalde leerstof
op een voorgeschreven tijd voor een groot aantal leerlingen of te
handelen, en daarom moet hij (hoe zwaar het hem soms valt) elke
uiting van gedachten, vreemd aan de les, tegenwerken of onderdrukken.
Daardoor gaan voor de leerlingen al de gedachten verloren die niet
passen in den kader der les, gegeven op het oogenblik dat de gedachten
(1) GUYAU. Esquisse d'une morale sans obligation ni sanction.
(2) Dit niet alleen voor wat betreft de vrije uiting van gedachten.

__ r1 —
ontstaan. Het kan niet geduld worden dat een leerling onder de leg
van aardrijkskunde b. v. zich uitlaat over de bottende boomen op den
koer, de schitterende zon en de drijvende wolken aan den hemel ;
hoewel waarschijnlijk deze meer zijne aandacht boeien dan de kapen
van Europa of de nijverheden der provincie Antwerpen. De leerling,
die deze vrijheid nemen zou, werd voorzeker gestraft, al ware het dan
met een eenvoudige vermaning. Nochtans wordt het van volwassenen
zeer goed aangenomen, dat zij over andere zaken ' beginnen te praten
wanneer het gesprek, waarin zij gewikkeld zijn hun te saai wordt.
Nu zal men zeggen : de leerlingen drukken zich niet uit over zaken
die vreemd zijn aan de les. Er is nochtans een tijd, dat zij dit wel doen,
namelijk gedurende de eerste weken van het schoolgaan, zoolang zij
den geest van vrijheid behouden, uitvloeisel van hun natuurlijk Leven.
Sla het kind gale buiten de klas, op de speelplaats of op d.? straat met
zijn vriendjes, te huis bij ouders, zusjes en broertjes. Het vertelt,
vraagt, roept, praat zonder ophouden over alles wat het treft. In de
klas gaat het juist andersom. Daar heerscht een ijselijke stilte, daar
moet men « een muisje kunnen hooren loopen » daar moeten de
kinderen zoo stil zijn alsof ze sliepen. Maar slapen mogen zij toch ook
niet, anders wordt de groote vriend, daar voor de klas, erg boos. Zoo
brengen zij dagelijks vijf a zes wren door. Zoodra men het kind op de
schoolbanken heeft geplaatst leert het « zwijgen 3 en (( gehoorzamen ».
Rousseau, die zooveel waars heeft geschreven, waarvan zoo weinig
rekenschap gehouden wordt, zegt :
« En essayant de persuader a vos elêves le devoir de l'obeissance,
vous joignez a cette pretendue persuasion la force et les menaces, ou,
qui pis est, la flatterie et les promesses. Ainsi donc, amorces par
l'interet ou contraints par la force, ils font semblant d'être convaincus
par la raison. ))
Zoo gaat het. Wanneer een leerling zich onbewimpeld uitdrukt over
dingen, die hem treffen, maar waarvan nu juist geen spraak is, legt de
onderwijzer hem het stilzwijgen op. Eerst op vriendelijke wijze
natuurlijk, maar zoo het kind een tweede, een derde maal in deze
(( feil » vervalt, is het ongehoorzaam en wordt het gestraft. Het
zwijgt, niet met de overtuiging dat het kwaad bedrijft, zijn gedachten
uit te drukken, maar uit vrees voor straffen.
« Tout organisme vivant tendant par nature a se conserver et a
s' accroilre va vers son bien-titre, puisque ce qui arrete l'expansion de la
vie produit une souffrance dont la prolongation amene la mort, la
destruction de la vie, en sa forme temporaire ; aussi chez l'homme le
bien s'identifie avec ce qui lui est agreable, le mal avec ce qui lui gene
ou le fait souffrir. Voyez l'enfant (1)
( 1) HUDRY-MENOS. Nouvelle ethique sociale dans l' education.

— 68 ........
Zoo wordt het kind, naarmate het van de lagere tot de hoogere
klassen opklimt langsom meer gedrild tot « zwijgen » en tot « gehoorzamen
», d. i. tot ouderdrukking zijner natuurlijke gaven. En zoo
komt het dat men in hoogere klassen misschien niet dikwijls de gelegenheid
heeft leerlingen te straffen : de stem hunner natuur spreekt
minder luide dan de stem van den onderwijzer. Het is nochtans
onbetwistbaar, dat men moeilijk een straf kan uitdenken die nadeeliger
gevolgen voor de algeheele ontwikkeling na zich sleept, dan de
chronische verdooving waaraan hun hersenen lijden.
Het hedendaagsch onderwijs wordt treffend gekenschetst door
Roorda van Eysinga in het volgend dialoog :
(L'enfant arrive, bruyant, avec sa curiosite irrespectueuse).
— Le Pedagogue, : c Que demande l'enfant ? C'est a moi qu'il doit s'adresser. Je
Buis le Pedagogue. Approche mon ami....
— L'enfant c ..., }
— Le P. c Tais-toi, ne touche pas ca. Je devine ce que tu desires : tu voudrais
voir le Beau. J'ai tout prepare pour toi : Tiens, regarde dans cette petite boite. Tu
y verras le Beau.... Mais que fais-tu ? Ne regarde pas par la fenetre. Approche....
Eh ! bien, qu'en dis tu ?.... C'estjoli, n'est-ce pas ?.... )
— L'enfant C .... )
— Le P. c Tais-toi. Ne dis rien. Je sais ce qu'il te faut. Tu voudrais connaitre le
Vrai. Bien, bien. J'ai aussi prepare cela. Tiens, prends ce petit livre : le vrai y est
&fit. )
— L'enfant 4 .... Monsieur....
— Le P. c Tais-toi, oui, je comprends : cela ne te suffit pas. Je t'enseignerai
encore le Bien, car l'instruction n'est rien sans l'education. Voici les commandements.
) Tu connais maintenant le Beau. Les hommes l'admirent depuis plus de deux
mine ans. C'est le Beau classique. Ton pêre en a toujours ete content. Admire-le,
sinon tu auras une mauvaise note. Dans ce petit livre tu trouveras le Vrai : les
Anciens qui avaient plus d'experience que toi l'ont demontre. Enfin tu connais
aussi le Bien. Il est ecrit en lettres d'or dans le ccqur de l'homme, mais pour plus
de sfirete, nous l'avons formule dans des codes dont it suffit d'apprendre par cceur
tous les articles. Tu vois que c'est fres commode : tu n'auras a t'occuper de rien. )(1)
Nu kan men vragen : « Waar wilt gij heen ? Het is toch onmogelijk
volledige vrijheid aan de leerlingen te schenken ? » Juist, dat is onmogelijk
met de huidige schoolinrichting. Maar ons onderwijsstelsel kan en
zal veranderen. Nu aanduiden waarin die veranderingen zouden
bestaan, valt buiten het bestek van dit onderwerp. Het ligt echter voor
de hand, dat het onmogelijk is idealen nabij te streven met klassen
van dertig tot vijftig en zestig leerlingen. Ik meen te mogen veronderstellen,
dat de school der toekomst het aantal leerlingen aan een
onderwijzer toevertrouwd, aanzienlijk zal beperken en dit met het oog
( 1) ROORDA VAN EYSINGA. - L'Ecole et l' Apprentissage de la Docilite.

— 69 —
op de vrijheid en de persoonlijkheid van den leerling ; dat men met
hetzelfde inzicht het onderwijs zal individualiseeren ; dat het nu reeds
wenschelijk is, in zooverre een grout aantal leerlingen dit toelaat, het
kind meer actie en meer vrijheid toe te kennen en Hudry-Menos recht
te laten wedervaren waar zij zegt :
(( On s'est longtemps entéte a elever les enfants, non d'apres la
marche qu'indique elle-meme la nature en les formant, mais d'apres
des systêmes religieux et metaphysiques báties de toutes pieces pour
l'occasion. (l) L'objet y faisait perdre de vue le sujet. » En verder :
(( 11 faut que reducation s'adapte toujours mieux a la vie. »
L. B.
GESCHIEDENIS VAN DE NORMAALSCHOOL VAN LIER.
Par)
De Coster trad of in 1856. Hij had de pTdagogische inrichting der
Normaalschool stevig gevestigd, en zoude nu met welbehagen mogen
aanschouwen, hoe het tengere plantje door zijn ervaren hand in den
Vlaamschen grond gezet, stilaan tot een machtigen boom opgroeide,
zijne breede kruin uitslrekkende over de Vlaamsche gouwen, en overal,
van de Limburgsche Maas, tot aan het Noordzeestrand, zijne vruchten
zaaiend, ten bate van de schoone moedertaal en het dierbaar vaderland !
Bij koninklijk besluit van 23 Juni 1856, kwam in zijne plaats de
heer Aug. Schoeters, tevens belast met den leergang van natuurlijke
wetenschappen, een geleerd en welbespraakt man, die in zijne lessen de
meest afgetrokken zaken op echt aanschouwelijke wijze wist voor te
stellen, en de droogste theorie aantrekkelijk to makers. .
De pTdagogische tending van den heer De Coster word voortgezet door
den hoer P. Troch. Deze had De Coster's lessen met de grootste vrucht
gevolgd, en was reeds, bij koninklijk besluit van 8 Februari 1848, als
leeraar van aardrij kskunde en geschiedenis in de Normaalschool
benoemd. De beer Troch heeft, gedurende zijn veeljarig leeraarsambt te
Lier, door zijne bekwaamheid op padagogisch gebied, zijn vlaamschgezind
streven, zijn warm, opwekkend woord, oneindig veel bijgedragen tot
de bereiking van het verheven doel, dat zijn meester zich had voorgesteld.
De vlugste leerlingen wist hij op het goede spoor te houden, en den
zwakken een hart onder den riem to steken : hij was een vader voor alien.
Hij arbeidde als een mijnwerker, verborgen in de diepte. Met den
( 1) HUDRY-MENOS. -- Nouvelle ethique sociale dans l' education.

— 70 —
tooverstaf des geestes groef hij naar bronnen, en waar hij die ontdekte,
verblijdde zich zijne ziel.
* *
In 1861, zeiden wij hooger, ging Jan Van Beers over naar Antwerpen,
in hoedanigheid van professor van Nederlandsche taal- en letterkunde,
bij het Koninklijk Athenaeum aldaar. In de Normaalschool te Lier,
werd de groote dichter vervangen door den heer D. Sleeckx, den
knappen taalkundige en keurigen prozaist. Evenals de zanger van
Jacob Van Maerlant, wist de schrijver van Hildegonde, gedurende
zijne achttienjarige betrekking als leeraar te Lier, zij nen leerlingen liefde
in te boezemen voor \ laanderen's taal, en hen tot de studio der letterkunde
aan te zetten.
« Ili denk, » zegt de beer Segers, « dat hij aan ongeveer zeven honderd
D onderwijzers onze taal heeft geleerd. Dezen verschillen zeker, in het
n opzicht van bekwaamheid ; doch, kan men er een enkelen aanwijzen,
D die niet van ganscher harte vlaamschgezind is ? Men geloove niet, dat
D Sleeckx ons gedurig voordrachten over de Vlaamsche beweging hield.
D Enkele malen, vooral wanneer wij op het punt waren hem te verlaten,
D wanneer wij de wijde wereld ingingen, sprak hij daarover. 0, hoe
D levendig herinner ik mij die aanspraak nog ! Op zijne eenvoudige,
D doch echt roerende wijze, maaude onze leeraar ons aan, nooit de
D lessen te vergeten, die hij ons met zooveel liefde had gegeven ; hij
D herinnerde ons, hoe groot Vlaanderen in vroegere eeuwen was geweest,
D en drukte de overtuiging uit, dat wij, onderwijzers, met den besten
O uitslag zoudenwerken, om het tot zij nen ouden luister heropte voeren. »
Sleeckx bezat in ruime mate de genegenheid, de hoogschatting der
leerlingen ; zij noemden hem Vader Sleeckx.
« (Teen jongeling verliet de Normaalschool met een diploma, » schrijft
Frans Van Cuyck, « of hij kende en beminde zijne moedertaal, was diep
» overtuigd van hare schoonheid en Karen rijkdom, en vastbesloten om,
D in de maat zijner krachten, merle te werken tot hare zegepraal op
» onwetendheid en vijandschap. »
Dat Sleeckx, als professor en als schrijver, op zijne leerlingen, ten
bate van Vlaanderen's taal, een heilzamen invloed heeft uitgeoefend,
zuiks getuigen een gansche schaar dichters en prozalsten, die hunne
literarische opleiding te Lier, onder de hoede van Vader Sleeckx hebben
genoten, en door hunne letterkundige producten hunnen gewezen leeraar
tot eere verstrekken.
Ook later, wanneer de zware poort der Normaalschool reeds fang
achter ons was toegegaan ; wanneer wij hoopvol de schoone zendir.g van
onderwijzer hadden aangevangen, moedig tegen de onwetendheid in het
vuur waren getreden, en wij tijdens de wapenschorsing, als uitspanning
onze krachten inspanden, om op literarisch gebied jets voort te brengen,

........ 71 --
clan nog moesten wij de aanmoedigingen van Vader Sleeckx niet
ontberen. Nooit zullen wij vergeten, hoe overgelukkig wij waren, toen
wij van zijne hand eenige vriendelijke regelen mochten ontvangen,
nopens onze eerstelingen, die hier en daar in tijdschriften heel schuchter
in het licht kwamen. En heden nog, mogen wij ons in zijne zeer gewaardeerde
belangstelling verheugen. Then wij hem namelijk o p de hoogte
stelden van den onderhavigen arbeid, schreef hij ons uit Luik : « Gij
» verricht een schoon werk, en ik twijfel niet, of het zal bij de onder-
» wijzers, en vooral de oud-normalisten van Lier den grootsten bijval
» vinden. » Zoo heeft hij gewis nog anderen aangespoord en gelukkig
gemaakt. Gezegend blijft hij in de harten zijner leerlingen. Velen, die
de fraaie letteren beoefenen, wijden hem een gemoedelijk woord. Segers
en Van Cuyck herdenken hem dankbaar in hunne schriften, en Sevens
draagt hem zijne eerste gedichten op, met de woorden :
« Hij leerde mij de schoone taal,
Den reinen, onvervalschten klank,
Die dreunt gelijkt de donder,
Die vloeit gelijk een hemelzang. »
* *
Sedert 1882, wordt De Coster's werk met den besten uitslag voortgezet,
door den beer H. Temmerman, te-gelijk knap schoolman, verdienstelijk
schrijver en volbloed Vlaming. Hij is een leerling van den heer
Troch, en van zijne bewondering voor den eersten bestuurder der
Normaalschool legt hij gaarne getuigenis of :
« De predagogische geest van Filip De Coster, » schreef hij in 1885,
0 beheerscht in de Normaalschool van Lier nog voortdurend het onder-
» wijs. Hij baande ons den weg naar het beloofde land der pxdagogie,
» en, zoo wij het kloeke Duitsche voedsel verduwen kunnen, hebben wij
» het grootendeels aan hem to danken. »
De heer Gustaaf Segers heeft in 1879 vader Sleeckx opgevolgd, als
leeraar van Nederlandsche taal- en letterkunde. Segers was toen 30 jaar
oud, maar had zich als novellist reeds gunstig doen kennen. Hij is een
werker, die thans in de Nederlansche letterwereld eenen goeden naam
heeft verworven, een leeraar die door zijn degelijke lessen en begeesterend
woord, naar het voorbeeld van professor Sleeckx, de jonge harten
weet op to wekken tot vlaamschgezindheid, tot studie en beoefening der
moedertaal.
De Coster, Troch, Temmerman zijn de Brie mijlpalen, op den pwdagogischen
weg, welken de Normaalschool van Lier, gedurende ruim een
halve eeuw heeft afgelegd ; zooals Van Beers, Sleeckx, Segers het
triumviraat uitmaken, dat zoo heldhaftig de rechten der moedertaal heeft
gehandhaafd.

— 72 —
*'le*
Ter eere van Temmerman en Segers, worde pier vermeld, hoe in 1887,
door de leeraars en leerlingen der Normaalschool de driehonderdste
verjaring van Vondel's geboorte plechtig wcrd gevierd.
« Het feest van heden, » zegt de beer Temmerman in zijne openingsrede,
a strekt als bewijs van den voortduur der vlaamschgezindheid onder
» Normaalschool. Dit feest is eene uitspatting der liefde voor onze
» schoone moedertaal. Volhardt in uw edel streven, » zoo maant hij de
leerlingen aan, « gij zijt van Nederlandsch bloed, blijft steeds Neder-
» landsch van zeden. Bewaren wij getrouw den schat, lien Vondel ons
» heeft nagelaten : de rijke, welluidende Nederlandsche taal. »
« Amsterdam, Antwerpen en Keulen, » zegt de heer Segers in zijne
feestrede, « zullen het genie van Vondel huldigen met pracht en praal ;
» maar nergens zal de groote dichter rechtzinniger worden vereerd, dan
» in de Normaalschool van Lier, dan onder doze schaar Vlaamsche
» jongens, die geen pogingen hebben onverlet gelaten, om hem zoo
» volledig mogelijk te leeren kennen. »
Wij noemden Temmerman en Segers ; voegen wij er bij den zedigen,
maar bekwamen en sympathieken professor Lammineur, die in 1865
in de Normaalschool van Lier zijne studien eindigde, en sedert 1882, als
een trouwe medewerker van den heer Temmerman, de eerste schreden
der aankomende onderwijzers richt, op het gebied der practijk.
Zij zijn, sedert twintig jaren, de voornaamste voortplanters van de
psychologische grondbeginselen, welke er steeds als richtsnoer hebben
gediend ; zij gelooven in hunne voorgangers, en zijn bezield met de
overtuiging, die bergen verzet, en nog heerlijke vruchten zal schenken,
voor de moedertaal en 't vaderland.
* * *
Onder de Hollandsche, evenals onder de Belgische regeering, schijnt
de Normaalschool van Lier een vorstelijke gunstelinge te zijn geweest.
Zij mag bogen op het bezoek van Willem I, in 1829, en op dat van onzen
eersten Koning, Leopold I, in 1856. Vier en dertig jaar later, viel haar
hetzelfde gunstbewijs te beurt, vanwege Leopold II, vergezeld van
H. M. de Koningin en Prins Boudewijn. De hoogadellijke bezoekers
worden, door den beer Bestuurder Temmerman, in 't Nederlandsch
verwelkomd ; en, naar het voorbeeld hunner voorgangers van 1856,
zongen de normalisten in de moedertaal
« Jubelt, alien, frissche telgen,
Zonen van het Vlaamsch geslacht ;
Mint uw Vorsten, jonge Belgen 1
Eert uw leus : Eendracht is macht. »
In zijne echt vaderlandsche toespraak, zegt de heer Temmerman : « De
D Normaalschool van Lier, heeft, met haren Vlaamschen aard, steeds

— 73 —
een good afgebakend, natiouaal karakter behouden. Hare leer zocht zij
bij de groote Duitschers : Pestalozzi, Overberg, Beneke, FrObel,
Herbart en Diesterweg; maar daarbij heeft zij nooit als slavin gezwoegd.
» Haar eerste bestuurder, de onsterfelijke Ph. De Coster, gaf haar
den stempel eener eigenaardige zelfstandigheid. Hij vervoruade
Duitsche theorie in echt Vlaamsche practijk ; en dit karakter hebben
wij in ons opvoedingsstelsel, ongeschonden bewaard. »
De Koning was door die redevoering blijkbaar getroffen. g De
moedertaal, » antwoordde Leopold II, « is het belangrijkste leervak
van elk schoolprogramma. De Nederlandsche taal vooral dient vlijtig
beoefend, daar zij de sleutel is voor de studie der Germaansche talen. ►
Een gouden raad, die in de Normaalschool van Lier onafgebroken met
nauwgezetheid werd nageleefd.
En zoo heeft de Staatsnormaalschool van Lier, gedurende meer dan
eene halve eeuw, in al hare uitingen een echt Nederlandsch karakter
behouden. De vlaamschgezindheid en de liefde voor de moedertaal zitten
in al hare porièn. Het is, alsof de Nederlandsche geest van voor 1830, in
de Belgische Normaalschool overgegaan ware, en bestuurders, en
leeraars, en leerlingen als een goede genius bleve bezielen.
Maar ook, wij herhalen het met fierheid, zij heeft het benijdbaar
voorrecht genoten, een der knapste opvoedkundigen van onzen tijd, als
bestuurder, den grootsten dichter en den keurigsten prozaschrijver van
Vlaanderen, als leeraars te bezitten.
1.1111nnn•••nnnnnn•n
JACOB STINISSEN.
IN DE Z If \/' ITSERSCHE SCHOLEN.
In Nederland zijn vele onderwijzers van meening, dat het ambt « hoofd
der school » behoeft te verdwij nen. In vaktaal wordt die eisch uitgedrukt
door de formule : Volkomen gelijkheid van alle onderwijskrachten in
de school ».
Nadat doze kwestie op de Algemeene Vergadering van het Nederlandsch
Onderwijzers-Genootschap van 1896 voorgesteld, maar bij gebrek
aan tijd niet behandeld werd, kreeg zij op de Alg. Verg. van 1897 in
zooverre haar beslag, dat men er een opgewekt debat over voerde. Reeds
in 1898 werd besloten een commissie uit te zenden, gelast met het onderzoek
naar de inrichting, werking en resultaten der scholen zonder hoofd
in Zwitserland. Van meer dan eene zijde immers was gewezen op de
regeling in amore landen en wel bepaaldelijk op die van Zwitserland.
De Heeren G. MEYER, P. DE GEUS en F. A. ZERNIKE, benoemd tot
ledeu der commissie, namen in hun plan van onderzoek, hetwelk duurde

-74--
van 10 tot 16 Mei 1899, de steden Bazel, Bern en Zurich op. De resultaten
van hun gewetensvol onderzoek hebben zij samengevat in een
boekje : « In de scholen van Zwitserland. Schets van het lager onderwijs
in Bazel, Bern en Zurich », ons, op aanvraag, met de meeste
bereidwilligheid geschonken. Wij kunnen niet nalaten het warm aan
onze collega's ter studio aan te bevelen. Uiterst belangwekkend, omvat
het de gansche Zwitsersche schoolinrichting, onder vele oogpunten met
de onze verschillend. (1)
Wat wij uit het werkje Kier mededeelen zijn enkel die uittreksels, in
het bestek vallend van ons onderwerp. Het grootste gedeelte ervan is
letterlijk overgenomen. Sommige deelen is een andere plaats aangewezen
dan zij in het bock bekleeden, daar aldus het onderwerp wint aan klaarheid.
Waar het mogelijk was, zonder aan de duidelijkheid te kort te
doen, werd geresumeerd.
*
*k
De groote decentralisatie van het bestuur maakt het bestudeeren der
Zwitsersche onderwijstoestanden zeer mogelijk. De grondwet bepaalt :
, De kantons zijn souverein, voor zoover deze souvereiniteit niet door de grond-
, wet beperkt is. leder Manton is, wat de regeling zijner inwendige aangelegenheden
3 aangaat, een Staat op zich zelf, v
Slechts zijdelings oefent de Bond nog eenigen invloed nit op de kantons
en dit in zake van gymnastiekonderwijs en fabrieksarbeid (2), ook worden
sedert 1875 de recruten, voor hunne indiensttreding, van Bondswege
geexamineerd. Alle overige onderwijsaangelegenheden behooren tot de
bevoegdheid der kantons.
Beschouwen wij dus elk der drie kantons Bazel, Bern en Zurich,
afzonderlij k.
I. BAZEL.
Bazel is een stad van ongeveer 93.000 inwoners. Met nog twee kleine
dorpen in de nabijheid, Riehen en Bettingen, vormt het een der vrijwel
onafhankelijke kantons van het Zwitsersche Eedgenootschap.
Bazel is rijk. Hare staathuishoudiug draagt blijken van onbekrompenheid,
die degelijkheid zoekt, maar weelde mijdt. hit karakter openbaart
zich in de inrichting van onderwijs.
De lagere school (Primarschule) in Bazel omvat slechts de vier eerste
leerjaren Zij client als voorbereiding voor het volgend onderwijs. De
leerlingen worden er opgenomen als zij zes jaar oud zijn.
(1)Het werk berust in de boekerij van Ons Woord.
(2)Voor kinderen van 15 en i6 jaar wordt door de wet bepaald, dat aan school- en
godsdienstonderwijs benevens aan den arbeid in fabriek en te zamen niet meer dan
Ix uur per dag mag besteed worden.

-- 75
De schoolplicht duurt acht jaar. De leerlingen die de lagere school
hebben doorloopen, moeten derhalve nog vier jaar onderwijs genieten.
De jongens kunnen aan dien plicht op drieerlei wijzen voldoen. Zij
kunnen kiezen tusschen
1. de sekundarschool (Sekundarschule) die de leerlingen voldoende voorbereidt
om het practisch levee in te treden
2. het onder-gymnasium (Untergymnasium) en
3. de onder-reaalschool (Unterrealsehule).
Deze beide laatsten zijn bestemd om leerlingen voor hoogere studien
voor te bereiden.
Bij het verlaten der Primarschule kunnen de meisjes overgaan tot de
Secundarschule, ongeveer ingericht als die voor jongens, ofwel tot de
meisjesschool (Toehterschule) die zes ijaarcursussen bevat en bestemd is
voor leerlingen, die een meer omvattend onderwijs verlangen.
Wij verleenen slechts onze aandacht aan de Primar-en Sekundarschule
omdat deze in werkelijkheid de eigenlijke volksschool uitmaken en dus
met ors schoolwezen best te vergelijken zijn.
Hoe is het gesteld met het bestuur dezer scholen ?
Aan het hoofd van den staat vindt men den Regeeringsraad, college
van vijf leden, onmiddellijk door het yolk gekozen. De leden van dien
raad zijn te vergelijken met onze ministers en hebben elk een bijzonderen
tak van dienst onder hun beheer. Een der leden is gelast met de behartiging
van het onderwijs ; hij draagt den titel van Bestuurder van
Onderwijs (Erziehungsdireetor). Natuurlijk heeft hij verscheidene
amhtenaren onder zich, die met hem het Departement van Onderwijs
vormen. Daarnaast staat een Raad van Onderwijs (Erziehungsrat)
sameagesteld uit negen leden, ook rechtstreeks door het yolk gekozen.
Dit ambt is niet bezoldigd ; de Directeur van Onderwijs is ambtshalve
voorzitter ; gewoonlijk maakt een der onderwijzers in actieven dienst
deel van dit college.
Eer wij verder gaan moeten wij opmerken, dat het begrip « school » in
Bazel een geheel ander is, dan waaraan wij gewend zijn. Er is slechts
eene Prirnarschule voor jongens, zoo goed als maar eene voor meisjes in
Bazel. Het spreekt van zelf, dat leerlingen van eene school niet alien in
hetzelfde schoolgebouw vereenigd zijn zij zijn over verschillende plaatsen
in de stag verspreid. Maar dit stoort de fictie niet, dat al die kinderen
te zamen een school vormen. Er moot dus onderscheid gernaakt tusschen
een school en een schoolgebouw, of schoolhuis, zooals men in Zwitserland
algemeen zegt.
Voor elke « school » nu wordt door den Regeeringsraad een Commissie
van Toezicht en door den Raad van Onderwijs een schoolhoofd genoemd.
Er zijn dus in het geheel vier schoolhoofden (twee Primar- en twee
Secundarschulen) en evenveel Commission van Toezicht.

_ 76. _
Elke Commissie van Toezicht behartigt de belangen harer inrichting
en doet, zoo noodig, voorstellen aan den raad van onderwijs. Hare leden,
telkens 5 tot 7 in getal, worden voor een tijdsbestek van drie jaren door
den Regeeringsraad gekozen.
De schoolhoofden van de beide Primarschulen heeten inspecteurs, die
van de Secundarschulen dragon den naam van rector. Zij staan onder
toezicht hunner schoolcommissie (§ 1 der «Verordening voor de rectoren )))
en wonen hare zittingen bij met adviseerende stem. Zij worden voor zes
jaar aangesteld, maar zijn na afloop van (lit termijn herkiesbaar.
De onderwijzers ontvangen een aanstelling voor bun leden ; zij worden
door den Raad van onderwijs benoemd, evenals de boofden; alleen moet
doze laatste benoeming aan de goedkeuring van den Regeeringsraad
onderworpen worden. Het blijkt hieruit, dat de Raad van Onderwijs
eene veel uitgebreidere macht bezit dan door ons aan een college van
onbezoldigde ambtenaren zou worden toegekend. Men bedenke, dat hetgeen
wij bier omtrent de lagere school hebben medegedeeld, ook geldt
voor het gymnasium en de realschule (I), zoodat het kan voorkomen,
dat een lager onderwijzer als lid van den Rand van Onderwijs moet
medewerken aan de benoeming van een rector aan het gymnasium.
De onderwijzers van iedere school vergaderen iedere maand minstens
eenmaal onder de leiding van hun rector of inspecteur. Deze schoolvergaderingen
hebben de innerlijke aangelegenheden harer scholen te
regelen en advies uit te brengen over de haar door de schoolautoriteiten
gestelde vragen. Zij zijn bevoegd voorstellen aan hare Commissie van
Toezicht te doen. k§ 74 uit de wet op het onderwijs).
Uit het groot getal onderwijzers en het zeer kleine aantal schoolhoofden
volgt, dat aan de eerste in de school een vrij groote mate van vrijheid
moet worden toegekend. In waarheid lijken de schoolhoofden veel meer
op wat wij « schoolopzieners » Louden noemen, dan op onderwijzers. Les
geven doen zij in het geheel niet meer. Zij hebben dagelijks drie of vier
schoolgebouwen te bezoeken, die dikwijls op aanmerkelijken afstand van
elkander verwijderd zijn. Door de groote uitgebreidheid der scholen is
het hoofd geheel een administratief man geworden.
Wij sluiten de mededeelingen over Bazel met den tekst van § 4 der
« Verordening voor de rectoren » :
« De rector zal de onderwijzers met raad en daad ondersteunen en
vooral de jonge onderwijzers ter zijde staan ; hij zal een goede verstandhouding
onder de onderwijzers aankweeken en voorkomende moeilijkheden
uit den wog trachten te ruimen of, zoo noodig, de Commissie van
Toezicht ermee in.kennis stollen. »
(Wordt voortgezet).
( 1) Athenea.

_ 77 ........
KIJKJES LINKS EN RECHTS.
Op 28 en 29 December 1900 had te Utrecht de 25 e Algemeene
Vergadering plaats van den Bond der Nederlandsche
Onderwij zers.
Het bestuur van Diesterweg was uitgenoodigd geworden deze zittingen
bij te wonen. Het heeft, wel tot zijn spijt, moeten bedanken voor de eer
hierdoor onzen Kring bewezen en het volgende schrijven gezonden :
Het ware ons zoo groot een genoegen geweest, persoonlijk ter Bondsvergadering
te komen om een tol te brengen van warme genegenheid en U dank te zeggen voor
uw lieftallige uitnoodiging.
Tevens U te zeggen, hoe wij sympathiseeren met uw streven — zoo'n gelijkloopende
richting houdend met het onze — strekkend tot het verhoogen van eigen
zedelijk en geestelijk standpunt, tot de verbetering der stotrelijke belangen, tot het
verkrijgen van die erkenning, welke den onderwijzer toekomt, als hoofdarbeider
bij de taak der volksopvoeding.
Wij hadden gehoopt U dat alles mondeling te zeggen. Onverwachte beletselen
zijn opgerezen.
Moge uwe aanstaande vergadering vruchtbaar wezen in bare beraadslagingen en
uitkomsten ; moge deze, door eendracht en samenwerking, gedijen tot verheugende,
tot verheffende laden, ten bate van 't volksonderricht, ten voordeele van den
onderwij zer. .
Pat wenschen we, dat hopes we.
Ook in Utrecht, een dag vroeger, op 27 December dus, had de
ll e Algemeene Vergadering plaats van de Sociaal-demokratische Onderwijzersvereeniging,
die 130.1eden telt.
Beide vereenigingen, de B. V. N. 0. en' de S. I). O. V. hadden
afgevaardigden op elkaars zittingen ; zij leven dus in de beste verstandhouding.
Bismarck over de examen. — JOHN BOOTH schrijft in zijn werk :
Persoonlijke herinneringen aan Bismark. — Op zekeren dag, aan den
disch gezeten, sprak Bismarck volgenderwijze over de in Duitschland ter
ontwikkeling aangewende methoden : « De examen brengen ons tot den
ondergang ; het grootste getal dergenen, die ze doorstaan, zijn aan zoo
afgewerkt, dat zij tot geen initiatief meer bekwaam zijn, en eene afwerende
houding aannemen tegen al het nieuwe dat hun wordt voorgesteld.
flat nog het ergste is, zij hebben, wijl zij als overwinnaars beloond
werden, eene overdreven meening van hunne officieel erkende bekwaamheid.
»
Wel besteed ! — In het Wurtembergsch steedje, Weilheim, waren
slechts vier klassen voor vijfhonderd leerlingen. Reeds meermalen, doch
steeds te vergeefs, werd het gemeente-bestuur aangemaand twee nieuwe
klassen in te richten. Onlangs werden daarom al de gemeenteraadsleden,
door het Hooger bestuur tot dertig mark boet veroordeeld. Na lezing
gehoord te hebben van hun beroep tegen deze veroordeeliug, ging de
landdag, hetzelve met minachting bejegenend, eenvoudig tot de dagorde
over.
Schooltoestanden in Spanje. — In eene petitie, welke aan de
Spaansche onderwijzers ter onderteekening wordt aangeboden, smeekten
deze voor honger en ellende beschermd te worden. De regeering is aan

_ 78 ...._r
die ongelukkigen de som van 9.036.503 pesetas verschuldigd ; de meeste
onderwijzers hebben sedert jaren geene wedde meer getrokken, ofschoon
deze uitermate gering is. Zij verzoeken daarom verhooging van traktement,
en prompte betaling te bekomen ; zij dreigen, indien hun verlangen
niet wordt in acht genomen, alle openbare scholen in het land te sluiten,
in werkstaking to zullen gam. Enkele onderwijzers, door den bittersten
nood gedwongen, vragen de toelating bij het publiek te molten gaan
bedelen.
Volgens de laatste statistiek zijn er in Spanje 3.543.595 kinderen in
school-ouderdom, maar in de klassen is er slechts plaats voor 1.104.779
kleinen : 6.000.000 inwoners kunnen er noch lezen, noch schrijven !
I n den jare 1900 was er te Mechelen, vijfde stad van Belgi8 en
zetel van het aartsbisdom, een gezaghebbend stedevader en die sprak in
zitting van den gemeenteraad als volgt :
— «....Besparingen hoeven dus ingevoerd, maar ernstige besparingen,
» waardoor alle verspillingen en voorrechten verdwijnen, waarvan slechts
» enkelen, ten koste van 't algemeen, genieten. Onze uitgaven zullen
» in overeenkomst moeten gebracht worden met onze inkomsten en niet
» met den appetijt van eenige onverzadigbaren. Het onderwijs en de
» openbare . liefdadigheid zijn twee zware lasten, die de helft onzer
» inkomsten opslorpen.
» Tegenover de bevolking, hebben wij ten plicht een volledig en
» volmaakt onderwijs in te richten, dat beantwoordt aan alle behoeften
» en verzuchtingen. De huidige inrichting is zeer weelderig. Zij ruikt
» naar geldverspilling en beantwoordt slechts aan de wenschen van een
» deel der bevolking. »
Ongelukkige schooljeugd ! Beklagenswaardige onderwijzers !
Frcebelonderwijzeressen genieten als jaarwedde 400 fr. en kunnen het
wel, Da dertien jaren dieust, brengen tot 700 fr. Een loonsverbooging,
sedert bijna een jaar ten voordeele van het onderwijzend personeel door
een vrijzinnigen raad gestemd, wordt door de rea.ktionnaire meerderheid,
thans aan het bewind, niet in toepassing gebracht. Een nieuwe school,
sedert October afgeleverd, wordt niet geopend. De school van het centrum
is een oud gebouw van 1769, o ! zoo hygienisch ingericht ! De afschaffing
der avondstudie, van de adultenschool voor meisjes, van de vakschool
voor jongens mag als zeker aanzien worden. Maar 1... 24000 fr. worden
gegeven voor den bouw eener kerk. (Er zijn er nog niet genoeg to
Mechelen). Dit alles om aan de verzuchtingen der onverzadigbare
geestelijkheid to voldoen....
Spijtig is 't dat de steeniging uit de wetten geschrabt is : in zoo'n geval
van humaniteitschennis diende ze toegepast, Maar.... er is beter ! Eon
man als die stedevader moest verplicht worden zijn kinderen naar die
luxueuse scholen to zenden : wellicht welden alsdan menschelijker
gevoelens op in zijn hardvochtig gemoed en schepte zijn enge brein
gezonder, edeler gedachten.
De algemeene volksschool ! Waar blijft ze ?
De schooloorlog woedt voort. — In het zalige Mechelen, zooals
wij hooger zegden, is het beheer van het gemeentelijk officieel onderwijs
in goede godvreezende handen. In eens worden 8 leergangen, de helft der
klassen voor volwassenen afgeschaft, niettegenstaande eene bevolking

— 79 —
van 44 leerl. per afdeeling. 9 Onderwijzers verliezen een bijwinst en
onder hen zijn er die 20 jaar dienst hebben. Men heeft voor bet adultenonderwijs
slechts die onderwijzers behouden, die ten minste 25 dienstjaren
tellen : de wet verbiedt hun jaarwedde te veiminderen.
Schoolhoofden, die tot hiertoe in de avondschool geen les gaven, zullen
verplicht worden klas te doen. Twee jonge onderwijzers, katholieken
natuurlijk, behouden hun plaats in de avondschool. Of dit onwettig is
hoeft geen betoog : bij plaatsafschaffing worden eerst de jongeren, de
laatstgenoemden, uit den dienst ontslagen.
« Diesterweg » krijgt een zustervereeniging. — De kring
van onderwijzeressen en onderwijzers van Brussel heeft besloten zich als
zelfwerkende vereeniging op te werpen onder de benaming van : Societe
pedagogique de Bruxelles.
Die afscheuring is een verlies vow . den Algemeenen Belgischen
Onderwijzersbond. Gezegde vereeniging telt meer din twee honderd
leden. Zij wenscht door zelfbeheer en aanwending naar eigen dunk van
de bij dragon barer leden eene meer degelijke werking tot stand te brengen
dan zij nu bij machte is te doen, wijl de 9/10 der inkomsten moeten
afgestaan worden aan den A. B. 0. en haar slechts 1/10 of 0.20 fr. per
lid gelaten wordt.
De Societe pedagogique de Bruxelles verlangt hare aansluiting bij den
A. B. 0. en biedt 0.20 fr. per lid te storten, mits daardoor het recht
verworven worde de kongressen bij te wonen.
Diesterweg weet, bij ondervinding, dat die aanvraag in het algemeen
bestuur van den A. B. 0. geen gunstig onthaal genieten zal.
Dat mag de « Societe pedagogique » niet weerhouden den A. B. 0. te
steunen en cone krachtige propaganda in het arrondissement Brussel op
touw te zetten ter wegruiming onder grievers.
Dat onze zustervereeniging bloeie ! dat hare werking met goeden
uitslag bekroond worde !
Bedrogen verwachting. — Toen wij, in ons vorig nummer, reeds
jubelden en den hoer schepen d r Desguin gelukwenschten om de herstelling
eener grief - L-- de uitbetaling der bijwinsten namelijk aan zieke
onderwijzers — hebben we ons leelijk vergist.
Ja, inderdaad, alle ambtenaren zijn gelijk voor de verordening....
Maar in ongunstigen zin. We vernemen op 't oogenblik dat in het geval
van mej. Timmermans, bestuurster van meisjesschool 3, een vergissing
in 't spel was. Gemelde bestuurster werd verplicht de terugbetaling to
doen eener som van 112.50 fr., bedrag haar toegekend voor het adultenonderwij
s .
't Is wezenlijk jammer ! We hadden zoo gaarne gezien dat het stadsbestuur
ware teruggekomen op bet oude stelsel. Weeral een hoop
vervlogen !....
Een " cumulard II " — VOor acht maanden viol de onderwijzer
eener gemeente van het schoolressort Aalst ernstig ziek. Men zocht
woken lang naar een tusschentijdigen onderwijzer. Eindelijk word een
rustend onderwijzer ontdekt, die wel de klas van den zieken titularis
wilde doen. Het bestuur der gemeente liet dit onmiddellijk weten aan
M. den minister De Trooz, die zich verhaastte de benoeming van den
tusschentijdigen onderwijzer good to keuren op voorwaarde dat, zoolang

80 ........
het interim Buren zou, bet pensioen niet weer zou uitbetaald worden.
De minister had don cumulard beet ! Wij laten oordeelen. De rustende
ambtenaar, onze collega, geniet een jaarlijksch pensioen van 396 fr. ,
zegge drie honderd zes-en-negentig frank of 33 fr. in de maand of 1.08 fr.
per dag ! En als tusschentijdige onderwijzer zou hem toekomen 1100 fr.:
12 = 91.66 fr. per maand !
Die stumperd van een onderwijzer mocha wel, neen moest, in werkdadigen
dienst een tiental functien cumuleeren zonder eenige vergoeding,
maar een paar maanden lang 124 fr. aan loon en pensioen opstrijken !..
0 ! dat ware den hemel tergen !
Wij herinneren ons, hoe te Brussel aan een staatsambtenaar een pensioen
verleend word van ettelijke duizenden franks en doze ambtenaar
zich daarna verhaastte het ambt van bestuurder eener provinciale
inrichting op zich te nemen. Werd een gepensionneerd generaal onlangs
niet begunstigd met de aanzienlijke wedde van inspecteur-generaal der
burgerwacht ? Zagen wij... maar genoeg over dat gebruik van twee maten
en twee gewichten.
Dankbetuiging. —Door den heer hoofdschoolopziener KAREL HEINZ
zij.n aan c Diesterweg » twee exemplaren gezonden van Conferences sur
les mutualites scolaires. Van wege den heer J. A. TORFS, oud-hoofdschoolopziener
kwam een werk toe Een lagere dorpschool van over vijttig
jaren (1848-1853).
Aan beide schenkers wordt hartelijk dank gezegd.
Belangrijk bericht. — Vriendelijk verzoek aan de heeren-afgevaardigden
der jongensscholen de ledenkaarten te komen afhalen op Zaterdag,
2 Februari, in het Antwerpsch Koffiehuis, voor en na de Zangoefening ;
aan de dames-afgevaardigden van meisjesscholen en kindertuinen op
Dinsdag, 5 Februari, op hetzelfde uur.
BOEKBEOORDEELINGEN.
De Schrijver,
R. VAN TONGERLOO.
Notre Ennemi ou le Cabaret du Diable Vert, par EDMOND CATTIER, 23 illustrations
de G. GAILLIARD. Uitgever J. Lebegue 6 Cie , Brussel. Prijs fr. o.6o voor 136 blz.
In het Maartnummer --1899 — zesde jaargang van Ons Woord vinden we daarover
de volgende beoordeeling :
• Is eene bijdrage, een zeer merkwaardige, tot den strijd tegen het alkoolisme.
) In een nijverheidsgemeente van het Walenland, tot dan verschoond van de
.' jeneverkoorts, wordt een overgroote brandewijnstokerij opgericht De Groene
, Duivel. Langzamerhand wordt heel de bevolking medegesleept in den maalstroom
) der ellende, natuurlijk gevolg van den alkoholdrift.
, De naam des schrijvers voorspelde een werk, dat onder letterkundig oogpunt
Donberispelijk zijn zou. 't Is dan ook, bid lezing, zeer verdienstelijk gebleken.
> Een paar hooldstukk en zijn zoo aantrekkelijk en zoo meesterlijk behandeld,
, dat zij als klassiek stuk voor Fransche leesboeken hoeven opgenomen ; wij
, bedoelen vooral de beschrijving van < l'ancien cimetiere de Thorinnes , en den
Oavondstond van de ,t Ouverture de la grande distillerie du Diable Vert.
0 Binnen de enge grenzen van de gemeente Thorinnes vindt men, onder den
) invloed van het drankmisbruik, gevallen van zelfmoord, doodslag, spoorwegramp,
O werkstaking, oproer en slachting door de soldaten.
, Zij het ook een tendenz-werk, — de uiteenzetting en uitwerking van het
, romantisch gedeelte laat niets te wenschen.
OZeer aanbevolen als prijsboek ; voor dit Joel ware een Nederlandsche vertaling
2. zeer gewenscht ,.

A CiiTSTE I A A RGA NO N, 3 1 Maart 19oz
Ohne ein Blatt, in welchem alles Laufenden was die Lehrer interessiren kann zur Sprache kommt
ist eine lebendige Verbindung und Wechselwirkung der Lehrer nicht denkbar.
In der Vereinigung liegt unsere Kraft. Isoliere dich und du bist schwach oder du wirst es.
DIESTERWEG.
INHOUD : Onderwijzers-Examen. — Hector Berlioz : L'Enfante du Christ. — In de Zwitsersche
scholen : Bern. — Nog iets over Achterlijke Kinderen (Losse Nota's). — Normaalsehool van Lier :
Bond der Oud-Leerlingen. — Kijkjes links en rechts. — Werkzaamheden der Vereeniging : Normale
Studien — Boekbeoordeeling.
Onderwijzers-Examen.
Tot hiertoe hebben we nooit, van wege eenige erkende pedagogische
overheid, de verdediging hooren opnemen der onderwijzers-examen.
Wel integendeel, zelfs door bestuurlijke overheden — hh. schepenen
Morichar, Frick e. a. — worden ze glad-weg afgekeurd.
In L'Union treffen we de denkwijze aan van een gekende persoonlijkheid
op onderwijsgebied, van mevrouw GATTI DE GAMOND,
namelij k.
Haar oordeel is beredeneerd en gesteund door een jarenlange
vakkennis en ervaring. Verwonderen zal het dan ook niemand, dat ze
de onderwijzers-examen veroordeelt, totaal veroordeelt.
« L'examen, tel qu'il existe aujourd'hui au sortir des ecoles et a
l'entree des professions, est tine barriere Otablie autour des carrieres
privilëgiees pour empecher la foule de les envahir. »
L'Union. (Bulletin du syndicat des institutrices et des instituteurs de Molenbeek-
Saint- Jean, janvier 1901).

— S2 —
Enkei in an geval vindt ze het examen nuttig en noodig : bij de
benoeming der kandidaten-onderwijzers, wanneer het Bestuur hun
waarde nog niet kent.
« Chaque fois qu'il y a des vacances nouvelles, l'administration devrait,
apres appel public, — et non apres les avis distribues discretement aux
amis, comme cela arrive trop souvent — mettre la place au concours,
sans tenir compte des examens anterieurs autrement que pour le contrOle
des nouveaux examens.
Si nous admettons qu'on se renseigne par un examen sur les capacitês
d'un candidat inconnu, qui est ,jeune, frais Omoulu de l'ecole normale,
possedant cette memoire exercee, cette vivacitó d'esprit et de parole
necessaires dans tout examen, si nous admettons et demandons l'examen
du candidat a rentree de l'ecole, nous ne l' admettons pas quand it s' agit
des promotions del'instituteur. »
Waarom zich aankanten tegen de bevorderings- en hoofden-examen?
Omdat de onderwijzers geen onbekenden zijn of mogen zijn voor de
bestuurlijke overheden; omdat het werk, door hen geleverd gedurende
een tijdperk van 20, 25 jaar meer en beter moet getuigen dan 't oppervlakkig
onderzoek van enkele uren.
Doch, laten wij het woord aan mevrouw Gatti de Gamond zelve.
« D'abord parce que l'instituteur en fonctiOns n'est plus un inconnu
pour ses chefs ; et que l' administration qui n'est pas capable de juger la
valeur de son enseignement, ne sera pas plus capable de juger son mórite
et son savoir personnels. Si elle ne reussit pas a organiser une bonne
inspection, elle ne reussira pas davantage a instituer un bon jury. Mais
it faut bien le dire, la cause determinante des examens de promotion,
c'est la pens& secrete des Olus et eligibles d'echapper ainsi a toute
responsabilitó : on a si beau jeu de rejeter les mecomptes sur « la
mauvaise chance de l'examen ». Ceux qui parlent ainsi donnent la
mesure de ce moyen de juger, qu'ils appellent l'examen de promotion.
Mais it faut avoir le courage de le dire au nom des instituteurs dont
l'avancement est menace a chaque pas par ce systême : celui qui a
sollicite un mandat doit en accepter toutes les responsabilites ; car, sans
ces responsabilites, it n'y a pas de justice. »
Wij zijn het met haar volkomen eens. Examen dienen de gemakzucht
der toezichters.
Zie toch eens aan hoe bewonderenswaardig vernuftig dit raderwerk
ineenzit, en hoe gemakkelijk het werkt, — met de smeer-olie der
examen.
In elke klas examen (maandelijksche of driemaandelijksche of
zesmaandelijksche, al volgens de luim der toezichters). De gestelde
vragen komen natuurlijk overeen met de uiterste grenspunten van het

83 —
Opgetegd program. Zijn- de antwoorden goed, is het procent befiaalcie
punten hoog genoeg, dan wordt daarin 't bewijs gevonden dat de
onderwijzer dier klas » goed » werkt. Gevolg : verder toezicht wordt
er overbodig.
Zoo gaat het tot in de hoogste afdeeling. Voor deze bestaat het
stedelijk examen. Immers, de waarde eener school — en de befaamdheid
van het schoolhoofd wordt afgemeten naar den uitslag — in
eerste, tweede en derde rangdiploma's — dier prijskampen. De
onderwijzer werkt hard, de kinderen worden gedrild en afgebeuld : de
zichtbare uitslag is gewoonlijk schitterend. Niet zichtbare uitslag :
schoolhoofd en inspectiemogen slapen op beide ooren.
Een zelfde systema, hoeft het verder te worden ontwikkeld ? —
wordt toegepast op het onderwijzerskorps. Het is als een verdubbeling,
als een « voering », van het examen-stelsel bij de kinderen.
Klasboek en vakkenboek schoon inschrijven en netjes bij-houden,
verplichte leergangen volgen en verplichte examen afleggen, bevorderingsexamen
onderstaan voor het verhoogen van klas, een examen ook
voor het getuigschrift van kandidaat-schoolhoofd....
Zit dat stelsel niet flunk ineen, om het toezicht zoo gemakkelijk,
oppervlakkig en lichtvaardig mogelijk te maken ? Om op den kortst
mogelijken tijd, met de snelheid der barnkracht schier, een oordeel
te kunnen vellen over den onderwijzer ? Een oordeel... over den
uiterlijken onderwijzer. Een diep-ingaand onderzoek, over zijn handel
en omgang met de kinderen, over de zedelijke en opvoedende kracht
die van hem uitstraalt, over zija bekwaamheid als « zielensmid », dat
is overbodig. Dat zou overigens veel tijd en inspanning vergen...
Edoch, mevrouw Gatti de Gamond ontdekt nog een boel andere
bezwaren tegen de examen. Zij plaatst zich hierbij op een hoog
zedelijk standpunt, en houdt het belang van onderwijs en onderwijzer
voor opperste doelwit.
« Je repudie les examens de promotion parce que les instituteurs ne
sont plus des ecoliers, ni des jeunes gens nouvellement sortis des ecoles,
mais des hommes faits, dont les aptitudes et surtout l'ceuvre déjà accomplie
ne se mesurent plus a un examen.
Je me demande comment entre deux hommes faits on s'y prend pour
discerner le plus capable, celui qui a le droit de juger l'autre et de
prononcer sur son sort. Entre deux hommes du métier, l'hesitation
s'impose. Mais si l'instituteur se trouve en face d'un homme Otranger aux
choses de l'enseignement, comment celui-ci osera-t-il se prononcer sans
une dose de presomption qui suffit pour le recuser
L'examen de promotion est nuisible a l'instituteur et partant nuisible
a l'enseignement, void pourquoi :

_ 144 .........
Nuisible intellectuellement, parce que la psychologie de Phomme fait
differe de cello du jeune homme. Avec les annees, l'esprit devient moins
receptif parce qu'il est plus autonome ; s'il acquiert, c'est pour fortifier
sa productivite, et non plus avec cette complaisance universelle et
indifferente de la jeunesse. Interrompre le travail personnel de l'homme
pour le ramener a la passivitó de recolier, c'est briser l'evolution de son
cerveau, c'est aussi detruire l'influence qu'il doit exercer autour de lui et
qui se mesure a sa puissance productive et non a sa puissance receptive.
Il faut une vie propre, une pensee propre pour &elller la vie et la pensee
autour de soi.
L'examen de promotion est nuisible moralement a l'instituteur et
partant a l'enseignement, parce qu'on ne traite pas un homme fait comme
un gamin, sans l'atteindre dans sa dignite. L'etat du candidat a l'examen
est dóprimant entre tous. II ne pout s'empecher de chercher qui sera son
juge, comment celui-ci entend qu'on lui reponde ; comment se le rendre
favorable ? Cette seule inquietude l'amoindrit. La crainte d'un insuccês
est une souffrance cuisante pour l'homme qui se respecte. Elle s'aggrave
chez les timides et tend a amoindrir les caractéres.
Enfin, personne ne le niera, le travail preparatoire qui s'impose en vue
de l'examen et vient s'ajouter au travail de la classe generalement
ecrasant, le trouble d'un homme en face d'une epreuve qui met en
question sa dignite autant que son gagne-pain, tout cola contribue a
enlever l'instituteur a sa fonction, a la preparation des lecons, au souci
de ses eléves. En le surmenant on en fait un mauvais instituteur. »
Daar valt niets aan toe te voegen ; het is afdoende genoeg.
Dit jaar hebben er weer hoofden-examen plaats. Examen schijnen
omnisbaar voor de aanstelling van schoolhoofden, maar niet-onntisbaar
voor de aanstelling van onderwijzer in de lagere hoofdschool, zoo als
nog onlangs gebleken is. De bestuurlijke overheden sla an alzoo hun
eigen argumenten stuk.
Stellig, er zullen weer een aantal collega's gevonden worden, die
zich voor 't examen zullen aanbieden. Het uitzicht op een verhooging
van duizend franken is te verlokkelijk ! Een onderwijzer is ook een
mensch, een stofmensch. Hij is het soms te veel.
En toch, als daar een overgroote schaar van collega's gereed zal
staan om, voor wat hooger loon, hun geweten dwang aan te doen en
het examen te onderstaan, dan zal er een inwendige stem trachten uit
de keel te dringen om zich lucht te geven :
«E pur si mum ! ... En toch zijn de onderwijzers-exam en waardeloos...
en onwaardig. »

1,r
.,,..)
N
... .. r
c r
- y
fie
_ 85 .......
1[y j et i
Groote Zaal der Koninklilke Harmoniemaatschappij
(Ingang : Oude V aartplaats)
Maandag, I April 1901, ten 8 1/2 uren 's avonds
Vil e JA_A_ROON-CERT
ingericht ten veordeele van /let W erk
SCHOOLKOLONIEN - SCHOOLVOEDING
door het Gong Koor der Ondervilj pereoniging Diesterweg
onder leiding van den Heer JORIS DE BOM
met medewerking van Mem Judels-Kamphuizen, M.M. Constantin
De Born, Henry Fontaine, Jos. Judels, Alb. Tyck, Leop. Selens,
P oGi,AxivAlil,
EERSTE DEEL :
L'ENFANCE DU CHRIST
Trilogie sacrde
Paroles et musique de HECTOR BERLIOZ
I re PARTIE : Le songe d'HOrode.
2me PARTIE: La fuite en Egypte. — 3me PARTIE: L'Arrivae a Says.
PERSONNAGES :
Le Recitant . . Mr CoNSTANTIN DE BOM
Marie .. Mme JUDELS-KAMPHUIZEN
Joseph .. Mr Jos. JUDELS
Herode
Mr HENRY FONTAINE
Le Pere de famille
Polydore. .. Mr ALBERT TYCK
(Jn centurion ..... . Mr LEOPOLD SELENS
Devins, Bergers, Anges, Romains, Israelites et Ismaelites.
TWEEDE DEEL :
I. MIJN MOEDERSPRAAK . . PETER BENOIT
Lied met begeleiding van strijk-instrumenten en harp.
(Mr Henry Fontaine)
2. KLOKKE ROELAND. .T, AN BLOCKX
Cantate , voor Groot Koor, Kinderkoor en Orkest, woorden van
ALBRECHT RODENBACH.
PRIJZEN DER PLAATSEN :
Voorbehouden : 5 fr. en 3 fr. — Eerste : 2 fr. — Tweede : 1 fr.
Kaarten zijn verkrijgbaar bij al de leden der Onderwijsvereeniging Diesterweg,
bij de voorname muziek- en boekhandelaren der stall en aan het Bureel, den
avond der uitvoering.
Begin : 8 112,gs stipt. — opening der dorm : 8 urn,

- 86—
Hector BERLIOZ,
Naar aanleiding der uitvoering van het Oratorio L'Enfance du Christ,
op 1 April a.s. door Diesterweg's Gemengd Koor, denken wij het niet
overbodig eenige biographische bijzonderheden mede te deelen over den
componist HECTOR BERLIOZ, waarvan ERNEST REYER (de schepper van
Sigurd en Salammbo) zegde : u C'est un artiste de genie qu'ont poursuivi
les haines les plus violentes, qu'ont entouró les t6moignages de l'admiration
la plus vivo. Si le nom de Berlioz n'ëtait pas de ceux que la foule a
appris a saluer, it n'en est pas moins illustre, et la posterite l'inscrira
parmi les noms des plus grands maitres. Son oeuvre est immense,
l'influence qu'il a exercee sur le mouvement musical de son époque est
plus considerable qu'on ne le croit aujourd'hui.... Dans la patrie de
Beethoven, on l'appelait le Beethoven francais. »
HECTOR BERLIOZ ( I) werd geboren in 1803 te Cote-Saint-Andre. Hij
was de zoon van een geneesheer en hij zelf werd opgeleid om eenmaal dit
ambt uit te oefenen. Doch de zeer vroeg-rijpe knaap, die zich verdiepte
in de dichterlijke avonturen van Virgilius' AeneIs, werd, als een tweede
Dante, reeds op zijn twaalfde jaar verliefd op een zeer schoon meisje, de
achttienjarige Estelle D.—, wier spotten met zijn huldebewijzen niet
alleen niets mocht baten om hem te genezen van zulk een vroegtijdige
neiging, maar hem, « lijdend als een gewonde vogel n, zich dagen lang
deed verschuilen in het struikgewas of in de malsvelden. Zijn gansche
leven lang verliet een dwepende herinnering aan deze eerste liefde den
toondichter niet en zelfs toen hij, 49 jaar later, Estelle, als een gehuwde
vrouw, wier haren reeds vergrijsd waren, wederzag, sprak deze neiging
zich met den dwependen gloed van eenen jongeling uit.—Op zijn negentiende
jaar verliet Hector, ofschoon de muziek hem reeds destijds het
liefste op aarde geworden was, het ouderlijk huis om als een goed zoon.
te Parijs zijn geneeskundige studien aan te vangen en alzoo aan den
wensch zijner ouders to voldoen. Een tijd lang bleef hij ook getrouw
aan zijn belofte om medicus to worden, maar toen hij in de bibliotheek
van het Parijsche conservatorium kennis maakte met de werken van
GLUCK, kon hij den strijd tegen zichzelven niet langer volhouden en
verklaarde hij aan zijne ouders, dat het hem onmogelijk was iets anders
te worden dan musicus. Do gevolgen daarvan waren, dat zijn hartstochtelijke
en bijgeloovige moeder hem vervloekte en zijn varier hem alle
verdere ondersteuning to Parijs onthield. Nu zag hij zich, ten einde niet
to verhongeren, genoodzaakt zich eene plaats te verschaffen als korist
( 1) De meeste bijzonderheden over zijn leven hebben zijne biographen geput uit
de Mdmoires en de Correspondances van Hector Berlioz (2 deelen, Calman Levy).
Deze korte samenvatting is voor een groot deel die door E. NAUMANN in zijne
Geschiedenis der Muziek, geplaatst.

---- 87 ---
aan het Gymnase dra'matique. Spoedig evenwel voelden zich LESUEUR en
REICHA tot hem aangetrokken en gaven hem onderwijs in de Compositieleer.
Daar hij echter tegenzin had in strenge studien, verliet hij reeds in
1825 het Conservatorium om eene proeve to nemen als autodidact
in de compositie. Omstreeks dezen tijd sloot hij zich aan bij de, in
de Fransche litteratuur, door den invloed van Duitschland ontstane
romantische school, aan Welker hoofd Victor Hugo, A. Dumas en A. de
Vigny stonden, en componeerde hij, door haar daartoe opgewekt, de
beide ouvertures Les Francs-Juges en Waverley, , alsmede het begin
van zijne Symphonic fantastique La vie d'un artiste. Vrijwel omstreeks
dezen tijd ontwierp hij ook de acht scenes uit Goethe's Faust, waarin
hij zich geheel verdiept had, waaraan hij evenwel de op eigene kosten
uitgegeven parituur, omdat zij hem niet meer beviel, later weder
opkocht, om haar eindelijk in zijne Damnation de Faust weder in eere
to herstellen. Terwijl doze jongelingsarbeid hem bezighield, word hij
verliefd op de talentvolle Engelsche tooneelspeelster Henriette Smithson,
die toen to Parijs als Ophelia en Desdemona optrad. Daar zij elke
schriftelijke en persoonlijke toenadering van Berlioz beslist afwees, was
de jeugdige driftkop op het punt krankzinnig to worden en zich het leven
to benemen, waarom zijne vrienden LISZT en CHOPIN, zich ongerust over
hem makende, to vergeefs eenen geheelen nacht de vlakte van Saint-Ouen
doorzochten, daar zij hem in wanhoop in die richting hadden ziea voort-
Wen. Nadat hij in 1826 nog eons tot het Conservatorium was teruggekeerd,
gelukte hij er in den « prijs van Rome » to behalen. Na eene
verzoening met zijne ouders trok hij in 1831 'mar Rome, waar hij twee
jaren doorbracht. Hier ontstonden, behalve de ouvertures voor Bob Roy
en King Lear, ook de Scenes aux champs uit zijne Symphonie fantastique.
Nadat hij nog eenen tocht gedaan had in de meest woeste en afgelegene
dalen der Abruzzen, waar hij , evenals Salvator Rosa, nu eons met
het geweer op den rug, dan weder op de guitaar spelende, onder de
roofzuchtige, maar hem toegenegen zonen van het gebergte omdwaalde
en daarvan indrukken ontving, waaruit later zijne symphonische, op
Byron's gedicht gevestigde compositie _Harold en Italie ontstond, verliet
hij in 1832 Rome om naar Parijs terug to keeren. Het noodlot Wilde, dat
hij hier, nauwelijks aangekomen, Henriette Smithson weder ontmoette,
en wel als Julia in Romeo en Juliette van Shakespeare. Hij moot, nadat
hij haar in doze rol gezien had, uitgeroepen hebben : K J'epouserai cette
femme et sur ce drame j'ecrirai ma plus vaste symphonic ! » En nu wist
hij het zoo aan to leggen, dat men Henriette naar zijn eerstvolgend
concert bracht, waar zij, toen het haar uit het klaaglied van Lelio, in
het aldus genoemde monodrama van den componist, duidelijk word, dat
alleen de liefde voor haar den componist deze tonen had ingegeven,
eenen omkeer in haar hart voelde plaats griipen en korten tijd claarnal

_ 88_ ...._
in 18 :33, met Berlioz in het huwelijk trad. Mt de indrukken, Welke de
componist ontving bij Henriette's laatste optreden op het tooneel, ontstond
later zijne Symphonie met Koor : « Romeo et Juliette » die hij in
1839 uitgaf. Bij een romanticus als Berlioz, die in Henriette de
verpersoonlijking meende te zien van een ideaal, hetwelk, zooals het hem
zijn phantasie met tooverkleuren had afgemaald, slechts in het rijk der
droomen kan bestaan, kan het niet zeer bevreemden dat hij zich na den
echt onttooverd gevoelde en de zoo vurig begeerde verbintenis reeds in
het jaar 1840 verbrak. Het feit dat zijn echtgenoote een been brak en
daardoor ongeschikt werd om het tooneel te betreden, alsmede de
omstandigheid, dat zij, alvorens de beroemde violinist PAGANINI hem
20.000 fr. ten geschenke gaf, veel kommer en zorgen met hem gedeeld
had, moesten den goedhartigen Berlioz des te vaster aan haar verbonden
hebben, wanneer slechts zijn ideaal woord had gehouden ! Toch trad hij
eerst een paar maanden na Henriette's dood (1854) voor de tweede maal
in het huwelijk en wel met mejuffer Rezio, eene jeugdige zangeres, die
medewerkte op zijn concerten. Als componist bleef hij ook in deze
periode ijveiig werkzaam. In 1834 werken zijne Barold-symphonie, in
1840 zijne Symphonie funebre et triomphale en in 1838 zijn opera
Benvenuto Cellini voor het eerst uitgevoerd. Dit opera maakte te Parijs
fiasco, en Berlioz werd door een diepe zwaarmoedigheid aangegrepen,
ondernam daarom in 1812 een Concert-reis naar Duitschland, het vaderland
van zijn afgod Beethoven, bij welks bewoners hij beter begrip van
zijne werken verwachtte dan in zijn geboorteland. Hij werd inderdaad te
Stuttgart, Dresden, Berlij n en Brunswijk met geestdrift ontvangen.
Daarop trok hij naar Weenen, Pesth, Praag en Breslau, naar Rusland en
naar Londen.
Zijn vriend LISZT richtte ter eere van Berlioz in 1852 te Weimar eene
« Berlioz-week » in, en door zijne bemoeiingen werd ook het eerste deel
van Berlioz' in 1851 gecomponeerd Oratorio L'enfance du Christ op een
te Aken gevierd Neder-Rhijnsch Festival uitgevoerd, waarbij den
componist veel waardcering te beurt viel. Door een in 1854 vervaardigd
dubbelkoorig Te Deum met orkest en orgel, verwierf Berlioz de eer lid
te worden der Fransche Academie, terwijl hij in de laatste jaren verscheidene
ridderorden verwierf. Nog dienen vermeld zijn beroemde
Requiem-Mis, en zij a opera's Beatrice en Benedictus, Les Troyens, en
zijn cantate Le temple universe', gecomponeerd voor de opening der
Parijzer wereldtentoonstelling van 1867. Toen hem eenigen tijd daarua
het bericht toekwam van den dood van zijnen eenigen zoon, kon hij zijne
smart niet overwinnen. « Mauvais fils », riep hij uit, « ne pouvais-tu done
pas m'attendre ? c'ëtait a toi de vivre, a moi de mourir ! » Den Ben Maart
1869 blies hij den laatsten adem uit.

....... 89 ......
LIENPARCE DU CHRIST!'
Ten verstande der uitvoerders en toehoorders van dit werk geven wij
thans een ontleding van dit werk. Beter dan die Welke ALFRED ERNST,
de befaamde Fransche musicoloog schreef, is ons noch bekend noch
denkbaar. Hier volgen dus de zoo onpartijdige als helder geschrevene
regels die hij aan dit werk wijdde : (i)
De tous les ouvrages de Berlioz, l'Enfance du Christ est le seul qui ait obtenu, des
son apparition, un succes reel, incontestable. C'est une trilogie concue a la facon de
ces mysteres que les pieuses confreries du moyen-age representaient aux jours de
fête, pour l'edification des foules. Un recitant est charge d'expliquer aux spectateurs
le sujet du mystere et de raconter les evenements qui sont censês se passer dans
l'intervalle des scenes.
L'Enjance du Christ n'a pas d'introduction instrumentale. Dans une melodie
solennelle, le rdcitant celebre la naissance de Jesus. Il annonce ensuite le crime
affreux ordonne par Herode, le massacre des Innocents : l'orchestre s'emeut et
gronde, puis it s'apaise tout a coup, pour laisser la voix du tenor chanter les merveilleux
desseins de la Providence :
Et le celeste avis que, dans leur humble etable,
Aux parents de Jesus envoya le Seigneur.
La premiere partie, le Songe d'Herode, commence par une marche nocturne de
soldats. Certes, la couleur de cette musique est charmante, le style original, l'harmonie
ingenieuse ; mais Berlioz a donne un peu trop d'importance a une scene
episodique, dont le seul hut, au point de vue du Brame, doit etre d'annoncer les
terreurs d'Herode.
Le prelude qui ouvre l'air d'Herode est non seulement fort remarquable en luimeme,
mais on peut le considerer comme l'ebauche d'un leitmotiv wagnerien. L'air
est ecrit .dans le deuxiême mode du plain-chant, qualifie de mode phryqien par les
auteurs ecclesiastiques, et qui parait deriver du mode grec dit mixolydien. Herode
s'abandonne a son inquietude, aux presstntiments et aux songes qui l'assiegent.
Les devins juifs mandes par Herode viennent lui reveler l'avenir ; ils sont
annonces par les sons bouches du cor et une sombre phrase des altos et violoncelles.
Herode leur raconte son reve : it leur parle d'un enfant qui doit renverser un jour
son pouvoir, et les clarinettes esquissent aussitOt le motif lugubre apparu dans le
prelude de l'air du roi. Les devins conjurent les esprits par des evolutions et des
signes cabalistiqucs ; cette conjuration est admirablement traitee : la mesure a trois
temps alterne avec celle a quatre temps, de facon a realiser une gronde mesure a
sept temps. Les bois dessinent leurs phrases vi ves et inquietes comme le vol des
esprits, sur Pazitation tenebreuse des cordes. Les devins s'adressent a Herode :
C La ?mix dit vrai, Seigneur, un enfant vient de naltre ), et cette fois encore, le motif
obstine reparait dans l'orchestre. Herode donne l'ordre d'exterminer tous les
enfants nouveaux-nes. Les devins repetent la meme imprecation et le meme serment
meurtrier.
La Scene de la Creche succede aux terreurs d'Herode et aux conjurations des
devins comme l'aurore radieuse a l'obscurite de la nuit. Les flutes, les violons et les
(1) L' Euvre dramatique de Hector Berlioz. Paris : Calmann-Levy.

altos en octave exposent le theme, delicieusement accompagnes par le hautbois, le
cor anglais et la clarinette. Le chant de la Vierge Marie est d'un charme ideal :
0 mon cher fils, donne cette herbe tendre.
A ties agneaux qui vers toi vont belant....
Ce tableau de la sainte Famille est sans equivalent dans la musique moderne.
II faut s'adresser a la peinture pour lui trouver un terme de comparaison ; c'est la
qu'il faut chercher des analogies et des images : on songe a la Vierge aux rockers,
de Vinci, que trois siecles ont assombrie et pour ainsi dire voilee ; on la rave dans
sa jeunesse premiere, et l'on retina en pensee a la grace de Leonard la naiveté
emue des preraphaelites, l'harmonieuse serenite du peintre d'Urbin.
Un chceur d'anges se fait entendre :
Joseph ! Marie ! ecoutez-nous !
Ce chceur doit titre soutenu par un orgue-melodium place derriere la scene,
l'orchestre lui-même etant reserve pour l'accompagnement des paroles de Marie et
de Joseph. La premiere modulation passe du ton de si naturel a celui de ut majeur,
la deuxieme de ut a re bemol ; les autres ne sont pas moms remarquables ; aussi
l'harmonie de ce chceur a-t-elle une couleur mystique tres-prononcee :
Des ce soir, au desert, vers l'Egypte it faut juir.
disent les voix surnaturelles. Joseph et Marie promettent d'obeir sur l'heure et
invoquent pieusement le secours d'en haut. Un celeste hosanna leur repond, dernier
accord du concert angelique.
Au debut de la Fuite en Egypte, une jolie fugue instrumentale (moderato un poco
lento) depeint le rassemblement des bergers devant l'etable de Bethleem, avant le
depart de la sainte Famille. Ce curieux morceau est ecrit dans le ton de fa dieze
mineur sans note sensible, ce qui lui donne un caractere fortement archalque. Le
Chceur des Bergers qui suit la fugue est charmant de grace naive. Au sujet de ce
passage de l'Enfance du Christ, it existe une anecdote parfaitement authentique que
Berlioz lui-méme a racontee, et tous ses biographes apres lui. Nous nous bornons
a la rappeler en peu de mots. Un soir, chez son ami Duc, Berlioz ecrivait quelques
notes au revers d'une carte, et s'amusait a faire prendre a la melodie une tournure
ancienne, analogue a celle des vieux Noels provencaux. C'etait l'ebauche de l' adieu
des bergers a la sainte famille. Mais l'auteur et son ami imaginerent une innocente
mystification. Berlioz modifia le nom méme de Duc, et attribua le morceau a un
musicien de son invention : Pierre Ducre. maitre de chapelle francais au dix-septieme
siecle. Le chceur des bergers, orchestra d'une maniere tres fine et tres sobre, fut
execute dans un concert, acclame, bisse, salue d'applaudissements enthousiastes. Et
les bonnes gens de repeter avec conviction : c Au moms, voila qui est clair ! voila
de la melodie, de la simplicite ! Ce n'est pas Berlioz qui aurait trouve cela ! ,
Le repos de la Sainte Famille commence par un dialogue entre les bois de l'orchestre
et les instruments a cordes. Le theme fondamental ainsi expose (allegretto
grazioso) se deroule avec uric grande douceur, une sorte d'innocence paisibie. Puis
. la voix du recitant vient s'ajouter a cette tranquille harmonie et raconte l'arrivee
de Marie, de Joseph et l'enfant dans une oasis, a 1 milieu du desert. Les saints
voyageurs s'arrétent aupres d'une 4 claire fontaine ). La phrase de la Vierge Marie
est particulierement gracieuse : duralt le prelude instrumental signale plus haut,
cette phrase avait ate indiquee par le haut-bois ; comme elle est fort nette, l'auditeur
la reconnait sans peine, et ce retour est du plus heureux effet. La naivete des
paroles s'adapte a souhait au aractere de la melodie.

--- 91 ---
Voyez ce beau tapis d'herbe douce et jteurie,
Le Seigneur pour monfils au desert l'etendit....
Un passage orchestral suit ces paroles, variant la phrase de la Sainte Vierge et
depeignant tres sobrement l'aspect calme et aimable de l'oasis. Un souffle de brise
agite les feuilles des palmiers ; quelques gammes legeres, jetties par la flute, s'envolent
du bruissement doux des altos et des violons. — Le tenor, quittant la tonalite
de la mineur ou vient de conclure l'orchestre, reprend son recit en la majeur, changement
calcule et Bien facile a interpreter. Le tenor montre la sainte Famille
reposant a l'ombre de l'oasis l'enfant Jesus dort sur le gazon, Marie et Joseph
cêdent a leur tour a la fatigue.... Les violons et les altos rythment lentement le
sommeil des voyageurs, sur le murmure a peine entendu d'un la grave des violoncelles.
Ce pianissimo des cordes s'eteint lui-merne ; le recitant poursuit, doucement :
Et les anges du cid, a genouo autour d'eux,
Le divin enfant adorerent.
Un chceur de femmes (quatre soprani et quatre contralti), place loin derriere la
scene, chante un harmonieux
Alleluia...
L' Arrivee a Sais for znce du Christ.
Le recit du tenor, accompagne par un beau cieveioppement d'orchestre, pourrai
titre cite comme un exemple de 6 melodie continue ». La phrase : Seule, Sainte Marie,
est un chef-d'oeuvre. Le tenor raconte le penible voyage de la Famille Sainte a
travers le desert et leur arrivee dans une cite des longtemps reunie a l'empire
romain ', la ville de Sais, en Egypte.
L'air de la .Vierge en sol mineur : Dans cette ville immense, est tres emouvant. Sur
la demande de Marie, Joseph va frapper a la porte d'une maison. Un re voile de la
timbale reproduit le heart inquiet et timide de sa main. La supplication de Joseph,
d'une extreme simplicite, est aussi d'une grande justesse d'accent ; la fin de la
phrase : Haas I de la Judee nous arrivons a pied, est poignante. Un chceur brutal de
Romains repond aux voyageurs : A rriere , vils Hebreizo , La plainte de Marie,
reprend sur le douloureux tremblement des cordes. Joseph s'adresse a une autre
maison; mais les Egyptiens qui l'habitent sont aussi inhospitaliers que les Romains.
Unissez votre voix a la mienne, 6 Marie ! dit Joseph ; tous deux frappent
porte d'une maison isolee, et leur priere s'eleve une troisieme fois.... la porte
s'ouvre : le pere de famille, ui bon Iimaelite, accueille a son foyer les paavres
voyageurs.
Dans toute cette scene, it n'y a pas un effet discutable ; it est impossible de manier
la forme musicale avec plus de sfirete, de moderation, de discernement. On ne
saurait non plus surpasser la naiveté emue de cette musique.... Entrez, dit le pere
de famille, la porte n'est jamais fermee chez nous aux malheureux. ) Les serviteurs
et les enfants s'empressent autoar des voyageurs, leur prodiguent des soins attentifs.
Cette aimable agitation est rendue par le developpement fugue de la scene, oU
les themes passent sans cesse des voix aux instruments; puis i'orchestre seul acheve
le tableau, d'une maniêre parfaitement expressive. Le pere de Camille interroge
alors les voyageurs :
Sur nos traits fatigues la tristesse est empreinte ;
.... Comment vows nomme-t-on ?
Et saint Joseph repond par l'admirable recitatif

_ 9 2 _.
Bile a pour nom Marie,
Je m'appelle Joseph, et nous nommons renfant
Jesus....
Cette melodic — car c'en est une, et des plus merveilleuses — simplement
accompagnee par quelques accords, est pent-titre ce qu'il y a de plus beau dans
toute l' Enfance du Christ. La reponse de Joseph commence en la bemol, apres le nom
de Marie, qui se repose sur la tonique avec une divine suavite, le mot de Joseph
glisse humblement d'un demi-ton, du l,' bemol au sol naturel ; cette note va devenir
la nouvelle tonique, et le nom de Jesus apparait, annonce par une sublime modulation
en sol majeur. A cette phase inspiree succede une joie touchante : le theme
« Pres de nous Jesus grandira », dit par le pêre de fámiile, est repete par les enfants.
Puis, pour « rejouir leurs hOtes r, trois des jeunes Ismaelites executent un trio pour
deux flutes et une harpe. Ce trio celebre a etc fort bien loue par M. J. d'Ortigue, qui
lui trouve « les graces melodiques et le caractere calme, serein et cl6pouille de
passion des anciens chants du foyer. »
La scene se termine par un chceur simple et doux :
Allez dormir, bon pere,
Bien reposez,
Mal ne songez.
Tout cela est beau, tout cela est pur ; l'harmonie se deroule, heureuse, transparente,
sans nuage. Apres quelques tenues solennelles des instruments a cordes,
auxquels les Bois donnent une celeste replique, le tenor recitant expose la conclusion
de la sainte trilogie :
Ce fut ainsi que par un infidele
Fut sauve le Sauveur.
Pendant dim ans, Marie et Joseph avec elle,
Virent fleurir en lui la sublime douceur,
La tendresse infinie
A la sagesse unie.
Il annonce l'immolation de la Croix et le salut du monde, et le chceur s'eleve
aussitOt pour chanter la misericorde de Dieu et s'humilier devant le mystere de la
Redemption.
( M. Berlioz, ecrit J. d'Ortigue, a voulu faire taire ici toutes ces voix accessoires
(Porchestre), et que la priere : 0 mon dme ! montat seule, grave, lente, au trOne de
l'Eternel. Maintenant tout est accompli ; le sacrifice du Calvaire est consomme.
Dix-huit siecles ont passe sur ces divins mysteres ... Le chretien se recueille en
lui-méme et chante stir le mode de Palestrina. '
Ce chceur sans accompagnement : 0 mon ehne, pour toi, que reste-t-il 4 fake, est
d'une execution tres difficile; on y remarque bien quelques defectuosites prosodiques,
inevitables dans un morceau oil les voix seules sont appelees a former Pharmonie et
a la soutenir ; mais le sentiment, le caractere, le style, tout y est sublime. Ce chceur
rayonne de foi et d'amour : c'est l'incarnation musicale de la piete, de la componction
chretienne, du desir ineffable du ciel.

..,.. f-13 ......
IN DE Z 0 ITSERSCHE SCHOLEN.
II. BERN.
Onze Brie reizigers begeven zich naar een school : « Onderweg word
onze aandacht getrokken door een klasse, die onder geleide van een
onderwijzer naar een weide langs de Aar afdaalde, om daar in de
bekoorlijkste aller omgevingen gymnastische oefeningen to houden, aan
welke in Zwitserland zoo hooge waarde wordt toegekend. »
Het eerste schoolbezoek to Bern wordt in de volgende termen wedergegeven
:
Het bezoek aan de school in de Langgasse zou een levendigen indruk
maken, doordat het ons plotseling een helderen kijk zou geven in wat
het hoofddoel was van onze refs : de positie van den onderwijzer in de
school. In Bazel hadden wij in de scholen een Rector of Inspecteur aangetroffen,
met nagenoeg de bevoegdheden van een Nederlandsch schoolhoofd.
Hier vonden wij Oberlehrer. Hoofden ? vroegen wij ons af. De
naam althans wekte dat vermoeden.
De Oberlehrer Fluckiger, oud-Voorzitter van den Berner onderwijzersbond,
ontving ons. « En nu willen de heeren zeker het onderwijs in
enkele klassen volgen, » zeide hij, toen de eerste kennis was gemaakt,
en wij een en ander omtrent « zijn » school hadden gevraagd.
Een van ons wenschte gaarne het zesde leerjaar to zien. Het lokaal was
keg.
« Heer Miirset maakt zeker een schoolwandeling » merkte onze geleider
op.
« Kan ik het onderwijs bijwonen in de klasse voor zwakbegaafden ? »
vroeg een ander.
Het lokaal dier klasse was ook verlaten.
« U treft het niet, ook die zijn erNan door ».
« Maar weet U dat dan niet ? Moet men U dat niet vragen, of er TJ
althans kennis van geven ? »
« Wel neon ! Hier in 't kanton Bern is elk onderwijzer slechts verantwoording
verschuldigd aan de stedelijke en kantonale autoriteiten. Mijn
collega's zijn volkomen mijns gelijken, over hun doers en laten heb ik
niet het minste to zeggen. Als Oberlehrer voer ik de administratie,
geniet daarvoor vrije woning, wat de andere onderwijzers missen, en heb
wekelijks enkele lesuren minder. Als Herr Miirset of Fraulein Labhardt
het noodig vinden een schoolwandeling to houden, is dat hun zaak, niet
de mijne. Trouwens zij alleen kunnen er good over oordeelen.... »
Wel een toestand, die verschilt van den omen. Levendig word hij
besproken, al liep de waardeering ook uiteen. Hoe' wordt de eenheid

-94—
verkregen en bewaard ? Hoe erlangt de gemeenschap, die de gelderi
verschaft, de zekerheid, dat doze goed worden besteed ? Is zij tevreden
met dezen toestand ? Ziedaar enkele vragen, die zich terstond aan ons
voordeden. Op de laatste zou het antwoord spoedig komen.
Onze terugweg leidde langs de woning van den beer Martaler, voorzitter
eener schoolcommissie, wien belet was gevraagd.
De vaCantie-kolonien (i) dienden tot inleiding. Maar toen kwam de
groote kwestie : u Wat dunkt U van het toezicht op het lager onderwijs ?
Is de burgerij tevreden met den toestand ? »
« Mijne heeren, » zoo luidde het antwoord, « ik kan U op dit punt
volkomen gerust stellen. Men acht het toezicht op het lager onderwijs
hier voldoende geregeld. Behoudens enkele uitzonderingen doen de
onderwijzers zeer goed hun plicht. Over 't algemeen spreekt men slechts
met lof over wat zij met hun leerlingen bereiken. »
En dit is geen alleenstaand oordeel. Het laatste (over 1898) « Bericht
der stadtischen Schuldirection » zegt :
« De resultaten der lagere scholen geven naar de ingekomen berichten,
tot zeer groote tevredenheid aanleiding (sind sehr erfreuliche). Bijna alle
onderwijzers en onderwijzeressen arbeiden met grooten ijver en
geschiktheid aan bun zware taak en trachten niet slechts het verstand te
ontwikkelen en vaardigheden bij te brengen, maar ook, naar hun beste
krachten, gemoed en karakter der hun toevertrouwde kinderen te
vormen. »
In Bern ke pt men ons begrip « school » evenmin als in Bazel, er zijn
alleen klassen. De leerlingen zijn schoolplichtig op zesjarigen ouderdom.
In den regel duurt de leerplicht Legen jaar. De gemeenten hebben echter
het recht hem met een jaar te verminderen.
In de plaats van of naast de hoogste klassen der gewone lagere school
kan de gemeente een school voor uitgebreid lager onderwijs stichten,
bijzonder bestemd voor de goede leerlingen, die niet in de gelegenheid
zijn een middelbare school te bezoeken.
V erder is er nog een derde soort van lagere school, de Vervolgschool
(Fortbildungsschule, Ecole complementaire), bestemd voor jongelieden,
die de gewone lagere school hebben doorloopen en den dienstplichtigen
leeftijd nog niet hebben bereikt. De lessen mogen 's avonds, loch worden
zooveel doenlijk 's namiddags gegeven (slechts vier uren per week).
Ziedaar voor de inrichting der Berner volksschool. Het bestuur ervan
is als volgt georganiseerd :
Het oppertoezicht over het onderwijs in al zijn vertakkingen wordt
uitgeoefend door de Erziehungsdirection. Zij kan te alien tijde een
( 1) Over dit onderwerp schreef de Heer MARTALRR een werkje : Die Ferienkolonien
rur arme Schulkincler.

— 95 —
oncierzoek in de scholen gelasten. Een der leden van den Regierungsrat (1)
staat aan bet hoofd onder den titel van Directeur (2). Onder den
Erziehungsdirector (Directeur van Onderwijs) staan de Inspecteurs, aan
wien het technisch toezicht op de openbare en de blijvende volksscholen
is opgedragen. Hun werkkring is zeer omvangrijk, hun invloed op den
gang der zaken overwegend. De Inspecteur in het inspectoraat Bern b. v.
(stad Bern met omliggende dorpen) heeft 250 klassen onder zijn toezicht.
In de eerste plaats gaan de Inspecteurs na, of alle wetten en reglementen
behoorlijk worden nageleefd, en of schoolcommissien en onderwijzers hun
plicht vervullen. Zij overtuigen zich daarvan vooral door officieele
inspectien., die tevoren worden aangekondigd, opdat de onderwijzers niet
afwezig zouden zijn, en welke de Schoolcommissie moot bijwonen. Echter
ook door gewoon klasse-bezoek. Naar aanleiding van elke inspectie
worden, onder hun leiding, besprekingen gehouden. Zij trachten daarbij
de eenheid in de methode te bevorderen en kunnen geroepen worden tot
het geven van proeflessen. Verder geven zij bij nagenoeg alles hun
advies ; daardoor hebben zij b. v. de benoemingen der onderwijzers, niet
alleen ten platte lande, maar ook in de steden, voor een goed deel in
de hand. Een handig Inspecteur krijgt van de schoolcommissien zeer
veel gedaan.
De Inspecteurs worden door den Regeeringsraad benoemd voor vier
jaar. Allen zijn vakraannen ; blijkbaar heeft men dit een conditio sine
qua non geacht, want geen enkel artikel der wet schrijft het voor.
De Erziehungsdirection en de Inspecteurs vormen het Staatstoezicht,
daarnaast staat het plaatselijk toezicht, uitgeoefend door de Sehoolcommissien.
Elke school heeft haar eigen commissie, welke uit ten minste vijf
leden bestaat. Zij worden voor den tijd van vier jaar benoemd door de
bevoegde autoriteit. Die autoriteit is nu eens de gemeenteraad, dan weer
de stemgerechtigde burgers. Zoo worden in Bern de leden benoemd door
den stadsraad, in Wabern gekozen door de kiezers. Zoo veel mogelijk
bepaalt men zich tot de ouders van schoolgaande kinderen. Wij vernamen
niet, dat het veel moeite kost geschikte keuzen te doen. Integendeel, ons
werd verzekerd, dat genoeg personen te vinden zijn, die den tijd en de
geschiktheid bezitten de betrekking naar behooren te vervullen. Vroeger
waren veel onderwijzers lid, vooral leeraren bij middelbaar en hooger
onderwijs, tegenwoordig niet meer ; de onderwijzers waren er sterk tegen
gekant.
Dat een Berner schoolcommissie heel wat te doen heeft, zal blijken
nit de wettelijke voorschriften (blz. 130 van het boekje). Wij stippen
(1) De Regierungsrat is een college van 9 personen, onmiddellijk door het yolk
gekozen. Zij vormen het ministerie en kunnen geen lid zijn van den Grooten Raad.
(2)Vergelijk-Bazel : Erziehungsrat en Erziehungsdirector.

— 56 —
even aan. : ten minste tweemaal per week bezoeken twee parer leden de
school ; (') zij handhaaft de wettelijke bepalingen op den leerplicht ; zij
zorgt voor 't onderhoud van schoolgebouw en leermiddelen ; zij kan
korte verloven aan de onderwijzers toestaan en regelt de vacantien ; zij
client voordrachten in ter vervulling van onderwijzers-vacatures ; zij
ontvangt en onderzoekt de klachten van ouders en andere personen
tegen de onderwijzers en kan zelfs een onderwijzer tijdelijk schorsen,
enz.
De hoogste wetgevende macht in de stad Bern berust bij den Stadtrat
(Gemeenteraad). Het verdient opmerking dat meerdere middelbare
onderwijzers, — die kantonale arnbtenaren zijn, — zitting hebben in den
gemeenteraad ; verscheidene lagere onderwijzers, — die door de gemeente
worden benoemd, — zijn lid van den Grooten Raad. Daartegen bestaat
geen bezwaar, als zij het met hun schoolcommissien eons kunnen worden
omtrent de regeling der lesuren en der vacantien.
De uitvoerende macht van den Stadtrat is opgedragen aan den
Gemeinderat (Burgemeester en Wethouders). De laatste telt 9 leden, die
direct door 't yolk worden gekozen en geen lid kunnen zijn van den
Stadtrat, Een der leden is het hoofd van het onderwijs met den titel van
Stedelijk Schooldirecteur. Hij is de trait d'union tusschen den Gemeinderat,
de Inspecteurs en de Schoolcommissien. Onder zijn ressort vallen
alle schoolzaken, welke niet definitief door het staatstoezicht of de
schoolcommissien kunnen worden beeindigd. Verder bezit hij het recht
de scholen te bezoeken, ten einde zich persoonlijk op de hoogte van den
toestand te stellen.
Van een eigenaardige instelling moet Kier nog melding gemaakt.
Le en reeds de schoolcommissien een vrij hechten band tusschen de
school en de burgerij, deze wordt nog verstrekt door een adviseerend
lichaam, dat ten onzent geheel onbekend is, n. 1. de Schoolsynode. De
wet op het Lager Onderwijs zegt hierover al bijzonder weinig : De
afgevaardigden naar de Schoolsynode worden gekozen door het yolk
(art. 6). Een integreerend deel der onderwijswetgeving maakt zij dan
ook niet uit. Haar ontstaan is te danken aan de overtuiging, dat er een
g
ele genheid moet bestaan, waar autoriteiten en ambtenaren, vakmannen
en leeken over onderwijszaken met elkaar gedachten kunnen wisselen.
De laatste wet op de Schoolsynode is van 19 Mei 1894. Zij telt thans
107 leden, waarvan 20 lagere onderwijzers, 20 leeraren aan middelbare
scholen en 10 predikanten ; de overige zijn leeken. Elk stemgerechtigd
burger is tot lid verkiesbaar. De leden hebben zitting voor vier jaar.
Gewoonlijk vergadert- de Synode eenmaal per jaar, buitendien kan zij
(I)
In 1897 brachten in de stad Bern de Schoolcommissieleden 1653 bezoeken, of
20.7 per lid. Het aantal bezoeken van niet-Commissieleden bedroeg 1851.

-97—.
worden samengeroepen door de Erziehungsdirection, ten gevolge van
een door haar zelf genomen besluit of voorstel van haar bestuur. De
zittingen zijn openbaar. Zij worden door den Directeur van Onderwijs
met beraadslagende stern bijgewoond. De Synode behandelt alle onderwerpen,
welke haar door de Erziehungsdirection of haar bestuur worden
voorgelegd. Zij kan ook zelf wenschen en voorstellen ten berde brengen
en den autoriteiten doen toekomen. Over alle wetten en algemeene
verordenIngen, welke het onderwijs en de iunerlijke inrichting der
openbare scholen, met uitzondering der Universiteit, betreffen, moot,
alvorens ze worden gepubliceerd, het advies der Synode of van haar
bestuur worden ingewonnen. In 't bijzonder noemt het Reglement voor
de Schoolsynode in het kanton Bern van 8 Mei 1895 : de leerplannen en
leermiddelen ; de middelen tot verbetering van het onderwijs, zoowel als
tot de verheffing der volksontwikkeling in 't algemeen.
Nu deelen de schrijvers eenige artikelen merle uit de Wet van 6 Mei
189-1 waarbij de rechten en verplichtingen van den onderwijzer omschreven
worden. Wij roepen de aandacht op artikel 43 :
(( De onderwijzer staat onder het directe toezicht der Schoolcommissie.
Hij moot zich regelen, binnen de grenzen der wetten en verordeningen,
naar de instruction, welke hem door de schoolautoriteiten worden
gegeven. Overigens is hij — binnen de grenzen van het programma — in
de uitoefening van zijn beroep (het geven van lessen en de keuze der
leerstof), geheel onafhankelijk. Men mag gees berispingen tot horn
richten in tegenwoordigheid 'Tier leerlingen, noch in de school, noch
daarbuiten.
De wet schrijft goon schoolvergaderingen voor. Toch worden er
regelmatig gehouden, en wel telkens voor een bijeenkomst der Schoolcommissie.
Zoo althans is het in de stad Bern. Het geschiedt echter
onder schooltijd ; de kinderea krijgen dan om 10 uur verlof. Zij hebben
echter blijkbaar minder ten doel de inwendige aangelegenheden der
school to bespreken, dan wel de houding vast to stollen, die de onderwijzers
zullen innemen ten aanzien van voorstellen, door de Schoolcommissie
ingediend.

-98--
NOG IETS OVER ACHTERLIJKE KINDEREN.
(LOSSE NOTA'S)
Aangenaam en vooral leerrijk is het zijn werk besproken te zien.
Dit bewijst, dat anderen warm belang stellen in het vraagstuk.
Verder, de wederzijdsche opmerkingen en beoordeelingen geven leven
aan de zaak, daaruit ontstaan nieuwe gedachten, en... de geijkte zegswijze
staaft het : « Uit de wrijving der meeningen wordt het licht
geboren. »
Na de verschij ning der Nieuwe wenken en opmerkingen over het oftvoeden
der achterlijke kinderen ('), zijn mij van verschillende kanten belangrijke
brieven toegekomen. Mijn welgemeende dank hiervoor. Naar aanleiding
daarvan verschijnen deze losse nota's, betrek hebbend op verschillende
punten in de vorige studie aangeraakt, of het antwoord op
door collega's gestelde vragen.
En nu, ter take.
Achterlijke kinderen, bepaalde ik, zijn zij, die door verstandelijke
minderheid, waarvan de oorsprong in een aangeboren of verworven
toestand ligt, ofwel in een onregelmatige werking der ontwikkelingsfactoren,
niet in staat zijn het gewoon lager onderwijs te volgen.
Ligt de oorzaak der verstandelijke minderheid in een onregelmatige
werking der ontwikkelingsfactoren, dan worden de kinderen opvoedkundig-
of paedagogisch-achterlijken geheeten ; ligt de oorzaak in een
aangeboren of verworven toestand, dan worden de kinderen geneeskundigof
tnedisch-achterlijken genoemd. Die onderscheiding komt eenigszins
overeen met die welke de heer A. J. Schreuder, schoolhoofd te Den
Haag, opgeeft in zijn flinke bijdrage « Achterlijke Kinderen » van
Zernike's Paedagogisch Woordenboek (2), waarin hij de eerste groep
ganduidt als « toevallig-achterlijken » en de tweede als « potentieel- of
wezenlij k-achterlij ken ».
Een kleine terechtwijzing hier. Op blz.223 (bovenaan biz. 6 der
overdrukken) van mijn vorig opstel, leg ik in den mond van den heer
Schreuder de benaming « tijdelijk-achterlijken » ; hij sprak alleenlijk
van a toevallig-achterlijken ».- Uit zijn hooger gemeld werk blijkt
daarenboven, dat ons geschilpunt over onze indeeling slechts zeer
kleine afmetingen heeft, en wij het in den grond nagenoeg eens zijn.
(1) TOBIE jONCKHEERE. (Ons Woord. x Aug-Sept. en x October 1900).
(2) Groningen, 19o1, J. B. Wolters.
De eerste aflevering verscheen in Januari j.l.

99 ......
Verder schreef ik, dat de paedagogisch-achterlijken en de medischachterlijken
nog verdeeld moeten worden — dit vooral met het oog op
de praktijk — in lijdelijken en tuchteloozen ; dat de eersten hoeven
geplaatst te worden in klassen met zachte behandeling, waar zij met
zachtheid — niet met zwakheid — dienen behandeld ; dat de tweeden
slechts in klassen met strenge tucht op hun plaats zijn, waarin altijd
een stugge en strenge, doch goedwillige en rechtvaardige tucht
heerscht. De benaming « lijdelijken » en « tuchteloozen » laat wat te
wenschen over, althans wanneer er spraak is van medisch-achterlijken.
Om tuchteloos te kunnen zijn, moet het kind het juist begrip bezitten
van tucht ; het moet weten wat door de tuchtregels verboden wordt.
Nu, paedagogisch-achterlijken weten wel wat tucht is, hun hersenen
zijn gezond en normaal : onder hen zijn de eenen lijdelijken, de anderen
tuchteloozen. Doch de medisch-achterlijken bezitten niet eens het begrip
van tucht, en kunnen dat ook niet hebben : de eenen zijn lij delij ken,
bij wie de lichamelijke en psychische verrichtingen zeer traag en lui
zijn ; de anderen zijn ongedurigen, die gekenmerkt worden door een
groote onstandvastigheid, een buitengewone ongedurigheid tot in hun
geringste laden.
Zoo wij nu onze indeeling samenvatten, dan hebben wij de volgende
kl eine tabel :
Opvoedkundig- of ; Lij delij ken
nedagogisch-achterlij ken E Tuchteloozen
Achterlijke kinderen
Geneeskundig- of ) Lijdelijken
edisch-achterlij ken ( Ongedurigen
* * ife
Het woordje dat ik, naar aanleiding der « moreel-zwakken » waarvan
de heer M. van Wij he Ezn, in zijn opstel spreekt, van Dr Berillon's
methode repte, woordje, waardoor ik duidelijk te kennen gaf, dat alle
opvoedkundige of welke wetenschappelijke vraagstukken ook, de
ijdele hulp der godsdiensten moeten afwijzen, heeft de pen van den
heer van Wijhe in beweging gebracht. In « De Bode der Heldring-
Gestichten » van 15 December 1900 verscheen van zijn hand een
artikel getiteld : « Moreel-zwakken », waarin hij maar bitter weinig
van zijn moreel-zwakken spreekt, om de verdediging van zijn theIsme
meer op den voorgrond te doen treden. De schrijver en ik nemen een
geheel verschillend en uiteenloopend standpunt in; twee tegenstrijdige
levensbeschouwingen staan regelrecht tegenover elkander : het materialisme,
de ontkenning eener godheid tegenover het theisme, het
geloof aan een godheid.
Op dat terrein wensch ik den heer van Wijhe hies niet te volgen,
— elders indien hij het verlangt : de zaak is van wijsgeerigen aard en
dient dus niet besproken in een opvoedkundig tijdschrift.

— 100 —
Twee punten mag ik nochtans niet over 't hoofd zien :
I. Ik bedoelde geenszins dat bij achterlijke kinderen de methode
Berillon regelmatige opvoeding zou moeten vervangen. Tot staving
daarvan volge hier, wat ik vroeger reeds over de zedelijke opvoeding
der achterlijke kinderen schreef : « L'education morale est
intimement lice a l'education intellectuelle. L'influence d'une discipline
severe, mais juste, est grande, lorsqu'il s'agit d'arrkTes indisciplines,
autoritaires ; un regime doux, dont la fermete n'est pourtant pas
exclue, est necessaire, lorsqu'il s'agit d'arrieres passifs, apathiques.
L'education morale doit tendre specialement a faire acquerir de 'tonnes
habitudes, a faire perd re les mauvaises habitudes acquises et a reprimer
les mauvaises tendances hereditaires. Ces trois points ont une importance
psychologique enorme.»(1)
Met den heer J. Klootsema, bestuurder der School voor achterlijke
kinderen te Amsterdam, zeg ik dat de natuurlijke grondslag der zedelijke
opvoeding moet zijn : « de empirische kennis der psychische
verschijnselen van het kind.»(2)
De methode Berillon berust op het hypnotisme ; nu, hypnotisme is
eigenlijk een medicijn, dat, evenals alle geneesmiddelen, gevaarlijk is
en dus met veel omzichtigheid moet gebruikt worden. Maar Loch kan
de methode Berillon op schitterende uitslagen bogen.
2. Ik schreef in hetzelfde kleine paragraaf : de school moet immer
onzijdig blijven. Er bestaat inderdaad een ontzaglijk verschil, een
onmiskenbare tegenstrijdigheid tusschen het-wetenschappelijk onderwijs
en het godsdienstig onderwijs ; het eerste mag aan het tweede niet
opgeofferd worden, of de Waarheid — in den breeden zin des woords
— wordt er door gekrenkt. De openbare school moet ( ken onzijdig
gebied zijn, waar alle kinderen, welk geloof zij ook belijden, tot
welken stand zij ook behooren, moeten broederlijk kunnen gaan.
Als ik van lijdelijken en tuchteloozen sprak, zei ik dat die twee
soorten van kinderen gelijkstaan met de twee afzonderlijke groepen
kinderen, die te Londen in twee reeksen scholen behandeld worden:
eenerzijds, de « Schools for feeble minded en die voor stompzinnigen en
imbeciles anderzijds, de « Industrial schools », de « Truant schools » en
d-e scholen als het « Training ship », de verbeterscholen. Een paar
woorden van toelichting daarover :
Te Londen heeft de « School Board » een reeks inrichtingen voor de
achterlijke kinderen tot stand gebracht, welke in alle opzichten voor-
(1) TOBIE JONCKHEERE. Les enfants arrieres.(Le Soir. I September 1900). Dit artikel
is verschenen onder den leennaam ARIAM.
(2) J. KLOOTSEMA. Het hysterisch karakter bij kinderen (Vaktijdschrift voor Onder-
Ivifzers. 15 November x900).

— 101 —
beeldig mogen genoemd worden. Voor de lijdelijken bestaan de
« Schools for feeble minded D, welke den overgang uitmaken tusschen
de gewone school en de inrichting voor de stompzinnigen van den
eersten graad.
Voor de andere groep kinderen is het stelsel wat ingewikkelder.
Ziehier de grondvesten ervan : Het kind moet naar school gaan; indien
het zulks niet doet of zeer onregelmatig schoolgaat, of indien zijn
tuchteloosheid te groot is, wordt het naar de « Industrial school » gezonden.
Deze school is een half internaat ; de leerlingen moeten er van 8
uur 's morgens tot 6 uur 's avonds komen ; zij mogen echter van 6 1/2
uur 's morgens tot 8 uur 's avonds blijven ; beide geslachten zijn er
vereenigd. De behandeling is er tamelijk zacht, doch bestendig en aanhoudend
is er toezicht. Na een tijdsverloop van 6 maanden of een jaar,
wordt de leerling naar de gewone school teruggezonden. Indien de
vroeger bestatigde gebreken opnieuw te voorschijn komen, wordt de
leerling naar de 4 Truant school » overgebracht. In dit internaat komen
03k zij, op wie het stelsel der o Industrial school » geen invloed had.
Vrijheid voor de leerlingen is er onbekend ; altijd en in alles strenge
tucht. De « Truant school » is nochtans geen gevangenis ; het is een
school, doch een school waar de leerlingen niet de rninste vrijheid
genieten, waar enkel gesproken wordt om te bevelen. Na 3 of 6 maanden
verblijf wordt de leerling naar de gewone school teruggestuurd.
Indien hij zijn slecht leventje hervat, wordt hij een tweede maal naar
de « Truant school n gebracht. En, zoo dit tweede verblijf den leerling
niet verbeterd heeft, wordt hij naar een vierde school gestuurd, het
«Training ship u. Hier heeft de rechterlijke overheid stem in 't kapittel.
De leerling moet zich hier onderwerpen, willens of onwillens. Het
« Training ship » komt eenigszins overeen met de school-gevangenis te
Elmirat, in de Vereenigde Staten van Noord-Amerika.
Die gansche reeks scholen is een methodische instelling, die tot uitmuntend
voorbeeld strekt.
Van de thyroidische klier of liever de schildklier repte ik slechts
een woordje. Laat ons thans wat stilstaan bij de hoogst merkwaardige
functie van dat orgaan. De schildklier staat om zoo te zeggen gansch
alleen in ons organism ; juist in die afzondering ligt de oorzaak van de
lange en volslagen onwetendheid betrekkelijk de functie van dat
orgaan ; thans echter is die functie nagenoeg in haar geheel bepaald.
Vooreerst dit : de schildklier staat niet gansch alleen : de talrijke
bloedvaten die er door heen gaan, brengen ze in verband met ons
organism.
Een paar feiten nu :
Het cretinism wordt o. a. gekenmerkt door de afwezigheid of cell

— 102 —
sterke ongenoegzaamheid der schildklier. — Bij de stompzinnigen
heeft het in werking stellen der schildklier een merkbaren en in 't
oog vallenden invloed op den groei ; hun vleesch wordt daarenboven
vaster ; de slapheid hunner spieren verdwijnt. — Een hoed, bij wien
men de schildklier weggenomen heeft, kwijnt zichtbaar weg ; zijn
haar wordt stijf en bros ; hij wordt door verschrikkelijke stuiptrekkingen
aangetast en sterft na verloop van hoogstens 20 dagen.
De biologie of levenskunde heeft bewezen dat de schildklier volstrekt
noodzakelijk is tot den groei en de ontwikkeling der organen ; verder
nog, dat zij een gewichtige rol speelt in de lichamelijke en verstandelijke
ontwikkeling van den mensch.(1)
* *
Ik schreef dat het criterium van het verbandsvermogen der denkbeelden
of voorstellingen gelegen is in het wel of niet bestaan der spierof
gewichtsillusie, waardoor, van twee voorwerpen die even zwaar
zijn, maar welker grootte verschillend is, het kleinste voorwerp het
zwaarste schijnt. Men heeft me doen opmerken dat het onderzoek
der gewichtsillusie wel een belangrijke aanwijzing is, maar niet tot
criterium mag verheven worden. Ik zal hierover maar niet twisten.
Laat ons alleenlijk uit het oog niet verliezen, dat niets absoluuts, niets
volstrekts is in het gebied der levenskunde.
* *
Scholen voor achterlijke kinderen worden hier te lande scholen voor
bijzonder onderwijs geheeten. In mijn vorige studie is nu en dan de uitdrukking
« bijzondere school ► gebezigd. Dat is verkeerd. De naam
« bijzondere scholen » duidt alle scholen aan in stand gehouden door
vereenigingen of door een privaat persoon, in tegenstelling met openbare
scholen, door de gemeenten gesticht. Voortaan zal immer zorg
gedragen worden de goede uitdrukking « scholen voor bijzonder
onderwijs » te gebruiken.
**
Verschillende collega's hebben mij gevraagd welke toelage van
jaarwedde de onderwijzers aan de scholen voor bijzonder onderwijs
hier en elders ontvangen. Met genoegen voldoe ik aan dat verlangen,
voor zoover ik de zaak heb kunnen naspeuren. Het spijt me, voor
het oogenblik, niet in staat te zijn vollediger inlichtingen daarOver te
kunnen geven.
( 1 ) Men raadplege :
Dr E. HERTOGHE :
I. De l' influence des produits thyroidiens sur la croissance (Bulletin de l' Academie
royale de medecine de Belgique, 1895).
2. De l'influence des produits thyroldiens sur les organes genitaux, thornciques et
pelviens de la femme (id. 1896).
3. Nouvelles recherches sur les arrets de croissance et l'infantilisme (id. 1897). Overgenomen
in de 4 nnaks de /a societd medico-chirurgicale d' Anvers (Februari x898).

— 103 -,-
In Duitschland bedraagt die jaarlijksche toelage voor de onderwijzers
200 tot 30o mark (250 tot 375 frank) — in Berlijn : 3oo mark, in
Breslau : 200 mark —, voor de hoofden 200 tot 500 mark (250 tot
625 frank) ; in Londen bedraagt ze voor de onderwijzers io pond (250
frank) voor het eerste en i5 pond (375 frank) voor de volgende jaren ;
in Antwerpen, 200 frank voor onderwijzers en hoofd ; in Brussel, loo
frank voor de onderwijzers, en 5oo frank voor het hoofd. In Rotterdam
wordt geen jaarlijksche toelage gegeven ; doch over de vijf jaren
gedurende welke er klassen voor achterlijke kinderen bestaan, hebben
de onderwijzers 5oo gulden (1o5o frank) en het hoofd 800 gulden
(168o frank) ontvangen. In Amsterdam wordt geen toelage verstrekt,
vermits de leerkrachten er rechtstreeks betaald worden door de
« Vereeniging voor achterlijke en spraakgebrekkige kinderen » die de
school stichtte.
* 'le *
Er werd insgelijks gevraagd naar de reeks klassen met het getal
leerlingen in de School voor Bijzonder Onderwijs te Brussel en te
Antwerpen.
Ziehier de statistiek op 1 Februari Igo' :
BRUSSEL.
Medisch-achterlijke kinderen. Bijzonder studiejaar — Zachte behandeling, r4 leerl.
Iste studiejaar — Zachte behandeling, 36 )
222 I sddateeee _ Gemengde tucht, 25 2.
— Zachte behandeling, 21 )
::
Paedagogisch-achterl. kinderen
— Zachte behandeling, 25 )
— Gemengde tucht, 24 '
2de D - Strenge tucht, 23
3de , - Zachte behandeling, 23 )
3de ) — Strenge tucht, 26 )
4d° , — Gemengde tucht, 31 *
5de , —,Gemengde tucht, 17 )
ANTWERPEN.
Te zamen 265 leerl.
Iste studiejaar — Medisch-achterlijken — 13 leerlingen
2de . - Medisch- en paedagogisch-achterlijken — 19
3de 2 34 1. 20
4de 2. 2 , x8
5de 2. 2) ) i8
Tucht gemengd voor alle klassen.
(Wordt voortgezet).
Te zamen 88 leerlingen
TOBIE JONCKHEERE
Ondermijzer aan de School voor Bijzonder Ondernn/s
te Brussel,

104 —
NOMVIA ALSCHOOL vat) LIEN,
BOND DER OUD-LEERLINGEN.
I.
In de Normaalschool. De wijde wereld in. Twee wegen.
Jan Gheluk en Frans Goudborst zaten nevens elkaar op de banken
der Liersche kweekschool voor onderwijzers.
't Waren twee flinke jongelingen, met een knap voorkomen, een
gezond brein, een vluggen geest en een gevoelig hart. Vol vlijt en
leerzucht waren ze, en alleszins geschikt om in de wereld te gelukken.
Ze verlieten allebei denzelfden dag de Alma mater der Nethestad en
trokken, welgezind en blijgemoed, gewapend met het langgewenschte
ezelsvel, vol hoop in de toekomst, de wijde wereld in.
Gheluk nam de wijk naar de groote stall. Hij trail er in dienst als
hulponderwijzer. Dank aan gemelde hoedanigheden, welke hem voortdurend
kenmerkten, stond hij aldra goed aangeschreven bij zijn
Oversten, werd hooggeschat door de ouders der leerlingen, gaf links
en rechts welbetaalde bijzondere lessen, en zag zijn traktement vermeerderen,
naarmate hij in jaren toenam.
Heden is hij schoolbestuurder. Hij gaat netjes gekleed en draagt een
lintje in zijn knopsgat. Hij troont op het bureel der school en geniet
een rond inkomen. Zijn oudste kinders bekleeden ook al eel ' goede
positie ; de anderen zullen volgen, want hij heeft centen om ze te laten
studeeren, en goede betrekkingen om ze daarna rap en voorbeeldig
geplaatst te krijgen.
Gheluk is een gelukkig man : 't viel hem mee in de groote, wijde
wereld ; hij kreeg er een goede plaats, aanzien en.... schijven.
*
* *
En Frans Goudborst ?
Die was van den buiten en trok naar den buiten. Op een boerendorpken
sloeg hij zijn tente neer. In den beginne ging er ook alles wel.
De boeren zegden, dat ze 'nen goeden muster hadden, en Frans werd door
de groote meerderheid der bevolking geacht en geprezen.
1879 .... De schooloorlog breekt uit. De boerenburgemeester en zijn
fanatieke trawanten. verklaren Goudborst den oorlog.
Op den preekstoel wordt gezegd, dat hij een antichrist, een zielemoorder, ,
een duivel is.
Ian Latvaai, een volbloedige schreeuwer, Haantje-vooruit van de

— 105 —
parochie, hitst de boerenjongens tegen hem op, die hem allerlei
schimpwoorden naar 't hoofd slingeren.
Trezeken Overlook, een verrimpeld kwezelken, sluipt bij de wijvekens
uit de buurt.... en fiezelt er geheimzinnig.... en vraagt met gevouwen
handjes en een meewarig gezichtje, of 't wel waar kan wezen, dat de
meester dit en dat zou gedaaa hebben.... « Maar 't en zal zeker toch niet
waar zijn », voegt zij er schijnheilig verbeterend bij, en zoo brengt ze,
stillekens aan, geruchten in omloop, welke den onderwijzer benemen,
-wat hem toch zoo nauw aan 't harte ligt : zijn vlekkelooze faam, zijn
eerlijken naam.
Er blijft Goudborst toch nog iets over : zijn jaarwedde, welke juist
i800 franken bedraagt.
1884.... Date fatale !
Met een enkelen pennetrek wordt Goudborst's jaarwedde op 't wettig
minimum van 1200 franken gebracht ! En de man heeft een vrouw en
vier kinders !
..........
1891.... 't Getal telgen is met een paar vermeerderd, 't huishouden
bestaat thans uit acht personen, en, daar de wet van '8 4 geen verhoo-
-gingen verplichtend heeft gemaakt, is de jaarwedde, tot heden toe,
— 1894 — bepaald gebleven op 1200 franken.
**
Wat verschil — is 't niet ? — tusschen de lotsbestemming van twee
normalisten van 't zelfde gehalte, met gelijke verdiensten ! De eene
kwam vooruit in de wereld, en hij verdiende zulks. De andere verdiende
't ook, maar.... kwam er niet ! Dat is 's werelds loop. Alleman
is niet met den helm geboren, en een once geluk doet dikwerf meer of
dan drie pond verstand en bekwaatnheid.
Denk niet, dat het opgehangen tafereel to . somber gekleurd is.
Schrijver dezes verbleef, gedurende een lange jarenreeks, op den
buiten, heeft den strijd meegestreden en kan er over meepraten. Het
-volgende is streng historiek :
Een onderwijzer, gehuwd en varier van twee kinderen, werd in 1884
in beschikbaarheid gesteld, met een wachtgeld van i000 franken.
Een ongeluk komt nooit alleen.
Ziekte kwam dit diep beproefd huisgezin bezoeken en maakte er een
-slachtoffer. Het zoontje, een lief knaapje, bezweek. En de ongelukkige
varier moest geld gaan Ieenen om.... een laatste beddeken, een houten
kistje, to koopen, waarin zijn lieveling zou ter aarde besteld worden !
Is dat niet grievend ?

— 106 —
If * *
In 1884, en nog wat later, werd er over zulke toestanden veel
geschreven en gesproken. Er kwamen zelfs verdedigingskomiteiten tot
stand, die de slachtoffers, min of meer, met raad en daad hielpen.
Doch die komiteiten verdwenen van lieverlede. Daar bestaan er
geen of althans weinige meer. Maar ongelukkige, behoeftige Collega's,
ja, die bestaan er nog !
*
* *
'k Ontmoette onlangs de weduwe van eenen onderwijzer, oud-leer.,
ling der Liersche kweekschool.
— « Frans, mijn oudste, zei ze, is een slimme jongen : wakker,
verstandig, vlug van opvatting. 't Is heel en al zijn te vroeg ontslapen
vader, 4 voegde zij er, een traan wegpinkend, bij.
a Hoe jammer, ging ze voort, dat die er niet meer is, en dat ik mijn
jongen niet naar de normaalschool kan zenden : de kosten loopen al te
hoog ! »
— « Uw echtgenoot, zei ik, maakte deel van den Bond der ouch
normalisten ; vraag een subsidie. »
— « Ja, hernam ze weemoedig en blozend, daar heb ik ook al
inlichtingen over genomen : het getal aanvragen is groot, en bijgevolg
zijn de beurzen maar gering ; daarmee kom ik er nog niet door ; 'k heb
immers ook voor mijn andere schaapkens te zorgen ! »
1. * *
Hoe spijtig, dacht ik, heengaande, dat de Bond der oud-leerlingen,
in zulk geval, niet meer kan doen ! Kwamen al de oud-leerlingen, die
het ietwat goed stellen, erbij, en betaalden ze de bijdrage, die toch
maar klein is, wat schoon work zou er dikwijls kunnen verricht
worden !....
En nu, waarde lezer, na die al te lange inleiding, ben ik er.
'k Wilde u spreken over onzen Bond, over zijn ontstaan, zijn doe',
zijn leven en streven ; over 't geen hij gedaan heeft, en over 't geen hij,
zou kunnen doen, indien ons ledental merkelijk vermeerderde.
Doch genoeg voor vandaag.
,Lier. JOZEF VAN HOVE,

— 107 —
KIJKJES LINKS EN RECHTS.
Op 8 Februari 1.1., werd laffelijk vermoord onze geachte
abonnent, de heer P. J. VERMEIR, d.d. politie-kommissaris
van het hulpbureel der Anneessensstraat.
Aan de treurende echtgenoote en kinderen van het slachtoffer
wordt innige deelneming betuigd door
De Redactie van Ons Woord.
Flachsmann als Erzieher.(1) Een nieuw type, op weg om
wereldkundig te worden. Een tegenhanger van Batavus Droogstoppel,
(Lauriergracht, nr 37), belichamende ditmaal het droogstoppelige schoolhoofd.
Heeft Multatuli met een weergaloos talent het figuur geetst van den
harteloozen kruidenier, met een even bijtende en krassende stift heeft
OTTO ERNST SCHMIDT ons de beeltenis gesneden van den kleinzieligen,
engguestigen, gemummifieerden en door ukasen regeerenden schoolvorst.
FLACHSMANN zal in de pedagogische wereld, en ook daarbuiten, een
karikatuurbeeld worden. Jammer helaas, dat hij zoo veelvuldig in de
werkelijkheid wordt aangetroffen.
Hij houdt mordicus aan de doode letter zijner voorschriften, buldert
als de hock van 't geschrift afwijkt van 45', eischt dat de leerlingen 31
steden kennen nit Engeland, dat de naamlijst der profeten van buiten
worde gezegd van voor naar achter en van achter naar voor,..
Zijn tegenvoeter is JAN FLEMMING, de type van een echt onderwijzer.
Deze gaat recht gemoedelijk, edit vaderlijk om met de kinderen ; zijn
doel is het
. Harten, doen kloppen,
Geesten doen vonken ! »
Gansch zijn onderwijs strekt om zijn leerlingen op te heffen.
Prachtig is het tooneel waarin Flemming zijn ideeen uitstort
over kinder-opvoeding. Een botsing was dan ook onvermijdelijk tusschen
de aanhangers van het oud en het modern regiem, tusschen den
«..Bildungsschuster » Flachsmann en den « Schwarmer » Flemming.
Een aanklacht volgt, de Regieringsschulrat prof. D r PRELL komt een
onderzoek inspannen, dat, verrassender wijze afloopt, met de afstelling
van Flachsmann. Jan 1 lemming neemt dezes plaats in en zal beproeven
de jeugd op te leiden volgens het ideaal : benuttiging van de persoonlijkheid
des leerlings, eerbied voor de individualiteit des leeraars.
Wij hopen weldra op dit zoo belangwekkend werk terug te komen.
( 1 ) Tooneelspel in drie hedrij yen, door Otto ERNST. - Opgevoerd te Hamburg,
Leipzig, Dresden. De schrijver ontving de gelukwenschen van Keizer Wilhelm II,
_die een opvoering bijwoonde — Verkrijgbaar Nederland,sche Boekhandel. Prijs :
2.50.

— 108 —
Wij lezen in La Gazette van 4 Februari 11. :
La Caisse d'epargne, dans le but de pousser les membres du personnel
enseignant des ecoles primaires a engager les enfants a epargner, a, it y
a plusieurs annees déjà, accorde aux instituteurs et institutrices une
prime de deux centimes par versement et de cinq centimes par livret
nouveau acquis dans la classe dirigee par le professeur.
Si, dans beaucoup d'ëcoles, le directeur remet religieusement aux
instituteurs l'argent que la Caisse d'epargne lui envoie chaque semaine,
et qui, au bout de l'annee represente une somme assez rondelette, it
parait que, dans quelques autres, les directeurs ont oblige leur personnel
a verser cet argent dans une caisse dont le « chef » conserve seal l'administrati
on .
Des reclamations assez vives se soot fait entendre. L'echevin de l'Instruction
publique vient d'ordonner une enquete a ce sujet et it est plus
que probable que les directeurs d'ecole, dont on ne suspecte d'ailleurs
en aucune maniere les intentions, — est-il besoin de le dire ? — seront
invites a remettre a leurs instituteurs l'argent transmis par la Caisse
d'epargne.
Als hier te Antwerpen de beer Desguin aangaande 't zelfde punt eens
een onderzoek wil instellen, dan zal hij bevinden, dat onze schoolhoofden
(op Brie na, de H.H. Smits, De Meulder en Hennen) insgelijks die
premien storten in een kas waarvan zij alleen de administratie behouden,
in hun eigen kas namelijk.
Wij hebben onlangs die heeren verzocht daarmee niet langer voort te
gaan. Zij houden zich stom. Hier krijgen zij een laatste kostelooze waarschuwing
voor de vervolgingen.
Het geval der Roodelijvekenstraat. — Weerom staan we hier
voor een droevig geval van machtmisbruik, waarbij de mindere altijd
ongelijk, de autoriteit — hoe slecht ook — altijd gelijk haalt, omdat zij
de /malt aan hare zijde heeft.
Eene onderwijzeres, door langdurige plagerijen opgezweept, heeft in
een oogenblik van waanzin hare klas en do opmerkingen van den
opziener ontloopen, om een einde aan haar leven to stellen. Het is haar
— gelukkig of ongelukkig — niet meegevallen.
De inspecteur, in hoogst eigen persoon, liep er achter en bracht de
wanhopige terug eer ze 't water bereikte !
't Is 'n afschuwelijk iets, 'n onderwijzeres die zich zelfmoorden wil
omdat men haar 't leven ondragelijk maakt.
Wat al praatjes de hoofden nu ook maken, wat al legendes nu ook om
en tegen het meisje gebouwd worden — niets neemt weg : « Gij hebt ze
tot die wanhopige poging gedreven ! »
't Is een verschrikkelijke beschuldiging. leder klassedoener weet hoe
zoetsappig, hoe venijnig zuur-zacht de opmerkingen van een hoofd kunnen
zijn — hoe dan de puntjes op de i's gezet worden — hoe de speldeprikies
elkaar opvolgen en tot merg en been doordringen — hoe duizend
nietige, onmerkbare ongerechtigheden, te nietig om van te spreken, te
onnoozel om to weerleggen, het zachtste gemoed vergallen en zich
ophoopen om een leven van marteling tot een ondraagelijken last te
tnaken,
0 men meende het niet kwaad, neen integendeel, men meende het
zelfs goed, al to goed.

— 109 —
Men wees terecht ! Men Wilde 't beter doen worden.
Maar dan rijst de vraag : hoe ?
Hebt ge geholpen, getroost, gesteund ? Als de krachten te kort schoten
hebt ge meelijden.d, als goede herders, de jonge onderwijzeres, met raad
en daad, maar meer nog met een warm hart en vriendelijken handdruk
opgebeurd en gesterkt? Hebt ge oor en oog gehad voor het weinige goede,
en het vele slechte zalvend trachten te heelen? Of hebt ge Enkel bevolen,
gehekeld, terecht gewezen? Hebt ge de krachten die te kort schoten, door
opjagen en bitterheid willen verdubbelen ? Hebt ge niet anders dan het
vele slechte gezien, geoordeeld, veroordeeld
Hebt ge een hart ontbeerd, als er een hart to winnen was ?
Zijt ge alleen hoofd geweest. .. vol van uwe meerderheid, overtuigd
dat gij oneindig beter en bekwamer waart, dan de arme hopelooze, die
niet kon handelen naar uw zin ?
(Onderwijzersblad van Gent).
Het Verjaringsnummer van a De Violier » (Arno 1901) verdient
dit jaar een meer dan gewone melding en aanbeveling. Het doet
ons zoo'n innig genoegen to mogen aanstippen, dat de redactie van .dit
Feestnummer zich zelve hooge eischen heeft opgelegd, dat zij gezocht
heeft naar het goede, het schoone, het beste schier van wat er to garen
valt tusschen de werken der jongere beoefenaars op taal- en kunstgebied.
Als we onbewimpc1(1 verklaren : « Dit hummer stelt zi;n voorgangers
in de schaduw », dan is dit gees kritiek op het reeds vroeger geleverde.
Enkel, het bewijst dat er een flinke schrede voorwaarts is gedaan, dat er
we g is afgelegd, dat er winst is...
't Ware jammer, zoo we die aanwinst niet mochten vaststellen. 't Ware
jammer, zoo er stilstand, ergo achteruitgang was, voor wat het kunstgehalte
betreft van 't Verjaringsnummer.
Al dadelijk had het ons ingenomen door zijn frisch-groen uiterlijk,
zijn knappe verzorging, zijn matericel uitzicht, zoo heel bekoorlijk. En
de inhoud?.. Zoo'n lange wijle kan men turen op de plastische bijdragen:
Veousberg, door Rombaux ; Belluaire, door J. Dupon ; — de groep van
Adam, Eva en Abel, door F. Huygelen; de Zomer. van E. van Ave' beke ;
op de kunstprenten en kunstplakkaten van Alfred van Neste (een Dischkaart
ter gelegenheid van het bezoek van prins en prinses Albert) en van
Privat Livemont (Cacao Driessen).
Heel nette teekeningen ook uit het « Vlaamsch Album » van Van
Neste ; een gemoedelijk-humoristisch tafereel « De Winter », van
K. Collens ; benevens welgekozen reproducties van Ch. Bolland, Emiel
Claus, H. Rul, E. van Mieghem, E. van Offel, N. Verbeeck, K. Doudelet.
De letterkundige bijdragen zijn van uiteenloopenden aard. Het merkwaardig
artikel over « De Prentpostkaarten n , zoo ook de artikels over
de « Ex-Libris » en (i Pro Populo » zetten in relief het streven der
« Violier ». Moeilijk to verdedigen, onder dit betrek, is het historisch
opstel over (( De Meir ».
In doorsnede geaomen, is ook het letterkundig gedeelte zeer verdienstelijk.
En nogmaals herhalen we : « De redactie van dit Feestnummer
haalt eer van haar work I »

— 110 —
WERKZAAMHEDEN DER VEREENIGING,
NO MALE STIMIENIE
1....T.,........,
Wij lezen. in De Nieuwe Gazet van Zondag, 10 Februari :
De normale studidn.
Verleden Donderdag gaf de Heer F. Ley, leeraar aan de beide Normaalscholen en
aan de Vrije Universiteit te Brussel, zijn zesde en laatste voordracht in Diesterroeg's
Plaatselijk Komiteit voor Antwerpen. Met klimmende belangstelling hebben wij de
lessen over . methodeleer , van den uitstekenden leeraar gevolgd. De heer Ley is
geen kamcrpedagoog, geen man, die u onbereikbare idealen te koop biedt, geen
droge utopist. Zonder bluff of praal, met de meeste zedigbeid, zet hij u zijn gedachten
uiteen, die getuigen van ondervinding in het onderwijsvak.
Aihoewel geen volslagen « volgeling » van Pestalozzi, is hij toch een bewonderaar
van dien grooten opvoeder. Ley heeft een eigen gedacht, een meening, die de aanhoorders
aangrijpt om haar frischheid, om haar weelde van logische en practische
kennis. Daarbij bezit de heer Ley een welsprekcndheid, die u boeit, medesleept.
Stilaan, zacht als een windje voor het onweder, begint hij een bewijsvoering, wordt
krachtig in zijn uitdrukkingen en barst uit in een.... storm : hij wijst u iets ouderwetsch,
iets van den ouden slenter en trekt er als een kampioen tegen te velde.
Gelukkig, benijdenswaardig heeten wij de normalisten, die zulken man voor
leeraar hebben !
Ley is onvermoeibaar, In tal van onderwijzerskringen, zoowel bij Walen als bij
Vlamingen, houdt hij voordrachten en strooit er met volle grepen het goede aanmoedigende
woord. Wilt gij zijn levensdoel kennen ? Het prijkt als motto op het
blad L' Enseignement pratique, dat hij met zooveel gewaardeerde kunde leidt. Het
luidt : Le plus grand bonheur pour l'hornme, c' est de se consacrer aux autres.
Hooger aangehaald artikel schetst vrijwel den algemeenen indruk,
dien het speciaal publiek der Normale Studien van de lessen des
Heeren Ley mededroeg.
Op recht merkwaardige, meesterlijke wijze heeft professer Ley zich
van zijne taak gekweten. Zijn eenvoudig, maar toch bevallig en welsprekend
woord, word herhaalde keeren met toejuichingen onderlijnd.
Blijkbaar vertolkte professor Ley menigmalen de denkbeelden, de gevoelens
van zijn gehoor. Zijn hart — warm, krachtig kloppend voor de
verzuchtingen van de nederigen in het algemeen en van den onderwijzersstand
in het bijzonder, moist genegenheid, sympathie te wekken.
Zoowel op financieel gebied, als op dat der schoolinrichting en der
methode, worden in de schoolwereld wenken gegeven en wenschen
geopperd, die, zonder eenigen twijfel, door den Heer Ley worden bijgetreden.
De gedeeltelijke uiteenzetting van zijn persoonlijk programma voor
het lager onderwijs, trof diep en gunstig. De medewerking van den
Heer Ley kan derhalve niet op te hoogen prijs gesteld worden.

— 11.1 —
In zijne tweede les, op Donderdag, 10 Januari 1901, had Prof. Ley het
over het onderwijs der
Natuurwetenschappen :
Hij werkte naar het volgende syllabus :
Les Sciences.
Leur introduction dans le programme.
Leur importance au point de vue utilitaire, psychologique et social.
Principes sur lesquels cet enseignement doit etre base.
Zoologie. — Un plan pour les trois degres.
Botanique. — Importance au point de vue esthetique dans l'education de la
femme, particulierement.
Mineralogie et un peu de geologie.
Physique. Chimie.
Prof. Ley deed dus het groot belang dezer wetenschappen uitschijnen, zoowel
voor degenen, wier levensbeschouwing op het nuttigheidsbeginsel steunt en die
alles herleiden tot de wetenschap van het geidwinnen, als voor hen, die ander
idealen koesteren en van oordeel zijn, dat, bijzonder in het werk der opvoeding,
noodzakelijk leerstof moet onderwezen worden, die niet onmiddellijk om te zetten
is in klinkklare munt.
De manners van 1879, die het onderwijs der natuurwetenschappen aan de dagorde
brachten, hebben verdienstelijk werk verricht, •ofschcon hunne pogingen niet heel
en gansch aan de verwachtingen beantwoordden door het stelsel van « van buiten
leeren », dat door de onderwijzers en de onderwijzeressen werd in praktijk gesteld
om hun leerlingen te doen gelukken in de examens en wedstrijden. « Als de zaaier
die ging om te zaaien » heeft de Heer Ley vele gezonde denkbeelden in de hersenen
zijner toehoorders en toehoorderessen doen dringen.
Tusschen deze denkbeelden stippen wij vooral aan, dat het onderwijs der natuurwetenschappen
in de lagere school er niet naar streeft de kinderen cenige gereedgemaakte
kennis of wetenschap merle te deelen, maar wel hunne geestelijke
vermogens te oefenen, ze te onderwerpen aan een « verstandelijke gymnastiek ».
Van de plantenkunde sprekende, toonde de leeraar bij voorbeeld, van welk een
onschatbaren invloed dit leervak zou kunnen zijn voor de louteriog van den smaak
in al de Standen der maatschappij en bijzonder bij de geringe volksklassen. Vooral
in de onderwijsgestichten voor meisjes zou de plantenkunde moeten beoefend
worden, niet om het twijfelachtig plezier onzer toekomstige vrouwen. als snapzieke
eksters, de kenmerken te hooren aframmelen van al de mogelijke plantenfamilien,
maar wel om ze lust en liefde in te boezemen voor planten en bloemen en dezer
behagelijke geuren, kleuren en vormen.
Elk behandeld punt gaf aanleiding tot een reeks uitweidingen. De rol der natuurwetenschappen
in de letterkunde werd niet vergeten. De eeuw van Lodewijk XIV
werd vergeleken met de 19 e eeuw en de kenmerken van die twee letterkundige
tijdvakken in het licht gesteld.
Ook kritieken werden in het middedgebracht ; zoo, de noodlottige invloeden van
het bijzonder onderwijs in academieen en muziekscholen op de algemeene vorming
der leerlingen, zOo de dubbelzinnige rol van het staatsbestuur in zijnen strijd tegen
het alcoolism, zoo de mangel aan volkspaleizen, aan kosteloos spoorwegvervoer, aan
vele inrichtingen, die het yolk zouden kunnen opheffen uit het slijk, waarin het, niet
altijd door zijne schuld, verzinkt.

112 —
De redenaar kritikeerde insgelijks de samenstelling der natuurwetenschappelijke
leerboeken, in het algerneen vol dorre, sappelooze beschrijvingen, terwijl er zoo
heerlijke bladzijden to garen zijn in Jean Mace, Michelet, Andre Theuriet en andere
talentvolle schrijvers.
De voordracht werd afgewisseld door voorlezingen uit, La Physiologie de l' Esprit
par J. Paulhan (Paris. Germer-Bailliere) en L'Education, het gekende werk van
Herbert Spencer.
Zijne derde les gaf den Heer Ley op Donderdag, 17 Januari. De
leeraar handelde over de
Rekenkunde.
Het volgende syllabus werd ontwikkeld :
A. Procedes employes iusqu'ici.
Mecanisme. — Theories longues et inutiles. — Problemes absurdes. — Programme
normal des filles. — Absence de notions algebriques.
B. Le programme primaire actuel. Grands principes :
1 0 L'enseignement du calcul doit etre intuitif.
• L'arithmometre Tecqmenne et les autres procedes intuitifs. Parti a en tirer.
20 L'enseignement du calcul mental doit preceder celui du calcul ecrit et en etre
la clef.
30 L'enseignement du calcul doit etre un.
40 L'enseignement du calcul doit se baser sur ce qui precede et preparer ce qui
suit.
(La demonstration de ces deux principes se fera surtout au cours de l'expose de
toute la methode).
C. Cours de premiere annee.
Serie d'exercices sur le nombre 6, sur le nombre 12, le nombre 18.
(Les quatreoperations et les fractions).
Preparations des caractéres de divisibilite.
Groupement pour la comprehension de la numeration. — Systeme metrique
facilite.
Cours de seconde annee, a ramener a celui de premiere.
D. Le calcul ecrit en troisieme annee. Demonstration du protege a suivre pour la
division des nombres entiers.
E. Nombres dOcamauo, systeme metrique, fractions ordinaires, interet, etc., ramenes
ez des procedes tres simples.
De vierde les werd gehouden op Donderdag, 24 Januari en liep over
De korte inhoud luidde als volgt :
De Moedertaal.
A. Importance de cet enseignement au point de vue du developpement intellectual
et au point de vue utilitaire.
Ce qu'il doit comprendre.
B. Les exercices de langage.
Citations de Locke, Comenius, Montaigne, Rousseau.
Les premiers exercices.
Recits en prose plutOt qu'en vers.
Contes merveilleux, contes de fee, etc. Contes vraisemblables.

--- 113 ---.
Extracts d'auteurs celares. Resumes de lectures et de lecons.
C. La lecture elementaire.
Historique.
L'ecriture ideographique.
L'ecriture phonetique.
La methode par emission des sons. (Methode Gallet).
De leeraar begon met in het licht te stellen, dat, in het taalonderwijs, al te weinig
gewicht wordt gehecht aan de « levende taal », aan de taal zooals zij gekneed en
gevormd wordt in den mond des yolks. Wij lijden aan “ schoolpedantism r. Er
wordt geen voordeel getrokken uit den schat van voorstellingen en begrippen, door
de kinderen vergaard te huis, op straat, in de verschillende omstandigheden van
het kinderleven, dat den schooltijd voorafgaat. Voor zekere schoolmannen schijnt
er geen taal te bestaan buiten de « schriltelij ke taal ), buiten de « boekentaal ). De
gewestspraak is nochtans de voorraadschuur van de taal. Zonder het dialect, dat
met zijne gebreken en hoedanigheden, van mond tot mond wordt overgeleverd, zou
de taal bezwijken aan verzwakking en uitputting.
Wie een taal niet wil leeren, kan zich verschillende doeleinden stellen. In het
algemeen streeft de lagere school er vooral naar, de taal te leeren schrijven, zonder
spelfouten. Aan de « spelling ), aan het ( rechtschrijven, ) aan den « uiterlijken
vorm ) wordt het grootste deel van den tijd besteed. Sommige groote schrijvers,
beroemd om hunnen boeienden stijl, zijn nochtans niet in staat, een eenvoudigen
brief te schrijven zonder spelfouten. Zekere « garcons de cafe's' en « maitres
d'hôtel, ) die de taal heel rad en vloeiend spreken, kunnen dat evenmin.
Wij zondigen door 4 schoolpedantism ). De kinderen die heel vrij en los hun
gedachten uitdrukken, als zij ter school komen, stotteren soms in den middelgraad
en geraken heel vaak de kluts kwijt in den hoogen graad. Wij verbeteren te veel. De
kinderen hebben een andere logiek dan de onze. Wij hebben ongelijk, onze
« groote-menschenlogiek ' brutaalweg op te dringen.
Er wordt dus . te veel . spraakleer onderwezen en daarbij wordt de spraakleer al
te vaak « slecht ) onderwezen. Comenius hekelde reeds onze manier om de woorden
tot leerstof te nemen in plaats van de zaken en de zinnen in plaats van de
gedachten. Onbekende woorden scheppen geen gedachten. Wie een meesterstuk der
schilderkunst beschouwt, denkt er niet aan, de verf te ontleden.
Er wordt te weinig verteld, verhaald aan onze kinderen. En, wat er verteld
wordt, is, in de meeste gevallen, niet los, niet levendig, niet natuurlijk, niet aantrekkelijk,
niet vroolijk genoeg.
Er wordt ook niet genoeg met de kinderen gesproken over de genoegens, de
behoeften, de idealen van hun leeftijd. Heel dikwijls wordt de kinderlijke geest in
de school afgetrokken van vertrouwde en genoegelijke zaken te huis en op de
straat, om hem te richten op Bingen, waarvoor hij maar bitter weinig belangstelling
gevoelt en kan gevoelen.
Hier hekelt de leeraar de gewone « lecon de chose, ) van Amerikaanschen
oorsprong, waarbij de leerlingen gedrild en geoefend worden, ten einde in het
exaam een beschrijving (?) te kunnen geven van de koe, het paard, de hond, de kat,
of de kas, de tafel, den stoel, het bord, de lessenaar.
In plaats van met de kinderen te spreken over de kinderfeesten, de kinderspelen,
het weder, de voortbrengselen van het jaargetijde, de voorvallen van den dag.
In den winter zou men b. v. kunnen spreken over de « verlichting ) en haar
geschiedenis (toortsen, stekjes, kaarsen, vetlampen, petrool, gas, elektriciteit). In
andere jaargetijden over de « woning ), de c kleeding 3., de t voeding ) en de

— 114 —
C middelen van vervoer :.. Zoo zou men de gelegenheid vinden om de leerlingen
onder den indruk te laten van den kolossalen vooruitgang in het geringe tijdsbestek
van een paar eeuwen.
De zedelijke verhalen zouden meer de hoedanigheden der helden moeten in het
licht stellen dan hun ondeugden en gebreken. Fantazij- en leugenverhalen , die de
kinderen doen lachen en schateren, zijn in het geheel niet misplaatst in de lagere
school. De kinderen moeten het verhaal niet onmiddellijk navertellen. In een
volgende les kan de onderwijzer gebaren zijn verhaal vergeten te hebben. Ongedwongen
zullen de kinderen hem het verhaal herinneren.
Hier spreekt de leeraar over de al te veel verwaarloosde kunst van lezen. Lezen
en lezen is twee. Een Boer, die zijn kerkboek kan ontcijferen, kan lezen. De
professor van uitgalming aan een konservatorium leest ook. De afstand is groot
Als de kinderen een bloemlezing kunnen orAcijferen, kunnen zij daarom nog geen
boek lezen en verstaan. In al de klassen van den hoogeren graad zouden bibliotheken
moeten zijn.
In elke klas zouden verscheidene bloemlezingen ter beschikking moeten liggen,
die beurtelings door de kinderen mede naar huis konden genomen worden om de
leeslessen voor te bereiden.
Als een kind voor een boek der bibliotheek geen lust gevoelt, d wing niet het
voort te lezen tegen heug en meug. Wees niet te streng voor het verslag, dat de
leerlingen over de boeken der bibliotheek moeten geven.
Hier komt de leeraar tot het aanvankelijk leesonderricht. Wat is lezen ? Lezen is
teekens verklaren. Teekens dienen als mnemotechnische middels, als geheugenhelpers,
om herinneringen wakker te houden. (In 't krijt staan, keien in den Kongo,
monumenten met of zonder opschriften). Er zijn gedachtenteekens (hieroglyphen,
de letters van het Chineesch alphabet) en klankenteekens of phonetische teekens.
Hier schetst de leeraar de oude c spel-leesmethode ,, de c leesmethode door samenstelling
., de zoogenaamde c blaasmethode 3., de « methode Bouman » en de
« klankmethode Gallet ». De laatste is als de schuif van de lokomotief ; als het ei
van Colombus.
Wie ze kent, begrijpt dat het aanvankelijk lezen-leeren er aanzienlijk door
vereenvoudigd en vergemakkelijkt moet zijn ?
over
De vijfde les werd gehouden op Donderdag, 31 Januari en handelde
Ziehier de korte inhoud
Het Schoonlezen en het Opstellen.
La Lecture Expressive.
Explications prealables.
Ce qu'il faut entendre par analyse littdraire primaire.
Sans une grande dose de tact on fait prendre le livre en horreur.
Correction des defauts de prononciation.
Ce qu'il faut lire ?
Ce que devrait etre un livre de lecture ideal ?
Bibliotheques a l'usage des &eves.

— tit —
La Redaction.
Son importance.
Quand faut-il la commencer ?
Elle se confond d'abord avec les exercices de langage.
Les travaux de redaction doivent rester dans la sphere d'observation des enfants.
Il faut rediger tons les jours. (Comparer a ce qui se fait pour les autres branches).
Inutilite d une correction minutieuse des travaux journaliers.
Travaux hebdomadaires. Preparation. La vraie lecon est la correction de ces
travaux.
Narrations. — Descriptions. — Promenades, excursions, etc. — Description de
tableaux. — Lettres. — Travail preparatoire a la redaction. — Serie de sujets.
De zesde en laatste les word gehouden op Donderdag, 17 Februari en
liep over
De Geschiedenis en de Aardrijkskunde.
Ongetwijfeld was zij de belangrijkste, de schoonste van de reeks. Zij
was het, die De Nieuwe Gazet het artikel deed schrijven, dat prijkt aan
het hoofd van dit overzicht. Met genoegen wordt hier kennis gegeven van
den korten inhoud :
Histoire.
H i storique de cet enseignement. — Rollin est le premier qui le preconise en
France.
Opinions de Spencer et de Rousseau.
Tempels preconise une preparation a Petude de l'histoire.
En quoi consiste la veritable grandeur de l'homme et ce que doit etre le vrai
patriotisme.
L'enseignement au 1 er degrfi par la methode regressive.
L'enfant, la famille, l'ecole, l'eglise, les jours de repos, le commerce et l'industrie
de la localite. Il y a 20 ans, 40 ans, 6o, zoo ans, etc.
Les depenses dans une commune. — La police, la justice.
Jours de fetes communales. Moyens de transport.
2e Degrê : L'habitation actuelle et jusqu'a la caverne.
La nourriture actuelle et la nourriture primitive. Le sucre dans l'alimentation.
L'eclairage.
Le vetement.
L'hygiene des individus, des habitations, des localites.
La poste. — L'imprimerie. — L'art.
Idee de continuite.
La civilisation se portant de l'Orient vers l'Occident.
L'homme prehistorique. — La litterature.
3 e Degró : Faire du livre d'histoire un livre de lecture, en premiere annee
depuis les ducs de Bourgogne, en seconde depuis les temps primitifs jusqu'a nos
jours.
Moyens intuitifs: Dans les villes, les monuments ; les gravures ; les tableaux.
Bibliographie : Trade des etudes par Rollin. — L' Emile de Rousseau. — Histoire
du travail par Foucou. — Les races humaines par G. Pouchet. — Les ouvrages de
Mirguet.

— 116 —
Geographie.
Haute portee intellectuelle et morale de cet enseignement . lorsqu'il est bien
compris.
Importance qu'a prise la geographie en Belgique en ces derniers temps. (Le Roi,
M. de Gerlache. La Societe de Geographie).
Ce qu'etait cet enseignement autrefois. Ce qu'il doit etre. Sa liaison intime avec
d'autres sciences : Geologic, sciences naturelles, mathematiques.
Principes.
Methode de Pestalozzi. — La valeur negative des belles cartes. — Le raisonnement.
— Citation de Sluys. — Rousseau.
Repartition des lecons en 3 e et en 4e annee. Le cours de l'Escaut et de la Meuse.
Les voyages en Europe et dans le monde.
Exercices sur la sphere. Latitude, longitude, ealcul des distances ; l'heure ;
l'ombre. La cosmographie.
Bibliographie : La geographie intuitive par Sluys. — La geographie physique,
traduction de l'anglais par Houzeau. — Dictionnaire de geographie de Belgique par
Jourdain. — Les diverses contrees du globe par Lanier. — Les oeuvres d'El. Reclus.
— Les ouvrages de Roland.
Conclusion gênèrale : Tout doit tendre a rendre l'enfant plus intelligent et
meilleur. — I1 faut muscler l'esprit, non i'engraisser ; it faut forger des Ames, des
caracteres.
BOEKBEOORDEELINGEN.
Liederenboek der Belgische Studenten, uitgegeven door de Studentenverbindfing
Lovania — Boo Liederen, met woord en wijs. (Prijs fr. 7.50). Bij I. B. Kcttto,
Breitkopf en Hartel te Brussel.
Over enkele jaren werd door eenige Studenten het gedacht opgevat in Belgie
eenen kring tot stand te brengen, waar al de gebruiken der vermaarde Duitsche
Studentenvereenigingen trouw zouden nageleetd worden. Weldra bemerken zij op
hunne vergaderingen het wezenlijke gebrek aan een Ciederboek, dat het Duitsche
Kommersbuch zou vervangen. Zulk een bock voor de Belgische studenten tot stand
brengen, was het doel der Lovania.
Thans biedt de Lovania de vrucht van haren onverpoosden arbeid in worm van
dezen bundel 654 blz . groot, en bevattende al de liederen, zoowel Vlaamsche,
Hollandsche, Fransche, Duitsche en Latijnsche die met genoegen door de Studenten
kunnen gezongen worden. Den Normalisten warm aanbevolen.
Werken van JOZEF VAN HovE, onderwijzer aan de Oefenschool te Lier. (Vroeger
gemeenteonderwijzer te Rummen).
I. Spelling. — Taal. — Stijl." Practische oefeningen voor leerlingen der lagere
afdeelingen, welke werktuigelijk kunnen lezen, derde uitgaaf. Prijs o.25 fr.
2. St:Poefeningen voor den middelgraad. Deel des leerlings, vierde uitgaaf. 0.25 fr.
3. Zeltde work. Handboek des onderwijzers, tsveede uitgaaf: o 65 fr.
4. Mijn Schrijtboek van Spraakkunst, bevattende het onontbeerlijke der Vlaamsche
spraakleer, derde uitgaaf. 0.25.
5. Oefeningen op ,4 Mijn Schrijfboek van Spraakkunst derde uitgaaf. 0.25 fr.
6. Het Opstellen, gegrond op wezenlijke feiten en toestanden. Modellen en opgaven
voor spreuk- en stijloefeningen. Hoogere graad. Deel des leerlings, derde uitgaaf,,
0 35 fr.
7. Het Opstellen, enz. — Handboek des onderwijzers, tweede uitgaaf, Loo fr.
N.-B. De vijf eerste werkjes zijn uitgegeven bij Vanderpoorten, Pollepelstraat, 18,
Gent. De twee laatste bij Jos. Van In & Cie te Lier. Te verkrijgen bij alle boekhandelaars.

ACIITSTE IAARGANG Nr 4 I April Igor
Ohne ein Blatt, in welchem alles Laufenden was die Lehrer interessiren kann zur Sprache kommt,
ist eine lebendige Verbindung und Wechselwirkung der Lehrer nicht denkbar.
In der Vereinigung liegt unsere Kraft. Isoliere dich und du bist schwach oder du wirst es.
DIESTERWEG.
INHOUD : In den Gemeenteraad. — Nog iets over Achterlijke Kinderen (Losse Nota's) Slot. —
Normaalschool van Lier : Bond der Oud-Leerlingen (Slot). — In de Zwitsersche scholen : Zurich.
— Aan Peter Benoit.— Kijkj es links en rechts. — Werkzaamheden der Vereeniging. — Vrije Tribuun :
Uit de Praktijk : Het toezicht in de klas. Boekbeoordeeling.
tn den emeenteraad.
Wij hebben thans voor ons 't verslag der gemeenteraadzitting van
Woensdag, 1 9 December 1900, waarin 't budget van openbaar onderwijs
voor 1901 word besproken en gestemd.
De heer Desguin °pent de bespreking met de mededeeling, dat de
begrooting voor 1901 een verhooging in de uitgaven aanwijst van
122.000 fr.
Buiten den regelmatigen aangroei der jaarwedden is deze verhooging bijzonder
toe to schrijven aan het maken van nieuwe plaatsen van onderwijzers en onderwijzeressen,
aan de algemeene onkosten voor de scholen, gevolg van het vermeerderen
van het getal leerlingen, aan de verhooging van den rooster der jaarwedden
van de helpsters in de kindertuinen, eindelijk aan de vermeerdering van den prijs
der kolen, geschat voor het jaar 1901 op 46.700 fr. n (1)
( 1 ) Gemeenteblad, n r j aarg an g two, blz. 531. Wij doen opmerken dat de vermeerdering
van jaarwedde voor de helpsters der kindertuinen voor niet meer dan
circa 7000 fr. in de 122.000 fr. begrepen is.

— 118 —
Ook de onkosten voor onderhoud der scholen zijn gebracht van
5o.000 op go.000 fr. Deze vermeerdering van 40.000 fr. is insgelijks
in de hoogervermelde 122.000 fr. begrepen.
De heer Schepen maakt vervolgens een overzicht van wat door
't gemeentebestuur sedert 1884 is gedaan voor 't. Antwerpsche schoolwezen.
Buiten 't bouwen en vergrooten van scholen, dus op_eigenlijk
onderwijskundig gebied, vermeldt hij : de inrichting van een kookleergang
en huishoudelijke klassen in twee gemeentescholen ; van zes
leergangen voor kleersnede ; van een leergang van confectie voor
meisjes; van een leergang van kookkunst en huishouden in de middelbare
jufferscholen ; van twee lagere hoofdscholen ; van een leergang
van snelschrift voor volwassenen ; van den toezichtsdienst van tandartsen
; van een pedologischen dienst; van een school voor achterlijke
kinderen ; van een teekenschool voor volwassenen.
Hij eindigt met de volgende verklaring :
(,, Ha College zou gelukkig zijn, u dit jaar eene verhooging van het cijfer der
jaarwedden van het personeel voor te stellen. Vragen zijn hem toegekomen van
wege de kostelooze scholen, de kindertuinen, de betalende scholen en van de
schoolhoofden, in een woord, van alle kanten. Het is ons niet mogelijk al deze verlangens
te bevredigen. Wij zijn begonnen met u voor te stellen en gij stemt eene
verhooging der jaarwedden van de nederigsten, dat is van de helpsters der kindertuinen.
Wij aanzien dezen eersten maatregel, rechtvaardig, als een begin naar eene
herziening, zich uitbreidende op de andere reeksen van het onderwijspersoneel. ” (I)
*
* *
Vervolgens krijgt de gemeenteraad een redevoering te hooren van
den heer Terwagne, die wij niet dan uiterst belangrijk kunnen noemen.
Jammer genoeg schenen onze vroede gemeentevaderen er niet
alien zoo over te denken. Hun niet te bedwingen ongeduld verplichtte
den spreker zijn opmerkingen voor de helft in te korten.
Talrijke punten zijn door den beer Terwagne aangeraakt of meer
uitvoerig behandeld. Hij heeft er door bewezen, dat hij van onderwijskwesties
een ernstige studie maakt.
Over 't algemeen zijn wij 't geheel met hem eens. Hij heeft gesproken
als socialist, wij zijn 't met hem eens als onderwijzers.
9kl'ile
De beer Terwagne bekampt — en terecht — het bestaan van
betalende scholen, van standenscholen. Hij wijst er op hoe deze onder
opzicht van hygieen beter bedeeld zijn dan de kostelooze, een beter
bezoldigd personeel hebben, over betere leermiddelen beschikken en
niet lijden aan overbevolking.
“ Dit zijn voordeelen die niet op rekening kunnen gebracht van den prijs betaald
door de kinderen die daar ter schole gaan, omdat ik denk dat, zoo men de respectievelijke
cijfers der uitgaven vergeleek, men zou bevinden dat de kinderen der
( 1 ) Blz. 534.

— 119
betalende scholen meer kosten aan de Stad dan degenen der kostelooze scholen.
Deze cijfers werden reeds voorgebracht.
1k heb hier eene tabel van het onderwijspersoneel en zii is zeer waard bestudeerd
te worden. Volgens deze tabel zijn de onderwijzeressen der niet betalende scholen
na 25 jaren werken er toe geraakt een totaal te he ben ontvan_ en van 46.500 frank
jaarwedcle, terwijl de onderwijzeressen der betalende scholen na een zeltde getal
jaren 62 800 frank getrokken hebben., (1)
**
Hij vindt, dat voor het onderwijs nog veel te doen is in onze stad :
onze scholen zijn niet genoeg in getal, de programtnas zijn onvolledig, de pedagogische
inrichting is nog in de kiem, de onderwijzers zijn niet voldoende bezoldigd ;
alles is te doen, te herdoen of te volledigen. (2)
Spreker prijst de trapsgewijze invoering aan van handenarbeid als
leervak in de lagere school. Hij drukt vervolgens op het groote nut
der stenografie. De beschavinggeschiedenis wordt door hem verdedigd tegenover
de nog immer woedende kronijk van vorsten en veldslagen.
Eindelijk belandt hij bij de beruchte teekenmethode Peeters-Van Hoof.
Dit gedeelte der redevoering van den heer Terwagne is zoo gewichtig,
dat wij het in zijn geheel afdrukken.
* *
De heer Terwagne. — Ik ben zeer verwonderd geweest te vernemen,
dat die teekenmethode te Antwerpen werd ingevoerd, ondanks een.
bijna algemeen ongunstig advies van degenen die zich met deze qusti.e
onledig houden. Ik heb inlichtingen genomen en mij het verslag kunnen
aanschaffen, over deze methode aangeboden aan het Gemeente=
bestuur van Brussel, en dit verslag zegt daar veel over. Neemt wel in
aanmerking, dat gansch of bijna gansch het onderwijspersoneel hardnekkig
deze methode bestrijdt. Zekeren dag werd mij gezegd, dat de
ondeiwijzers tegenstrevers der methode waren, omdat zij hun te veel,
werk geeft ; maar na de leerwijze te hebben bestudeerd, ben ik spoedig
overtuigd geweest dat het tegenovergestelde eerder waar is ; met de
leerwijze-Peeters hebben de onderwijzers veel minder werk dan met
eene andere, en toch bestrijden zij haar. Zij laat hun veel minder
initiatief ; en wanneer men iemand in een spoor zet, dat hij maar te
volgen heeft, legt men hem niet meer werk op voor zooveel ik weet.
1k vind dat de onderwijzers eene zekere vrijheid zouden moeten hebben
en niet gedwongen zijn uwe reeks modellen te volgen. Zoo men
hun eenig verstandig initiatief vroeg, zij zouden meer werk hebben
dan met de methode-Peeters.
Ik wil u eenige bladzijden lezen van dit verslag, gericht aan het
Gemeentebestuur van Brussel — dat den heer Sluys, oud-bestuurder
der modelschool, naar Antwerpen gezonden had.
(1) Blz. 536.
(2) Blz. 537.

— 120
Ziehier een gedeelte van dit verslag- :
Ingevol,e de onderrichtingen, mij door het College gegeven, in zijn brief van
28 November laatstleden, heb ik mij gisteren naar Antwerpen begeven, om er de
teekenmethode van den beer Alfons Peeters, opzichter van het teekenonderwijs in
de scholen dier belangrijke gemeente, te onderzoeken.
Ik werd ontvangen door den heer Peeters zelf en door den hcer Van Hoof,
stedelijken opzichter der scholen van Antwerpen. De eerste heeft mi .] al de modellen
getoond en in alle bijzonderheden zijne leermethode uitgelegd ; de tweede hec ft
mij inlichtingen gegeven over den economischen karat van deze hervorming.
Ongeveer 3 uren werden gewijd aan deze studie en ik moet hulde betuigen aan de
klaarheid der uitleggingen dezer Heeren, alsmede aan de welwillendheid waarmede
zij op mijne vragen geantwoord hebben. 1k voeg er bij, dat ik noch de grondbeginselen,
noch de toepasEing besproken heb van het stelsel dat zij voorstaan.
De beer Peeters heeft 308 in graad opgaande modellen voor de zes studiejaren der
lagere scholen gemaakt. Deze modellen waren tentoongesteld in de volgorde waarin
zij moeten geteekend worden, wat mij heeft toegelaten ze in alle bijzonderheden te
onderzoeken.
Deze modellen zijn als volgt verdeeld.
Ik sla de volledige beschrijving der methode over, die maar belang
kan hebben voor degenen die zich rechtstreeks met de zaak zouden
willen bezighouden en haar niet kennen. Maar er zijn gedeelten van
dit verslag die gij moet kennen ; en wel het volgende :
Deze opgave bewijst, dat de teekening, met geheven hand, naar de natuur, in de
methode maar eene geringe plaats beslaat : 5o modellen met vrije hand tegen 167
met werktuigen, in den 2n en 3n graad. Zoo er in den In graad met vrije hand
geteekend wordt, is het enkel omdat men oordeelt dat kinderen van 6 a 8 jaar de
werktuigen niet kunnen hanteeren. De meeste teekeningen met vrije hand zijn
kopijen, lijnen geteekend door den onderwijzer.
Ziehier de bijzonderste grief, die de mannen van het onderwijs tegen
de methode hebben :
De reeksen volgen goed in graad ; men ziet dat de leeraar is willen gaan van het
eenvoudige naar het ingewikkelde, nemende het abstracte voor het eenvoudige, bet
meetkundig element.
Inderdaad, voor een kind is een meetkundige vorm iets abstract.
Bied het een natuurlijk voorwerp aan, een bol, bijvoorbeeld, het kind
begrijpt beter. Wat men de methode verwijt is, dat men het kind iets
wil doers begrijpen dat het niet kan begrijpen, dan na de natuur
bestudeerd te hebben. Er werden daarover doorslaande proefnemingen
gedaan :
Frcebel, zegt het verslag, heeft er zich niet in bedrogen : aan de kleinen toont hij
eerst de vaste vormen ; de eerste zijn dus lichamen ; later komen de gegevens in
den vorm van plannen en op het einde de lijnen en de punten. Dit is de gang der
natuurlijke ontwikkeling van den geest. In eene lagere sehool volgt de loop der
meetkundige vormen denzelfden weg.
Voor de teekening hebben de abstracte vormen, die den grond van al de vormen
van den heer Peeters uitmaken, geene hoegenaamde aantrekkelijkheid voor de kinderen
: het stelsel van den heer Peeters werd toegepast met andere reeksen, maar
volgens hetzelfde grondbegin, in vele scholen en heeft er enkel afkeer voor het
teekenen verwekt. Hier zelf, in de modelschoo!, in de Normaalschool, in de toepas-

— 121 —
singschool, met uitstekende leeraars en goede reeksen van modellen, werd dit
meetkundig teekenen gedurende jaren beproefd, en het mislukken is volledig
geweest.
De heer Peeters wil, dat de lagere school de leerlingen voorbereidt tot de verschillige
stielen en daarop richt hij zijne methode : de leerlingen, die deze reeksen zullen
gevolgd hebben, zullen, wanneer zij schrijnwerkers, timmerlieden, ijzerbewerkers,
slotmakers, glazenmakers, enz. worden, beter hunnen stiel begrijpeu, zegt hij,
omdat zij de plans, de doorsnede, de profils, op de schaal zullen geteekend hebben,
naar de modellen genomen in die stielen ; zijn er die advocates, geneesheeren,
renteniers, enz. worden, nog zullen zij gelegenheid vinden om eenig nut uit deze
teekening te trekken, bij voorbeeld, wanneer zij een huis zullen te Louwen hebben.
Deze redeneering, die dikwijls door de specialisten herhaald werd, schijnt gegrond
te zijn, alhoewel het pedagogisch valsch is. Het teekenen in den kindertuin, in de
lagere school, mag geene hoegenaamde specialiteit beoogen ; het moet zijn eene oefening
van het oog, van de hand, van den geest van den esthetischen zin,
(Het volgende is voor den heer Schepen van Schoone Kunsten :)
even als de leergang van natuurwetenschappen het er niet op aanlegt kruidkundigen
, dierkundigen, aardkundigen, enz. te kweeken, maar alleen strekt om den geest
te oefenen door het inzicht, de vergelijking, het onderricht, enz. De methode van
den beer Peeters zal de hand van (len leerling oefenen in het min of meer hanteeren
van den winkelhaak en den passer, maar niet in het kunstig weergeven van hetgeen
hij ziet...., en zij zal het oog enkel oefenen in de enge palen, want het zijn de werktuigen
dic den vorm, de proportion, de omvangen zullen geven ; zij zal niet veel
den esthetischen smaak ontwikkelen, want de reeksen zijn uiterst arm in schoonheidsbestanddeelen
; het meetkundige, het intellectueele, het abstracte overheerschen
in alley.
In dit verslag wordt nog aangetoond, dat de in de scholen van
Antwerpen gebruikte methode alleen personen kan vormen, die er aan
houden teekeningen eerier anti-esthetische stijfheid te maken.
In de lagere school kan het meetkundige niet geraken dan tot eene vervorming,
zonder te rekenen dat dit stelsel van abstracten aard de leerlingen afkeerig maakt ;
het trapsgewijze teekenen naar de natuur, integendeel, is belangwekkend, opvoedend,
het bewerkt de opvoeding van het oog, der hand, van den smaak ; het
bereidt voor tot het leven, in dezen zin, dat elke leerling, de lagere school verlaten
hebbende, sterk en snel het bijzonder soort van teekening zal leeren, dat behoort
tot zij n beroep .
Kortom, de beer Peeters heeft een leerwijze gemaakt, die nuttelooze onderdeelen
vooruitzet, die zouden passen voor het onderwijs in eene nijverheidschool of eene
school voor kunstnijverheid, maar voor de lagere school kan zijn stelsel, in strijd
met de zielleer der kinderen, veroordeeld door de ervaring, enkel afgewezen
worden .
Volgens dit verslag heeft men, zooals ik u zegde, proefnemingen
gedaan. Er is bewezen geworden dat kinderen, die het onderwijs ontvangen
hadden volgens de methode Peeters, er toe gekomen zijn later
te moeten studeeren naar de andere methode en groote moeilijkheden
hebben gehad ; terwijl degenen die naar de natuur gestudeerd hadden,
er in gelukten meetkundige vormen weer te geven en een vollediger
onderricht bezaten.
Volgens het verslag heeft deze methode een ander bezwaar, te weten

— 122 —
dat zij verschrikkelijk duur kost. De opzichter moet aan den afgevaardigde
der stad Brussel verklaard hebben, dat er i8000 frank voor
eerste inrichting is noodig geweest. Sedert dan, geloof ik, zijn de
kosten altijd aangegroeid, omdat eene gansche reeks teekeningen
noodig is.
De heer Desguin, scheten. — Dit kost zeer weinig.
De heer T erwagne. — Ik geloof dat er kleine listen zijn, die de zaak
goedkoop doen schijnen ; met genoegen zal ik uwe uitlegging afwachten....
(Wordt voortgezet.)
NOG IETS OVER AGHTERLIJKE KINDEREN.
(LOSSE NOTA'S)
(SLOT).
« Vindt gij het raadzamer en nuttiger — in 't belang der zaak —
aan het hoofd van een school voor bijzonder onderwijs een onderwijzer
(schoolhoofd) of een dokter in de medicijnen te hebben ? » Zoo
luidt de vraag mij onlangs gesteld.
1k aarzel niet te antwoorden dat aan 't hoofd van een school voor
bijzonder onderwijs een schoolman moet staan. Hij die onderwijzer
geweest is, hij die zijn gansch leven met schoolkinderen doorgebracht
heeft, hij die weet en voelt wat klas-doen is, omdat hij zelf gedurende
vele jaren een klas bestuurd heeft, hij alleen staat op zijn plaats aan
't hoofd van dergelijke school. Een dokter kan wel meer kundigheden
bezitten in wetenschappelijk opzicht, maar hij bezit toch de
paedagogische kennissen niet, welke onontbeerlijk zijn om de school
met zuiver oordeel te besturen en er met verstandig beleid te werk te
gaan. Nu, die paedagogische kennissen, dat zuiver oordeel, dat
verstandig beleid leert men in geen boeken : dat alles kan enkel door
de praktijk en de ervaring verkregen worden.
Een dokter moet aan de school toegevoegd zijn, zooals te Brussel en
te Antwerpen (te Brussel zijn twee dokters aan de School voor Bijzonder
Onderwijs toegevoegd ; te Antwerpen, een). Daar is hij de rechte
man op de rechte plaats, — maar uitsluitend daar. Met de leiding der
school mag hij niets te maken hebben.
**
Na schooltijd geef ik les aan een elfjarig achterlijk meisje, vroeger
leerlinge eener geestelijke kostschool, thans niet meer schoolgaande
omdat het duidelijk geblekt n is, dat noch de kostschool, noch een
andere school geschikt waren om het meisje eenigszins te ontwikkelen.

— 123 —
Haar vooruitgang is zichtbaar. Bestond er nu een school voor bijzonder
onderwijs voor meisjes, dan deed ze stellig grooter en speller
vorderingen. Privaatlessen kunnen de school niet vervangen : naast
de school mogen zij staan, en dan kunnen zij al de uitslagen opleveren,
welke men er van verwacht.
Het is jammer dat in ons land nog geen school bestaat voor bijzonder
onderwijs voor meisjes. Het weze hier in 't voorbijgaan, doch met
nadruk gezeid : het inrichten van scholen voor bijzonder onderwijs
voor meisjes is een even dringend eisch als het inrichten van dergelijke
scholen voor jongens. (1) Welnu, de moeder van mijn leerlinge verklaarde
me onlangs, dat; al bestond zulke school voor meisjes, zij er haar kind
toch niet zou hcen zenden. — Mag ik weten waarom ? vroeg ik
dadelijk. — Oindat, antwoordde zij, eenieder niet moet weten dat ik
een kind heb, dat niet volkomen gelijk is aan de andere kinderen ; (2)
vooral, omdat ik niet wil dat zij later lijde onder deze vernederende
woorden: «Zie dat meisje is naar de school voor achterlijken geweest».
Het verblijf op zulke school ware een onuitwischbare \lel< voor haar
gansche levee. •
Het is plicht die menschen hun dwaling te doer inzien om hen op
het rechte spoor te brengen. Zij hebben geenszins het recht hun
kind niet te sturen naar de school voor bijzonder onderwijs ; aldus
handelen ware een grove fout, een echte misdaad ; zij moeten er hun
kind henen zenden.
Is dat duidelijk en op betoogenden toon uitgelegd, dan zullen de
ouders, evenals de moeder in kwestie, diep doordrongen worden van
de noodzakelijkheid hun kind naar de school voor bijzonder onderwijs
te zenden.
:t. * *
Een laatste punt. De vraag kwam mij toe een bibliographische lijst
op te geven van al wat tot nog toe over het vraagstuk der achterlijke
kinderen in Belgie en Nederland verschenen is. Het is mij des te
aangenamer dat verlangen in te willigen, daar ik aldus in de gelegenheid
ben, aan te toonen hoezeer de taak op weinige jaren bestudeerd
werd, maar ook hoezeer gewettigd is wat ik nog onlangs schreef :
« Wanneer zullen al de overheden bewust zijn van den ontzaglijken
plicht die op hen ligt ? Wanneer vindt het grootsche voorbeeld, door
(1) In het begin der maand Februari 1901 werd aan de heeren leden van het
Schepcncollege en den Gemeenteraad te Brussel, een open brief gezonden, geteekend
: UNE MERE, getiteld : L'ëcole speciale pour fillettes arreres (Brussel, 1901.
Wcd e D. Brismee), waarin het dringend verzoek gedaan wordt, spoedig een school
voor bijzonder onderwijs voor meisjes in te richten.
(2)Immers, weinige personen willen erkennen of kunnen het denkbeeld verdragen
achterlijke kinderen ter wereld te hebben gebracht.

— 124 —
Duitschland gegeven, overal navolging ? Wanneer wordt door de
groote gemeenten van Belgie en Nederland de zaak ter hand genomen,
evenals te Brussel, te Antwerpen en te Amsterdam ? Wanneer ?.... ))(1)
Want, indien op vele plaatsen het strijden ten voordeele der achterlijke
kinderen niet eerlang werkelijkheid wordt, zullen wij de bevoegde
overheden streng mogen verwijten omtrent hun onverschilligheid
jegens tallooze kinderen, die ontwikkeld moeten worden, in hun eigen
belang en in het belang der maatschappij. — En hiermee wensch ik
deze nota's te sluiten.
Ik heb melding gemaalit van alle studies, opstellen, artikels en
artikeltjes van de hand van Belgen en Nederlanders ; de schrijvers
zijn naar alphabetische volgorde gerangschikt : (2)
POL ANRI
Schoolhoofd te Gent.
« De fouten der kinderen » (Gent, 1900. Algemeene boekhandel Ad. Hoste)
bestaande uit : « Wil en karakter ..— & Bestrijding van de baldadigheden do r straatjeugd
2.. - c Geestelijke vermocienis » (Verschenen in het « Tijdschrift van het
Willems-Fonds », juli 1899). — « Hypnotisme in de opvoeding » (id. Decem. 1898).
- K Achterlijke kinderen » (id. Fehr. 1898). Samengevat in . Ons Woord ,, 1 April
1898, in een opstel getiteld : « Bijzonder onderwijs voor achterlijke hinderers ».
— « Arbeidscholen voor gebrekkigen > (id. Mei 1898). — . Opruiming van snippers ».
POL ANRI ' S werk : r: De fouten der kinderen' werd door TOBIE JONCKHEERE
besproken in « De Vlaamsche Kunstbode », Aug. - Sept. 1900.
Dr J. DALLEMAGNE
Hoogleeraar in de wettelijke geneeskunde aan de Vrije Hoogeschool te Brussel.
« Degeneres et desequilibres v (658 bl.). Brussel, 1894. Boekhandel H. Lamertin,
Dr G. DANIEL
Toegevoegd geneesheer aan de School voor Bijzonder Onderwijs te Brussel.
« Les instituts suedois pour enfants arrieres' (« Le Petit Bleu ', 29 November
1896). — . Du traitement des enfants arrieres' (« La Policlinique », 15 Decem. 1896).
2e druk (in afzonderlijk vlugschrift) bij D. Samain, Anderlues 1899. — . Les
enfants arrieres a recole » (« L'Enseignement pratique », 1 Februari 1897). —
« Rapport adresse a Mr l'Echevin de l'Instruction publiques sur la situation des
enfants arrieres a Bruxelles', (x6 Febr. 1897). Onuitgegevcn. — « Le traitement
des enfants a:Tieres » . Verslag over een voordracht gehouden in den « Cercle
des institutrices et instituteurs de Bruxelles', verschenen in « L'Enseignement
pratique », 15 Maart en 1 April 1897. — « Quelques petits defauts de prononciation ,
(« La Policlinique', I Juni 1897). — « Enfants arrieres » (« La Policlinique »,
15 December 1898). — « Les enfants art ieres ». Causerie faite 4 la Policlinique (14
April 1899) en overgenomen in (« La Policlinique ', 1 Mei 1899) —_« L'education
(1) TOBIE JONCKHEERE. Achterlijke Kinderen ( Vlaamsche Gazet van Brussel,
13 Januari 1901).
(2)Vriendelijk verzoek ik de personen die andere opstellen zouden bezitten over
dat onderdeel der paedagogiek mij ze voor een paar dagen ter lezing te willen sturen
(Adres : Zennestraat, 64, Brussel). Bij voorbaat, zeg ik hun van harte dank.

- 125 -
des enfants arrieres ). Verslag over een voordracht gehouden voor het onderwijzend
personeel der stad Luik (17 Juni 1899), verschenen in La Meuse ),
20 Juni 1899. — « Les ecoles de reforme et de discipline de la Grande-Bretagne )
(c La Policlinique', i Januari 1900). — t Ecoles pour enfants anormaux en Suede )
(c La Policlinique ,, 15 October 1900). — firaitement de la maladie de Little
(.1 La Policlinique ), I en 15 December 190o).
D r G. DANIEL en Dr V. PHILIPPE
C L'etude experimentale des enfants , (« La Policlinique ), i Augustus 1899).
Dr J. DE BOECK
Hoogleeraar in de psychiatrie aan de Vrije Hoogeschool te Brussel.
Un cas d'idiote (« Journal de medecine, de chirurgie et de pharmacie
7 December 18951.
Dr JEAN DEMOOR
Hoogleeraar in de algemeene physiologie aan de Vrije Hoogeschool te Brussel.
Hoofdgeneesheer der School voor Bijzonder Onderwijs te Brussel.
De la conduite du medecinvis-a-vis des enfants arrieres et idiots ' (.4 Journal'
medical de Bruxelles ), 30 Januari 1896). —« Les enfants anormaux. Leur education )
(4: Bulletin de la Societe de tnedecine de mentale Belgique ), Juni 1897). Samengevat
in c Die Kinderfehler. Zeitschrift fur Kinderfortchum; ( Jan. en Mcart1899). c Notes
medico-pedagogiques '. (Y Journal medical de Bruxelles 13 Januari 1898) : I. « A
propos d'une illusion musculaire D. In het Duitsch vertaald Welche Bedeutung
haben die Tauschungen der Musket' mpfindungen fur die Diagnose auf
Idiotismus ), en overgenomen in Die Kinderfehler. Zeitschrift fur Kinderforschung
), Juli 1899. — II. « L'alcoolisme et les enfants arrieres ) In het Duitsch
vertaald : g Der Alkoholismus and die geistig zuriickgebliebenen Kinder 2 en
overgenomen in 4 Die Kinderfehler ), November 1898, L'ecole d'enseignement
special de Bruxelles '. (c Journal medical de Bruxelles ), 22 September 1898). —
« Les enfants anormaux et la criminologie ). Voordracht gehouden in den 4 Cercle
de criminologie ) (December 1898), opgenomen in de g Revue de l'Universite de
Bruxelles April 1899 In het Duitsch vertaald en overgenomen in « Die Kinderfehler.
Zeitschrift fiir Kinderforschung », Maart 19or. « Les bases physiologiques
de l'education physique speciale des enfants anormaux b (« Journal medical de
Bruxelles ,, 7 September 1899). In het Duitsch vertaald : « Die physiologischen
Grundlagen einer angemessenen kOrperlichen Erziehung abnormer Kinder en
overgenomen in 4 Die Kinderfehler. Zeitschrift fur Kinderforschung Juli en
Sept. 1900). — « Les enfants anormaux et leur traitement a (« Bulletin annuel de
la Societe de Pediatrie , Oct. 1899). « Les enfants anormaux' Beknopte inl,oud
(Brussel, 1900. J. H. Moreau) van een leergang in 6 lessen gegeven in de «Extension
de l'Ecole Normale de Bruxelles ,, Februari en Maart 190o. — « Le traitement des
idiots du premier degre (c Journal medical de Bruxelles ", 5 April 1900. « La
choree mentale et son traitement (Bulletin publie par la « Societe royale des
sciences medicales et naturelles de Bruxelles Zitting van 2 Juli 1900). — « Importance
du mouvement au point de vue psychique Rappori presente au c Congres
d'educa(ion physique Paris (two) ; opgenomen in c La Gymnastique scolaire
Juli 1900).
Dr JEAN DEMOOR en Dr G. DANIEL
« Rapport medical relatif a l'Ecole d'enseignement special de Bruxelles presente
a M r l'Echevin de l'Instruction publique ' Brussel, (Juni 1898. W e J. Baertsoen).

- 126 -
« Note complementaire a ce rapport a (27 November 1898). Onuitgegeven. —
L'Ecole d'enseignement special de la ville de Bruxelles , (c Revue internationale
de pedagogie comparative ', Januari, Februari, Maart en Mei 190o).
D r C. DE NEVE en V. MADOGE, onderwijzer te St Jans-Molenbeek (bij Brussel).
C Ecoliers normaux, arrieres, anormaux (Brussel, 1897. N. De Bremaeker-
Wauts). Herdruk van het in Januari 1.88 verschenen vlugschrift Un examen
d'entree a l'ecole primaire ). Samengevat in 4 Ons Woord', i Juli 1898, in een
opstel getiteld Bijzonder onderwijs voor achterlijke kinderen
EM. GRAGOIRE
Toegevoegd bestuurder aan de Provinciale Inrichting voor doufstommen van
Braband.
C Apercu historique des institutions belges en faveur des sourds-muets, des
aveugles et des anormaux a (( Revue internationale de pedagogie comparative 2,
Maart 1899).
TOBIE JONCKHEERE
Onderwijzer aan de School voor Bijzonder Onderwijs te Brussel.
C Het opvoeden der achterlijke kinderen. Wenken en opmerkingen r (c De
Vlaamsche Kunstbode ), November 1898). — 4 Achterlijke kinderen : De school
voor bijzonder onderwijs te Brussel (4 Ons Woord 2, I Maart 1899). — Het
boetseeren in de lagere school ' (4 Ons Woord Aug-Sept. 1899). In het Fransch
vertaald : Le modelage a l'ecole primaire ,, en overgenomen in L'Enseignement
pratique 2,15 December en 1 Januari 1900. — « Het muzikaal gevoel bij een stompzinnige
of idiote vrouw 0 (. Ons Woord Januari 1900). — Le modelage
l'ecole primaire. Nouvelle etude ( L'Enseignement pratique 15 Februari en
15 Maart 1900). « Het onderzoek der achterlijke kinderen Ons Woord
I April !goo). — Nieuwe wenken en opmerkingen over het opvoeden der achterhike
kinderen Ons Woord Aug.-Sept. en i October 190o) Van dat opstel
werd een woordje gerept in " Het Volkshelang ", 13 Oct. 1900. — Les enfants
arrieres n (t Le Soir I September 1903). Verschenen onder den leennaam AR1AM.
La pedolo.gie (4 Le Soir 18 October 1900). Verschenen onder den leennaam
ARIAM. C Achterlijke kinderen (% Vlaamsche Gazet van Brussel ,, 13 Januari
1901). — 4 Nog iets over achterlijke kinderen. Losse notas (4 Ons Woord ',
I Maart en I April 1901). — Ueber den Einfluss der Musik auf die Bewegungen
bei schwachsinnigen Kindern (Zal verschijnen in C Die Kinderfehler. Zeitschrift
fur Kinderforschung ), Mei 1901).
J. KLOOTSEMA
Bestuurder der School voor achterlijke kinderen te Amsterdam.
De bandeloosheid der jeugd (4 De Schoolwereld 12 en 19 December 1895).
— « Over paedagogische pathologie » (« Vaktijdschrift voor Ondtrwijzers »,
(Juli 1897). — « De oprichting van een instituut voor idiot( n » (« Het Schoololad »
12 October 1897). « Achterli .iken » (« De Schoolwereld », 2 December 1897). —
« Minderwaardigheden » (« De Schoolwereld », 23 en 3o December 1897). —
« Paedagogische pathologic ». Rede uitgesproken op de 43e Jaarlijksche Vergadering
der « Vereeniging voor Paedagogiek » te Utrecht, 23 December 1899. Opgenomen
in het Jaarboek dier Vereeniging (Delft, 190o. J. Waltman Jr. — « Iets over idiotic »
(Maatschappelijk Werk », II Augustus 190o). — « Jets over de geschiedenis van het
onderwijs aan idiote en achterlijke kinderen » (« Maatschappelijk Werk », 20 Oct.
en 3 November 1900). — « Het hysterisch karakter bij kinderen » (« Vaktijdschrift

- 127 -
voor Onderwijzers », 15 November 1900). — " De school voor achterlijke kinderen
te Amsterdam " (" Tijdschrift voor Onderwijs en Opvoeding ", Januari en Febr.
I90I). Gedeeltelijk overgenomen in het " Vaktijdschrift voor Onderwijzers ",
15 Februari 1901. — « Het onderwijs aan achterlijke kinderen » (« Maatschappelijk
Werk », 26 Januari 1901). — " Achterlijke kinderen ". Verslag over een voordracht
gehouden te Den Haag (2 Maart 1901), verschenen in " Het Vaderland ", 5 Maart
1901.
A. KOECKELENBERGH
Onderwijzer aan de School voor Bijzonder Onderwijs te Brussel.
« Notes sur le traitement des sourds-muets et enfants atteints de defauts de
prononciation » (« La Policlinique », 15 December 1898). — " Un cas de begaiement
tres prononce " (" La Policlinique ", 15 December 1899).
D. KOHLER
Hoofd der school te Rotterdam waar 2 bijklassen voor medisch-achterlijke jongens
en meisjes aan verbonden zijn.
« Plan voor een school voor achterlijke kinderen te Rotterdam ». Verslag over
een studiereis naar eenige Duitsche scholen. Gedeeltelijk opgenomen in de « Nieuwe
Rotterdamsche Courant» en overgenomen in het bijvoegsel van « Het Schoolblad»,
21 Mei 1895.
H. DE WEMEL
Schoolhoofd te Brussel.
. Rapport a Mr l'Echevin de l'Instruction publique au sujet de la creation d'une
ecole speciale destinee aux enfants arrieres » (Maart 1897). Onuitgegeven.
EM. LACROIX
Bestuurder der School voor Bijzonder Onderwijs te Brussel.
« Rapport a Mr l'Echevin de l'Instruction publique sur l'utilite du piano pendant
les lecons de gymnastique a l'Ecole de l'Enseignement special de Bruxelles " (April
1898). Onuitgegeven. — c( Rapport a Mr l'Echevin de l'Instruction publique sur la
premiere annee d'exisence de l'Ecole d'enseignement special de Bruxelles » (Juni
1898). Onuitgegeven. — « Rapport sur la question des bains a l'Ecole d'enseignement
special de Bruxelles ». (8 Juni 1898). Onuitgegeven. -- y Rapport sur la question de
la creation d'un demi-internat a l'Ecole d'enseignement special de Pruxelles »
(6 Januari 1899). Onuitgegeven.
Dr A. LEY
Geneesheer der School voor Bijzonder Onderwijs te Antwerpen.
" Les enfants arrieres. Leur traitement educatif " (" Annales de la Societe
medico-chirurgicale d'Anvers ", Februari 1898). Samengevat in " Ons Woord ",
1 Juli 1898, in een opstel getiteld : " Bijzonder Onderwijs voor achterlijke kinderen
". —" Des troubles de la parole et de leur therapeutique educative " (.' Annales
de la Societe medico-chirurgicale d' Anvers ", Februari 1899). — " Le traitement
des enfants idiots et arrieres en Belgique'' (" Bulletin de la Societe de medecine
mentale de Belgique ", December 1899. — " Enfant imbecile du type dit Mongol"
(" Annales de la Societe medico-chirurgicale d'An vers ", Januari-Februari 19oo).
— " Les ecoles pour enfants arrieres " (" La Belgique medicale ", 24 Mei 190o).
— "Les enfants anormaux". Beknopte inhoud van een leergang in 6 lessen gegeven
in de plaatselijke Hoogeschool-uitbreiding van Antwerpen, Maart en April 190o. —
" Mesure et analyse de l'illusion de poids " (" Journal de neurologie ", 20 Augustus
1900).

- 128 -
D r A. LEY en D r F. SANO
" De la pedologie " (" Journal de neurologie ", 20 April 1899).
D r M. PRIJEs
Den Haag.
" Achterlijke kinderen. Genezing van verstandelijke en zedelijke gebreken door
de methode Berllion " (Den Haag, 1899. M. Van der Beek).
A. J. SCHREUDER
Schoolhoofd te Den Haag.
" Gerrit W. Een paragraaf uit de leer der kindergebreken ". (" Vaktijdschrift
voor Onderwijzers ", 15 Mei en 15 Juli 1898). In het Duitsch vertaald : "Gerrit W.
Ein psychopathisch minderwertiger Knabe der Offentlichen Schule ", en overgenomen
in " Die Kinderfehler. Zeitschrift fur Kinderforschung ", Mei 190o. —
" Naar aanleiding van een zinsbedrog " (" Tv'aktijdschrift voor Onderwijzers ",
15 Mei 1899). — " Ben rapport over achterlijke kinderen ". Bespreking van het
rapport van den heer M. van Wijhe Ezn. (Zie verder). (" Vaktijdschrift voor
Onderwijzers ", 15 November 1899). — " Achterlijke kinderen ". Bijdrage in
" Zernike's Paedagogisch Woordenhoek " (Groningen, Igor. J. B. Wolters).
M. SNYCKERS
Bestuurder van de Koninklijke Inrichting voor doofstommen en blinden te Luik.
" Le begayement et les autres defauts de la parole. Leur traitement pedagogique",
avec une preface du ll r G, Daniel. (Brussel, 190o. Boekhandel Falk).
J. A. TOURS
" De gemeentescholen voor achterlijke kinderen te Keulen " (" Algemeen
Handelsblad ", 22 Augustus 1897.) Gedeeltelijk overgenomen in " Het Nieuwe
Schoolhlad ", 28 Augustus 1897.
Mej. J. C. TOURS
" Een minderwaardige " (‘. Vaktijdschrift voor Onderwijzers ", 15 Maart 1898).
H. N. VAN KALKEN
Leeraar aan de riormaalscholen van Brussel en aan de Tuinbouwschool van
Vilvoorden.
" Causcrie ". Kort verslag over een bezo2k aan de School voor Bijzonder Onderwijs
te Brussel. (" L'Enseignement pratique ", r Maart 190o).
L. VAN LIER
Den Haag.
" Achterlijke Kinderen " (" Het Vaderland ", 2 Maart 1901).
C. VAN OOST
Hoofdonderwijzer te St Martens-Laathem (bij Gent).
" Het vraagstuk der achterlijke kinderen " (" Christene School, 15 Januari en
I Februari 1901).
Dr VAN RIJCKEVORSEL
Rotterdam.
" Een schoolbezoek te Brunswijk " (" Nieuwe Rotterdamsche Courant ",
Februari 1894).

--- 129 -
M. VAN WIJHE EZN.
Den Haag.
' C Achter lijke kinderen ". Rapport uitgebracht op de jaarvergadering der Philanthropische
Heldring-Gestichten Talitha en Bethel. Opgenomen in " De Bode der
Heldring-Gestichtcn ", 15 Augustus 1899. Overgenomen in " De Vrije School ",
21. en 31 Augustus 1899 en in het " Christelijk Schoolblad ", 13 October 1899. —
" Achteriijke kinderen ". Toelichting bij dat rapport. (" Christelijk Schoolblad ",
26 Januari 1900). Overgenomen in "De Bode der Heldring-Gestichten", 15 Februari
190o. — " Bijklassen en hulpscholen " (" Christelijk Schoolblad ", 23 Maart, 6, 13
en ao April 19co). — " Moreel-zwakk en " (" De Bode der Heldring-Gestichten ",
15 December 190o).
ALLERLEI.
" Les ecoles pour enfants arrieres ". Naamloos artikeltje verschenen in " La
Gymnastique scolaire ", Mei 1897. — " L'ecole des arrieres (de Bruxelles) ", door
L. C. (" La Gazette ", 14 Juli 1898). — ".L'ecole d'enseignement special (de
Bruxelles) " door L. C (" La Gazette ", 20 October 1898). Gedeeltelijk vertaald en
overgenomen in " Ons Woord ", 1 December 1898, in een opstel getiteld : " De
school voor achterlijke kinderen te Brussel ". — Discussion a la demande de M. le
Ministre de la Justice, sur " Les inconvenients qu'offrirait au point de vue de la
contagion, la presence d'enfants epileptiques parmi la population d'un institut
specialement affecte a l'education de jeunes gens arrieres ". (Zitting van 3o Juli
1898. " Bulletin de la Societe de medecine mentale de Belgique ", September 1898).
— '. L'ecole d'enseignement special de Bruxelles ". Verschenen in het " Rapport
presente au conseil communal en seance du 3 octobre 1898 par le College des
Bourgmestre et Echevins ". Hoofdstuk : Instruction publique et Beaux-arts. (Brussel,
1898. Wede J. Baertsoen). Gedeeltelijkovergenomen in " L'Etoile beige ",
6 October 180 — " Verslag over de officieele opening der school voor achterlijke
kinderen te Amsterdam " (" Algemeen Handelsblad ", 3 Octob. 1899). — '' L'orthophrenie
". Naamloos artikeltie verschenen in " L'Independance beige'', (8 Oct.
1899.) — " L'ecole d'enseignement special de Bruxelles ". Rapport presente au
Conseil Communal, au nom du College, en seance du y Oct. 1898, par M. Leon
Lepage, Echevin d'Instruction publique. — " Nog eens : Achterlijke kinderen ",
door T. (" Christelijk Schoolblad", 5 Januari 190o). — " Het onderwijs voor
abnormale kinderen " (" Ons Woord ", 1 Februari 190o). — " Achterlijkheid van
schoolkinderen ". (" Algemeen Handelsblad ", 13 Januari 1901). Overgenomen
uit het " Weekblad van het Nederlandsch Tijdschrift voor Geneeskunde " waarin
Dr Mouton het opstel bespreekt van Dr Schmid-Monard : " Die Ursachen der Minderbegabung
von Schulkinderen " (" Zeitschrift fur Schulgesundheitspflege ",1900,
nr io). Dit opstel wordt insgelijks besproken in het " Vaktijdschrift voor Onderwijzers
", 15 Febr. L901 : " Zwakbegaafde Schoolkinderen ". — " L'ecole speciale
pour fillettes arrierees ", door " Une mere ". (Brussel, igoi. Wed e D. Brismee).
Besproken in " Le Peuple " (Io Februari) en in " Le Petit Bleu " (14 Febr. 1901).
TOBIE JONCKHEERE
Onderwijzer aan de School voor Bijzonder Ondernmjs
te Brussel.

— 130 —
NOMVIAALSCHOOL vat) LIES.
BOND DER OUD-LEERLINGEN.
II.
Stichting en doel van den Bond. — Wat hij reeds gedaan heeft.
't Zou nog beter moeten gaan. — Oproep.
\Vie preutelt, knort en mort nooit over zijn lot ?
Klagen hoort men veel op dees « ondermaansche diep » en niet het
minst in 't Onderwijs.
Dat wij in 't Luilekkerland leven, zal ik niet trachten te betoogen
voor een publiek, bestaande uit de knappe lezers van 't wakker blad
Ons Woord.
Door eigen ervaring ingelicht, zal ik mij enkel veroorloven te
bevestigen, dat de buitenonderwijzer gewoonlijk meer reden tot klagen
heeft dan zijn collega van de stad.
Eerstgenoemde zit vaak nog te tobben met 8o a zoo leerlingen,
verdeeld in twee of Brie, zelfs, — indien hij er alleen voor staat — in
vier of vijf afdeelingen. Zijn jaarwedde stijgt, in den regel, nooit boven
't wettig minimum. Eentonig loopt zijn levensdraadje af, en 't aantal
zijner beknibbelaars en afbrekers is legio.
Als hij of zijn weerhelft geen persoonlijk fortuin bezitten, waar haalt
hij dan het noodige, om hun kinderen te laten studeeren, en hun een
behoorlijke opvoeding te bezorgen ?
Reken maar eens uit, wat het tegenwoordig kost, een jongen gedurende
vier jaren normale studien te laten doen : het is te veel voor
menig onderwijzer, die het dikwijls al druk genoeg heeft om de twee
eindjes van 't jaar aaneengeknoopt te krijgen, en Jan en Alleman het
zijne te kunnen geven !
45o fr. 's jaars.... ja, ja, 't is een aanzienlijk sommeken voor vele
ambtsbroeders, die 't waarlijk niet overvallen kunnen.
Ware 't al een beetje minder !....
Hier had de Bond der Oud-Leerlingen van de Liersche normaalschool
dikwijls de gelegenheid sommige ambtgenooten een behulpzame
hand te reiken.
In 1885 door eenige der verdienstelijkste oud-leerlingen gesticht,
heeft die Bond sindsdien voor niet minder dan 6825 fr. studiebeurzen
uitgedeeld.
We waren reeds in de gelegenheid collega's te ontmoeten, die ons
openhartig zegden : « Zonder den Bond zou onze jongen misschien
geen onderwijzer zijn, we geraakten er niet door 1 »

— in —
Dus mogen we besluiten, dat de Bond, sedert zijne stichting, al
schoon werk heeft verricht, en dat hij zijn eerste doel : « Aanmoediging
der normale studien » wel degelijk tracht te bereiken.
Denk nu niet, dat die beurzen enkel gegeven worden aan de onderwijzers
van den buiten. Voor die het niet weten, zullen we hier
neerschrijven, dat daarbij de volgende orde wordt gevolgd :
1. Zonen van bondsleden, die in de Normaalschool van Lier hunne
studien doen ;
2. Dochters van bondsleden, die in eene officieele normaalschool
hunne studien voltrekken ;
3. Weezen van oud-leerlingen der Liersche normaalschool, die aan
de voorwaarden, onder n" 1 en 2 vermeld, voldoen ;
4. Aan andere leerlingen der normaalschool van- Lier.
Beoogt de Bond nog een ander doel ?
* .* :1
Onderwijzers, oud-leerlingen van de Liersche normaalschool, duet
het U niet goed aan 't harte, van tijd tot tijd, een of meer makkers te
ontmoeten, met welke ge drie der schoonste jaren van uw leven in de
normaalschool doorbracht ?
J a, niet waar ?
Ge praat dan nog eens graag over het « Zuur en Zoet van 't normalistenleven
», over de onnoozele grappen, die ge samen in de normaalschool
hebt uitgezet, over de kasteelen, die ge toen in de lucht
bouwdet, en waarvan er, helaas ! wellicht al vele als kaartenhuizen
zijn ingestort, ja, over duizend andere herinneringen uit dien tijd,
welke tot de Lente uws levens behoort.
Gewis is 't oprecht aangenaam nog eens met de oude en trouwe
makkers te kunnen praten, met hen te verbroederen.
V erbroederen !
Zie, met dat woord hebben we het tweede deel van den Bond aangewezen
: de verbroedering bevorderen iusschen de oud-leerlingen der normaalschool.
Welke plaats is er beter geschikt om, na 't verlaten der normaalschool,
nog eens gezellig samen te komen dan ons Nethestadje ?
Waarom zouden zij, die daar samen op de banken zaten, er niet van
tijd tot tijd eens terugkomen, om er met de oude vrienden eenige
aangename uurkens te slijten ?
De jaarlijksche vergadering zal in 't vervolg plaats hebben op
Sinxendag. Iedere onderwijzer heeft dan twee dagen verlof. Voor die
er willen aan deelnemen, zal er nabij de statie een goedkoop middagmaal
besteld worden.
Welaan, Ambtsbroeders, laat ons te zamen bij den Bond gaan, en
aldus elkaar de broederhand toereiken !
Laat ons, op Sinxendag, naar 't Nethestadje stoomen, er eenige

— 132
uurkens samen kouten, en al zingende vergeten — voor een luttel tijds
— dat we stillekens aan beginner.... oud en grijs te worden !
De jaarlijksche bijdrage is gering.
V oor de oud-leerlingen, werkende leden, is de minimum-bijdrage
bepaald op drie franken
Wat is drie franken ?
Als ge 'nen avond naar schouwburg, bal, zelfs naar een boerenkermis
gaat, zijt ge vaak meer dan drie franken kwijt.
Een pintenpartij, 'nen « souper » van dit of dat, duivenspel, vogelpik,
en wat weet ik al : hoe dikwijls verteren we daaraan Been drie
franken ?
Wie kan niet-vrij.willig eenmaal 's jaa?s drie franken uitsparen, om ze
te offeren aan een vereeniging, die al veel goeds heeft gesticht, en er
nog meer stichten zou, indien haar ledental ware lijk 't zou moeten
zijn ?
De Bond zou dan immers meer en aanzienlijker beurzen kunnen
toekennen ? En zeggen, dat het voor ieder van ons maar drie franken
kosten zou !
*
* *
Daarom :
Onderwijzers van stad en dorp, die het tamelijk wel stelt, komt bij
den Bond !
Collega's, die het minder breed hebt, tracht op uw karig budget ook
een drietal franken uit te sparen, en sluit U aan bij den Bond, die in
moeilijke omstandigheden, U ook zal ondersteunen !
Vele kleintjes maken een groot, vele druppeltjes een glas, en vele
hoopjes van slechts drie franken een ronde som, die den Bond toelaten
zal een groot getal ambtgenooten een reddende hand toe te steken !
Samenwerking is er noodig, vooral in 't onderwijs !
Eendracht maakt macht
Laat ons de schoone leuze toepassen die, — bekennen wij 't maar
openhartig — nog al dikwijls in onze corporatie uit het oog wordt
verloren, al prijkt ze dan ook aan 't hoofd van 't orgaan des Algemeenen
Belgischen Onderwijzersbonds :
« leder voor alien,
Allen voor ieder ».
Lier. JOZEF VAN HOVE,
onderrrezer aan de Oefenschool.
P. S. Wie verlangt deel te maken van den Bond der 0. N., zende een kaartje aan
den schrijver M. DE Vos, gemeenteonderwijzer te Lier-Hagenbroek.
De namen der onderwijzers, welke een beurs vragen en verkrijgen worden op de
jaarlijksche vergadering en in 't verslag niet vermeld.

— 183 —
IN DE ZWITSERSGHE SCHOLEN.
III. ZURICH.
SCHOLEN ZONDER HOOFD.
Wanneer er in de laatste jaren in ons land gesproken werd van
onderwijstoestanden in Zwitserland, werd in den regel alleen aan het
kanton Zurich gedacht. De groote financieele opofferingen, die dit kanton,
zich voor zijn onderwijs getroost, en de demokratische geest, die dry
wetgeving van dezen Zwitserschen staat kenmerkt, deden natuurlijk
gaarne het oog daarheen richten van hen, die voor de onderwijzers in
oils land een betere maatschappelijke positie en weer invloed op schoolzaken
verlangen. En inderdaad, de totaalindruk, lien wij in Zurich
ontvingen, was, dat de materieele toestand van de lagere onderwijzers
(Primarlehrer) beslist gunstiger is, dan bij ons to lande, en dat de
schoolaangelegenheden er niet worden geregeld, zonder dat eerst de
meening is ingewonnen van hen, die er het meest mee bekend zijn.
In de regeling van het onderwijs is op onbekrompen wijze voor ales
gezorgd. De scholen zijn uit ruime beurs gebouwd : breede gangers, een
flinke speelplaats, meestal rondom het schoolgebouw.
Het systeem van scholen is als volgt :
1. De Alltagschule (Primarschule) 6-12 jaar, 6 klassen met 44 schoolweken
; aantal lesuren : l e klasse 18-20
2e klasse 21-24
hoogere klassen 24-27
De eerste drie leerjaren vormen de Elementarschule, de volgende drie
de Realschule.
2° De Sekundarschule 12-15 jaar.
Een klein aantal leerlingen, die, of wegens geringe vorderingen, of
omdat huiselijke omstandigheden het noodig maken, dat zij reeds geld
verdienen, de sekundarschule niet kunnen volgen, moeten zich na hun
12 e jaar tevreden stellen met hetgeen onze Ziiricher vrienden noemden
Eine nothdiirftige Anstalt n. 1. :
3° De Erganzungsschule van 12-15 jaar. flier wordt les gegeven op
2 voormiddagen telkens 4 uur met nog een uur per week « Singstunde ».
Aan 'thoofd van het kantonale onderwijs staat een Erziehungsdirection
met een Erziehungsrat. Daaronder staat in de onderdeelen van het
kanton (Bezirke) de Bezirksschulpflege, die in elke gemeente de Schub,
pflege onder zich heeft. Men kan zich deze Schalpfiege als de Schoolcommissie
voorstellen, wits men er de bevoegdheid der Schoolopzieners aan
verbonden denkt. In groote gemeenten met name in de stall Zurich heeft
men een onderverdeeling in Kreisen (wijken). Elke Kreis heeft een

— X34 —
Kreisschulpflege en aan 't hoofd van deze commission van toezicht staat
dan de Zentralschulpflege.
De leden van al deze lichamen worden evenals alle regeerende personen
en ambtenaren (dus ook de onderwij zers) door het yolk gekozen. De
onderwijzers zenden vertegenwoordigers in deze commission, die met
raadgevende stem de vergaderingen bijwonen. Het hoogste lichaam, de
Erziehungsrat, bestaat uit 6 leden, waarvan 4 benoemd worden door
den kantonalen raad en 2 met goedkeuring van dozen raad door de
onderwijzers gekozen worden. De onderwijzers hebben het goed.
floofden van scholen zijn er niet. Een der onderwijzers is voor een jaar
met de administratieve leiding der school belast. Hij draagt den naam
van Hausvorstand en krijgt een paar honderd franks extra. Door hem
worden in de verschillende klassen de uren voor de vakonderwijzers
vastgesteld. De overige uren verdeelt ieder onderwijzer naar zijn eigen
inzicht in overeenstemming met het vastgestelde leerplan.
Het denkbeeld, dat de onderwijzers gezamenlijk in de regeling van
schoolaangelegenheden door de Regeering moeten worden gekend, is in
de Wet duidelijk uitgesproken en zorgvuldig uitgewerkt. De vergaderingen,
die tot de uitvoering der bepalingen hieromtrent noodig zijn,
moeten worden bijgewoond (3 fr. boete), De onderwijzers van elk Bezirk
vormen een kapittel, dat 4 maal per jaar vergadert. Onderwijzers, die
niet in betrekking zijn, moeten ook worden uitgenoodigd. Door tweemaal
niet te komen verliezen doze het recht om mee to spreken. Alle voorstellen
van den Erziehungsrat worden aan 't oordeel van de kapittels onderworpen.
Bovendien worden op de vergaderingen voordrachten gehouden
enz., zooals dat ook bij ons to lande op bijeenkomsten van onderwijzers
geschiedt. De kapittels vormen to zamen de Synode. Zij benoemen na de
behandeling der voorstellen van den Erziehungsrat een afgevaardigde, die
met den voorzitter van de Schulsynode een bijeenkomst houdt, waarbij
ook een lid van den Erziehungsrat met raadgevende stem aanwezig is.
Zonder last of ruggespraak wordt nu gestemd over het « gutachten » dat
uit naam van de onderwijzers zal worden afgegeven. De Synode en de
kapittels omvatten alle onderwijzers (volgens onze toestanden dus : lager,
middelbaar en gymnasiaal onderwijs). De Voorzitters van de kapittels
komen elk jaar met den Voorzitter der Synode samen, om de zaken voor
het volgende jaar te regelen. Het verslag van doze bijeenkomst wordt
aan den Erziehungsrat gezonden, die de noodige mededeelingen aan de
kapittels doet. De Synode komt elk jaar bijeen en wordt door een
Pro-Synode voorafgegaan. De leden der lichamen van toezicht kunnen
met raadgevende stem de vergadering bijwonen. Terwijl dus de onderwijzers,
zooals uit bovenstaande blijkt, op de algemeene schoolzaken in
het kanton rechtstreeks grooten invloed uitoefenen, worden ook de
plaatselijke aangelegenheden niet geregeld of gewijzigd, zonder dat de

— 135 —
leerkrachten die aan de scholen werkzaam zijn, vooraf hunne meening
hebben doen kennen.
In de stad Zurich vormen de Primar-en Secundarlehrer aan de scholen,
die in een « kreis » gelegen zijn, een Lehrerconvent ; de onderwijzers
(leeraren) aan scholen van voortgezet onderwijs in de geheele stad
vormen een afzonderlijk Lehrerconvent. Deze conventen zijn vereenigd
tot een stedelijk Lehrerconvent, waarin dus alien, die bij het lager,
middelbaar en gymnasiaal onderwijs werkzaam zijn, zitting hebben.
Deze verschillende wettelijk geregelde Vereenigingen van onderwijzers,
zenden hare vertegenwoordigers niet alleen in de Kreisschulpflege en de
Zentralschulpflege, maar ook in de Aufsichtssectionen, waarin de
Kreisschulpflege verdeeld is, en die met het regelmatig toezicht op
onderwijs en onderwijzers belast zijn. Evenzoo hebben vertegenwoordigers
van onderwijzers zitting in de commission voor schoolbouw en
leermiddelen, die uit de Zentralschulpfiege worden gevormd. Alleen op
de beslissingen, die de aanstelling van onderwijzers betreffen, en wat
daarmede samenhangt, hebben zij goon invloed.
Ook de meer rechtstreeksche invloed van onderwijzers op allerlei
aangelegenheden is betrekkelijk groot, daar het hun niet verboden is,
zitting to nemen in de regeeringslichamen. In den grooten stadraad
(gemeenteraad) varieert het aantal onderwijzersleden tusschen 10 en
20 0/0, va n 9 leden van den kleinen stadraad (Burg. en Weth.) zijn
3 onderwijzers. Deze leden zijn volstrekt niet door de onderwijzersvereenigingen
in de regeering gebracht, maar door de burgerij zelf,
geleid door politieke overwegingen, gekozen.
Indien wij de geheele positie van den lageren onderwijzer in het
kanton Zurich samenvatten in vergelijking met zijn ambtgenoot hier to
lande, zouden wij zeggen : Hij is economisch veel beter verzorgd en
wordt in verband daarmede maatschappelijk veel meer geteld. Daarbij
wordt van zijn krachten eerder minder dan meer gevergd. Dit laatste
zal duidelijker blijken, indien wij nagaan wat de onderwijzer in de stad
Zurich to doen heeft. Het totaal aantal leerlingen der Alltagschule
bedroeg einde 1898 13165, het totaal onderwijzers ea onderwijzeressen
248, zoodat gemiddeld 53 leerlingen aan elken onderwijzer waren toevertrouwd.
Het aantal lesuren -varieerde tusschen 23 en 33 en bedroeg
gemiddeld 28 uren per week. Neemt men hierbij in aamnerking, dat elk
lesuur ook voor den onderwijzer door een rustpoos van 7 minuten van
het volgende lesuur gescheiden is, dat verder door de uitstekende inrichting
der schoolgebouwen de arbeid in ruime lokalen wordt gegeven, waar
de voorwaarden voor het bewaren der physieke kracht buitengewoon
gunstig zijn, dat doze arbeid slechts gevorderd wordt gedurende 43
woken in het jaar, dan schijnt het ons toe dat de eischen aan de werkkracht
der onderwijzers in Zurich gesteld lager zijn dan die in ons land.

— 136 —
Men zou echter de vraag kunnen stellen, of misschien de wijze, waarop
onderwijs wordt gegeven, de methode van onderwijs, het eigenlijke les
geven in de Ziirische scholen inspannender is, meer intensief dan in
onze scholen. Onze indruk was zeer beslist, dat dit niet het geval is.
le*
Ziedaar, in 't kort geschetst, de positie van den Zwitserschen onderwijzer
in de klas en zijn verhouding tot de overheden. Uit lien vluchtigen
blik op de Zwitsersche schoolaangelegenheden is voor ons veel to leeren.
Vooreerst is het van belang to weten en vast to stellen eens en voor al,
dat scholen zonder hoofd, waarvan ge hier niet reppen moogt zonder
-voor een dwazen utopist to worden aanzien, geen hersenschimmige
droombeelden zijn, maar dat zij bestaan, in alle wezenlijkheid bestaan.
Zelfs wordt er volgens de inlichtingen der Zwitsersche overheden, uitstekend
werk geleverd.
Vervolgens verdient het opmerking, dat in Zwitserland de bevoegdheden
der onderwijs-autoriteiten meestal opgedragen zijn aan een
vergadering van meerdere personen. Zoo zien wij in Zurich en Bern de
bevoegdheden van schoolopziener opgedragen aan de schoolcommissien ;
in Bazel hebben de schoolcommissien toezicht over de rectoren en de
inspecteurs ; zclfs de ministers van onderwijs hebben in de Brie kantons
te beraadslagen met hun respectievelijken opvoedingsraad, waar van de
leden door het yolk gekozen worden. Blijkbaar koestert men in Zwitserland
de meening, dat een korps van meerdere personen voor den goeden
gang der zaken meer waarborgen aanbiedt dan een enkel mensch.
Wat ons niet minder treft is het feit, dat tusschen overheden en
onderwijzers een voortdurende wisseling van gedachten, een onafgebroken
voeling bestaat, best geschikt om elkaar van hunne wederzijdsche
verzuchtingen op de hoogte to houden.
Bewondert daarbij de onafhankelijkheid dier onderwijzers in de
uitoefening van hun ambt en in de citing hunner wijsgeerige en maatschappelijke
overtuiging, bewondert die onderwijzers-vergaderingen, die
synocien en kapittels, waar de hoogste schoolautoriteiten hun voorstellen
ter bespreking leggen.
Zouden we durven vergelijken met onze toestanden ? Ginds wordt den
onderwijzer voile vrijheid gelaten in het volvoeren zij nor hooge taak.
Bij, alles wat men wil veranderen of invoeren wordt zijn mooning
gevraagd en van gewicht geacht. Hier is de onderwijzer tot den rol van
automaat verwezen. Niet zijn ingeving zal hij volgen maar een ordewoord
: uitvoeren wat wordtvoorgeschreven of.... voorgezegd. eroorlooft
hij zich een greintje initiatief to bezitten, zoo stuit hij vaak met den Deus
op een eindje reglement of het onbuigzaam oordeel van een muffig
sehoolhoofd. Zijn meening schijnt van geen tel.

- 187 -
Aan PETER BENOIT !
Gij rust thans in het graf,
o kloeke Vlaamsche Zanger,
vereerd door heel een yolk,
beweend door heel een ras !
Nog trillen in ons ziele
uw klankenrijke en dichterlijke akkoorden,
nog bidt zij mee, en juicht en lijdt en streeft !
Ter zege tiegt zij mee
van onze Vlaamsche rechten,
van d'heilge moederspraak,
van eigen kunst, getooid in eigen kleed.
Ze weent een dankbren traan
op 't graf van onze helden,
en jubelt weer bij kleurig feestgezang
eu dondrend bomgeknal !
Gij rust thans in het graf
o geniale Zanger,
die koen de bane weest,
waarop, zelfstandig, wij
als mensch en yolk
naar eigenaardig daarzijn streven !
Uw standbeeld rijze in ons !
Uw grootsche naam weerklinke met uw lied
ons Viaanderland en heel de wereld rond !
Blaast thans, schelklinkende bazuinen
van belfort- en van torentransen
ons yolk uit zijnen sluimer op !
Jaagt ieder hart in gloed,
staalt elken arm ten stride
voor eigen Vlaamsch 1-3estaan !
Stort moed in 't hart van Vlaandren's beste zonen !
Steunt hun ontvoogdingskamp :
Gesterkt het Vlaamsche brein !
Gesmeed een ijzren wil !
Een hooger Vlaamsche leven
voor heel den Vlaamschen stam
door onderricht in eigen tale !
" Ons zelven ziin en blijven "
dat wilien wit
in taal, in kunst, in kennis, in beschaving !
En wees alsdan, o eedle Zanger,
de Vlaamsche Zonne,
die kiemen doet op eigen bodem
ons eigen zaad tot vruchtbre boomen !
Uw Geest,
hij dale en leve in ons
tot op het eind der tijden,
en wekke ons duurbaar yolk tot hooger daden op !
WILLEM DE BOM.

— 188 —
KIJKJES LINKS EN RECHTS.
In memoriam.— Op :1 Maart dezer werd het afsterven herdacht
I
van wijlen AMEDEE SNEYERS, kanionalen schoolopziener. Het
Uitvoerend Komiteit van Diesterweg heeft then dag eenrans lijkk
neergelegd op de grafstee van den hetreurden afgescheidene, die
immer was
Echt en recht,
In raad en daad !
Aan de Leden der Onderwijsvereeniging " DIESTERWEG ".
GEACHTE MEDELE DEN,
PETER BENOIT is flood.
De groote Vlaamsche Meester is voor zijn yolk een Opvoeder geweest, een
Opvoeder ook voor de kinderen.
Als onderwijzers stonden wij dus dicht bij hem, arbeidend aan een zelfde
taak.
Maar hoeveel nader zijn wij nog tot hem getreden als Diesterwegers. Met
liefde en eerbiedvolle zorg vertolkte ons Gemengd Koor zijn werken : Rubens-
Cantate, Lucifer, Conscience-Cantate, De Leye, De Genius des Vaderlands. Zijn
naam ontbrak op geen der programma .s onzer zeven Jaarconcerten.
Hoezeer ons streven door den Meester werd gewaardeerd, daarvan getuigen,
order meer, zijn brieven en zijn beeltenis, met eigenhandige opdracht, door
hem aan onze Zangafdeeling geschonken.
Kring Diestermeg, meer dan remand, moet er aan houden den onsterfelijken
Toondichter een laatste blink van hulde te brengen bij zijn teraardebestelling.
Een rouwkroon zal door uw Bestuur op het graf van Peter Benoit worden
neergelegd. Al de leden der Vereeniging worden dringend aanzocht ons in den
lijkstoet te vergezellen.
Wij rekenen op uw aller tegenwoordigheid om de deelneming van Kring
Diestermeg zoo grootsch mogeliik te maken, den doode en onze Vereeniging
waardig.
Met ambtsbroederlijken groet.
HET BESTUUR.
Een flinke groep dames en heeren leden was opgekomen om dit
rouwbetoon kracht bij to zetten. Daarvoor hartelijk dank ! in naam
der nagedachtenis van den grooten meester, in naam ook van
Diesterweg.
Den doorluchtigen ontslapene moest hulde gebracht door een
betoog in de rangen, door rechtstreeksche deelneming aan den
stoet ; — geenszins door den hoop te vergrooten der vrouwen en
kinderen en slenteraars, die den rouwstoet stonden. aan te gapes.
Dat hebben sommigen wel vergeten.
....... ,
UZIIIMIIIIUIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIMIINMIIIIIMIIIIIIIMMIIIIIMIWI
Peter Benoit's afsterven, hoewel lang voorzien, heeft toch
diepen indruk gemaakt. Als Vlaming en als onderwijzer hadden wij
hem lief en schatten wij hem hoog ; als Diesterweger lag hij ons
nauw aan 't hart.
Aan al de leden der Vereeniging werd onderstaande rouwaankondiging
gezonden :
II Maart 1901
1

— 139 —
Gedenkmaal Karel Van Beeck. — Met een waar genoegen vernemen
we, dat het grafmonument van der diepbetreurden vriend en
collega KAREL VAN BEECK einde April of begin_ Mei zal ingehuldigd
worden. Een nailer bericht overigens zal op het geschikte oogenblik
eenieder verder inlichten.
« Diesterweg » krijgt een zustervereeniging , kijkje verschenen
in nr 2 van dit jaar, lokte een antwoord uit in het Journal des
Instituteurs, van 21 Februari.
Steller van het artikel teekent E.
NI. E. is.... een nijdige, spijtige reus, die niet
verdragen kan, dat het iemand goed in de wereld
gaat. (1)
Volgens E. schrijven wij de geschiedenis « a la L o r i q u e t » ;
volgens E. wenscht « Diesterweg » niet minder dan den val van den
Algemeenen Belgischen Onderwijzersbond !!!
Wat galachtig, wat venijnig mensch, die M. E !
In het algemeen bestuur van den Bond. heeft men, hopen we, beteren
dunk van « Diesterweg ». Ga eens hooren, M. E.
Het was echter volgende steek, die ons noopte to antwoorden.
« Dans le n° du i fevrier, Ons Woord annonce avec une joie non
)) dissimulee que les membres du cercle cantonal de Bruxelles se sont
» constitues en association autonome et qu'ainsi « Diesterweg » a une
» association so3ur, sepal-6e de la F. G. des I. B.
» Ons Woord retarde de plusieurs mois, puisque cette tentative de
)) scission n'a pas eu lieu.... »
J. d. I. du 21-2-01.
Wij lezen in hetzelfde orgaan aangaande doze kwestie.
Societe peciagogique de Bruxelles.
Secretariat : RUE LEBEAU, 9.
.M.,
» En séance du 27 octobre Bernier, le cercle des institutrices et des
» instituteurs de Bruxelles a decide de se constituer en association
» autonome sous le titre de « Societe Pedagogique de Bruxelles ».
OOOOOOOO ••• OOOOOOOOOOO ••
» Par esprit de conciliation et par solidarite, nous presenterons a la
» Federation une demande d'affiliation,....
. . ......................
» Nous vous ferons presenter, au nom de la Societe Pedagogique de
» Bruxelles une quittance d'uu import de deux francs, montant de la
» cotisation pour l'annee 1900-1901 D.
Pour la Societe pedagogique de Bruxelles,
LE COMM.
J. d. I. du 21 nov. 1900.
Section provinciale du Brabant.
« Séance du comite : • • • • . • • ........
D M. Smelten declare, a la demande de M. le President, que les quit-
» Lances dont it s'agit dans la circulaire sont déjà mises en recouvre-
(1) Van den ouden beer Smits.

— 140 —
» ment. — S'il en est ainsi, dit le President, M. Cuypers, la separation
» est un fait accompli. »
J. d. I. du 22 nov. 1900.
Aux confreres Bruxellois.
« C'est avec une hien vivo tristesse que j'ai lu la resolution que vous
» avez prise.
» Permettez-moi, chers confreres, etc. » ... OOOOO
(Get.) A. THIRY.
J. d. I. du 29 nov. 1900.
Reunion du comae executif de la F. G. des I. B.
« Communications : — 12° M. le President donne lecture d'une lettre
D que lui ont adressee MM. les Presidents et Secretaires de la Societe
» Pedagogique de Bruxelles par laquelle cette societe demande que son
» affiliation a la Federation se Passe sur des bases nouvelles. Le comite
» executif soumettra cette proposition au comite general et estime qu'il
» n'y a pas lieu de publier cette lettre au « J. d. I. »
J. d. I. du 13 dec. 1900.
Cette tentative de scission n'a pas eu lieu. C'est moi, qui le dis, moi,
M. E.
Zou die 1\I. E. zich oefenen in den rol van Tartufe ?
**
Onze lezers zij tot inlichting verstrekt, dat de « Societe Pedagogique
de Bruxelles », onder de leiding van MM. Ley, Kemp en Smelten,
opgehouden heeft zelfwerkend te besta p n en weder als kantonale kring
aangesloten is bij den A. B. 0.
« Diesterweg » is er 't hart van in !!
Een Schoolraad. — St Gilles heeft het voorbeeld gevolgd van Elsene
en Schaarbeek en een schoolraad ingericht.
Deze raad zetelt under voorzitterschap van den heer Schepen van
Openbaar Onderwijs en bestaat bovendien uit 14 leden : 2 bestuurders,
2 bestuursters, 5 onderwijzers en 5 onderwijzeressen. Hij houdt zich
uitsluitend met onderwijszakeii onledig.
Bet princiep van raadpleging van het onderwijzend personeel in wat
betreft de algemeene richting van het onderwijs vindt dus langzamerhand
ingang bij de vrijgezinde en verlichte centrums.
Wil de heer schepen Desguin ook niet Bens de proef semen ? Wig
verzekeren hem ouzo beste medewerking..
Een Amerikaansch denkbeeld. — Fen Amerikaansch leeraar,
M r EDWARD P. SCHUTE, gehecht aan de Philipps school te Boston, stelt
in de Noord-Amerikaansche pe gs voor alle zeven jaar een rustjaar te
gunnen voor de leden van het onderwijzend personeel.
En.... 't idee ontmoet veel bij val.
Dit rustjaar zou door den onderwijzQr besteed worsen aan pedagogische
reizen in het buitenland, en het opmaken van een verslag daarover.
De gewone jaarwedde blijft toegekend.
De gekende Fransche pedagoog F. Buisson vraagt het oordeel der
onderwijzers over dit denkbeeld en stelt de kolommen van bet Manuel
general ter hunner beschikking.
wij vinden het idee.... uitstekend.

— 141 —
Een volksreferendum word onlangs uitgeschreven door het stedelijk
bestuur van Dresden, en dat wel op onderwijsgebied.
Sedert verscheidene jaren ving de school aan om 7 uur 's morgens,
tijdens de heete zomermaanden : Juni, Juli, Oogst. 's Namiddags was
er dan verlof.
Van sommige zijden waren klachten opgerezen. Anderen betoonden
zich tevreden.
Het geschil zou dus geslecht worded door een rechtstreeksche ondervraging
der ouders. 21.409 ouders werden geraadpleegd. Hiervan uitten
zich 19343 voor het vroege aanvangsuur, en 2.266 tegen. De werkende
en lagere burgersstand leverde 95 clo der gunstige stemmen.
Een zulkdanige raadpleging verdient de aandacht der belangstel.
lenden.
Chineesche aardrijkskunde. — In den laatsten tijd werden we
overstelpt met barbaarsche namen uit het Hemelsch Rijk, namen die
schemerden voor 't oog en die niets zegden tot den geest.
Hieronder volgt een lijstje der meest gebruikte benamingen in de
aardrijkskundige betitelingen.
Chang stall Pa acht
Chan berg Pai wit
Chen provincie Pei noorden
Fou hoofdplaats eener Si westen
Hai zee [provincie Ta groot
Ho stroom Tai goeverneur
Hoang geel Tche zeven
llou weer Tchou poort
Hsien distrikt Tien hemelsch
Kaou, Kou monding Tchou(Kiaou)brug
Kiang rivier Toung oosten
Kiaou brug Tse zoon
Kou rijk Tsing holder
Li Chineesche mij l Yamen ambtenaarswoning
Ling dorp Yang oceaan
Nan zuiden
Daaruit leiden we de beteekenis of van :
Pe-Kin hoofdstad van het noorden
Pei-Ho stroom van het noorden
Chan-Tong berg van het oosten
Tien-Tsin hemelsch oord
Pai-Chan witte berg
bang-Ho gele stroom
Ta-Kou groote monding
Nan-Kin hoofdstad van het zuiden
Pa-Li-Kiaou brug aan de 8ste mijl
Ta-Tsing-Kou rijk der groote zuiverheid (China).
Nota. — De g, aan 't Bind van een woord, wordt niet uitgesproken. De h
wordt lichtjes aangeblazen.

— 142 —
WERKZAAMHEDEN DER VEREENIGING.
Uitbroiding der Nomale Stud*
INESTEIRWEIG'S
PLAATSELIJK KOMITEIT VOORANTWERPEN
Tiende zitting.
DE SCHOOLKOLONIEEN
KORTE INHOUD der Voordracht, gehouden op Donderdag,
2I Februari 1901, door den Heer ACME BOGAERTS, gemeenteonderwijzer
en gediplomeerd inspecteur van het lager onderwijs te
Gent, voorzitter van de provinciale afdeeling van den Belgischen
Onderwijzersbond der provincie Oost-Vlaanderen, oud-hoofdopsteller
van het vakblad De lagere School, medewerker aan verschillende onderwijsbladen,
schrijver van verschillende schoolboeken, enz., enz.
I. Oudheid der schoolwandelingen-Sparta. Athene. TOpfer (Voyages en zig-zag).
2. Tegenwoordige inrichting. Historiek : Pfarrer Bion uit Zurich. De schoolkolonieen
in Zwitserland, Duitschland, Nederland, Engeland en Frankrijk.
3. De schoolkolonieen in Belgie. Brussel, Luik, Gent, Antwerpen.
4. Kritiek der gevolgde stelsels :
a. bloot liefdadig.
b. enkel officieele inrichting.
c. gemengd (liefdadig en officieel).
d. betalende.
5. Kritiek der verzorging en organisatie
a. begeleiding.
b. inwoon en kost.
c. onkostenberekening (eigen exploitatie of onderneming).
d. bezigheden der kinderen.
6. Studie der soorten van kolonieen :
a. — Blijvende gezondheidskolonie (herstellingsoord).
b — Tijdelijke opbeuringskolonie.
c. — Opvoedende kolonie.
Geschikte type van elke soort. Noodwendigheid van elk dezer.
7. De reizende kolonie als ideaal. Hare roeping. Onkostenberekening. Practische
toepassing.
a. De begeleiders. — De leerlingen : keus. Voorzorgen hierbij.
b. Het materiaal : de wagen, inrichting, doelmatige verdeeling, gebruik.
c. Het vervoer. Onkosten. Voordeelen en nadeelen. Eene drijvende
kolonie.
d. De keuken. Tweederlei : volkskeuken of veldkeuken. — Eigen leven
en vaardigheid.
e. Het slapen. Moeilijkheden. Hoe te doen ? De slaapwagen.
f. Practische bevindingen : a. De reis der kinderen van Cempuis naar
den Haver in 1892. b. De twee reizende kolonieen van (lent 1899-
19oo. Verkregen uitslagen. Weerstandsvermogen der kin deren.
Uitslagen en rekeningen.
BESLUIT : Algemeene invoering noodzakelijk tot algemeen gelukken.

- 143 -
VRIJE TRIBUUN.
UIT DE PRAKTIJK. -HET TOEZIGHT IN DE KLAS.
Het weer was te slecht om met de kinderen op de speelplaats te blijven. Daarom
liet de van dienstzijnde onderwijzer ze onmiddellijk in hun klas gaan. Jongens der
hoogste afdeeling werden als u opletters n aangesteld.
Toen ik, op het aanvangsuur, mijn k las binnentrad, keken de leerlingen mij
guitig aan. Ik begreep die schalksche blikken niet, noch het moeilijk te onderdrukken
gegichel dat zich weldra oploste in een uitbundigen lachen. De aopletter,, las de
namen of der leerlingen, die zich niet goed gedragen hadden. Ik zag hem verwonderd
aan. Mijn jongens hadden hem beet genomen. Geen enkel dier namen was
nauwkeurig : ze waren alien verdicht. 'k Hoor nog het schateren dat telkens een
zoo vreemdklinkenden naam begroette ! ,
*-4(
's Avonds, rustig op mijn kamer gezeten, herdacht ik dat voorval, doch nu stelde
ik het grappige ervan terzijde.
Mijn leerlingen weten, dat zij, eenmaal in de klas, niet meer mogen doen wat op de
speelplaats toegelaten is. Zij treden, wel is waar, nooit twee aan twee, noch stil als
muisjes de kias binnen. Doch eenmaal gezeten, gaan zij aan 't werk : zij kiezen een
bezigheid zonder dat iemand hen bespiedt, zonder dat iemand namen opneemt.
Zeker zouden zij dien middag gedaan hebben als altijd, doch de dienstdoende
onderwijzer had u volgens gewoonte ,, een opletter aangeduid. Die opletter vat
natuurlijk zijn taak zeer ernstig op. Geen leerling mag zich roeren of hij wordt in
de kolom a stout n opgeschreven.
Naar ik onderstel, zal de eerste opwelling der meeste leerlingen een gevoel van
verontwaardiging geweest zijn. Minder nog dan groote menschen, erkennen zij een
macht, die in wezenlijkheid niet bestaat. In den a . opletter ,, zien zij geen plaatsvervanger
des onderwijzers, beklecd met dezes gezag, maar enkel een leerling zooals
zij. De kinderen luisteren wel naar een u sterke ,,, naar een " vluggen geest ,,, doch
de opletter toont niet een van beiden te zijn. '1. Is dus heel natuurlijk dat de kinderen
hem niet gehoorzamen. Maar hij heeft een dwangmiddel : het briefje, met de
namen der onwilligen, dat den onderwijzer wordt getoond. Dan komt de straf voor
de deugnieten, de schijnheiligen, die in 's meesters afwezigheid geen ontzag hadden
voor zijn plaatsvervanger. En de opletter krijgt een a prijsken ,, omdat hij zoo
omstandig verhaalt wat Peer en Pauw misdaan hebben !
Schoone moraal ! Niet heel stiehtend voor jonge harten ! u Bemint elkander ,,,
zegt de onderwijzer, en in de praktijk zaait hij tweedracht ; hid hitst de kinderen
tegen elkaar op in stede van ze als broeders te leeren omgaan ; hij bestempelt ze
met den naam van u deugnieten ,, en a schijnheiligen ,,, zij die een bespieder, een
verklikker verfoeien ; hij belet den vrijmoedigen omgang der kinderen, hij die in
conferenciewerken en bij andere gelegenheden gewaagt over zedelijke opvoeding,
over 't ontwikkelen van den wil, over 't vormen van 't karakter.
Collega's, laat ons logisch blijven. Toonen wij door daden : de woorden die wij
schrijven en spreken, zijn niet touter woorden, maar de uiting van ons innig streven.
Wij prediken de kinderen voor : a Bemint uwe naasten gelijk u zelven ,,. a Doet
aan een ander wat gij wilt dat u geschiede ,,. Die kinderen voeden we op tot onze
medemenschen. Hebben wij ze lief als ons zelven ; behandelen wij ze zooals wij
zouden willen behandeld worden, indien we hun plants op de schoolbanken
innamen. J.

- i44 -
BOEKBEOORDEELINGENT.
Handboek voor de Opvoed- en Onderwijskunde. Gids voor onderwijzers, onderwijzeressen
en normalisten, door H. TEMMERMAN, Bestuurder der Normaalschool van
Lier.
Uitgever : Ad. Droste, Gent.
De beoordeeling van dit belangrijk en hoogst aanbevelenswaardig werk verschijnt
in het volgend nummer.
Geschiedenis van de Nederlandsche letterkunde, voor het middelbaar onderwijs, door
E. DENEEF, leeraar aan het koninklijk Atheneum te Mechelen. Door de koninklijke
Akademie van Belgie met een . prijs De Keyn ) bekroond.—Brussel, J. Lebêque &Co,
190o. — Prijs 2.50 fr.
M. Deneef heeft er naar gestreefd goed te doen uitkomen, al wat in de geschiedenis
der Nederlandsche letterkunde hoofdzaak en van overwegend belang is.
Schrijvers van tweeden en minderen rang heeft hij onvermeld gelaten.
Maerlant, de REINAERT, Ruusbroec, Zuster Hadewyck, Marnix, Anna Bijns,
Hooft, Vondel, Brederode, Cats, Langendijk, Wolff-Deken, Bilderdijk, de groep der
romantiekers en de hedendaagsche schrijvers zijn door M. Deneef op gelukkige
wijze gekenschetst. Daarbij echter is 't hem vooral te doen geweest den innigen
samenhang aan te toonen, die bestaat tusschen de Nederlandsche letterkunde eenerzijds,
de staatkundige en godsdienstige lotgevallen van Oud-Nederland anderzijds.
Dit in-verband-brengen van de letterkundige met de vaderlandsche geschiedenis
biedt een dubbel voordeel aan : het doet de tallooze draden zien, die en de gedachteuitingen
en de levensgebeurtenissen van een yolk tot een ondeelbaar geheel
samenknoopen ; het leert aan de jeugd, welke prijs dient te worden gehecht aan de
letterkundige voortbrengselen van den menschelijken geest.
Het boek van M. Deneef is aangenaam om lezen en dat is zeker geen geringe
verdienste. Het is aangewezen orri, bij prijsuitdeelingen en in schoolboekerijen, de
plaats in te nemen van heelwat doorslechte handboeken, die, als paddestoelen, in
deze laatste jaren met onrustbarende snelheid zijn komen opschieten.
Uit het Bulletin de l' Academie royale de Belgique, (no 5, mai 'goo).
Uit de school en voor de school, lees- en taalboek voor lager- en middelbaar
onderwijs door J. VANDERWALLEN, III deel. Drukkerij I. Vanderpoorten, Pollepelstr.
Gent.
Met lust en genoegen hebben wij de g8 lesjes van dit gemoedelijke bock gelezen
en herlezen. Er heerscht daarin een Loon van hartelijkheid, welke niet kan Palen de
11. te ontroeren en hun een indruk te laten waardoor zij beter worden of in 't goede
zullen worden gesterkt. Benevens eenige paarlen der wereld-kinderlitteratuur, met
smaak en kennis door een beproefd schoolman gekozen en geordend, treffen wij er
talrijke bestgelukte, oorspronkelijke opstellen in aan, gevloeid uit de welversneden
pen van den schrijver. Voor wat zuiverheid van taal, afwisseling in den stijl, aantrekkelijkheid
der stof betreft, is ons geen beter leesboek bekend.
Elke les is gevolgd van tweeerlei oefeningen. De eerste dienen om de 11. te
gewennen aan het lezen voor den inhoud ; de tweede zijn taal- en spraakleeroefeningen
in overeenstemming met het officieel programma.
De zacht-gele tint van het papier, de ruime duidelijke druk, de nette, welverzorgde
plaatjes zijn eene aanbeveling te meer voor dit puike werk, dat wij twijfelen er niet.
aan, met veel bijval zal worden onthaald.

DIESTER WEG'S
GEMENGD KOOR
Vil e JAARCONC ii,RT

Groote Zaal der Koninklijke Harmoniemaatschappij
MAANDAG, I APRIL 1901
ten 8 l
h uren 's avonds
ingericht ten voordeele van het Werk
SCHOOLKOLONIËN - SCHOOLVOEDING
Gemengd Koor der
onder de
DOOR HET
" Diesterweg »
van den Heer JORIS DE BOM
EERSTE DEEL:
L'ENFANCE DU CHRIST
Trilogie sacrée
Paroles et musique de HECTOR BERLIOZ
i f
e PARTIE : Le songe d'Hérode.
2me PARTIE: La fuila en Egypte. — 3e PARTIE: L'Arrivée a ?aïs
PERSONNAGES:
Le Récitant M R
CONSTANTIN DE BOM
Marie
M E
M JUDELS-KAMPHUIZEN
Joseph M R
Jos. JUDELS
? 6 r o
^ e
, f .,, j. . . . M R
Le pere de iamille /
HENRY FONTAINE
Polydore M 1
' ALBERT TYCK
Un centurion M R
LEOPOLD SELENS
Devins, Bergers, Anges, Romains, Israelites et Ismaëlites.
TWEEDE DEEL :
MIJN MOEDERSPRAAK PETER BENOIT
Lied met begeleiding van strijk-instrumenten en harp.
(M R
Henry Fontaine)
2. KLOKKE ROELAND JANBLOCKX
Cantate voor Groot Koor, Kinderkoor en Orkest, woorden
van ALBRECHT RODENBACH.
DKOKK. FL. MSLSBN, BRUf^STR.

L/Enfance du Chri
Paroles et musique de HECTOR BERLIOZ
(1854)
PREMIERE PARTIE
Le songe d'Hérode
LE RÉCITANT.
Dans la crèche,en ce temps, Jésus venait de naitre,
Mais nul prodige encor ne l'avait fait connaïtre ;
Et déja les puissants tremblaient,
Déja les faibles espéraient,
Tous attendaient....
Or,apprenez, chrétiens, quel crimeépouvantable
Au roi des Juifs alors suggéra la terreur.
Et le celeste avis que, dans leur humble étable,
Aux parents de JésLS envoya le Seigneur.
S C E N E P R E M I E R E .
UN CENTURION, POLYDORUS.
Une rue de Jerusalem. Un corps de garde. Soldats romains
faisant la ronde de nuit.
Qui vient ?
Rome.
UN CENTURION.
POLYDORUS.
LE CENTURION.
Avancez !
POLYDORUS.
Halte !
LE CENTURION.
Polydorus !
Je te croyais déja, soldat, aux bords du Tibre!

POLYDORUS.
Par Bacchus ! j'y serais en effet, si Gallus,
Notre illustre préteur, m'eüt enfin laissé libre ;
Mais il m'a, sans raison,
Impose pour prison,
Cette triste cité, pour y voir ses folies,
Et d'un roitelet juif garder les insomnies.
Que fait Hérode ?
LE CENTURION.
POLYDORUS.
II réve, il tremble,
II voit partout des traitres, il assemble
Son conseil chaque jour ; et du soir au matin
II faut sur lui veiller : il nous obsède enfin.
LE CENTURION.
Ridicule tyran ! Mais va, poursuis ta ronde.
POLYDORUS.
II le faut bien. Adieu. Jupiter le confonde !
(La patrouille se remet en marche et s'éloigne).
SCÈNE II.
L'intérieur du palais d'Hérode.
HÉRODE, seul.
Toujours ce rêve ! encore eet enfant
Qui doit me détróner ! Et ne savoir que croire
De ce présage menacant
Pour ma vie et ma gloire !
O misère des rois !
Régner et ne pas vivre !
A tous donner des lois,
Et désirer de suiyre
Le chevrier aux bbis 1
O nuit profonde,
Qui tiens le monde
Dans le repos plongé,
A mon sein ravage
Donne la paix une heure,
Et que ton voile effleure
Mon front d'ennuis chargé !...
Effort sterile !
Le sommeil fuit;
Et ma plainte inutile
Ne hate point ton cours, interminable nuit!
Seigneur !
SCÈNE III.
HÉRODE, POLYDORUS.
POLYDORUS.

HÉRODE, tirant son épée.
Laches ! tremblez, je sais tenir encore
Une épée...
Arrêtez !
POLYDORUS.
HERODE, le reconnaissant.
Ah ! c'est toi, Polydore !
Que viens-tu m'annoncer ?
POLYDORUS.
Seigneur, les devinsjuifs viennent de s'assembler
Par vos ordres.
Enfin !
HÉRODE.
POLYDORUS.
Ils sont la.
HÉRODE.
SCÈNE IV.
LES DEVINS, HÉRODE.
LES DEVINS.
Qu'ils paraissent !
Les sages de Judée, o roi ! te rccónnaissent
Pourun prince savant et généreux.
Ils te sont dévoués ; parle, qu'attends-tu d'eux ?
HÉRODE.
Qu'ils veuillent m'cclairer.Est-il quelque remède
Au souci dévorant qui dès longtcmps m'obsède ?
Quel est-il ?
LES DEVINS.
HÉRODE.
Chaque nuit,
Le même songe m'épouvarte ;
Toujours une voix grave et lente
Merépètecesmots: « Ton heureux tempss'enfuit!
» Un enfant vient de naitre
» Qui fera disparaitre
» Ton tróne et ton pouvoir... »
Puis-je de vous savoir
Si cette terreur qui m'accable
Est fondée. et comment ce danger refutable
Peut être détourné ?
- 5 —

LES DEVINS.
Les esprits le sauront,
Et, par nous consulten, bientót ils répondront
(Les devins font des evolutions cabalistiques et procè jent a
la conjuration.)
LES DEVINS.
La voix dit vrai, seigneur. Un enfant vient de naïtre
Qui fera disparaitre
Ton tröne et ton pouvoir.
Mais nul ne peut savoir
Ni son nom ni sa race.
HÉRODE.
Que faut-il que je fasse ?
LES DEVINS.
Tu tomberas, a moins que l'on ne satislassc
Les noirs esprits, et si, pour conjurer le sort,
Des enfants nouveau-nés tu n'ordonnes la mort.
HÉRODE.
Eh bien, par le fer qu'ils périssent!
Je ne puis hcsiter. Que dans Jerusalem,
A Nazareth, a Bethléem,
Surtous les nouveau-ncs mes coups s'appesantissent !
Malgré les cris, malgré les pleurs
De tarit de mères éperdues,
Des rivières de sang vont être répandues.
Je serai sourd a ces douleurs.
La beauté, la grace, ni l'age
Ne feront faiblir mon courage :
II faut un terme a. mes terreurs !
LES DEVINS.
Oui, oui, par le fer qu'ils périssent !
N'hésite pas. Que dans Jerusalem,
A Nazareth, a Bethléem,
Sur tous les nouveau-nés tes coups s'appesantissent i
Malgré les cris, malgré ies pleurs
De tant de mères éperdues,
Les rivières dë sang qui seront répandues,
Demeure sourd a ces douleurs ;
Que rien n'ébranle ton courage !
Et vous, pour attiser sa rage,
Esprits, redoublez ses terreurs.

SCÈNE V.
L'étable de Bethléem.
LA VIERGE MARIE, SAINT JOSEPH,
L'ENFANT JÉSUS.
SAINTE MARIE.
0 mon eherfils, donne cette herbe tendre
A ces agneaux qui vers toi vont bêlant ;
lis sont si doux ! laisse-les prendre,
Ne les l'ais pas languir, 6 mon enfant.
Répands encor ces fleurs sur leur litière.
JOSEPH et MARIE, ensemble.
Ils sont heureux de tes dons, cher enfant ;
Vois leur gaité, vois leurs jeux, vois leur mère
Tourner vers toi son regard caressant.
1 MARIE.
\ Oh ! sois béni, mon cher et tendre enfant!
j JOSEPH.
[ Oh ! sois béni, divin enfant!
SCÈNE VI.
LES ANGES INVISIBLES,
SAINT JOSEPH, SAINTE MARIE.
LES ANGES.
Joseph ! Marie !
Ecoutez-nous.
MARIE et JOSEPH.
Esprits de vie,
Est-ce bien vous ?
LES ANGES.
Tu dois sauver ton fils qu'un grand peril menace,
Marie !
O ciel ! mon fils !
MARIE.
LES ANGES.
Qui, vous devez partir,
Et de vos pas bien dérober la trace ;
Dès ce soir au desert vers l'Egypte il faut fuir.

MARIE et JOSEPH.
A vos ordres soumis, purs esprits de lumière,
Avec Jésus, au désert nous fuirons.
Mais accordez anotre humble prière
La prudence, la force, et nous le sauverons.
LES ANGES.
La puissance celeste
Saura de vos pas écarter
Tout er.contre funeste.
MARIE et JOSEPH.
En hate allons tout preparer.
LES ANGES.
Hosanna ! Hosanna !
DEUXIÈME PARTIE.
La fuite en Egypte.
SCÈNE PREMIÈRE.
MARIE, JOSEPH, L'ENFANT JÉSUS,
BERGERS.
(Les bergers se rassemblent auprès de l'étable de BethléemJ
(Ouverture).
Adieux des bergers k la sainte familie.
CHCEUR DES BERGERS.
II s'en va loin de laterre
Oü dans l'étable il vit le jour,
De son père et de sa mère
Qu'il reste le constant amour !
Qu'il grandisse, qu'il prospi-re
Et qu'il soit bon père a son tour !
Oncques, si, chez l'idolatre,
II vient a sentir le malheur,
Fuyant la terre maratre,
Chez nous qu'il revienne au bonheur !
Que la pauvreté du patre
Reste tpujours chère a son cceur !
Cher enfant, Dieu te bénisse !
Dicu vous bénisse, heureux époux !
Que jamais de l'injustice
Vous ne puissiez sentir les coups !
Qu'un ange vous avertisse
De tout danger planant sur vous 1

LE RÉCITANT.
Les pèlerins étant venus
En un lieu de belle apparence,
Oü se trouvaient arbres touffus
Et de l'eau pure en abondance,
Saint Joseph dit : « Arrêtez-vous
Prés de cette claire fontaine,
Après si longue peine
Reposons-nous. >
L'enfant Jésus dormait. Pour lors sainte Marie,
Arrêtant l'ane, répondit :
« Voyez ce beau tapis d'herbe douce ct fleurie,
Le Seigneur pour mon fils au désert l'étendit. »
Puis, s'élant assis sous l'ombrage
De trois palmiers au vert feuillage,
L'ane paissant,
L'enfant dormant,
Les sacrés voyageurs quelque temps sommeillèrent
Bercés par des songes heureux,
Et les anges du ciel, a genoux autour d'eux,
Le divin enfant adorèrent.
LES ANGES.
Alleluia !
Alleluia !
TROISIÈME PARTIE.
L'arrivée a Saïs.
LE RÉCITANT.
Depuis trois jours, malgré l'ardeurdu vent,
lis cheminaient dans le sable mouvant,
Le pauvre serviteur de la familie sainte,
L'ane, dans Ie désert était déja tombé ;
Et, bien avant de voir d'une cité l'enceinte,
De fatigue et de soif son maïtre eüt succombc
Sans le sccours de Dieu. Seule sainte Marie
Marchait calme et sereine, et de son doux enfant
La blonde chevelure ct la tête bénie
Semblaient la ranimer, sur son cceur reposant.
Mais bientöt ses pas chancelèrent...
Combien de fois les époux s'arrctèrent....
Enfin pourtant, ils arrivèrent
A Saïs, haletants,
Presque mourants.
C'était une cité, dès longtemps réunie
A l'empire romain,
Pleine de gens cruels, au visage hautain.
Oyez combien dura la navrante agonie
Des pèlerins cherchant un asile et du pain.

SCÈNE PREMIÈRE.
SAINTE MARIE, SAINT JOSEPH, L'ENFANT JÉSUS.
(Chceurj de Romains et d'Égyptiens).
L'lNTÉRIEUR DE LA VIIXE DE SAÏS.
SAINTE MARIÈ.
Dans cette ville immense
Oü lepeuple en toule s'élance,
Quelle rumeur !...
Joseph !... j'ai peur !
Je n'en puis plus., las !... je suis mortc...
Allez frappér a. cette porte.
SAINT JOSEPH, après aveir frappé.
Ouvrez, ouvrez, secourez-nous !
Laissez-nous reposer chez vous !
Que l'hospitalité sainte soit accordée
A la mère, al'enl'ant. Hélas ! de la Judée
Nous arrivons apied
CHCEUR DES ROMAINS.
(Voix de l'intérieur de Ia maison. 1
Arrière, vils Hébreux !
Les gens de Rome n'ont que faire
De vagabonds et de lépreux
SAINTE MARIE.
Mes pieds ile sang teignent la terre '.
Jésus va mourir... c'en est fait:
Mon sein tari n'a plus de lait !
SAINT JOSEPH.
Seigneur ! ma femme est presque morte !
Frappons encore a cette porte.
(Après avoir frappé.)
Oh ! par pitié secourez- nous,
Laisse^-nous reposer chez vous !
Que i hospitalité sainte soit accordée
A la mère, a Penfant ! Héas ! de la Judée
Nous arrivons a pied.
CHCEUR DES ÉGYPTIENS.
fVoix de l'intérieur de la maison.)
Arrière, vils Hébreux !
Les gens d'Éi'ypte n'ont que faire
De vagabonds et de lépreux.
— 10 —

SAINT JOSEPH.
Seigneur ! Seigneur ! sauvez la mere I
Marie expire... e'en est fait...
Et son enfant n'a plus de lait.
Votre maison, cruels, reste fermée !
Vos cceurs sont durs... Sous la ramée
De ces sycomores, l'on voit
Tout a l'écart un humble toit...
Frappons encor... mais qu'a ma voix unie
Votre voix si douce, Marie,
Tente aussi de les attendrir.
SAINTE MARIE.
Hélas ! nous aurons a souffrir
Partout 1'insulte et l'avanie !
Je vais tomber...
MARIE et JOSEPH ensemble.
Pitié ! pitié ! secourez-nous,
Laissez-nous reposer chez vous !
Que l'hospitalité sainte soit accordée
Aux parents \ , ,, , . ,,,, , , , 7
a 1 e n f a n t
A la mere j - H e l a s ! d e l a
Judee
Nous arrivons a pied.
SCÈNE II.
LES PRECEDENTS, UN PÈRE DE FAMILLE.
Chmur d'lsmaélües.
(Après un instant de silence.)
LE PÈRE DE FAMILLE, sur le seuil de sa maison.
Entrez, pauvres Hébreux :
La porte n'est jamais fermée,
Chez nous, aux malheureux.
(Josepb et Marie entrenl^.
(L'intérieur de la maison des Ismaélites.;
Grands dieux ! quelle détresse !
Qu'autonr d'eux on s'empresse !
Fillesetfils et serviteurs,
Montrez la bonté de vos cceurs.
Que de leurs piedsmeurtrison lave les blessures ;
Donnezde i'eau, du lait, des grappes mures ;
Pi éparez a l'instant
Une couchette pour l'enfant.
CHCEUR.
Que de leurs pieds meurtris on lave les blessures ;
Donnons de l'eau, du lait, des grappe- mures ;
Préparons a l'instant
Une couchette pour l'enfant.

LE PÈRE DE FAMILLË.
Sur vos traits fatigues la tristesse est empreinte ;
Ayez courage, nous ferons
Ce que nous pourrons
Pour vous aider. Bannissez toute crainte ;
Les enfants d'Ismaël
Sont frères de ceux d'Israël.
Nous avons vu le jour au Liban, en Syrië.
Comment vous nomme-t-on ?
SAINT JOSEPH.
Elle a pour nom Marie,
Je m'appelle Joseph, et nous nommons l'enfant
Jésus.
LE PÈRE DE FAMILLE,
Jésus ! Quel nom charmant!
Dites, que faites-vous pour gagner votre vie ?
Oui, quel est votre état ?
SAINT JOSEPH.
Moi, je suis charpentier.
LE PÈRE DE FAMILLE.
Eh bien, c'est mon métier,
Vous êtes mon compère.
Ensemble nous travaillerons,
Bien des deniers nous gagnerons,
Laissez faire.
Prés de nous Jesus grandira,
Puis bientót il vous aidera,
Et la sagesse il apprendra.
LE CHCEUR.
Prés de nous Jésus grandira,
Puis bientót il vous aidera,
Et la sagesse il apprendra.
LE PÈRE DE FAMILLE.
Pour bien finir cette soiree
Et réjouir nos hótes, employons
La science sacrée,
Le pouvoir des doux sons.
Prenez vos instruments, mes enfants: toute peine
Cede a. la flüte unie a la harpe thébaine.
Trio your deuxfldtes et harpe.
LE PÈRE DE FAMILLE.
Vous pleurez, jeune mère....
Douces larmes, tant mieux ! Allez dormir. bon père,
Bien reposez,
Mal ne songez,
Plus d'alarmes ;
Que les charmes
De l'espoir du bonheur
Rentrent en votre coeur !

aq
w
m
JOSEPH et MARIE.
• Adieu, merci, bon père.
Déja ma peine amère
Semble s'enfuir,
S'évanouir.
Plus d'alarmes !
J Oui, les charmes
j De l'espoir du bonheur
Rentrent en notre cceur.
I
CHCEUR.
I Allez
dormir, bon père,
Doux enfant, tendre mère.
Bien reposez,
Mal ne songez.
Plus d'alarmes !
Que les charmes
De l'espoir du bonheur
Rentrent en votre coeur.
LE RÉCITANT.
Ce fut ainsi que par un infidèle
Fut sauvé le Sauveur.
Pendant dix ans Marie, et Joseph avec elle,
Virent fleurir en lui la sublime douceur,
La tendresse infinie,
A la sagesse unie.
Puis enfin de retour
Au lieu qui lui donna le jour,
II vou'.ut accomplir le divin sacrifice
Qui racheta le genre humain
De l'éternel supplice,
Et du salut lui fraya le chemin.
CHCEUR MYSTIQUE.
O mon ame, pour toi que reste-t-il a faire,
Qu'a briser ton orgueil devant un tel mystère !...
O mon cceur, emplis-toi du grave et pur amour
Qui seul peut nous ouvrir le cèleste séjour.
Amen !
Amen !

MIJN MOEDERSPRAAK
In 't Aldietsch overgezet
(Gedicht van KLAUS GROTH)
door D r
C. J. Hansen Muziek van Peter Benoit
Myn moederspraak, wat klingst du schoon,
Wat bist du my vertrüwd !
Waar ook myn hart als staal un steen,
Du dreetsl den stoult er üut.
Du böegst myn styven nek soo licht
Als Moeder mit 'aar'n arm,
Du viggelst my urn 't angesicht
Un stil is alle larm.
Ik voel my als een luttel kind,
De gantse werld is weg.
Du poest my als een voorjaarswind,
De kranke borst to-recht.
Myn oulde voelt my nog de hand'
Un sesit tot my : nu beê !
Un « Vadcr-ünse » vang ik an,
Als ik wel vroe(g)cr deé.
Un voel zoo diep : dat wardt verstaan,
Soo spreekt dat hart sich tiüt (oet).
Un roew van hemel waeit my aan
Un all's is wéder goed.
Myn' moederspraak, soo slecht un recht
Du oulde vrome reed' !
Wen bloot een münd « myn Vader » segt
Soo klingt my 't als een beed'.
Soo heerlik klingt my keen muziek
Un singt keen nachtigaal :
My loopt ja, glyck in oogenblik,
De helle traan heen-daal.
1834-1901
Gezongen door M. HENRY FONTAINE, met begeleiding van orkest.

Klokke Roeland
Gedicht van Albrecht Rodenbach. Muziek van J an Blockx
Boven Gent rijst
eenzaam en grijsd
'toud Belfort, zinbeeld van't verleden.
Somber en grootsch,
steeds stom en doodsch,
treurt de oude Reus op 't Gent van heden.
Maar soms hij rilt
en eensklaps gilt
zijn bronzen stemme door de stede.
Trilt in uw graf, trilt, Gentsche helden,
gij, Jan Hyoens, gij Artevelden :
« mijn name is Roeland, kleppe brand
en luide storm in Vlaanderland. »
Een bont verschiet
schept't bronzen lied
prachtig wêertooverd mij voor de oogen ;
mijn ziele erkent
het oude Gent ;
't volk komt gewapend toegevlogen ;
't land is in nood,
« Vrijheid of dood ! »
De Gilden komen aangetogen.
'k Zie Jan Hyoens, 'k zie de Artevelden,
en stormend roept Roeland den helden :
« mijn name is Roeland, kleppe brand
en luide storm in Vlaanderland. »
O heldentolk,
O reuzenvolk,
O pracht en macht van vroeger dagen ;
O bronzen lied,
'k wete uw bedied,
en ik versta 't verwijtend klagen.
Doch wees getroost :
Zie, 't Oosten bloost
en Vlaandrens zonne gaat aan 't dagen.
Vlaandren dieLeeu ! Tril, oude toren,
en paar uw lied met onze koren :
zing : « Ik ben Roeland, kleppe brand,
en luid triomfe in Vlaanderland ! »
(1888)

AANHANGSEL.
Diesterweg's Gemengd Koor is uitsluitend samengesteld uit leden
van het Onderwijzend personeel der Antwerpsche officieele scholen.
Het werd gesticht door het Bestuur der Onderwijsvereeniging
Diesterweg tot loutering van den kunstsmaak der leden, tot ontwikkeling
hunner muzikale kennis. De Zangkursus. daartoe in 't leven
geroepen, is thans zonder onderbreking zeven jaren in werking.
Ten bate van Diesterweg's Hulpkas voor behoeftige schoolkinderen
(Werk der Schoolvoeding en der Schoolkoloniën) werd jaarlijks eene
publieke uitvoering gehouden. De zes vorige Jaarconcerten brachten
netto ii.ooo frank op voor dit Werk.
Hier volgt de lijst der voornaamste werken aldus ten gehoore
gebracht:
Vlaandrens' Kunstroem (Rubens-Cantate, i= deel) PETKR BENOIT
Lucifer (fragment) . . ' PETER BENOIT
Conscience-Cantate PETKR BENOIT
De Lege, cantate PETER BENOIT
De Genius des Vaderlands, cantate PETIR BENOIT
Jacob van Artevelde, cantate F. A. GEVAERT
Het Graf, koor JAN BLOCKX
Men droom uit 't Varadvs, oratorio (2 d
^ deel) . JAN BLOCKX
Klokke Roeland, cantate JAN BLOCKX
Drie Ridders, voor Solo en koor EDGARn TINEL
Trcee Koralen, bewerkt door BOD. MORTELMANS
Ave Verum, koor . . . : W. A. MOZART
Paulus (fragment) . , F. MENDELSSOHN
Fest-Ouveriur mit Gesang ROB. SCHUMANN
Rienti (fragmenten iste akt) RICHARD WAGNER
Kaiser-Marsch mit Chor RICHARD WAGNER
Gallia, Solo en kooren . CHARLES GOUNOD
La Chevauché du Cid, Solo en kooren . . . . VINCENT D'INDY
Redemption, oratorio CESAR FRANCK
Rebecca, oratorio CESAR FRANCK
L'Enfance du Christ, oratorio HECTOR BERLIOZ
Verder Oud-Vlaamsche Madrigalen en kleine Koornummers,
Liederen en orkestnummers van Paul Gilson. Lod. Mortelmans,
Em. Wambach, Florimond van Duyse, H. Waelput, F. Van der
Stucken, Jan Blockx, J. Brahms, Svendsen, E. Grieg, F. Schubert,
R. Schumann, Beethoven, Richard Wagner, Peter Benoit.
Een Lieder-avond werd gewijd aan de uitvoering van Middeneeuwsche
volksliederen en kooren ; een concert voor een Pestalozzi-viering,
en een Duitsche Liederavond vonden insgelijks plaats.
Als Solisten verleenden hunne welwillende medewerking: Mev.
Arnouts-Levering, Mej. Jeanne Eeckels, Mej. A. Van Elsacker, Mev.
Judels-Kamphuizen ; de heer Lodewijk Mortelmans, componist ; de
HH. L. Leysen, Henry Fontaine, Alb. Baets, Conslantin De Bom,
i e r
Jos. Judels, M de Ravenne (recitant), Albert Tijck, L. Selens.
Van de 4 d=
gehouden.
en 6 d
= Jaarconcerten werd een tweede uitvoering
Het Stadsbestuur ondersteunde de uitvoeringen van Diesterweg's
Gemengd Koor, door het kosteloos gebruik toe te staan van den
Koninklijken Schouwburg, en door het nemen van kaarten, van af het
4 d
e Jaarconcert, voor de leerlingen der Lagere Hoofdscholen.

ACIITSTE JAARGANG N: 5 I Mei igot
Ohne ein Blatt, in welchem alles Laufenden was die Lehrer interessiren kann zur Sprache kommt,
ist eine lebendige Verbindung und Wechselwirkung der Lehrer nicht denkbar.
In der Vereinigung liegt unsere Kraft. Isoliere dich und du bist schwach oder du wirst es.
DIESTERWEG.
INHOUD : Een karakterspectrum. — Ons VIIde Jaarconcert. — In den Gemeenteraad (Slot). —
Schoolmutualiteit. — Flachsmann als Opvoeder (le bedrijf!. — Over lichamelijke straffen. — Bockbeoordeeling
.
i
En
, xABAKTEEspEcin I 1 1 BM.
In Flachsmann als Er zieher heeft OTTO ERNST de onderwijswereld ten
tooneele gebracht. Hij heeft de ziel van het leeraarskorps geplaatst
vOOr het prisma der observatie, en aldus het zielespook verkregen dat
getrouw weergeeft de uiterlijke handelingen en de innerlijke drijfkrachten.
Wellicht zal alhier — juist als het ging in Duitschland — menigeen
het stuk onvoorwaardelijk afkeuren in zijn geheel ; wellicht zal er
scherpe kritiek oprijzen over dit of dat onderdeel.
Maar de overgroote meerderheid — hopen we — zal juichen om de
vrome daad van Otto Ernst. Hij heeft het gewaagd te wijzen op individun,
wier plaats niet is in 't onderwijs, en die slechts door bespotting
van hun kwaal kunnen genezen — als zij geneesbaar zijn. Hij heeft
ook gewaagd het hoogste en belangrijkste vraagstuk te stellen dat in
den tegenwoordigen tijd de school beroert.
Zal de onderwijzer een ambachtsman zijn, die het opgelegd
program van lezen, schrijven, rekenen naar de letter uitvoert, koud en

— 146 —
flood aan zijn taak werkt en wiens verhouding tot zijn leerlingen gelijk
staat met die van een timmermansbaas tot zijn klanten ?
Of zal de onderwijzer, naast de voorgeschreven verstandsontwikkeling,
ook leven zvekken bij de kinderen ? Zal hij die kinderziel
verwarmen en doen ontvonken, zal hij tot goede daden aansporen, zal
hij doen voelen wat hij gevoelt ?... Kortom, zal hij een kunstenaar
zijn, die eigen licht en warmte uitstraalt over de kinderen en hun den
weg toont naar het hooger ?
De oplossing van Otto Ernst is ten voordeele des onderwijzers.
Edoch, hies` client gewezen op het type van ondenvijzer, zooals de
schrijver hem voorstelt.
Jan Flemming is geen pedant, geen boekenworm, geen kluizenaar.
Hij beweegt zich in de wereld en is niet bang van een prettig partijtje,
op tijd en stond. Maar bovenaan staat bij hem de eisch tot zelfontwikkeling,
boven alles drijft een sterke gehechtheid aan zijn leerlingen,
werkt de wil en de begeerte om te onderwijzen wat goed en nuttig is,
't zij dit al dan niet is voorgeschreven door het schoolprogramma.
De onderwijzer van Otto Ernst is dus een man die en zich zelven en
zijn leerlingen zoo hoog mogelijk opvoert. Die twee taken staan in
onmiddellijk verband.
De onderwijzer moet dus wezen een man van karakter. Karakters
treft men schaars aan, zelfs tusschen degenen, wier ambt het is
karakters te vor men.
Dit komt, in de eerste plaats, omdat sommige onderwijzers geen
roeping voelen bij 't uitoefenen van hun beroep.
Vrij hard klinkt die uitspraak, en weinig vleiend voor onzen stand.
Maar, waarheid is het !
Er loopen in onze rangen collega's— gelukkig worden die specimens
hoe langer hoe zeldzamer, onderwijzers met den naarn, niet met de
daad.
Laat de schoolklok haar « kermistonen » galmen ten vier uur, dan
schudden ze het schoolstof van hun zolen, en keeren terug in de
buitenwereld. Daar gaan ze op, geheel en al op, in... duivenmelkerij,
whistpartij en in herbergtafelpolitiek.
Om opvoedkunde, fraaie letteren, schoone kunsten bekreunen zij
zich even weinig als een koe om theosofie. Hun ideaal is het winner
van een d poule » of een « eereprijs », hun paradijs is de « ronde tafel ».
Zij verbannen zich zelven uit de gemeenschap hunner ambtgenooten.
Zalig zijn de armen van geest... Hun arme geest ruste in vrede!... Amen.
Op een even laag standpunt bewegen zich de overtuiging- en
karakterloozen. Deze vindt ge steeds geschaard langs den kant der
machtigen. Uit voorzichtigheid, ziet ge, want in den regel zijn de
.gezagdragers ook de sterken.

147 —
IDeze in alles bijstemmen, hun woorden toejuichen, hun daden
ophemelen, hun verkeerdheden vergoelijken, hun eigenschappen
verheffen tot in de wolken... dat is de taktiek van deze andere reeks
« schoolmeesters D.
Die doenwijze ontheft van nadenken en ook — wat vrij wat moeizamer
is — ontslaat ze van hun meening te verdedigen of in ruimer
kring te verbreiden.
Zij gelijken ledepoppen, bewogen door den wit en de gril van de
hooger-in-ambt-staanden ; zonder eenig besef van eigen verantwoordelijkheid,
van levensideaal.
Hun arbeid mist dan ook lijn en richting, stevigheid ontbreekt
geheel ; hun doen is onzeker, tastend, onvruchtbaar in zijn uitslagen.
Gemakzucht en eigenbelangzoekerij leiden tot dergelijke karakterverlaging,
tot dergelijke bloedverwatering.
En daarom is 't zoo 'n verheugend verschijnsel, een onderwijzer te
ontmoeten die zeggen durft :
« Dit is mijn plicht, 'k vervul hem geheel en stipt !
« Dit is mijn recht, ik zal het handhaven ! »
Zoo'n onderwijzer, werkend aan zijn taak met overtuiging en
geestdrift, aan zijn leerlingen het beste schenkend dat hij in zich
draagt.... Zoo'n onderwijzer, bij wien plicht en recht onwrikbaar zijn
dooreengestrengeld, bewust van zijn waarde en zijn waardigheid, die
zijn overtuiging verdedigen durft op elke plaats en tegenover alien...
Zoo'n onderwijzer die, zonder vermakeii en uitspanningen te versmaden
of te ontwijken, vriend is van natuur en kunst en vakstudie, en
die daaraan het grootste deel zijner vrije stonden opoffert...
Zoo'n onderwijzer : en geest, en hart en karakter !...
Zoo'n onderwijzer wordt ons als toonbeeld vcorgespiegeld in Jan
Flemming.
Op hem het oog gehouden, hem nagestreefd in zijn werken en
wroeten,... desnoods in zijn trots en karaktersterkte.
Edoch, het eene niet zonder het andere : wie rechten eischt moet
plichten vervullen. Wie eerbied wil afdwingen van vreemde personen,
beginne met zich zelf te eerbiedigen. Hij ontwikkele en loutere zich !
Wanneer het slag der Flemmings — thans, o zoo zeldzaam — zal
aangroeien en algemeen worden, dan zal het ras der Flachsmann's,
der Diercks'en en Weidenbaum'en spoedig zijn uitgestorven.
Dat wenschen, dat hopen we !

— 148 —
ONS Vil e
VII e JAARCONCERT
Op Maandag, I April 11. dus,
heeft Diesterweg's 7de Jaarconcert
plants gehad.
Om 't maar aanstonds en met
een woord te zeggen : het is een
triomf geweest. ZOO groot, dat
ineens onze, zes vorige jaarconcerten
— en die waren toch rijk
(1)
aan glans onder veel opzichten
nu heelemaal in de schaduw zijn gesteld. Zelfs met hun financieelen
kart, wat antlers zoo licht niet te does viel. Want daartoe moesten
we over 't maximum, geleverd door 't Duitsch-Vlaamsch Zangfeest
(2 de jaarconcert, 1896) : 2100 fr. Maar... we beschikten toen kosteloos
over den Franschen Schouwburg en werkten zonder orkest. Dit laatste
werd volstrekt onmisbaar van of 't volgende jaar en deed 't gemiddeld
batig overschot zakken op i600 fr. En thans, dat de kosten van
inrichting waren verzwaard met den huurprijs van de feestzaal, thans
maken we plotseling een sprong, maar een die verrast en verbaast (2)
we bereiken 2800 fr. (3)
't Scheen nochtans gewaagd een werk als Berlioz zijn L'Enfance du
Christ op 't programma te brengen. Ook wel om de moeilijkheid der
uitvoering, ja, maar in mindere mate toch. Want Joris De Born had
met zijn Gemengd Koor al wel voor andere vuren gestaan (4) en 't zijn
de kooren hoofdzakelijk die over 't al of niet gelukken van werken als
bovengenoemde beslissen. Nu mogen Diesterweg's zangeressen en
zangers er op bogen — zonder de minste grootspraak kan 't gezegd —
dat zij voor geen moeilijkheden meer uit den weg hoeven te gaan, dank
zij hun ongeevenaarde tucht, hun geduldige, zorgzame, eerbiedige
studie van 't voor te brengen werk, hun ernstig zich doordringen van
zijn geest, hun levendig bewustzijn dat zij een faam te verdedigen en
te vergrooten hebben.
(1)Dit medaljon is de verkleinde reproduksie van de plakkaat, door kunstschilder
Karel Mertens geteekend voor 't 5de Jaarconcert, waarop Redemption werd ten
gehoore gebracht.
(2) Dit verrast) en « verbaast zal misschien verwonderen. Om het te verstaan
moet men van nabij aan de inrichting van een feest hebben meegewerkt.
(3) 't Juiste cijfer is 2825.57 fr.
(4) Men denke b.v. aan Franck's Redemption.

— 149 —
Neen, gewaagd scheen 't alleen met het oog op 't publiek. Dit is op
Diesterweg's concerten altijd zeer gemengd : naast een minderheid van
kunstenaars, dilettantes, liefhebbers, kenners en fijnproevers, die
komen om 't programma, een overgroote meerderheid van gewoon
burgermenschen, door vrienden en kennissen meegetroond naar « een
feest voor de.schoolsoep ». Hoe gingen deze zich nu houden tegenover
een muziekstuk, dat onafgebroken twee uren speelt, en geen enkel der
effekten bevat, waarvan men kan voorspellen : die zullen vat hebben
op de menigte ? Hoe !
Publiek, 't zoo dikwijls en zoo zeer gesmade publiek, heeft de weifelaars
beschaamd doen staan, maar ook van de manners met vast vertrouwen
de stoutste verwachtingen overtroffen. Het heeft zich prachtig
gehouden ! Twee uren lang heeft in de zaal een plechtige, heilige
stilte geheerscht, verwekt door het werk, door het dieproerend,
dramatisch verhaal dat het poema van Berlioz is, met zijn sobere,
simpele woorden, en daarop de sprekende, schilderende, zacht maar
vast grijpende — wie zegt toch vreemde ? — muziek ; daarvan uitgaande,
maar dan weer naar 't werk terugkeerend, het volledigend,
't omgevend met een atmosfeer van rein, godsdienstig gevoel, onmisbaar
midden om het tot zijn voile recht te laten komen. En alleen
zulke aandacht, als de uitvoerders van uit de zaal tot zich voelden
stroomen, maakte 't mogelijk, dat en vertolkers en hoorders ten slotte
deelden in een zelfde groot en klaar gevoelen, dat bij den roerenden
slotzang volledig gpenging.
Dit bekomen te hebben maakt onze grootste vreugde. En niet in de
intimiteit van een klein, uitgelezen gezelschap ! De groote zaal der
Koninklijke Harmonie-Maatschappij was gevuld als zelden of nooit
gezien wordt. Een feestelijke aanblik : in heel de wijde ruimte geen
plaatsje onbezet; op de gaanderijen een zesdubbele menschenrij; de trap
stampvol ; achteraan tientallen die nergens zich meer bergen konden !
DaarvOOr dan : het groote halfronde verhoog met de indrukwek kende
schaar der uitvoerders : de 18o Diesterwegers, de 6o muzikanten, de
125 kinderen. Alles samen een zee van menschen. Daarboven, alleen
uitstekend : kollega Joris De Bom, beheerschend, bezielend, in al die
honderden den reinen adem der ware, hooge kunst inblazend.
Als tot slot nu de klanken losgingen van Klokke Roeland, galmend uit
levende, volbewuste klokken, vrouwen- en mannenborsten waarin de
geest van Benoit, de geest van Blockx, de geest van 't Vlaamsche land
gevaren was ; dezelfde borsten die de Rubens-Cantate hadden gezongen,
en Conscience-Cantate, en De Leye, en Jacob Van Artevelde en De Genius des
V aderlands ; als zij Vlaanderens leed en strijd klagend deden kieppen,
Vlaanderens heropbeuring juichend deden galmen en dreunen ; als
boven 't bonzend geestdriftig feestgelui de kindetstemmen,. vreugdige

— 150 —
beierd, een blije toekomst aanmeldden ; dan weer leefden die honderden
menschen in een zelfde gevoelen, van begeestering ditmaal, dat
zich ten slotte lucht gaf in stormachtig handgeklap en gelukkig
gej uich !
* *
Om te bewijzen dat wij in niets overdrijven, enkele aanhalingen uit
de beoordeelingen der dagbladpers :
Uit Le Matin :
....il y avait foule ; méme les marches du grand escalier etaient remplies de
monde. Cette affluence doit avoir ete particulierement agreable a notre brave personnel
enseignant, qui consacre ses loisirs au soulagement des miseres des enfants
du peuple, tout en cultivant l'art divin de la musique.
Uit Het Laatste Nieuws :
....L'Enfance du Christ, van Berlioz, een werk dat bijna twee uren duurt, werd
door het koor keurig tot zijn recht gebracht en de solisten, Mev. Kamphuizen, de
hhn Fontaine, Judels, Const. De Born, Selens en Tyck verdienen, evenals het
orkest, alien lof voor de wijze waarop zij zich van hunne taak gekweten hebben.
Bij elke mogelijke gelegenheid werd de vertolking warm toegejuicht.
Na afloop van dit prachtig werk werd er den knappen aanleerder en bestuurder,
den hr Joris De Born, te midden eener schoone ovatie eene Tier van bloemen
aangeboden.
. . . . . .
Tot slot werd Klokke Roeland, van Jan Blockx, cantate voor groot koor, kinderkoor
en orkest, op woorden van een anderen betreurden Vlaming, Albrecht Rodenbach,
derwijze uitgevoerd, dat er de gansche zaal werd door in geestdrift gebracht.
............... . . . . . . .
Wij wenschen Diestermeg geluk met zijn zevende jaarconcert, alsook de koren
voor hunne toewijding en opoffering, maar bijzonder den hr Joris De Born, die zijn
leger zoo kundig weet aan te voeren en tot zulken uitslag te brengen.
Uit L'Opinion :
....L'immense salle de l'Harmonie etait absolument bondee d'une foule sympathique
qui a prouve par de chaleureux applaudissements la grande satisfaction
que lui donnait la brillante execution des divers numeros inscrits eu programme.
L,'ceuvre capitale du genie meconnu en son temps, Hector Berlioz, L' Enfance du
Christ, a fait une tres profonde impression.
Cette trilogie sacree contient des pages superbes, qui font regretter que les
productions d'un Berlioz sortent si rarement des cartons. Le Diestermeg n'en a que
plus de merite, en presentant au public des oeuvres de tout premier ordre. Les
chceurs tres bien styles ont fait grande honneur a leur excellente et ancienne reputation.
L'orchestre de son cote, sous la direction competente de M. Joris De Born,
a beaucoup contribue lui aussi a mettre en relief L'Enfance du Christ.
... .. ............ • • •
En somme, une tete superbe qui aura pleinement satisfait les plus difficiles.
Uit Ons Recht :
....buiten de leden en kennissen van t Diesterweg v, hadden ook onze Antwerpsche
muziekliefhebbers er aan gehouden deze buitengewone muzikale plechtigheid
bij te woven.

— 151 —
Zeggen wij aanstonds dat de uitvoering prachtig was. De koren waren onberispelijk,
het orkest kende geen zwakheden, de leiding van Joris De Born was uitstekend.
Uit De Nieuwe Gazet :
....Zelden hebben wij talrijker menschenschaar met meer eerbied en ingetogenheid
van een kunstwerk zien genieten ; en dat is niet weinig gezegd, waar een
gewrocht van den aard en den omvang van L'Enfance du Christ wordt uitgevoerd !
Hoe willen we al den lof uitdrukken dien de knappe Joris De Bom bier verdient
voor de recht merkwaardige uitvoering die hij ineengezet heeft en ten triomf geleid ?
Met zijn koorafdeeling komt hij, de een na de ander, tot steeds w onderlijker resultaten.
Een dreunende ovatie werd hem gebracht toen, namens het Toonkunstenaarsverbond
de heer Faes hem een Tier in bloemen aanbood.
De geestdrift der vertolkers liep als een vuur op de toehoorders over en het
gedenkwaardig concert sloot in de uitbundigste vervoering.
*
* *
Wie alleen op de verslagen der dagbladen afgaat, kan allicht de
meening opdoen : Diesterweg's hoofddoel is liefdadigheid en zijn
Gemengd Koor daartoe hulpmiddel.
Zeker, onze Hulpkas is een zeer voornaam element in onze
Vereeniging, maar niet minder onze Koorafdeeling en er niet aan
ondergeschikt.
Wat is natuurlijker, dan dat in een zelf den kring de verschillende
deelen elkaar steunen en sterken. En van 't oogenblik dat ons Koor
optreedt voor 't publiek, zou 't beter kunnen dan voor 't werk, dat we
zelf hebben in 't leven geroepen ?
Maar dit mag niet uit 't oog worden verloren : ons Gemengd Koor
voert een zelfstandig bestaan en streeft naar eigen doeleinden. Op deze
moet nu nog even gewezen, omdat we thans weer een stap, een grooten
stap er nader toe gekomen zijn.
Eerst dan dient genoemd de vorming, ontwikkeling, loutering van
kunstsmaak bij onderwijzeres en onderwijzer. Dat juist is in hun
opleiding 't meest, liever geheel verwaarloosd ! En 't is er zoo goed,
zoo gemakkelijk aan te zien I Maar gemakkelijk en spoedig te verhelpen
is het niet. Edoch, jets does is altijd beter dan klagend berusten.
Wij blijven dan op een klein hoekje van 't wijdstrekkende veld der
kunst, maar verkennen het zorgvuldig. 't Is langzame arbeid, geduldige
studie, doch de winst is groot. Een enkel gewrocht van een
toondichter aldus mee doorwerken, aldus zich bezielen met wat hij er
aan ziel heeft ingelegd, om ten slotte, eerbiedige en nederige dienaar,
met al wat in u is aan verstand en gevoel, de groote ziel van den toondichter
te helpen openbaren, dit voorwaar geeft grooter winst, dan
't lijdzame toehooren van reeksen muziekwerken kan brengen.

— 152 —
En als nu die intieme kennismaking met de grooten uit het rijk der
tonen gedurende jaren wordt voortgezet, dan, niemand zal 't betwisten,
kan er spraak van zijn een doel, zoo vaag omschreven als « loutering
van kunstsmaak », te benaderen, ja, te bereiken.
't Is hier de plaats de nota of te drukken, voorkomend op de laatste
bladzijde van de tekstboekjes :
Diestertveg' s Gemengd Boor, is uitsluitend samengesteld uit leden van het Onderwijzend
personeel der Antwerpsche officieele scholen.
Het werd gesticht door het Bestuur der Onderwijsvereeniging Diestern'eg tot
loutering van den kunstsmaak der leden, ter ontwikkeling hunner muzikale kennis.
De Zangkursus, daartoe in 't leven geroepen, is thans zonder onderbreking zeven
jaren in werking.
Ten bate van Diesterweg's Hulpkas voor behoeftige schoolkinderen (Werk der
Schoolvoeding en der Schoolkolonien) werd jaarlijks eene publieke uitvoering gehouden.
De zes vorige Jaarconcerten brachten netto Ii.000 frank op voor dit Werk.
Hier volgt de lijst der voornaamste werken aldus ten gehoore gebracht :
Vlaandrens' Kunstroem (Rubens-Cantate, I ste deel) . Peter Benoit
Lucifer (fragment) Peter Benoit
Conscience-Cantate Peter Benoit
De Leye, cantate . Peter Benoit
De Genius des Vaderlands, cantate . Peter Benoit
Jacob Van Artevelde, cantate . F. A. Gevaert
Het Graf, koor . . . • • • • Jan Blockx
Een Droom uit 't Paradijs, oratorio (2e deel) . Jan Blockx
Klokke Boeland, cantate . . Jan Blockx
Drie Bidders, voor Solo en koor Edgard Tinel
Twee Koralen, bewerkt door Lod. Mortelmans
Ave Verum, koor . W. A. Mozart
Paulus (fragment) . F. F Mendelssohn
Fest-Ouvertur mit Gesang . Rob. Schumann
Rienzi (fragmenten Iste akt) Richard Wagner
Kaiser-Marsch mit Chor . Richard Wagner
Gallia, Solo en kooren . . Charles Gounod
La Chevauch,ee du Cid, Solo en kooren Vincent d'Indy
Redemption, oratorio . . Cesar Franck
Rebecca, oratorio . Cesar Franck
L'Enfance du Christ, oratorio . Hector Berlioz
Verder Oud-Vlaamsche Madrigalen en kleine Koornummers, Liederen en orkestnummers
van Paul Gilson, Lod. Mortelmans, Em. Wambach, Florimond van
Duyse, H. Waelput, F. Van der Stucken, Jan Blockx, J. Brahms, Svendsen,
E. Grieg, ' F. Schubert, R. Schumann, Beethoven, Rich. Wagner, Peter Benoit.
Een Lieder-avond werd gewijd aan de uitvoering van Middeneeuwsche yolksliederen
en kooren ; een concert voor een Pestalozzi-viering, en een Duitsche
Liederavond vonden insgelijks plaats.
Als Solisten verleenden hunne welwillende medewerking : Mevr. Arnouts-
Levering, Mej. Jeanne Eeckels, Mej. A. Van Elsacker, Mevr. Judels-Kamphuizen ;
de heer Lodewijk Mortelmans, componist ; de HH. L. Leysen, Henry Fontaine,
Alb. Baets, Constantin He Born, Jos. Judels, Mter de Ravenne (recitant), Albert
Tijck, L. Selens.
Van de 4de en 6de Jaarconcerten werd een tweede uitvoering gehouden.

— 153 —
Het Stadsbestuur ondersteunde de uitvoeringen van Diesterweg's Gemengd
Koor, door het kosteloos gebruik toe te staan van den Koninklijken Schouwburg, en
door het nemen van kaarten, van of het 4de Jaarconcert, voor de leerlingen der
Lagere Hoofdscholen.
*
Terloops maar willen wij er op wijzen : hoe groot en hoe goed de
invloed van Diesterweg's Jaarconcerten moet zijn op zoovelen die Been
andere gelegenheid hebben omvangrijke muziekuitvoeringen bij te
woven. 't Is dan maar billijk dat 't Stadsbestuur een kleine geldelijke
tegemoetkoming schenkt : kunst is regeeringszaak.
Ten slotte hoort het tot 't streven van ons Gemengd Koor de solidariteit
te wekken en wakker te 'louden. Bestaat daartoe geschikter
middel dan ons voortdurend samenkomen, nauw kennismaken,
kameraadschappelijk werken aan een taak, daarbij iedereen arbeider,
niemand toeschouwer, met kans en gelegenheid tot meedoen voor al
wie wil ?
En, de omstandigheden hebben 't bewezen, de Koorafdeeling is de
sterke kern geworden van « Diesterweg ». Of moeten wij zeggen
alle sterke Diesterwegers zijn daar vereenigd ? In elk geval, onze
zangeressen en zangers vormen de groep kloeken en moedigen, die;
onzer en rond de banier onzer Vereeniging geschaard, met fierheid
ze voor de hunne bekennen ; die, trots leugen en laster en alle drukking
ten trots, er voor uitkomen, dat zij Diesterwegers zijn en fier
zich zoo te molten noemen.
* *
In naam der Onderwijsvereeniging « Diesterweg » brengen wij hier
dank aan al degenen, die hebben bijgedragen om ons 7 de Jaarconcert
te hebben does gelukken op buitengewone wijze.
Dank dus
aan de solisten Mevrouw Judels-Kamphuizen, de heeren Constantin
De Born, Henry Fontaine, Judels en Tyck voor hun bereidwillige en
schitterende medewerking ;
aan kollega Pol Selens, wiens naam naast de bovenstaande met eere
mag genoemd ;
aan hen, die door ijverige propaganda naar de Harmonie de verbazende
massa toehoorders gebracht hebben ;
aan de leden van het Gemengd Koor, voor hun weergalooze toewijding
en ernstige studie ;
aan Mevr. Claessens en Mej. Goossens, de heeren Reynaers en
Grimbers, voor hun groote diensten als begeleiders bewezen ;
aan zoovelen die bij de inrichting een behulpzame hand uitstaken
en waartusschen in de eerste plaats kollega A. Hautteman client
vermeld ;

- 154 -
dank eindelijk en ten laatste aan kollega Joris De Born, de van alien
gaarne geziene koorbestuurder, de gezaghebbende orkestdirigent, met
hart en ziel gehecht aan ons Gemengd Koor, 't zijne liever, van top
tot teen Diesterweger, verknocht aan den Kring, vergroeid met den
Kring, leider in onze Vereeniging en gelukkig te behooren tot
degenen, van wie werd verklaard : «Nous trouvons que les instituteurs
ont le devoir de decliner toute solidarite avec les meneurs du
Diesterwegkring » .
DAN K B ETU IGI NG. - Met innig genoegen wijzen wij op een reeks van personen
die den schitterenden finantieelen uitslag van het VIIe Jaarconcert hielpen
verzekeren. Wig brengen hun bier openlijk een tol van hulde en dankbaarheid.
Tusschen hen vermelden we :
I. Het College van Burgemeester en Schepenen . . . fr. 80.00
2. H r K. Weyler, bestuurder van het stedelijk onderwijsgesticht der
Van Maerlantstraat . . . . . . . . » 821.2o
3. Hr Temming, leeraar aan de q Allgemeine Deutsche Schule » , 255.0o
4. Hr A. Reynaers, onderwijzer te Hoboken . 2. 69.00
30.0o
5 Mevr. Frederic Delvaux (Christiane du Matin) >>
Onder de leden van Diestermeg maakten zich verdienstelijk :
Mej. A. Hoefmans fr. 234.0o
Mevr. Van Noten ) 131.00
Mej. E. Werbrouck ) 58.00
» Estur » 49.00
» Biebuyck » 47.0o
» Zom . 45.0o
Mevr. Van Haute ' 36.00
, L. Augusteyns . 33.0o
Mej. Cl. Gillet » 33.00
Mevr. E. Campe » 27.0o
Mej. Oostvogels » 26.0o
Mevr. H. de Wolf X. 25.00
Allen dank !
Hr F. Reynaers fr. 275.00
. R. Hellebuyck ) 242.00
. Joris de Born ) 193.00
, Frits Haegens ) 103.00
. H. Serneels ) 93.00
. J. van de Werke ) 90.00
» J. J. Jaecks » 77.0o
. J. Lemmers ) 76.00
. E. Kemps . 68.00
. E. de Mol » 59.0o
» P. Lepage » 51.0o
3E. de Winter » 49.00
» A. Wuyts
» 41.0o
» G. Segers » 34.0o
» A. Corthals » 28.0o
. J. van Antro » 26.0o
. H. Verheyden . 25.0o
» A. Mortelmans 1. 25.0o

— 155 —
tn den Gemeenteraad.
(SLOT).
De heer Terwagne, na de aftakeling der teekenmethode Peeters-Van
Hoof, zegt zijn meening over het onderwijs der tweede taal in de
lagere school. Hij vindt : in deze kwestie mag niet alleen worden gelet
op zoogenaamde behoeften van 't leven ; rekening dient ook gehouden
met de psychologische behoeften van 't kind. Deze nu laten niet toe
met 't onderwijs eener tweede taal aan te vangen, als 't kind zijn
moedertaal nog niet op tamelijk voldoende wijze beheerscht.
Deze woorden van den heer Terwagne hebben temeer waarde, daar
zij komen van een Waal en in voile vrijheid werden gesproken. Zij
zijn, dunkt ons, van aard, om menig Vlaming tot inkeer, misschien
wel tot bekeering te brengen.
* *
Spreker behandLlt vervolgens het vraagstuk der kindervoeding en
kleeding. Hij zou gaarne een onderzoek zien naar den gezondheids- en
huishoudelijken toestand van de leerlingen onzer scholen. 't Gebeurde
te Brussel in 1896 en bracht 't volgende aan 't licht :
Op 14.447 leerlingen waren er 16.8o ofo slecht geschoeid ; 25.06 o/ o slecht gekleed ;
25.35 0/o onvoldoende gevoed ; 10543 sliepen in een bed ; 538 hadden geen bed ;
26o8 sliepen in een kamer waar gekookt werd ; 99 in een kelderkamer of kelder.
Te Brussel schat het College de som, benoodigd om de kinderen van 13 a 14 jaar
van al de scholen, niet alleen der stad, maar ook der vrije scholen, te voeden en te
voorzien van goede kleeren, op 800.000 fr. (1)
Ook drukt spreker den wensch uit, dat de inrichting der schoolsoep
en der schoolkolonien, thans in handen der Onderwijsvereeniging
« Diesterweg » en door de stad geldelijk ondersteund, geheel officieel
zou worden.
* *
Na de invoering te hebben aangeprezen van het stijlschrift in de
plaats van het thans algemeen in gebruik zijnde hellend schrift, gaat
de heer Terwagne voort :
Er zijn in onze scholen bestuurders, die gelooven, (ik beschuldig niet, ik duid
enkel de dwaling aan,) dat zij gedurende de speeluren de kinderen moeten verbieden
te loopen en lawijd te maken. De kinderen worden verplicht zeer wijs en stil te zijn.
De heer Desguin, schepen. Dat is verkeerd.
De heer Terwagne. Hierover herinner ik u zelfs een ministerieelen omzendbrief
die zegt :
(1) Gemeenteblad, nr i6, jaargang 1900, blz. 547.

— 156 —
Gedurende de speeluren mogen de leerlingen niet verplicht worden in rang te n'andelen,
onder toezicht van hunne meesters ; zif moeten vrij zijn zich over te leveren aan vermakende
spelen, die berveging der spieren vragen : alleen de gevaarlijke spelen moeten
verboden worden. (Ministerieele omzendbrief van 30 April 1896).
Ik hield er aan u dit aan te duiden, omdat ik zeker ben dat gij in dien zin handelen
zul t. (1)
**
De heer Terwagne heeft daar niets overdreven. Niet alleen dat de
kinderen verplicht worden stil te staan op de speelplaats, 't gebeurt
dat zij in 't geheel niet buiten komen. Zoo in meisjesschool g,
Provinciestraat, waar, van de 8 hoogere klassen, er regelmatig 5 zijn
die van 8 1/2 tot 's middags en van 2 tot 4 geen lucht zien.
Haasten wij ons te zeggen, dat de bestuurster hiertoe haar onderwijzeressen
niet verplicht. Enkel, zij laat het gebeuren en is er dus
niet minder schuldig om.
Als onderwijzeressen wetens en willens hun eigen gezondheid willen
benadeeligen, dat staat hun vrij. Maar 't zou hun niet mogen toegelaten
worden de gezondheid der kinderen te krenken. En zulks gebeurt
ongetwijfeld als men ze drij uren en half achtereen in een klas houdt
opgesloten.
fE
* *
Nu trekt de heer Terwagne te velde tegen prijsuitdeelingen. Hij
leest de merkwaardige redevoering door den heer Buls, gewezen
burgemeester van Brussel, in den gemeenteraad der hoofdstad over dit
onderwerp uitgesproken, en die wij later in haar geheel hopen mee te
deelen. Terloops wijst hij op het overgroot verschil tusschen de
sommen uitgetrokken voor de prijsuitdeelingen in de kostelooze en in
de betalende scholen : goo fr. tegen 3200 fr.
*
* *
In de schoolraden (wij veronderstelen dat hiermede de « schoolkomiteiten
)) bedoeld worden) zou spreker gaarne de huisvaders
vertegenwoordigd zien en ook huisnioeders zouden er volkomen op
hun plaats zijn.
Hij vraagt vervolgens loonsverhooging voor de meiden der kindertuinen
en hekelt ten slotte den post der begrooting die 2000 fr. aanwijst
onder de melding « kosten voor de jury ».
(1) Biz. 549.

Se L
— 157 —
A A t
Kgu rr,
I u
Li
rr;
II -ri A , IT„
*
De schoolmutualiteit is meermalen op zeer kundige wijze door yakgenooten
behandeld geworden. Dit neemt niet weg dat wij onze lezers in
kennis willen brengen met eon zeer merkwaardige brochuur van den
hoer Karel Heinz, hoofdschoolopziener, en getiteld : Les mutualites
sco/aires.Extraits de conferences.
De schrijver bepaalt eerst wat client verstaan te worden door onderlingen
bijstand en geeft daarop de geschiedenis der mutualiteit, wier
oorsprong hij vastknoopt aan het ontstaan der gilden. Hij wijst crop, hoe
het begrip van mutualiteit tal van toepassingen kreeg van allerlei aard
en betreurt dat in ons land de politick zich van dit schoone idee meester
maakte. In de standregelen van een groot getal kringen van 0, B. leest
men dat de maatschappij gesticht word met het doel verbroedering te
bewerken, en, een weinig verder, door een welkdanig artikel, weert men
de personen, die de politieke, wijsgeerige of godsdienstige 'peening der
inrichters niet deelen... « et ainsi on se sort d'une idee d'union, d'entente
» et de pair, pour precher la discorde, pour faire naitre et exciter la plus
D odieuse des haines, la haine politique et la haine religieuse ».
In de verkiaringen, waarmede de stichting van die mutualiteiten
gepaard gaat, zet men gewoonlijk vooruit dat men door mutualiteit wil
medewerken tot de verheffing van den werkenden stand, en, door andersdenkenden
te weigeren, heeft men den bedroevenden moed den werkman
tusschen zijn belang en zijn overtuiging to plaatsen ! Men komt er aldus
toe soms geloofsverzakers, schijnheiligen te vormen : men volvoert een
werk van onteering en verlaging en dat durft men bestempelen met den
naam van maatschappelijke verheffing !?
Na bewezen te hebben dat, in zake van mutualiteit, noch de politick,
"loch de godsdienst iets te makes hebben, stelt de h r Heinz de vraag : «Is
het stichteri van schoolmutualiteiten wenschelijk ? » In een welsprekend
pleidooi betoogt hij hoe de welbegrepen 0. B. de zedelijke worming des
kinds ten goede moot beInvloeden. Hij moot aan onze leerlingen doer
begrijpen hoe, door vereeniging, de zwakken in nood de hand niet zullen
hoeven uit to steken om een aalmoes of te bedelen. Zoo ontwikkelt de
0. B. het gevoel van eigenwaarde, het gevoel van broederlijkheid, het
vertrouwen in zich zelven. Hij leert hoe de nederigste mensch zich een
zekere onafhankelijkheid kan bezorgen en daarin ligt de zedelijke
verheffing van het yolk. Inderdaad de leerling, eons tot een man opge-
* Naar aanleiding van het werk c Conferences sur les mutualites scolaires v, door
K. HEINZ, hoofdschoolopziener, ons door den schrijver toegezonden.

— 158 —
groeid en gewoon aan vooruitzicht, zal zijn bezorgdheid richten naar
verheven doeleinden. Als familievader zal hij in de mutualiteit de
verzachting zoeken van toestanden, pijnlijk voor hem en zijn huisgezin,
zijn aansluiting bij kringen van 0. B. zal hem _van de kroeg verwijderd
houden, hem het leven midden der zijnen doen liefhebben en aldus de
familiegeest ontwikkelen tot welzijn der maatschappij in 't algemeen.
Moet de opvoeding in de lagere school, de eenige school van de groote
meerderheid der kinderen, niet opleiden tot het praktische leven ?
De schrijver weerlegt verder tal van tegenwerpingen, die de invoering
der mutualiteit in de lagere school ontmoet. Als in sommige scholen vele
bijkomende werkzaamheden de taak van den onderwijzer verzwaren, zoo
dient een keus gedaan tusschen de instellingen, die in de school tot stand
kwamen en diegene behouden die aan een. wezenlijke behoefte beantwoordt,
in eerste plaats de schoolmutualiteit.
De grootste moeielijkheid ligt in het vaststellen der mutualiteit, die
het best in overeenkomst is met den ouderdom onzer leerlingen en den
zedelijken geest, die in de school moet heerschen.
Is het de mutualiteit tegen ziekte ?
Haar doel is dan het kosteloos verstrekken van geneeskundige hulp en
geneesmiddelen. In dit geval is zij van geen nut voor kinderen, Wier
ouders door het weldadigheidsbureel ondersteund worden en biedt zij het
grow; nadeel van die leerlingen te doen kennen. Ofwel deze mutualiteit
verzekert een dagelijksche vergoeding aan zieke leerlingen. De moeielijkheden
zijn dan niet minder : groote onkosten, te zware bijdrage,
ingewikkeld beheer, aanstelling van bezoekers, geneesheeren, enz. ;
daarbij staat de deur open voor bedrog, bedrog dat in sommige bijzondere
gevallen moeielijk te heteugelen zou zijn.
Is het de schoolmutualiteit tot het aanschaffen van schoolgerief ? '
Deze mutualiteit heeft geen rode van bestaan in scholen waar, loffelijke
maatregel, het gerief door de gemeente kosteloos verstrekt wordt. Verder
vergt die M. veel schrijfwerk en is haar beheer ingewikkeld.
Is het de mutualiteit tot het waken van schoolreisjes?
Dit is het gewone doel niet van den 0. B., waarbij men vooral
beletten wil, dat, tengevolge van betreurende omstandigheden, de
aangeslotenen het noodzakelijke zouden moeten ontberen. Overigens
wanneer men in nood is, moet men uitgaven voor weelde of vermaak
moeten te beperken of zelfs of te schaffen.
Is het de mutualiteit tot aansluiting bij de lijfrentkas ?
Deze kringen zijn talrijk in Henegouwen. Zij hebben niets gemeen met
het grondbeginsel der M. en, niettegenstaandehun nut, vindt de hr Heinz
dat ze niet aan het doel beantwoorden, dat wij bereiken moeten.
Hier ontwikkelt de schrijver de voorwaarden die de schoolmutualiteit
vereenigen moet.

159 —
1 0 De schoolmiitualiteit moet een verheven doe! nastreven.
« Des que les enfants entrent a l'ecole, l'instituteur a pour mission de
1) combattre leurs defauts, d'extirper lours vices, de faire nature chez ses
► pupilles des aspirations genereuses, nobles : la mutualite scolaire doit
» contribuer a obtenir ces rósultats
» Ensuite c'est surtout dans la periode du jeune Age et de l'adoles-
» cence, alors que le struggle for life n'a pas encore appris a l'homme a
» calculer, a un point de vue trop materiel et trop interesse, les conse-
» quences de ses actes, c'est dans cette periode que l'on constate les
» plus genereux mouvements de cceur. Done, en donnant a noire creation
D un but eleve, nous la rendons concordaute et avec le caractere de
» l'ecole, et avec la nature de l'enfant » .
2° De kring van 0. B. moet toegankelijk zijn voor al de leerlingen
eener school en zelfs van al de scholen eener gemeente. De 0. B. moet
vereenigen, niet scheiden : door haar moot verdraagzaamheid aangekweekt
worden.
3° Het is goed dat, ten minste voor wat de eigenlijke uitoefening van
den 0. B. betreft, de stortingen zich bij de hulpbronnen der kinderen
bepalen. In de maatschappij, stelsel Heinz, is de eigenlijke bijdrage
voor 0. B. 0.07 fr. per maand, nog geen 0.02 fr. per week.
4° Volstrekte uitsluiting van alle eere- en beschermende leden. Verre
van aan de leden een welbegrepen onafhankelijkheid te bezorgen, plaatst
men ze daardoor onder de geldelijke voogdij der eereleden. Deze voogdij
sleept bijna onvermijdelijk na zich de zedelijke en politieke voogdij,
waaraan de maatschappij zich moeielijk onttrekken kan. Waar blijft
daarbij de zedelijke verheffing ? Zijn de bijdragen van eere- en beschermende
leden geene verborgen aalmoezen, 'die het gevoel van eigenwaarde
moeten kwetsen ? Wat volgens den schrijver het meest moet bijdragen
tot de verheffing van het individu is het vertrouwen in zich zelven. De
hulp van anderen oefent dikwijls een verminderenden invloed uit op de
wilskracht, de vastberadenheid van den mensch. Is het getal armen niet
het grootst daar, waar de aalmoezen het gemakkelijkst en het over vloedigst
uitgedeeld worden ?
De mutualiteit mag dus geene andere inkomsten hebben dan : 1° de
bijdragen der leden en 2° de hulpgelden, die de Staat, de Provincie en
de Gemeente aan alle soortelijke inrichtingen verleent. Deze hulpgelden
hebben niets vernederends en beinvloeden in geenen deele de vrijheid
der aangeslotenen.
5° Alle bedrog dient geweerd.
6" Men moet niet storten dan met voorbehouden kapitaal. De stortingen
met afgestaan kapitaal zijn veelal door baatzucht ingegeven ; wij
mogen bij het kind het denkbeeld niet inplanten van maar enkel voor
zich zelven te zorgen en zich om anderen niet te bekommeren.

— 160 —
Voorwaarden van bestuurlijken aard :
1° De bijdragen moeten eenvormig zijn en op vaste tijdstippen gestort
worden.
2° Het schrijfwerk moet zooveel mogelijk beperkt worden.
Voorwaarden van economischen aard :
1° De maatschappij weze een ware mutualiteit, waar de leerliogen
zelfwerkend optreden.
2° De risico moet nagenoeg van denzelfden aard zijn.
3° De bijdrage moet in evenredigheid zijn met het gevaar en de
toegezegde voordeelen.
4° De onderbreking in de stortingen mag geen te gevoelig verlies na
zich slepen voor het lid in achterstal van aanbetaling.
De schoolmutualiteit (stelsel Heinz) heeft voor doel aan de kinderen,
die het ongeluk hebben vader of moeder te verliezen, stortingen te
verzekeren op de lijfrentkas van ten minste 0.05 fr. per week tot den
ouderdom van 20 jaar. In geval van afsterven van een lid worden de
gestorte sommen aan de rechthebbenden uitgekeerd. De aangeslotenen
storten den eersten Maandag elker maand 12 centiemen, de andere
Maandagen slechts 5 centiemen ; men schrijft op hun boekje slechts 5 c.
in. Met het overige wordt een reservefonds gevormd om de bestuurlijke
uitgaven to dekken en de wekelijksche stortingen to verzekeren ten
voordeele der leden, die vader of moeder verloren hebben. Die som van
7 centiemen per maand of 84 c. per jaar word door M. Heinz naar
vertrouwbare officieele gegevens berekend,
Doze leerlingenmaatschappij bezorgt dus vooreerst aansluiting bij de
lijfrentkas, waarop de wekelijksche bijdrage van vijf centiemen belegd
wordt en huldigt het princiep van 0. B. door de bijkomende storting
van 7 c. per maand. De wekelijksche bijdrage van 5 c. wordt verondersteld
door de ouders gestort ; de onderwijzer en de ouders zullen er
vooral op aandringen dat de buitengewone bijdrage van 7 c. door de
kinderen zelven op hunne zondagcenten uitgespaard worde.
* *
Het stichten van schoolmutualiteiten heeft vooral een zedelijk en opvoedend
doel : de jeugd met het werkelijke leven bekendmaken. Het sparen
en het vooruitzicht, even als alle andere deugden, leert men slechts aan
door het voorbeeld en de praktijk. Herinnert het woord van den grooten
Herbert Spencer : « L'ecole pour la vie ». Het is het sparen in de school,
dat de spaarkas heeft doen kennen aan den workman en de kleine
burgerij ; het zal evenzoo de school zijn, die de voordeelen .van de
mutualiteit en van de lijfrentkas door de werkende klas zal doen naar
waarde schatten.

- 161 -
FLACHSMANN ALS OPVOEDER*
TOONEELSPEL IN DRIE BEDRIJVEN
DOOR
Otto ERNST
PERSON EN :
Jurgen Heinrich Flachsmann, bestuurder aan een lagere jongensschooL
Jan Flemming
Bernhard Vogelsang
Garsten Diercks
Emil Weidenbaum onderwijzers.
Claus Riemann
Franz Romer
Betty Sturhahn
Gisa Holm
onderwijzeressen der aanvangsklassen.
Negendank, schoolbode bij Flachsmann.
Kluth, schoolbode in de naburige meisjesschool.
Schoolopziener Briisecke.
Prof. D r Prell, staats-schoolraad.
Vrouw DOrmann.
Max, haar zoon, 6 jaar.
Brockmann.
Vrouw Biesendahl.
Alfred, haar zoon, 14 jaar
Robert Pfeiffer, 14 jaar )
leerlingen van Flemming
Carl Jensen, leerling van Vogelsang.
***
Plaats der handeling : een kleine provinciestad.
Tijd : speelt ten huidigen dage.
Tussehen de bedrijven ligt telkens een tijdruimte van 14 dagen.
Leipzig. — Boekhandel van L. STAACKMANN.
1901
* Met bijzondere toelating des schrijvers vertaald.
Verboden nadruk.

- 1 62 ----
EERSTE BEDRIJF.
(Rechts en links van den toeschouwer)
Het kabinet van den schoolbestuurder Flachsmann.
De stoffeering getuigt van oprechte smakeloosheid. Op den voorgrond, een
weinig rechts, de schrijftafel in verlakt dennenhout, zonder eenige versiering ; alles
duidt nauwgezette orde aan. Achter de tafel is een draaistoel. In den rechterhoek
een gewone stoel voor geringe lieden ; links een armstoel voor voorname bezoekers.
Langsheen de muren kasten met boeken, kaarten, aanschouwingspraten, natuurkundige
toestellen, enz., gedeeltelijk zichtbaar door glazen deuren. Achteraan links
een tafel met groote wereldglobe, bedekt met een soort ammelaken. Aan den wand
tafels van werkzaamheden en allerhande tabellen, onder meer een overgroote
plakbriet in dichten tekst, met het opschrift c Schoolreglement ,. Een deur in het
midden (vleugeldeur) en een deur links. Rechts en links van de middendeur een
paar goedkoope beeltenissen van Wilhelm I en keizerin Augusta. Links van de
middendeur een sleutelberd, voor de sleutels der klassen. Eenige sleutels zijn
opgehangen. Door de geopende middendeur ziet men in den gang, waar meerdere
personen wachtend op- en neer wandelen. Aan gene zijde van den gang ziet men
een deur, met het opschrift in ouderwetsche letters c Klasse III ,. Gaat die deur
open, dan ziet men een leeraarstoel, een muurbord, enz. In den wand rechts een
venster. Op de deur links staat eveneens in duidelijke, ouderwetsche letteren
C Kamer der leermiddelen 2 .. De school is een oud gebouw, niet voor zijn tegenwoordige
bestemming bcrekend.
.1 ste TOONEEL.
NEGENDANK. (Schoolbode, half in de vijftig, oud-gediende, vollen baard met geschoren
kin. Spreektoon goedmoedig doch barsch, bewegingen zeer rustig. Brengt de schrijftafel van
Flachsmann in orde). VROUW DOR MANN (armelijk dock zindelijk gekleed, zeer hupsche
vrouw van 32 jaar, zit wachtend in den gang). Haar zoontje MAX (een flinke jongen van
6 jaar) staat bij haar.
VROUW DORMANN. Heer Negendank ! Heer Negendank !
NEGENDANK. Hm ?
VROUW DORMANN. Zou Mijnheer de Directeur nog lang wegblijven ?
NEGENDANK. Heb maar geduld ! Hij zal spoedig komen !
VROUW DORMANN. Ik heb geen tijd meer. Er zijn nog vier kleine kinderen te huis ;
die heb ik opgesloten.
NEGENDANK. Jaaa ! Wij hebben vier honderd kinderen hier, ook alien te verzorgen !
Wij moeten 's morgens eerst inspecteeren, of alles in orde is.
VROUW DORMANN. Ja, uwe kinderen passen van zelf op.
NEGENDANK. Waarde vrouw DOrmann, van ons beroep hebt gij maar een zeer
oppervlakkig begrip. Zie eens — (Men hoort sprehen achter de schermen). Een
oogenblik ! (poet teeken aan vroun; DOrmann zich weer in dengang le begeven).
2 de TOONEEL.
WEIDENBAUM. (Mager persoon met sterk gebogen rug, grauwblond haar en dito kortgesneden
vollen baard, gerimpelde trekken, spreekt langzaam en door den neus, gouden bril).-
RIEMANN (type van den boerschen schoolmeester, breed, rood aangezicht, kort vlasblond
haar, dito korten snorbaard. Hij draagt een jahet, een bijna niet uitgesneden vest, beenhoozen
die zoo kort zijn dat de grauwe housen en den rand zijner rijgschoenen zichtbaar worden.
Draagt geen hemdsboorden. Onzuivere, gewestelijke uitspraak). NEGENDANK.

- 163 -
RIEMANN. Alzoo, hij dwingt mij zoo hoog te spelen, en... ik zit er in. 1k keer de
kaart : tref zeven ! Heb ze echter bloot. Tref acht en negen, speel alsdan
zonder acht !
WEIDENBAUM. Ja.... Negendank, zijn al de vensters in mijn klas gesloten ? Ge weet,
ik kan geen tocht verdragen.
NEGENDANK. Voorzeker, heer Weidenbaum, alles is in orde. (Af kings den gang).
RIEMANN. Hoor nu verder : alzoo, ik legde schoppen heer en schoppen tien in den
boek, mijn voorman speelt een kleine harten. 1k snij met den heer en de derde
man moet harten dame geven. Nu speel ik natuurlijk harten aas uit, tien en acht
vallen...
WEIDENBAUM. Ja, waarde Riemann, ik gelool, de plicht roept...
RIEMANN. Hoor nog even : ik speel alzoo schoppen aas...
3de TOONEEL.
Voorgaanden. BETTY STURHAHN. Later VOGELSANG. Nog later vrouw
DORMANN en MAX.
BETTY (plomp persoon met hoekigenkop en buldoggezicht. Zij stapt alsof ze heerenlaarzen
draagt, en gelifk,t in gang en spreektoon een vrourvelijk onderollicier ; smak,eloos
eenvoudig gekleed). Morgen !
RIEMANN
beantwoorden vluchtig lien groet.
WEIDENBAUM 1 •
BETTY (Riemann naderend). Gij hebt gister mijn klas overhoop gezet met een schikking
van uw uitvinding. Als gij dat nog een keer durft doen, dan zal ik u eens
inpeperen. Verstaat ge ?
RIEMANN. Hoe zoo ?... ik weet in 't geheel niet.. ik heb slechts. .
BETTY. Onthou dit !
RIEMANN (Als ze buiten gehoor is, ter zijde). Ouwe draak !
BETTY (Gaat met stijve schreden beaten en loopt Vogelsang op het lig). Nu.., kunt ge
niet uit uw oogen zien ?
VOGELSANG (Opgeruimd vilftiger, met overvloedig grejzend Naar, zwaren snor en
knevelbaard,k,rachtige stem. Vlug optreden. Vat Betty bij de ellebogen en duvet ze
terug de kamer in. Zeer hoffelijk). Uw aanblik verblindde mij, mejuffrouw.
BETTY. Ge zijt een hansworst !
VOGELSANG. Mijn God ! dat weet ik ; moet ge dat een mensch nu altijd verwijten ?
BETTY. Laat me los
VOGELSANG (Met een zucht). Als het dan toch zijn moet ? ! (Zij wringt zich los en gaat
woedend al). Goeden morgen, heeren ! (Handdruk en begroeting). Nu, heeren,
wat zest ge over de laatste ukase van onzen Flachsmann ?
RIEMANN. Och, die is krankzinnig !
WEIDENBAUM. 1k heb tot levensregel verkozen, nooit de voorschriften mijner overheden
te bespreken ; dat leidt tot niets. 1k doe mijn plicht en om de rest
bekommer ik mij niet.
VOGELSANG. Dat is het zekerste, Weidenbaum. (Beiden gaan near achter om hun
sleutels te nemen).
RIEMANN (Plaatst zich aan den rechterkant van Weidenbaum). Nu, ik wou u nog
vertellen : alzoo, ik speel harten aas, acht en lien vallen, en dan schoppen aas
daarna. ( Dear Vogelsang en Weidenbaum, zonder naar hem te luisteren, met hun
gespreh voortgaan, k,lampt hij Negendank clan, di,? juist binnentreedt). Dame en
zeven vallen. Dan kwam ik uit met schoppen negen, en toen...
NEGENDANK. Maar, heer Riemann, ik versta niets van strut.

- 164 -
RIEMANN (Met uiterste verbazing). Gij verstaat niets van skat ? Wat speelt gij dan ?
NEGENDANK. Solo.
RIEMANN Wet minachtend lachen). Hahahaha ! Solo ? (Neemt zijn sleutel). Dat
mensch speelt solo ! Hoor eens ! Ik zie op een... solo ! (Af).
VROUW DORMANN ( V erschij nt weer in de -deur). Heer Negendank -
NEGENDANK. Ja, ja, hij zal dadelijk komen. Mag ik de reden van uw bezoek kennen,
vrouw DOrmann ?
VROUW DORMANN. Ik kom voor een gunst. Ik zou van de verplichting willen ontheven
worden, schoolgeld te betalen ; ik -
NEGENDANK. Ja, waard: vrouw Dorman, dat zal moeilijk gaan. In het laatste jaar
hebben wij voor het schoolwczen bijna een half miljoen uitgegeven. En voor
ons (luj n:ijst op het geboulv) is er nog niet eens een nieuw lokaal afgevallen.
Onze uitgaven zijn te groot, en — nu, ik zal een goed woord voor u doen.
VROCW DORMANN. 0 ! dat is lief van u -
NEGENDANK. ja, vervolgens — (Gerucht links). Hedaar ! dat is alweer mijnheer
Flemming, pas op ! Inderdaad !
4de TOON EEL.
De voorgaanden. ALFRED BIESENDAHL en ROBERT PFEIFFER, twee scholieren
(homen al springende, achter hen), FLEMMING (eenvoudig, doch goed en zorgvuldig gehleed :
zwarten role en vest, lichte broele ; blonden snorbaard ; beslist en wellevend optreden). Later
DIERCKS.
FLEMMING. Zeg, mannen, zooveel lawijd niet, hoort ge ?
DE LEERLINGEN (hem bestormend). Mijnheer Flemming, mag ik den wereldbol dragen
— als 'tu belieft, mijnheer Flemming, ik ! —als 't u belieft, mijnheer Flemming!
FLEMMING (met boertige barschheid). Ssstil !!! (Neemt de globe. Tot een leerling). Gij !
`Vie werd er door Jupiter gestraft, om de wereld op zijn kop en op zijn
schouders te dragen ?
ALFRED. Ajax !
FLEMMING. He !! (Duvet hem den globe-overtrek over den kop)
ROBERT. Mijnheer Flemming, ik weet het, ik weet het !
FLEMMING. Nu, laat hour en !
ROBERT ( Van opgewondenheid stamelend). A-A-A-Atlas !
FLEMMING, Goed, Atlas ; aan u den wereldbol ; laat hem echter niet vállen, of ik
trek u een been uit !
ALFRED (Lacht overluid).
FLEMMING. 0, wat kunt gijlie schateren ! (Gaat links mar eenkast). En bier... (haalt
een opgerolde plaat nit en geeft ze den eersten leerling).... neem !
ALFRED. Wat is dat, mijnheer Flemming ?
FLEMMING (Geheimrol). Dat is het beeld van Tijl Uilenspiegels grootmoeder I
BEIDE LEERLINGEN (laden).
FLEMMING. Kinderen, lacht toch beleefd ! Het paard hinnikt. De mensch lacht. Als
wij weer eens dartelen in de wei, dan hinniken we. Verstaan ?
DE LEERLINGEN. Ja, mijnheer Flemming.
FLEMMING. God zegene u ! Rechts om, marsch !
LEERLINGEN (Af).
FLEMMING. Die daar zijn gelukkig, vrouw DOrmann, zij lachen met een nietigheid.
VROUW DORMANN. Ja, mijnheer Flemming. Zeg goeden dag, Max !

- 165 -
MAX (Slaat krachtig in Flemming's hand). Goeden dag !
FLEMMING (Bukt zich voorover tot den knaap). Is dat de jongste ?
VROUW DORMANN. Ho ! mijnheer Flemming, wat denkt u wel ! Nog drie komen er
achterna !
FLEMMING. Zeg eens, jongen, wilt ge eens op den paardjesmoleu rijden ?
MAX. 0, ja ! Gaarne !
FLEMMING (Bukt, zet den knaap op zijn rechterknie, en draait snel in een kring). Is dat
goed ?
MAX. 0, ja, nog ! nog !
FLEMMING. Als ge nog eens komt. Thans moet ik tot de andere kinderen. I ie willen
ook allemaal op den paardjesmolen zitten.
VROUW DORMANN (Gelukk,ig en geroerd). Mijnheer Flemming, ik wou u graag een
woordje spreken.
FLEMMING. Ja ? Laat hooren.
VROUW DORMANN. Ik moet u bedanken uit hoofde van mijnen Peter. Sedert de
jongen bij u zit, is hij geheel omgekeerd. Vroeger was die bengel met geen
stokslagen naar de school te krijgen (Stil maar met nadruk). Vooral met mijnheer
Diercks kon de jongen volstrekt niet over de baan. Goede hemel, wat een
ellendige tijd ! Alle weken 1 fatsen 2 ., alle weken straatlooperij.
NEGENDANK. Dat is te zeggen ! Het kereltje verkocht veel last. Zoo omtrent een
jaar geleden, stond hij pier bij mijnheer Flachsmann om eens 1 ingevet ) te
worden. En terwill mijnheer Flachmann maar eventjes den rug keerde, (de
herinnering aan de poets doet hem schokken van lachen) sprong het kereltje het
venster uit, daar ! Het venster uit, zoo waar ik hier sta. Als schoolman verdroot
mij die zaak ; alhoewel ze mij als mensch smakelijk heeft doen lachen !
DIERCKS (Groot mensch met vol, brutaal en baardeloos gelaat, getuigend van boerenslun,held.
Praat immer in grootsprekerigen loon. Goed gekleed, niterlijk van een
sportman. Kona links nit de kamer der leermiddelen en is bezig aan een least. Men
merkt op dat Ay aandachtig toeluistert, en het gesprek volgt met nijdige gelaatsuitdrukking).
VROUW DORMANN. Ja,... en nu ? Met mijn grooten hoop kleine kinderen kan ik hem
niet altijd missen ; ik heb geen man meer, en moet bij vreemden uit naaien
gaan, en gij weet dat ook wel, mijnheer Flemming, als men zes kinders gehad
heeft, dan is men zoo sterk niet meer als vroeger ; de grootste jongen moet
daarom al een handje uitsteken. Dat gaat zoo in een huishouden met vele
kinderen : zijn ze eenmaal op de wereld, dan wil men er geen van missen.
Maar, als ik gcnoodzaakt ben te zeggen : Peter, vandaag moet ge een uur later
naar de school... dan schreit de bengel heete tranen.
FLEMMING. Het manneken is heel verstandig voor zijn ouderdom.
VROUW DORMANN (Bescheiden). Neen, het gevolg alleen van uwe lessen. Gij hebt
zijn vertrouwen gewonnen ; met een opwek li end woord kan men alles van hem
gedaan krijgen. Zijn varier was ook zoo.
FLEMMING (Op zijn uurwerk kijkend). Vrouw DOrmann, ik moet thans...
VROUW DORMANN. Ik wou u enkel zeggen, mijnheer Flemming — ziet ge, geld heb
ik zelve niet : maar hebt ge eenmaal wat te naaien, te stoppen of te verstellen
— bij jonggezellen is er steeds wat onklaar -
FLEMMING (Zich zelven guitig bekijkend). Zoo ?!!!
VROUW DORMANN. Ik wil het gaarne voor u doen en het zal u geen centiem kosten...
FLEMMING (Aangedaan lachend). Waarde vrouw DOrmann ! wij arbei _len uit plichtbesef,
voor de eer, bijna kosteloos ! Een geschiedenis als die van uw Peter, is
voor een schoolmeester de rijkste belooning.

- 166 -
VROUW DORMANN (Hem met aandacht beschoun'end). Ja, dat zal wel zoo zijn —
anders ? — Ik begrijp niet waar ge het geduld vandaan haalt ! Ik zou geen
professor kunnen zijn ! -
FLEMMING. En ik, vrouw DOrmann, ik zou niets antlers kunnen zijn. Schoolmeester
zijn is mijn ambacht, mijn roeping. Ben ik eenmaal geen schoolmeester meer,
dan is het met mij u-i-t-uit. (Wil af).
DIERCKS. He, Flemming !
FLEMMING Ja ?
DIERCKS (Hem terzijde nemend. Vroun' DOrmann treht zich terug in den gang met
Negendank). Kent ge reeds den allerlaatsten eisch van ons eerbiedwaardig
schoolhoofd ?
FLEMMING. Hm ?
DIERCKS. Van nu af zal elk antwoord, door een leerling gegeven, beoordeeld
worden, aldus : Hoeveel is 3 en 4 ? 3 en 4 maakt 7 — Opgeteekend ! Hoeveel
pooten heeft de hond ? De hond heeft 4 pooten — Opgeteekend ! En deze aanteekeningen
zullen overgebracht worden op wekelijksche en maandelijksche
lijsten.
FLEMMING. Hij is een vos.
DIERCKS. Een VOS.
FLEMMING. Ja. Hij verdient zijn brood met duizend listen.
DIERCKS. Ha ha ! zeer goed. Vervolgens wil hij voor de toekomst, dat al de boeken in
aschgrauw papier worden gebonden ; geen andere kleur wordt geduld.
FLEMMING. Nu ja : eenvormigheid is het hoogste geluk der moderne aardbewoners.
In deze, zoo geniaal bestuurde school, mogen de leeraars den grootsten onzin
verkoopen, als zij hem maar verkoopen op dezelfde manier.
DIERCKS. Maar wij mogen ons toch niet alles laten welgevallen ! Gij moet e den
baas 2. gaan spreken. Gij zijt de aangewezen persoon..,
FLEMMING. Ik ? Neen, mijn waarde, vroeger was ik wel zoo dom. Ik word door u
vooruit geschoven, en achter mijn rug valt ge omver ; en dan ben ik... de
zondebok. Ik geef niet om plagerij of miskenning ; doch, om de liefde uwer
schoone oogen, wil ik mijn ambt niet prijsgeven, en in loterijbiljetten gaan
sjacheren. Wilt ge gemeenschappelijk work ondernemen, goed : ik zal mij niet
terugtrekken. Voor de rest, ik draag op eigen kracht het juk (met een gebaar
naar buiten) van dezen... man, zoolang ik het kan... niet 'anger !
5de TOON EEL.
Vorigen. GISA HOLM. (Schoon, bekoorlijk wezen van midielbare gestalte, met groote
levendige oogen, bruin haar, op voorhoofd en slapen sierlijk gekroezeld, de bewegingen opgewekt.
Biedt in kleeding en optreden sen volkomen tegenstelling met de vrouwelijke schoolpedante ; zij is
modern en bevallig gekleed, zonder overdrzjving of opvallindheid. Kokette zonnescherm ; op den
boezem draagt ze mooie rozen).
GISA. Goeden morgen, Heeren ! (Zzj neemt een sleutel van het berd).
DIERCKS. (Schijnbaar schertsend, maar loch op stekeligen toon). Mejuffer Holm, al
vijf minuten voor achten ?
GISA. (Lustig ofwerend). Hoog tijd dan, dat ge optrekt naar uw klas !
FLEMMING. Alweer zoo schoon met rozen getooid. De roos heeft toch geen behoefte
aan zusters ?
GISA. Nagels voor de doodskist van ons gelield schoolhoofd ! In bloemen heeft hij
den duivel gezien ! (Men hoort Flachsmann's stem). Pst, mijne heeren, daar is de
ongeluksvogel !

V origen, FLACHSMANN.
- 167 -
6de TOON EEL.
FLACHSMANN. (Achter de schermen). Daar hangt alweer een klak aan den ondersten
haak ! 1k had nochtans bevolen dat de klakken aan den bovensten haak
moesten hangen. (Treedt op Mager heerschap, in de vijfig, dungezaaiden baard,
met nog eenige donkere plaatsen, gouden brit. Zijn spreektoon Ivisselt of tusschen
geveinsde vriendelijkheid en bureaukratisch-hoogmoedige hardheid. Zijn kop
neigt vooruit, zijn blik, zoekt in (ale hoeken rond. TV anneer hij iemandin 't aangezicht
k,ijk,t — wat zees zelden en slechts schun, geschiedt — zoo doet AO de met
afgovenden gluipenden blik. Donkere kleedij, zindelijk dock afgesleten. Na de
begroetinq). Mijnheer Flemming !? Uw klas was onbewaakt.
FLEMMING. Ik weet het, mijnheer Flachsmann ; was er rumoer ?
FLACHSMANN. (Ontwijkend, dock stekelig). Ze was onbewaakt,
FLEMMING. Dus, er was geen rumoer. Dat verheugt me. (Buiten). Dag, vrouw
DOrmann, dag Max. (Af).
DIERCKS. (Heeft het laatste tooneel met beteekenisvol gelaat gevolgd, wisselt met Flachsmann
een blik, van verstandhouding en gaat langzaam of naar Masse III).
GISA. ( Wit eveneens gaan).
FLACHSMANN. He ! juffrouw Holm !
GISA. Mijnheer Flachsmann ?
FLACHSMANN. Gisteren hebt ge in de school en tijdens den schooltijd luide gezongen
en daarbij zijt gij den heelen gang door gedanst. Gij houdt veel van dansen ?
GISA. Hartstochtelijk ! Kent ge Godfried Keller ? Lie-
FLACHSMANN. (Haar in de rede vallend). Neen. Mij is het onverschillig met wien
ge danst. Ik wil u evenwel over het dansen een paar verzen opzeggen.
GISA. 0, ja, die van GOthe ! (Hem met smachtende blihken aankijkend).
K Lasz sie rich drehen and last du uns wandeln ;
Wandeln der Liebe ist himmlischer Tanz !.
FLACHSMANN. Ik lees GOthe niet, mejuffer Holm. De verzen, die ik bedoel, luiden
als volgt :
Q Dans, jacht, spel en tooneel daarbij,
Dat noemt de wereld

- 168 —
FLACHSMANN. ...en zult het, naar alien schijn, moeten blijven, tenzij ge zoudt
trouwen ..
GISA. 0 trouwen ! Dat is mijn vurigste wensch ! Maar ik kan me zelven toch niet
aanbieden !
FLACHSM INN. (Jfet omzichtigheid). Haast zou men gelooven, dat zulks bij uwe
levensaanschouwing past.
GISA. Meent ge ? Nu, misschien kom ik er wel toe.
FLACHSMANN. Ik zou in de school ook geen bloemen dragen, juffrouw Holm.
GISA. Bloemen zouden u nochtans zou verrukkelijk staan !
FLACHSMANN. (In verwarring). Daarvan is hier geen spraak. In de school behooren
geen bloemen.
G15A. (Stout). Voor mijn deel, wel !
FLACHSMANN. (Zeer onaangenaam). Juffrouw Holm ? ! Hier gelden niet uwe meeningen,
maar de mijne.
GISA. (Maakt met ernstig gelaat een diepe bulging en goat. Achter zijn rug draait zij
zich een paar malen rond, de heupen schommelend en spotgebaren tegen Flachsmann
makend. Vervolgens at met gemeten tred).
7 de TOONEEL.
FLACHSMANN. Daarna NEGENDANK.
FLACHSMANN. (ffeeft zich gezet aan zzjn schrifft-tfel en neemt met langzame beweging
een pen. Hij belt).
NEGENDANK. (Treedt binnen, immer in militaire hooding en onwrikbare rust). Heer
Bestuurder ?
FLACHSMANN. Ik had bevolen, dat de zwarte inkt rechts zou staan, en de roode inkt
links.
NEGENDANK. Juist, beer Bestuurder.
FLACHSMANN. De roode staat nogtans rechts en de zwarte staat links.
NEGENDANK. Joist, heer Bestuurder.
FLACHSMANN. Had ik het niet bemerkt, dan waren de ambtelijke stukken met rooden
inkt geteekend.
NEGENDANK. Joist, beer Bestuurder. ( V erwisselt de inktkokers).
(Men hoort de schoolklok luiden).
FLACHSMANN. (Beziet zijn uurwerk ; opgewonden). Men luidt bijna twee minuten te
laat ! Wie heeft vandaag den dienst der klok ?
NEGENDANK. Mijnheer Diercks, heer Bestuurder.
FLACHSMANN. (Aanstonds afbrekend). Zoo... Laat de menschen binnenkomen !
8 ste TOONEEL.
Vorigen. VROUW DORMANN en MAX.
VROUW DORMANN. (Komt met haar zoontje binnen).
FLACHSMANN. (Opk,ijkend). Vrouw DOrmann ? Ge wenscht ?
VROUW DORMANN. Ik kom Max laten opschrijven.
FLACHSMANN. Zet u. (Plechtige stilte, terwijl Flachsmann schrijft).
MAX. (Eensklaps luidruchtig, termijl hij wijst naar een wandplaat). 0, mama, kijk
eens, een groote ooievaar !
VROUW DORMANN. (Beangat). Sst !...
FLACHSMANN. (Onvriendelijk). Sst ! (Even Lange pooze. Na met schrz:fven te hebben
opgehouden, wendt hij zich o,fficieel-kindervriendschappelijk, tot den knaap en reikt
hem de hand). Welnu, vriendje, hoe heet ge ?

— 169 —
MAX. (Trekt :churl) achteruit).
VROUW DORMANN. Max, geef gauw een handje. Toe !
MAX. (Doet het met on,vil).
VROUW DORMANN. Hoe heet ge ?
MAX. Max DOrmann. ( Trekt zijn hand snel teruq en dringt tegen zijn moeder aan).
FLACHSMANN. (Ambtelijk-deftig). Hebt ge de papieren ?
VROUW DORMANN. Ja. (Geeit ze).
FLACHSMANN. In orde. Later krijgt ge bescheid.
VROUW DORMANN. Mijnheer Flachsmann.
FLACHSMANN. Hm ?
VROUW DORMANN. Zou het niet mogelijk zijn, voor mijn twee oudsten het schoolgeld
kwijt te schelden ?
FLACHSMANN (Opmerkzaam). Waarom ?
VROUW DORMANN. Ik kan het niet meer opbrengen. Met de vijftien mark, die ik per
week verdien, moet ik zes kinderen onderhouden, en dan nog schoolgeld
betalen... ik weet waarlijk niet hoe de twee eindjes aaneen te knoopen.
FLACHSMANN. Ja, ziet ge, vrouw DOrmann (Ter'vijl hij op hare schouders klopt, ftablj
haar boezem). Ge kondt... Negendank, ga eens de klassen door met deze lijsten...
NEGENDANK. Gaarne, beer Bestuurder ! (Af).
FLACHSMANN. (Schuift met zijn stoel dichter bif vroun' Dermann, legt de hand op
haren schouder. Tijdens het gesprek, last hij de hand afglijden kings den ronden
arm van vroury DOrmann ; hij legt de hand op haar bovendij, enz. Hij spreekt met
begeerige, rvellustigevriendelijk,heid. Vroury DOrmann, angstig en beklemd, is met
tegenzin het slachto,fer van die behandeling). Kunt ge dan niet meer verdienen,
vrouw DOrmann ?
VROUW DORMANN. Neen. Op welke manier zou ik dat kunnen !
FLACHSMANN. Nu, daar is raad voor te schaffen.
VROUW DORMANN. 0, als ge dat kondet ?...
FLACHSMANN. Wellicht kan ik u behulpzaam zijn...
VROUW DORMANN. jaaa ?
FLACHSMANN. 0 ja ! ik heb een menigte betrekkingen in gegoede kringen .. Als ik u
aanbeveel, dan zijt ge welkom... en ge zult zeer goed betaald worden...
VROUW DORMANN. 0, dat ware zeer heusch van uwentwege.
FLACHSMANN. Hm... 'k Zal eens nakijken. (Gaat rechts naar een least, neemt een vel
papier, nadert langs achter vroulv DOrmann en slaat zijn arm om haar middel met
vaderlijke vertrouvelijkheid. Zijn stem siddert van begeerltjkheid en drift). Ziet
ge, lieve vrouw DOrmann, ge moet maar niet bang zijn...
VROUW DORMANN (Staat schielijk op en trekt haar zoontje naar zich toe). Verschoon
me, mijnheer Flachsmann,. . ik... ik heb geen tijd meer... ik moet naar huis...
de kleine kinderen... geef u geen moeite voor een betrekking... ik kan toch geen
aannemen. .ik zal er mij wel uit helpen... Laat mij gaan, als 't u belieft...
(Wordt sprakeloos).
FLACHSMANN ( Volkomen koel). Zooals ge wilt, vrouw DOrmann Maar, van het
schoolgeld te laten vallen, komt niets. Dat gaat niet.
VROUW DORMANN. Vooraleer aan schoolgeld te denken, moet ik voor mijn kinderen
toch broodgeld hebben.
FLACHSMANN (Honen(1). Dat is uw meening.
VROUW DORMANN. Moet ik misschien mijn kinderen laten verhongeren ?...
FLACHSMANN (Gaat naar de middeldeur en opent ze). De volgende, als 't u belieft !
(Vroum DOrmann eu Maw af, tertvill Brockmann binnentreedt).

170 -
9de TOON EEL.
FLACHSMANN. BROCKMANN. Klein, verneuteld ventje, blifft achteruitstaan met
den hoed in de hand).
FLACHSMANN. Korn dichter.
BROCKMXNN. Wel bedankt, heer Bestuurder, wel bedankt.
FLACHSMANN. Zet u neer.
BROCKMANN. Wel bedankt, heer Bestuurder, wel bedankt. ( Wil gaan zitten op den
stoel links).
FLACHSMANN ( Wijzend op den stoel rechts). Hier !... Wat verlangt ge ?
BROCKMANN. Ik kom ter oorzake van mijn Rudolf, beer Bestuurder.
FLACHSMANN. M ?
BROCKMANN. Hij heeft namelijk van mijnheer Flemming een rammeling gekregen.
FLACHSMANN (Met veel belangstelling). Hobo ! ( Vriendelijk). En heeft de knaap geen
letsel bekomen ?
BROCKMANN (Vurig). He, he... neen !
FLACHSMANN. Of werd hij onschuldig gestraft ?
BROCKMANN (Vurig). He, he. . neen !
FLACHSMANN. Ge komt u toch beklagen over mijnheer Flemming.
BROCKMANN. Neen ! neen !. . danken... danken wil ik hem.
FLACHSMANN (Koel). ZOO.
BROCKMANN. Ja, hartelijk bedanken. We konden namelijk met den knaap geen weg
meet-. De jongen is sterker dan mijn vrouw en ik te zamen. Hij tastte zijn eigen
oudcrs aan. Zijn eigen moeder wou hij slaan ! Dat moet iemand aan mijnheer
Flemming verteld hebben ; deze is schrikkelijk boos geworden, heeft den jongen
beet gepakt en hem eens duchtig onder handen genomen. En dat heeft geholpen.
Zeggen we thans enkel : x Mijnheer Flemming zal het weten, ) seffens houdt
hij zich kozs. Die man is voor ons een weldoener. 't Is de eenige voor wren hij
ontzag heeft...
FLACHSMANN (Die ongnarne heeft toegeluisterd, en bif gelegenheicl met een spottend
« Hm ! ' onderbrak, snijdt het gesprek of met een onheelz:ike berveging). 't Is goed.
Ik zat de boodschap overmAken. Adieu.
BROCKMANN (Getrofen). A.. adieu, beer Bestuurder.
FLACHSMANN (clan de deur). De volgende, als het u belieft !
I Ode TOON EEL.
FLACHSMANN. VROUW BIESENDAHL. Later NEGENDANK en ALFRED
BIESENDAHL,
VROUW BIESENDAHL (fn de veertiq, verwelkt uiterlijk, poogt door kleeding, taal en
manzeren zees voornaanz te schihien. Zij betoont rich uiterst verontn'aardigd).
Goeden morgen, heer Bestuurder.
FLACHSMANN. Goeden morgen, vrouw Biesendahl, Belief plaats te nemen. Waarmee
kan ik u dienen ?
VROUW BIESENDAHL. Heer Bestuurder, ik kom, helaas, weeral klagen over Fredi's
leeraar.
FLACHSMANN. Zoo, zoo .. weeral mijnheer Flemming.
VROUW BIESENDAHL. Jawel.
FLACHSMANN. Zulke klachten zijn geen nieuws, waarde vrouw Biesendahl. Wat is
er nu ?

— 171 —
VROUW BIESENDAHL. Menheer de Directeur, gij weet dat wij erop gesteld zijn onze
kinderen een fijne, verzorgde opvoeding te geven en hen te onttrekken aan alle
ruwheid. Mijn man is ambtenaar en ik 1:en de dochter van een tolassistent ;
zoodus hoef ik u niet te zeggen dat in ons huis de kinderen geen t leelijke
woorden » hooren. Nogtans gebruikt mijnheer Flemming uitdrukkingen tegenover
de kinderen, die alle palen der welvoeglijkheid te buiten gaan.
FLACHSMANN. Haha ! alweer scheldwoorden. Wat heeft hij gezegd ?
VROUW BIESENDAHL. Heer Bestuurder, ge kunt wel denken, dat het een beschaafde
vrouw zwaar valt, zulke straatjes-uitdrukking te gebruiken ; edoch, een
moeder heeft voor plicht hare kinderen te beschermen. « Schaapskop ,, heeft
hij gezegd tot mijn kind.
FLACHSMANN. Zoo. (Druid op een belknop).
NEGENDANK (Treedt binnen). Heer Bestuurder ?
FLACHSMANN. Ga Alfred Biesendahl halen uit de eerste klas.
NEGENDANK. Onmiddellijk, heer Bestuurder ! (Ap.
FLACHSMANN. Heeft hij nog andere schimpwoorden gebruikt ?
VROUW BIESENDAHL (Nadenkend). Onmiddellijk valt er tnij geen te binnen. En ook
dat hij het woord « schaapskop ) gebruikt heeft, heb ik vernomen uit den mond
van andere kinderen ; mijn zoon is zich te huis niet komen beklagen. Maar zoo
iets kan men toch niet over zijn gemoed krijgen. Mijn kinderen hooren te huis
nooit een grof of onvoeglijk woord ; ik wil ook niet, dat ze baidadige woorden
in de school hooren. Mijn man was er schrikkelijk kwaad om ; met moeite heb
ik hem tot bedaren kunnen brengen.
ALFRED BIESENDAHL (Treedt binnen).
FLACHSMANN (Met ogicieele kindervriendschap). Welnu, mijn zoon ? Zeg eens, zijt ge
hier soms in de school niet beschimpt geworden ?
ALFRED ( V emonderd). Beschimpt...? Neee !
FLACHSMANN. Bezin u eens. Heeft bijvoorbeeld mijnheer Flemming niet eens
« schaapskop ' tegen u gezegd ?
ALFRED (gich bezinnend, kalm en gemoedelijk). 0, ja !
FLACHSMANN. Misschien heeft mijnheer Flemming nog andere scheldwoorden tegen
u gebruikt ?
ALFRED. Scheldwoorden ? Neee...
FLACHSMANN (Steeds vriendelijk aanmoedigend). Bedenk u eens goed... Welnu ?
ALFRED. 0 ! mijnheer Flemming, is soms zoo plezant met ons. Dan neemt hij ons
bij de ooren vast en zegt : Oppassen, schelmpjes, of ik hang u bij de beenen op.
En dan lachen we dat we schokken.
VROUW BIESENDAHL (Schudt het hoofd en wisselt een blik, met Flachsmann).
FLACHSMANN. Thans spreken we van geen gekscheerderij. Ik vraag of mijnheer
Flemming u niet in ernst heeft beschimpt, bijvoorbeeld.... 4 domkop ,, of
c ezel », of « rundvee s...?
ALFRED. Neen. « Rundvee ), dat is het woord van onzen varier.
VROUW BIESENDAHL. Maar Fredi toch !!
FLACHSMANN. Goed, mijn jongen, ge moogt terugkeeren. (Alfred af).
VROUW BIESENDAHL. 1k begrijp niet hoe mijn zoon zoo iets kan uitkramen...
« Rundvee ' ! Foci !
FLACHSMANN. Ge moogt er op betrouwen, vrouw Biesendahl, dat ik met mijnheer
Flemming een ernstig onderhoud zal hebben. lk eisch van mijn onderhoorigen
dat zij liefdevol met de kinderen omgaan, en alien schimp en boon achterwege
laten. (Met nadruk) In waarheid, wie niet de rechte liefde bezit...
VROUW BIESENDAHL. Ja, heer Bestuurder, dat moogt ge wel zeggen ! Deze heer

- 172 -
Flemming schijnt een zonderling kinderopvoeder te wezen. Ik heb mij laten
wijsmaken, dat hij het beeld van een naakten mensch in de klas heeft opgehangen,
en daarover onderricht heeft gegeven aan de kinderen. Ik meen dat
zoo lets niet past in de school, en de onderwijzer, die de jeugd opvoeden wil,
moet zich toch een beetje geneeren. (Met aanmatiging). Als een mensch geen
genie bezit, dan deugt hij tot niets.
FLACHSMANN, Mmm... ja, lieve vrouw Biesendahl, dat onderricht is mij ook niet
naar den zin, maar het is ons opgelegd. Nu... de zaak zal Naar beslag krijgen.
(Oppervlakkige buiginq)... Adieu.
VROUW BIESENDAHL. Adieu, heer Bestuurder.
1 .1 de TOON EEL.
FLACHSMANN. NEGENDANK. Later DIERCKS.
FLACHSMANN (Roepend). Negendank !
NEGENDANK. Heer Bestuurder.
FLACHSMANN. Hebt ge de afwezigheidslijsten ?
NEGENDANK. Ja, heer Bestuurder !
FLACHSMANN. En de briefjes van verontschuldiging.
NEGENDANK. Ja, heer Bestuurder !
FLACHSMANN (Yeemt de listen, zet zich neer).
NEGENDANK (Met eenige briejjes in de hand, gaat insgelijks tot aan de tafel).
FLACHSMANN. Karl Dieckmann ontbreekt alweer ? Wat scheelt hem ?
NEGENDANK. Hier is het briefje. ( Wil lezen).
DIERCKS (Korizt haastig door de middendeur). Mijnheer Flachsmann ! Kan ik u een
oogenblik spreken ?
FLACHSMANN. Ja?... Is er lets ?...
DIERCKS. Ja. (A-nal).
FLACHSMANN. Negendank, laat ons alleen !
NEGENDANK. Gaarne, heer Bestuurder. (df).
DIERCKS. Groot nieuws !
FLACHSMANN. Welf111 ?
DIERCKS. Daar juist komt Weidenbaum bij me in de klas, en vertelt dat Kleinmiiller
van nacht gestorven is. Daardoor komt een plaats open van leeraar eerste klas.
Flemming en ik komen daarvoor in aanmerking ; we hebben evenveel dienstjaren.
FLACHSMANN. Wees onbezorgd en verlaat u op mij : mijn verslag zal zoodanig
luiden dat gij wordt bevorderd, en hij niet.
DIERCKS. Zoo ? Neen mijn waarde, zoo zeker schijnt mij de zaak niet !
FLACHSMANN (Met een blik op de deur). Pst ! (HO gaat aan de deur links en overtuigt
zich dat er niemand achter staat).
DIERCKS (Zachter). Wie weet heeft die kerel geen vrienden tusschen de overheden !
De schobbejak heeft er een handje van om zijn pad schoon te vagen. In de normaalschool
begon dat spelletje al ! Jan Flemming was altijd het e lieve kindje ,,
omdat in zijn opstellen en voorbereidingen altijd c gedachten , kwamen waar
niets achter stak, en hij zijn medeleerlingen bij den bestuurder verklikte !
FLACHSMANN (Met mistrourven). Is dat waar ?
DIERCKS (Aarzelend). Ik kan dat natuurlijk niet bewijzen... ge hoeft dat ook niet
verder te vertellen... maar ik wil er toch op zweren ! Hij legde het natuurlijk
zoo aan boord, dat niemand het bemerkte. Niet zonder reden klonk. het altoos

- 173 -
( Flemming bier v en 4 Flemming daar v. 0, als ik dezen schoft een beentje
lichten kon, als ik hem zoo in 't aangezicht zeggen kon : 4 Gij, de alwijze, de
geniale Flemming, die alles kent, gij zijt niet bevorderd. Maar ik ben bevorderd...
v Dat ware mij een wellust, dat ware de grootste zegepraal, die ik mij
voorstellen kan ! De klas van Diercks is rumoerig gervorden ; het aanvankelijk
gefluister der k,inderen is gestegen tot een geharrervar van stemmen).
FLACHSMANN (Schuchter). Ge moest eens naar uw klas omzien.
DIERCKS (Opent de middendeur, step zich in de geopende deur der klas en schreeurvt).
Wilt ge rustig zijn ?! (Onmiddelltjke stilte). Als ik nog een zucht hoor, dan haal
ik den eersten den besten er uit, en klop hem het stof eens duchtig uit de
kleeren. (Sluit de eerste deur). En, let wel, Vrijdag morgen reeds is het raadszitting.
In elk geval zal nog om uw advies gevraagd worden. Ook de inspecteur
zal een van dees dagen inlichtingen nemen, en ik wilde u nog een vracht
materiaal bezorgen tegen hem.
FLACHSMANN (Met nijdig begeeren). Zoo, hebt ge nog iets ? Wat dan ?
DIERCKS. Onlangs, terwijl hij ziek was, heb ik hem in zijn klas vervangen.
FLACHSMANN. Ja wel ! En...?
DIERCKS (Beslist). Neem uw notaboek !
FLACHSMANN (Set zich snel aan zijn schrifflafel).
DIERCKS (Voor de schrifitafel, dicteerend). De leerlingen van den heer Flemming
kunnen de profeten van het Oude Testament, wel van voor naar achter, maar
niet van achter naar voor opzeggen.
FLACHSMANN. En nochtans heb ik die oefening speciaal voorgeschreven !
DIERCKS. 83 0/0 der leerlingen schrijven niet met een hoek van 45 graden ; sommige
schrijven schuiner, de meesten echter steiler De heer Flemming heeft aan
de jongens gezegd : a Daar moogt ge mee doen, zooals ge best kunt v.
FLACHSMANN. Dat is... dat is toch... die vermetele kerel werpt al omver, wat ik
opgebouwd heb !
DIERCKS. Op den 27sten Mei heeft Flemming eigenmachtig aan een knaap oorlof
geschonken, de klas tweemaal te verzuimen.
FLACHSMANN. 't Is ongelooflijk. Zander het mij te vragen !
DIERCKS. De heer Flemming heeft in zijn klas de zwerftochten verhaald van
Odysseus, hoewel ze niet op het leerplan voorkomen.
FLACHSMANN. In plaats van tammer wordt die mensch immer stoutmoediger.
DIERCKS. Op /5den Juni... Vandaag dus... betitelde de heer Flemming zijn bestuurder
als 4 oude vos v.
FLACHSMANN (Threendig gevleid). Zoo ?! Hij schijnt me dan niet meer voor zoo dom
te houden als vroeger ?
DIERCKS. Toch wel ! Hij voegde er terstond hij dat onder uw leiding slechts onzin
wordt verkocht. Voor zich zelf maakt hij natuurlijk een uitzondering !
FLACHSMANN. Wij zullen hem knijpen met zijn onzin !
DIERCKS. Geef thans acht. Op den 8sten Juni bezocht mejuffer Gisa Holm den beer
Flemming in zijn klaslokaal, den i-den i Juni de heer Flemming mejuffer Holm
in hare klas en den Iq. ' den Juni mejuffer Holm alweer den beer Flemming in
zijn klas ; telkens vertoefden zij er zekeren tijd, tot 13 minuten toe... Wat
zegt ge van mijn opmerkingen ?
FLACHSMANN. Belangwekkend ! 't Is...
DIERCKS. In uw verslag mag dat niet voorkomen ; hij passende gelegenheid is het
evenwel te benuttigen !
FLACHSMANN. Kostelijk ! en tegen mij is ze... (Zich snel hervattend) Ik meen...
tegenover alle andere collega's speelt ze de ongenaakbare dame !

- 174 -
DIERCKS. Ze zal wel genaakbaarder worden !
FLACHSMANN. We zullen een oog in 't zeil houden ! (In zijn opgewondenheid over de
laatste mededeeling, is hij opgestaan en wandelt heen en weer. Het lawaai in de
klas is weer verontrustend geworden. Flachsmann gaat er heen en stelt zich in het
deurgat).
FLACHSMANN (Met ambtelijke goedheid). Maar, lieve kinderen, wat is dat voor een
gedrag ? Il{ dacht, dat ge lieve, brave kinderen waart ! Wilt ge eens rustig en
wijs zijn en uw werk maken ?
KooR DER KINDEREN. (Achter de schermen). Jaaa !
FLACHSMANN. Belooft ge het mij ?
KooR. Jaaaaa !
FLACHSMANN. (Komt weer terug en sluit de middendeur).
DIERCKS. In uw verslag moet ge vooral laten doorschemeren dat hij bestendig uw
gezag ondermijnt, dat hij op de schoolvergaderingen altoos oppositie maakt,
dat hij het personeel verontrust met zijn eeuwige voorstellen en nieuwigheden.
Aan hoogerhand kunnen ze zoo jets niet lijden.
FLACHSMANN. Wees gerust. Laat maar betijen. 1k zelf heb nog een hoop materiaal
tegen hem. Hij wordt niet bevorderd, daarop kunt ge staat maken. (Schuchter).
Ge moest thans in uw klas gaan...
DIERCKS. Hm.
FLACHSMANN. En. . gij... Diercks...
DIERCKS. Ja ?
FLACHSMANN. Onlangs schreeft ge, onder klastijd, handelsbrieven... voor uw verzekerings-agentschap...
zorg dat niemand het ooit te zien krijgt !
DIERCKS. Als gij de oogen sluit ziet het geen mensch !
FLACHSMANN. Verscheidene zaken zijn ook bij u niet in orde. Moest de inspecteur
komen...
DIERCKS. Lieve vriend, gij zelf weet best, dat de inspecteur niets ziet, dan hetgeen
ge hem toonen wilt.
FLACHSMANN. Van regeeringswege kan er ook een komen afgezakt.
DIERCKS. Hebt ge er ooit een gezien ? En komt er een, dan wurdt hij zoo ingebakerd,
dat hij niet uit zijn oogen zien kan. Groote parade en klein garnizoen !
FLACHSMANN. Zoo ! Maar als Flemming er iets van te weten komt ?
DIERCKS. Flemming ? Die groote mijnheer draagt den neus te hoog in de lucht ; die
ziet niets. En, als hij wat ziet, dan zegt hij nog niets.
FLACHSMANN. En daareven zegiet ge zelf, dat hij u bij den bestuurder der normaalschool
verklikt had ?
DIERCKS (In oogenblikkelijke verlegenheed). Jaaa... toen.., dat is wat anders...
FLACHSMANN. In elk geval, ik wil u zeggen, stuur den boel niet in de war... ik leg u
geen stroopiil in den weg !... maar, aan alles zijn grenzen. De inspecteur heeft
reeds met een half woord laten hooren...
DIERCKS. Dat is niet waar ! Of wel hebt gij hem wat in 't oor geblazen ! Hoe zou hij
anders op den inval komen !... Best is het, dat we aan onze oude afspraak
houden : gij doet mij geen leed, ik u ook niet. Wees onbezorgd : door mij komt
ge niet in den druk. (Hem geschrei en weeklagen uit de klas, als bij een vechtpartij).
Verdomie bende ! (Vol woede al; naar zijn klas).
FLACHSMANN (Elem nastarend, bij zichzelven). Schurk ! Als ik eens, op 'n goede
wijze, van u kon afgeraken ! (Zet zich aan de tatel en druid na eene pooze op den
schelknop).

FLACHSMANN. NEGENDANK.
- 175 -
I 2 de TOONEEL.
NEGENDANK. Heer Bestuurder !
FLACHSMANN. Negendank ! ( V ertroutvelijk). Kunt ge me iets over den Flemming
berichten ?
NEGENDANK. Over den heer -Flemming ? Neen, heer Bestuurder I
FLACHSMANN. 1k zei u immers loch, dat ge eens moest toekijken en toeluisteren wat
de heer Flemming zooal doet en uitzet... in de klas .. en elders... weet gij
dat niet meer ?
NEGENDANK. Jawel, heer Bestuurder.
FLACHSMANN. Welnu ? Wat hebt ge bemerkt ?
NEGENDANK. Ik, heer Bestuurder ?
FLACHSMANN. Ja, ja ?
NEGENDANK. Niets, heer Bestuurder.
FLACHSMANN. Niets ? (Fluisterend). Ik zei u toch, ge zoudt, zonder dat iemand het
bemerkte, in de kamer gaan naast heer Flemmings klas, waar men alles duidelijk
hooren en door een spleet in het deurpaneel alles aanschouwen kan !
NEGENDANK. Gewis, heer Bestuurder.
FLACHSMANN. Welnu, hebt ge dat gedaan ?
NEGENDANK. Neen, heer Bestuurder.
FLACHSMANN (Opgetvonden). Waarom niet ?
NEGENDAMC (Zn'ijgt).
FLACHSMANN (Scherp, met onderdrukte stem). Wat ik u gebied, dat hebt ge te doen,
't zij eens en your altijd gezegd.
NEGENDANK. Ja, heer Bestuurder.
FLACHSMANN. Ik kan toch niet alles doen.
NEGENDANK. Neen, heer Bestuurder.
FLACHMANN. Ge zijt een schaap.
NEGENDANK (Beslist, met militaire koelbloedigheid). Neen, heer Bestuurder.
FLACHSMANN. W at?
NEGENDANK (Als hooger). Ik ben quasi geen schaap.
FLACHSMANN. Toch wel !... Lees de briefjes !
NEGENDANK (Z et een knzjpbril op den news en neemt de verontschuldigingsbriefjes).
FLACHSMANN. Hoe staat het met Karl Dieckmann).
NEGENDANK (Leest onverzettelijk ernstig en ambtelijk).
Geeerde Heer Flachsmann
Ondergeteekende meldt hierbij dat wij, tengevolge van een verlovingsfeest,
den tijd verslapen hebben. Heden morgen natuurlijk, hevige pijn in 't haar,
dat kent ge wel ; als we naar de horlogie keken en dachten 't is zeven uur, dan
was het natuurlijk acht, omdat ze was blijven stilstaan. Derhalve bid ik u mijn
zoon Karl niet te straffen ; eigenlijk heb ik priegel verdiend, wat ge beleefdelijk
verontschuldigen zult.
Fritz Dieckmann.
FLACHSMANN. Als hij 't zell zegt, moet ik het niet uitvinden. Een ferm pak slaag
heeft hij inderdaad verdiend. Maar wie bindt zoo'n kat de bel aan ?
NEGENDANK. Heer Bestuurder ; ik vermeen dat we toch het oog moeten houden op
de sociaal-politieke verhoudingen ; de man heeft alle dagen hard te werken.
FLACHSMANN. Verder, verder. Gustaaf Waldau.
NEGENDANK (Leest).

- 176 -
Hooggeboren Heer Directeur,
Vol ontroering grijp ik naar de pen, om UEd. Hooggeboren te onderrichten,
dat ik mijn Guschi, ter oorzake van ziekte zijns persoons, Brie dagen uit de
school gehouden heb. De dokter houdt het voor een hevige darmguitarre, (1)
maar mijns dunkens zijn het inwendige klieren.
Met de onderdanigste hoogachting,
Ilse Waldau.
FLACHSMANN. De goede vrouw had dit wel eer kunnen melden.
NEGENDANK. Gewis, heer Bestuurder ; doch laat ons ditmaal toegevendheid beoefenen
; 't is een zeer fijne, wel opgevoede vrouw. ,
FLACHSMANN (ills terloops). Wat schrijft ze ? c Hooggeboren... ? ' (Neemt het briefje
en leest). Hm... nu... voor ditmaal wil ik het verontschuldigen. Doch zeg haar,
dat ze in tijcls bericht moet zenden als haar zoon nog eens ziek wordt. Verder :
Hermann Stoppenbrink.
NEGENDANK (Leest):
Geachte Heer Leeraar,
mijn beminnelijke wederhelft is er van door getrokken. 1k sta er nu gansch
alleen voor en speel den rol van vrouw, knecht, dienstmeid, vee en alles, zooals
het moet. Om die reden komt Hermann heden te laat. Wees maar niet boos, heer
leeraar, mijn wijf heeft nooit gedeugd, Dit meldt met hoogachting,
Hans Stoppenbrink,
voorloopig weduwnaar met 4 kinderen.
FLACHSMANN. Dat moet daar een echte varkensstal zijn.
NEGENDANK. Zoo heb ik het mij altoos voorgesteld. De vrouw scheen mij quasi een
filologisch raadsel...
FLACHSMANN. Zoo. Verder : Gerhard Maasz.
NEGENDANK. (Leest) :
Hooggeachte Heer,
mijn zoon Gerhard kan de school niet bezoeken,
wijl hij zijn voet verzeerd heeft.
Hoogachtend,
Friedrich Maasz.
Komieke stijl ! Zoo kort afgebeten ! Zoo c nikske ' vorm !
(Men klopt).
FLACHSMANN. Binnen.
I 3de TOONEEL.
FLACHSMANN. NEGENDANK. De schoolofiziener BROSECKE komt binnen. (Groot,
breed en welgevoed heerschap, met vol, rood gelaat, sneeuwwit haar ex dito visschers baard. Geen
bril. Lange, toegeknofite rok. Zijn heele verschijning ademt welgedaanheid, behaaglykheid en
goedzakkigheid. Vettige, joviale spreektoon eens ouderlings. Wat hij vertelt, doet hij dikwijls —
ook zonder grond — vergezeld gaiin van een vergenoegd lachen).
BROSECKE. Goeden morgen, waarde beer Flachsmann !
FLACHSMANN (Rem behandelend met groote voorkomendheid, dock zonder denminsten
schroom). Ha ! goeden morgen, heer inspecteur ! Veel eer, heer inspecteur !
Wees zoo goed plaats te nemen.
(1) (Catarrhe).

---- 177 -
BROSECKE. Dank u, dank u. ( Wil zich zetten op den eenvoudigen stoel rechts).
FLACHSMANN. Als ik u bidden mag, heer Inspecteur, neem dezen.
BROSECKE (Z et zich in den armstoel links). Dank u, dank u zeer.
FLACHSMANN. Negendank, leg de briefjes in dit omslag, ik zal ze zelf nazien. Neem
dit rondschrijven en doe het onderteekenen door al de leden van het personeel.
NEGENDANK. Jawel, heer Bestuurder ! (Af).
BROSECKE. Immer aan 't werk ! Altijd inrichter ! Hahahahaha !...
FLACHSMANN, Orde beheerscht de wereld, heer Inspecteur.
BROSECKE. Hahahahaha.... ia, ja. 't Is me steeds een genoegen uw school te
bezoeken, hahaha... alles loopt er op wieltjes... alsof het gesmeerd werd...
hahahahaha... Alles militarisch : pan-pan, ratapan... als op een oefeningsplein...
als in een kazernew hahahahaha... Bravo, bravo. Gij maakt mijn ambt
gemakkelijk, waarde beer Flachsmann.
FLACHSMANN. Dat doet mij oneindig genoegen, heer Inspecteur. Wilt ge niet eens
een toertje doen in de klassen ?
BROSECKE (Zeer beraden en lachend afiverend), Neeneeneeneenee ! Waartoe noodig ?
Ik weet dat alles 'op zijn beste gaat 1 Hahahahaha... zou het raderwerk enkel
stooren, hahahaha... ja.
FLACHSMANN. En de gezondheid, heer Inspecteur ?
BROSECKE. Hehehehehe... dat kon beter. Ik heb 's nachts zoo 'n drukking rond de
maag, hahahaha... ja. ( Vurig) Het valt mij in, ik moest u het adres vragen van
de firma, waarvan gij uw hespen krijgt.
FLACHSMANN. Ik zal het eens op een briefken zetten, heer Inspecteur.
BROSECKE. Uwe hesp is namelijk... hohohohoho... iets wonderbaars. Het mager
he ?... zoo vast... en daarbij malsch... als boterdeeg, hahahahaha... en het vet !
rozig als een appelboom in bloesem. En zoet ! (Mond en vingers spitsend). Zoet
als amandelen. Heel... heel kostelijk !
FLACHSMANN (Die meermalen heeft toegeknikt, reikt hem een briefie). Hier is 't, heer
Inspecteur.
BROSECKE (Leest). Jochem Immensack... (Het overige onverstaanbaar). Dank u,
dank u, waarde heer Flachsmann, wel bedankt. (De schoolklok luidt). Wat... is
dat voor negen uur ?
FLACHSMANN. Ja, heer Inspecteur.
BROSECKE. 0 ! dan moet ik haasten dat ik voortkom. Ik moet bier naast,. naar de
meisjesschool... Me dunkt dat ik u nog iets te zeggen had... (Cegt den vinger op
het voorhoofd). Hm !... Neen, het. schiet mij niet te binnen. Hahahahaha...
schiet mij niet te binnen ! Nu, adieu, waarde heer Flachsmann, adieu ! Blijf
daar.
FLACHSMANN. Ik bid u, heer Inspecteur (Hem aan de deur geleidend).
BROSECKE (Draait zich plotseling om in het deurgat). Halt, ik heb het. Hahahahaha.
Juist. Vrijdag morgen hebben we zitting , er is een plaats te begeven van
leeraar eerste k las door het afsterven van. . he...
FLACHSMANN. Kleinmiiller.
BROSECKE. jUiSt : Kleinmiiller. Twee onderwijzers van uw school k omen in aanmerking...
Heer Diercks, meen ik, en heer...
FLACHSMA_NN. Flemming.
BROSECKE. Flemming, juist. Wie beveelt gij aan, he ?
FLACHSMANN. Zonder aarzelen den heer Diercks.
BROSECKE. Zoo, zoo, Heer Diercks. Dat is de zoon van wijlen den predikant
Diercks, lid van den schoolraad, niet waar ?
FLACHSMANN. Zeer juist, heer Inspecteur.

- 178 -
BROSECKE. Zoo, zoo .. Den heer Flemming beveelt gij dus niet aan !
FLACHSMANN. Neen, in 't geheel niet. De heer Flemming is een eigenzinnig en
weerbarstig persoon, vol hoovaardij, hoewel hem veel ontbreekt om een goed
onderwijzer te zijn. Hij wil zich niet onderwerpen aan een strenge tucht en is
een zeer storend element in ons personeel.
BROSECKE (Trekt voor 't eerst een ernstig, k,ommervol gelaat). Hohohoho ! .. wat ge
zegt, mijnheer Flachsmann. De ronk gaat dat deze Flemming een ongemeen
begaafd man is. Ja, ja, ik heb meermalen ondervonden : een groote begaafdheid
dient even dikwijls ten vloek als ten zegen. Dat heeft mij immer getroost.
Ja. Nu, gij zendt over beiden nog een verslag in, niet waar ?
FLACHSMANN. Natuurlijk, heer Inspecteur, en uit dit omstandig verslag zult ge
afleiden, dat naar alle recht en billijkheid, alleen de heer Diercks mag worden
bevorderd.
BROSECKE. Jajajajaja, mijnheer Flachmann, ik verlaat me geheel op u. « Omstandig
verslag )0, dat is het juist ! Opdat ik nauwkeurig worde onderricht, niet waar ?
Goed, heel goed. Nu, tot weerziens !
FLACHSMANN. Tot weerziens, heer Inspecteur ! (Gaat met hem uit).
-I 4de TOONEEL.
FLACHSMANN. NEGENDANK. Onmiddelltjk daarna FLEMMING.
FLACHSMANN. (Staat in de deur van den gang, de hand boven het oog). Staat daar niet...
de heer Flemming?
NEGENDANK. Jawel, heer Bestuurder !
FLACHSMANN Doe hem bij mij komen.
NEGENDAI, K. Dadelijk, heer Bestuurder ! (Terrvill hij naar rechts gaat). Mijnheer
Flemming... (Het overige onverstaanbaar).
FLACHSMANN. (Zet zich voor zijn tafel en legt een zwart boekje voor).
FLEMMING (Komi binnen en gaat naar de tafel). Mijnheer Flachsmann ?
FLACHSMANN (Met ambtelijke maardigheid). Neem plaats.
FLEMMING (Zet zich).
FLACHSMANN. Ge hebt thans een uur vrij-af, niet waar ?
FLEMMING. Juist.
FLACHSMANN (Na een lange poos). Over u is verslag gevraagd. Om u te bewijzen, dat
ik tegenover u steeds openhartig en welwillend handel, zal ik u den inhoud van
mijn verslag mondeling mededeelen.
FLEMMING (Toont gedurende de eerste helft van het tooneel een rustigen humor). Zou
het niet ruim zoo openhartig en welwillend zijn, mij het verslag te laten lezen?
FLACHSMANN. Het verslag is geheim.
FLEMMING. Dat gij me persoonlijk uw aanmerkingen mededeelt, is uw plicht.
FLACHSMANN. Het staat mij geheel vrij, mij naar believen te kwijten van dezen
plicht.
FLEMMING. Zijn plicht vervult men geheel, mijnheer Flachsmann.
FLACHSMANN. Het verheugt me dat gij tot deze meening gekomen zijt.
FLEMMING. Dat is geen « meening ', mijnheer Flachsmann ; 't is een gevoel dat
sinds lang in mij vergroeid is.
FLACHSMANN (Geergerd). Ter zake... In de eerste plaats wat uw houding betreft
buiten de school. Eergisteren zijt ge, met meerdere vrienden, 's nachts ten drie
uur, van een feestpartij teruggekeerd ; in dollen overmoed hebt ge u, geheel
gekleed, in het mole nwater laten vallen en langen tijd rondgezwommen.

- 179 -
FLEMMING (Opgetogen). Ja, 't was overheerlijk !
FLACHMANN. Ge zijt door een nachtwacht opgeschreven wegens ongeoorloofd
baden.
FLEMMING. jlliSt.
FLACHSMANN. Ik trek er uw aandacht op dat ge door zulke handeling bij de ouders
het noodzakelijke gezag verliest, dat aan uw ambt moet verbonden blijven. Een
onderwijzer moet heel voorzichtig zijn.
FLEMMING (Drooqjes). Als hij niet zwemmen kan... stellig.
FLACHSMANN. Ik bedoel bier geen zwemmen, ik spreek in 't algemeen. Men heeft u
ook opgemerkt in een vergadering, waar gesproken werd over het woningenvraagstuk.
FLEMMING. Juist. Als onderwijzer stel ik er belang in, hoe mijn leerlingen gehuisvest
zijn.
FLACHSMANN. Onnoodig. Een onderwijzer bepaalt zich bij zijn arbeid in de klas ;
het overige kan hij gerust overlaten aan de overheden.
FLEMMING (Steeds vergenoegd). En dan, wat weet ge ervan, of ik niet met de beste
bedoelingen de vergadering bijwoonde,
FLACHSMANN. Dat is gelijk. Een onderwijzer houde zich verwijderd van het openbaar
leven. Aldus behoudt hij de achting der burgers, en, voor hem is het ook
veiliger en voordeeliger.
FLEMMING. Mijnheer Flachsmann, ik hecht veel meer waarde aan mijn recht dan aan
veiligheid en voordeel.
FLACHSMANN (Boosaardip). Welnu, als ge de gevolgen wilt dragen...
FLEMMING. Dat wil ik.
FLACHSMANN. Met betrek tot uw dienst zijn u nog grooter verwijten toe te sturen.
FLEMMING (Vreesachtig). Zoo... !
FLACHSMANN. Op een heeten dag zijt ge met de kinderen op de speelplaats gegaan ;
ge hebt toegelaten dat zij hun vest uitdeden en gij zelf hebt in uw hemdsmouwen
onderwijs gegeven.
FLEMMING. Is het u bekend dat Pestalozzi dat dikwerf deed ?
FLACHSMANN. Pestalozzi mocht doen wat hij wou. Gij moogt niet doen wat ge wilt.
Behalve dat het op zichzelf reeds onwaardig en ergerlijk is, hebt ge u vermeten
mij geen oorlof te vragen. De onderwijzer moet zich onderwerpen aan zijn
onmiddellijke overheid.
FLEMMING (Balm), De onderwijzer mag geen knecht wezen, zegt Rousseau, anders
maakt hij van het kind een tweeden knecht.
FLACHSMANN. Hier is geen spraak van Rousseau. Wat ik zeg, geldt mijn school. De
school zal de kinderen opvoeden, niet tot knechten, maar tot onderdanen.
FLEMMING. Haha !
FLACHSMANN. Verder hebt ge, in de schrijfboeken der leerlingen, fouten over
't hoofd gezien.
FLEMMING. Mijnheer Flachsmann ! Bij het verbeteren van vijftig schriften wordt
men ten slotte stompzinnig. Hij slechts wordt niet stompzinnig, die het niet
meer behoeft te worden.
FLACHSMANN. Hohoho !... In mijn leven heb ik zooveel schriften verbeterd en toch
ben ik niet stompzinnig geworden.
FLEMMING (Droogjes). Neen ?
FLA CHSMANN (Kijitt hem mistroumend aan). Neen. Verder veroorlooft gij u willekeurige
afwijkingen van het leerplan. Zoo hebt ge, b. v. van Engeland slechts
15 steden aangeleerd, terwij1 het programma er 33 voorschrij ft.
FLEMMING. In plaats daarvan heb ik aan de kinderen veel verhaald over steenkolen

- 180 -
en katoen. Dat zijn zaken die ze behoeven en dagelijks voor oogen hebben, en
die voor Engeland en Duitschland meer waarde hebben dan 197 steden. Dat
schenkt de kinderen vreugde en is van meer helang dan hun kop vol te
pompen met doode namen, waar later geen haan naar kraait.
FLACHSMANN (Met bedaarde booseardigheid). Mijnheer Flemming ?! Het staat u vrij
deze gedadhten te koesteren, maar in de school moogt gij ze niet toepassen. In
de derde klas hebt ge de zwerftochten van Odysseus verhaald.
FLEMMING. Ja wel. Om wille van hun rijken, poetischen inhoud.
FLACHSMANN. Mijnheer Flemming ?! Poezie is bijzaak. Poezie heeft met de school
niets te maken... natuurlijk, in zoo ver ze door de overheden niet is voorgeschreven.
Dat doet mij denken aan wat antlers. Tot de... g hervormingen ,,
die ge nastreeft, behoort ook het invoeren van de kunst in de school. Gij hebt
de muren uwer klas behangen met afbeeldingen ; gij kweekt bloemen in de
klas ; gij hebt zelfs de kinderen des avonds verzameld, hun brokken van GOthe
en Schiller voorgelezen en muziek gemaakt. Daardoor wekt ge bij de kinderen
ijdele begeerten op en trekt ze af van het onmiddellijk noodzakelijke. Ik moet
u dat verbieden.
FLEMMING (Nog kalm). Mijnheer Flachsmann... Van af den eersten dag, dat ik uw
school binnentrad, kunt gij me niet uitstaan. Van mijn kant, ik kan u ook niet
luchten. Waarom dat niet eerlijk bekend. Reeds een jaar geleden heb ik, zooals
ge weet, mijn verplaatsing aangevraagd. Het g groen tapijt . verstond mijn
drijfveren niet. Het c groen tapijt , erkent geen persoonlijke voorkeur. Het
K groen tapijt ) kaatste mijn aanvraag af en bevool me mij te schikken naar de
voorschriften mijner overheid.
FLACHSMANN (Heimelijk zegevierend). Alzoo ?
FLEMMING. Wij staan diametraal tegenover elkander. Gij wilt het « ouderwetsche ,
miljoenenmaal herhalen, ik wil het nieuwe beproeven. Jammer is het voor ons
ambt, dat geen Icarusvlucht er toegelaten is, geen initiatier, geen storm en
drang ! Wie iets grootsch wil uitvoeren, moet het onmogelijke willen. Gij wilt
in het spoor loopen uwer honderdduizend voorgangers.., ik zoek nieuwe
wegen, ik...
FLACHSMANN (Altoos met heimelijke gelatenheid). Mijnheer Flemming ? De school
heeft uw nieuwe wegen niet noodig. Zij heeft behoefte aan trouwe plichtsvervulling,
vooral aan nauwlettend achtgeven op het oneindig kleine. De opvoedkunde
is ten huidigen dage zoo volmaakt, dat geen hervormingen nog noodig
zijn.
FLEMMING (zijn spreektoon nabootsend). Mijnheer Flachsmann ?! Aldus denken de
Chineezen, maar niet de Duitschers. Op andere wijze wil ik beproeven u mijne
gedachte uit te spreken. g Schoolmeesterij , is voor u een ambacht, voor mij
is het een kunst. Gij meent dat wezenlijk onderricht kan ,K verordend
worden... Mijnheer Flachsmann, door een miljoen g verordeningen . wijzigt ge
het werk niet van een echten onderwiger. Wanneer ik sta voor mijn vijftig
jongens, dan stijgen voor mij op vijftig zielen en werk ik aan een vijftigvoudige
taak. Als die vijftig zielen mij tegemoet zweven en ik hun het schoonste en
beste geef wat ik bezit, dan is ieder derde persoon een indringer, dan vloeit uit
mijn ziel zelve de verordening van mijn werk. Wanneer ik voor mijn vijftig
jongens sta, dan zijn een en vijftig sm.idsen in gang, in wier vuur de toekomst
wordt gesmeed, en niet het verledene. (Met stijgende marnite). Voor mijn arbeid
en zijn vrucht hebt ge nooit een blik of een woord over gehad. Sinds vier jaren
hijg ik naar lucht in dezen stikkenden dampkring van geestelijken dood ! Sinds
vier jaren schroeft gij mij aan als een dood rad in het levenlooze uurwerk uwer

- 181 -
school, ik ben een vrije, scheppendegeest, en ik maak wat ik wil en wat ik moet
FLACHSMANN (Als hooger). Het zal wellicht wenschelijk zijn, dat ik uw arbeid in de
toekomst nog nauwkeuriger gadesla dan voorheen.
FLEMMING (Staat schielijk op).
FLACHSMANN. Waarom staat ge op ? Ik gaf u geen oorlof heen te gaan.
FLEMMING (Zeer kort en rum). Ik wensch te staan.
FLACHSMANN (Loerend van omlaag). Van nu of zult ge mij dagelijks de werken uwer
leerlingen tot nazicht voorleggen.
FLEMMING (Beschoun, hem doordringend en zwijgt. Poos).
FLACHSMANN (Als hooger, allengs onzeker wordend). Gij zult uw lessen schriftelijk
voorbereiden en mij deze telkens voor onderzoek overleggen.
FLEMMING (Als hooger. Poos).
FLACHSMANN (Als hooger, steeds onzeker wordend). Verder zult ge mij over het verloop
van iedere les schriftelijk bericht zenden. (Poos). Op deze wijze hoop ik van
u, mettertijd, nog een bruikbaren onderwijzer te maken.
FLEMMING (Beziet hem nog steeds doordringend, en breekt dan in een goveldig schaterlachen
uit). Hahahahahaha L.. Gij hoopt van mij een geschikten onderwijzer te
maken ? Hahahahahaha... Zijt Of dan een onderwijzer ?
FLAcHsmANN (Loerend). Dat denk ik.
FLEMMING. Gij ? een onderwijzer ? Een opvoedings-schoenlapper zijt ge. En dan
nog een heel ellendige, vermits ge slechts een leest bezit. (Poos).
FLACHSMANN (Is langzaam opgestaan en verheft zich achter zijn tafel). Mijnheer
Flemming, voor deze beleedigingen zult ge u tegenover den tuchtraad moeten
verantwoorden. Toch moet ik u nog eerst rekenschap vragen voor een ander
geval. Gij hebt Peter DOrmann, die zich weerspannig betoonde tegenover
mijnheer Diercks, niet gestraft, hoewel ik het bevolen had.
FLEMMING. De leerling Peter DOrmann werd door den heer Diercks op lichtvaardige
en onrechtvaardige wijze beschuldigd: De knaap verdedigde zich in behoorlijken
vorm. Daarop notmde de beer Diercks hem een c onbeschaamd
leugenaar >> en trachtte hem te slaan. De knaap spartelde tegen en had gelijk.
FLACHSMANN (Aanmatigend). Dat komt er niet op aan. Een leerling moet zich in
alle omstandigheden onderwerpen.
FLEMMING. Dat is uw stelsel, 'k weet het. Al wat karakter en zelfstandigheid toont,
moet verpletterd, vermorzeld. Daarmee stem ik niet in. Ik duldt geen onrecht
en ik bescherm mien leerlingen.
FLACHSMANN. Dan zal de knaap gestraft worden door iemand anders.
FLEMMING. Ik geloot dat niet, mijnheer Flachsmann. Want, wie den jongen slaan
wil, moet eerst mij slaan, en wat mij betreft... ik sla terug !
FLACHSMANN (Opschreeuwend). Mijnheer Flemming ? ! Gij zult ondervinden dat ik
hier de meester ben !
FLEMMING (Met voorname kalmte). Mijnheer Flachsmann ?! Gij verkeert in dwaling.
Van ons beiden zijt gij de overheidspersoon ; doch ik ben de meester. Ik sluit de
zitting. ( V).
DIERCKS (Komt haastig en triomfanteliijk uit de kamer der leermiddelew. nit valt
overheerlijk !
FLACHSMANN. Dat breekt hem den nek.
(De gordijn valt).
(Wordt voortgezet)
Erratum. — Blz. 163, repel 2 vervangen door
kaart : klaver zeven! Heb buiten dit enkel klaver acht en negen. speel alsdan. .

— 182 —
Over lichamelijke straffen, de baldadigheid der jeugd
en de rechtspositie der onderwijzers.
Weer een brochuur van J. W. Gerhard en weer een zeer belangrijke.
Onze Nederlandsche ambtsbroeders mogen zich gelukkig achten,
voorkampers als Gerhard een is — taai en altijd in de bres — in hun
gelederen te tellen.
Aanleiding tot dit vlugschrift gaf 't volgende :
Op 2 November 190o maakten Burgemeester en Wethouders van
Amsterdam kond : dat het den onderwijzers der openbare scholen
voortaan verboden was nog gebruik te maken van lichamelijke straffen,
wilden zij niet onmiddellijk ontslagen worden.
't Verbod had eigenlijk altijd bestaan. Steeds echter had de overheid
voor overtredingen de oogen geloken. Dit nog langer te doen was haar
thans onmogelijk geworden.
't Ongeluk wilde, dat bijna aanstonds na 't verscherpt verbod zich
een geval van overtreding voordeed. Een gymnastiek-onderwijzer had
een jongen een paar klappen gegeven. De zaak werd ruchtbaar en de
vastgestelde sanctie werd toegepast : de ongelukkige werd ontslagen.
Zonderling genoeg, het was een half ontslag : de turnleeraar was in
twee scholen werkzaam : in een mocht hij zijn taak voortzetten.
Men kan begrijpen dat 't heel wat beroering en ontroering verwekte.
In de onderwijzerswereld allereerst, maar ook daarbuiten. Want in
Holland doet de drukpers ander dan bij ons : de dagbladen — de
voornaamste niet uitgezonderd — behandelen er uitvoerig kwesties,
welke, als te speciaal schoolsch, ten onzent tot geen grootere publiciteit
geraken dan die van een onderwijs-periodiek.
Natuurlijk verwijdde zich aanstonds 't debat tot den heelen omvang
van 't vraagstuk der lichamelijke straffen. En Gerhard was van de
eersten bij de hand met een uitvoerige behandeling.
Hier is haar besluit :
Wil men een welopgevoed yolk krijgen, dan dienen huisgezin en school samen te
gaan. De ouders en de onderwijzers dienen elkander te steunen bij de gemeenschappelijke
taak : de opvoeding van het jonge geslacht. Wij1 zonder autoriteit noch de
ouders, noch de onderwijzers hun doel kunnen bereiken, maar integendeel de
verwildering der jeugd steeds grootere afmetingen zal aannemen, dienen zij niets te
doen wat de autoriteit van hun medeopvoeders zou kunnen schaden. Aangezien
in bepaalde omstandigheden een lichamelijke straf of een der best werkende, of het.
laatste tuchtmiddel voor sommige kinderen is, moeten niet alleen de ouders, maar
ook de onderwijzers-opvoe , iers bet recht hebben in die gevallen de lichamelijke straf
toe te passen. In de hoogste mate demoraliseerend en de algemeene volksbeschaving
benadeelend is het, indien de jeugd weet : c de onderwijzer mag mij niet slaan >,

— 183 —
wijl dit zijn autoriteit ondermijnen moet. Daarentegen zal de wetenschap, dat de
onderwijzer hem tuchtigen mag, in de meeste gevallen reeds voldoende zijn, om
een leerling van een of ander kwaaddoen of te houden. Als dus door de onderwijzers
het recht verlangd wordt lichamelijke straffen toe te dienen, waar zij deze op nauwgezet
overwogen pedagogische gronden noodig achten, dan wordt dit meer verlangd,
om kwaaddoen en daarmee gepaard gaande straffen te voorkomen, dan om in
enkele gevallen een lichamelijke straf te kunnen toedienen.
De meest natuurlijke weg echter om het kwaad onmogelijk te maken is :
I. Een betere opleiding van de onderwijzers.
2. De verheffing van zijn sociale positie : behoorlijke betaling van zijn arbeid en
behandeling als mensch en burger ma alle burgerrechten.
3. De wegruiming van alle verdere hinderpalen, die een rustig, vruchtbaar
werken in de school bemoeilijken of onmogelijk maken.
Wie het wel meent met onze volksontwikkeling en volksbeschaving, die streve
naar de vervulling harer bovengenoemde noodzakelijke voorwaarden.
Gerhard is gewoon zijn besluiten op stevige gronden te vesten.
Zoo heeft hij 't nu weer gedaan.
Sprekend voor den nadeeligen invloed van een openbare en volstrekte
verbodsbepaling, als in Amsterdam is uitgevaardigd, zijn de
volgende feiten die zich aldaar hebben voorgedaan na den omzendbrief van
2 November 1900 :
Een jongen wit op de aanmaning van den onderwijzer niet uit zijn bank komen.
Deze durft hem thans niet meer aan te raken. Hij roept het hoofd ; de jongen weigert
nog. Onderwijzer en hoofd nemen bank en jongen op en zetten beiden
buiten het Iokaal.
Op een andere school een soortgelijke jongen. Het hoofd ontbiedt een politie-agent,
en deze pakt den jongen wel beet en haalt hem uit de klasse.
Een jongen is brutaal. De onderwijzer raakt hem niet aan, maar ontbiedt den
vader : deze komt en geeft zijn zoon in de school een ferm pak ransel.
Voor 't overige raden wij onze lezers ten sterkste aan zelf eens
kennis te nemen van Gerhard's brochuur. De redactie van Ons 3 oord
zal ze volgaarne doen toekomen aan wie 't verlangt.
BOEKBEOORDEELINGENT.
Handbook voor de Opvoed- en Onderwijskunde. Gids year onderwijzers, onderwijzeressen
en normalisten, door H. TEMMERMAN, bestuurder der normaalschool van den Staat te
Lier. Hoste 1900.
1 Een werk over opvoedkunde van 460 bladz. groot formaat, dat zal niet smakelijk
zijn I hoorden wij een paar onzer kollega's zuchten. En nochtans, laat ons het
maar aanstonds zonder aarzelen verklaren : zulk oordeel is onjuist. Niet alleen
worth de belangstelling gewekt door de ongekunstelde, eenvoudige taal ; door den
natuurlijken schrijftrant, die alle vertoon van geleerdheid vermijdt zonder de
degelijkheid en wetenschappelijke juistheid tekort te doen ; niet alleen verwijlt de

- 184 -
oud-leerling der Liersche normaalschool, aangenaam getroffen bij menig kapittel,
dat herinneringen uit vroeger dagen wakk er roept ; — maar claarbij is de stof goed
gekozen en ingedeeld, is de theorie zoozeer met praktische raadgevingen doorweven,
dat de aandacht gespannen blijft en de eene bladzijde na de andere met
genoegen wordt gelezen.
Het handboek bevat buiten eenige algemeenheden over den onderwijzer en zijn
ambt vijf groote afdeelingen : lichamelijke opvoeding; opvoeding der ziel (verstand,
gevoel- en begeervermogen) ; algemeene en bijzondere methodeleer ; schoolkunde
(betrekkingen van den onderwijzer met overheden, gelijken en onderhoorigen ;
stoffelijke inrichting der school ; tucht, straffen, belooningen ; spelen, uitspanningen,
wandelingen, schoolreizen ; programma's voor lagere scholen, kindertuinen,
scholen voor volwassenen en voor uitgebreid lager onderwijs) ; daarbij is een rijke
bibliographie van pedagogische v‘ erken gevoegd.
De heer Temmerman erkent den grooten vooruitgang, op zielkundig gebied door
de onderzoekingen van Taine, Perez, Fechner, Wundt, Sully e. a. verwezenlijkt.
c Wij hebben daarin het proces van de zielsontwikkeling der kinderen trachten te
ontdekken. Wij hebben die geleerden niet gevolgd tot in hun laatste wetenschappelijke
opzoekingen, loch wij hebben hun besluiten opgespoord en overwogen. Met
genoegen hebben wij vastgesteld, dat zij, voor wat althans de practische aanwendbaarheid
hunner denkbeelden betreft, meestal niet hoofdzakelijk verschillen van de
Benekesche leer ; het zijn, voor wat de opvoedkundige toepassing betreft, veelal
niets meer dan de leerstelsels van Beneke verjongd en volledigd. Wij hebben
getracht de redematige grondbeginselen der nieuwere zielkunde in rechtstreeksche
toepassing te brengen...... ) Deze woorden van het voorbericht worden in de volgende
bladzijden ten voile bewaarheid: de zielkundige wetten worden op eenvoudige
wijze verklaard en winnen nog in duidelijkheid door de praktische wenken die ze
opvolgen en die den waren schoolman verraden ; bij de bespreking der vraagstukken
van opvoedkunde wordt in den regel naar de zielkunde verwezen (als voorbeeld zij
de behandeling der c Moedertaal ) aangehaald).
Waar de schrijver zijn gedachten bij anderen goed vertolkt vond, heeft hij niet
geaarzeld soms voile bladzijden letterliik aan te halen ; dit vermindert evenwel den
indruk niet dat wij te doen hebben met een oorspronkelijk werk, met lang gedragen
overtuigingen ; hij verdedigt het Belgisch schrift, het teekenprogramma van het
gouvernement, den handenarbeid voor knapen, het cijfermuziek, het Zweedsch
turnstelsel, spelen, schoolwandelingen en schoolreizen, enz. ; het geheel draagt een
eigen stempel : hoewel grondig is het niet te zeer afgetrokken, als vele Duitsche,
hoewel klaar, niet oppervlakkig als sommige Fransche werken over opvoedkunde ;
verder zijn het onze programma's, onze toestanden, die behandeld, onze scholen, die
bedoeld worden ; dat verhoogt de aantrekkelijkheid en de waarde van den arbeid
des heeren Temmerman.
Hij heeft daarmee de kroon gezet op zijn reeds welgevulde loopbaan ; toen hij
voor achttien jaar de hoofdstad, waar hem zoovele banden hechtten, voor het nederige
Lier verliet, was het om zich met hart en ziel te wijden aan wat hij als zijn levenstaak
beschouwde : het woord der strevende, ontwikkelende pedagogiek verkondigen
daar, waar hij het voor 't eerst gehoord had en vanwaar het over het Vlaamsche
land weerklonken had en weerklinken moest ; wij zijn er hem dankbaar voor dat
hij ook zijn pen in dienst van zijn ideaal heeft gesteld. Wij hopen van harte, dat
menig kollega zich opgewekt moge gevoelen om nu en dan een uurtje te hesteden
om het c Handboek v te doorbladeren en even stil te staan en na te denken bij het
vele goede, ware en schoone dat er ons in geboden wordt.

ACHTSTE jAARGANO N' 6 I Juni 1901
Ohne ein Blatt, in welchem alles Laufenden was die Lehrer interessiren kann zur Sprache kommt,
ist eine lebendige Verbindung und Wechselwirkung der Lehrer nicht denkbar.
In der Vereinigung liegt unsere Kraft. Isoliere dich und du bist schwach oder du wirst es.
DIESTERWEG.
INHOUD : Het Onderwijs in Belgia onder het Fransch Beheer : VI. — Een kijkje in de school
voor Bijzonder Onderwijs te Antwerpen : I. De Kinderen. — William Morris. — Flacbsmann
als Opvoeder (2e bedrijf). — Kijkjes links en rechts. — Werkzaamheden der Vereeniging. —
Het Onderwijs in Belgie
onder het Fransch Beheer.
1 795-1 81 5
VI
VI. Het hooger onderwijs.
Het Nationaal Instituut, door de Conventie .(1) gesticht om de ontdekkingen
te verzamelen, de kunsten en wetenschappen te volmaken,
bevatte drie klassen : de physieke en wiskundige wetenschappen, de
zedeleer en staatkunde, de letterkunde en schoone kunsten. Bonaparte
verminkte deze instelling. Hij schafte de laatste klasse af, welke bijna
geheel bestond uit republiekeinen, vijandig aan zijn opperhecrschappij.
Hij herstelde de Fransche Akademie onder den naam van klasse voor
taal en letterkunde, en de Akademie der inschrijvingen en schoone
letteren, welke de klasse, voor geschiedenis en oude letterkunde
werd (2). Hij deed de secties van ontleding der gewaarwordingen en
gedachten, van zedeleer, van maatschappelijke kennis, van wetgeving
en staathuishoudkunde verdwijnen. Het Instituut genoot geene de
(1) Grondwet van het jaar III, artikel 298. — Wet van den I5n Germinal.
(2) Dekreet van den 3n Pluviose jaar XI.

— 186 —
Minste vrijheid : de benoeming zijner leden moest door het hoofd des
Staats bekrachtigd worden. Hun werken waren aan het boekengericht
onderworpen. De beroemde wiskundige, Jerome de Lalande
werd veroordeeld en mocht niets weer drukken, omdat hij « vrankweg
de godverloochening onderwees, vernietigend grondbeginsel van alle
maatschappelijke inrichting ». (1)
Aan M. de Chateaubriand werd verboden, in zijn ontvangstrede, lof
te spreken over zijn voorganger, den dichter Marie Chenier, een oud-
Conventioneelen koningsmoorder. Bij deze gelegenheid zegde de
Keizer tot den Grootmeester : « Ik gebied u aan de tweede klasse van
het Institut te zeggen, dat ik niet wil dat men in zijn zittingen van
staatkunde spreke.... Indien de klasse niet gehoorzaamt, zal ik ze
vernietigen als een slecht klubhuis ». (2)
De leden van het Institut, waardigheidbekleeders en beambten,
moesten aan het ordewoord gehoorzamen. Het staatsbestuur begunstigde
hun wetenschappelijke werken, doch onder uitdrukkelijke
voorwaarden dat zij noch zedeleer noch staatkunde aanraakten. Niets
ontsnapte dat van verre of nabij kon aanschouwd worden als een
bedilling van den heerschenden regeeringsvorm. M. de Tracy werd
niet gemachtigd zijn Commentaires sur l'estrit des lois in Frankrijk uit te
geven, waarvan een Engelsche vertaling in Amerika verscheen, door
den Voorzitter der Vereenigde-Staten, Jefferson, in al de scholen der
groote Republiek ingevoerd. J. B. Say mocht zijn Traiti d'économie
politigme niet meer heruitgeven.
Chaptal moest zijn statistieken schorsen. De geschiedenis, zelfs de
geschiedenis der Oudheid, was gevaarlijk voor de veiligheid des
Keizerrijks. Het boekengericht belette de uitgave van een : « Kort
geschiedkundig begrip over het Romeinsche recht », wijl dit werk kon
aanleiding geven tot een vergelijking van het gezag onder Keizer
Augustus met de regeering van Napoleon en aldus een noodlottigen
invloed op de openbare denkwijze uitoefenen. (3)
Villemain verzekert ons dat, vanaf het jaar 1812, alle schriftelijke
uiting eener gedachte, alle geschiedkundige vermelding, als een
gewaagde en verdachte zaak moest aanschouwd worden. (4)
(1) Brieven van Napoleon aan M. de Champagny, 13 December 1805 en 3 Januari
x8o6.
(2) H. Taine. 4 Les origines de la France contemporaine ,, II, 217.
(3) 24n Januari 181o.
(4) Van de 73 dagbladen die er in 1800 bestonden, liet er Napoleon slechts vier
bestaan, waarvan de Minister van Policie de hoofdopstellers benoemde. Het publiek
mocht niets kennen dan de besluiten van het Staatshoofd en het bulletijn der ware
of valsche overwinningen. Er was een officieele almanak, de eenige die toegelaten
AN as, om de gedachten des yolks te herstellen, zijn vaderland liefde en verkleefdheid
aan den heiligen persoon zijner Majesteit en Napoleon's stamhuis te onderhouden
en te bewaren.

— 187 —
De jonge lieden, uit de lyceums komende en die zich tot een vrije
loopbaan wilden voorbereiden, moesten zich bij de fakulteiten aanbieden,
of in bijzondere scholen, rechtstreeks of onrechtstreeks onder het
beheer van het Staatsbestuur geplaatst. Daar leerden zij slechts het
gansch onontbeerlijke voor de uitoefening van hun toekomend beroep.
De geneesheeren, apothekers en advokaten ontvingen een oppervlakkige
voorbereiding. Niets werd doorgrond. De lessen hadden over
't algemeen het uitzicht van openbare leergangen, wie wilde kwam.
Niemand was gehouden ze te volgen. Bijzondere oefeningen, ondervragingen
of persoonlijke opzoekingen kwamen niet voor ; enkel
klare, oppervlakkige, soms sierlijke voordrachten. Een student, met
lets of wat getrouw geheugen, die de geschreven lessen der leeraars of
goed gekende boeken van buiten leerde, kon zich nog al licht uit den
slag trekkers. Taine met zijn gewone ,scherpzinnigheid, zijn levendige
verbeeldingskracht merkt op : « Napoleon kon zich gemakkelijk de
toekomende onfeilbare voortbrengsels zijner inrichting voorstellen.
Hier eenige raadsheeren met de tok op het hoofd, zittende of rechtstaande
in hunne verhoorzaal ; tegenover hen pleitende advokaten in
hunnen tabbaard gehuld ; verder de groote verbruikers van gezegeld
papier, zooals : gerechtelijke zaakvoerders en notarissen, omringd van
een hoop processtukken en bezig met hun akten op te stellen ;
elders, prefekten, onder-prefekten, raadsheeren der prefektuur, kommissarissen
van het Staatsbestuur, eenvoudige werktuigen der wet,
alien in bediening en handelende naar de inzichten des Keizers. Nu,
nog minder dan vroeger, kon die school een geleerd en onafhankelijk
denker, een Montesquieu voortbrengen. (')
De Keizerlijke Akademie van Brussel vertegenwoordigde het hooger
onderwijs in Belgie. (2) Zij bevatte Brie fakulteiten ; de rechten, wier
leergangen den 25n Maart 1806, geopend werden ; de wetenschappen
en letteren, en een praktischen kursus van geneeskunde. Deze Akademie
betrok de gebouwen, gekend onder den naam van Ancienne COUY .
Zij verdween met het Keizerlijk beheer. De leergang voor geneeskunde
alleen bleef behouden.
In 1806, telde het Keizerrijk 29 lyceums en 370 ondergeschikte
gemeentescholen, met 50.200 leerlingen. In 1815, bestonden er
12 fakulteiten van geneeskunde en rechten, 36 lycea met goon leerlingen,
368 kollegies met 28000 leerlingen, 4.1 seminaries met 5233 leerlingen
en 1255 kostscholen en bijzondere gestichten wier bevolking
39623 leerlingen bedroeg.
(1) H. Taine aangehaald werk, II, 208.
(2) Haar rechtgebied strekte zich uit over 3 lyceums, 3o kollegies en tal rijke lagere
scholen. Zij werd door een rektor, vier toezichters en een Al% ademischen raad
bestierd.

— 188 —
Het Staatsbestuur had gaar niets gedaan voor het middelbaar
onderwijs der vrouwen. Dit werd deerlijk vernalatigd en gansch aan
bijzondere scholen overgelaten.
VII. De lagere scholen.
Het lager onderwijs werd geheel verwaarloosd. De Keizer verachtte
het yolk, al zijne beambten deelden dit gevoelen. Boeren en werklieden
moesten dom blijven ; dit was het beste middel om ze gemakkelijk te
doen gehoorzamen.
Volgens Napoleons opvatting, moest het yolk slechts arbeiden en
soldaten leveren. Hij toonde zich gansch onverschillig, ja vijandig,
tegenover de hervorming der volksopvoeding, die Pestalozzi met zulke
onvermoeibare verkleefdheid beproefde. In 1802, kwam de uitstekende
opvoedkundige naar Parijs, als lid van den Consulta. Hij ontmoette
er Adriaan Lezay-Marnesia, die zijn gesticht te Burgdorf bezocht had
en zijn denkbeelden was toegedaan. Deze stelde Pestalozzi voor aan
Rcederer, bestuurder van het openbaar onderwijs. Hij drong tevens
bij hem aan, Fransche onderwijzers naar Zwitserland te zenden, om
de nieuwe leerwijze te bestudeeren : maar dit voorstel kreeg geen
oplossing. Pestalozzi vroeg een verhoor aan bij Bonaparte om hem
zijn denkbeelden bloot te leggen, doch deze weigerde hem te ontvangen,
zeggende : « Ik heb den tijd niet, om mij met het a. b. c. bezig te
houden ». In Januari 1803, schreef de Zwitsersche opvoeder uit Parijs
aan zijne vrienden van Burgdorf : « Het zal met Frankrijk gaan zooals
met varier Bonifacius. (9 De Fransche vrouwen zijn goed ; de kinderen
hebben de landsgebreken nog niet ; men zou van hen nog het
eerste yolk van Europa kunnen maken, indien ze door Duitsche
handen opgeleid werden. Edoch, de mannen zijn niets waard. Het
zijn louter raderwerken, geheel hun persoonlijkheid en menschelijke
waardigheid steken in het groote werktuig waaraan ze zijn voorgespannen.
De invoering mijner leerwijze moet tot later verschoven
worden. Tastbare bewijzen zullen Frankrijk verplichten op te houden
met lachen. Degenen welke de gekheden der omwentelingskwakzalverij
moede zijn, moeten zonneklaar overtuigd worden dat mijn
leerwijze geen drogerij is uit een' kwakzalverswinkel. Zelfs verstandige
lieden hebben door de buitensporigheden der omwenteling
vooroordeelen ingezogen tegen al wat recht en waarheid heet u.
De Elzasser Neef, een leerling van Pestalozzi, kreeg in 1803, door
het toedoen van Lezay-Marnesia vergunning om in een weezenhuis te
onderwijzen. Het volgende jaar ging Bonaparte, vergezeld van
( 1) Zinspeling op een plaats van zijn werk : 4 Hoe Geertrui haar kinderen opleidt v.

— 189 —
Talleyrand, het onderzoek bijwonen der leerlingen, volgens de nieuwe
methode opgeleid. De kinderen hadden verbazenden vooruitgang
gemaakt. Zij spraken, lazen en schreven schoon en klaar, verstonden
het gelezene, konden rekenen, de voorwerpen beschrijven en rangschikken,
kortom zij toonden een regelmatige verstandsontwikkeling.
Zij geleken in 't geheel niet op de papegaaien die men in de andere
scholen africhtte.
Een Amerikaan, Mac-Lure, tegenwoordig bij het onderzoek, hoorde
Talleyrand tot den eersten Consul zeggen : « Dat is te veel voor het
yolk ». Dat was ook de meening van Bonaparte, die er bepaald niet
aan hield dat het yolk verstandig en geleerd was. (1)
Fourcroy, gelast de organische dekreten der Hoogeschool op te
maken stelde voor, wat de lagere scholen aangaat, « den jjver der
gemeentebesturen te prikkelen, de belangstelling der beambten op te
wekken en de natuurlijke liefdadigheid der Fransche harten te doen
herleven ». Schoone woorden doch niets meer. De gemeentebesturen
bleven bijna overal onverschillig en de beambten dwarsboomden de
zeldzame ondernemingen ten voordeele der lagere volksscholen. De
gemeenten, die scholen oprichtten, hadden, ten opzichte van den
onderwijzer geen andere verplichting dan een woning of een belachelijke
vergoeding. Zijn stoffelijk bestaan moest die onderwijzer
afbedelen aan de ouders. Het ambt van onderwijzer was een ellendig
beroep.
Het Staatsbestuur had voor dezen dienst noch begrooting, noch
krediet. Zijn geheele edelmoedigheid beperkte zich er bij de kleine
scholen te ontslaan van den cijns aan de Hoogeschool verschuldigd.
Maar het bepaalde een programma, een verordening en een school..
toezich t
Programma : « De Opzieners der Akademie zullen zorgen dat de
lagere schoolmeesters niets onderwijzen dan lezen en rekenen ». (2)
Het rekenen bevatte slechts de kennis der vier hoofdregels. Dit
programma was gansch voldoende um soldaten, korporaals, serjanten
en zelfs onder-luitenanten te vormen, getuige hiervan, Coignet, die
om onder-luitenant te worden eerst leerde schrijven en niet vender
dan het groot schrift geraakte, hetgeen hem niet belette het tot kapitein
te brengen.
Urn de onderwijzers te beletten buiten dezen kring te gaan, worden
zij aan een strenge tucht onderworpen. Wie onderwijzer wilde worden
moest eerst de toelating van den prefekt bekomen, die nauwkeurig de
(1)Mac-Lure zond Neef naar Philadelphia om er eene school naar de leerwijze
van Pestalozzi op te richten.
(2)Dekreet van 1811.

— 190 —
inlichtingen onderzocht, door de policie over den kandidaat ingewonnen.
Dan nog, had hij « veto » over de aanstelling door het gemeentebestuur.
De onderwijzer moest in het Fransch onderwijzen, zelfs in
de Vlaamsehe gewesten, waar geen enkel kind die taal verstond. Hij
mocht verschillige bedieningen waarnemen : griffier d oz meierij,
klokopwinder, koster, zanger, klokkenluider. Hij moest getrouwheid
zweren aan de statuten der hoogeschool. Hij werd scherp bewaakt ;
want hij kon gevaarlijk worden voor den Staat, door onheusche
bemerkingen of zinspelingen tegen het Keizerlijk beheer.
De opzieners der Akademie speelden heer en meester en hadden
voile macht tot afsteiling, zonder verder beroep. Even streng werd hij
bewaakt door de pastoors die in last kregen voor den bisschop een
omstandig verslag op te maken over zijn gedrag en onderwijs. De
Grootmeester der Hoogeschool diplomeerde en bekrachtigde in hun
ambt, enkel die onderwijzers, die wel aangeschreven stonden bij den
veiligheidsdienst, bij den Akademischen toezichter en bij den bisschop.
Indien de onderwijzer, orn een of andere oorzaak aan de pastoors
mishaagde, verving de Grootmeester hem door dengene, welke de
bisschop aanduidde. Het inrichtend dekreet van . den 1 7" Maart i8o8,
art. 107 en io8, beval dat ode Hoogeschool moest maatregelen nemen,
opdat de kunst om te leeren lezen, schrijven en aanvankelijk rekenen,
alleen,door verlichte meesters zou uitgeoefend worden, die met gemak
en zekerheid deze eerste noodige kennissen aan ieder zouden mededeelen.
Te dien einde, zullen er bij elke Akademie, lyceum of kollegie,
normale leergangen ingericht worden, bestemd om onderwijzers te
vormen. Men zal er de best geschikte methoden toepassen om de kunst
van, leeren lezen, schrijven en cijferen te volmaken ».
Dit bekrompen programma werd zelfs niet uitgevoerd. Een enkele
lagere kweekschool, die van Straatsburg, werd gesticht en in itho
geopend. Deze was men nog verschuldigd aan den ijver van den
prefekt en den rector Lavaud, twee voorstanders der opvoedkundige
hervorming van Pestalozzi. Zij schoeiden dit gesticht op den leest der
Duitsche seminaries, waar sedert Lang de opvoedkunde in eere was,
terwijl ze in Frankrijk onbekend bleef. Men nam er 6o leerlingen op
met een studiebeurs en een onbeperkt getal buitenleerlingen. Het is
aan deze kweekschool dat de departementen van den Elzas den eersten
rang verschuldigd zijn, dien zij in Frankrijk bekleedden voor de
ontwikkeling van het lager onderwijs. Op voorstel van Carnot zou
gedurende de Honderd Dagen, te Parijs, als proef een school worden
geopend, voor lagere opvoedkunde, zoodanig ingericht dat ze tot
voorbeeld kon strekken en in kweekschool veranderd worden, waar
men lagere onderwijzers zou vormen. Maar dit ontwerp werd niet
uitgevoerd.

— 191 —
Ten andere, Napoleon beschouwde de Broeders van Liefde ( 1 ) als
de best geschikte onderwijzers om het yolk naar zijn inzichten op te
leiden, « op voorwaarde dat ze niets anders onderwezen dan lezen,
schrijven, rekenen en de verordening der Hoogeschool onderhielden 4.
De algemeene Overste van Rome verzaakte gereedelijk aan alle toezicht
over hen. Hij zond een broeder naar Lyon met den titel van
Algemeen Overste voor het Fransche Keizerrijk. Broeder Gerbaud
bracht, in r8io, het moederhuis naar Parijs over. Overal, waar zich
broerkens aanboden, om het ambt van onderwijzer uit te oefenen,
moest de prefekt hun de voorkeur geven op de wereldlijke onderwijzers.
Immers, zij vormden een leger ongehuwden, aan regeltucht
onderworpen, weinig geleerd, vreemd aan alien geest van bedilling en
volgens een werktuigelijke opvoedkunde afgericht die Napoleons
ideaal moest bereiken.
De broeders Joly en Agapet, uit het noviciaat van Mareville
(Nancy), stichtten in Belgie, ten jare 17 9 1, de eerste broerkensschool
te Sint Hubert. Hetzelfde jaar openden twee zusters Mantelottes,
van Nancy, aldaar een meisjesschool. In 1793, werden die twee
broeders aangehouden, te Brussel opgesloten en voor den krijgsraad
gedaagd als Fransche uitwijkelingen. De heer Bucq, gemeenteraadslid
van Nancy, bevestigde dat zij Frankrijk verlaten hadden voor de
afkondiging van het besluit tegen de uitwijkelingen. Alzoo werden zij
gered. Zij richten te Sint Hubert ook een kostschool op, die tot aan
den dood van Joly in 1818, bleef bestaan. Geen andere broerkensschool
werd, onder het keizerrijk, in Belgie opgericht. (2)
(Wordt voortgezet). . ALEX. SLUYS.
(Bestuurder der Normaalschool te Brussel).
(1) In 1681, stichtte J. B. de la Salle het Instituut der Broederkens van Liefde,
erkend door de bul van Paus Benedictus XIII, in 1725 en door de gevolmachtigde
brieven ,van Lodewijk XV, van hetzelfde jaar. In 1789, telde hun instelling
121 huizen, met i000 broerkens en omstreeks 36000 leerlingen. De wet van
Februari 1790 op de afschaffing der kloosters, verstrooide ze. Door het Concordaat
van x8o1, liet de eerste Consul hun toe in Frankrijk terug te keeren. Zij vestigden
zich te Lyon en te Parijs in 1802 en trokken hun kleed in 1805 opnieuw aan.
(2) Van 1816 tot 1825 richtten zij scholen op te Dinant, Namen, Luik en Doornik ;
doch het Hollandsche bestuur verbood, in 1825, verder te onderwijzen. Van 1831
tot 1856 brachten zij talrijke scholen in Belgie tot stand. In 1885 telde men 584
broederkens, waarvan 48 studenten aan de Hoogeschool van Leuven of in de
Kweekschool studeerden. Daarenboven hadden zij te Aalst 35 novicen en 6o
inwonenden van 13 tot i6 jaren te Chaumont (Florennes). Zij bestuurden 83 lagere
vrije scholen, 6 aangenomen, io middelbare, 4 kostscholen, 3 kweekscholen,
I middelbare kweekschool, 1 landbouwschool, 6 teekenscholen, ix scholen voor
volwassenen ; in 't geheel 409 klassen met 18000 leerlingen.

— 192 —
Eep kijkje ir? de 5eipol voor
Bijzorider ORderwijs te ptwerperz.
I. DE KINDEREN.
Zoo om en rond de honderd in getal, verdringen ze zich op de
beperkte speelplaats. Groot en klein, klein en groot, het woelt en joelt
er al dooreen !
Sterk opvallend is het verschil in gestalte,. in ouderdom, in handeling.
Al dadelijk merkt ge dat ge hier te doen hebt met verschoppelingen
der natuur, ge ontdekt bij den eersten oogopslag sterke
anatomische afwijkingen : anomalieen in de schedelvorming, hoofden
van te grooten of te kleinen omvang, asymetrie van het aangezicht,
onregelmatige inpianting der ooren, menigvuldige scheelziendheid....
Niet alle achterlijken vertoonen deze stigmata. Men heeft zich
gewoon gemaakt voor elke klas van menschen of voor elk beroep een
zeker type voor te stellen, voor elk herkenbaar op 't eerste zicht. En
de wisselwerking tusschen individu en beroep drukt op den man vaak
den stempel van het vak, zoodat ge al licht het type gaat vereenzelvigen
met het gewone individu. De benaming artist roept u onvermijdelijk
voor den .geest 'n man met lange haarlokken, fluweelen jas,
breeden halsstrik... De militair verrijst voor uw verbeelding met den
opgevulden uniformjas, den stijven knevel, de kortgesneden haren...
De schoolmeester wekt bij u de beeltenis van een man met ernstig,
stroef gelaat, gouden bril, vollen baard... De geestelijke, de student, de
aristokraat, de voyou, zooveel anderen, bezitten een bijna klassieke
uitbeeldings-type.
Evenwel, zoo elk afzonderlijk individu min of meer het voorstellingstype
kan nabijkomen van zijn stand of ambt, zoo bestaan er toch ook
vele uitzonderingen aan dies regel. Elk misdadiger vertoont niet
noodwendig de stigmata, die Lombroso of andere crimineele anthropologen
hun toeschrijven.
Evenzoo is de achterlijke niet altoos een in 't oog vallend minderwaardig
wezen. Ge vindt tusschen hen jongens, flunk gebouwd,
normaal van lichaam, bekoorlijk van wezenstrekken.
**
Wandelen we even rond.
Hier hebt ge den ouderdomsdeken, althans den G grootste » der
school. Met eenige trekken is zijn portret geschetst. Edward P...,
geboren te Antwerpen, i8 Juni 1885, leerling der hoogste klas, meet
I m. 695 en weegt 64 1/2 Kg. 't Hoofd is grooter dan normaal, de handen

— 193 —
ook. Kwabbig, waterig vleesch, opgedrongen oogleden. Is traag, loom
in zijn bewegingen.
Zij n tegenvoeter is ons « Nantj e » . Ferdinand L..., geboren te Antwerpen,
27 September 1887, wellicht het volledigste en deerniswekkendste
type der somatische degeneratie-- ontaarding naar het lichaam —. Hij
meet 12o cin5 en weegt 18.2 Kg. Is kleinschedelig (microcefaal), heeft
het borstbeen hoekig gekromd — een zoogenaamde a kiekenborst » —,
en de ruggegraat vertoont de sterke slingerlijn der scoliose. Geheel
het lichaam is Leer en tenger, ziekelijk, onderkomen, ontvleeschd ; de
kleine vinger van elke hand is onvoiwassen en verstuikt, van af de
geboorte. Goedig, schuchter karakter; nooit een krachtige beweging ;
steeds een zwakke wilsuiting.
Tusschen de « lichte gewichten » met overeenkomstige bekrompen
gestalte treffen we hier nog E. van den E..., geboren te Antwerpen,
12 Januari 1893, metende roi cm 1 en wegende 15.3 Kg.; Hendrik H...,
gestalte 1o3 cm8 en gewicht 17 Kg. Daar slibbert er u haast een tusschen
de beenen door ; 't is « Duimken ». Alzoo wordt hij snaaksgewijze
door zijn medeleerlingen betiteld; zijn heele persoon is louter 'n hoofd
en twee waggelbeentjes. Jozef van den S..., is geboren te Berchem,
13 Oogst 1894 ; hij meet 94 cm en weegt met kleedsel en schoeisel,
met huid en haar, 16 Kg.
Ei ! daar knijpt men u hevig in ' de hand. Dat is stellig weer een
« farce » van Jozef van T... Die is er op uit u zoo onverwacht te
knijpen of u een « plak » in de hand te geven. Ge keert u om : inderdaad,
't is onze Jef, die schaterlacht van leute. En zoo ge dan de
scherts verder drijft, een pijnlijk gezicht trekt en uitroept : « Ei mij !
dat doet zeer ! Jef wat slaat ge hard ! » dan schokt hij van lachen en
gilt dat heel de koer opziet.
Jef is een vies man, een kluchtigaard, door al zijn medescholieren
behandeld als een lieveling.
Voor een vijftien maanden was hij nog een onhebbelijk, ongezellig
wezen : hij stond op de grenslijn van 't idiotism. Hij kon noch spreken,
noch gearticuleerd geluid geven ; hij zeeverde, was onhandig in
alles en behoefde hulp bij de vervulling van elke natuurlijke behoefte.
Voorgesteld door dokter Ley in de hoogeschool-uitbreiding, begon
hij te huilen en te spartelen, zoo dat hij dadelijk moest weggevoerd.
Volgens verklaring zijner ouders — koeboeren in den omtrek van
Zurenborg — bestond de geliefkoosde bezigheid van den jongen om
heele dagen met een grooten lepel te roeren in den mestput...
De eerste dagen van schoolgaan voorspelden weinig goods. Uren
aan een stuk was hij aan 't krijten en huilen, dwaalde rond de klas,
schreeuwde om zijn moeder. Het ging niet om hem in de bank te
houden of tot bedaren te brengen ; hij stootte al de kinderen af die

— 194 —
hem naderen wilden. Eindelijk, na een paar weken van volhardende
zorgen en toewijding, gelukte zijn onderwijzer er in hem te u temmen».
En rijkelijk werd hij er om beloond !
Jef is onherkenbaar geworden. Hij spreekt, noemt de deelen van
zijn lichaam, de voorwerpen uit zijn omgeving, zoo te huis als in de
klas, hij rijgt zelfs zinnen aaneen ; hij rekent, schrijft en teekent....
'n Echte metamorfose !
Jef van T... is het meest kenmerkende en treffendste voorbeeld van
den invloed en het vermogen der school voor de opvoeding der achterlijke
wezens.
*
* *
« Dag, mijnheer !» Reeds voor de vierde of vijfde maal is Leopold C...
nader getreden om u de hand te drukken, zijn klak in de hand, en
goedig glimlachend.
Pol C... is geboren te Antwerpen, io Juli 1884. Meet I n' 56 'en weegt
45.8 Kg. Een licht dons verft eventjes zijn bovenlip. Hij trok reeds
daar straks uw aandacht, door zijn zwaren tred, zijn hortende,
hoekige, linksche bewegingen. Bij de minste beweging ontwikkelt hij
een forsche kracht, die... hem het doel doet missen. Het ontbreekt
hem, dat is dadelijk zichtbaar, aan beheersching van zijn spierstelsel.
Maar de wezenlooze facie, de glazige, waterige oogen, iets « zonderlings
» in den blik verraden ook de geestelijke armoede van den
knaap, de bekrompenheid van zijn oorspronkelijken aanleg. Te voren
bezocht hij de middelbare school hier ter stede, en daar was Pol
dikwijls het slachtoffer van zijn goedzakkigheid.
Edoch, zijn zenuwachtigheid, zijn prikkelbaarheid zijn tegelijk verrassend.
Stuur hem het woord toe. De reactie openbaart zich onmiddellij
k door de beweging zijner handers : zij gaan van rechts naar links,
tasten, heffen het deksel van de bank op, of trommelen met een of
ander voorwerp... Zijn lippen trillen... Eindelijk komt het antwoord
op de gestelde vraag in kort afgebeten woorden, « gehakt stroo »,
zooals we dat noemen.
Zeer gering is bij Pol het vermogen om willekeurige aandacht te
concentreeren. Die zwakheid openbaart zich op de meest grillige
wijze. Nu eens zal hij achter een reeks van woorden telkens een punt
of een komma plaatsen, of een regel slechts ten halve invullen, of zijn
naam schrijven met een kleine letter. Zulke stoornissen en leemten in
zijn bewustzijn hangen dik well saam met meteorologische veranderingen.
Een ander duidelijk stigmaat van zijn psychologische ontaarding is
de vorming van het speeksel wanneer hij spreken moet. Tusschen
boven- en onderlip hangen speekseldraden, die ten slotte als zeeverdroppels
afdalen. Dit verschijnsel wordt slechts bij twee leerlingen

— 195 —
der hoogste klas opgemerkt : allebei behooren ze tot de meest achterlij
ken.
Heel gebrekkig zijn bij hem ook de « verbindingscentrums », waardoor
nauwkeurigheid en scherpte van waarneming verhinderd worden.
Hiervan een typiek voorbeeld.
We hadden saam een leertochtje gemaakt naar de Groote Markt en
belendende straten om er het Stadhuis, de fontein van Brabo, de
0. L. Vrouwe kerk en andere monumenten te bekijken.
Een tijdje later stelde ik de vraag : « Wat is het hoogste gebouw
der Groote Markt ? » Pol verhief den vinger en gaf ten antwoord « De
Eiffeltoren, mijnheer ! » Algemeen gelach.
Ik bepaalde mij niet tot enkel lachen. Ik was benieuwd te weten
langs welke zonderlinge wegen Pol aan dit zonderling antwoord
geraakt was. En zijn ondervraging gaf het volgende resultaat.
Tijdens de groote vacantie van 1900 was Pol's vader door het Staatsbestuur
afgevaardigd — als ambtenaar in het telegraafwezen — een
bezoek te brengen aan de wereldtentoonstelling van Parijs. Na de
terugkomst had hij in den familiekring verhaald over de merkwaardigheden
der stad, en natuurlijk ook van den Eiffeltoren. Van die
beschrijving had Pol onthouden het begrip van het hooge en het
indrukwekkende. Van den anderen kant, in het voorstellingsvermogen
van Pol vormen Groote Markt en Groenplaats slechts een plein, de
tusschenliggende blokken telt hij niet.
Bij het stellen der vraag zag hij dus een plein, met den 0. L. Vrouwe
toren, zoo hoog oprijzend, dat hij hem vereenzelvigde met den Eiffeltoren,
en in een oogenblik van onbewustzijn, hem aldus doopte.
Eenige dagen voor Nieuwjaar, een Vrijdag, herinnerde Pol zich dat
we 's zomers dien dag der week naar de zwemdok gaan. Pol komt bij
me en vraagt heel naief : « Mijnheer, gaan we van namiddag zwemmen
? » — Het vroos dat het kraakte !...
Evenwel kan die jongen gevaarlijk worden. In gewone omstandigheden
laat hij zich den rol van . Lamme Goedzak , welgevallen.
Edoch, wanneer men hem sart of onrecht aandoet, verliest hij alle
beheersching, alle overwegingskracht en redeneering en is hij tot het
uiterste in staat. Stellig is, in zulk geval, de jongen ontoerekenbaar voor
zijn laden.
** *
« Nou, mijnheer, die is grappig !..., zoo landt Johan C... bij u aan.
De taal verraadt den Hollandschen knaap. Daarvan is hij een mooi
exemplaar. Stevig gebouwd, wel geevenredigd naar leden, bevallig
van uiterlijk, verstandig en beleefd bij het praten, zou niemand vermoeden
dat hij hier te huis boort. Zijn uitzicht is eer dat van een
veelbelovend student aan een hoogere burgersschool. Bij een nailer

— 196 —
onderzoek blijkt dat hij 'n eenvoudig pedagogisch-achterlijke is, fel
verwaarloosd in zijn jeugd, ten minste, onder verstandelijk oogpunt.
In de hoofdvakken — lezen, schrijven, rekenen — toont hij zich een
beginneling, geenszins een stommeling.
En Johan vertelt de geschiedenis met het brandglas. Een der jongens
had een lens medegebracht, waarmee gaatjes werden gebrand in een
stukje papier ; het werd ook gericht op de hand der kinderen ;
niemand die 't langer kon uithouden dan 1-2 minuten. Maar Jozef T...
had zegevierend weerstaan aan de verbonden krachten van zon en
lens : hij trok z'n hand niet terug, zelfs niet na vijf minuten. En die
ongevoeligheid bracht elk in verbazing !
Ting-ting ! ting-ting
De bel breekt het spel, en stelt voorloopig een einde aan onze waarnemingen
op de levenslustige schaar.
Laten we thans een kijkje nemen in de klassen.
William M OR RI
(1 834-1 896)
J. J. JAECKS.
Aan de andere zijde van 't kanaal heeft een man geleefd, die gansch
zijn bestaan wijdde aan de zedelijke verheffing zijner medemenschen.
Zinn naam is WILLIAM MORRIS. Ilij trad op als dichter ; zijn stukken :
Verdediging van Geneva, _Het Leven en de Dood van Jaso, Het
Aardsch Paradqs, zullen zijn naam vereeuwigen.0)
Te Manchester, waar hij een voordracht hield over 't verkeerde in de
huidige samenleving, eiudigde hij alzoo : « Moeten wij de sombere dagen
welke ons nog van de verandering scheiden werkeloos blij yen ? Laat ons
van heden af, te midden van al 't slechte rondom ons, het work voorbereiden
van :norgen, waaneer de ikzucht zal verdreven zijn, wanneer
twist en strijd zal ophouden, wanneer een nieuwe kunst zal tronen, een
kunst van het Yolk en voor het yolk, een bron van geluk voor haar
schepper en haar genieters 3).
En Morris bleef niet werkeloos. Met Burne Jones, Mador Brown en
enkele andere artisten, stichtte hij een werkhuis voor yersiering, in.de
hoop een herleving der dekoratieve kunsten te verwekken. Hij, de
dichter word workman en vormde al zijn helpers. Hij hield zich opvolgens
bezig met het woven en het verwen van stoffen, het vervaardigen
( 1 ) Bij den dood van Tennyson, den nationalen dichter, hood Gladstone hem den
titel en het ambt aan van g Laureaat Poeet ,, een van staatswege bezoldigde plaats,
dock Morris bedankte voor de ter, omdat hij het nuttelooze dier sinekuur inzag.

— 197 —
van gekleurd papier, tapijten, beschilderde vensterramen. Hij word ook
drukker : hij is stichter der vermaarde Kelmscott drukkerij.
In zijn vlugschrift Les buts de l' Art betreurt hij het verval der kunst.
Hij hekelt het vernietigen van 't natuurschoone en 't beletten van het
voortbrengen van echte kunstwerken Hij zegt : < De menschen zijn
slaven der machienen, in plaats dat zij ze zouden bezigen als hun
helpers ». Volgens hem kan er slechts verandering in dien betreurenswaardigen
toestand komen, door een omwenteling, welke aan de individieen
hun totale vrijheid zal geven, derwijze, dat zij 't bezig zijn,
't werken, niet meer als een last, een straf, maar als een bron van geluk
zullen aanzien.
William Morris heeft de maatschappij zijner droomen geschetst in zijn
werk : Nieuws uitNergensoord.( 1) Bij 't lezen dier enkele bladzijden voelt
ge u modegetrokken naar dat . Nergensoord , , naar dat schoone land
met zijn heerlijke natuur en zijn gelukkige bewoners.
't Ligt niet in mijn bedoeliig, een outleding van 't geheele werk te
maken. 'k Wil slechts aanhalen wat mij, als onderwijzer, getroffen heeft.
**
Morris denkt zich verplaatst in « Nergensoord ». Dick een zijner
bewoners is zijn gids en leidt hem door het land.
Op een hunner tochten reden zij door het Kessingtonbosch, even buiten
Hammersfoort. 't Bosch was niet verlaten. Zij ontmoetten wandelende
groepen en zagen vele kinderen. Enkelen slenterden rond tenten, anderen
zaten bij kleine vuren. Verder in 't bosch stonden twee hutten.
— (( Er schijnen nog al vrij wat kinderen te wonen, Dick ».
— « 0, die kinderen komen niet alleen uit de enkele huizen in den
omtrek, maar uit de geheele streek. Zij komen 's zomers bij partijen in
de bosschen spelen en wonen in tenten, zooals gij zien kunt. Wij
moedigen dat nog al aan. De kinderen leeren zich redden en raken
gewend aan de natuur. Hoe minder zij zitten te suffen in de huizen hoe
beter ».
— (( Nu, die jonge lui zullen beter geschikt zijn om weder naar de
school te gaan als de zomer voorbij is ».
— « School ? ja, wat bedoelt ge daarmee ? I.k begrijp niet hoe dat iets
met kinderen kan te maken hebben. Wij spreken over eene a school
haringen », over (( eene schilderschool » en in dien zin zou men ook over
eene « school kinderen » kunnen spreken. 1k moet bekennen dat ik u
niet begrijp ».
1k (Morris) wilde hem niet uitleggen dat wij gewoon waren de kindergestichten
met den naam van school te bestempelen, en 'k hernam
dadelijk.
(1) Nederlandsche vertaling door F. VAN DER GOES-VAN LOOY, Amsterdam.

— 198 —
— « 1k gebruikte dit woord in den zin van « stelsel van opvoeding D.
— « Opvoeding ! Ik heb 't woord wel hooren gebruiken, rnaar ik heb
nog nooit iemand ontmoet die er mij een juiste verklaring van kon
geven ».
— « Wel, opvoeding beteekent, eene manier van kinderen te onderwijzen
».
— « Waarom ook geen groote menschen ? Maar, 'k kan u verzekeren
dat onze kinderen leeren, al ondergaan zij eene manier van onderwijzen
of niet. Kijk, gij ztilt bier niet een dozer snaken vinden die niet kan
zwemmen. Allen kunnen met kleine boschpaarden omgaan. Zij kunnen
komen ; de oudere jongens kunnen maaien ; velen zijn op de hoogte van
metselen en timmeren. Ik kan u verzekeren dat ze heel wat kunnen N.
— « Ja maar, hun geestelijke ontwikkeling ? »
— « Gast, misschien hebt gij niet geleerd de dingen te doen die ik
noemde, en als dat zoo is, geloof dan niet dat er geen bekwaamheid toe
noodig is en iemands geest niet veel werk geeft. Gij zoudt wel van
gedacht veranderen als ge een jongen uit Doretshire aan 't metselen
zaagt. Maar ik meen dat gij van boekengeleerdheid spreekt. 0, die is,
bij ons eenvoudig genoeg. De meeste kinderen raken aan 't lezen voor
hun vijftiende jaar. Vat schrijven aangaat, wij zetten ze niet aan daarmee
te vroeg te beginnen, omdat het de gewoonte geeft van leelijk
schrift ».
— « En als de kinderen kunnen lezen en schrijven, leeren zij dan niets
anders, talen bijvoorbeeld ? »
— « Natuurlijk ; soms voor zij lezen, kunnen zij Fransch praten. Zij
komen ook gauw op de hoogte van 't Duitsch, dat gesproken wordt door
een ontzaglijk getal gemeenten en gemeenten op 't vasteland. Hunne
ouders spreken die talen, en bovendien, brengen onze gasten van over
zee hun kinderen met zich en de kleintjes gaan met elkaar om en
leeren spoedig elkaars taal D.
— « En de andere talen ? »
— « 0, ja, zij leeren meest Latijn en Grieksch met de Lieuwere talen,
schoon zij dezen sprekende leeren ».
— « En, hoe onderwijst gij geschiedenis ? »
-- 0 Wel, als iemand lezen kan, dan leest hij natuurlijk wat hij liefst
wil ; hij kan gemakkelijk iemand vinden om hem de beste boeken over
een of ander onderwerp aan te duiden, of om hem te verklaren wat hij
niet begrijpt ».
— « Wat leeren ze nog weer ? Ik denk toch dat ze niet allemaal
geschiedenis zullen leeren ? »
— « Neen, zeker niet ! Sommigen geven er niet om, de meesten eigenlijk
niet, geloof ik. Ik heb van mijn grootvader gehoord, dat het meest in
tijden van wrijving en strijd en verwarring is, dat de menschen veel om

— 199 —
geschiedenis geven, en, ge weet, in zoo'n periode zijn wij tegenwoordig
Diet. Neen, veel menschen bestudeefen het samenstel der dingen en de
kwesties van oorzaak en gevolg. Anderen, zooals gij van mijn vriend Bob
gehoord hebt, besteden hun tijd aan wiskunde. Men kan den smaak
der menschen niet dwingen ! »
— « Maar gij wilt toch niet zeggen dat de kinderen al die dingen
leeren ? »
- « Dat hangt er van of wat gij kinderen noemt. Ge moet bedenken
dat zij onderlin veel verschillen. In den beginne, doen zij niet veel aan
lezen. Wij moedigen dat vroegtijdig boekenlezen niet aan, ofschoon er
altijd kinderen gevonden worden die al vroeg dol op boeken zijn, wat
misschien niet geed voor hen is, maar beletten kan men het toch niet ;
meestal zijn ze op hun twintigste jaar als de rest. Gij weet wel dat de
kinderen gaarne hun ouders nadoen, en daar zij de meeste menschen
om zich henen bezig zien met echt plezierig werk zooals : huizenbouwen,
straten maken, tuinieren, timmeren, enz., willen zij dat ook doen. Wij
hoeven niet te vreezen voor te veel boekengeleerden. En, 't kan niet veel
kwaad, al komen er toch enkelen. Het is plezierig zulke lieden te zien,
zoo gelukkig zijn zij. Geleerde menschen zijn gewoonlijk zoo aangenaam,
zoo vriendelijk, zoo goed gehumeurd, zoo nederig en zoo begeerig om aan
iedereen te leeren wat zij weten. Wezenlijk, ik houd bijzonder veel aan
degenen die ik ken ».
Dick leidde mij bij zijn ouden grootvader Hammond. Wanneer hij mij
met hem alleen liet, waagde ik het nogmaals over de opleiding der kinderen
te spreken.
— Wij1 ik zooeven van Dick vernam, dat gij de kinderen in 't wild
laat loopen en hun niets leert, in een woord, dat gij de opvoeding zoo
verfijnd hebt dat er niets meer van over blijft, zou ik gaarne uwe ideeen
over opvoeding willen hooren ».
— « Dan hebt gij maar de helft gehoord, gast. Ik ken uw standpunt
in zake van opvoeding dat voor ons tot den vroegeren tijd
behoort, toen de strijd om het bestaan, zooals de menschen dat noemden,
de opvoeding deed ontaarden in het geven eener beperkte hoeveelheid
niet al te nauwkeurige feitenkennis, iets dat moest verzwolgen worden
door den beginner in de levenkunst tegen « heug en meug n, of hij er
Haar verlangde of niet, en dat herhaaldelijk moest herkauwd en verteerd
worden door menschen die er niet om geven, ter wille van anderen die er
ook niet omgaven. Toen was bet regel dat de kinderen a naar school »
gingen, op den leeftijd gemakshalve beschouwd als de gepaste, onverschillig
alle onderscheid in begaafdheid en neiging, om, eenmaal daar,
met gelijke verwaarloozing te worden onderworpen aan een zelfden
konventioneelen gang van onderwijs. Gij ziet, vriend, dat die manier van

— 200 —
doen geen rekening hield van den ontwikkelingsgraad, noch lichamelijk,
noch geestelijk. Niemand kon het in zulke fabrieken zonder schade
afbrengen, en alleen zij, die de kracht hadden zich te verzetten, konden
de kans ontloopen te worden verpletterd. Gelukkig hebben bij ons al de
kinderen die kracht gehad, en dus zouden wij nooit gekomen zijn waar
wij nu zijn. Dit alles was een gevolg van armoede ; de maatschappij,
dank de stelselmatige berooving waarop zij berustte, maakte een echte
opvoeding bijna voor niemand mogelijk. Men aanzag als doel der opvoeding
: het kind eene zekere hoeveelheid kennis inpompen, al was bet
voor hem een pijniging : de drang van 't gebrek verbood al 't andere. Die
tijd is lang voorbij ! wij hebben geen haast meer en de kennis ligt voor
ieder gereed als zijn eigen neiging hem drijft haar te zoeken. In dit gelijk
in vele andere opzichten zijn wij rijk geworden : wij hebben tijd, om op
ons gemak te groeien ! »
— « Ja, maar, gesteld zijnde, dat het kind, de knaap, de man nooit
die kennis begeert, zich nooit ontwikkelt in de gehoopte richting , gesteld
b. v. dat hij bezwaar heeft tegen wiskunde : dwingen kunt gij hem niet
als hij volwassen is, hoort gij hem dan niet te dwingen voor lien tijd ? »
_ « Wel, word gij dan gedwongen wiskunde te leeren ? »
— « Een beetje ».
...... « En hoe oud zijt gij ? »
— « Zeg maar zes-en-vijftig ».
— « En hoeveel wiskunde kent gij nu. ? »
-- « In 't geheel niets moor, tot mijn siiijt ».
Hammond lachte, en ik liet het opvoedingsonderwerp varen.
BLADVULLING.
ERN TWEEDE TAAL.
Soil ich franzOsisch reden, eine fremde Sprache, in der man immer
albern erscheint, man mag sich stollen, wie man will, weil man immer
nur das Gemeine, nur die groben Ziige und noch dazu stockend und
stotternd ausdriicken kann. Denn was unterscheidet den Dummkopf vom
geistreichen Menschen, als dasz dieser das Zarte, GehOrige der Gegenwart
schnell, lebhaft und eigenthiimlich ergreift und mit Leichtigkeit
ausdriickt, als dasz jene, gerade wie wir es in einer fremden Sprache
thun, sich mit schon gestempelten hergebrachten Phrasen bei jeder
Gelegenheit behelfen miissen. GOETHE (Briefe aus der Schweie).

q01
FLACHSMANN als OPVOEDER
(Vervolg)
TWEEDE BEDRI JF.
De !gamer voor de onderwijzers der school. Aan de muren haarten en wandplaten, een tafel van
werhzaamheden, verder een has met eon Klein handbibliotheeh ; twee groote portretten van
Pestalozzi en Comenius. De deur in het midden, het venster rechts van voor. In het midden der
plaats een tafel waaraan 8 a io personen hunnen zitten. Op de tafel staan twee inhtpotten, een
links en een rechts.
1 ste TOON EEL.
BETTY STURHAHN, WEIDENBAUM.
BETTY (Zit voor een hoogen stapel schrijfboeken en verbetert ijverzg, tertvill zij met
nadruk onderlijnt, beoordeelt, de schriften'toeklapt en op een hoop . pakt. Een foot
met verkropte evoede onderlijnend). Dondersche drommel !
WEIDENBAUM (Komt op). Goeden morgen, juffrouw.
BETTY (Norsch als naar genvonte). Morgen.
WEIDENBAUM (Begint met veel bedachtzaamheid en omslag zijn morgenmaal gereed te
maken. gij neemt een spiritus-vuurtje uit de kas, steekt het aan, zet zijn theepotje
erop, haalt een tas te voorschzjn,doet een zorgvuldig afgemeten hoeveelheid vleeschextract
erin, enz.) Ik kook nu het water voor mijn bouillon maar liever zelf. De
vrouw van den schoolbode laat het nooit genoeg koken naar mijn zin. Ik moet
toch zoo voorzichtig zijn met mijn maag.
BETTY (Z vsj g t).
WEIDENBAUM (Gaat buiten om in zijn theepot water te halen ; komt nmer op). Nu, ge
weet toch al, dat het spel begint ? Het onderzoek tegen Flemming is aan gang.
Flachsmann heeft een klacht neergelegd en zij is reeds aan de regeering overgemaakt.
BETTY (Mompelt iets tusschen de tanden en gaat voort met verbeteren).
WEIDENBAUM. Nu, eens de zaak in handen van 't hooger bestuur, dan riekt het
aangebrand. Dan gaan de poppers aan het dansen. Dan krijgt hij zijn paspoort
zonder genade. De nieuwe schoolraad heeft nog onlangs een onderwijzer recht
uit de klas weggezonden en gezegd, dat hij niet meer mocht terugkomen. Zoo
maar weggejaagd, zonder komplimenten. Hij moet gezegd hebben : Wie niet
gehoorzaamt, lien jaag ik de school uit ). Die is kort van stof, ei mij !
BETTY (Z1vijgt)
WEIDENBAUM. Ja, en dat moet ik zeggen : 't is maar juist, zooals 't zijn moet.
Gehoorzaamheid is er noodig. Als de onderwijzer niet gehoorzaam is, hoe
zullen dan de kinderen gehoorzaamheid leeren ? %Vie het gevaar bemint, zal er
in vergaan, zegt het spreekwoord !
BETTY (Als boven).
WEIDENBAUM. Maar stoor ik u niet ?
BETTY (Bztsig). Ja !!
WEIDENBAUM. Verschooning ! (Na een kdeine poos) Ja, dat heeft hij nu met zijn
eeuwig tegenstribbelen, zijn betweterij, zijn hoogvliegerij en zijn nieuwe
ideeen. Ik ben nu al 18 jaar bij den heer Flachsmann hebt gij al obit gehotird
dat ik tegenpreutelde ?

202 -
BETTY (Luid) Nee !! Enkel als er kwestie was van de jaarwedden, toen waart gij de
giftigste, namelijk, toen er geen gevaar bij was.
WEIDENBAUM. Nu, ja, dat is ook een heel andere zaak, niet waar ? .... He.... Als ik
wil, heb ik ook nieuwe ideeen ; maar in de school breng ik ze niet binnen. Dat
verwekt maar stoornis. Daarmee doet men zichzelf maar last aan. Ik doe mijn
plicht en om de rest bekommer ik mij niet. Zoo kan mij geen mensch ter wereld
iets verwijten. Als de minister van onderwijs zelf moest komen, zou hij nog
niets tegen mij vinden. Zoolang ik leef, heb ik nog geen enkele ' schrabade
gekregen. Waarom doet Flemming niet als ik ? 1k kan er geen medelijden om
hebben. (De schoolbel klept).
BETTY (Pakt vinnig haar schriffboeken bijeen en neemt ze onder den arm) Zoo ! Nu,
ik wil u ook eens iets zeggen. Voor mij is de heer Flemming ook een gruwel,
zooals alle mansvolk. Omdat hij bezeten is van den duivel . des hoogmoeds,
zooals alle mansvolk. Omdat hij zoo dom is, zich aan een net gezichtje gelegen
te laten, zooals alle mansvolk. Maar.... als is 't ook niet veel.... hij is ten minste
een man.
WEIDENBAUM, Zoo... en ik ben zeker geen man, he ?
BETTY. Gij ?... Maar hoor toch eens aan ! Als gij een man zijt, dan is uw theepot
er ook een. Salut !
(Gast of door de middendeur, waar z# Vogelsang en Riemann ontmoet, welke joist
binnenkomen. Deze maken, als bevreesd, voor haar plaats, en met vasten tred, zonder
hen te bezien of aan te spreken, gaat zij tusschen hen door).
RIEMANN, VOGELSANG.
2 de TOONEEL.
RIEMANN (Een onderbroken gesprek voortzettend, met triomfeerende zelfvoldoening).
Nu, hij snapt dan natuurlijk mijn klaveren-dame met den beer en speelt
klaveren aas daarna. 1k, met mijn ruitenboer er op. Nu speel ik ruiten aas...
heer en zeven vallen, dan schuppen aas... dame en acht vallen ; dan herten
aas... negen en zeven vallen ; klaveren tien afgelegd maakt 62. Met glans
gewonnen ! Hahahahaha !
VOGELSANG (Heel t een sigaar aangestoken). Gij speelt wel alle dagen skat, niet ?
RIEMANN. Wat zal men dan anders doen ?
VOGELSANG. Nu ! Men kan bij voorbeeld wat lezen.
RIEMANN. Dat doe ik ook.
VOGELSANG. Wat dan ?
RIEMANN. Och. . de gazet !
VOGELSANG. Hoelang speelt gij dan zoo per dag ?
RIEMANN. Nu .. zoo van rond den zevenen tot den twaalven... hoogstens !
VOGELSANG. Vijf uren.. alle respekt ! En wat doet gij dan voor dien tijd ?
RIEMANN. Voor dien tijd slaap ik.
VOGELSANG. Wat... tot zeven uren houdt gij middagslaap ?!
RIEMANN. 0 ! neee... ik drink ook mijn koffie, en dan ga ik soms eens op mijn.veld
en spit of hak een beetje.
VOGELSANG. Een bespiegelend daarzijn ! En mat zulk leven u dan niet of ?
RIEMANN (Naiej). Neee.

— 203 —
3de TOON EEL.
De voorgaanden. FLACHSMANN. Later DIERCKS en ROMER.
FLACHSMANN. Mijne heeren, wilt gij deze lijst invullen, ja ? En dan... hoogstwaarschijnlijk
zal de heer inspecteur BrOsecke nog vandaag komen en de klassen
nazien.
WEIDENBAUM. Mijnheer de inspecteur ?
FLACHSMANN. Ja. Zorgt er eens voor, dat alles in regel zij, niet waar ?
DE ANDEREN (Tracy). Ja... ja.
VOGELSANG (Houdt zijn sigaar achter den rug verborgen). Waaraan danken wij de eer
van dit hooge bezoek ? Dat gebeurde toch vroeger niet !
FLACHSMANN. Ach !... dat komt... met Flemming. Enkel, omdat hij eens hier zou
geweest zijn en zou kunnen antwoorden als hem iets gevraagd wordt.
WEIDENBAUM (Met glimlachende onderdaniqheid). Nu, de heer inspecteur zal toch
geen van ons den kop aftrekken...
FLACHSMANN. Om 't even ; alles moet toch in regel zijn.
WEIDENBAUM. Jaaa !... ik doe mijn plicht... wat mij betreft...
RIEMANN (Nieurosgiery). Komt dan de zaak kortelings op 't tapijt ?
FLACHSMANN. Ja. (Korte poos. Diercks en .Ramer komen binnen). De heer Flemming
heeft toch wel het toezicht op den koer, niet waar ?
DIERCKS. Ja.
FLACHSMANN. Is hij ook het volgende uur niet vrij ? (Gant naar de tafel van werkzaamheden
en zoekt met den vinger).
VOGELSANG (Doet een trek aan zijn sigaar). Ja wel !
DIERCKS. Hij en juftrouw Holm, geloof ik.
FLACHSMANN. Hm... (Nadat hij gevonden heeft) Jawel : heer Flemming en juffer
Holm... ( Wisselt een blik met Diercks) Hm... (Snuffelend) Mijne heeren ?! Hier
is weer gerookt !
VOGELSANG (Oa snuffelend). Ja, 't schijnt zoo.
FLACHSMANN. Laat dat, Mijnheeren. Ik heb dat nu herhaaldelijk verboden. Gij geeft
daardoor aan de scholieren een voorbeeld van verkwisting.
VOGELSANG (Altijd met gelaten aanblik toestemmend). Ja.
FLACHSMANN. Een onderwijzer moest maar in 't geheel niet rooken.
VOGELSANG. Hm !...
FLACHSMANN, De jaarwedden schijnen altijd nog te hoog te wezen. (4/).
4de TOONEEL.
(De voorgaanden zonder FLACHSMANN. Later FLEMMING. Eenige heeren hebben hun
morgenmaal uit een papier genomen en, uit een has, bier of moll? bijgehaald).
VOGELSANG (Met de grootste zielsrust voortrookend). Ge moet weten, hij zelf zou heel
gaarrie rooken ; maar zijn vrouw heeft het verboden.
DIERCKS (Is van voor rechts naar het venster gegaan), Ziet me dien warboel daar
maar eens aan ! (Doet het venster open ; men hoort het verwijderd gejoel eener
spelende kinderschaar). Hoort dat schandaal maar eens ! (Sluit rimer het venster).
Zoo gaat het iederen keer, dat HIJ het toezicht heeft ! En zoo moeten wij de
tucht doen heerschen in de school.
WEIDENBAUM (Is insgelijks nadergetreden). Ja, en wij krijgen dan de kinderen verhit
en met vuurroode aangezichten in de klas. Hij laat de kinderen veel te veel
toe ; hij zelf joelt mede, of hij een jonge snaak ware.

- 204 -
ROMER (Baardelooze jongeling van 21 "(tar met vurig temperament. Normalkleedij van
een jager, .staande binnenkraag). Dat moet hij ook ! Dat moet een onderwijzer
doen !
WEIDENBAUM. Zoo ! en als dan later 'n jongen zijn been breekt, wat dan ? Dan staan
wij voor den last !
ROMER (Hoogdravend). Beter een gebroken been dan een gebroken yolk !
VOGELSANG (Glimlacht).
DE ANDEREN. Oei-Oei-Oei !
ROMER. Daarom vergoden de jongens hem ook ! En niet enkel daarom ! Maar
tevens, omdat hij een der Neste onderwijzers is, die er bestaan !
DE ANDEREN, BEHALVE VOGELSANG (Lachen luidop).
RIEMANN (Etend). Flemming ? Flemming ? Dat is een heel domme kerel.
VOGELSANG (Lacht behagelijk).
RIEMANN. Ja, dat is hij ook ! Als hij zoo lomp niet was, dan zoa hij toch wat uit de
oogen zien en zorgen, dat ze hem niet afzetten ! En dan : hij is, bij voorbeeld,
een heel middelmatig mathematieker.
VOGELSANG. Hebt gij hem daarin de les voorgespeld, Riemann ?
RIEMANN. Dat komt er niet op aan, he ! Ik weet het van Schwensen, die zegt het ook.
DIERCKS. Ja, en kent hij dan misschien jets van de andere vakken ? Niets dan
woordenkramerij ! In schijn is 't veel, maar 't is al gezwets.
WEIDENBAUM. Ja, en een slecht kollega. Altijd dringt hij zichzelf op het voorplan.
Zijn manier van doen, altijd voor den dag te komen met openbare voordrachten
en opvoedkundige verhandelingen... dat moet ge toch zelf zeggen : kollegiaal
is dat niet (Instemming).
VOGELSANG (Met de grootste bedaardheid). Ja, en het ergste van ar... (Algemeene spanning)...
het allerergste is, dat hij alleen meer kent dan wij allemaal te zamen.
(Hoongelach en protest).
RIEMANN. Dat is niet waar !
DIERCKS. Belachelijk ! Onnoozel ! Dom !
te geliik.
WEIDENBAUM. Dat zullen wij God en den mulder laten scheiden!
ROMER. Dat kent hij ! Ja, dat kent hij !
VOGELSANG. Nu, kinders, zoo ge eerlijk wilt zijn, moet ge het toch zelf bekennen !
Als Flemming in de conferentie er eens ordentelijk aan wil gaan, dan zitten wij
daar toch alien als nachtlichtjes, en het tristigste oordjeskaarsken is toch nog
wel onze Flachsmann . Onze Flachsmann kan niets dan zijn armzalig Sic volo
sic jubeo... c Ik wil het zoo hebben, en wat ik wil, dat gebeurt ). Hahahaha. .
Kinders, een leute was het toch wel, toen Flemming zekeren dag rechtstond en
heel gelaten zegde : ‘ Heer Flachsmann ? ! ou zijt niet de hoofdzaak in de
school, maar wel de kinderen ! ,
DIERCKS (Spottend en triomfeerend). Ja, daarom vliegt hij nu ook buiten !
ROMER. Zoo ?? Dat zullen wij eens zien ! Dat zou gemeen zijn ? Dan protesteeren
wij ! (Luken), Als zij aan hoogerhand bij de regeering wisten, wat voor een
genie hij is — (Langdurig spotgelach der anderen, uitgezonderd Vogelsang).
RIEMANN. Lieve Romer, gij zijt nog niet droog genoeg achter de ooren om tusschen
ondervindingrijke kollega's mede te spreken. Doe eerst wat ervaring op,
ja ? Word eerst een twintig jaarkens ouder ; het verstand komt met de jaren.
ROMER. Nu, als dat uw laatste hoop is !...
RIEMANN. (Het niet juist begrijpend). Hoezoo... hoop ?...
VOGELSANG (Met een vergenoegd lachje, vaderlijk 9vel7villend tot Milner). Kollega, nu
vind ik toch ook, dat gij een toontje lager zoudt mogen zingen... Gaarne beken
ik, dat we in onzen tijd ook zoo'n 4 stouterds , waren ; die tijd is echter al wat

- 205 -
voorbij... Ge meent , het goed... Gelijk hebt ge ook... enkel de temperatuur
'n heel klein tietsken naar 't vriespunt laten zakken, he ?
ROMER (Gewillig). Ja.
RIEMANN. Maar wat wilt ge nu eigenlijk daarmee zeggen ? Gij schijnt te durven !
R5MER (Dreigt rceder op te vliegen).
VOGELSANG (Bedaart hem en drukt hem Iveder op den stoel).
WEIDENBAUM (Steekjes onder water gevend en zedesprekend). Dat is de geest van den
hoogmoed, die, eilaas ! onder de jongere kollega's heerscht en waarvan ook onze
vriend Flemming van kop tot teen doortrokken is. Ik moet zegger. : mij is het
naar den zin, dat de nieuwe schoolraad besloten heeft dat stalleken eens en voor
goed te kuischen. De belhamels, de oproerzaaiers hebben het bij hem gedaan.
Hij is mijn man ! Zijn Hoogheid Flemming denkt altijd, dat hij geroepen is om
de school tot een « hooger ) en « nog hooger ' en dan c nog eens hooger ) peil
te brengen.
DIERCKS. Bah ! hij denkt in 't geheel niet aan de school. Meent ge, dat die kerel hart
heeft voor de school ?! Zichzelf wil hij verheffen ! 'n Heel gemeene gelukzoeker
is hij !
VOGELSANG. Ho, ho !
RIEMANN. Ja, dat is hij ! En dan... wat moet er komen van al dat zot gedoen :
« Oudersavonden !... , c Vergaderingen, samenkomsten met de ouders ! ' « De
natuurlijke verbinding tusschen ouders en onderwijzers, wil hij inrichten ). —
« Heel het yolk zou het werk der school onder zijn bescherming nemen 5,.
— Wat zeever ! Wat kennen de ouders van kinderen ! Ik ben blij dat de ouders
mij gerust laten ! En wat le vert het op ? Meer werk voor ons en anders niets !
« Minstens een avond per maand ), meent hij, « zouden ouders en onderwijzers
bijeen moeten komen 14. Ik denk er nog niet aan ! 'k Heb 's avonds geen tijd !
WEIDENBAUM. Neee ! (
i te gelijk, !
DIERCKS. Neen !
RIEMANN (Zich steeds meer oprandend). En dan : 't zou beter zijn, dat het werk van
den onderwijzer vereenvoudigd werd I Wat mak en wij met al die voddenvakken
als geometrie en geschiedenis enzoovoorts ! Als de kinderen maar al lezen en
schrijven kunnen, dan is het genoeg ! Met de rest vangen zij toch niets aan !
VOGELSANG. Riemann, wees zoo nijdig niet !
RIEMANN (Lummelachtig). Nijdig... hoezoo ?
VOGELSANG. En dan, een noodzakelijk yak hebt gij vergeten : het rekenen.
RIEMANN. Nu ja, rekenen.
VOGELSANG. Dat hebben ze later noodig om skat te spelen !
RIEMANN (Steeds vuriger). En nog 't onnoozelste van al : « Wij moeten de kunst in
de school brengen ! ) Wat 'n bluf ! Wat verstaan toch de kinderen van kunst !
Kunst is daarbij maar iets voor rijke menschen ! En dan : « Bloemen kweeken
in de school ! , Al de vensterdorpels heeft hij vol bloemen staan ! (Dom lachend).
Precies alsof al de kinderen hoveniers moesten worden !
WEIDENBNUM. Wat mij batrelt, ik heb tegen die zoogenaamde « esthetieke opvoeding
) vooral beweegredenen van zedelijken aard.
DIERCKS. Heel juist !
RIEMANN (Steeds zeer vurig). Ja ! Halt, daar moet ik eens iets van vertellen ! Ik was
laatst bij hem thuis... dat moat ik u vertellen ! Daar heeft hij, moet ge weten,
een plaat : Daar zit 'n soldaat met een pluimhoed op den kop ; die zit voor
een gedekte tafel en houdt een glas champagne in de hoogte. En een vrouwspersoon
zit op zijn schoot, en die heeft hij om het middel gevat. En die twee
kijken zoo frank weg de ,schilderij uit. Hoe beet het ook weer ? Jii... hij heeft

- 206 -
mij nog gezegd, hoe 't beet... mmm... Ram... Rem... juist : c Rembrandt als
Opvoeder ) heet het.
VOGELSANG
lachen laid op.
ROMER
RIEMANN. Wat is daar nu zoo belachelijks aan ?
VOGELSANG. Niets, niets, vertel maar voort.
RIEMANN. Nu dan, ik vraag hem : c Zoudt gij deze plaat ook in 't schoollokaal
durven ophangen? ' — t Denkt gij niet dat het goed zou zijn, beste Riemann ?
zegde hij.
VOGELSANG (Lachend). Goede Riemann, hij heeft u daar weer eens fijntjes in 't oken
gehouden.
DIERCKS. Nu, hij heeft toch ook op zijn kast in de klas 'n halfnaakt beeld staan !
En dat zou kunst zijn ! Merci voor zulke vuiligheid. Een waar geluk, dat de
kerel uit de school gejaagd wordt.
VOGELSANG. Maar jongens, als hij dan toch een lijk is, dan begrijp ik niet, waarom
ge u om hem zoo moe maakt. Gij geeft daardoor eigenlijk slechts het bewijs
van heel veel eerbied, heel groot ontzag.
ROMER. Zeer jUiSt !
DE ANDEREN (Schieten te gelijk in een verbitterd hoongelach).
DIERCKS. 4 Een lijk ? 3. Nu, nog is hij niet dood. Wie weet, hoe schoon hij zich uit
den slag trekt. Hij heeft er te veel verstand van, zich als het c lieve kindeken 3.
aan te stellen. Hij heeft zoo'n 4 air '. (Met plotselinge 'voede). Maar dat zeg ik u :
wordt die beslagmaker, die windbuil niet weggejaagd, dan vraag ik bij de
regeering] mijn verplaatsing aan, en als reden geef ik op dat ik met zulken
kerel niet langer wil samen werken.
VOGELSANG (Lacht kortaf).
DIERCKS. Ja, gij kiest nog altijd zijn partij, Vogelsang. (De schoolbel klept; men staat
op om buiten te gaan. Diercks, als gevolg op een plotselingen inval). Daar ! vraag
maar eens aan Flachsmann, wat Flemming over het personeel onzer school
gezegd heeft ! Wij zijn alien dood en vermemeld ; hij gaat bier ten onder bij
ons ; hij alleen leeft. In heel ons korps is overigens geen streven naar hooger,'
geen idealism ; hij alleen bezit idealism ! Wij zijn lui en bekrompen ; hij is een
tweede Pestalozzi ! zoo heeft hij dat letterlijk gezegd. Als gij het van mij niet
gelooven wilt, ga dan maar dadelijk naar Flachsmann en vraag het hem ; wij
hebben het beiden gehoord. Gij gelooft toch niet dat wij alle twee zouden liegen.
VOGELSANG (Bedachtzaam). Zoo lets kan er toch niet door !
ROmER. Dat is een gemeenheid ! Als hij dat gezegd heeft, dan krijgt hij geen woord
meer van mij I
DIERCKS. Vroeger heeft hij toch ook nog zoo'n uitvalletjes gedaan ! (Spreekt voort met
Roomer).
FLEMMING (Komt binnen, hangt zijn hoed aan een k,apstok).
DIERCKS. Ik moet in de klas. (Spoedt zich, met lovalijk verborgen haast, eerst van alien
naar buiten).
FLEMMING. Ha, bier binnen is 't koeler dan buiten. Jongens is me dat een hitte !
Hebt gij nog een flesch bier voor mij laten staan ? (Algemeen stilzwijgen.
Riemann en W eidenbaum spoeden zich weg te komen ; Romer gaat gejaagd dicht
voorbij Flemming en c ziet hem nog niet staan ) ; Flemming ziet hem na ; Vogelsang
gaat, bedachtzaam, met vorschenden blik, op Flemming, als laatste, buiten.
Flemming ziet hen verbluft na en schiet dan in een zenuivachtigen lack).
Hahahaha I Mijn zaak moet slecht staan... men laat mij links liggen ! De
kollega's zouden zich kunnen .g comprometteeren ), de « kollega's 3. I Hahaha 1

- 207 -
Viet weer een tijd naar de deur, strek,t dan de armen loodrecht omhoog met eett,
bevrijdende bemeging). Nnna ! (Gaat aan den rechterkant der tafel zitten, neemt
een hoop schrij fboeken, Welke daar lag, en begint te verbeteren ; legt echter weldra
het hoofd in de hand en staart vOor zich uit).
GISA. FLEMMING.
3de TOON EEL.
GISA. (Komt binnen zonder van Flemming bemerkt te worden. Zif draagt rozen op de
borst en in het haar. Onder den linker arm draagt zij een stapel schriffboeken. Zij
beziet Flemming en hoest dan eens).
FLEMMING (Schrikt op en knikt haar dan lachend toe).
GISA. Mag ik hier bij u verbeteren ? Boven is het zoo heet.
FLEMMING. Maar ik ,bid er u om, juffrouw Holm.
GISA (Legt hare schrOlboeken op de tafel en zet zich links). Wat scheelt u ? Toen ik
binnenkwam, zaat gij daar zoo in gedachten verzonken.
FLEMMING. 1k dacht na over mijn eigen afschuwelijkheid en over de lieftalligheid
der andere menschen !
GISA. Dat klinkt valsch. Wat is er geweest ?
FLEMMING. Als ik daar even van de speelplaats naar hier kwam, bejegenden de kollega's
mijn vrager met een ijskoud zwijgen. Men c zag mij nog niet staan
ik sta c in kwaden geur ).
GIsA. Dan moet men u gelasterd hebben. En dat heeft geen andere gedaan
dan Mijnheer Diercks. Onlangs heb ik Mijnheer Vogelsang nog gewaarschuwd ;
deze wilde mij echter niet gelooven ; maar Mijnheer Diercks is een intrigant ;
ik zie hem daarvoor aan.
FLEMMING (Bedaard). Hij is een schurk, ja. Een goed doorvoede schurk : vet en laf.
Zoolang die iemand in het oog moeten blikken, zijn ze tamelijk braaf ; als zij
echter maar even van u weg molten zien, worden het de grootste smeerpoetsen.
GISA. Dat weet gij ? En dan zijt ge dikwijls nog zoo openhartig met hem ?
FLEMMING. Ja, ik ben niet bang voor intriganten. (Zich voorover buigend). Ziet ge,
lieve juffrouw, in heel het dierenrijk is er geen vuiler, lomper beest dan het
varken. Maar zoo'n lomp, vuil beest kan eigenlijk geen kwaad.
GISA. (Lacht).
FLEMMING. Dat is de zoologie der moraal.
GISA. Wilt gij aan de kollega's dan geen uitleg vragen ?
FLEMMING (Kortaf lachend). Neen. De moeite niet waard.
GISA. Gij zijt trotsch, hoogmoedig, om bang van te zijn.
FLEMMING (Altijd schreboeken verbeterend). Dat kan wel zijn.
GISA. Schoon is dat wel 1... Maar toch treurt gij.
FLEMMING. En waarom ?
GISA. Omdat men u afstellen wit.
FLEMMING (Bukt zich over zijn boek). Hm !
GISA. (Met komischen toorn op de tafel trommelend). Hou nu toch eindelijk met dat
domme verbeteren eens wat op !
FLEMMING. Als ik maar kon !
GISA. Dwaasheid, ik moet ook ; 'k doe het echter toch niet.
FLEMMING (Lacht voor zich keen).
GISA (Gaat naar hem, neemt hem de pen uit de hand, klapt het schrijfboek toe en legt

- 208 -
het weg). Zoo !... Vandaag gaat ge toch geen huiswerk opgeven ? Bij zulke hitte
gaan de kinderen toch 's namiddags naar huis ! Wij hebben 3o graden in het
lommer !
FLEMMING. Gij overdrij ft.
GISA. Nu ? (Loopt naar den thermometer, die nevens de deur hangt). Ach, lieve hemel !
maar 19 graden ! Weet ge wat ? Wij doen er wat bij. (Neemt den thermometer
van den muur). Hoeveel graden moeten er zijn, eer namiddag-verlof wordt toegestaan
?
FLEMMING. 22.
GISA (Neemt den thermometer en laat vol liver er den adem over keen gaan).. Die heb
ik !
FLEMMING (Lachend). Hangt de school u nog altijd zoo de keel uit ?
GISA. De keel uithangen ? Waarom die milderende woorden? 1k ken geen afschuwelijker
onderbreking der vacantie dan de school.
FLEMMING. Toe maar !
GISA. Laat eens zien : gij zoudt mij misschien een raad kunnen geven.
FLEMMING. Ja ?
GISA. Vind mij eens de grootste domheid uit, die ik zou kunnen bedrijven, zonder
mijn eer te schenden.
FLEMMING. En wat zoudt gij met die domheid aanvangen ?
GISA. Ik zou ze begaan om door de schooloverheid weggejaagd te worden.
FLEMMING. Maar waarom zijt gij dan onderwijzeres geworden ?
GISA. Omdat mijn stiefvader mij daartoe verplicht heeft. Ik wilde muziek leeren,
maar ik mocht niet.
FLEMMING. En waarom breekt gij dan niet of met uw stiefvader ?
GISA. Omdat ik mijn moeder niet mag verlaten. Omdat ik... maar lath mij als het
u belieft niet uit... (Ten gronde ziende) omdat... omdat zij zegt, dat ik haar eenige
troost ben. (Poos). In de normaalschool vond ik het baantje nog al plezierig.
Alle dagen leeren, dat was hemelsch. Ik zou immers altijd willen leeren. Maar
ondernnjzen, dat kan ik nu, eens en voor al, niet ! En dan nog dat atgrijselijk
herhalen ! En dat verbeteren... ik kan het niet. En daarbij heb ik er zooveel
verdriet over, dat ik zoo'n slechte onderwijzeres ben ; de kleine jongetjes zijn
loch zoo lief ! Maar eerst ben ik altijd te toegevend, en, als ik dan later streng
wil worden, dan lachen zij mij vierkant uit. Ik kan met dien grooten hoop
kinderen niet over de baan ! (Met koddige onschuld). Ja, als 't de mijne nog
waren ! (Torte poos) Als ik dan aan u denk... o hemel ! gij leidt de kinderen met
vaste hand, en toch komen de handjes u toegeviogen !
FLEMMING. En toch heb ik denzelfden harden strijd gestreden als gij.
GISA Verwonderd). Hoezoo ?
FLEMMING. Ik weet niet of het u bekend is, dat ik zes jaar lang slotmaker geweest
ben.
GISA. Slotmaker ??!
FLEMMING (Steeds zonder sentimentaliteit, met een sill lachje der herinnering, vertellend).
Mijn voogd verklaarde, dat onderwijzer worden geen doen was voor
arme kinderen en hij deed mij in de leer bij een slotmaker. Overdag stond ik aan
aambeeld of draaibank 's avonds ging ik naar de nijverheidschool. En uit de
nijverheidschool thuis gekomen, dan kwamen de enkele boeken aan de beurt,
die ik mij had weten aan te schaffen. In die jaren slaapt men echter even
gaarne, als men eet, en dat zegt al iets. Mijn God, hoe zoet was het, de armen
op het boek te leggen, den kop op de armen, en daarna in te slapen !
'S Anderdaags 's morgens werd ik dan door miin geweten gefolterd als een

- 209 -
speler, die in een enkelen nacht zijn leven verspceld heeft. (Met weeMoed
napeinzend). Ach neen, zulke smarten kent een speler voorzeker niet. Dat was
dan een ontwaken zonder hoop, een troosteloos grauwe morgen. En hoe meer
ik mij lichamelijk verkwikt gevoelde, des te toorniger verweet ik mij mijn
zwakheid.
GISA (Met innige deelneming). En hoe werd gij dan eindelijk onderwijzer ?
FLEMMING. Na twee jaar slotmakersgast te zijn geweest, dreef ik mijn voornemen
door, naar de normaalschool te gaan. De bestuurder zag been over de leemten
in mijn kennissen ; hij voelde met mij, dat ik onderwijzer moest worden.
Nu kwam een schoon tijdperk vol arbeid en honger. Den winter bracht ik
meest te bed door, want kolen kon ik niet bekostigen. Ik beschikte per dag over
dertig penningen voor morgen- en avondmaal en had per week drijmaal vrije
tafel. In den beginne had ik er vijf, maar op twee plaatsen moest ik mijn
gezindheid verduiken en daar bleef ik weg. Den Zondag, bij voorbeeld, had ik
geen middagmaal. En juist 's Zondags kookte mijn huisbazin altijd zulke
lekkere vleeschsoep, waarvan de geur tot in mijn kamer doordrong... Eens
was ik op het punt te kapituleeren. Mijn huisbazin hield een groot brood in
den arm en sneed er zoo smakelijk, malsch door. Ik had reeds de woorden op
de lippen : , Geef mij, als het u belieft, die dikke snee ; ' maar ik legde mijn
handen op den rug en drukte de eene vast in de andere, zoo ! Als ik dat deed,
dan kon ik alles. En zoo keerde ik mij snel om en liep de trappen op... Natuurlijk
moest ik schulden maken ; maar ik werd onderwijzer en daardoor rijk met
al mijne schulden ! (Korte poos).
GISA (Met de handen voor de knie gevoloven en in de verle blikkend, met stale, peinzende
begeestering). Gij zijt zoo sterk, zoo moedig ! (Kortaf, stil lachend).
Hahaha ! als ik nog een heel dom gansje was... nog dommTs dan thans. . dan
kon ik mij een sterk, moedig man, maar niet anders voorstellen dan met een
grooten baard en door de zon getaande borst ! Toen meende ik, mijn toekomende
man kan niet anders dan een zeeman zijn !
FLEMMING (Haar star beziende)... En nu ?...
GISA (Schrikt plotselzngs op, wordt rood tot in den hals en stamelt in de pijnlijkste
verwarring). Nu ?... 0 !... ik... ik... weet niet meer wat ik gezegd heb... ik heb
zeker weer een domheid gezegd... ik .. (Grijpt een schrijfboek en begint met
koddigen haast te verbeteren).
FLEMMING (Beschouwt haar een poos, richt dan den bli p Jen gronde, zucht diep en
neemt een schriPboek om er werktuigelijit in te bladen).
GISA ( Weer op ongedn'ongen toon, maar zonder hem can te zien). Nu begrijp ik ook,
waarom gij onderwijzer zijt gebleven. Ik heb zoo dikwips gedacht : een man
met zulken geest en zulke kracht, waarom is die niet lets meer, lets beter, lets
hooger geworden dan onderwijzer ? ,1
FLEMMING (Met natuuritYken eenvoud). Jets hooger dan onderwijzer bestaat er niet.
GISA. Nu ja... ik dacht : minstens professor aan het atheneum... of aan de hoogeschool...
FLEMMING. Voor mij, lieve juffrouw, is volks-onderwijzer het allerhoogste. En zelfs
hoe armer, hoe verlatener, hoe verwaarloosder, hoe vuiler de kinderen zijn,
des te schooner is de strijd ! Wilt gij gelooven, dat mijn grootste eerzucht zou
zijn, achterlijke kinderen te kunnen onderwijzen ?
GISA. Ho !
FLEMMING (Met gelukkige opgeruimdheid). Ja, bestaat er dan een grooter genoegen
dan, de een na den ander, de duizend strikken te ontwarren, die een gevangen
geest omknellen ? Dan het licht te doen doorbreken, dat heel, heel verre achter

duizend nachten glimt ?.., Zoo:den dikken, loggen Draak der stompzinnigheid
in zijn donkerste schuilhoeken op te zoeken en neder te vellen en de Prinses,
de ziel, met zekere hand naar buiten te leiden : ziedaar het ridderlijkst genoegen
dat ik ken !
GIsA. En juist gij moest bij dezen Flachsmann terecht komen !
FLEMMING (Bitter lachend). Ja !... (Springt recht). Bij dit spook, dat met het hoofd
in de hand rondloopt ! Zijn notaboekje namelijk is zijn hoofd. Wat in dit
boekje staat, hoeft hij zich niet in den geest te prenten : dit denkbeeld houdt
hem recht... Mijn God, indien het nog een man ware ! Voor mijn deel een
debpoot, maar iemand, die iets eerlijks kan en wil. Maar dat mensch heeft er,
gelijk de as der aarde, niets tegen een niets te zijn, als maar alles om hem
draait ! Hem is het voldoende de bovenste te zijn, evenals de horzel op den rug
van een paard.
farsA. Nu, gij raakt hem toch kwijt ! En zeker zult ge aan een andere school wel
' een nieuwe plaats vinden !
FLEMMING. Als weggejaagde ? Als schipbreukeling? Voorzeker vind ik geen plaats,
die mij bevalt. In Duitschland althans niet. 't Is waar : in 't buitenland bestaan
er ook scholen met het Duitsch als voertaal. Maar, eilaas, geen Duitsche
scholen. (Met droeve scherts). g Ach, wel zijn het andere meisjes ; maar die
eene... is het niet. ,
GISA. Gij hebt de school lief als een meisje ?
FLEMMING (Na kort bedenken, aarzelend). Ja. Zoo moet het nagenoeg iets zijn. En
dat is, eilaas ! niet genoeg liefde. Het is een zelfzuchtige liefde. Geestelijk genot
is het, dat mij bij den schoolarbeid bekoort. Omdat... omdat, zoodra ik mijn
les begin, als in de lente duizend ideeen kiemen in mijn geest over het wezen,
de werking, de lotsbestemming van den menschelijken geest. Een les is voor
mij de schoonste geestesgymnastiek. Maar, als ik mij dan afvraag : hebt gij de
kinderen eigenlijk lief ?... Gij doet voor hen wellicht al wat gij kunt ; gij
wenscht aan elk hunner het beste... maar is dat liefde... liefde ?... dat woord
klinkt in mijn binnenste met ijdelen klank. 0, ik zou het eens willen voelen,
dit onbeschrijflijk gegloei bij onuitputtelijk zich-geven en verbloeden ! (Hij is
voor de beeltenis van Pestalozzi blijven staan, en spreidt, begeesterd, zijn armen naar
het beeld). Dat kon hij, Pestalozzi, de groote, de heilige ! Zijn denken was verward
en zonderling, zijn taal onduidelijk ; maar uit de duisternis zijner denkbeelden
weerklinkt de nachtegaalstem der liefde zoo zoet en vol en onvermoeibaar
!... Reeds zoolang ik onderwijzer ben zoek ik het geheim te ontdekken :
waar is de weg, die tot zulke groote liefde voert ?
GISA (Na een nnjl, met schuchter ontzag). Weet gij, hoe ik het aanleg ?... Ik heb een
kleinen bruethr gehad, die op achtjarigen ouderdom gestorven is. Rudolf heette
hij. En als ik met een jongen in 't geheel geen weg meer weet... als ik van
wanhoop zou willen gaan loopen... dan zeg ik stil tot mij zelven : . Denk dat
het Rudi is '. En dan gaat het wat beter.
FLEMMING (Is tot haar getreden en grijpt met zijn linkerhand langzaam de hare).
Lieve... lieve juffrouw... Dat is misschien de weg... (Haar steeds peinzend
beschourvend). Als gij voor het eerst onze school zijt binnengetreden vond ik,
dat gij schoon voorkwaamt. Dat was een dwaling : gij rift schoon.
GISA (Neigt het hoofd voorover, stil en bevangen). 0 neen.
FLEMMING. Neen ? Nu ik weet tusschen al de meisjes, die ik ken, geen, dat mij zoo...
dat ik... ik meen : dat zoo... (Bij mordt zeer verlegen). Verschooning, mejuffrouw...
deter dagen is het mij zoo verward en wild in het hoofd... ik vrees dat
ik nog de een of andere dwaasbeid zal uitrichten... (Bevangen pm).

- 211 -
GISA (Staat op en gaat langzaam aan het venster). Zoo warm is het bier. Mag ik het
venster wat openzetten ? De zon is toch weg.
FLEMMING. Als 't u belieft.
(Als Gisa het venster geopend heeft, dringt de plank van een to voren maul?) hoorbaar
gezang duidelijker op het tooneel. Meisjes uil de naburige school zingen drdstemmig
de eerste strofe van het lied c Antje van Tharau » :
Antje van Tharau is't die ih bemin,
Zzj is mtjnleven, mijn goed, mijn gewin.
Antje van Tharau heeft eeuwig haar hart
Mij voorbehouden in vreugd en in smart.
Antje van Tharau, mijn rijhdom, mijn goed,
Gi) mijne ziele, mijn vleesch en mijn bloed )•
GISA (Tijdens het gezang). Ssst !... in de meisjesschooi zingt men... hoe schoon !
(Zij is een iveinig van het venster teruggerveken).
FLEMMING (Staat achter haar en luistert insgelijks).
GISA (Na het gezang). Hoe lief dat klinkt, niet waar ? Zoo vroolijk en goed 1 rk'hopr
zoo dolgaarne kinderen zingen ! Al zij het dan ook een simpel eenstemmig lied.
FLEMMING. Het kinderhart zingt nog eenstemmig. En 't zingt dezelfde stem als de
mond. Dat harmoniseert goed... Dat is de klas van Krause. Hij is een echte
toonkunstenaar ; ik heb mij reeds dikwijls over...
GISA. Ssst ! ze zingen weer !
(Gezang der Meisjes).
Net als de paltnboom zich hooger verheft,
Al naar de stormwind hem martelt en treft,
Zoo wordt de liefde in ons machtig en diep,
Bij 't treurig lot, dat de wereld ons schlep.
Antje van Tharau, mijn rijkdom,m(ln goed,
Gij mijne ziele, mijn vleesch en mijn bloed )).
(Gisa stond met het gezicht naar het venster en had, toen zij state gebood, de linkerhand
naar achter uitgestoken. Zij blijft, met gespannen aandacht luisterend, in
dezelfde houding. Flemming vat schroomvallig die hand ; Gisa ziet hem, met een
blik,semsnelle mending van het hoofd aan en blikt dan even ras nyder het venster
uit. Hij legt zijn rechterhand op haar rechterschouder ; zij sluit de oogen en laat
langzaam het hoofd achterover zingen aan zijn borst ; hij trust haar op het voorhoofd.
Nadat zij een oogenblik in die houding hebben vertoefd, keert Gisa zich om,
slingert met plotselinge drift de armen om zijn hals en verbergt het hoofd aan
zijn borst).
FLEMMING (Heft langzaam haar hoofd op en stamelt stil en teeder). Gisa!
GISA (Ook zoo, eveneens de ve,rtrouneltjke aanspraak, beproevende :) Jan !... Roe
vreemd dat ik nu a Jan ) mag zeggen. Wil ik nog eens probeeren ?
FLEMMING (Mil). Probeer nog eens.
GISA (Stil). Jan... Mijn Jan.
FLEMMING (Eveneens)... Mijn Gisa. (Drukt zijn mond met een langen kies op den
haren. De deur gaat langzaam en zonder gerucht open, en op den drempel versch4jnen
Dierchs en Flachsmann. Bij de eerste nworden van Diercks stuiven beiden
uiteen).

- 212 -
6de TOON EEL.
De voorgaanden. FLACHSMANN, DIERCKS.
DIERCKS (Hoonlachend). Hum, hum... het doet mij schrikkelijk spijt, dat ik het
onderhoud kom storen. 1k wilde u maar de gelukkige tijding brengen, mijn
lieve Flemming, dat ik daareven het bericht mijner bevordering heb on tvangen.
Naar gij nu op trouwen staat, doet het mij dubbel spijt, dat niet gij zijt bevorderd
geworden...
FLEMMING (Ras weder op zijn gemak, met lichte ironie). Lieve Diercks ! gij denkt ons
te verrassen met hier triomfantelijk uw waar karakter bloot te komen leggen.
Gij vergist u : wij weten al Lang dat gij een schobbejak zijt.
DIERCKS (Schuimbekkend). Wat ? wat ? Dat... dat...
FLEMMING ( Vergenoegd). Ja, ja, vraag het maar aan juffrouw Holm. Hebben wij,
voor een half uurtje nog, niet gezegd, dat Diercks een schobbejak was ?
GISA. Neen.
FLEMMING. Neen ?
GISA. Een schurk, hebben wij gezegd.
FLEMMING (Tot Diercks). Juist zoo, pardon : schurk !
FLACHSMANN. Mijnheer Flemming ?! Gij hebt hier vooreerst met uw overste te
doen en met niemand antlers. Gij hebt de schaamteloosheid zoo ver gedreven,
den gewijden grond der school...
FLEMMING (Zeer bedaard). Halt. Gij wilt eenige onbeschoftheden plaatsen. Sta mij
toe, dat ik eerst de dame buiten leide. (Neemt Gisa bij de hand).
GISA. Jan, als gij aangerand wordt, wit ik u ter zijde staan
FLEMMING (Glimlachend). Tegenover zulke lieden, mijn kind ? Dat loont de moeite
niet. (Hy /lust Naar de hand). Tot weerziens !
GISA. Tot weerziens. (Aj).
FLEMMING. Mijnheer Flachsmann ?! Wat hebt gij mij te zeggen ?
FLACHSMANN (Met koel zelf-behagen). Niets... Mijn verslag zal genoeg zeggen. De
maat is nu vol. Zij loopt over. Indien nog iets ontbroken hadde om u in uw
waar daglicht te stellen, in alle gevalle, nu is het spel....
De voorgaanden. NEGENDANK.
7 de TOON EEL.
NEGENDANK (Komt binnen en blet met gewone krzygshaftige bedaardheid aan de deur
staan). Heer Bestuurder ! De heer Schoolraad is binnen.
FLACHSMANN. Wat... Schoolraad ? Gij wilt zeggen : de heer Inspecteur.
NEGENDANK. Neen, heer Bestuurder ! De heer regeerings-schoolraad professor
doctor Prell is binnen.
FLACHSMANN (Het hoofd verliezend, keen en weer). Waar... waar... waar is... is
hij ?... Breng hem in mijn kabinet... ik kom seffens...
NEGENDANK. De heer Schoolraad is reeds hier.
SCHOOLRAAD PRELL (A chter de, schermen). Waar is het kabinet van den bestuurder ?
WEIDENBAUM (Komt met hem binnen, ingetogen). Hier als 't u belieft, heer Schoolraad.

- 213 -
8 ste TOONEEL.
De voorgaanden. PRELL. WEIDENBAUM.
PRELL (Klein, genet, breedgeschouderd heer met een da hoofd, met borstelig-staand,
kort, glanzend, grijs haar, , jets of tvat rood aangezicht, stompen news, korten grijzen
snorbaard en korten hats. , Hij is geheel in het z'vart en met govetensvolle zorg
gekleed (frak met lange van voor afgeronde slippen), draagt een lagers cilinderhoed,
vonkelende ronde brilglazen en krakende, goed geblonken laarzen. Hij is een mensch
vol boveging en steeds met jets bezi g , gaat immer met heel korte, rassche schreden en
draagt, iedere maal dat hij optreedt, den hoed in de rechter en verschillige
papieren in de linkerhand. Hij gelijk,t, in houding en gebaren, een gepensionneerd
ojicier en spreekt bijna altajd in snaurvenden toon en zeer luid. Hij beklemtoont
scherp en spreekt meest met korte afgebeten zinnen, in overeenstemming met zijn
gang.. Tusschen de verschillige zinnen maakt hij, gervoonlijk, een Norte pause. Hij
gad regelrecht naar den linkerk,ant der tafel en legt daar papieren en hoed neer).
Morgen !
DE ANDEREN. Goeden morgen, heer Schoolraad.
PRELL (Tot Flachsmann, die met herhaalde buigingen behoedzaam nader is gekomen).
Gij zijt mijnheer Flachsmann ?
FLACHSMANN. Om u te dienen, heer Schoolraad.
PRELL. Ik ben de regeerings-schoolraad Prell.
_FLACHSMANN (Buigt diep, met bevende stem). Veel eer... staat mij toe den beer
Schoolraad zeer... zeer welkom te heeten.
PRELL (Heeft zich neergezet en doorbladert zijne papieren). Merci. Ik kom echter ook
als ik niet welkom ben. (Teekent lets met inlet aan in zijn papieren). Gij moet op
dit uur onderrichten ?
FLACHSMANN. Ja wet, heer Schoolraad.
PRELL. Hoe komt het, dat ik u hier en niet in de klas vind ?
DIERCKS
! (Maken spoedig dat ze weg komen).
WEIDENBAUM )
FLACHSMANN (Met vastheid). Ik was hier voor ambtelijke aangelegenheden, heer
Schoolraad. Ik moest (op Flemming tvijzend) dezen beer op heeterdaad betrappen,
terwijl hij den gewijden grond der school op onbeschaamde manier
ontheiligde.
FLEMMING ( Die zich, aan den rechterkant der tafel, met zijn boeken, bezighield, treedt
met viugge beweging een paar schreden, nrrder).
PRELL (Tot Flachsmann). Vat beteekent dat
FLACHSMANN. Ik vond dezen beer zooeven in teedere omarming met een dame
van ons personeel.
-PRELL (Is met rassche schreden voor Flemming komen staan, ,ke-elluid en barsch). Hoe
beet gij ?
FLEMMING (Even luid en &nisch+. Ik heet Flemming !
PRELL (ATa eene klezne wzjl plots stiller). Waarom schreeuwt gij zoo hard ?
FLEMMING (Met droge beleefdheid). Omdat gij zoo luid spraakt, heer Schoolraad,
ik meende, dat gij doof waart.
PRELL (Hem metend, dan weder snauwend). Gekheid. 'k Hoor heel goed ! Maar gij
zijt een w?,erbarstige kop !... Gij zijt het toch, tegen wien de tuchtmaatregelezi
zijn aangevraagd ?!
FLEMMING. Om u te dienen, heer Schoolraad.
PRELL (Hem met den wijsvinger op den kraag tikkend). Juist om uwentwille ben ik
hier. Ik zal alles grondig onderzoeken.

II
— 214 —
FLEMMING. Zeer wel, beer Schoolraad. (Gaat rechts naar den uitgang toe).
PRELL (Neemt de papieren en den hoed weer ter hand). Gij zult mij dadelijk voor uw
klas brengen.
FLEMMING (Met zelfbemuste opgeruimdheid). Met plezier, heer Schoolraad.
PRELL (Staat weer dicht voor hem, beziet hem nogmaals van den hop tot de voeten ; dare
scherp). Dat zullen wij eens zien !
(De gordijn valt).
KIJKJES LINKS EN RECHTS.
.
..........,
Op Vrijdag, 26 April 11.
werd naar hare laatste
rustplaats gebracht mevrouw
Suzainie Molter-KRugely, 1
I
onderwijzeres aan kindertuin
1 3 , Provinciestr.
Geboren te Antwerpen.
op 21 Juli 1 868 . Oudleerling
oiizer gemeente- 1
scholen. Als helpster aangesteld
op 11 September
1884, en tot onderwijzeres
benoemd op 3 October
1892.
Innige deelneming aan
de treurende bloedverwanten,
wordt hierbij
betuigd door
De redactie vac g ORS WOORD D.
Gelijkstelling. - Pas eenige dagen geleden werd het onderwijzend
personeel der stad Antwerpen uitgenoodigd een voordracht bij te wonen
in de feestzaal der Blindenstraat. Het doet ons recht genoegen vast te
stellen, dat ditmaal ook de onderwijzeressen der kindertuinen in de
uitnoodiging waren begrepen. De heer dr V. Desguin, schepen van
onderwijs, heeft daardoor een blijk gegeven zijner gevoelens van sympathie
en van rechtschapenheid.

— '215 —
Wij drukken de hoop nit dat het tijdperk gansch voorbij is der
indeeling in klassen ; voor de toekomst, alien gelijk in waardigheid, voor
plichten en voor rechten
Zulke maatregels dragon de algemeene goedkeuring weg.
Een onderzoek. — Het bestuur van de Federation de l'enseignement
moyen officiel afdeeling der middelbai e scholen, heeft (en onderzoek
ingesteld om zoo nauwkeurig mogelijk den toestand te or derzoeken
der gestichten voor middelbaar onderwijs, onder hygiènisch en didactisch
opzicht.
De uitslagen van dit onderzoek zijn bijeenvergaard tot een verslag, dat
zal gezonden worden aan de besturende bureelen der middelbare scholen.
Het verslag bespreekt den toestand van 91 middelbare scholen, op de
123 bestaande gestichten toehoorende aan den staat of aan de gemeenten.
Uit het onderzoek blijkt dat een groot aantal lokalen oorspronkelijk
niet bestemd waren voor schoolgebouwen. Meestal zijn het oude
kloosters, of als onbruikbaar afgekeurde gasthuizen of verlaten gevangenissen
. Weinig scholen zijn degelijk ingericht.
Op deze 91 scholen zijn er 68 zonder bijzondere studiezaal : in talrijke
gestichten blijven de kinderen heel den dag in dezelfde klas. In 33 scholen
bestaat geen turnzaal of is deze totaal ongeschikt. In het Vlaamsche
land is er een middelbare school, wier turnzaal is... een zolder, gelegen
boven de klassen, onder een leien dak, waar men bevriest in den winter
en smelt in den zomer.
Voor teekenen en natuurwetenschappen is de toestand niets beter. De
helft der middelbare scholen hebben geen fysiekzaal, noch verzamelingen
voor natuurwetenschappen en kruidkunde. Sleeks in twee of drie
gestichten bestaan schoolbibliotheken...
De verslaggever is niemand minder dan de voorzitter der Vereeniging,
E. de Geynst, bestuurder der Staatsnormaalscholen te Gent. (Etoile
Beige, 20 April 1901).
Als die ook maar Diet op de vingers getikt wordt !...
Een nieuw Werk. Voor eenige dagen is te Brussel in leven
geroepen het Werk tot bescherming der achterlijke kinderen. Het
voorloopig komiteit vergaderde ten stadhuize, onder voorzitterschap van.
raadsheer Grauwels. Tusschen de aanwezigen werden opgemerkt staatsminister
Le Jeune, hoogleeraar De Moor, de secretaris van het, Werk der
kinderen-martelaars , h r Jaspar, en de bestuurder der Spaar- en Lijfrentkas,
hr De Roover.
Als doel van dit Werk is aangeduid : het beschermen en voorthelpen
der achterlijke kinderen, na 't verlaten der school. Rekening houdend van
hun geschiktheid en bijzondere neigingen, zou hun werk worden
verschaft bij vertrouwde personen, die zoowel de zedelijke ontwikkeling
zouden bevorderen als de vakbekwaamheid. Door den hr Lacroix,
bestuurder der bijzondere school te Brussel, en prof. De Moor werd dit
doel klaar uiteengezet, en dat wel met gunstig gevolg. Minister Le Jeune
heeft dadelijk het eere-voorzitterschap aanvaard, en de bepaalde stichting
is op dit oogenblik een voltrokken feit.
Moge dit werk goede vruchten opleveren !

— 216 —
WERKZAAMHEDEN DER VEREENIGING.
FEESTAVOND
ingericht door a DIESTERWEG 'S GEMENGD KOOR »
de leden der Koorafdeeling en hun familie aangeboden in de schouwburgzaal
«EL BARDO», St jacobsmarkt, op Woensdag, 15 Mei 1901, ten 8 1/2 ure 's avonds.
Medewerhers :
I. H r HUBERT LAROCHE, hoofdrol bij den Nederlandschen Schouwburg.
2. H r GUSTAVE WALTHER, viool, Iste prijs van het Koninklijk Conservatorium
van Brussel.
3. Hr Jos. COOTMANS, clarinette, Is l e prijs van het Koninklijk Conservatorium
van Brussel, leeraar aan het Koninklijk Vlaamsch Conservatorium van
Antwerpen.
4. DIESTERWEG ' S KLEIN KOOR.
PROGRAMMA :
1 ite DEEL :
I. Van twee Coninckskinderen FLOR. VAN DUYSE
Oud Volkslied, voor Gemengd Koor bewerkt.
2. 'Isle waer, Marie? EM. SEIPGENS
Monoloog in Hollandsch-Limburgsch dialect, door den beer H. LAROCHE.
3. Clarinetten-Concert n o I (Adagio en Rondo) L. SPOHR
door den beer J. COOTMANS. (1784-1859)
4. De drie Sludentjes PIET PAELTJENS
Monoloog door den heer H. LAROCHE.
. La Folia (variations ; — cadence de Leonard) A. CORELLI
door den beer G. WALTHER. (1653-1713)
6. Een Vers dat als een nachtlicht uitgaat E. LAURILLARD
door den beer H. LAROCHE.
7. Het Afzijn FLOR. VAN DUYSE
Oud Volkslied, voor Gemengd Koor bewerkt.
2de DEEL :
8. a) Chanson Moyen-age A. TIMMERMANS
b) Taublein Weiss JOHANNES BRAHMS
voor Gemengd Koor.
9. Kermisreizigers WILLEM VAN ZUYLEN
Monoloog door den heer H. LAROCHE.
Io. Concertstuk (Adagio en Allegro Vivo) J. DE MERSSEMAN
door den heer Jos. COOTMANS.
II De Schipbreuk uit de gedichten van DEN SCHOOLMEESTER
dcor den beer H. LAROCHE.
12. a) Abendlied ROB. SCHUMANN
b) Zigeunerweisen PABLO DE SARASATE
door den heer G. WALTHER.
13. Een Heldenvolk THEODOOR DORTHEN
Monoloog door den heer H. LAROCHE.
14. Het Leven GRENET DANCOURT
Monoloog door den beer H. LAROCHE.
Klavier van het huis L. ANTHONIS, Arembergstraat.

— 217 —
Deze feestavond is uitstekend gelukt. Eerst en vooral omdat al de nummers van
het programma in de beste voorwaarden zijn vertolkt ; tweedens, omdat de dichtbezette
zaal zich heel sympathiek heeft betoond tegenover de uitvoerders. Een
flink en welverdiend applaus viel ten deel aan de hoogernoemde medewerkers
-- hh. Laroche, Walther, Cootmans en de begeleider Van Etsen — evenals aan het
Klein Koor, onder de leiding van Joris de Born.
Een puike avond was 't, een waarvan de indruk nimmer wordt uitgewischt.
NOR/WALE STIMIEN,
ELFDE ZITTING.
PETER BENOIT en de Vlaamsche Muzikale Beweging.
KORTE INHOUD der elfde voordracht, gegeven op Woensdag,
den 8sten Mei, om 8 uren 's avonds in de Aula van het Hooger
Handelsgesticht door Mr CONSTANT STOFFELS, advocaat.
I. — De kindsheid van Benoit ; haar invloed op zijne ontwikkehng als kunstenaar.
II. — Zijne werken. — Het oratorio. — Het lyrisch drama.
HI. — Eenige voorbeelden. De Conscience-cantate. — De Feest:ang. — De Rubens-cantate.
—Tooneelmatig en beeldend karakter van Benoit's muziek onder open lucht.
— De Kindercantate. — De godsdienstige muziek van Benoit. — De liederen en
zangen. — Het lied Mijn Moederspraak.
IV. — Karakter en invloed der kunst van Benoit. Uitdrukking van den volksaard ;
hij werkt op hem in, en veredelt hem.
V. — Benoit alsdenker en als strijdschrijver. — Het nationalism in de kunst. — De
Nederlandsche taal in het muziekonderwijs. — De Volkskunde en de oude
volksliederen.
VI. — De Vlaamsche Muziekschool door Benoit ingesteld. — De leerlingen van den
meester ; hunne hoofdwerken — Het Nederlandsch Lyrisch Tooneel : zijn
doel, zijne werking. — Het Koninklijk Vlaamsch Konservatorium.
VII. — Herhaling. — De loopbaan, het Werk, de werking. — Benoit en Verdi. —
De figuur van Benoit — Zijne verheerlijking. — Zijne plaats tusschen de
groote mannen. — Zijne onsterfelijkheid.
DERTIENDE ZITTING.
DE LONGTERING
Hare verspreiding en hare geneesbaarheid ; rol der
school bij de bestrijding der ziekte (Mel lick/bee/den).
KORTE INHOUD der dertiende voordracht, gegeven op Woensdag,
22 Mei 1901, om 8 uren 's avonds, in de Aula van het
Hooger Handelsgesticht, door den Heer Dr LEY, schoolarts.

— 218 —
De longtering doodt in Belgie 18.000 personen per jaar ; in Frankrijk
150.000 personen ; in Duitschland 160.000 personen ; in Europa
1.000.000 personen. Zij is zeer aanstekelijk.
De bacterie van Koch ; hare aanwezigheid in de fluimen, in den
otter, in de melk. Wanneer deze bacterien in een orgaan dringen,
vermenigvuldigen zij er zeer snel, verpoppen, en vormen longknobbeltjes.
Deze ontwikkelen zich op twee wijzen :
l e Door verweeking met uitdrijving (fluimen).
2e Door verkalking met samentrekking en vernieling der Kochbacterien
(genezing).
De besmetting : verdroogde fluimen, melk, etter.
Voorbehoedmiddelen : a) De fluimen opvangen in eene bederfwerende
vloeistof.
b) De melk laten koken.
c) De kamers der teringlijders ontsmetten.
d) Verbetering der gezondheidsvoorwaarden en van bet menschelijk
leven: scholen, kantoren, fabrieken ; betere verluchting en verlichting
der huizingen. — Het arbeidsloon ; het overjagen ; de lichamelijke
en geestelijke afmatting. — De strijd tegen het drankmisbruik.
Rol van de school in den strijd : Bij de kinderen het denkbeeld
stichten, dat al onze afscheidingen, ook de . fluimen, opgevangen
en onschadelijk moeten gemaakt worden. Hun de fluimen leeren
kennen als gevaarlijke besmettingsmiddelen. — Hun het gebruik leeren
kennen van het zakspuwpotje en hen aan het denkbeeld gewennen, dat
elk fluimend mensch er gebruik moet van maken.
Hun ook den kamerspuwbak toonen en uitleggen hoe hij ineenzit,
werkt en gereinigd wordt.
Mogelijke besmetting voorkomen door gebruik van schoolgerief (pennenhouders,
enz.) Beletten dat de kinderen hun schoolgerief in den
mond steken (de Kochbacterie in het speeksel).
Strenge schoolhygieen : de school op den buiten, in den omtrek
der stad ; wel verluchte klassen (bestendige verluchting, veelvuldige
luchtstroomingen). — Licht : de zon, eene der beste bederfweersters. —
zuiverheid der kinderen : waschplaatsen en stortbaden in de school.
Voeding der arme kinderen in de school. Ernstig geneeskundig
onderzoek der kinderen met volledig anthropologisch dossier (anthropologie-natuurleer
van den mensch ; wetenschap van den mensch ten
opzichte zijner Latuurlijke gesteldheid). Inlichtingen over de ouders.
Bestendige gezondheidskolonien voor de meer ontvankelijken en
voorbeschikten. De longtering bij den onderwijzer : Beroepshygieen.
Verslag over de Voordracht van Dr LEY in " Le Mein "
van Donderdag, 23 Mei 1901.
Extension des etudes normales. — La treiziême conference du comite
anversois a ete faite, hier soir, par le Dr Ley, qui a traits de la tuberculose. Le
sujet pourrait paraitre rabattu, a dit le conferencier, mail au point de vue de l'ecole
it a un grand inter6t.

- 219 -
L'orateur a expose le sujet avec une tres grande clarte. On s'effraie du cholera
dont les victimes sont cent mille lorsqu'une epidemie ravage un grand pays ; on se
desinteresse trop de la tuberculose, qui tue reguliêrement un million de personnes
par an en Europe. La Belgique fournit a elle seule 18.000 victimes au minautore.
Les bacilles penetrent dans les poumons par les poussieres pathogênes. C'est donc
leur inhalation qu'il faut combattre en maintenant humides et en desinfectant les
crachats des malades. On devrait enseigner a tous les enfants a l'ecole, que le
crachoir de poche — it y en a de si jolis, que l'on peut cacher dans un mouchoir —
sont un devoir pour toute personne qui crache. L'orateur montre sur l'ecran
lumineux ce y a de bacilles de la tuberculose dans un atome de crachat comprime
entre 1.2s deux lamelles de verre du miscroscope ; puis des coupes d'organes
avec leur tubcrcules ', parfois confluents, leurs cavernes enormes, videes par les
expectorations. Veut-on que tout cela soit aspire par des personnes predisposees,
balaye par les traines des dames ? Les reglements de police interdisent d'uriner en
rue, it devraient defendre d'y cracher. Le million de victimes est 1A.
L'orateur, apres avoir traite de la contagion, de la prophylaxie de la maladie, de
sa guerison ou de la calcification des bacilles englobes par les leucocytes ou globules
blancs, a fait une tres large part au role de l'ecole dans la lutte, tout en plaidant
l'agrandissement constant des locaux, voire leur tranfert a la campagne, oii l'on
pourra les inonder d'air et de lumiere, ces Brands tueurs de bacilles-virgule. Le
tram electrique sera a ce point de vue un precieux auxiliaire. Enfin, apres avoir
fait une rapide incursion dans les sanatoria allemands et suisses, aux classiques
galeries a a bains d'air et de soleil, l'orateur a termine par l'annonce d'une future
conference sur la tuberculose chez l'instituteur — si expose a contracter une
maladie affectant surtout les organes de la respiration dont it fait un si rude usage
en classe — enfin, sur Phygiene professionnelle. L'orateur a ete chaleureusement
applaudi. DELTA.
Diesterweg's Hulpkas voor Behoeftige Schoolkinderen.
Voorwaar een merkwaardige feestzitting, die plaats had ten stadhuize, op Zondag,
12 Mei 11.
De groote, prachtige trouwzaal en de belendende kleine Leyszaal gevuld met een
sympathieke menigte : vertegenwoordigers of bestuurlijke afvaardigingen van
maatschappijen, houders van lokalen waar de album-doosjes van Diesterweg
gevuld worden, bijzonderen die de weldadige werking onzer Hulpkas voortdurend
steunen, leerlingen van het stedelijk onderwijsgesticht der Van Maerlandstraat en
studenten onzer handelsuniversiteit... Ook enkele Diesterwegers, aldus hart
toonend en belangstelling voor hun eigen zaak.
Aan het bureel : collega Jan Lemmers, voorzitter, bijgestaan door het bestuur
der Hulpkas, de gemeenteraadsleden Wittemans, Steger, Brands, hoofdinspecteur
Heinz, Karel Weyler, bestuurder van het stedelijk onderwijsgesticht n r 2, John de
Wit, voorzitter van het Kleedingwerk .. De heer burgemeester Jan Van Rijswijck en
de heer schepen V. Desguin hadden zich bij brieve verontschuldigd.
Het verslag der Hulpkas, voorgelezen door collega Franz Elen, wijst, aan dat dezer
werking een voortdurend stijgende lijn beschrijft.
De bronnen van inkomsten drogen niet uit, verre van daar. Het aantal beschermende
leden bedraagt 185, met een inschrijving van 1216.99 fr,

- 220 -
Onze volkskringen brachten in de kas 5458 fr. ; de 18 eerste in die reeks voor
geen minder bedrag dan 3728.93 fr. De omhalingen en Glen verkoop van confetti
tijdens de vastenavonddagen leverden op 12o6.91 fr. ; de 169 albumdoosjes in de
koffiehuizen 1311.01 Ir.
De stall Antwerpeu schonk een toelage van 8000 fr.
Met de giften van allerhanden aard beliepen aldus de inkomsten 24.372.18 fr.
1)e uitgaven waren niet Bering. De voedselbedeeling in de kindertuinen vergde
3114.45 fr. en die in de gemeentescholen 1636.40 fr. De schoolkolonies — 268 leerlingen
gedurende drie woken — kosten 11.523.21 fr.
Het batig slot — met het saldo der voorgaande jaren — klimt op tot 26.123.02 fr.
Deze som vormt de eerste inzet voor de bestendige schoolkolonie, het droombeeld
onzer Hulpkas.
Dan volgde de uitreiking der eerediploma's en eerepenningen aan de milde
ondersteuners van het werk der Schoolkolonies. Een verrassing was weggelegd voor
De Schelde, de gekende milddadige wielrijdersvereeniging, die in 't afgeloopen jaar
1673.78 fr. voor de Hulpkas vergaarde.
Een prachtstuk in gedreven metaal, vetvaardigd door den beer Verdickt, een
meesterstuk van drijfkunst, en het wapenschild der Hulpkas voorstellend, werd het
bestuur van De Schelde in bewaring gegeven. Deze schaal D zal het eigendom
worden van die vereeniging, welke drie achtereen volgende jaren de hoogste som
zal gestort hebben in de Hulpkas.
Ten slotte een hartelijk woord van den heer Karel Weyler. Een woord van hulde
en dank aan collega Lemmers — uitwendig zinnebeeld van al de leden der Hulpkas
voor den onverdroten arbeid en nooit gedoofde vuur, hun werkzaamheden
kenmerken de .
Wij zijn gelukhig dat een bevoegde stem, buiten onze Vereeniging, zich heeft
doen hooren om het werk der Hulpkas en de verdiensten harer bestuurleden naar
waarde to schatten.
Wij zelven, Diesterwegers, kunnen en mogen elkaar geen gelukwenschen aanbieden,
Een eenvoudig a Proficiat ! hoor-de ! is een summum, dat niet licht overschreden
wordt.
Doch heden voegen wij, de collega's, onze stem bij die van den beer Weyler, en
brengen warm lof aan het bestuur der Hulpkas. Niet enkel gansch het jaar door
worden zij ingespannen voor een zware taak ; maar als de rustdagen aanbreken der
groote .vacantie, wordt hun nog geen verpoozen gegund: de zorg voor de kolonisten,
oudersSamenkomsten, regeling der vertrekk en en aankomsten rooven het zuiverste
deel weg van hun vrijen tijd.
Allerminst verwachten zij zich aan een officieele waardeering van hun weldoen.
Van meer waarde is de erkentenis en de hooge achting die elk kindervriend, elk
onderwijzer, elk Diesteiweger hen toedragen.
En deze is hun verzekerd, in ruime mate verzekerd !
Dankbetuiging.— In ons vorig nummer werd onvrijwillig vergeten, in de reeks
van personen die den schitterenden finantieelen uitslag hielpen verzekeren van het
VIIde Jaarconcert : H. Franz Elen (lijst van leeraar Temming)... 255 fr.

ACHTSTE AARGANG Nr 7 1 juli igot
Ohne ein Blatt, in welchem alles Laufenden was die Lehrer interessiren kann zur Sprache kommt,
ist eine lebendige Verbindung und Wechselwirkung der Lehrer nicht denkbar.
In der Vereinigung liegt unsere Kraft. Isoliere dich und du bist schwach oder du wirst es.
DIESTERWEG.
INHOUD : Het Onderwijs in Belgie onder het Fransch Beheer : VII (Slot). — De Schoolbibliotheken.
— Achterlijkheid. — Jaarwedden in Zwitserland. — Werkzaamheden der Vereeniging. — Flacbsmann
als Opvoeder (Slot) : 3e bedrijf. — Kijkjes links en rechts. — Boekbeoordeeling.
Het Onderwijs in Beigie
onder het Fransch Beheer.
I 7 9 5-1 81 5
VII (Slot).
De wereldlijke onderwijzer, evenals het broederken, moesten
beloven den catechismus, door het keizerrijk aanvaard, te onderwijzen.
Tijdens de twee jaren, voorafgaande aan de eerste communie,
wend alle wereldlijk onderwijs opgeschorst voor de jongens en meisjes
van io jaren, die zich tot dit sakrament voorbereidden. Men deed
hen in de klas de officieele gebeden en de antwoorden van den
catechismus van buiten opzeggen. De keizer had den Gallikaanschen
catechismus van Bossuet aangenomen en hij zelf had de vie les,
over het vierde gebod : « Eert vader en moeder » volledigd. Hij
had de kinderplichten tot ' alle overheden uitgebreid en bijzonderlijk
tot hem zelven, den vader aller Franschen. Men moet lien
catechismus lezen, om zich een denkbeeld te vormen van de monsterachtige
leugens welke de leeraars, de schoolmeesters en alle
katholieke, protestantsche en israelietsche priesters, op bevel des
staatsbestuurs, moesten onderwijzen.

— 222 —
VRAAG. - Welk zijn de plichten der Christenen ten opzichte der prinsen die hen
bestieren en in' t bijzonder, onze plichten jegens Napoleon I, onzen Keizer ?
ANTWOORD. - De Christenen zijn aan de prinsen die hen bestieren, en wij zijn in
't bijzonder aan Napoleon, onzen Keizer, verschuldigd : liefde, eerbied, onderdanigheid,
getrouwheid, legerdienst en de bevolen belastingen voor het behoud en de
verdediging van den Keizer en zijnen troon. Wij zijn hem ook verschuldigd onze
vurige gebeden voor zijn geluk en de geestelijke en tijdelijke welvaart van den
Staat.
V. — W aarom zijn mil gehouden al deze plichten te volbrengen opzichtens onzen Keizer?
A. — Ten eerste, omdat God, die de keizerrijken schept en naar zijnen wil
uitdeelt, onzen Keizer met weldaden overladende, hetzij in vrede of in oorlog, hem
als onzen Souverein heeft aangesteld en hem tot minister zijner macht en zijn
evenbeeld hier op aarde getnaakt heeft. Ten tweede : omdat onze Heer, Jesus-
Christus, door zijn leering en voorbeelden ons zelf geleerd heeft wat wij den
Souverein schuldig zijn : Hij is geboren, onderdanig aan het edikt van Cesar-
Augustus ; Hij heeft de voorgeschreven belasting betaald en evenals Hij beval aan
God te geven wat Hem toekomt, zoo ook heeft Hij bevolen aan Cesar te geven wat
aan Cesar behoort.
V. — Zijn er geen andere beweegredenen vaarom wij ons sterker aan Napoleon I,
onzen Keizer, moeten hechten ?
A, — Ja, zeker, want hij wend door God geroepen in moeilijke omstandigheden
de openbare uitoefening van den heiligen godsdienst onzer vaderen te herstellen en
te beschermen ; door zijn diepe en krachtdadige wijsheid heeft hij de openbare
orde teruggebracht en bewaard ; zijn moedige arm verdedigt den Staat ; hij is de
gezalfde des Heeren door de wijding welke hij van den Opperpriester, hoofd der
algemeene kerk, ontvangen heeft.
V. — Wat moet men denken van degenen die aan de plichten jegens den Keizer te
kort blzyven?
A. — Volgens den apostel Paulus weerstaan zij aan de orde door God zelf
gesticht en verdienen de eeuwige verdoemenis.
V. — Verbinden de plichten, die 7v4 gehouden zijn nopens onzen Keizer, ons ook ten
opzichten zijner opvolgers, naar de orde door de grond'vet des keizerrijks ingesteld?
A. — Ja, ongetwijfeld, want wij lezen in de Heilige Schriftuur dat God, Heer van
hemel en aarde, door een bijzondere schikking van zijn opperwil en zijn Voorzienigheld,
de Keizerrijken niet alleen aan een persoon, maar ook aan zijn familie geeft.
V. — Welke zijn onze plichten jegens onze magistraten?
A. — Wij moeten hen eeren, eerbiedigen en gehoorzamen, omdat zij de bewaarders
zijn van 's keizers gezag.
De laatste vraag somt het geheel kapittel op.
V. — Wat wordt ons verboden door het vierde gebod?
A. — Het verbiedt ons ongehoorzaam te zijn jegens onze oversten, hen te
benadeelen of kwaad van hen te zeggen. (I)
Zulk onderwijs schiep de legende van een Napoleon, afgezant van
God en Jesus-Christus, opvolger van den heiligen Paulus, alvoorzienig
hoofd van Kerk en Staat, meester der wereld, voor wie eenieder de
knie moest buigen. Nooit had een alleenheerscher den hoogmoed en
de verachting voor het menschdom zoo ver gedreven. Geen wonder,
( 1) PAUL BEURDELEY. Les Catechismes revolutionnaires. Bibl. Gilon, 1893.

..........
cF)3
,,...., ..n...
dat heel Europa in 't harnas vloog om zulk dwingeland van 't wereldtooneel
te verwijderen.
Bij den val des keizerrijks, was Frankrijk even verachterd in
zake van onderwijs als in 1789. Het bezat slechts 22.000 kleine yolksscholen
juist als daags voor de omwenteling. Niet zelden vond men
twintig, dertig gemeenten van een zelfde arrondissement, in wier
midden slechts een onderwijzer was. Wie, in 1817, lezen en schrijven
kon, werd door zijn geburen als een « wijze » geraadpleegd. ( 1) De
4500 gemeentescholen des keizerrijks telden in 1806 slechts 25000
leerlingen. In 1815, bestonden er 22348 lagere scholen met 737369
leerlingen. Van 1786 tot 1789 telde men onder de mannen 47 V. en
onder de vrouwen 27 c/° die hunnen naam konden schrijven. Van 1816
tot 1824 klommen deze getallen tot 54 °/ 0 en 34 o/o. Magere winst, na
25 jaren van omwenteling en overwinning. In de Vlaamsche gewesten,
waar een lagere school bestond, werd ze door den koster of koorzanger
bestierd. Het tafereel van DE BRAECKELEER, « De graaf van
Half-Vasten » te zien in het museum voor hedendaagsche kunst te
Brussel, geeft ons een denkbeeld van zoo een laag, donker schoolvertrekje.
Doch naast de school van den dorpskoster, kwam er wat
anders tot stand. Twee of Brie vrouwen vormden een soort van
vennootschap om de verstanden te ontginnen. Hiertoe diende een'
kamer, tevens de keuken. Als bemeubeling: eenige withouten bankjes,
een stoel voor elke meesteres, evenveel lange roeden, waarmee zij de
onwillige bengels konden inpeperen, zonder hun plaats te verlaten.
War leerden de kinderen, des winters, eerst het abc. van buiten, uit
hun Kruisken ABC. De volgende jaren leerden zij spellen en daarna,
met veel moeite, de gothische letters lezen.
Ontbrak het de ouders niet aan cooed om de opvoeding hunner
kinderen nog verder uit te breiden, dan leerde men hun rechte lijnen
of stokjes trekken, en, indien de meesteressen ook de kunst bezaten
om pennen to vermaken, leerden zij zelis hun leerlingen schrijven.
Het onderwijzersambt was, voor een werkloozen kleermaker, een
onschatbaar middel om 's winters zijn snipperuurtjes door te brengen.
Hij behoefde slechts zijn werktafel uiteen te nemen, om er banken van
te maken. Wat al wagenmakers, herbergiers, verwers, aanstrijkers,
enz. speelden bij winterdag den rol van onderwijzer. Deze immers
hadden hun herbergzaal of hun werkhuizen om er de kinderen in te
plaatsen. (2)
In het Walenland was de toestand geenszins beter, zoo als blijkt uit
het volgende ambtelijk bericht : « De wanorde was algemeen ; hier
(1) A. RENDU. Rapport, p. 107.
(2) Etat de l'instruction primaire en Belgique, VAN NERUM, ancien directeur des
ecoles communales de Gand, 1883.

2 2 —
kozen eenige huisvaders een onderwijzer om zich des winters,
gedurende de huisbezigheden, van hun kinderen te ontlasten ; dadr,
was het de herder alleen die den kefis deed ; elders was het de priester
bijgestaan door een lid van het gemeentebestuur of zelfs door een
bediende der oude staatsinrichting, die onder den onwettigen en
afgeschaften titel van hoofdman, zich met de gemeentezaken bemoeide.
Hadde men ten minste zijn vertrouwen geschonken aan menschen
die bekwaam waren om te onderwijzen. Duch p een, men wendde zich
tot onbekenden, tot zwervers, die bij gebrek aan veldarbeid, ledig
liepen ; tot metsers. wevers of schoenlappers, die voorloopig bun
werktuig tegen de ABC-plak verwisselden. Zij werden aanvaard, niet
wegens hun kenissen, daarvan was geen spraak, maar wegens het
geringe loon dat zij vroegen. Wat vernedercncle toestand voor die
ongelukkigen, verplicht hun ellendige lessen te geven in een nog
ellendiger kamerken, en genoodzaakt de huizen hunner leerlingen af
te loopen om het schaarsche voedsel af te smeeken, dat men hun nog
met tegenzin gaf. 'Leiden ontvingen zij de voile betaling van het
schoolgeld. Erger nog ! Niet altijd konden de ouders het Bens worden
omtrent de keuze van een meester en dan bleef de gemeente soms
jaren lang zonder er een te bezitten.
In de steken was de toestand even ellendig. Nadat door het Concordaat
den godsdienst hersteld was, moesten de onderwijzers te Brussel
de pastorijen verlatec. De weduwe Froment, onderwijzeres, verliet
laatst van al, die van S te Gudula, den 1 9 Floreal, jaar XI (i8 Juni
1804). De onderwijzers waren verplicht in bijzondere huizen hun
intrek te nemen. Zij hadden geen overlast van leerlingen, bun inkomen
bedroeg 600 fr. vergoeding voor woning, benevens het schoolgeld der
leerlingen. In de scholen onderwees men aan de kinderen der kleine
burgers de grondbeginselen der Fransche taal en der rekenkunde. De
rijke burgers stuurden de hunne naar de bijzondere scholen, beter
ingericht, dank aan het hooge schoolgeld. Toch waren de scholen
overal even veel waard als de meesters. Nergens ontdekte men
opvoedkundige richting, noch programma, noch redematige indeeling
der werkzaamheden. leder handelde naar eigen goeddunken. De
zoogenaamde openbare scholen, zoowel als de bijzondere gestichten,
verzonken in droevigen slenter. De hand vormen voor schoonschrift
en het hoofd vol spraakkundige regels steken, ziedaar het ideaal. Het
meerendeel der arme kinderen werden aan de onwetendheid en
barbaarschheid overgelaten. In de stegen en straatjes der volkrijke
wijken krioelden zij te midden van allerlei maatschappelijk schuim,
bedierven elkander of oefenden zich in alle slag van strooperijen. In
het centrum en het hooge gedeelte der stad, werden de voorbijgangers
lastig Fallen door kleine bedelaars, in lompen gehuld.

— 225 —
In 1807 werd de beer 's Jonghers toezichter der gemeentescholen
benoemd met een vaste jaarwedde van 600 franker. Den 13 n Juni 1809,
stond de gemeenteraad hem het gebruik der gebouwen van de kapel
van het H. Kruis af, om er de 600 leerlingen der christelijke school
die hij gesticht had, te herbergen. Die weldoener richtte ook een
godshuis op voor blinden en ongeneesbaren van beide geslachten.
De Republiek noch het Keizerrijk hebben in Belgie iets duurzaams
in zake van onderwijs voortgebracht. Ons land, tegen dank ingelijfd,
was een proof voor de Franschen. Meer dan 300 miljoen frank werd
gewapenderhand aan die verwoeste provincien ontroofd ; geen enkel
grondbezitter of zijn fortuin werd in beslag genomen, of hij werd
totaal ten onder gebracht door de belastingen, de rnenigvuldige en
verderfelijke hoofdgelden, het ontstelen der roerende goederen, het
onvermogen waarin de Keizer en den Staat zich bevonden hun
schulden te betalen en eindelijk door de onwettige en willekeurige
verbeurdverklaringen.
Het Keizerrijk ging met de plundering des lands voort. De loting
ontrukte bier i80000 jonge Belgen, waarvan er een groot gedeelte op
het slagveld sneuvelden, voor den roem van Napoleon die hun vaderland
verdrukte. De overigen brachten naar hun haardstede de
ondeugden en vooroordeelen over van kazerne en kamp.
Art. 203 van het burgerlijk wetboek. « Door het huwelijk verbinden
zich de echteliagen hun kinderen voedsel, onderhoud en opvoeding te
bezorgen », bleef onuitgevoerd, daar de groote meerderheid van
werklieden en boeren, zich met een hongerloon moesten bevredigen.
De kinderen werden slecht gevoed en gekleed, ontvingeii noch een
onderwijs noch een opvoeding, menschelijke wezens waardig. De
liefdadigheidsgestichten van het oude beheer waren afgeschaft en hun
vermogen door de krijgskassen verzwolgen.
Om de bedelarij te verhelpen, opende de prefekt der Dijle, den
27 December 1800, een weldadigheidswerkhuis te Brussel. Hij dekte
de onkosten met het inkomen van de belasting op de eetwaren. De
ongelukkige opgeslotenen leerde men kemp, linnen, katoen en wol
spinnen en weven.
Kinderen beneden twaalf jaren, waren daar, te midden van volwassenen,
aan hetzelfde werk. In i8o6 leerde men hun hoeden maken.
Om hun opvoeding bekreunde men zich bepaald niet. Die kiem van
werkschool werd later naar Leuven overgebracht, waar ze weldra
stikte.
Na den slag van Waterloo, die Belgie verloste van de geweldigste
dwingelandij, die het sedert Philips II onderging, moest het openbaar
onderwijs. geheel ingericht worden. De keizerlijke lycea gemaakt om
de jeugd tot een willekeurig soldatenbeheer op te leiden, waren niet

— 223 —
geschikt voor de nieuwere Staat en de lagere gemeentescholen waren
onvoldoende voor de verstandelijke en zedelijke ontwikkeling van een
vrij yolk.
ALEX. SLUYS.
(Bestuurder der Normaalschool te Brussel).
DE SCHOOL rib, ri)IBLIOTHEKEN.
We hebben in iedere school een leesbibliotheek voor de leerlingen.
Maar het dunkt ons tijd, meer dan tijd dat er eens ernstig wordt naar
omgezien : ze bevindt zich bier en daar — of is 't ook overal ? — in
deerniswaardigen toestand. De kas bevat nog slechts' enkele tot
't uiterste versleten, verhakkelde boeken, met loshangende bladen en
vieselijk vette omsla.gen. Van eenige andere, beter bewaard, verraadt
de titel : voor kinderen niet geschikt.
Ze wordt dan ook niet meer geopend, de boekenkas. Aan uitde..'.1en
en lezen van boeken wordt niet eens meer gedacht. 't Is juist alsof er
nooit spraak was van geweest.
Hoe 't toch mogelijk is !
Onverschilligheid heeft er zeker groote schuld aan. De exaamdressuur
is er voor een deel mee oorzaak van. 't Kan ook wel min of
meer een geldkwestie zijn.
*e
We herinneren ons nog zeer goed de inrichting der schoolbibliotheken.
't Kan zoowat een vijf-en-twintig jaar geleden zijn. Er kwam
ineens een heele kas vol boeken, stevig en fraai gebonden in roodleeren
banden, met stadsstempel. Klaarblijkelijk was er op geen geld
gezien.
In elk boek een « uittreksel van het reglement ». Daarin lazen we
onder andere :
Art. 7. — De lezer kan slechts aanspraak maken op een ander boek, als hij zijnen
onderwijzer de verzekering kan geven, dat hij het gelezen en er den inhoud van
begrepen heeft.
Art. 8. — Om het verstandelijke lezen te bevorderen en de overtuiging te hebben,
dat er een goed gebruik van de boeken gemaakt worde, zal de onderwijzer wekelijks
de leerlingen ondervragen over hitgeen ze gelezen hebben en hun verklaren, wat
hun eenigszins duister voorkomt. Zij zullen ook aangezet worden om den korten of
zakelijken inhoud op te geven van het boek, dat ze gelezen hebben.
Art. 1o. — Het uitdeelen der boeken geschiedt 's Zaterdagnamiddags ten 3 1/2 en
het terugbrengen ten i 1/2 ure.

— 227 —
*
* *
En er werd gelezen !
En 't waren wat prettige uurtjes als over 't gelezene werd ondervraagd,
als de inhoud van een boek voor de klas werd verteld !
Stilaan versleten de boeken, natuurlijk ; ze raakten los, verloren
blades, werden dan, als onbruikbaar, verwijderd. De beste wet-ken
't eerst : die hadden 't meest te lijden.
Maar — en dit is minder natuurlijk — ze werden niet vervangen,
de ledige plaatsen niet aangevuld. Zoo was ten laatste de bibliotheek
Opgelezen.
Dan werd de kas voor goed dichtgemaakt, de sleutel geborgen, en
alles was weer als vroeger, toen er nog geen schoolbibliotheek bestond.
* * *
Dat hierdoor in de gewoonten van onderwijzer en leerlingen en in
de tijdsverdeeling niet plotseling een sterk gevoelde gaping ontstond,
daar had het jaarlijksch exaam voor gezorgd.
't Was langzamerhand regel geworden, dat de leerlingen der
hoogste klasse voor den tijd van 't exaam geen boek meer te lezen
kregen. Ze moesten studeeren !! Lezen ? — tijdverlies ! Maar eens
't exaam voorbij, de laatste maand van 't schooljaar dus, mochten ze
weer hun hart eens ophalen aan lektuur, ten minste voor zoover de
voorraad nog leesbare werken dit toeliet. En dan ook zonder de
noodige zorg en 't onmisbare strenge toezicht. 't Werd louter tijdverdrijf
in plaats van geduldige, goed geregelde oefening in de moeilijke
kunst van aandachtig lezen.
* •*
We denken — of hebben we 't mis ? — dat het schoolhoofd te
zorgen heeft voor 't onderhoud der bibliotheek. Maar hoe is 't dan :
beschikt hij over een vaste som — mogelijk begrepen in 't schoolbudget
— en wendt hij die liever aan voor andere doeleinden, of
ontbreken er hem de geldmiddelen voor. Mocht 't laatste waar zijn,
waarom dan niet al lang hierop de aandacht der overheid ingeroepen?
Onvergeeflijk vinden we 't in elk geval, dat iets van 't belang als de
bibliotheek voor de leerlingen z(56 wordt verwaarloosd, dat er ten
laatste niets meer van overblijft.
* *
•
De keus der boek en was ver van onberispelijk. Tal van werken
werden door de kinderen niet gelezen, waren teenemaal ongeschikt.
Gemakkelijk is de samenstelling van een goede kinderboekerij
zeker niet. Waar een persoon zich daarmee gelast — is 't vroeger zoo
niet gebeurd ? — daar kan 't moeilijk antlers of hij moet misslagen
begaan.

— 228 —
Bij de herinrichting, die, hopen we, niet lang zal uitblijven, zouden
dwalingen best vermeden worden, indien de taak werd opgedragen
niet aan een persoon, maar aan een groep, een kommissie, bestaande,
't spreekt van zelf, uit de meest geschikten. En dan niet alleen te
rade gegaan bij eigen lektuur, maar ook in Nederland, bij onze
Hollandsche kollega's, kostbare inlichtingen ingewonnen
**
We dringen er sterk op aan, dat deze zaak spoedig haar beslag zou
krijgen. 't Molt in 't belang van onze jongens en meisjes. En van hen
niet alleen. 't Is weinig eervol voor.... laat ons maar zeggen voor onze
scholen, dat 't leesonderricht — want daar is het toch eigenlijk om te
does, niet waar ? — in de laatste jaren zoozeer is veronachtzaamd
geworden.
't Gebeurt wel eens dat een vreemdeling onze klassen bezoekt. Als
hij voor de boekenkas stil houdt en om uitleg vraagt, wie gaat hem
dien kunnen geven zonder op zijn minst een beetje verlegen te staan ?
Dat zou immers toch niet mogen in Antwerpen !
ACHTERLIJKHEID
We zullen ten slotte moeten gelooven dat het niet uit onwetendheid
maar uit onwil geschiedt.
Weer hebben onze jongens op het exaam de vraag te beantwoorden
gehad : verbuig in volledige zinnen, enkel- en meervoud : mijn
goede vriend, de weiriekende roost
Daarmee zijn de onderwijzers andermaal gewaarschuwd dat ze nog
altijd hebben voort te gaan met aan de leerlingen de naamvallen in te
stompen, de naamvallen die niet meer bestaari, die ze niet gebruiken,
die ze niet mogen gebruiken.
We zijn nu in 1 901. In 1894 verscheen de Nederlandsche Spraakkunst
van J. Vercoullie, leeraar aan de Gentsche hoogeschool, en daarin
lezen we op blz. 61 :
« Een naamwoord is onderwerp, gezegde, rechtstreeksch voorwerp,
bepaling van een ander naamwoord of omstandigheidsbepaling.
Die verschillende bedieningen worden aangeduid door de plaats in
den volzin of door middel van vormwoorden :
Mijn vader benzint mijn vriend ; mijn vriend bemint nzijn vader ; hij heeft zijn
land een vorst ontroofd ; hij heeft een vorst zijn land ontroofd ; het huis van tnijn
vriend ; dat zeg ik aan mijn vriend ; ik ga uit met mijn vriend.
Zoodat men zeggen mag, dat die bedieningen in 't Nederlandsch
niet meer worden aangeduid door naamvallen, d. i. door veranderingen
in de uitgangen n.

— 229 —
We zouden wat willen geven om eenige der « volledige zinnen » te
kunnen meedeelen, waarnaar de jury zal te beoordeelen hebben den
graad van meesterschap die twaalfjarige Vlamingen over hun eigen
taal bezitten. Er zou uit blijken, klaar als de zon, tot wat mizerabel
geknoei we de leerlingen dwingen, gedwongen op onze beurt, en hoe
de kinderen door ons zoogenaamd spraakleer-onderwijs, hun moedertaal
verleeren.
De volgende woorden zouden onze school-autoriteiten eens goed
dienen te overwegen :
« Hoe komt het, dat mensen, die vlot en vloeiend kunnen spreken,
die misschien niet mooi spreken, maar dan toch duidelijk — dikwijls
niet in staat zijn enige regels op draaglijke manier te schrijven ?
Het antwoord is gemakkelijk te geven.
Onze schrijftaal wemelt van spellingkutistjes ; heeft een ingewikkeld
verbuigingsysteem dat de spreektaal mist, en eist — naar de gewone
opvatting — het gebruik van woorden die in de beschaafde spreektaal
niet voorkomen.
In plaats van de kinderen beter te leren spreken en ze dan te laten
opschrijven wat ze zeggen — en net zo als ze het zeggen ; in plaats van ze
zodoende te oefenen in waarnemen, in vOOrstellen, in naiwkeurig
denken — dwingt men ze hun gedachten te persen in de niet-passende
woorden en uitdrukkingen van Andere lui. En daar komen dan al die
voetangels en klemmen van onze schrijftaalgrammatica noch bij ! Is
het te verwonderen dat de les in Nederlandse taal zo dikwijls vervelend
wordt gevonden en dat de resultaten zoo droevig zijn ?
Multatuli doelde op dit alles, Coen hij schreef : « Wij hebben school
gegaan en op die school onze taal verleerd, en zoo is letterkundige
onnatuur onze natuur geworden dat we vaak meenen buitensporig te
zijn, waar we terugkeeren tot eenvoud ». R. A. KOLLEWIJN in Taal
en Letteren, 4de jaargang : Over taalfouten en noch wat, blz. 244).
BLADVULLING.
Een slijpsteen past niet voor alle messen ; menig scholier leert
meer in 't leven dan in de school.
P. K. ROSEGGER
(Die Schriften des W aldschulmeisters).

- 230 -
SAAR \/ / EDDEN IN Z ITSERL
A ,
F \ ND.
Ziehier eenige opgaven omtrent jaarwedden van Zwitsersche onderwijzers,
waaruit blijken zal dat wij, vergeleken bij onze Zwitsersche ambtsbroeders der
groote steden, tamelijk schriel bedeeld worden.
Wij hebben uitgerekend wat een onderwijzer gedurende een vijf-en-twintigjarige
loopbaan in een der Zwitsersche steden Bern, Zurich en Bazel gemiddeld per jaar
meer verdient dan in Antwerpen. \Vat de wedden der onderwijzeressen betreft, wij
bezitten geen voldoende gegevens om dezelfde berekening te maken. Wij kunnen
nochtans verzekeren, dat, alhoewel de vrouwelijke onderwijskrachten nog niet met
de mannelijke gelijk gesteld zijn, dit reeds als onderscheiding kan gedaan worden
voor onderwijzeressen in de stad Bern en dat de verschillen, die wij hier aanstippen
tusschen onderwijzers-loonen van hier en van ginder, ook bestaan tusschen de
respectievelijke traktementen der onderwijzeressen. (1)
***
Te Antwerpen wint een gewoon onderwijzer gedurende vijf-en-twintig jaren
57000 fr. (2 ) Vergelijken wij deze som opvolgentlijk met hetgeen een gewoon
onderwijzer wint te Bern, te Zurich en te Bazel.
I. BERN.
Jaarwedde te Bern : minimum 2700 fr.
maximum 360o fr. (na 15 jaren).
Van i tot en met 5 dienstjaren 2700 fr. 2700 fr. maal 5 is 13500 fr.
, 6 , io ,3050 3o5o fr. fr. . 5 15250 fr.
3. II , 15 , 340o fr. 3400 fr. ' 5 moo fr.
Meer dan 15 ' 3600 fr. 3600 fr. , io 36000 fr.
Totaal gedurende 25 jaren 81750 fr.
81750 fr. - 57000 fr. blijft 24750 fr. wint een onderwijzer te Bern meer.
24750 fr. : 25 is ggo fr.
Een onderwijzer der stad Bern wint dus op vijf-en-twintig jaren gemiddeld
990 fr. per jaar meer, dan een onderwijzer der stad Antwerpen.
II. ZURICH.
Jaarwedde te Zurich : minimum 28o0 fr.
maximum 3800 fr. (na 20 jaren)
Van x tot en met 5 dienstjaren 2800 fr. 280o fr. maal 5 is 14000 fr.
, 6 ' xo ' 305o fr. 3o5o fr. -' 5 1525o fr.
, I I , 15 , 3300 fr.., 330o fr. 5 16500 fr.
, 16 ' 20 , 355o fr. 355o fr. ' 5 Imo fr.
Meer dan 20 ' 380o fr. 380o fr. ' 5 I goo° fr.
Totaal gedurende 25 jaren 82500 fr.
82500 fr. - 57000 fr. blijft 25500 fr. wint een onderwijzer te Zurich meer.
25500 fr. : 25 is 1020 fr.
Een onderwijzer der stad Zurich wint dus op vijf-en-twintig jaren gemiddeld
1020 fr: per jaar meer, dan een onderwijzer der stad Antwerpen.
(1)De opgaven voor Zwitserland zijn getrokken uit het werkje onzer Nederlandsche
collega's t In de Zwitsersche scholen ,.
(2)Zie reglement der jaarwedden na 1895 blz. io.

— 231 —
III. BAZEL.
Jaarwedde te Bazel : minimum 2880 fr.
maximum 4340 fr. (na i8 jaren).
(dit voor onderwijzers aan de primarscholen, die slecht onderwijs geven aan leerlingen
van 6 tot io jaar oud; de onderwijzers aan de secundarscholen, die leerlingen
van io tot 14 jaar oud onderwijzen, hebben een minimum van 330o fr. en een
maximum van 4700 fr. ook na 18 jaren). (1)
Onderwijzers aan de primarscholen.
Van x tot en met 3 dienstjaren 288o fr. 288o fr. maal 3 is 8640 fr.
) 4 , 10 , 3040 fr. 3040 fr. • 7 21280 fr.
, II , 15 , 376o fr. 376o fr. ' ' 18800 fr.
, x6 ' 18 ' 4180 fr. 4180 fr. ' ) 12540 fr.
Meer dan 18 ' 4340 fr. 4340 fr. ' 30380 fr.
Totaal gedurende 25 jaren 91640 fr.
91640 fr. - 5700o fr. blijft 34640 fr. wint een onderwijzer te Bazel meer.
34640 fr. : 25 is 1385,6 fr.
Een onderwijzer der stad Bazel wint dus op vijf-en-twintig jaren gemiddeld
1385 fr. per jaar meer dan een onderwijzer der stad Antwerpen.
* * *
Misschien zal men beweren, dat de levensvoorwaarden in Zwitserland meer geld
vergen dan die ten onzent. Wij bezitten geen gegevens om het tegenovergestelde
te bewijzen, maar wat we reeds weten is, dat een inspecteur te Bazel 6000 fr.
verdient, te Bern 4200 fr. (2) en te Antwerpen... 7500 fr.
BLADVULLING.
Vouloir enseigner les resultats de la science, c'est une táche
decourageante par son immensit6, desesperante par sa sterilite.
La verite capitale en pedagogie, c'est qu'il ne faut pas enseigner
la science ; it faut enseigner la methode qui conduit a la science.
(1) Zie artikels in Ons Woord, nrs 2, 3 en 4 van dit jaar.
(2) Te Zurich bestaan geen inspecteurs.
A. BERTRAND
(L'Enseignement integral)

- 232 -
WERKZAAMHEDEN DER VEREENIGING,
Algemeene Vergadering, gehouden op Donderdag, 3o Mei, om 7 ure 's avonds,
in het Antwerpsch Kofieh,uis, onder voorzitterschap van den heer J. J. JAECKS,
ondervoorzitter.
I. Het verslag der voorgaande vergadering wordt zonder aanmerking goedgekeurd.
2. De heeren Van de Caveye, De Bruyn, Peeters en Scholaert hebben hun
ontslag schriftelijk ; de heeren Kennis, Rylant, juffer Recourdon en mevr. Rylant-
Velle, mondeling aan hun afgevaardigden, ingediend.
3. Worden bij eenparigheid van stemmen, als nieuwe leden aangenomen :
Jw M. De Decker, Ms 6 ; Jw M. Pieters, Ms 15 ; J w C. Adriaensen, M s 8 ; Jw C. Van
de Venne, Kt ix ; J wen Bollangier en Kenis, Kt 4.
4. Het Bestuur van den Kring heeft zich gewend tot s La societe des bains
Anversois ', om prijsvermindering te bekomen bij het bezoeken dier inrichting. Al
de leden kunnen zich toegangsbewijzen aanschaffen aan den prijs van 0.50 fr.
(Voorloopig echter, omdat die bewijzen ten getalle van 5o moeten genomen worden
en slechts voor een tijdverloop van 3 maanden geldig zijn, hebben wij besloten te
wachten tot na de groote vacantie, vooraleer ze tusschen de leden van den kring in
omloop te brengen).
Ter dier gelegenheid do.t ook de Heer Christiaens aanmerken, dat er voor het
oogenblik zeer weinig gebruik gemaakt wordt van de kaarten voor het Diorama, in
zooverre dat hij zich afvt aagt of hef wel noodzakelijk is in 't vervolg nog toegangskaarten
te koopen. Hij hoopt echter dat de leden van den kring het groot nut van
een bezoek aan de inrichting zullen inzien en dat er in 't vervolg meer aanvraag
zal geschieden.
4. Herkiezing der leden van de Hulpkas voor behoeftige schoolkinderen.
De heer voorzitter brengt warme hulde aan den ijver, waarmede al de leden dezer
afdeeling zich van hun mandaat hebben gekweten. Hij is er dan ook gelukkig om,
dat meest alien er in toestemmen, de zware taak opnieuw voor een jaar op de
schouders te nemen.
De Heer Serneels wil zijn mandaat niet meer laten hernieuwen.
De uittredende leden worden herkozen met algemeene stemmen en het Komiteit
volledigd met juffer Gilliard en den heer F. Geefs.
5. Herkiezing van de bestuurleden van het Reiskomitett.
In korte woorden geeft M r Christiaens verslag over de werking van dit Komiteit.
In het jaarverslag reeds heeft iedereen kunnen bestatigen hoeveel nuttige en aangename
uitstapjes het heeft ingericht. Hij hoopt ook binnen eenige dagen een geheel
bestudeerd plan van een reis naar de boorden van den Rijn aan de leden van den
kring te kunnen voorleggen.
Na een warme; dankbetuiging van den heer Van Laer aan de aftredende leden
worden zij bij eenparigheid van stemmen herkozen ; de beer H. Serneels zal voor
dit jaar den heer Geefs vervangen.
6. Herkiezing van de bestuurleden van het Gemengd Boor.
Die verkiezing werd verschoven tot de algemeene repetitie -van Woensdag,
12 Juni. In die vergadering zijn al de uittredende leden eenparig herkozen.
De zitting wordt om 8 1/2 ure geheven.

110
r,
- 233 -
MALE sPuDitc,
VEERTIENDE ZITTING.
IETS OVER ZANGSPELEN.'
KORTE INHOUD der vefstiende voordracht, gegeven op Woensdag,
29 Mei, om 8 uren 's avonds, in de Aula van het Hooger Handelsgesticht, door
den Heer RAFAEL VERHULST, letterkundige.
I. Wat niet waard is te worden gezegd, is niet waard te worden gezongen.
II. Waarom moet de zangspeldichter zich nog strenger eischen stellen dan hij die
schrijft voor het gesproken tooneel ? Oordeel van Catulle Mendes.
III. Realism en waarheid OD het tooneel. — De taal. — Geen slordigheid, geen
onbeholpenheid van uitdrukking kan geduld worden. — De zangerigste, de
verhevenste, de dichterlijkste taal is weer de waarheid nabij, als zij ware
gevoelens uitdruht, dan uit den mond van het yolk afgeluisterde grofheden en
rumheden. Voorbeelden.
IV. Beteekenis en hoofdgedachte van De Kinderen der Zee, zangspel door Raf.
Verhulst.
a. Wordingsgeschiedenis van dit zangspel.
b. Beteekenis van de zee voor het visschersvolk. Het Noodlot.
c. De intrigue of verwihkeling.
d. De karakters.
e. De tooneelschikking.
f. Ontleding en voorlezing van het 1ste bedrjjf, 2e bedrijf en 3e bedrijf.
De voordracht van den Heer Raf. Verhulst is, voor het gewone publiek der
Normale Studien, de openbaring geweest van een rijk, oorspronkelijk talent.
De Heer Rafael Verhulst heeft zich doen kennen, niet alleen als een dichter, vol
dramatische vinding, beheerschende zoowel de tooneeltechniek van het zangspel,
als den woordenschat en den klankenrijkdom onzer aloude Nederlandsche taal,
maar ook als een meester van het gesproken woord, die zijn gehoor weet te boeien
door den sierlijken golfslag zijner perioden en de welluidende zangerigheid zijner
uitspraak.
Gij hebt ons alien, zonder uitzondering — zoo zegde de Heer J. Van de Venne in
zijne bedankingsrede — onder den indruk gebracht van uwe kunst, van uwe
machtige schrijf- en zeggingskracht. De ademlooze stilte, die — zoolang de voordracht
duurde — in de zaal geheerscht heeft, kan zulks getuigen. Vooral uwe
beschrijving van de zee, van de duinen en van het leven op den grooten plas (zang
van Petrus, in het 2e bedrijf) heeft ons bijzonder getroffen.
In de middeleeuwen hadden wij de minnezangers — dichters en muzikanten,
trekkende van kasteel tot kasteel om liederen te zingen en geestige, naleve vertelsels
in verzen (fabliaux) voor te dragen, tot vermaak van den kasteelheer en zijn
gezin. Deze minnezangers waren de opvolgers der scalden en barden van het
Noorden uit vroeger dagen. Overal werden zij door de edele heeren en de edele
vrouwen vriendelijk ontvangen en mild beloond.
(*) Naar aanleiding van het dramatisch zangspel in drie bedrijven : De Kinderen
der Zee door Raf. VERHULST. Antwerpen. Nederlandsche Boekhandel. 1901. — Prijs
I fr.

-234-- ---
Thans zijn de bakens verzet. De dichter bij Gods genade fabelt niet meer — voor
het plezier van de grooten dezer aarde — over keizers en koningen, prinsen en
prinsessen, toovenaars en draken. Hij zingt van het yolk en voor het yolk. IN
zingt van zijn strijden en zijn Iijden, van zijn lief en zijn geed, van zijn nood en
zijn dood. Hij telt de offers, vallende, jaar in jaar uit, op het slagveld van den
arbeid en wijdt een meewarig lied aan de duizenden, die sterven den heldendood op
zee en wier geschiedenis niet geschreven wordt. Als het yolk nu maar luisteren
w il !...
Wat ervan zij, de onderwijzers en de onderwijzeressen hebben geluisterd met al
het genot, dat schoone gedachten en woordenmuziek schenken kunnen aan outvankelijke
gemoederen. Zij hebben geluisterd met gretig oor, dankbaar hart en
bewonderend verstand. Ook van dichters kan veel geleerd warden. Taalgevoel en
taaltvetenschap zijn inderdaad eerder het erfdeel van den kunstenaar, dan dat van
den doctor in de letteren. De muziek van den dichter maakt die van den muzikant
haast overbodig. En meer eerbied zal de dichter ons inboezemen voor den rijkdom
en de plooibaarheid onzer taal, door de zuivere, expressieve voordracht van zijn
kunstgewrocht, dan de doctoren en professoren met al hun geleerde pleidooien en
pedante haarklieverijen.
VIJFTIENDE ZITTING.
De gymnastiek in Belgie en het Zweedsch stelsel
KORTE INHOUD der vijftiende voordracht gegeven op Woensdag,
19 Juni 1901, om 8 uren 'savonds, in de Groote Conferentiezaal van het Hooger
Handelsgesticht, door den heer WILLEM KOOPAL, turnleeraar, schrijver van het
Dagboek voor turnoefeninges in de Gemeentescholen onder toezicht des heeren N. J. Cup&
rus ; leeraar bij den voorturners- en turnleidersleergang der Noordergouw van den
Belgischen Turnbond. (Jaargang Igoo-I9o1).
Ie De gymnastiek : a. ten opzichte van het lichaam en de ledematen ; b. ten
opzichte van het hersen- en zenuwstelsel ; c haar invloed op de onwillekeurige
levensverrichtingen ; d. als opvoedkundig leervak.
2e Geschiedkundig overzicht : De gymnastiek der Grieken ; — de Olympische
spelen.(*) De moderne school : Pestalozzi, Basedow, Guts-Muth's, Jahn,
Diesterweg, Vieth, Eiselen, Spiess ; Clias, Ling, Amoros.
3e De gymnastiek in Belgie beoefend : Het stelsel Happel ; — de turnzaal —
de toestellen en tuigen — de oefeningen en hunne verdeeling in soorten,
aarden, graden en reeksen. De turntaal — de les. De kracht — vlugheids- en
omvangmeter der lichaamsdeelen. De spelen.
4e De gymnastiek in Zweden beoefend : Het stelsel P. H. Ling — de
turnzaal — de toestellen en tuigen — de turntaal — de oefeningen — de les.
5e Eenige praktische voorbeelden.
( 4 ) Plechtige Oud-Grieksche volksspelen, die in strijdoefeningen, wedloopen,
worstelen, wagenmennen, enz. bestonden en bij 't marktvlek Olympia om de 4
jaren gehouden werden.

— 235 —
***
Het onderwerp van den Heer Koopal is eene quxstie aan het orde van den dag,
die aanleiding geeft tot heel wat woordentwist en strijdgeschrijf. In de voornaamste
organen der pedagogische pers, kampen de voorstanders der beide gymnastische
stelsels — dat van Happel en dat van P. H. Ling — met kracht van argumenten,
om den voorrang.
Wij hebben gedacht, dat de onderwijzers en onderwijzeressen—als eerste belanghebbenden
!— niet onverschillig mochten blijven aan dien strijd en dat zij minstens
voor plicht hadden, zich over de quxstie in te lichten, opdat zij — eens daartoe
geroepen ! — hun oordeel zouden kunnen uitspreken met kennis van zaken.
Daarom hebben wij ons gewend tot een bevoegd man, theoretisch en practisch
beslagen in het yak, heel het land door gek end om zijne bedrijvigheid op het
gebied der gym nastiek.
Het onderwijzend personeel heeft de bereidwilligheid, waarmede de Heer Koopal
zich te zijnen dienste stelde naar waarde geschat en is talrijk opgetreden om den
redenaar — en de gymnasten, die hem vergezeldden — naar verdienste toe te
juichen.
Ziehier het verslag dat wij over deze voordracht aantreffen in De
Nieuwe Gazet van Zondag, 23 Juni.
OVER GYMNASTIEK
Voordracht van den heer Willem KOOPAL.
Woensdag heeft de beer Willem Koopal, de knappe turnleeraar, in de groote
Konferentiezaal van ons Handelsinstituut, eene voordracht gegeven over Belgische
en Zweedsche gymnastiek. De zaal was gansch gevuld door eenuitgelezen, aandachtig
auditorium, voor het grootst gedeelte samengesteld uit onderwijzers en onderwijzeressen,
leden van den gewaardeerden kring Diesterweg. De heeren Heinz,
hoofdinspekteur voor het schooldistrikt Antwerpen, Van Hest, turnleeraar, Peeters,
onder-voorzitter van den Volkskring, waren aanwezig. De heer N. Cuperus had
zich doen verontschuldigen.
N a door den heer J. Van de Venne, secretaris van Diesterweg's komiteit voor
uitbreiding vau normale stuclièn, te zijn voorgesteld, begon de heer Willem Koopal,
in een duidelijke, eenvoudige en gekuischte taal, de inleiding zijner konferentie
met een geschiedkundig overzicht der gymnastiek. De Olympische spelen, waren de
vierjaarlijksche kampstrijden der Oude Grieken. Zij bestonden uit voetloop,
paardenrennen, het schijfwerpen [discus] en het speerwerpen.
Bij de opkomst van het Kristendom vervielen de Olympische spelen, om in de
middeleeuwen vervangen te worden door de barbaarsche tornooien, Daarna zien
we niets meer voorbrengen op sport of turngebied, tot eindelijk de pedagogen :
Montaigne, Vossius, Rousseau en voornamelijk Pestalozzi in hunne schriften de
noodzakelijkheid aanprediken der lichamelijke opvoeding.
De eerste openbare turnplaats werd ingericht door den vader der Duitsche
gymnastiek, Jahn, in 1811 op de Hazenheide bij Berlijn. Doch weldra ontstond
eene beweging tegen de turnerij en door dekreet van 1819 werd het instituut van
Jahn gesloten, als zijnde een gesticht waar een oproerig geslacht gekweekt werd.
Dit dom besluit werd ingetrokken door een dekreet van 1842, afgevaardigd door
Frederik Wilhelm IV, waarbij de openlijke beoefening der gymnastiek toegelaten
ward.

- Q3
De vader der schoolgymnastiek is Spiess, die in 1810 geboren, op jeugdigen
OUderdom reeds ieverde voor het schoolturnen. Zijn stelsel beveelt het bouwen aan
van turnzalen bij de scholen. Het behandelt de methode van de gymnastiek voor de
beide geslachten.
Het stelsel van Spiess is volledigd, tot volmaking gebracht door den heer Happel.
Met Happel's stelsel kunnen kinderen van vier jaar tot ouderlingen toe, zich
alzijdig, harmonisch ontwikkelen.
Het wordt verdeeld in oefeningssoorten : vrije oefeningen, tuigoefeningen en
toesteloefeningen. Die soorten worden onderverdeeld in 21 oefeningsaarden, die op
hunne beurt in een oneindig getal reeksen hunne toepassing vinden.
Ruim twee jaar zou een knap turnleeraar noodig hebben om een dagboek op te
maken met al de oefeningsreeksen, volgens Happel's stelsel.
De turnzaal moet een oppervlakte hebben van 12 met. op 18 met. goed verlicht en
verlucht, met een volledig stel werktuigen en toestellen. De vloer, de toestellen en
de werktuigen zullen alle dagen afgestolt worden met een vochtige vod.
Bij den aanvang van ieder half-schooljaar moet er overgegaan worden tot de
krachtmeting van ieder leerling. Na 6 maanden wordt er tot eene nieuwe meting
overgegaan, met dezelfde stipthoid als voor het intellectueel exaam,
De heer Willem Koopal doet ons kennen wat er in iedere turnles moet gedaan
worden : algemcene vrije oefeningen, tuigoefeningen, toesteloefeningen in de vier
toestanden : stand, steun, hang en zwevenden toestand, en ten slotte een turnspel.
Daarna gaat de voordrachtgever over tot het bespreken van het Zweedsch stelsel.
Terwijl Jahn's stelsel geschikt was voor sterke menschen, Spiess zich beieverde
om een goede methode voor schoolgymnastiek in bet leven te roepen, heeft Ling de
vader der Zweedsche gymnastiek, niets anders beoogd dan zieke menschen of
zwakkellugen weder op te knappen. Hij zelve, na een veelbewogen en zwervend
leven, voild de methode uit, die hij te Stock holm toepaste in zijn heilinstituut, om
zijn geschokte levenskrachten zoolang mogelijk te rekken.
Met het Zweedsch stelsel is er geene harmonische, alzijd]ge ontwikkeling van het
menschelijk lichaam te bekomen. Met voorbeelden bewijst de heer Koopal, met
oefeningen voorgedaan door twee turners, dat het Zweedsch turnen droog en stroef
is en err afkeer geeft dan wel lust om later voort te gaan.
Onze oefeningeu zijn zoo min gevaarlijk als de Zweedsche en zelden hoort men
van een ongeval in onze turnzalen. Zelfs in onze turnvereenigingen voor volwassenen
komt dit hoogst zelden voor.
De spreker brengt hulde aan het Zweedsch gouvernement dat heel veel doet voor
de turnzalen, terwijl er bier in het land van ondersteuning van Staatswege geen
spraak is.
In Zweden zelve worden thans veel tegenstrevers gevonden van het heilstelsel.
De spreker besluit met een oproep tot het onderwijzend personeel om zijne beste
zorgen te wijden aan de lichamelijke opvoeding der kinderen en hoopt dat zijn
voordracht daartoe den noodigen prikkel zal gegeven hebben.
De heer Koopal, Wiens heele voordracht tintelde van apostolische overtuiging,
werd warm toegejuicht, bijzonderlijk na de bedankingsrede van den heer Van de
Yonne.
NIK.

- 2 3 7 -
FLACHSMANN als OPVOEDER
DERDE BEDRIJF.
Tooneelschikking van den eersten akt.
1 ste TOONEEL.
NEGENDANK, KLUTH. Later FLACHSMANN.
NEGENDANK (Houdt zich bezig met stoelen rond de schreafel to zetten).
KLUTH (Schoolbode van de naburige meisjesschool, een groote, sterke kerel, maar die,
in tegenstelling met zijn uiterlijk, ongemeen vreesachtig optreedt ; draagt dienstklak,
die hij bij het binnentreden atneemt. Hij heeft papieren in de hand en loert
voorzichtig binnen). Hoort men bier geen lichtje ?
NEGENDANK. Al de lichtjes zijn uitgedoofd. Flachsmann geeft les en de Schoolraad is
bij hem en hoort toe.
KLUTH. Hier, deze lijsten moet ik afgeven. (Geeft Negendank, een onslag).
NEGENDANK. (Neemt het aan en legt het op de schrOftafel).
KLUTH. (Blijft van tijd tot tijd omzien). Zeg, dat 's hier een affaire ' geweest, he ?
NEGENDANK. Ja. Wij hebben er een buitengelapt.
KLUTH. Dat ziet er geen kleine gevaarlijke kennis uit, die Prell ?
NEGENDANK. (Maakt met de hand een bevestigend teeken). Die bijt ! En wat het ergste
is : hij verstaat wat van de zaak.
KLUTH. 0 wee !
NEGENDANK. Die laat zich geen rad voor de oogen draaien. Die ziet alles.
KLUTH. Ja, ja, met zulke mannen is het slecht kerseneten.
NEGENDANK. Die ? Die eet in het geheel geen kersen. (Hij gnat dichter op Kluth aan).
Den tweeden dag, dat hij hier was, had Flachsmann een heel lekker ontbijt laten
klaar maken, en op klokslag tien uur, zegt hij : . Zou mijnheer de Schoolraad
misschien een stukje willen eten ? ) Daar halt gij den brilleman mceten
zien ! c Merci v, snauwt hij, c daar maak ik geen gewoonte van v. En hier
moogt ge staat opmaken, beste Kluth : een overheidspersoon, die het ontbijt
afwijst, dat hem wordt aangeboden, is zeer gevaarlij k.
KLUTH. Wel, wel ; dat zal hem niet weinig nuchter op de maag gevallen zijn !
NEGENDANK. Hem ? Wie ?
KLUTH. Wel, mijnheer Flemming.
NEGENDANK. Flemming ?
KLUTH ja... van wien spreekt gij anders ?
NEGENDANK. Maar niet van Flemming ! Houdt gij nu ook al met den duivel aan !
Diercks heeft hij buitengeflikkerd.
KLUTH. Diercks ?
NEGENDANK. Wel natuurlijk !
KLUTH. (Altijd nieumsgierig en beangst). Maar waarom dan ?
NEGENDANK. Omdat hij de werken der leerlingen vervalscht heeft. . Omdat hij
Bingen voor kinderwerk heeft uitgegeven, die hij zelf gemaakt had... Maar dat
is het ergste nog niet ! Hij heeft de kinderen rechtstreeks tot liegen en bedriegen
aangezet.

— 238 —
XLUTH. 0 wee, 0 wee ! En daarom heeft hij hem weggejaagd !
NEGENDANK. Op staanden voet ! c Gij kunt er van door' — heeft hij gezegd — c en
gij moogt hier nooit weer binnen '. De kerel is buitengeraakt, hij weet zelf
niet hoe.
KLUTH. Ja, dat moet ik u nu toch zeggen : Zoo ver zou het bij ons nooit kunnen
komen hebben.
NEGENDANK. (Erg gekrenkt). Zoo ! Nu, mijn waarde Kluth, dan wil ik u ook wel wat
zeggen : Al werden er hier nog drie Diercksen buitengewalst, he, dan nog bleef
onze alma mater honderd mijlen hooger staan dan uw zoogenaamd opvoedingsgesticht.
(Men hoort de stem van Flachsmann).
KLUTH. (leer beteuterd, gaat naar den uitgang). Ja, hoe dan... ik... wat. .
NEGENDANK. Wacht maar tot de Schoolraad bij u zal geweest zijn ! De schoolboden
inspecteert hij ook !
KLUTH. Ja ?... Nu moet ik weg !
NEGENDANK. Dat geloof ik ook.
KLUTH. (Loopt in de deur op Flachsmann ; stamelt geluiden zonder zin). He... e... e...
ik... aba... bebe... ek... de trimesterlijsten heb... heb ik...
FLACHSMANN (Achteloos). Goed ! Goed.
KLUTH (Af).
FLACHSMANN. NEGENDANK.
2de TOONEEL.
FLACHSMANN (Heeft zich in het mart gezet. Lk is gansch terneergeslagen en heeft het
hoofd verloren en droogt zich herhaaldelijk het zweet van het voorhoofd). Staan de
stoelen in orde ? Zijn er genoeg ? (gij telt ze herhaaldelijk opnieum, maar kan
zijn telling niet ten einde brengen, daar hij telkens in gedachten verzinkt). Zit
mijn striksken goed ?
NEGENDANK. Laat eens zien. (R -ij brengt zijn stradasje in orde).
FLACHSMANN (Draait zich om en doet een paar stappen. Dan haastig op Negendank
aantredend ). Hebt gij nog iets.... dat Flemming.... ik bedoel : hebt gij nu iets
over mijnheer Flemming achterhaald.... hebt gij iets gezien of gehoord ?....
NEGENDANK. Van mijnheer Flemming ? Neen, mijnheer de Directeur !
FLACHSMANN (Met teruggehouden onrust), Hebt gij hem niet gadegeslagen.... zooals
ik u bevolen had ?....
NEGENDANK (Altijd doodbedaard). Neen, mijnheer de Directeur !
FLACHSMANN (Bevend). Waarom niet ?
NEGENDANK. Een soldaat luistert aan de deuren niet, mijnheer Flachsmann.
FLACHSMANN (In razende fvoede uitbarstende). Ezel ! Vervloekte ezel ! Gij zijt hier
schoolknecht en geen soldaat.
NEGENDANK. Een soldaat blijft soldaat ; overal, mijnheer Flachsmann !
FLACHSMANN (Nog luider bulderend). Ik zal u buitensrnijten, ik zal... (Plotseling naar
buiten ziende en zich bezinnend, heel dicht tegen K -egendank).... ik zal u dat
betaald zetten !
NEGENDANK (Onben;ogen). Best, mijnheer de Directeur.
FLACHSMANN (Loopt n,eder doelloos rond, komt tot bij zijn schrijftafel en rukt en plukt
aan de voonverpen, die daarop liggen. Wrzjft over zijn jas en over zijn gilet ;
plots met bezorgdheid). Heb ik mij sums niet wit gemaakt van achter ? Borstel
mij nog eens af....
NEGENDANK. Alles is in orde, mijnheer de Directeur.
FLACHSMANN. Borstel mij toch nog maar eens af 1

- 239 -
NEGENDANK (Neemt een borstel uit de lade der schrfftalel en doet het).
FLACHSMANN (Nogmaals met plotselinge gejaagdheid). Hebt gij Diercks intusschen
gezien ? Heeft hij jets tot u gezegd ?
NEGENDANK. Mijnheer Diercks ? Neen, mijnheer Diercks heeft alleen maar.... (De
schoolraad treedt binnen).
FLACHSMANN. Stil !
De vorigen. PRELL.
3de TOON EEL.
PRELL (Is met haastigen stap binnengek,omen en blijft bij den palstaanden Negendank
stil. Na hem reelivillend bekeken te hebben). Goeden morgen.
NEGENDANK. Goeden morgen, mijnheer de Schoolraad.
PRELL. Hebt gij heel het professoraal korps hier om elf uren doen bijeenkomen ?
NEGENDANK. Tot uw orders, mijnheer de Schoolraad.
PRELL. Dan blijven de kinderen zeker onbewaakt. Hoe doen « wij ' dat dan,
mijnheer Negendank ?
NEGENDANK. Dan zenden wij heel eenvoudig al de kinderen op de speelplaats en
dan neem ik de directie op mij.
PRELL. Zoo. Gaat u dat of ?
NEGENDANK. Heel goed, mijnheer de Schoolraad. Ik doe het overigens altijd
wanneer de dames en heeren hier samenkomen om « quasi 1, hun maandgeld
in ontvangst te nemen.
PRELL. Zoo. Nu, laat ons dan maar alleen.
NEGENDANK. Gaarne, mijnheer de Schoolraad.
PRELL. Wacht, nog iets. VOor de vergadering begint, moet mijnheer Flemming
nog eons alleen bij mij komen.
NEGENDANK. Tot uw orders, mijnheer de Schoolraad. (Al).
FLACHSMANN, PRELL.
4de TOON EEL.
PRELL (Heeft in Flachsman's zetel plaats genomen). Mijnheer Flachsmann !
FLACHSMANN (Loopt naar de linkerzyde van den Schoolraad). Mijnheer de Schoolraad
?
PRELL. Gij zijt mij nog altijd een verklaring schuldig : Hoe kon Diercks zoo'n
ongehoord bedrog plegen ?
FLACHSMANN (Stotterend). Ja, mijnheer de Schoolraad, ik, ik weet het ook niet....
PRELL. c Ik weet het ook niet } is een zot bescheid. Gij weet toch, dat gij hier
aangesteld zijt Om te vveten ?
FLACHSMANN. Zeker, mijnheer de Schoolraad.
PRELL. En hier is er van geen kortstondig verzuim spraak. Heel de klas van dat
mensch is verwaarloosd en verslonst. Hoe legt gij dat uit ? Hoe verklaart gij,
dat gij, voor enkele weken, nog een zeer gunstig verslag over den man hebt
uitgebracht en hem voor bevordering bebt aanbevolen .
FLACHSMANN. Ik, ik ben in lien persoon verblind geweest ; ik had hem mijn voiledig
vertrouwen geschonken en....
PRELL (Bitsig het vervolg der verontschuldiging afsnijdend). Waarom ?
FLACHSMANN. Omdat ... omdat hij vroeger heel goed werk leverde, heel goed werk.
PRELL. Zoo. Dat kan. Zoo blind kon echter uw vertrouwen niet zijn, of gij moest
opgemerkt hebben, dat die man den luiaard uithing. Dat kon een blinde zien.

— 240 —
FLACHSMANN (Tracht aan de zaak een vroolijke wending te geven). Ik, ik ben weer
veel te goedhartig geweest, mijnheer de Schoolraad
PRELL. Zoo. Waarom waart gij dan niet even goedhartig tegenover andere leden
van uw personeel, die veel beter op uw goedhartigheid aanspraak mochten
maken ?.... Welnu ?
FLACHSMANN. (Schokschoudert als een hulpelooze. Daar wordt geklopt).
PRELL (Den mijsvinger heen en weer bovegend). Daar hapert hier iets.... Binnen ! ....
Wij komen daar nog eens op terug.
5 de TOON EEL.
FLEMMING, PRELL, FLACHSMANN. Later CARL JENSEN.
FLEMMING (Treedt binnen). Mijnheer de Schoolraad ?
PRELL (Als altijd op snaun,enden toon, maar toch welmillend). Zet u. (Flemming neemt
plaats op den laatsten stoel links). Mijnheer Flemming, gij hebt u erg aan de
tucht vergrepen. Met het verstand, waarover gij beschikt, zult ge u wel voorstellen,
dat zoo iets niet zonder gevolgen blijft.
FLEMMING. Natuurlijk.
PRELL. Verstand hebt gij waarlijk niet te kort. Uw werk in de klas bewijst dat.
Gij zijt meer dan verstandig. — Gij zijt... (Afbijtend) nu ja. — Uw werk in de
klas is goed. — Is zeer goed. (Ziet een oogenblik voor zich teat en springt dan recht).
FLEMMING (Staat rustig op en gaat op lz:fn stoel leunen).
PRELL (Loopt verscheidene k,eeren op en of en blijft dan dicht voor Flemming staan).
Buitengewoon goed. (Na eenige verdere stappen). Maar dat komt hier niet te pas.
Gij hebt uw bestuurder als een ezel behandeld. Dat gaat niet. Die gewoonten
mogen wij er niet laten insluipen. En uw gaven mogen dan nog zoo schitterend
zijn — bijzonder uw geschiedenisonderwijs heeft rriij bevailen.... Gij moet wel
gaarne geschiedenis onderwijzen ?
FLEMMING. Eigenlijk niet.
PRELL. Waarom niet ?
FLEMMING. 1k denk over geschiedenis als Schopenhauer en Nietzsche.
PRELL. Zoo. — Daar moeten wij eens samen over binnengaan. Maar gij beheerscht
de leerstof volledig. Gij hebt Lamprecht gelezen ?
FLEMMING. Jawel.
PRELL. En Ranke natuurlijk ?
FLEMMING. Jawel.
PRELL. En Droysen ?
FLEMMING. Jawel.
PRELL. Hduffer ?
FLEMMING. Ook.
PRELL. Janssen insgelijks ?
FLEMMING. Jawel.
PRELL (Glimlachend). Ik heb dat wel opgehad. En wat een.... gemak, wat een.. .
zwier, wat een.... losheid in uw onderwijs. De bevalligheid van een kunstenaar.
Gij schijnt de kinderen voortdurend in de koppen te zien. Gij weet, hoe voorstellingen
en begrippen ontstaan en groeien. (Tot Flachsmann) Dat is iets
grootsch. Dat maakt den schoolmeester.
FLACHSMANN (Hulpeloos toestemmend). Jawel, jawel.
PRELL (Weer dicht tegen Flemming). Hoe denkt gij over de twistvraag : Natorp of
Herbart ?

-241-
FLEMMING. In hoofdzaak ben ik partijganger van Natorp.
PRELL. Ik ook. Zeer beslist. De « analyse van den begripsinhoud , dat verstaat gij
meesterlijk ! En de synthese niet minder. (Tot Flachsmann). Dat is iets wonderbaars
!
FLACHSMANN. Jawel, jawel.
PRELL. Ik heb zoo iets nooit.... (Plots n,eder afbif tend, zelf lovaad om zijn geestdrift,
met een grimmigen blik op Flemming, zonder mildering luid en scherp). Nu ja !
Weerspannigheid blijft niettemin weerspannigheid. En van weerspannigheid
moet ik niet hebben. Gij hebt uw bestuurder.... wat hebt gij gezegd ?....
schoenmaker ?.... Opvoedings-schoenlapper ?....
FLEMMING. Ellendige opvoedings-schoenlapper.
PRELL. Jajaja, dat kan er niet door. Dat kunnen wij in geen geval laten voorbijgaan
!.... Zoo iets moogt ge niet zeggen ! Daar zijn geen verontschuldigingen
voor te vinden. Voor de gevolgen kan ik niet instaan. (Er nwrdt geklopt).
Bin nen !
CARL JENSEN (Een tienjarige jongen treedt biunen).
PRELL (Legt hem een hand op den schouder). Wat wilt gij, kleine ?
CARL. De komplimenten van mijnheer Vogelsang aan mijnheer Flachsmann en hij
laat zeggen, dat de opperbonze naar de meisjesschool is.
PRELL (Staat een oogenblik verblult). Opperbonze ?.... Ha zoo ! .... Nu, zeg maar aan
mijnheer Vogelsang : De komplimenten van mijnheer den Schoolraad en hij
laat zeggen, dat mijnheer Vogelsang verkeerd is en dat de opperbonze nog altijd
hier is. Verstaan ?
CARL. Jawel. (Aj).
PRELL Na eenige nieune stappen over en meet .). Zooals gezegd : de gevolgen kunnen
niet weggeruimd. Maar ik kan ze verzachten. Ik zal over uw goed werk in de
klas, over uw ... (korzelia) nu ja : over uw goed werk bericht inzenden. Gij zult
mijnheer Flachsmann om verschooning vragen en dan zal u het ergste
gespaard blijven en zult gij er met een strenge berisping van afkomen.
FLEMMING (Rustig). Mijnheer Flachsmann om verschooning vragen, dat zou het
ergste zijn.
PRELL. Wat.... Wat zegt gij ?
FLEMMING. Een Flachsmann zal ik nooit om verschooning vragen ?
PRELL. Wat.... Waarom niet ?
FLEMMING. Omdat het onnatuurlijk en niet gemeend zou zijn.
PRELL (Staart hem langdurig van dichtbij aan en zegt dan tot Flachsmann). Laat ons
all een.
FLACHSMANN. Jawel, mijnheer de Schoolraad. ( Vreesachtig en schijnheilig). Mijnheer
de Schoolraad, ik zie gaarne van die plichtpleging af.... tegen een verzoening
heb ik niets.... als het op mij aankomt....
PRELL. Op u komt het niet aan.
FLACHSMANN (Zich teruglrekkend). Jawel, mijnheer de Schoolraad. (Af).
FLEMMING, PRELL.
6de TOON EEL.
PRELL (Zet zich fveder). Zet u eens wat naderbij.
FLEMMING (K. et zich eveneens),
PRELL. Niet als ambtenaar spreek ik nu tot u. Ik spreek als vriend, Wat ik van
mijnheer Flachsmann denk, kan ik u natuurlijk niet zeggen. Dat hoe! ik u ook
niet te zeggen.

- 242 -
FLEMMING. Neen. En ik zou uw meening ook niet voortvertellen.
PRELL (Lacht knorrig bij zichzelven). Natuurlijk zoudt gij ook niet langer onder het
bestuur van mijnheer Flachsmann werken. 1k zou u naar een andere school
verplaatsen. Aldus is die fameuze vraag om verschooning toch niets meer dan
een bloote formaliteit.
FLEMMING (Ilartelijk). Verschooning, Mijnheer de Schoolraad, hartelijk dank ik u
voor uw welwillendheid ; maar toch is het met uw voorstel als met den beul,
die aan den veroordeelde zeggen zou : c Laat u gewillig den kop afslaan, het is
een bloote formaliteit.
PRELL. Dat is onzin. Er is over u geen doodvonnis uitgesproken. Gij wordt niet
geexecuteerd. Voor mij blijft gij altijd dezelfde.
FLEMMING (Zacht). Maar niet voor mijzelf, mijnheer de Schoolraad. Na zulk een
daad, zou ik van miizelf geen stuk brood meer durven aannemen.
PRELL. Dat is belachelijk L.. Op die manier maakt ge u kapot, jongen I— Het zou
effenaf krankzinnig zijn, wanneer iemand met uw gaven geen schoolmeester
bleef !... Ik zou u voor de school willen behouden ! (Blikt 'veder een poos star
vOor zich uit, springt dan recht en loopt de Kamer op en af).
FLEMMING (Staat eveneens opnieuw recht en leunt op zijn stoel).
PRELL (Bliffl bij hem staan, zonder hem aan te zien). De les over letterkunde was
bijzonder goed. — Uitstekend. — Uitmuntend. — Ik meende, dat ware lyrische
gedichten boven het bereik der kinderen lagen. En nu zie ik, dat ik mij vergist
heb. Gij hebt aan het gedicht niet zitten plukken en bijten, tot het er uitzag als
een uitgeknaagde knuppelkoek. Voorzichtig hebt gij de kinderen in de vereischte
stemming gebracht om het gedicht te verstaan en te genieten ; alleen
den grond hebt gij voorbereid en dan hieft gij (Met sprekend gebaar) de gansche
levende plant met wortels en al uit de moederaarde op om ze in het hart der
kinderen rechtstreeks over te planten. Niet eerst in den kop ! Dat was een
heerlijke les ! De wijding der kunst lag erover. Hebt gij de oogen gezien ?
FLEMMING (Gelukkig toestemmend) Ja, ja !
PRELL Men hoorde de kinderharten kloppen ! En ik moet het u zeggen : Mij ook
heeft het hart geklopt. Ook ik was uw scholier. Ook ik was een kleine jongen.
Ook ik hing in spanning aan uw lippen. Als de les ten einde was, deden al de
kinderen... (Met een zucht van ontspanninq) ha !... en ik heb gedaan als de
kinderen.
FLEMMING. Miinheer de Schoolraad, gij maakt mij zeer gelukkig. (Zij drukken
elkander onwillekeurig de hand).
PRELL. Zou het nu geen echte dwaasheid, geen krankzinnigheid zijn, moest gij
voor een niets de school in den steek laten, wie weet om misschien hier of daar
een sigarenwinkel te openers.
FLEMMING (Geprikkeld). Mijnheer de Schoolraad.... ik zou het u toch zoo gaarne
duidelijk maken. Die Flachsmann is mij een gruwel. Tusschen al de menschen
die ik ken, is er geen, die mij zoo tegen steekt. Dat voelde ik reeds, toen ik hem
voor den eersten keer zags... Hij boezemt mij een afkeer in, dien ik niet te
boven kom. Heel mijn wezen komt tegen hem in opstand. Het is lets als het
gevoel van de vrouw, die walgt van den man, waaraan zij zich moet onderwerpen....
Het geldt bier een quaestie van eergevoel, mijnheer de Schoolraad....
PRELL (Ziet hem een poos aan, dan op beslisten toon). Nu ja... Wanneer gij 't dan
toch niet kunt.... Ik zal nauwkeurig verslag inzenden over den zakentoestand
alhier en ik zal met alle kracht werken, opdat de vraag om verschooning u
gespaard blijve en alles op een herisping uitloopt. Maar dat moet ik u al op
voorhand zeggen : Het zal een berisping zijn, zooals gij er nog nooit eene zult
gehoord of gezien hebben. Daarop kunt gij u gereed houden.

'241 -
FLEMMING. Mijnheer de Schoolraad, ook die berisping schuif ik van de hand en zend
ik aan de regeering terug.
PRELL (Een oogenblik sprakeloos, dan zeer luid). Mijnheer, dan hale u de duivel !...,
Dan zult gij weggejaagd worden, dat er u de schoenen zullen bij uitvallen !
FLEMMING. Ik draag laarzen, mijnheer de Schoolraad.
PRELL (Nog luider). Gij zijt een hoogmoedige kerel !
FLEMMING. Mag ik antwoorden ?
PRELL (Buiten zichzelven, schreeumend). Neen, Miinheer, neen, dat moogt ge niet !
(Loopt verscheidene keeren op en neer, de handen op den rug, Flemming nu en dan
met vonkelende oogen aanziende ; eindelijk blijft hij aan de schrijftafel staan. Nog
altijd luid en gram). Wat hebt gij te zeggen ?
FLEMMING. (Zeer bescheiden, eenvoudig en natuurlijk). Er bestaan hoogmoedige
schoolmeesters, mijnheer de Schoolraad, en er bestaan onderdanige schoolmeesters
; van beide soorten meer dan genoeg ; ik streef ernaar, het getal der
trotsche schoolmeesters met een te vermeerderen.
PRELL. Dat streven zal u den nek breken.
FLEMMING. Dat kan zijn. Want men beschouwt ons maar als werkvolk, dilmijls
maar als machienwerkers en soms maar als eenvoudige werktuigen of dommekrachten,
in plaats van in ons de eerzucht op te wekken kunstenaars te
worden, die ten bate van het vaderland nieuwe zielslanden ontdekken en
inlijven. Mijnheer de Schoolraad, dertig jaren lang had deze school een Baas
Pekdraad tot bestuurder.
PRELL. Mijnheer Flemming, ik mag u dat niet laten zeggen !
FLEMMING. Verschooning ! Wij zullen dus zeggen : deze school is bestuurd geworden
door een man, die alle kinderen op denzelfden leest schoeide, ze over den knie
legde en hun het voorgeschreven aantal nagels in den kop hamerde... op zoo'n
zool of achterlap — zondel zelfstandig denkvermogen ! — kunnen anderen dan
gemakkelijk wandelen, trappen en slaan. Dertig jaren lang heeft deze Flachsmann
bier voor de tafel gezeten en op de knoppekens gedrukt en aan de
bellekens getrokken. Nu kan men heel goed, met slechts op een enkelen knop
te drukken, een gansch arsenaal mach,ienen in beweging zetten, maar kinderen
en onderwijzers en scholen zijn levende organismen en bij zulken komt men
met knopdrukken niet terecht ! Dertig jaren lang kon deze man over het wel
en wee van kinderen en onderwijzers beslissen ; want boven hem stond een
opperknoppendrukker. Haha, wel zeggen de menschen in hun bekend spreekwoord
: e Het oog van den meester maakt de paarden vet 24, maar de menschen
hebben meer verstand van den paardenstal dan van de kinderkamer, want
paarden zijn artikels van waarde. Sedert dertig jaren, mijnheer de Schoolraad,
zijt gij waarschijnlijk de eerste man, die naar bier komt met de ziende hand en
met de voelende oogen van een hovenier !
PRELL. Mijnheer Flemming, zoo ik nog niet heelemaal de beteekenis der woorden
vergeten ben, dan zijt gij op dit oogenblik bezig, de regeering een berisping te
geven.
FLEMMING. Dat is mijn werk niet.
PRELL. Toch gaat bet u goed af. Gij begaat echter een schrikkelijken misslag. Gij
beoordeelt alle onderwijzers naar u zelf. Wetten en reglementen zijn echter
voor Jan en Alleman gemaakt en iedereen mod er zich naar gedragen. Wij
kunnen aan een ambtenaar niet veroorloven, wat wij aan alle ambtenaars niet
kunnen toestaan. En wij kunnen niet aan alle ambtenaars toestaan, hun
onmiddellijke overheid .4 ellendige opvoedings-schoenlapper 2. te noemen. 1k
vraag u voor de laatste maal : Wilt gij u de berisping laten welgevallen in
welken vorm het ook zij I

- 244 -
FLEMMING. Neen, mijnheer de Schoolraad.
PRELL. (Rey besluit nemend, naar omstandigheden rustiq). Dan zijt ge er aan. (Ietwat
luider). Dan moet gij springers ! (Nog wat luider). Dan wordt gij afgesteld I — Gij
kunt gaan. Laat Flachsmann hier komen.
FLEMMING. Jawel, mijnheer de Schoolraad. (Af).
PRELL. FLACHSMANN.
7de TOONEEL.
PRELL. (Gaat geprikkeld over en weer, blijft voor de plakaat 4 scho' olreglement 2. staan,
schudt het hoofd en zet dan zijne wandeling voort. Er wordt geklopt. Prell hoort
het, maar zegt er niets op).
FLACHSMANN. (Opent voorzichtig de deur en schuift stil en langzaam binnen. Poos).
Ik dacht vast, dat mijnheer Flemming zich uw goedheid, mijnheer de Schoolraad,
zou ten nutte gemaakt hebben.
PRELL. (Zonder op de woorden van Flachsmann te letten, zeer onaangenaam). Gij wordt
een lure panel voor den Staat, mijn waarde !
FLACHSMANN. (Zwzjyt verlegen).
PRELL. Gij kost aan den Staat een zijner beste onderwijzers ! — Als het niet de
beste is !
FLACHSMANN. Mijnheer de Schoolraad, aan mij zal het niet liggen ! Ik hen nog
altijd gereed om de hand tot verzoening te reik en ; ik heb in het geheel niets
tegen mijnheer Flemming...
PRELL (Als hooger). Waarom haat gij dien man ?
FLACHSMANN. Ik ? Haten ?... mijnheer de Schoolraad, ik haat niemand, integendeel,
ik heb...
PRELL (Als hooger). De haat van den kruiper tegen den vlieger. — De haat van den
gelukzoeker tegen den geboren overwinnaar.
FLACHSMANN. Mijnheer de Schoolraad, ik beken volgaarne, dat mijnheer Flemming
een hoogbegaafd mensch is, en als hij...
PRELL (Staat bij de plakaat . Schoolreglement v en slaat er verachtend met de hand op).
Wat is dat voor een belachlijke vod ? Een schoolregiement van 123 paragrafen !
Dat is een reglement voor een verbeteringschool ! Als iemand zoo lets heeft
nageleefd, dan is zeker de dag naar den weerlicht ! Met zulke kleinzieligheden
beneemt gij den menschen het uitzicht op de hoofdzaken, den zin voor het
grootsche.
FLACHSMANN (Beproeft een zoetsappigen loon aan le slaan). Mijnheer de Schoolraad,
ik ben altijd een vriend van orde en regeltucht geweest ; als in een school geen
streng reglement wordt toegepast...
PRELL. Gij hebt er niet eens aan gedacht, welk man gij voor u halt. Gij hebt den
man geplaagd, bedild, nesten gezocht ! En gij moogt blij zijn, dat hij u gerust
liet ! Hadt gij den man stil laten voortwerken, dan zou er niets zijn voorgevallen,
omdat hij de verstandigste is. (Zeer dicht bij Flachsmann en hem met den
wijsvinger op den jas tik,kend). Bij zulke lieden vergenoegt men zich in uwe
plaats met den schijn der opperheerschappij. Zulke lieden maakt men tot eerste
ministers en men laat hun stilzwijgend den scepter ; anders krijgen zij ook nog
de burgerlijke lijst !
FLACHSMANN (Met schroomvaltige kwaadwilligheid). Het verwondert mij, mijnheer
de Schoolraad, zoo te hooren spreken ; mijnheer de Schoolraad is toch anders
voor de monarchie !

- 245 -
PRELL (Zeer dicht bij Flach,smann en hem in het gezicht snauwend). Maar niet voor
de beperkte !
FLACHSMANN. Mijnheer Flemming heeft echter gedurig mijn gezag ondermijnd.
Sedert mijnheer Hemming hier is, is de tucht in het leeraarskorps....
PRELL (Zeer barsch). Praat voor den vaak Ik ken maar een tucht : de tucht van
hem, die wat in den mars heeft. Die wat kent en wat kan, heeft tucht. Die niets
kan, speelt den dwingeland. Zoo gaat het altijd.
FLACHSMANN Vermaand). Als ik niets kan, dan had de Staat mij maar niet moeten
aanstellen.
PRELL. Mijnheer, daar spreekt gij het eerste verstandig woord. Gij zijt zoo goed
voor schoolmeester in de wieg gelegd als het wild schaap voor gedachtenlezer !
(De armen over elkander slaande). Wat was dat voor een les, die gij daar
gaaft ! Het was niet om te gelooven ! De antwoorden der kinderen waren
dikwijls verstandiger dan uw vragen ! Uw vragen hadden de fortuin gemaakt
van een spotblad ! Gij vroegt aan de kinderen : .Wat wordt bij de bruiloft van
de familie gelegd ? n en als antwoord wildet gij hebben : « Den grond ! Ja, nu
vraag ik het aan eenen mensch ! (Gaat nogmaals over en veer. Dan meder, terhij
bij Flachsmann staan Waar hebt gij eigenlijk uw exaam afgelegd ?
FLACHSMANN. Te Weiszenfels.
PRELL. Te Weiszenfels ? Wanneer ?
FLACHSMANN. In 1869.
PRELL. In 1869 ?.... Dan hebt gij dat exaam als buitenstudent afgelegd.
FLACHSMANN (Hapert een oogenblik). Ja.... jawel.
PRELL. Ik ben namelijk te Weiszenfels op de normaalschool geweest en heb in 1869
mijn exaam afgelegd.
FLACHSMANN (Beklemd). Jaa ? Zoo.... Mijnheer de Schoolraad, het uur moet om
zijn.... ik ben er gaarne bij, als de kinderen op den koer gaan....
PRELL. Zoo erg is dat toch niet noodig !.... Ik herinner mij niet, u toen daar gezien
of uw naam gehoord te hebben.
FLACHSMANN. Ik was ziek, mijnheer de Schoolraad, en ben later voor de jury
gekomen.
PRELL. Zoo. Hebt gij dan in het geheel geen normaalschool bezocht ?
FLACHSMANN. Toch, mijnheer de Schoolraad.
PRELL. Welke ?
FLACHSMANN. Die van Eszlingen.
PRELL. Waarom hebt gij dan niet in Eszlingen uw exaam afgelegd ?
FLACHSMANN. Ik heb het daar afgelegd, maar ik ben er niet doorgekomen.
PRELL. En de reden ?
FLACHSMANN. De professor van methodeleer had « een pik ) op mij. Hij heeft mij
altijd doen « buizen'.
PRELL. Als gij werkelijk jets gekunnen hadt, dan kon hij u niet doen buizen ).
De methodeleer was het dus in het bijzonder, waar gij niet mee over de baan
kondet. En te Weizenfels zijt ge er dan doorgekomen ? Dat begrijp ik niet. Hoe
komt gij zoo in eenen keer van Eszlingen naar Weiszenfels ?
FLACHSMANN. 1k had dicht tegen Weiszenfels een aanstelling tot voorloopig
onderwijzer bekomen en daarom heb ik ook te Weiszenfels mijn exaam afgelegd.
PRELL. Hm ! — Dat wil er niet goed in. In dien tijd waren ze te Weiszenfels buitengewoon
streng. Er werd heel wat gevraagd. In geschiedenis, bij voorbeeld, kon
professor Christian de normalisten nog al ferm op den rooster leggen. En wat
een geschiedenisonderwijs geeft gij toch ! Wat gij den kinderen voordroegt, is
nooit geschiedenis geweest.... Welk diploma hebt gij bekomen ?

-- 246 -
PLACHSMANN. Een, tweede diploma, met eervolle onderscheiding.
PRELL (Zeer hevig). Dat is niet mogelijk !
FLACHSMANN. Ja, en toch is het....
PRELL. Dat moet een schrijffout zijn ! Dan moest gij u.... neen, dat is niet mogelijk.
Zijt gij erg ziek geweest ?
FLACHSMANN. Ziek ?.... (De gedachten vattende). Ja.... zeker. (Het luidt. Flachsmann
als ontlast). Het belt, mijnheer de Schoolraad ! ( Wil at).
PRELL. Dat boor ik.... Blijf ! — (Hem vast aanziende). Hoe langer ik bier ben, hoe
meer raadsels gij mij opgeeft, mijnheer Flachsmann ! Wat zegdet gij daar
straks. Gij hebt altijd van strenge tucht gehouden ? Deedt gij dat ook voor
Diercks ?
FLACHSMANN. Mijnheer de Schoolraad, in het geval Diercks heb ik mij misgrepen,
dat moet ik toegeven. Maar ik heb het uit liefde voor een ouden vriend
gedaan. De varier van Diercks was namelijk een oude vriend van mij ; wij
waren van hetzelfde dorp, ja, en als kleine kinderen hebben wij samengespeeld....
PRELL. ZOO.
FLACHSMANN. Ja.... onze ouders woonden deur neven deur.... ja, en.... mijnheer
de Schoolraad ! Uit liefde tot mijn ouden vriend.... zou ik mijnheer den
Schoolraad nog eens willen verzoeken of mijnheer de Schoolraad nog eens met
Diercks opnieuw zou willen probeeren. (Met sentimenteele verheging der stem).
Iemand, die zoo in eenen keer op de straat wordt gegooid, moet noodzakelijk
slechter worden dan hij reeds is....
PRELL. Mijnheer....
FLACHSMANN. Hij zal zoo lets voorzeker niet meer doen....
PRELL (Zeer scherp). Mijnheer Flachsmann ! Gij spreekt voor iemand, die van zijn
leerlingen bedriegers maakte. — En plotseling toont gij een onverklaarbare
zucht tot verzoening met den man, waarover gij ons met de nauwlettendheid
van een giftigen haat rapport hebt gemaakt. 1k hoop dat gij mij niet zult
dwingen een verdenking uit te spreken. Heb ik eenmaal een verdenking
uitgesproken, dan blijf ik erbij en tracht ze op te helderen !
FLACHSMANN. H000, mijnheer de Schoolraad, ik.... ik versta in het geheel niet, wat
mijnheer de Schoolraad....
PRELL. Des te beter voor u. (Er wordt geklopt). Binnen !
8 ste TOON EEL.
De vorigen. Dan treden achter elkander binnen : BETTY STURHAHN, GISA,
VOGELSANG, ROMER, WEIDENBAUM, RIEMANN en FLEMMING. Later
NEGENDANK.
WEIDENBAUM (Bij het binnentreden nog in gesprek met Romer). Neen, het is heelemaal
in orde ! Dat is mijn man : rechtvaardig en kordaat. Als iemand zijn plicht
doet.... (Men beduidt hem, dat hij zwijgen moet, door hem op de tegenwoordigheid
van den Schoolraad opmerkzaam to maken).
PRELL (Beeft zich in den stoel van Flachsmann gezet). Gelieft plaats te nemen.
HET I EERAARSKORPS (Neernt in de volgende hallcirkelvormige orde plaats):

— 217 —
E
(„1
ob
,sn o
..,9 e., E
a9
rn 's
cit 4 ."2 A
E =
E
z'
`il 0
wo
c
c:4 :0
—
-e15 5 lk. E,
c:4 il
q q 0 q q q q
as
q6
PRELL. Dames en Heeren. — Ik heb in deze school een voorbeeld moeten stellen.
Mijnheer Diercks heeft, om zijn plichtverzuim te verbergen, niet alleen zelf
bedrog gepleegd, maar ook zijn leerlingen tot medeplichtigen gemaakt aan
dat bedrog. Jets afschuwelijkers kan een onderwijzer niet plegen. In herhaalde
brieven heeft mijnheer Diercks mij gebeden en gesmeekt, op zijn afstelling
terug te komen. Ik denk er niet aan. Voor zulke feiten ken ik geen toegevendheid.
Even openhartig erken ik echter het goede, dat ik opmerk en de meesten
uwer bedank ik, omdat zij mij zooveel goeds te zien en te genieten hebben
gegeven ..... Het meeste van hetgeen ik te zeggen had, heb ik u reeds onder
vier oogen gezegd. Ik heb er maar weinig bij te voegen. (Korte poos). Mijnheer
Romer....
ROMER (Staat recht en buigt).
PRELL. De strijd tegen de onwetendheid is een langdurige belegeringsoorlog. Met
stormloopen alleen komt men niet terecht. Het verheugt mij, dat het bij u
stormt en brandt daarbinnen (Op de borst duidend), maar houd den storm en het
vuur daarbinnen gebonden, dan wordt de drang zooveel te sterker. Laat alles
niet langs de schouw eruitvliegen, anders zijt gij, eer Brie jaren verloopen zijn,
een koude oven.
ROMER. Jawel.
PRELL. Gij spreekt ook te hard. Op uw jaren wil men de domheid met de longen
wegblazen. Maar ik kan u verzekeren : dat' i,aat niet. Voor het overige ben ik
zeer tevreden. Ik dank u.
ROMER (Gelukkig glimlachend). Als het u belieft !
PRELL. Ook gij, mejuffrouw Sturhahn, spreekt te hard.
BETTY. Anders hoort de bende niet.
PRELL V' 0 n) . De bende hoort te peter, naarmate de aanvoerster van de bende
zachter spreekt. Ik kon, terwiil gij les gaaft, in de klas daarneven, ieder woord
van u verstaan.
BETTY. Ik moet ze overschreeuwen. Overigens gij spreekt even hard als ik.
PRELL. Mejuffrouw Sturhahn : Aan mijne kritiek moet gij u onderwerpen ; maar a
moet mij.... tot mijn geluk.... niet onderwerpen. .. aan uwe kritiek. Voor het
overige heb ik wel bemerkt, dat gij met de beste inzichten tegenover de kinderen
bezield zijt en dat gij met eerlijken ijver u van uwe plichten kwijt. Ik dank U.
BETTY (Kortaf). Als 't u belieft.
PRELL (Tot de overigen, op snauroenden toon). Men mag de kinderen niet toesnauwen.
Onze volkskinderen hebben dikwijls te huis niet den minsten zonneschijn ;
daarom moeten zij zonneschijn in de school vinden. Het staat zoo schoon,
wanneer een onderwijzer humor bezit, wanneer hij gemoedelijk, luimig en
lustig met de kinderen weet om te gaan. Humor is vochtigheid en niets heeft de

'- 248 -
schoollucht meer noodig ! Humor heeft (Terloops, onvriendelijk, norsch), buiten
mijnheer Flemming.— bijzonder mijnheer Vogelsang, vooral in zijn boodschappen
aan mijnheer Flachsmann. Ik zou de kommissie echter schriftelijk
overmaken, mijnheer de bonze Vogelsang. De kinderen hebben niet noodig te
weten, wie Ik ben.
VOGELSANG (Met een glimlach). Neen !
PRELL. Gij hebt echter niet alleen humor ten koste uwer overheden. Met oprecht
genoegen heb ik naar u geluisterd ; gij zijt een wakkere lokvogel der wijsheid,
mijnheer Vogelsang.
VOGELSANG (Buigt met een glimlach).
PRELL. Dat een klas er echter ook al te vroolijk kan uitzien, hebt gij bewezen,
mejuffrouw Holm, Zeg eens, mejuffrouw Holm, wie heeft nu eigenlijk in uw
klas het meest te zeggen !
GISA (Met schuchtere schalkschheid). Ik, geloof ik, mijnheer de Schoolraad.
PRELL. Zoo. Wat ik zag, was een ware anarchie. Men zou niet gelooven, dat op
uwen neus zestig jongens spelen kunnen.
GISA. Ja, wat kan ik daar aan doen ? Slaan kan ik ze niet.
PRELL. Ja... ik vrees maar, dat gij dan binnen kort zelve slaag zult krijgen !
GISA ( Met getukkige zekerheid). Ach neen, daartoe zien ze mij te gaarne.
PRELL. Zoo. Nu.... in alle- geval.... als mijnheer Flemming u tot zijn huisvrouw
wil nemen, aan de toestemming der school zal het niet liggen.
GISA (Innig). Dank, mijnheer de Schoolraad !
PRELL. Mijnheer Riemann, hebt gij sedert het verlaten der normaalschool nog wel
eens een boek ter hand genomen ?
RIEMANN. Hoo jaa !
PRELL. Welk dan ?
RIEMANN. Och, de... ik kan niet op den titel komen.
PRELL. Men zegt, dat gij heel dikwijls het boek met de 32 bladen ter hand neemt.
RIEMANN. 32 bladen ?
PRELL. Gij zoudt toch gaarne nog wat meer tijd hebben om skat te kunnen spelen,
niet waar ?
RIEMANN (Gedachteloos). Meer tijd ? Och neen !
PRELL ( A llengs onhartelijker vordend). Toe, zeg het maar. Dan verleenen wij u meer
tijd tot skatspelen, dan u lief is. Dan stellen wij u op pensioen. Met achterblijvende
onderwijzers kunnen wij niets aanvangen ! Een onderwijzer, die niet
voortstudeert, is als een geneesheer, die niet voortstudeert ; hij slot van
rekening wordt hij een moordenaar ! Moordenaars betalen wij niet !... Als ik
terugkom zult gij mij verslag geven over de nieuwere bevindingen op het
gebied der methodeleer, verstaan ?
RIEMANN. Jawel, mijnheer de Schoolraad... (Poos).
PRELL (Opvallend zacht). In uw klas, mijnheer Weidentaum, heb ik de stiptheid
bewonderd, waarmede de leerlingen hun bakken opendoen. Hoe zijt gij tot
dien uitslag geraakt ?
WEIDENBAUM (Staat recht, met den fever van iemand, die een kontpliment gekregen
heeft). Door aanhoudende oefening, mijnheer de Schoolraad. Eerst heb ik het
op den tel laten doen. En wel in zes tijden. (Tern'ijl by de belvegingen nadoet,
langzaam). Op 1 ! leggen de kinderen de handen plat op de tafel ; op 2 ! pakken
zij de deksels vast ; op 3 ! heffen zij ze juist in loodrechten stand ; op 4 ! laten
zij ze, zonder het minste gerucht, achteroverhellen ; op 5 ! laten zij ze los en
op 6 ! vouwen zij de handen. Als men dat een paar keeren gedurende een half
uur ling doet, dan pat het.

- 249 -
PRELL. ZOO.
WEIDENBAUM. Ja. Eerst heb ik het in vier tijden gedaan ; maar, op den raad van
een man van ondervinding als mijnheer Flachsmann, heb ik het in zes tijden
gedaan.
PRELL. Zoo. Ja, mijnheer Flachsmann heeft mij op de voortreffelijkheid van uw
klas opmerkzaam gemaakt. Zoo heb ik ook bewonderd, dat uw leerlingen, bij
het vingeropsteken, den vinger nooit hooger brachten dan tot aan den schouder.
Hoe hebt gij dat bereikt ?
WEIDENBAUM (Als iemand die zich veel kat voorstaan, die zich het middenpunt van den
kring voelt). Zoodra een jongen de hand hooger dan den schouder opsteekt,
moet hij honderd keeren uitschrijven : « 1k mag den vinger niet hooger dan de
schouder opsteken A. Zoo doe ik het overigens altijd. Als een leerling omziet
of lacht of wat anders doet, dat niet mag zijn, dan moet hij honderd keeren uitschrijven
: « 1k mag niet lachen onder de les ,, en, als hij het niet goed schrijft,
dan moet hij het nog eens honderd keeren opnieuw schrijven,
PRELL (Nog altijd schijnbaar vriendelijk). Weet gij dat ge een menschenprosser zijt ?
WEIDENBAUM ( Valt op zijn Wel).
PRELL (rich voortdurend opvindend). Weet gij, dat ge slechter zijt dan de ergste
plakmagister ? Weet gij, dat uw leerlingen loutcr lijken zijn ?!! Als ik voor
uw klas kom en ik zeg : « De sofa is een zoogdier ; want hij brengt levende
jongen op de wereld ), dan zeggen al uw leerlingen de een na den ander, het
mij na. Geen enkel spreekt er tegen ! Gewed dat ik uw leerlingen op een
gegeven teeken alien tegelijk als blaffende honden doe roepen : 1 Woewoe ! A
WEIDENBAUM. Mijnheer de Schoolraad, ik doe steeds mijn plicht....
PRELL. Plicht ? Plicht ? 1 Plicht , volstaat voor een inkasseerder of een betaalmeester.
Van onderwijzers verlang ik geestdrift. Gij zult denken : Wat voor
een domme kerel is me dat, die van mij geestdrift verlangt. Werk, mijnheer
Weidenhaum, dan komt de geestdrift. Wanneer men de wereld aanpakt, dan
wordt zij u lief. Bij u moet alles in denzelfden vorm gegoten en naar hetzelfde
patroon gesneden worden. Dat is luiheid van geest.
WEIDENBAUM. Mijnheer de Schoolraad, ik heb altijd de leerstof afgewerkt, die het
programme,...
PRELL (Springt op en begint weer over en weer te loopen).
DE OVERIGEN (Staan recht).
PRELL. Mijnheer, ik verlang kracht ! Leven verlang ik, Mijnheer ! Als uw leerlingen
later in de wereld komen, dan staan zij daar als koeien voor een nieuwe
deur. 1k wil menschen, die de klink van de deur durven oplichten. Zie mijnheer
Flemming maar eens aan het werk ! Die wekt kracht en brengt kracht voort ;
gij verbruikt ze ! Ga maar eens een rekenles bij mijnheer Flemming na ! Daar
leest en bloeit alles ! De getallen en de kinderen ! Ja, ik oude man, heb gedacht :
Waart gij nog maar eens veertien jaar en kondet gij bier zitten en mededoen !....
(Op anderen toon). Doch mijnheer Flemming wil zich niet naar de noodzakelijke
tucht voegen. Daar moet hij de gevolgen van dragen. Het spijt mij voor het
geval Flemming nog eens nadrukkelijk te moeten herhalen.... (Er wordt
geklopt). Binnen !
ROBERT PFEIFFER (Treedt binnen). Hier is een brief voor mijnheer de Schoolraad.
(Geeft den brief. Af).
PRELL (Neemt en leest. Als hi' gelezen heeft, staart hij Flachsmann aan. Dan met alle
teekens van onderdrukte gejaagdheid en verwarring). Dames en Heeren, het is...,
ik zal.... gaat intusschen naar uwe klassen.
VOGELSANG. Mijnheer de Schoolraad, mag ik het woord vragen ?

- 250 -
PRELL (Verstrooid) Wat verlangt gij ? (Bij gelegenheid altijd weder Flachsmann
aanstarend).
FLACHSMANN (Vestige merktuigelijk den buk, op den brief).
VOGELSANG. Ik zou aan kollega Flemming in uw tegenwoordigheid en in die van
het gansche personeel op dit oogenblik willen vragen, of het waar is, dat hij
ons gansch korps voor lui en dood en zichzelven voor den eenig levenden
tusschen ons alien heeft uitgegeven.
FLEMMING (Termyl hij hem scherp aankijkt, ernstig). Vogelsang ! Oude kernel !
Zoo iets kunt gij gelooven !
VOGELSANG (Zijn blik, beantwoordend en daarna hem de hand reikend). Als gij nog
op den tooti van vroeger 4: kernel , zeggen kunt, dan geloof ik het niet meer....
Dan, mijnheer de Schoolraad, zullen wij bij de regeering een petitie indienen,
vragende dat mijnheer Flemming in bediening blijve, en ik ben overtuigd, dat
heel het leeraarskorps de petitie zal onderteekenen.
WEIDENBAUM (Springt spoediq achterbaks).
ROMER. Jawel ! Het leeraarskorps verklaart zich met miinheer Flemming solidair
verantwoordelijk !
PRELL (Steekt tegen Romer kluchtig vermanend de hand op). Wij spreken daar nog
wel over, Mijne Heeren. Gaat nu in uwe klassen.
VOGELSANG
RIEMANN
ROMER Buigen en treden af).
GISA
BETTY
PRELL. FLACHSMANN.
9de TOON EEL.
PRELL. Mijnheer Flachsmann, welke zijn uw voornamen !
FLACHSMANN (Onzeker). Ik ?... Ik heet Jurgen Heinrich.
PRELL (Ziet hem in de oogen). Dwaling. Gij heet Johan Heinrich.
FLACHSMANN (Zinkt op een stoel, hulpeloos). Neen... ik...
PRELL. De brief hier is namelijk van uw vriend Diercks !
FLACHSMANN (Uitbarstend, met gebalde vuisten). Die schoelie ! Die gemeene, vervloekte
schoelie !
PRELL. De jonge man, die in 1869 to Weizenfels om reden van ziekte later voor de
jury kwam en als buitenstudent zijn exaam goed aflegde, heette Jurgen
Heinrich en was uw jongere broeder. Hij stierf kort na zijn exaam aan de
tering en gij st eldet u in bezit zijner papieren.
FLACHSMANN. Die schoelie, die bandiet !
PRELL. Zoo gaat het met de vriendschap van de slechterikken, mijnheer Flachsmann.
Zij is als de schaduw in den morgen ; ieder uurtje neemt zij af v. De
Latijnsche schrijver gaat er nog grover aan. Die zegt : « Een edel broederpaar
Maar hoe komt Diercks daar allemaal aan ?
FLACHSMANN. Zijn vader was lid van de jury.
PRELL. Haha, en die kende de beide broeders van langen datum. Dat was de (oude,
lieve vriend !'
FLACHSMANN (Z1vijgt).
PRELL. Hm... De omstandigheden leenden zich zeer goed tot bedrog, aangezien de
leden der jury de eenige getuigen van het exaam zijn. En, nu dat al lange
jaren zoo goed ging en niets in de toekomst aanduidde, dat het eerlang zou

- 251 -
veranderen, zoo werdt gij plotseling overmoedig en gij begont op het ijs te
Jansen.
FLACHSMANN (Zmijqt).
PRELL. Voor het geluk van de wereld gaat dat altijd zoo. Als God aan zulke menschen
een ambt geeft, dan ontneemt hij hun tegelijkertijd het verstand. Gij dus
woudt een uitstekend man den nek breken ! Ik denk niet dat gij op verschooning
rekent !
FLACHSMANN (Als een berourovolle zondaar). Neen. Ik zal mijn pensioen aanvragen.
PRELL (Stuart hem /fan). Pensioen ? Voor u ?! Zijt gij bezeten of...
FLACHSMANN. Mijnheer de Schoolraad... Diercks zal wel zwijgen ; hij moet zwijgen;
ik zal daar wel voor zorgen...
PRELL. Haha ! De regeering moet dezen eerlijken man in vertrouwen nemen,
meent ge.
FLACHSMANN. Mijnheer de Schoolraad... de regeering... ik bedoel : de zaak kan ook
versmacht... den doofpot in.
PR ELL (Zeer grof). Gij moet den doofpot in ! — Daar gij enkel door bedrog uw
ambt bekleedt, zijt gij nooit ambtenaar geweest. Daarmede valt ook uw
opzet tegen mijnheer Flemming in duigen. En daarmede hebt gij hier ook
uw plaats verbeurd. (Naar de deur nnYzend). Ik jaag u weg, de school uit,
dadelijk !
FLACHSMANN. Ik... ik moet toch eerst mijn zaken inpakken... mijn zaken... ik heb
hier mijn zaken nog...
PRELL. Die zullen u nagezonden worden. Wij zullen er niets van achterhouden.
FLACHSMANN. Ja, maar ik moet toch...
PRELL. Mijnheer, ik wil u niet meer zien !
FLACHSMANN (Schiet bliksemsnel Haar buiten).
PRELL (Drat op den knop bij de deur).
1 Ode TOONEEL.
PRELL. NEGENDANK. Dan FLEMMING.
NEGENDANK ( Treedt binnen).
PRELL. Wilt gij mijnheer Flemming eens roepen ? (Gaat met de handen op den rug,
over en veer en blijft bij de schrifftafel staan. Neemt den brief weder ter hand en
leest).
FLEMMING ( Treedt binnen).
PRELL. Zooeven heb ik Flachsmann de straat op gegooid. Hij bezat geen onderwijzersdiploma.
Door bedrog te plegen met de papieren van zijn broeder was
hij aan zijn betrekking geraakt.
FLEMM /NG. ...Is het mogelijk ? Wel zeker, bij den Heiligen Bureaukracius is niets
onmogelijk. (Laat zich op een stoel vallen).
PRELL. (Scherp). Onzin ! Bedriegers zullen er altijd gevonden worden.
FLEMMING. Stellig ! Maar als nu de papieren van dit heerschap eens bij toeval in
orde geweest waren, dan zou ik op dit oogenblik het kind van de rekening zijn.
En toch was dat bedrog met die papieren heel zeker het grootste niet ! Al wat
die man deed, was bedrog, ook als hij het er niet op aanlegde. Men vroeg van
hem niet, dat hij een leider, een opwekker, een schepper, een kunstenaar zou
zijn, maar dertig jaren lang niets anders dan een puntig opziener en een uuraanwijzer.
Dat lag in zijn macht ! De wieltjes van de school hield hij aan den
draai. Als gij daar eens op letten woudt, mijnheer de Schoolraad, zoudt

— 252 —
verbazend veel Flachsmannen vinden ; maar zij hebben, helaas ! alien geen
valsche papieren. Gij zoudt vinden, dat de Flachsmannen en de Weidenbaumen
op vele plaatsen welig tieren, dat zij de Duitsche school verlagen tot een
beesteuspel of een cirkus, waar de kinderen de plaats innemen van de gedresseerde
paarden, apen en honden en dat zij elke jonge, schoone beweging met
venijnige boosaardigheid verstikken !!
PRELL. Eigenlijk mogen wij ons gelukwenschen, dat wij door het geval Flachsmann
dien grooten kuisch hebben kunnen doen. Dat loopt niet altijd van een
leien daksk en.
FLEMMING. Het komt er maar opaan, zich door geen echte papieren te laten
bedriegen.
PRELL. Uw wensch is mij een bevel, mijnheer de Schoolbestuurder !
FLEMMING (Staat recht). e Schoolbestuurder ?
PRELL (Barsch). Protesteert gij daar misschien ook al tegen ?
FLEMMING (Stamelend). Neen... ik...
PRELL. Ik veronderstel, dat gij de noodige diplomas bezit.
FLEMMING. Zeker... ik...
PRELL. Dan neemt gij de leiding dezer school over, natuurlijk eerst voorloopig. Ik
denk, dat gij binnenkort bepaald zult benoemd worden.
FLEMMING (Aangedaan). Mijnheer de Schoolraad... dat is toch niet mogelijk !!
PRELL ( Vlak in Flemming's gezicht en hem met luimigen spot nasprekend). e Bij den
Heiligen Bureaukracius is niets onmogelijk '.
FLEMMING (Hevig ontroerd). Ik zal hier kunnen uitwerken... hier tot stand kunnen
brengen. . zooals ik het wil... gansch zooals ik het wil .. al het schoone,
nieuwe...
PRELL. Als gij het maar niet te boat maakt, natuurlijk.
FLEMMING. ...Mijnheer de Schoolraad !! Ik zou u zoo gaarne omhelzen !...
PRELL. Daar zal ik juffrouw Holm eens voor roepen. (Drukt op den knop der schrifftajel).
FLEMMING. Och ja ! Gisa !!
PRELL. SSSt !
De vorigen. NEGENDANK.
I I de TOONEEL.
NEGENDANK (Treedt binnen).
PRELL (Met onderdrukte vroolijkheid). Mijnheer Negendank, de heer Flachsmann is
niet langer de bestuurder dezer school ; in zijn plaats is de beer Flemming
aangesteld. Veroorlooft gij mij, dat ik u uwen nieuwen bestuurder voorstelle.
NEGENDANK. Mijnheer de Schoolraad, ik kan dezen maatregel enkel goedkeuren. Ik
ben overtuigd, dat wij met hem goed zullen overeenkomen. (De hand reik,nd).
Mijn gelukwenschen !
FLEMMING (laakt een bulging, die voor bedank-u-zeer moet dienst doen).
PRELL (Keert zich snel, om zijn vrooltykkeid,te verbergen).
NEGENDANK (Altt:jd met onverstoorbaren ernst). God !... Dat 's nu eens een zaak ! Nu
hebben wij twee van onze menschen weggejaagd... en nu staat er een klas
zonder onderwijzer !
PRELL. Ja, wat doen wij daar nu mee, mijnheer Negendank ?
NEGENDANK. Nu... eigenlijk kan ik de klas zoo lang op mij nemen.
PRELL. Lunt gij klasdoen, mijnheer Negendank ?

- 253 -
NEGENDANK. (Met grooten eigendunk). H000 jaaa ! Ik ben immers onder-officier
geweest !
PRELL (In denzelfden toon). Z0000 ! Ja dan...!
NEGENDANK. Ik zal met de kinderen eens over Moltke spreken. Ik heb hem persoonlij
k gekend.
PRELL. Doe dat, mijnheer Negendank. Maar om te beginnen vraag eens eerst aan
juffrouw Holm, of zij even bier wil komen.
NEGENDANK. Tot uw dienst, mijnheer de Schoolraad. (Af).
FLEMMING. PRELL.
1 2 de TOONEEL.
PRELL
(Breken, als Negendank meg is, in een onderdrukt geschater nit).
FLEMMING
FLEMMING. Die arme Moltke !
PRELL. Wat een pracht van een kerel !... Voor het overige, moet gij mij beloven,
uw bruid niet ter hulp te komen, noch door woorden, nocli door blikken,
noch door gebaren, maar integendeel mij te ondersteunen.
FLEMMING. Wat gaat er dan allemaal gebeuren ?
PRELL. Ik wil mij ook eens een plezier gunnen.
FLEMMING. Goed, ik beloof bet.
PRELL. Stil, zij komt. Vet zich aan de schrijftafel en neemt zijn deftigste, stijfste
ambtenaarshouding aan).
Do vorigen. GISA.
1 3de TOONEEL.
GISA (Treedt binnen en ziet Prell en Flemming aan met vragende blikken). Mijnheer
de Schoolraad...?
PRELL (Barsch). Zet U.
GISA (Zet zich).
PRELL. Over uw onderwijs hebben wij reeds gesproken, juffrouw Holm. Gij hebt
echter nog een andere zaak op het geweten.
GISA. (Filet naar Flemming uit, die echter streng-ernstig blijft).
PRELL. Juffrouw Holm, gij moet mij aanzien !
GISA. (Keert zich met koddigen ernst weer naar den Schoolraad).
PRELJ,. Er is spraak van die = kusaffaire *. Herinnert gij u ?
GISA. 0 ja !
PRELL. Het ergste is nog, dat gij u van uw overheid hebt laten kussen.
GISA (Op Flemming rviftend). Dat is loch geen overheid ?! Wij zijn immers nog niet
getrouwd. (Met teederen blik op Flemming). En dan ook staat het nog te bezien.
FLEMMING. Gij zult nog wel ondervinden, lietste, dat ik op een andere manier uw
overheid ben.
GISA. Wat wilt gij daarmede zeggen, deugniet dat ge daar zijt.
FLEMMING. Dat wil zeggen : Flachsmann is afgezet en ik ben thans de bestuurder
dezer school.
GISA. (Herhaaldelijk een aanloopje nemend). Ja... Jan... (Zich tot Prell wendend,
trouvhartig) Ach neen, het is niet waar, he ?
PRELL. (Knikt krachtig d: j a ,).
GISA. (Vliegt met een juichtkreet in Flemmings armen). Jan !! (Lange omhelzing en
kus).

- 254 -
PRELL. (Springt op, half schertsend, half ernstig',. Alle duivels... welwelwel .. wilt ge
nu eens...! Vriendjes, vriendjes.. ! Als eens iemand komt ! Gij brengt mij in een
schoonen toestand ! (Is naar de deur geloopen en houdt ze toe. De schoolklok luidt).
Genoeg, genoeg, vriendjes ! (gij opent de deur en spreekt naar buiten). Ha,
mijnheer Weidenbaum, laat eens als het u belieft bet leeraarskorps te zamen
roepen.
WEIDENBAUM (Achter het tooneel). Jawel, mijnheer de Schoolraad !
PRELL (Sluit de deur. Tot het paartje). No, houdt toch eens wat op ! Wij hebben
toch ook ons woordje nog in te brengen ! Gij denkt gijlie zeker, dat het zoo kan
blijven voortgaan : alle dagen bijzondere conferentie ! (Tot Gisa). Van morgen
af, gaat gij naar de meisjesschool hierneven klasdoen en wordt gij bier vervangen
door eene dame vandaar.
GISA. Och, lieve hemel, meisjes !... Die zijn nog moeilijker te temmen dan jongens !
PRELL. Wie zegt u dat ?
GISA. Dat gevoel ik aan mijn eigen.
PRELL. Nu... als gij er volstrekt aan houdt... kan ik u ook in een heel andere
provintie plaatsen.
GISA. Om Gods wil .. mijn Jan... ( Wil hem meder aan den hats vliegen).
PRELL (Strekt den arm tusschen hen beiden). Nu ?! (Men hoort stemmen. Tot Gisa).
Gij zult daar gaan staan. (Naar links wijzend. Dan tot Flemming). En gij komt
bier op mijn plaats ! (Plaatst zich rechts van de tafel).
FLEMMING (Staat bij den bestuurderszetel. Daar mordt geklopt).
PRELL. Binnen !
.11 4de TOONEEL_.
De vorigen. HET LEERAARSKORPS.
PRELL. (Als het leeraarkorps te zamen is). Dames en Heeren !.., Mijnheer Flachsmann
is uit zijn ambt ontslagen. Waarom, dat zult gij wel te weten komen.
Voor het oogenblik doer de beweegredenen tot dat ontslag niets ter zake.
Mijnheer Flemming neemt de leiding dezer school over, om te beginnen
natuurlijk nog maar voorloopig. (Reikt Flemming de hand). Oefen uw ambt uit,
mijnheer Flemming, met kracht en vreugde en... (Met de linkerhand een kring
in de lucht beschrijvend) doe dat muffige boeltje eens dapper verluchten !
FLEMMING. Dank, mijnheer de Schoolraad... — Mijn waarde collega's ! Bij dezen
plotselingen omkeer, ondervind ik geen gevoel van verheffing, maar wel van
verlossing. De verlosser staat bier ! (Naar den Schoolraad nnyzend) In den geest
van onzen Schoolraad wil ik mijn ambt waarnemen ; zoo ik het niet deed, dan
ware ik een ploert. Dat wil zeggen : ik wil een onderscheid maken tusschen het
wezenlijke werk, dat iemand levert, en zijn doelloos gedraai en gekeer , ik wil
zijn werk beoordeelen naar zijn drijf- en kiemkracht voor de toekonist en ik
wil u en onze scholieren bejegenen met blij vertrouwen in eenieders persoonlijkheid
en eenieders vrijheid.
VOGELSANG
Bravo !
ROMER
HET LEERAARKORPS ( Wenscht Flemming geluk).
PRELL. Dan zullen wij voor vandaag de school sluiten en de kinderen verlof geven,
opdat zij ook eens plezier kunnen maken.
HET LEERAARKORPS. (Gaat lachend en onder buigingen af).
GISA. (Blzjit bif Flemming staan).

- 255 -
PRELL. (Antwoordt met koddig-snelle buigingen in overeenkomst met zijn vroegere
bewegingen en neemt dan hoed en papieren ter hand).
ROMER. (Bij het uitgaan). Mijnheer de Inspecteur is daar !
De vorigen. BROSECKE.
1 5 de TOON EEL.
BROSECKE, Goeden dag, vrienden, goeden dag, mijn waarde heer Schoolraad. Ik
heb een klein reisje gemaakt, jaa, naar mijn schoonzoon, iaa ; als de zomerbezien
rijp zijn, moet ik daar altijd naartoe... hahahahaha .. ja, nu, daar
hoorde ik bij mijn terugkomst, dat gij bier aan het inspecteeren waart : en nu
Wilde ik u mijn opwachting maken.
PRELL. HM !
BROSECKE. Nu, hier zult gij wel alles in de beste orde gevonden hebben, niet waar ?
PRELL. 0 ja, het was een mooie orde.
BROSECKE. Jajaja, dat geloof ik : onze Flachsmann is een perel. Waar blijft hij
toch ?
PRELL. Wij hebben dezen perel gezet.
BROSECKE. Hahahaha... hoezoo ?
PRELL. Wij hebben hem bevorderd.
BROSECKE Wel, wel, tot inspecteur ?
PRELL. Neen... buiten.
BROSECKE (Staart hem met een ongezien dom gezicht aan).
PRELL. Volg mij eens tot aan mijn rijtuig, mijnheer de Inspecteur. Ik heb u nog
vele zaken op to helderen... Dag, mijnheer Flemming. (Ducar deze hem voigen
mil). Gij blijft hier. (Lisa kwalijkgezind met den vinger menkend). Maar gij komt
mede... De school is geen duivenkijker.
GISA (Met schelmsche schuchterheid). Na u, mijnheer de Schoolraad.
PRELL. 0 neeta ! Aan de dames altijd de eer ! Zoo houdt men ze ook altijd in het
oog.
GISA (Gaat beminnelzyk pruilend buiten en links af).
PRELL. ( Wuzft Flemming nog een groet terug ; dan gaal hij met Breisecke buiten en
eveneens links af).
FLEMMING. GISA.
1 e de TOONEEL.
PLEMMING (Is de meggaanden tot aan de deur nageloopen en blijft een oogenblik, in
gedachten staan. Er wordt aan de deur links gektopt. Verrast Wendt Flemming het
hoofd naar lien kant). Binnen !?
GISA (Sluipt binnen, blijft aan de deur staan en steekt als een schoolk,ind de hand op).
Mijnheer de.Bestuurder ! Mijnheer de Bestuurder !
FLEMMING. Welnu ?
GISA. Gij ziet mij gaarne.
FLEMMING (Schaterend). Gij schelm, wacht maar, tot mijnheer de Schoolraad terugkomt
!
GISA Hahaha, die is weg. De school is leeg. (Spelt naar den uitgang, neemt plants in
den korridor, zet de holle handen aan den mond en huilt). Mijnheer de School. .
raad... zijt-e-gij nog daaaar !?
FLEMMING. Meisken, meisken, zijt gij nu van den duivel bezeten ?

- 256 -
GISA (gem aan den hats vliegend). Ja, ik ben bezeten, van u, o duivel ! (Met overgegevenheid,
diPp ernstig). Als ik leven wil, moet ik tot u komen : gij hebt
mijn ziel. (In zijn arm achteroverleunend en hem den mond biedend). Geef mij
mijn ziel terug !
FLEMMING (Kust ze).
GISA. Neem ze mij nog eens of !
FLEMMING (Kust haar nogmaals).
GISA (Zalig naar hem opziende). Hoe gedienstig gij zijt, mijnheer de Duivel !
FLEMMING. Weet gij, wat ik zoo schoon in u vind ?
GISA. Wat dan ?
FLEMMING Dat gij geen onderwijzeres zijt ! Ziet gij, als ik uit de school naar
huis kom en dan nog den schoolmeester wil uithangen, dan moet gij mij bij dens
nek pakken en schudden en zeggen : 4 Gij, schoolmeester ! word een mensch !x>
GISA. 0 ja ! Iederen dag !
FLEMMING. Iederen dag. Want dat staat voor mij vast : Het hoogste zijner kunst
bereikt men alleen, zoolang men mensch blijft. (Haar aanziende en haar over
het Mar streelend). ' Het hoogste in zijn kunst *. ., wel lieve God ! Als men zoo
een schepsel ziet als gij, in zulken levenslust en hartelijke vroolijkheid : dan
voelt men, dat men aan de menschen het beste niet geven kan... zelfs met al de
kunst van de wereld niet.
GISA. Wat is dat ? Uw oogen zijn vochtig...! Vandaag moet gij gelukkig zijn !
FLEMMING. Liefje — geluk met droge oogen — zulk geluk moet weinig to beteekenen
hebben !
GISA (Ziet hem lang aan, met vollen, ernstigen blik,. Dan laat zij zich langzaam voorover
tot aan zijn handen en trust ze. Plotseling draait zij luisterend het hoojd om.
Met blijdschap). Jan... hoort gij het ?
FLEMMING. Wat, mijn liefste ?
GISA. Hoort gij het niet ?... De meisjes zingen. (Zij vliegt naar het venster en stoot
het open).
(Gyzang der meisjes :)
Vreugde dartelt,
Glimlacht
overal !
Zweeft langs berg- en heuveltoppen.
Glimlacht in de waterdroppen
Vreugde dartelt,
Glimlacht
Overal !
GISA (Aan het venster). Maat in 6 voor 8, Jan ! (Rillend van onderdrukt gefubel, met
zachte stem). Jan... een dansken ! (Dan met uitbarstendkinderlYk, gejuich). Jan...
een dansken !!
FLEMMING (De armen openspreidend). Kom !!
GISA (Komt hem tegengedanst en trekt hem voort, termill het gezang der meisjes voortkilled).
(De gordijn valt).

— 257 —
KIJKJES LINKS EN RECHTS.
Op 5 Juni 11. ontviel ODS
plotseling mevrouw
F. Van de Venne-Dejardin
stichtend lid van Diesterweg
. Geboren te Turnhout,
den 3en Juli 1865,
oud-leerling der gemeentescholen,
tra y zij, Da een
driejarig verblijf in de
staatsnormaalschool te
Brugge, in dienst den 15"
Januari 1887, en werd
aangesteld aan meisjesschool
11r 15, Lange Beeldekensstraat.
lnnige deel neming wordt
hierbij betuigd aan den
treurenden echtgenoot, aan
zijn zoontje en aan de
familieleden door
De Mantle van «ORS WOORD»
Fiat luxe — Het blijve licht ! — Een toonbeeld, als bouwkundige
inrichting, is wel de kindertuin der Everaertsstraat. Daar hebben
lucht en licht vrijen toegang, en ze houden er feest ook, die goede
elementen ! De klassen, alien gelijkvloers, zijn door een breede gaanderij
gescheiden van de overliggende speelzalen. Deze geven uit op de ruime
koer, zoo frisch en dicht beschaduwd !
En de groote, luchtige tuin gelijkt een lustwarande, vol struikjes en
bloemen.
Kortom, een ideaal van een schoolinrichting. Stellig vindt ge in heel
de stad geen frischer, geen geschikter.
En thins... Een gevaar dreigt. Langsheen de klassen ligt een smal
perceel gronds, tot nog toe onbebouwd.
Nu echter gaat men een bouw optrekken, die heel waarschijnlijk
lucht en licht zal benemen aan de klassen. Wij dringen erstig bij de
bevoegde schepenen aan — de hh. Desguin en Goemaere opdat zij
zouden beletten dat er geknoeid worde, beletten dat de zonnigste
kindertuin onzer stud welhaast in een duistere, dompige gevangenis
worde herschapen.
De “ Feestjes n in de Kindertuinen. Jaarlijks, in de maand
Juni, hebben er in onze kindertuinen feestjes plaats, bestaande uit

— 258 --
leeroefeningen in de klas en uit allerhande spelen door de jonge leerlingen
uitgevoerd in bijwezen der ouders. Tijdens de woken, die den dag
der uitvoering voorafgaan, lijkt iedere klas « meer dan een bijenkorf » :
't is er een aanhoudend zwoegen om de opgelegde spelen — in sommige
scholen tot 3 per klas ! — aangeleerd te krijgen. In gemoede gevraagd :
Eischt men Diet te veel van de jonge krachten der kleinen ?
iVIerk daarbij op : Na de feestjes werkt men — gansch de maand Juli
door — om op de prijsuitdeeling van Augustus die spelen weder te laten
uitvoeren of.... er soms nog nieuwe aan te leeren !
De achtbare hoer Desguin, zal als geneesheer niet dulden, dat de
kinderen van 3 tot 6 jaar z66 gedrild worden als soms nu 't geval is !
Wij zijn geen partijganger van de afschaffing Bier feestjes : Laat het
eons feest zijn voor de kinderen ! 't Kinderleven kan niet genoeg
veraangenaamd worden !
Doch, gedurende de zwoele zomermaanden zouden de kinderen voorzeker
veel meer uren in den tuin moeten slijten dan wel in de klas.
Eerbiedig vragen wij onzen achtbaren hoer Schepen, dat hij het
aantal spelen zou beperken tot h.00gstens con of twee per klas en dit ten
goede van onderwijzend personeel en vooral van de kleine kleuters onzer
kindertuinen.
Diesterweg's Gemengd Koor is door het bestuur van den Casino
van Blankenberghe uitgenoodigd eon uitvoering to komen geven van
l'Enfance du Christ.
Een referendum, uitgeschreven tusschen de leden der Koorafdeeling,
gaf e'en bijna algemeene instemming en deelname to kennen.
Zoodat op '2[ J uli a. s. — den nationalen feestdag — het « Gemengd
Koor » voor 't eerst zal optreden extra-muros, voor eon heel vreemd,
kosmopolitisch publiek. Te hopen is 't, dat het die vuurproef met eere
zal doorstaan, en zijn faam ook vestiges « aan het Noordzcestrand ».
Ow de dames-zangeressen, toehoorend aan het personeel der kindertuinen,
gelegenheid to geven deel to semen aan die uitvoering, heeft het
College van Burgemeester en Schepenen, hun verlof gegeven op 22 J uli.
Hierbij welgemeenden dank aan. onze Overheid !
Remember. — Uit een briefwisseling aan de Chronique.
« De gemeenteraad van Luik heeft gisteren een zeer loffelijken maatregel
genomen tot verwereldlijking van de gemeentediensten.
Sedert tal van jaren was aan de begraafplaats van Robermont eon
katholiek priester gehecht, wiens bediening bestond in het vergezellen
van dooden — katholieken natuurlijk — tot bij hun grafstede en er de
gebeden der dooden af to lezen. Voor dit work trokken de priester en
zijn kruisdrager van wege de stad 2300 fr.
Meermalen reeds was er spraak geweest dien post af to schaffen, maar
er word dan gewezen op verkregen recht : men beweerde dat de oude
priester, die de bediening waarnam, er zijn brood bij won, en het zou
dus wreed geweest zijn hem die broodwinniilg t o ontnemen. De zaak bleef
zoo.
Maar daar verneemt men dat de oude priester reeds sedert verscheidene
jaren flood is, dat een jongere zijn plants heeft ingenomen en stillekens
aan den gemeentelijken kaas blijft knagen.
Een algemeene verbazing en, als gevolg, formed' voorstel tot

— 259 —
afschaffing der jaarwedden. Na een lange bespreking werd het voorstel
gestemd met achttien tegen veertien stemmen ».
Herinnert 1884. Honderden gemeenten maakten zooveel beslag niet om
hun onderwijzers de straat op te jagen, en door schoolafschaffing hun
broodwinning te ontnemen. En nochtans tal van die onderwijzers hadden
23 a 35 jaar dienst en meer ; zij waren hoofd van familie. Geen medelijden
met hen ; man, vrouw en kinderen worden gebroodroofd, et it y
eut des pleurs et des grincements de dents. Maar... die onderwijzers ook
droegen zorg voor levenden van alle gezindheden, de priester van Luik
prevelde gebeden voor katholieke dooden. Qu'ils s'en aillent was toen
het ordewoord.
Te Ems werd op 1 Mei een « Kurasyl » geopend voor onderwijzeressen,
zonder onderscheid van godsdienst of nationaliteit. Weinig
bemiddelde onderwijzeressen, Wien van dokterswege het gebruik der
bronnen van Ems aanbevolen is, verkrijgen huisvesting, geneeskundige
behandeling, baden en inademingen gratis ; ook van den kuurtaks worden
zij bevrijd en zij reizen op Duitsche banen aan verminderden prijs.
Maandelijks worden vooreerst I 6, later :30 personen opgenomen.
Oostenrijk. — Te Budislav, een plaats bij Sobieslau (Zuid-Bohemen)
heeft zich de « Oberlehrer » Frans Houska in het kerkhof aldaar
opgehangen. Oorzaak der wanhopige daad was vertwijfeling over zijn
ellende. De ongelukkige schoolman, vader van zeven kinderen, was niet
in staat zijn familie met zijn klein inkomen te onderhouden !
BOEKBEOORDEELING
Scenes enfantines. Kindertooneelen, door TH. DAUMERS, Uitgever, J. Lebegue,
Brussel. Prijs 40 c t. Verschenen : Iste reeks, 2de reeks.
Dat album is een wezenlijke aanwinst. Het bestaat uit io losse blaadjes, langs een
zijde bedrukt in fraaien kleurendruk.
Elke prent heeft een zedelijke, opvoedkundige strekking ; de zedeles wordt
aanschouwelijk voorgesteld door een gebeurtenis ontleend aan het dagelijksche
kinderleven in huis, op straat, in de school.
Daartusschen uitstekend gelukte, zoo ter bereiking van het voorgestelde Joel als
door de verkregen uitvoering en afwerking. Het estetisch gevoelen wordt ten
hoogste gestreeld.
Wij mogen dit album in gemoede aanbevelen, als zijnde uitstekend gesticht voor
c spreekoefeningen ;) en « prentenverklaringen » in de kindertuinen en in de lagere
scholen. In laatstgenoemde scholen wordt daaraan niet veel gedaan. 't Is evenwel
onbetwistbaar dat de bespreking eener plaat in de hoogste mate ontwikkelend werkt
voor den opmerkingsgeest, het logisch in verband bren gen der zaken, en het mondeling
opstellen.
De eerste reeks, wij hopen het, zal welhaast als leermiddel of prijsboek in de
handen zijn van onze knapen en meisjes.
Hulpboekje voor Jonge Kruidenlezers, door A. DE JAEGHER, leeraar te Poperinge.
Verkrijgbaar : Nederlansche Boekhandel, St. Jacobsmarkt, Antwerpen. Prijs 0,50 fr.
— Eerste deel groeiplaatsen der bloemen, dijken en wegen, akkers, kanten,
bosschen, weiden, slooten en plassen, tuinen en parken. Tweede deel : bloeikalender
of maandelijksch overzicht. Een bij voegsel handelt over het kruidboek.

- 260 -
Reizen en Reisgidsen. — Geen hooger genot dan het reizen, voor alien die het reizen
met kennis beoefenen. Op het uitgestrekte tooneel voor land- en volkenkunde is de
reiziger tegelijk toeschouwer en medespeler. Een paar weken verblijf te midden
eener vreemde natie geven een dieper inzicht, een helderder voorstelling van de
zeden en gewoonten van dit yolk, dan een geheel jaar boekenlezen.
En dan, die heerlijke landschappen, die indrukwekkendenatuurtafereelen spreken
tot het gemoed, ruischen als muziek ! \Vie blind noch doof is, wie Been korst heeft
om zijn ziel, die vindt in de voile natuur den heerlijksten kunststempel, de harmonie
van tonen en geluiden !
Reizen vraagt, benevens een beetje ervaring, ook een ernstige voorbereiding.
Voor ons, onderwijzers, is de tijd afgemeten, on7e reisbeurs is niet te rijkelijk
gespekt, met beide dient gewoekerd. En de groote vraag rijst op : Hoe verkrijg ik de
grootste som van reisgenot, in zoo weinig tijds mogelijk, en met de minste verspilling
van geld ?
Daarvoor is noodig de grondige kennis van het oord dat ge bezichtigen wilt.
Vooreerst de hoofdzaak: de mooiste gezichtspunten, de merkwaardigheden ; verder,
de best geschikte verkeermiddelen ; eindelijk, de stoffelijke zaken betrekkelijk
voeding en onderkomen.
Een goede gids is dus noodzakelijk, een die u geeft de beschrijving der landstreek,
en zoo mogelijk — opdat ge zelf zoudt kunnen oordeelen — ook Ce grafische voorstelling.
Het laatste punt is van groot gewicht, niet enkel omdat het invloed hebben
kan op uw besluiten ; 't is bovendien een album dat u herinnert aan de hoofdzakelijkste
gezichtspunten de reis.
Als een ware zegen mogen we de verschijning begroeten van een drietal werken,
die alle eischen overtreffen betrekkelijk een practischen en degelij ken reisgids.
Met een woord vatten we den indruk saam, lien de lezing bij ons heeft nageiaten :
ze zijn uitstekend.
Uitstekend van beschrijving, belangstellend door hun inhoud, kunstvol door de
keus der reisbeelden en gezichten, laatstgenoemde, sierlijk van afwerking. De
schrijver, EDMOND RAHIR, is met de streken overbekend ; hij bemint ze met den
gloed van den dichter en den ernst van den geleerde. In woord en schets stralen die
kennis en die liefde door.
In gemoede kunnen wij ze aanbevelen bij al onze cdllega's en toeristen, die — te
voet of per fiets — ons -Hoogland willen bereizen. Aan elk werk is bovendien toegevoegd
een gekleurde kaart, getrokken op aluminium-platen, de samenvoeging
uitmakend van verscheidene kaarten van het oorlogsdepot.
Le pays de la Meuse, de Namur a Dinant et Hastiere, avec une carte et 58 photographics,
par nDMOND RAHIR.
La Lesse ou le pays des Grottes, avec 2 cartes et 57 photographies, par EDMOND
RAHIR.
Promenades dans les Vallees de l'Ambléve et de l'Ourthe avec une carte et 45 photographies,
par EDMOND RAHIR. Uitgever, Lebegue & Cie, Brussel. Prijs van elk
boekdeel 3.50 fr.
Bij den zelfden uitgever zijn verschenen :
Quelques jours en Suisse, par D. DE HELPER. - Recit d'un touriste. — Ce livre est
le resume d'un entretien, avec projections lumineuss, expose par l'auteur aux
eleves des ecoles primaires de la ville de Bruxelles.
Prijs 0.75 fr.
Cinq jours sur les Bords du Rhin. De Bruxelles a Francfort et retour. Guide du
touriste.
Prijs o.6o fr.

DIESTERWEG'S
GEMENGD KOOR
L'ENFANCE
21 jiiillet 1901
DU CHRIST
--- , (...: -....- -
Casino de Blankenberghe

CASINO DE BLANKENBERGHE-^
DIRECTION : Henry Fontaine
Dirnarjche, 21 juillet 1901, a 4 lieures de relevée
donné par la CHORALE MIXTE du Cercle d'instituteurs
" Dl ESTER WEG "
d'AN V E R S
sous la direction de Monsieur JORIS DE BOM
avec le concours de Mad. JUDELS-KAM PHUIZEN, cantatrice ;
M r
Constantin DE BOM, lénor ; Mr Henry FONTAINE,
basse; Mr Jos. JUDELS, basse ; Mr Léop. SELENS, ténor;
MHe BURNOUS, harpiste; MM. GON DRY et VAN DER KELEN,
flütistes.
Z^tr-l
PROGRAMME:
1. Fest-Ouvertur mit Gesang . . ROB. SCHUMANN
iiber das Rheinweinlied : u Bekranzt mit Laub ». op 123
Ténor-Solo : M r L. SELENS.
2. L'Enfance du Christ
Oratorio en S parties
Paroles et musique de HECTOR BERLIOZ.
I'e Partie: Le songe d'Hérode. 2 e Partie : La fuite en Egypte.
3e Partie : L'Arrivée a Saïs.
PERSON NAGES \
Marie Mad. JUDELS-KAMPHUIZEN
Joseph ) T
i, , , Mr JOS. JUDELS
Polydore )
J J
Hérode i _, TT _
r , , , ... I Mr HENRY FONTAINE
Le pere de familie j
Le récitant Mr CONSTANTIN DE BOM
Un centurion M 1 ' LÉOP. SELENS
Trio des jeunes Ismaélites :
Harpe Mile BURNOUS
«. i M r GONDRY
Fmtes .. ,.
I Mr VANDERKELEN
Devins, Bergers, Anges, Romains, Israelites et Ismaélites.
3 Kaiser-Marsch mit Chor. . RICHARD WAGNER
IMP. FL. MELSEN, HUE DU PONT, 34 — ANVERS

mit Gesang
über das Rheinweinlied « Behranzt mit Laub »
TÉNOR-SOLO.
ROBERT SCHUMANN
Opus 123
Was lockt so süss !
Im lauten Töneweben
Kehrt stets der alte Klang,
Horcht, horcht,
er will die goldnen Flügel heben,
entfaltend freud'gen Sang.
Oft klang er schon
an Rebenhügeln wieder
im hellen Sonnenschein,
O stimmet ein,
es gilt ein Lied' der Lieder,
stimmt ein : Am Rhein, am Rhein !
C H A N T POPULAIRE.
1. CHCEUR
Bekranzt mit Laub den lieben, vollen Becher
und trinkt ihn fröhlich leer !
In ganz Europia, ihr Herren Zecher,
ist solch ein Wein nicht mehr !
2. QUATUOR-SOLO
Am Rhein, am Rhein, da wachsen uns're Reben,
gesegnet sei der Rhein !
Da wachsen sie am Ufer und geben
uns diesen Labewein !
3. CHCEUR
SO trinkt ihn denn und lasst und alle Wegen
uns freu'n und fröhlich sein !
Und wüssten wir, wo Jemand traurig lage.
wir gaben ihm den Wein !
Ténor-Solo: M R LEOPOLD SELENS, membre du Cercle.

L'Enfance du Chri
Paroles et musique de HECTOR BERLIOZ
(1854)
PREMIÈRE PARTIE
Le songe d'Hérode
LE RÉCITANT.
Dans lacrèche,en ce temps, Jésusvenait de naitre,
Mais nul prodige encor ne l'avait fait connaitre ;
Et déja les puissants tremblaient,
Déja les faibles espéraient,
Tous attendaient....
Or, apprenez, chrétiens, quel crime épouvantable
Au roi des Juifs alors suggéra la terreur.
Et le celeste avis que, dans leur humble étable,
Aux parents de Jésus envoya le Seigneur.
SCÈNE PREMIÈRE.
UN CENTURION, POLYDORUS.
Une rue de Jerusalem. Un corps de garde. Soldats romains
faisant la ronde de nuit.
Qui vient ?
Rome.
UN CENTURION.
POLYDORUS.
LE CENTURION.
Avancez!
POLYDORUS.
Halte !
LE CENTURION.
Polydorus !
Je te croyais déja, soldat, aux bords du Tibre !
— 3 —

POLYDORUS.
Par Bacchus ! j'y serais en effet, si Gallus,
Notre illustre préteur, m'eüt enfin laissé libre
Mais il m'a, sans raison,
Impose pour prison,
Cette triste cité, pour y voir ses folies,
Et d'un roitelet juif garder les insomnies.
LE CENTURION.
Que fait Hérode ?
POLYDORUS.
II rêve, il tremble
II voit partout des traitres, il assemble
Son conseil chaque jour ; et du soir au matin
II faut sur lui veiller : il nous obsède enfin.
LE CENTURION.
Ridicule tyran ! Mais va, poursuis ta ronde.
POLYDORUS.
II le faut bien. Adieu. Jupiter le confonde !
[La patrouille se remet en marche et s'éloigne,).
SCÈNE II.
L'intérieur du palais d'Hérode.
HÉRÜDE, seul.
Toujours ce réve ! encore eet enfant
Qui doit me détróner ! Et ne savoir que croire
De ce présage menacant
Pour ma vie et ma gloire !
O misère des rois !
Régner et ne pas vivre !
A tous donner des lois,
Et désirer de suivre
Le chevrier aux bois !
O nuit profonde,
Qui tiens le monde
Dans le repos plongé,
A mon sein ravage
Donne la paix une heure,
Et que ton voile effleure
Mon front d'ennuis chargé !...
Effort sterile !
Le sommeil fuit :
Et ma plainte inutile
Ne hate point ton cours, interminable nuit!
Seigneur !
SCÈNE III.
HÉRODE, POLYDORUS.
POLYDORUS.

HÉRODE, tirant son épée.
Laches ! tremblez, je sais tenir encore
Une épée...
Arrêtez !
POLYDORUS.
HERODE, le reconnaissant.
Ah ! c'est toi, Polydore !
Que viens-tu m'annoncer?
POLYDORUS.
Seigneur, les devins juifs viennent de s'assembler
Par vos ordres.
HÉRODE.
Enfin !
POLYDORUS.
Ils sont la.
HÉRODE.
SCÈNE IV.
LES DEVINS, HÉRODE.
LES DEVINS.
Qu'ils paraissent!
Les sages de Judée, o roi ! te reconnaissent
Pour un prince savant et généreux.
Ils te sont dévoués ; parle, qu'attends-tu d'eux ?
HÉRODE.
Qu'ils veuillent m'éclairer. Kst-ilquelque remède
Au souci dévorant qui dès longtemps m'obsède ?
Quel est-il ?
LES DEVINS.
HÉRODE.
Chaque nuit,
Le même songe m'épouvante ;
Toujours une voix grave et lente
Merépèteces rnots: «Ton heureux temps s'enfuit!
« Un enlant vient de naïtre
» Qui fera disparaitre
» Ton tróneet ton pouvoir... »
Puis-je de vous savoir
Si cette terreur qui m'accable
Est fondée, et comment ce danger redoutable
Peut être détourné ?

LES DEVINS.
Les esprits le sauront,
Et, par nous consultés, bientót ils répondront.
ILes devins font des evolutions cabalistiques et procèdent a
la conjuration,).
LES DEVINS.
La voix dit vrai, seigneur. Un enfant vient de naitre
Qui fera disparaitre
Ton tróne et ton pouvoir.
Mais nul ne peut savoir
Ni son nom ni sa race.
HÉRODE.
Que faut-il que je fasse ?
LES DEVINS.
Tu tomberas, a moins que Ton ne satisfasse
Les noirs esprits, et si, pour conjurer le sort,
Des enfanls nouveau-nés tu n'ordonnes la mort.
HÉRODE.
Eh bien, par le fer qu'ils périssent !
Je nepuis hésiter. Que dans Jerusalem,
A Nazareth, a Bethléem,
Sur tous les nouveau-nés mes coups s'appesantissent
Malgré les cris, malgré les pleurs
De tant de mères éperdues,
Des rivières de sang vont être répandues.
Je serai sourd a ces douleurs.
La beauté, la grace, ni l'dge
Ne feront faiblirmon courage :
II faut un terme a mes terreurs !
LES DEVINS.
Oui, oui, par le fer qu'ils périssent !
N'hésite pas. Que dans Jerusalem,
A Nazareth, a Bethléem,
Sur tous 'les nouveau-nés tes coups s'appesantissent
Malgré les cris, malgré les pleurs
De tant de mères éperdues,
Les rivières de sang qui seront répandues,
Demeure sourd a ces douleurs ;
Que rien n'ébranle ton courage !
Et vous, pour attiser sa rage,
Esprits, redoublez ses terreurs.

SCÈNE V-
L'étable de Bethléem.
LA VIERGE MARIE, SAINT JOSEPH,
L'ENFANT JÉSUS.
SAINTE MARIÈ.
0 mon cher fils, donne cette herbe tendre
A ces agneaux qui vers toi vont bêlant ;
llssont si doux ! laisse-les prendre,
Ne les fais pas ianguir, 6 mon enfant.
Répands cncor ces fleurs sur leur litière.
JOSEPH et MARIE ensemble.
Ils sont heureux de tes dons, cher enfant ;
Vois leur gaïté, vois leurs jeux, vois leur mère
Tourner vers toi son regard caressant.
1 MARIE.
\ Oh ! sois béni, mon cher et tendre enfant !
J JOSEPH.
, Oh ! soit béni, divin enfant!
SCÈNE VI.
LES ANGES INVISIBLES,
SAINT JOSEPH, SAINTE MARIE.
LES ANGES.
Joseph ! Marie !
Écoutez-nous.
MARIE et JOSEPH.
Esprits de vie,
Est-ce bien vous ?
LES ANGES.
Tu dois sauver ton fils qu'un grand peril menace,
Marie !
O ciel! mon fils !
MARIE.
LES ANGES.
Oui, vous devez partir,
Et de vos pas bien dérober la trace ;
Dès ce soir au desert vers 1'Egypte il faut fuir.
- 7 —

MARIE et JOSEPH.
A vos ordres soumis, purs esprits de lumière,
Avec Jésus, au désert nous iuirons.
Mais accordez a notre humble prière
La prudence, la force, et nous le sauverons.
LES ANGES.
La puissance celeste
Saura de vos pas écarter
Tout encontre funeste.
MARIE et JOSEPH.
En hate allons tout preparer.
LES ANGES.
Hosanna ! Hosanna I
DEUXIÈME PARTIE.
La fuite en Egypte.
SCÈNE PREMIÈRE.
MARIE, JOSEPH, L'ENFANT JÉSUS,
BERGERS.
{Les bergers se rasserablent auprès de l'étable de Bethléemj.
(Ouverture),
Adieux des bergers a lasainte familie.
CHCEUR DES BERGERS.
II s'en va loin de la terre
Ou dans l'étable il vit le jour,
De son père et de sa mère
Qu'il reste le constant amour !
Qu'il grandisse, qu'il prospère
Et qu'il soit bon père a son tour !
Oncques, si, chez l'idolatre,
II vient a sentir le malheur,
Fuyant la terre maratre,
Chez nous qu'il revienne au bonheur !
Que la pauvreté du patre
Reste toujours chère a son cceur !
Cher enfant, Dieu te bénisse !
Dieu vous bénisse, heureux époux !
Que jamais de l'injustice
Vous ne puissiez sentir les coups !
Qu'un ange vous avertisse
De tout danger planant sur vous !

LE RÉCITANT.
Les pèierins étant venus
En un lieu de belle apparence,
Oü se trouvaient arbres touffus
Et de l'eau pure en abondance,
Saint Joseph dit: « Arrêtez-vous
Prés de cette claire fontaine,
Après si longue peine
Reposons-nous *>.
L'enfant Jésus dormait. Pour lors sainte Marie,
Arrêtant l'ane, répondit :
« Voyez ce beau tapis d'herbe clouce et fleurie,
Le Seigneur pour mon fils au désert l'étendit. »
Puis, s'étant assis sous l'ombrage
De trois palmiers au vert feuillage,
L'ane paissant
L'enfant dormant,
Les sacrés voya»eurs quelque temps sommeillèrent
Bercés par des songes heureux,
Et les anges du ciel, a genoux autour d'eux,
Le divin enfant adorèrent.
LES ANGES.
Alleluia !
Alleluia !
TROISIÈME PARTIE
L'arrivée a Saïs.
LE RÉCITANT.
Depuis trois jours, malgré l'ardeur du vent,
lis cheminaient dans le sable mouvant,
Le pauvre serdteur de la familie sainte,
L'ane, dans le désert était déja tombé ;
Et, bien avant de voir d'une cité l'enceinte,
De fatigue et de soif son maïtre eüt succombé
Sans le secours de Dieu. Seule sainte Marie
Marchait calme et sereine, et de son doux enfant
La blonde chevelure et la tête bénie
Semblaient la rarimer, sur son coeur reposant.
Mais bientót ses pas chancelèrent...
Combien de fois les époux s'arrêtèrent...
Enfin pourtant, iis arrivèrent
A Saïs, haletants,
Presque mourants.
C'était une cité, des longtemps réunie
A l'empire romain,
Pleine de gens cruels, au visage hautain.
Oyez combien dura la navrante agonie
Des pèierins cherchant un asile et du pain.

SCÈNE PREMIÈRE.
SAINTE MARIE, SAINT JOSEPH, L'ENFANT JÉSUS.
(Chwurs de Momains et d'Égyptiens).
L'INTÉRIEÜR DE LA VILLE DE SAÏS.
SAINTE MARIE.
Dans cette ville immense
Oü le peuple en foule s'élance,
Quelle rumeur!...
Joseph !... j'ai peur !
Je n'en puis plus... las ! je suis morte...
Allez frapper a. cette porte.
SAINT JOSEPH, aprês avoir frappé-
Ouvrez, ouvrez, secourez-nous !
Laissez-nous reposer chez vous !
Que l'hospitalité sainte soit accordée
Ala mère, al'enfant. Hélas ! de lajudée
Nous arrivons a pied.
CHCEUR DES ROMAINS.
(Voix de l'intérieür de Ia maison^.
Arrière, vils Hébreux 1
Lesgens de Rome n'ont que faire
De vagabonds et de lépreux.
SAINTE MARIE.
Mes pieds de sang teignent la terre !
Jésus va mourir... c'en est fait:
Mon sein tari n'a plus de lait !
SAINT JOSEPH.
Seigneur ! ma femme est presque morte 1
Frappons encore a cette porte,
("Après avoir frappéj.
Oh ! par pitié secourez-nous,
Laissez-nous reposer chez-vous !
Que l'hospitalité sainte soit accordée
A la mère, a l'enfant! Hélas ! de lajudée
Nous arrivons a pied.
CHCEUR DES EGYPTIENS.
fVoix de Tintérieur de la maison^.
Arrière, vils Hébreux !
Les gens d'Égypte n'ont que faire
De vagabonds et de lépreux.

SAINT JOSEPH.
Seigneur ! Seigneur ! sauvez la mere !
Marie expire... e'en est fait...
Et son entant n'a plus de lait.
Votre maison, cruels, reste fermée !
Vos cceurs sont durs .. Sous la ramée
De ces sycomores, Ton voit
Tout a 1 écart un humble toit...
Frappons encor... mais qu'a ma voix s'unie
Votre voix si douce, Marie,
Tente aussi de les attendrir.
SAINTE MARIE.
Hélas ! nous aurons a souffrir
Partout l'insulte et l'avanie !
Je vais tomber...
MARIE et JOSEPH ensemble.
Pitié ! pitié ! secourez-nous,
Laissez-nous reposer chez vous !
Que l'hospitalité sainte soitaccordée
Aux parents ) k r e n f a n t H é l a s , d , j d é e
A la mere / J
Nous arrivons a pied.
SCÈNE II.
LES PRECEDENTS, UN PÈRE DE FAMILLE.
Chceur d' Ismaélites.
(Après un instant de silence^.
LE PÈRE DE FAMILLE, sur le seuil de sa maison.
Entrez, pauvres Hébreux :
La porte n'est jamais fermée,
Chez nous, aux malheureux.
f'Josepb at Marie entrent;.
(L'intérieur de la maison des IsmaélitesJ.
Grands dieux ! quelle détresse !
Qu'autour d'eux on s'empresse !
Filles et fils et serviteurs,
Montrez la bonté de vos cceurs.
Que de leurs pieds meurtris on lave les blessures;
Donnez de l'eau, du lait, des grappes mures;
Préparez a l'instant
Une couchette pour l'enfant.
CHCEUR.
Que de leurs pieds meurtris on lave les blessures;
Donnons de l'eau, du ia.it, des grappes mures;
Préparons a l'instant
Une couchette pour l'enfant.

LE PÈRE DE FAMILLE.
Sur vos traits fatigues ia tristesse est empreinte;
Ayez courage, nous ferons
Ce que nous pourrons
Pour vous aider. Bannissez toute crainte ;
Les enfants d'Ismaël
Sont frères de ceux d'Israël.
Nous avons vu le jour au Liban, en Syrië.
Comment vous nomme-t-on ?
SAINT JOSEPH.
Elleapournom Marie,
Je m'appelle Joseph, et nous nommons l'enfant
Jésus.
LE PÈRE DE FAMILLE.
Jésus ! Quel nom charmant !
Dites, que faites-vous pour gagner votre vie ?
Oui, quel est votre état ?
SAINT JOSEPH.
Moi, je suis charpentier.
LE PÈRE DE FAMILLE.
Eh bien, c'est mon métier,
Vous êtes mon compère.
Ensemble nous travaillerons,
Bien des deniers nous gagnerons,
Laissez faire.
Prés de nous Jésus grandira,
Puis bientöt il vous aidera,
Et la sagesse il apprendra.
LE CHCEUR.
Prés de nous Jésus grandira,
Puis bientöt il vous aidera,
Et la sagesse il apprendra.
LE PÈRE DE FAMILLE.
Pour bien finir cette soiree
Et réjouir nos botes, employons
La science sacrée,
Le pouvoir des doux sons.
Prenez vosinstruments, mes enfants: toute peine
Cede a la flüte unie a. la harpe thébaine.
Trio four deux flütes et harpe.
LE PÈRE DE FAMILLE.
Vous pleurez, jeune mère...
Douces larmes. tant mieux ! Allez dormir, bon père
Bien reposez,
Mal ne songez,
Plus d'alarmes ;
Que les charmes
De l'espoir du bonheur
Rentrent en votre cceur !

KI
m
w
x
z
w
JOSEPH et MARIE.
Adieu, merci, bon père.
Déja ma peine amère
Semble s'enfuir,
S'évanouir.
Plus d'alarmes !
Oui, les charmes
De l'espoir du bonheur
Rentrent en notre cceur.
CHCEUR.
Allez dormir, bon père
Doux enfant,tendre mère.
Bien reposez,
Mal ne songez.
Plus d'alarmes !
Que les charmes
De l'espoir du bonheur
Renlrent en votre cceur.
LE RÉCITANT.
Ce fut ainsi que par un infidèle
Fut sauvé le Sauveur.
Pendant dix ans Marie, et Joseph avec elle,
Virent fleurir en lui la subïime douceur,
La tendresse infinie,
A la sagesse unie.
Puis enfin de retour
Au lieu qui lui donna le jour,
II voulut accomplir le divin sacrifice
Qui racheta le genre humain
De l'éternel supplice,
Et du salut lui fraya le chemin.
CHCEUR MYSTIQUE.
O mon ame, pour toi que reste-t-il a faire,
Qu'a briser ton orgueil devant un tel mystère !...
Ó mon cceur, emplis-toi du grave et pur amour
Qui seul peut nous ouvrir le céleste séjour.
Amen !
Amen !
— n -

KAISER-MARSCH
Heil, heil dem Kaiser ! König Wilhelm !
Aller Deutschen Hort und Freiheitswehr !
RICHARD WAGNER
Höchste der Kronen, wie ziert dein Haupt sie hehr !
Ruhmreich gewonnen soli Frieden dir lohnen !
Der neu ergrünten Eiche gleich,
Erstand durch dich das deutsche Reich,
Heil seinen Ahnen, seinen Fahnen,
die dich flirten, die wir trugen,
Als mit dir wir Frankreich schlugen !
Feind zum Trutz,
Freund zum Schutz,
Allem Volk das deutsche Reich zu Heil und Nutz !
— 14 —

Le Cercle DIESTERWEG.
DIESTER WEG : le nom d'un pedagogue allemand ; le nom aussi du
syndicat des instituteurs et institutrices primaires d'Anvers.
Plus qu'un nom : une devise.
Et, bien que fort laconique, une devise trés éloquente pour ceux qui
la comprennent dans toute sa signification.
La fondation du Cercle date de 1892.
Avant ce temps les membres du personnel enseignant d'Anvers
étaient isolés et faibles. Aujourd'hui ils sont une force. lis en ont donné
la preuve dans mainte circonstance.
Toujours le Cercle Diesterweg a déployé une grande activité.
Cela s'explique par ce fait que ses 500 membres sont presque tous
des « jeunes ».
Cette activité s'étend dans différentes directions : de la. l'existence de
« sections », dont deux attirent surtout l'attention du public. La
première est la Caisse de secours pour écoliers nécessüeux, la seconde la
Chorale mixte.
La Caisse de secours pour écoliers nécessiteux
est une ceuvre philantropique que peu d'Anversois ignorent.
Plus généralemcnt connue sous le nom « Gïuvre de la soupe et des
colonies scolaires », lout le monde sait qu'elle a un double but :
Pendant les mois d'hiver elle procure aux enfants pauvres qui
frcquentent les écoles primaires et les jardins d'enfants de la Ville, un
repas journalier, simple mais nourrissant, se composant de soupe et de
pain a discretion ; en été elle envoie a. la campagne ou a la mer les
écoliers faibles et maladifs.
Ces enfants, conduits par des instituteurs et des institutrices, vont
vivre pendant trois semaines au grand air. Ils reviennent réconfortés,
avec une provision de santé qui, pendant un temps trés long, résiste
victorieusement aux attaques de la maladie.
Les médecins sont d'accord pour declarer les « colonies scolaires 2
un des moyens les plus efflcaces pour combattre les ravages de la
tuberculose.
Aussi la Ville reconnait-elle la haute utilité de l'ceuvre philanthropique
du Cercle Diesterweg en lui accordant un subside annuel de
8000 frs.
L'argent afHue de tous cótés et cependant Diesterweg est loin de voir
ses rêves realises. Ce n'est pas 300 enfants qui chaque année devraient

étre envoyés en colonie scolaire, des milliers de petits malheureux en
ont grandement besoin. De plus les instituteurs ne se déclareront satiffaits
que le jour oü, dans différents points du pays, ils verront s'éiever
des batiments, leur appartenant, et sur lesquels on lira : Colonie
scolaire permanente du Cercle Diesterweg d'Anvers.
Comme on le voit, le but n'est pas prés d'etre atteint et pour ceux
qui sont de bonne volonté, il y a encore beaucoup a faire.
Heureusement le nombre est grand de ceux qui ne comptent ni leur
temps ni leur peine, lorsqu'il s'agit de porter secours aux malheureux
qui souffrent. « Nil desperando ! » Diesterweg, grace a eux, verra dans
un avenir plus ou moins prochain, le couronnement de l'ceuvre qui en
ce moment-ci, n'est tout au plus qu'ébauchée.
La Chorale Mixte,
placée sous la direction de M 1
' JORIS DE BOM, se compose exclusivement
de membres du personnel enseignant des écoles communales d'Anvers.
Elle fut fondée il y a sept ans par la Direction du Cercle Diesterweg
en vue de relever le goüt artistique de sts membres et de développer
leürs connaissances musicales.
Chaque année a lieu une seule execution publique au profit de la
Caisse de secours pour écoliers nécessiteux. Ainsi les sept concerts déja
donnés ont rapporté unesomme d'environ 15000 fr.
Voici la liste des principales ceuvrcs musicales qui ont été interprétées
paria Chorale Mixte :
Vlaanderens Kunstroem (Rubenscantate) 11e partie PETER BENOIT
Lucifer (fragment) PETER BENOIT
Conscience-Cantate PETER BENOIT
De Leye, cantate PETER BENOIT
De Genius des Vaderlands, cantate . . . PETER BENOIT
Jacob Van Artevelde, cantate F. A. GEVAERT
Het Graf, chceur JAN BLOCKX
Een Droom uit 't Paradijs, oratorio (2 e
partie) . JAN BLOCKX
Klokke Roeland, cantate JAN BLOCKX
Drie Ridders, pour Solo et chceurs . . . EDQARD TINEL
Deux Choraux, arranges par LOD. MORTELMANS
Ave Verum, chceur W. A. MOZART
Paulus, (fragment) F. MENDELSSOHN
Fest-Ouvertur mit Gesang ROB. SCHUMANN
Rienzi (fragments du i« acte) . . . . RICHARD WAGNER
Kaiser-Marsch mit Chor RICHARD WAGNER
Galia, Solo et chceurs CHARLES GOUNOD
La Chevauchée du Cid, Solo et chceurs. . . VINCENT D'INDY
Redemption, oratorio CÉSAR FRANCK
Rébecca, oratorio CÉSAR FRANCK
VEnfance du Christ, oratorio . . . . HECTOR BERLIOZ
— 16 —

ACHTSTE JAARGANG Nr 8&i 9 Aug.-Sept. t90 t
Ohne ein Blatt, in welchem alles Laufenden was die Lehrer interessiren kann zur Sprache kommt,
ist eirie lebendige Verbindung und Wechselwirkung der Lehrer nicht denkbar.
In der Vereinigung liegt unsere Kraft. Isoliere dich und du bist schwach oder du wirst es.
DIESTERWEG.
INHOUD : Een kijkje in de school voor Bijzonder Onderwijs te Antwerpen : II. Het onderricht. —
Aitn6 Bogaerts. — Humbug. — Beroepsbelangen : Over de in-beschikbaarheid-stelling. — Bijzondere
Briefwisiseling : Het Schooltoezicht. — Kijkjes links en rechts. — Werkzaamheden der Vereeniging. —
Boekbeoordeeling.
Eeri kijkje if? de School voor
Bijzonder ORderwijs te ibtwerpeR.
II. HET ONDERRICHT.
Koester niet de verwachting dat hier, in eenige regels, den ontwikkelingsgang
en de leerwijzen zullen uiteengezet en verklaard worden, in
twang bij de school voor Bijzonder Onderwijs.
Wat reeds tamelijk bezwaarlijk vallen zou voor een gewone school,
is stellig nog moeilijker voor een bijzonder onderwijsinrichting.
Enkel kunnen hier geschetst, de hoofdlijnen van het geraamte, dat
het onderwijs draagt, kan worden aangegeven den geest die het onderricht
bezielt en verlevendigt.
En zelfs dit zal nog zijn een heel bescheiden poging.
ik. * ife
Treed hier binnen, in deze benedenklas, bestemd, gansch natuurlijk,
voor de leerlingen der laagste afdeeling. Tusschen deze vindt men er
verschillende die moeilijk te been zijn en voortdurend in onstandvastig
evenwicht verkeeren, wegens onvermogen van het spierstelsel,
wel te verstaan.
Een twintigtal kinderen zijn aan 'twerk : de rekenles is aan gang.

— 262 —
Zie rond u, luister toe; meteen leert ge het hoofdkarakter der school
kennen : DE AANSCHOUWING. Hoezeer ondervindt men bier de waarheid
van de spreuk : « Niets kotnt in den geest, ten zij langs de poorten der zintuigen.»
En beter is't nog twee of meer zintuigen in 't werk te stencil, dan
slechts een.
Een knaap staat aan het bord. Hij trekt met een koord aan een
groote schel, terzij van 't bord bevestigd. Zij client om te leeren tellen.
Zoo graag snokken de jongens aan de schelkoord, om bij de opvolgende
slagen hardop te mogen tellen : een, twee, drie, vier... Dat
snokken is zoo lollig, en zoo lustig kinkt het trillend belgeluid !
Maar even graag rijgen zij parels aan een metaaldraad. Eerst drie
witte: een, twee, drie; — daarna drie blauwe: vier, vijf, zes. En ze vinden
: drie en drie is zes.
Ook met de kuben wordt gewerkt, bouwend of leggend, altiid op den
tel.
Oog en oor en hand werken gedurig in harmonie, om het getalbegrip
te vormen en te versterken. Tot in de hoogste klasse toe ; en daar
zelfs hoeven eenige kinderen soms nog klappen in de hand om hun getalgeheugen
ter huip te komen. En, ondanks alle mogelijke aanschouwing
zijn er nog kinderen — zeldzame, wel is waar, — die geen uitkomst
zullen geven, zonder aanschouwelijk te hebben gewerkt, op de vingers
of anderzins.
Met vrucht worden gebruikt eenige wandtabellen, door de onderwijzers
vervaardigd. Daarop staan de getallen i-io verschillend gegroepeerd,
voorgesteld door bollen, cirkels, dominosteenen, enz.
Een paar kiassen hooger.
Al de kinderen hebben hier een zelfde pennedoos voor zich staan.
Wat beteekent die gelijkvormigheid ? Op een teeken des onderwijzers
wordt de doos geopend. Ha ! ... in het deksel vindt ge twintig blokjes,
met een zwarten knop, zeer gemakkelijk verschuifbaar. 't Is de rekendoos
van Schneider, zoo eenvoudig als vernuftig ingericht.
Vlug beginner de jongens eenige oefeningen met die rekenblokjes :
6+2, 8-2, 4X2, 8 : 4....
Zoo wordt de aanschouwing gedreven tot de uiterste grenzen; en
tot in de hoogste klas. Elke leerling bezit aldaar een stel muntstukken,
verschillend van 1 ct. tot 20 ct., die hem toelaten de hoofdbewerkingen
te verrichten met de tien eerste getallen. Het rekenen met munten geeft
ook nog het voordeel, dat de fictieve voorstelling eener waarde allengs
zich voegen komt naast de reeele.
***
Daar zit al lang een kereltje u aan te gapen, zonder dat een spier
van zijn gelaat vertrekt. De onderwijzer bezag hem wel Bens, sprak
er tegen, maar deed hem nooit antwoorden. Waarom toch?
Gij zelf stelt hem een vraag. De jongen beproeft te antwoorden :

-26,3—
geen gearticuleerde geluiden komen er uit, slechts klanken. 't Is pijnlijk
om zien en hooren. yozef D.... is een type van hoorende-stomme.
Zijn gehoor is volkomen in orde; evenwel, de spieren van de geluidsorganen
gehoorzamen niet aan de bevelen van het centrum der spraak.
Sinds meer dan een jaar wordt hij, bij elke gelegenheid, door den
onderwijzer aangepord tot articuleeren; er is beterschap, maar de
uitslag is gering in vergelijking van tijd en moeite.
In elke klasse vindt ge spraaklijders. Hier, in de laagste afdeeling,
hebt ge Ernest L... en Edward V . d. Br... die in de eerste weken van
hun schoolgaan totaal sprakeloos waren, toch nu reeds veel gewonnen
hebben.
Bij deze gelegenheid, een aardig voorvalletje uit de klas.
Ernest scheen onlangs in onmin met zijn nevenzittend makker.
Er broeide iets tusschen die twee. Op een gegeven oogenblik, na een
zichtbaar krachtige inspanning, klonk het verwijtend uit den mond van
Ernest : « Aar ! » Het klonk door heel de klas, het klonk ook aangenaam
in de ooren des onderwijzers die, in zijn binnenst, wel den terugkeer
wenschte van dergelijke incidenten... om wille van hun uitwerksel
op het spraakvermogen.
Hier hebt ge August C..., een uiterst zenuwachtig, prikkelbaar karakter.
Geen vraag van den onderwijzer of Gust steekt den vinger omhoog.
Eindelijk mag hij antwoorden. De gelaatstrekken duiden hevige
inspanning aan, krampachtig bewegen de spieren van het middenrif,
de lippen trillen... geen geluid komt naar buiten. De jongen verspilt
zijn adem vooraleer hij met spreken aanvangt. De onderwijzer doet
hem, gelijktijdig met hem zelve, langzaam inademen en, bij de nitademing,
met spreken aanvangen.
De spraaklijders, in verhouding tot de schoolbevolking, groot in
aantal, zijn al dadelijk te groepeeren in de afdeeling der stotteraars,
waartusschen de zoogenaamde « bêgues d'attaque » te huis hooren en
in die der stamelaars, waarbij iets hapert aan een of ander der vocalen
of consonanten, vooral de s, sch, ft, b, v, f, k, r...
Het verhelpen der spraakgebreken geschiedt ten alien stond, in elke
les, bij iedere gelegenheid. 't Meest, natuurlijk, in de lessen van lezen
en opzeggen. Tijdens het eerste schooljaar werd door de onderwijzers
wekelijks een uurtje of anderhalf na de klas opgeofferd, aan bijzondere
verpleging der spraakorganen. De uitslag was alleszins bevredigend.
9Ie * *
He ! wat is me dat voor een geschrift! Echte hanepooten ! .... Geen
verwijt mag hier toegestuurd. Piet de H.. is de type van den zenuwbevende.
Bij hem is 't geen aangeboren krankheid. Toen hij nog op den arm
gedragen werd, liet men hem vallen. Het hoofd werd gekwetst en dit
had een hersenstoornis voor gevolg: zwakheid op de beenen, laattijdig

264 —
spreken enz. Een sterke zenuwbeving is van dit alles het nog treurig
overblijfsel. Piet kan onmogelijk de handen stil houden ; op het bord
worden zijn loodlijnen tot zigzaglijnen of zaaglemmers ; in het schrijfboek
dansen de letters tegeneen. En wilt ge Piet zien porren, beveel
hem dan om, met de armen gestrekt, de twee handen bijeen te brengen
zoodat de vingertoppen elkaar raken.
Nagenoeg bij dit slag valt Rene V.... te rangschikken. Al dadelijk
merkt ge de karakteristiek van zijn defekt: aarzeling bij elke beweging.
Eer hij een letter of een cijfer neerschrijft, heeft hij den trek reeds
3-4 maal in't ijdele gemaakt. Dergelijke aarzeling wordt in de kinderwereld
« melken » geheeten. Of het schrift aaneenhangt? Juist als
gekapt stroo! Het teekenen is er natuurlijk niet beter om.
Dergelijke gebreken kunnen slechts geheeld door langdurige, onafgehouden
en regelmatige oefening van het spierstelsel, door zachte
overtuiging, duor op- en aandringen, door gestadig toezicht. Als bijzonder
hulpmiddel beschikt de school over, wat we noemen zullen, een,
« tappekensbord ».(1) * *
Een tweede karaktertrek der school is de waarde gehecht aan de
hand- of vingervaardigheid. Wie zijn spieren wil beheerschen, moet
nadenken over richting, sterkte, duur... Hij moet zijn kracht kunnen
aanwenden volgens intensiteit en volgens tijdruimte.
Handenarbeid is eigenlijk slechts geestelijke inspanning in herleiden
vorm, en wat meer is en beter, in aangenamen en voor eenieder ook
waarneembaren vorm.
Op het leerplan van den voormiddag staan de eigenlijke of zuiver verstandelijke
vakken : rekenen, lezen, dictaat, schoonschrift. Den namiddag
blijft voorbehouden voor die vakken welke rechtstreeks het
lichaam of de zintuigen ontwikkelen : teekenen, handvaardigheid,
turnen.
Teekenen wordt door de kinderen met lust gedaan. Als er te « frutselen
» valt, zijn ze aanstonds klaar. Papier vouwen, knippen, de verkregen
figuren nateekenen.... alles naar de onmiddelijke aanschouwing.
Des zomers komt de klei op tafel, een paar malen per week. Dan wordt
er geboetseerd naar de natuur: de aardappel, de appel, de peer, de pee,
de kriek, , de eikel, — of van de hoofdvormen kube, cilinder, bol leidt
men of de flesch, de platte schijf, de inktpot, het gewicht.... Soms ook
mag er een fantazij worden voortgebracht.
Het spreekt van zelf dat elk voorwerp te voren wordt besproken, ontleed,
de verhoudingen waargenomen en geteekend : bondige, doch
vruchtbare inleiding tot den kleiarbeid.
( 1 ) Dik houten berd, waarin 18 gaten, met evenveel houten tappen. Allen hebben
een verschillenden doormeter. De tappen worden uitgenomen, dooreengemengeld
en daarna gestoken in de overeenkomstige opening. 't Is te gelijk spel en doelmatige
oefening.

— 265 —
Ook aan kartonneerwerk wordt lets gedaan.
De methode Peeters lagere graad — wordt evenecns verwerkt :
evenwel wordt zij geschikt d. aanschouwelijk — gemaakt door
gekleurd papier of kartonwerk.
De uitslagen van het teekenonderwijs zijn tamelijk uiteenloopend.
Leerlingen, die onvolmaaktheden of gebreken vertoonen, het zij in hun
gezichtsorgaan, hetzij in hun spierstelsel, leveren onvoldoende teekeningen.
Anderen in tegendeel, wier defekt zich bepaalt tot de spraak,
het getal- of het woordgeheugen, brengen uitmuntende teekeningen
voort, die niet moeten onderdoen voor de beste werken van normaal
ontvvikkelde jongens. Karel P...., leerling der hoogste klas, zal u dadelijk
en uit het hoofd teekenen een paardenkop, een geit, een zeilend
jacht.... * * *
Daar vlotten en huppelen door de lucht de lichte tonen eener
piano. Een klas komt aangestapt en begeeft zich naar de turnzaal. Een,
twee! links, rechts ! .... In flinken tred, zonder aarzeling of geharrewar,
zetten de leerlingen zich in vier ranger en nemen den afstand.
De turnzaal is maar juist groot genoeg voor een twintigtal kinderen.
In een der hoeken bevindt zich een klavier, bespeeld door een bijzonder
leeraar, den hr. E. Deschamps. Langs dezen karat ook is de wand
bekleed met eenige turntuigen stokken, knotsen, gewichten; — losse
springtoestellen.
Voor elk schoolgaand kind is turnen de beste terugwerking tegen
de nadeelen van het klasse-onderwijs, dat ondanks alles, toch den
bloedsomloop vertraagt, de ademhaling onvolledig maakt, de ledematen
verstijft en verwringt.
Voor achterlijke kinderen in't bijzonder, is turnen een uitstekend
middel om te geraken tot de volledige beheersching van het spierstelsel,
de meesterschap over de ledematen, dezer nauwkeurige aanwending
volgens tijd, richting, getal en kracht.
Er bestond echter een zwarigheid, en dat wel een zeer groote : de
lang uitblijvende reactie die het woordelijk bevel ontmoet bij de traag
werkende hersenen der meeste achterlijken.
Het in te richten turnstelsel moest dus van aard zijn om die zwarigheid
te overwinnen. Die uitslag bereikt men a) door het turnen per
oefeningenreeks, b) door de begeleiding van het klavier.
Volg de les.
De onderwijzer beveelt « Derde reeks ! » Een enkele stond van
nadenken. De piano begint, de leerlingen werken. Er is een rechtstreeksch
verband waar te nemen tusschen de muziek en het geheugen
der spierbewegingen. Onder den invloed der tonen wordt niet enkel
gelet op maat en kracht, maar de uit te voeren oefeningen komen

— 266 —
geleidelijk opduiken in hun natuurlijke orde. Het geheugen dient hier
dus tot grondslag aan het turnen, en dit geheugen wordt opgewekt
door de muziek.
Hier volgt de uitgevoerde reeks, die vier maal wordt herhaald.
I. Gespreide strekstand, linkerbeen voorwaarts, armen opwaarts heffen.
Hoofd en romp voorwaarts buigen.
Gespreide strekstand.
Gesloten strekstand.
2. Gespreide strekstand, rechterbeen voorwaarts, armen opwaarts heffen.
Hoofd en romp rugwaarts buigen.
Enz. — Als voorgaand.
3. Dwars gespreide strekstand, handen in de heupen.
Hoofd en romp links buigen, rechter arm boven 't hoofd buigen.
Enz. — Als voorgaand,
4. Dwars gespreide strekstand, handen in de heupen.
Hoofd en romp rechts buigen, linker arm boven 't hoofd buigen.
Enz. — Als voorgaand.
Dan komen aan de beurt eenige oefeningen op kommando, met of
zonder tuigen ; een pas in 3 of 5 tijden, twee aan twee, of een dansje in
gelijk tempo. Deze passen en dansen helpen aanzienlijk om los- en
zwierigheid te winnen bij al de bewegingen. Een spel, liefst in de open
lucht, besluit de turnles na een half uur.
Ge hebt aandachtig toegekeken en opgemerkt. dat marcheeren en
turnen bij sommige kinderen ver van volmaakt heeten mogen. Met
moeite hebt ge een glimlach onderdrukt bij het zien der onbeholpen of
groteske medebewegingen en gelaatsvertrekkingen waarmede en kelen
hun werk doen gepaard gaan.
Edoch, de totaal-indruk is gunstig, heel gunstig ! Het turnen helpt in
aanzienlijke mate om aan de abnormale kinderen het zonderlinge,
opvallende uitzicht te ontnemen dat hen onmiddellijk verraadt aan de
buitenwereld, zoo ras tot spotten gereed !
4. * *
In den loop van dit jaar werd tusschen de leerlingen der hoogste
afdeeling een spaarmaatschappij gesticht, die voor titel droeg : De 7onge
Reizigers. — De onderwijzer had wel 't een en ander in 't oor geblazen.
— Vrijlijk kozen de leden hun voorzitter, schrijver en pen ningmeester
; aan de besten onder hen werd dit gewichtig ambt toevertrouwd.
Wekelijks werd io ct. gestort om de onkosten te bestrijden der leertochten,
welke een ganschen dag Buren, en tot uitgaven voor trein of
stoomtram noodzaken.
Op een aangewezen — en uitgelezen — dag vereenigen zich de twee
hoogste afdeelingen op de S t Jansplaats. Elke klas is verdeeld in drie
groepen, met een « chef » aan 't.hoofd, die toezicht uitoefent en bij elke
gelegenheid optreedt als aanvoerder.
Ten 8 uur 's morgens zet de schaar zich in beweging. Armand H....

— 267 —
heeft uit het magazijn zijns vaders een splinternieuw Antwerpsch vlag
gehaald, dat weldra wappert in den wind. Een paar knapen hebben een
fluit medegebracht ; nu en dan wordt er een vroolijk deuntje op geblazen.
Op flinken stap gaat het over den Viaduc, langsheen den Dam, de
Kempische vaart, door de gemeente Merxem. Eventjes halt houden om
uit to blazen. Terug op marsch, maar thans meer in wandelpas, langs
de Donck, door Mariaburg. Eindelijk, de Kattekensbergen ! ....
Wat er op die duinen is gespeeld en gelachen ! Rollebollend van
boven naar onder, of glijdend op de hurken met, van tijd en wijl, een
tuimelaar in 't mulle zand die de achternakomende glijders tot een
« hoopken » doet opstapelen. Of « katteken » gespeeld op den fantastisch
uitgesneden kam der duintoppen !
« Opbreken en vooruit ! » klinkt het bevel. Voort gaat het naar Brasschaet,
door den eigendom Reusens en zoo naar het Peersbosch. Bij
den boschwachter, nieuwe rust. Daar wordt melk in overvloed rondgeschonken,
terwijl ieder binnensmult wat moeder in zijn knapzak heeft
gestopt. De ruime tuin geeft volop gelegenheid tot spel, waarbij de
« lijfworsteling » niet ontbreekt — ook bij de jeugd aan de orde van
den dag -- en tal van kunsttoeren, waartusschen de onvermijdelijke
a schildpad ► .
Doch ook de schoonste liedjes hebben een eind.... Rond vier uur
werd opgetrokken en ten vijf uur stapten we op de St Jansplaats van
den stoomtram af.
Er was veel gejokt en GESPEELD, stellig, loch niet min GELEERD.
Heel wat natuurkennis werd, de visa, opgedaan. Voor vele dier kinderen
was het de eerste maal dat ze een Bosch, een duin, een beek voor oogen
kregen. Dan, waar het pas gaf, werd door de onderwijzers gewezen op
de heerlijke uitzichten en hoekjes ; op de tonen in het loof der boomen;
op lijn en omtrek van een landschap met veld, en kasteel, een paar
hoeven, een boschkant, een witbebloemde beek, een veelkleurig weitapijt.
Hoe dikwijls klonk het niet uit den mond der kinderen zelf :
« Zie-d-eens, Mijnheer ! hoe aardig ! hoe schoon ! »
Hun schat van zakenkennis vergrootte door het zien aanwenden van
velerlei voorwerpen, zoo aan het spoor als langs de vaart, op het veld
en in de boerderij. Steeds een verschillend terrein, met telkens ander
menschen, afwisselende bezigheden en nieuwe werktuigen.
Vrij uitvoerig is dit leertochtje behandeld. 't Is, omdat we in ons de
diepe overtuiging dragen, hoe nuttig, hoe zakenrijk de leertochten zijn;
hoe ze vormen een der krachtigste middelen ter ontwikkeling ; hoe ze
het wezenlijk doel benaderen van de lagere school : DE BUITENWERELD
DOEN KENNEN EN LEEREN ER ZICH IN TE BEWEGEN.
Antwerpen, Juli 1901. JJ.
J. JAECKS.

— 268 —
Aimê ROGAERTS.
Vooraf een woord, over het standpunt, dat wij innemen. Zoover
zal nu het onderwijzend personeel toch al ontwikkeld zijn — meenen
wij — ; zoover ontworsteld aan knechtschap naar den geest.... dat
het begrijpen zal, wat dit artikel over den tegenwoordigen hoofdopsteller
van V ooruit te beduiden heeft en wat ook niet.
In Diesterweg zijn wij onderwijzers, niets anders. In de mate onzer
zwakke krachten, met onze gebreken en onvolkomenheden incluis,
streven we er naar, om
den onderwijzersstand te
verheffen en hem de plaats
te veroveren, waarop hij,
onzes inziens, in 't moderne
leven, recht heeft.
In Diesterweg zijn wij
geene partijmannen.
Natuurlijk gaan de partijen,
en dezer woelen en
drijven, niet ongemerkt
voorbij. Zuik een toestand
zou niet denkbaar en ook
h niet wenschelijk zijn. Wat
de staatkundige beroeringen
brouwen, heeft inder-
,
daad zoo 'n grooten invloed
op den stand van den onder-
wijzer en op zijn beroep,
dat het van stoicijnsche
onverschilligheid zou getuigen,
indien wij er werkelijk
. .
geen acht op gaven, en van aanstellerij, indien wij maar voorgaven
zulks te doen.
En zoover hebben wij het nog niet gebracht en zullen wij het —
laat ons hopen ! — ook nooit brengen.
De onderwijzer kan ambtenaar zijn, ofwel privaat-docent. Het ambtenaarschap,
zoowel als het vrije beroep, kan verdedigd worden met
kracht van argumenten. Voor het ambtenaarschap pleiten bewijsgronden
van practischen aard. Het vrije beroep is de droom der idealisten.
In Diesterweg zijn wij eenmaal ambtenaars en waarschijnlijk denkt
geen enkel onzer eraan — tenzij als platonische verzuchting ! — den

— 269 —
zedelijken druk, den gewetensdwang misschien, dien hij lijdzaam
ondergaat, of te schudden om zijn sjovel ambtenaarsleven te gaan ruilen
tegen een volkomen onverzekerd bestaan, en volledige vrijheid
daarbij om alle mogelijke idealen na te streven. Wij zijn voorzichtig,
practisch, en verlangen niet te varen als het paardeken, dat den warmen
stal ontvlood en juichte zoolang het zomer was, maar aan
't jammeren sloeg toen het begon te winteren. Het lot van den wolf van
La Fontaine « qui n'avait que les os et la peau » lacht misschien wel
een enkelen der kameraden tegen in theorie, maar, voor de overgroote
meerderheid, voor de eenparigheid mogen wij zeggen, schijnt in practijk
't lot van den bandhond oneindig aanlokkelijker. Daar kan men nu op
smalen en schimpen. Men kan ook de brutale openhartigheid laken
van dengene, die het feit vaststelt. Maar loochenen kan men het niet.
Overigens is het geene schande aan de plaats te houden, die U
leven doet, en die gij ingenomen hebt ten prijze van veel tijd, veel
geld, veel werk en veel opoffering.
Wij zijn dus ambtenaars en zullen het vermoedelijk heel ons leven
blijven. Als ambtenaars hangen wij vast aan den Staat als het kind
aan de moeder. Hoe zouden wij dus geen belang stellen in Hem en in
de wijze, waarop hij beheerd en bestuurd wordt ? Dat neemt niet weg,
dat wij, bij het beschouwen der staatsaangelegenheden, altijd onzen
heldersten onderwijzersbril kunnen opzetten en geene andere drijfveren
erkennen voor mogelijk staatkundig optreden, dan het belang
van het onderwijs en van den onderwijzersstand.
Ons gezichtspunt is nu toch wel duidelijk afgeteekend, niet waar ?
De gevolgen laten zich gemakkelijk afleiden.
Over de grenzen en binnen de grenzen, gaan wij te rade bij alle
onderwijzers en niet-onderwijzers, tot welke partij zij ook behooren,
in zooverre dat onze kennissen kan verineerderen of onzen invloed
versterken. Chineesche muren worden door ons niet geduld, veel minder
opgetrokken. Waar wij iets leeren kunnen van een priester, zullen
wij hem ontvangen met niet minder hoffelijkheid, dan wij het zouden
doen met een vrijdenker. Om den socialist te believen, zullen wij niet
nalaten te gaan luisteren naar een liberaal met talent.
Er zijn al ordewoorden genoeg, waaraan wij ons als ambtenaars
niet onttrekken kunnen, dan dat wij ons, in het burgerlijk Leven, nog
vrijwillig zouden gaan onderwerpen aan nieuwe ordewoorden van
lieden, die geen gezag hebben om er ons te geven. Wij verlangen voor
ons de vrijheid van de heeren op de Beurs en van de deputes in de Kamer.
Dom en kleingeestig gedraagt zich dus een officieel onderwijzer,
wanneer hij vraagt : « Waarom komt die collega nu 0.-L.-V. Kerk
uit ? Of wat loopt Piet nu met dien pastoor over de straat ? Of wat
heeft Frans nu in den Werker te doen ? D De onderwijzer is vrij man in

— 270 —
zoover de wetten, de reglementen en zijn geweten het hem toelaten.
Hij gaat waar hij wil en ontvangt wie hij wil en geen onbevoegde
heeft hem rekenschap te vragen over zijn daden.
In het land zelf reiken wij echter meer bepaaldelijk de hand aan
degenen, die officieele onderwijzers zijnde als wij met ons studeeren
willen om het staatsonderwijs te verbeteren en strijden om de levenspositie
van den onderwijzer te vrijwaren van alle wisselvalligheden
en in overeenkomst te brengen met de eischen van den tijd en met de
toestanden in het buitenland.
* *
Zoo reikten wij de hand aan Aime Bogaerts van Gent, ook al wisten
wij dat hij een vurig socialist was. De naam socialist is bij ons
evenmin eene reden tot verkettering als dies van katholiek en liberaal.
In alle partijen treft men goede, eerlijke, werkzame menschen aan.
In alle partijen ook onbekwamen, deugnieten, gelukzoekers, dieven en
luiaards. Geene enkele partij bezit het monopool der deugden of der
ondeugden.
Overigens reikten wij aan Aime Bogaerts van Gent, niet de hand
als socialist, maar als onderwijzer, want wij wisten, dat hij was, vooreerst
« een onderwijzer met hart en geweten », vervolgens « een man
met veelzijdig talent », ten derde « een werkkracht zonder weerga »
en eindelijk « een altruist van het zuiverste gehalte. »
Voor het oogenblik is het ons onmogelijk Bogaerts' volledige bibliographie
mede te deelen. Overigens is dat niet noodig. Wij schrijven
geen necrologisch artikel. Herinneren wij slechts terloops, dat hij,
jaren te root, het tijdschrift De Lagere School leidde ; dat hij een werkzaam
aandeel nam in de inrichting van den Pedagogischcn Zittijd,
gehouden te Gent op 12, 13, 14, 15 en r6 Augustus 18 93 ; dat hij de
medestichter was van het tijdschrift voor kinderlectuur Ons Blaadje en
de voornaamste opsteller van het Maandelijksch Onderwijzersblad van
Gent en het Omliggende en van De Rede en in den laatsten tijd regelmatig
medewerkte aan het Journal des Instituteurs ; herinneren wij verder, dat
hij te Gent den Touring-Club stichtte en zijne collega's den weg wees
naar Duitschland, Zwitserland, Italie, Oostenrijk, Frankrijk, enz. ;
dat hij voor de volkskinderen van Vooruit, naar het voorheeld van
Cernpuis, de reizende schoolkolonie invoerde ; dat hij het diploma won van
kantonaal schoolopziener van het lager onderwijs. Voor ons was en
bleef het een raadsel, hoe Bogaerts dat Leven van gestadige inspanning
en overspanning volhield en niet onder de vrijwillig aanvaarde taak
bezweek. « Die kerel heeft ijzeren zenuwen » besloten wij telkens.
In Diesterweg is Bogaerts herhaaldelijk opgetreden als voordrachtgever
en als reisgids. En telkens heeft hij uitstekend zijn werk ver-

— 271 —
richt. Over zijne hoedanigheden als spreker en cicerone hebben wij
nog niets dan lof gehoord.
If * *
Thans heeft hij het onderwijs verlaten.
Bij het ingaan zijner nieuwe loopbaan, danken wij hem nog eens
oprecht voor al hetgeen hij met het wooed en de pen, met raad en
daad ten voordeele van het onderwijs en den onderwijzer en van
Diesterweg gedaan heeft.
Belangwekkend is het om na te gaan, in welken vorm de heer
Bogaerts afscheid neemt van zijne collega's en vrienden.
Wij kunnen ons niet onthouden de voornaamste passages uit dat
kranig « afscheid ► over te drukken.
Ziehier
c Na twee en twintig jaren getracht te hebben nieuwere ideeen te doen ingang vinden
bij ons personeel, na lang en hardnekkig gekampt te hebben om den ouden
sleur omver te halen, na met voile overtuiging werkzaam te zijn geweest aan het
onderwijzen en opvoeden van tal van werkerskinderen verlaat ik de klas, in het
bewustzijn dat van onderaf weinig te doen valt om den bestaanden zakengang grondig
te keeren.
De geheele administratieve wereld verzet er zich tegen, weegt loodzwaar op den
wil en de handeling van den onderwijzer.
Ik had mil — opofferende eene toekomst die ik schitterend mocht verhopen —
eene nog al onafhankelijke standplaats weten te veroveren. Wel deed men van hooger
hand alles wat mogelijk was om mij het lever, zuur te maken en spaarde men
noch de administratieve plagerijen — noch de bittere vergetenheid, noch het kleingeestige
speldeprikken— maar toch, men liet mij, men duldde mij.
De genegenheid, de achting, het vertrouwen, — ja, de liefde mag ik zeggen van
talrijke collegas, zoo in de stall, als in het geheel land, waren mij — ik moet het
eerlijk bekennen — eene rijke en zoete wedervergelding voor de onvoorschilligheid
der overheid.
Die edele gevoelens, waarvan ik de talrijke bewijzen met liefde en eerbied bewaar,
sterkten mij steeds in den ongelijken strijd.
Alles bleef nochtans niet z )oals het was. Reeds heel wat kleine zaken werden
verkregen, ondanks moedwil, tegenkanting, scheuring, onderdrukking en 'aster.
Doch, het is verre van voldoende.
Nog is de school geen lustoord waar de kinderen spelend leeren, leerend spelen,
— nog is de onderwijzer niet de vrije, verantwoordelijke, geeerde vader der klas, —
nog is het onderwijs niet in de handers van het personeel, dat alleen de noodige vakkennis
ertoe bezit — nog zwaaien de muffe, vunzige theorien der oude kloosterscholen
den scepter bij het onderwijs en is het kind de zaak en niet het Joel van de
school.
Dit alles zal en moet bereikt worden ! Doch eerst de latere eeuwen zullen het
menschdom zoo hoog verheffen dat al wat ons thans een droombeeldig ideaal toeschijnt,
nuchtere werkelijkheid zal wezen.
Intusschen moet gewerkt worden.
Vele onmiddellijke verbeteringen zijn nu te verwezenlijken. Ik wil er aan medewerken
buiten het personeel.

- 272 -
Den officieelen band heb ik verbroken om meer mijn vrij woord, meer mijn vrij
handelen te hebben. Ik aanschouw het onderwijs als een der stevigste grondslagen
eener volledige volksontvoogding. Als onderwijzer kan men er stil aan merle werken,
loch vele reglementen, vele banden, aanwijzingen, orders, bevelbrieven,
methodes, programma's ; vele kleingeestige potentates staan in den weg, die de
onderwijzer zelf — op gevaar van zich aan de deur te zien walsen — niet mag
aanraken in hunne bespottelijke heiligheid.
« Wij mogen de bevelen en reglementen niet beoordeelen, wij moeten ze toepassen
, zegde nog onlangs schoolopziener De Clercq.
Alsof het niet heel logiek ware, dat vooral de onderwijzer s de aangewezen persoon
is, die de bevelen en reglementen van het schoolwezen best beoordeelen kan.
Daarom verlaat ik de klas. Ik wil met mijne lange ondervinding als schoolman,
die bevelen en reglementen aanvallen, waar zij slecht en drukkend zijn, en daarom
heb ik meer vrijheid noodig.
Ik wil in de besturende lichamen dringen, ik zal er komen, en de stem der onderwijzers
laten hooren, hoezeer men ze ook beletten wil van mee te handelen over
zaken, die zij alleen kennen en bij ondervinding weten te oordeelen.
Ik wil de woordvoerder mijner collega's zijn, ditmaal op een breeder en machtiger
terrein : als besturend element.
* * *
Ik moet en wil mijne gedachten niet in windels bergen, ik meen dat het volksonderwijs
en ook de volksonderwijzer er alles bij te winnen heeft meer democratische
besturen te zien opdagen.
De onderwijzers zijn slecht gezien en het minst bezoldigd in het fanatiek Spanje,
bij beurten overgeleverd aan klerikale reactie en liberaal conservatisme : zij zijn het
hoogst gewaardeerd en het best gesalarieerd in het democratische Zwitserland.
Dat zegt genoeg.
In ons eigen land vindt men de beste voorwaarden voor onderwijs en onderwijzers
in de vrijzinnige centers, met hun democratische besturen en niet in de verkwezelde
Kempen, in West-Vlaanderen of in het Land van Aalst.
De ho uding der meer vooruitstrevende besturen der Brusselsche voorsteden
tegenover hun onderwijzend personeel steekt bijzonder gunstig of bij die der meer
burgerlijke besturen van Luik, Gent, Mechelen, Brugge, enz. die gierig op loon, ook
gierig en kleingeestig zijn bij het toekennen van rechten en gezag.
Dat dit voor alle helderziende collel,a's eene vingerwijzing weze.
Het flikflooien van en meeloopen met een bewarend beheer kan voor den eenling
onmiddellijk misschien voordeel afwerpen : eene verhooging, eene benoeming
tot hoogere functies, maar bestendig en algemeen welzijn kan er niet het gevolg van
zip n.
Dat weet en gevoelt toch elk, die niet door eigenbelang verblind is.
***
En nu voor 't laatst : 'k ben nooit zedepreker geweest ! Steeds was ik waar en kort :
'k wil het blijven.
Laat mij toe, beste Collega's, u toe te roepen :
« Blijft vereend ..
Of liever :
Vereenigt U !
Want erg zijt gij verdeeld : verdeeld over zaken die zelfs u moesten onverschillig
laten.
Werpt dit alles weg. Staat eensgezind, hand in hand, voor de heilige belangen van
het volksonderwijs en van het kind.

— 273 —
Eischt hooger loon , meer vrijheid, ruimere scholen, geschikter leermiddelen, meer
zelfstandigheid, dit alles zijn de hefboomen waarmede gij de maatschappelijke toestanden
kunt verbeteren.
Maar vooral vereenigt u.
Waant u de eene niet beter, niet hooger dan de and ere.
Werpt uwe eigene scholen geen smaad toe door ?me kinderen op betaalscholen te
sturen. Ziet niet neder met minachting -op uwe collega's, gij die in hooger klassen,
of in « schoenscholen » werkzaam zijt.
Blij ft broeders en zusters ; houdt uwe rechten staande, uwe plichten zal men u
genoeg herinneren ; — ontwikkelt u, verhelt u boven het alledaagsche — vermeent
niet hooger of buiten het yolk te staan, maar onthoudt dat gij het schragen en opheffen
moet tot betere levenseinden, tot hooger bestaan.
***
En nu vaartwel !
Uit den strijd ga ik niet.
Maar ik vat lien aan op een ander terrein : mij toch steeds herinnerend dat ik
meer dan twintig jaren uw collega was, gelukkig uw vriendschap te blijven genieten,
en in de toekomst steeds op elkander te mogen hopen en steunen.
HUMBUG I
Een heelers tijd hebben we niets meer gezegd over de teekenmethode
Van Hoof-Peeters. Onze meening — dat wil zeggen die van al de onderwijzers
en onderwijzeressen der lagere scholen — is daarover voor goed
gevestigd. We hebben ze doen kennen eens en voor al in 't lang en in
't breed, met tal van redenen en kracht van argumenten. Met den dag
wordt onze overtuiging sterker : die methode deugt niet. Ons te weerleggen
heeft niemand tot hiertoe beproefd. Niemand, wees daar zeker van,
zal er zich aan wagen. We zouden 't wel eens gaarne bijwonen : Mijnheer
Van Hoof of Mijnheer Peeters, die in een vergadering van onderwijzers
den lof poogden te maken hunner methode !
Die heeren laten dat natuurlijk, omdat 't niet strooken zou met hun
waardigheid een diskussie aan te gaan met onderhoorigen. Ze pleiten
liever hun zaak voor oningewijden en winnen ze dan zoncier moeite.
I)at is weer gebeurd tijdens de openbare oefeningen die onlangs hebben
plaats gehad, in de lagere hoofdschool voor jongens.
Le Matin schreef daarover :
A l'etage, des eleves faisaient des travaux de dessin ; ce qu' on y pouvait voir prouve
et l' evidence que les critiques acerbes ( 1) dirigees contre la methode Peeters ne sont pas
( 1 ) Bitter, ja, wie zou 't ten langeleste niet worden als hij gedwongen wordt iets
onzinnigs te doen.

— 24 —
justifides. On sait que cette methode supprime cet enseignemant du dessin qui consiste a
faire copier servilement par l'eleve un modele quelconque fait au tableau par le prolesseur.
On lui fait dessiner des objets qu'il voit et, a cote des platres ordinaires, ces
objets sont des charnietes, des serrures, des grillages, des corniches, des porter, des
reductions de voiltes, etc , etc. Les modeles sont tous demontables, on montre aux
eleves comment ils sont agences, on leur en fait dessiner une coupe et un plan
complet.
C'est la tine combinaison particulierement heureuse de l'enseignement du dessin
et de l'enseignement industriel, qui sera d'une utilite inappreciable a ces jeunes
garcons, de futurs ouvriers pour la plupart. Les resultats obtenus jusqu'ici sont
excellents ; c'est ce qu'ont pu constater les visiteurs d'hier, parmi lesquels le moms
enthousiaste n'etait certes pas M. l'echevin Desguin, qui faisait le tour de l'etablissement
en compagnie de M.M. Steger et John De Wit, conseillers communaux,
Van Hoof, inspecteur general de l'enseignement communal, De Nave, chef du
bureau de l'enseignement, et Van Eynde, directeur de l'ecole.
* * +
't Is klaar als de dag, voor wie geen vreemde is in 't Jeruzalem der
lagere school, dat men den ongelukkige, die zich bezondigd heeft aan
't paar zinnen dat wij onderlijnden, dat men den heer Desguin, die
schepen van onderwijs is, en waarschijnlijk dus niet minder de heeren
Steger en John De Wit, die maar gemeenteraadsheeren zijn, dat men
hen alien een rad voor oogen heeft gedraaid, waarbij hun niet alleen
't zien maar ook 't nadenken is vergaan. En in verrukking hebben ze
ongetwijfeld uitgeroepen : Hoe is 't mogelijk ! hoe is 't mogelijk dat
't met kinderhanden gedaan. wordt !
In lien uitroep geen spoor van twijfel natuurlijk. Want ze hadden de
kinderhanden, daar, voor hen, aan 't werk gezien. En de proef was
genomen, wijl z'er bij stonden, onder hun oogen. Zoo'n potloodschetsje in
't net brengen ?... Hier jongens, vlug. En de jongens hadden 't klaar
gemaakt, op een omzien, kant en klaar en klaar als kant, fijn of 't gegraveerd
was.
— Maar, in 's hemels naam, wat willen die onderwijzers dan Loch, die
van Diesterweg, wat willen die menschen. ?!
— Och, 't is anders niet dan dit : nu, met deze methode, kan hun
werk gekontroleerd worden, ziet ge, dat maakt hen lastig.
— Ha ! zoo !...
* *
En tegenover zoo'n humbug staan we nu. Zullen we antwoorden ?
Eventjes. Omdat de verslaggever van Le Matin ons een paar zinnen
aan de hand doet, waaraan we slechts een kleine wijziging hebben toe to
brengen, zoo :
Ce qu'on y pouvait voir prouve a l'ëvidence que les
critiques acerbes dirigees contre la methode Peeters
sont pleinement justiflees. On sait que cette methode

— 275 —
consiste principalement a faire copier servilement par
l'êléve un modéle quelconque fait au tableau par le
professeur.
ZOO is 't.
Allemaal nateekenen van 't bord, puntje voor puntje, trekje voor
trekje, lijntje-voorlijntje-na, in de l e klas, de 2e, de 3e, de 4e, de 5e, de
6., tot in de 12 e toe ! Het hooggeroemde nijverheidsteekenen zoo goed
als de rest. Al die plans, voor- en zijzichten, doorsneden en wat al meer;
die krammen , haken en vijzen ; ankers en houvasten ; roosteringen en
bledden ; kozijningen en omringen ; scharnieren en gebinten, 't worth
alles vOOrgeteekend door den onderwijzer en nageteekend door de leerlingen
: nu dit lijntje, zoo lang ; nu dat, zoo lang ; nu een puntje hier ;
nu een cirkeltje daar, enz. Of ze 't verstaan doet niets, en zeer dikwijls
verstaan ze 't niet, als 't maar een -mooie teekening geeft. Mooi zijn die
teekeningen, uiterlijk mooi, maar 't is en blijft KOPIEERWERK, niet Peel
meer dan KALKEERWERK. Maar 't gaat niet aan ze iemand, die er niet
van weet hoe ze voortgebracht zijn, in de hand te stoppen en dan triomfantelijk
uit te roepen : « Ziedaar 't rezultaat van de teekenmethode, die
door de onderwijzers wordt verguisd ! » Dat is niet ernstig. Het is zelfs
niet eerlijk.
Mijnheer Desguin, Mijnheer Steger en Mijnheer De Wit, als ze de visa
willen weten hoe het dan toch gelegen is met die veelbesproken teekenmethode,
als ze met eigen oogen willen zien en niet met die van de heeren
Van Hoof-Peeters, dan moeten ze eens komen naar onze scholen, naar
de gewoon lagere, en ze moeten daar niet de teekeningen bekijken die
gemaakt zijn, maar nagaan hoe ze gemaakt worden, ze moeten de kinderen
aan 't werk zien ! In elke klas ! En als ze dan terloops de
meening van onderwijzeres en onderwijzer vernemen, dan, we zijn er
gerust in, zal hun enthousiasme wel eenigsziEs verkoelen !
En wat is dat voor een oogenverblinding, een potloodschets laten in
't net brengen. Heeren gemeenteraadsleden, toekomend jaar, als ge weer
naar de tentoonstelling der lagere hoofdschool gaat, neem dan in stilte
eens een gebint mee, of een grillie, of een oud-vlaamschen gevel, plaatst
er de mannekens eens onverwachts voor en dan : Nu jongens, maak me
hiervan de schets en een net-teekening !
Eigenlijk makers we 't ons zelf te moeilijk. Want die proof diende
genomen te worden niet in de lagere hoofdschool, maar in de hoogste
klassen van elke lagere school !
**
Een onmiddellijk bewijs ! Op 't laatste jaarlijksch exaam hadden de
jongens te teekenen een ijzeren anker. En wat denkt ge wel dat ze als
model kregen ? De zaak, het voorwerp zelf ? Een PLAAT, de TEEKENING
kwam voor de klas en die moest worden nagemaakt.

— 276 —
**
Maar de plaasteren modellen, meetkundige lichamen en vazen, dat is
nu toch wel degelijk teekenen naar natuur.
Ja, laat ons clAarvan spreken, laat ons daar nog eons van spreken.
Want als jets bewijst tegen de methode Van Hoof-Peeters, als jets
bewijst dat 't geón methode is, dan dat.
Verbeeld u een onderwijzer die een kind wou leeren lezen en 't ineens
voor een bladzij druks zette,' of die aanving met de deeling als hij 't wou
leeren rekenen ! Verbeeld u dat ! Zoo nochtans doen de heeren Van
Hoof-Peeters als ze leeren teekenen naar natuur. De kinderen hebben
nog niets gedaan dan platen nageteekend, met en zonder werktuigen.
Ze zullen nu gaan teekenen op zicht en dit is de eerste les : een plaasteren
kube op een vierkant tafeltje wordt voor de klas gezet en de leerlingen
zullen tafeltje en kube teekenen.
Elke onderwijzer, heeren teekenleeraren, elke onderwijzer zal u
zeggen, dat in het teekenen van een kube op een tafel honderd moeilijkheden
zijn opgestapeld en ineengewerkt dat de waarde van een teekenmethode
juist hierin zit : die moeilijkheden uiteentrekken, ze naast
elkaar leggen, de minste eerst, en ze dan aanvatten een voor een, langzaam
en geduldig. Een half jaar tijds daarvoor gebruiken is niets to veel
en bijzondere leermiddelen hoeven er ook toe. En zulks wordt niet eons
vermoed door de heeren Van Hoof-Peeters, die maar klakkeloos zonder
een vooroefening beginnen met wat bijna het einde is, en aan hulpgevende
middelen niet denken of er niet van weten willen !!
Maar dan ook, de leerlingen zien niet, en ze teekenen niet op zicht. Ze
weten van buiten hoe zoo'n teekening naar natuur er uit ziet — die
kennis hebben ze ook al door vUOrteekenen — en ze werken van buiten,
wat ze ook voor zich krijgen, geholpen door een paar kunstmiddeltjes.
Maar soms vergissen ze zich en dan teekenen ze 't tafeltje van rechts als
z'er links van zitten, of bangs links wanneer ze 't aan hun rechter kant
hebben. Zulke teekeningen worden door de jury van 't jaarlijksch exaam
van eerst of terzij gelegd en krijgen nul. Ziedaar overdreven strengheid !
* *
Genoeg. De teekenmethode zal vallen en uit onze scholen verdwijnen.
Ze houdt zich nu recht omdat ze met geweld wordt rechtgehouden. Eons
aan zichzelf overgelaten, zonder steun dan haar innerlijke waarde, valt
ze dubbel ineen.
Niemand van heel 't onderwijzend personeel zal een hand uitsteken
om het to voorkomen.

— 277 —
BEROEPSBELANGEN.
Vreemd, niet waar, lijk wij, onderwijzers, vreemd zijn en blijven aan
eigen stoffelijke belangen.
Voor de meesten van ons zijn vraagpunten betrekkelijk afhoudingen,
wachtgelden, pensioen, echte algebraische opgaven.
De groote hoop weet gaar niets van die kwesties af; sommigen hebben
een vaag idee zeldzame vogels, na hun geest lang te hebben gepijnigd,
geven een min of meer benaderende oplossing.
Hier en daar ontdekt men evenwel een profeet die waarheid verkondigt
omtrent al die schijnbaar ingewikkelde dingetjes. Zoo 'n orakel is
gewoonlijk een collega, wiens onmiddellijk belang hem aangepord heeft
tot het raadplegen der muffige wetboeken ofte codex, der dik bestoven
bundels omzendbrieven en verordeningen, recueils ende memorials, en
alle dergelijke rommelzoo.
leder onderwijzer schuwt dit stof en betreurt den tijd, verspild aan
opzoekingen. En gaarne laat hij die taak over aan de openbare ambtenaren,
gelast met de financieele beslommeringen. Zich op een ander
verlaten is toch zoo gemakkelijk. Eigen onderzoek wordt Aldus telkens
op de lange baan geschoven.
— « In-beschikbaarheid-stelling... ? Die boel zal ik wel klaar spinnen
als de noodzakelijkheid zich voordoet. Later. . 't is niet te hopen ! »
— « Pensioen ! hahaha... We zijn nog wijd van kant. Daar zullen we
aan denken... binnen vijftien, twintig jaren... Later ! » wordt er zuchtend
bijgevoegd.
— «...Wel op het stadhuis berekent men nauwkeurig de afhoudingen.
Wat hoeven wij ons dit aan te trekken. Blijf me van 't lijf met al die
percenten !... »
Durft ge 't wagen een soortgelijk onderwerp aan te roeren, dan scoot
ge u overal den neus aan een blinden muur.
Onlangs ontmoette ik, in de buurt der Hofstraat,* een collega met een
tronie als een doodskaart. Op de vraag : « Wat scheelt er aan ? Van
waar die treurnis ? » verhaalde hij zijn onheil. Een foil, rinds jaren
geslopen in de berekening zijner afhoudingen, was oorzaak dat hij een
uitnoodiging gekregen had, even lief als dringend, om in handers van den
stadsontvanger een teruggave te doen van fr. 18G en centiemen. Heel
plezierig vond hij 't niet ! En dat joist in een oogenblik dat het huishouden
wegens uitbreiding der familie — zoo'n behoefte had aan
specie !
* In deze straat zijn de bureelen gevestigd der Stadskas.

— 278 —
Elk onderwijzer zou dienen ingewijd met zijn stoffelijke belangen ,
alle bepalingen op dit stuk moesten zijn van buiten gekend als de reeks
der nationale en kerkelijke feestdagen.
We zullen het bereiken van dit does in de hand werken door regelmatig
een studie to maken over onderwerpen van financieelen card, in
betrek tot de loopbaan van onderwijzer.
ik *
OVER DE IN-BESCHIKBAARHEID-STELLING.
Twee artikels der Organieke wet op het Lager Onderwijs — 15 September
1895 — bcheerschen en regelen de in-beschikbaarheid-stelling
van den onderwijzer. In de eerste plaats
ARTIKEL 2. - De lagere gemeentescholen worden door de gemeenten beheerd.
De gemeenteraad bepaalt, volgens de noodwendigheden der plaats, het getal van
die scholen en dat der onderwijzers.
De beslissingen der gemeenteraden, houdende afschaffing van een lagere gemeenteschool
of van een of meer plaatsen van lageren onderwijzer, zijn nochtans onderworpen
aan het advies der Bestendige Deputatie en aan de goedkeuring des Konings.
Het koninklijk hesluit dat de afschaffing toelaat of weigert, is met redenen omkleed
en wordt in den Moniteur opgenomen.
De raad regelt alles wat de stichting en de inrichting der bewaarscholen en der
scholen voor volwassenen betreft.
In de tweede plaats.
ARTIKEL 17. - De onderwijzer, wiens bediening onder het beheer dezer wet zal
worden afgeschaft, zal in den toestand van beschikbaarheid gesteld worden en een
wachtgeld genieten, berekend volgens artikel 1 der wet van 4 Januari 1892 en het
koninklijk besluit van 21 September 1884. Dit wachtgeld dat niet afgeschaft noch
verminderd mag worden, tenzij in de voorwaarden, door de wet van 4 Januari 1892
bepaald, zal ten laste vallen van de Staat, de provincie en de gemeente, in de verhouding
vastgesteld door artikel 5 der wet van 16 Mei 1876. De tijd van beschikbaarheid
zal medetellen in de berekening van het pensioen, welks bedrag zal geregeld worden
alsof de belanghebbende zijn inkomen van werkelijken dienst had genoten
gedurende zijn beschikbaarheid.
Er wordt geen enkel wijziging toegebracht aan de wets- of bestuurmaatregelen,
betreffende de wachtgelden voor afschaffing van bediening, die verleend werden
voor het van kracht worden dezer wet.
Overloopen we nu de voornaamste bepalingen, die betrek hebben op
de beschikbaarheid.
Een onderwijzer kan in beschikbaarheid geplaatst worden om de volgende
redenen :
1. Bij afschaffing van bediening ;
2° Bij maatregel van tucht ,
3° Ter oorzake van ziekte ,
40 In 't belang van den dienst.

— 279 —
Over het tertio dezer gevallen zullen wij heden cenige inlichtingeii
verstrekken.
De in-beschikbaarheid-stelling kan aangevraagd worden of door den
gemeenteraad, of van staatswege, de gemeenteraad gehoord zijnde.
Om beschikbaar te worden gesteld ter oorzake van ziekte, moot de
belanghebbende verhinderd zijn — door krankheid of ongeval — zijn
bediening te hernemen, na een verlof van zes maanden.
De belanghebbende verschijnt alsdan voor de provinciale kommissie
der burgerlijke pensioenen. Deze onderzoekt den acrd en den waarschij
nlijken duur der ziekte.
Schijnt de ziekte een duur van zes maand niet te zullen overtreffen,
dan wordt een verlof toegestaan, dat dezen termijn niet overschrijdt.
Is dit verlof verstreken, dan kunnen er zich twee gevallen voordoen. Of
wel, de zieke is aan de beterhand, zonder nochtans zijn dienst te kunnen
hervatten, en alsdan wordt een nieuw verlof hem toegestaan.
Of wel, de ziekte heeft toegenomen, zonder dat ongeneesbaarheid blijkbaar
is, en alsdan wordt de belanghebbende in beschikbaarheid gesteld.
(Min. dep. van 19 Dec. 1885, en 15 e driej . verslag, blz. exxvm).
Minstens eenmaal per jaar onderzoekt de prov. komm. der burg. pens.
den toestand der personen in beschikbaarheid gesteld om reden van
ziekte.
(Onderr. van 1 October 1895).
Het wachtgeld, aan den belanghebbende uitgekeerd, beloopt tot de
helft, de twee derden, de drie vierden of de algeheelheid der jaarwedde
— inbegrepen alle bijwinsten – nagelang de belanghebbende vijf dienstjaren
minstens, van vijf tot vijftien, van vijftien tot vijf-en-twintig, of
meer dan vijf-en-twintig dienstjaren telt.
Evenwel, het hoogste bedrag van het wachtgeld mag de drie vierden
niet overtreffen van de jaarwedde — bijwinsten inbegrepen — die de
belanghebbende genoot op 't oogenblik zijner in-beschikbaarheid-stelling.
Het wachtgeld,. verleend voor in-beschikbaarheid-stelling ter oorzake
van ziekte, kan niet verminderd worden. Nogtans, kan dit wachtgeld
wel verminderd worden, zoo de belanghebbende, aangetast door een
ongeneesbare ziekte of krankheid, en in gelegenheid om zijn pensioen te
bekomen, weigert dit pensioen aan te vragen.
Het wachtgeld valt ten laste van staat, provincie en gemeente in de
verhouding van twee vijfden, een vijfde en twee vijfden. Het wordt uitbetaald
door den gemeenteontvanger. De aandeelen van staat en provincie
worden driemaandelijks terug betaald aan de gemeentekas.
De tijd, doorgebracht in-beschikbaarheid : a) bij afschaffing van
bediening, b) ter oorzake van ziekte of om dienstbelang, komt in aanmerking
voor het pensioen. flit wordt berekend alsof de belanghebbende,
tij dens zijn beschikbaarheid, zijn algeheele jaarwedde genoten had.

— 286 —
Het wachtgeld der gemeenteonderwijzers, in beschikbaarheid gesteld
ter oorzake van ziekte, neemt aanvang van of den l en der maand, volgende
op de dagteekening van het ministerieel besluit.
Krachtens een ministerieele &Oche van 19 Maart 1886 worden de
volgende bepalingen getroffen over de vervanging :
1° De onderwijzers, wier beschikbaarheid niet langer duurt dan een
jaar, mogen slechts voorloopig worden vervangen ;
2° Zoo na dit jaar wordt bestatigd, door de provinciale kommissie,
dat de onderwijzer zijn bediening niet kan hernemen, staat het den
gemeenteraad vrij hem bepaaldeliik to vervangen.
Evenwel mag de onderwijzer niet aanzien worden als ontslaggever.
IN blijft steeds deelmaken van bet onderwijzend personeel ; moest zijn
toestand verbeteren, dan is de gemeente verplicht hem terug to roepen
in werkelijken dienst, bij de eerste openvallende plaats. De gemeenteraad
kan een beschikbaar gestelden onderwijzer niet ontslagen. De
vervangen onderwijzer ontvangt zijn wachtgeld, zoolang hij niet den
werkelijken dienst hernomen heeft. Men zal voortgaan hem dit uit te
keeren, zelfs in het geval dat hij zou bekwaam wezen zijn bediening te
hernemen, loch daarin belet door zijn bepaalde vervanging.
(Revue de l'Administration, 1896, blz. 324).
Eon ernstigen waarborg tegen alle willekeurige of vroegtijdige pensioeneering
vindt de onderwijzer in den volgenden maatregel.
Onafhankelijk van de geneeskundige getuigschriften, zal er aan de
provinciale kommissie worden overgemaakt nauwkeurige inlichtingen
over de wijze waarop de belanghebbende zich kwijt van zijn ambtsplichten,
over zi ). n lichamelijken, zedelijken en geestelijken toestand, over de
redenen die hem zouden aanzetten zijn pensioen aan te vragen, enz. Te
lien einde zal de hoofdschoolopziener, na advies van den kantonalen
opziener, een verslag doen toekomen aan den minister, dat zoo nauwkeurig
mogelijk, alle inlichtingen bevat betrekkelijk de onderwijzers
wier op-pensioen-stelling is aangevraagd. Dit verslag zal gebeurlijk
worden medegedeeld, ten titel van inlichting, aan de provinciale kommissie.
(Minist. omz. van 21 Oogst 1894).

9 1 —
Bijzondere Briefwisseling aan u Otis Woord »,
SCHOOLTOEZICHT.
In Hamburg, de grootste der drij vrije Duitsche steden, die cen eigen bestuur
hebben, bevindt zich het Ieeraarskorps sinds eenige weken in niet geringe opschudding.
De Senaat der stad heeft namelijk aan cen kommisie u't de Burgcrschap de
herziening opgedragen der huidige schoolwet en deze herzienii . gskommissie ' wil
de samenstelling der Oberschulbehiirde zoo veranderen, dat het leeraarskorps een
voor dertig jaar verkregen recht met een slag verliezen zou.
Tot de « OberschulbehOrde behoorde tot heden een gt oot getal vakmannen, aan
wier rijp oordeel en onverflauwden ijver de spoedige en gelukkige ontwikkeling van
het Hamburgsche schoolwezen in de eerste plaats te danken is. De « Oberschulbehorde
bestond uit 3 senatoren, 6 leden uit den schoot der Burger.schap gekozen,
twee geestelijke afgevaardigden, twee door den Senaat genoemde vertegenwoordigers
van het hoogere schoolwezen, de beide schoolraden (schoolraad is de titel, die
een schoolopziener verwerft na een zeker getal jaren goeden dienst), de bestuurder
der normaalschool en twee afgevaardigden van de schoolsynode, d. door het
leeraarkorps benoemde vertegenwoordigers.
Nu zullen de vakmannen door leeken vervangen worden. De voornoemde kommissie
staat voor, de OberschulbehOrde samen te stellen uit drij senatoren en tien
leden, door de Burgerschap aan te duiden. Welke dieptrt ffende gevolgen deze hervorming
zou hebben is gemakkelijk of te leiden uit de punten, waarover zich de
werkzaamheid der « OberschulbehOrde uitstrekt voorschrift( n voor overheden
en onderhoorigen ; eventueele herziening van het algemeen leerplan : kwantiteit en
kwaliteit der leervakken, het voorzien der scholen van leerrnidclelen ; keus en
bevordering der beambten ; straffen ; in- en uitwendige toui der schoolgebouwen ;
hoogst getal leerlingen eener klas ; getal wekelijksche en dagelijksche leeruren ;
bibliotheken voor onderwijzers en leerlingen ; enz.
Tot heden had het voorbeeld van Hamburg de Duitsche ot,derwijzers steeds
voorgelicht, als zij voor erkenning en uitbreiding van de rechten van hun stand
kampten. Het is dan ook natuurlijk dat onze Hamburgsche kollega's in verschillende
vergaderingen tegen de voorgestelde hervorming beslist stelling genomen en
het verlangen uitgesproken hebben in het bezit te blijven van hun recht, sinds
dertig jaar erkend, in eigen aangelegenheden mede te mogen beraadslagen en
besluiten. Er bestaat gegronde hoop dat hun protest gehoor vinden zal.
'I'erwijl in Hamburg zekere kringen de onderwijzers van het bestuur der school
willen u • tsluiten worden er in Pruisen langzamerhand m( er in de Schulvorstande
gekozen. In een anderen Duitschen staat is .men voor dertig jaar reeds tot de overtuiging
gekomen dat de onderwijzer of — zooals in grootere gemeenten eenige
onderwijzers in den « Schulvorstand behooren en deze no3dzakelijkheid is door de
wet bekrachtigd. Deze staat is het koninkrijk Saksen, heden nog algemeen als het
land der scholen bekend. Hoe er het schooltoezicht geregeld wordt zal uit de volgende
regelen duidelijk worden.
Aan het hoofd van het lager onderwijs (volksscholen en a Fortbildungsschulen)
staat een geheime schoolraad, die van het ministerie van onderwijs alhangt. Het
heele lard is in circa dertig omschriivingen ingedeeld, war een, Bezirksschulinspektor
toezicht houdt . De wet legt hem de verplichting op, elke school van zijn

- 282 -
ressort 's minstens eenmaal 's jaars te bezoeken. In elke plaats, waar nog geen schoolbestuur
aangesteld is, is de pastoor plaatselijke schoolopziener ( Lokalschulinspek -
tor) ; staat een bestuurder aan het hoofd der school — en dit gebeurt zoodra het
getal der onderwijzers meer dan zes bedraagt — zoo wordt deze met het nlaatselijk
schooltoezicht gelast ; de pastoor heeft dan nog enkel het recht het godsdienstig
onderricht te inspekteeren Bijzondere opzieners voor teekenen, turnen, enz.
gelijk in Belgie, zijn er voor de Saksische volkscholen niet. Elke schoolbestuurder
geeft wekelijks nog 16,12 of minder uren les, gewoonlijk in de hoogste klas ; slechts
in zeer groote scholen ontheft de omvangrijke arbeid van bestuurlijken aard hem
van bet onderwijsgeven. Het getal der vergaderingen, die hij met zijn onderwijzend
personeel te houden heeft, hangt gansch van hem af. Tot konferentiewerken is geen
onderwijzer verplicht. Jaarlijks belegt elke « Bezirksschulinspektor ) met al de
bestuurders en onderwijzers zijner omschrijvingeen ambtelijke bijeenkomst, waarop
een bestuurder of een onderwijzer een voordracht houdt.
In elke plaats bestaat een zoogenaamde « Schulvorstand, ' samengesteld uit personen,
door den gemeenteraad in zijn schoot gekozen ; van rechtsweze behooren tot
den C Schulvorstand ' nog de onderwijzer en de pastoor. In grootere gemeenten is
de schoolbestuurder altijd lid van den «Schulvorstand); niet zelden zetelt naast hem
nog een onderwijzer. De kommissie van onderwijs der groote Saksische steden
bestaat gewoonlijk uit « Stadtraten, ' 4 Stadtverordneten, ' ( 1 ) leden der burgerij en
afgevaardigden van het leeraarkorps; in Leipzig b. v. twee bestuurders en twee
onderwijzers, de eerste door de bestuurders, de laatste door de onderwijzers gekozen.
Vakmannen ontbreken dus in geen enkel « Schulvorstand *
Onmiddellijk boven de plaatselijke schoolbesturen staat de «Bezirksschulinspektion.
) Voor de steden bestaat zij uit de schepenen en den C Bezirkschulinspektor ;
voor alle andere plaatsen uit dezen laatsten en den < Amtshauptmann ,. Meeningsverschillen
onder hen worden door het ministerie van onderwijs beslecht.
De C Schulvorstand ) elker gemeente maakt een ontwerp van budget voor de
scholen, bepaalt het gebruik der gelden, bezorgt den onderwijzer of den bestuurder
de lijst der 4 schoolplichtige ' kinderen, neemt maatregelen om diegene o:idet hen,
die niet ter schole komen, daartoe te dwingen, bestraft ongerechtvaardigd schoolverzuim,
enz. De leden van den C Schulvorstand ) kunnen op betaling voor de
moeite, welke zij zich geven, geen aanspraak maken, met uitzondering van het lid,
met het beheer der gelden belast (Schulkassenverwalter).
Met uitzondering van het benoemen tot de plaatsen van voorloopig onderwijzer
(Hilfslehrer), hetwelk den « Bezirksschulinspektor ) toekomt, beschikt de 4 Schulvorstand)
over al de andere plaatsen in 't onderwijs. Voor elke plaats van vastaangesteld
onderwijzer (standiger Lehrer) worden hem, gewoonlijk vanwege den
gemeenteraad, drij kandidaten ter keus voorgelegd. Wijst hij de drij kandidaten af,
dan volgt een nieuw voorstel of de eigenmachtige benoeming door het korps, dat het
recht van voorstellen heeft. Eventueel ontslagen van vast aangestelde onderwijzers
valt buiten de bevoegdheid van den « Schulvorstand. '
De dertig jaren, gedurende dewelke deze regeling van het schooltoezicht in voege
is, bewijzen genoegzaam dat zoowel overheden als onderwijzers met haar tevreden
zijn.
Hoboken.
HERMANN UHLMANN.
(1) De Stadtverordneten komen met onze gemeenteraadsleden overeen ; zij duiden
de leden der burgerij aan die in den c Schulvorstand , zitting heLben ; de « Stadtrat
) is te vergelijken met onzen schepen — in Nederland wethouder ; evenwel dient
opgemerkt dat niet alle « Stadtrate ) aan het hoofd staan van een bijzonder depar -
tement van het bestuur der gemeente.
(Vert.)

— 283 —
KIJKJES LINKS EN RECHTS.
1411111111=5211•11•11MIX111111111111111111111111111111111111n1111111n1
Op 27 Juni 11. overleed
mejuffer
Paulina PELEMANS,
onderwijzeres aan kindertuin
11 — Everaertsstr. —
Geboren te Merxem, op
2 Juni 1861., oud-leerling
.onzer gemeentescholen.
Kweekeling van den normalen
leergang voor FrObelonderwijzeressen
te Antwerpen
; benoemd in Berchem
op 1 October 1881. Aldaar
op wachtgeld geplaatst in
December 1881. Aangesteld
als onderwijzeres bij kindertuin
11 op 29 Mei 1886.
Stichtend lid der onderwijsvereenigi
Dg Diesterweg.
Aan de treurende bloedverwanten
wordt hierbij
innige deelneming betuigd
door
De redactie van « ONS WOORD ».
Proficiat ! — Het Staatsbestuur heeft ons geacht medelid, collega
AUGUST VIO SCHAREN, onderwijzer aan jongensschool nr 2, vereerd
met het burgerkruis _van 1 "te klas, ter gelegenheid van zijn jubelfeest :
vijf-en-dertig jaar klasse-onderwijzer.
Wi l wenschen collega Van Scharen hartMijk geluk, en... een langdurige
rust na een zoo lange loopbaan.
De redactie van Ons Woord.
Een huldebetoog. — « Aan Otto Ernst,
Schrijver van Flachsmann als Erzieher
) Om de verdiensten van het kunstwerk,
) Om de waarheid en de waardigheid van de opvoedkundige strekking,
>) Met achting en eerbied opgedragen door
De redactie van Ons Woord.
Zoo luidde de opdracht van eon bijzonderen afdruk van Flachsmann
als Opvoeder, gczonden aan Otto Ernst door de zorgen van het Uitvoerend
Komiteit van Diesterweg. Dit exemplaar was netjes ingebonden, verguld
op snee en bevatte de handteekeningen van Uitv. Korn. en Redactieleden.

— 284 —
Van wege Otto Ernst is het volgende schrijven toegekomen :
Hamburg, 20/7/01.
HOCHGEEHRTE HERREN,
Empfangen Sie meinen allerherzlichsten Dank fur die liebenswurdige
Ubersendung des « Flachsmann als Opvoeder ». Das pi iclitig gebundelie
Exemplar hat durch (lie smeichelhafte Widmung und (lurch die Namensziige
der verehrten Kollegen fill- mich einen besonders hohen Wert
erlangt und wird einen Eherenplatz in meiner Bibliotliek erhalten. Seien
Sie versichert, dass ich mich stets gliicklich schatzen werde, wenn ich
von meinen Antwerpener Freunden und Genossen ein Zeichen ihres
Daseins und Wickens erbalte. IVIit dem Wunsche, class das einmal
gekniipfte Band ein dauerndes sein mOge, begriisse ich Sic auf das
herzlichtste als
Ihr dankbar ergebener
OTTO ERNST.
Twee ministerieele berichten. — Voor wat aangaat de huisvesting,
herinnert de minister, dat de omzendbrief van den 26 n Febi uari
1877, volgens welken flan de onderwijzers de -verplichting kan opgelegd
worden in de gemeente te woven, slechts toepasselijk is voor zooverre
deze verplichting eerie voorwaarde is geweest bij de benoeming.
Zoo deze laatste van die verplichting niet gewaagt, bestaat er geen
wettige of organieke verordening, die toelaat de onderwijzers te dwingen
hun huisvesting in de gemeente to nemen.
* *
De gemeente overheid kan aan de leden van het onderwijzend personeel
in geval van ziekte geen geneesheer opdringen, die op cle .kosten van den
zieke, een getuigschrift zou afleveren.
Indien het bestuur twijfel koestert over de wezenlijkheid of den ernst
der ziekte, ingeroepen tot het verkrijgen van een verlof en bevestigd door
den familiegeneesheer, kan het, op zijne kosten, een geneesheer afvaardigen
om zich te vergewissen of de aanvraag gegrond is.
Bij verschil van mooning tusschen de twee artsen, kan het beroep aanteekenen
bij het departement van openbaar onderwijs, dat de -verschijning
zou bevelen van den belanghebbende voor de provinciale kommissic
der pensioenen,
Bulletin syndical -- n° 516 — S t Gillis.
Niet Spuwen ! — « In het belang der openbare gezondlieid wordt
men verzocht niet to spuwen », zoo luidt het opschrift in vele openbare
plaatsen door de zorgen der gezondheids-commissie opgehangen. Ook op
de deuren onzer tramwagens heeft men het « Diet spuwen » aangebracht,
maar in ooze scholen gaan de kinderen altijd voort hun schalie met
speeksel to besmeuren, wanneer zij die schoonmaken. Ili Zwitserland
zijn de leien om gezondheidsredenen afgeschaft. Ware het niet wenschelijk
het misselijk en gevaarlijk gespuw tegen to gaan ? Zouden de
onderwijzers niet zorgen, dat de leien van al de leerlingen met spoils en
water worden schoongemaakt ?
Bezoek. — De leerlingen van het hoogste studiejaar der twee stedelijke
normaalscholen van Brussel hebben achtereenvolgens, een bezoek

— 285 —
gebracht aan een paar lagere scholen en kindertuinen van Antwerpen.
Vooral het onderwijs in de Antwerpsche kindertuinen trok aller belangstelling
en verbazing.
De zindelijke en nette volkskinderen, die aantrekkelijke en oordeelkundige
wijze van spelend onderricht, die ruime en luchtige lokalen, die
beschaafde en toch zoo kinderlijke toon der onderwijzeressen, alles trok
aan en gaf veel te denken en te leeren. De stall Antwerpen mag trotsch
zijn op hare kindertuinen. In Been land ter wergild, men mag het met
voile overtuiging zeggen, zal men dan ook zulk good en ruim opgevat
Frcebel-onderwijs aantreffen.
Ook de bezochte lagere scholen maakten zeer gunstigen indruk op de
Brusselsche normalisten. Laten wij er bijvoegen dat zij door bestuurders
en bestuursters met de vriendelijkste welwillendheid ontvangen worden.
Eere aan het Antwerpsch onderwijs
(Laatste Nieuws)
Gezondheid op school. — De verslagen der schooldoctors te
Dresden, in Duitschland, brengen het verrassend en tevens bedroevend
feit aan het licht dat de helft der sehoolgaande kinderen niet normaal is.
De onderwijzersbond heeft daarom het gemeentebestuur verzocht :
1 0 jaarlijks alle kinderen, met het oog op den gezondheidstoestand, te
laten onderzoeken, en Mks volgens een bepaald stelsel '2° den kinderen,
die een chronische kwaal hebben, 's zomers vrijaf te geven om een kuur
te ondergaan en hen het verzuimde door het vormen van hulpklassen te
doen inhalen ; :3° invoering van schoolbaden.
In 13elgie is 't al niet veel beter gesteld, meenen we. Wat doet hier de
overheid ?
Hoe men de jeugd tracht op te voeden. — De Vorwarts heeft
weer een zendbrief openbaar gemaakt, dien de Pruisiche minister d' Studt
in zake het onderricht in de geschiedenis aan inrichtingen van voortgezet
onderwijs heeft uitgevaardigd. In de laagste kiassen moeten de leerlingen
bekend worden gemaakt met de « groote heldenfiguren : in de
middelste kiassen moet de grootste waarde gehecht worden aan de erkenning
van een « hoogere hestiering » in de geschiedenis. In de hoogste
kiassen vereischt het onderwijs in de geschiedenis « bijzonder takt en
groote voorzichtigheid o, want hier moet men opheldering geven over
economische en maatschappelijke vraagstukken. Woordelijk staat er in
de instructies van den minister ;
«Bij het op zedelij ken en historischen grondslag gegeven onderwijs moet
aan den eenen kant gelet worden op de regelrnatigheid van. vele sociale
eischen van den tegenwoordigen tijd ; aan den anderen kant echter op de
verderfelijkheid van alle gewelddadige pogingen om wijziging te brengen
in de maatschappelijke or de. Hoe zakelijker de leeraar de geschiedkundige
ontwikkeling van de verhouding tusschen de Standen en den toestand
van de werkende kiassen in het bijzonder behandelt en de voortdurende
verhetering in dien toestand, met vermijding van alle tendentie, hoe eerder
men er in zal slagen onze gezond denkende jeugd in staat te stollen
een fielder en kalm oordeel over de noodlottige gevolgen van de onrechtmatige
sociale verzuchtingen van den tcgenwoordigen tijd te vellen ».
Rusten op school. -- De Pruisische minister van onderwijs heeft
bepaald dat aan alle scholen na elke les eenigen tijd gerust moet worden,

— 286 —
en wel in het geheel zoovele malen tien minuten als er uren onderwijs
worden gegeven. Men mag dien rusttijd tot minder dan tien minuten
beperken, mits de overblijvende minuten alsdan aan volgende rusttijden
worden toegevoegd. De rusttijd rnoet ten minste lang genoeg duren dat
in de lokalen de lucht kan worden ververscht en den leerlingen de
gelegenheid worden gegeven eenige beweging in de open lucht te nemen.
Op een kleinen rusttijd moot telkens na het volgend lesuur een grootere
volgen.
Fleurs de Rhetorique. Als een bewijs, dat er nog andere letterkundige
fouten zijn, dan fouten tegen spelling en spraakleer, volge hier
een oproep, ons onlangs in lianden gevallen :
TOT HET LIEFDADIGE VOLK !
« En als de doodsklok luidt, dan schreien weesjes ». Geen' vader,
geen' moeder meer, zuchtte 't arme schaapje ; o, ze zullen me naar de
boeren sturen, stotterde het kind al weenende. Arm schepseltje.., ach...
wat zal er nog van u geworden ?...
Zoo dacht ik na,... maar ja, honderden en honderden kwijnen alzoo
en geraken verloren wezens. Dageliks zien we hun getal vermeerderen,
het getal dergenen die tot de armoede gedoemd worden dageliks zien
we kleine, zuivre MAAGJES hun Leven verloren gaan iii dien (?) breeden
stroom, meedesleepende (?) 't reinste zieltje, het edelste karakter.
Zal er dan niet eens een dageraad aanbreken, dat 'nen dam zal
OPGETIMMERD (?) wezen, het arme weeskind belettende te verdwijnen in
den koll: der barbaarsch- en onwetendheid, ja. zelfs in.... d'ontucht ?....
Maar, intusscheu, steeds immer naar 't voorgaaude strevende, dienen
we reeds worden te zalven, daar, waar het ons mogelik is.
.......................
Welnu, gij, liefdadige harten, gij weezenvrienden, gij oud-weezen,
zult ge dien dag daar aanwezig zijn waar verheven, edel werk to verrichten
is ? Ja, niet waar alien getoond dat g'uw naatn met waardigheid
draagt, getoond dat ge het arme weeskind's lijden wilt lenigen.
Dat den 30 Juni, (le HANDEN nijpend gedrukt worden, der HARTEN,
welke fier en vroom het hunne bijdragen tot verzachting van 's weesjeslot.
Een beetje proza uit het Handelsblad. — De Brusselsche
correspondent van het Handelsblad schrijft aan het Antwerpsch blad
REIZENDE ONDERWIJZERS.
De onderwijzers nit den omtrek van Brussel krijgen lust in reizen :
ongetwijfeld een gevolg van de schooluitstapjes, waarvan men, in 't
voorbijgaan gezegd, misbruik maakt.
Maar die heeren hebben zich in 't hoofd gesteld, van het gouvernement
eene vrije verkeerkaart op de spoorwegen te verkrijgen. 't Is niet veel,
zooals men ziet
Ik zou mij fel moeten bedriegen of het gouvernement zal dergelijke
vraag niet toestaan. Mij dunkt dat het van de gelegenheid eens moest
gebruik om die heeren aan te bevelen, geen verstrooiingen
ver van huis te gaan zoeken, maar zich wat meer
met hunne klassen bezig te houden.
Zonder conamentarièn, niet waar ?

— 287 —
Onderwijs van Geschiedenis. — De onderwijs-commissie te Gent
heeft het handboek voor Geschiedenis van M. Westendorp, schoolbestuurder,
aangenomen.
Er is, door dezelfde commissie besloten een prijskamp te openen voor
het opstellen van een handboek van plaatselijke geschiedenis.
Antwerpen laat zich door Gent op dat gebied vooruitloopen !
Op 28 November 1900 werd in ooze stad een Verein Deutscher
Lehrer gesticht, dat heden 27 onderwijzers aan de Duitsche scholen van
Antwerpen, Hoboken, Brussel tot leden telt. Hun wensch is dat het
vaderland zich meer om hun toestand bekommere en daarvan o. a. blijk
geve door de jaren, in het buitenland aan Duitsche scholen doorgebracht,
mede te rekenen tot den diensttijd ; door hen toe to laten tot
een door den staat beneerde pensioenkas ; door een planmatig verstrekken
van toelagen aan de scholen, waar zij werkzaam zijn.
De vereenigiug van al de onderwijskrachten, in de 1000 Duitsche
scholen van het buitenland verspreid, zou voorzeker een groote stap
nailer zijn tot het doel. Om zoover to geraken is het echter volstrekt
noodig dat zij beter met elkander in voeling komen en men zal daartoe
meer bijdragen door een blad. Tot het oprichten van een maandschrift,
« die Deutsche Sell ule im Auslande n, werd een geestdriftige oproep
rondgestuurd door den hoer H. Amrhein (Hoboken).
Zoodra bet aantal inschrijvers voldoeude is (jaarl. prijs 5 Mark) zal het
blad het Licht zien. wij hopen met den nieuwen konfrater spoedig kennis
to maken.
Belangrijk Bericht: — De Heer WILLEM KOOPAL, turnleeraar to
Antwerpen, heeft aan Diesterweg's Hulpkas voor behoeftige schoolkinderen
ten verkoop aangeboden 400 exemplaren van zijne voordracht
over De Gymnastielc in Belgie en het Zweedsch stelsel , onlangs in Diesterweg's
Uitbreiding .der Normale Studien gehouden.
Deze brochuur is ter beschikking onzer lezers ; tegen den prijs van
0,10 fr. voor de stad ; van 0,15 voor het binnenland en van 10
cent (per postmandaat op te zenden) voor Nederland.
Den Heer KOOPAL, onzen warmsten dank !
BLADVULLING.
Een denker. — In het exaam. De leerlingen hebben te ántwoorden, hoe de
telwoorden verdeeld worden in grondgetallen, rangschikkende telwoorden en
onbepaalde telwoorden. Zij moeten ook voorbeelden opgeven van elke soort. De
grondgetallen en rangschikkende telwoorden worden door den leerling, dien wij
een denker noemen, opgegeven, zooals zij door den onderwijzer waren geleerd
geworden en zooals zij in alle spraakkunsten voorkomen. Voor de onbepaalde telwoorden
geeft hij er echter op van zijne vinding : Bij de tien, tegen de dertig, onarent
zestien, nagenoeg veertig.

Verblijf
Vertrek
Terugkomst
— 288 —
WERKZAAMHEDEN DER VEREENIGING,
ZANGAFDEEL1NG EN REISKOMITEIT.
Juli is een drukke maand geweest voor onze Zangafdeeling.
Den I5en verleende 't Klein Koor zijn medewerking aan het Jan Blockx-Concert
in het tentoonstellingslokaal van den tombola, ingericht ten voordeele der nagelaten
betrekkingen van den overleden en betreurden kunstzanger LODEWIJK LEYSEN. Het
bracht ten gehoore Het Graf, vierstemmig madrigaal, en Ons Vaderland; te dier
gelegenheid door den toondichter vierstemmig bewerkt.
Den 21 en trad het Gemeugd Koor op in het Casino te 13!ankenbtrghe, daartoe
uitgenoodigd door den Bestuurder, Heer HENRY FONTAINE.
Het programma bestond uit de volgende nummers :
I. Fest-Ouvertur mit Gesang . . . ROB. SCHUMANN
fiber das Rheinweinlied : 4 Beitreinzt mit Laub . op. 123
Prenor-Solo : M r L. SELENS).
2. L'Enfanee du Christ, Oratorio en 3 parties,
Paroles et musique de HECTOR BERLIOZ
3. Kaiser- Marsch mit Chor .. RICHARD WAGNER
Verleenden hun medewerking : Mevr. Judels-Kamphuyzen, M.M. Constantin
De Bom, Henry Fontaine, Jos. Judels en Leop. Selens.
In beide gelegenheden, wij mogen 't gerust verklaren, hebben onze zangeressen
en zangers zich met eer van hun taak gekweten en de faam opgehouden die zij zich,
dank de kundige leiding van kollega Joris De Bom, hebben weten te veroveren.
De tweedaagsche r€is naar Blankenberge zal Lang blijven leven in de herinnering
van alien die ze meemaakten — 't waren er wel 240 !
De inrichting iiet niets te wenschen over. Hiervoor zij hulde gebracht en dank
betuigd aan kollega Fons Christiaens, wiens werkzaamheid en gedienstigheid tijdens
heel den tocht algemeen zijn opgemerkt en bewonderd.
SCHOOLKOLONIEN van Igo'
Getal
LI.
Begeleidsters & Begeleiders
Itegem 7 Aug. 28 Aug. 31 J. Mien J. Claessens & J. Van Eeckhoven
Hamois 7 Aug. 28 Aug. 6o J. Mren Fr. Elen, Em. Van Drooghenbroeck,
Huib. Serneels & Alf.
Hautteman.
Blankenberge 28 Aug. 18 Sept. 3o J. Mren A. Christiaens & F. Geefs.
Itegem 29 Aug. i8 Sept. 31 M. Mej. M. Gillard & C. Tyck.
Hamois 28 Aug. 18 Sept. 6o M. Mejufvre n Ci. Gillet, 0. Daelman,
Nobluez & Hoefmans.
Blankenberge t 28 Aug. 18 Sept. 3o M. Mi ne Christiaens & Mej. M. Taeymans.
NOTA. De personen, die verlangen naar eene der voornoemde plaatsen te vertrekken,
tegelijk met de kolonisten, kunnen de gewone prijsvermindering bekomen.
Zij gelieven zich te wenden tot 141 r Jan Lemmers, Richardstraat, 29, minstens
8 dagen voor 't vertrek.
HET KOMITEIT.

^^^^

- 290 -
BOEKBEOORDEELING
300 Causeries (Exercices d'intuition et de langage) door J. AERNOUT & J. DE
CONINCK. J. Lebegue & Co, Brussel, uitgevers — 2 de uitgaaf. Prijs: fr. 2,50.
Het werkje dat de Heeren J. AERNOUT en J. DE CONINCK ons geleverd hebben
vormt een nieuwigheid onder dit opzicht, dat het verdeeld is over de 12 maanden
van het jaar, met eene reeks van 25 spreekoefeningen, voor iedere maand. Iedere
aanschouwingsles, gevolgd van spreekoefening heeft zooveel mogelijk betrekking op
zaken die, in de maand waar ze in voorkomen, het best op te merken zijn.
Alhoewel dit werk voornamelijk bestemd is voor den lageren graad, 2de jaar, denken
wij, dat het met veel vrucht ook in den middelgraad zal kunnen gehruikt worden,
waar het stof zal geven tot menigvuldige kleine opstellen, mondelings en schriftelijk
te verwerken. Dit alles in scholen waar het Fransch de voertaal is van het
onderwijs. Voor ons ook kan het werkje menigvuldige diensten bewijzen. De
onderwijzers, gelast met den cursus van Fransche taal voor voiwassenen, zullen het
met veel vrucht kunnen benuttigen. Zij zullen er stof in vinden tot menige zeer
aangename spreekoefening.
Deze tweede uitgaaf bevat ook de vertaling der voornaamste technische woorden,
zoodat het werk best kan gehruikt worden bij het aanleeren der tweede taal.
Tegelijk met deze tweede uitgaaf, verscheen : 300 Resumes de Causeries door
J. AERNOUT. Het is bestemd voor den leerling, en bevat den korten inhoud der
spreekoefeningen.
Beide werkjes, onder alle oogpunten aanbevelenswaardig, wenschen wij goeden
aftrek.
Les premiers Entretiens a l'ecole Frcebel par A. RAcuLEz, directrice de l'ecole Frcebel,
a Charleroi. — Editeur : Ad. esmael-Charlier, Namur. Prix : i franc.
Avec un interét toujours croissant nous avons parcouru le petit volume de
Mile A. Reculez. Les 129 lecons, classees d'une maniere methodique, amenent au
but, que l'auteur s'est propose : enrichir le pauvre vocabulaire des petiots du jardin
d'enfants. Mile Reculez a suivi la marche radicale : aller de ce qui est pres a ce qui
est loin, du connu a l'inconnu. Nous recommandons vivement l'ouvrage de
Mlle Reculez a nos institutrices Frcebel : elles y trouveront un choix exquis de lecons
de doses !
Manuel d'Histoire de la Belgique a l'usage des stoles primaires par A. WESTENDORP,
instituteur a l'ecole primaire superieure, a Gand. Avec douze cartes colorises.
Gand. Imprimerie V. Van Doosselaere, Boulevard de l'Heirnisse, 17. — 1901.
Een handboek 99 bladz. groot— vervaardigd door een onderwijzer, en niet door
een schoolmeester. Die tegenstelling wordt te pas gebracht met het oog op zekere
werkjes — in de scholen gebruikt ! — en die tot rationeel geschiedenisonderwijs
slechts in heel verwijderde betrekking staan. Deze werkjes, dun als een wafeltje en
voor enkele centiemen te koop, werden de wereld ingezonden om geld te slaan naar
den regel a vele kleintjes maken een groot. , De schrijvers (?) zijn sluwe, doortrapte,
uitgeslapen mannen van zaken. Zij kennen de toestanden en de behoeften van het
oogenblik, en, waar er een oogsken vet te scheppen is op de opvoedkundige soep,
daar brengen zij hun spaantje in gereedheid. De geschiedkundige handboekjes aldus,
tengevolge van de kantonnale wedstrijden en het daarmede gepaard gaande africhtingssysteem
op de markt geworpen, zijn legio. En ware er zelfs maar een enkel,
dan nog zou het genoeg zijn om de eer der Belgische opvoedkundige praktijk voor
eeuwig te beduimelen. Een land, waar zulke prulboekjes in de scholen geduld worden,
is rijp voor de onmogelijkste schikkingen en vergelijken.

- 291 -
In afwachting, dat eens de Hercules opsta, die het verzuiverende water drijft door
deze nieuwerwetsche stallen van Augias, begroeten wij met geluk eene poging om
het geschiedenisonderwijs te verfrisschen, te verlevendigen en op te knappen.
De Heer WESTNDORP heeft een werk geleverd van groote verdienste.
Zijn leerboek is tezelfdertijd een leesboek. De redematige uiteenzetting der feiten,
het verhaal ( met getal en omstandighecien z gaat de korte inhouden, de synoptische
tabellen en de datumreeksen vooraf. Met de twaalf gekleurde kaarten tusschen den
tekst wordt voldaan aan den eisch, dat geschiedenis en aardrijkskunde elkander
moeten aanvullen en volledigen. De kaarten zijn eenvoUdig, helder, duidelijk, niet
overladen, juist voor hun Joel berekend.
Aan alles wordt men gewaar, dat het werk van den Heer WESTENDORP de ontwikkeling
is van eigen inzichten, gelouterd door jarenlange ervaring in de klas.
Onbegrijpelijk nochtans, dat de handleiding werd uitgegeven in het Fransch en
niet in oorspronkelijk Nederlandsch. Of is het Fransch soms de voertaal van het
onderwijs in de betalencle lagere scholen der hoofdstad van Vlaanderen ?
Notions elementaires de Sciences naturelles, par D. DOLHEN. Degre moyen (0,4o fr.)
et degre supe'rieur (0,50 fr.). Namur, Wesmael-Charlier.
Middelgraad : de mensch, de dieren, de planten, de delfstoffen, eenige nijverheidsbegrippen.
Hoogere grata : de mensch, de dieren, de planten, eerste begrippen der physiek,
begrippen over eenige nijverheden. — leder boekje bevat dus gansch het programma
van iederen graad.
Een aanbevelenswaardig werkje onder alle opzichten, zeer methodisch opgevat
en versierd met een groot aantal, zeer duidelijke platen. V6or iedere les worden
aangeduid de aanschouwingsmiddelen en de korte inhoud. De les wordt den kinderen
voorgebracht onder den vorm van een zeer aantrekkelijk gesprek des
onderwijzers met zijne leerlingen, de onderwijzer toont en geeft daarna de korte
samenvatting van hetgeen behoeft onthouden te worden.
Dit alles zeer duidelijk en tevens aantrekkelijk voorgesteld : het eenige middel
om het onderwijs der natuurwetenschap te doen vruchten dragen.
Comment le jeune Alfred apprit le flamand, par D. CLAES (r e et 2me partie). Namur,
Ad. Tiresmael-Charlier. Prijs : 0.50 fr. per deel.
Werkje bestemd voor de lagere scholen en de voorbereidcnde klassen in de middelbare
scholen van het Walenland.
Vooraf de voornaamste regels met voorbeelden der uitspraakleer. Eenige der
voornaamste spraakkundige begrippen, onmiddellijk gevolgd door leeslessen in
vorm van gesprekken. Alfred gaat naar Hasselt wonen om Vlaamsch te leeren. In
de twee deeltjes van het werkje vinden wij Alfred overal terug : zijn verblijf in de
familie van zijn vriend Hendrik, wat hij doet, waar hij gaat, enz. Iedere leesles is
voorafgegaan van een lijst der moeilijkst uit te spreken woorden en gevolgd door
de vertaling der nieuwere woorden. Iedere leesles kan in spreekoefening worden
overgezet , de vorm der leesles leent er zich zeer gemakkelijk toe.
Een zeer aanbevelenswaardig werkje, indien het niet bier en daar zondigde tegen
de onzijdigheid.
Cours d'êcriture avec documents commerciaux constituant un cours essentiellement
pratique par D. DOLHEN.
Cattier unique pour ecoles primaires et sections preparatoires des ecoles
moyennes ....................... fr. 0.20
Cattier unique pour premiere annee, section moyenne d'E. M.. . . . fr. i.00
Uitgever : A. Wesmael-Charlier, Namen.

---- 292 --
De werkjes zijn zeer goed opgevat. Het gebeurt maar al te dikwijls dat de leerlingen
verplicht worden alle soort van handelsdocumenten na te bootsen. Het
inieeren vraagt veel tijd, die beter kan besteed worden ; overigens voor de meeste
schriften bestaan gedrukte formulen, wij vinden het dan ook practisch den leerlingen
die gedrukte formulen in de handen te geven. De bijgaande schrijfoefeningen
maken de leerlingen vertrouwd met tal van bijzondere handelstermen.
Het tweede schrijfboek bijzonder aanbevolen voor de lagere hoofdschool.
Cours supOrieur de grammaire francaise, a l'usage des eleves des 5e et 6e annees
d'etudes des ecoles primaires, par C. NICOLET, inst. comm. a Liege et E. VELINE.
Wesmael-Charlier, editeur, Namur. — Fr. o.6o.
In het maartnummer van 1900 lieten wij ons met veel lof uit over het werkje der
H.H. Nicolet en Veline. Wij bespraken toen den middelgraad, thans roepen wii de
aandacht op den hoogeren graad. De verwerkte stof is te zeer bekend, erover uitweiden
ware overbodig. De schrijvers blijven trouw aan hun stelregel : .4 Weinig
theorie, veel pralitijk r. Zij bezigen eene eenvoudige, gebruikelijke taal, wat de
voorbeelden en toepassingen niet weinig in bevattelijkheid doet winnen. Zij werkten
voor de lagere school en leverden een practisch handboek dat wij in gemoede
aanbevelen.
Enseignement de l'economie domestique et travaux du ménage, par Mme RENSONNET-
JONES. (Nouvelle edition).
Uitgever : A. Wesmael-Charlier, Namen. Prijs 1.5o fr.
Het IA erk is bestemd voor de middelbare meisjesscholen. De volgende hoofdstukken
worden erin behandeld : ler annee : 1) Soiris a donner a l'habitation ;
2) Mobilier ; 3) Appareils de chauffage et d'eclairage. lime annee : x) Linge et objets
d'habillement ; 2) Blanchissage et repassage du linge ; 3) Trousseau d'une jeune
fille ; 4) Principaux modes de conservation des fruits, des legumes, des ceufs.
IIIme annee : 1) Notions tres simples sur les substances alimentaires ; 2) composition
de quelques menus ! 3) Service d'un repas de ceremonie ; 4) Notions de comptabilite
domestique.
Zooals ge ziet, er wordt in verhandeld al wat eene goede huisvrouw noodzakelijk
zou moeten kennen en daarom achten wij het werk geroepen veel goeds te stichten
bij de meisjes van ons lager middelbaar onderwijs.
INthode de lecture elementaire, par A. DEVLEMINCKX, instituteur communal a
Schaerbeek.
Premiere partie Prix 0.15 fr.
Deuxieme partie .
.... . Prix 0.20 fr.
Librairie classique de A. Wesmael-Charlier. editeur, rue de fer, 53, Namur.
In zijn voorwoord zegt de schrijver : Charge, depuis plusieurs annees, d'une classe
elementaire a l'ecole communale n o 12 a Schaerbeek, j'ai pu me rendre compte des
nombreuses difficultes, que presente l'enseignement de la lecture elementaire.
J'ai tente de les echelonner et de les presenter de maniêre a ne pas rebuter, ni
fatiguer les eleves.
Hierin is de schrijver ten volle gelukt. Geen opeenstapeling van moeilijkheden in
een zelfde lesje ; maar geleidelijk worden alle afzonderlijk behandeld, wat de taak
des onderwijzers veel vergemakkelijkt.
Als gewoonlijk is de uitvoering zeer goed verzorgd, aihoewel wij voor een eerste
leesboek, liever eene grootere letter gebruikt zagen.

ACTITSTE JAARGANG Nr 10 I October igoi
Ohne ein Blatt, in welchem alles Laufenden was die Lehrer interessiren kann zur Sprache kommt,
ist eine lebendige Verbindung und Wechselwirkung der Lehrer nicht denkbar.
In der Vereinigung liegt unsere Kraft. Isoliere dich und du bist schwach oder du wirst es.
DIESTERWEG.
INHOUD : Rond Flachsmann als opvoeder. — Het 44e Onderwijzerskongres to Bergen. —
Vereeniging tot bescherming der abnormale kindsheid. — De nationale school en hare beschermers.
Stijn Streuvels : Een Dorpsschool. — Kijkjes links en rechts. — Werkzaamheden der Vereeniging.
— Boekbeoordeelingen.
Rond "FLACHSMANN ALS OPVOEDER".
We kregen 't over Flachsmann.
Met 't slot, zei ik tot m'n vriend, kan ik onmogelijk volkomen
vree hebben. Dat Flachsmann vernietigd wordt, heel goed. Dat de jongelui
elkander krijgen, opperhest. Maar waarom, in godsnaam, van
Jan Flemming een schoolhoofd gemaakt ! 't Bederft de helft van m'n
geluk over den goeien afloop van de zaken ; 't verdooft den glans van
Jan's beeld, die 'k nu, telkens ik aan hem denk, zie zitten in Flachsmann's
zetel, achter Flachsmann's bureau, tusschen Flachsmann's
rooden en zwarten inkt, lijsten opmakend, en, met de kostbare hulp van
Negendank, zijn school besturend, en die 'k me niet meer kan voorstellen,
zoo heelemaal als toen hij nog geen hoofd was, met de jongens
op de speelplaats joelend en ravottend, dat het een levee werd als een
hel, en voor de klas, onderwijzend dat de ouwe, uitgeslapen Prell er
weer een kleine jongen bij werd. Spijtig om die mooie, mooie figuur
van Jan Flemming !
(Hier werd ik een spottend-vragenden blik gewaar, die duidelijk
sprak van niet doordraven en.... verklaren).

— 294 —
Och, is 't niet eenvoudig genoeg ? Jan Flemming, dat is nu eens een
genie. (Als hij ten minste in werkelijkheid bestaat , Ik voor mij ben
sterk geneigd hem als een zuiver idee te aanzien, volkomen ongeschikt
dus om, met menschelijke voeten op de reele planken van het tooneel,
zich door ons van buiten en van binnen te laten bekijken). De benamingen
leermeester, onderwijzer beginnen belachelijk te klinken voor
zoo'n man, een echt kunstenaar, die met kinderkarakter en kinderverstand
werkt als een beeldhouwer met klei, knedend er uit wat hij wil
en juist zooals hij 't wil, gemakkelijk, half spelend, zonder geleerdigheidsvertoon
of wetenschapetalage, juist een artiest door gods genade.
Van huis uit kreeg hij alles mee wat den idealen opvoeder maakt : een
paalvast karakter bij een teere, gevoelige inborst ; een blije, opgeruimde
stemming over een solieden grond van ernst, een klaar hoofd
zonder pedantism, en boven alles het geloof in, de begeestei ing voor
zijn taak.
Hee, meent ge dat ze'r dik loopen, de Jan Flemming's ? Als er al
eens een is op de duizend ! En dan nog zoo kompleet niet !
Zoo'n rare rogel, zoo'n witte merel, waar is die z'n plaats nu, zeg ?
Is ze voor de klas, of is ze buiten de klas ? Is ze in een kantoor of is ze
bij de kinderen ? Ik meen ze is bij, met, onder de kinderen, zooveel
't maar zijn kan. Ik vind dat g'een zonde aan de kinderen begaat als
ge hen onttrekt aan de leiding van Flemming....
Daar onderbrak me m'n altijd zeer bedaarde vriend
Ge vergeet dat g'in Duitschland zijt. Een schoolhoofd heeft er
andere plichten dan bij ons. Van onderwijzen is hij niet geheel ontheyen.
Zooveel uren les per week, luiden z'n instruksies. Herinner u maar
de eerste woorden van Prell tot Flachsmann : Gij moet op dit uur
onderrichten.... Hoe komt het, dat ik u hier en niet in de klas vind ?
— In Duitschland blijft een schoolhoofd onderwijzer. Ten onzent heeft
een schoolbestuurder alleen nog recht op den naam van hoofd ; onderwijzer
is hij niet meer. Ge kunt gerust dus met Flemming deelen in
z'n blijdschap om z'n bevordering. De kinderen verliezen hem niet.
Eerlijk moest ik bekennen dat me wel inderdaad een schoolhoofd
voor den geest had gezweefd, zooals ik ze ten onzent rond me zie.
Toch, ging ik voort. blijf ik bij wat ik zeg. In elk geval gaat Flemming
van een groot aantal lesuren ontslagen worden om bestuur-en
kontroolwerk te verrichten. Welnu, dat is zuiver verlies voor de leerlingen.
Met de krachten, den aanleg en de geestdrift van een Flemming
moest gewoekerd worden. Geen half uurtje mocht daarvan worden
verloren gegooid.
Beken dat 't best zou zijn als ieder 't werk deed waarvoor hij 't meest
geschikt is. Flemming nu is geschikt om te onderwijzen, volledig, en
dit is al ongemeen genoeg om hem niet aanstonds aan een andere taak

— 295 —
te zetten. En al zou hij ook even geschikt zijn tot schoolbestuurder,
hij moest voor mij toch onderwijzer blijven, omdat dit van de twee het
belangrijkste werk is.
Ik vind niet dat Flemming bevOrderd wordt en dat zou hij, bij nadenken,
ook niet vinden. Denk aan wat hij tot Gisa zegt, als ze hem haar
verwondering uitdrukt, waarom hij niet iets meer, iets beter, iets hooger
geworden is dan onderwijzer. Zeer eenvoudig antwoordt hij haar :
iets hooger dan onderwijzer bestaat er niet.— Nu ja, zegt Gisa, ik
dacht: minstens professor aan het atheneum of aan de hoogeschool.—
Voor mij, lieve jufvrouw, is volks-onderwijzer het Allerhoogste.
En als ge Flemming dan verder hoort, wat voor hem onderwijzen,
lesgeven is, dan zou hij, om daarmee in konsekwensie te blijven, bij 't
vernemen der verandering van werkkring, eer een zucht van spijt hebben
moeten slakes dan jubelen van blijdschap.
Ik versta anders dit laatste volkomen. Flemming's vreugde om 't
hoofdschap heeft niets te maken — of weinig — met zijn werk. Maar
het brengt hem alvast twee zaken die niemand onverschillig laten :
onafhankelijkheid — een betrekkelijk groote althans— en beter bezoldiging.
Dit laatste is voor een jonge man als Flemming, die daarbij
pas bemint, gewis een overgroot geluk. Maar de onafhankelijkheid,
vooral voor iemand die van onder 't juk van Flachsmann uitkomt, 't
zich verlost gevoelen van dies eeuwigdurenden, hatelijken kontrool
die al uw handelingen vergezelt, die waarneeemt hoe ge gaat en staat,
hoe ge spreekt en zwijgt, die uw minste laden, uw kleinste bewegingen
beloert, beknibbelt, — dat is niets minder dan de vrijheid voor den
gevangene. Zeker Flemming rnAg jubelen, dâârom.
En wat dan, werd mij gevraagd, had Flemming volgens u moeten
doen, het hoofdschap weigeren of aannemen ?
— Noch het een, noch het ander.
— Zoo, dat is nog lastiger.
— In 't geheel niet, men had hem doodeenvoudig het hoofdschap
niet mogen aanbieden. Ge begrijpt me niet ? Zie, Prell had, om 't naar
mijn zin te maken, zoo moeten spreken :
Flemming, ge zijt een genieaal onderwijzer. Er zijn er weinig zoo.
Leg ik de hand op een, iklaat hem niet los. Ik exploiteer zijn genie als
een goudmijn, ten voordeele van de kinderen. Ge blijft dus voor de
klas. Zoolang ge zijt wat ge nu zijt, gaat ge voor de klas niet weg. War
is uw plaats. Ge zijt er onmisbaar. Maar boven u staat niemand meer.
Ge krijgt den rang van hoofd. Niemand zal uw werk kontroleeren. Ge
wordt heer en meester in uw klas. En ge ,,zult naar uw rang betaald
worden.
En als dit voorstel Flemming niet meer verheugd had dan 't hoofdschap
zooals hij 't nu kreeg, dan.... dan was hij Jan Flemming niet.

— 206 —
Dan ontsnapte hij meteen aan een gevaar. Want 't hoofdschap, ook
in Duitschland, brengt mee gezag, onbeperkt heerschersrecht in de
school, de niet-te-weerspreken, niet-te-bediskuteeren macht om aan
anderen, merle-onderwijzers, te gebieden en te verbieden. Dat maakt
slecht, maakt noodzakelijk slecht. Autoriteit bederft. Zelfs 't karakter
van Jan Flemming acht ik ten slotte niet bestand tegen den verderfelijken
invloed, die 't uitoefenen van autoriteit altijd met zich sleept.
Onvermijdelijk zal hij komen tot het zoo moet het, zoo tnag 't niet,
omdat het mijn wil is. Nooit of nooit is dit een beweegreden die een
mensch mag aanwenden tegenover een mensch. Hij mag overtuigen,
kan doen handelen in zijn zin door de kracht van zijn voorbeeld, de
kracht van zijn woord. Niets meer. Zoodra 't heet : dies, op straf van....
valt hij, vermindert, verliest van zijn waarde. Hij krijgt stilaan de
plooi van 't alleen goed weten, van 't altijd beter voor hebben.
Daar hebt ge Prell.
Ge zijt, dat zie ik aan de verwonderde oogen die ge opzet, ge zijt
met Prell erg ingenomen. 't Akkoord, er is veel goeds in den man.
Maar sommige oogenblikken kan ik hem niet luchten. Gij heet dat,
niet waar, een goede kern in een bittere dop. Wel juist dat bittere
houd ik voor 't gevolg van de autoriteit waarmede Prell gewapend is.
1k voor mij, ik Ian 't niet uitstaan ; ik heb een hekel aan zijn barschheid,
zijn uberlegenheit, zijn alles-beter-weten. Als hij Betty Sturhahn
de opmerking heeft gemaakt dat ze te hard spreekt in de klas, en deze
hem antwoordt dat hij even hard spreekt als zij, dan luidt het :
Mejuffrouw Sturhahn : Aan mijne kritiek moet gij u onderwerpen ;
maar ik moet mij... tot mijn geluk... niet onderwerpen... aan uwe
kritiek.
En nu vraag ik u : waarom niet ? Want de kritiek is gegrond. Wie
mensch staat nu boven de kritiek van een ander mensch ?
Lie, dat doet het gezag .: het belet den inkeer in uzelf ; het onderzoeken,
het ondervragen van uw eigen ; het belet u in te denken, u te
stellen in de plaats van een ander ; het vereelt het medegevoel, doet de
simpatie verdorren ; maakt hard en ongevoelig. Het slingert zijn uitspraken,
vol zelfbewustheid en zelfvoldaanheid, slaat zijn sanksie's,
als stempels op koud papier, en bekommert er zich niet om wie het
treft en of het pijn doet.
Ik zag maar liever Flemming aan zulk gevaar niet blootgesteld.
-- Uw woorden, sprak m'n vriend, sluiten de bekentenis in, dat in
de school een hoofd met gezag onmisbaar is, vermits hij, hij weze ook
de beste, niet kan, ge zegt het zelf, zonder van z'n gezag gebruik te
maken. Van een anderen kant, uw sisteem — splinternieuw, 'k heb er
nog nergens van gehoord — om onderwijzers, die hun proeven geleverd
hebben en deugdelijk gebleken zijn, voor de klas te houden met

— 297 —
rang en bezoldiging van hoofd, en onttrokken aan 't opzicht van een
kollega, 't lijkt me wel geen utopie, maar toch weinig praktisch.
'k Geloof, moesten we'r tot den grond op ingaan, we zouden, zonder
te veel moeite, menig bezwaar ontdekken. Zoodat, alles bijeengenomen,
het nog maar best zal zijn dat Jan Flemming schoolhoofd wordt.
Volstrekt niet, ging ik voort. Een hoofd met autoriteit moet ze aanwenden.
Dit wil echter niet zeggen, zooals gij eruit besluit, dat 't niet
angers kan. 't Kan ook zoo : een hoofd als ge wilt, maar zonder
autoriteit.
— Och, kom, denk aan Dierckx, denk aan Weidenbaum, denk
aan Riemann, denk aan Gisa, denk aan... aan alien bijna.
— Gerust, daar denk ik aan. En evenzeer als gij overtuigd zijn dat
't zonder Flachsmann beter zal gaan dan met Flachsmann, evenzeer
geloof ik dat 't met Flemming niet beter zal gaan dan zonder Flemming.
Omdat ge zegt : denk aan Dierckx, Weidenbaum, Riemann en
alien, laat mij toonen dat ik dit gedaan heb. Laat ze ons eens een voor
een bekijken.
(Slot volgt).
445° Kongres
van den
a Algemeenen Belgischen Onderwijzersbonck.
De Ontvangst.
« Onbekend maakt onbemind ! » Die spreuk geldt ten voile voor het
stadje Bergen, Henegouwens hoofdplaats. Gewoonlijk wordt zij
vereenzelvigd met het zuidoostelijk deel der provincie : 'n atmosfeer
vol damp en smook, een landschap slechts voorzien van fabrieken en
schoorsteenen .
Die voorstelling is onjuist. Bergen ligt daar verheven, te midden
van de industrieele dorpen der Borinage, als een oasis in de woestijn.
Geen fabriek, geen nijverheid besmet er den dampkring. Zij leeft en
tiert door den handel met de omliggende gemeenten.
Hoewel aan Bergen een hoogen ouderdom wordt toegeschreven —
sommigen plaatsen aldaar het kamp van Quintus Cicero — zijn er de
overblijfselen van Romeinsche en Frankische bouwkunde gering. De
vroegere vestingen zijn geslecht en vervangen door een reeks wandellanen.
Slechts het Belfort bleef gespaard. Het loont der moeite het te
bestijgen. 't Allen karat een prachtig vergezicht op de Borinage. In de
richting van Conde strekt zich, kilometers ver, een blinkend gladde

— 298 —
spiegel uit.... 't is het kanaal Mons-Conde. In een andere richting
wordt de horizont verduisterd door den smookdamp van heel hooge
schoorsteenen : glasblazerijen, ijzerfabrieken, smeltovens. Ginds zijn
koolmijnen ; reusachtige gevaarten overbruggen de schachten en
putten ; uit den opengescheurden grond worden gestadig allerlei onbruikbare
stollen aangevoerd, die ten laatste heuvelrijen vormen van
overgroote afmetingen, de zoogenaamde « terrils »
Neen ! Schoon mag 't landschap niet heeten. En daarom is het te
genoeglijker te kuieren door de straten van dit kraakzindelijk stadje,
met zijn mooie gebouwen : de kathedraal, S te-Waudru, pronkstuk van
gotischen stij1 ; het stadhuis, de « Ecole de Mines », de Normaalschool.
Elke openbare plaats is versierd met een gedenkteeken : aan J. H.
Houzeau, aan burgemeester Dolez, aan koning Leopold I, aan Roland
de Lassus.
Bergen, hoewel even 25.000 inwoners tellende, bezit verschillende
belangrijke onderwijsgestichten : een middelbare school, een atheneum,
een normaalschool, een « ecole des mines », een « ecole superieure
commerciale »; laatstgenoemde, mededingster van ons « Hooger Handelsgesticht
».
De bevolking, zeer vrijzinnig en sympathiek, heeft de onderwijzerskongressisten
een onthaal voorbereid, als we tot hiertoe nergens te
zien kregen. Van of de spoorhalle tot aan de Groote Markt, was het
een gewuif en gefladder van wimpels en vlaggen. De neringdoeners van
het midden der stad hadden zelfs de uitgaven voor een monster-vuurwerk
bekostigd.
* If *
Het inrichtingskomiteit heeft de opgelegde taak uitstekend volbracht :
plechtige ontvangst op het stadhuis, een turnfeest, volgens het Zweedsche
stelsel, concerten door de muziekkorpsen van burgerwacht en
bezetting, tot zelfs een avondvertooning door het « Thidtre de l'CEuvre »,
onder bestuur van Lugne-Poe. Opgevoerd werden : « La Parisienne »
en « Poil de Carotte ». Deze keus kan ons niet bevredigen. Beschikkende
over elementen als het gezelschap van Lugne-Poe aanbiedt,
moest een ernstige, beredeneerde keus gevallen zijn op een meesterstuk
van Ibsen, Lemonnier of Maeterlinck, allen schrij vers die behooren
tot het repertorium van « 1Thuvre ».
De nabijheid der Borinage gaf gelegenheid een bezoek te brengen
aan een koolmijn, een glasblazerij, pletmolens en een porseleinfabriek.
De inrichting en begeleiding waren onberispelijk. Enkel,... die uitstapjes
geschiedden tusschen 6 en g uren 's morgens.
In voorgaande kongressen waren de werkzaamheden derwijze geregeld,
dat de beraadslagingen 's morgens werden gehouden en de

— 299 —
bezoeken in den namiddag. Dit jaar, om een overladen dagorde of te
werken, belegde het uitvoerend komiteit voor- en namiddagzittingen.
De uitstapjes aan de nijverheidsgestichten moesten noodzakelijk plaats
grijpen op ontijdige wren.
Deze regeling heeft haar doel gemist en slechts ontevredenheid
verwekt.
De terugkeer tot het oude stelsel dringt zich op, onvermijdelijk.
* *
De Dagorde van het Kongres
was in zulke -mate overladen dat een heele week diskussie er nauwelijks
een gat zou in geboord hebben. Duiden we nu eventjes aan wat
er dit jaar ter beraadslaging voorkwam op het groene tapijt.
I. Inrichtende wet op het lager onderwijs.
In niet minder dan 37 artikels, ongerekend een heele boel wijzigende
voorstellen, moest er gestemd over leerplicht, beheer van 't onderwijs,
onderwijs- en schoolraden, leervakken, toelagen, normaal onderwijs,
verbeteringsraad, enz. enz.
II. Wetsontwerp op het FrObel-onderwijs.
Dit behelsde 13 artikels, betrekkelijk inrichting, programma, opleiding
der onderwijzeressen, algemeene verordening, enz....
III. Wetsontwerp op het adulten-onderwijs.
Gansch in te richten volgens de regeling, vervat in 17 artikels.
IV. Bijzondere wet betrekkelijk den stoffelijken toestand.
Moesten vastgesteld de jaarwedden van het onderwijzend personeel,
minimum, maximum, regelmatige verhoogingen, bijwinsten en vergoedingen
enz. Daaraan waren gewijd II artikels en een geheele reeks
wijzigin gen .
V. Ontwerp van geliikvormig minimum program voor al de lagere scholen des
lands.
Verdeeling en schikking van de leerstof der volgende vakken : lezen,
schrijven, moedertaal, rekenen, teekenen, zang, turnen, gezondheidsleer,
landbouw, geschiedenis, aardrijkskunde, tweede taal.
'n Zulke berg van werkzaamheden doet glimlachen. Een parlement
bijgestaau door de ministerieele bureelen, hoeft weken, maanden,
om dergelijke zaken hun beslag te geven. En wij, onderwijzers,
we zouden dat boeltje eens gaan opkuischen in twee zittingen ?...
Hahaha!
Edoch, een « comble van ironie » — of is het zelfkritiek, onbewust
uitgesproken — ligt verscholen in den wensch, geuit onder aan de
dagorde : L'ordre du jour des congres sera forme de maniere a permettre en
deux seances plinieres une discussion approfondie des questions posies.

— 300 —
* * *
De beraadslagingen, in de afdeelingen erger nog dan in de algemeene
vergaderingen, halen weinig uit en staan beneden peil. Dit zoozeer
wat den vorm betreft der gedachten als den aard en de zwaarte der
bewijsgronden. Oorzaken daarvan : uitgebreidheid der stof, beperkte
tijd, anderzijds, verspilling van tijd en kracht aan honderden kleinigheden.
Voordeeliger, waardiger zou het zijn een of twee vraagpunten te
behandelen, een van oovoedkundigen en een van stoffelijken aard.
Zoodoende zouden we het spoor d rukken onzer kollega's uit Duitschland
en Zwitserland. Elke kwestie geeft aldaar aanleiding tot een flink
verslag ; daarin wordt gewezen op voor en tegen, op licht en schaduwzijden.
De verslaggever wikt en weegt, vergelijkt en oordeelt en eindigt
met besluitselen voor te stellen.
Zoo 'n verslag komt de leden toe, minstens een maand voor het
kongres. leder maakt er een grondige studie van en is alzoo ten voile
ingelicht en gerijpt voor de besprekingen. Op de zittingen zelve geniet
men het schouwspel van een oratorisch tornooi tusschen eenige voorstanders
en tegenstrevers. Daarna, stemming. Eens het princiep aangenomen,
dan is het groote werk afgedaan. Aan het uitvoerend
komiteit kan gerust de zorg worden overgelaten om de zaken verder
te regelen en te schikken.
((Weinig werk, doch goed werk !» Dat zij de leuze van 't uitvoerend
komiteit. Aan ons onderwijzers de vrijheid om die princietten te stemmen,
welke de grondslagen uitmaken der toekomstige onderwijswet.
Maar laten we den detail van het gebouw aan de architecten van
beroep, d. i. aan de wetgevers zelve.
In lien zin werd dit jaar zwaar gezondigd tegen de gezonde rede.
En 't natuurlijk gevolg ? Tot een later kongres moest worden verschoven
de studie van het leerprogram en de wet op 't adultenonderwijs.
De overige punters zullen toekomend jaar in tweede lezing
voorkomen.
*
* *
Handelingen van het Kongres.
EERSTE VRAAG. Organieke wet op het lager onderwijs.(i)
ART. I. - Het lager onderwijs is verplichtend voor alle kinderen der twee
geslachten, in den ouderdom van 6 tot ILI. jaar.
Het onderwijs is verplichtend, onzijdig kosteloos.
ART. 3. — Ouders en voogden, die den leerplicht niet naleven, zullen gedaagd
voor de rechtbank van enkele policie. Zij kunnen veroordeeld : a. tot een ver-
( 1) De gestemde bepalingen staan in kleinen tekst. — Commentaar of overwegingen
staan in klein Romein.

— 301 —
maning ; b. tot een boet van hoogstens 26 fr. ; c. tot een gevangenisstraf van 1-8
dagen ; d. tot het verlies hunner staatkundige rechten, hun macht van vader of voogd.
Het aantal ongewettigde afwezigheden mag 1ho der schooldagen niet overtreffen.
ART. 5. — Een klas mag niet meer tellen dan 40 leerlingen. De twee geslachten
mogen vereenigd. Zoo het leerlingenaantal dit cijfer overtreft, wordt een tusschentijdige
onderwijzer aangesteld, Houdt de vermeerdering aan, dan wordt de klas
bepaaldelijk ontdubbeld.
ART. 7. — Het lager onderwijs omvat de zoogenoemde lagere scholen, de kindertuinen,
de adultenscholen, de aanhoorige beroeps- en huishoudscholen.
ART. 9. — De Staat heeft het hooger toezicht over het onderwijs, stelt de
algemeene verordeningen op en het program-type, gelast zich met den bouw of aankoop
der lokalen, bent de getuigschriften toe van bekwaamheid, benoemt de
schoolopzieners.
ART. ICI. - Er worden schoolomschrijvingen vastgesteld van Io tot 25.000
inwoners. De scholen dier omschrijving worden beheerd door een schoolraad, als
volgt saamgesteld : de kantonale schoolopziener, een afgevaardigde der bestendige
deputatie, een afgevaardigde der gemeenten, drie afgevaardigden van het onderwijzend
personeel. Hun mandaat duurt 2 jaar. Zij zijn herkiesbaar.
Dit nieuwe organism zou nagenoeg de rol spelen van de besturende
bureelen in het middelbaar onderwijs. Het zou gelast zijn met het
beheer der eigenlijke scholen : opmaken van het budget, bemeubeling,
aankoop van leermiddelen, verwarming en verlichting, middagmaaltijden,
enz., enz.
Daarnaast komt een ander lichaam, machtig en krachtig : de
onderwijzersraad. In eens worden, door de onderwijzers van heel
den lande, al de banden afgeschud die hen zoo langen tijd knelden en
kwetsten. Sinds 1879 is 't openbaar onderwijs de twistappel der staatkundige
partijen, sinds lien tijd ook is de openbare onderwijzer het
slachtoffer geweest van vervolging, broodroof, misachting.... In de
buitengemeenten ontstal men hem zijn leerlingen, verminderde men
zijn jaarwedde, werd hij met den nek aangezien en in zijn eer belaagd
tot op den kansel....
Geen wonder dat de plattelandsche onderwijzer niet meer hooren
wil van « autonomie communale » voor hem synoniem van gemeentelijke
barbaarschheid — en vurig aanklever is van het stelsel de
onderwijzer zij ambtenaar van den Staat.
Tegen deze oplossing kanten zich de onderwijzers der vrijzinnige
gemeenten en groote centrums. Voor dezen is de Staat een verafstaande
macht, waarop men weinig vat heeft en die zijn verantwoordelijkheid
licht opneemt. In hoogeren graad dan de gemeenten bezit de
Staat den geest van autocratie, leidend tot stelselmatige onderworpenheid.
Heeft niet het staatsbestuur schuld aan de ongelukswet van
1884 ?... Heeft het de onderwijzers, aan handen en voeten gebonden,
niet overgeleverd aan den willekeur der gemeenten ?. . Heeft het de
onderwijzers de politieke vrijheid niet ontzegd, of liever, het openbaar

— 302 —
gebruik dier vrijheid?... Kan de Staat zijn ambtenaars niet willekeurig
verplaatsen van noord naar zuid, van oost naar west ?.., Kan het de
vrijheid van vereeniging niet beperken, zooals in Frankrijk thans nog
het geval is ?. . (1)
« Geen staatsambtenaar !» luidt de leuze van den stadsonderwijzer.
Tusschen deze twee uiteenloopende richtingen moest een middenweg
gevonden. Een lichaam moest geschapen dat alle y belangen, zoo stoffelijke
als zedelijke, vrijwaarde ; een lichaam dat vertrouwen inboezemen
kon, aan de besturende overheden zoozeer als aan het onderwijzend
personeel. Dit organism bestond reeds, wel niet in feite, maar toch
als droombeeld : 't was DE ONDERWIJZERSRAAD. Op 't kongres van
het voorgaande jaar was hij als wettelijk kind erkend.
Hij wordt als volgt saamgesteld : (voor elke omschrijving van een
hoofdinspectie) : 3 leden door de onderwijzers benoemd, 2 door den
staat, 2 door den provincieraad, en 2 door gemeenteraden.
De onderwijzersraad heeft tusschen zijn bevoegdheden :
a) Een onderzoek inspannen over de klachten ten laste van een onderwijzer,
daartoe alle gewenschte inlichtingen nemen, 't advies inwinnen der schoolinspectie
en de schriftelijke verrechtvaardiging van den belanghebbende, aan den minister
een verslag overmaken ingeval een tuchtstraf wordt noodig geoordeeld.
b) Hij kan ook een verwittiging of een blaam toedienen aan onderwijzers, die te
kort komen aan de waardigheid hunner bediening of in de vervulling hunner ambtsbezigheden.
c) Aan den bevoegden minister voorstellen de regelmatige weddeverhooging van
een onderwijzer te schorsen, na advies te hebben ingewonnen van den gemeenteraad
en van de bestendige deputatie, en den betrokken onderwijzer gehoord zijnde.
d) Hij kan, in gelijke voorwaarde, de opheffing voorstellen van dien tuchtmaatregel.
e) De onderwijzers worden benoemd bij ministerieel besluit, op een dubbelen
lijst van kandidaten, voorgesteld door den onderwijzersraad.
Ziedaar een ideale oplossing : het onderwijs beheerd door de onderwijzers
zelve. Maar ligt zij niet te verre of ?... Inmiddels, verwezenlijken
we het onmiddellijk uitvoerbare. Laten we aan de bestuurlijke
lichamen recht van beheer, benoeming, toezicht ; dock schenk den
onderwijzer advisecrende stem voor de organisatie van school en onderwijs,
ruim hem een plaats in bij het beslechten van geschillen en twistpunten.
De rol van den onderwijzer moet, in zulk lichaam, het karakter
hebben van voorlichting en verzocning.
In dien zin moet gewerkt, door woord en daad, en door den Bond
en door « Diesterweg s, door iedereen op het gebied zijner werkzaamheden.
( 1 ) De Fransche Republiek veroorlooft enkel departementale vereenigingen van
onderwijzers ; een algemeene bond wordt niet geduld.

— 303 —
* *
TWEEDE VRAAG. - Stoffelijke toestand van den onderwijzer.
De Staat benoemt de onderwijzers ; hij draagt dan ook de uitgaven voor jaarwedden.
De aanvangswedde bedraagt 1800 fr.
Er bestaat volstrekte gelijkheid voor de bezoldiging van alle onderwijskrachten :
in meisjes- als in jongensscholen en als in kindertuinen.
Behalve de jaarwedde is er een vergoeding van verblijf, verschillend volgens de
belangrijkheid der gemeenten :
200 fr. in gemeenten beneden 5000 inwoners
250 » » » 1 0. 000 ,,
300 » » » 30.000 »
400 » » » 50.000 »
500 » » boven 50.000 »
De onderwijzer heeft recht op jaarlijksche verhoogingen van loo fr., tot een
maximum van 3600 fr.
Verkregen rechten blijven gehandhaafd De verhooging geschiedt ter plaatse,
volgens de dienstjaren, zoo de titularis geen tuchtstraf onderging.
Het pensioen wordt berekend a rato van 1/50 der laatste jaarwedde ; daarbij wordt
gevoegd een eenvormigen tales van 65o fr. als woonstvergoeding.
Het rustgeld van een onderwijzer, voor ziekte uit den dienst verwijderd, mag niet
minder bedragen dan i000 fr.
**
Vermeld ook dienen de beslissingen betrekkelijk de staatsinspectie.
Er werd gewezen Gip het nuttelooze, op het overbodige zoo ge wilt,
van de hoofdinspecteurs. Jaren gaan voorbij zonder dat men hen in een
klas te zien krijgt. Soms verschijnen ze op een conferencie, geven
aldaar een min of meer waarneembare richting aan de debatten, kunnen
zich het genot gunnen voor een paar uren ongestoord den staf te
zwaaien van veldmaarschalk... En dan verdwijneil ze weer in 't graf
voor een termijn van drie maanden.
Voor den staat is 't wat anders ; 't is een baantje, uitmuntend
geschikt om politieke diensten te beloonen.
Het kongres heeft, zonder mededoogen ofte genade, het doodvonnis
voltrokken op die hoogst achtenswaardige overheden, Met een pennetrek
werden ze geschrabt uit het boek der levenden.
DE HOOFDINSPECTIE IS AFGESCHAFT.
Een jubelend lachen nam de plaats in van een « de profundis ».
De kantonale schoolopzieners worden benoemd door den minister, op een
dubbelen lijst van kandidaten, voorgesteld door de onderwijzers van
de schoolomschrijving. Zij moeten minstens 20 jaren dienst tellen in
het lager onderwijs. Het examen voor inspecteurs is afgeschaft.
W etsontwerp op de FrObelscholen.
We * *
ART. I. - In elke gemeente is er minstens een kindertuin, onafhankelijk van de
lagere school.

— 304 —
ART. 2. - Het lokaal moet voldoende ruimte, verluchting en verlichting aanbieden
; een twin, een overdekte en een vrije speelplaats moeten aangehecht.
ART. 3. — De bemeubeling moet overeenstemmen met FrObel's methode ; het
kind mag zoo weinig mogelijk zittende werken.
ART. 4. - Een klas mag hoogstens 20 kinders bevatten.
ART. 5. - Het programma is uitsluitelijk opvoedend, bevat enkel aangename
bezigheden, tuinarbeid en spelen. Het onderricht strekt alleenlijk om de vermogens
der kinderen op te wekken en te ontwikkelen.
ART. 7. — De opleiding tot FrObelonderwijzeres is gelijkvormig met die van
lager onderwijzeres. Zij geschiedt in de staatsnormaalscholen en duurt vier jaar.
ART. 12. - Alle schikkingen, voorgeschreven voor de lagere onderwijzeressen,
zijn toepasselijk voor de FrObelonderwiizeressen.
*
De plaatsruimte voor dit verslag beperkt zijnde, zoo verschuiven
we tot een volgend nummer onze meening betrekkelijk : a. het
rectoraat in de lagere scholen ; b. de opleiding tot FrObelonderwijzeres.
VEREENIGIN G
J. J. JAECKS.
tot beacherming der
ABNORMALE KINDSHEID.
Het is een verheugend verschijnsel te zien hoe thans alle kinderen, die
hulp noodig hebben, beschermd worden ; menigvuldige werken zijn reeds
ontstaan om op alle mogelijke wijzen de ongelukkigen, de behoeftigen te
verheffen uit hun toestand van lichamelijke, zedelijke en verstandelijke
ondergeschiktheid. Vroeger miste de liefdadigheid dikwijls haar doel,
omdat zij bijna immer uitging van eenheden — milddadige personen die
ontegensprekelijk warme hulde verdienen — en aldus niet altijd op haar
rechte plaats kwam. De philanthropische geest heeft zich echter gewijzigd
in een meer wetenschappelijken, meer doeltreffenden zin.
Sedert de maand Mei 1.1. is te Brussel een nieuw werk gesticht, van
groote maatschappelijke beteekenis, met het doel een hoogst belangrijke
groep kinderen te beschermen : de Vereeniging tot bescherming der Abnormale
kindsheid.
Onder de benaming abnormalen worden gerangschikt de blinden, de
doofstommen, de stamelaars, de stompzinnigen, de cretins, de imbecilen,
de achterlijken.
Zeer talrijk zijn de kinderen, die, om de een of ander reden, naar de
gewone scholen en opvoedingsgestichten niet kunnen gaan. De eenen —
het kleinste getal - vinden de noodige zorgen, Welke hun toestand eischt,
in de bijzondere inrichtingen voor hen gesticht ; dat is het geval met doof-

+-305—
stommen en blinden. De anderen — de groote meerderheid — zijn noodzakelijk
verlaten, want er bestaat thans in ons land geen enkele instelling
voor hun hoogst noodige opvoeding en hun latere ontwikkeling : er
bestaat niets voor stamelaars ; voor stompzinuigen, ook niets ; voor cretins,
ook niets; voor imbecilen, ook niets ; voor epileptische, hysterische
en stuipachtige kinderen, ook niets ; voor zedelijk-afwijkenden, ook niets.
Ellendige toestand
En nochtans, is het voor de samenleving geen allereerste behoefte, dat
al haar leden rechtstreeks werkzame en nuttige eenheden zijn ; ten minste,
dat zij belet worden zich zelven en vooral hun omgeving te schaden?
Alleen voor de achterlijke kinderen is er iets — o, zoo weinig — gedaan.
Brussel en Antwerpen hebben een School voor Bijzonder Onderwijs voor
jongens gesticht. Elsene (bij Brussel) en Gent slaan de hand aan den
ploeg. In de Gentsche lagere scholen is sedert de maand Juli 1.1. een
onderzoek ingesteld om het aantal achterlijke kinderen te bepalen. Te
Elsene wordt thans tot hetzelfde onderzoek overgegaan : het zal een
school voor jongens en meisjes zijn.
Voor achterlijke meisjes : tot nog toe, niets. Te Brussel worden nu
echter, in een paar meisjesscholen, een of twee bijklassen voor paedagogisch-achterlijke
meisjes ingericht. Later zal dan een School voor
Bijzonder Onderwijs voor meisjes tot stand komen.
Een werk van het opperst belang moest dus ontstaan ; het werk is
ontstaan. Het doel is uiterst ingewikkeld. Inderdaad : eenerzijds moet
de Vereeniging zich bezighouden met de kinderen, die de scholen voor
bijzondere opvoeding verlaten; om hen te ondersteunen gedurende hun
leerjaren, en hen in het levee den weg te helpen zoeken die hun 't best
past ; anderzijds moet zij de middelen opzoeken om den armzaligen toestand
te verbeteren, waarin thans de hooger genoemde groepen abnormalen
verkeeren, — die ongelukkige kinderen, die in ruime mate ons
medelijden, onze sympathie en onze hulp verdienen.
De Vereeniging is breed opgevat want zij wenscht haar werking uit te
breiden ten voordeele van alle abnormale kinderen. En, om zoo spoedig
mogelijk het ongeluk te raken en te verhelpen, heeft zij besloten haar
werkkracht te verdeelen, ten einde dadelijk een doeltreffende bescherming
tot stand te brengen, daar waar zulks mogelijk is, en om al de
theoretische vraagstukken gezamenlijk te bestudeeren, welke bet andernemen
van grooter en moeilijker werken moeten voorafgaan. De Vereeniging
heeft dan ook reeds gesticht :
1. de Afdeeling der School 14 van Brussel (1), die zich moet bezighouden
met de bescherming der zoo belangrijke groep kinderen (paeda-
(1) BESTUUR : Voorzitter : A. L. GRAUWELS ; Ondervoorzitter : Em. LACROIX
Secretaris : Dr G. DANIEL.

— 306 —
gogisch-achterlijken), die de School voor Bijzonder Onderwijs der stad
Brussel (Gemeenteschool ar 14) verlaten ;
2° de Atdeeling der Medisch-achterlijken,(') die moet onderzoeken op
welke wijze al de zwakken naar geest kunnen beschermd, opgevoed en
ten nutte gemaakt worden. Voor het oogenblik, tracht doze afdeeling het
aantal medisch-achterlij ken in ons land te bepalen : want er bestaat
geen enkele officieele statistiek, en de middelen om dat onderzoek door te
drijven, zijn zeer beperkt.
Te dien einde worden, in het grootst aantal gemeenten mogelijk, de
volgende inlichtingen verzameld : Getal : 1. stompzinnigen (idioten),
2, epileptischen (stuipachtigen), 3. zwakken naar geest, — met onderscheid
tusschen : a. kinderen, b. jongelingen, c. volwassenen ;
3° de Afdeeling der School 21 van Antwerpen (2), die zich moet bezighouden
met de bescherming der kinderen, die de School voor Bijzonder
Onderwijs der stad Antwerpen (Gemeenteschool n r 21) verlaten.
Andere afdeelingen zullen achtereenvolgens gesticht worden, en aldus
zal de Vereeniging langzamerhand de verschillende groepen abnormalen
omvatten.
Dat edel Joel kan niet bereikt worden zonder de sympathie, de hulp
en de kloeke medewerking van al wie de oplossing ter harte ligt van dit
ingewikkeld vraagstuk : de abnormale kindsheid. Daarom richt het
Algemeen Bestuur een warmen oproep tot alien, die een handje willen
toesteken in dat werk van menschenliefde, liefdadigheid en maatschappelijke
rechtvaardigheid.
Het A lgemeen Bestuur bestaaat uit de volgende leden :
Voorzitter : J. LEJEUNE, Staatsminister. Ondervoorzitters : A. MABILLE,
Bestuurder van Openbaar Onderwijs en Schoone Kunsten te Brussel ;
H. JASPAR, Advocaat bij het Beroepshof te Brussel, Secretaris van de
Koninklijke commisie der Beschermingswerken ; H. BOSSUT, Nijveraar.
Algemeene Secretaris : Dr J. DEMOOR, Met cursus gelast in de Vrije
Hoogeschool te Brussel, Hoofdgeneesheer der School voor Bijzonder
Onderwijs to Brussel. l ste Toegevoegde Secretaris : de schrijver van dit
opstel. 2de Toegevoegde Secretaris : J. HERNALSTEEN, Onderwijzer aan
de School voor Bijzonder Onderwijs te Brussel. Schatbewaarder :
E. DELTENRE, Nijveraar. Leden : Dr G. DANIEL : Toegevoegd Geneesbeer
aan de School voor Bijzonder Onderwijs to Brussel; D r J. DE BOECK,
Met cursus gelast in de Vrije Hoogeschool to Brussel, Dienstoverste van
het KrankzinnigendepOt in het S t Jan's-Gasthuis to Brussel ; E. DER00-
(1) BESTUUR : Voorzitter : Dr HENDRIX ; Ondervoorzitter : Dr GLORIEUX ; Secretaris
: Dr OV. DECROLY.
(2) BESTUUR I: Voorzitter :
; Ondervoorzitter :
; Secretaris :
Binnen weinige w eken zal die afdeeling Naar bestuur hebben saamgesteld.

- 807 -
VER, Bestuurder in de Algemeene Spaar- en Lijfrentkas te Brussel ; Dr
GLORIEUX, Hoofd van den dienst der Zenuwziekten in do " Policlinique ,
te Brussel, Toegevoegd Opziener van de Krankzinnigengestichten van.
het Koninkrijk ; A. L. GRAUWELS, Gemeenteraadslid to Brussel, Voorzitter
van het Schoolcomiteit der School voor Bijzonder Onderwijs te
Brussel ; D r HENDRIX, Dienstoverste in de ( Policlinique, te Brussel ;
Em. LACROIX, Bestuurder der School voor Bijzonder Onderwijs to Brussel
; 0. LANDRIEN, Advocaat bij het Beroepshof to Brussel ; Kapitein-
Commandant LOPPENS, Ondervoorzitter der Vereeniging tot bescherming
der Kinderen-Martelaars ; D r LORTHIOIR, Dienstoverste in het St Pieter's-Gasthuis
to Brussel ; H. VAN CAUWELAERT, Nijveraar ; J. VAN
WEYENBERGH, Onderwijzer aan de School voor Bijzonder Onderwijs to
Brussel.
Voor inlichtingen wende men zich tot den Algemeenen Secretaris,
Belliard-straat, 202, Brussel, of tot den 1" en Toegevoegden Secretaris,
Zenne-straat, 64, Brussel. Men gelieve de toetredingen aan een van beide
adressen te zenden. Een ieder die •toetreedt, bepaalt zelf het bedrag zijner
jaarlijksche bijdrage.
De Vereeniging gedije tot Neil der abnormale kindsheid !
TOME JONCKHEERE,
Ondermyzer aan de School voor Bijzonder Ondern,ijs
te Brussel.
De Nationale school
en hare beschermers.
Gevaren van het Sektenonderwijs.
De opleiding der jeugd is een levenskwestie voor alle yolk. Zij is
hoofdzaak of client hoofdzaak te zijn in het beheer van 's lands zaken ;
geen andere bestuuraangelegenheid, die het bij haar wint in belang.
Doorheen de tijden zien we dan ook' het verlichte deel der bevolking
van alle landen zich om de opvoeding der jeugd bekommeren, zich
beijveren om ze to richten, te leiden tot het welzijn van 't algemeen. Vol
eerbied worden in de geschiedenis der menschheid de namen genoemd
der grooten, die hunne macht aanwendden om de opvoeding en het
onderwijs van het aankomend geslacht te bevorderen.
Heden verheugen wij ons in den heiligen wediever, die tusschen de
beschaafde volkeren bestaat, om elkander op het terrein van onderwijs
voorbij te streverr.
Aan de ontwerpers en de verspreiders van de verschillige godsdiensten
kon het ook niet ontsnappen, dat, om volgelingen to kweeken, de jeugd

— 308 —
moet bewerkt worden. Van den prilsten ouderdom moet begonnen om
de dogma's in te planten. En daarmede dient voortgegaan den ganschen
duurtijd der opvoeding en zelfs nog langer. Elke godsdienst eischt daarom
de openbare school voor zich ; zijne bedienaars kennen zich zelven
alleen bevoegd het openbaar onderwijs to beheeren.
En nochtans, met den vooruitgang der beschaving, met den aangroei
der betrekkelijke vrijheid van eenieder, is het getal aangegroeid dergenen,
die meenen dat door opvoeding en onderwijs ook wel naar geluk in
deze wereld kan gestreeft worden, met abstractie van de zorg voor bet
eeuwige geluk.
De openbare school mag dan ook niet ten dienste gesteld worden van
deze of gene wijsgeerige gezindheid ten nadeele van de andere. Zoo ook
kan men niet wenschen dat elke gezindheid er zijn eigen scholen op
nahoude : de verdeeldheid tusschen de verschillende geloofsbelijdenissen
is reeds sterk genoeg.
De openbare school moet onafhankelijk zijn van de partijen : op dat
onzijdig terrein dient verdraagzaamheid en naastenliefde gekweekt ; de
kinderen, geroepen om als burgers samen te leven en zich te verstaan,
moeten daar gezamenlijk, in een reine omgeving, verstandelijk, lichamelijk
en zedelijk opgeleid worden. Het godsdienstonderwijs worde
gegeven in de kerk, den tempel, de synagoog.
De inmenging der geestelijkheid in het openbaar onderwijs is noodlottig
en moet geweerd. Daarvan overtuige een stichtende aanhaling.
Mgr de Segur, vermaarde Fransche prelaat, kenschetste, als volgt, de
eeuwige taktiek der kerk :
K De Kerk kan te doen hebben met vijandelijke besturen, met onverschillige
besturen of met vriendenbesturen.
» Zij zegt tot de eerste : Waarom slaat ge mij ? Ik bezit het recht te
bestaan, te spreken, mijn goddelijke zending te vervullen, die uitsluitend
menschlievend is ; gij hebt ongelijk boos op mij te zijn en mij niet vrij
te laten.
» De Kerk zegt tot de tweede : Die niet met mij is, is tegen mij. Waarom
blijft gij onverschillig tegenover de zake Gods. Waarom behandelt
gij de leugen als de waarheid, het kwade als het goede, Satan als Jesus-
Christus ? Gij hebt het recht niet onverschillig to blijven.
» De Kerk zegt tot de derde : Gij zijt in de waarheid, gij volvoert
Godes wil ; helpt zooveel het in uwe macht is om Jesus-Christus to doen
heerschen, en, door hem, de waarheid, de rechtvaardigheid, de vrede, het
geluk ; helpt mij zoo volledig mogelijk uitroeien wat tegenstrijdig is met
den zeer heiligen wil des Heeren en het ware geluk der menschen.»
Hebben vriendenbesturen het recht scholen to stichten ?
« Ja, » antwoordt de onbetaalbare prelaat, « scholen van alien aard,
maar op voorwaarde dat de kerk, de eenige bewaarster van het geloof,

309 —
eenige zaakgelastigde van Christus voor der zielen heil, het onderwijs
bewake, belette dat de dwaling er in sluipe onder den dekmantel van
wetenschap, letterkunde, of geschiedenis ; op voorwaarde dat zij in de
onderwijzers helpers vinde voor de grootsche taak Naar door God opgedragen.
»
De strijd tegen de openbare school.
Het Belgisch staatsbestuur, sedert 1884, leeft die princiepen na
« ...et prepare sa destitution en matiere d'enseignement. » Het officieel
onderwijs sedert meer dan zestien jaar stelselmatig ondermijnd is zijn
ondergang nabij. Met ongeduld verbeiden de klerikalen de bekroning van
hun werk en in kamerzitting van 12 n Juli jl. vond volksvertegenwoordiger,
M. Rosseeuw, het noodig nogmaals hun hartkreet te herhalen :
« L'etat dolt preparer sa destitution en matiere d'enseignement.
Eerst is begonnen met de staatsnormaalscholen. Deze moesten zooveel
mogelijk afgeschaft en de vornaing der onderwijzers overgelaten aan
kristelijke gestichten.(')
Daar heerscht de goede geest, die aan de kerk de gewenschte helpers
leveren zal, die goede geest, zoo meesterlijk aan de kaak gesteld door
M. Paul Hymans bij de bespreking van de begrooting van het openbaar
onderwijs.
«...Les professeurs, auteurs de ces livres (2) sons souvent des hommes
intelligents, três lettres quelquefois, mais leur supêriorit6 &late dans
n la subtilitó de leur dialectique et de leur casuistique. Its s'inspirent
avant tout de leur desir de servir l'eglise et ce dOsir efface et domine
le caractêre scientifique de leurs oeuvres. »
De verstandelijke gezichteinder der kweekelingen van die gestichten
wordt overigens op beteekenisvolle wijze afgebakend. Groote meesters
op gebied van opvoedkunde en onderwijs, als Herbert Spencer, mogen
niet ingestudeerd worden, staan op den index. Wil men een staaltje van
onderwijs in geschiedenis en letterkunde ?
(1)Er waren in 1884, 27 wereldlijke normaalscholen van den staat er zijn er nog
13 met een zeer geringe bevolking, de minister beperkt er jaarlijks het getal van.
Daarentegen werden 38 geestelijke normaalscholen aangenomen, die het voorrecht
bezitten hun olibeperkt getal leerlingen een wettig diploma of te leveren. Terwiji
de leerlingen der staatsnormaalscholen 50.000 fr. aan studiebeurzen ontvangen,
krijgen die der geestelijke normaalscholen 150.000 fr. In 1894-96 hebben de
kloosterscholen 1609 onderwijzers gediplomeerd, de Staatsnormaalscholen diplomeerden
er maar 543.
Chronique.
(2)Handboeken in de katholieke normaalscholen in gebruik en waaruit M. Hymans
talrijke uittreksels voorlas.
Kamerzitting van 11 n Juli 1901.

a ...le XIXe siecle a produit aussi une multitude cl' ecrivains impies
et immoraux, tels que Renan, Litt)* Darwin, etc., qui prostituerent la
science en voulant la faire servir a la propagation de l'erreur ».(1)
Men begrijpt al licht dat zulk onderwijs de leerkrachten moet vormen
waarover de kerk wil beschikken en nochtans verkiest zij nog de kloosterlingen.(2)
Herinneren wij hier de meening van priester Daens over de
geestelijke genootschappen.
« ...elles (les congregations) prêtendent au monopole de l'enseignement
et font disparaitre toutes les ecoles libres, si chretiennes qu'elles
soient.v
Niet ongelegen schijnt het ons hier te wijzen op den hardnekkigen
strijd, dien een Spaansch priester, Don Segismundo Pey-Ordeix voert
tegen de dwingelandij der kerk. Pey-Ordeix boogt op zijn hoedanigheid
Nan goed katholiek en volstrekt orthodox priester, maar is een verklaard
tegenstander van het klerikalismus, het is to zeggen, de godsdienst
ten dienste gesteld van de politiek en de zucht der kerk naar overheersching.
« Er zijn, zegt hij, twee gadsdiensten : de demokratische en de aristokratische
; de godsdienst der waarheid en de godsdienst dergenen, die in
de schaduw kruipen en gelijken aan den stercoraire, die het licht der zon
schnwt. De eene is de eeredienst van een God, die, om de menschen tot
zich te verheffen uit den hemel op de aarde nederdaalde, zich mensch
maakte en zijn verblijf verkoos midden in de nederigste volksklas, de
armoedigste hutten der visschers bezocht en zich ten slotte opofferde om
ze alien to redden ; de andere is de eeredienst van een mensch, die maar
een mensch is en een zondaar, maar die zich heilig verklaart en de vertegenwoordiger
van God, die het volkskleed minacht, zich als afgod
aanstelt en alles aan zijn macht opoffert ; van den eenen kant de godsdienst
der verlossing, van den anderen kant de godsdienst der slavernij ;
daar de godsdienst, die den mensch verheffen wil tot de waardigheid van
zoon Gods, hier de schandelijke godsdienst, die den mensch beletten wil
van zijn verstand een behoorlijk gebruik to waken en hem verlagen wil
tot den rang van een ellendig dier.»
Is de onzijdige wetenschappelijke school den godsdiensten vijandig ?
Daarover laten wij het woord aan de H.H. Bruggeman en Groppler,
(1)Histoire contemporaine par C. J. MATHIEU, professeur a Pecole normale agrêee
de Carlsbourg.
Namur. Wesmael-Charlier.
(2)Een soort van centrale jury fungeert te Brugge, bombardeert onderwijzer en
onderwijzereklieden, die nooit eene normaalschool bezochten. Onder de fveldenkende
aspiranten, die zich voor haar aanbieden, bevinden zich altijd een groot getal
paters en nonnen. Men verlieze niet uit het oog dat een bijzondere school, om aangenomen
te kuunen worden, een bepaald getal gediplomeerden in haar personeel
moot tellen.

— 311 —
Duitsche schoolmannen, die met eene bijzondere zending in Frankrijk
gelast worden tijdens de wederlandsche tentoonstelling van 1900. Hun
verslag over het volksonderwijs in Frankrijk is gepubliceerd en bevat
over de neutrale school de volgende algemeene beschouwing :
« Ten onrechte wordt aan het zedelijk en burgerlijk onderricht, in de
Fransche scholen gegeven, eene strekking toegekend rechtstreeksch
vijandig tegenover den godsdienst. Het is verboden op eenige wijze de
kinderen te kwetsen, die thuis in eene geloofsbelijdenis opgeleid worden.
Als men oplettend eene les van zedeleer volgt en men het geluk heeft,
zooals ik het tweemaal gehad heb, een onderwijzer te treffen, die zich
rekenschap geeft van de eischen van zulk onderricht, dan begrijpt men
dat dit onderricht niet antigodsdienstig is, maar dat het, met goed gevolg,
er naar streeft de jeugd de eeuwig ware grondbeginselen van zedeleer in
te prenten : de naastenliefde, den eerbied voor al wat schoon, goed en
grootsch is. ,
* *
We meenen bewezen te hebben dat de onzijdige, nationals school de
school is der toekomst en dat alle weldenkende, onbevooroordeelde
burgers haar in stand brengen moeten betrachten en bevorderen.
Wij roepen nog de aandacht der vrijzinige besturen op den kritieken
toestand, dien het officiel onderwijs doorleeft. Het spijt ons de zaakrijke
redevoering over dit onderwerp uitgesproken door volksvertegenwoordiger
Buyl bij de bespreking der begrooting van openbaar onderwijs niet
in haar geheel to kunnen mededoelen. Het mollenwerk der klerikalen
tegenover de officieele school word door M. Buyl meesterlijk aan de
kaak gesteld en de uitslag sedert 1884 door hen verkregen is verbazend,
onrustwekkend. We laten hem het woord over de henoemingen :
« M. BUYL : . ..... sur les sept titulaires qui ont ete nommees a ces
» emplois, six sortant des ecoles congreganistes. (Interruption de M. De
» Trooz.)
» Dans une ecole normale officielle de l'Etat vous prenez comme
» professeurs des personnes sortant des ecoles normales privees.
» M. DE TROOZ, ministre de l'interieur et de l'instruction publique.
» — Quelle opposition y a-t-il entre les deux enseignements ? .11 y a
, méme connexitó ! !
» M. BUYL. - Alors que les normalistes sortant de l'ecole normale
D officielle ne parviennent pas a se caser et restent parfois dix a douze
D ans sans trouver une position, 1'Etat renie ses propres eleves et leur
» prefers, pour ses etablissements a lui, les protégés des pretres et des
» nonnettes. Certes dans nul autre pays du monde, l'Etat ne conspire
O contre son propre enseignement comme le fait le gouvernement
» néfaste que la Belgique a le malheur de subir.

-312--
» Nous venous de voir que l'Etat prefere pour ses propres etablisse-
» ments les sujets sortis des ecoles normales clericales aux sujets qui
» ont Re formes sous ses auspices. Il n'est done pas etonnant .de voir les
D communes suivre cet exemple et de devoir constater que dans la gene-
» raffle des communes l'enseignement primaire est sous la complete
D dependance du clerge. »
« Le cure est maitre absolu de l'enseignement, surtout a la campagne.
Gare a l'instituteur qui n'a pas le bonheur de lui plaire ! Il n'a qu'a Bien
se tenir sans quoi on le fera &camper sous des pretextes qu'on trouve
toujours.
1 A ce point de vue, la situation dans la Flandre occidentale est lamentable.
Il n'y a dans cette province que 232 ecoles communales contre 453
ecoles catholiques. Dans celles-ci, qu'on a la pretention d'appeler libres,
le clerge regne en maitre absolu. La commune a le droit et le devoir de
payer, mais la aussi se bornent ses prerogatives. Nominations, etudes,
jours et heures de classes, livres, vacances, cumuls, tout est regle par le
clerge sans l'intervention de Pautorite locale. Ces ecoles sont done tout
bonnement des etablissements du clerge, payes avec l'argent des contribuables.
» Je disais, it a un instant, qu'il y a dans la province 232 ecoles communales.
Mais parce qu'elles portent ce nom, it ne faut pas croire que la
commune y a la haute direction. LA, oil la chose a ete possible, le cure
y a installe son instituteur catholique de 1879 et celui-ci, en entrant dans
le baatiment communal, y a egalement introduit cet esprit de basse
servilite, qui fait la force du clerge, et qu'il recommande comme la plus
sublime des vertus. LA, oil le pasteur n'a pas reussi a faire vider les
lieux, par celui qu'il appelle l'instituteur gueux, it continue a lui faire
la guerre avec autant d'aprete et de tenacite que sous la loi de 1879. Si
dans certaines communes, oil l'instituteur de 1879 est reste a son poste,
la lutte a perdu son intensite, c'est que le cure a eu gain de cause et que
l'instituteur, malgró l'efficacite de son enseignement et le bien-fonde de
son droit, a dii plier sous le potentat du village, qui est entre en maitre
dans son ecole. Et s'il osait avouer, pauvre victime de la haine clericale,
les humiliations qu'on lui a fait subir, les avanies dont on l'a abreuve !
Mais it doit se taire s'il ne veut pas perdre sa position et que sa femme
et ses enfants meurent de faim.
» Nul ne saurait etre nomme instituteur communal dans nos communes
rurales et meme dans la plupart de nos villes sans recommandation
speciale du clerge.»
De kweekelingen der officieele normaalscholen worden overal geweigerd
en vinden alleen een toevlucht in de groote steden en de nijverheidscentrums.
De kweekelingen der katholieke normaalscholen nemen al de
plaatsen in door de regeering en de katholieke besturen der gemeenten to

— 313 —
begeven. Hun getal is echter zoo groot dat ze ook wel wagen durven
plaatsen bij vrijzinige besturen aan te vragen.. Met verbazing zagen wij
dan ook M. Smets, leeraar aan de officieele normaalscholen van Brussel,
schepen van openbaar onderwijs te St-Jans-Molenbeek, eene onderwijzeres
doen benoenien, die uit een geestelijke normaalschool komt.
Het Bulletin Syndical van Brussel voerde om die benoeming een
vinnigen pennestrijd met M. Smets. Wij hebben die polemiek van nabij
gevolgd, wenschen geluk aan de redactie van het c B. s. , en in 't bijzonder
aan M. L. Timmermans, en zijn van oordeel dat M. Smets verraad
pleegde tegenover een princiep in zijn politiek programma opgenomen.
Te Antwerpen werd voor een paar jaren door de meest invloedrijke
personen een onderwijzeres gepatroneerd, die uit eenkatholieke normaalschool
kwam ; zij zou benoemd worden in eene gemeenteschool en deed
reeds een interim. Het personeel der gemeentescholen, gevormd in de
officieele normaalscholen, teekende protest aan tegen die aanstelling en
wist de oppositie zoo sterk to doen toenemen dat van de benoeming der
indringster werd afgezien. Hare hooge beschermers plaatsten haar dan
in de beroepschool, de eenige liberale school, die to Antwerpen bestaat
en afhankelijk is van eene bijzondere liberale maatschappij ; een gesticht
dus waar vrijzinnig onderwijs kan gegeven worden in tegenstelling met
het confessionneel onderwijs in de katholieke scholen gegeven. 't Was de
eerste soortgelijke aanstelling niet, die daar gebeurde en 't mag dan ook
niemand verwonderen hoe een (her onderwijzeressen zich, in heilige
vertwijfeling, uitliet voor hare leerlingen : « Kinderen, ge doet me veel
iced aan, ge verbittert mij 't leven ; daarvoor hoop ik echter hiernamaals
in den hemel, door onzen Heer, Jesus-Christus, beloond to worden ! »
Alle commentaar is hier overbodig. 'We zijn het eens met de Chronique,
die in haar n r van 5. 9 j. 1. de vrijzinnige besturen bezweert q a priori »
alle kandidaat-onderwijzer, kweekeling eener bijzondere normaalschool
te weigeren.
Te Brussel kwam een komiteit tot stand ter verdediging van de
officieele school ; het bewijst groote diensten. Hopen wij het ontstaan van
dergelijke instellingen in de gemeenten waar de officieele school nog
bestaat.

— 314 —
Stijn STREUVELS.
Een West-Vlaamsche boerenjongen, met zijn wezenlijken naam
FRANK LATHEUR. Avelghem, zijn woonplaats, ligt aan de Schelde,
langsheen de spoorlijn Kortrijk-Ronse.
Stellig moet de weelderige natuur van den Vlaamschen Zuidhoek op
zijn gemoed kunstbarend hebben gewerkt, zooals zij dit deed bij een
Peter Benoit, bij een Guido Gezelle.
Zijn eerste schetsen, geschreven in West-Vlaamsch dialect, en verschenen
in Van Nu en Stmks, verwekten de hoogste verrassing en een
gewettigd opzien, zoozeer door 't eigenaardige der taal als door den
rijkdom van kleur en teekening.
Het dialect van Streuvels schrikt niet of ; 't is eer een eigenaardige
omlijsting, die landschap en menschen doet voorkomen en handelen in
heel hun eigendommelijkheid. En cyan, al die oorspronkelijke woorden
— overigens Licht te begrijpen — geven
een pittigen kruidsmaak aan het kiesche
gerecht.
In Noord-Nederland heeft Streuvels,
binst een kort tijdsbestek, verschillende
bundels uitgegeven. Opvolgenlij k verschenen
: Lenteleven, Zonnetij , Zona/land,
Doodendans.
In een studie over Lenteleven, schetst
Alfred Hegenscheidt de groote liefde tot
de natuur, doorstralend in al de werken
van Streuvels.
« Een element, dat wij voortaan nimmer
bij Streuvels zullen missen, maakt
de atmosfeer van zijn werk intiemer en vermenigvuldigt den indruk.
Ik kan niet zeggen hoe de geur, de smaak van Vlaanderens aarde
en lucht Streuvels' scheppingen doortrekken, hoe zij bijzonder
maken zijne akkers, zijne meerschen, zijne bosschen, zijne beken,
zijne Schelde, zijne menschen. Alhoewel zijne taal, het autochtone
groeisel van den West-Vlaamschen grond, zeker niet alleen dien indruk
vermag te weeg te brengen, voelen wij toch dat zij voor Streuvels
het nauwkeurig trouw werktuig is om zijn eigenaardig scherpe visie
na te boetseeren. En die taal is een dialect ! Is het niet voor Vlaanderen
een hoopvol verschijnsel dat daar vlak tegen de taalgrens een
mensch met een zoo modern verlangenalsStreuvels, het zonnig gebouw
van zijn West-Vlaamsch particularisme durft oprichten ? Zouden wij,

— 315 --
eerder dan wij het vermoedden, de onbewuste waardigheid weergevonden
hebben ? »
Buiten de fijne opmerkingsgave van den schrijver, die hem menschen
en zaken zoo juist doet waarnemen en weergeven, betoovert
ons vooral de plastische kracht van zijn woord. De taal is rijk en toch
eenvoudig, buigzaam en toch krachtig, schilderachtig en toch waar.
Daardoor wekt hij onze belangstelling voor de meest gewone dingetjes.
Aangeraakt door den tooverstaf van zijn kunst, verkrijgt ook
het geringste een ongekend leven en bezieling.
« Zij laat hem niet alleen toe zijne waarnemingen nauwkeurig na te
boetseeren met klanken, maar ook in het !even van zijne emotie te
gieten door de golving van taal en gedachten ; en deze wekt in ons de
verwante beweging en wij aanschouwen het voorgestelde door de emotie
van den kunstenaar. En merk hoe enkel door lien rythmus Streuvels'
liefde de onze wordt ; want altijd is het voorgestelde het objectieve
zoo nauw nageteekend dat wij meenen dit zelve te zien en wij
het gevoel hebben alsof de in ons gewekte emotie, vrij in ons geboren
werd uit dat aanschouwde zelve. En nergens wordt ons meegevoel
gematerialiseerd tot medelijden; slechts weemoed welt soms door ons,
een stifle golfslag van de wereldziel. Hoezeer het uitdrukkingsvermogen
van Streuvels' kunst daarbij wint, zullen wij later nog
zien. »
De vruchtbare pen van Streuvels heeft de voorspelling bewaarheid,
die Hegenscheidt schreef aan 't slot van zijn beoordeeling.
« Neen, neen, Vlaamsche vrienden, laat Streuvels ongehinderd op
zijn serene baan voortwandelen ; hij is nu eenmaal het zondagskind
dat met al de kunst van zijn rijke tale het gemoedsleven van den
modernen mensch siert; laat ons gelukkig zijn dat, na Guido Gezelle,
Vlaanderen zulk een kunstenaar kweeken kon, want waarlijk, ook
gij zult het weldra weten, dit is meer dan een belofte voor onze
toekomst. »
Na deze voorstelling noodigen we onze lezers uit tot kennismaking
met het fragment, dat Otis Woord zoo gelukkig is te kunnen aanbieden.

- 316 -
Een Dorpssehool.(1
Maar uit de klokgaten van den kerktoren, die daar lijk een oude inwoner
boven de huizen gewoon kennelijk en onveranderd uitkeek, bengelden streng
deftig, negen klopjes achtereen en de guide wijzers op de zwarte uurplaat
wezen nu duidelijk dat figuur van gister en van alle dagen als 't dwong om op
een loopje naar school aan te zetten. De lange wijzer hing slak lijk neergevallen
en de korte was links opgesnakt boven de vette VIII-cijfer.
't Was een algemeene vlucht, rap om met 'tlaatste klopje aan de schoolpoort
te zijn en daar was nu al 't gewoel bijeen gestroomd in stoo tende en tierende
beweging en achterwaarts lag de straat weer leeg en eenzaam in 't nuchter
morgenlicht, verlaten.
De jongens wandelden, wroetelden ondereen op de kleine speelplaats, ingemuurd,
ongenegen tot spel en ze zochten hun kennissen om te zeggen wat ze
gister vergaten of voor den achtermiddag wilden doen. 't Was een wemeling
van gerakkelde kleeren, fel bewegende armen en wentelen van bloote, rosse,
blonde en vlas-witte koppen, een dooreengaan van naakte beenen en magere
opgeschoten leden onder kleurlooze, vale vesten en blauw vergane kielen en
gescheurde broeken. Daaronder vlekte als een wonderheid het blauwe pak van
Georges Vandeghinste, het zoontje van den notaris, als rijkemans kind met
zijn wassen wezen en mager spilde beenen die lang onder zijn spannende broek
uitstaken. De jongen deed zijn best om gemelijk met zijn makkers om te
gaan maar de stoffels en boerenknapen met ronde wangen en bruin verzonnebrande
koppen, bleven wantrouwig van den bleeken tetting en achtten hem
maar als er iets bezonders van te krijgen was ; anders stampten zij erop als
hij hen in den weg liep. In den hoek tegen den muur stonden de makkers en
praalden met hunne klimkunsten en vertelden van de vogels die ze hadden
gevangen. Ze zwaaiden driftig met de armen als er hen iemand leugenachtig
miek of de waarheid betwistte en ze duwden op hun woorden met zulke kracht
zoodat de pezen in hunnen hals opzwollen en de aanzichten blauwendig wierden
van 't geweld. Meester kwam uit de school en hij sloeg met zijn houten
hamerken op 't ijzeren vensterkruis, eenthoeveel harde slagen met trillend
klopschudden van zijn arm, vlug achter reek die ronkten als een gebiedend
teeken dat 't spel uit was en de school zou beginnen. 't Gerucht verstilde als
plotseling uitgedoofd leven, elk zocht zijn makker en de trage rondegang, twee
en twee, begon, lijk een zwijgende processie over den koer. A ls 't doodstil
geworden was zoodat men de musschen hoorde sch'etteren bach ten den muur en
de reken goed gevormd onder meesters strengen blik voorbij stapten, dan ging
de deur open en de kronkelslang van jongens verdween, paar bij paar ingeslikt
door de zwarte opening en de koer bleef lijk uitgestorven.
Het felle morgenlicht viel door twee g-roote vensters dweers in de.vierkante
zaal en botste kletterend tegen 't kalkwit der muren klaar lijk in openen, vrijen
buiten. De zwarte banken en ' t kasken in den hoek en de schrijfplanken, de
(*) Fragment uit Een Speeldag, getrokken uit Doodendans, door STUN STREUVELS,
— Uitgave van L. J. VEEN, te Amsterdam.

--,317-
beelden aan den muur dat stond al scherp omlijnd lijk zware stukken sterke
duidelijkheid op het kille muurwit,
Door de vier wanden omheind, beneden onder de hooge vensterbanken,
woekerden de jongens achter hun zwarte schrijfberdels ondereen en boven op
zijn verhoog tegen 't wit van den hoekmuur, stond de meester lijk gegroeid in
zijn eigen midden : het gezagpunt, de eenig eenzame bewuste menschelijkheid.
Met dezelfde beweging van gister nam hij de ronde muts van den kop, stak de
beblomde sliffer aan de linkervoet vooruit, ordende zijne boeken, klopte met
den houten regel drie harde slagen op den rand van zijn lessenaar en keek
met dreigende oogen over het mooschgebroed onder zich. Van dan of was hij
schoolmeester, niet meer de mensch lijk er nog meer op straat loopen en waarvoor
de jongens wel soms de muts afnemen, maar een soort abstrakt ontzaggelijk
werktuig dat nog eten of slagen moet, maar van zulk tot zulk uur de
j ongens in dwang en gang komt houden , en fel kan slaan en letters op de plank
schrijft en lijk een boek een bezondere taal spreekt in netgevormde woorden. De
klank uit zijnen mond ronkte over het roezemoezig bijeengekrawoel der jongens,
droog, hard bevelend en dan was het plots begonnen als bij 't teeken tot
een aanval, gezamenlijk, geweldig schreeuwbulderend op tragen sleepzang met
lang gerokken keelletters en scherp gescheiden achter elke sylbe :
4 Kruysken — Kruysken — goet — begin,,
Den heyligen Geest — in mijnen zin,
Dat ik wel — mag leeren,
Dat bidde ik — onzen lieven Heere,
Dat ik wel — mag onthouden,
Dat bid ik — onze lieve Vrouwe. )
Zij wierpen de woorden kwaad uit in overdanige preutschheid van tot verdrietig
geworden gewoonte van herzeggen en van buiten kennen met tot voos
gedraaide tonen en klopstampten in 't midden en op de slotlettergrepen :
4 0 Jezus, mijn alderliefste Lief,
lk schenk u mijn hert tot eenen brief,
Schrijft daer in al wat u blieft.
En gebruyk 't geheel tot uw gerief. )
't Was uit en de stilte viel hard in.
— Lessen opzeggen, — Sif Fleters !
Een witbollige jongen, de eerste op de bank, stond recht, en rap als een
klabettermolen vielen de woorden neer zonder zin of beteekenis, vlug lijk ze
van buiten waren geleerd :
4 Kind leerd in uw jonge dagen
Of gij zult het eens beklagen
Want hij die wel is geleerd
Die wordt overal geeert
Is van ieder aangetrokken
Voor hem zijn de beste brokken. )
— De volgende ! onderbrak Meester.
Maerten Folle, de jongen met groote, fluweel zwarte oogen stond traag op,
frommelde de bladzijden van zijn boek en haperend en zoekend naar de woorden
begon hij :

- 818 -
. . . of hij arm is of rijk
Word geprezen al gelijk
Zijn makkers vezelden hem luide de woorden vOor en hij raapte ze met goed
geluk op en hakkelde :
Ider zal hem d'hand toesteken
En tot zijnen voordeel spreken
Daer een traeg en lompig kind
Hem van al verlaeten vind. )
Elk op zijne beurt zegde 't vers voort, met op en neerstaan, goed of slecht
van buiten gekunnen, elk in eigen spraak en toon. De jongens stooten elkaar,
vezelden of taderden luide, anderen speelden gerust ondereen en wisten niet
wat er rond hen gebeurde. Als de laatste gedaan had kwamen er weer eenige
stonden aarzelend wachten naar nieuwe bevelen.
— Catechismus !
De boeken vlogen open, de blaren stoven en Meester gooide de vragen rond
waarop hij met verschillende hooge en lage stemmen antwoord kreeg.
— Wat doet Godt op de aerde ?
— Hij regeert het al.
— Hoe lange heeft Godt geweest ?
— Van alle eeuwigheid.
— Hoe lange zal Godt wezen ?
- Sonder eynde.
— Wie heeft Godt oyt gezien gelijk hij is ?
— Niemand die leeft.
- Wat heeft Godt voor ons gedaan ?
— Hij heeft den Hemel en de Aerde voor den mensch gemaakt.
— Wat gaan de andere menschen ons aan ?
— Zij zijn onze broeders.
— Wie zijn 't die in de belle zinken ?
— Die kwaed doen en in doodzonde sterven.
— Hoeveel doodzonden zijn er van noode _tot de verdoemenisse ?
— Eene is genoeg.
Als de gevraagde niet kon antwoorden stonden al de anderen recht, staken
den vinger op en vezelden luide om hunnen makker to helpen.
— Morgen de les van de « Zonde ) en nu : rekenen !
Sarel Foulon moest aan 't telraam en daar schoof hij met handige beweging
op 't einde van den wijs-stok de gekleurde bollekes op de stalen roeden van
rechts naar links en de bende ging Op met ni rmw geschreeuw gezamenlijk
rythmeerend in wagenden zang :
— Een maal een, is een twee maal een is twee . . . enz. tot ze aan lange
getallen kwamen door 't oneindige voort in ronde-draai en Meester op den lessenaar
klopte en teeken gaf -voor den speeltijd.
De jongens klauterden over de banken, en liepen de school uit al tierend
naar den koer. Zij aten hun boterhammen en dronken de thee of de melk die
zij in hunne flesche meebrachten. Daarna begon bij groepen het spel.
Daar waren er die bleven zitten in een hoek en zoetjes vertelden, andere

- 319 -
stonden in ronde en een onder hen telde af wie er aan was om e Blende-kalle
te spelen :
4 Aan dat tafeltje dat wij zaten
koele wijntje dat wij dronken
kwam al deur ons hertje gezonken
. . . . haken
baken
boontjes kraken
haken
baken
. . . . boem — !
En "de bende stoof uiteen en ze liepen achter malkaar. — Verder wandelden
andere trekkede-slekke voort bij de hand en wondden de eind op al kruipend
onder een jongen zijn oksel en zongen :
4 Schellevisch — schellevisch
kruipt deure
kabbeljauw, kabbeljauw
zal blijven staan
en ik zal deure gaan ! )
Door Locket zocht nu zijn makkers op en ze beraamden ondereen wat .ze al
rooven zouden achter den noen. Elk noemde de vogelnesten die hij zitten
wist en hunnen inhoud.
Sielke Maas de ziekachtige jongen, stond daar stommelings bij te luisteren,
mijde tusschen al de knechten die hem te ruw waren. Zijn dik gezwollen
waterhoofd met tetsachtig pap-wit vel en kale dunne haarkes daarop — die
verwaaiden van schamelijkheid lijk schaarsche kiekendons — stond diep in de
opgetrokken schouders, slak aan een mageren hals ; zijn adem piepte onder
zijn kielken telkens hij hem boven haalde zoo lastig als ware 't de laatste trek.
De jongens wisten het alien : zijn vader was dood na lange ziekte en omdat
hij ook geen asem meer boven kreeg en Maaske en kon niet meeloopen met
d'andere jongens — een stap of twee en hij stond al te hijgen lijk een dempig
peerdeken en zoo moest hij ov eral achter blijven. Hij bezat noch vogel noch
eierkrans maar hij hoorde toch geern vertellen van wat de anderen al met
hnn stout gezonde leden veroverden.
— Door, wilt ge ne keer voor mij een vogelke vangen ? vroeg de jonge
schuchter en trok aan Door zijn mouw.
— Wat meent ge wel ! ? en Door deed een beweging met zijn schouder om
den schamelen puid af te weren en keerde zich weer naar d'ander jongens.
— 1k weet een ekster wonen die niemand en durft rooven ! bofte hij, — ge
moogt gij al uwe vogels laten stelen, aan de mijne en kunnen ze niet.
Sielke Maas was mijde achteruit gegaan bij een bende jongens die lagen te
spelen op den grond en te lollen met woorden zonder zin ; hun beenen lagen
wijd uit en ze lie ten 't zand door hun vingers op hoopkes stroelen die ze achteloos
effen streken om te herbeginnen.
— Waar woont uwe ekster ? vroeg Sifke Folle, als gij eraan kunt, zoo kan
er mijn broer ook aan !
-- Als hij durft, mag hij twee jongen hebben, zei Door.

320 -
Sifke liep over den koer om Maarten te zoeken en de ronde ging open om
den stouterik door te laten. En ferme jongen kwam bij en zijn vinnig blinkende
oogen keken uitdagend :
— Waar woont uwe ekster ?
— In Lammelein's dreve, den derden popelier —maar 't is aan een draadje
dat 't hangt het nest en hooge, jongen, hooge !
We gaan er naartoe achter den noene, meende Maarten ; hoeveel jongen
heeft zij ?
— Wete dat zoo juist niet, maar jongen zijn er, 'k heb ze zien azen.
Mote Plas was in 't stille bezig een vinkennest te verkoopen voor veertig
marbels aan Nesten Ketele, maar zoogauw hij het plaatsken had uiteen gedaan :
onder den eersten tak van Berge's kopwilgen, zoo greep Door den jongen
vast :
— 't Is mijn vinke jongen ! tierde hij.
Nesten draaide zijn oogen, kwaad om dat hij zijn koop ging verliezen.
— 'k Heb het treffelijk gevonden, -- er zitten vijf jongskes in en 'k ga ze
alle dagen betasten.
Door werd nu heel kwaad en :
— Durft g' het nog eens zeggen ?
Ze schrabbelden hunnen kloef of en stonden gereed. Mote zei het nog eens
en nu bokten ze tegen malkanders kop dat 't dreunde ; daarna drumden ze wat
tegeneen. Door liet zijn kloef vallen en ze grepen elkaar vast, krauwden, beten
en stampten al naar ze 't krijgen konden, altijd aangehitst door de omstaande
jongens, tot Meester hen beiden bij den pals vatte, bij het nekhaar achteruit
trok en op de knieen doog. Daar bleven zij alle twee ineengezakt zitten met
de ellebogen boven het hoofd, beschaamd omdat al de jongens hen bekeken.
— Als d'andere weer in school waren mochten zij achter komen en op hun
plaats gaan zitten.
Meester nam een krijt en schreef in zware, vette drukletters op het schrijfiperd
:
4 Al de kinders van kwaed willen,
den verdienen op hun billen,
Die om d'alderminste zaak
staen heel stom en zonder spraek.
Die maar om een woord gesproken,
zitten in een hoek gedoken
met het aanzicht overdekt,
of de leden uitgestrekt,
of wel schreyen schier heel uren
dat het hooren de gebueren.
De rug van den meester was maar een halve aanwezigheid van het gezag
en binst dat de letters regelmatig aaneengeregen, wit op zwart groeiden achter
het loopende krijt, werd het geraas geweldig : de jongens stonden recht,
sloegen en goeiden met hun mutsen en ledige beurzen. Mote Plas die nog niet
slikken kon 't verlies van zijn veertig marbels en al de slagen die hij kreeg, beet
nog eens aan Door —die maar twee jongens verder zat— een scheldwoord toe
en stak dreigend zijn vuist : — Wacht tot achter schooltijd jongen, mijn broer

- 321 -
zal u helpen afrossen . . . en tOch is het mijn vinke ! Door sprong recht, reikte
over de jongens en gaf Mote een dok met den vuist. — Mote die 't met woorden
alleen niet meer halen kon greep ook toe en ze dorschen met al wat ze
vonden — d'ander jongens loechen luid. 't Was dan dat de rug omdraaide en
Meester weer met zijn voile tegenwoordigheid daarstond.
— Ei, mooschers, ei, 'k zal u leeren ! en zijn twee lange armen gingen omhoog
en vielen neer met stevige grijphanden op Mote en Door en de knapen voelden
zich opheffen en kwamen terecht nevens meesters lessenaar ; ze waren op de
knieên gedjokt en hun arm, die zoo straks nog haarplukkend vriendschap
schond lag nu om elkanders hals gewonden en in de vrije hand kregen zij een
schoolberd te houden.
— Hoog opsteken ! tierde 't bevelend.
De zware houten Bakken hingen boven hun hoofd te zwemelen aan eenstrak
uitgestoken arm en zoo zaten zij daar in 't zicht van elk ende een in gedwongen
omhelzing, als de verzinnebeelde verbroedering. De scho plgang draaide
voort in rumoerige beweging.
— De drie eerste banken : afschrijven ! gebood de stem en zoo gauw gingen
de leien aan 't klabetteren en de hoofden lagen gebogen over het neerstig werk
aan 't namaken der letters die zij met heffend hoofd en zoekende oogen
afkeken en van de plank op hun leien haalden. De griffels kriepiepten 't allen
kante.
— Tweede klas ! lessen leeren bladzij veertien :
« Die niet kiimt zal niet afvallen.
Kintleren door dertel mallen,
Al om in, en al om op,
Breken licht hals, been oft kop,
Dit zijn schransers en trippetten,
Die het op een pluymen zetten,
Die als vossen ver en naer,
Rooven, stelen hier en daer,
Dit zijn blauw-beks, note-kraekers,
Hage-brekers, gate-makers,
Afplukkers van rijp en groen,
Die maer peynzen kwaed te doen.»
De boeken vlogen open onder de frommelende vingers al zoekend naar de
voorgelezen les en de woorden werden in ronkend geruisch stil afgevezeld.
— Derde klas — : Slapen.
De kleine bubbelknaapjes op de laatste banken plooiden de armen toe en legden
gewillig de hoofden neer ; zij bleven nog wat uitkij ken maar seffens kwam
de vaak en zij nepen de oogen toe en roerden niet meer. In het schoolruim
werd het nu tamelijk rustig ; de griffels piepten nog ; alhier klopte een kloef
tegen de bank en aldaar loosde een jongen van overspanning, diepe zuchten.
Meester stond voor zijn lessenaar en keek onachtzaam door 't onderste vensterraam
naar de menschen die op straat voorbijgingen. Door zat nog altijd
op zijn hielen met den linker arm over Mote's schouder, de rechtere was door 't
gewicht van 't zware schoolberd lam neergezakt en liet de vracht op den grond
rusten. Nu nog meer dan anders kwam de verdrietige verveling in hem en een
overdanig verlangen naar den vrijen achtermiddag ; maar 't scheen dat hij

--- 322 -
hier voor altijd moest blijven zitten en dat de tijd vergeten was vooruit te gaan.
Daar en was niets waarbij men 't noene-worden kon merken. De zon was doorgekomen
en speitte een breeden straal, lijk blinkend water, dwarsdoor de school
over de jongens hunnen haarbos en lichtte alles in goudschijn wat in de opening
van 't spietsend gestraal stond. Daarboven draaide de aaierd zijn fijn
stofpoeder dat ronddanste lijk gejaagd in beweging door 't .geruchte-trillen
van de ronkmooschende schooljongens. Onder de withouten bank aan den
witten muur hing de papieren uurplaat als een tets dooden-wezen met slap,
hangende wijzers een ding zonder leven dat niets uit zich zelf kon doen en
waarop meester elken zaterdag morgen de hangende wijzers in beweging bracht
om de jongens te leeren. En op die bank daar stond, altijd even onberoerlijk,
tot een figuur gegroeid - de zwart ijzeren ronde ketels met op hun buik de
witte letters : I hektoliter ; 1 / 2 hektoliter, alsaan trapsgewijze verminderd tot
de letters onleesbaar werden en een niewe trapreeks tinnen pottenbegon, eerst :
I liter en weer verminderd tot nietige vingerhoedpoties. Daarnevens stond de
balans : een houten staander tusschen twee koperen weegschalen aan dunne
kettingjes en die onbeweeglijk als versteven hingen. Ze schommelden wel eens
als er veel gedruisch was, of de wind door de open ramen woei, maar nu, zoo
dacht Door die uit verveling al die . oudgekende dingen heroverzag — nu zouden
ze voorzeker niet roeren al viel er eene van die zwaar koperen gewichten
in. Maar die gewichten stonden daar ook lijk soldaten, volgens grootte nevenseen,
zoo vast vergroeid dat er geen denken aan viel er een te zien roeren.Daarnevens
op 't hoekje, lag de kubieke decimeter : een effen houtblok langs den
voorkant in vierkante perkjes tot centimeters bekorven en 't bovenste hoekje,
als een klontje suiker, eruit geknipt. Door kende die dingen al zoo lang dat hij
ze niet meer zag : 't was als onbruikelijk, geschilderd goed geworden dat voor
de parade daar stond en de werkelijkheid bedroog. De jongen wachtte al zoo
lang naar den wondertijd tot de meester dat alm van groote wijsheid eens
gebruiken zou als afwisseling van al dat reukelooze geschrijf op de plank en
opzeggen van luchtijle woorden. Al die dingen stonden daar hoog, buiten
bereik, met eene aantrekkelijkheid als ongenaakbaar speelgoed, geheimzinnige
werktuigen van geleerdheid waarvan niemand een gedacht kon hebben
buiten de alwijze schoolmeester.
Tegen 't twijfelwit van de zoldering gronsden en vlogen in wijde kronkels de
zwarte vliegen in hooge en vrije afzondering. Boven den grooten lessepaar
tegen den muur stond het Lieve-Vrouwbeeld tusschen twee koperen kandelaars
op een houten bankje. Van op plaats gezien geleek dat beeld voor Door aan
Zale-Moeie maar nu van coo bij en langs order, werd het heel iets anders :
de witte pijpmuts was eigenlijk een kroontje van rozen en de snuif, die hij
meende aan haar neus te hangen : zwarte spinneweb en 't was wel werkelijk een
Jesus-kindje dat ze nu op den arm droeg en niet een kluwen spoelgaren lijk
hij altijd gemeend had. Hoe anders de dingen nu allemaal waren van op die
hooge bank ! zoo vreemd voelde hij zich als in een onbekend huis ; — de jongens
zelf waren hem heel buiten hun gewone doening. De warmte van Mote's
schouder voelde hij door de moues van zijn arm. De zonnespiets was nu opgeklommen
tot voor zijn knieen en ze raakte al nader tot aan de eerste scheur
van zijne broek en hij volgde dat klimmen en voelde de warmte als van een
levend beest dat hem opkroop, `Vat was het toch beter daar op de bank, op de

823 -
gewone plaats tusschen de andere jongens. Karel Oket zat doende met
Mielke Sloover en Meesters breede rug stond nog altijd tegen het slagklare
venster. Nu ging het gerucht weer aan 't snezen, ineengesmolten prutteling,
als gezang van een dampenden theeketel op een uitsmeulend vuurken, en 't
draaide weer in Door zijnen kop dat zot gevoel van laatst toen hij bier ook op
straf zat : de school, de vier muren, de witte, steenen bak werd een rollende
wagers, een wielend huffs dat geruischloos voortsleepte 't dorp uit, naarverder,
— nu waren ze voorbij de kerk over 't stadhuis, door de zandstraat, aan
Vramme's hof en hij voelde blindelings de bane onderzich wegdrijven en voortkruipen
naar waar ? want hij kon niets zien daar hij ingesloten zat onder die
hooge vensterbanken en de dingen schoven onzichtbaar voorbij .. . zoo zouden
ze altijd maar doorrotteren, godweet hoelang ? De jongens op hun banken
zaten daar gereekt lijk reizigers in den postwagen maar ze wisten er niets
van dat ze vOortgevoerd werden, niet meer als de zwarte ketels tegen den
muur op de bank, en de landkaart en het beeld en de kandelaars.
— Heere God, wanneer zal de school uit zijn ? vroeg Door in zijne verveling.
En de jongens schreven beslommerd aan hun oneindige letterreeksen of
ze zaten te mooschen ondereen. Meester stond als zou hij zijn levensjaren niet
meer roeren en 't kloosterklokje dat moest teeken geven, bleef stom. . ....
Het veel gedruisch van de jongens wekte Meester uit zijn verslondenheid,
hij keerde om, gaf Folle en Naas Plancke eenslagop de kneukels en wandelde
dan met gemeten, tragen stap door de schoolkamer, weg en weer tusschen
de banken. Door bekeek dat, tclde hoeveel stappen hij deed van aan
den lessenaar tot aan den muur en weer omgekeerd. Meester. zoo in zijn
sc hoolomgeving, kreeg een heel eigen vorm, geen mensch lijk zijn vader of
eenig ander dorpeling maar een ernstig, droog wezen met uitgestoken, kwade
on derlip ; dat gerimpeld hoog voorhoofd en die koperen bril met de alziende
oogen daarachter, vergroeid in een wezen van alledagen gelijk, zonder ophelderen
of monkelen ooit, aangekleed met den eeuwigen zwarten frak boven den
gebogen rug en lange armen, altijd gewapend met een bock of een sleuter of
regel. Door meende dat die vent niet eten of slapen moest of pijpen rookte
lijk andere menschen. Hij leefde bier in de schoollucht als koning, mocht overal
vrij de handen aan steken en slagen op de jongens als 't hem lustte.
Nu was er niemand meer die nog schreef of lessen leerde en de kleine slapers
ook waren wakker er aan 't poenderen met hunne klein mollige handjes.
Door zag nu op den hock van Meesters bank dat een figuurken — 't was net
een spookventje met een roer, van op zijn plaats — en nu van nabij wierd het
een open gespetterde, vvrdroogde papierprop die aan 't bout was verplakt
blijven hanger. Hij telde dan weer meesters stappen en als hij aan Pen groot
getal was gekomen, haalde de rechterarm uit den rechterzak van het zwarte
ondervest het uurwerk uit. De jongen zijn herte klopte van blijde verwachting.
't • Uurwerk verdween weer in den zak.
— Dezen achtermiddag geen school ! ging de stem en daarna volgden
heel de reeksgeboden en vermaningen van al wat ze doen of laten moesten om
's anderdaags niet ges traft te warden.
De kloefen rommelden dooreen, de armen wiekten op en met 't eerste teeken
8forrnde heel de bende overhoop en tusschen de banken naar buiten. Op den
koer ging geweldig uitgelaten getier dat allichte uiteen liep en verflauwde tot

- 324 -
enkele verre geruchten. 't Was of werd heel het dorpineens wakker en in leven :
al de kloosterklokjes luidden, de meisjes lieperi voorbij en veel werkvolk ging
over de straat.
Maar Door en Mote bleven met bange afwachting in meesters oogen kijken.
Die ging statig naar buiten achter de jongens tot aan de poort, kwam terug,
haalde zijn dagblad uit den zak en zette zich gerust te leven.
Er viel een groote wanhoop en zwaarmoedigheid over Door, al wat hij
geschikt en verzind had viel nu mislukt uit — : Mane stond daarbuiten aan de
deur op hem te wachten en Fonske Vramme moest zijn distelvinken hebben en
de krieken hingen daar en de noenestond zou voorbij zijn. Daarbij werd het
zoo angstig stil nu in de school, zoo bang en die blakke zon stak zoo hard door
de ramen en voor Door zijn oogen rustten meesters schoenen zwaar op de
bank voor al tijd. Mote liet de armen vallen en bekeek zijn droeven makker,
dan meester en dan zette hij zich op de hielen en speelde met de vingers.
Door voelde pijn in de hamen en zijn armen waren moe. De bingeling van de
klokjes ging nog en buiten hoorden zij jongens die voorbij liepen en woorden
hardop naar malkander schreeuwden en dan voortklopten op hun kloefen ; de
gewone stilte lie pen zij alleen achter.
Meester's gazet frommelde lutter-droog in 't plooien en al den onderkant zag
Door een vent met opengesneden hert en de lever en de longers bloot als bachten
een omgeplooid ondervest. Hij spelde de letters en las het woord : 41 Pilen
b, 't andere was latijn. Dan opeens kwam er beweging in de vergroeide
schoenen, 't sloeg twaalf op den kerktoren met traag ronkende deftige dreigkloppen
die als verwijtsels klonken : het uur dat alle deugdelijke jongens bij
tafel aan den kost moesten zitten — en een blik uit vaders kwade oogen die
Door meende te zien, rakelde al zijn verdriet weerom op. Heel de leute van
den speeldag geschonden ! Meester vouwde zijn blad en stapte zonder opzien
naar buiten. De sleuter knarsde harddraaiend in 't slot, dat met een slag toeschoof
en ze zaten alleen, gevangen in school, die nu geen school meer was
maar een spokige bak in zonne-noensche alleenheid vol stilte met ongekende
kraak-geruchten. Op noeneslag was plotslijk bij afspraak, alle leven weer opgehouden
en de naklank de r slotrammeling bleef ronken door hun nare verlatenheid.
Meester's stappen hoorden zij tot aan 't hekkenpoortje dat toeviel achter
hem, —ze luisterden dat of met ingehouden adem en dan stonden zij tegelijk
op zonder te durven spreken en ze voelden, na hun veete en vechtlust, een
genegenheid in hun gezamenlijk ongeluk en verzonnen al middels om malkaar
te redden.
De beelden, de landkaart en de zwarteketels en weegschaal dat stond daar
nu weer heel anders, in eenigheid en zonder verweer of verbod van aanraken.
Door die al zoo dikwijls langde om dat alles eens met de handen te betasten,
voelde nu geen lust daartoe ; overal bleef die ontzaggelijke strengheid op
wegen, 't was of zaten er bespiedende oogen door de treklucht-gaten der zoldering.
— We gaan wegloopen, vezelde Mote, 'k en blijve bier niet heel den
dag.
— Langs waar ? vroeg Door en ze bezagen alle mogelijke openingen.
Mote ging naar de deur, peiiterde met een bzeren nagel in 't slot maar
keerde evengauw terug.

- 325 -
— We moeten door 't venster, jongen, en ze sleurden meesters hoogen stoel
onder 't raam.
— Ik 't eerst, en 'k trek u dan boven, houdt de koord gespannen.
Door hield het bovenste valraam open bij de koord, ze gooiden hun kloefendoor
't venster en Mote kla verde op den stoel, greep met de handen naar 't
kruishout en Door steunde hem op bij de voeten tot hij de knie opwaarts had ;
dan doog hij heel het lijf naar boven en praamde zich door de opening naar
buiten, voorzichtig om geen ruiten te breken. Daar keek hij rond over den
koer, reikte met de beenen en bleef staan op den buitenwaartschen vensterbank
om Door hulpe te bieden en buiten te helpen.
— Toe, jongen, haast u, en hij trok en hief en sleurde tot ze alle twee vrij
op den koer waren. Over de buitenpoort klauteren leed maar enkele stonden en
zoo gauw gerochten ze in de open straat.
VRIJE TRIBUUN.
STRENGE TUCHT.
In een onzer staatsnormaahcholen. Het uitgangsexamen is achter den rug. Nog
eenige uren en de diploma's worden afgeleverd, gulden vlies, veroverd na vier jaren
zwaren tramp en strijd.
Ongeduldig, koortsachtig wordt door de geexamineerden de stond afgewacht dat
het uur slaat der verlossing, waarop men huiswaarts keert met het lang
betrachte u ezelsvel P. Hoe lang duurt de tijd, hoe doodelijk is de verveling !
Hoe den tijd gekort ? De studiezaal schrikt af, de speelplaats heeft geen aantrek. In
den hof ?... 't Is het verboden Paradijs, maar 't is er zoo lekker en jeugdig. Ondanks
het verbod, wagen er zich een paar leerlingen in. Ze luieren en kuieren langs de
paden, vergeten den tijd in de aanschouwing van planten en bloemen. Daar staan
ze nu juist onder een appelaar. Zie wat overvloed van vruchten, en hoe blozend !
Zoo een appeltje of wat moet lekker smaken ! Nochtans, het reglement verbiedt...
Edoch, de bekoring was te sterk, en de geschiedenis van 't Paradijs werd hernieuwd:
onze twee jongens aten van de verboden vrucht.
Maar het alziende oog van Jehovah — hier vertegenwoordigd door den bestuurder
— ontdekte de twee zondaars. •
En de straf was vreeselijk ! Zij verbeurden de goedertierenheid, waarop zij
wettige aanspraak mochten maken. De varier verloochende hen als zijn kinderen !
Een der twee zondaars had een paar punten te kort in het vak a Wettenleer In
gewone omstandigheden wordt dit tekort in een bijvak aarigevuld door de jury.
Thans echter, in aanzien van de begane fout, werd het reglement streng gehandhaafd.
De schuldbeladen zondaar moest de normaalschool verlaten zonder diploma.
Een misstap, een kleine misstap, begaan in het uiterste uur, deed hem de vrucht
verliezen van vier jaren studie.
We vinden die appel te duur betaald !
En 't ware te hopen geweest, dat Jehovah zijn oogen had geloken voor het vergrijp
in het Paradijs.
Veel dieper inwerking gebeurt door zachte tucht dan door gestrenge tucht.

I
— 326 —
KIJKJES LINKS EN RECHTS.
Op 14 September 11.,
ontviel ons na een smartelijke
ziekte, collega
Karel WILLEMSE,
stichtend lid van Dieslerweg.
Geboren te Hoogstraten
op 25 Januari 1857. Leerling
der normaalschool van
Lier. Als onderwijzer aangesteld
te Hoogstraten op
1 Oogst 1876. Werd te
Antwerpen benoemd op
18 September 1880, en
fungeerde achtervolgens in
jongensscholen. 6 en 14.
Aan zijn treurende
weduwe, aan. zij n bedroefde
familieleden wordt innige
deelneming betuigd, van
wege de
MO van a ONS MORD »
J ubelvi eri n gen . — Tijdens de afgeloopen maand herdachten verschillende
ouzel. medeleden bun vljf-en-twintig;arige indiensttreding.
Aan mej. '1'x. JORIS, onderwijzeres in school 3, aan mevr. R. DE
LATTRE, onderwijzeres in school 2, aan mej. GREGOIRE, onderwijzeres
in school 4, worth alle Neil en zegen innig gewenscht door
De redactie van Ons Woord.
Hartelijk proficiat ! aan ooze geeerde abonnenten : den beer
J. VERDONCK, onderwijzer aan het stedelijk onderwijsgesticht n r 2,
beer D. VERNIEULEN, onderwijzer aan het stedelijk onderwijsgesticht
iv. 1, beer A. PLOMPEN, onderwijzer aan jongensschool n r 3, ter
gelegenheid van hun zilveren jubelfeest als onderwijzer.
De redactie van Ons Woord.
Eigenaardige meening. — In een godsdienstig tijdschrift Die
Christliche Welt breekt pastor Bauer een lans, opdat het godsdienstig
onderwijs... den Duitschen onderwijzer zou onttrokken worden in de
school, en uitsluitelijk toevertrouwd aan den geestelijke. « Immers,
beweert Bauer, de onderwijzers behandelen den godsdienst ten gelijken
titel en op deielfde wijze als spraakleer of rekenen, d. i. als leervak. Zoo

— 327 —
wordt ons Duitsche yolk ten lange leste veronchristelijkt. De priester
alleen, hij die innig gelooft, bezit een aanstekelijke overtuiging ; hij
alleen kan den godsdienst doers beminnen en de nieuwe geslachten opleiden
tot ware kristenen.»
Alle wegen leiden naar Rome ! Wij zijn 't volkomen eons met pastoor
Bauer : het godsdienstonderwijs hoeft gegeven door den priester... buiten
de school.
Lager Onderwljs in Portugal. — De staten uit bet Pyreneesch
schiereiland schitteren geenszins door bun volksontwikkeling.
In 1899 telde Portugal nog 79.2 0/. ongeleerden, hoewel er merkbare
verbetering waar te nemen valt sines de laatste twintig jaar. In 1878
bedroeg het aaiital lagere scholen 53 I 0, in 1899 was dit 6071.
Het verplicht onderwijs werd gestemd door de wet van 18 Maart 1897,
voor al de kinderen in ouderdom van 6 tot 12 jaar. De staat onderhoudt
thans de scholen ; het toezicht, vroeger toevertrouwd aan de geestelijkheid,
wordt nu ook uitgeoefend door een bijzonder personeel.
Eens te meer bewijst het voorbeeld van Portugal, dat alleen de staat
kan voorzien in een degelijk en voldoend onderwijs.
Noordergouw van den Belgischen Turnbond
onder bet beschermheerschap des Konings
Eere- Voorzitter : N. J. CUPERUS
Het bestuur der Noordergouw van den Belgischen Turnbond
heeft in zijn jongste vergadering beslist de jaarlijksche voorwerkers-
en turnlessen te hernemen op Zondag, 20 Oktober e. k. De
lessen zullen gegeven worden door den turnleider Willem Koopal
's Zondags 's morgens van 9 tot 11 uren in de turnzaal der Olijftakstraat.
De onderwijzers van stadsgemeentescholen mogen deze lessen
bijwonen en het exaam afleggen; zij zullen echter het diploma niet
kunnen verkrijgen zoo zij zich niet aansluiten bij eenen of anderen
kring der Noordergouw van den Belgischen Turnbond.
De gewezen Pruisische minister van onderwijs, Dr Bosse waarop
wij reeds bij herhaling de aandacht onzer lezers getrokken hebben, is
op ;31 Juli overleden. De Leipziger Lehrerzeitung wijdt hem een lezenswaardig
artikel, waaruit wij een paar zinnen overdrukken
g Wat het onderwijzerskorps nooit van den ontslapene vergeten zal is
het feit, dat geen minister zooveel voor den stoffelijken toestand der
onderwijzers gedaan heeft als Dr Bosse. Hij heeft niet alleen gelijk zoo
menig ander minister den erbarmelijken toestand erkend, maar hij
waagde er zijn plaats als minister aan om aan de ellende een einde te
stellen. Hij had ingezien, dat bier geen lapmiddelen meer hielpen maar
dat een wettelijke regeling zich opdrong ; en hij handelde diensvolgens.
'i .....
Jets is er, waardoor Bosse's heengaan vrije harten bijzonder treft :
geen. Pruisisch minister van onderwijs heeft persoonlijk zoo dicht bij de
voiksonderwijzers gestaan, geen voelde zich in den kring der Volksonderwijzers
zoo good te huis als hij, zelden heeft een Pruisische onderwijsmi-

— 328 —
nister zich het welzijn der volksonderwijzers zoo zeer ter harte genomen
als hij.
En daarom roepen wij hem, al dulden velen onzer zijn meeningen en
beschouwingen niet, een dankbaar Lebewohl in het stille graf na ! Een
onzer beste vrienden is heengegaan ! Zal de open plaats worden ingevuld
?
Zwem- en Badinrichting : Lange Gasthuisstr. — Prijsvermindering.
— Op verzoek van het . Uitvoerend Komiteit D heeft het
Bestuur der c Antwerpsche Baden ” Lange Gasthuisstraat, eene prijsvermindering
toegestaan aan al de leden van den kring. De Kaarten aan 50
centiemen (linnen niet inbegrepen) zijn te bekomen, na elke Zangoefening,
in het Antwerpsch Koffiehuis, bij den hoer FRANS VAN DE
VENNE, lid van het Bestuur.
BLADVULLING.
Een nieuwe letter in het A, B, C. — ONDERWIJZERES : Kinderen, wij gaan
vandaag een nieuwe letter leeren. Hoe zegt de voerman, als hij zijn paard wil doen
stilstaan ? Weet gij dat niet ? Hij zegt : 0 mie ! Hoe heet de eerste letter daarvan ?
0. Ja, kinderen, wij gaan eene 0 leeren. Noem de letter eens gelijk ? -- 0 1 1k zal
ze eens op het bord schrij ven. Ziehier : 0.
('s Anderdaags : De jteroury doet de verschillende aangeleerde letters herhalen : i. u.
Eindelijk komt zij aan de letter o.
ONDERWIJZERES : Hoe beet deze letter, kinderen ?
MEISJE (tier en met nadruk) : Ju mie ! Juffrouw !
In een stadsexaam. — VRAAG : Hoe maakt men van rood koper geel koper ?
ANTWOORD : Met het geel te schilderen.
Een Optimist. — ONDERWIJZER : Wie kent er iemand, die rijk is ?
LEERLING : Mijn moeder.
ONDERWIJZER : (vermonderd) Waarom is die rijk ?
LEERLING : Omdat zij de pree van mijn vader krijgt !
Abstract en concreet (20 jaar geleden). — ONDERWIJZER (doceerend) : De
Oude Belgen hebben dapper gestreden om de vrijheid en de onafhankelijkheid van
hun land te handhaven. Gij weet toch alien wat de vrijheid is, niet waar ? Gij, Jan,
wat is « de vrijheid » ?
JAN : Vlaamsch-katholiek weekblad aan io centiemen, Mijnheer.
Ook een verkleinvorm. — ONDERWIJZER : Het achtervoegsel lijn beteekent
klein. Zoo beteekent bloemelijn.... kleine bloem ; knapelijn. .. kleine k,naap ;
oogelijn.... k,lein oog ; vogelijn.... kleine vogel. Wie kan er nog naamwoorden
opgeven, die met het achtervoegsel lijn gevormd zijn ?
LEERLING : Red star line, Mijnheer !

- 329 -
WERKZAAMHEDEN DER VEREENIGING,
REISKOMITEIT.
EIS NAAR DE BOORDEN VAN DEN RIJN.
(19 tot en met 24 Oogst 1901)
EERSTE DAG : MAANDAG, 19 OOGST 1901.
Antwerpen-Aken-Kiinigswinter.
6.3o u. — Vereeniging der reisgenooten vOor de Oost-St.
6.43 u. — Vertrek uit Antwerpen : Lier. Aerschot, Sichem, Diest, Hasselt, Maestricht.
Tolonderzoek te Templerbend.
11.25 U. — Aankomst te Aken (Reinischer Bahnhof) in Duitschl. I2.25 u.
I u. — Noenmaal. Hotel Berlinerhof(29 Hochstrasse) Aachen.
2.30 u. — Bezoek aan Aken : Burtscheid, Elisenbronnen, Munster of Dom, Rathaus,
Ratskeller. Gedenkmalen van Karel den Grooten en van de gesneuvelden van
1866 en 1870. Lousberg (262 m).
6.26 u. — Vertrek uit Aken. (Rhein. Bahnh.) : Keulen (7.40-7.58 u.).
9.14 u. — Aankomst te KOnigswinter.
9.30 u. — Avondmaal. Hotel Franz Reinarz (Hauptstrasse) Kiinigswinter.
TWEEDE DAG : DINSDAG, 20 OoGsT.
Gte Oelberg_
Drachenfels —) Petersberg Coblenz.
6 u. — Morgenmaal.
7 u. — Wandeling in het Siebengebirge : beklimming van den Drachenfels (325 m.) ;
slot Drachenburg ; Nonnenmerth en Graven'verth ; mine Drachenfels ; krijgsdenkmaal.
N.B. Naar keus : per tandradbaan op den Drachenfels : uit KOnigswinter vertrek
ten 8 u. Prijs opwaarts 1 Mk. Afvaart ten 9.32 u Prijs 0.5 Mk.
Beklimming van den Glen Oelberg (464 m.)
of van den Petersberg (334 m.)
N.B. Naar keus : per tandradbaan op den Petersberg : uit KOnigswinter vertrek ten
10.40 u. Prijs opw. I Mk. Afvaart ten 11.32 u. Prijs 0.5 Mk.
12 u. — Middagmaal : c Hotel Franz Reinarz. ,
1.45 u. — Vertrek uit KOnigsminter (Rh. Banhf).
3.22 U. — Aankomst Ehrenbreitstein (statie).
Bezoek aan de Rooden Haan (Arenberg).
Wandeling naar en in Coblenz : Schiffbriicke; Moselbriicke ; Burg ; Standbeelden
: Wilhelm I en von GOben ; hoofdkerk St-Castor ; St-Castors's Fontein ;
Holzthor en Rheinanlagen. Peterskamp (Fransche gesneuvelden van 1870-71).
8 u. — Avondmaal in het « Gasthof atm Mozelthal ) an der Moselbriicke Coblenz.
9 u. — Gezellig c Onderonsje ).
DERDE DAG : WOENSDAG, 21 00GST.
Ems - Niederlahnstein - Oberlahnstein - Assmannshausen - Niederwald - Riidesheim .-
Wiesbaden.
6.15 u. — Ontbijt.
7.30 u. — Vertrek uit Coblenz.
8.16 u. — Aankomst te Ems.

- 330 -
Bezoek aan Ems ; Kurhaus, Kursaal, Kuranlagen, Kurgarten, Nieuw Badhuis,
Russische Kerk, Kriegerdenkmal, Siebenkopfen.
N.B. Naar keus : Mahlberg (333 m.), tandradbaan nemen aan de Kaiserbriicke, alle
10 minuten — de opvaart duurt 8 min. en kost 8o pf., het dalen 5o pf., gaan en
keeren I Mk.
10.19 u. — Vertrek uit Ems.
10.34 u. Aankomst Wiederlahnstein.
Bij goed weder wandeling naar Oberlahnstein ; zicht op het kiezerlijk kasteel
Stolzenfels.
N.B. Bij ongunstg weder :
11.12 u. — Vertrek uit Nieder-Lahnstein.
11.17 u. — Aankomst te Ober-Lahnstein.
12.37 u. — Vertrek uit Oberlahnstein.
1.54 u. — Aankomst te Assmannshausen.
2 u. — Noenmaal Hotel sum Anker, Assmannshausen al Rh.
3.3o u. — Wandeling door het Niedern'ald ; Jagdschloss ; ZauberhOle ; kunstmatige
ruine ROssel ; Nationaal denkmaal — Wijnbergen zicht op Bingen.
6u. — Aankomst te Rudesheim. Verversching in het HOtel Karl Lill, Rheinstr • 28.
N.B. Naar keus per tandradbaan van Assmannshausen naar Niederwald (rTagdschloss),
I° min. trein. Prijs :1 Mk. Vertrek 3.15 of 4.15 u.
7.05 u. — Vertrek uit Radesheim.
8.14 u. Aankomst te Wiesbaden.
8 3o — Avondmaal : Hotel Groner Wald am Schlossplatz Wiesbaden.
6.3o u. — Ontbijt.
VIERDE DAG : DONDERDAG, 22 OOGST.
Frankfort.
7.30 u. — Wandeling in Wiesbaden : Wilhelmstrasse ; Neue Kuranlagen ; Theaterplatz
; Kursaalplatz met Kursaal; Kurpark; Kochbrunn en (530 warmte) ; Markt -
platz ; Louisaplatz ; Kriegerdenkmal en andere standbeel den : Rathaus ; Museum;
Russisch-Grieksche kapelle (185 m.)
N.B. Zoo de tijd het toelaat : bezoek aan het Nerothal : zicht op den Neroberg (245
m.), en naar vrije keus : per funiculaire op den Neroberg, kost : 25 pf. opwaarts
15 pf. afwaarts of gaan en keeren 30 pf. Vertrek alle 15 min.
12.36 u. — Vertrek uit Wiesbaden (Taunus Bhf).
1.38 u. — Aankomst te Frankfort (Haupt Bhf).
2 u. Noenmaal Meter's HOtel Royal, Frankfurt a/M.
3.3o u. — Bezoek aan de stad Frankfort: Bruggen over de Main naar Sachsenhausen.
Beeld van Karel den Grooten, Kruis met den Haan ; Kaiserstrasse ; Rossmarkt
met denkmalen van Guttenberg, Furst en Schafer ; GOtheplatz, Schillerplatz,
Schouwburg, Beurs ; Geboortehuizen van GOthe en der Rotschilds ;
Zeil ; Nieuw Posthotel Liebfrauenstrasse ; Romer of Rathaus en ROmerberg ;
Jodenkwartier ; Katedraal ; Jodenmarkt, enz.
Bezoek aan den beroemden « Paimengarten in de Bockenheimerstrasse.
8 u. — Avondmaal : Mehr' s Hotel Royal.
9 u. — 'n Avondluchtje scheppen in Frankfort.
VIJFDE DAG : VRUDAG, 23 00GST.
Mainz - S t Goar - Lorelei - Coblenz.
6 u. Ontbijt.
7 u. — Vertrek uit Frankfort (Haupt Bhf).
7.36 u. Aankomst te Mainz ( id. ).

- 881 -
Bezoek aan Mainz: Oude poorten ; Museum Stadhalle ; Schil I erstrasse- en platz ;
Grosse Bleiche ; de Neubrunnen ; Groothertogelijk Paleis : Arsenaal, Kaaien ;
Rijn bruggen ; Markt ; Giittenbergplatz ; Schouwburg ; neue Anlage ; ; Rheinpromenade
; schoon uitzicht van op het Mathilde terras nabij de Stephankirche.
II u. — Noenmaal : c 'Mel zier Post ) Mainz.
12.30 u. — Vertrek uit Mainz.
Reisje per boot voorbij Riidesheim, Bingen, Caub en Bacharach ; Pfalz (6 zijdige
toren te midden des Rijns) : Die sieben Pngfrauen ; rechts Lurlei-of Loreleirots
(132 m. hoog) ; zalmen van St-Goar.
3.25 u, — Aankomst te St-Goar.
Zicht op St'Goarshausen ; Schweizerthal, allners Miihle ; Hiihnerberg, op de
Lurleirots `schoon uitzicht. Terugtocht Rijnwaarts.
6.12 u. — Vertrek uitSt-Goar.
7.06 u. — Aankomst te Coblenz.
7.30 u. — Avondmaal : .g Hotel zitm Mozelthal ) an der Moselbriicke Coblenz.
8.30 u. — 'n Concert onder vrienden.
ZESDE DAG : ZATERDAG, 24 OOGST.
Godesberg-Keulen-Antwerpen.
5.30 u, — Morgenmaal.
6.27 u. — Vertrek uit Coblenz (Mosel Bhf).
7.54 u. Aankomst te Godesberg.
Schoone villa's en tuinen ; Rheinallee ; de rumen van Godesberg (75 m.) met
toren van 3o m. hoog. Schoon uitzicht op het Zevengebergte en op het stadje
Bonn.
9.11 u. — Vertrek uit Godesberg.
9,57 u. — Aankomst te Keulen (Haupt Bhf.)
Bezoek aan Keulen : Dom ; Rathaus ; RegierÜngsgebaude ; Zeughaus ; Groote
Wacht ; Synagoge ; Stedelijke boekerij ; Heumarkt ; Ruiterstandbeeld ; Kerken
; Bruggen over den Rijn, (de vaste ijzeren brug : 412 m. lang) ; Museum ;
Giirzenich ; Hochstrasse ; Ring ; wandeling naar Deutz ; aanblik der stad Keulen.
2 u. — Noenmaal : « Belgischer Hof ) KomOdienstr. 9-25 lain,
3.25 u. — Vertrek uit Keulen (Haupt. Bhf) ; langs Aken 15.55 u.); Maestricht (6.4-6.
Io u.) ; Hasselt (19.3-19.7 u.) ; Aerschot 20.9-20.17 u.).
9.32 u. (21.32 u.) Aankomst (0. St.) te Antwerpen en onderling afscheid der reisgenooten.
Nagalm der Reis.
Diesterweg's Reiskomiteit had dit jaar eene zesdaagsche reis ingericht naar de
Boorden van den Rijn. Zes dagen aan den Rijn — van Keulen naar Frankfurt 1
Zou het comiteit wel bestand zijn zulke reis — in het buitenland — tot een goed
einde te leiden ? Schrik voor overgroote marschen, voor vermoeidheid was bij sommigen
grooter dan de lust om de reis mede te maken. 39 deelnemers gingen mede,
vertrouwend in de leiding van Fons Christiaens.
Hier volgt eene opsomming van de voornaamste plaatsen gedurende de reis
bezocht : Aken, Drachenfels, Coblenz, Ems, Niederwald, Wiesbaden, Frankfurt,
Mainz, Lorelei, Godesberg, Keulen.
De bestgelukte, de m €esterlijkste beschrijving kan maar een zwak denkbeeld
geven van Duitschlands prachtigen stroom, Reisindrukken zullen wij dus niet

- 832 -
nederschrijven : men moet de panorama's aanschouwd hebben, die de Rijn zoo
menigvuldig biedt ; men moet in het Niederwald gewandeld, op den stroom gevaren
hebben om te beseffen hoe kwistig en grootsch de Natuur de boorden van den Rijn
begiftigd heeft. Men moet aan den Rijn geleeld, genoten hebben !
Het reisplan — ten koste van veel tijd en studie samengesteld — is tot in zijne
minste bijzonderheiden verweienlijkt en gelukt. Het weder was uitgelezen ; de beste
gezelligheid heerschte aanhoudend onder de deelnemers ; « slapen en eten ' kon
men niet beter verlangen ; kortom : eene reis, « zooals ze misschien niet meer
lukken zal ! 2
De 4 reismakkers , waren het eens om den Heer Christiaens al de hoedanigheden
toe te kennen, die eenen kalmen begeleider kenschetsen moeten. Tot ieders grootste
voldoening heeft hij zijne zware taak in de beste voorwaarden ten einde gebracht. In
zake begeleiding heeft « Diesterweg )1 in hem eenen Bogaerts gevonden !
S.
BOEKBEOORDEELING
Nederlandsche Opstellen voor de lagere school door A. HENOT, Hoofdonderwijzer te
Tienen.
Aanvankelijke Graad, prijs 0.20 fr.
Middelbare Graad , 0.25
Hoogere Graad , 0.25 2
Drukker-Uitgever, A. Tassier-Stevens, Groote Bergstraat, 25.
Met veel genoegen hebben wij deze drie opstelboekjes doorbladerd. Elk dezer
werkjes bevat meer dan honderd verschillende en afwisselende oefeningen. Vooral
het deeltje voor den lageren graad bestemd, bevat een groot aantal oefeningen,
bijzonder geschikt om den woordenschat der leerlingen te vermeerderen.
Hoewel pas sinds een jaar verschenen is de eerste uitgave der twee eerste deeltjes
reeds uitgeput, hetgeen bewijst dat ze algemeen bevallen hebben.
Goede werkjes dus, die wij warm aanbevelen.
Handelsopstellen voor de lagere Scholen door denzelfden schrijver. Uitgever :* Van
der Poorten, Gent, Pollepelstraat 18.
Dit werkje, eene verzameling der verschillende handelsgeschriften, kan in de
hoogste klas onzer lagere scholen en ook in de lagere hoofdschool met vrucht
gebruikt worden.
Guide de l'herborisateur en Belgique, par E. PAQuE, S. J . Nouvelle edition, entierement
remaniee et completee. Uitgever : Namen, Wesmael-Charlier. Prijs 1a5 fr.
Een werkje, eer catalogeerend, dan geschikt om den naam van een plant te linden
langs analytischen weg. Derhalve, onbruikbaar voor een beginneling; integendeel,
voor een beslagen kruidenlezer aanbevolen. Bevat een afdeeling, gewijd aan
de bedektbloeienden : paddestoelen, lichens, wieren, mossen, varens... Het werkje
verwijst vaak naar teekeningen, voorkomende in een 4 Cours de Botanique ) van den
zelfden schrijver.
Cours de Langue francaise, d'apres la methode directe, par H. J. VAN WIJLEN,
directeur d'une ecole reformee a Amsterdam, et J. M. HULLER, professeur de francais
au Gymnase reforme d'Amsterdam.
Cours primaire. I. Livre de Peleve.
Uitgever J. B. Wolters, Groningen. Prijs 35 cents.
Oefeningenreeks zeer geschikt en logisch. Bij de leesstukjes uiterst fraaie, duidelijke
plaatjes. Een stel spraakkundige toepassingen als slot.
Aanbevolen voor ooze aanvangsklassen in den tweeden graad.

ACHTSTE JAARGANG N r 11 I November 1901
Ohne ein Blatt, in welchem alles Laufenden was die Lehrer interessiren kann zur Sprache kommt,
ist eine lebendige Verbindung und Wechselwirkung der Lehrer nicht denkbar.
In der Vereinigung liegt unsere Kraft. Isoliere dich und du bist schwach oder du wirst es.
DIESTERWEG.
INHOUD : Rond 6 Flachsmann als opvoeder D, II. — De opleiding der FrObel-onderwijzeressen ,
— Onderwijzerspensioenen. — Iets belangrijks over het Wachtgeld . — Varia : Een jubelviering. —
Kijkjes links en rechts. — Uitbreiding der Normale StudiEn . — Diesterweg's Hulpkas : Concert-
Uitreiking van lichtbeelden. — Boekbeoordeeling.
Rond "FLACHSMANN ALS OPVOEDER".
(SLOT)
Dierckx 't eerst, het schurftigste schaap uit de kudde, zoo ging ik
voort.
— Gaat ge die verdedigen ! zei m'n vriend, met een betoning van
die, voldoende om mij op voorhand 't nuttelooze van m'n poging te
doen inzien.
— Wordt niet, vroeg ik, voor 't is gelijk welke rechtbank, de
beschuldigde steeds ter zij gestaan door een verdediger ? Dringt men
er hem geen op als hij er zelf geen nemen wil, ook als z'n schuld
vaststaat ? En vindt ge dat niet een heel goed gebruik ? Toch ook wel
in 't belang van den rechter, zou ik denken. Die blijft mensch, feilbaar
dus, en mag altijd vreezen zich bij zijn uitspraak te laten leiden
of meesleepen, ,door andere redenen nog dan een strikte rechtvaardigheid
ingeeft. Ook voor hem waakt de advokaat.
Als 'k nu in die rol naast Dierckx rechtsta, dan ligt het geen oogenblik
in mijn bedoeling « onschuldig » te pleiten. Dierckx is plichtig.
Maar toch vind ik de handelwijze van Prell onmenschelijk en een
bewijs van 't autoritaire, het despotieke in zijn karakter. Ili eisch dat

— 334 —
Dierckx z'n zaak grondig onderzocht wordt. Er zijn, vermoed ik, verzachtende
omstandigheden ten zijnen gunste.
Dat de klas van Dierckx verwaarloosd is en verslonsd ; dat hij
bedrog pleegt door dingen voor kinderwerk uit te geven die hij zelf
gemaakt heeft ; dat hij de kinderen tot medeplichtigen maakt, 't is
immers alles 't gevolg van z'n verzekeringsagentschap, waarvan hij
't werk onder de klasuren verricht.
In hoever wend Dierckx tot dit plichtverzuim aangezet, misschien
gedwongen, door onvoldoend salaris ? Herinner u wat Flemming aan
vrouw DOrmann zegt : wij arbeiden uit plichtbesef, voor de eer, bijna
voor de eer ». Schitterend is dus 't inkomen van Dierckx niet en hij
moet, zooals de meeste onderwijzers, buitenaf nog wat trachten te
verdienen.
Nu deins ik er niet voor terug te verklaren : de algemeen gangbare
regel « goed werk moet goed betaald worden », moest ook als van
zelfsprekend worden gevonden, waar 't er op aan komt hem op onderwijzers
toe te passen. Ja, ik weet, het is gewaagd zoo iets te verkondigen
: de Onderwijzer !... z'n Zending L..
Betaalt men aan een kassier doorgaans niet een zeer hooge jaarwedde
? Men wil natuurlijk niet te licht hem aan bekoring blootgesteld
zien. Ongetwijfeld, ook met een geringer, een karig loon zelfs, zou
hij eerlijk dienen te blijven. Maar stoffelijke welstand sterkt zijn
deugd. Overal elders gaat men aldus te werk. Aileen den onderwijzer
durft men wat kostbaars toevertrouwen, zonder het noodig te achten
ook zijn deugd een stevigen steun te geven. Valt men daarmee al eens
bedrogen uit, dan diende men toch al de schuld niet op den rug van
den armen dompelaar te laden. Het grootste deel ervan kon wel gedra.
gen worden door hen, die uit schraapzucht den zondaar tot zijn val
brachten. Daarom vind ik den hoogen toon en 't groot misbaar van
Prell, om 't kwaad door Dierckx begaan, geheel misplaatst. Medelijden
zou hier eerder gepast hebben en toegevendheid.
En tegenover Weidenbaum ook al.
Die z'n schuchterheid, z'n kruiperigheid, z'n oogendienerij, z'n
lamlendigheid, 't is m'alles goed verklaarbaar : de man is ziek, hij
lijdt aan de maag. Ook z'n houding voor de klas begrijp ik : hij verdedigt
z'n krank lijf tegenover de kinderen. Gij weet zoo goed als ik
dat daarin niets uitzonderlijks is : ieder onderwijzer wordt daartoe
verplicht, in min of meerdere mate, door de omstandigheden waarin
hij werkt, door overbevolkte klassen en... slechte banken.
Klepperende bakdeksels zijn een gruwel en een marteling voor
gevoelige zenuwen. Zij noodzaken tot zelfbeschermende maatregelen
als door Weidenbaum genomen waren. Niet die maatregelen deugen
niet, maar de banken zijn 't die niet deugen. 't Geval komt mij voor

— 335 —
als kenschetsend de heele schoolorganizasie. Die gaat langs alle zijden
mank en de onderwijzer heeft het immer en altijd gedaan. Hij zou
maar alles weer goed moeten mak en.
Begeestering, roept Prell uit, ik eisch begeestering van den onderwijzer
!
Mijn beste heer, zou Weidenbaum zeer gevoeglijk hebben kunnen
antwoorden, wilt u zoo goed zijn u even om te keeren en u te wenden
tot de overheden waarvan u de vertegenwoordiger zijt. Daar moet om
geestdrift gemaand worden, om geestdrift voor algemeene ontwikkeling,
verbetering en bildung, geestdrift die, bestond hij, zich openbaren
zou door groote zorg voor de school en de onderwijzers, en door zware
geldelij ke offers.
Riemann is een karikatuur. Ik ken onderwijzers, meer dan een, die
de trekken bezitten, welke, vergroot en aangevet, tot deze karikatuur
hebben aanleiding gegeven ; onderwijzers dus die niet studeeren,
weinig of niets lezen en 't kaartspel een heerlijke uitspanning vinden.
Allemaal slechte, meent ge ? Volstrekt niet. Zeer flinke loopen er
onder, die voor hun klas een heel goed figuur maken. En verwonderlijk
is dat niet. Onze schoolinrichting is zoo, dat de verstandigste, de
fijngevoeligste, de meest ontwikkelde niet immer uitblinkt als onderwijzer.
Naar een treffend voorbeeld hoeft ge niet ver te zoeken. Gisa Holm
is toch wel een ontwikkeld meisje, verlekkerd op studie, blij en opgewekt
van zin, en met veel liefde voor de kinderen. En als onderwijzeres
deugt ze niet. Maar ik meen : de school deugt niet voor zoo'n onderwijzeres.
Ze staat voor 6o jongens ! Om daarmee klaar te komen en
over de baan te kunnen zijn groote kwaliteiten van hart en geest eer
een hinder dan een voordeel.
En Prell voelt dat niet ! En geen van al die onderwijzers, die dat
voelt !
Riemann moet, bij een volgende inspectie, verslag geven over de
niewere bevindingen op 't gebied der methodeleer.
De ongelukkige Riemann moet wel door en door versuft zijn geweest,
antlers ware hij bij die woorden ongetwijfeld in een schaterlach losgeborsten
.
De nieuwere bevindingen op het gebied der metodeleer ! God-sta-mebij
! En de bevindingen die voor jaren en jaren reeds zijn vastgesteld
op het gebied der metodeleer, ze wachten nog altijd naar een begin van
verwezenlijking vanwege dezelfde machtvoerders die door Prell vertegenwoordigd
zijn.
Toen 'k hier wat rustte nam m'n vriend, een wonder van geduld, de
gelegenheid waar om me kalmpjes toe te voegen
-- Nu gij ze alien hebt witgewassschen en hun zwart grootendeels

— 336 —
Prell aangewreven, nu verwacht ik niets minder dan de verdediging
van Flachsmann.
— Flachsmann verdedigen ga 'k niet doen, antwoordde ik. Beeld u
echter niet in dat 'k niets voor hem zou te zeggen vinden. Wat bijvoorbeeld
de wijze betreft waarop hij z'n personeel behandelt, eilieve, die
kan zoo kwaad niet zijn : ze steken allen gelijk den draak met hem ;
tot Gisa toe, een meisje, geeft niets om hem. Ik ken schoolhoofden die
antlers weten te tirannizeeren, die schrik rond zich weten te verspreiden
en Gisa het lachen en dansen wel zouden verleerd hebben. En als
vakman ...... 'k Ga hem niet verdedigen, zei ik, maar die een opmerking
moet er toch uit. Flachsmann had Flemming speciaal voorgeschreven
de profeten van het Oude Testament van achter naar voor
te doen opzeggen. Haro sur le baudet ! Maar wie, als 'k u vragen mag,
wie had voorgeschreven de profeten van 't Oude Testament van voor
naar achter te doen opzeggen ? Zoo zal er wel meer zijn. Hiermee, ge
voelt het, beland ik weeral in de buurt van Prell.
Toch, Flachsmann moet de school uit. Maar Prell ook.
— En alleen de onderwijzers vinden grasie in uw oogen, zij alleen
zijn de goei, nietwaar ?
— Ja.... ik kan u niet zeggen hoe slecht ik ze vind, hoe weinig ontwikkeld,
hoe ongeleerd, hoe onbeschaafd, hoe ruw, hoe ongemanierd,
hoe lam, hoe karakterloos, hoe schoolmeesterig pedant, dom, eng,
klein, verwaand, enz. enz. Ik mag dat zeggen want ik hoor tot de
bende. Onderwijzers mogen wijzen op hun eigen gebreken en tekortkomingen,
elkander wijzen op hun plichten, elkander dringen naar
een ideaal als Flemming. Maar overheid van alle slag moet hies zwijgen,
heeft geen recht van meepraten, zoolang zij en tegenover onderwijzer
en tegenover school, haar allereerste, meest nabijliggende plichten
blijft verzuimen, op zoo'n ergelijke wijze als 't nog altijd gebeurt ;
zoolang de scholen niet zijn de ruime lachende gebouwen, gelegen
midden van groote uitgestrektheid tuinen en speelterrein ; zoolang,
alle opvoedingsleer ten spot, kinderen met 5o, 6o en meer in eenzelfde
klas zuilen opgehoopt zitten en daarvoor een enkele leerkracht staan
zal ; zoolang de onderwijzer niet zal gevoelen aan zijn inkomen, dat
zijn werk wordt verstaan en gewaardeerd ; zoolang dus de overheid
niet zal getoond hebben eindelijk te begrijpen, dat onderwijs algemeen
belang is bij uitnemendheid, het hoogste belang voor het yolk en
niet in 't belang van 't acme yolk ; zoolang mag die overheid, mogen
haar vertegenwoordigers nederig zijn tegenover de onderwijzers.
Dit dus wilde ik maar zeggen : dat de onderwijzers, in hun vechten
voor zelfstandigheid, niet mogen vergeten, den arm zeer ver uit te
halen. Niet enkel Flachsmann moet er onder....
— Maar Prell ook, besloot voor mij m'n vriend, een wonder van
geduld, niet waar lezer ?

— 337 —
De opleiding der
FrObel-onderwijzeressen.
De kindertuinen waren vele jaren lang, de geliefkoosde Benjamin
— op onderwijsgebied --, van het stedelijk bestuur.
De Antwerpsche bevolking, die haar afkeer of genegenheid steeds
openhartig uitspreekt, betuigde en betuigt nog zijn onvermengde
gehechtheid aan de zoo nuttige FrObel-inrichtingen. Dit blijkt duidelijk
bij de oudersbezoeken in de kindertuinen, evenzeer als door de
immer stijgende schoolbevolking.
Zonderlinge tegenstelling ! De onderwijzeressen dier gevierde
schoolinrichtingen werden langen tijd aanzien en behandeld als
Asschepoetsters. Die betiteling is niet • overdreven. Immers, een juiste
maatstaf tot waardeering van een ambt is voorzeker de jaarwedde.
Herinneren we er dus aan, dat de bezoldiging der onderwijzeressenhelpsters
voor eenige Laren 30o fr. bedroeg als minimum en 75o fr.
als maximum.
Het heeft heel wat tijd en moeite gekost om de aanvangswedden te
verhoogen, opvolgenlij k tot 5oo fr. en 75o fr., het maximum tot
I000 fr. We herdenken hierbij dankbaar de heeren schepenen Desguin
en Cauwenbergh, die in den Raad die verhoogingen gestemd kregen.
Doch nogmaa ls gezegd, ook van onze zijde ontbrak het niet aan arbeid
en volharding. Slaat men de verzameling open van Ons 3 oord, dan
vindt men jaar voor jaar tabellen, vertoogen aan het College, bezoeken
aan heeren raadsleden en schepenen...
4 * *
De oorzaken dier mindere behandeling en waardeering liggen geenszins
in den diensi. 't Is door eenieder geweten : de arbeidstaak in de
kindertuinen is zoo afmattend, zoo ontzenuwend als... ja, erger dan in
lagere scholen.
Is de onderwijzer der volksschool ontgoocheld door de nucbtere
werkelijkheid of door allerhande tegenkanting, grijpen moedeloosheid
en vet twijfeling hem aan, hij legge, ter zijner genezing, een bezoek of
in de kindertuinen. Hij voelt zijn ziel als hertemperd in het vuur, hij
is een nieuwen oogst beroeps- en levenslust rijker geworden. Dat
is wel, voor de meesten van ons, het onmiddellijk uitwerksel, teweeg
gebracht door de onbegrensde toewijding en werkdadigheid der
FrObel-onderwijzeressen.
De reden dier mindere waardeering is te vinden in de mindere
beroepsopleiding. Want algemeen, niet het werk zelve wordt vergolden,
wel de voorbereidende studies. Niet de waarde of de zwaarte van de

— 338 —
taak wordt bezoldigd, maar wel de voorafgaande beroepstoerusting
van hem die ambtenaar is of dienst levert.
En even algemeen heerscht het vooroordeel, doorgedrongen tot zelfs
in de rangen der onderwijzerswereld en vooral in de bestuurlijke middens,
dat de omgang met kleinen en 't onderricht der beginnelingen
gemakkelijker valt dan de ontwikkeling van oudere kinderen.
Hier ter stele is de bezoldiging der onderwijzers in de lagere hoofdschool
beduidend hooger dan de onderwijzers der gewoon lagere
scholen. Verklare 't wie kan ! In Gent is de toestand nog gekker,
Daar heeft men, in den loop van dit jaar, een examen ingesteld om
tot onderwijzer in de hoogste klas te geraken ; een geldelijke opslag is aan
dit exaam verbonden.
Logisch handelend zouden dergelijke beheerders een opgaande
schaal van examen en wedden moeten voorstellen, in verhouding met
het aantal klassen eener school. Zij schijnen onwetend van deze
axioma : a) een onderwijzer moet in elke klas geheel zijn geest en zijn
ziel geven ; b) de factor oftvoeding is even gewichtig, zoo niet gewichtiger,
als de factor onderwijs. En wat van den onderwijzer uiistraalt in
oj5voedend vermogen is door gem examen at te mien.
De geringschatting waarmede de opvoeding der kleinen wordt
behandeld is ongegrond en daartegen moet krachtdadig ingewerkt. Dit
vooroordeel moet worden veroordeeld. Integendeel, des te jonger de
kweekeling, des te meer treedt op het voorplan de'persoonlijkheid van
den opvoeder. En naarmate de kweekeling vordert in jaren en in
krachten, vermindert evenredig de bemoeiing en de rechtstreeksche
tusschenkomst van den opvoeder. De taak der lagere school bestaat
hoofdzakelijk in het leeren opmerken, oordeelen, vergelijken ; denkkracht
en scheppingsvermogen worden geoefend, de leerling wordt
gewend aan studie en werken. Immer werkt de onderwijzer mede en
steunt met raad en daad. In het middelbaar en meer nog bij het hooger
onderwijs, vergenoegt zich de leeraar met te doceeren. Hoofdzaak
wordt aldaar de mede te deelen leerstof ; de professor verdwijnt op
den achtergrond.
De lagere school eischt een goed peciagoog, dit is : zielkunde ; het
hooger onderwijs eischt een beslagen, wetenschappelijk onderlegd
leeraar, dit is : kennis. Het onderscheid is merkbaar. Wie het niet vat
is een vreemdeling op onderwijsgebied.
le
Op het laatstgehouden onderwijzerscongres van Bergen werd het
voorstel aangenomen, neergelegd door den heer H. Temmerman,
bestuurder der normaalschool van Lier. Het luidde nagenoeg aldus :(1)
( 1) Tot hiertoe kregen we geen officieelen tekst onder 't oog der gestemde besluitselen
; zoo de letter niet Quist is, de geest evenwel zit er in.

— 339 —
« De normale studies —voor lagere scholen en voor kindertuinen —
duren vier jaar. Op 't eind van het 3e studiejaar kiest de onderwijzeres
hare bepaalde loopbaan : of lagere school of kindertuin. Het vierde
jaar is vooral gevuld met de praktijk in de oefenschool of in de
FrObel-klassen ».
De verwezenlijking van dit voorstel onderstelt twee gewichtige
zaken. Eerstens, het staatsbestuur zou zijn onverschilligheid moeten
afschudden die het tot nogtoe betoonde ten opzichte van het FrObelonderwijs
; het zou de thans bestaande opleidings-leergangen moeten
wijzigen in normale studies. Tweedens, de bezoldiging voor beide
soort van onderwijs zou gelijk moeten wezen. Dit laatste is geenszins
-het geval, zelfs niet in de meest vrijzinnige centrums. En we kunnen
menige dusgenaamde liberale stad of voorstad noemen waar de FrObelklassen
niets antlers zijn dan een uitbuiting van onderwijskrachten,
met een zoo laag loon mogelijk .
On derstellen we echter beide hoogergemelde voorwaarden aangenomen
: normale opleiding en gelijke jaarwedde. Zelfs in dit geval zal
de aanwerving van Fi Obel-onderwijzeressen met groote moeilijkheden
gepaard gaan.
En dat :
Wij1 de dienst in de kindertuinen bijzondere geschiktheid vergt in
zang, muziek en handvaardigheid ; natuurgaven, die elke onderwijzeres
niet geerfd heeft.
Wiji de dienst onafgebroken duurt van half negen tot 4. Op den
middag slechts een uur rust, • om haastig een onvoldoende maal te
gebruiken. In de lagere school wordt een rust gegund van i ' /2 a 2 uur,
met gelegenheid om thuis het middagmaal te gebruiken.
1Vij1 de gezondheidsvoorwaarden van het werk beduidend slechter
zijn : 'n langdurig verblijf in stofferige speelzalen, waar moet gedanst
en gezongen. De sterkste en gezondste longen lijden er onder.
\Viil... juist om wale van 't vooroordeel dat de lagere scholen een
trapje hooger staan dan de kindertuinen.
Want zelfs in onze rangen vindt men weinig idealisten van 't slag
van JAN FLEMMING, die met innige overtuiging zeggen zullen : « Jets
hooger dan onderwijzer bestaat er niet... Voor mij is volksonderwijzer
het allerhoogste. En zelfs, hoe armer, hoe verlatener, hoe verwaarloosder,
hoe vuiler de kinderen zijn, des te schooner is de
strij d ! ... »
Overigens, 't geen men thans ziet geschieden te Gent, in Brussel
en voorsteden, staaft zulks. Daar heeft men eigenlijk geen FrObelonderwijzeressen
« de carriere, » . 't Zijn gewone lagere onderwijzeressen,
die verplicht zijn een stage van eenige jaren of te leggen in den kindertuin.
In Brussel worden de vrouwelijke onderwijskrachten, met een

— 340 —
diploma van 3en rang, levenslang tot het bagno der FrObel-klassen
veroordeeld.
De kindertuin wordt derhalve in voornoemde plaatsen aanschouwd
als een soort « spitskar », Men moet er door, voor een tijdje, tot een
plaats in de lagere school veroverd is. Natuurlijk gevolg : dit TIJDE-
LIJKE verblijf noodzaakt tot oppervlakkigheid in de zeer speciale
studies van FrObehonderwijzeres. 't Is dan ook geenszins te Brussel of
te Gent dat een bezoek in de kindertuinen aan te bevelen is om
FrObel's stelsel te leeren hoogschatten.
* * *
Het vraagstuk der beroepsopleiding van FrObel-onderwijzeressen is
wezenlijk meer ingewikkeld dan het schijnt op 't eerste zicht.
In afwachting dat een normale opleiding van staatswege worde
ingericht, zou de huidige voorbereiding dienen te worden verbeterd.
Deze is inderdaad zeer onvoldoende.
Te Antwerpen neemt men de meest begaafde leerlingen der lagere
meisjesscholen. Na een voorafgaand examen, op den ouderdom van i5
a 16 jaar, wordt men toegelaten tot een tweejarigen kursus. Wekelijks
heeft men 8 uren les, van 6 tot 8 uur 's avonds : aan elk der volgende
vakken wordt aldus een uur gewijd : moedertaal, Fransche taal,
rekenen, geschiedenis-aardrijkskunde, natuurwetenschap. Zelfs de
speciale vakken : teekenen, FrObelmethode, opvoedkunde krijgen slechts
een uur per week.
De nadeelen dezer gebrekkige, onvolledige beroepsopleiding worden
in Antwerpen geheeld, doordien de onderwijzeressen, na 't verkrijgen
van hun diploma, minstens een 6 a 8 jaren dienst doen als helpster.
De praktijk schenkt hun wat aan studie feilde.
Moesten evenwel de pasgediplomeerde FrObelonderwijzeressen in
werkelijken dienst geroepen worden, onmiddellijk na 't eindigen van
hun tweejarigen kursus, dan stond men onklaar met ongeoefende en
onbruikbare onderwijskrachten.
De stad Antwerpen heeft veel verbeterd aan haar onderwijsinrichting.
Hoogen tijd is het, dat de hand worde uitgestoken tot een betere
beroepsopleiding der FrObel-onderwijzeressen.
Dit kan geschieden, zonder verzwaring van uitgaven (want dit is
ten onzent de steen des aanstoots), met geringe wijzigingen aan de
bestaande inrichting. Ziehier een schema van normale leergangen.
A. Algetneene wetenschappelijke vorming. Dagelijks les van 8 112 tot I2
uur. Drie lessen per ochtend, onderbroken telkens met een kwartier
rust. Dit maakt per week i8 uur, aldus verdeeld :
Moedertaal : 4 uur. Teekenen : 2 uur.
Fransche taal : 4 uur. Muziek : 2 uur.

— 341 _
Rekenen : 2 uur. Geschiedenis : i uur.
Natuurwetenschap : 2 uur. Aardrijkskunde : i uur.
B. Theoretische beroepsopleiding. Per week vier lessen van 1 1/2 uur ;
's avonds van 7 tot 8 1/2, over opvoedingsleer en FrObelmethode.
C. Practische beroepsopleiding. 's Namiddags van 2 tot 4 uur, dagelijks
dienst in een of twee aangewezen kindertuinen. Het eerste jaar,
lijdelijke helpster. Het tweede jaar, medewerkende onderwijskracht.
Op die wijze konden na twee jaren flinke en geoefende onderwijskrachten
gevormd.
Als leeraars konden de tegenwoordig aangestelde onderwijzers
dienst doen. 't Spreekt van zelfs dat zij, gedurende hun dienst in den
FrObelkursus, zouden vervangen worden in hun klas door den schoolbestuurder
of een ander leeraar.
Deze bedenkingen schrijven we neer naar aanleiding van het kongres
van Bergen. Wij geven ze in overweging aan den bevoegden
schepen en aan het personeel der kindertuinen.
ONDERWIJZERSPENSIOENEN.
De eerste regeling der rustgelden voor onderwijzers, uitgaande van
den Staat zelve, dagteekent van 16 Mei 1876 . VOOr dit tijdstip bestonden
er provinciale voorzieningskassen, die het pensioen regelden der onderwijzers,
behoorende tot hun gebied en aangesloten bij de kas, alsook het
pensioen hunner weduwen en weezen.
Door de hoogergemelde wet werden al die provinciale kassen versmolten
tot een enkele, onder het beheer van den Staat. Deze nam de in kas
zijnde gelden in bezit, doch moest de aangegane verbintenissen nakomen
tegenover de aangeslotenen.
De nieuwe pensioenkas begon hare werking op 1 Januari 1877. Te
gelijk werd heel het onderwijzend personeel, van ambtswege aangesloten
verklaard, en de verplichte afhoudingen geregeld.
De wisselvalligheden der staatkunde, de opvolgende wijzingen van den
geest der schoolwetgeving, hadden hun terugslag op de pensioenwet.
Deze werd dan ook veranderd of uitgebreid door de wet van 31 Maart
1884, van 8 April 1884, van 31 Juli 1885, van 11 September 1895. ( 1) Al
die bepalingen werden gerangschikt en geordend door een koninklijk
besluit van 31 December 1884.
Het heeft zijn belang en zijn voordeel de hoofdzakelijke bepalingen der
(1) Zie het lijvig werk van A. STASSE, ( Code de r enseignement primaire,, Ode uitgave
(1896), blz. 506, 510, 515, 51 7, 518, 519, 520.

— 342 —
pensioenwet onder 't oog te brengen onzer collega's. We blijven bij onze
meening dat ieder onderwijzer moet ingewijd zijn in alles wat zijn stoffelijke
en zedelijke intresten aangaat. Nuchtere onwetendheid of koele
onverschilligheid strekken nooit ten voordeel, wel integendeel.
* * AI,
A. Recht op pensioen.
ART. 1. — De personen, gehecht aan gemeentelijke onderwijsinrichtingen,
wier jaarwedde ten laste valt van de gemeentelijke begrooting,
kunnen tot het pensioen worden toegelaten, op hun aanvraag, op den
ouderdom van 50 jaar en na 30 jaren dienst.
ART. 2. —Hooger aangeduide personen worden toegelaten tot het pensioen,
onverschillig hun ouderdom, zoo het bewezen wordt dat gebreken
hun verderen dienst onmogelijk maken en indien zij minstens 10 jaren
dienst tellen.
ART. 3. — Hooger aangeduide personen worden toegelaten tot het
pensioen, onverschillig hun ouderdom, als zij aangetast zijn door gebreken,
voortkomende van de uitoefening van hun ambt, en die verderen
dienst onmogelijk maken, indien zij minstens vijf jaren dienst tellen.
ART. 4. — Hooger aangeduide personen hebben recht op pensioen,
onverschillig hun ouderdom en hun dienstjaren, zoo zij ongeschikt zijn
hun ambt voort te zetten of te hernemen tengevolge van wonden of ongevallen
in den dienst opgedaan.
In dit geval bedraagt het rustgeld 1/4 van de laatste jaarwedde, vermeerderd
met 1/55 voor elk dienstjaar boven 5.
Heeft de belanghebbende, tijdens het ongeval, bewijzen gegeven van
buitengewonen moed en zelfopoffering, dan kan het rustgeld verhoogd
worden tot maximum 1/3 der jaarwedde, ongerekend de dienstjaren
boven 5. — (Art. 9).
ART. 5. — De personen aangeduid in art. 1, kunnen, van ambtswege,
op pensioen gesteld worden, op den ouderdom van 60 jaar en na 15
dienstjaren.
Deze op-pensioen-stelling geschiedt door den minister van binnenlandsche
zaken en openbaar onderwijs, op advies van gemeenteraad, bestendige
deputatie of hoofdschoolopziener, de belanghebbende gehoord
zijnde.
B. Dienstjaren.
ART. 6. — Tellen als dienstjaren :
1° De diensten bewezen in het openbaar onderwijs, na regelmatige
benoeming tot een ambt, bezoldigd door de gemeentelijke begrooting. De
dienstjaren tellen slechts van af 1 Januari, volgende op het jaar waarin
de belanghebbende ten voile 19 jaren heeft bereikt.
2° De werkelijke dienst in 't leger, van af den ouderdom van 19 jaar,
en slechts den tijd werkelijk in het legerkorps doorgebracht,

— 343 —
ART. 7. — Tellers nog in de regeling der rustgelden .
1° Voor vier dienstjaren : A) het wettelijk diploma van doctor, toegekend
gelijkvormig de wet op het hooger onderwijs ; B) het diploma van
leeraar van middelbaar onderwijs van den hoogerengraad; c) het diploma
afgeleverd door de bijzondere school van burgerlijk bouwwezen, kunsten
en nijverheden en mijnen, aan de staatshoogescholen gehecht, door de
veeartsenijschool, het hooger landbouw-en hooger handelsgesticht,
welke, overeenkomstig het program, goedgekeurd door den staat, minstens
vier jaren studio vereischen ; D) het aanstellingsbrevet, afgeleverd
aan de officieren der bijzondere wapens, die de oefenschool verlaten
gehecht aan de krijgsschool.
2° Voor drie dienstjaren: A) de diploma's, afgeleverd door de scholen en
bijzondere inrichtingen, welke drie studiejaren vereischen; B) het diploma
van leeraar van middelbaar onderwijs van den lageren graad ; c) de
benoemingsbrief tot adjunkt van den algemeenen staf of het getuigschrift
van voldoenden uitslag bij het uitgangsexamen der oorlogsschool.
3° Voor twee dienstjaren : A) het diploma van lager onderwijzer ;
B) het bekwaamheidsdiploma tot het onderwijs 't zij der levende talon,
't zij van hof-en landbouw ; a) de diplomas van ingenieur en conducteur
die slechts twee jaren studio vereischen ; D) het aanstellingsbrevet afgeleverd
aan de officiers van voetvolk of ruiterij, bij het verlaten der krijgsschool.
4° Voor een dienstjaar : A) het bekwaamheidsdiploma voor het onderwij
s in turnen, teekenen of muziek.
Is een lid van het onderwijzend personeel GELAST met verschillende
leergangen, die het bezit noodzaken van onderscheideue diploma's,
getuigschriften of brevetten, dan mag hij de voordeelen samenvoegen aan
elk afzonderlijk toegekend, zonder dat de som der dienstjareu uit dien
hoofde, het getal vier mag overschrijden.
Doze diploma's mogen het aantal dienstjaren volledigen, vereischt mu
tot het pensioen to worden toegelaten.
Al den tijd, doorgebracht in beschikbaarheid, 't zij bij afschaffing van
plaats, 't zij ter oorzake van ziekte of dienstbelang, telt in de berekening
van het rustgeld, alsof de belanghebbende in 't bezit ware gebleven zijner
werkelij ke j aarwedde.
C. Bedrag van het rustgeld.
ART. 8. — Het pensioen word berekend voor elk dienstjaar doorgebracht
in 't openbaar onderwijs, of krachtens het diploma, a rato van
1/55 der gemiddelde jaarwedde — alle bijwinsten inbegrepen —, door
den belanghebbende genoten tijdens de vijf laatste jaren. Krijgsdienst
wordt berekend aan 1/65 dier wedde.
ART. 10. — Het bedrag der bijwinsten uit hoofde van woonst, vaur en
licht wordt bepaald bij koninklijk besluit.

— 344 —
ART. H. - Het rustgeld wordt berekend volgens den werkelij ken
duur van den dienst ; do dagen, die in het totaal geen maand vormen, vallen
weg ; zoo ook de breuken van den frank.
ART. 12. — Geen rustgeld kan meer bedragen dan de 2/3 der jaarwedde,
die tot grondslag client der berekening, noch de som van 5000 fr.
overschrij den.
ART. 13. — Een pensioen beneden de 175 fr. worth verhoogd tot de
helft der jaarwedde, zonder de bier boven aangeduide som to mogen overtreffen.
D. Uitkeering van het rustgeld.
ART. 14. — Hettoegekend rustgeldwordt betaald : 2/5 door de gemeente,
1/5 door de provincie, 2/5 door den staat.
Als verschillende gemeenten of provincien moeten bedragen in de betaling
van het rustgeld, wordt het aandeel van elk berekend volgens den
duur der diensten en het bedrag der jaarwedden, bijwinsten inbegrepen,
voorkomende in de berekening van het pensioen van den belanghebbende.
ART. 15. — De pensioenen der gemeentelijke leeraars en onderwijzers
worden uitbetaald door de openbare schatkist,
ART. 20. — Het rustgeld wordt toegestaan door koninklijk besluit,
volgens vdorafgaandelijk advies van de bestendige deputatie der provincies
en van de gemeentelijke besturen der plaatsen waar de bediening
werd uitgeoefend.
ART. 21. — Het rustgeld neemt aanvan van of den dag dat de belanghebbende
heeft opgehouden zijn jaarwedde of wachtgeld to ontvangen.
ART 22. — Het rustgeld wordt uitbetaald per trimester, op vertoon
van het brevet en het levenscertificaat. Elke begonnen maand wordt volledig
uitbetaald. Het levenscertificaat wordt afgeleverd door de gemeenteoverheid
der verblijfplaats van den belanghebbende ; het is vrij van
onkosten voor elk pensioen dat 600 fr. niet to boven gaat.
ART. 23. — Geen aanvraag tot rustgeld is geldig, zoo zij niet wordt
aangeboden, vergezeld van de noodige bewijsstukken, binnen het verloop
van drie jaren, volgende op den dag dat de jaarwedde heeft opgehouden.
ART, 24. — Geen aanvraag tot rustgeld, uit hoofde van gebreken,
wordt aangenomen of onderzocht, zoo zij niet wordt aangeboden, vergezeld
van de noodige bewijsstukken, hinnen het verloop van zes maanden,
volgende op den dag dat de belanghebbende heeft opgehouden zijn j aarwedde
of wachtgeld to ontvangen.
ART. 25. — Wanneer een gepensioneerde twee jaar heeft laten verloopen,
zonder de vervallen sommen van zijn rustgeld op to eischen, zijn
deze verbeurd. Hij treedt opnieuw in bet genot den eersten dagyan den
trimester die volgt op de aanvraag.

— 345 —
Geen uitkeering geschiedt ten voordeele van erfgenamen of betrokkenen,
dan op vertoon van den overlijdensakt van den gepensioneerde.
ART. 26. — De rustgelden kunnen niet worden afgestaan noch in
beslag genomen, dan tot het bedrag van 1/5 wegens schuld aan de openbare
schatkist, en tot het bedrag van 1/3 wegens redenen vermeld in
artikels 203, 205 en 214 van het Burgerlijk Wetboek.
ART. 27. — Wie uit zijn ambt wordt ontzet of ontslaggever is, verliest
zijn aanspraak op rustgeld. Nochtans, zoo hij in een der gevallen verkeert,
aangeduid in de artikels 1 tot 4 van tegenwoordig reglement, kan
het staatsbestuur het schenken en hem, bij de ontheffing, 2/3 toekennen,
op advies der bestendige deputatie en de belanghebbende gemeentebesturen
gehoord zijnde.
ART. 29. — Alle aanvraag tot rustgeld moet door den belanghebbende
gericht aan den minister van binnenlandsche zaken en van openbaar
onderwijs.
ART. 30. — De aanvraag behelst :
1 0 Naam en voornamen, ouderdom en woonplaats van den belanghebbende.
2° De laatst vervulde bedieningen ;
3° De redenen die hem aanzetten tot op-pensioea-stelling ;
4° De schatkist-agencie waar hij verlangt zijn pensioen te zien uitbetaald.
ART. 31. — De belanghebbende voegt bij zijn aanvraag :
1° Een uittreksel van zijn geboorteakt ;
2° De akten van benoeming, bevordering en weddeverhooging ,
3. Desnoodig, om zijn krijgsdienst te bestatigen, zijn onbepaald verlof
of eenig antler stuk dat zijn diensten vaststelt.
ART. 32. — Indien de belanghebbende gebreken wil doen gelden,
bepaalt hij in zijn aanvraag de oorzaken, den aard, den ernst en de gevolgen
der gebreken ; bovendien, een getuigschrift van den geneesheer die
hem behandelt. Hij geeft alle inlichtingen die moeten strekken om te
bewijzen dat hij buiten macht is zijn ambt voort te zetten, en, desnoodig,
het bewijs dat die gebrekenvoortspruiten uit de vervulling zijner functies.
ART. 33. _ In de gevallen, aangehaald door art. 4, hierboven vermeld,
voegt de belanghebbende bij zijn aanvraag, behalve de stukken vermeld
in artikels 30, 31 en 32, het proces-verbaalopgesteld bij gelegenheid
der gebeurtenis, oorzaak van kwetsuren of ongevallen ; in gebreke daarvan,
een verklaring door getuigen, waarvan het handteeken is gewettigd
door den burgemeester der woonplaats.
Deze akten bevatten :
1.0 Dag, plaats en aard der gebeurtenis ;
2° De gevolgen voor den belanghebbende, die hem onmachtig maken
zijn ambt voort te zetten of te hernemen ;

— 346 —
30 Desnoodig, een verklaring dat de belanghebbende die wonden of
ongevallen heeft opgedaan tijdens de uitoefening of ter gelegenheid van
de uitoefening zijner bediening ;
4° De dadenvan moed en buitengewone opoffering door den belanghebbende
betoond bij die omstandigheden.
ART. 36. — Elke schikking, strijdig met tegenwoordige verordening,
wordt afgeschaft.
* *
In een volgend artikel zullen we de wijzigingen doen kennen, aan de
pensioen-wet gebracht door de herziening van 6 Oogst laatstleden.
Ids rii;
fir ,elangrijks 171- over het achtgeld.(1)
In het artikel Beroepsbelangen der September-aflevering, lees ik, dat
het wachtgeld van een zieken onderwijzer kan verminderd worden,
indien hij weigert zijn pensioen aan te vragen, wanneer zijne kwaal
ongeneesbaar erkend is.
Dit is eene dwaling.
Mijne bewering zal gewis verwondering baren, want zij is in strijd met
eene ministerieele onderrichting, die steunt op een koninklijk besluit van
3 September 1891. Doch, dit besluit, dat men vindt in 't Staatsblad van
den 12 n dier maand, spreekt van afschaffen :
(( Par modification a noire arretó du 21 september 1884, le traitement
d'attente des personnes enumerees aux art. 3 et 10 de la loi du 31 mars
precedent et mises en disponibilite pour infirmites, pout etre supprime
lorsque ces infirmites ont ête reconnues incurables et que ces personnes
se trouvent d'ailleurs dans les conditions voulues pour etre pensionnees.»
Welnu, ik zal duidelijk bewijzen, dat dit koninklijk besluit van nul en
geener waarde is.
Laat mij vooreerst een paar brokken aanhalen uit eene redevoering
van Minister de Burlet, in de Kamer der Volksvertegenwoordigers den
ion Juni 1891 uitgesproken :
(( L'honorable M. Ronse a protestê contre le privilege dont jouissent
les instituteurs qui ne peuvent etre admis d'office a la pension, meme en
cas de maladie incurable.
( 1) In betrek tot het artikel van Ons Woord over de wachtgelden, verschenen in
het nummer van Augustus-Septemb_ r 11., ontving de redactie deze bijdrage, die zij
in vertrouwen opneemt.
De schrijver wordt hierbij vriendelijk verzocht zijn persoonlijkheid kenbaar te
maken aan de redactie.

— 347 —
» Le fait est exact.
» Ce n'est pas l'arrete royal du 21 sept. 1884, comme le dit M. Ronse,
qui empeche de mettre a la pension avant 60 ans un instituteur infirme :
c'est la loi du 16 mai 1876 sur les pensions des professeurs et instituteurs
communaux modifi6e par Celle du 31 mars 1884.
» L'article 2 de cette derniere loi porte : Toutefois, les instituteurs
peuvent etre mis a la pension, sur leur demande, a rage de 50 ans
revolus, pourvu qu'ils comptent trente annees de services, et, par mesure
d'onice a rage de 60 ans, lorsqu'ils comptent au moins quinze annees de
service. »
« Il rèsulte de ces dispositions qu'il n'est pas possible de mettre
d'office a la pension un instituteur infirme avant que celui-ci ait atteint
Page de 60 ans.
» Supposons qu'un instituteur contracts a Page de 30 ans uue infirmitó
incurable. S'il compte dix annees de services, it pourra obtenir sa pension,
s'il la demande. S'il s'y refuse, it sera mis en disponibilite et le
Gouvernement lui payera un traitement d'attente jusqu'a Page de 60
ans. »
De gegrondheid dezer verklaring is onbetwistbaar.
De pensioenwet verhindert, dat een zieke onderwijzer ambtshalve op
pensioen gesteld worde vOUr dat hij 60 jaar is. Dit beduidt toch stellig
wel, dat men zijn wachtgeld niet kan afschaffen, zooniet ware die wetstekst
louter eene doode letter, want een onderwijzer zonder traktement
zetten en hem alzoo dwingen zijn pensioen aan te vragen, staat volkomen
gelijk met hem van ambtswege te pensioeneeren. Welnu, het koninklijk
besluit van 3 September 1891 verklaart die afschaffing mogelijk, en vernietigt
dus de regelmatig gestemde en uitgevaardigde pensioenwet. Kan
dat ? Iedereen zal antwoorden : neon, daartoe is een wetsartikel noodig.
Minister de Burlet was ook van deze meening, en sloot zijne redevoering
met de aankondiging van een wetsontwerp om aan dat zoogenaamde
voorrecht der krauke onderwijzers een einde te stellen. Het werd echter
nooit in de Kamer aangeboden. Maar men drukte in 't Staatsblad het
koninklijk besluit van 3 September 1891. Men wist, dat het in strijd was
met de pensioenwet, nietig dus ; dock, wie zou dat opmerken en aanklagen
?
Wie weten wil, waarom het eigenlijk verscheen, leze de redevoering
van den heer Ronse, op 4 juni 1891 in de Kamer uitgesproken, Een
onderwijzer in West-Vlaanderen, Wiens kwaal ongeneesbaar verklaard
was, weigerde zijn pensioen aan te vragen, omdat hij volgens de wet nog
recht op wachtgeld had. Dien weerspannigen zieke Wilde men dwingen,
en — men deed het op listige, oneerlijke wijze : door de afkondiging von
een onwettig koninklijk besluit,

— 348 —
En dit waardeloos besluit, dat sprak van afschaffen, wil men nu doen
liegen : « het wachtgeld van een zieken onderwijzer kan verminderd
worden.
Elkeen zal moeten bekennen, dat dit altemaal zeer zonderling is,
verbazend zelfs !
Ik meen voldoende bewezen te hebben, dat, in strijd met eene ministerièele
onderrichting, het koninklijk besluit van 21 September 1884
nog geenszins gewijzigd is. En het artikel 7 daarvan luidt :
« Het wachtgeld kan noch opgeheven noch verminderd worden, wanneer
ziekte de oorzaak der inbeschikbaarheidstelling is. ,
Reeds vele kranke onderwijzers en onderwijzeressen zijn in hun recht
op wachtgeld gekrenkt geworden en op een onbeduidend pensioen gezet.
Al de leden van het leeraarskorps zijn hieraan blootgesteld, en daarom
acht ik het van zeer groot belang, hen goed in te lichten en ernstig te
waarschuwen.
MARIA.
SANDER VAN METO.
EEN JUBELVIERING.
Voor de deur der school hield, bijna geruchtloos, een rijtuig stand.
't Was heel stil in de straat en reeds van in de verte hoorde men den
hoefslag van het paard. Het gerij echter hoorde men niet rollers ; de wielen
waren bekleed met dikke Dunlop-banden.
Zoo stil ging dat stoppen niet, of het uitstappen van twee gewichtsvoile
personen, het rinkelend bellen van den koetsier wekten de aandacht
van 't onderwijzend personeel.
-VVie kon dat zijn ? Wie gold zulk bezoek ? leder stelde zich de vraag,
maar 't antwoord bleef nit. Bovendien, de realiteit van het omringende
brak de bespiegeling : de leerlingen worden onrustig, rumoerig.... De
onderwijzer zette zijn werkzaamheden voort, aangeduid door de wandtafel
en zijn klasboek.
Inmiddels stapteu de twee personaadjes : de heer stedelijke inspecteur
en de dame stedelijke inspectrice in het bureel van den bestuurder.
Tien minuten later. De straat was hervallen in haar eentonige rust,
toen een nieuwe hoefslag herklonk. Een tweede rijtuig stopte voor de
schoolpoort. Het belgerinkel klonk hevig, kort, gebiedend, en kondigde
een bezoeker van hoogen rang aan : de schepen van onderwijs.
In de klassen staakte het personeel, althans voor eenige oogenblikken.

— 349 —
Wat was er gaande ? Wie waren die bezoekers en waarvoor kwamen
ze ?....
Vijf minuten later werd de doodsche stilte der straat opnieuw
gestoord : toetend, schuiflend, porrend-zuchtend kwam een teuf-teuf de
straat binnengestoomd. Al de kinderen keken van hun werk op, zagen
naar de buitenvensters als om 't gevaarte na te speuren, snoven de alcolische
machiendampen op die rijkelijk door 't ondier verspreid werden,
vooral daar het stil hield voor de school. Nog een tijdje bleef het stampen
en stooteren, piffen en sissen, en dan blies het den laatsten adem uit.
Tegelijk sprongen op 't voedpad Brie personen. De «chauffeur» met lederen
vest en klak en den klepbril op 't gelaat was niemand minder dan de
voorzitter van 't schoolcomiteit, een gefortuneerd ex-beenhouwer. Hij
was in gala van chauffeur : zoo zwart mogelijk van huid en kleeren. De
twee anderen waren simpele leden van het schoolcomiteit, voor 't eerst
op gang in automobiel en zeer vereerd door de plechtigheid der reis. Maar
ook zeer bleek, vooral doordien ze zeven maal bijna in botsing waren
geweest met andere voertuigen ; daartusschen was o. a. een plattewagen
geladen met groote dames-jeannes vol vitriool. Had het moeten raak zijn,
God den Heer !...
Onze schoolkomiteitsleden verdwenen weldra in bet bureel van den
bestuurder. Le werden op den voet gevolgd door de achtbare heeren
inspecteurs van teekenen, van den gezondheidsdienst en van den pedologischen
dienst, die gezamenlijk een gewoon huurrijtuig hadden gehuurd.
Weldra werd de beer onderwijzer WERKMUIL-GEENRUST in het
bureel geleid en door den bestuurder aan de overheidspersonen voorgesteld.
In een korte, gevoelige aanspraak schetste hij de verdiensten van den
jubilaris, die juist heden vijf en twintig voile jaren dienst telde in het
gemeenteonderwijs. De levensschets begon met het diploma in de normaalschool
en eindigde met de nauwgezetheid in 't houden van bet
klasboek. Daardoor... had die aanspraak iets weg van een lijkrede. Maar
't was Loch goed gemeend !
Vervolgens kwam de achtbare schepen aan 't woord. “ In naam van 't
gemeentebestuur hield hij er aan den jubilaris geluk te wenschen...
Naast kundige officieren (met een blik op den onderwijzer) hoeven er ook
dappere soldaten ('n blik op den bestuurder)... Zoo 'n kwart eeuw strijden...
tegen ruwe onwetendheid... tegen den moedwil van onverstandige
ouders... tegen den onwil van onhebbelijke kinderen... Lich geven met
lijf en ziel... ten voordeele der volkskinderen en der beschaving... Edel
werk, grootsche taak... Wordt beloond door de sympathie der ouders...
en der overheden ! ... »
Opvolgens namen nog het woord de heer algemeene inspecteur der
scholen in persoonlijken naam en namens den « Kring der Vereenigde

— 350 —
Inspectoren », alsook ooze « chauffeur », als tolk a van 't schoolcomiteit,
van de ouders en der wijkbevolking. v
De held dier betooging, innig geroerd door die hartelijke aanspraken,
kon van aandoening geen woorden vinden om te danken.
Tranen spraken voor hem in plaats van woorden. Ongelukkig, kunnen
ze — door hun verdampingsvermogen — niet voor 't nageslacht bewaard
worden.
Een warme handdruk ; een glimlachend gelaat van wege de hooge
bezoekers en de plechtigheid was afgeloopen.
De onderwijzer keerde terug in zijn klas en de gewichtsvolle personaadjes,
met de gelukkige zelfvoldoening van volbrachten plicht, namen plaats
in hun respectieve rijtuigen. Nog enkele minuten was 't aan de schoolpoort
een geklets van zweepen, een gestamp van hoeven, een stooten en
stinkers van den teuf-teuf... en de school en de straat vervielen in de
aloude eenzaamheid en rust.
.
Een dergelijke plechtigheid had plaats in zeven scholen ; in Oene school
werd ze tweemaal hernieuwd, omdat er aldaar twee jubilarissen dienst
deden.
Rota derRedactie.— De achtbare verslaggever dier plechtigheden heeft
vergeten te zeggen waar die viering plaats greep. Uit stellige bron mogen
we verzekeren, dat het niet te Antwerpen geschiedde : aldaar ontvingen
of ontvangen de onderwijzers, die een zilveren ambtsfeest vieren, zelfs
geen eenvoudig visietkaartje van gelukwensch van wege de overheid.
Eenvoudiger kan het niet
BLADVULLING.
Het meestendeel des Volckx, die nemen hun genucht
Niet in een heerlijk spel, maar in een Sotte Klucht.
Aen wel gelogen en verblomde Sottigheden
Daer sou men sijnen tijdt en Rijckdom in besteden.
(Den Boere Geck. G. OGIER).

— 351 —
KIJKJES LINKS EN RECHTS.
P roficiat I aan onze geachte abonnenten mej. L. WILLEMS, onderwijzeres
aan meisjesschool 3, en heer FRANS VAN CUYCK, onderwijzer
aan het stedelijk onderwijsgesticht li r '2, ter gelegenheid van hun zilveren
jubelfeest in 't lager onderwijs.
De redactie van Ons Woord.
In het Plantijn-museum. — De heer MAX ROUSES, conservator
van het museum Plantijn, vierde op 10 October 1.1. het zilveren jubelfeest
zijner ambtsbetrekking.
g Diesterweg » heeft reeds menigmaal de eer gehad en het genoegen te
zamen met Max Rooses op te treden. We herinneren bier slechts de zitting
gehouden in de feestzaal van het koninklijk atheneum, waar een
merkwaardig debat plaats had over 't aanleeren der Fransche taal in de
lagere school, en waar als zijn voornaamste tegenstrever optrad de achtbare
heer H. Temmerman, bestuurder der normaalschool van Lier. Nog
meerdere malen ontmoetten we elkaar, 't zij bij den verderen strij d voor
de rechten der moedertaal in de volksschool, 't zij bij een bezoek aan de
kunstschatten van het museum.
Wij brengen den heer Max Rooses een welverdiende tol van hulde en
dank als « Diesterwegers ' als vrijzinnige Vlamingen, als onderwijzers,
voor zijn strijden en welslagen op 't gebied van taal en kunst.
De redactie van Ons Woord.
De heer D. SLEEC KX, oud-leeraar van Nederlandsche taal bij
de staatsnormaalschool van Lier, is onlangs te Luik overleden.
Als taalleeraar was de beer Sleeckx, — de Spit, noemden hem de normalisten
— zeer verdienstelijk ; als tooneel- en romanschrijver ontving hij
gewettigden bijval .
Aan zijn nagedachtenis wordt een dankbare herinnering gewijd door
De redactie van Ons Woord.
Onzen hartelijken dank aan het « Komiteit ter oprichting van
een denkzuil op het graf van den beer Karel Van Beeck, » voor het
medallion met het afbeeldsel van ons betreurd medelid, aan onze vereeniging
welwillend geschonken.
De leden van den kring, die verlangen zulk eon medaillon, een kunststuk
van Dupuis, to bezitten, kunnen het zich aanschaffen aan den
prijs van 2 fr.
Het bestuur van Diesterweg.
Het zilveren jubelfeest der heeren A. PLOMPEN en F. VAN
CUYCK heeft aan de oud-leerlingen dozer verdienstelijke onderwijzers
gelegenheid geboden to zeggen hoezeer zij steeds worden hooggeschat,
hoe levendig hun lessen in 't geheugen gebleven zijn. Op Zondag, 20 jl.
vereenigden zij zich met de jubilarissen in de turnzaal der jongensschool
2, Blindenstraat, die vele der aanwezigen sinds 10, 20 jaar niet moor
hadden weergezien. Een korte toespraak, lezing en overhandiging van
een paar adressen aan de jubilarissen en een paar bloemkorfjes aan hun

— 352 —
echtgenooten, een geroerd antwoord van de met zooveel recht gevierden
en een paar uurtjes genoegelijk samenzijn, waar het vertellen der herinneringen
van vroeger werd afgewisseld door zang en declamatie — ziedaar
de heele plechtigheid. Maar om alles zweefde een zoo gemoedelij ke
en toch opgewekte toon7 zoo oprecht en innig was elk woord van weerzijden
gesproken, zooveel genoegen gaf het weerzien van menig half vergeten
schoolmakker, kortom er heerschte zulke ware feeststemming dat het
uur van scheiden ieder te vroeg scheen.
Zwemlessen. — Aangewakkerd door de goede uitslagen, in Hamburg
bekomen, zal ook Charlottenburg tot het inrichten van zwemlessen
overgaan en wel op de volgende wijze : de zwemoefeningen worden als
een afdeeling turners aanzien ;• 25-30 knapen worden in de turnzaal voorbereid
en komen slechts in het water nadat zij de zwembewegingen volledig
meester zijn. Hier zwemmen de leerlingen eerst aan strakgespannen
touwen en kunnen gewoonlijk na de tweede of derde les met zwemkurken
hun vrije oefeningen aanvangen. Deze worden zoolang voortaezet tot de
leerling, bij gelijkmatige beweging, in staat is om rustig te ademen. Dan
wordt hij opnieuw aan de lijn genomen, waar een voorzwemmer hem
helpt tot hij flink zwemmen kan.
Flink doorgezette oefeningen buiten het water — gelij kmatig leeren
ademen door het gebruik van kurk — ligt daarin geen vingerwijzing
voor onze kollega's die zwemonderricht geven ?
Sterk I — Te .Rendsburg (Duitschland) heeft een rentenier aan de
stad een tamelijk groote som vermaakt ter verhooging der onderwijzerswedden.
De kommissie van onderwijs gaf echter geen gehoor aan het
verzoek der onderwijzers om hun toestand door dit mild le gaat to verbeteren.
En nu bedreigen de onderwijzers de weinig vaderlijke stad met een
proces.
De onbeschaamden !
Flachsmann.... uit liefde ! — Te Siegen is een bestuurder tot een
jaar gevang veroordeeld omdat hij zich van valsche papieren bediend had
om aan zijn plaats te geraken. Hid had theologie gestudeerd, doch geen.
exaamiafgelegd. Als huisleeraar verloofde hij zich, en daar de ouders zijner
toekomende op een vaste fi positie ► aandrongen, bood hij zich als
onderwijzer aan. Door het overleggen van een valsch diploma bekwam
hij de plaats. Later maakte hij daarvan nogmaals gebruik Coen hij naar
het ambt van bestuurder long. Door een toeval kwam de zaak aan het
licht. — De zaak is to pikanter, daar bij de bespreking van Flachsmann
van verschillende zijden beweerd word, dat zulk geval zich in Duitschland
niet voordoen kon.
De misdaden in Frankrijk. — De laatste statistiek (1895-1900)
bewijst een sterke vermindering van het aantal zedelijke misdrijven. Elk
jaar deed regelmatig de kurve dalen.
In 1895 kwamen er voor de jury 2.853 zaken ; verleden jaar slechts
2.353. Het aantal moordbedrijven slonk van 226 tot 168 ; de kindermoorden
van 172 tot 105 ; de ergerlijk-misdadige diefstallen van 716 tot 740.
De gewone rechtsovertredingen, te oordeelen door de boetstraffelijke
rechtbanken verminderen van 206.000 tot 181.000.
Veel is er geschreven en gewreven over den invloed van het onderwijs

— 353 —
op de misdadigheid. Men ging zelfs zoo ver de school in failliet te verkiaren.
Dat alles is overdreven. Swing oefenen school en onderwijzer invloed
uit; loch vele factoren —huisgezin, samenleving, economische voorwaarden,
geringe duur van 't onderricht enz. - werken storend op dien
invloed.
In elk geval is die vermindering van misdadigheid een verhengend feit.
De Frausche schoolwet heeft van de zedelijke opvoeding een afzonderlijk
leervak gemaakt, geheel en al op degelijke wijze ingericht. Wellicht zijn
het de eerste vruchten van dit opvoedingsstelsel.
In den gerechtszetel. — Zelden gaat er een dag voorbij zonder
dat de onderwijzer klachten heeft te aanhooren vankinderen, de een over
de ander. En niet gemakkelijk valt het soms een rechtvaardig oordeel to
vellen. In den warboel van beschuldigingen, verwijten, plagerijen, vechtpartijtjes
zelfs, is het vaak onmogelijk den rechten draad to ontspinnen.
Wie begon eerst ? wie is de Bader, wie het slachtoffer ? Gewoonlijk zij a
beiden het op beurt en tegelijk. De rol van « wijze Salomon » levert dan
zwarigheden op voor den onderwijzer.
President Kruger zou, onder dit betrek, uitmuntend als rechter kunnen
optreden. Toen hij nog te Pretoria verbleef, werd hij eons door twee
broeders als scheidsrechter gekozen, om een onverdeelden eigendom te
splitsen. De grijze staatspresident aanhoorde geduldig hun wederzijdsch
jammeren, hun redetwisten, hun nijdige toespraken.
Eindelijk nam hij de dampende pijp uit den mond en sprak kalm en
ernstig : t Gij, mijn vriend, gij verdeelt de bezitting in twee deelen, zooals
ge best oordeelt.— En gij, mijn andere vriend, gij kiest eerst en neemt
het deel dat u meest bevalt. »
Aldus werd de eerste pleiter verplicht den eigendom richtig to verdeelen
; immers, hij wist niet wat de tweede kiezen zou en had alle belang
rechtvaardig en welwillend te handelen.
Uitbreiding der Normale Studien.
Op 17 October, 1.1., had de algemeene vergadering plaats van de deelnemers aan
het werk : Uitbreiding der Normale studien.
Voor een goed veertigtal aanwezigen gaf de secretaris verslag over den zedelijken
toestand van het werk. Hij verwijst naar de n rs 8 en 9 van den loopenden jaargang
van c On$ Woord v, waarin de sprekers en de door hen behandelde onderwerpen zijn
vermeld. De beperkte hulpmiddelen waarover het comiteit kon beschikken dwongen
het steeds een beroep te doen op den geest van opoffering der verschillige confprenciers,
welke zich moesten tevreden stellen met een hartelijk c dank je wel ,.
Waardiger zou hij het vinden, indien wij, zooals de Uitbreiding der Hoogeschool,
onze welgemeende dankbetuiging konden vergezellen van eene stoffelijke vergoeding,
indachtig de spreuk : toute peine merite salaire. Dan ook zou het comiteit in staat
zijn een meer richtenden en min lijdzamen rol te spelen. Het zou kunnen aanduiden
welke stof het voor een bepaalden jaargang wenscht te behandelen, wat voorzeker,
als middel ter ontwikkeling, meer onmiddellijk nut zou opleveren dan een

---- 3 '54 ---
bont mozaiek, hoe schitterend ook, van velerlei uiteenloopende onderwerpen. Het
zou niet moeten vreezen misbruik te maken van de offervaardigheid van steeds
dezelfde sprekers, en, zooals 't meermalen het geval was, bij gebrek aan voldoende
hulpmiddelen, eene begonnen briefwisseling afbreken. Als men eens besloten heeft
aan de voordrachtgevers eene vergoeding toe te kennen wordt het een kiesch punt
daarop uitzonderingen te maken, en men is algemeen van gevoelen dat het, niet
enkel onzer stoffelijk opzicht, maar ook om tot geene oververzadiging aanleiding te
geven, wenschelijk zou zijn zich bij een tiental voordrachten te bepalen.
Er wordt nota genomen van de wenschen der toehoorders betrekkelijk den jaargang
1901 . 1902, en men besluit in onderhandeling te treden met enkele conferenciers
om te kunnen berekenen hoeveel er eventueel noodig zou zijn om een bepaald
doel te bereiken, en dientengevolge aan het gemeente-bestuur een toelage te verzoeken.
De schatbewaarder heeft als volgt den bilan opgemaakt der kas :
Bilan der kas op I October 1901.
ONTVANGSTEN :
300 inschrijvingen aan i fr. 300.00 fr.
83.57 van syllabussen 83.57 )7
Totaal 383.57 fr.
UITGAVEN :
Aan lokaal en bediening,
licht, en z. 72.5o fr.
Drukker 101.50 »
,, Secretariaat en convocatiekosten
30.91 ,,
» Voordrachtgevers en
bijkomende onkosten 68.05 »
Totaal 272.96 fr.
Blijft nog in kas op I October zgox : 383.57 fr.
— 272.96 ,,
no.61 fr.
Het is niet van belang ontbloot te weten, uit welke elementen de groep onzer
300 inschrijvers bestond.
Van Diesterweg traden 204 leden toe : 114 Onderwijzers, 66 Onderwijzeressen
der Meisjesscholen en 24 Onderwijzeressen der Kindertuinen.
Buiten Diesterweg leverde het personeel 54 bijtreders : 32 Heeren en 22 Damen.
De overige 42 inschrijvers : 25 Heeren en 17 Damen waren vreemd aan het
personeel.
Diesterweg's Hulpkas poor Behoeftige Schoolkinderell.
Uitreiking der lichtbeelden aan de kolonisten.
Op Zondag, 10 November a.s., heeft in de schouwburgzaal El Bardo
de uitdeeling plaats der lichtbeelden aan de kolonisten, dit jaar door
Diesterweg's Hultkas naar den buiten gezonden.
Te dier gelegenheid wordt, met medewerking van het Gemengd Koor,
een concert ingericht. Het programma, dat we hieronder mededeelen,
is welsprekend genoeg.

- 855 -
P Ft OG IRA IVIM 7ik
EERSTE DEEL.
I. Taiiblein weiss, Oud-Hoogduitsch Volkslied
voor Gemengd Koor bewerkt .
II. Hongaarsche Fantazij, voor fluit
Mr HyP. VINCK.
III. a) Bloemenliedje .
b) Er was 'n meld. . . ..
MeVrOUW MARIA LEVERING.
IV. Ballade, voor harp . ..
Mej offer HONORINE ZELLIEN.
V. Feest- en Strijdzang . .
Mr HENRY FONTAINE.
VI. a) De X-stralen . .
b) De Schipbreuk ..
Monologen door Mr HUB. LAROCHE.
.. JOHANNES BRAHMS
. . M. DOPPLER
. EDW. KEURVELS
. KAREL MESTDAGH
. H. WIELAND
. PETER BENOIT
. ***
. ***
TWEEDE DEEL.
I. Ave Verum ..
voor Gemengd Koor.
. W. MOZART
IL Concerto voor fluit en harp (2e deel) .. W. MOZART
III. De Geschiedenis van Godfried van Bouillon,
verteld door eenen Brusseleer . .
M r HUB. LAROCHE.
. ***
IV. Harpzang, (Gedicht van Joost Van den Vondel) met
begeleiding van Harp en Fluiten ...
Mevr. M. LEVERING, Mej. H. ZELLIEN.
MM. H. VINCK, G. PLATEN, J. BARS.
JAN BLOCKX
V. a) Visschersliedeken .. JAN BLOCKX
b) Ons Vaderland, Volkslied. .... . . JAN BLOCKX
Mr HENRY FONTAINE en Diesterweg's klein koor.
Klavier van het huffs L. ANTHONIS.
De volgende schikkingen zijn door het bestuur vastgesteld
1 0 Al de leden van Diesterweg hebben recht op twee inkomkaarten tot de voorbehouden
plaatsen.
20 De afgevaardigden maken een lijst op der leden welke kaarten verlangen. Zij
kunnen deze lijst inleveren en de kaarten bekomen tijdens de zangoefening
van Dinsdag, 5 November, in het Antrverpsch Kogehuis, Van Straelenstraat,
van 7-8 uur.
30 De abonnenten op Ons Woord kunnen insgelijks een inkomkaart bekomen, recht
gevend tot de voorbehouden plaatsen, op dezelfde dagen en uren als hierboven
vermeld.
40 Bijgevoegde kaarten zijn to bekomen aan den eenvormigen prijs van twee frank.
Op W oensdag, 14 November a.s., in den El Bardo : VOORDRACHT
OVER DEN ZUIDPOOL, met lichtbeelden ; door den heer J. VAN
MIERLO, lid .der Belgische Zuidpoolexpeditie.

- 356 -
BOEKBEOORDEELING
Fransche Spreekoefeningen, tot gelijktijdige beoefening van de spraakkunst en de
gesproken taal, door JoH. STORM, hoogleeraar in de Romaansche en Engelsche philologie
aan de hoogesschool te Cristiania.
Hoogere Cursus. — Nederlandsche uitgaaf, bewerkt door C. M . ROBERT. Uitgever :
J. B. WOLTERS, Groningen. Prijs x gulden, 4o cents.
Geen schoolboek ; wel, geschikt voor zelfstudie. Fransche en Nederlandsche tekst
staan tegenover malkaar ter vergelijking. In voetnota, zeer grondige aanmerkingen
over taal, spraakleer, stijl, beteekenis en dezer wijzigingen. De gekozen stukjes,
ontleend aan degelijke Fransche letterkundigen — Laboulaye, A. Dumas, Eugene
Sue, Labiche, Hector Malot, Scribe, enz.... zijn door den schrijver vervormd tot
dialogen.
Een alfabetisch woord — en zaakregister, betrekking hebbende op de voetnota's,
besluit het boek. Voor eene grondige studie der taal lijkt het ons uitstekend
geschikt.
Cours de ZOologie et de Botanique, par OSCAR TERFOE, docteur en sciences naturelles.
Uitgever : Wesmael-Charlier, Namen. Prijs 3 fr.
De inhoudstafel bevat : a) menschelijke ontleedkunde en levensleer, b) het dierenrijk,
c) ontleedkunde en levensleer der planten, d) het plantenrijk. e) Practische
aanduidingen voor het aanleggen en verzorgen van verzamelingen.
Een lijvig boekdeel van 320 blz., behelzende 775 figuren in den tekst, van een
onberispelijke uitvoering. De wetenschappelijke methode is saam te vatten als
volgt : A) Studie van een type-exemplaar, voor elke orde van dieren of plan ten.
B) Algemeene kenmerken, en klassificatie der organismen.
Een uitstekend boek voor het hooger- lager- of het middelbaar onderwijs.
De eerste taaloefeningen, een stel eenvoudige, methodisch gerangschikte taaloefeningen
voor het tweede leerjaar der volksschool, door W. J. A. GRIMME. Uitgever :
J. B. Wolters, te Groningen. 1901. Prijs zo cents.
De inhoudstafel bevat oefeningen op : a of aa, o of oo, e of ee, u of uu, i of ie, u of eu,
ie of uu, e of i, ie of ei, ei of ui; — op b of p, d of t, g of k, s of z, al; of sck, f of v aan
't begin van elk woord ; — op br of pr, bl of pl, ei of ij, au of ou, d of t, b of p enz. op
't eind van elk woord.
De gebruikelijke spelling treft in dit boekje een duchtigen bondgenoot.
Le lendemain des jeunes fines, lecons d'education familiale et maternelle, a l'usage
des ecoles et des classes menageres, des ecoles primaires superieures et des ecoles
moyennes de filles, door J. LEMOINE-BELLIERE. Uitgever J. Lebegue, Brussel.
Een uitmuntend werkje om het meisje voor te bereiden tot het latere familieleven.
Het handelt over den rol van het meisje in de familie, de hoedanigheden die zij zich
moet eigen maken, het huwelijk, de jonge vrouw in haar huisgezin, hare vooruitziendheid,
de moederlijke zorgen, de zedelijke opvoeding van het kind, de kunst in
het huis, de grootmoeder.
Elk hoofdstuk is met zorg, met duidelijkheid en in allen eenvoud uitgewerkt. Een
schat van opmerkingen en raadgevingen. We bevelen ernstig de lezing ervan aan bii
alle onderwijzeressen. Zij zullen zich overtuigen dat de schrijver het woord van
John Ruskin wilde helpen verwezenlijken: (Even min als een koningin haar rijk verlaat,
evenmin verlaat den schutsengel van den haard hare woning. Zij waakt en
versiert, is werkzaam van den ochtend en vermoeid des avonds. Werken, minnen,
veraangenamen — en 't leven vliet henen ) .

ACHTSTE JAARGANG Nr 12 I December xgox
Ohne ein Blatt, in welchem alles Laufenden was die Lehrer interessiren kann zar Sprache kommt,
ist eine lebendige Verbindung und Wechselwirkung der Lehrer nicht denkbar.
In der Vereinigung liegt unsere Kraft. Isoliere dich und du bist schwach oder du wirst es.
DIESTERWEG.
INHOUD : Het rectoraat in de lagere scholen . — Bijdragen over den strijd van het Belgisch
Staatsbestuur tegen het officieel onderwijs. — Aan de Jongeren : Brief-fragment. — Henrik Ibsen
over den Onderwijzer. . — Kijkjes links en rechts. — Henry Fontaine. — Werkzaamheden der
Vereeniging . — Vrije Tribuun : Diercks en Flemming. — Boekbeoordeelingen.
HET RECTORAAT IN DE LAGERE SCHOLEN.
't Is een algemeene, een bijna Europeesche beweging tegen de instelling
van het schoolhoofdendom, zooals dit thans waait en draait.
In verschillende Zwitsersche kantons, ook in verscheidene Duitsche
staten — we schrijven haast in de meest vrijzinnige en het onderwijs
toegedane streken — kent men geen schoolhoofden. Enkel, een Oberlehrer,
, bediening toevertrouwd aan den oudsten onderwijzer, of bij
beurt waar to nemen.
In Holland luidde de leus vooreerst : « De hoofden voor de klas ! »
Ze werd gewijzigd en vervormd tot het denkbeeld der republiekeinsche
school. Talrijke vlugschriften warden daarover in 't licht gegeven,
waaronder die van JAN GERHARD, (1) GEERTSMA, (2) en c.s. uitmuntten
door klaarheid en degelijkheid van betoog.
(1)Beter ondern'ijs en betere ondermifters, zonder rangexamens en zonder hoofden
van scholen, door J. W. GERHARD. Amsterdam : L. J. Vermeer, 1898.
(2) Opvoeding en ondern'ijs en de Masse-ondern'ijzer. Een woord tot school-autoriteiten,
ouders en onderwijzers, door K. GEERTSMA. — Amsterdam : Ceintuurbaan
z86.

— 358 —
Ook in Belgie schijnt men ontevreden over de bestaande toestanden.
Dit bleek dit jaar allerduidelijkst op het kongres van Bergen.
't Zou verkeerd zijn te denken dat de afgevaardigden der kantonale
kringen, die aldaar stemrecht uitoefenden, behooren tot de vurige,
meest vooruitstrevende elementen van het onderwijzerskorps.
In 't geheel niet !
Daar ziet ge vereenigd de oude strijders, vergrijsd in den dienst en
en in den beroepskamp, manners die sinds twintig en meer jaren trouw
de kongressen volgen, bestuurders van stedelijke scholen en dorpsbovenmeesters.
Uit « noodzakelijkheid des middels en des gebods »
zijn het veeleer behoudsgezinde karakters, diep nadenkend en traag
handelend waar het een nieuwigheid betreft.
En daarom is van zoo'n gewichtige beteekenis de eenparig uitgebrachte
stemming :
« Het rectoraat kan — of mag — in de lagere scholen worden
ingericht. »
't Is de eerste, de belangrijkste stap, tot de afschaffing der schoolhoofden.
Ons dunkens, hoe zeer hij ook ons gemoed streelt, komt hij evenwel
te vroeg, te voorbarig.
le
Moest men op het huidige oogenblik een proef nemen met het rectoraat,
we zijn er van overtuigd, die proefneming zou nadeelig uitvallen.
't Gevolg zou wezen een zedelijke neerlaag voor den onderwijzer ;
en, voor de toekomst, een nog mindere behandeling dan hem tegenwoordig
ten deel valt.
Om de invoering van het rectoraat noodzakelijk, schier onmisbaar
te maken, moeten er tot stand gebracht de drie groote hervormingen
die heel de kwestie beheerschen :
1 0 een betere beroepsopleiding van den onderwijzer ;
2° de inrichting van schoolvergaderingen ;
3° samenwerking met de ouders.
Onderzoeken we, een voor een, deze drie gewichtige vraagpunten.
* *
A. De beroepsopleiding van den onderwijzer.
Het verblijf in de normaalschool duurt vier jaar. ( 1) Binst dit tijdsverloop
wordt den riormalist geschonken en zijn wetenschappelijke
vorming en zijn beroepsopleiding.
Allen zijn we 't eens om te erkennen, hoe onbeholpen we voor een
klas staan bij het begin onzer loopbaan. Uiterlijk trekken we ons goed
( 1 ) Het spreekt van zelf dat onze argumentatie van nog grooter kracht is ten
opzichte der regenten, die slechts twee jaren normale studies doen.

— 359 —
uit den slag, schijnbaar viot het onderricht en wordt de orde gehandhaafd.
Dit geldt althans voor de besten.
Maar we onderwijzen naar een schema, ons opgedrongen in de
normaalschool zelve ; ons onderricht gaat tot een denkbeeldig wezen ;
het berust op een fictie, als de theorie van de as der aarde, of de etherlagen
voor de verklaring van licht en warmte...
Een zulke leerling bestaat niet. We hebben daar, voor ons, vijftig
of meer kinderen zitten, met verschillende begaafdheid, geestelijken
aanleg, uiteenloopende karakters. Elk van hen is een raadsel,
waarvan we de verklaring niet geven kunnen, door gebrek aan kennis.
Want de studie der zielkunde, de wetten der levensleer in verband
met de opvoedkunde, zijn te weinig bekend, ter nauwernood
aangeraakt tijdens den duur der normale studies.
Een leemte in de wetenschappelijke vorming kan iemand gemakkelijk
aanvullen, door eigen studie na het verlaten der normaalschool.
Dit valt moeilijker voor de bijzondere beroepsvakken : zielkunde,
levensleer van het centrale zenuwstelsel. Daartoe moet men aan de
hand geleid van bijzondere leeraars, die aanschouwelijk en theoretisch
die leerstof verwerken.
En niet ieder heeft de gelukkige gelegenheid de leergangen bij te
kunnen wonen van een professor Warnots, een dokter De Moor, Ley
of Sano. (1)
De normale studies dienen te worden bekroond door het volgen
van een leergang aan de hoogeschool over opvoed- en zielkunde
en de daarvan afhankelijke vakk en.
Dan eerst zou de onderwijzer mogen en kunnen zeggen : « Ik
heb den kring doorloopen van de voorafgaandelijke studies ; ik
ben theorisch toegerust ; de praktijk zal mij verder bekwamen
en volmaken. »
Niet enkel om wille van zijn beroep alleen zou een kortstondig verblijf
aan de universiteit welkom zijn aan den onderwijzer. Ook bij de
massa zou het zijn ontzag en aanzien verhoogen.
Voor een geneesheer, voor een advocaat voor een geestelijke
koestert men in 't algemeen een heiligen eerbied. Men aanhoort ze
als een orakel. Waarom ? Omdat ze hun studies volbrachten aan de
hoogeschool. Dat woord klinkt hel en heeft een trillenden nagalm. Docter
in geneeskunde..., doctor in de rechten... doctor in godsgeleerdheid...
Het kleine titelken « doctor » heeft zijn magnetische kracht, te recht
( 1) In de universiteitsuitbreiding te Antwerpen, kregen we ten gehoore :
Prof. WARNOTS : Le systerne nerveux central.
Dr. J. DE MOOR Ecole. — La physiologie de l'esprit.
Dr. LEY : Lcs enfants arrieres,
Dr. SANO : Het Zenuwstelsel.

— 360 —
of ten onrecht ; al moeten we zelf toegeven dat het de werkelijke
waarde in niets verhoogt en enkel een « presumptie » is van een
minimum waarde en kennis.-
Maar dit minimum geldt als voldoende. En ook voor den
onderwijzer zou de titel van « doctor in opvoed- en onderwijskunde »
een voldoende minimum uitmaken om onaantastbaar zijn recht te
handhaven als autonoom opvoeder.
B. Schoolvergaderingen.
* *
Maar in de lagere school is er noodig aansluiting der leervakken,
eenheid in werking, verstandhouding op het stuk der
geestelijke en zedelijke ontwikkeling.
Dit alles kan slechts verkregen worden door gezag, door een
verstandig sturende leiding.
Zeer juist ! De uitslag van het onderricht is afhankelijk van en
wordt bevorderd door een goede, onderlinge verstandhouding,
door samenwerking over heel de lijn. Maar NU is dit geenszins
het geval. Ein man denkt, ordent, beveelt... 't Kan goed zijn,
doch ook slecht. En heel het personeel moet gehoorzamen,
willig of onwillig, met verholen of onverholen tegenzin !...
Neen, dan verkiezen we een verstandhouding, berustend op
gemeen overleg. Daartoe dienen de schoolvergaderingen, waar eenieder
het recht en de plicht heeft zijn zienswijze en •ervaring te
openbaren. De macht van een wordt vervangen door de macht
van alien, of beter gezegd, door de macht der cede en van den
gezonden zin. Want stellig, bij elk meeningverschil zal de logiek
de overwinning behalen.
Schoolvergaderingen ! ziedaar een thema waarvoor we moeten
worstelen. Aan Naar de oplossing van de schoolaangelegenheden :
indeeling der leerstof, opmaken van een omstandig program,
afwisseling van klas, belooningen en straffen, algemeene orde...
De besluiten der algemeene vergaderingen zijn voor eenieder
verplichtend. De uitvoering ervan wordt opgedragen en bewaakt
door een rector. Deze wordt benoemd voor een bepaald termijn en
dan vervangen door een ander.
Stellig zou dit stelsel er toe leiden om meerderen eerbied te
betoonen voor ieders individualiteit en werkwijze, binnen de grenzen
van de algemeene verordeningen ; leiden tot mildere betrekkingen
tusschen toezichthoudende en uitvoerende machten ; leiden tot
meer initiatief en vrijheid van wege den onderwijzer, wat dan
ook de verhouding zou verbeteren van leeraars en leerlingen. In
't algemeen dient meer vaderlijk, meer liefderijk te worden omge-

— 361 —
gaan, in stee, als thans, te spreken uit den hooge, hard en
streng.
Een totale omkeering dus, en een ten goede
* * *
C. Samenwerking met de ouders.
Iernand die het tegenwoordig onderwijs in korte woorden zou
willen kenmerken, kan 't aldus doen : « De overheid — meestal
onbevoegd — heeft alles te zeggen ; de onderwijzer — bevoegd —
heeft weinig of niets in te brokken ; de ouders — de eerste belanghebbenden
— zijn van geen tel.
't Zal niemand in het brein komen om de tusschenkomst der
ouders te verlangen op het methodisch, technisch gedeelte van 't
onderricht. Op dit stuk zijn z6 on-deskundig. Doch ware het
wenschelijk, zoo een nauwere gemeenschap bestond tusschen huis
en school. Beider betrachting ligt hierin het kind te verschaffen
de zorgvuldigste opvoeding mogelijk, de grootste som van geluk
mogelijk. Ieders werkkring is duidelijk afgeteekend, maar ze
begrenzen elkaar en de wederzijdsche invloed is bestendig en van
diep ingaanden aard.
De twee groote krachten die de opvoeding moeten bewerkstelligen
: de school en het huisgezin, werken thans afgezonderd, soms
tegenstrijdig. Reikten ze elkaar de hand, de taak zou er des te
lichter en te vlugger om gaan.
Zoolang het kind de FrObelschool bijwoont, stellen de ouders
belang in zijn leeren en vorderen. Is er oudersbezoek, dan dringt
men zich te pletter.
Volgt het kind de lagere school dan is dit liedje uitgezongen.
De ouders molten daar niet komen ; nooit staat de schooldeur voor
hen open. 't Verwondert dan ook geenszins dat ze zich vervreemden
van 't onderwijs en van den onderwijzer, lien ze slechts bij
naam kennen.
En nogtans zijn er zooveel gelegenheden en zooveel vormen om
met de ouders in betrekking te komen. Nu eens wordt er een
bezoek gebracht aan de school, of wonen de ouders een reeks
lessen bij of een ondervraging., of wordt er een voordracht gegeven
met lichtb,:elden, of neemt het de gedaante van een samenspraak
over een gegeven onderwerp. Dergelijke « Offentliche Prufungen »
en « Elternabende » zijn in Duitschland ingeburgerd.
Een rechtstreeksch toezicht wordt dus door de ouders uitgeoefend,
dat, ten deele, het toezicht der overheid kan vervangen. En
tevens is dit toezicht een waarborg tot een ernstige en degelijke
ambtsbetrachting van wege het onderwijzend personeel.

— 362 —
If * *
De tegenwoordige organizatie gaat mank aan dit euvel, dat ze
den onderwijzer — als leidende kracht — volkomen negeert. Hij is
gedoemd tot een zuiver uitvoerende macht, een stuk geesteslooze
mekaniek. Zoo wil het de officieele inrichting, hoewel, in
feite, de toestand soms beter is, en de persoonlijkheid van den
onderwijzer meer tot haar recht komt.
Het gezag is eer een remtoestel dan een bewegingsvermogen.
Van nu af gewerkt tot het instandbrengen van bovengemelde
wenschen. Veel daarvan hangt rechtstreeks af van eigen wil en
kracht. De openbare besturen, op hunne beurt, zullen moeten
toegeven aan den drang der omstandigheden.
Schenkt de autoriteiten waarborgen door uwe ontwikkeling,
verwekt vertrouwen bij de ouders door uw arbeid, vervangt het
willekeurig gezag van een persoon door een gemeenschappelijk
overleg, en de kwestie van het rectoraat zal hare oplossing nabij
wezen.
Bijdragen over den Strijd van het Belgisch Staatsbestur tegen
het officieel Oilderwijs.
I. De kindertuinen van Doornik.
In 1847 werd door eenige weldadige kristelijke personen van Doornik een
bewaarschool opgericht en in eigendom geschonken aan het bestuur der Burgerlijke
Godshuizen. Een enkel beding werd gemaakt : bij het personee 1
werd een geestelijke zuster 4 Fille de la Sagesse » gevoegd, die haar betrekking
geheel kosteIoos zoude waarnemen.
De schenking werd, onder die voorwaarde, aangenomen.
Een jaar nadien werd in een ander wijk een nieuwe bewaarschool gesticht,
waar thans twee geestelijke zusters werden geplaatst 4 Filles de la Sagesse ».
uit Frankrijk derwaarts gezonden. Ze bekwamen evenwel nu een jaarwedde
van 600 fr.
De burgerlijke meesteressen, in die bewaarscholen werkzaam, gaven opvolgens
hun ontslag door de voortdurende machtsaanmatiging der nonnen. En
zelfs in al de overige gestichten werd het burgerlijk personeel allengs vervangen
door een geestelijk. Op dit oogenblik wordt hen door de Burgerlijke
Godshuizen een gezamenlijk loon uitbetaald van io,5oo fr. Die nonnen komen
en verdwijnen op bevel der geestelijke overheid, zonder dat de Godshuizen
er 't minste toezicht of gezag over bezitten.
Op 20 September 11. besloot het bestuur der Burgerlijke Godshuizen de
geestelijke ( Filles de la Sagesse » te ontslaan, om hen te vervangen door
gediplomeerde onderwijzerskrachten, toehoorende aan deftige, geeerbiedigde
Doorniksche families.

— 363 —
Dit nieuwe personeel moest in dienst treden op Zondag, 3 November 11.
Daags te voren ontving het bestuur der Godshuizen een besluit van den
goeverneur der provincie Henegouw, de beslissing opschorsend van 20 September,
waardoor de Fransche nonnen werden vervangen door Belgische
on derwijzeressen.
Het geschil is nu onderworpen aan den minister van Justicie.
Wie zal zegepralen ?
Of de reactionnaire invloeden van geestelijkheid en klerikalism, of het burgerlijk
gezag ?
De toekomst zal 't ons leeren.
II. Het godsdienstonderwijs in Seraing.
Onder dagteekening van 26 September 1901, nam de gemeenteraad van
Seraing de volgende beslissing, betrekkelijk het onderwijs in godsdienst.
« De Raad »,
« Aangezien de Raad, op 22 October 1897, bij eenparigheid, de aanneming
had verworpen van verscheidene toegevoegde leeraars voor den leergang van
godsdienst ;
» Aangezien op 13 Januari 1898, de heer minister van binnenlandsche zaken
en openbaar onderwijs den Raad dringend heeft aanzocht de voorstellen van
den heer deken te aanvaarden, betrekkelijk die bijgevoegde leeraars ;
» Aangezien de Raad sinds daaraan heeft toegegeven, denkende voor een
wettelijke verplichting te moeten bukken ;
Aangezien uit den tekst der wet blijkt dat de parochiale geestelijkheid
enkel bij uitzondering plaatsvervangers mag aanduiden, die dan nog moeten
aanvaard worden door den gemeenteraad ; deze blijft bijgevolg volkomen
meester die aanneming te weigeren ;
» Aangezien de Raad zijn beslissing niet hoeft uit te leggen, die hij kan
steunen op princieps- of persoonlijke redenen.
» Aangezien de stad Brussel,( 1) in hun geheel al de plaatsvervangers had
verworpen, door de parochiale geestelijkheid aangeduid, en dat de heer minister
van binnenlandsche zaken en openbaar onderwijs niet is tusschen getreden
om de stad Brussel daartoe te dwingen, zooals hij dat in 1898 gedaan
heeft te Seraing.
« Aangezien de wet dient te worden toegepast op de zelfde wijze door heel
het koninkrijk, »
besloot zijn vroeger toelating in te trekken en den toegang tot de school te
verbieden aan de bijgevoegde leeraars van godsdiens t.
De goeverneur der provincie Luik, in overleg met den bevoegden minister,
bedreigde de gemeente Seraing met de intrekking der staatstoelagen(53.000f)
zoo zij Naar nieuw besluit niet verbrak en niet terugkeerde tot den ouden staat
van zaken.
Op dit oogenblik heeft er een ondervraging plaats in de Kamer over het
dubbel stelsel van maten en gewichten, door het staatsbestuur gebruikt in
gelijksoortige gevallen.
( 1 ) De stad Brussel had inderdaad, an voor een, al de kandidaten verworpen, door
de parochiale geestelijkheid voorgestcld als plaatsvervangers voor het godsdienstricht.

— 364 —
En de heer DE TROOZ, minister van binnenlandsche zaken en openbaar
onderwijs, wist enkel zijn doenwijze te verdedigen door dezen» casuistieken »
uitvlucht :
Il y eat a Bruxelles autant de scrutins qu'il y avait de dêlèguès prèsent6s,
avec si peu d'idee práconcue que le nombre de voix obtenues a varie pour
chaque catêchiste.
Le Conseil communal de Bruxelles a donc procèclè tout autrement que
celui de Seraing ! »
't Is dus te doen om een « vice de forme » zooals men zegt.
Wat nogmaal bewijsColat de « autonomic communale » geeerbiedigd wordt
door ons staatsbestuur, zoolang het de belangen dient der Kerk !
AAN DE JONGEREN.
(BRIEF-FRAGMENT).
Wat betreft uw aansluiting bij een vereeniging van onderwijzers,
't doet me genoegen dat g'er uw oud-onderwijzer z'n advies over
vraagt. Ik aanzie 't als een kwestie van 't allerhoogste belang voor
wie, zooals gij, den eersten voet gaat zetten op z'n loopbaan.
Aansluiten ! luidt m'n advies.
Lees eens de volgende uitspraken ; 't ontslaat me van alle betoog ;
en beter, krachtiger kan 't moeilijk gezegd worden.
In 183 9 reeds schreef ADOLF DIESTERWEG : « In de vereniging
ligt onze kracht. Isoleer u, en ge zijt zwak of ge wordt het ; zonder ti
van uwe standgenoten af, en gij berooft u van de edelste vreugde.
Ons verenigt (lie eene grote zaak, wij willen alien de zaak ! In dit
bewustzijn ligt onze subjektieve kracht, onze individuele sterkte ; in
hem wortelt de drang naar objektieve vereniging. Ontbreekt deze,
dan ontzinkt ons niet alleen de moed, het voor 'n vruchtbaar werken
nodige zelfvertrouwen en daarmee de ambtsvreugde, maar ook het
krachtigste middel tot verdere ontwikkeling. »(') En z'n ganse leven lang heeft
Diesterweg, een der grootste pedagogen onzer eeuw, er naar gestreefd,
de duitse onderwijzers te verenigen. « Onderzvijzersverenigingen zijn de
eigenlike levenslucht van de onderwijzerszin ;» was voor hem 't resultaat van
lang nadenken. « Zij ziin't eerste, 't roamer durende middel tot onze veredeling,
tot verheifing van ons beroep en van onze stand.»
Dr. Friedrich Dittes, de beroemde stichter en leider van het « Paedagogium
, in Weenen, hield in 1882 te Weenen 'n rede over « De
betekenis der onderwijzersverenigingen in onze tijd », waarin hij o. a.
zei :
(1) Adolf Diesterwegs Ausgemdhlte Schriften, Dl. I, Biz. 301.

— 365 —
« Sedert er onderwijzersverenigingen bestaan, hebben deze immer
bewezen, uiterst doeltreffende middelen tot verheffing en bevordering
van 't schoolwezen te zijn .»
Ook in andere buitenlandse schoolbladen vinden wij herhaaldelik
dezelfde gedachten terug. Zo schreef de Schweizerische Lehrer-Zeitung in
No 5 van dit jaar
« Wat de onderwijzers te zamen hindt, is bet onderwijzersgevoel ;
de behoefte, met beroepsgenoten samen te zijn en te spreken van de
gemeenschappelike vreugde, de gemeenschappelike nood. Het behoort
tot 't onderwijzers bewustzijn ; waar het niet is, daar is 't ook weinig
gevormd.
Ik betreur je, arme man, die de behoefte niet gevoelt, je met je
gelijken te verbinden, en gij, mijn voormalige leerling, ik veracht je,
ik schaam me over je. Gij waart mijn leerling nimmer. Gij zijt ook
gees onderwijzer, al noemt ge u ook zo. Want de vereniging met
onderwijzers behoort tot 't bewustzijn van de onderwijzer en tot zijn
bestaan. »(1)
Aansluiten dus !
En nu rijst de vraag waarbij ?
Er bestaan in Antwerpen onderwijzersvereenigingen genoeg. Meen
echter niet dat ge daartusschen maar te kiezen hebt. Zoo zou 't vergeefsche
moeite zijn u aan te melden als kandidaat voor den Kring der
Schoolhoofden. En moest g'op 't lidmaatschap staan van den Allewaert's
Kring, dan zou men u eerst vragen : zijt ge werkzaam in een betalende
school ? Voor wie de Regenten-Kring is, hoort g'al dadelijk aan den
naam.
Twee vereenigingen slechts staan wijd en breed open voor iedereen :
de Kantonale Kring of plaatselijke afdeeling van den Algemeenen Belgi-
sche Onderwijzersbond en de Onderwijsvereeniging Diesterweg.
Lid te zijn van beide heeft niets tegenstrijdigs in. In de eerste plaats
echter schaar u bij hen die zich naar Diesterweg noemen.
Daar alleen vindt ge een opgewekt vereenigingsleven en gelegenheid
tot kameraadschapp2lij ken omgang met kollega's ; gelegenheid ook om
van eerst of werkzaam te zijn, anders nog dan door 't betalen van een
bijdrage.
Aileen de Onderwijsvereeniging Diesterweg heeft, door haar ledental en
door wat ze stand bracht, recht verkregen op te treden als 't Sindikaat
der Antwerpsche Onderwijzers.
Dit nu begrijpen in onze dagen alle werklieden, ook ontwikkelde
: dat hun gezamenlijk belang 't voorschrijft als eerste plicht :
aansluiting bij een vakbond.
( 1 ) Bl. 14 en 15 van J. W. Gerhard's brochuur : Beter Ondermijs en betere Ondernnyzers
zonder rangek,samens en zonder hoofden van scholen.

— 366 —
Er worden nog altijd onderwijzers gevonden die 't niet begrijpen.
Dit begrijp ik nu weer niet.
En, naar ge me schrijft, heeft men ook al beproefd u te winners voor
't Algemeen Kleedingwerk.
Als tijd en lust u niet ontbreken, dan kunt ge gerust daarop ingaan.
Maar ik moet u op uw hoede stellen.
't Algemeen Kleedingwerk is een heel goede liefdadige instelling, maar
't is volstrekt geen onderwijzers-vereeniging, heeft met onderwijs
niets uit te staan of te maken. Hoe is 't nu mogelijk, dat enkele
jonge onderwijzers meenen zich niet meer bij Diesterweg t,-_, kunnen
aansluiten, omdat ze bij 't Algemeen Kleedingwerk een post
hebben aangenomen ? Dit misverstand zou moeilijk te verklaren
zijn, als 't niet algemeen geweten was, dat bier een paar onderwijzers
de hand in 't spel hebben, die Diesterweg den rug hebben
gekeerd.
Die trachten nu, zooveel ze kunnen, en ze worden daarin door
een paar schoolhoofden gesteund, jonge onderwijzers tot zich te
trekken en van Diesterweg verwijderd te houden. Dat is natuurlijk
zeer erg voor die jongelingen. Want,
Wie Kring Diesterweg verlaat,
Gemeenlijk is 't uit eigenbaat,
en eigenbaat is besmettelijk. Pas op voor z'n omgang. Is 't
kwaad in u geslopen dan vertoonen zich dra allerlei leelijke uitwassen,
als : lafheid, kruiperigheid, flikflooierij, enz, enz. En dan
keeren de eerlijke, rechtdoore natures zich van u af.
Ga gerust bij Diesterweg. Ge hebt van de leiders denkelijk al
veel kwaads gehoord. Dat 't « menners » zijn, en « muiters » en
« revolutionairs », en erger dingen nog. Misschien zijt ge van
in de Normaalschool reeds voor hen gewaarschuwd geworden.
Allemaal goed. Maar zonder liegen kan niemand verklaren dat bij
de leiders van Diesterweg ook maar een greintje eigenbaat te vinden
is. Die verkoopen hun ziel niet voor een handvol zilverlingen.
Zie, dat moet, dunkt me, de jeugd wel aantrekken, de jeugd
die edelmoedig en onnadenkend, levenslustig en zorgenvrij is.
Daarom, ga bij Diesterweg. Ge vindt er
Uw gewezen onderwijzer.

— 367 —
Henrik Ibsen over den Onderwijzer.
In den Manuel general deelt Emile Hinzelin een onderhoud mede,
dat een zijner vrienden had met den grooten Noorschen dramaturg.
Ibsen liet zich nagenoeg alclus uit.
« Het ambt van « onderwijzer » komt mij voor als een der
schoonste, misschien wel het schoonste van alien, niet alleen om zijne
waardigheid zelve, maar ook om de afwisseling van bezigheden die
het medebrengt en de verscheidenheid der genoegens welke het
oplevert.
» Vooreerst, wie onzer heeft nooit den verrukkelijken droom
gekoesterd, onderwijzer te worden, ergens in een dorpje van de bergstreek
of aan de zeekust ! Het kleine schoolhuis is er het verstandelijk
middelpunt.
» De onderwijzer wordt vereerd als een meester. Het hangt slechts
van hem of ook bemind te worden als een vriend.
» De taak valt zwaar, stellig. Doch, wat geeft dit ? 't Is de moeilijkheid
der taak, die het leven waarde bijbrengt.
» Breken er voor den onderwijzer geen uren, dagen en zelfs
maanden aan van rust ? De boeken die wij slechts vluchtig kunnen
doorbladeren, kan hij leven en herlezen naar hartelust, hij kan lange
wandelingen ondernemen in de vrije natuur, zich overgeven aan
allerlei onberispelijke en nuttige ontspanningen : delfstofkunde,
insekten- en plantenkunde, vischkunde — en zelfs aan praktische
vischkunde, dit is aan vischvangst.
» Voorzeker, in zijn omgang met ouderen en jongeren ontmoet de
onderwijzer dikwijls moeilijkheden. Elke groep menschen, hoe klein
zij ook weze, bevat in grondbegin, al de geschillen die groote steden
beheerschen. De geringste gemeenteraad is voor den aandachtigen
toeschouwer, een wereld in het klein ; hij ontdekt er, juist als in een
doorluchtig parlement, opbruischingen van gramschap, van haat, van
redenaarstalent. Maar de onderwijzer, daarvan heb ik de overtuiging,
kan zich buiten die geschillen houden.
» Des avonds, bij de kalmte van , een schooners nacht, hoeft hij
slechts zijn venster te ontsluiten. Aanstonds zal in hem de groote rust
nederdalen, die de natuur nooit een sterveling weigert.
D Er is geen maatschappelijk ambt, dat meer het familieleven bevordert
; het eenige leven dat waarlijk verdient geleefd te worden.
» De verscheidenheid van het onderricht schijnt ook te zijn een
bron van ware genoegens. Is het lager onderwijs niet aangenaam door
zijn alomvattendheid ? Nadat de onderwijzer heeft gewerkt gedurende

— 368 —
de uren bepaald door het reglement, aan het programma, opgemaakt
door de wet, kan hij, uit eigen gezag, de meest boeiende onderwerpen
aanraken. Vandaag sticht hij eenige begrippen van land- of tuinbouw,
van huishouding of zelfs van staathuishoudkunde. Morgen geeft hij
lezing van een fielder en schoon dichtstuk, of wel leert hij aan de
kinderen een van die oude liederen, die zoo in woorden als in muziek,
de ziel des yolks uitdrukken.
» Nu eens spreekt hij over zedeleer, en bij middel van legenden,
spreekwoorden, anecdotes van allerlei aard, geeft hij aan zijn les
een levendig en plaatselijk belang. Dan weer doet hij zijn scholieren
een tooneelstuk voordragen ten einde hen te vermaken en te onderrichten.
» Men zegge niet dat al deze oefeningen te verheven zijn voor het
kinderlijk begrip ! Men kan zich niet voorstellen met welke vlugheid
van geest de kinderen, zelfs die der boeren en werklieden, de groote
zedelijke waarheden of de poetische rijkdommen begrijpen, en wat
genot ze smaken bij die verheven zaken. In die maagdelijke zielen
wordt onmiddellijk en voor altijd elk rein en fier gezegde geprent.
» In waarheid, is het geluk van den onderwijzer niet verzekerd
onder voorwaarde dat hij eenige niethode in zijn leven volgt ? Dat hij,
bijvoorbeeld, bestendig den bilan opmake van zijn doen en later, van
zijn wikken en wegen.
» Aan hoeveel kinderen heb ik dit jaar het lezen geleerd Aan
hoeveel heb ik de beginselen der wetenschap gegeven ? Hoevelen heb
ik onderwezen in geschiedenis, zedeleer ? De namen Bier leerlingen,
voorzien van een kleine kantteekening en in een boek prijkende,
zouden waarlijk een « gulden boek » vormen !...
Op dit stuk ken ik een anecdoot eertijds door de Fransche drukpers
medegedeeld. Het betreft een uwer hedendaagsche dichters,
Stephane Mallarme, die, door zijne kernige en tegelijk raadselachtige
verzen, velen onder u bekoorde. Mallarme was een persoon vol
waardigheid en nauwgezetheid. Hij leefde heel zedig van de opbrengst
zijner fonctie : leeraar van vreemde tales in een college van Parijs.
Zijn poezie en zijn persoon oefcnden een grooten indruk uit op de
jongere schrijvers. Hij werd door hen als « Prins der Fransche dichters
» uitgeroepen. Zekeren dag bracht een zijner bewonderaars hem
een bezoek en onderhield zich zeer lang met hem over zijn onuitgegeven
werken. Eensklaps vestigden zich de oogen van den dichter op een
stapel papieren in een boek zijner kamer. — « Mijn onuitgegeven
werken ! zegde hij plotseling — « Lie, daar zijn ze ! Ziedaar al de
aanteekeningen die ik gedurende geheel mijn leven genomen heb ». —
De bezoeker sidderde. « \Vat geluk dacht hij, wij zullen een
« dagboek » van den meester bezitten, gedurende zoovele jaren regel-

— 369 —
matig gehoucJen ; een volledige en omstandige eigen-levensbeschrijving
! » — Maar, hoe groat was de verrassing, toen Mallarme een
boekdeel, dat nevens hem lag, opende ! Die aanteekeningen, waren
klasaanteekeningen genomen gedurende zijn leeraarsleven over de waarde
der ontelbare Engelsche vertalingen, door hem verbeterd.
» Verwijder uit deze anecdoot de al te vinnige ironie ; ze biedt niettemin
stof tot ernstige en gewichtige overweging. Elk onderwijzer,
van zoodra hij aanvangt, neme nota's over de wijze waarop hij zijn
onderwijs geeft en zijn waarnemingen over de kinderzielen. Deze
vormen den grondslag voor zijn ambtelijk 'even, vormen ook zijn
eeretitels. Bedenk wat men verkrijgen zou, konden al die « gulden
boeken » der onderwijzers vereenigd worden. Dit zou zijn de verstandelijke
inaatstaf, de zedelijke statistiek, de ware geschiedenis van het
yolk ! »
***
In den V olkvijand voert Ibsen een onderwijzeres ten tooneele, in den
meest sympathieken zin. PETRA STOCKMANN, de dochter van den
baddokter — die om wille der waarheid het slachtoffer wend eener
behoudsgezinde samenspanning — brengt aan den heer HAUSTAD,
opsteller van den (( Volksbode », een boek terug. Zij had op zich
genomen dit werk uit bet Engelsch te vertalen ; edoch, de gewijzigde
levensomstandigheden doen haar terugkomen op dit voornemen.
Het volgend gesprek stelt in een klaar daglicht het vrije, fiere en
fijngevoelige karakter dier zielen-kweekster.
PETRA(*) (komt links door de achterdeur).
HAUSTAD (staat recht). Ha ! dag mejuffer Petra !
PETRA. Ik vraag verschooning.
HAUSTAD (biedt haar een leunstoel aan). Wilt ge zoo goed zijn plaats te
nemen ?
PETRA. Neen, dank u ; ik ga weer dadelijk heen.
HAUSTAD. Komt ge n-D.tt een opdracht van uw vader ?
PETRA. Ik kom op eigen hand. (Haalt een boek te voorschijn). Hier is de
Engelsche novelle.
HAUSTAD. Welhoe, ge brengt ze terug ?
PETRA, Ja, ik kan ze niet vertalen.
HAUSTAD. Maar ge hadt het zoo stellig beloofd.
PETRA. Omdat ik ze niet gelezen had. En waarschijnlijk hebt gij ze ook
niet gelezen.
HAUSTAD. Neen ; ge weet dat ik het Engelsch niet machtig ben ; zoodus -
PETRA. Juist. lk wil u dus zeggen dat ge naar iets anders moet uitkijken
: voor den... Volksbode deugt de geschiedenis niet.
HAUSTAD. Waarom niet ?
PETRA. Omdat zij in tegenspraak is met uwe meeningen.
(*) Ein Volksfeind, 2er Aufzug, 5er Auftritt, blz. 51 der Reclam-uitgave.

- 370 -
HAUSTAD. 0 ! wat dat betreft.
PETRA. Ge verstaat me niet. — Ze handelt over een bovennatuurlijke,
leidende macht, die bier op aarde ten slotte de deugdzame menschen
beloont en de boozen straft.
HAUSTAD. Welnu, dat klink heel schoon. Zoo'n spijs verlangt het publiek.
PETRA. En gij wilt zulke spijs toereiken ? Daarvan gelooft gij zelfs geen
woord. Ge weet zeer goed dat het in de werkelijkheid geheel anders
toegaat.
HAUSTAD. Ge hebt volkomen gelijk. Evenwel, een opsteller handelt niet
steeds volgens hij graag doen wou. Voor onbelangrijke zaken moet
hij rekening houden van de meeningen zijner lezers. Voor een dagblad
is de staatkunde hoofdzaak ; en wil ik mijn publiek verder
leiden op de baan van vrijheid en vooruitgang, dan mag ik het
niet schichtig maken. Vindt het een aangenaam zedelijke vertelling
aan den voet van het blad, dan zal het ook des te gemakkelijker
slikken wat in het korps van het blad voorkomt — zoo word t het
zachtjes-aan ingepalmd.
PETRA. Foei ! uw lezers zulke strikken spannen. — Neen, zoo heimelijk
kunt ge niet wezen ; ge zijt toch geen spinne.
HAUSTAD (lachend). lk dank u voor den goeden dunk, dien ge van mij
hebt. Neen, ik druk enkel de denkbeelden uit van mijn collega
Billing.
PETRA. Maar, aangezien gij thans een grootsche zaak hebt te verdedigen. -
HAUSTAD. Bedoelt ge die van uw vader ?
PETRA. Ja. 1k vermeen dat ge u een gewichtig, een beduidend man moet
gevoelen.
HAUSTAD. Ja, ja, ik gevoel iets dergelijks.
PETRA. Niet waar ? Ho ! wat heerlijk beroep hebt ge verkozen ! De baan
vrij maken voor bewezen waarheden en nieuwe, moedige beschouwingen
; zonder vaar of vrees in de bres te springen en voor een
gelasterd b man het woord te voeren --
HAUSTAD. Vooral, wanneer die belasterde persoon — hm ! — ik weet niet
juist, hoe ik het zeggen zal
PETRA. Als hij een zoo rechtschapen en eerlijk man is, meent ge !
HAUSTAD (zacht). Vooral, als hij uw vader is, meen ik.
PETRA (plotseling aangedaan). Daarom dus ? !
HAUSTAD. Ja, Petra — Mejuffer Petra -
PETRA. Dat is dus uw drijfveer ? Niet om de zaak, niet om de waarheid,
niet om mijns vaders warme genegenheid was het u te doen ?
HAUSTAD. Ja wel — spreekt van zelfs — dat ook.
PETRA. Neen, beer redacteur, ge hebt u verklapt. En nu geloof ik u
in niets meer.
HAUSTAD. Kunt ge 't mij kwalijk nemen, dat ik voor alles de liefde —!
PETRA. \Vat ik u euvel duid is dat ge tegenover mijn vader niet rechtzinnig
waart. Als men u hoorde spreken, dan moest men gelooven
dat de waarheid en het algemeen welzijn boven alles gingen. Gij
hebt mijn vader en mij om den tuin geleid. Gij zijt de man niet
voor wien ge u uitgeeft. En dat vergeef ik u niet — neen nooit.

— 371 —
HAUSTAD. Ge zoudt u mogen onthouden zulke bitsigheden te zeggen,
mejuffer Petra, en thans allerminst.
PETRA. Waarom dat ?
HAUSTAD. Omdat uw vader mijn hulp niet ontberen kan.
PETRA (hem met den blik metend). Zoo'n kerel zijt ge ! Foei!
HAUSTAD. Neen, neen, neen ! Het viel me van de lippen, uit toorn ! —
Zoo iets zult ge toch niet van me denken ?
PETRA. 1k weet wat ik denken moet. Vaarwel ! (Af).
KIJKJES LINKS EN RECHTS.
Een vraag... van belang ? — Voor een paar jaren werd door
« Diesterweg » aan Antwerpen's Gemeenteraad, een vertoog gezonden,
waarin de noodzakelijkheid aangetoond werd om den stoffelijken
toestand van 't onderwijzend personeel te verbeteren. Bezoeken aan
Schepen en Gemeenteraadsleden deden 't beste voor de toekomst verhopen
: alien stemden met ons in.... en beloofden.
Een derde maal, sinds dien, gaat het budget voor een volgend jaar opgemaakt
worden.
Louden ditmaal onze wenschen, hunne beloften vervuld worden ?
Gemeenteraadszitting van 7 October. — De Raad aanvaardt het
ontslag van mevr. DE BLOCK-BEMINDT, en brengt een gunstig advies uit
over hare aanvraag tot pensioen.
De raad brengt een gunstig advies uit over do vraag tot het pensioen
van mej. L. S. ENGELS, gewezen onderwijzeres, en van de weduwe van
den hoer J . B. MOORKENS, bestuurder.
De Raad aanvaardt het ontslag der heeren H. J. VERMEULEN en F. C.
PEETERS, onderwijzers.
De raad beslist de in-beschikbaarheidstelling te vragen van Mevrouw
GUILLAUME-DILIS, der juffers SARAH WAHLERS, CLEM, DE VISSCHER,
onderwijzeressen bij de betalende meisjesscholen ; der juffers ROSALIE
TIMMER1VIANS bestuurster bij de Gemeentescholen ; der heeren J. Fr.
VERKOYEN, KAREL JANSSENS, onderwijzers bij de gemeentescholen ;
Mevr. H. BRANDT-VEDERS, meesteres van den leergang van snijkunde ;
Mevr. J. L. PEETERS-ROBBEETS, onderwijzeres aan de kindertuinen.
Worden benoemd: Bestuurder de beer L. F. SCHOLAERT ; Onderwijzers,
de heeren L. L. VAN EYNDE, L. J. ROMBAUT, G. J. JANSSENS, AUG.
HAVERMANS en K. VAN BOGHOUT.
011iderWijZereSSell, de juffers IRMA DE CRAECKER, M. J. BARBAZON en
MARIA BROSENS.
Worden onderwijzeressen benoemd in de kindertuinen : Mej. AUR.
VAN DEN BERG en Mevr. LANGELAND-MARTIN.
Bond van de Oud-Leerlingen der Normaalschool van
Lier. — Uit het bestuurlijk verslag blijkt dat dit jaar beslist word toe
te kennen 6 studiebeurzen, elk van 90 fr., aan 6 leerlingen derNormaalschool
te Lier en een van 60 fr. voor de meisjesnormaalschool te Brugge.

— 372 —
« Het beloop der verleende studiebeurzen is dus voor dit jaar 600 fr. en
sedert het bestaan des Bonds is het beloop hiervan 7325 fr. Wij achten
het overboclig terug te wijzen op het nut, gedurende het tijdbestek van
16 jaar, door onzen kring gesticht. In vorige verslagen is daarover breedvoerig
gehandeld.
Gedurende het afgeloopen jaar is ons ledental merkelijk vergroot; een
bewijs dat het doel en het nut van den Bond at beter en beter begrepen
worden. Met den aangroei van het getal leden vermeerderen natuurlijk
ook onze geldmiddelen en zullen wij in staat zijn een grooter aantal
beurzen te verleenen of het bedrag ervan te verhoogen.
Dien aangroei van het getal bondsleden hebben wij vooral te danken
aan eenige onzer ambtsbroeders, die zich beijveren de installing en het
doel des Bonds bekend te maken en hunne collegas aanzetten zich bij
ons te scharen. Wij sturen hun onzen hartelijksten dank toe en wij hopen
dat hun voorbeeld vele navolgers zal vinden.
Eene tweede bron van inkomsten voor den Bond ligt in de geheele of
gedeeltelijke weergaven van vroeger verleende studiebeurzen. Eenige
leden hebben hiermede aanvang genomen en wij denken dat dit good
voorbeeld eerlang door andere zal gevolgd worden. om alzoo de eerverbintenis
to vervullen, die zij tegenover den Bond hebben aangegaan.
« (Art. 11 persoon, die eene hours of een geldelijke toelaag van den
Bond aanvaardt, neemt, daardoor zelf, de eerverbintenis op zich, de
ontvangen sommen terug to geven, zoohaast het hem mogelijk is. De
teruggave geschiedt in eons of bij gedeelten.)»
Wij eischen hier van niemand het onmogelijke, elkeen moet zijne
inkomsten raadplegen maar met een weinig goed.en wil kan iedereen
Loch iets weergaven, Elke teruggave, hoe klein ook, vermeerdert onze
geldmiddelen en laat toe een studiebeurs meer to verleenen.»
N agal m van het wederlandsch congres van het middelbaar onderwijs,
1901. Vraag III.
A. Aanwerving en benoeming van het personeel.
« Het ware wenschelijk dat van de toekomende regenten der midilelbare
scholen het diploma van lageren onderwijzer geeischt werde. Door
niet langs de lagere normaalschool to gaan, verovert de leeraar gewoonlijk
het getuigschrift van regent op den ouderdom waarop onderwijzers
hunne lagere normale studien eindigen, soms nog eerder. Daaruit spruit
voort, dat de pedagogische voorbereiding van leeraren, die geen drager
zijn van het getuigschrift van lageren onderwijzer, oppervlakkig is.
Verslag — « L'enseignement pratique » .
Nog een klokje. — In denzelfden zin sprak ook de beer Jules
Gautier inspecteur der Academie van Parijs op het Fransch congres van
1900.
(( In het Fransch middelbaar onderwijs is de kwestie der aanwerving en
der benoeming van het personeel verre van opgelost. Zeker zijn de
Hoogere Normaalschool en de Sorbonne bewonderenswaardige wetenschappelijke
laboratoriums, maar onder pedagogisch oogpunt blijft bijna
alles to doers. _Nous aeons des professeurs tres instructs, macs qui
instruisent mediocrement » .
Voor abnormale kinderen. — De stall Brussel zal binnen kort
klassen openen voor achterlijke meisjes.

373 —
Men weet dat zulke inrichting tot hiertoe slechts bestond voor knapen.
Bijzondere afdeelingen zullen gevormd worden voor meisjes in zekere
scholen.
Een record. — Het gemeentebestuur van Schaarbeeck heeft besloten
tot den bouw eener lagere jongensschool met achttien klassen ! ! ! In 't
schipperskwartier te Antwerpen heeten ze zoo lets « een entrepOt voor
j eugdvleesch ))
Moed. — VOOr weinige maanden werd de gemeente Margueritte
(Algerie) aangevallen en geplunderd door den volkstam der Beni-ben
Asser.
De opstandelingen bestormden insgelijks het schoolgebouw, waar zich
een groot Fetal leerlingen bevonden, kinderen van kolonisten of van
inboorlingen.
De onderwijzeres, mevr. GOUBLET, opende de poort voor de roofgierige
bende, onbevreesd voor het woest getier en de dreigende blikken. Zij
spreidde de armen beschermend open en sprak stoutmoedig : « Doodt
niij, zoo ge wilt ; maar spaar die kleintjes ! D
Deze kranige, moedige houding deed de bende aarzelen en terugwij
ken.
Voor dit heldhaftig gedrag werd onlangs aan mevrouw GOUBLET de
zilveren medalie toegekend van wege het Staatsbestuur.
Uitbreiding der Normale Studies. — Het Berliner Leh,erverein
heeft sinds ettelijke jaren voor de leden der vereeniging leergangen ingericht,
bestemd om de normale studies te volledigen.
In den zomersemester van dit jaar worden gegeven : theologie, Duitsche
letterkunde, Latijnsche, Engelsche en Fransche tales, geschiedenis,
scheikunde, plantenkunde, wiskuncle, boekhouden, kunstgeschiedenis
(met bezoeken in de musea),
Zoo ver zijn we nog niet in « Diesterweg » ; maar we gaan toch den
goeden weg op.
De grootste school der wereld. — Sinds 1791 bestond te Londen
een school voor Israelitische kinderen, waar doze onderwijs en... kleeding
bekwamen. In 1817 werd het lokaal vergroot en in 1855 nogmaals om
600 jongens en 300 meisjes te bevatten. In 1883 werd de boel afgebrokeu
en de school heropgebouwd in Bell Lane, op kosten der familie
Rothschild.
Thans bedekt de schoolinrichting niet minder dan 81 aren. Zij telt 44
jongens en 27 meisjesklassett, met een plaatsruimte voor 2500 knapen
en 1500 meisjes. De tegenwoordige bestuurder heeft in dit lokaal 49 jaren
dienst ; hij wordt hijgestaan door 68 onderwijzers. De bestuurster heeft
het toezicht over 47 onderwijzeressen.
De 4000 kinderen dier school zijn voor 90 o/ herkomstig uit Polen,
Rusland en Rumenie. De schoolmeubelen en de leermiddelen zijn onberispelijk
en verrechtvaardigen de overgroote som van opbouw en inrichting
2 1/2 miljoen franks.
De overgroote speelplaats voor de leerlingen ligt 120 voet boven den
straatweg ; de gezondheidstoestand is uitstekend, .nooit werd de school
voor ziekte gesloten. De regelmatige schoolbijwoning beloopt 96,5 Vo.

— 374 —
De hedendaagsche onderwijzers zijn alle oud-leerlingen. Onder de
meest bekende figuren harer kweekelingen vindt men den letterkundige
M. ZANGWILL, en den Zuid-Afrikaanschen financier BARNATO.
(New Penny Magazine).
(( II y a dans chaque village un homme qui tient le flambeau de
la civilisation et un autre homme qui souffle dessus.» V.. HUGO.
In een der meest katholieke landen van Europa zijn de katholieke
onderwijzers, — niet een kleine groep, maar heel een bond — in opstand
gekomen tegen de aanmatiging der katholieke geestelijkheid, die een eng
toezicht wil uitoefenen over hun onderwijs.
Het is in Wurtemberg dat die onverwachte gebeurtenis zich voordoet.
De onderwijswet van 1836„ nog steeds in voege, gelast de geestelijkheid
van dit rijk met het toezicht en de inspectie van het lager onderwijs.
Welnu, in een kongres van katholieke onderwijzers van Wurtemberg,
in Augustus jl. te Regensburg gehouden, had de voorzitter van den bond,
een hoofdschool voorgesteld en door bijna de algemeenheid der vergadering
een wensch doen stemmen, vragende de beroepsinspectie, de
beperking van de geestelijke inspectie en toezicht over het godsdienston
derwij s .
Het nieuws van die dubbele stemming had het uitwerksel van een steen
geworpen in een rustige puitenpoel.. liens het eerste oogenblik van
verbazing voorbij, klaagde de katholieke geestelijkheid die muiterij aan,
donderde tegen de goddelooze verwaandheid der katholieke onderwijzers,
die de geestelijke voogdij wilden afschudden, zelfs voor vakken
die met den godsdienst niets gemeens hebben ; de katholieke pers,
van Karen karat, gaf den vrijen teugel aan hare verontwaardiging en
de bisschop zelf stelde heftig het besluit der katholieke onderwijzers aan
de kaak als inbreuk makende op de rechten der kerk, als een rechtstreeksche
aanval tegen de kerk.
De bondsvoorzitter, M. Ruf, was de verleden week aan herkiezing
onderworpen. Alles werd in 't work gesteld om hem in 't zand to doen
bijten ; de geestelijkheid en de katholieke partijhoofden gebruikten
overreding en bedreiging om de stemming der katholieke onderwijzers te
beinvioeden. 't Was vruchteloos : M. Ruf werd herkozen met 936 tegen
357 stemmen, op den kandidaat der geestelijkheid uitgebracht.
Zeer moeielijk zal de Wurtembergsche regeering het in stand brengen
der beroepsinspectie kunnen weigeren, daar zij niet alleen geeischt
wordt door de partijen, ter uitzondering van de katholieke, maar nog door
weer dan de twee derden der katholieke onderwijzers.
(Etoile Belge van 13-11-01.)
Ter vergelijking, het programma der universiteitsuitbreiding
(Volkshochschulkurse) in Leipzig :
1) Verschijnsels van strafing (6 lessen : weerkaatsen en breken ;
kleurenmengen, spektraalanalyse ; golving van het Licht, ultraroode,
ultraviolette str., lichtdruk, elektrische str., telegraphic zonder draad,
Rontgenstralen, enz ; 2) Uitgravingen in Griekenland en hun beteekenis
voor de Geschiedenis van kunst en beschaving (6 1.); 3) Handelspolitiek
(5 1.); 4) Rol van het blood in het leven van het organismus. (1 1.); Het
oorspronkelijk Kristendom (4 1.); De bereiding der wichtigste voeding- en
genotmiddelen door gisten (6 1.).

— 375 —
Een Onderwijs-Congres in Noord Nederland. — Het wordt
thans gehouden 24 Nov. a.s., wederom in « Ons Huis » te Amsterdam.
De hoofdpunten der agenda zijn :
6, Rapport aangaande de werking der Leerplichtwet (indien mogelijk.)
7. Wat kan gedaan worden door 't L. 0. C. voor meerdere verbreiding
wider 't yolk van gezondere begrippen over 't onderwijs en de taak der
onderwijzers.
(Inleider H. -B. Bond v. N. 0.)
8. Het Herhalingsonderwijs.
Stellingen :
I . Op het leggen van de brede basis van alzijdige oefening en algemeene
ontwikkeling door de lagere school, client een opleiding
te volgen met het oog op ieders bijzondere bestemming.
2. Nu de huidige lagere school haar taak niet naar behoren kan
volbrengea moet herhalingsonderwijs niet alleen speciale vakopleiding
bedoelen, maar heeft het ook in het tekort der lagere
school te voorzien.
3. Voor dat deel der jeugdige bevolking, dat na het geheel doorloo.
pen der lagere school, in geen bepaald yak of beroep zijn bestaan
kan vinden, is een bijzondere beroepsopleiding van minder
belang dan wel een voortgezet onderricht, dat vooral bedoelt
algemeene ontwikkeling en versterking der moraliteit.
Inleider de Heer Kl. de Vries.
4. Voor hen , die een bepaald yak of beroep hun bestaan trachten te
vinden moet het herhalingsonderwijs voorbereiden tot het
beoefenen van dit yak of beroep.
Inleider Dr. A. Borgman.
5. Het herhalingsonderwijs biede het meisje even goed als den
jongen veelzijdige gelegenheid om de ontwikkeling, door de
lagere school aangebracht, te vermeerderen.
6. Jongens en meisjes behooren zooveel mogelijk gezamenlijk deel
te nemen aan het herhalingsonderwijs.
Inleidster Mevr. Th. P. B. Haver.
Een hartelijk welkorn ! aan den nieuwen konfrater, die ons — in
dobbelnummer nogal ! — in de verloopen maand toekwam : Die deutsche
Schule im Auslande. Zijn doel ? Een band daarstellen tusschen de Duitsche
onderwijzers in het buitenland verspreid, hen opwekken tot wederzijdschen
steun en onderlinge ontwikkeling. Heel schilderachtig zegt de
uitgever H. Amrhein in het eerste artikel, « Von Hand zu Hand », na de
legende van Brabo en den reus Antigoon herinnerd te hebben : « Moge
dem Riesen des Eigennutzes, der Selbstsucht, des Sonderinteresses, des
Mangels an Gemeinsinn und Corpsgeist, des Geizes und Neides, dem so
mancher unserer Kollegen seinen Loll entrichtet und seine Thatkraft
opfert, durch den idealen Geist der Einigkeit und der ZusammengehOrigkeit
, welchem unsere Zeitschrift huldigt, die gierig frevlende Hand abgehauen
worden, damit hinfort die gedeihliche Entwicklung der Gesamtheit
unseres Standes nummer geliindert werde....
Dit eerste nummer bevat verder : Die deutsche Schule im Auslande. —
Die Ziele des allgemeinen deutschen Schulvereins zur Erhaltung des
Deutschtums im Auslande. -- Die deutsche Rechtschreibung. -- Berner-

— 376 —
kungen zum Rechenunterrichte in den deutschen Volksschulen im
Auslande. — Deutsche Erziehung im Auslande. — Der Deutsche Volkscharakter.
— Der Lehrerverein « Diesterweg » in Antwerpen. —
Mitteilungen, Bacherbesprechungen, enz.
Meer nog dan de inhoud — hoe merkwaardig en grondig ook — treft
de vrijmoedige, zelfbewuste toon, die bijna uit elke bladzijde klinkt. Men
bekomt de overtuiging dat de opstellers hun ideen jarenlang in zich
hebben omgedragen en ze nu nit vol gemoed, met besliste overtuiging, in
van geestdrift gloeiende regelen hebben overgestort. Zoo blijve het ook in
de toekomst — die wij den nieuwen Limper op onderwijsgebied lang en
vruchtbaar toewenschen !
In Japan werden sinds 1871 (invoering van een bestuur van onderwijs)
30.000 lagere scholen gebouwd ; daarin ontvangen 4 millioen
kinderen, waarvan een vierde meisjes, onderricht. Van of 1880 is het
onderwijs verplichtend voor alle kinderen tusschen 6 en 14 j aar ; tot heden
wordt echter nog schoolgeld geeischt. Godsdienst komt niet op het
programma voor.
Vervolging des Onderwijzers staat in gansch Oostenrijk aan de
orde van den dag. Maar 't volgende feit overtreft de andere in brutale
onbeschaamdheid : een onderwijzer is gestraft, omdat hij op eene vergadering
zaken had gezegd, die den onderwijzer niet staan en geweigerd,
hij, protestant, in een katholieke kerk te gaan.
Gaan wij terug naar brandstapel en auto-da-fe ?
Heel aardige — De gemeenteraad, en niet het College van Burgemeester
en Schepenen, is bevoegd om een lageren onderwijzer van de een
school der gemeente naar een andere te verplaatsen. (Bestuur v.h. lager
onderwijs, l e sect. n° 2130/3827 A.)
Bruxelles, le 18 octobre 1892.
MONSIEUR LE GOUVERNEUR,
J'ai l'honneur de repondre a votre refers du 7 de ce mois. Aux termes de l'art. 2,
§ ler de la loi du 20 septembre 1884, lee ecoles primaires communales sont dirigees
par les communes.
En vertu de cette disposition, les communes qui possedent plusieurs instituteurs
peuvent librement les faire changer d'êcole, du moment qu'elles maintiennept leur
titre et leur revenu. (Decision ministerielles du 20 juin 1885, inserie au Bulletin du
Departement, p. 135.) Vous demandez s'il est permis au College des bourgmestre et
echevins de prescrire, de sa propre autorite, les changements de l'espece. Cette question
doit etre resolue par la negative (1).
Il est evident que, par les mots : « les communes ”, employes it l'art. 2 precite de
la loi scolaire, le legislateur a entendu designer les conseils communaux. Du reste,
l'art. 84, quinto, de la loi communale et article 7, §1, de la loi du 20 septembre 1884.
abandonment a ces colleges lanomination des instituteurs primaires communaux, et
aucune de ces dispositions ne les autorise a deleguer ce pouvoir au College des
bourgmestre et echevins.
Celui-ci est implement investi du droit de surveillance sur les 6coles communales
(art. 90 de la loi du 30 mars 1836. modifiee par celle du 30 decembre 1887).
Or ce droit n'emporte certainement pas celui de faire passer les instituteurs d'une
ecole dans une autre.
Le candidat nomme par le Conseil communal ( 1) a un emploi quelcuonque, dans une
ecole determinee (1), ne peut etre deplace qu'en vertu d'une decision emanant du
méme Col êge.
J. DE BURLET.
(Bulletin syndical-Bruxelles,)
( 1) wij onderlijnen. It.

— 377 —
Henr FONTAINE,
Voor de achtste maal bereidt Diesterweg's Gemengd Komi zich voor om
op te treden voor het groot publiek.
Zoo de Jaarconcerten een immer stijgende baan doorliepen voor
wat betreft samenstelling en uitvoering — en bijval onder kunstminnaars
en publiek — dan behoort de verdienste daarvan voor een niet
gering gedeelte aan de bijzondere vertolkers.
Op den voorgrond treedt onmiddellijk de heer HENRY FONTAINE.
Van of het le Jaarconcert,
waar hij afzonderlijk
optrad met Noel-misere
Aan
—van Paul Gilson — en
mijne Tier — van Lodewijk
Mortelmans — stond hij het
Gemengd Koor bij . In het
M e jaarconcei t nam hij in
La Chevauchée du Cid de
baryton-solo-partij op zich
en de solo-partij in De Leie.
In het VI e en VII e Jaarconcert
vertoikte hij den rol
van Eliezar in Rebecca
—Cesar Franck —, Manhard
in Een D1'00,11 uit ' tP ar adijs-
Jan Blockx —, van Herode
en de « pere de famille » in
l'Enfance du Christ — van
Berlioz.
Die gedurige betrekkingen
brachten een nauwe
aaneensluiting en gehechtheid
teweeg, tusschen het « Gemengd Koor » en den heer H. Fontaine.
Op 2r Juli 11. werd, op uitnoodiging van M. Fontaine, die tot
bestuurder van het Casino te Blankenberghe benoemd was geworden,
aldaar een tweede uitvoering gehouden van 1 Enfance du Christ.
In den loop van December (Zaterdag, 28 Dec.) zal Diesterzveg's Klein
Koor te Brussel optreden. Ditmaal op uitnoodiging van het onderwijzerssyndikaat
Curegem-Anderlecht, en ten voordeele van de pas
aldaar gestichte schoolkolonies. Wederom is de heer Fontaine van de

— 378 —
partij, evenals die andere trouwe en gevierde medewerkster Mevr.
M. Levering.
In de Vlaamsche School vonden we een warme hulde aan het talent
van den begaafden zanger. Wij laten ze hieronder volgen, na
vooreerst nog een betuiging te hebben uitgedrukt van hartelijke
genegenheid en erkentenis tegenover den sympathieken strijd- en
bondgenoot van Diesterweg's Gemengd Koor.
« HENRY FONTAINE 'S naam is verbonden aan de belangrijkste
muziekuitvoeringen, die in de laatste tijden in ons land plaats grepen.
Tijdgenoot, voor eenige jaren, ook deelgenoot in roem van den
onvergetelijken Blau waert, is hij, sinds dezes verdwijnen uit de
kunstwereld, de grootste zanger, niet alleen uit Vlaanderen, maar,
't schijnt stout gesproken, ook uit gansch Belgic. In het buitenland
zelfs, vindt men ze zelden, de zangers, die over zulke heerlijke stem
beschikken als de zijne en tevens hun orgaan zoo heel-en-al ten
dienste der kunst weten te stellen.
Fontaine behoort niet tot het geslacht der stemvirtuozen, bij wie
het er enkel op aankomt met de hun geschonken gave te pralen en te
schitteren, zonder verder aan de eischen van het kunstwerk te denken ;
— onhebbelijke en ijdele menschjes, zonder kunstgevoel doorgaans,
die het werk, waarin de scheppende artiest het beste zijner ziel legde,
tot een middeltje verlagen, om zich zelven vooruit te stellen. Fontaine
toont zich wezenlijke kunstenaar, door zich intiem in den geest van
het gewrocht in te werken ; bij hem verdwijnt het klein-menschelijke ;
hij wordt eenvoudig het fijne werktuig, dat, gezamentlijk met andere
voorname elementen, — bestuur en orkest, o. a. — gaat streven
naar de trouwe, de ware vertolking van het door den componist in
klanken omschreven Idee.
Fontaine beschikt over eene edelklinkende basstem, die met veel
gemak van uit de diepe bastonen heel het register doorloopt en de
barytonhoogte bereikt, wat hem heeft toegelaten zijn repertorium zoo
rijkelijk uit te breiden. Normaal, klinkt zij als een malsch bazuingeluid,
statig, breed-galmend, eene rustige sterkte uitstralend. In
PETER BENOIT'S werken komen deze hoedanigheden vooral tot hun
recht : de Frauenlob-partij en het Loreley-fragment uit De Rijn,
Artevelde's geest uit De Schelde en m. a. schijnen voor hem geschreven.
De techniek der zangkunst geheel meester, weet Fontaine zijne stem
te plooien en dienstvaardig te maken tot het uitdrukken van zeer
uiteenloopende gevoelens, en het is zeer zelden dat het zangstuk zijne
passende kleur niet bekomt. Neurier zij zacht-week in Mijn Moeder-
spraak, zij insinueert guitig en geestig in het oude volkslied Het
Kwezelken en de standbeelden-episode uit De Rijn. In menige Vlaamsche

-379--
werken galmt zij zwaar-golvend in breede rythmische deiningen, en
bekomt op gepaste oogenblikken het metalliekharde en bijtende dat
Blauwaert in zulke hooge mate in zijne stem leggen kon ; maar
vooral voert zij u onweerstaanbaar mee, wanneer zij in strijd- of
feestzangen kloek, warm en open als de tonen eener jubelende klokke,
de zaal indreunt.
Als men daarbij bedenkt, dat Fontaine een zeer ervaren muzikant
is, — hij was vroeger vioolspeler in 't Antwerpsch orkest —, dat hij
zich gewoon gemaakt heeft, de minste partij, hem toevertrouwd,
gewetensvol te bestudeeren, en er zich steeds op toelegt het juist
karakter aan de vertolking te geven, dan verwondert men zich niet
meer dat Fontaine zoo spoedig naam verworven heeft ; dat hij als
solo-zanger de klassieke werken in de Conservatorium-Concerten van
Brussel, Luik en Gent hielp uitvoeren, dat hij uitnoodigingen kreeg
voor Parijs, Londen, en voor de voornaamste muziekcentrums van
Holland en Duitschland.
Evenals zijn groote voorganger Blauwaert — de eer van in vergelijking
te komen met dezen- modelzanger verdient Fontaine op
velerlei punten — maakte hij zich verdienstelijk, met de liederen
onzer Vlaamsche toonkundigen in het buitenland bekend en bemind
te maken. Twee flinke herauten, deze kloeke zangers, die in den
vreemde in helklinkende liederen het bestaan, het jonge frissche leven
gingen verkondigen onzer nationale school. En niet vruchteloos !
Men herinnere zich nog het schoone woord uit de Daily Chronicle, (het
was ter gLlegenheid der Lucifer-uitvoering te Londen in 1889) dat
Fontaine bestempelde als zanger te zijn het trouwe beeld van den
fieren, kloeken Vlaamschen volksaard, en geloof uitdrukte in de leefbaarheid
van eenen stam, uit wier levenssappen zulke heerlijke
muziek kon geboren worden. »
(1895. De Vlaamsche School). J. d. B.
BLADVULLING.
Op eigen kracht
Beruste uw macht.
Schep in u zelven het vermogen,
U op te werken naar den hoogen.
DIESTERWEG.

— 380 —
WERKZAAMHEDEN DER VEREENIGING,
Een Feestzitting van onze
HULPKAS V00 BEHOEFTIGE SCHOOLKINDEREN
Een puik, allerpuikst program ; (1)
Een zaal, tot barstens gevuld ;
Een geestdriftige menigte ;
Zoo kan men het feest samenvatten, dat op Zondag, io November 11. plaats had
in den Bardo.
Als gewoonlijk, een kernachtige, zaakrijke rede van collega LEMMERS, voorzitter
der H ulpkas over chn groei en den bloei der instelling. En een hartelijken dank
aan hen, die daartoe m_dehielpen.
In de eerste plaats aan hen die stoffelijk ondersteuning schonken : stadsbestuur,
maatschappijen, beschermende leden, albumdoosjes-houders, milddadige schenkers,
Gemengd Koor, Algemeen Kleedingwerk. In het bijzonder een tol van hulde en
dank aan collega FhITS HAEGENS die gansch alleen reeds 14,000 fr. heeft ingezameld
voor de bestendige schoolkolonie.
In de tweede plaats aan hen ,die de kolonisten gedurende drie weken hebben
begeleid, en zorgden voor hun lichamelijke, geestelijke en zedelijke ontwikkeling.
In de derde plaats aan degenen die het concert hielpen inrichten en gelukken.
En, deze dank was ten voile verdiend.
Had collega Joris de Born een keurig program ontworpen, de artisten kweten
zich buitengewoon van hun taak. Al de nummers werden door de opeengepakte
schaar van aanhoorders genoten, ja genoten, met een eerbiedige stilte en een rome
aandacht. Zoowel Mevrouw Levering in hare liederen en in den « Harpeeng ),
zoowel de Heer H. Fontaine in zijn volksgezangen als in zijn Strijdzang, zoowel
Mejuffer Zellien, de gevoelvolle harpiste als de talentvolle fluitist de Heer Vinck,
zoowel de Heeren G. Plaeten, J. Bars, als de verdienstelijke begeleider Heer
L. Ceulemans, u Diesterwegs Klein Koor als de onbetaalbare Heer H. Laroche in
monologen, alien werden door het opgetogen pubiiek ten warmste toegejuicht.
Een paar gemeenteraadsleden slechts : de heeren Van Peborgh en De Wit. De
heeren burgemeester, schepenen en inspectoren hadden zich verontschuldigd.
Jammer genoeg voor hen : zij rnisten de gelegenheid omte zien en zich to overtuigen
dat het werk van « Piesterweg p zich niet bepaalt bij een bloot-stoffeliike, zegge
lichamelijke verzorging. Maar uit de hlijken van gehechtheid der kinderen ten
opzichte der begeleiders, uit die van dankbaarheid stralende gezichten, zouden ze
kunnen afleiden, hoe liefderijk en ouderlijk de betrekkingen zijn tijdens het verblijt
in de vacantiekolonies.
En dan ten slotte, hoe aan die zelfde zwakke en hulpbehoevende wezens een feest
wordt aangeboden, waartoe de beste en meest gevierde kunstenaars van Antwerpen
hun medewerking verleenen.
Dit schouwspel verdiende wel eenige overweging. Lichamelijke welstand, en
liefde en kunstgenot : dat wordt geschonken ook aan de eenvoudigste en zwakste
kinderen van het yolk.
Velen zijn van dit feest huiswaarts gekeerd, met enkel de herinnering aan het
gesmaakte kunstgenot ; 't zijn de kortzichtigen.
(1) In het vorig nummer van 4 ONS WOORD z werd dit program medegedeeld.

— 381 —
Er was meer en beter ; we hebben er op gewezen. En daarom ook onze hartelijke
dank aan hen die dergelijk veredelend pogen op zich namen en hielpen verwezenlijken.
Dank aan het Bestuur van het « Gemengd Koor ) dank aanal de medewerkende
kunstenaars.
" Het deel
Zoekt zijn geheel ”
zee varier Cats ergens. Mochten steeds de afzonderlijke krachten van " Diesterweg ,,
zich vereenigen en streven tot een zelfde doel : het ware, het goede, het schoone i
Diesterweg's Hulpkas voor Behoeftige Schoolkinderen.
Voordracht door John VAN MIRLO
Lid van den Belgischen Zuidpooltocht.
Onderwerp : Mijri Zuidpooltocht met de " BELGICA".
De voordracht werd aanschouwelijk en uiterst aantrekkelijk gemaakt, door een
groot aantal naar de natuur opgenomen, en in lichtprojectie voorgestelde lichtteekeningen,
waaronder eenige naar de natuur gekleurd en voor de eerste maal voorgesteld
in Europa.
Spreker handelde over :
1 0 Vuurland : geographische ligging, kanalen, grond- en luchtgesteltenis, dierenen
plantenleven, mineralen (goud, lignite, enz.), zijne bewoners, de
2° Viturlanders : Yorgans, Alacoloupen, Onoes. Hunne levenswijze, zeden "en
gebruiken, physieke en psychieke beschouwingen ; hunne ellende, enz.
30 Van gawp Hoorn naar de Zuider Ifszee: Peilingen, visch- en walvischvangst
Schetland meridionale. Landontdekkingen : Dan co-, Belgica-, Palmerland,
enz. Klimaat en grondgesteltenis, dieren en plantenleven : pingouins, zeeberen,
-luipaarden en -leeuwen, walvisschen, hunne gebruiken en levenswijze. Anarchie,
collectivism en communism onder de pingouins. Stormen en orkanen in
die nieuw ontdekte landstreken : strandingen, 4: man-overboord ) dood van
\Viencke, beschouwingen over het gevaarlijke der zeevaart in die totale onbekende
waters. Drijfijs en drijvende ijsbergen, hun ontstaan, enz. Het ijs wordt
dichter, geblokkeerd.
40 De eerste overwintering in de Zuider IJszee, op leven of dood ; onze levenswijze
gedurende die 13 lange maanden ; de verschrikkelijke driemaandenlange Poolnacht
; aurora's (Zuiderlicht) en wondervolle natuurverschijnsels, beschrijving
der ijsmassa, klimaat en temperatuur, walvisschen : megaptere, balenoptere
en bottle-nose ; zeeberen- en pingouinenjachten ; zieletoestanden en lichamelijke
verzwakking der overwinteraars, ziekten aan boord ; anemie, scheurbuik,
enz. Dood van Emile Danco. Onze vermaken en uitspanningen, de Christmasbox
van Madame Osterrieth. Oogenblikken van wanhoop ; bovenmenschelijke
poging om los to gerak en : ijszagen eene maand lang dag en nacht, gelijkheid
in het werk ; expedities op slee en ski ; eindelijk bevrijd ! Terug in Vuurland !
Terug in de bewoonde wereld !
Herhaalde toejuichingen getuigden dat het auditorium smaak nam in de voordracht
van den heer VAN MIRLO.

— 382 —
WERK : Antwerpen, 23 November 1901.
llitbreiding (1011 Normal° SWIM
DIESTERWEG's
Plaatselijk Comiteit voor Antwerpen
Dames en Heeren,
De leden van het Comiteit voor Uitbreiding der Normale Studien
hebben het genoegen U, voor het jaar 1901-1902, de opgaven der voordrachten
mede te deelen, die hun tot hiertoe vast toegezegd zijn :
1. De lichamelijke Opvoeding in Zweden (Zweedsch Turnstelsel),
met lichtbeelden. — Twee Fransche voordrachten door M r LEFkBURE,
kapitein-bevelhebber, adjunct van den staf, te Brussel : 5 de" en 1 2den
December 1901.
2. Het Museum als opleidingsmiddel. Nederlandsche voordracht
door Mr Constant STOFFELS, advocaat te Antwerpen : 19 December
1901.
;3. Het Vlaamsche Volk en zijn geestesleven. Nederlandsche
voordracht door M r 9' MAC LEOD : 9 Januari 1902.
4. De Evolutie der dramatische Kunst in Frankrijk : het tooneel
in de Middeleeuwen, het klassieke treurspel, het romantische drama, het
hedendaagsche drama. — Vier Fransche voordrachten door M r M . HENEN,
leeraar van Fransche rhetorika aan het Koninklijk Atheneum te Antwerpen
: Januari en Februari 1902.
5. Het Teekenonderwijs. Eenige Fransche voordrachten door
M r J. B TENSI, leeraar aan de Normaalschool te Brussel : Februari 1902.
Beroepsgezondheidsleer. — Fransche voordracht door M" LEY,
dokter te Antwerpen : Maart 19+12.
Onderhandelingen zijn aangeknoopt voor het geven van andete - Nederlandsche
voordrachten.
De zittingen zullen den Donderdagavond, om 8 uren, in de gehoorzaal
van het Hooger Handelsgesticht, Schildersstraat, plaats hebben.
De inschrijvingsprijs is een frank voor het heele jam'.
Het Comiteit hoopt dat de leden van Antwerpen's onderwi;zend personeel
en alle belangstellenden zijn streven op waardige wijze steunen
zullen.
Inschrijvingslijsten met ledengelden, zoo haast mogelijk in te zenden
bij den Heer ALF. CHRISTIAENS, schatbewaarder van het Comiteit,
Diamantsteeg, 6.
HET COMITEIT.
OPROEP. — De bijzondere aandacht wordt ingeroepen op de
Voordracht van Donderdag, 5 December : Zweedsch Turnstelsel,
met lichtbeelden, door kapitein-bevelhebber LEFÈBU RE, stafofficier,
door het Belgisch Staatsbestuur naar Stockholm gezonden om een
grondige studiê te maken van het Zweedsch turnstelsel.

- 383 -
VRIJE TRIBUUN.
.19IECKS et) FLEMMING.
Een onzer collega's heeft zich aangesteld als advocaat — verdediger van Diercks,
Weidenbaum, Riemann. Waarlijk, de vriend van den advocaat moet wel

- 384 -
Jan werd schoolhoofd en 'k heb gejuicht omdat hij 't werd; 'k zie in hem den man
niet, die genoegen smaakt, omdat hij boven anderen staat, die zijn onderwijzers
drijven zal in een en 't zelfde spoor, die zijn mil tot wet zal smeden.
Jan kan zich niet vergeten in 'n roes van autotoriteitsgevoel. De examenpest
woedt niet in de school van Flachsmann — (Jan ware er voorzeker tegen te velde
getrokken) — en wij hoeven dus niet te vreezen dat eene concurentie met, andere
schoolhoofden hem tot dwingen, tot tyranie leiden zou !
Diercks'advocaat vindt dat Prell 'n misdaad bedrijft door Jan Flemming, wiens
genie als gn goudmijn moet geexploiteerd worden, aan de kinderen te onttrekken.
Niet t'accoord, beste collega.
Rekening houdende van de schoolbevolking zullen het maar enkele uitverkorenen
zijn, de leerlingen, die zich lavers kunnen aan dit genie als schoolman. Als schoolhoofd
daarentegen kan Flemming werken tot heil van heel de school.
Hoe zal Flemming werken ? 'n . Wil opdringen kiemt niet in Jans karakter. Met
Romer, Weidenbaum en al d'anderen zal hij schoolraad houden. Daar kan hij overtuigen
door de kracht van zijn woord, ' daar zal hij dulden, dat zijn vrienden ook
hunne meening ultdrukken, daar zullen zij samen wik ken en wegen en.... wagen !
Nooit zal hij laten ontglippen : e ik evil het zoo, gij moet het zoo. , Gezag zal hij
niet uitoefenen, wel ontzag roekken door zijn frissche, gezonde ideeen. Wil \V eidenbaum
de bakdeksels laten open en toeslaan in zes tijden, hij zal den man laten
betijen.... 't is om die maagpijn, weet u. Romer, de opspringende Romer, en Vogelsang
gaan niet nalaten de stelsels van Flemming in practijk te zetten en zoo schuchterweg
zal d'een na d'andere, tot zelfs den kaartspeler, eens.... probeeren. Stilaan
zullen alien streven naar het excelsior in de school ! En dan : zal een bewustzijn van
waardigheid de 123 kluisterende paragrafen van 't oude schoolregiement niet komen
verva- gen ? 1k biijf er bij : ieder onderwijzer zal werken in de mate zijner kracht,
niet omdat hij gedreven wordt door Flemming, maar om de verantmoordelijkheitl
tegenover het volkskind !
BOEKBEOORDEELING
Blaadjes en Bloempjes, keur van gedichten, fabelen, versjes en riimpjes voor Kindertuinen
en voor den eersten grand van lager ondernny s verzameld door TOBIE JONCKHEERE.
Onderwifzer aan de school voor Bijzonder Ondernnys te Brussel. Gent, boek- en steendrukkerij
I. Van der Poorten, Pollepelstaat, 18-20. 1901.
De flood van Kate Gi eenaway, de Engelsche teekenaarster, die, door Naar eigenaardig
kunstwerk, eene revolutie heeft teweeggebracht in het I: inderkost uum, geeft de
kronijkschrijvers eene vergelijking in de pen tusschen den tijd van Lodewijk XIV,
toen F6nelon tot huisleeraar verkozen werd voor de hertogen van Bourgogne, van
Anjou en van Berry, en, ten gebruike dezer jonge prinsen, ziin Dialogue des morts,
zijn Direction pour la Conscience d'un Roi, zijn Abrege de la Vie des Anciens Philosophes,
zijn Aventures de Telemaque en zijne Fables opstelde, en het tijdperk, waarin
wij leven, fn dat zich onderscheidt door eene kunstbedrijvigheid zonder weerga,
rond, om en voor : HET KIND.
Wat afstand is er sedert de zeventiende eeuw niet atgelegd ! Tegenwoordig bezielt
het kind niet alleen de letterkundigen en de dichters, maar ook de beeldende kunstenaars
: teekenaars, schilders, boetseerders, plaatsnijders. De onderwerpen, die de
artiesten aan de kinderwereld ontleenden, verschijnen in albums en port-folio's. De

- 885 -
kinderen hebben hunne eigen tijdschriften, hunne eigen novellen en romans, bunne
eigen liederen, hunne eigen illustraties of verluchtingen.
Wel is waar, dring, n al deze kunstopenbaringen nog niet tot de onderste lagen
des yolks door. Aileen de rijke kinderen en die der welstellende burgerij genieten
ervan, maar toch bestaat er een duidelijk-afgeteekende strekking om den kring,
waartoe « kunst voor kinderen ) toegang heeft, gedurig uit te breiden.
Het boek, waarvan hooger de titel, is geene zelfstandige kunstopenbaring. Een
verzamelwerk slechts, meer niet. Verdiensten van vinding en uitdrukking zijn er
dus niet in aan te wijzen. Enkel hoeft de beoordeelaar na te gaan of de verzamelaar
met smaak en oordeel gekozen en opgenomen heeft.
Wij hebben het bock van den Heer Jonckheere tot driemaal toe herlezen en aan
die eenvoudige, smakelijke versjes evenveel plezier gehad als zaten wij nog in onze
kinderschoenen.
Reeds vroeger, hebben wij den wensch uitgedrukt, al de kinderen, die onze
gemeentescholen bezoeken, van zoodra zij vloeiend lezen kunnen, te begiftigen
met verschillende bundels kinderpodzie, als het eenige middel om, op gemakkelijke
wijze, gezonde gedachten en kiesch gevoel in de ruwe volksklasssen te doen doordringen.
Wij begroeten het boek van den Heer Jonckheere als een nuttige helper van den.
ondcrwijzer. Krijgen de leerlingen het in handen, dan vervalt veel nutteloos kopieerwerk
en, kan op de helft van den tijd, dubbel werk verricht worden. Moet het boek
enkel als Bids voor den onderwijzer dienen, dan bieden de opgenomen gedichtjes
het voordeel aan, eerder te kort dan te lang te wezen, zoodat bet mogelijk wordt in
eene enkele les een geheel gedicht of te werken.
Nog eens, hartelijke welkom !
Mijne eerste Schooljaren, nieume schrijj- en leesmethode op aanschoulvoefeningen
gesteund en in overeenkomst met het officieel schoolprogramma van 1 Mei 1897 door
R. PICAVET, ondernn:9 zer . E erste stukj e ; B otj es . Gent Boekdrukkerij J: Vander Poorten,
Pollepelstraat, 18. 1901. Prijs o,28 fr. Na eenige voorbereidende schrijfoeieningen op
de verschillende trekken en krullen, waaruit de letters zijn samengesteld, worden de
klinkers en klanken opgedolven in normaalwoorden, die niet atleen graphisch, maar
ook in beeld zijn voorgesteld. Zoo wordt b. v. de klinker i opgedolven uit de
normaalwoorden : wip, schip, smid, kin, kind, spin, bril, zyt en visch. Deze negen
normaalwoorden staan op blz. 1 gedrukt onder negen verschillende — zeer net-uitgevoerde
— penteekeningen, die de dingen voorstellen, waarvan deze woorden de
namen zijn. Wij zouden de volgende stukjes van het werk moeten onder oogen
hebben om te kunr,en oordeelen of de schrijver niet te lang enkele zelfstandige
naamwoorden van de overige taalvormen isoleert. Lezen immers en woordjesnoemen
is twee. Wij bedoelen, dat de aangeleerde klinkers en klanken zoo rasch
mogelijk moeten voorkomen in zinnen.
EINDE VAN DEN ACHTSTEN JAARGANG.

ACHTSTE JAARGANG
INHOUD
- -ie *C-4---
Opvoed- en Onderwijskunde.
Terug- en Vooruitzichten op het einde der Eeuw . Blz. 2-49
De geestelijke Onvrijheid van het Kind in de School » 65
Nog iets over achterlijke kinderen . . 98422
Een karakterspectrum .. » 145
Het onderwijs in Belgie onder het Fransch Beheer . . . 185-221
Een kijkje in de School voor bijzonder Onderwijs te Antwerpen 192-261
Humbug .. .... . » 273
loud « Flachsmann als Opvoeder » .. . 293-333
44ste Kongres van den Algemeenen Belgischen Onderwijzersbond 297
Vereeniging tot Bescherming der Abnormale Kindsheid . » 304
De opleiding der FrObel-onderwijzeressen » 337
Het rectoraat in de lagere scholen .. » 357
Henrik Ibsen over den onderwijzer . n 367
Onderwijstoestanden.
a) .Hier te lande :
De Normaalschool van Lier in de Nederlandsche Taal- en
Letterkunde . . Blz. 9-69
In 't Afgeloopen Jaar ..
Syndikaat der Gemeenteonderwijzers van het Arrondissement
» 16
Antwerpen . . » 19
Onderwij zers-Examen .. » 81
Normaalschool van Lier. Bond der Oud-Leerlingen 1044 30
In den Gemeenteraad . 117-155
Scho ohn utualiteit .. ... , • • • • • » 157
De Schoolbibliotheken ......... » 226
Achtertijkheid . . » 228
Beroepsbelangen . » 277
De nationals School en hare beschermers . » 307
Onderwijzerspensioenen .. ». 341
Iets belangrijks over het wachtgeld . . , . . » 346
Bijdrage over den strijd van het Belgisch Staatsbestuur tegen
het officieel onderwijs ... » 362
Aan de jongeren : Brief-fragment .
» 364

) In den vreemde :
Het openbaar onderwijs in de Vereenigde Staten . » 62
in de Zwitsersche Scholen .
Over lichamelijke Straffen, de Balddadigheid der Jeugd en
73-93433
de Rechtspositie der Onderwijzers. » 182
Jaarwedden in Zwitserland .. » 230
Schooltoezieht . » 281
Flachsmann als Opvoeder.
Varia.
...... Blz. 161-201-237
Een Dorpsschool ... ......... Blz. 316
Een Jubelviering . ......... » 348
Kijkjes links en rechts.
Blz. 34-77-107-138-214-257-283-326-351-371.
Portrettengalerij.
Hector Berlioz .
Blz. 86
William Morris . » 196
Aime Bogaerts . ,) 268
Stijn Streuvels . » 314
Henry Fontaine . » 377
Gedichten-Liederen.
Aan Peter Benoit . . Blz. 137
Werkzaamheden der Vereeniging.
Jaarverslag over 1900 ..
Blz. 24
Begrafenisfonds ... » 42
Algemeene Vergadering van 29 November 1900. ... 3 42
Normale Studien ....... 41-110-142-217-233-289-353-382
Diesterweg's Hulpkas voor Behoeftige Schoolkinderen . 219-288-354-380
Algemeene Vergadering van 30 Mei 1901. ...... » 232
Reiskomiteit . .......... . . . . . 288-329
Vrije Tribuun.
Schoolhoofden en Onderwijzers ..
. Blz. 38
Uit de Praktijk. Het Toezicht in de Klas 2. 143
Strenge Tucht. ... » 325
Diercks en Flemming ..
» 382
Boekbeoordeeling. Ingezonden werken.
Blz. 80-116-144-183-259-290-332-356-384.
Bladvulling.
Blz. 61-200-229-231-287-328-350-379

$ij gsel aan Ons WOO) d van i Februari igoi.
DIESTERWEG'S
HULPKAS VOOR BEHOEFTIGE SCHOOLKINDEREN
Schoolsoep — Vacantiekolonien
HET KOMITEIT
aan de Dames en Beeren Beschermende Leden, Leden van den Kring,
Kofliehuishouders, Bestuurleden en Leden der Antwerpsche
Maatschappijen, verkleefde Medewerkers.
Evenals voorgaande jaren heeft het Komiteit eene reeks maatregelen
genomen, strekkende , om bij gelegenheid der a. s. Vastenavonddagen, de
zoo noodzakelijke Belden tot heeling van de stoffelijke ellende van het
volkskind met eene beduidende som te zien vermeerderen.
Wij koesteren de vaste hoop, dat Gij, zooals in het verledea, ons uwen
gewaardeerden steun niet onthouden zult.
A) Verkoop van Confetti en Slingers door de zorgen van Dames
Onderwijzeresseu op de Meirplaats, gedurende al de Vastenavonddagen,
van 1 1/2 tot 7 ure 's avonds.
B) Omhalingen Tangs den openbaren weg, in de Koffiehuizen en aan
huffs door de Societe genórale des Etudiants Libóraux d' Anvers »,
evenals door meerdere verkleefde Maatschappijen en Groepen. Bij deze
gelegenheid achten wij het wenschelijk nogmaals uwe aandacht te roepen
op hetgene ooze Bussen onderscheidt. — Diesterweg's bussen wit en
blauw gekleurd en dragen in zwarte karakters tweetalig de aanduiding
van ons doel : Schoolsoep, Vacantiekolonièn.
Kringen of afzonderlijke personen (minstens 16 jaar oud), Welke ons
insgelijks hunne menschlievende medewerking zouden willen verleenen,
worden vriendelijk en dringend verzocht daarvan kennis te geven
aan den heer H. Serneels, Ossenmarkt, 24, opdat het Komiteit tijdig de
daardoor noodig geworden maatregelen zou kunnen nemen. (1)
Maarten, waarvan de dragers ontslagen zijn van het aanbieden der
Bussen, mits betaling van 2 fr., 1 fr. en 0.50 fr. zijn verkrijgbaar op
aanvraag bij houders van Bussen en in het lokaal op de uur hieronder
aangeduid.
Wij zijn overtuigd dat Bens te meer Antwerpen's liefdadige bevolking
hare spreekwoordelijk geworden menschlievendheid zal willen betoonen,
(1) Het Bureel van den dienst der Bussen zetelt in het Hotel Frison, Anneessensstraat,
29 :
Zaterdag, 16 Februari; van 612 tot 10 ure 's avonds.
Zondag, Maandag en Dinsdag, 17,18 en 19 Februari ; van 2 tot 7 ure 's avonds.
Zaterdag, 23 Februari ;van 6 1/2 tot 10 ure 's avonds.
Zondag, 24 Februari ; van 2. tot 7 ure 's avonds.

cv
ten bate van onze noodlijdende schooljeugd, en i U met onze.
hoopvolle gevoelens, de verzekering onzer hoogachting aan.
HET KOMITEIT :
De Schrijvers, De Penningmeester, De Voorzitter,
FRANZ ELEN, F. C. GORGE. AN LEMMERS,
JAN LADDYN. Richardstr., 29.
De Leden,
Mevrn. L. AUGUSTEYNS, J. MALSCHAERT
HH. HITIB. SERNEELS, E. VAN DROOGHENBROECK.
De Afgevaardigde van Diestermeg's Uitvoerend Komiteit : 1. CAMPE.
Ter herinnering . Het magazijn voor de ingezamelde voorwerpen (tin,
loon, zink, postzegels, enz.) is open den eersten Donderdag elker maand,
van 2 tot 4 ure (Venusstraat, 44).
ZEER BELANGRIJK. - Op 15 Dif a art a. s. worden de Kasboeken voor
het maatschappelijk termijn 1900-1901 gesloten. Daar de tot da,n toe
gestorte sommen in aanmerking genomen worden voor de onderscheidingen
uit te reiken op onze Feestzitting ten Stadhuize, achten wij het
noodzakelijk de algemeene aandacht hierop in te roepen.
Schoolkolonien van 1900. - Staat der uitgaven.
43,
EO cx)
= 0
•
Totaal
Verblijf 1049.00 1049.00 x464.00 146 4.0o 1386.0o Ix80.6o ii80.60 8773.20
Vervoer 54.80 54.80 232.60 232.60 430 65 160.40 160.40 1326.25
Uitspanning 96.57 62.80 118.87 x27.61 193.64 72.64 72.64 744.77
Totaal 1200.37 1166.60 1815.47 1824.21 2010.29 1413.64 1413.64 10844.22
Geneesmiddelen 35.60
Drukkosten . 77.00
Lichtteekeningen
291.50
Baden . 42.10
Wasschen lakens, opmaken tijken, toiles cirees, loon meiden
Aankoop schrijfgerief, speelgoed, dagbladen, bijeenroepingen, propa-
51.80
gande inrichting . 93.68
Totaal fr•11435.90

1900
November
December
Voedselbeded:ing tij dens de Zomermaanden van het j aar 1900
I. Kindertuinen
2. Meisjesscholen
3. Jongensscholen
MIONNNiM
LEER LINGEN
702
702
4876 eetmaien
58
751
Voedselbedeeling in de Kindertuin
SCHOOLDAGEN EETMALEN
18 10587
15 8525
33
www.M.OW.
19112
Beschermende leden voor 1901 (vervolg).
Bedrag fr. 243.80
5.80
» 75.10
fr. 324.70
BEDRAG
529.35
426.25
955.6o
Ontvangen bijdrage voor 19o1 fr. 170.00
Reijntjes, B. A. A., Dambruggestraat, 49 5.00
Het Komiteit betuigt zijnen welgemeenden dank voor het storten der
volgende giften :
Allerhand e
DECEMBER 'goo. Rondgehaald op een feest der S. E. M. T. C. Io.58. —
0mgehaald in het lokaal « Brabo Club 1., Wisselstr , 3, door den heer 'Van den
Branden 1.5o. — Omhaling gedaan na het spelen van een solo-slim o.5o. — Door
bemiddeling aer « Nieuwe Gazet Loo. — Id. i.00. — V. C. 0.50. — Rondgehaald
door de bedienden van het huis De Leeuw & Philipssen op een intiem feestje, hun
door hunnen collega Egide Van Bazel aangeboden, bij gelegenheid van zijn afscheid
aan het jongmansleven 5.00. Na het zingen van een lied door eenige karakterkomiek
en in De Welkom », Deurnestr. 2 25. — Rondgehaald door Martin Carton,
na eene voorstelling in het « Cafe Point Central Suikerrui, hij hr Van Obberghen
13.04. Na eene voorstelling van Martin Carton in den Winter Club der S. N. A.
in den « Salvator Keller » 7.50. Omgehaald in « De Postboot 1), bij hr J. Mertens,
na het zingen van een lied door den hr Gay 2.53. — Nagalm van Diesterweg's Jaarconcert
5 00. Verloten van 2 speculatiemannen in het lokaal Volksvriend », bij
hr Dams 2 50. — Van 2-4-4 onder hangar 13 (vier verlatene kinderen) 2.50 fr.
JANUARI 19o1. — Van het personeel G. Tonnelier en Schepens, ter gelegenheid
van een intiem nieuwjaarsfeestje 25.85. — Opbrengst der blinde tombola op het
jubelfeest gegeven door M W Lobel 19.36.— Des joyeux arttlleurs liberaux, aprês une
chansonnette par Dumarais 9.00. Rondgehaald in het lokaal (De Harmonie », bij
Van Cauteren, Paardenrnarkt, na een lied gezongen door Mej. Eug. Brack 4.5o. —
Omgehaald na het Transvaalsch Volkslied, gezongen door den hr Vict. Wittemans,
op het banket der Armbezoekers (3e omschr.) en Schoolkomiteit (8e kr.) 6.o5. — Het
peloton van luitenant Raph. Dien (le reg. der Burgerwacht) op 4 Jan. Igor, na een
muziekstuk van Eg. Engels 3.00. — Op voorstel van den hr Jules Van Kessel,
rondgehaald na den clienst der Burgerwacht van 4 Jan. 1901 : io Lied gezongen door
G. De Laruelle, bij Henri Adriaensens, Van Metterenkaai 6.00 ; 2e Lied gezongen
door den h r Imler, bij Flip De Vos, Brouwersvliet 5.51 ; 3 0 Lied gezongen door

L. Hansen, in den « Vlaamschen Kelder ', bij hr Baumann, hoek Falconplein 9.70;
4" Rondgehaald door den hr Ackerlin, in den « Vlaarnschen Keldero, na een lied van
G. DeLaruelle 16.74. — l e Reg., 3e Bat on, 2e Cie., le Pel. : Omgehaald na geeten en
gedronken to hebben op de gezondheid van luitenant Van den Broeck en korporaal
Ghys op nr 33 — 4.25. — Overschot der inschrijving voor het aankoopen eener
kroon voor wijlen den vriend Alfred Dujardin, in leven stadsbeambte 6.5o. —
Naamloos 0.50. -- Omgehaald in het « Hotel du Midi 3., op hE t zilveren bruiloftsfeest
Senten- Aerts 7.85. — Verkoop omslag-bandjes in de « Gulden Flesch ,,
Dambruggestraat I.5.). — 18 de Gespeeld door Caillau o.30. — Rondgehaald op een
feestmaal aangeboden door den hr Eug. Hermans aan zijne gasten en vrienden, na
een lied gezongen door den hr Fr. Dutienne 2.74. — Omhaling gedaan na eene
drinkpartij thr 16 lusti t.;e, liberale kanonniers in het « Taverne Crets o io.00. —
Omdat Charles door brandende bosschen loopt 1.82. — Rondgehaald in bet lokaal
< Brabo Club ' Loo. — Van Cousin en zijn vriend : omgehaald door Poussy in het
lokaal « Helder o 4.5o. — Na het zingen van een lied door den vriend Flip 9,00. —
Rondgehaald in ha « Cafe Leopold ', Greinstraat 3 00. — Lucia Knight, lied gezongen
in 't lokaal Depre, Scheldestraat 1.75. — Omgehaald na een lied gezongen in
« Het Vosken V, Bervoetstraat. 37 — Loo. — « De Vogel en de Visch o, gezongen
door Pol van Nant, bij Tante Marie en Mr Gevers 1.15. — Voor 't garnituur van
Laurke 3.57. — Naamloos 1.5o. — Ter gelegenheid van het "zilveren jubelfeest van
Jan B. 7.50. — Solo-slim in den « Ouden Wildeman I , door A. Veranneman ;
medespelers : H. Stevens, A. Raeymakers en Jos. Claessens 0.50. — Door bemiddeling
der « Nieuwe Gazet 2. 6.5o. — Twee liederen gezongen door 2 dames in I Cafe
Columbia o, bij den vriend Carels 1.38. — Rondgehaald op het feestmaal der
muzikanten van het lokaal « Brabo o, Veemarkt op 15 Januari 4.10. — Rondgeh.
in het lokaal x De twee Boeren ', Lange Zavelstraat 1.65. — Op voorstel van Julius
Van Kessel : lied door M r Pauwels, lokaal : « Prinsenhof ,, Diepestr. 5.5o. — Lied
door Mr G. Dirix, Maatschappij « Krabbers o, lokaal L Van Cant, Beeldekenssiraat
3.00. — Rondgehaald op het feestmaal ter eere van Flip De Vos, na het zingen
door Mme Roofthooft-De Ridder en John Heesterbeek 16.6o. — Op I-It familie•
feestje bij John Adriaenssens, nadat John Heesterbeek gezongen had 5.25. —
Gezellig samenzijn van 2-4-4, 6.5o. — Gift van M r Jef Van den Bossche 13.5o fr.
Maatschappij en.
DECEMBER two. — Gift Louisakring, lokaal « Gulden Vlies 0. Falconplein
125.66. — Opbrengst van den verkoop van programma's en omhaling gtdaan door
mej. Marg. Pynaert en Julia Van Haute op het feest der maatschapp ij Amphion,
met de medewcrking van « Diesterweg's GemenEd Koor X, 113 09. — Opbrengst der
Tombola, ingericht door de maatschappij Lust tot Vermaak, op het feest van 9 Dec.
in de zaal « Thalia o 52.4o. — Omgehaald door mei. J. Van Haute en M. Pynaert op
het avondfeest van den Bond der Belanghebbenden van Dokken en Kaaien in de zaal
e Thalia v 30.39. -- Omgehaald op het bal van den Big One Club 7.47. — Op bet
avondmaal der nette vrouwen der spaarmaatschappij De Geldmin, bij De Beuckelaer,
Haantjeslei 2.o4. — Omgehaald op het avondmaal der spaarmaatschappij De
Geldmin (afd. mannen) 3.6o. — Eene pr.... partij op 't avondmaal der maatschappij
Amphion r.n. — Bring der VIII op zijn galafeest, verge r.ft de arme kinderen niet
1.6o. — Omgehaald door den hr Pascal Sampers op de vertooning der maatschappij
Morgendstar 6.67. — Rondgehaald op 't bal der Vereenigde Olmenaren en vrienden
van Antiverpen, door mej. A. H. en den hr F. L. 2.5o. — Rondgehaald op het

5
Smoking-Concert van den Antc'verpschen Dolt Cycle Club, na een lied van John Heesterbeek
17.0o. — Omgehaald op een vriendenfeest der maatschappij De Gulden Bol,
bij den hr Serneels, Ossenmarkt, bij gelegenheid der zilveren bruiloft van M r en Mme
Belletable-Mochez 9.17. fr.
JANUARI 1901 — Opbrengst der inkomgelden van het Museum der Spaansche
Geschiedenis, van Donderdag, 21 Dec. 1900 — 58,72. — Omhalingen gedaan op de
feesten van 25 November en 16 December 1900 door grin, Onder Ons in de zaal
« El Bardo 30.83. Omgehaald door Mej. Van den Ryn, op 't feest der Normalo's
Halve opbrengst der omhaling gedaan op het feest der Normalo's van
29. Dec. 'goo — 23.0o. — Omgehaald op het banket der Trourc-Natie, bij gelegenheid
van het 2o-jarig jubelfeest van haar bestaan, op voorstel van haren deken,
Toon Bessems 12.00. - Rondgehaald op 't feest der maatschappij Leopold 2.50.
—Omgehaald door Mej. Julia Van Haute, op het Weinachtsfeier, in 't lokaal El
Bardo v, door het Deutscher illdnnerchor A ntverpia Io.00. — Opbrengst der mouffers
en hardklinkers, verzameld door Julia, (afd. Leugenaarsclub) 11.50. — Rondgehaald
na een lied gezongen door De Witte op de vergadering der Vlaamsche Tolbeambten
2.04. — Bij het uiteengaan der VlaamscheWielrijdersvereeniginq 3.28. — Geschonken
door de Broebelvrienden 1.5o. — Omgehaald door Mr Pascal Sampers, op het feest
der Liberale Maatschappij Heidebloem, in de zaal « Kattenhof 3.84. — Omgehaald
door Mej. Marg. Pynaert en J. Van Haute, op het feest der Maatschappij De Violier,
in de zaal « El Bardo 4 82. — Omgehaald op het feest van Antwerpeli's Mozartskring
door Mej. Van Haute en Pynaert 6.04 Omgehaald door Mej. Pynaert op het
kerstfeest van den Gymnastischen Vnlkskring, in de zaal t Thalia n 7 58. — Omgeh.
op het kerstfeest van den Willem Ogierskring, door de dames De Groof en Van der
Wee 23.23. — Rondgehaald door Mr Pascal Sampers, op het bal van den Bond der
Belanghebbenden van Dokken en Kaaien 2.98. — Gift Louisakring, lokaal « Gulden
Vlies ), Falconplein 87.1o. — Rondgehaald door Mevr, Malschaert en de Juffers
Jul. Van Haute, Marg. Pynaert en Mej. Gilliard np Diesterweg's intiem avondfeest
in de zaal El Bardo 53.6o. — Omgehaald op het jaarlijksch koningsfeest der
Tijgers, na het zingen van « La Charite v door den hr Albert Krick 31.1o. —
Domino club Pschorr Oranje boven 4.co. — Rondgehaald op het feestmaal van Hoop
en Liejde 4.41. — De Eilanders in banket vereenigd, ter eere van hunnen eere-voorzitter
Jan Lenssens, vergeten het arme schoolkind niet : verloting eener speld
geschonken door Rik Joossens, lid der wielrijdersvereeniging De Schelde 56.1o. —
Rondgehaald op het feestmaal der hulpbazen der Hesse-Natie, na een lied gezongen
door Met'. Bielen, op voorstel van hr Leon Bielen, lid der wielrijdersvereening De
Schelde 7.09. — Omgehaald door de juffers J. Van Haute en M. Pynaert op de
vertooning der Harmonie Maatschappij De Bloemenkring, in den Nederlandschen
Schouwburg 15 3 f. Rondgehaald op het avondmaal van den Mozartskring, in het
0 Cafe Ducal », op I2 Januari 1901 — 4.50. — Halve opbrengst der omhaling gedaan
op het banket van den Duivenliefhebbersbond der 5e n;ijk, in het lokaal Vogelenzang
11.57. — Lied gezongen door den h r J. Fierens, lid der wielrijdersvereeniging
De Schelde op de deeling der Fondsenmaatschappij Nooit ,Genoeg, in < Cafe Nachtlicht
*, St. Jansplaats 5.9o. — Des amis du « Cafe Francais v, Societe Lantern- Ailslager
40.0o. — Opbrengst van het feest, ingericht door het Dames-Koor van Hoop
en Liefde 23.75 — Omgehaald op het jaarlijksch avondmaal van den Fondsenbond :
Vriendschap en Vouruitzicht, gevesiigd bij den hr F. Denys, Anselmostraat, na het
zingen van een lied door M. A. Pasmans 2.25 fr.

Album-doosj es.
DECEMBER 1900. — Cafe du Manege, bij hr Gillard, hoek Torfs- en Sanderusstraten
10 74. — Cafe Maritime, bij hr Bossaerts, Falconplein, 7 : 18.0o. — In den
Vierhoek. bij hr G. Waeles, Van de Wervestr. 9.20. — Cafe Vondel, bij hr Jacobs,
Brederodestr. 11.65. — In den Vierhoek, bij hr De Swert, Korte Winkelhaakstr.
3.90. — Café de la Poste, bij hr Gorus, St. Jansplein 13.82. — Au Schiedam, bij
hr Wagemans, Twaalfmaandenstr. 7.26. — In den Volksvriend, bij hr Doms 3.21.—
Cafe de 1'Univers, bij hr Peeters, Gasthuisstr. 2.50. —Cafe J. Geysen, Beggijnenstr.
0.49. — Cafe De Groot, Beggijnenvest 0.52. — In de Eendracht, bij hr Gallemaert,
Vleminckxveld 0.12.— Cafe de l'Avenir, bij hr Van Roosbroeck, Groenplaatsstr. 1.65.
Cafe du Cercle, bij hr Van de Put, Oude Koornmarkt 6.80. — Under den Toren, bij
We De Boey, Blauw Moezelstr. 3.00. — In het Groenhuis, bij hr Groenen, Oude
Vaartpl. 1.12. — In het Loodshuis, Diepestr., 92, bij hr Van Oudenaerde 1.36. —
Cafe Central, St. Jansplein, bij hr Van Loock 3.45. — St. Jansbrug, bij hr Lefrere,
St. Jansplein 6.66. — In den Vos, Stijfselrui, bij W e Bussers 2.25. — In het Dorp,
bij We Boussery, Veemarkt 0.92. — In den Ballon, Nozestr., io, bij hr Poschet 3.3o.
— Café Mozart, Harmoniestr. bij hr Wardenier 0.46,—In den Haan, bij Mej. Bertha
Faes, hoek Rotterdamschestr. 2.5o. — Taverne du Commerce, bij Mej. Vic. Brems,
Hochstetterstr. 1.95. — Brasserie Flamande, bij J. Van Mello, Groote Markt 3.07. —
In den Vos, hij hr Mertens, Groote Markt 0.46. — Lokaal Volkslust, Sleutelstr. 1.55.
— In den Duivenring, bij hr Sels, Breedestr., 26 : 0.25. — In het Trappeken af, bij
We Moreels, Kaasrui 0.21. — In het Prinsenhof, bij hr De Langhe, Diepestr., 31 :
13.31. — Oud Palingshuis, bij hr Hermans, Austruweelschebaan 3.13. — Cafe Stas,
Montevideostr. 5.1o. — In den Stuurman, bij hr Buysse, Kattendijkdok W. K.
1.6o. — In de Ster, bij hr Pintens, Naussaustr. 3.20. — Belle Vue, bid hr Brock,
Kleine Kraaiwijk 0.22, — In den Ouden Wildeman, hij hr Mertens, Dambruggestr.
8.31. — Jongensschool nr 4, Keistr. 2o.00. — Cafe Universe', bij We Hendrickx,
Broederminstr. 1.5o. — In de Fluit, 0.27 fr.
JANUARI 1901. — In de Kleine Harmonie bij W e Reynaers, Mechelsche Steenweg
2.16 — In den Elixir d'A fl yers, bij hr Levis, Haantjeslei 3 70. — In de Gulden
Flesch, bij hr Van Rousselt, Dambruggestr. 6.68. — Care Wirtz, Carnotstr. 5.70. —
Point Central, bij hr Van Obberghen, Suikerrui 1.43. — Cafe St. Laurent, bij
hr Denys, Anselmostr. 3.00. — A la Bourse de Flandre, bij hr Andriessens, Zuiderlei
0.40. — In den Boer van Thienen, bij hr Den Duits, Mechelscheplein 5.58. —
Cafe des Arts, bij hr Jaspers, Offerandestr. I.00. — In de Fontein, Belliardstr., 23 :
5.35. — In den Baron Osy, bij hr De Petter, St. Michielskaai 2.36. — In den Watergeus,
bij hr Rossel, Schermersstr. 1.22. -- Au Comte de Flandre, bij hr Bisschops,
Sudermanstr. 1.02. — In de Negen Provincien, bij hr Voets, Oude Beurs 1.72. —
Nieuw Loodswezen, bit' hr Raguet, Aldegondiskaai 4.15. — Tieing Huisken, bij
hr Van Etsen-De Born, Leopoldplaats 5.30. — Cafe des Voyageurs, bij hr Van
Tichelt, Beegaerdestr. 5.63. — Cafe Stanley, bij hr Van Hoacke, Carnotstr. 7.65. —
In de Harmonie, Paardenmarkt, bij hr Van Cauter 1,03. — In het Hessenhuis, hij
hr De Blust, Hessenbrug 2.16. — In den Nieuwen Wildeman, bij hr Dalen,
Diepestr. 2.45. — In de Roode Vaan, bij hr Dumonceau, Diepestr. o 70. — In
't Brouwershuis, bij We Leemans, Ankerrui 4.21. — In den Rooden Engel, bij
hr °dare, Ou le Leeuwenrui 6 22. — In 't \Vnnderjaar, Oude Leeuwenrui, bij
hr Co,bert 4.00. — Dry Dock's, Van Metterenkaai, bij hr Adriaenssens 2.00. —
In de Drukpers, bij Dussen-Cramers, Oude Beurs 4.00. — In de FoAtein, Hofstr.
0 65. — Beiersch Huis, bij hr Imler, Groote Markt 2.62. — Cafe Tippo-Tib, bij
hr De Rickx, Carnotstr. 2.10, — Cafe Verlaet, St. Jansplein 2.51. — In het Schut-

. t. k I - l t .1
Onderwijsvereenigins
1
.1 ■ . 1 1.;".;
.4j:‘■ ;1\‹. ;:k :44
Vi .(
DIESTERWEG
HULPKAS voor
))i■ViA
BEHOEFTIGE SCHOOLKINDEREN
Gesticht 11 Februari 1894
SCHOOLS OEF
SCHOOLKOLONIEN
Verslag over de Werkzaamheden
opgedragen aan de
IIENSCHLIEVENDE ANTWERPHIIE BEVOLKING
I90 -1
1 . .-7V, 7

Onderwijsvereeniging
" DIESTERWEG "
HULPKAS vocal
BEINEFTICTE aillOOLIMERTI
SCHOOLSOEP
Gesticht 11 Februari 1894
, ----)
_
Gil- SCHOOLKOLONIEN
---(a0)---
Verslag over de Werkzaamheden
opgedragen aan de
MENSCRIEVENDE ANTERPSCHE HYMEN
1901

,+) ^\
6TC,4!)t, 4z C.44a, 4(,,k •StR ** S'14tta
+++ftlY'PlreAvv),-*P'PlAYP'P'T'eP
Verslag over de
Werkzaamheden_
Maart 1901 - Maart 1902
MEVROUWEN, MIJNHEEREN,
ij hebben de eer U het 7de Jaarverslag voor te leggen.
Met waar genoegen en gewettigden trots vervullen wij die
taak, daar wij ons van jaar tot jaar in eenen merkbaren vooruitgang
onzer Hulpkas mogen verheugen. Slechts eenige •
oogenblikken vragen wij, om U bekend te maken met onzen
zakentoestand, om U te overtuigen, —wat voor de meesten uwer
onnoodig is — hoe onze Inrichting aan eene behoefte des tijds
beantwoordt, wat goeds zij verwezenlijkt voor de arme noodlijdende
kleinen der volksklas. Ook geniet ons Werk de ware
genegenheid en den steun aller oprechte kindervrienden, iedere
oproep, ieder belle totondersteuning vinden telkenmale het gulste
onthaal. Hadden wij moeielijke tijden te doorkampen, de aanhoudende
iever waarmede het komiteit bezield was, de overtuiging
die het bezat voor eene edele en rechtvaardige zaak te strijden
deden ook alle hinderpalen verdwijnen, zoodanig dat wij thans
kunnen zeggen : Diesterweg's Hulpkas bereikte dit jaar het
hoogste glanspunt sinds haar bestaan. Wij bewijzen:
In 1896 was er een batig slot van 2874 fr., alhoewel de uitgaven
van het iste maatschappelijk jaar 1894-95 ongeveer goon fr. beliepen.
Niettegenstaande de uitgaven regelmatig van jaar tot jaar
klommen, toch zagen wij jaarlijks het batig slot stijgen.

Einde 1897 was er een saldo in kas van 3511.— fr.
» 1898 8519.— »
» 1899 16641.— »
)) 1900 20219.- »
» 1901 26123.— »
» 1902 51736.77 »
waarvan 40.000 fr. als reserve-fonds voor de bestendige kolonie.
De totale uitgaven beliepen dit jaar tot 17950.53 fr.
Eindelijk dan toch zien we klaar en helder in de toekomst en
niet verre is de tijd dat datgene, wat velen als hersenschimmig
aanzagen, door Diesterweg zal belichaamd worden : het oprichten
van een Eigenheim, eener bestendige Gezondheidskolonie. Daarvoor
rekenen we op 't achtbare Gemeentebestuur van Antwerpen,
op alle personen, die oprechte liefdadigheid willen plegen, op
maatschappijen, beschermende leden, lokaalhouders, enz. Eene
laatste poging nog, een krachtige stoot en.... Antwerpen bezit
zijn eigen Herstellingsoord voor zwakke en behoeftige kinderen.
*
* *
Naar jaarlijksche gewoonte had, in den loop der maand Mei de
plechtige Feestzitting plaats, waarop het komiteit verslag deed
over zijne werkzaamheden en van de gelegenheid gebruik maakte
om aan zijne wakkere ondersteuners en medewerkers eene blijvende
herinnering voor al het goede, dat zij der Hulpkas bewezen,
te schenken.
De gemeenteraadsleden Brandt, Wittemans en Steger, I-Ioofdinspecteur
K. Heinz, K. Weyler, Bestuurder van 't stedelijk
onderwijsgesticht N° 2, J. De Wit, Voorzitter van 't Algemeen
Kleedingwerk, hadden den oproep beantwoord en namen, naast
't komiteit, plaats aan 't Bureel.
De heeren Burgemeester Van Ryswyck en Schepen Desguin
lieten zich verontschuldigen.
Na de lezing van 'tjaarverslag, richtte de voorzitter eene krachtige
toespraak tot het talrijke publiek, het aanmanende steeds
Diestersweg's Liefdadige Instelling indachtig te zijn. Hij kondigde
tevens aan dat het komiteit van of dit jaar, en omlusschen
de Maatschappijen eenen loffelijken wedijver te doen ontstaan,
eene schaal, voorstellende het wapenschild van Diesterweg's
Hulpkas zal toekennen. Dit prachtstuk, gedreven door den
hr K. Verdickt, zal toegekend worden aan den Kring, die de
grootste sommen tijdens het maatschappelijk jaar inbracht. Wie
Brij achtereenvolgde jaren den strijd went, wordt bepaald in
't bezit der schaal gesteld.
Voorloopig werd zij aan de Wielrijdersvereeniging De Schelde
toevertrouwd.

ITEGEM

Door alle aanwezigen werd eene warme hulde gebracht en aan
hr K. Verdickt, den maker van dit kunststuk en aan de leden der
Schelde, die op een jaar de kas met 1673 fr. verrijkten.
In geestdriftige stemming werd de zitting rond 1 uur geheven.
*
* *
In algemeene vergadering van 3o Mei 1901 werden de leden van
't komiteit, die de hernieuwing van hun mandaat aanvaardden,
met bijna algemeenheid van stemmen herkozen. Mev. Malschaert
en M. H. Serneels lieten zich niet meer voordragen, en werden
vervangen door Mej. M. Gilliard en IVI. Ferd. Geefs.`
Het Komiteit houdt er aan beide aftredende leden zijne innige
gevoelens van dank to betuigen. Voor 't maatschappelijk jaar
1901-1902 werd het komiteit als volgt samengesteld :
V oorfitter : JAN LEMMERS,
Sclirijvers : FRANZ ELEN,
JAN LADDYN.
Penningineester : C. F. GORGE.
Dienst van 't magazijn : EM. VAN DROOGHENBROECK,
» der Bussen : FERD. GEEFS,
» der Huwelijken : Mev. AUGUSTEYNS, Mej. GILLIARD.
Uit den hiernagevoegden rekenstaat blijkt, dat wij ons gedurende
het maatschappelijk jaar 1901-1902 in eenen buitengewonen
aangroei onzer inkomsten mochten verheugen : dit jaar bereikten
wij sinds ons achtjarig bestaan het hoogste cijfer van inkomsten.
Onder de voornaamste ondersteuners noemen wij :
1 0 Het Gemeentebestuur, dat ons een hulpgeld van 8000 fr. toekende.
2° Diesterweg's Gemengd Koor stortte als batig slot van zijn
7 e jaarconcert 2840.57 fr.
3. De hi. Rich. Bucking, testamentuitvoerder van wijlen Konigs-
Gunther, schonk der Hulpkas 5000 fr.
4. De talrijke maatschappijen waaronder we noemen Louisakring
2886.36 fr. — Wielrijdersvereeniging De Schelde 1637.47 fr.
De Krabhers 252.02 fr. — De Tijgers 136.28 fr. — Willem-
Ogierskring 113.72 fr. — Hoob en Liefde ioi.o3 fr. — De Jonge
V lamingen 62.98 fr. — Onder Ons 59.10 fr. enz. enz.
5 0 De omhalingen gedaan op de oudersbijeenkomsten in de
kindertuinen, evenals op de prijsuitdeelingen in de Gemeentescholen
en Koninklijke Harmonic brachten ongeveer vijf
honderd frank op.
6. De Vastenavonddagen : 1755.64 fr.
7 0 Verkoop van omslagbandjes, oude metalen, postzegels enz.
5

6
80 Voorts de album doosjes in 170 lokalen verspreid, bijzondere
giften, enz., enz.
Aldus bestatigt men dat onze Hulpkas in alle klassen der
samenleving hare ondersteuners vindt ; alien wedijveren om aan
't Werk der Schoolsoep en Vacantiekolonièn die uitbreiding te
geven, waardig van eene bij uitstek liefdadige stad als Antwerpen.
Wanneer wij dan een algemeen woord van dank uitspreken dan
is dit gericht aan alien, die het hunne bijbrachten om Diesterweg's
Hulpkas tot zulken hoogen trap te verheffen. Dank aan
alien, bekenden en onbekenden, zien we weldra een Gezondheidsoord
uit den grond oprijzen, waarop duizenden Antwerpenaren
met trots zullen kunnen wijzen : « Dat is ook ons werk ! » Onze
innige gevoelens van erkentelijkheid blijven hun verzekerd !
WE
Maatselpppijep.
De opbrengst der omhalingen gedaan door maatschappijen
klom gedurende het verloopen dienstjaar tot 5999,55 fr., eene
vermeerdering dus van ongeveer 430 fr. tegen verleden jaar. Al de
kringen opsommen, die ons dit jaar hunnen steun verzekerden,
zou een ellenlange lijst daarstellen. We zullen ons dus moeten
bevredigen met de melding van hen, die zich bijzonder onderscheidden.
De andere kringen schatten wij daarom niet minder
hoog ; wij zijn overtuigd dat zij steeds hunne beste krachten
wijdden ten goede onzer liefdadige instelling.
Het Komiteit besliste verleden jaar vier reeksen van eeremetalen
uit te deelen tusschen de maatschappijen : I. voor het
hoogste bedrag der omhalingen ; 2° voor het inrichten van feesten ;
30 voor tombola's ; 4° voor het hoogste bedrag van inzamelingen.
I. Bekwameii : V oor de inzamelingen :
a) Het verguld zilveren eeremetaal : Louisakring, lokaal Gulden
Vlies, Falconplein.
b) Het zilveren eeremetaal: De Tijgers, lokaal Cafe Universal,
Zuiderlei.
c) Het bronzen eeremetaal : De Edele Wififiers, lokaal Pschorr,
De Keyserlei.

HOOGSTE ONDERSCHEIDING
---4t*ik-
Sc*ild der Lie/dadi held
toegekend aan den
"Lowsp-Fmt("
Bedra der stortiqen . . . 2886.36 Fr.
1902-1903

II. Voor het inrichten van feesten :
a). Het verguld zilveren eeremetaal : Maatschappij De Vereenigde
Krabbers, lokaal Au Robinet, Lange Beeldekensstraat.
b). Het zilveren eeremetaal : De dames-afdeeling der Maatschappij,
Hoot en Liefde.
c). Het bronzen eeremetaal : Niet toegekend.
III. Voor het inrichten van tombola's :
a). Het verguld zilveren eeremetaal : De Wielrijdersvereeniging,
De Schelde.
Zilveren en bronzen eeremetaal niet toegekend.
IV. Voor het hoogste bedrag omhalingen :
a). Het verguld zilveren eeremetaal : Willem Ogierskring.
b). Het zilveren eeremetaal : juffersbond der Stads- enMiddelbare
scholen.
c). Het bronzen eeremetaal : De Jonge Vlamingen.
Lijst der voornaamste stortingen :
Nr N A A M
Totaal
7
BEDRAG
—...--,
Fr. I Cn
I Louisakring . . . . ......
2886 36
2 Wielrijdersvereeniging ,K De Schelde
1637 47
3 De Vereenigde Krabbers
252 02
36 456 De Tijgers ...
28
Willem Ogierskring .
113 72
Hoop en Liefde. . . .... Ica 03
7 Juffersbond der Stads- en Middelbare Scholen . 77 99
8 Jonge Vlamingen ..
62 98
9 Kring Onder Ons .
59 10
5I0 Lustige Kanonniers .
72
II Normalo's . ...
52 37
12 De Edele Wippers . ....
44 18
13 Antwerpsche Dok Cycle Club .....
14 De Schelde ...........
15 Volk skring . . . . . ..... .
16 Billard Club. .
17 Fortunata ...
18 Cereskring .
19
Euterpa ................
Totaal der omhalingen door andere kringen gedaan.
37 84 ,
32 05
31 24
30 25
26 52
25 -
25
3 12 43
5999 55

8
pibumdoosjes.
Het aantal album-doosjes en bussen in koffiehuizen geplaatst
beloopt dit jaar tot 170 — en de algeheele opbrengst ervan
bedraagt 1741.30 fr. Kunnen we dus niet wijzen, op eenen aangroei
in aantal, onderstaande rekenstaat bewijst toch, dat zij
merkelijk in opbrengst hebben toegenomen. Vergelijken wij deze
uitkomst met die van verleden jaar, dan nemen wij eene vermeerdering
waar van ruim 430 fr.
Niet zonder genoegen stellen we onderstaande lijst ten voorbeeld
aan alle lokaalhouders, en hopen dat ze evenals deze zullen
wedijveren en hunne beste krachten wijden aan Diesterweg's
Schoolvoeding en Vakantiekoloniên.
Nr LOKAAL EIGENAAR STRAAT
_ BEDRAG
Fr. 1 Cn
I In het Prinsenhof Hr De T,anghe Diepestraat 315 90
2 Cafe Antoon Van Dyck » De Weerdt De Hornestraat 16o o8
3 Au Schiedam » Wagemans Tx& aalfmaandenstr. 73 3o
4 In de St- Jansbrug We Leirere St- Jansplein 55 39
5 Au Robinet Hr Van Cant Lge Beeldekensstr. 32 63
6 Cafe Maritime » Bossaerts Falconplein 32 48
7 Cafe Wirtz » Wirtz Carnotstraat 30 99
8 In den Gouden Sleutel » Luypaerts Diepestraat 28 15
9 Jongenschool no 4 . ..... Keistraat 27 00
10 C. Red Star Line » Schepers Cockerillkaai • 26 15
II In Rio 3. Van d. Branden Kte Leemstraat 23 54
12 Cafe Anselmo » VanWeddingen Anselmostraat 22 44
13 In den ouden Wildem. » Denis Mertens Dambruggestraat 19 16
1 4 Café Prado » P. Daems Provinciestr. (z ) 19 o6
15 Au Comte de Flandre ) Bisschops Sudermanstr. 17 65
16 Antwerpsch Koffiehuis » De Necker Van Straclenstr. 17 24
17 Lokaal Goddons ) Goddons Falconplein 16 74
18 Vlaamsche Kelder » Baumann . 14 67
19 Café du Cercle We Hellemans De Keyserlei .14 38
20 In den Boer v. Thienen ...... Mechelsche plein 14 3o
2t Taverne Alsacienne Hr Peeters Groenplaats 14 27
22 In den Dansmeester » Borrenberg Napoleonskaai 13 84
23 In de Eendracht We Van Edom Dambruggestraat 13 77
24 In den Arend Hr Carl Van Gogh Schuttershofstr 13 5o
25 In het Nachtlicht , Van Abeele Provinciestr. IN.) 13 31
26 Cafe Transvaal » Greven Draakstraat, 34 13 22
27 In het Paardeken » Francois Paardenstraat 13 16
28 Cafe Neptune » Duyver Siiikerrui 12 46
29 In den Arend ) Cornelis Greinstraat 12 05
Inhoud der Album-doosjes, waarvan het bedrag 12 fr. niet overschreed
.... ............... 66o 47
Totaal Fr. 1741 3o

ITE GEM

Voortaan komen in aanmerking voor een eeremetaal: de lokaalhouders,
wier album-doosjes of bussen tij dens het verloopen jaar
minstens 5o fr. opbrachten. — Zij, wier stortingen 12 fr. overschrijden,
hebben recht op een diploma.
Bekwamen : 1 0 het verguld zilveren eeremetaal : Bus lokaal
Prinsenhof, bij hr. De Langhe, Diepestraat.
2° Het zilveren eeremetaal : M r De Weerdt Cafe Antoon Van
Dyck, De Hornestraat.
3° Het bronzen eeremetaal : M r Wagemans Au Schiedam,
Twaalfmaandenstraat.
Bese0ermerMe Leder?.
Eene onzer bijzonderste bronnen van inkomsten zijn de bijdragen
onzer Beschermende leden. Over een zestal jaren begonnen
met ongeveer vijftig inschrijvers, zagen wij hun aantal van jaar tot
jaar merkelijk stijgen en wel zoodanig, dat we heden op 214 leden
kunnen wijzen. Verliet ons bier en daar een enkele, menigvuldig
waren van den anderen kant de bijtredingen die ons toekwamen.
Het verschil in bijdragen 264.0o fr. en 1426.00 fr. is daarvan het
welsprekendst bewijs. Wij brengen bier hulde en dank aan die
groote schaar menschlievende personen, die ons met woord en
daad bijstaan, en hopen voortdurend op hunnen steun te mogen
blijven rekenen.
Wij maken van deze gelegenheid gebruik hun te verzoeken ons
bij familieleden, vrienden en kennissen, en verder in hunne kringen
aan te bevelen, en zijn overtuigd toekomend jaar op een
dubbel ledental te mogen wijzen.
-*---
De tfastepavoRddavR.
In den voortdurenden aangroei, waarvan al onze inkomsten
blijk geven, bleef de opbrengst der Vastenavonddagen (verkoop
van Confetti en omhalingen) niet achterwege. Nooit bereikten wij
een zoo hoog batig slot : 1755.64 fr.
De Heer Jan De Visser, immer getrouw aan zijn menschlievend
verleden, stelde ook dit jaar weer zijne twee welingerichte tenten
9

I0
voor den verkoop van Confetti en slingers ter onzer beschikking.
Dank aan de opoffering der dames L. Augusteyns, M. Geefs,
Hendrickx, J. Lemmers, M. Noblewez, S. Swerts, C. Tyck en J.
Van Houte klom de winst door den verkoop dier artiekelen
bewerkstelligd tot 318.40 fr.
Met het doel eenen loffelijken naijver tusschen onze inzamelaars
te doen ontstaan, beloofden wij bijzondere onderscheidingen, en
s chikten -wij alien in wel onderscheidene reeksen. Hier volgt
hunne opsomming en het bedrag der inzamelingen.
a) Omhalingen aan huis : . 724.18 fr.
b) Groepen (damen) : 50.10
c) Groepen (heeren) : . 29.21
d) Afzonderlijke Omhaalsters : . 175.29
e) Afzonderlijke Omhalers : . 458.46
Wij zouden aan onzen plicht tekort blijven, indien wij niet eene
warme hulde brachten aan de Leerlingen van het Stedelijk Onderwijsgesticht
der V an Maerlandtstraat en aan den heer Bestuurder
KAREL WEYLER, door wier overtuigde medewerking wij er dit
jaar in gelukken mochten niet alleen de Omhalingen can linis op
degelijken voet in te richten, maar tevens onze pogingen met
den gewenschten uitslag bekroond te zien. Aan alien onzen besten
dank met de uitdrukking der hoop, dat hunne gewaardeerde
medewerking ons steeds toegezegd moge blijven.
Eveneens danken wij van harte de « Diesterwegers » HUIB.
SERNEELS, E. VAN DROOGHENBROECK en TH. VERSCHUEREN,
welke bid middel van persoonlijke inzameling opvolgenlijk 172.82 f.
42.32 fr. en 26.10 fr. inbrachten. Moge hunne handelwijze strekken
tot bewijs der waarheid van het spreekwoord : Woordenwekken,
voorbeelden strekken.
Hierna de toegekende onderscheidingen :
a) Omhalingen aan huis
Verguld zilveren eeremetaal : Arth. Blockhuys fr. 85.76
Zilveren • Const. Vloebergh 45.33
Bronzen • Willy Breesch 42.73
b) Alzonderlijke Onikaalsters
Verguld zilveren eeremetaal : Mevr. Elisa Janssens » 64.31
Zilveren » Van Brabant » 59.95
Bronzen Mej. Maria Spanoghe » 25.95
c) Afzonderlijke Omhalers :
Verguld zilveren eeremetaal : Cl. Baines 62.69
Zilveren L. De Vriendt » 58.68
Bronzen Ger. Ballintyn » 35.3o

d) Groefien (damen) :
Diploma : Oud-Leerlingenbond der Meisjesscholen fr. 14.49
e) Groej5en (heeren) :
Diploma : Oud-Leerlingenbond van School 18 » 17.63
--1,1:.?.....
tferoop yap oude metalen er? postzevls.
Niettegenstaande de naijver bij andere kringen in den loop
van dit jaar ontstaan, voor wat het inzamelen van oude metalen
betreft, kunnen wij toch op eenen merkelijken vooruitgang wijzen.
De verkoop van hooger gemelde stollen, leverde ons dit jaar eene
winst van 214.77 fr. op.
Wij danken dit voorzeker in de eerste plaats aan de wakkere
leden van onzen kring. Eens te meer hebben zij ons dit jaar
bewezen, dat zij zich moeite, noch opofferingen sparen om ons
zooveel mogelijk ter zijde te staan. Van harte sturen wij hun onzen
welgemeenden dank. Aanzienlijke hoeveelheden stopdeksels en
postzegels werden ons ook ter hand gesteld, door personen
vreemd aan den kring. Wij noemen hier slechts : M r De Visser,
Mme Merci, M r Zicscar, M. J. Dufour, M r Scholaert, M me Sel,
M me Hellemans, M r Delfs, M r H. MOsslyen M r W. Hoevenaer op.
Ook zij zullen overtuigd zijn, dat het komiteit van Diesterweg's
Hulpkas hen hoog in het hart draagt voor de warme belangstelling,
die zij in ons streven stellen.
--"*--
tioedselb ed eeli 1.?( .
Aan de voedselbedeeling in de Kindertuinen namen gedurende
den winter igoi-igo2 63o...11. deel, waaraan 40955 eetmalen voor
een gezamenlijk bedrag van 2047.75 fr. werden uitgedeeld.
In de jongens-en meisjesgemeentescholen werden door onze
zorgen aan 310 11. 1838o maaltij den verstrekt ; de onkosten beliepen
aldaar 1838 fr.
Onnoodig te herhalen wat wij reeds vroeger over de goede
gevolgen der voedselbedeeling zegden, enkelijk hebben -wij de
voldoening gesmaakt menigen hongerigen gespijsd en de regelmatige
schoolbijwoning bevorderd te hebben.
II

12
ORze tioeciselbedeeli p ir? de Kipdertaing
JAARTAL
KINDER -
TUINEN
GETAL
LEER LIN -
GEN
S CHOOL-
DA GEN
GETAL
EETM ALEN
BE DRAG
FR S Cn
1894-1895
1895-1896
1896-1897
1897-1898
1898-1899
1899-1900
1900-zomer
1900-1901
1901-1902
13
13
14
15
15
15
15
15
15
405
502
560
63o
553
740
77
716
63o
74
88
104
102
92
108
8o
97
92
23306
35940
45481
50014
39532
54253
4876
54811
40955
1165 3o
1797
2274 05
2500 70
1976 6o
27I 2 65
24.3 8o
2740 55
2047 75
4913 837 349168 17458 40
JAARTAL 0
180-1899 20
1899 1900 21
1900-1901 21
1901-19021 21
JONGENSSCHOLEN
Totaal
uu
g
B E DRAG
FR. Cn
103 7952 795 20
69 6707 670 70
213 1082j 1082 C,0
230 12668 1266 8o
615 38156 3815 6o
1894-1902
Wat het Komiteit sinds zijn ontstaan op dit gebied verwezentlijkte
bewijst onderstaande tabel
tioedselbedeelio ire de efileerzteset2oler?
In den Winter van het jaar 1898 werd ook de kostelooze voedselbedeeling
in onze jongens- en meisjesgemeentescholen ingericht.
Dank zij de milde ondersteuning, die het Komiteit van alle
zij den genoot, was het mogelijk ook deze inrichtinguitte breiden.
Op dit terrein werden volgende uitgaven gedaan :
JAARTAL
MEISJESSCHOLEN
0
`0 j
0,) ti
BEDR AG
E FR. I Cn
CO
1898-1899 18 79 6538 j 653 8o
899-19oo 8 47 4884 488 40
1900-1901 18 118 5535 553 50
1901-1902 18 80 5712 57112o
7otaal 324 22569 2266190

HA MOI S - CONDRO Z

DE BESTENDIGE SCHOOLKOLONIE.
Het nieuw aangestelde Komiteit koesterde van den beginne of
het verlangen nog dit jaar een krachtigen stoot te kunnen geven, om
den reeds zoolang gekoesterden droom, een eigen Koloniehuis, tot
werkelijkheid te maken. Met dit Joel werd de volgende omzendbrief
aan de dagbladen en bijzondere personen gezonden :
A an de liefdadige bevolking van Antwerfien !
Door de zorgen van Diesterweg worden jaarlijks een 250 tal
arme en zwakke kinderen naar den buiten gezonden om daar
geduren Ide drij weken, nieuwe krachten te verzamelen en hunne
gezondheid herop te beuren. In alle landen wordt door de openbare
besturen en door duizenden liefdadige personen de inrichting
de Gezondheidskolonies naar waarde geschat. Immers, « de
kinderen van heden zijn de mannen en vrouwen der toekomst ».
De enge huisvesting, het ontoereikend voedsel, het worstelen met
gebrek en kommer oefenen eenen verderfelijken invloed uit op
ouders en kroost. Om die algeheele verzwakking tegen te gaan,
om die tallooze schaar kwijnende wezens van eenen gewissen
ondergang, van eenen vroegtijdigen dood te redden werden de
de Schoolkolonies tot stand gebracht, die spoedig de sympathie
van alle menschenvrienden verwierven.
Bewezen nu deskundigen, dat een verblijf van drij weken in.
eene Gezondheidskolonie het evenwicht herstelt, door lichamelijke
verzwakking van een gansch jaar verbroken, Loch vermogen
de bestaande tijdelijke inrichtingen enkel het kwaad te verzachten
en niet te heelers. Het « desideratum is nog altijd : verblijf in eene
kolonie tot zoolang er voldoende levenskracht is, om het hoofd te
kunnen bieden aan alle verder ongunstig inwerkende invloeden.
Aileen koloniên, welke dit desideratum bereiken of nabij komen,
zijn eene degelijke oplossing. In Zwitserland, de bakermat deter
instelling, zijn de Gezondheidskolonies op vele plaatsen van
tijdelijk... bestendig geworden.
Zoo hoeft het, en dat is ook ons ideaal. In de eerste plaats doet
zich de noodzakelijkheid van een eigen gebortw in eene der gezondste
streken van Belgie gevoelen. Tot ofirichting van een koloniehuis,
1101101 wij thans de eerbiedige vrijheid uwen welwillenden steam te
verzoeken.
Immers, wat Les Marfunvins en Le Progrés te Brussel, die
groote inrichtingen bezitten te Hastiere, Uytkerke en Westende,
verwezenlijkten, mag voor Antwerpen met eene bij uitstek liefdadige
bevolking geene onmogelijkheid zijn. In Duitschland treffen

I4
we 22 steden aan met eigen inrichtingen. Een grootmoedig
menschenvriend schonk in 1895 aan de Berlijnsche vereeniging
eene som van 230,000 Mark voor dit doel bestemd. Rotterdam
heeft een koloniehuis te Ulvenhout en een te Oost-Voorne.
Nog verder zou ons die opsomming leiden, wat ons bij beperkte
plaats onmogelijk is.
Wij willen nog enkel bijvoegen dat sinds het zesjarig bestaan
van 't Werk der Schoolkolonies ongeveer zestig duizend fr. voor
dit doel hebben uitgegeven. Hiervan hadden meer kinderen kunnen
genieten, ware Diesterweg in 't bezit geweest van een eigen
lokaal.
In voile vertrouwen wenden wij ons tot de Antwerpsche bevolking
: zij zal er aan houden de kroon te zetten op het werk, dat
zij ons toeliet te beginnen en te doen bloeien ; zij zal eenen
milden penning storten om ons toe te laten een gebouw te doen
oprijzen, waar zwakke, ziekelijke schoolkinderen het gansche jaar
door en met minder kosten dan vroeger zullen genieten van versterkend
voedsel, flinke beweging, spel in de reine buitenlucht,
waar de noodige zorgen zullen verstrekt worden naar lichaam en
geest om lijdende kinderen gezond en levenslustig te maken.
Dit rondschrijven in de vier talen verspreid, werd goed onthaald,
vooral in de hooge handelswereld. Wanneer het geschikt
oogenblik daar is, zullen wij de namen dezer weldoeners bekend
maken. Vooralsnu richten wij een warm woord van dank aan 't
Gemeentebestuur van Antwerpen, dat zoo bereidwillig de toelating
verleende om inschrijvingslijsten bij de bevolking aan te
bieden, aan de drukpers en aan den beer FR. HAEGENS, die zich
met hart en ziel de zaak aantrok. Wanneer men eens de geschiedenis
van Diesterweg's Schoolkolonie maakt, zal de naam van
dezen onvermoeibaren medewerker in gouden letters aangestipt
worden.
*
* *
In afwachting dat het Komiteit over een eigen lokaal beschikken
zou, werd met de inrichting der kolonies aanvang genomen.
En wederom stuitten wij, even als reeds meermalen gebeurde op
de moeilijkheid van eene geschikte plaats aan zee aan te treffen.
De keus stond open tusschen een hotel of.... in 't geheel geene.
kolonisten naar zee. De Villa's van Le Progre's en Les Marcunvins
worden grootendeels door de kinderen van Brussel en voorsteden
ingenomen ; ook komen daar, gezien de groote uitbreiding die de
Schoolkolonie's overal nemen, kolonisten van Doornik, Quievrain,

Hoei, Binche enz. Daar die vereenigingen slechts groepen van
20 tot 25 11. zenden gedurende 14 dagen, bekomen zij de voorkeur
op Diesterweg die over 6o tot 70 plaatsen gedurende 3 weken
wenscht te beschikken.
Hieruit blijkt nogmaals de groote noodzakelijkheid die er
bestaat, zoodra mogelijk tot de oprichting van een eigen lokaal te
kunnen overgaan.
Eindelijk vonden wij eenen reddenden engel in den heer G. VAN
Loot', eigenaar van het Grand Hotel d'Orange, die de beschermelingen
van Diesterweg's Hulfikas zou herbergen.
Over de goede inrichting der kolonies te Itegem en Hamois
wijdden wij reeds in vroeger verslagen uit; de guile hartelijkheid,
waarmede onze kinderen aldaar opgenomen werden, is allen die
van nabij onze,werkingen gadeslaan, bekend.
Het onderzoek in de scholen gedaan, door de geneesheeren
opzichters, gaf een getal van 65o kinderen, die behoefte hadden
aan frissche lucht, gezond en krachtig voedsel, goede verpleging
en regelmatige uitspanning. Het was dan ook een treurige stond,
toen al die kinderen op g en 16 Juni in de Jongenschool der Kipdorpvest
vergaderden, en de eene na de andere op zij de geschoven
werd tot het getal tot op 250 gesmolten was. Vier honderd arme
zwakke kinderen, wien reeds een zonnestraal der hoop in 't gemoed
gedaald was, die in 't verre verschiet reeds in gunstige
omstandigheden kracht en gezondheid vergaarden, wier ouders
met een blij gemoed het tijdstip zagen naderen, waarop aan hun
kind eenige weken levensgenot zou te beurt vallen ! Ontgoocheling!
Er was geene plaats ! Derhalve, gij allen, bevoordeeligden door
de fortuin, stelt u dien benarden toestand voor, reikt ons de hand,
stelt ons in de gelegenheid het ideaal eene Bestendige Kolonie te
verwezentlijken, en uit duizende monden zullen kreten van dank
opstijgen, woordea van erkentelijkheid U toegeroepen worden.
Verblijfplaats Yortruk Teruk. Getal Ll.
Itegem
Hamois
Schoolkolonies van 1901. — lnrichting.
Blankenberghe
Itegem
Hamois
Blankenberghe
7 Aug.
28 Aug.
28 Aug. 18 Sept.
.
) )
.
.
31 J.
66 J.
36 J.
31 NI,
6o M.
30 M.
254
ilegleidsiers en Begeleiders
15
MM. J. Claessens & J. Van Eeckhoven
MM. Fr. Elen, A. Hautteman, H. Serneels
& E. Van Drooghenbroeck.
MM. A. Christiaens & F. Geefs
Mej. M. Gilliard & C. Tijck
Mej. 0. Daelman, Cl. Gillet, L. Hoefmans,
M. Noblewez & M. Franz Elen
Mme Cristiaens & Mej. Taeymans

T6
ALGEMEENE DAGVERDEELING.
6 ure. — Opstaan, bed aftrekken, schoenen poetsen, wasschen,
(hoofd, borst en rug met koud water gewasschen en
gewreven).
6 3/4 ure. — Ademhalings-oefeningen, om de laatste vuile lucht
uit de longen te verdrijven.
7 ure. — Ontbijt : boterhammen met koffie, (soms peperkoek,
kaas of een ei).
8-12 ure. — Uitstap naar eene naburige gemeente.
Alle twee dagen een bad.
12 1/4 ure. — Middagmaal : soep, aardappelen, vleesch, groenten,
bier, dessert.
1-2 ure. — Rust.
2-4 ure. — Spel : bal, reep, top, luchtvogel, enz.
4 ure. — Boterhammen met koffie.
5-7 ure. — Spel : prijskampen-concert.
7 1/2 ure. — Avondmaal : aardappelen met vleesch of eierkoek.
8 ure. — Wandelconcert.
8 1/2 ure. — Naar bed.
-*
Tijdens het zeswekelijksch verblijf in de kolonie gaven de
Antwerpsche dagbladen eene menigte lofartikels over Diesterweg's
instelling ; wij achten het voor dit jaar, bij plaatsgebrek,
overbodig eenige van die verslagen, waarvan sommigen merkwaardig
en heel belangrijk zijn, over te drukken.
De uitslagen.
Sinds de inrichting der schoolkolonies (18g5) is het de tweede
maal, dat wij een wetenschappelijk onderzoek daarstellen aangaande
den invloed uitgeoefend op het lichaamsgestel der kolonisten.
Werd dit onderzoek in 18g6 geleid door den heer E. VAN
HOUTTE, Bestuurder van het Turnonderwijs van Antwerpen's
Gemeentescholen, dit jaar stelde den heer D r LEY, geneesheeropzichter
van voormelde scholen, zich gansch ten dienste van 't
komiteit om deze waarnemingen te doen.
De uitslagen zijner ondervindingen zijn medegedeeld in onderstaand
verslag, vertaald uit deA nnales de la sociite medico-chirurgicale
d' Anvers, December Igo'.

Lichamelijk onderzoek
der kinderen, die deel genomen hebben aan de
SCHOOLKOLONIEN in Igo'
DOOR
DOCTOR LEY
Geneesheer der School voor Bijzonder Onderwijs te Antwerpen.
Alle jaren worden te Antwerpen een zeker aantal leerlingen
der gemeentescholen, door de geneesheeren als de zwaksten aangenomen,
voor drij weken naar den buiten gezonden, door
tusschenkomst van den onderwijskring Diesterweg, met dit doel
door het gemeentebestuur ondersteund.
Het heeft ons niet van belang ontbloot geschenen bij al deze
kinderen voor hun vertrek, en na hunne terugkomst anthropometrische
metingen te doen, en bij enkelen het onderzoek van het
bloed te bewerkstelligen, ten einde een juist begrip te bekomen
van het gewin aan lichamelijke gezondheid, hun door deze kolonien
verschaft.
Het pleit der vacantie-kolonien immers, werd tot heden nog
niet afdoende beslecht.
Hebben deze koloniên een merkbareninvloed op de gezondheid
der kinderen ? Sommige hunner bestrijders hebben beweerd, dat
zij niet waard zijn ingericht te worden, dat de aanzienlijke onkosten,
welke zij na zich slepen, niet vergoed worden door een voldoende
gewin aan gezondheid ; daarbij zouden de kinderen, na
gedurende eenige weken eene zuivere lucht en een krachtig voedsel
genoten te hebben, bij den terugkeer in hunne familien, in
hunne slecht verluchte stegen of achterbuurten, dubbel wreed
hun ongelukkigen toestand gevoelen.
Deze kwestie kan slechts beoordeeld worden na een nauwgezet
somatisch onderzoek der kolonisten, en het is met cijfers in de
hand dat men ze moet trachten op te lossen.
Ons onderzoek heeft geloopen over de volgende punten :
A. Bij al de kinderen, zegge 233, die de twee onderzoeken, voor
het vertrek en na den terugkeer, hebben ondergaan :
I° Gestalte. 2° Gewicht. 3° Borstomvang bij de inademing.
40 Borstomvang bij de uitademing. 5° Dynamometrische
knijpkracht der hand.
B. Bij een bej5erkt aantal kinderen, zegge 21 : onderzoek omtrent
de dichtheid van het bloed, en bepaling van zijn gehalte
aan kleurstof (hcemoglobine).
17

18
Het onderzoek is telkens gedaan geworden twee of drij dagen
voor het vertrek en den tweedenofderden dag na de terugkomst;
het gebeurde met de werktuigen voorhanden in het klein laboratorium
der school voor bijzonder onderwijs. De kinderen, jongens
en meisjes afzonderlijk, worden bij groepen van twintig binnengebracht,
plaatsen zich in orde rond de zaal, en kleeden zich uit :
de jongens houden enkel de broek, de meisjes het hemd en een
licht onderrokje aan.
De kinderen hebben zich, in 't algemeen, zeer gewillig aan het
anthropometrisch onderzoek onderworpen ; ten bewijze : 233 op
de 250 hebben er zich tweemaal—voor en na—voor aangeboden.
Het onderzoek van het bloed nogtans, heeft eene min blijkbare
begeestering opgewekt en sommigen, die de eerste maal waren
gekomen, lieten zich, na den terugkeer, niet meer zien : het
onmisbaar prikje in den winger had hun waarschijnlijk niet heel
en al bevallen.
1 0 Gestalte : zij werd gemeten bij middel der verticale tafel van
Broca, in millimeters verdeeld ; de kinderen plaatsen zich goed
recht, hielen en schouderbladen tegen de tafel gedrukt. De jongens
hadden allen korte haren en de mogelijkheid der dwaling bij
het meten was dus zeer gering. De meisjes moesten hunnen haaropschik
gansch losmaken, zoodat de haren, zonder de minste
vlecht, goed effen op het hoofd konden worden gestreken. Ik heb
nogtans bemerkt dat mijne cijfers, voor de meisjes niet zoo
nauwkeurig zijn als voor de jongens : de soms nog al overvloedige
haren liggen min of meer plat of spreiden zich uiteen naarmate
de drukking van den winkelhaak af- of toeneemt.
2° Gewicht : Het werd opgenomen bij middel eener unster,
waarvan de juiste werking dikwijls, door vergelijking metgewichten,
werd nagezien.
3° Borstonivang : Opvolgentlijk bij de inademing en na de uitademing
genomen ; bij de groote meerderheid werd de metalen
lintmeter horizontaal op de hoogte der tepels gehouden ; slechts
bij enkele grootere meisjes plaatste men hem onmiddellijk onder
de borsten. Bij sommige kinderen was er slechts met veel moeite
eene volledige in- of uitademing, deze laatste vooral, to verkrijgen.
40 Dynanzometrische knijfikracht der hand. De dynamometer van
Collin werd gebezigd. Het tuig wordt door den waarnemer zelf
in de hand van het kind gegeven, steeds juist in dezelfde bonding;
den knop, waarvan een der bogen van het tuig voorzien is, plaatst
men tusschen den middel- en ringvinger, dicht bij het onderste
uiteinde der middelhandsbeenderen. Men doet het kind zeer hard

nijpen en men moedigt het, tijdens de proefneming, door gepaste
uitroepingen aan.
Het nijpt opvolgentlijk vijf maal met de rechterhand ; eenige
leerlingen, linkerds, mogen de linksche hand bezigen. In de tafel
der algemeene uitslagen, welke verder volgt, zijn de gemiddelde
cijfers der vijf knijpingen opgegeven.
Uitslagen: Zij werden onmiddellijk door een onderwijzer aangeteekend
onder toezicht van eentweeden persoon, welkemogelijke
dwalingen zou te rechtwijzen.
De som der uitslagen werd gemaakt voor iedere meeting en
men zocht de gemiddelde cijfers :
1 0 Voor de kinderen van denzelfden ouderdom te zamen
genomen.
2° Voor de groepen per kolonie gerangschikt : er zijn drij verschillende
kolonién geweest : eene in de Kempen, in het vlakke
land ; de tweede in Condroz, in de bergstreek, en de derde aan
zee.
Deze laatste groepeering had voor doel te zien in welke der
drij kolonien de kinderen hun kapitaal aan lichamclijke gezondheid
het meest zagen aangroeien.
TAFEL I. Uitslagen volgens ouderdom (gemiddelde cijfers)
I. JONGENS.
Ouderdom
8 (2)
9 (4)
10 (27)
II (34)
12 (33)
13 (II)
14 (r)
15 (I)
9 (4)
10 (32)
II (27)
12 (24)
'3 (II)
4 (I)
15 (I)
GESTALTE tcm.) GEWICHT (kgr)
BORSTOMVANG (cm.) DYNAMOME.
BIJ DE INADEMING BIJ DE UITADEMING TRISCHE KRACHT
Voor '.9 ,..!
het :74 g g
verttek ;
t..... 0 E
Voor
het
vertrek
' e E'
c° ht
a
fg i
be -
Voor
het
vertrek
Voc r
het
vertrek
. 0 g
ti E 5
' Ej
Voor
bet
vertrek
4
.
v ,§5E
Ivtipt
121:45
125,97
126,32
131,03
134,97
136,31
132,1
141,7
19,93
121,75
130,52
136,95
145,53
127,00
155,5o
0,7
0,51
0,62
0,49
0,39
o,66
0,4
2,1
23,1
23,49
23,63
25,49
26,93
27.58
25,70
28,80
0,36 20,58
0,28 21,92
0,38
0,57
o,85
1,40
0,40
25,16
28,04
32,30
26,50
41,90
i E 1
tij
0,85 59,9 0,95
1,03 f b2,07 I,23
1,06 63,32 0,75
0,99 64,59 0,84
1,13 65,59 0,77
1,05 64,72 0,90
0,90 65,0 1,00
2,20 66,50 2,70
2. MEISJES.
1,47 57,33
1,54 57,13
1,52 60,89
2,05 63,96
2,00 65,71
0,10 , 63,50
0,50 72,40
0,82
1,14
1,45
1,25
1,87
o,00
0,10
55,85
57,63
58,65
59,83
60,71
60,46
61,50
62,00
53,67
53,16
56,52
61,96
61,25
59,50
68,20
0,4
0,33
0,22
0,07
0,23
0,05
1,00
1,00
17,7
19
0,2
14,34 1,77
14,69 1,32
15,99 2,35
17,06 2,37
17,87 2,75
24,60 2,20
14,20 5,80
044 121:87g
0,55 14,42
0,75 14,89
0,87 16,20
- I 17,60
-0,40 18,60
(De tusschen haakjes geplaatste cijfers duiden het aantal kinderen van elken ouderdom
aan).
0,82
1,12
1,30
1,73
4,16
1,40
-I

-20
Als wij deze getallen bijeenbrengen, vinden wij dat het algemeen
gemiddelde cijfergetal der toename voor elke maat is
geweest :
jongens 0,73
BORSTOMVANG DYNAMO-
GESTALTE GEWICHT hi] de bij de METRISCHE
inad3ming uitademing KRACHT
1,14
1,15 0 41
2,34
Meisjes. . . . o, 6o 1,42 o,94 0 ,23 1,36
Jorgens en meisjes
samen . . 0,665 1,28 1,045 0,3 2 1,85
Een gemiddeld kolonist heeft op die drij weken dus toegenomen
: in gestalte, ongeveer 6 1/2 mm. ; in gewicht 1.280 Kg. : in
borstomvang, bij de inademing ruim 1 cm., bij de uitademing 3
mm. : zijne dynamometrische kracht is met 1.85o Kg. versterkt.
Deze cijfers toonen aan, dat gedurende hun verblijf in de kolonie,
de lichamelijke ontwikkeling der kinderen een zeer merkelijken
vooruitgang heeft gemaakt. Gewicht en borstomvang vooral
hebben aanzienlijk toegenomen. Voor wat de eerste maat betreft,
is de uitlegging gemakkelijk te vinden, als men bedenkt dat de
kolonisten alien behooren tot arme familièn, waar schraalhans
keukenmeester is, en dat zij gretig al de goede, ongewende Bingen
verorberen, Welke hun op de gemeenzame tafel der kolonie worden
voorgezet.
De Kolonisten staan alien lichamelijk ten achter bij de gewone
scholieren. Wij hebben de gelegenheid gehad zulks vast te stellen,
daar wij vroeger nog anthropometrische metingen bij normale
leerlingen hebben gedaan. Overigens de 25o leerlingen, die in
kolonie werden gezonden, zijn genomen tusschen de boo, die door
de geneesheeren der scholen als zwak van gezondheid aangewezen
werden. Het is zeer te betreuren dat deze keuze, bij gebrek
aan hulpmiddelen, heeft moeten gebeuren en dat zelfs nog niet
de helft der behoeftige en zwakke kinderen, voor een kolonie
aangeduid, hebben kunnen genieten van een verblijf op den
buiten.
Als volstrekte cijfers genomen, zouden de verkregen uitslagen
niet zeer schitterend kunnen toeschijnen. Gezien de hoedanigheid
der kolonisten echter, zijn zij voorzeker merkwaardig. Daarbij
wijzen zij een veel aanzienlijker en treffender gewin aan lichame-

HA MO IS - CONDROZ

lijke gezondheid aan, zoo men, voor en na het verblijf, sommige
betrekkingen beschouwt tusschen de verschillige afinetingen.
Deze bebben ons toegelaten to berekenen : I° de vitaliteits index,
2° de ademhalingswij dte.
Vitaliteits index ; Hij wordt gegeven door de honderddeelige
verhouding van den borstomvang tot de gestalte. Wij bebben
onze berekeningen gemaakt bij middel van de borstomvang bij
de inademing, welke ons met de meest mogelijke juistheid scheen
gemeten to zijn en welke ook het nicest juiste denkbeeld kan
geven van de kracht der ademhaling van een individu.
De formule dezer verhouding is
Borstornvang X loo
GESTALTE
Deze verhouding is kostbaar, wijl zij eene betrekking aanduidt
tusschen doze twee belangrijke maten en zij derwijze toelaat een
gedacht to geven van den algemeenen bouw van een persoon. De
mensch, die lang van gestalte is en een geringen borstomvang
heeft, zal eene geringe verhouding van vitaliteit aanwijzen dan
degene, die korter van gestalte is en denzelfderi borstomvang
heeft.
TAFEL II. Vitaliteits index (gemiddelde cijfers).
JONGENS MEISJES
OUDERDOM vddr het na de vddr het na de
vertrek terugkomst vertrek terugkomst
8 j.
9 J.
10 1.
II :1.
I2 j.
13 j.
14 j.
15 1.
( 2 ) 49,4249,89
( i4) 49,3 150,12 ' ( 14) 47,3 848,02
( 27) 50 , 23 50,53 (32) 46,97 47,81
(34) 49,33 49,74 (27) 46 , 69 47,64
(33) 48 , 68 49,08 (24) 46,48 47,18
(II) 47,5 047,93 (II) 45,22 46,27
` I ) 49, 2149,82 (I) 50 , 00 4945
( 1 ) 46,93 48,12 (1) 46,55 46,50
(De tusschen haakjes geplaatste cijfers duiden het aantal kinderen van elken ouderdom
aan).
De meerderheid der kinderen, meisjes en jongens, vertoonen,
na hunne terugkomst uit de kolonie eene merkelijke verhooging
van den vitaliteits index; slechts in twee gevallen, bij meisjes van
14 en i5 jaar is er vermindering : de kinderen zijn gegroeid
21

22
maar de borstomvang is niet in evenredigheid met de lengte toegenomen
(zie tafel I, meisjes van 14 en i5 jaar).
Ademhalingswijdte. Het heeft ons ook niet van belang ontbloot
geschenen, de afwijking tusschen de twee borstwijdten, di. bij inen
uitademing, vOOr en na het verblijf in de kolonie te berekenen.
De derde tafel toont aan dat deze afwijking bij al de kolonisten
is aangegroeid.
TAFEL III. Afwijking in centimeters van den borstomvang
JONGENS 8 jaar
9
Io
II
12
13
14
15
MEISJES 9 jaar
I()
II
12
13
14
15
bij in- en uitademing.
VOOR HET VERTREK NA DE TERUGKOMST
4,05 4,6o
4,44
4,67
5,39
5,21
4,76
4,88
4,26
5,53
5,42
5,II
3,50
4,50
3,50
6,20
3,66 4,04
3,97
4,37
2,00
4,50
5,27
2,50
4,46
4,00
4,2o
5,46
5,00
4,70
Zoo wij dus de verhooging beschouwen, en van den vitaliteitsindex,
en van de afwijking van den borstomvang bij de ademhaling,
mogen wij gerust bevestigen dat de koloniên op de gezondheid
der kinderen een werkelijk heilzamen invloed hebben gehad,
en dat een verblijf op den buiten, van 3 weken slechts, er in
geslaagd is op gunstige wijze hunnen anthropologischen bouw te
wijzigen.
Dan zijn de uitslagen nog gegroepeerd volgens kolonie. Slechts
de gemiddelde cijfers der toenamen werden opgegeven, daar
slechts deze waarde hebben tot onderlinge vergelijking der drij
kolonien,

Jongens
Meisjes
Jongens
Meisjes
I. KOLONIE VAN ITEGEM (Kempen : hoogte 40 m.)
Middental
29 0,51 1,25 0,64 0,59
35
GESTALTE GEWICHT
0,64
1,55
1,16
0,28
Middental 0,575 1,40 0,90 I 0,435
1,74
1,75
1,745
23
BORSTOMVANG
. metrische
(inading) em
(uitademing) Dynamo- kracht
II. KOLONIE VAN HAMOIS (Bergstreek : hoogte 256 m.)
Jongens
Meisjes
Middental
31
26
57
55
0,58
o, 6o
0,59
0,55
0,25
0,40
1,32
1,95
1,635
0,73
1,45
1,09
I,II
2,37
1,74
0,85
1,23
1,04
0,74
i,o6
0,90
0,16
0,64
0,40
III. KOLONIE VAN BLANKENBERGE (aan zee)
2,53
0,90
1,715
De aangewezen gemiddelde cijfers drukken, voor de verschillige
maten, de gemiddelde toename uit bij een kolonist van iedere
kolonie.
Het feit, dat de kolonie van Itegem bijna overal een meerderheid
boven de andere aanwijst, mag niet to zeer op rekening van
de zuivere lucht en van den klimaatsinvloed der Kempen worden
gesteld. Als men de manier nagaat waarop de kinderen voor deze
of gene kolonie werden aangewezen, verklaart men al licht dit
feit : in den geest der schoolartsen, gelast met het uitkiezen der
leerlingen, werd de Kempische kolonie als « onverschillig » aanzien
en toepasselijk op alle gevallen. Voor de verzending naar zee
b.-v., werden de kinderen integendeel vooral zorgvuldig onderzocht
met het oog op de uitwendige kenteekenen van Engelsche
ziekte (rachitisme) en klierachtige tuberculose (scrofulo-tuberculose)
; ook de kinderen met eenigszins gezwollen halsklieren werden,
in zoo verre plaats beschikbaar was, voor de kolonie van.
Blankenberge aangewezen. De aan bloedarmoede lijdenden werden
eveneens bij voorkeur naar de bergstreek gezonden, zoodat
2,18
1,60
1,89

24
de, — onder lichamelijk opzicht — beste sujekten voor de Kern.pen
overbleven.
Een feit dat client aangestipt te worden is, dat het juist de onder
oogpunt van gezondheidstoestand meest begunstigde deelnemers
zijn, die bij hun terugkeer uit de kolonie de aanzienlijkste vermeerdering
van lichamelijke ontwikkeling vertoonen.
Net onderzoek van het blood geschiedde een of twee dagen voor
het vertrek en een of twee dagen nA de terugkomst.
I° Dichtheid. — Zij werd gemeten volgens de methode van
Hammerschlag ; de uitslag van dit onderzoek is opgeteekend in
de volgende tabel :
JONGENS :
Itegem
MEIS JES :
Hamois
Blankenberge
I tegem
Hamois
Blankenberge
VooR HET VERTREK NA DE TERUGKOMST
1055 1055
1052 1053
1053 1054
1051 1050
1052 1047
1052 1050
1054 1051
1053 1053
1052 1051
1053 1059
1050 1052
1057 1058
1050 1052
1053 1055
1051 1052
-
1047 1050
1052 1052
1051 1054
1052 1054
1050 1051
1052 1053
Wij stellen dus eene vermeerdering van dichtheid vast in 14
gevallen, eene vermindering in 5 gevallen, het statu quo in 3
gevallen.
2° Bej5aling van het gehalte aan kleurstof (hcemoglobine). — Het
colorimetrisch onderzoek werd gedaan met den hacmoglobinometer
van Gowers. Wij kennen de kritieken tegen dit tuig opgeworpen,
loch daar het er bij ons toch niet op aan kwam volstrekte,
maar wel betrekkelijke en vergelijkbare cijfers te bekomen,
hebben wij gemeend hem zonder bezwaar te kennen gebruiken.

De hoeveelheid bloedkleurstof (hxmoglobine) is bij de onderzochte
kolonisten niet merkelijk gewijzigd geworden. Men had
vooral diegenen uitgekozen, welke min of meer in 't oog vallende
kenteekenen van bloedarmoede vertoonden. Behalve bij een
mei* van de kolonie van Hamois, waarbij het hxmoglobine van
8 tot 9 0/0 was geklommen, hebben wij Beene noemenswaardige
uitslagen vastgesteld. Een verblijf op den buiten, van drij weken
is dus te kort om de samenstelling van het bloed duidelijk afgeteekend
te wijzigen.
Als wij overigens de waarnemingen nagaan gedaan door
Borchmann (Zeitschrift fur schulgesundheitstflege, ISA n° 5) bij
het onderzoek van het bloed bij kolonisten, die twee maanden op
den buiten verbleven, vinden wij nagenoeg dezelfde uitslagen.
Borchmann heeft het aantal roode bloedlichaampjes en de
hoeveelheid hmoglobine onderzocht bij 57 kinderen, hij heeft,
na een tweemaandelijksch verblijf, eene vermeerdering waargenomen
van het aantal bloedlichaampjes en van den percent in
hxmoglobine, maar toch bleven de cijfers nog onder de normale.
Wat dienen wij te besluiten uit ooze metingen ?
I. — Een verblijf van Brie weken in eene schoolkolonie heeft
op de lichamelijke ontwikkeling der kinderen een zeer gunstig
uitwerksel ; hun gewicht, hun borstomvang bij de inademing,
hunne dynamometrische kracht worden vooral, op volstrekte
wijze, ontegensprekelijk gunstig bevorderd.
II. — Twee zeer belangrijke uitslagen van het verblijf in kolonie
zijn :
I. De vermeerdering van den vitaliteits-index.
2° De toename van den borstomvang.
III. — De duur van het verblijf schijnt niet voldoende om op
duidelijke wijze de samenstelling van het bloedvocht te wijzigen.
Voor een groot getal kinderen is het dus noodig schoolkolonièn
van langen duur in te richten.
Eene bestendige kolonie, het gansche jaar open, is onmisbaar
zoo men op ernstige en duurzame wijze de lichaamsgesteltenis
der verzwakte kinderen wil bevorderen.
**
Wij meenen nogtans dat de koloniên, zooals zij thans zijn ingericht,
voldoende uitslagen opleveren opdat men ze steune, opdat
men ze trachte uit te breiden voor de nog talrijke kinderen, welke
er, bij gebreke aan hulpmiddelen in de kas der weldadige comiteiten,
niet kunnen aan deelnemen,
25

26
Men vergete ook niet eerie zaak, welke men nog niet meet met
millimeters noch kilogrammen, dat is de vreugde door een verblijf
in de kolonie aan de arme kleinen verschaft ; het is nog het
aanzienlijk verstandelijk gewin dat zij moeten trekken uit een verblijf
in een nieuw midden, waar zij, geleid door een verlicht opvoeder,
bij iederen stap hunnen geest van opmerkzaamheid kunnen
oefenen, hunnen woordenschat vermeerderen en op eene menigte
nieuwe waarnemingen toepassen.
Wij houden er aan diegenen te bedanken, die bijgedragen hebben
om deze studie tot een goed einde te brengen : den H r Schepen
Desguin, die sommige onderwijzers den tijd heeft verleend
om de kinderen te brengen ; de verschillende leden van het
onderwijzend personeel, waarvan de eene ons hebben geholpen
bij de langdurige metingen, de andere — en dat was juist de lustigste
taak niet — ons hebben willen behulpzaam zijn bij de lange
reeks berekeningen door het onderhavige werk vereischt.
*
* *
De hr Dr Ley komt eveneens tot de slotsom dat de noodzakelijkheid
tot het oprichten eener bestendige schoolvilla zich het
hoogst doet gevoelen.
Derhalve heeft het Komiteit reeds stappen aangewend tot het
stichten eener wettelijk erkende maatschappij en wij geven U de
stellige verzekering dat eerlang in eene onzer gezondste heidestreken
een Knuroord voor zwakke en behoeftige kinderen verrijzen
zal. Wie helpt nog een handje ?
---.•.--
Onze kinderen keerden alien recht voldaan in den huishoudelijken
tiring weder. Geen enkel meldenswaardig geval deed zich
tijdens het buitenverblijf voor. Ook smaakten wij evenveel
vreugde en voldoening, toen wij aan de ouders hun kroost, naar
lichaam en geest gesterkt, konden in de armen geven, als zij
gevoelden bij het wederzien ervan.
Ook was het nog een aangename stond, toen op Zondag io Nov.
de kolonisten met hunne ouders uitgenoodigd waren de Feestzitting
in 't lokaal El Bardo bij te wonen : er zou aan ieder kind eene
herinnering aan zijn verblijf in de kolonie geschonken worden.
Allen waren zoo verheugd hunne begeleidsters en begeleiders,

HAMO IS- C ONDROZ

die hen drij weken verzorgden, met wien zij zoo lang in guile
vriendschap leefden, weer te zien.
Slechts een paar gemeenteraadsleden woonden de plechtigheid
bij : de heeren van Peborgh & J. De Wit. De heeren Burgemeester,
Schepenen, Inspecteurs hadden zich laten verontschuldigen.
Jammer genoeg : zij misten de gelegenheid om te zien en zich
te overtuigen dat het werk van Diesterweg zich niet bepaalt
bij bloot-stoffelijke, zegge lichamelijke verzorging. Maar uit de
blijken van gehechtheid der kinderen ten opzichte der begeleiders,
uit die van dankbaarheid stralende gezichten, zouden ze
kunnen afleiden, hoe liefderijk en ouderlijk de betrekkingen zijn
tijdens het verblijf in de Vacantie kolonies. Het gemengd Koor
had voor een puik programma gezorgd, waaraan de gunstigst
gekende kunstenaars hunne medewerking verleenden.
Daarvoor hartelijk dank !
27

28
Diesterweg 's Sc ho o lko lon i ën 18 95- 190 2.
_______:,,,_,:,„....,,,....„4„.... ._...
INRI C HTI NG.
Ver b lijf : 1. 5o fr. daags per leerling ; 2.00 fr. voor de begeleiders.
Ve rvoe r : De reiskosten worden berekend op 50 0/0 van den gewonen vervoerprijs.
Uitsp a nn ing : Deze gelden worden besteed om den kinderen gedurende hunne uitstapjes ververs chingen
en kleine genoegens te verschaffen.
Kleeding : Sedert 18g8 worden de kolonisten van het noo dige kleeds el voorzien door de zorgen van
het Alg eme en K leedingwerk.
Wa t de ko loniën sinds hunne inrichting aan uitgaven vergden, bewijst vo lgende rekens taat :
AAN TAL DUUR DA GEN VERBL IJF- KO STEN 1 LI CH T- TOTA AL
JA ARTAL LEER LILA- VAN UI TSP A N NING B E DDENG OED KLEE DING ALLE RHANDE ,,^_
GE N VER BL IJF VE RBLIJ F KOST EN VERVOER T EE KE NIN G EN
FR. I Cn
18 95 1 200 14 4 d. 2800 4962 49 5 0 74 748 78 7 753 40 4 47 476 05 5 365 3 5 40 4 125 5 — 67 293 7 7724 77 4 8o
1876 200 14 d. 2800 4791 3 o 800 30 9 17 65 481 45 33 1 40 29 1 95 337 68 795 1 73
1897 246 14 d. 3444 567 1 — = 778 96 1223 65 200 05 19 5o 263 30 67 10 8223 56
1898 25o 21 d. 4760 8064 20 749 3o 1135 — 110 — 30 -- 245 50 339 54 10673 54
1899 258 21 d. 494 4942 8 5 6 9 50 738 73 76 7 1273 73 84 4 51 5 -- _ -- 318 3 75 215 5 62 1 1167 116 77
190o 268 21 d. 5 1 52 8773 20 744 77 13 26 25 51 8o — — 29 1 50 33 5 69 1 1523 21
1901 250 21 d. 5250 9085 — 8oi 96 1116 4o 55 10 -- -- 260 75 302 03 1 1621 24
Totaal 1672 126 d. 2948 49916 Toi 5362 83 1 7746 19 I 1425 45 746 I 3 1 746 75 1891 35 68885 55

Rest ons nog een innig woord van dank uit to brengen aan alien
die zoo gewillig en belangloos ons in den strijd tot verbetering
van den treurigen toestand der Antwerpsche Schooljeugd ter zijde
stonden.
a) aan het Algenzeen, Kleedingwerk, dat de Kolonisten van het
ontbrekende kleedsel voorzag ;
b) aan de drukpers : De Nieuwe Gazet, Le Malin, De W erker, de
Vlaanzsche Gazet, Le Mephisto, Het Laatste Nieuws ;
c) aan den hr E. Van der Hulst, Bestuurder van Jongensschool 1,
die het schoollokaal voor de verschillende bijeenkomsten van
ouders en kolonisten ter onzer beschikking stelde ;
d) aan den h r D r Ley, geneesheer-opzichter, voor de wijze waarop
hij de wetenschappelijke waarnemingen deed ;
e) aan den hr Leonard Tietz, die de kolonisten met speelgoed
begiftigde ;
f) aan den hr V. den Weyngaert, bakker, die voor eene hoeveelheid
peperkoek zorgde.
c*,
29

30
NAWOORD.
niermede ____ _____ besluiten wij onze taak. Moge b het reserve-fonds
van 40000 fr. voor de Bestendige Kolonie, bij enkelen de gedachte
doen oprijzen, als zouden onze hulpmiddelen zoo groot zijn, dat
verdere medewerking overbodig wordt, bij verder nadenken zullen
zij beseffen hoe betrekkelijk gering die som is, wanneer het
geldt de noodige gronden aan te koopen, gebouwen, waarin ioo
zwakke kinderen eene slaap-, eet-, leer-, speelplaats aantreffen
zullen, te doen oprijzen. In zulke onderneming, wij laten de
inwendige inrichting nog ter zijde, wordt een kapitaal van hoogerstaand
bedrag in een ommezien verzwonden. Ook ware ons ideaal
nog verre van het tijdstip der verwezenlijking verwijderd, indien
de heer V. Desguin, Schepen van Onderwijs, wiens ondersteuning
bij elke gelegenheid ons van onschatbare waarde is, ons de
zoete verzekering niet verschaft hadde, dat ook Antwerpen's
Gemeentebestuur op tijd en stond ons eindstreven in hooge mate
steuien zou.
Is het afgeloopen jaar ongemeen gunstig geweest, het ingetreden
mag tegenover zijnen voorganger niet ten achter staan :
stilstaan is achteruit gaan.
En wij hebben de overtuiging dat geene onzer talrijke ondersteuners
zal blijven stilstaan !
Excelsior ! Steeds hooger !
De aangehechte inschrijvingsbriefjes (Beschermende Leden)
zullen ons ingevuld terug verschaft worden. Indien elkeen in den
kring zijner vrienden rondziet, zal hij zoo licht een paar personen
vinden, die de geiinge bijdrage ter ondersteuning van ons verheven
Joel zullen veil hebben.
Maatschappijen en Kringen zullen ons blijven ter zijde staan
door omhalingen en inzamelingen.
Aan onze bijzondere medewerkers en ondersteuners roepen wij
toe :
« Gaat en vermenigvuldigt ))

6.aat, en strooit de zaden der overtuiging in bet hart van alien,
die u omringen. Bewijst hoe het eenieders plicht als mensch is,
menschen te helpen en te steunen. Wijst hun op hunne kinderen,
opdat zij bij het zicht hunner blozende wangen en de bestatiging
van hunnen welstand eene gedachte wijden en eenen penning
gunnen tot onderstand van die bleek- magere, verkwijnende,
nooddruftige kinderen onzer Gemeentescholen, die hunkerend
wachten op het oogenblik, waarop Diesterweg's Hulpkas hun de
deuren ontsluiten zal van zijn :
EIGEN HEIM.
HET' KONIIPEIP ;,'
De Schrijvers, De Penningrneester, De V oorzitter, ,
FRANZ ELEN. F. C. GORGE. JAN LEMMERS.
J. LADDYN.
. De Leden :
Mevr. J. AUGUSTEYNS, Mej. M. GILLIARD
M.M. F. GEEFS, E. VAN DROOGHENBROECK
E. CAMPE, afgevaardigde van Diesterweg's Uitvoerend Konziteit.
3i

HAMOIS - CONDR OZ

Besel2ermerzcle kederz 1901.
NAAM
1 1895 H r L. Van Peborgh Io.00
Overgebracht fr. 299.00
2 , A. Spaepen
5.00 51 1897 Jaak en Hilda
5.00
3 O Fl. Melsen
5.0o 52 n Mev. Wede Willecomme 5.00
4 ),) Mev. F. C. Gorge
5.00 7, 53 Hr Kerremans
5,00
56 ) Wed. A. Sneyers 5.00
7, 54 Vic. Meskens 500
) Mej. L.. .
Io.00 55 7, Isaac Benedictus 5 00
7 , Hr H. Janssens
5.00 56 7, Mev. Bosman
5.00
8 ) L. Krutwig
5.00 57 7, Hr H. MOssly
5.00
9 , E. Delfs. wader 5.00 58 7, Adr. Letzer
5.00
10 , Jan De Visser 25.0o 59 n Edw. Claessens 5.00
II , Mev. Ritschie-Hendrickx 5,00 6o ,, Naamloos
5.00
12 , Hr L. Peeters
5.00 61 z Hr Lievens
5 00
13 7, E. Sels
5.00 62 7, Lamb. Geelen
5 00
14 7, Jaak Coppens 5.00 63 n C. De Wandeleer 12.00
15 7, B. Van de Werke 5 00 64 7, Ernst Eiffe
10 00
16 . E. Van Wtddingen 5.00 65 7, Dobbelaere
10.00
17
>> A. Ridders
5.00 66 fl Frits Reiss
I0.00
18 , P. Van den Broeck 5.00 67 ,1 F. Garlinck
I0.00
19 O S. Pinckhof
9.00 68 n L. Van Gerven 5.00
20 ) Fr. Dumoulin 5.00 69 7, E Siberdt
5.00
21 , Kiehn
5.00 70 7, Van Geffen-Gorus 5.00
22 ) Mev. Kretzschmar 5.00 71 7, Verspreeuwen
5.00
23 , H. Daelmans 5.00 72 7, Beck
5.00
24 ) Mej. Elsa Daelmans 5.00
7, 73 Meulenberghs
5.00
25 » Hr Pol. Van den Abeele 5.00 74 7, E. Van Regemortel 5 00
26 O Fr. Robyns I0.00
77 75 Pol Anthoon
5.00
27 , J. Janssens en Vrouw I0.00 76 ,, Mb. Kruger
5.00
28 /7 Mev. Verbeeck
5 00
7, 77 H. Mawhood
5.00
29 • Hr Jan de Wel
5 00 78 n Fr. Retsin
5.00
30 ) Leon De Smet
5.00
7, 79 H. Sels
5 00
31 , Mev. L. De Meuse 5.00 8o ,, Jules Claesens
5 00
32 » Hr L. Beylemans 5.00 8i 77 Stevens
5.00
33 Th. Van Laer
5 00 82 ,, Max Steens
20 00
34 O Fl. Boonroy
5.0o 83 n Dr Ballieux
5.0o
35 ) Eug. Van der Kuylen 5.0o 84 77 Alf. De Roover 5.00
36 n G. Van Geyt
5.00 85 n Verstraten
5.00
37 O Jos. Lefrere
5.00 86 77 Roeis
Io.00
38 O J. Angermille
5.00 87 7, De Meuter
Io.00
39 O A rth. Bouhoulle 5.00 88 n A. Suanet
5 00
40 , Lod. Heinrich 5.00 8g 7, Joossens
5.00
4t , Eug. Simons
5.00 90 7, Van den Wyngaert 5.00
42 . Karel Convents 5.00 91 n A . Noch
5.00
92 43 . Mev. Wed. nDe Boey 5.00
Van Heurck
5.00
44 ) Mej. Giets
5.00 93 ” Mej. Ritschie
10 00
45 O Mev. G. Haegens
5.00
7, 94 Mev Scheppers
5.00
46 O Hr Hect. Daems
5.00 95 , Hr Theo. Smet
5.00
47 O Mev. Maes
5 00 96 7, Attenberg
5.00
48 ) H r Arie den Toom 5.00 97 n Hoevenaer
Io.00
49 7, J Cuyckx
5.00 98 ,, De Petter
5.00
59 0 D Ernst Hartwig Io.00
7, 99 , Mej Adele De Petter Io.00
Over te drag, n... Fr. 299.00
Over te dragen. . Fr. 611.00
-c144
bt --.
21:
Ii ''''
gq.E
;.,
g
E
0 0bt
0
tul
CI
'''
1.4'1-1
es 4
at c..,
....-..),
..7.
NAAM
33

34
i.,
g
E
=
0
ot
0
I00
I0I
102
103
104
105
106
107
108
109
110
III
112
113
114
115
116
"7
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
41
'42
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
g
.13.5
t;14 co 2
.9.
1898
/7
71
)7
71
77
77
71
1899
Il
17
/7
//
77
/7
11
77
77
17
t,
)7
77
/7
)7
17
1)
77
/1
1900
7/
77
7/
71
71
77
7/
77
//
,
77
1.
/7
77
17
71
17
/7
71
7/
7/
//
7,
1901
)1
NAAM
Overdracht... Fr.
H r L. Van der Straten
Aug Pry
Mev. Simon-Zylmans
Hr Fr. De Witte
Jos. Peenen
Ch. Franck
Mej. Lefrêre
Hr Fr. Jacobs
De Winter, Fr.
1ieugnies
Jan aan den Boom
I )ossogne
Back eljauw
Rosen, Bern.
Castelin, Mich,
C. Kegeleers
Denecamp
P . Van Lier
Mev. Echt. Van Lier
Hr J. Van Berckesteyn
Is. Kennis
A. Gion
Van Gansen
H. Relecom
John Rosschaerts
Damoiseau-Didier
Selens, K.
Van Weeren
Mallentjer
Benedictus, H.
Fr. Simkens
Aug De Winter
Aug. De Winter (zoon )
Jos. Lefever
J. Van Roosendael
Mod. Terwa,zne
L. Van de Leur
Jules Goossens
Jules Crevecceur
Mej. Stock mans
Hr Louis Daneels
Verrept, Louis
P. J. Janssens
L. Devin
J. Quinet
J. armentier
Naamloos
Hr P. Boeckx
Alb. Krick
Verlinden, Louis
P. J.Steynen
Naamloos
Mej. Charl. De Welde
H r Van den Broeck
Dekkers, Louis
Smettre, Fr.
Defacq, Ch.
Over to dragen... Fr.
... to
u 0
.05
,1'.if
S.
',I .
CL, w
CO a
..-8
611.00
5.00
5.00
30.00
5 00
5.00
1 0 . 0 0
5.00
5.00
5.00
5.00
5 . oo
5 00
5.00
10.00
5 00
5.00
5.00
5.00
5.00
50.0o
5.00
5.00
5.00
5.00
5.00
5.00
5,00
5.00
5.00
5 oo
25 00
5.00
5.00
5.00
5.00
5.00
5 00
5.00
5 00
5.00
5 00
5.00
5 00
5 00
5.00
5 00
5 00
5 00
5.00
5 00
5.00
20 00
5 00
5.00
5.00
5.00
5.00
1011.00
157
158
159
.tho
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
18o
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
13
194
195
196
197
198
190
Ica
192
193
19_1.
195
196
197
t98
199
200
201
202
203
204
1901
7)
77
47
/7
77
)7
77
17
/1
/1
)1
77
77
77
/7
1,
/7
71
/7
71
41
//
)1
77
//
7/
77
77
/)
7)
7/
17
77
17
71
))
71
77
77
77
/7
/7
)7
/7
/7
I,
/7
7,
II
17
77
NAAM
Overdracht...Fr.
Joosen. Fel.
Hect. Stevens
Al. Jacob
Dr Dutilleux
de Garcia de la Vega
L. Etienne
Alf. Henderickx
W. Anthony
D r Jos. De Born
D r Schamelhout
D r Klynens, J.
D r Van Bogaert
D r Versluysen
D r D'haenens
Jos, Moreau
Franck, Frans
Franck, Louis, Adv,
Jan en Karel De Born
Van Haute, E. V.
Heylen, J. B.
Mej. Hellebuyck, Ev.
Biebuyck
Hr Frans Tack
Lepage, Raoul
Andriesen, D.
Mev. Kemps
Hr Dr Ley
Van Hemmerick
Dielernans, Gust.
Thys, Albert
Rentiers, Leonard
Hendriks
Lemoine
Reynties, B. A. A.
Augusteyns, Leo
Mej. Maria Geefs
Jeanne Geefs
Hr Jos De Ridder
Tat Fischer Ed.
Mei Leonie Daelman
Hr Verlaet Louis
Francois Paul
Walton Fernand
Mev. Van Gogh Carl
H r Georges Juvenal
Seulen P. L. J.
Mej. Borrenberg Louisa
Wwe Borrenberg
H r Wirtz Arthur
De Decker Edw.
Lambrechts C.
Han olet
Van Reybroeck E.
Smidt Louis
Ringelmann
Rouge
Van Looy Gomm.
Mev. Wed Moons
1011.00
5 00
5.00
5.00
5.00
5.00
5.00
5.00
10.00
5.00
5.10
5.00
5.00
5.00
5.00
5.00
10.00
I0.00
5.00
5.00
5.00
5.00
5.00
5.00
5.00
5.00
5.00
5.00
5.0o
5.00
20.00
10.00
5.00
5.00
5.00
5.00
5.00
5.0o
20.00
10.00
10 00
5 00
5.00
5.00
5 00
5.00
5.00
5.00
5.00
5.00
5.00
5.00
5.00
50.00
5 00
25 00
5 00
5.00
5.00
1426.00

t.
s
s
ho
0
1...g
. t . . >'-' . _ . ,
,T,.
►-, 0,,
.,....
I 1902
2
3 4 ,
5
,
6 ,
7 8
9 ,
10 k>
Beset2erfrIel7de eder? nor 1902.
NAAM
Hr Van Gastel Jos
Claes Edw.
Lefrere Charles
Dumont Adolf
Mev. Dumont
Hr Janssens
Mev. Nelsen Fl.
Hr Van Regemorter
Hervyns Fr
Liomont H.
6, .
..
•0 t.6...„
4 1,
.. c,
MW 2
5.00
5.00
5.00
5.00
5 00
5.00
5 00
5.00
5.00
5.00
IMINNSIMOINIInMN
'6
S
a -8
>
bk
t,...9
-0.,-.
L.,-;::.
RS X
b.il Cd C.)
... ..,.
.2
II 1902
12 v
13 )
14
»
15 x.
16 2,
17 ,
18
)
,
NAAM
Hr Van Laer Fr.
Janssens-Raymaeckers
Perser S.
Spruyt-Math.
Wwe Zuetens C.
Mev. Thys Ed.
Hr Van Voorst
Jacobs
35
10.00
20.00
5.00
5.00
10.00
10.00
5.00
20.00
135.00

- . ,
Joes larid der as 9
op 15 maa rt i 02.
1
INKO M S TE N: U I TG AV E N:
FRS. CT. FRS. CT.
In kas op 15 Maart 1901 26123 02 Vacantiekoloniën 1901 . . . . . . . . . 1 1 62 1 24
Toelage der stad An tw erpen . . . . . . 8000 --- Voedse lbedee ling in de Kindertu inen . . . . 2047 75
Zuivere opbrengst jaarconcert 2840 57 Voedse l bedeeling in de Gemeentescholen : ,
Omhalingen gedaan met vastenavon d . . . 1437 24 10 Jongens 1266 8o
Verkoop Con fe tti 3 18 40 20 Meisjes 571 20
Verkoop lood en tin 2 14 77 Bure elkosten. . . . . . . . . . . . 292 43
Inschrijvingen Besten dige Vacantiekoloniën . . 18042 5o Drukkosten 7 20 85
Beschermende leden 14 26 — Propagan de 5 83 37
Album- doosjes 174 1 3o Eereme talen 479 75
Maatschappijen 599 55 Aan koop van bussen en album-doosjes. . . . 367 14
Huwelij ken . 145 69 Reserve. Bestendige va cantiekoloniën . . . . 40000 —
Allerhande giften 2668 44 Batig slot 11736 77
Intre st geplaatste gelden 729 82 Totaa l... 69687 30
Totaal 69687 30
I
37

STANDREGE6EN
DER
Hulpkas voor 134oeitige Scf?oolkinderen.
ART. II
UITTREKSEL :
BESCHERMENDE LEDEN :
Worden beschouwd als beschermende leden :
a) De houders van koffiehuizen, waar album-doosjes of bussen zijn
geplaatst, die minstens jaarlijks 12 fr. opbrengen.
b) De personen, welke jaarlijks eene bijdrage storten van 5 fr.
minimum.
Zij hebben toegang tot de jaarlijksche algemeene vergadering,
waarop vers1ag wordt gegeven van de algemeene werkzaamheden.
Zij ontvangen kosteloos het algemeen verslag der werkzaamheden.
Alle twee maanden wordt hun mededeeling gedaan der ingekomen
giften en der gewichtige besluiten door het Komiteit genomen.
Wanneer hunne persoonlijke stortingen 20 fr. bedragen, hebben zij
recht, als blijk van erkentelijkheid, op een keurig eere-diploma.
Alle vragen om inlichting en kennisgevingen te zenden aan den
Schrijver FRANZ ELEN , Lange Leemstraat, 473.
Voor de giften zich te wenden tot den Penningmeester C. GORGE,
Lange Leemstraat, 341.
*5-÷-4--,- 117.-.• -0*

.
.
.
.
Onderwijsvereeniging « DIESTEFIWEG »
HULPKAS VOOR BEHOEFTIGE SCHOOLKINDEREN
(Schoolsoep — Vacantiekoloniên)
: GESTICHT OP II FEBRUARI 1894
.
I –.-)...- -3* –,

Den heer ,P.--a. 4-(9R-G,E
Postzegel
• ••
• ••
•
•
•
van • ••
5 centiemen • •••
PENNINGMEESTER VAN DIESTERWEG 'S HULPKAS • ••••••••
Lange Leemstraat, 341
)foi•a*** V410% 4,.. 11.49,th044/ . 41 iw 11Ou14i-4SOSolbillN4
•
• •
•
ANTWERPEN •
NINO11n11
,Den heer F. • .a. "G`CRIG,E
a- 4)ii S.. 4.1a4.,4• 41S 41.41 ,J %.•4 4:
Postzegel
•
•.••••••
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
• •••
van • •
5 centiemen
PENNINGMEESTER VAN DIESTERWEG 'S HULPKAS • ••••••••
Lange Leemstraat, 341
ANTIAtERPEN.
•
• ••••
• •
• •
• •
• • ••••••••
• •••••••••••••

ANTWERPEN
DRUKKERI J FL, MELSEN
BRUGSTRAAT, 34

Bijvoegsel aan Ons Woord van 1 Augustus Igo'.
DIESTERWEG'S
HUMS VOW) BEHOEFTIGE SCHOOLKINDE
Schoolsoep — Vacantiekolonien
Verblijf
Inschrijving voor het
Oprichten van lliesterweg's Bestelldige Koloilie.
Vertrek
Terugkomst
Getal
LI.
IC
r n EN
I s" LUST.
A. Ringelman, (Hotel Pschorr), fr. 50 ; G. Tonnelier, fr. zoo; A. Bulcke en
Lie, fr. zoo ; E. Kreglinger fr. 500 ; Ruys en Cie, fr. zoo ; E. Eiffe en Cie,
fr. zoo ; John Hunter, fr. zoo ; Weber (Hotel Weber-Flora) fr. 50 ; H. Keller
(Criterium), fr. 50 ; J. Passenbronder, (Hotel de Londres), fr. 50 ; Max Grisar
fr. 50 ; Bel Thelephone Cie, fr. zoo ; Blom-Laufer, fr. zoo ; Mallinckrodt,
fr. zoo ; J. Marsily, fr. zoo ; von der Becke, fr. zoo ; A, Oslerrieth, fr. roo ;
N. Cuperus, fr, 50 ; Borniche, fr. ioo ; Vallette-Duc, fr. zoo ; Alexis Mols,
fr. 50 ; Pagnard, fr. zoo ; Ern. Tinchant, fr. zoo ; Leon. Tietz, (Meirplaats),
fr. zoo ; Jos. Lievens, fr. 2o; New-England (Nationalestraat) fr. 2o; Ch. Corty,
fr. zoo ; Albert von Bary, fr. zoo ; Bunge, fr. 500 ; Imperial Continental Gas
Association, fr. 500 ; Banque d'Anvers, fr. z.000.
2de LIJST.
M. M. Louis Cassiers, 20 fr. ; C. Good, 50o fr. ; F. Speth, 50o fr. ; Fuhrmann,
zoo tr. (i ste storting) ; Fuhrmann, 50o fr. (2de storting); Wynen (Banque Centrale)
'25 fr. ; J. P. Best, zoo fr. ; iireglinger (Banque Centrale), zoo fr. ; Fredegand
Cugels, 200 fr. ; Adolf Verspreeuwen, zoo fr. ; Gebr. Willaert, 5o fr. ; Marshall
'Gerling, 25 fr. ; Naamloos zo fr. ; M. R. Scott (British Queen) zo fr. ; Ben Marshall
zo fr. ; Timmermans, zo fr. ; Reynolds (St. Enoch) 5 fr. ; J. J. Lee, zo fr. ; Van
Cutsem, 5 fr. ; A, Possemiers, to fr. ; D r Klynens, 5 fr. ; A. Krawehl, zo fr. ;
L. Janssens, xo fr. ; Naamloos xo fr. ; Ad. Dumont, 20 fr. ; E. 0. i fr.; Lewin, 25 fr.
— Voor Diesterweg's School-Villa 20 fr.
......_
SCHOOLKOLONIkN van Igo'
- - -
Begeleidsters & Begeleiders
Itegem 7 Aug. 28 Aug. 31 J. M ren J. Claessens & J. Van Eeck- ,
hoven .
' Hamois 7 Aug. 28 Aug. 6o J. M ren Fr. Elen, Em. Van Drooghenbroeck,
Huib. Serneels & Alf.
Hautteman.
Blankenberghe 28 Aug. 18 Sept. 3o J. Mren A. Christiaens & F. Geefs.
Itegem 28 Aug. 18 Sept. 31 M. Mej. M. Gillard & C. Tyck.
Hamois 28 Aug. 18 Sept. 6o M. Mejufvre n CI. Gillet, 0. Daelman,
Noblewez & Hoefmans.
Blankenberghe 28 Aug. 18 Sept. 3o M. Mme Christiaens & Mej. M. Taeymans.
NOTA. De personen, die verlangen naar eene der voornoemde plaatsen te vertrekken,
tegelijk met de kolonisten, kunnen de gewone prijsvermindering bekomen.
Zij gelieven zich te wenden tot M r Jan Lemmers, Richardstraat, 29, minstens
8 dagen voor 't vertrek.
HET KOMITEIT.

Beschermende leden vocr 1901 (vervolg).
Voorgaande lijsten
Hr Dr Thieren, Keizerstraat
) Linden Louis, Vincentiusstraat, 61
) Lambrechts C., Capellestraat, Hoboken
) De Decker, Borgerhoutschestraat
) Wirtz Arthur, Carnotstraat
• Hanolet Ernest, « Café des Brasseurs », Gemeentestraat
) Van Reybroeck
Lokalen, waar Album-doosj es geplaatst zij 11 (vervolg).
I. “ In Oud-Antwerpen 7,, Groote Markt.
2. u In den Trap of ”, bij hr E. Facq, Lange Winkelhaakstraat,
3. a Den Arend r, bij Carl Van Gogh, Schuttershotstraat.
4. “ Cafe des Brasseurs ”, bij Ernest Hanolet, Gemeentestraat.
5. Café Jos. Fierens, Kempischedok W. K. zoo
6. a In de Kroon n, bij Pelagie De Coeyer, Pro vinciestraat, 241.
7. “ In de Flesch ”, bij Mr Stas, Korte Gasthuisstraat, 36.
OMHALINGEN
gedaan op de Oudersbij eenkomsten der Kindertuinen.
fr. 1306.00
nr 1, 10.58 fr. nr 2, 2.99 fr. nr 4, 8.64 fr.
nr 5, 18.00 fr. nr 6, 12.42 Ir. nr 7, 8.78 fr.
nr 9, 1.88 fr. nr io, 8.45 fr. nr II, 16 27 fr.
nr 12, 17.89 fr. nr 13, 5.66 fr. nr 14, 5 . 48 fr.
nr 15, 4.96 fr.
I0.00
0
12.00
5.00
5.00
5.00
5.00,
50.00
Omgehaald door Mej. Pynaert, op het oudersbezoek in de Lagere Hoofdschool
voor M eisj es fr. 23.40-
Het Komiteit betuigt zijnen u;elgemeenden dank voor het storten der
volgende giften :
Allerhande.
JUNI 19o1. — Omgehaald op het 1e communiefeest van hr Frans Verbeeck io,00. —
Op 't le communiefeest der jonge juffer Seraphine Pietroons 5.00. — Collecte faite A_
une fete de i re communion chez Mr Deckers-Monu 5,30. — Van een portret i.00. —
Maurice en Paul De Meyer 5.00. — Omhaling gedaan door eenige gemeentebeambten
tijdens het Congres van Gent, na het zingen van een lied 2,5o. — Rondgehaald
door Prosper bij Van Trier, Gummarussir. na het zingen van een lied door M r Grosjean
2,47. — Op het ie communiefeest : I° van Sebus 2,00.— 2 0 van Courcelle 1,00.—
30 van Van Belle 0,65. — 4° van Bertha Arens 3,50. — 5° van Karel van Heukelum
6,00. — Rondgehaald na 't zingen van een lied door den hr Emile De Voider, bij
Mme Fauquez, Boomgaardstraat 3 45. — Door bemiddeling der l Nieuwe Gazet ,
0,25 en 0,15 en 0,50 = 1,00. —' Reliquat d'un solo-schelim joue par M r E. Roelofs,
au . Café du Midi ) 1,05.— Oem as den Toon 3o jaar kinders onderwezen heet 4,00.
—Naamloos 2,00. -Des Lustige kanonniers pour une chanson de Demarais (2e batterie)
7,5o. Pour le bonheur d'Helene 5.00. — Bij Flip De Vos, c Cafe Scaldis ) ; nadat
John Heesterbeek eenige liederen gezongen had, gaven twee goei harten hem voor
de schoolsoep 200,00. - Naamloos i,00. — Van eenen leerling kaartspeler 0,14. —
Door bemiddeling der c iVieufve Gazet ' 1,50. — Omgehaald na een lied van hr Jan
Mesen 10,50 fr.

JULI 19or. — B. H. zoon 0,30. — Overschot 0,50. — Spoedige genezing in de
Heide 0,50. — Voor bewezen dienst door M r J. 1,00. — Recu du « Comptoir de la
Bourse ) 2o,00. — Gift van Rosalie Boel 0,50 en Marie Huysmans 0,20. — Overschot
van een spaarboekje 2,5o. — Na liederen gezongen door Mej. Cnaepkens en L.
Schram 3,00. — Rondgehaald na een uitstap der « Krabbers en Krabberinnen ) naar
Mariaburg, nadat de heer hoofdkrabber zijn lijfstuk op zeer puike wijze voorgedragen
had 2,60. — Lied gezongen in 't 4, Schuttershof . door Mme Mansart 4,25. — Percent
rekening drukker io,00. — Voor riesterweg's Hulpkas io,00. — Na een lied
gezongen door Mej. H. Behiels, begeleid door M r Sylvain in de « Zuiderstokerij 2.
Bresstr. 2,60. — Na een lied gezongen door Mr Schots, in 't zelfde lokaal 3.00. —
Rondgehaald, na een lied gezongen bij Flup Paridaens, door M r Dieltjes 2,11 —
A. T. abonnent der Nieuwe Gazet i,00. — Na een lied gezongen door John Heesterbeek
in de « Taverne Alsacienne ) 9,00. — C'est a porte a qui qu'on le donne
10,00. — Par l'intermediaire du journal ,K l'Opinion . 27,90. — Omhalingen gedaan
tijdens het Nationaal feest van 21 Juli: Mr Van Gastel 1,87. — Mej. Weets 7,50. —
Mr Edmond Campe 14,29. — Mr Collignon 13,85 — M r Baines Clarence 21,77. —
Mr Selen s Fr. 6,50. — M r Selens Pierre 17,41.— Mr Warter Maur. 5,88. — Mr Moentack
Edm. 8,02. — Gutwirth 4,83. — Totaal 101,72. — Verkoop van tekstboekjes in
den « Casino ) to Blankenberghe tijdens het Concert ingericht door Diesterweg's
gemengd koor 92,46. — A la memoire d'un des leurs, les amis du « Boer van
Thientn 31.00 fr.
Maatschappij en.
JUNI 1901. Gift Louisak,ring 1o1,80 - Inhuldiging van Diesterweg's schaal op 15
Juni door de Wielrijders vereeniging De Schelde ; io Opbrengst der Verloting eener
spell. geschonken door hr Karel Verdickt 52,00. — 2° Lied gezongen door Maria
Bielen 16,92. — 3 0 Van de hhn J. Van Kessel en G. Vreven io,00. — 4 0 Ontvangen
op 't zelfde feest tot sluiting 2o,00 ; totaal 98.92. — Omgehaald door Mej. Marg.
Pynaert en Julia:Van Haute op het verjaringsfeest van den Gymnastischen V olkskring
op 25 Mei in d e zaal « El Bardo > 31,24. — Rondgehaald onder eenige Havenbedienden,
na hun feest van 5 Mei 1,15. — Trip of the Southern English Mutual Teaching Club
Collected 4,00. — Omgehaald door den heer Jos. Van der Sanden op het banket der
Looibroeksvrienden 11,61 — Helft der omhaling gedaan na een lied gezongen op het
jaarlijksch banket van den Billard Club in 't « Hotel des Flandres ) 30,25. — Omgehaald
op het avondmaal van den Kring der Oud-leerling en der Staats Middelbare
scholen 3,05. — Rondgehaald door den voorzitter hr Em. Franceus, bij het verloten
eener doekspeld, geschonken door den h r Karel Verdickt in de spaarmaatschappij
Fortuna, op de deeling 22,70. — Limburgsche Eckelclub, gevestigd in bet lokaal
« Matadi ) na een lied gezongen door Mej. Smits 3,20. — Halve opbrengst io eener
omhaling gedaan op het jaarbanket der Jonge Vlamingen en 20 verkoop van een
Argentijnsch bankbriefje van Alex. Winkeler van 't Klaverblad 25,60. — Liberale
Stzjdersbond der 8e rvijk. Plezierreis naar Baesrode 5,30 fr.
JULI 190i. - From the Southern English Mutual Teaching Club 1,00. — Gezellige
bijeenkomst van 't bestuur van den Willem Oiierskring 4,34. — Omgehaald door
Mej. Pynaert op het feest van Hoop en Liefde 2,34. — Omgehaald door Mej. Geefs en
Pynaert op het feest van 't Verbond der Oud-leerlingen der Meisjesgemeentescholen 3,21.
—Namens De Tijgers. Verkoop van eenige postkaarten geteek end, door een der leden
23,30. — Lied gezongen door Mej. Wellens op het feest van den Juffersbond in den
« Bel vedêre ) 2,73. — Op het jaarlijksch avondmaal der spaarmaatschappij Die Zoekt,
die vindt, bij We Reynaers, Mechelsche steenweg 4,52. — Produit dune collecte de
la part de quelques amis du Cercle l' Alliance, en visite chez leur president d'honneur
a la Villa des Roses a Brasschaet, le 14 courant 8,50. —;Rondgehaald door Mej. Julia
Van Houte, op 't feest der Klaurvaerts in het « Café Ducal ) 3,19. — Vanwege De
Tijgers. Omgehaald door den doodvaller na eene tijgerjacht 16,00. — Gift bouisakring

lokaal < Gulden Vlies, > Falconplein, bij hr Von Paris 79,01. — Liberale euiderdok,-
Vrienden. Omgehaald tijdens de plezierreis to water, op Zondag, 14. Juli, met den
Yacht-Motor - Neder-Nethe ,, 2.45 fr.
Album -doosj es.
JUNI 1901. — (In de Kroon v . , hij h r Aug. Nackaerts, Offerandestr. 1.3o — c Cafe
Antoon Van Dyck , bij hr De Weerdt, De Hornestr. 38,29. —.I In Rio 2,, bij hr Aug.
Van den Branden, K. Leemstr. 17,54.— c In den Dansmeester », bij We Borrenberg
4,40. — Halve opbrengst, bus cPrinsenhof,, bij hr De Langhe, Diepestr., lokaal der
spaarmaatschappij Rijk als 't lukt 24,90.— c In den Vierhoek ), bij h r De Swert, Kte
Winkelhaakstr. 2,75. — c Café Ans.-Arno v,, bij hr Van Weddingen, Zuiderlei 14,09.
— c In het Brouwershuis », bij We Joris, Provinciestr. 237-5,49 . — (x Cafe Wirtz 2.
Carnotstr. 8,00. — c Lokaal der Vereenigde Oimenaren, bij hr Cornelis, Greinstraat
6,25. — c In de S t Jansbrug v., bij hr Lefrére, St Jansplaats 4,60 — < Au Robinet ,
bij h r Van Cant, Beeldekensstr. 7,66. fr.
JULI 1901. —« In he Heiiig Huisken 2, bij hr Van Etsen-De Bom, Leopoldspl. 5,25
— c Au Robinet )., bij hr Van Cant, Beeldekensstr. 3,00. — Bus c Prinsenhof v, bij
hr De Langhe, Diepcstr. lokaal der spaarmaatschappij uRijk als 't lukt ” 33,00 — c In
den Trap of 2., bij We Moreels, Suikerrui 1,80. — c In de Koornbloem , bij We Van
Bogaert, Koornmarkt 2,86.— c In den Gulden Bol >>, bij hr Serneels, Ossenmarkt
3,72. — 4 Café Geefs •, St Jacobsmarkt, 95 — 7,33 — c Au Schiedam ,, bij h r Wagemans,
Twaalfmaandenstr. 16,70. — c Au Robinet v, bij hr Van Cant, Lange Beeldekensstr,
7,75. — C Cafe Universel 2., Broederminstraat, 20, bij We Hendrickx 5.5o.
Huwelij ken.
JUNI-JULI 1901. — Op 't huwelijk van Mr en Mme Dupont-Van den Abeele 6,50.
— Rondgehaald door hr Van Dam, op 't huwelijk van hr Prop met Mej. Linsen, bij
Dyksterhuys 4,88. — Rondgehaald in 't lokaal van hr Blomme op 't huwelijksfeest
van Mr Schmolensky met Mej. Seroy, na een lied van Mr Noblewez 2.40. — Voor
een lied op 't huwelijksfeest van M r Dardenne-Brandt. door de hhn G. Dardenne
en A. Cousin 3,22. fr.

Bijvoegsel aan Ons Woord van 1 December 1901.
DIESTERWEG'S
HULPKAS VOOR BEHOEFTIGE SCHOOLKINDEREN
(Schoolsoep-Vacantiekoloniên)
Bericht.- Er zijn prachtige lichtteekeningen gemaakt van het herkenningschild
onzer Hulpkas. Zij zullen tentoongesteld zijn in het Antverpsch Kofielluis, en verkrijgbaar
aan den prijs van 7 frs., 0.75 en 0.50 fr. - Leden, welke verlangen
in het bezit ervan gesteld te worden, gelieven daarvan kennis te geven aan den
Lokaalhouder. De teekening van dit schild werd ontworpen door onzen collega
Jules Nees ; het geheel werd door onzen ieverigen ondersteuner Karel Verdickt op
prachtige wijze in drijfwerk overgebracht, en is te zien bij den heer Leon Bielen,
Rijnkaai (Cafe Red Star Line). Bij aanzienlijke bestelling, zullen de prijzen merkelijk
verminderd worden.
***
In den loop der maand December zal de jaarlijksche algemeene lichting der
Album-doosjes en Bussen plaats grijpen. De HH. Lokaalhouders worden dringend
verzocht van de personen, welke zich met dat doeleinde aanbieden zullen, al de
noodige waarborgbewijzen (kwijting, briefje of loodje met tang (D) voor
het opnieuw sluiten der doosjes of bussen) te vergen.
*0
Op Dovderdag, 5 deter, zal het magazijn, Venusstraat, 44, van 2 tot 4 ure open
zijn tot ontvangst van bladtin, postzegels, stopdeksels, enz. - Men wordt vriendelijk
verzocht goed te sorteeren.
VAKANTIEKOLONIEN van Igo'
Itegem Itegem
31 j. 131 m.
STAAT DER UITGAVEN
Hamois
65 j.
Hamois
60 m.
Blanton!).
36 j.
Blankenb.!
30 m.
TOTAAL
Yerbliji 1093 . 50 1060.00 2265.50 2140.00 1263.00 1263.00 9085.00
Reiskostell 41.25 41.25 365.70 339.20 178.60 150.40 1116.40
Uitspaulling 9925 78.30 190.61 195.2o 119.30 - 119.30 801.96
Totaal 1234.00 1179.55 2821.81 2674.4o 1560.90 1532.7o 11003.36
Wasschen van lakens, herstellen bedden, toiles-cirees . 55.10
Baden en badkostumen 77.65
Geneesmiddelen 42.75
Drukkosten . 48.0o
Lichtteekeningen . 291.5o
Bijeenroepingen, verzendingen, postpapier, loon meiden, propagande
en andere 92.53
Totaal fr. 11610.89

Beschermende leden.
Mevr. Wwe Luc. Moens, Lge. Leemstr. 469 fr. 5.00
Hr. Jos Van Gastel, Delinstr. 75 ) 5.00
Hr. Edw. Claes, Klappeistr. 24 >, 5 00
Hr. Van Regemorter, Provinciestr. (Z) 117 . 5.00
Hr. Adolf Dumont, De Hornestr. 16 ) 5.00
Mevr. Ad. Dumont, ,, ,, ) 5.00
Mevr. Florent Melsen, Brugstr. 34 ) 5.00
Hr. Janssens, ) 5.00
Hr. Hervyns, Pioensteeg 25 >> 5.00
Hr. Charles Lefrere, St. Jansplaats 6. ) 5.00
Hr. Herm. Liomont, Delinstr. 55 . 5.00
Hr. H Janssens-Raymaekers, Keizerstr. 26-28 ' 20.00
Hr. Frans Van Laer, Gummarusstr. 6 ) Io.00
Lokalen, waar Album-doosjes geplaatst ziju (vervolg),
« In den Arend, >> bij h r Carl, Van Gogh, Schuttershofstr.
« Cafe Jan Breydel, ) bij Van der Poorten, Hoek Jesus- en Lange Nieuwstr.
Verkoop van oude metalen fr. 108.62
Subsidie der stad Antwerpen fr. 8000.00
Het Komiteit betuigt zijnen welgemeenden dank voor het storten der
volgende giften :
Allerhande.
OCTOBER. — Interest leening X. 116.67. — Collette au diner d'adieu de
garcon de Mr. P. J. 12.40 — De Pol, Mil, Staf, Kristalejef, Louis, Julleke, et Gust,
(batterie Vrancken) produit d'une collecte « au Boer van Thienen ) 10.02 - Des
Zeemans Vrienden — Red star line 38.85 — Collette faite au diner d'adieu de garcon
de Mr. E. Retsin 4.50— Overschot op den aankoop van een geschenk den h r Roevens
aangeboden bij het sluiten van zijnen leergang van snelschrift 2.00 - Door bemiddeling
der Nieuwe Gazet I.34— Omgehaald in het Cafe du Cercle, Oude Koorn markt,
na een lied, gezongen door Mme Vrydaghs- Jaspers 3.63. — Omdat Julie er niet bang
voor was, en omdat ze het allemaal moesten zien 1.70 — 4 amis reunis chez l'ami
Taeymans «a la Tete du Mouton d'or;› 4.00— Par rintermediaire du journal Le Mahn
0.50 — Door bemiddeling der Nieurve Gazet 0.50 — Omgehaald in het « Cafe Royal )
1.20. - Lied gezongen in het « Cafe du Prince ) 6.37. — Lied gezongen in het « Cafe
du Prince ) 1.74. — Halve opbrengst eener omhaling gedaan door Mr F. Verbert na
het zingen van eenige liederen op de « Witte Hoeve, ) door de leerlingen van Jongensschool
15, a 40. — Halve opbrengst eener omhaling gedaan door Mr X op
de « Witte Hoeve ) na liederen gezongen door de leerlingen van school 15 — 2,45 —
Six cartes a vue r,00 — Omdat Jefken toch heeft gemoeten 0.30 — Rondgehaald op
een gezellig « Onder Onsje ) van een dozijn vrienden op de Falconplein 5,00 —
Rondgehaald op een avondmaal « in Den Vroegen Morgend) na 't zingen van eenige
liederen 1.35— Van 'nen dictionnaire de musique Imo — Van een lied gezongen door
Stegers in het lokaal «Au Bon Fumeur )0.56 —Verkoop van eenenpostzegel o.i6—
Naamloos 1.00 — Produit de la mefiance d'un collegue a regard d'un prestidigitateur
2.00 —Van de deelnemers aan de reis naar den Rijn, ingericht door Diesterweg
1ste storting) 5.17 — Par rintermediaire du journal Le Matin 0.50 — Door bemidde-

ling der _Nieuwe Gazet : Ie 0.20 - 2de 0.85. - Op een gezellig samenzijn ter gelegenheid
van het 25 jarig jubelfeest der hh ren Van Cuyck en Plompen, door de oud-leerlingen
van school 2, in het « Antwerpsch Koffiehuis ) 7.05 - Overschot op den
aankoop eener kroon door het personeel van school 14 - 2.92 fr.
NOVEMBER.- Op een gezellig samenzijn ter gelegenh4d van het jubelfeest van
Mevr. De Lattre (Meisjesschool 13) 6.25 - Voor M r Van Dyck Loo - Door bemiddeling
der Nieume Gazet 0.90 - Omgehaald op het verlovingsfeest Lamot-Janssens
na het zingen van een lied 3.4o- «Bloemek en )gezongen door h r John Wijns Loo -
Om haling gedaan ter gelegenheid eener voordracht over den zuidpooltocht der
Belgica; door den hr John Van Mirlo 6.88 - Voor de bestendige schoolkolonie M. D.
G. Loo - Voor de bestendige schoolkolonie M. V. D. V. I.00 - Omgehaald op het
banket aangeboden aan den hr Van Schoor, door zijn personeel 31.50 - Omgehaald
door de Juf. Geefs en Pynaert op 't feest van Mr Van Schoor 17.20 - Solo slim
gespeeld door Rik bij M r De Jongh « In 't Kraantje, ) Dambruggestr. 0.50 - Twee
lijdende harten A. en L. 2.00. - Sous la devise : Vivent Carl et Ernest 5 oo.-Rondgeh.
op het 25 jarig jubelfeest van Mej. Th. Joris als onderwijzeres 7.50 - Opbr. der
tentoonstelling van een pronkappel, wegende 115 kg. en toehoorende aan M r Fr.
Horemans, bij h r Larutte D'Heere 3.00 - Omgehaald door TOtt en Modeste tijdens
de reis naar Congo met den Albertville 5.3z - Op een mosselfeest bij den vriend
Van Nees na 't zingen van een lied door Em. De Volder 2.11 - Rondgehaald door
den hr De Voider Em. na eenige goocheltoeren in 't lokaal « El Bardo ) io.00 -
Recueilli au « Cafe Senaat D apres une chanson par Mr Van de Pol de Vosselaer
1.05 - Produit d'une collecte faiteja. )a fete d'adieu a la vie de garcon offerte par
l'avocat L. Lepaige a quelques amis 13.50 - Recu de quelques artilleurs, groupe
Vrancken, au « Boer van Thienen ) 10.30. Rgh. door The a Streetquibers 2.,
1.50 - Door bemiddeling der Nteurve Gazet 0.25 - 'k Geef het liever aan Diesterweg
dan aan den Staat 5.00- Halve opbrengst eener omhaling, gedaan bij den hr
Sterckendries, Brederodestr. : de grooten, bij het eten, hebben de kleinen niet vergeten
5.00 - Om aan een verzoek to voldoen I.00 - Van Jules Nauwelaerts 0.65 -
Rgh. op het banket door Mr Van Sch oor aan zijn personeel aangeboden 25 oo fr.
Maatschappij en.
OCTOBER. - Gift Louisakring, lokaal « Gulden Vlies, ) Falconplein 120.40 -
Liberale Lentevrienden (staande onder de voogdij der officieele feestcommissie)
overschot 11.65 - Geschonken door de spaarmaatschappij De spaarzarne Zuidervrienden
io.00 - Halve opbrengst der verloting eener speld geschonken door Mme
Verdickt, in den Jufersbond der stalls-en middelbare scholen in het « Cafe Neptune
2.50 - Rondgehaald op een gezellig samenzijn der Duivenmaatschappij Dahliavrienden
1.05 -Overschot der spaarmaatschappij De Arendsvrienden( In den Arend )
3,00 - Op het mosselfeest van den reizigersclub Willen is kunnen, lok. Lge. Zavelstraat.
4.00 - Na een lied gezongen door den hr Colbert op het Smoking'Concert van
den Oud-leerlingenbond der school 15 - 2.72 - Halve opbrengst gedaan ter gelegenheid
van het tienjarig bestaan van den Leuvenaarskring en het aanbieden van zijn
borstbeeld aan den eere-voorzitter h r Dr G. Van der Zypen 5.25 - Apres une
chanson par Mess. Aug De Marais et Van Dcyk au « Boer van Thienen, ) a l'occasion
de la visite du roi (Lustige Kano. niers) 11.72 - Collecte faite apres une chanson
par Mr Van Dyck au « Salvator Keller ) 2 me batterie des Lustige Kanoniers 3.75 -
Quelques Lustige Kanoniers chez Carl Van Gogh 2.50 - De rijke Meezenvangers
3.10 - De leden der duivenmaatschappij St Laurent Anselmostr. hebben bij het eten
de kleinen niet vergeten 9.02 - Omgehaald door de damen De Groof en Van der
Wee op het avondfeest van den Willem Ogierskring 24.63 - Opbrengst der moeffers
en hardklinkers, omgehaald door Julia (afd. Leugenaarsclub 11.17 fr.

NOVEMBER. — Rondgehaald door De TOgers 6.24 — Na afloop der blinde
schieting der Brouversvrienden 1.6o — Halve opbrengst van het feest gegeven door
de Normalo's op Zaterdag, 21 September, in het lokaal «Brabo , Veemarkt 12.05 —
Omgehaalcl op het Bal van den Juffersbond der stad-en middelbare scholen 1.49 —
Rondgehaald op het souper der spaarmaatschappij De Penningvergaarders door Mej.
H. De Ridder, « in den Jager, ) Arendstr. 2.50 — Gift Louisakring, lokaal « Gulden
Vlies , , Falconplein 510.44. — Zuivere opbrengst van het lieldadigheidsfeest ingericht
op 31 October door de 4 Vereenigde Krabbers 2. waarvan 25.61 omgehaald door Jufv.
Geefs en Van Haute 239.37 — Omgehaald in de Maatschappij Kegelclub Onder Ons
2.25 — Apres une chanson par V.D. des 44lustige ,, de la 2me batterie, au « Salvator-
Keller , 4.45 — Halve opbrengst van het feest gegeven door den Juffersbond der
stalls- en middelbare scholen op Zaterdag, 15 November, in het lokaal « Alhambra 1,,
25.0o fr.
Album-doosj es.
OCTOBER. — e< Cafe Red star line, >> bij hr Schepers 20 15 — Halve opbrengst
Bus « Prinsenhof, ) bij hr De Langhe Diepestr. en Vlaamsche Kermis, ingericht
door de spaarmaatschappij Rijk als't lukt 103.00 — 4 In de Roode Vaan, V bij beer
Dumonceau, Diepestr. x.62 — « In den Arend' bij hr Carl Van Gogh, Schuttershofstr.
5.5o — « Cafe Antoon Van Dyck, , bij hr De Weerdt, De Hornestr. 3 — 50 ,05 -
4 Cafe Transvaal, , Draakstr. 34 — 11.48 -- « Cafe Prado, » bij hr Daems, hoek
Lge. Leem- en Provinciestr. 8.90 fr.
NOVEMBER. — « Café de 1'Univers , bij Wwe Peeters, Lge. Gasthuisstr. 10.25—
g Au comte Flandre, ) bij Wwe Busschop, Sudermanstr. 5.5o — Jongensschool 4,
Keistr. 27.00 — 4 In het Dorp, ' bij Wwe Boussery, Veemarkt 2 - 3.39 — c In de
St Jansbrug, , bij Wwe Lefrere, St Jansplein 6.00 — Café H. Goddons, hoek Falconplein
en Oude Leeuwenrui 11.62 — « Cafe Verlaet, . St Jansplein 9.40 — .t( In
den Wildeman,, bij hr Denis-Mertens, Dambruggestr. 13.76 — Halve opbrengst der
bus: « Prinsenhof , bij hr De Langhe, Diepestr. : lokaaal der Fondsenmaatscbappij :
Rzjk als 't lukt 22,25 fr.
Huwelij ken.
Na een lied gezongen door Mevr. Rombaut in het « Hotel d'Anvers , op het
huwelijksfeest van hr De Maerschalk met Mej. Ide Kerstein 6.64 — Recu A rocassion
du mariage de Mr H. G. avec Mlle J. G. 30.0o fr.