dpo_4835.pdf

D E
A F V A L
."DER
NEDERLANDEN.

268 LM
G E S C H I E D E N I S
V A N D E N
A F V A L
D E R
V E R E E N I G D E
NEDERLANDEN
V A N DE
SPAANSCHE REGERING,
UIT HET HOOGDUITSCH
V A N
FREDRIK SCHILLER.
( Dienende tot opheldering van dit vak in de
Viderlandfche Historie, )
E E R S T E D E E L .
*
TE AMSTERDAM, BY
JOHANNES ALLART.
MDCCX.CI.

GESCHIEDENIS
VAN DEN
A F V A L
DER
[VERENIGDE NEDERLANDEN;
SPAANSCHE REGERING.
E E R S T E BOEK.
I N L E I D I N G .
Onder de merkwaardige gebeurenisfen, I.
welke de Zestiende Ecu zo zeer boven BOEK.
andere hebben doen uitblinken, verdient, »
mijns bedunkens, de Grondvesting der
Nederlandfche Vrijheid een aanzienlijke
plaats. Immers, indien de fchitterende
daden van eergierigheid en verderflijke
heerschzügt regtmatige aanfpraak óp onze
verwondering hebben, hoe veel meer dan
ene gebeurenis, waarin men de verdrukte
mcnfchclijkheid ziet worftelen om hare
edellte regten te befchermen; terwijl mef
I. DEEL. A
VAN DE

ï.
BOEK.
fl DE AFVAL DEft,
de goede zaak zig ongewone kragten ver«
enigen, en de hulpmiddelen van beradeii
wanhoop over de gedugte kunften der
dwingelandij in enen ongelrjken ftrijd zegevierem
Groot en bemoedigend is het
gedagt, dat 'er tegen de trotfchc aanmatigingen
van Vorstelijke magt eindelijk nog
ene hulp voorhanden is 5 dat derzelver
best overlegde ontwerpen tegen de menfchelijke
vrijheid in duigen kunnen fpatten;
dat een kloekmoedige tegenftand den
opgeheven arm eens Geweldenaars kan
doen bukken, en manlijke Itandvastigheid
deszelfs fchriklijke hulpmiddelen ten laat*
•ften uitputten. Nooit trof mij deze waarheid
zo levendig r als bij de Gefchiedenis
van dien gedenkwaardigen Opfland, waardoor
de Verenigde Nederlanden voor altoos
van de Spaanfche Kroon wierden afgefcheurd;
en het fcheen mij wel der 7
moeite waardig te beproeven , dit fchone
gedenkteken van burgerlijke kragt voor
het oog der wereld op te rigten ; ten
einde in het hart mijner Lezeren een aangenaam
gevoel van zig zeiven te verwekken
, en een nieu, onwedeifpreeklijk bewijs
aan den dag te brengen , wat menfchen
voor de goede zaak durven wagen.,
en door eendragt in ftaat zijn uit te voeten.
't Is geenszins het buitengewone,. of
het eigenlijk zo genoemde heldhaftige dezer
gebeurenis, dat mij noopte om dezelve
te befchrijven. De Jaarboeken
des menschdoms hebben ons meer ondeï~

KEDÉRLANDrER 5
nemingen van dien aart nagelaten, welke
zig in den aanleg nog ftouter, en in
de uitvoering nog glansrijker vertonen.
Men zag meer dan énen Staat met enen
gedugten flag nederploffcn , en andere
met ene verheven vlugt oprijzen; Men
verwagte hier ook gene van die zeldfame,
reusagtige menfchen, gene dier ver-
Dazende daden, welke in de Gefchiedenis
van vroeger tijden zo menigvuldig
Voorkomen. Die tijden zijn geweest;
zulke menfchen zyn 'er niet meer. In
den zagten fchoot der bcfchaafdheid zijn
die kragtcn in flaap geraakt ^ welke in die
oude tijden werkten, en voor dezelve
noodzakelijk waren. Met vernederende
verwondering btfchonwcn wij tans die
reuzen-beelden, even als een verzwakte
grijzaart de manlijke oefeningen der jeugd
tóchout. Maar zo is het niet gelegen
met de Gebeurenis, waarvan wij fpreken*
Her Volk, dat wij hier op het toneeJ
zien verfchijnen, was het vrcedfaamfte
•cart den aardbodem, en minder, dan alle
zijne naburen, vatbaar voor dien heldengeest
, die zelfs aan de geringfte bedrijven
een verhevener vlugt geeft. De
nooddwang der omftandigheden deed het
zijn eigen kragt gevoelen , en voor
enen rijd ene grootheid aannemen,
welke het anders niet zoüde gehad
hebben, en .mogelijk nimmer zal wederkrijgen.
De kragt derhalven, waarmede
hetzelve gewerkt heeft, is onder
«ns niet verloren; de gelukkige uitflagy
A *
t
BOEK,

4 DE AFVAL DER
l waarmede deszelfs hachlijke onderneming
6 O EK. bekroond wierd, is ook ons niet ontzegd,
wanneer eens zulke tijden wederkeerden,
en gelijke omftandigheden ons tot gelijke
daden riepen. Het is dus juist het mangel
aan heldengrootheid, welk deze Gebeurenis
bijzonder en leerzaam doet zijn;
en daar anderen hun werk 'er van maken
, om de overmagt van het vernuft
boven het geval te betogen, heb ik
mij voorgefteld een tafereel op te han-*
gen, waarin de nood aan het vernuft leven
gaf, en het geval helden vormde.
Had men ooit vrijheid, om in menfchelijke
zaken ene hoger Voorzienigheid
te brengen, men had die zekerlijk
bij deze gefchiedenis: zo zeer fchijnt
dezelve tegen alle rede en tegen alle
ondervinding aan te lopen. FILIPS DE
T w E D E , de magrigfle Vorst van zijnen
tijd; wiens gedugte overmagt geheel Europa
dreigde te verflinden ; wiens fchatten
den verenigden rijkdom van • alle
Christen - Mogendheden overtroffen; wiens
vloten in alle zcën het meeflerfchap voerden
; — een Vorst, aan wiens gevaarlijke
oogmerken talrijke legers ten dienfte
tonden; legers, welke door lange en
bloedige oorlogen, en door ene Romein-
"che krijgstugt gehard, door enen geest
/an volks - hoogmoed gedreven , en door
i le herinnering aan behaalde overwinnin­
I gen aangefpoord, op eer en buit vlam-
» len , en zig onder den ondernemenden
;eest van hunne. Hoofden als gedienfiige
i

NEDERLANDEN. S
leden beweegden: — deze gedugte Vorst,
onveranderlijk overgegeven aan één halftarrig
, voornemen ; aan éne onderneming,
die den rustelozen arbeid van zijne
gehele regering uitmaakte; en alle deze
fchrikbarende middelen op een enig
doel gerigt, 't welk hij nogtans ten laatften
, aan den avond yan zijn leven, zonder
het bereikt te hebben , moet opgeven!
— Dezen FILIPS DE TWEDE zien
wij met ene zwakke Natie in enen oorlog,
welken hij niet kan ten einde brengen.
En met welk ene Natie? Hier, een
vredelievend Volk van Visfchers en Herders,
neêrgezeten in enen vergeten hoek van
Europa, welken het met grote moeite
den golven ontweldigd heeft; een volk,
voor welk de Zee zijn beftaan, zijn rijkdom
, en zijne plaag is; welks hoogde
goed zijne vrijwillige armoede, welks
roem zijne deugd is. Daar, een goedaartig,
befchaafd , handeldryvcnd Volk,
in ruimte levende van de welige vrugten
ener gezegende vlijt; wakende voor wetten
, welke hunne weldocnfters waren.
Te midden van de gelukkige rust des
voorfpoeds begeven zij zich buiten den
kleinen kring hunner behoeften , en beginnen
naar hoger voldoening te haken.
De nieuwe waarheid, welke tans over Europa
begon op te dagen, fchiet enen
yrugtbaarmakenden ftraal in deze gunstige
lugtftreck, en met blijdfehap ontvangt
de vrije burger het licht, waarvoor
onderdrukte , treurige Haven zig verfchui»
A 3
I.
BOEK.

6 DE AFVAL DER.
t len. Een losfe vrolijkheid, veelal her
flOEK. gevolg van overvloed en vrijheid, noopc
hen om het gezag van verjaarde begrippen
te toetfen , en enen fchandelijken keten
te verbreken. De harde tugtroede
der Dwingelandij wankt boven hunne hoofden
; een willekeurig geweld dreigt de
grondzuilen van hun geluk om ver te
fmijten; hij, die de Handhaver hunner
wetten moest zijn, wordt hun Tijran.
Eenvoudig in hunne ftaatkunde, zo wel
als in hunne zeden, durven zy het wagen
Dm zig op een verouderd verdrag te beroepen,
en den Heer der beide Indien om
bet regt der Natuur aan te fpreken. Een
ïaam beflist de geheele uitkomst der dingen.
Men noemde te Madrid oproer,
vat te Brusfel flegts ene wettige handelvijze
heette : de bezwaren van Braband
'orderden enen wijzen Staatsman tot middeaar;
FILIPS DE TWEDE zond enen beul;
n daarmede werd het teken tot den oor-,
3g gegeven. Een dwingelandij zonder
*\ oorbeeld tast leven en bezittingen aan.
1 )e wanhopige burger , wien flegts tusf
:hen twe zoorten van dood de keus werd
É elaten, kiest den edelen dood op het
1 agveld. Een welvarend, vrolijk Volk
E emint den vrede, maar het wordt oori<
)gzugtig, wanneer het arm wordt. Het
b ekommert zig nu niet langer om een iev
:n, dat alles, wat begerenswaardig is,
JT oet derven. De woede des oproers flaat
O' rer tot in de verst afgelegen gewesten;
«del en verkering Haan ffilj de fchepe*
5i;

NEDERLANDEN. ?
^ontwijken de havens; de handwerksman
yerlaat zijn werkplaats, de landman de
verwoeste velden. Duizenden nemen de
vlugt naar vreemde landen ; duizenden
laten hun leven op het moordfchavot,
en nieuwe duizenden vervangen dezelven:
Godlijk tog moet ene leer zijn , waarvoor
men zo rustig kan fterven. 'Er ontbreekt
nu nog de laatfte hand, om het werk
te voltoojen : de verlichte, ondernemendegeest,
welke met dit gewigtige tijdftip
weet voordeel te doen, en de vrugt van
?
t geval tQt een plan van wijsheid ce
vormen.
WILLEM, DE ZWIJGER, een twede
MÜTUS, trekt zig de grote zaak der Vrijheid
aan. Boven een vreesagtig eigenbelang
verheven, zegt hij den troon alle ftrafbaare
pligten op; ontdoet zig van den luister
zijns Vorftelijken rangs; vernedert zig tot
ene vrijwillige armoede, en is niets meer
*lan een Burger der Wereld. Pe goede
zaak wordt aan den hachlijken kans des
oorlogs gewaagd: maar een opgeraapte
hoop huurelingen is tegen de gedugte aanvallen
ener geoefende krijgsmagt niet heiland.
Twemaal voert hij zijne moedeloze
benden tegen den Dwingeland aan 3
twemaal begeven zij hem; maar zijn moed
begeeft hem niet. FILIPS zendt hem
telkens zo veel verfterking toe , als zij
ne gruwelijke fchraapzugt bedelaars maakt,
Ballingen, uit hun vaderland gevlugt, zoe<
ken een ander vaderland ter zee, en verzadiging
van wraak en honger ann de,
A 4
1.
EOEICo

t
8 DE AFVAL DER
fchepen van hunnen vijand. Weldra wor­
TOEK den Zeefchuimers in Zeehelden hervormd-
, uit eenen hoop Rooffchcpen ontflaat een
Zeemagt; en uit Moerasfen verheft zig
ene Republiek. Zeven Gewesten verbreken
te gelijk hunne banden , en maken
enen nieuwen jeugdigen Staat uit,
magtig door eendragt, door zijne wateren
en door wanhoop. Een plegtige uitfpraak
der Natie ontzet den Dwingeland
van den troon ; de Spaanfche naam verdwijnt
uit alle wetten. Nu is 'er een
ftap gedaan, waarvoor gene vergiffenis
meer te vinden is; de nieuwe Republiek
wordt gedugt, om dat zij niet weder te
rug kan gaan. Partijfchappen rukken hare
banden los ; zelfs haar vreeslijk element,
de Zee, met haren Onderdrukker
als t ware zamenfpannende , dreigt
Jaar zwak begin enen vroegtijdigen on-
( iergang. Zij gevoelt hare kragten voor
'< le overmagt haars Vijands bezwijken , en
1 verpt zig biddende neder voor de mag.
\ igfte Tronen van Europa, om ene op-
1 >ermagt weg te fchenken, welke zij niet
m befchermen. Na vele vrugteloze aan­
1 keken, (zo veragtelijk was deze Repu-
»hek m hare opkomst, dat zelfs de heb-
l ugt van andere Koningen die jonge
»loem verfmaadde,) gelukt het haar ein-
l elijk , hare gevaarlijke Kroon enen
t Vreemdeling op te dringen. Nieuwe ftra-
! ;n van hoop beuren haren kwijnenden
I i©ed weder op: maar het noodlot gaf
r aar in dezen nieuwen Landsvader enen
i

NEDERLANDEN, 9
Verrader; en in den dringendften nood,
terwijl de onverbidlijke vijand voor de
poorten Is, tast KAREL VAN ANJOU de
vrijheid aan, tot welker befcherming hij
was ingeroepen. Daarceboven wordt door
een moorddadige hand de Stuurman van
het roer gerukt. Nu fchijnt haar noodlot
beflist; in WILLEM VAN ORANJE haar
enige Schuts-Engel verloren: maar het
fchip vliegt tegen den itorm in , en heeft
des Stuurmans hulpe niet meer nodig.
FILIPS ziet de vrugt verloren van ene
daad, welke hem zijn Vorflelijke eer
kostte , en misfchien niet weinig de hei.
melijke trotschheid van zijn gemoed
vernederde. Hardnekkig en met enen
twijfelagtigen uitflag worftelt de Vrijheid
met de Dwingelandij; 'er vallen bloedige
veldflagen voor; een edele rij van Hek
den vervangt elkander op het veld der
eer; Vlaanderen en Braband waren de
fchool, welke voor de volgende eeuwen
veldheren kweekte. Een langdurige verderflijke
oorlog verwoestte den zegen der
velden ; overwinnaar en overwonnenen
vernielden elkander, terwijl de opkomende
Water-Staat de vlugtende nijverheid in
zijnen fchoot lokte, en op de puinhopen
zijner naburen het heerlijke gebou zijner
grootheid vestigde. Veertig jaren duurde
een oorlog, wiens gelukkig einde het
dervend oog van FILIPS niet verheugde; die
een Paradijs in Europa vernielde, en uit
deszelfs puinhopen een ander deed opkomen;
die den bloem der krijgshaftige
A 5
r.
BOEK,

I.
BOEK.
I© DL' AFVAL DEK.
jeugd bedorf, een geheel wereld-deel verrijkte
, en den bezitter van het goudrijke
Peru arm maakte. Deze Vorst, welke,
.zonder zijn land te drukken, negen honderd
tonnen gouds jaarlijks konde verfpillen;
die nog veel meer door de kunften der
dwingelandij afperste; bezwaarde zijn ontvolkt
land met een fchuld van honderd en
veertig millioenen dukaten. Een onverzoenlijke
haat tegen de vrijheid ver-
flond alle die fchatten, en krenkte nutteloos
zijn Koninglijk leven ; maai -
de
Hervorming groeide aan onder de verwoestingen
van zijn zwaard, en de nieuwe
Republiek Hak uit burgerbloed hare
zegevanen om hoog. Deze ongewone
zwaai der dingen fchijnt zeer nabij
aan een wonder te komen; doch vele
omftandigheden liepen 'er te zamen, om
de magt des Konings te fnuiken, en de
opkomst van den nieuwen Staat te begunfti*
gen. Ware het gehele gewigt van zijne
magt op de Verenigde Gewesten nedergeftort,
het zonde met hunnen Godsdienst
en hunne Vrijheid gedaan zijn geweest.
Doch zijne eigene eergierigheid kwam hunne
zwakheid te hulp, daar deeze hein noodzaakte
zijne magt te verdelen. Door de kostba?
re ftaatkunde, om in alle Kabinetten van
Europa verfpieders te onderhouden ; door
het onderfteunen van de Franfcbe Ligue;
door den opffand der Moren in Granada;
de Verovering van Portugal, en den bon
?an het pragtige Eskuriaal, werden zij*
AS, zo het fcheen, onmetelijke fchattea

NEDERLANDEN. ft
aitgeput, 't welk hem buiten ftaat ftelde
om niet ernst en nadruk in het veld te E
handelen. De Duitfche en ltaliaanfche „
krijgsbenden, welke zig alleen op hoop
van buit onder zijne banieren hadden begeven
, floegen aan het muiten, omdat
men ophield met haar te betalen, en
verlieten troulooslijk hunnen Veldheer in
het beflisfende ogenblik , toen zij hem van
dienst moesten zijn. Deze gedugte werktuigen
der onderdrukking keerden nu
hunne gevaarlijke magt tegen hem zclvai,
en woedden vijandlijk in die Gewesten
, welke hem getrou gebleven waren.
De ongelukkige uitrusting tegen Groot-
Bnttanje , waaraan hij, als een dolle fpeïer,
het gehele vermogen van zijn Rijk
Waagde , voltooide zijne verzwakking ;
niet de Onvcrwinnelijke Vloot gingen de
fchattingen der beide Indien , en de kern
der Spaanfche Kri'gsmagt verloren.
Dog juist naarmate dat de Spaanfche
magt verzwakte , nam de Republiek toe
in kragt en bloei, Het verlies, welk de
nieuwe Godsdienst, de dwingelandij der
Inquifitie, de woedende roofzugt der
zoldaten , de verwoestingen van enen
langdurigen oorlog , onophoudelijk in
Braband , Vlaanderen en Henegouwen,
de wapenplaatfcn en voorraadkamers van
dezen kostbaren Oorlog, veroorzaakten,
maakte het natuurlijkerwijze van jaar
tot jaar bezwaarlijker, de legermagt te
onderhouden en aan te vullen. De
Katholijke Nederlanden hadden reeds een
sniUioen burgers verloren, en de plat-
g
OEIC,

SOEK
13 DE AFVAL DER
getrapte velden verfchaften geen onderhoud
meer aan hunne bouwers. Span-
, je zelf kon weinig volk meer leveren.
Dit Land, fchielijk tot voorfpoed op.
genegen, waarvan ledigheid een gevolg
was, had zeer veel in zijne bevolking
geleden, en kon de verzendingen van men.
fchen naar de Nieuwe Wereld en de Nederlanden
niet lang uithouden. Weinigen
van deze menfchen zagen hun Vaderland
weder ; en deze weinigen hadden hetzelve
als jongelingen verlaten, en kwamen
nu als verzwakte grijzaarts weder. Het
goud, gemener geworden, maakte de zolda.
ten fteeds duurder. De hand over hand toenemende
bekoorelijkheid der weelde maakte
de tegengeftelde deugden fchaarfer. Ge.
heel anders was het met de Nederlanders
gelegen. Alle die duizenden, welken de
wreedheid van 'sKonings Stadhouder uit
de Zuidelijke Nederlanden, de vervolging
der Hugenoten uit Frankryk , en de gewetensdwang
uit andere landen van Euro.
pa verdreyen, kwamen tot hun over. De
gantfche Christen-wereld was hunne werf.
plaats. De geestdrijverij zo wel van den
vervolger, als van de vervolgden, werkte
hun in de handen. De geestvervoeren.
de drift ener nieu verkondigde Leer, de
wraakzugt, de honger en de wanhoop
trokken uit alle oorden van Europa geluk,
zoekers onder hunne banieren. Alles,
wat voor de Nieuwe Leer gewonnen was;
wat van overheerfching geleden, of in
het toekomende daarvoor te vreezen had,
was ene wezenlijke aanwinst voor deze

NEDERLANDEN.
nieuwe Republiek. Elke mishandeling, I.
van enen Dwingeland geleden, gaf het BOEK.'
Burgerregt in Holland. Alles vloeide toe
naar een land, waar de Vrijheid haren
heuchlijken ftanderd had geplant, waar
de gebannen Godsdienst op agting, veiligheid,
en wraak aan zijne onderdrukkers
ftaat konde maken. Wanneer wij den toevloed
van alle Volken in het tegenwoordige
Holland befchouwen, welke bij hunne
intrede binnen deszelfs grondgebied hunne
regten als menfchen wederkrijgen, dan
kan men zig verbeelden , hoe het toen
gefield was, toen het gehele overige Europa
nog onder enen beklaaglijken gewetensdwang
zugtte; toen Amflerdam bijna
de enige vrijplaats voor alle gevoelens
was. Vele honderden huisgezinnen borgen
hunne rijkdommen in een Land, dat
door den Oceaan en de Eendragt tevens
befchermd werd. Het Republikeinfche Leger
werd voltallig, zonder dat men nodig
had handen aan den ploeg te onttrekken.
Te midden van het gedruis der
wapenen bloeiden handel en nering, en
de geruste burger genoot bij voorraad alle
de vrugten der vrijheid, die met vreemd
bloed eerst bevogten wierd. Ten zelfden
tijde, toen de Republiek nog worflelde
om tot fland te komen, breidde zij
de grenzen van haar gebied over dei]
Oceaan uit, en boude in flilte aan hare
Oost-Indifche tronen.
Nog meer: Spanje voerde dezen oorlog
met onvrugtbaar, dood goud, dat niet
weêr te rug kwam in de hand van hem ;

.
*4 DE AFVAL DER
die het uitgaf, maar dat den prils van alle
BOEK . noodwendigheden in Europa deed fteige-
- ren. De fchatkamcren der Republiek waren
Nijverheid en' Koophandel. Het eerfte
Verminderde, de laatfh vermeerderde door
den tijd. , Juist naarmate dat de hulpbronnen
der Regering bi} den langdurigen
oorlog uitgeput werden, begon de
Republiek eigenlijk haren oogst in tezamelen.
Het was een gezaai, dat wel
wat laat, maar' honderdvoudig wedergaf;
de boom daartegen , van welken
FILIPS zig vrugten afrukte, was een afgehouwen
tronk , die nooit weder groende.
Het ongunlrigë noodlot van FILIPS wiU
de, dat juist alle die fchatten , welken hij
ten ondergang der Nederlanden verfpilde ,
dienden om dezelven nog rijker te maken.
De ftceds vlietende llfoom van het Spaanfche
goud had rijkdom en weelde door
geheel Europa verfprcid; maar Europa
ontving zijne vermeerderde benodigdheden
grotendeels uit de handen der Nederlanders
, welke destijds van den handel der
gehele wereld meester waren, en den prijs,
van alle waren bepaalden. FILIPS was niet
in Haatom, gedurende dezen oorlog- r
den handel der Republiek met zijne
Qnderdaanen te beletten; zelfs was dit
zijn zaak niet. Hij zelf betaalde hun
ie kosten Van hunne verdediging; want
:1e oorlog» welke hen verderven moest,
vermeerderde den aftrek hunner waaren.
De ontzaehlijke zoramen, welke aan
ïijne vloten en legers beftccd werden*-

NEDERLANDEN. 15
kwamen merendeels in de fchatkamer van
de Republiek , die met de Vlaamfche
en Brabandfche Handelfteden verbonden
was. Al wat FILIPS tegen de Nederlanders
ondernam , werkte middelbaar
vóór bun. Hij vermogt niets tegen dezen
Vijand, om dat hij deszelfs land
niet door enen muur konde affluiten. Alle
die onnoemelijke fehatten, in enen
veertigjarigen oorlog verfpild, waren in de
vaten der Danaïden gegoten, en in een'
grondelozen put verzonken.
De trage voordgang van dezen oorlog
deed den Koning van Spanje even zo veel
fchade, als zij den Nederlanderen voordeel
aanbragt. Zijne legermagt was voor het
grootfle gedeelte zamengefteld uit het
overblijffel van die overwinnende benden,
welke onder KAREL DEN VIJFDEN
hunne laurieren geplukt hadden. Een veeljarige
dienst gaf hun regt tot rust: velen
hunner, weiken de oorlog verrijkt
had, verlangden vol ongedulds hunne
feaardfteden weder te Zien, en de overige
dagen van een afgefloofd leven in
gemak te eindigen. Hun vorige ijver»
hun heldenvuur en hunne krijgstugt, verfiaauden,
naarmate dat zij rekenden aan
eer en pligt voldaan te hebben, en de
vrugten van zo vele veldtogten eindelijk
begonnen in te zamelen. Hier kwam bij,
dat lieden, welke gewoon waren, door de
Woede hunner aanvallen eiken tegenfland
te overwinnen, verdriet moesten krijgen
h\ enen oorlog, die meer tegen elemen*
r.
BOEKi

I.
H O E K
IS OE AFVAL DËR
ten, dan tegen menfchen gevoerd wierdi
. meer het geduld oefende, dan de begeerte
- naar roem verzadigde ; waarbij men minder
met gevaar, dan met zwarigheden
en gebrek te itrijden had. Noch hun
moed, noch hunne langdurige ondervinding
konden hun te ftade komen in eert
Land, welks natuurlijke gefteldheid vaak
den lafharrigften der inborelingen voordelen
op hun deed behalen. Op enert
vreemden bodem eindelijk, kwam één nederlaag
hun duurder te Haan, dan vele
overwinningen op enen vijand, welke
hier t'huis was, hun voordeel konden
doen. Bij de Nederlanders had juist het
tegengeftelde plaats. In enen zo langdungen
oorlog, waarin geen beflisfende flag
voorviel, moest de zwakker vijand ten
jaatften van den flerker leren; moesten
kleine nederlagen hen aan het gevaar gewennen
, kleine overwinningen hunnen
moed aanvuren. Bij den aanvang van den
burger-oorlog had de legermagt der Republiek
zig naaulijks voor de Spaanfche in
t veld durven vertonen; maar de langdurigheid
van denzelven oefende haren moed
en hare kragten. Gelijk 'sKonings legers
verdriet in het ftrijden kregen, zo nam
het vertrouwen der Nederlanderen met hunne
verbeterde krijgstugt en ondervinding
toe. Eindelijk , na dat een halve eeu
verlopen was, gingen meesters en leerlingen,
zonder overwonnen te hebben,
als gelyke Kampvechters, uit elkander.
Ook

NEDERLANDEN. \y
Ook Werd 'er in den gehelen loop de- ï.
èes oorlogs van den kant der Nederlande­ BOES.
ren meer geregeld en eenftemmig gehandeld,
dan van den kant des Koning.?.
Voor dat de eerstgenocmden hun eerite
Hoofd verloren, was het beftuur der Nederlanden
door niet minder dan vijf verfcheidene
handen gegaan. De- befluiteloosheid
der Hcrtoginnc VAN PA^MA bragt het
Kabinet van Madrid in verwarring, en liet
hetzelve binnen korten tijd bijna alle ftaatsregelen
doorlopen. Dc onbuigfame gcllrenghcid
des Hertogen van A L B A , dc zagtheid
van zijnen opvolger REQUESENS, de listen
en ftreken van Don j u AN VAN OOS­
TENRIJK, en de levendige en krijgshaftige
geest desPrinfen VAN PARMA, gaven aan
dezen oorlog even Zo vele tegenflrijdige lig*
tingen ; terwijl het ontwerp' des Afvals in
het enige hoofd, waarin het klaar cn duidelijk
huisvestte, ilceds het zelfde bleef.
De grootfte misflag was, dat men altoos het
tijdftip verzuimde, waarin men van zijne
grondregels gebruik moest maken. In 't.
begin van den opftand, toen de overmagt
ogenfchijnlijk nog aan de zijde des Ko~
nings was; toen een fpoedig befluit eit
manlijke ftandvastigheid deii opltand in
zijne geboorte hadden kunnen fmoren,
liet men den teugel des beftuurs in
de handen ener vrouwe flaplijk heen en
tveder flingeren. Nadat de opftand
werkelijk Was uitgeborfren , de kragten
des Konings en der Tegenpartij reeds
meer elkander evenaarden , en ene ver*
I. DEEL, g

I.
*OEK.
l8 DE AFVAL DËtt
ftandige toegeeflijkheid alleen den nakerm
den burger-oorlog konde afweren, viet
het Stadhouderfchap enen man te beurt ?
wien juist deze enige deugd tot dien post
ontbrak. Enen zo waakzamen opziener,
als WILLEM DE ZWIJGER was, ontging
geen van die voordelen , welke hem
door de verkeerde flaatkunde zijns vijands
aangeboden werden, en met ilille
naarftigheid ftreefde hij langfaam naar
het doel van zijne grote onderneming.
Maar waarom verfcheen FILIPS DE
TWEDE niet zelf in de Nederlanden ?
Waarom wilde hij liever alle onnatuurlijke
middelen uitputten, om flegts het enige
niet te beproeven, dat niet misfen konde?
Om de bukenfporïge magt des Adels
te fnuiken, was 'er geen natuurlijker
middel , dan de perfoonlijke tegenwoordigheid
van den Heer. Bij de Hoogheid
zelve moest alle grootheid van bijzondere
perfonen dalen , alle ander aanzien
verdwijnen. In plaats dat nu de
waarheid door zo vele onzuivere kanalen
langfaam en troebel naar den ver afgelegen
troon vloeide , en de dralende
tegenweer aan het werk des gevals tijd
gunde om tot een werk van verftand
te rijpen , zoude zijn eigen fcherpziend
oog waarheid van dwalingen hebben
•onderfcheiden; niet zijne menschlievendheid,
maar alleen bedaarde Staatkunde
zou den lande een millioen Burgers befpaard
hebben. De Plakaten, hoe nader
2ij aan hunne bron waren, zouden des

NEDERLANDEN; ïa
ïe kragtiger zijn geweest, en de pijlen
des opflands, hoe nader aan hun doel, BOEK.
waren des te kragtelozer en zagter neergekomen.
Het kost oneindig meer het
kwaad, dat men tegen enen afwezigen
vijand ligtelyk beftaan kan, hem in
het aangezicht toe te brengen. De
opfland fcheen in den beginne zelfs
voor zijnen eigen naam te fchrikken , eh
bediende zig enen tijdlang van het kunftig
verzonnen voorwcndfcl, dat men de
zaak van den Souvercin tegen de willekeurige
aanmatigingen zyns Stadhouders
handhaafde. De verfchijning van
FILIPS in Brusfel had op éénmaal van dit
gochelfpel een einde gemaakt. Men had
dan zyn voorgeven moeten nakomen, of
het masker affmijten-, en zig door zijne
ware gedaante veroordelen^ En welke
verligting ware het niet voor de Nederlanden
geweest, bij aldien zijne tegenwoordigheid
hen flegts voor die onheilen
had gefpaard, waarmede zij buiten
zijn weten en tegen zynen wil gedrukt
werden! Welk een voordeel voor
hem zclvcn, al had die tegenwoordigheid
tot niets anders gediend, dan om
het oog te hebben op de uitgave dier
onnoemelijke zommen,- welke, tot de
benodigdheden van den Oorlog onregtmatiglijk
geheven ^ onder de handen zijner
bedienden te zoek raakten! Het geen zijne
Vertegenwoordigers door het onnatuurlijke
middel yan vrees moesten afperfen, h&A
de Vorst in aller gemoederen reeds gef
B 2

ï.
BOEK.
tfö DE AFVAL DÉR
reed gevonden. Het gene de eerstgenoemde!*'
tot voohverpen van haat maakte , had hem,
op zijn hoogst, gevreesd gemaakt: want
het misbruik van aangeboren magt drukt op
Verre na zo fmei'telijk tiiet, als het misbruik
van gegeven magt. Zijne tegenwoordigheid
zou" duizenden behouden
hebben , al ware hij niets anders dan
een huishoudelijk Despoot geweest; en
fchoon hij ook zelfs dat niet ware geweest
, zou dc vrees voor zijnen per-,
foon hem een Landfchap behouden hebben
, dat door den haat en de minagting
voor zijne werktuigen verloren
ging.
Even zo wel, als de onderdrukking
van het Nederlaridfche Volk de gemene
zaak werd van alle menfchen , welke
hunne regten gevoelden , is het te denken
, dat ook de ongehoorzaamheid en
afval dezes Volks alle Vorsten waakfaam
zouden hebben gemaakt, om in de regten
Van hunnen Nabuur hunne eigene te befchermen.
Maar de nijd tegen Spanje
behield voor dit maal het overwigt ovct
het Staatkundige medegevoel , en de voorhaamfte
Mogendheden van Europa begunstigden
, meer of min, 't zy Openbaar of
heimelyk, de zaak der Vrijheid. Keizer
M A X I M I L I A A N D E T W E D E , fcllOOU
door banden van bloedverwantfchap aan
het Huis van Spanje verknogt, gaf billijke
reden tot de befchuldiging, van de
partij der Afvalligen heimelijk toegedaan
te zijn. Door het aanbod van zijne

NEDERLANDEN. Ot
bemiddeling, erkende hij ftilzwijgend enig ï.
regt in hunne bezwaren, 't welk hen j
moest aanmoedigen , om destc ilijver .
daarop te blijven liaan, Onder enen
Keizer, welke het Spaanfche Hof oprcgtclijk
genegen ware geweest, zoude
de Prins VAN ORANJE niet ligtclijk zo
veel manfehap en geld uit Pujtschland
gekregen hebben. Frankrijk , zonder
openlijk en uitdrukkelijk den vrede te
breken , {lelde enen Prins van den bloq?
de aan het hoofd der Nederlanderen,
en de krijgsverrigtingen van dezen werden
grotendeels met Fransch geld en.
volk uitgevoerd. ELIZABET van Engeland
oefende flegts ene gcregtc wraak
en wedervergelding , met de wederfpannigen
tegen hunnen wettigen Heer in hare
befcherming te nemen; en fchoon
eigenlijk hare geringe hulp ten hoogften
daartoe kon dienen , om den gehelen ondergang
der Republiek te verhoeden, was
dit evenwel reeds oneindig veel in een
tijdilip, waarin hui} uitgeputte moed
door hoop alleen nog kon ftaande blijven.
Met deze beide Mogendheden ilond
FILIPS toenmaals nog in een verbond van
Vrede, en beide werden zij zijne Verraders.
Tusfchcn den Herken en den zwakken
is opregtheid dikwijls geen deugd;
m e
hem , die gevreesd wordt, k° n zelden
die fijner banden te ftade, welke gelijken
met huns gelijken verenigen. FILIPS
had zelf de waarheid uit den ftaatkundigen
omgang verbannen , de zedelijkheid 1
B 3
BOEK.

22 DE AFVAL DER
ï. tusfchcn Koningen vernietigd, en List tot-
BOEK, de Godheid van het Kabinet gemaakt.
Zonder zig ooit regt over zijne meerderheid
te verheugen, moest hij zijn gehele
leven worftélen met den nijd, welken zij
hem bij anderen verwekte. Europa liet
Jhem boeten voor het misbruik van een
magt, waarvan hij inderdaad nooit het
yolkomen gebruik had gehad,
Wanneer men tegen de ongelijke magt
van beide Partijen, welke ons in den
eerden opflag zo zeer verbaast, alle de
toevallen in rekening brengt, welke ten
j ladele van deze, en ten voordele van
;ene werkten, zo verdwijnt het Boven,
latuurlijke van deze gebeurenis, maar
iet Buitengemene blijft; en dan heeft
pen enen juisten maatdaf gevonden , om
Ie eigenlijke verdiende dezer Republieks-.
jezinden, ten aanzien hunner Vrijheid, te
;unnen opgeven. Men moet egter niet
lenken, dat ene zo naaukeurige berc-
i ening der kragten de onderneming zelve
1: ; voorafgegaan, of dat zij, reeds bij
l et afdeken in deze gevaarlijke zee,
e kust hebben geweten , waaraan zij vcr-
V olgens landden. Met die rijpheid , dout-
h cid en heerlijkheid, waarin dit werk bij
z jne voltoojing praalde, vertoonde het
z g geenszins in-, het plan van zijnen
O ntwerper, even zo weinig als ene vol-,
k amen fcheuring in 't Geloof zich voor-
4 :n geest van L UT HER vertoonde,-toen
ij tegen de Aflaatskraarri opkwam. Welk
m onderfcheid tusfehen den nederigen
I
ï

NEDERLANDER 53*
optogt dier Geuzen te Brusfel , die
om een menschlievende behandeling, als
om een genade, fineken, en de gedugte
Majefteit van enen Vrijen Staat, die
met Koningen, als met zijns gelijken,
in onderhandeling treedt, en in minder
tijds dan een ecu' den troon zijner vorige
Dwingelanden wegfehenkt! De onzigtbare
hand van het noodlot dreef den afgclchoten
pijl in enen hoger kring, en in ene
geheel andere {trekking voord, dan hem
bij het affcMeten gegeven was. In den
fchoot van het gelukkige Braband werd
de Vrijheid geboren , welke, als een
pasgeboren kind aan hare Moeder ontrukt
, het veragtc Holland gelukkig moest
maken. Dog, de onderneming zelve moei
ons daarom niet kleiner toefchijnen, on
dat zij anders uitviel, dan de bedoeling
was geweest. Van deze dwaasheid moes'
ons een gemeenzame omgang met d<
tegenwoordige en verleden wereld ge
nezen hebben. De mensen bewerkt
befchaaft en vormt den ruwen iteen
welken de tijden aanvoeren; tot hem be
hoort het ogenblik en tijdftip, maar he
geval rolt de gebeurenisfen. Indien d
driften, welke zig bij deze gebeuren,
werkfaam betoonden , flegts het wer
niet onwaardig waren, waaraan zij, zor
der het te weten , dienstbaar waren
indien de kragten, welke dezelve hie
pen uitvoeren, en dc enkelde bedrijven
uit welker vereniging dezelve op en
wonderbare wijze ontllond* flegts o
B 4
t
BOEK»
»
i
e P
s '•> i

H DÉ AFVAL DER
zig zelve edele kragten, fchone en gro-
SOEK , te bedrijven waren, dan i s de gebeu-
. rems groot, gewigtig en nuttig voor ons,
en mogen wij over de ftoutc geboorte
van het geval verbaasd ftaan, 0f een
hoger verftand daarin eerbiedigen
De Gefchiedenis der Wereld is zig
zelve gelyk , even als de wetten der Natuur,
en eenvoudig, even als de ziel des
menfchen. De zelfde gegeven onhandigheden
brengen de zelfde verfcnijnfelen
weder voort Op dien eigen grond,"
waarop tans de Nederlanders aan hunne
fcpaanlche Dwingelanden het hoofd boden,
hadden voor vyftienhonderd jaren
Jiunne ftamvaders, de Batavieren en Belgen,
tegen hunne Romeinfche Geweldenaars
geftreden. Dezen, even als genen
onwillig onder enen trotfehen Overheerfcher
ftaande en op gelyke wijze
van roofzugtige Landvoogden mishandeld,
wierpen met gelijke koenheid het flaaf-
[chc juk af, en waagden den kans in
sen even ongelijken ftrijd. De zelfde
! rotschheid van Veroveraars, de zelfde
3 loge vlugt der Natie had plaats in de
i Spanjaarden der zestiende, en in de Ro-
] nemen der eerftc eeu; de zelfde dappcr-
;i ïeid en krijgstugt in beide legers: de
:elfde vrees voor hunne wapenen. Daar.
:icn wij, even als hier, list met over-'
nagt kampen, e n ftandvastigheid, door
'endragt onderfteund, ene ontzaglijke magt
fmatten vvelke zig door verdeling ve?wakt
had. Daar, zo wel als hier,

NEDERLANDEN. &5
ïaa"de bijzondere haat de Natie in het
harnas: een enkeld mensch, voor zijnen
tijd geboren, ontdekt haar het gevaarlijke
geheim harer fterkte, en doet haar verkropt
misnoegen tot ene bloedige verklaring
uitbersten. „ Bekent het Batavieren!"
dus fprak CLAUDIUS CIVILIS zijne medeburgers
in het heilige woud aan, „worden
„ wij van deze Romeinen nog, gelijk voor
„ heen, als Bondgenoten en Vrienden,
* of niet veel meer als Haven behandeld 1
I.
BOE K.
?
" Wij zijn aan hunne Amtenaren en Stc-
„ dehouders overgeleverd, die , nadat zi
'„ zig met ons goed en bloed verzadigc [
i hebben, van anderen worden vervangen
die de zelfde geweldenarij, flegts onde:
„ andere namen , herhalen. Komt 'e
, al eens een Opperbevelhebber, dez<
',' drukt ons door zijn pragtig en kostbaa l
„ gevolg, en door zijnen nog ondraaghj
'„ ker hoogmoed. De wervingen ftaai 1,
weder voor de deur , die Kinders va 1
hunne Ouders, Broeders van elkander
voor altoos af fchcuren, en uwe wal
kere jonge manfehap aan de Romeir
£ fche geilheid ten prooie geven. Tam T
• Batavieren ! is de tijd voor u geborei !.
" Nooit ftond het met Rome zo veeg
als op dit ogenblik. Laat u door di e
„ namen van Legioenen genen fchrik aar i-
jaagen: in hunne Legers vindt men ni< !t
^ dan oude lieden en buit. Wij hebbe n
,', Voetvolk en Ruiterij. De Germane n
„ zijn op onze hand, en de Gallen zij n
gezind om met ons het juk af te werpej h
i 5

ï,
KOEK,
DE AFVAL DER
„ Laat Syrië, en Azie, cn het Oosten,
„ waar men Koningen van noden heeft
hun dienen, 'Er zijn nog onder ons,
„ die geboren zijn, vóór dat men den
„ Romein fchatring betaalde. De Goden
„ houden het met de dapperfteri." Door
enen plegtigen eed wordt de zamenzwemg
gewijd, even als het Verbond der
Geuzen; zij vermomt zig ook looslijk, gelijk
dit, met den grijns van onderdanigheid,
en fchuilt agter de Majefteit eens groten
mams. De benden van CIVILIS zweren
bij den Rhijn trou aan VESPASIAAN
in Syne, gelijk het Bondgenootfchap aan
riLips DEN TWEDEN. De zelfde
ftnjdplaats geeft het zelfde bellek van
verdediging, de zelfde toevlugt voor de
wanhoop aan de hand Beiden vertrouwen
hun weifelend geluk aan een gunftig
element. Iu gelijke benaaudheid redt
CIVILIS door een gemaakte overftromhig
zijn Eiland, gelijk vijftienhonderd jaren later
WILLEM VAN ORANJE de Stad Leijden.
De dapperheid der Batavieren bragt
de zwakheid van de Heren der Wereld aan
den dag, even gelijk de loflijke moed hunner
Naneven de pragtige uittering van
het Spaanfche Rijk voor het OOP- van geheel
Europa ontdekte. De zelfde vindingrijke
geest bij de Legerhoofden van beide
tijdperken doch den Oorlog even zo
hardnekkig voordduren, en bijna even zo
twijfelagtig eindigen. Eén onderfcheid
is -hier egter te vinden: de Romeinen
en Batavieren oorloogden raenfch©.

NEDERLANDEN. %J
lijk, want zij voerden geen'. Oorlog om
den Godsdienst. (*)
Eer wij ons in deze grote Omwenteling
verder begeven, moeten wij enige
fchreden in de oude Gefchiedenis des
Lands te rug gaan, om dien (laat van
zaken, welken wij ten tijde dezer merkwaardige
verandering aantreffen, te zien,
geboren worden.
Het ogenblik, waarin dit Volk in de
Gefchiedenis der Wereld zijne intrede doet,
is het tijdffip van deszelfs ondergang: het
verkreeg zijn Staatkundig beftaan van zij.ne
Overwinnaars. Dit üitgeftrektc gewest,
dat ten Oosten door Duitschland, ten
Zuiden door Frankrijk, ten Noorden en
Westen door de Noordzee bepaald wordt,
De Rhyn
maakte deszelfs grensfeheiding uit. Tei
linkerhand van die Rivier woonden de Belgen:;
aan hare regter hand de Friezen:
en de Batavieren op het Eiland , 't wel!
hare beide armen ten dien tijde met der l
£*) TACITUS. Hiftor. L. IV. V,
(f) J. C/ESAR de Bello GaU. L. ï, TACIÏ
de Mori'bus German. en Hist. L. IV.
BOEK

DE AFVAL DER
ï. Oceaan, vormden (*} Alle deze Natiën
BOEK, werden, de ene na de andere, aan de
Romeinen onderworpen: ondertusfehen geven
hare overwinnaars zelve ons de loffelvk,
fte getmgenisfen van derzelver dapperheid,
De Belgen, fchnjft CAESAR (ö7 warei
de emgften onder de Galjifchc Volken
Welke de inrukkende Tcutonen en Cimbren
van hunne grenzen weerden. De Batavieren
zegt TACXTÜS Cf), overtroffen
m heldenmoed alle volken omftreeks
den R W Dit woeste Volk betaalde
zijne fchatting in zoldaten , en werd van
zijne Overwinnaars, gelijk zwaard, en
P'jl, flegts tot den flag bewaard. De
Romeinen zelve verklaarden de Bataafse
Ruiterij voor het beste gedeelte
ran hun leger. Langen tijd waren zij, ge s f
1
1
1
<
t
ta
»? de Zwitfers, de Lijfwagt der
xomein che Keizers; hun wilde \ioed
rerfchnk/e den Dader , daar zij in volle
vapenmsnng over den Donau zwommen,
Je zelfde Batavieren hadden AGRICOM
»P fijnen togt naar Brittanje verzeld',
n hem in de verovering van dit eiland ge-
C*) Over de oude verdeling dezer landen
raadplege de weetgrage Lezer het voortrede
7*J1A A , l Eerwaardigen Engelberts , ^enaamd
: Aloude Staat en Gefchiedenis der V>r
cenigde Nederlanden. ^
CS) De Bello Gal!,
U) Hisr. L. IV. c. i2.

tiÉ'DERLANDEfi. 2 0
holpen ( * ). Dc Friezen werden het laatst
van allen overwonnen , en heriïelden zig ,
het eerst weder in de vrijheid. De moe- .
rasfen , waarin zij woonden , maakten de
Veroveraars later belust, cn kwamen hun
duurder te ftaan. De Romein D R U S U S ,
Welke in deze oorden den krijg voerde,
«roef een kanaal van den Rhijn m de
Flevo, tans de Zuiderzee, waardoor dc
Romeinfche vloot in dc Noordzee doordrong,
en Uit deze door dc monden vart
de Eems en dc Wczer een' gemakhjker
weg naar het binnenfte van Duitschland
vond (f).
Vier ecuwen lang vinden wij de Batavieren
in de legers der Romeinen, dog
na de tijden van HONORIÜS verdwijnt
dcrzelver naam Uit de Gefchiedenis. Wij
Zien hun eiland overftroomd van dc Franken
, welke zig vervolgens weder in het
naburige Bclgien verliezen. De Friezen
hebben het juk van hunnen verafgelegen
en magtelozen Beheerfchcr verbroken 3
cn komen weder te voorfchijn als ceii vrij
Völk, dat zelf veroveringen maakt, zig
door zijne eigene gebruiken en een over
fchot van Romeinfche wetten beftuurt.
en zijne grenzen tot over den linke)
oever des Rhijns uitbreidt. In 't algemeci
(*)DIONCASS. S. LXIX. TAC. Agric. C. %6.
TAC. Annal. II. 15. .
C§) TACIT. Annnl. II. 8. Su#rbN. P
©aud. Cap. 1. YS» 3,
h
I O K K .
I

3° DÈ AFVAL DElt
i. heeft Friesland onder alle de Gewesten
BOEK . van Nederland het minst van de inval-
• Icn van vreemde volken, van vreemde
gewoonten en wetten geleden* en, eeuwen.
kng, fporen van zijne oorfpronkehjke
gedeldheid , zijnen volksgeest
en zijne zeden behouden, welke noe
ten huidigen dage niet geheel verdwenen
zijn,
Het tijdperk der Volksverhuizingen
Vernietigt den oorfpronkelijken vorm vande
meeste dezer Natiën ; 'er ontdaan andere
vermengingen, en andere inrigtingen-
De deden en legerplaatfen der Romeinen
verdwijnen in de algemene Verwoesting,
en met dezen zo vele gedenktekens van
hunne grote kunst van regeren, door de
Vlijt van vreemde handen voltooid. De
verlatene dijken moeten weder voor de
woede der dromen en den indringenden
Oceaan zwigten. De Wonderen van
menfchen handen , de kundige kanalen-
I Irogen weder uit; de wateren veranderen
ïunnen loop ; het vaste land en de zee
) 'erwarren hunne grenzen * en de natuur
an den grond verandert met zijne be-
j roners. De zamenhang van beide tijden
i :hijnt vernietigd , en met een nieu ge^
{ agt van menfchen begint ene nieuwe
g efchiedenisi
Het Rijk der Franken, dat uit de
P uinhopen van het Romeinfche Galliè'n
O pkwam , had in de zesde en zevende
e ;u alle Nederlandfche gewesten ingeü
M , cn het Christelijke geloof in deze

NEDERLANDEN. gt
Janden gevestigd. Friesland , het' laatite T.
van allen, werd na enen hardnekkigen oor­ BOEK,
log eindelijk door KAREL MARTEL,
die voor het Euangelie met zijne wapenen
den weg baande , der Frarikifche krone onderworpen.
KAREL DÉ GROTE verenigde
alle dezen landen, welke van toen af eert
deel uitmaakten van die uitgebreide Mo-»
narchie, welke deze Veroveraar uitDuitschland,
Frankrijk ert Lombardijen ichiep.
Toen naderhand dit grote Rijk onder deszelfs
nakomelingen weder verdeeld wicrd,
werden ook de Nederlanden, nu eens tot
Duitfche, dan eens tót Frankifche, dan
weder tot Lotharingfche Provinciën gemaakt
, en eindelijk vinden wij dezelve
onder de beide namen van Friesland en
Neder-Lotharingen.
Met de Franken kwam ook de Leenregering,
een vrugt van Noordfchen grond,
in deze landen, en ontaartte zo wel hier*
als overal elders. De vermogendile Leenmannen
onttrokken zig van tijd tot tijd
aan de Kroon , en de Koninglijke
Amtenaren fleepten de landfehappen,
welken zij befchermen moesten , als een
Wettig erfgoed naar zig. Dan deze afvallige
Leenmannen konden zig niet,
dan met hulp van hunne Onderhorigen,
tegen den Vorst ftaande houden, en de bij-
Hand , welken dezen verleenden , moest
door nieuwe Lenen gekogt worden.
De Geestlijkheid werd door vrome veroveringen
en gefchenken magtig, en vcrworf
zig weldra een onafhan.kc.1 ijk bc«

ï.
& O E!',
3* DË AFVAL DE^
ilaan in hare Abtdijen cn Bisfchoplijka
zetels. Op die wijze waren de Ne*
, derlanden in de tiende , elfde , twaalfde
cn dertiende eeuwen in verfcheidene kleine
onafhankelijke Staten gefplitst, welker
Heren nu eens aan liet Duitfche Keizerrijk,
dan eens aan de Frankifche Koningen
hulde deden. Door koop, huwelijk
ken, verwantfehap, of ook door overhering,
werden vaak 't grootst gedeelte van dezelven
weder onder een' hoofdfiam verenigd; en
•in de vijftiende eeu zien wij het Huis
van Bourgondiën in bezit van het grootfte
gedeelte der Nederlanden (*). FILIPS DE
GOEDE, Hertog van Bourgondiën, had,
met meer of minder regt, airede elf Gewesten
onder zijn gebied gebragt, welke door
KAREL DEN STOUT EN, zijnen zoon,
door magt van wapenen met nog twe
nieuwe vermeerderd wierden. Dus ontftond
ongemerkt een nieuwe Staat in Europa,
waaraan niets meer dan de naam ontbrak,
om het bloeiendfte Koningrijk van dit Werelddeel
uit te maken. Deze uitgeftrekte
bezittingen maakten den Bourgondifchen
Hertog tot enen gedugtcn nabuur voor
Frankrijk , en bragt den (routen , onrustïgen
geest van KAREL in verzoeking, om
het ontwerp ener verovering te maken, welr
ke het gehele ingefloten land van de Zuiderzee
en den mond des Rhijns af tot in den
Elzas toe zoude bevatten. Dc onuitputtelijke
C*) Grat. Annal. L. L p. 2. 3.

&ÏEDERLANDE1N. gg
ïïjke middelen van dezen Vorst kunnen f.
énigszins deze vermetele herfenfchim goed- BOEK*
maaken: een gëdugfe legermagt dreigde
dezelve tot dadelijkheid te brengen.
Reeds beefde Zwitferland voor zijne vrijheid
, maar het trouloze geluk verliet
KAREL in drie vreeslijke veldflagert, en
de dolle Veroveraar raakte onder dc levenden
cn de doden verloren
De enige erfgenaam van KAREL DEM
STOUTEN, MARIA, de rijkiïe Prinfes
van dien tijd, en de rampzalige HELENE,
die het ongeluk over deze Landen
bragt, hield tans de gehele wereld
ih verwagting opgetogen, Twe magtigê'
(*) Een Hofjonker, welke hem had zie»
vallen , en de Overwinnaars , enige dagen na
den flag , op de plaats verleide, redde hem nog
uit ene veragtelijke vergetelheid. Men trok
zijin lijk, naakt en door wonden deerlijk misvormd
, uit een moeras, waarin het vast gevroren
was , en herkende hem nog met vele
moeite aan enige tanden, welken hij milie, en
aan de nagelen van zijne vingers, welken hij
gewoon was langer , dan andere mentenen,
te dragen. Dat 'er evenwel, onaangezien deze
kenmerken , nog fteeds dezulken zijn geweest
, welke aan zijnen dood twijfelden, en
zijne wederverfchyning te gemoete zagen, blijkt
uit een plaats in den brief, waarin LODEWYK
DE ELFDE van de Bourgondifche Staten vorderde,
dat zij weder onder de kroon van Frankrijk,
zouden terug keeren. „ Ingevalle," dus luidt die
plaats, „ Hertog KAREL nog in leven is ,
„ zijt gij van uwen eed aan mij weder ontfla-
„ gen." C OM IN ES T. III. Preuves desMemoires
4P5, 497-
I. DEEL. Q

I
BOEK.
$4 DÊ AFVAL DEK.
Vorsten, L O D E W Y K D E E L F D E , Koning
van Frankrijk, voor den jongen
Daufijn, zijnen Zoon, en M A X I MI LI A A N
V A N O O S T E N R Y K , Zoon van Keizer
F R E D E R I K D E N D E R D E N , deden zig
op als mededingers naar haar bezit. Hij,
wien zij hare hand zou fchenken , moest
de magtiglte Vorst van Europa worden,
en nu begon dit werelddeel voor 't
eerst te vrezen voor zijn evenwigt.
L O D E W Y K , de magtigfte van beiden,
konde zijn aanfpraak door de kragt der
wapenen onderfteunen ; maar het Nederlandfche
Volk , dat over de hand van zijne
Vorstin befchikte, ging dezen gedugteiï
Nabuur voorbij, en befloot ten voordele van
M A X I M I L I A A N , wiens afgelegene Staten
en bepaalde magt voor 's Lands vrijheid
min gevaarlijk fchenen : ene bedrieglijke
ftaatkunde, welke door ene zonderlinge
fchikking des Hemels het ongeluk verhaastte
, in plaats van hetzelve voortekomen!
FILIPS DE S C H O O N E , Zoon van
M A R I A en M A X I M I L I A A N , geraakte
door zijne Spaanfche Bruid in het
bezit van dat uitgeftrekte Rijk, dat onlangs
door F E R D I N A N D en I S A B E L L A
geftigt was ; en zijn Zoon, K A R E L
V A N OOSTENRIJK, was geboren Heer
van het Koningrijk Spanje, de beide
Siciliën, dc nieuwe Wereld en de Nederlanden.
Het gemeen raakte hier,, vroeger
dan in de overige Leenrijken, van zij-

HP lijflijke flavemij öntflagën, en verkreeg
wel ras een eigen burgerlijk be- BOEKi
ftaan. De gunstige ligging des Lands
aan de Noordzee en groote bevaarbare
wateren, deed fpoedig den Koophandel
opkomen, welke de menfchen
in Steden bijeen verzamelde, de nijverheid
opwekte * vreemdelingen lokte, en
Welvaart en overvloed onder hen verfpreidde:
Hoe veragtelijk ook dë borlogzugtige
Itaatkunde dier tijden op elke
nuttige handtering nederzag, konden
egter de Landsheren de wezenlijke
voordelen, welke hun daaruit toevloeiden
; niet miskennen. De toenemende
bevolking hunner Landen , de menigvuldige
giften, welke zij onder de verfchillende
benamingen van Tol, Weggeld,
Bruggeld, Markt - geld, enz. vati
inlanders en uithecmfchen afpersten, waren
voor hun te zoete lokazen;
dan dat zij onverfchillig zouden gebleeven
zijn omtrent de Oorzaken, waaraan
zij die te danken hadden. Hunne
eigen hebzugt maakte hen tot voorftanders
van den Koophandel, en de
onkunde zelve, gelijk meermalen gebeurt
, holp zo lang, tot dat eindelijk
ene gezonde ftaatkunde in derzeïver plaats
kwam; In vervolg van tijd zogten zij
zelfs de Lombardifche Kooplieden aan,>
befchonken de Steden met grote voorregten
en een eigen regtsgebied,- waardoor'
deze in aanzien en invloed grootlijks
toenamen; De gedurige oorlogen/
e 2
ïi

BOEK.
'5* 5>E AFVAL DER
welken de Graven onder elkander erï
met hunne naburen voerden, maakten
hen afhankelijk van de gunst der Steden
, welke zig door haren rijkdom belangrijk
maakten, en die voor de onderftand-gelden,
door haar verleend, aanzienlijke
voorregten wisten te bedingen.
Van tijd tot tijd groeiden de Voorregten
der Gemeenten aan, toen dc Kruistogten
den Adel tot ene kostbare uitrusting
noodzaakten, toen de voortbrengfels van
het Oosten langs enen nieuwen weg in
Europa kwamen, en de inrukkende weelde
den Vorftcn nieuwe behoeften veroorzaakte.
Zo vinden wij reeds in de
elfde cn twaalfde eeu enen gemengden
regeringsvorm in deze landen, waar de
magt van den Vorst door den invloed
van de Standen , te weten den Adel,
de Geestelijkheid, en de Steden , merkelijk
bepaald is. Deze , welke Staten
genaamd werden , kwamen zo dikwijls
te zamen, als het belang der Provincie
zulks vorderde. Zonder hunne toeftemming
golden gene nieuwe wetten, mogt
geen oorlog gevoerd, gene nieuwe tollen
geheven, gene verandering in de
munt gemaakt, en geen vreemdeling tot
enig deel van het ftaatsbeftuur toegelaten
worden. Deze Voorrechten hadden alle
Landfchappen met elkander gemeen; ander
• i waren verfchillende naar de onderfcheidene
Gewesten. De regering was
erflijk, maar de Zoon trad niet in de
regten des Vaders, dan na alvorens de

NEDERLANDEN. 37
Staatsgeftcldhcid plcgtig bezworen te heb­ I.
ben (*). , SOEK,
Nood is de eerfte wetgever; alle .
noodzakelijkheden, welken men in deze
ftaatsgeltcldheid ontmoet, zijn oorfpronkelijk
noodzakelijkheden van den Koophandel
geweest. Dus is de gehele inrigting
van de Republiek op Koophandel gegrond
, en hare wetten zijn later dan
haar handel. Het laatfte Artiekcl van deze
ftaatsinrigting, waardoor Uitlandcrs buiten
bedieningen gefloten worden, is een
natuurlijk gevolg van alle de voorgaande.
Eene zo ingewikkelde en kunflige betrekking
van den Vorst tot het Volk,
welke in elke Provincie , en dikwijls in
elke enkelde Stad nog weer bijzonder
was , vorderde mannen , welke den
vurigften ijver voor de onderhouding van
's Lands vrijheden met de grondigfte
kennis van dezelve verenigden: beide zaken
, die niet wel in enen vreemdeling
konden öhderfteld worden. Deze wet
gold voor het overige voor elk Landfchap
in 't bijzonder, zo dat in Braband
geen Vlaming , in Zeeland geen
Hollander mogt worden aangeltcld , en
zij bleef ook naderhand nog ftand houden,
na dat reeds alle deze Gewesten
onder één Hoofd verenigd waren.
Van alle de overigen genoot Braband
de ruimfte vrijheid. Deszelfs Voorregten
C*0 GROTIUS L. I. 3.
C g

|i O EK.
3§ DE AFVAL DER
werden op zo hogen prijs gefchat, dac
vele moeders uit de aangrenzende landfchappen
tegen den tijd van hare verlosfing
derwaards trokken, om daar hare
kinders te baren, en dezelven hierdoor,
alle de Voorregten van dit gelukkige
Land ;< deelagtig te maken; „ op dezelfde
„ wijze," zegt STRADA, „ als men ge-
„ wasfen van een ongunftige lijgtftreek
„ in enen beter grond veredelt (*)."
Na dat het Huis yan Bourgondie verfcheidene
Gewesten onder zijne heerfchappij
verenigd had, werden de bijzondere
Provinciale Gerechtshoven, welke
tot dus verre onafhankelijke rcgtbanken
waren geweest, naar een algemeen
Gerechtshof te Mechclen gewezen ,
k welk de onderfcheidcne leden tot een
enkeld lighaam verbond, en alle burgerlijke
en lijfftraffelijke zaken door een
onherroepelijke uitfpraak befliste. De
Souvereiniteit der enkelde Provinciën werd
weggenomen , en de Oppermagt had
tans zijnen zetel in den Raad van
Mechelen.
Na den dood van KAREL DEN STOU-
TEN verzuimden de Staten niet, hun
voordeel te doen met de verlegenheid
hunner Hertoginne, die door de wapenen
van Frankrijk bedreigd zijnde tans van
(*) De faeüo Belg.Dec. I. L. II. 34. GUICCI-
ARDINI. Descr. Belg. " • •' " :

NEDERLANDEN, tg
hun afhankelijk was (*). De Staten L
van Holland en Zeeland noodzaakten i
haar, een groot Privilegie te onder- .
tekenen, welk hun de gewigtigfte regten
der Souvereiniteit verzekerde. De
ftoutheid der Gentenaren ging zo ver,
dat zij de gunftelingen van MARIA,
welke het ongeluk hadden gehad hun te
mishagen , op eigen gezag voor hunnen
regtbank fleepten, en onder het oog
yan deze Vorflin onthalsden.
Gedurende de korte regering der Herto«-inne
MARIA tot aan haar huwelijk,
verkreeg de Gemeente een vermogen ,
't welk haar al zeer nabij aan enen
vrijen Staat deed komen. Na het affterven
van zijne Gemalin nam MAXIMILI­
AAN op eigen gezag, als Voogd over
zijnen Zoon, de Regering op zig. De
Staten , door deze inbreuk in hunne
regten beledigd, wilden zijn gebied niet
erkennen , cn konden ook niet verder
o-ebragt worden, dan om hem enen bepaalden
tijd, en onder beëdigde voor=
waarden , als Stadhouder te dulden.
MAXIMILIAAN verbeeldde zig, na
dat hij Roomsch Koning geworden was.
de flaatsgefteldheid te kunnen overtreden
Hij leide den Gewesten buitengewoon
belastingen op, gaf bedieningen aan Bour
gondiërs en Duitfchcrs, en bragt vreem
r
de Krijgsbenden in het Land. Maa
(
met de magt van den Regent was oo
(*; Memoires de PHILIPPE DE CPWINE i
C 4
lOEK.

.
« O E K,
4* BE AFVAL DER.
dc yverzugt dezer Republieksgezinden
toegenomen. Hce Volk vatte de wapenen
op, toen hij met een fterk gevolg
van Vreemdelingen binnen BruS»
zijne intrede deed; maakte zig meester
van zijnen perfoon, en zettede hem op
het Slot gevangen. In wêerwil der vermogende
voorfprake van het Keizerlijke
en Roomfchc Hof, verwierf hij zine
vrijheid niet weder, voor dat men der
Natie wegens dc punten in verfchil,
verzekerdheid had gegeven.
De veiligheid van leven en goederen,
welke uit zagter wetten, en ene gelijke
handhaving van het regt ontftond? had
de nijverheid en vlijt jp deze Landen
aangewakkerd. In enen- geftadigen Üriid
met den Oceaan en buiten hunne oevers
rijzende ftroomen , welke tegen het lager
land woedden, en wier geweld door
dammen en kanalen gebroken moest' worden
had dit Volk al vroeg geleerd ,
op de Natuur rondom zig te letten
een magtige hoofdftof door vlijt en
ftandvastigheid te trotfeeren , en, even
als de Egyptenaar, die den Nijl tot zijnen
leermeester had, in enen kunstrijken
tegenweer zijne vindingskracht en fchranderheid
te oefenen. De natuurlijke
vrugtbaarheid van het Land, welke door
den akkerbou en de veeteelt bevorderd
werd, vermeerderde tevens de bevolking.
Deszelfs gelukkige liggmg a a n de
£ee en de groote bevaarbare Rivieren
yan Duitschland en Frankrijk, welke ^

NEDERLANDEN, 4r
deekelijk hier in de Zee vallen; zo ve­ I.
le kundige Kanalen, welke het Land 5 BOEK
heen en weder doorfnijden , gaven leven .
aan de Scheepvaart; en dc naauwer
gemeenfchap der Provinciën, welke daardoor
zo gemakkelijk werd gemaakt, wekte
ras enen geest van Koophandel in
deze Volken op.
De naburige kusten van Brittanje en
Denemarken waren de eerfte, die zij met
hunne fchepen bezogten. Dc Engelfche
wol, door dezen medegebragt, verfchaftc
werk aan duizend vlijtige handen
in Brugge , Gent en Antwerpen, en
reeds in het midden der twaalfde
ecu werd in Frankrijk en Duitschland
Vlaamsch linnen gedragen. ïn de elfde
eeu vinden wij reeds Friefche Schepen
in de Belt , en zelfs in de Lcvantfche
Zee. Ja, dit ondernemende Volk waagde
het, om , zonder kompas, onder
den Noordpool door, tot aan den Noordelijken
punt van Rusland, te ftevencn.
Van de Wendifche Steden kregen de
Nederlanden een deel des Levantfchen
handels , welke destijds nog uit de Zwarte
Zee door het Rusfifche Rijk naar de
Oostzee ging. Toen deze in de dertiende
eeu begon ten gronde te gaan ;
toen de Kruistogten enen nieuwen weg
door de Middellandfche Zee voor de Indifche
waren openden, de Italiaanfche
Steden dezen vrugtbaren tak van handel
naar zig trokken, en in Duitschland het
grote Hanze-vcrbond
C 5
werd opgerigt,

BOEK.
4^ PE AFVAL DER
werden de Nederlanden de gewigtige
Stapelplaats tusfchen 't Noorden en Zuiden.
Het gebruik van 't kompas was
nog niet algemeen, en men zeilde nog
langfaam en niet zonder omwegen langs
de kusten. De Havens van de Oostzee
waren in de wintermaanden grotendeels
toegevroren, en voor gene vaartuigen
toegankelijk. Die fchepen derhalven
, welke dep verren weg van de
Middellandfche Zee en de Belt, in een
zelfde jaargetijde, niet wel konden afleggen,
kozen geredelijk ene plaats van
vereniging, in het midden van beide delen
gelegen. Agter zig een onmetelijk
vast land hebbende, waarmede zij door
de vaarbare Aromen verbonden waren ,
terwijl tegen het Westen en Noorden
de Oceaan door veilige Havens voor
hun geopend was, fchenen deze Gewesten
opzettelijk tot een verzamelplaats
der Volken, en tot een middenpunt van
den Handel gefchapen. De voornaamfte
Nederlandfche Steden werden tot Stapelplaatfen
gemaakt. Portugezen , Spanjaarden
, Italianen , Franfchen , Britten ,
Duitfchers, Decnen en Zweden vloeiden
hier zamen met voortbrengfels uit alle
oorden der wereld. De menigte en
naarijver der verkoperen verminderden den
prijs der waaren ; de nijverheid werd
aangewakkerd, dewijl de markt voor de
deur was. Met den noodzakelijken omloop
van geld kwam de wisfelhandel op,
welke ene nieuwe vrugtbare bron yafl

NEDERLANDEN. 43
rijkdom opeqde. Dc Lands - Vorsten , I.
die eindelijk hun waar belang beter begonnen
te kennen, moedigden den Koop­
SOEli.
man door de grootfte vrijheden aan, en
wisten hunnen handel door voordelige
verdragen met buitenlandfche Mogendheden
te befchermen. Toen in de vijftiende
ecu dc meeste enkelde Provinciën zig
onder énen Heer vereenigden , hielden
pok derzelver fchadelijke oorlogen tegen
elkander op , en derzelver gcfchcidcne
voordelen werden thans door ene gemcenfchappelijke
Regering naauwcr verbonden.
Haar handel en welvaart
groeiden aan in den fchoot van enen
ïangdurigen Vrede, waartoe de overmagt
harer Vorsten de naburige Koningen
noodzaakte. De Bourgondifche vlag werd
in alle Zeen geëerbiedigd (*) ; het
aanzien van den Vorst gaf aan de onderneemingen
der Ingezetenen nadruk ;
en maakte dien van elk bijzonder perfoon
tot de aangelegenheid van enen
gedugtcn Staat. Een zo magtige befcherming
(telde hen weldra in (laat,
om zelfs het Hanze - verbond te verlaten
cn dezen trotfehen Vijand door
alle Zeën te vervolgen. De Hanzcfche
Koopvaarders, welken dc Spaanfche Kust
toegefloten werd, moesten ten laatften
tegen hunnen wil in Vlaanderen te
markt komen, en de Spaanfche waaren
pp Nederlandfchen (lapel ontvangen.
(*) Memoires de COMINES L. III, Ch. 5,

4v DE AFVAL DER
I. Brugge in Vlaanderen was in de veer­
SOEK. tiende en vijftiende eeu het middenpunt
van den gehelen Europifchen handel ,
en de grote markt van alle Natiën.
In 't jaar 1468 telde men honderd en
vijftig Koopvaardij fchepen , welke op
eenmaal dc haven van Sluis binnenliepen.
Behalveh het rijke Magazijn van
het Hanzc-verbond, waren hier nog vijftien
Genootfchappen van Koophandel met
hunne Kantoren, benevens vele Factorijen
en Handelhuizen uit alle Landen van Europa.
Hier was dc ftapêl van alle Noordfche
voordbrengfels voor het Zuiden, en
van alle Zuidelijke en Levantfche voor het
Noorden. Deze gingen met Hanzcfche
Schepen door de Zond, en over den
Rijn naar O'pper-Duitschlahd , of werden
op wagens ter zijde af naar Bronswijk
en Lunenburg vervoerd.
Het is de zeer natuurlijke loop der
menfchelijke zaken , dat deze welvaartvan
ene buitenfporige dertelheid gevolgd
werd. Het verleidende voorbeeld van
FILIPS DEN SCHONEN konde dit tijdperk
flegts verhaasten. Het Hof der
Bourgondifche Hertogen was het wellus-»
tigfte en pragtigfte van Europa, zelfs
Italië niet uitgezonderd. Dc kostbaare
kleding der Groten , welke vervolgens
tot een model voor de Spaanfche verftrekte
, en eindelijk met de Bourgondifche
gebruiken tot het Oostcnrijkfche
Hof overging,
Volk ? en de
kwam welras onder het
geringfte burger kleedde

N E D E R L A N D E N . *5
tig in zijden ftoffen (.*> „ Op den
„overvloed," zegt c o MINES , ( een ] iOEK
Schrijver, die omtrenc het midden der .
vijftiende eeu de Nederlanden doorgereisd
heeft) „ was de hoogmoed ge-
„ volgd. De pragt en praal in kleding
„ werd van beiderlcie kunne tot de bui-
,', tenfporigfte verkwisting gedreven. Toe
„ zo hogen trap, als hier, was de weel-
(*) FILIPS DE GOEDE was te groot een
verkwister , om fchatten te vergaderen : des
met tegengaande vond KAREL DE STOUTE
in deszelfs nalatenfchap, aan tafelgereedfchap „
kleinoodién, boeken, tapijten en lijnwaat, een
erooter voorraad opeengehoopt , dan drie rijke
Vorftëlijke huizen toenmaals te zamen bezaten
, en bovendien nog enen fchat van driemaal
honderd duizend Daalders in baren gelde.
De rijkdom van dezen Vorst en het Bourgondifche
Volk lag op de flagvelden bij Granfon
, Murten en Nancy ten toon gefpreid.
Hier'trok een zoldaat van de Zwitfers KAREI,
DEN STOUTEN den beroemden Diamant van
den vinger, welke langen tijd voor den grootflen
van Europa is doorgegaan, die nog lieden
als de twed'e aan de Franfche Kroon
prijkt, cn die toen door den onkundigen vinder
voor enen gulden verkogt werd. De
Zwitfers verruilden het gevonden Zilver tegen
Tin, het Goud tegen Koper, en fcheurden de
kostbaarfte tenten van goudftof in ftukken.
De waarde van den buit , welke aan Zilver,
Goud en edele Geftecnten gemaakt werd,
•wordt op drie millioenen gefchat. KAREI.
en zijn leger waren niet als vijanden , die
vegten willen , maar als overwinnaars, die zig
na behaalde zege optooijen , ten (Wijde geicokken.
COMINES I. 253. 259. 265.
L

t
SOEK
4& DE AFVAL DER,
„ de der tafel nog bij geen ander Volff
„ geftegen. De zedeloze .gemeenfchap
„ van beide geflagten in Badftoven eri
„ foortgelijke plaatfen van bijeenkomst i
„ welke den wellust aanprikkelen , had
„ alle fchaamte verbannen: en het is
„ niet de gewoone dertelheid der Gro-
„ ten, waarvan wij hier fpreken ; de
„ geringde Vrouwen gaven zig onbepaald
aan deze buitenfporighedeti
„ over (*)."
Dan , hoe veel aangenaamer is nier
zelfs deze buitenfpoorighëid voor den'
menfehenvriend, dan de treurige ingetogenheid
des gebreks, en de barbaarfche
deugd der domheid, welke toenmaals
geheel Europa ter neder drukten!
Het Bourgondifche tijdvak fchijnt weldadig
tusfehen die duistere eeuwen door,
gelijk een aangename lentedag tusfehen
het nog gure weder van den afgaanden
winter.
Maar juist deze bloeiende welvaart
bragt eindelijk de Vlaamfche Staten ten
val. Gent en Brugge , dronken vari
vrijheid en overvloed, kondigen den
Beheerfcher van elf Provinciën, FILIPS
DEN GOEDEN, den Oorlog aan, welke
zo ongelukkig geëindigd , als vermetel
ondernomen werd. Gent alleen verloor
in den flag bij Havre vele duizenden
Volks, en moest den toorn
van zijnen Overwinnaar met ene Geld-
(*) Memoires de M. PHILIPPE DE COMINES
T. h L. I, C. L. V. C. p. S

NEDERLANDEN, 4?
boete van viermaal honderd duizend
Goudguldens verzoenen; alle de Leden
der Regering en de voornaamfte Burgers
van de Stad, ten getale van twe
duizend, moesten in het blote hemd,
barrevoets, en met ongedekten hoofde,
den Hertog een Franfche mijl verre te
gemoet gaan , en hem op de kniën om
genade fmeken. Bij deze gelegenheid
werden hun enige dierbaare Voorregten
ontnomen , 't welk een onherftelbaar
verlies was voor hunnen gehelen toekomenden
handel. Niet veel gelukkiger
oorloogden zij, in 't jaar 1482, tegen
M A X I M I L I A A N V A N O O S T E N R Y K ,
om hem de Voogdijfchap over zijnen
Zoon te ontweldigen, welke hij zig
wederregtelijk had aangematigd : de Stad
Brugge zettede in 't jaar 1487 den Aartshertog
zeiven gevangen, en liet enigen
zijner voornaamfte Staatsdienaren ter dood
brengen. Keizer F R E D E R I K D E D E R D E
rukte, om zijnen Zoon te wreeken, met
een Leger binnen hun grondgebied, en
hield de haven van Sluis tien jaren
lang gefloten , waardoor hun Handel
ganfchelijk geftremd werd. Amfterdam
en Antwerpen, welke reeds lang den
bloei der Vlaamfche Steden met nijdige
ogen hadden aangezien, verleenden hem
hierin den gewigtigften bijftand. _ De Italianen
begonnen hunne eigene zijden waren
naar Antwerpen te koop te brengen,
en de Vlaamfche Linnenwevers, welke
zig in Engeland hadden neergezet, zonden
insgelijks hunne waren derwaards.
i
B O E ff.

I.
BOEK.
4§ DE AFVAL DER
waardoor de Stad Brugge twe voorname
takken van Handel verloor. Hare
hooggaande trotschheid had reeds lang
het Hanze-verbond beledigd, 't welk
haar nu ook verliet , en zijn Magazijn
naar Antwerpen overbragt. In 't jaar
1516 vertrokken alle vreemde Kooplieden,
zodat 'er flegts enige weinige Spanjaarden
overbleven : doch haar welvaart
verkwijnde langfaam , even als dezelve
was opgekomen.
Antwerpen kreeg in de zestiende eeu
den handel, welke door de dertelheid
der Vlaamfche Steden verdreven was ,
Weder; en onder de Regering van
KAREL DEN VIJFDEN was zij de levendigfte
en aanzienlijkfte Stad in de Christenwereld.
Een Rivier als de Schelde ,
welker naburige wijde mond eb en vloed
met de Noordzee gemeen heeft, en die
in ftaat is om de zwaarfte Schepen tot
onder de muren te brengen, maakte
haar tot de natuurlijke verzamelplaats
van alle Schepen, welke deze kusten bezogten.
Hare Vrijmarkten trokken handelaars
uit alle Landen. (*) De nijverheid
der Natie was in den aanvang dezer
eeu tot den hoogflen bloei gerezen»
De Akker- en Vlasbou, de Veeteelt,
de Jagt en de Visfcherij verrijkten den
Landman; Kunsten, Handwerken en Handel
(*) Twee zulke Markten, duurden veertig
dagen, en alle waaren welken aldaar geveild
Werden, waren tolvrij."

N E D E R L A N D E N ! *ö
del de Steden. Het duurde niet lang,
öf men zag de vrugten van den Vlaam- ;
fchcn en Brabandfchen vlijt in Arabiën , .
in Perziën en Indiën. Hunne fchepen
bedekten den Oceaan , en wij zien dezelve
in de Zwarte Zee met de Genuezen
om het meesterfchap ftrijden. Die
eigenaartige onderfcheidde den Nederlandfchen
Zeeman , dat hij in alle tijden
van 't jaar onder zeil ging, en niec
overwinterde.
Na dat de nieuwe weg om het Voorgebergte
van Afrika was uitgevonden „
en de Portugeefche Oostindifche handel dcii
Levaritfchch ondermijnde, ontvingen de*
Nederlanden dc wonde niet, welke hierdoor
aan de Italiaanfche Staten werd
toegebragt; de Portugezen zettedën ïrt
Braband hunnen (tapel op, en de Specerijen
van Kalikuta pronkten thans op 1
de markt van Antwerpen (*). Herwaards
vloeiden de Wcst-indifche waren 4
waarmede de trotfehc traagheid der
Spanjaarden de Ncderlaridfché nijverheid
betaalde. De Oost-indifche ftapel trok
de beroemdfte Huizen van koophandel
uit' Florence, Lucca en Genua; eri uic
Augsburg de Fuggërs en Welzcrs, herwaards.
Hcrwaards bragt ook tans hec
Hanzë-verbönd zijne Noórdfche waaren
( * ) De waarde der Specerijen en Apotckerswaaren
, welke van Lisfabon derwaarös verzonden
werden , zouden , volgens opgave van
GuicciARDiNi, een millioen kronen belopersl
hebbeii.
I; DEET, D
SOEK;

50 DE AFVAL DER
,
I, en de Engelfche Maatfchappij zettede zig
BOEK. hier neder. Natuur en kunst fchenen
hier haren gehelen rijkdom ten toon te
fpreiden. Het was een pragtig fchoutoneel
van de werken des Scheppers en
der menfchen.
Hun roem verbreidde zig weldra de
gehele wereld door, Op het einde dezer
een verzogt een gezelfchap van
Turkfche Kooplieden de vrijheid om zig
hier neder te zetten, en de voortbrengfels
van het Oosten over Griekenland
herwaards te brengen. Met den handel
der waaren nam ook de geldhandel toe.
Hunne wisfelbrieven waren aan alle hoeken
der aarde gangbaar. Men wil, dal:
Antwerpen toenmaals in minder tijd dan
een maand meer en groter handel deed,
dan Venetiën , gedurende hare beste
tijden, in twe gehele jaren.
In het jaar 1491 hield het gehele
I lanze-verbond in deze Stad zijne pleg-
:ige Vergadering , welke te voren nergens
dan in Lubek was gehouden. In
£
A A R
J 153 T werd de Beurs geboud,
destijds de pragtiglte van geheel Europa,
i ïïi welke aan haar trotsch opfchrift bemtwoordde.
Huizen, welke een eeu vroe-
I rer voor honderd kronen verhuurd wer-
I len, waren nu tot agthonderd en duilend
in prijs gefteigerd'. De Stad tel-
4 le nu honderd duizend Inwoners. Hec
i ;ewoel, en de menigte van menfchen,
i relke zig hier in 't oneindige zamen-
4 rong, gaat alle geloof te boven. Twee

Ï\ T
E HERLANDEN. *r
tot derdehalf honderd masten werden f.
meermalen te gelijk in hare havens ge­ BOEK,
zien ; geen dag verliep 'er, dat 'ër
niet vijfhonderd fchepen kwamen en
afgingen; öp marktdagen liep het getal
tot agt- en negen-honderd. Dagelijks reden
twehonderd en meer Karosfen door
hare poorten ; meer dan tweduizend,
vragtwagens zag men ieder week uic
Duitschland, Frankrijk cn Lotharingen
aankomen , zonder de boerenkarren cn
korenwagens mede te rekenen , wier
getal gewoonlijk tot tienduizend beliep.
Dertigduizend handen werden alleen door
de Engelfche maatfchappij van Kooplieden
in deze Stad bezig gehouden.
Aan markrgelden, tollen en cijnzen won
de Regering jaarlijks bij de twe millioenen;
een fom 4 welke in die tijden nog veel
meer dan thans betekende. Wij kunnen
Ons van het vermogen der Natie een derfM
beeld maken, wanneer wij horen, dat de
buitengewone fchattingen, welke zij aan
K A R E L DEN VfjFDEN tot zijne veelvuldige
oorlogen moest opbrengen, op veertig
millioenen gouds gerekend worden.
Dezen bloeienden welvaart hadden de
Nederlanders even zo zeer aan hunne
vrijheid, als aan de natuurlijke ligging
des Lands te danken. Onzekere wetten en
het willekeurige beftuur van enen roofzugtigen
Vorst zouden alle voordelen
vernietigd hebben, welken erie gunftige
gefteldheid in zo ruime mate óver dezelve
had verfpreid. Alleen de ón-
D a

DE AFVAL DER
i fchendbare heiligheid der wetten kan cfeti
BOE K. burger van de vrugten zijns vlijts verze-
. keren , en hem dat gelukkige vertrouwen
inboezemen, dat
le werkzaamheid.
de ziel is van al­
Het vernuft dezer Natie, door den
geest des koophandels en den omgangmet
zo vele Volken ontwikkeld, blonk
uit in nuttige uitvindingen: in den fchoot
des overvloeds en der vrijheid kwamen
alle edele kunften tot rijpheid. Uit her
verlichte Italiën, waar cos MUS DE ME­
DICI s in korten tijd de goudene eeu herfteld
had, bragten de Nederlanders de Schilderkunst,
de Boukunst, de Houtfneê- en
Graveer-kunst in hun Vaderland over, wel •
ke hier in enen nieuwen grond nieuwen
bloei verkregen. De Nederlandfche fchool,
ene Dogter der Italiaanfche, dong wel
dra met hare Moeder naar den prijs,
en ftelde, in gemeenfehap met deze,
de wet aan de fchone kunften in geheel
Europa. De Fabrijken en kunften,
waarop de Nederlanders hunnen welvaars
voornamelijk geboud hebben, en gedeeltelijk
nog bouwen, hebben gene verdere
melding van noden. Het tapijtenweven, het
fchilderen met olijverw,. de kunst om op
^las te fchilderen, zelfs de zak- en zon-uuriverken,
zijn, volgens de fteüing van GUIO
I : i A R D i N i, oorfpronkelijk Nederlandfche
i litvindingen; ook heeft men aan hun
( le verbetering van het Kompas te
< lanken , welks fïreken nu nog onder Nelerlandfche
namen bekend zijn. In 'r

NEDERLANDEN. 53
jaar 1428. werd de Boek-drukkunst in I.
Haarlem uitgevonden, en het lot wil­ BOEK.
de dat deze nuttige kunst een eeu
later haar Vaderland met de Vrijheid
befchenken moest. Met het vrugtbaarfte
vernuft tot nieuwe uitvindingen paarden
zij een gelukkig talent, om vreemde
cn reeds in wezen zijnde dingen te verbeteren
: men zal weinige kimden en
handwerken vinden , welke niet of op
dezen grond geteeld, of altans tot groter
volkomenheid gebragt zijn.
Tot dus verre maakten deze Gewesten
den benijdenswaardigften Staat van Europa
uit Geen der Bourgondifche Hertogen
had in 't hoofd gekregen, de ftaatsgcfleldheid
omver te floten; zelfs de ondernemende
geest van KARE L DEN STOUTEN,
welke enen butenlandfchen vrijen Staat de
flavernij bereidde, had haar ongerept gelaten.
Alle deze Vorften groeiden in gene
hoger verwagting op, dan pm over een
Republiek te gebieden , en geep hunner
Landen konde hun ene andere ondervinding
opleveren, Behalven dat bezaten
deze Vorsten niets, dan wat de Nederlanden
hun gaven ; gene legers, dan
welke de Natie voor hun in het veld
bragt; gene rijkdommen, dan welke de
Staten hun inwilligden. Maar nu veranderde
alles van gedaante. Nu waren
zij in handen van enen Heer geraakt,
wien andere werktuigen en andere hulpmiddelen
ten dienfte ftonden; die ene
D 3

ï.
SOEK.
54 DE AFVAL DER
vreemde magt tegen hen in de wapenen
konde brengen (*). KAREL DE VIJFDE
(*) De onnatuurlijke vereniging van twe zo
tegenftrijdige Natiën , als de Nederlanders en
Spanjaarden zijn , konde nimmer gelukkig uitvallen.
Ik kan mij niet bedwingen, van hier de
vergelyking te plaatfen , welke GROTIUS in
ene kragtige taal tusfehen deze beiden heeft
gemaakt. „Met de n-burige volken, zegt hij,
„konden de Nederlanders ligtlijk in vriendfehap
„ leven , daar deze van enen zelfden oorfprong
„met hun, en door de zelfde wegen en middelen
groot geworden waren. Maar de Spanjaar-
„den en Nederlanders weken in de meeste din-
„ gen van elkander af," en daar, waar zij overeenkwamen,
botften zij te fterker tegen een.
„Beiden hadden van eeuwen her in den oorlog
„uitgeblonken alleen de laatften waren thans
„ door de rust aan de wapenen ontwend , terwijl
„de eerften door hunne veldtogten in Italiën
„en Africa in oefening gehouden waren. De
„zugt tot gewin maakte den Nederlander meer
„tot den vrede genegen, maar egter niet ongevoelig
voor beledigingen. Geen volk is min-
„ der gezet op het maken van veroveringen
„maar ook geen verdedigt beter zijn eigendom'
„Van hier dat aantal van Heden in enen oord
„opeengepakt, eerst aan de zee en de rivieren
„ verlterkt , en vervolgens met vreemde aanko-
„ melingen en eigene bevolking opgevuld. Dus
„zijn zij agt honderd jaren na de Noordfehe
„ Volksverhuizing beveiligd gebleven , zonder door
„ vreemde wapenen overwonnen of beroofd te
„worden. Spanje daarentegenverwisfelde meermalen
„van Heren, cn had, totn het eindelijk in de
„handen der Gothcn viel, vrij veel door het karakter
en de zeden van hunne overwinnaars
„geleden. Bij het flot van alle die vermengiu

NEDERLANDEN. £5
gebood willekeurig in zijne Spaanfche
Staten; in de Nederlanden was hij niet
meer dan de eerde Burger. De volkomenfte
onderwerping in het Zuidelijke ge-
„gen wordt dit volk ons befchreven als het ge-
"duldigfte bij den arbeid, het onverfchrokkenlte
in gevaren, even zeer belust op rijkdom als
op eer , trotsch genoeg om anderen te verag-
„ten, opmerkfaam en erkentelijk voor weldaden
„van anderen , maar tevens zo wraakgierig en
„uitgelaten in overwinningen, als of tegen den
„vijand noch eer , noch geweten golden. Van
„dit alles hebben de Nederlanders niets; zij zijn.
„ flim, doch niet bedrieglijk ; in het midden tusfehen
Frankrijk en Duitschland gelegen , hebben
zij door ene zagter mengeling de gebreken
en deugden dier beide volken verenigd; zij la-
„ten zig niet ligtelijk bedriegen, noch ftraffe-
„loos beledigen. Ook in Godsdienltigheid ge-
„ ven zij den Spanjaarden niet toe : het Chris-
„ tendom eenmaal aangenomen hebbende, waren zij
„door de wapenen der Noormannen niet wedet
„daarvan af te trekken; geen gevoelen, dooi
„ de Kerk veroordeeld, had tot dus verre dc
„ zuiverheid van hun geloof befmet. Ja zo vei
„ging hunne vrome milddadigheid , dat mer
" genoodzaakt was de hebzugt hunner Geestelij
"ken door wetten te beteugelen. Eerbied et
", onderdanigheid aan de Landsheren warci bei
"de volken aangeboren; alleen met dit onder
" fcheid , dat bij de Nederlanders de Wet meer l
" dan de Vorst. De Kastilianen willen voorzichtige
"dan de overige Spanjaarden geregeerd worden,
"maar zij gunnen niet gaarne aan anderen dh
"vrijheden, waartoe zij zig zeiven geregtig< i
„ agten. Hierom was het een zo moeilijke zaal
"voor een' gemenen Heer van die onderfchei
",dene volken , de oplettendheid en zorg tus
"fchen beiden zodanig te verdeler., dat noch d i
„voorrang der Kastilianen den Nederlanderen \ I
D 4
ï.
BOEK.

50 DE AFVAL DER
I decltc van zijn gebied moest hem klef»,
SOEK. agting voor de regten van den onderdaan
inboezemen; maar hier leerde men hem
dezen te ontzien. Hoe meer hij aldaar
het vermaak van een onbepaalde magt
genoot, en hoe hooger het gevoelen
was, 't welk hem van zig zeiven werd
gegeven, des te minder moest het hem
fmaken, zig hier tot de befcheidene
menschlijkheid te vernederen; des te
meer moest hij zig geneigd gevoelen,
om dezen hinderpaal uit den weg te
ruimen. 'Er wordt reeds een grote deugd
vereischt, om dc magt, welke tegen onze
meest geliefde wenfehen gekant is,
niet als vijandig te beftrijden. Eer wij
ons naar de blinde noodzakelijkheid
fchikken, veranderen wij haar liever in
een vrijwerkend wezen , 't welk wij
kunnen te keer gaan ; hoe veel meer
ian, wanneer het de Vrijheid is, welke
mze Vrijheid beperkt?
De ovennagt van KAREL maakte
\ evens het wantrouwen , altoos een
i re volg van zwakheid, bij de Nedcr-
] anders gaande. Nooit hadden zij fter-
1 ;er voor hunne ftaatsgefteldheid geijverd,
1 looit meer zwarigheden tegen de reg­
t en van hunnen Vorst gemaakt; nooit
\ /aren zij omflagtiger in hunne verdraen
geweest. Wij vinden onder zijne
}) de ogen ftak , noch de gelijkheid van dezen
r> den hoogmoed der Kastilianen beledigde. Gitoi.
i TIUS. Annal. Belg. L. i.

NEDERLANDEN, 57
regering de hevigfte uitbarftingen van den
Republickeinfchen geest, en de eifchen ,
der Natie vaak gedreven tot een mis- .
bruik, dat aan de Happen, door de
Koningrijke magt gedaan , enen glimp
van billijkheid konde geven. Een Vorst
befchouwt ftc-eds de burgerlijke vrijheid
als een gedeelte vap zijn gebied,
dat hem ontvreemd is, en dat hij
moet tragten te herwinnen. Voor den
Burger is de Oppcrheerfchappij een geweldige-
vloed, welke zijne regten overftroomt.
De Nederlanders dekten zig tegen
hunne zee door dijken, en tegen
hunne Vorlten door grondwetten. De gehele
Wereldlijke gefchiedenis is een
fteeds herhaalde ftrijd tusfehen dc heersenzugt
cn dc vrijheid om deze» betwisten
plek gronds, gelijk derzelver Natuurlijke
gefchiedenis niets anders is, dan een ftrijd
tusfehen de Elementen cn de lighamen
om dc ruimte.
De Nederlanders gevoelden wel ras,
dat zij de Provincie van ene Monarchie
geworden waren. Zo lang hunne vorige
Heren geen hoger doel hadder., dan
voor hunnen welftand te zorgen, geleek
hun Staat naar het ftille geluk van een
verenigd huisgezin, welks hoofd de
Vorst was. KAREL DE VIJFDE voer-,
de hen op het toneel der ftaatkundige
wereld. Nu maakten zij een lid uit
van dat reusagtige Üglitwpn , dat door
de eerzugt van énen tot zijn werktuig
gebruikt werd. Zij hielden op het doe}
O 5
I.
10 E K.

ï.
BOEK
ft
58 DE AFVAL DER
van zig zclven te zijn ; het middenpunt
van hun beflaan was in de ziel van
hunnen Vorst verplaatst. Daar zijne gehele
regering flegts éne beweging naar
buiten, of één Staatkundig bedrijf was,
moest hij voor alle andere dingen meester
van zijne leden zijn , om zig met nadruk
en fpoed daarvan te kunnen bedienen.
Hij kon zig dus met gene mogelijkheid
met het omflagtige kunstwerktuig van
hun inwendig burgerlijk leven bemoejen,
of hunne eigendommelijke voorregten
met die naaugezette opmerkfaamheid
behartigen, welke hunne Republiek infche
omflagtigheid vorderde, Met den
ftouten flap van enen Aljeenheerfcher
vertrapte hij het kunflige gebou van
ene wormen-wereld. Hij moest zig het
gebruik van hunne kragten gemaklijker
maken door eenheid. De Raad tc
Mechelen was tot hier toe een onafhankelijke
Vierfchaar geweest; tans onderwierp
hij denzelven aan een Koninglijk
Geregtshof, dat hij te Brusfel vestigde,
en dat het werktuig van 's Vorsten wil
was. In het hart van hun Staatsber
ftuur voerde hij vreemdelingen in ,
Welken hij de gewigtigfle bedieningen in
handen gaf. Lieden, die alleen van
s
s Konings genade afhingen, moesten noodwendig
flegte handhavers zijn van regten,
Welke hun behalven dat weinig bekend
waren. De toenemende onkosten zijner
oorlogzugtige regering noodzaakten hem
zijne hulpmiddelen te vermeerderen. Met

NEDERLANDEN. $9
yerfmading van de heiligfte Voorregten, I.
legde hij den Landen ongewone bclastin- • SOEK.
gen op. De Staten moesten, om bun .
aanzien te bewaren, dat gene wel bewilligen
, wat hij zo befchciden was
geweest van niet met geweld te willen
invorderen: de gehele Gefchiedenis der
regeering van dezen Vorst in de Nederlanden
is genoegzaam een aaneengeschakeld
verflag van gevraagde, geweigerde,
cn eindelijk evenwel ingewilligde fchattingen.
Tegen de Staatsgefteldhcid voerde hij
vreemd Krijgsvolk in hun Land, liet in
de Provinciën werven voor zijne legers
, en wikkelde haar in oorlogen,
welke voor haar belang onvcrfchillig,
zo niet fchadelijk waren , cn waarin zij
niet hadden toegeftemd. Hij ftrafte als
Monarch de misftappen van enen vrijen
Staat, cn de gedugte ftraf der Gentenaren
vertoonde hun de grote verandering,
welke hunne ftaatsgelteldheid airede geleden
had. Zommige gefchiedfehrijvers
befchuldigen hem, dat hij getragt zoude
hebben, de gewigtigftc Vrijbrieven der
Provinciën uit de kloosters cn vertrekken,
waar dezelve bewaard werden, heimelijk
te laten opligten: een lage cn
veragtelijke daad voor enen zo groten
Vorst, maar tevens een bewijs»,
deze brieven nog vreesde!
dat hij
De welvaart des Lands was voor z

€9 DE AFVAL DE li
I. KAREL'S verftandige Staatkunde den ge-
r-OEK. zondheidsregel des Jighaams zekerlijk niet
overtrad, waaraan hij nodig vond zig
ftiptelijk te houden. Gelukkig treffen
•vaak de tegenftrijdige bedoelingen der
heerschzugt en der belangeloze menschlievendheid
het zelfde wit, en de burgerlijke
welvaart, welke het doel is van
enen M A R C U S A U R E L I U S , wordt
onder enen LODEWIJK en AUGUS­
TUS toevalligerwijze bevorderd. De
regering van enen denkenden Despoot
heeft daarom niet zelden de fehone
buitenzijde van dat gezegende land,
waarvan een Wijsgeer de Wetgever was;
en deze betoverende fchijn is in ftaat
om het oordeel des Gefchiedfchrijvers
te misleiden. Maar laat hem dk bevallige
bekleedfel opligten, zo zal een nader
inzien hem leren, hoe weinig bij
de magt van d.en Staat het welzijn der
ingezetenen ter harte genomen is, cn
hoe veel nog een bloejend rijk van
een gelukkig rijk verfchilt. K A R E L
D E VIJFDE was volkomen overtuigd,
dat Koophandel de fterkte der Natie
Was, en vrijheid de grondflag van ha^
ren Koophandel. Hij ontzag hare vrijheid,
om dat hij hare fterkte nodig had.
Staatkundiger, maar niet regtvaardiger,
dan zijn Zoon, onderwierp hij zijne
grondftellingen aan de noodzaaklijkheid
van plaats en omftandigheden, en trok
te Antwerpen ene verordening in, welke
hij met magt en geweld te Madrid en

NEDERLANDEN, ót
Lisfabon zoude hebben ftaande gehouden. ï.
Het gene de regeering van KAREL BOEK*
» BEN VIJFDEN voor de Nederlanden
bijzonder merkwaardig maakt, is de grote
Geloofs - omwenteling , welke onder
hen voorviel , en met welke wij ons,
als de voorname oorzaak van den namaals
gevolgdcn oplrand, wat omftandiger
zullen bezie; houden: deze Geloofsomwenteling
baande het eerst den toegang
voor het willekeurig gezag tot
het binnenfte heiligdom der Nederlandfche
daatsgedcldheid, bragt dit gezach in
verzoeking om een mecsterftuk van zyn
bekwaamheid te vertoonen, en gaf het
zekere houding van wettigheid, terwijl
het, ten zelfden tyde, den Republiekeinfchen
geest op een gevaarlijke deilte
plaatde. Even gelijk dees laatde in anarchie
en oproer ontaarte, beklom de
eerde , het monarchaal geweld namelyk,
den hoogden top van het despotismus.
Niets is natuurlijker, dan de overgang,
van burgerlijke vrijheid tot vrijheid van
geweten. De mensch, of het volk ,
dat door ene gelukkige Staatsgedeldheid
eenmaal de waardij der menschheid heeft
leren kennen; dat de wet, die over
hetzelve uitfpraak moet doen, gewoon
is geworden te beoordelen , of zelf
daarvan de rnker is; welks geest door
werkfaamheid opgeklaard; welks gevoel
door het genot des levens gaande gemaakt;
welks natuurlijke moed door inwendige
veiligheid en welvaart verheven

& D'Ë AFVAL DER
t is geworden; zulk een volk en zulk eer!
BOEE. niensch zullen zig niet zo gemaklijk als
anderen aan de blinde heerfchappij vart
een willekeurig geloof overgeven , en zig
eer dan anderen daarvan weder ontdaan.
Nog ene andere omftandigheid moest dén
voortgang van den nieuwen Godsdienst
in deze Landen begunftigen. Italicn,
toenmaals de zetel van de grootfte befchaafdheid
des Geestes, een land, waar
anders altoos de hevigfte partijfchappen
van Staat gewoed hebben , waar een
hete lugtsgefteldheid het bloed tot de
buitenfporigfte driften verhit; Italiën ,•
zoude men kunnen tegenwerpen, bleef
bijna onder alle Europifche landen het
meest bevrijd van deze nieuwigheid.
Maar voor een Romanesk volk, 't welk
foor enen warmen en lieflijken hemel ,
ioor ene welige, immer jeugdige en
mraer lachende Natuur , en door de
neest verfcheidene betoveringen der Kunst
n een eeuwigdurend genot der zinnen
verd gehouden, paste beter een Gods-
( lienst, wiens pragt en ftaatfie de zin-
i ïen boeit, wiens geheimvolle raadfelen
i :oor de verbeelding een oneindig veld
>pcnen, wiens voornaamfte leringen doof
: childeragtige gedaanten op ene aange-
i ïame wijze tot de ziel indringen. Een
i rolk daarentegen, dat door de bezig-
] ïeden des burgerlijken levens tot ene
4 mdigterlijke werkfaamheid afgedaald, meer
] H duidelijke denkbeelden dan in beelden
] eeft, en zijn menfehenverftand ten ko

NEDERLANDEN.
te der verbeeldingskragt befchaaft; zulk I.
een volk zal meer behagen vinden in BOEK.
een geloof, dat het onderzoek minder
vreest, dat minder op Verborgenheden
dan op Zedenleer aandringt, minder door
het oog gezien dan door het verftand
begrepen kan worden; met één woord:
de Katholijke Godsdienst zal over het
geheel beter voor een volk van Kunitenaars,
de Proteflantfche beter voor
een volk van Kooplieden pasfen.
Dit vooronderfteld zijnde , moest de
nieuwe Leer, welke door LUTHER in
Duitschland, en door KALVYN in Zwitferland
verbreid werd , in dc Nederlanden
den gunftigftcn grond aantreffen.
De weg, waardoor zij derwaards geraakte
, was de. zelfde , waardoor de
Pest uit het Oosten komt , waardoor
wijsheid en dwaasheid tot ons komen,
de weg des Koophandels. De eerfte
zaden derzelve werden door de Proteftantfche
Kooplieden, welke te Amfterdam
en Antwerpen bijeen kwamen *
in de Nederlanden geftrooid. De Duitfche
en Zwitferfche Krijgsbenden, door
KAREL in deze landen gebragt, en
de grote menigte van Franfche, Duitfche
en Engeifche vlugtelingen, welke
het zwaard der vervolging, dat in hun
Vaderland op hen wagtte^, in de
vrijheden van Vlaanderen zogtèn te ontvlieden
, bevorderden derzelver verfpreiding.
Een groot deel des Nederlandfchen
Adels ftudeerde desüjds nog te

f.
H ï>]t AFVAL DER
Geneve, terwijl de Hoge School vari
BOEK . Leuven toen nog genen opgang had
. gemaakt, en die van Douai nog eerst
geftigt moest worden; de ftudercndc
jeugd bragt de nieuwe Godsdienstbegrippen,
welke daar openlijk geleerd
werden, in hun Vaderland met zig te
rug. Bij een onvermengd befloten volk
konden deze eeriïe zaden verdrukt worden.
De toevloed van zo vele en zo
ongelijke Natiën in de Höllandfche eri
Brabandfche Stapelplaatfen moest derzelver
eer/len wasdom voor het Oog der
Regering ongemerkt laten , cn.
1
&
onder
het dekkleed der verborgenheid verhaasten.
^ Ene verfcheidenheid in gevoelens
kon ligtlijk veld winnen, waar geen algemeen
Volkskarakter , gene eenheid
van zeden en wetten was. In een
land, eindelijk, waar arbeidfaamheid dc'
meest geroemde deugd, en bedelarij
de veragtelijkfte ondeugd was, moest
een Orde van lediglopers , de Monnikenftand
, voorlang ergernis gegeven
hebben. De nieuwe Godsdienst, welke
daartegen ijverde, won dus reeds onbegnjplijk
veel daardoor, dat hij in dif
fluk het gevoelen des völks op zijn
zijde had. Schötichriften., vol van bitterheid
eh fpottemij, welke door de
Dnlangs uitgevonden Drukkunst enen"
neller omloop kregen; gelijk mede vercheidene,
toenmaals de Provinciën rondrwervende,
Redenaarsbenden , Rederijers
genaamd, welke in Toneelfpelen
i
of

!
NEDERLANDEN, 3?
of gezangen dc misbruiken van hunnen
.tijd befpottelijk maakten , bragtcn niet
weinig toe, om het gezag der Roomfche
Kerk te ondermijnen, cn der nieuwe
Lerc enen gundigen ingang in dc
gemoederen des volks te bereiden.
Het ging.met de eerde voordelen, welken
zij behaalde, ongemeen ,fncl, en het'
getal der ^enen, welke in korten tijd,
voornamelijk in de Noordelijke Provinciën,
zig voor de nieuwe Sekte verklaarden
, is verbazend : maar de Buitenlanders
wonnen het daarin nog verre van
de geboren Nederlanders. KAREL DE
VYFDE, welke bij deze grote gcloofs-fchcuring
de partij had genomen,
welke een Defpoot voldrekt moet nemen,
delde de derkde middelen in
het werk, om dezen aanwasfenden vloed
te keren. Tot geluk voor den verbeterden
Godsdienst was de Staatkundige
geregtighcid aan de - zijde van
zijnen vervolger. Dc dam,- welke dc
mcnfchclijke rede zo vele eeuwen lang
van de waarheid afgehouden had, was
te fchielijk weggebroken, dan dat de losgelaten
droom de hein aangewezene
oevers niet zou overtreden hebben.
De herlevende geest van vrijheid en onderzoek,
welke zig binnen de palen van
Godsdiendige punten had moeten houden,
onderzogt tans ook dc regten der Koningen.
Daar men in den beginne
ilegts ijzeren ketens verbrak , wilde
men ten laatdcn ook de billijkdc
en noodzakelijkilc banden verfcheuren.
L DEEL. L"
I.
BOEK»

66 DE AFVAL DER
i De boeken der H. Schrift , welke
ÜOEK. meer en meer algemeen geworden waren
, moesten tans zo wel vergif aan
de fporeloosfte dweperij, als licht en
voedfel aan de opregtfte waarheidsliefde
verfchaffen. De goede zaak moest
den verkeerden weg van oproer kiezen
, en dit had die gevolgen, welken
het immer hebben zal, zo lang
menfchen menfchen zullen blijven. Ook
de kwade zaak, welke met de andere
niets dan het onwettige middel
gemeen had, door deze verwantfchap
driester geworden, vericheen in gezelfchap
van deze, en werd met haar
verwisfeld. LUTHER had tegen het
aanbidden van de Heiligen geijverd;
nu heette elke baldadige guit, die in
de Kerken en Kloosters brak , en dc
Altaren beroofde, een Lutheraan. Partijfchap
, roofzugt , woestheid, ontugt,
ftaken zig in zijn kleed; de godloosfte
booswigten verklaarden voor den
regter tot zijne Sekte te behoren.
De Hervorming had den Bisfchop van
Rome tot dei; ftaat van een' mensch,
die dwalen kan, vernederd; nu wilde
een razende bende", door honger aangedreven
, alle onderfcheid van ftand
vernietigd hebben. Natuurlijk was het,,
dat een leer, welke zig aan den
Staat alleenlijk van hare nadelige zijde
vertoonde , enen Vorst niet met zig
konde bevredigen, die reeds vele redenen
had, om haar te verdelgen ;
en geen wonder dus, dat hij de wa-

.NEDERLANDEN. tf?
ftenen tegen haar gebruikte, welken zij
zelve hem had opgedrongen.
KAREL moet zig in de Nederlanden
reeds als enen vrijmagtigen Vorst
bcfchoud hebben, daar hij de geloofsvrijheid
, welke hij in Duitschland veroorloofde
, niet mede tot deze landen
uiritrekte. Terwijl hij, door de kragtdadige
tegenweer der Duitfche Vorften
genoodzaakt , den nieuwen Godsdienst
aldaar ene vreedfame oefening
verleende, liet hij denzelvcn hier door
de wreedlïe Plakaten vervolgen. Het
lezen der Euangelistcn cn Apostelen,
alle openbare en heimelijke bijeenkomften
, welke maar enigszins tot den
Godsdienst betrekking hadden, alle gefprekken
van deze foort, 't huis cn
over tafel, werden in deze Plakaten
onder ftrenge .ftraffen verboden. In alle
Provinciën des Lands werden bijzondere
regtbanken ingefteld, om voor de uitvoering
der Plakaten te waken Al
wie onregtzinnige gevoelens aankleefde,
wierd, zonder aanzien van rang, uit
zijn amt gezet. Al wie bewezen wierd
Kctterfche lcerftellingen verbreid, of ook
flegts de geheime zamenkomften dei-
Hervormers bijgewoond te hebben ,
werd ter dood veroordeeld; de mannen
onthalsd, en de vrouwen levende begraven.
Wederafvallende Ketters werden
ten vure gedoemd. Zelfs kon de
herroeping van den misdadigen deze gedugte
vonnisfen niet vernietigen. Wie
zijne dwaling afzwoer, had niets daar-
E 2
I.
BOEK.

I
'BOEK
m AFVAL DER
bij gewonnen, dan, ten hoogden, een
zagter foort van dood. (*.) -
De leengoederen- van de veroordeelden
vervielen aan- de fehatkist, tegen
alle regten. des Lands, volgens
welke het. den- erfgenamen vrijflond
dezelven voor weinig gelds te losfen.
Tegen een uitdrukkelijk dierbaar voorregt
van den Nederlandfchen burger,
volgens welk hij nier, buiten zijne Provincie
kon te regt gefield worden ,
werden de fchuldigen buiten de grenzen
van hun vaderlandsch regtsgebied gevoerd
, en door vreemde vierfcharen
veroordeeld. Zo moest Godsdienst
de hand der Dwingelandije beltieren
om vrijheden , welke voor den
wereldlijken arm beveiligd waren, met
heilige klaauvven zonder gevaar en
tegenfpraak aantetasten..
KAREL DE VYFDE, door den
voorfpoed zijner wapenen in Duitschland
flout geworden, meende nu ' alles
te kunnen wagen, en was ernflig daarop
bedagt, om de Spaanfche Inquifitie
in de Nederlanden te planten.
Alleen de fchrik voor dien naam bragt
reeds te Antwerpen plotslijk enen fin-
Hand iii den handel te wege. De voorr
naamfle vreemde kooplieden waren van
gedagten de Stad te verlaten. 'Er werd
niets meer gekogt of verkogt. De prijs
der .huizen daalde, de handwerken, fronr
(*) THUAN. Hist. p. i. :L. VI. 300.

N E D E R L A N D E R
'den ffil. Het geld verdween uit de I.
handen des burgers. De ondergang BOER.
dezer bloeiende koopfiad ware onvermijdelijk
geweest, bijaldien KAREL,
door de voorflellingen der Landvoogdesfe
overgehaald, deze gevaarlijke onderneming
niet had laten varen. Men beval
dan dit Geregtshof, met uitlandlche
kooplieden oogluiking te gebruiken, en
dc Inquifitie kreeg den naam van Geestelijke
Regters: Dog in de overige
Provinciën ging deze regtbank voord
te woeden met de onmenfchelijkfte
dwingelandij, welke hem eigen is. Men
heeft berekend , dat, gedurende de regering
van KAREL DEN V.YFDEN, vijftig
duizend menfchen, alleen ter zake
van den Godsdienst, door beuls handen
zijn omgebragt. (*)
Slaat men het oog op de geweldige
handelwijze van deezen Vorst, zo kan
men kwalijk begrijpen , wat den opftand,
welke onder de volgende regeringmet
zo veel woede uitborst, onder
zijn beftuur in bedwang hebhe gehou-
(*) VAN METEREN I. D. Boek 56, 57.
GROTius .Ann. Belg. I. 12. de laatfte noemt
honderd duizend. S.
Gegrond is hieromtrent de aanmerking vnn den
oordeelkundigen Schrijver van: De Opkomst en
B'loèi der Vereenigde Nederlanden : „ Onder de-
„zen, zëgthij, zijn ook buiten twijfel vele op-
Iroerigen geweest, die de godvrugt, ja misfehien
de dweperij, llegt's' tot een' dekmantel gebruikten,
om heimelijk hunne gevaarlijke aanflagen
i te fmeden. De mislukte ondernemingen det

,
KOEK
7-0 DE AFVAL DER
den. Ene nadere opheldering zal deza
omftandigheid verklaren. KAREL'S gedugte
overmagt in Europa had den
fSederlandfchen handel tot ene hoogte
gebragt, welke door denzelven nooit te voren
bereikt was. Het ontzag voor zijnen
naam ze.ttede alle havens voor hunne
Schepen open, maakte alle Zeën voor
hun lehoon-, en bezorgde hun de voordehgfte
verdragen van koophandel met
bmtcnlandfchc Mogendheden. Voomaamlijk
door hem maakten zij een einde van
de opperhecrfchappij van het Hanzeverbond
in de Oostzee. De Nieuwe Wereld,
Spanje, Italië, Duitschland, welke
van nu voordaan énen Heer inet
hun gemeen hadden, konden even als
Provinciën van hun eigen Vaderland
gerekend worden , en lagen alle voor
hunne onderneemingen open. Hij had
verder de nog overige zes Provinciën
met de Bourgondifche ervcnis verenigd,
en dezen Staat ene uitgebreidheid, een
ftaatkundig gewigt gegeven, waar door
dezelven een plaats naast de ecrile Rijken
van Europa bekleedde. (*) Ilier-
„Herdoperen, zo wel te Amfterdnm als te Mun-
„ïter, vertonen een ijslijk mengfel van bijgeloof,
„ fchijnheiligheid, en ontugt. VEXT.
(*) Hij had ook eens het voornemen , om
hen tot een Koningrijk te verheffen ; maar het
wezenlijke verfchil der Provinciën tusfehen el- '
kander 't welk zig van de ftaatsgelïeldheid
cn zeden tot de maten en gewigten uitllrekte,
deden hem van dit voornemen afzien. Van
jaeer belang voor hun had de dienst kunnea'

NEDERLANDEN. 7 1
door vleide hij den nationalen hoog­ l
moed van dit volk. Na dat Gelder­ BOF, K.
land, Utrecht, Friesland en Groningen
aan zijn gebied gevoegd waren hielden
alle binnenlandfche oorlogen in dese
Provinciën op, welke zo langen tijd
derzelver handel ontrust hadden: een
onafgebroken vrede van binnen het
haai- alle de vrugten van hare arbeidfaamheid
inzamelen. KAREL was dus
een weldoener dezer volken. levens
had de glans zijner overwinningen
hunne ogen verblind; de roem van
hunnen Opperheer, welke ook op hun
-afdaalde, had hunne republieksgezmde waakfaamheid
in flaap gewiegd; de gedugte
luister van onverwinnelijkheid, waarmede
de Beheerfcher van Duitschland, Frankrijk,
Italië cn Afrika omgeven
bragt de fchrik onder de partijen.
was :
Li • -
behalven dat, wie weet niet, hoe vee ij
zijn , welken hij bun door het Bourgondifch
verdrag bewees, waarin hunne betrekking tot he t
Duitfche Rijk werd vastgelteld. Volgens d: t
verdras; moesten de zeventien Provinden tot d
gemene behoeften des Duitfchen Rijks twems» 1
zo veel als een Keurvorst , en tot enen Turl
fchen oorlog driemaal zo veel opbrengen -, do g
daarvoor zouden zij de vermogende befchermn, g
van dat Rijk genieten, en in geen van hum- e
bijzondere voorregten benadeeld worden. E e
omwenteling, welke onder zijnen Zoor. h :t
• Staatswezen der Provinciën veranderde maak :e
dit verdrag weder te niet , welk uit hoof< le
van het geringe nut , daaruit voordgefprooter >
gene verdere melding verdient.
E 4
S.

.
SOEK
van KAREL m deze landen, welke
hïj volgens Zijn eigen getuigenis, tot
tien ondcrfcheidene leren-
1
l
3
i
<
j
1
i
t
6
bezogt 'had
hielden de misnoegden in toom; "de her*
haalde vertoningen van ftreng en vaardig
regt hielden den fchrik voor het
oppermagtig g e z a g "lëvendfe KAREL
emdehjk, was in de Nederlanden gel
boren, -on beminde hef volk, m welks
iehoor hy- opgevoed was. "Hunne zcdert
gevielen hem; .het- natuurlijke van hun
karakter en hunnen' omgang' verfchafte
hem ene aangename Vwisfcling van
de ftrcnge Spaanfche 'deftigheid. Hit
[prak hunne taal, 'en fchikte zig in zijn
ponder lemr: naar hunne gebruiken,
let lastige Ceremonieel,' een • onnatuur,
üjke fcbeidsmuur tusfehen Koning en
/ode, was uit Brusfer verbannen. Geer*
ïorfchc en trotfehc vreemdeling beletede
hun den toegang tot hunnen Vorstle
weg tot hem liep door hunne eirene
landsoeden, aan welken, hij zijlen
perfoon vertroude.
m gaarne met hun;
Hij fmk veel
zijn vóórkomen
vas bevallig zijne redenen innemend/
)ezc kleine kunstgrepen verwierven henl
iunne hefdc, en. inmiddels.: dat zijne
oofgienge handen bezig waren in hune-
bezittingen te wroeten, zijne Je ers hunne koornvelden vertrapten, zijne^
I
Ï
7* DE AFVAL DER
ff " ,en
5 h
> hi
> zi
) b
»rgcr of Vorst
•Hg durft onderwinden, dien het £3
' Sff,
1 S
e
' T.
ver
wondering ' tot zi* te

NEDERLANDEN. f)
Stadhouders presten , en zijne beulen
flflgtten, wist hij zig door ene vriendlijke
houding van hunne harten te verzekeren.
• Gaarne' had KAREL gezien, dat deze
genegenheid der Natie op zijnen Zoon
EILIPS ware overgeërfd; om geene
andere redert liet hij hem, nog in
zijne jeugd ,, uit Spanje komen ,• en
vertoonde hem in Brusfel zijn toekomend
volk. Op den plegtigcn dag
van zijnen afftand, beval hij hem deze
Landen aan als de kostelijkfte parels aan
Zijne kroon, en vermaande hem ernflelijk,
hunne' 'ftaa'tsgeitcldheid te ontzien.
FILIPS DE TWEDE was in alles ^
Wat menschlijk is, het tegenbeeld van zijnen
Vader. Eerzugtig, gelijk deze, maar
minder bekend met menfchen en derzelver'
waarde, had hij zig een denkbeeld van
de koninglijke magt gevormd, dat de menfchen
flegts als fiaaffche werktuigen
der willekeur behandelt , en door eiken
ilap van vrijheid beledigd wordt. In
Spanje geboren , en onder de ijzeren
tugtroedc der Monniken opgevoed, cischre
hij ook van anderen de droevige
eenvormigheid en den dwang , welke
afjjn' karakter uitmaakten. De vrolijke
ftouthcid der Nederlanders was
niet minder aanllotelijk voor zijne gemocdsgefteldheid
, " dan hunne regten
zy'ne "foeerschzugt griefden. Hij- fprak
gene andere dan de Spaanfche taal,
ckilde rondom zig genen dan Spanjaarden
, en was ftijfzinnig aan hunne
>"•'•' E 4 v
I.
BOEK

74 BE AFVAL DER
I.
gebruiken gchegt. IIcc was te ver­
BOEK. geefs, dat het vindingrijke vernuft van
alle Vlaamfche fteden, wetten hij doortrok,
zig om ftrijd beijverde om zijne
tegenwoordigheid door kostbare feesten
te veréren Q*% FILIPS aanfehoude
d« alles met een donker gelaat; al
de verkwistende pragt, alle luide uitboezemmgen
van de betamclijkfte vr&uode
waren niet in ftaat om enen cnkelden
lach van welgevallen op zijn
aangezigt te lokken.
KAREL miste gansch cn al zijn
oogmerk , met zijnen Zoon aan de
Vlamingen voor te ftelicn. Zij zouden
deszelfs juk in 't vervolg veel minder
drukkend gevonden hebben , bij aldien
lij zijnen voet nooit in hun Land had
?ezet; maar zijn gelaat kondigde hun
i ictzelvc aan; zijne intrede in Brusfel-
l leed hem alle harten verliezen. Des
J ÈeiÉers vriendelijke infchikkelijkheid met"
I lit volk diende tans alleenlijk daar.
t oe, om den hoogmoedigen ernst van
5 ijnen
i en..
Zoon des te hatelijker te maa-
Tans hadden zij het voorwerp
£ ezien, dat naderhand oorzaak van hun
£ jden werd. Die heilige fchrik, welken
C nbekendheid eu verre afftand hem zouen
verfchaft hebben, was met zijne verè
:hijning verdwenen. Hij vertoonde zich
aor hun geheugen als een mensch gelijk
v
('*) Dè Stad Antwerpen alleen verfpilde ter
^zer gelegenheid tweemaal honderd en zestig dui-
Zi ihd goudguldens. VVN METEIIEN, I. D. i. B.

NEDERLANDEN. 75
zij, en als een klein mensch. In
zijn aangezigt hadden zij den verdervelijken
aanflag tegen hunne vrijheid
gelezen, . welke reeds toen in zijn
hart woelde. Zij waren voorbereid om
enen Dwingeland in hem te vinden,
en gereed om hem het hoofd te
bieden.
Qe Nederlanden waren de eerfte
troon, van welken KAREL DE VIJFDE
afftapte. In ene plegtige Vergadering re
Brusfel, ontfloeg hij de Algemene Staten
van hunnen eed, en droeg hun
FILIPS, zijnen Zoon, op. „Bijaldien
„ mijn dood," dus fprak hij bij het
flot tot dezen, „ u in het bezit
„ dezer Landen gefteld had, moest zulk
„ een rijke ervenis mij reeds een
„ regtmatige aanfpraak op uwe dank-
„ baarheid, geven. Maar nu, daar ik u
„ dezelve uit ene vrije keuze affta,
, daar ik den dood vooruitloope, om u
„ te fpoediger het genot van dezelve te
„ bezorgen, nu begere ik van u, dat gij
„ aan dit volk betaalt, wat gij oordeelt
„ mij daarvoor verder fehuldig te zijn,
„ Andere Vorsten achten zig gelukkig
hunne kinderen met de kroon, well,
ke de dood hun afvordert, te ver-
„ blijden; deze vreugde wil ik nog
„ zelf genieten; ik wil u zien le-
„ ven en regeren. Weinigen zijn mij
„ hierin voorgegaan; weinigen zullen
„ mijn voorbeeld volgen. Maar mijn
„ gedrag zal prijslijk, zijn, wanneer
I.
B QEKJ

76 DE AFVAL DEÏè
L „ uw coekomend leven mijn vertrou-
S OEI; . „ wen billijkt; wanneer gij nooit af-
-„wijkt van de wijsheid, welke gij
* dusverre beleden hebt; wanneer M
„ onveranderlijk volhardt in de zuiver-
„ heid vaö geloof , welke de fterkfte
*» "eunpuaar uws troons is. Ik eindige
met den wensch , dat de I Je~
B mei u ook enefl Zoon fchenke
» aan wien gij het gebied kunt, maar*
si niet behoeft afteflaan."
Nadat de Keizer geëindigd had, viel
FILIPS voor hem op de knieën, drukte
zijn aangezigt op deszelfs hand,
en ontving den vaderlijken zegen Zijne
ogen waren tans voor de laatfte
maal met tranen bcvogtigd. Alles ween,
dc, wat 'er omtrent wast Het was een
onvergetelijk ogenblik (*).
Op dit aandoenlijke -guichclfpcl vols-"
de dadelijk een ander. FILIPS ont-
Jing van de vergaderde Staten de
hulde; hij zelf leidc den eed af ,
welke hem in de volgende woorden
werd voorgehouden: „Ik, FILIPS, door
„ Gods genade Prins van Spanje, bei-
„ de Siciliën enz: belove cn zwere
« d a r ik i n d e
T banden , Graaffchap-'
pen, Hertogdommen enz. een o-ocd
„ en regtvaardig Heer zal zijn ; b
das
, ik allen Edelen, Steden, Gemeen»
, ten en' Onderdanen hunne Privilegiën
(*) STRADA Dec. I. L. ï. 4,5. VA'N ma4
J
- THUA.\ Hifi:. P. L L. XVL

NEDERLANDEN. 7?
uilen Vrijheden, hun van mijne Voori,
zaten verleend, en verder hunne
gewoonten, herkomens, gebruiken eii
„ wetten, welken zij tans allen in t
„ gemeen, en ieder in 't bijzonder,
l] hebben en bezitten, getrouwelijk zal
houden en doen onderhouden ; en
5' verder al dat gene doen, wat een
„ goed en regtvaardig Vorst en Heer
„ van regtswegen te doen verfchuldigd
], is. Zo waarlijk hclpe mij God en
„ alle zijne Heiligen!"
De vrees, welke de willekeurige
hcerfchappij des Keizers had ingeboezemd
, en het wantrouwen der Landsfténden
op zijnen Zoon, zijn reeds
duidelijk te zien in dit formulier van
den eed, welk met veel meer behoedfaamheid
en bepaling was ontworpen.,
dan dat, waarmede KAREL DE
VIJFDE zelf, en alle Bourgondifche
Hertogen 's Lands regten bezworen hadden:
FILIPS moest nu ook de onderhouding
hunner gebruiken en gewoonten
beloven, 't welk vóór hem nooit
gevergd was. In den eed , welken
de Staren hem zwoeren, werd hen-
•gene andere gehoorfaamheid beloofd.
dan die met de regten des Land:
bellaanbaar was. Zijne Amtenaren mog
ten alleenlijk dan onderwerping en hulp(
verwagten , wanneer zij de hun op
gedragen amten gemoedelijk waarnamen
Eindelijk werd FILIPS in dezen hul
digingseed der Staten alleenlijk d
L
3 O EK

BOEK
7% DE AFVAL 'DER
Natuurlijke, de Geboren Vorst, en niet
U v e r e m
• ,f
, o f
Heer genoemd, gelijk de
. Keizer wel gewenscht had. Bewijzen
genoeg, hoe gering de vcrwagtingen
waren welken men had aangaande de
regtvaardigheid en grootmoedigheid van
den nieuwen Landsheer!
Na het aflopen van dit laatfte be­
drijf verliet KAREL DE VIJFDE Z I J N E
komnglijke woning te Brusfel, en betrok
een gemeen huis, tot dat hij
de reize naar zijne voorgemelde wijkplaats
konde aannemen. Daarheen bragt
hij zijne eerzugt in veiligheid, dewijl
de nieuwe ftrijd met den tegenfpoed
voor dezelve te hachelijk was Het
onzigtbare Wezen, dat dc gebeurtenisien
der wereld beftuurt, vindt fomajds
goed met den hoogmoed der mensenkinderen
t e f
P°"en, en in zijne
chaal te wegen wat wij voortrefljjk
(
* godhjk heten. Dat merkwaardige
]
even, t welk der Gefchiedenis voor
•ele eeuwen haren loop voorfchreef,
t
mdigde met een armhartige klooster-
t
igt. bne kmderagtige boete was het
| )on van zo vele lastige jaren, en
d e ondankbaarheid van hem, voor wien-
a leen zij befteed waren.
FILIPS DE TWEDE ontving de Ne­
d erlanden in den fterkften bloei van
b mne welvaart. Hij was de eerfte
v; n derzelver Vorsten, die hen volta
Ihg aanvaardde. Zij beftonden van
m i af me zeventien landfehappen: de

NEDERLANDEN. 79-
Vier Hertogdommen Braband, Limburg, r.
Luxemburg, Gelder; de zeven Graaf- SOEK.
fchappen Artois, Henegouwen , Vlaanderen
, Namen, Zutfen, Holland cn
Zeeland; het Markgraaffchap Antwerpen
, en de vijf Heerlijkheden Friesland,
Mechelcn, Utregt, Ovenjsfel en
-Groningen, welke verenigd enen groten
en magtigen Staat uitmaakten, me,
ten opzigtc van inwendig leven en
rijkdom, met de eerfte Koningrijken
van Europa naar den prijs konden
dingen. Hun handel had tans het
hoogfte toppunt bereikt. Hunne goud
mijnen waren boven den grond, maarzij
waren onuitputtclijker en rijker dan
alle mijnen van zijn Amerika. Deze
zeventien Provinciën , welke te zamen genomen
naaulijks het vijfde deel van Italië
uitmaken , cn zig niet boven driehonderd
Vlaamfche mijlen uitftrekken, bragten haren
Bcheerfcher niet veel minder op,
dan geheel Brittanje zijnen Koningen,
vóórdat dezen nog dc geestlijke goederen
aan hunne kroon getrokken hadden.
Driehonderd en vijftig Steden , door genot
en arbeid levendig, waaronder vele
fterk zonder bolwerken, en gefloten zonder
muren; zesduizend en driehonderd
grote vlekken; kleiner dorpen, meierijën en
Merkten zonder tal, verenigen dit gebied
tot een enig bloeiend landfchap (*). Tan<
(*) STRADA Dcc.
8
i. L. I. i- 5i » TnuAf
II. 482.

v
BOEIi
•
8 0
DE AFVAL DER
had dc Natie juist den middag van
. haren uister bereikt: vlijt en over-
• vloed hadden het vernuft des burgers
verheven,. zij u e denkbeelden opgeklaard'
zijne neigingen veredeld; elke bloei
van den geest kwam met den bloei
des Lands te voorfchijn. Een bedaarder
bloed , door ene ureneer lugtssefteldheid
bekoeld, laat dc drifter? hier
minder woeden : bedaardheid van geest
matigheid,' cn ftandvastig geduld, ge'
ichenken van dezen noordelijker aardgordel
; redelijkheid, regtvaardigheid en
goede rrou , noodzakelijke deugden
voor zijnen handel, cn de lieflijke
vrugten zijner vrijheid ; waarheid, goedwilligheid
cn patriotfche hoogmoed,
fpelen hier in zagter mengelingen met
menschlijkc ondeugden. Geen volk ter
wereld wordt gemakhjker beheerscht
door enen verftandigen Vorst, en geen
moeilijker door enen bedrieger of
Dwingeland. Nergens is de volks-ftem
ene zo onfaalbarc beoordeclfter der
regering als hier. Ware Staatkunde
Kan geen roemrugtiger proefftuk ondernemen
en zwakke , kunftige
politiek heeft geen dimmer te vrezen.
Een Staat als deze kon met reuzenfterkte
handelen en volhouden ,
wanneer de dringende nood deszelfs
kragt opëischte; wanneer een
verftandig en .wel overlegd beftuur
deszelfs bronnen opende. KAREL I>E
VIJF-

NEDERLANDEN fct
V I J F D E liet zijn Zoon erie magt in
deze landen, welke niet veel van j
éne gematigde Alieenheerfching vcrfchil- ,
de. Het koninglijke gezag had zig
merkelijk boven het vrije ftaatsbeftuur
verheven, en dit zamengeftelde kunstwerktuig
konde nü bijna even zo fnel
en zeker in beweging gebragt wordèn
j als een geheel onderworpen.
Staat. Dë talrijke, , anders zo vermogende
Adel, volgde tans den Vorst
gewillig in zijne oorlogen, of vrijde
ter verkrijging van bedieningen in
tijden van vrede om den vriende-
•lijken lach der Majefteit. De loze
Staatkunde van de Kroon had nieuwe
goederen der inbeelding gefchapen ,
waarvan zij alleen de uitdeling had.
Nieuwe driften en nieuwe denkbeelden
van geluk verdrongen eindelijk de
ruwe eenvoudigheid der Rtpublieksgezinde
deugd. Hoogmoed week voor praalzugt,
vrijheid voor eer i bekrompen
onafhankelijkheid voor ene wellustige
lachende flavernij. Als onbepaald Landvoogd
van enen önbepaalden Heer
het Land te onderdrukken , öf te
plunderen, was een vermogender aanlokfel
voor de fchraap- en eerzugt
der Groten, dan het honderdfte en
düizendfte deel der Oppermagt op den
rijksdag met hem te delen. Een groot
gedeelte van den Adel was daarenboven
ih armoede cn zware fchülden
gedompeld. Onder het fchoonfehijnend
I; D E E E. F
t
IOEK*

B O E K .
#2 0E AFVAL DE K
voonvendfel van eerbewijzingen , had
K A R E L D E V I J F D E reeds de gevaarlijkfte
Leenmannen van de Kroon, door
kostbare gezantfchappcn aan vreemde
Hoven, gekortwiekt. Dus werd W I L L E M
V A N O R A N J E met de Keizerlijke
Kroon naar Duitschland, en de Graaf
V A N E G M O N D naar Engeland gezonden
, om de huwelijksverbindnisfen
vm FILIPS met Koningin M A R I A te
fluiten. Beiden verzelderi ook vervolgens
den Hertog V A N A L B A naar
Frankrijk , om den vrede • tusfehen de
i Msfcfe Kronen en de nieuwe verbind-
] n's van hunnen Koning met Mada-
I ne
t 3n
E L I Z A B E T
van deze
te
reis
fluiten. De kosbeliependriemaal-
I onderd-duizend guldens, waarvan de
}• .oning hun genen penning vergoed-
è e. Toen de Prins van Oranje, in
P laats van den Hertog van Savoyen,
\ eldheer was geworden y moest hij:
leen de kosten dragen , welken deze
•aardigheid noodzakelijk medebragt. —
V /anneer 'er vreemde Gezanten of
V orsten te Brusfel kwamen , moesten
d ; Nederlandfche Groten de eer van
h innen Koning ophouden, die alleen
ff ijsde , en voor niemand open tafel
hi eid. De Spaanfche Staatkunde had
m >g kunstiger middelen uitgevonden
OJ i de rijkfte geflagten des Lands
ki igfamerhand te fnuiken. Alle jaren
ve rfcheen een der Kastiliaanfche Gro-
rei t te Brusfel, welke daar enen ftaac
vc erde en verteringen maakte, die zijn

NEDERLANDEN. ff*
Vermogen verre te boven gingen. Hierin
vöor hem onder te doen , ware in
Brusfel voor ene onuitwischbare fchande
gerekend. Om ftrijd beijverde zig
elk om hem te overtreffen , en verfpilde
in dezen kostbaren wedftrijd zijn
vermogen; terwijl de Spanjaard nog
in tijds naar huis keerde, en de
verkwisting van een enkeld jaar door
ene vierjarige zuinigheid weder goed
maakte. Met eiken aankomeling om
den prijs van rijkdom te kampen ,
was' het zwak van den Ncderlandfcheu
Adel , waarvan dc Regering voor zig
een zeer goed gebruik wist te maken.
Evenwel hadden deze kunstenarijen
geenszins dat gelukkige gevolg, welk
men zig daarvan beloofd had; want
juist die drukkende last van fchulden
maakte den Adel te fterker op elke
nieuwigheid belust, daar hij, die alles
verloren had, in ene algemene verwoesting
niets • dan voordeel had te
Wagten (*).
De Geestelijkheid was vaii oudsher
een fteun der Koninglijke magt, en
dit moest zij zijn. Zij had haren
gouden tijd, wanneer 's menfchen
geest gekluisterd was, en wij zien
haar , evctt als die, van kleinmoedigheid
en zinlijkheid enen rijken oogst
inzamelen. Burgerlijke onderdrukking
maakt den Godsdienst noodzakelijker' éri
Q"j RtiD ANUS L. 1. 2:
F a
l
BOËKi

t
) O E Ki
84 DE AFVAL DES.
dierbaarder; blinde overgeving aan het
geweld eens Dwingelands bereidt de
• gemoederen tot een blind, gemakkelijk
geloof, en de Wereldlijke dwingelandij
krijgt hare dienlten van dc
Geestelijke met woeker weder betaald.
De Bisfchoppen cn Prelaten in het
Parlement waren ijverige handhavers der
Koninglijke magt, en fteeds bereid om
de belangen des Burgers aan het nut
van de Kerk en aan het Staatsbelang^
van den Vorst opteofferen.
Talrijke en dappere Bezettingen hielden
de Steden in vrees, welke tevens
door Godsdienfh'ge knibbelarijen
en partijfchappen verdeeld 3 en van
hare magtigfte fteunfels zo onzeker
waren. Hoe weinig was 'er derhalven
nodig, om dit overwigt te bewaren
, en hoe onbegrijpelijk groot
moest de misflag zijn, waardoor hetzelve
verloren trina; !
Zo groot als de invloed van FI­
LIPS in deze Landen was, zo groot
was het aanzien , welk het Spaanfche
Rijk ten dien tijde in geheel Europa ver^
worven had. Geen Staat durfde op
het flagvcld een' kans met hetzelve
wagen. Frankrijk, deszelfs gevaarlijkfle
nabuur, door enen zwaren oorlog,
en nog meer door inwendige partijfchappen
, welke onder ene kindfche
regering het hoofd opftaken, verzwakt,
fnelde reeds met rasfe fchreden
ftaar het ongelukkige tijdperk, welk

NEDERLANDEN.
hetzelve, bijna een halve eeu iang,
tot een toneel van gruwelen en jam- ,
mer heeft gemaakt. ELizA-BET VAN ,
ENGELAND had genoeg te doen om
haren eigen, nog wankelen, troon tegen
de aanvallen der Partijen , en
hare nieuwe, nog niet bevestigde, Kerk
tegen de heimelijke aanflagen der uitgedrevenen
te befchermen. Op hare
fcheppende ftem moest deze Staat eerst
uit de duisternis te voorfchijn komen,
en de levende kragt, waarmede hij
zijnen mededinger onder den yoet
wierp, van de verkeerde Staatkunde
van dezen ontvangen. Het Duitfche
Keizerlijke huis was door de dubbelde
banden van bloed cn ftaatsbelang
aan het Spaanfche verknogt; en het
toenemende krijgsgeluk van so LIMAN
trok zijne aandagt meer naar het Oosten
, dan naar het Westen van Europa
; dankbaarheid en vrees verzekerden
FILIPS van de Italiaanfche Vorr
ften, en zijne Creaturen regeerden het
Conclave. De Noordfche Rijken lagen
nog in enen nagt van woestheid,
of begonnen pas ene gedaante
te ontvangen, cn het Staatkundige ftelfel
van Europa kende dezelven niet.
De bekwaamde Krygsbevelhcbbers, talrijke
legers, aan overwinnen gewoon,
ene gedugte Zeemagt, en de rijke
goudbron, welke nu eerst regt begon
geregeld en zeker uit de West-,
indiën toe te vloeien — welke fchqk-
F 3
I.
SOEK.

I
BOEK.
P -BE AFVAL DEÏ\
barende werktuigen in de vaste en
zekere hand van enen verdandigen
Vorst! Onder zulk een gunfh'g ge*
fternte aanvaardde FILIPS de regering.
Voor dat wij hem zien handelen°,'
moeten wij met een viugtig oog in
zijne ziele zien, om daar enen den,
tel tot zijn daatkundig leven te zoeken.
Vrolykheid en goedwilligheid
ontbraken in- dit hart. Zijn bloed
en zijne eerde fombere jaren hadden
hem de eerstgenoemde geweigerd, en
gene menfchen konden hem °de 'laatje
geven, daar hem de lieflijkde en
lerkde band der gezelligheid ontbrak
rwe denkbeelden, zijn Ik, en 't geen
i Joven dezen Ik was, vervulden zij­
I len bekrompen geest : Eigenbaat en
Godsdienst waren de inhoud en het
( •pfchrift van zijn gehele leven. Hij
\ ras Koning en Christen , en beiden
V /as hij degt; mensch voor menfchen
V 'as hij nooit, om dat hij van zig
2 elven alleenlijk naar boven, nooit
n aar beneden klom. Zijn geloof was
f< >mber en wreed , want zijn Godheid
V as
3 ;ze
een verfchrikkclijk wezen.
had hij niets meer te
Van
ont-
Vi mgen, maar wel te vrezen. Den
é :nngen man verfchijnt de Godheid
al 5 trooster, als verlosfer; voor hem
w is dezelve een opgeregt fchrikbeeld,
ee n droevige vernederende beperking
va n zijn menschlijk alvermogen. Zim
tzag voor dezelve was ^te diepU

NEDERLANDEN.
toe minder het zig op andere wezens
verdeelde: hij beefde flaafsch BOEK»
voor God, omdat God het eenigfte
was, waarvoor hij behoefde te beven.
KAREL DE VIJFDE ijverde
voor den Godsdienst , omdat de Godsdienst
voor hem arbeidde ; FILIPS
deed het , omdat hij werkelijk aan
denzelven geloofde. De eerfte Het,
om lecrfhikken, te vuur cn te zwaard
tegen duizenden woeden; en hij
zelf dreef in den perfoon van den
Paus, zijnen gevangen, den fpot met
het leerftelfel, waaraan hij menfchenbloed
opofferde: FILIPS befloot niet
dan met tegenzin en gewetensangst
tot den regtvaardigflen oorlog tegen
dezen, en gaf alle vrugten zijner overwinning
over , even als een beronhebbend
kwaaddoener zijnen roof. De
Keizer was een Barbaar door uitzigt
op voordeel ; zijn Zoon uit gevoel
De eerfte was een fterke en vei
lichte geest, maar misfchien een des
te flegter mensch ; de andere was
een bekrompen en zwak hoofd, maar
hij was regtvaardiger.
Beiden egter zouden, mijns bedunkens
, beter menfchen hebben kunnen
zijn dan zij werkelijk waren,
en evenwel in 't geheel naar de
zelfde .maatregels gehandeld hebben.
Dat gene, wat wij aan het karakter
des perfoons wijten, is zeer dikwijls
de zwakheid, de noodzakelijk
F 4

I.
SOEK.
8
$ DE AFVAL DÉR
afwijking der algemene menschlijfce m
tuur. Een gebied Van deze uitgeftrektneid
was ene al te fterke verzoeking
voor den menschlijken hoogmoed
, en een ai te zware taak
voor menschlijke kragten. Algemeen
fit 'in - 'J?
, 1 0
( i e v r i
°S
h e i d
i
van
eik m t bijzonder te paren, is het
werk van- den oneindigen Geest, die
zig over alle delen alomtegenwoordig
Verfpreidt Maar hoe redt de menscfc
zig m het geval van den Schepper?
De mensen komt de bepaaldheid van
zijn verftand door foortverdeling te hulpeven
als de Natuur-ondcrzoekcr Mi
hij kenmerken en enen regel
welke voor zijn zwak oog het
V3§t,
over,
nen gemakhjker. maakt, én tot wel-
j ce alle denkbeelden moeten gebrast wor-
I fen; dezen geeft de Godsdienst hem
tan de hand. Zij vindt hoop en
«es in elk menschüjk hart gezaaid.
Ferwijl zy Zig m d e z e 4
t en verzekert , deze hartstogten
i _en voorwerp dienstbaar maakt,
am
heeft
2 ij milhoenen zelffhmdige wezens in
C en eenvormig Algemeen veranderd.
ï *u wordt de Beheerfcher niet meer
C oor de oneindige vcrfcheidenheid der
r mensehlijke willekeur in verwarring
z ebragt; nu is Vr een algemeen
V. waad, en een algemeen goed, \
v 'elk hïj tonen en wegnemen kan:
'i welk OOK daar, waar hij niet i s,
e ytfemmig met hem werkt; nu %\

NEDERLANDEN,
?
er ene
Vrijheid
grènsfcheiding , waarbij • de I,
ftüitaat; een eerwaardige hei­ BOE*<
lige ïijn , naar welke alle itrijdige
bewegingen van den wil zig ten laatften
moeien bepaalen. Het gemene doel
van den Dwingeland en van het Priesterdom
is Eenvormigheid; en Eenvormigheid
is een noodzaaklijk huipmiddef
voor de armoede en beperktheid
van den mensch. FILIPS moest
meer Dwingeland zijn, dan. zijn Vader
, naar maate zijn geest bekrompener
was ; of, met andere woorden,
hij moest zig des te zorgvuldiger _ aan
algemene regels houden, hoe mindei
hij tot de foorten en eenlingen kor
afdalen. Wat volgt n« uit ai
alles? FILIPS DE TWEDE kor I
niets meer ter harte gaan dan d<
gelijkvormigheid in 't Geloof en ii 1
de Staatsgeflcldheid, omdat hij zonde t
die niet kon rcgcrai.
En
met
egter zoude
meer zagtheid
hij
en
zijne regerin; •>
toegeeflijkhci 1
begonnen hebben , bijaldien hij tiezei
re vroeger had aanvaard. In h< t
oordeel, dat men gewoon is ovc r
dezen Vorst te vellen, fchijnt me n
niet genoeg op ene omllandigheid i e
letten , welke nogtans bij de g<
fchiedenis van zijnen g^est en vs n
zijn hart billijkerwijze in aanmerkir g
dient genomen te worden. FILII 5
telde bijna dertig jaren, toen hij dc n
Spaanfcacu troon beklom, en zi.
F 5

BOEK
9» DE AFVAL DER
r. vroeg-rijp verftand had vóór den tijd
zijne meerderjarigheid verhaast. Een
geest als de zijne, welke zijne rijp.
heid gevoelde, e n m a a r ajte £
meenfaam met grote uitzigten was
geworden kon het juk van kinderlijke
onderwerping niet anders dan
met tegenzin dragen; de iterker geest
des Vaders en de willekeur des
Aüeenheerfchers moest den met zig
zeiven ingenomen hoogmoed van de-
St Z
A°°
i
|
1
l
l
li
•
e
i\
b
k<
k<
dj
bi
nc
tb
°P
n ,, d
r ukken
' Het aandeel,
welk den Vader hem aan het rijks'
beftuur toeftond, was juist toereikende
om zijnen geest van lager
driften • aftetrekken, en den ifrengen
:rnst van zijn karakter te bewaen,
maar ook gering genoeg om
'J n
verlangen naar de onbepaalde
nagt deste . rterker gaande te maen.
Joen hij dezelve -werkelijk in
ander kreeg had zij het bekoor-
Jke der meuheid voor hem verlot
Die zoete dronkenfchap van
ien jongen Vorst , die mee de hooge
raagt verrast wordt; die vrolijke
ïdwelmmg, welke de ziel voor el,
t e
• fê aandoening opent, en weli
de menschheid reeds menige welige
fligring heeft afgetroggeld, was
! p hem
oit bij
federt lang
hem geweest.
voorbij , 0f
Zijn karak-
' was gezet, toen het geluk hem
deze zware proef ftelde, en ziibevestigde
grondftellingen wedei

NEDERLANDEN.
ftonden deze weldadige roering. Hij
had vijftien jaren tijds gehad , om
zig "tot dezen • overgang vuuia.ue- .
reiden; en in plaats van bij de tekenen
van zijnen nieuwen ftand', naar de
wijze der jeugd, opgetogen te blijven
ftaan, of den morgen van zijne regering
in den roes eener ledige ijdelheid
doortebrengen , bleef hij- gelaten
en ernsthafrig genoeg, om
daadlijk in het grondige bezit van zijne
magt te treden , en door het
volkomenfte gebruik van dezelve z :
g over
het lang gemis daarvan te w-vken.
FILIPS DE TWEDE zag zig niet
zo dra, door den vrede van Chateau in
CambrHis, in het geruste bezit van
zijn Rijk , of hij gaf zig geheel
en al aan het grote werk der Geloofs-zuivering
over, en bevestigde de
vrees, welke zijne Nederlandfche onderdanen
reeds had bevangen. De
Plakaten, welke zijn Vader tegen de
Ketters had laten uitgaan, werden in
volle kragt vernieud, en fchrikkelijke
Regtbankcn , waaraan niets dan de
naam der Inquifïtie ontbrak , zorgden
, dat dezelve wierden nagekomen.
Doch bij fcheen zijn werk nog maar
ten halven voltooid te hebben , zo
lang hij de Spaanfche Inquifitie niet
in hare ganfche gedaante in deze
landen konde overbrengen ; een onderneming
, welke den Keizer r
I.
BOEK.
ecdg
^eerlijk mislukt was,

ï.
ftOEK.
99 BE AFVAL DEü
. De Spaanfche Inquifitie is ene in
ngting yan enen geheel nieuwen aar
en en e b i J z dere fQJ ^ « ^
1
]
c
i
i
z
g
d
li
h
dc
te
he
M
m
g c
gehelen omloop der rijden geen voo2
beeld wordt gevonden / en lelke met
gene geestelijke, gene wereldlijke vSrï
fchaar kan vergeleken worden. I n q uiime
is er geweest, federt dat de reden
zig aan het heilige waagde; federt dat
er twijfelaars en hervormers geweest
mi maar eerst in het midden van
de dertiende eeu, na dat enige voo"
beelden van afval aan de GeesteSe
nagt enen fchrik hadden aangejaagd
Igtte INNOCENTIUS DE S i
aar ene eigene Regtbank, en fcheur!
e
op ene onnatuurlijke wijze het
,eestl,jke opzigt en onderwijs
rei
Rc
Sp
gei
J
van de
raffende magt. Om te beter ver!
ekerd te zijn, dat geen menfehen-
V
°wr PI n f ne
, in
iP raak
^r Natuur
? wrede- itrengheid van hare inftel-
Jgen zou verijdelen, onttrok hij
ar aan d c Bisichoppen en de We-
Idhjke Geestelijkheid , welke door
handen des burgerlijken levens nog
veel aan de menfchlijkheid g egt
was, en droeg haar op aan
oimiken ; ene basterdfoort ?
van
mfcfaen, die de heilige aandoenin-
" der Natuur hebben afgezwoi,
dienstbare Creaturen van den
-omfchen ifoel. Duitschland, Italië
mje Portugal en Frankrijk oS
i haar: een Franciskaner Monnik

N E D E R L A N D E N ; 9$
zat bij het gëdugte oordeel over de
Tempelheren als regter ; aan _ enige , SOEK*
weinige Staten gelukte het haar buiten te ,
fluiten, of aan de Wereldlijke Hoogheid
te onderwerpen. De Nederlanden
waren tot aan de regering vart
KAREL DEN VIJFDEN van dezelve
verfchoond gebleven; hunne Bisicnoppen
oefenden de geestelijke ragt, en
in buitengewone gevallen vervoegde
men zig bij vreemde Inquifitie-gengten
, de Franfche Provinciën te
Parys , en de Duitfche te Keulen.
(*) j|l u„.
Maar de Inquifitie, welke hier bedoeld
wordt, kwam uit het Westen
van Europa, zijnde anders in haren
oorfprong en anders van gedaante.
De laatrte Moorfche troon was m
de vijftiende eeu in Granada gevallen,
cn de Saraceenfche Godsdienst
had eindelijk voor de overmagt vart
den Christelijken moeten wijken. Maar
het Euangelij was in dit jongtte
Christelijke rijk nog nieü en niet
bevestigd, en in de troebele vermenging
van ongelijke wetten en zeden,
hadden de Godsdienilen zig nog
niet vaneen gefcheiden. Het zwaard der
vervolging had wel vele duizenden
van huisgezinnen naar Afrika gedreven
, maar een veel groter aantal.
(*) HOPPER Memoires des foubleï d*
ftrys-Bas. in vit» VigU *5«
i.

1
êOEK
i loei HPC « • Koomfche
i e t
i
genoeg, dit wev
o l k
2r? «ö« den uitwenden
i
o m vaü een nieu geloof te dwin-
£ e" , or hetzelve door de zwakke
t
d TZeZeTT^ P^hedeTtt
k
e zegepialende kerk te verenigen- hor
*P 'er o p a a n, o m
V;
rc
g enen ouden Godsdienst uit te
g»* en ene hardnekkige gezind!
hi
«' te overwinnen, welke doS t
Ja
igfaamwèrkende kragt va„ ? .
in
v a n
deqzplfc 4 ^ T eeuwen
W:
deszelfs zeden, fpraak e n
du
? '"gedrukt, en door', den lord
fel
renden invloed van den vaderknl"
oe
en grojid en hemel i„ IZSl
vo
emng bleef. Wilde de Kerk ene
kei
kome zegen over den %£i
we
J
\ Godsdienst behalen, e n ,J e .
zeJ<
gro
OUC
Êm *m
s
t?Ë AFVAL fiËH
g c J f e f d e
d e
«he im
te dienen. Zo lano- w "
ftStfË Wa
f, n

NEDERLANDEN
den vorm van het zedelijke karakter,
waaraan het ten fterkften fcheen
eeheo-t te zijn , geheel in ftukken
flaan. &
Zij moest in de inwendigfte
diepten der ziele deszelfs geheime
wortelen uitgraven, alle deszelfs fporen
in den kring des huislijken levens
en der burger-wereld uitwisfchen;
alle herinnering aan denzelven laten
uitfterven, en, ware het mogelijk,
zelfs het gevoel voor deszelfs indrukken
doden. Vaderland en bloedverwanten
, geweten en eer, het heilige
gevoel der maatfchappij en dei
Natuur zijn fteeds de eerften en de
naasten, met welke de Godsdienfter
zig vermengen, van welken zij fterk
te ontvangen, en aan welken zij dii
geven. Deze verbindnis moest ni \
verbroken, de oude Godsdienst moe=
BOEK»
van de heilige aandoeningen der Na
tuur met geweld losgefcheurd wor
den; al zoude het ook de heiligheid
dezer aandoeningen zelve kosten. Zo
danig werd de Inquifitie ingerigt, wel i
ke wij, om haar van de meer mer
fchelijke vierfcharen van dien naai
to onderfcheiden, de Spaanfche no<
men. De oprigting van dezelve vu
voor onder het beftuur van den Kaï
dinaal XIMENES; een Domimkanc ï
Monnik, TORQUEMADA, openc
het eerst dit afgrijslijke Geregts-hof r
grondvestte deszelfs verordeningen, € e
bragt daardoor over zijne Ordende »
n
n
!
C

t
fcOEK.
i
1 e nquifice g af h e m d e n flcu^
\
<
N
^
'et werktuï ' zi
Z l p e
Ie fterke i r c r K e L
band
J
was,
t e v e n
J ?
e n
waardoor
'
hii
e verinogendcn vasthield. De Z e ReS
t
i
2
V e r e m g d e
ü erlX ht ^ ^ twe
g t e
Het v.ïï i " S^hvaagd wierd.
Z>
- onder een blind geloof te doen
b
«Ken en de vrijheid Van den
g<
est door ene dode eenvormigheid
te
ë
*• DÊ AFVAL DËt
2Jr
V / e r d
dit werktuig van we-
ski ^ k
?"« ~
verklaren der goederen in de koninglij-
aarlS ff
g e
^ eE
, n ; r
k W a m e ö
h
' ^ een g
gi-
e t d o e i
' ^ doo;
• seftgt beoogd Werd; de werktuigen
da
f c h l i k è n
H breL^-- ' fthande.
;t bre dde z,jn onnatuurlijk rechtsge-
bii
uil FV\
d C § C h e i m f t e
gedagfen
E l k e
fol d harstogc Hond in zijne
%: vnendfehap, huwelijksliefde \ n
all
neigingen der Natuur wist het toe
zijl
va] üaSTt^ \ ?^ lev
fiiê
zig
feh
kCn;
«* Waar het t^T^
^ B n d e ^ e «
van iet geweten door vrees- een
emeraehdg geloof aan zijne" overal
' ^
ge#

NEDERLANDEN. $*)
•genwoordigheid kluisterde de vrijheid 1.
van den wil , zelfs in het binnenfte BOEK.
der ziele. Het deed alle ingevingen
der menschlijkheid bukken onder het
formulier van een willekeurig geloof;
alle aanfpraak op zijn geflagt was voor
enen Ketter verfpeeld; met de geringfte.
ontrou aan de Kerk , had hij
zijn geflagt verloren. Den aangeborenen
afkeer, waarmede de Schepper ons
wijslijk tegen onnatuurlijke zonden gewapend
heeft, droeg het willekeurig
op een ellendig Priesterwerk over; een
zedig twijfelen aan dc onfeilbaarheid
van den Paus werd geftraft als vadermoord
, en gefchandvlekt als fodomy.
Geen toeval kon hetzelve van
zijn offer ontzetten ; deszelfs vonnisfen
werden aan lijken en fchilderijen uitgevoerd
; het graf zelf was geen
fchuilplaats voor den arm der Inquifitie
, cn dc fchuld des vaders bleef
voordleven
geflagten.
in dc ellende van gehele
De vermetelheid van de vonnisfen
der Inquifitie kan alleen overtroffen
worden door de onmenschlijkheid ?
waarmede zij dezelve uitvoert. Zij
valt de zinnen aan met nieuwe, uk*
gezogtc, en onderaardfche verfchrikkingen,
ontleend van de fpoken , welken
zij zelve in ecne kranke en kinderagtige
verbeelding gevestigd heeft ;
cn vermengt de wezenlijke ontzetting
over het tegenwoordige met een gufe
I. DEEL. G

9« DE AFVAL DER.
t chelfpel uit toekomende werelden. Ter­
BOEK wijl zij het belachelijke met het verfchrikkelijke
verenigt, en door enen
misfehjken opfchik het oog vermaakt.»
maakt zij de deelnemende aandoening
kragtloos door de kitteling van ene
andere: zij verdrinkt het medelijden
m fpot en veragting. In enen plegtigen
optogt wordt de misdadige naar
de geregtsplaats gevoerd; een rode
bloedvlag waait voorop; het verenigde
gebrom van alle klokken verzelt
den trein ; vooraf gaan Priesters in
nisgewaad, en zingen een geestlijk
] ied; op dezen volgt de gedoemde
Zondaar, gekleed in een geel ge-
1 vaad , met zwarte Duivels - beelden bei
'childerd; op zijn hoofd draagt hij
< ne papieren muts, welke in een
I aenschlijke figuur uitloopt, om wel-
1 e vlammen vuurs flikkeren, en afrijsiijke
helfchc geesten heen vliegen;
et beeld des Gekruiligden wordt" af-
i
ekeerd van den eeuwig verdoemde,
edragen; voor hem geldt de verlosng
niet meer; zijn ftervelijk lijf i s
i
en vure, en zijne onftervelijke ziel
i sr helfche vlammen gewijd; de mond
d hem toegeftopt, om te beletten,
d it hij zijne fmert niet door een
is :rzagtend klagen koele, het verdor­
d st medelijden door zijne aandoen-
v ke _ gefchiedenis opwekke , en de
Vi :heimen van het heilige gerigt aan
Üj
O dag brenge. Hem volgt de Geestg<
è

NEDERLANDEN^ 99
iïjkheid in ftaatfij - klederen, de Over­ t
heid en de Adel ; de Vaders, wel- i OEK
ke hem geoordeeld hebben , fluiten -
den affchuwelijken trein. Men zou zig
Verbeelden een lijk te zien , dat ten
grave gebragt wordt, en het is een
levend mensen, wiens ongelukken thans
het volk op ene zo wrede _ wijze
moeten vermaken. Gewoonlijk zijn^ deze
regtsoefeningen voor hoge Feesten
beflemd, waar toe men een bepaald
getal van zulke ongelukkiger!
in de gevangenisfen van het heilige
Huis befpaartj, om door de menigte
Van offers aan het bedrijf meer luister
bij te zetten , en dan zijn zelfs
de Koningen tegenwoordig : deze zitten
met ongedekten hoofde op enen
lager' ftoel» dan de Opper - Inqüifitie*
meester , aan wien zij op zulk een' dag
den rang afftaan: cn wie zou niet
beven voor een Vierfchaar, waar voor
de Oppermagt zelve moet onderdoen? (*)
De grote Gcloofs - Omwenteling door
tuïHEii en KALVIJN veroorzaakt » bragt de
noodzakelijkheid Weder te voorfchijn, welke
aan dit Geregts - Hof zijn beflaan had ge^
geven; en 't geen oorfpronkelijk alleen
was uitgevonden om het kleine
Koningrijk Granada van de zwakk?
(*) BURGUND. Hist. Belg. 126. 127. HOPPER.
65. 66. 67. GROT. Annal. Belg. L. i< Esfay W
les meeuw/Tom. III. Inquifition.
G s

tam DE AFVAL DER
I. overblijffels der Joden en Saracenen te
BOEK, zuiveren , werd thans een noodzaakelijk
middel voor de ganfche Katholijke
Christenheid Alle Inquifitie - Hoven
in Portugal, Italië , Duitschland
en Frankrijk namen den vorm van
het Spaanfche aan ; dit volgde de Europeanen
naar de Indien, en vestigde
te Coa een Vierfchaar, welker
onmenschlijke rechtsplegingen ons nog, bij
het lezen van de befchrijving daarvan, ene
rilling door de leden jagen. Overal
volgde de verwoesting haar op den
voet ; maar in geen oord van de wereld
heeft zy ooit zo fterk als in Spanje
gewoed: de doden , door haar
geofferd, raken in vergetelheid,- de
^eflagtcn der menfchen worden weer
aeriteld, en ook de landen, door
ïaar overweldigd en ontvolkt, krijgen
3 ncttertijd hunnen bloei weder; maar
I ;euwen zullen 'er verlopen, 'eer ha-
1 e fporen uit het karakter der Spanjaar-
< len zijn uitgewischt. Ene vurige, voor-
t reflijke Natie heeft zij midden op den we«-
t er volmaking gefluit, het vernuft uit ene
1 lemeïsftreek, waar het te huis hoor-
C e , verbannen, en ene fomberheid,
t veo als die op graflieden rust, agter ge­
]; iten in den geest eens volks , 't
V reik boven vele andere, die dit 'vVer<
:ld - deel bewonen, tot vreugde o-e. li :hapen was.
ir
De eerfte Inquifitie - Meester werd
het Jaar 1522 door KAREL OEN

NEDERLANDEN. ï*f
VIJFDEN in Braband aangefteld. Eni­ I.
ge Priesters werden hem als hel- B DEK.
pers toegevoegd ; doch hij zelf was _
een Wereldlijke. Na den dood • van
ADRIAAN DEN ZESDEN, befchikte deszelfs
Opvolger, CLEMENS DE ZE­
V E N D E , drie ïnqmfiteurs voor alle
Nederlandfche Provinciën, en pAULUS
DE DERDE bragt dit getal weder
tot twe , welke tot aan het, begin
der onrust ftand hielden. In 't Jaar
1530 werden, met voorkennis en goedvinden
der Staten , de Plakaten tegen
de Ketters uitgegeven , welke tot alle
volgende den grond leiden , en waarin
uitdrukkelijk melding van de Inquifitie
gemaakt werd. In 't Jaar 1550 zag
K A R E L DE VITFDE Zjg door den
fnellen aanwas fier fckten genoodzaakt
deze Plakaten tc vernieuwen en fcherpcr
te maken; en bij deze gelegenheid
was het, dat de ftad Antwerpen
zig tegen dc Inquifitie verzettede , cn
ook gelukkig van dezelve vrij raakte.
Maar de geest van deze Nederlandfche
Inquifitie was naar den aart
des Lands menschlijker , dan in het
Spaanfche gebied, en geen uitlander,
veel minder een Dominikaan , had tot
nog toe dezelve bediend. Tot rigtfnoer
dienden haar de Plakaten, welken
ieder kende ; en juist daarom vond
men haar minder hatelijk, om dat
zij, hoe ftreng ook in het vonnisfen
, nogtans minder willekeurig fcheen ,
* C 3

i
|OEK.
r
ï©a DÊ AFVAL DER.
en zig niet, gelijk de Spaanfche
Inquifitie, , in het kleed der geheimenis
verftak.
Maar juist deze laatfte zogt ri-.
LIPS in de Nederlanden in te voeren
, om dat zij hem het gefchiktfte
werktuig fchcen te zijn om den
geest dezes Volks te bederven, en
tot ene willekeurige Regering voor
te bereiden. Hij maakte een begin
met de Geloofsverordeningen zijns
Vaders ftrenger te maken , de magt
der Inquifitie - Meesters hoe langer hoe
meer uit te breiden, hun gezag wik
lekeuriger , en van het burgerlijke
beltuur onafhangelijker te maken.
Binnen kort ontbrak aan deze Vierfchaar
weinig meer van de Spaanfche
Inquifitie, dan de naam en Dotninikanen.
Bloot vermoeden was geloeg
om enen Burger uit den fchoot
ier openbare ruste, en uit den kring
/an zijn huisgezin weg te rukken %
< ;n het zwakfte getuigenis gaf regt
| )m hem op de pijnbank te bren-
I ren. Wie in dezen afgrond neder-,
'iel, kwam nooit weder; alle wek
< laden der wetten hielden voor hem
< >p : de moederlijke zorg der Gereg--
| igheid liet hem varen: aan gene
| ijde van de wereld oordeelde hem
1 loosheid en dolheid naar wetten, wel-
i e voor menfchen niet gelden: de
t misdadiger vernam nooit wie zijn aanklaer,
; en. zeer zelden wat zijn misdrijf was j
I

NEDERLANDEN. «°S
een helfche kunstgreep , welke den
rampzaligen noodzaakte naar zijn ver­ BOEK.'
grijp te raden, en door de bedwelming
der pijnen , of uit verdriet van zo
lano- levend begraven te zijn, wanbedrijven
te belijden, welke mogelijk nooit
begaan , of altans den Regter niet bekend
geworden waren : de goederen der
gedoemden werden verbeurd verklaard,
en de aanbrenger door vergiffenis - brieven
en beloningen aangemoedigd: generhande
voorregt, gene burgerlijke geregtigheid
, gold tegen dit heilig geweld; wien
het aantastte, die wasvoorden wereldlijken
arm verloren : dezen had het geen verder
aandeel aan zijne regtsplegingen gelaten
, dan met eerbiedige onderwerping
de vonnisfen ter uitvoer te brengen.
De gevolgen van zodanige inftelling moesten
onnatuurlijk en ij slijk zijn: het gantfche
tijdlijke geluk, ja zelfs het leven
van den onbefproken man was nu in d<
hand van eiken gewetenlozen deugnie
gefteld. Elk verborgen vijand, elk be
nijder werd tans tot ene onzigtbare ei I
zekere wraak uitgelokt. Het was me t
veiligheid van bezittingen, met troü 11 l
de verkering gedaan. Alle banden vai 1
voordeel, van bloed en van liefde wa
ren verbroken; een aanftekend wantrou
wen vergiftigde het gezellige leven; d
gevreesde tegenwoordigheid van den ene 1
of anderen verfpieder ftuitte den opfla r
->
in het oog, en de ftem in de kee
1,
Men geloofde aan geen eerlijk mensc
tl
G 4

104 DE AFVAL DER
i. meer, en werd zelf niet meer voor zo-
BOEK . d a n i
g gehouden. Goede naam, landge-
. nootfchap , broederfchap , de eed zelfs ,
en alles, wat van menfchen voor heilig
gehouden wordt, had zijne waarde
verloren. Aan dit noodlot gaf men ene
grote bloeijende Koopftad over, waarin
honderdduizend bezige menfchen door
den enigen band van vertrouwen zamen
woonden: ieder onontbeerlijk voor den
anderen, en ieder dubbelhartig, verdagt:
allen door den geest der winzugt
tot elkander getrokken , en uit elkander
gedreven door vrees; alle grondzuilen
der gezelligheid omver gerukt, waar
gezelligheid de grond is van alle leven en
duurfaamheid. (*)
t Geen wonder, dat een zo onnatuurlijke
regtbank, welke zelfs voor den lijdzamen
geest der Spanjaarden onverdraagelijk
was geweest, enen vrijen Staat in oproer
bragt. Doch de fchrik, welken deze inboezemde
, werd nog vermeerderd dooide
Spaanfche krijgsmagt, die, ook na
de herftelling van den vrede , op de been
werd gehouden, en, tegen de grondwetten
des Lands, de grensfteden vervul­
de. Men had KAREL DEN VIJFDEN deze invoering
van vreemde legers vergeven,
zo lang men de noodzakelijkheid daar van
konde zien , en meer Haat maakte op
Zijne goede gezindheid. Maar tans zag
O GROTIUS L. I,

NEDERLANDEN. 105
men in deze benden niets anders dan de 1.
gedugte toerustingen der onderdrukking, j
en de werktuigen ener gehate geestelijke .
dwingelandij. Ene aanzienlijke ruiterij,
uit in borelingen opgerigt, was tot beicherming
des Lands toereikend, en
maakte deze uitlanders onnodig. De losbandigheid
en roofzugt dezer Spanjaarden,
welke' nog veel agterftallige foldij te vorderen
hadden , en zig op kosten van
den burger betaling verichaften , voltooiden
de verbittering des Volks, en
vervoerden den gemencn man tot wanhoop.
Toen vervolgens het algemene gemor
de Regering bewoog , hen van de
grenzen zamen te trekken , en op de
Zeculche Eilanden te verplaatfen, waaide
Schepen tot hunnen aftogt werden uitgerust
, ging hun moedwil zo verre ,
dat de inwoners hunnen arbeid aan de
dijken Haakten , cn liever hun Vaderland
aan de Zee ten prooic wilden ge­ IO EK.
ven , dan langer de bcestagtigc onbefchofthcidgen.
van dit razende volk verdra­
Zeer gaarne had FILIPS deze Spanjaarden
in het land gehouden, om doo:
middel van dezelve aan zijne Plakatei
meer kragts bij te zetten , en de nieuw
inrigtingen te onderlteunen , welke lr
voornemens was in het Nederlandfch
Staatswezen , te maken. Zij waren voc
hem zo veel als waarborgen van de a
gemene rust, en een keten , waaraa
hij de Natie gekluisterd hield. Daaroi
G
5
1 a i r a

i
I.
3
<
]
j
3
C
C
|
a
i 1
liet hij ook niets onbeproefd, om den
aanhoudenden aandrang van 's Lands Staten
, welke deze Spanjaarden verwijderd
wilden hebben , te ontgaan, en nam
alle gelegenheden en alle middelen van
list en overreeding bij de hand. Dan eens
vreesde hij enen onvervvagten aanval van
Frankrijk, dat ondertusfchen door woedende
partijfchappcn jammerlijk verfcheurd ,
üaaulijks in ftaat was om het tegen enen inandfchen
vijand uit te houden ; dan eens
noesten zij zijnen zoon Don KARLOS aan
Ie grenzen inhalen , terwyl hij nooit van
ms was hem uit Kastiliën te laten gaan,
iun onderhoud zou der Natie niet tot last
*jn; hij zelf wilde uit zijn eigen Kas
Me kosten daarvan draagen. Om hen met
es te beter fchijn in het land te houen
, hield hij opzettelijk hunne agterallige
foldij te rug, daar hij hen rog
nders aan de inlandfche krijgsbenden,
melken hij volkomen voldoening gaf,
S
ewisfelijk zoude voorgetrokken hebben.
C >m de vrees der Natie in flaap te wie-
g sn, en het algemene misnoegen te be­
v ëdigen , wilde hij het opperbevel over
i :ze benden aan de beide lievelingen des
V olks, den Prinfe van Oranje, en den
G rave van Egmond opdragen; doch bei-
d< in wezen dit aanbod van de hand , met
d< : edelmoedige verklaring, dat zij nim-
m sr befluiten zouden tegen de wetten des
L: mds te dienen. Hoe meer de Koninf
n verlangen liet blijken om zijne Spat£
%
jas rden in het land te houden , des te
HOEK.
io5 DE AFVAL DER

NEDERLANDEN.
fterker bleven de Staten op derzelver verwiidering
aandringen. Op de eerst volgen- ,
de Staten-Vergadering te Gent moest hij, •
midden in den kring zijner hovelingen, dc
volgende vrije taal der waarheid horen:
Waar toe vreemde handen ter onzer befcherming?"
voegde de Sijndicus van
Gent hem toe. „ of is het misfchien
„ daarom, op dat de overige Wereld
ons voor tc zwak, of wel voor te
„lafhartig houde , om ons zeiven te
verdedigen? waar toe vrede gemaaKt ,
" zo de lasten van den oorlog ons ook
" nog in vrede drukken? In den oor-
" log fcherpte de nood ons geduld , m
* den vrede zugten wij onder deszelfs lrjden.
Of zullen wij dit losbandige
" Krijgsvolk in -toom houden , daar uwe
" ei-ene tegenwoordigheid zo veel met
heeft vermogt? Hier ftaan uwe onder-
" danen uit Kamerik en Antwerpen, en
" klagen over ceweld. Thionvüle en Ma-
" rienburg liggen woest ; en daartoe
" hebt gij on! tog den vrede niet gege-
" ven op dat onze fteden tot woestij
" nen zouden worden, gelijk zij nood
" wendig worden moeten, mdien gi
" haar niet van deze plonderaars verlost
" Of wilt gij u misfehien tegen enen on
" verwagten aanval onzer naburen in d
" weer ftellen ? deze voorzorg is wijs
f m a a r het gerugt van hunne toerustin
" zal ver genoeg hunne wapenen vooruii
;; &en. Waarom met zware koste
„ vreemdelingen in foldij gehouden , cü
I.
SOEK
\ T 1
•y e

i°8 DE AFVAL DER
t ,, eert land niet zullen verfchonen , dat
BOEK. ,, zij morgen weer verlaten moeten ? No-
3, Jaan dappere Nederlanders tot uwen
„ dienst, aan welken uw Vader, in
„ veel hachlijker tijden , de Republiek
„ betroude: waarom zoudt gij tans
„ twijfelen aan de trou van lieden , die
»
(
1
(
9
t
2
2
C
f
1
z
33
33
33
33
33
33
33
33
33
z o v e l c
eeuwen lang aan uwe Voorva-
» d e r e n
.
r r o u
gf
z[
P gebleven ? zouden
„ zij niet in ftaat zijn om den oorlog zo
, a n
S g
u k
te houden , tot dat uwe
:, bondgenoten zig bij h imns vanen voeg;-
, den, of gij zelf uit de nabuurfchap
„ hulpe zond ?" Deze taal was voor
len Koning al te ongewoon , en hare
vaarheid al te blijkbaar, dan dat hij
tezelve dadelijk konde beantwoorden:
i Ik _ben ook een Uitlauder," riep hij
indelijk uit, „ waarom niet liever mij
elven ten lande uitgejaagd?" Met dce
woorden rees hij van zijnen ftoel
p, en verliet de vergadering; doch den
Jreker. werd zijne iloutheid vergeven,
we dagen later liet hij aan de Staten
jnentwege de verklaring doen , „ dat,
bij aldien hij eerder geweten had , dat
deze Krijgsbenden hun tot last ftrekten,
hij reeds toeftel zoude gemaakt hebben,
om dezclven met zig naar Spanje
te nemen; dit was nu te laat, om
dat zij zonder betaling niet zouden
vertrekken ; maar hij beloofde hun op
het heiligfte, dat deze last hen niet
langer^dan vier maanden meer drukken
zoude." Dan, niet tegenllaande deze

NEDERLANDEN. i°9
belofte, bleef dit volk, in plaats van
vier, nog agttien maanden in het land ,
en zij zouden denkelijk nog langer gebleven
zijn , zo niet de omftandigheden
des Rijks hen in een ander werelddeel
noodzakelijk hadden gemaakt. (*)
De gewcldadigc invoering van Vreemden
in de voornaamfte Amten des Lands, gaf
ftof tot nieuwe klagten tegen de Regering.
Van alle dc voorregten der Nederlanden
ftak geen den Spanjaarden zo zeer
in de ogen , als dat , waar door Vreemdelingen
buiten bedieningen gefloten waren
; en geen van allen hadden zij ijveriger
gepoogd te ondermijnen, (t) Italië,
de beide Indien , en alle Provinciën var
deze uitgeftrekte Monarchie ftonden vooi
hunne fchraapzugt en eerzugt open; al
leen van de rijkften onder allen waren zi
door een onveranderlijke grondwet uitge
floten. Men wist den Koning te overtui
gen , dat zijne Könihglijke magt in dez
landen nimmer bevestigd konde worden
zo lang hij zig niet van vreemde werk
tuigen daartoe mogt bedienen. Reec 1
L
B O E ff.'
I
»
S
was de Bisfchop van Atrecbt , een Boui
gondiër van geboorte, den Vlaminge n
wederregtelijk opgedrongen , en tans zot 1-
de ook dc Graaf van Feria , een Kastil i*
aan , zitting en ftem in den Raad va n
(*) BURGÜÜND, L. i. p. 38. 39- 4°-
DAN. L. I. P. I. METEREN, D. I. B. 47.
(•() RE ID AN , L. 1. p. 1.
R e i
'

tto DE AFVAL DER
I Staten bekomen. Maar deze ondenurtnine
vond kragtiger tegenfland , dan de vleiers
des Komngs hem hadden voorgelleld en
zijne willekeurige magt zag zig ditmaal
door de flnnheid des Prinfen van Oranje
en de flandvastigheid der Staten . te leur
gefield (*) ' ^
Met deze voortekens begon FILIPS
zijn bcftuur over de Nederlanden, en
Zodanig waren derzelver bezwaren , toen
hij van zins was dezelve te verlaten.
Reeds lang verdroot het hem in een land',
Waar hij een vreemdeling was ; waar zo
vele voorwerpen zijne neigingen beledigden,
_ en zijn heerschzugtigen geest zo
dikwijls met grote vrijpostigheid aan de
wetten der vrijheid herinnerd werd. De
vrede met Frankrijk vergunde hem'eindelijk
zijn vertrek ; de toerustingen van s o-
LIMAN trokken hem naar het Zuiden, en
m begon ook Spanje zijnen Heer te mis-
1 en. De keuze van enen Opper - Landvoogd
over de Nederlanden was de grote
i
aak j welke hem nu nog bezig hield
<
>edert het ontflag van Koningin MARIA
an Hongarijen , had E M A N U E L P H I-
\
IBERT van Savoijen deze plaats be­
L
leed, welke egter, zo lang de Ko-
k
mg in de Nederlanden zelf tegenwoordig
n
as, meer aanzien dan wezenlijken invloed
w
if- 's Konings afwezigheid maakte de-g
;lve tot het gewigtigrte Amt, en he£
Zl
O GROT. Annal. L. i. p. 13.

NEDERLANDEN. i n
roemrijkite doel, waarnaaf de cerzugt I.
eens Burgers kon ftreven. Zij ftond tans JOEC.
:
ledig door het vertrek van den Hertog , •
welke door den vrede van Chateau in
Cambrefis weder in 't bezit van zijne landen
was gefteld. Het bijna onbepaalde
gezag, dat den Landvoogd moest gegeven
worden; de bekwaamheden en kundigheden ,
welken een zo omflagtige en netelige post
vorderde; en vooral de gewaagde aanflagen
der Regering tegen de Vrijheid des
Lands, welker uitvoering van hem moest
afhangen, maakten noodwendig deze
keus ten hoogden moeijclijk. De wet,
welke Uitlanders buiten bedieningen floot,
maakte in den Opper - Landvoogd ene
uitzondering. Daar hij niet uit alle zeventien
Provinciën tevens geboortig konde
Zijn , behoefde hij tot gene van allen te
behoren; want de nayver eens Brabanders
zoude aan enen Vlaming, die een halve
mijl van zijne grenzen t* huis hoorde,
geen groter regt daarop hebben toegeftaan,
dan aan enen Siciliaan, die in
een ander land, en onder enen anderen
hemel woonde. Egter fchecn het belang
van de Kroon zelf, in dit geval, voorenen
Nederlandfchen burger te zijn. Een geboren
Brabander, bij voorbeeld, wiens
Vaderland zig met een onbepaald vertrouwen
aan hem overgaf, konde , bij aldien
hij een verrader ware , den dodelijken
ilag reeds ten halven volbragt hebben
, eer dat een Uitlander op het nieuwe
fpeeltuig had geleerd te fpelen ,

I.
"2 DE AFVAL DER
O EK,
R • """.
<
t
1
\
n
d
«
r
d
vr
L
•J
LL
J VGH
upiettenct was. Had
de Regering m éne Provincie hare oogmerken
doorgezet, zo was de tegenkanting
der ovengen ene ftoutheid, welke
zij regt had om ten ftrengften te ftraffen.
in het gemeenfchaplijke geheel, welk de
Provinciën tans uitmaakten, 'waren de
bijzondere inngtingen van ieder als 't ware
verfmolten ; de gehoorfaamheid van ene
enkelde was een wet voor elke der ovengen,
en het voorregt, dat één niet
m Haat was te bewaren ,
dc anderen verloren.
was voor alle
Onder de Nederlandfche Groten , wel-
^
G r
°PP - L a
"dvoogdij konden
togen, was de verwagting en wensch
Ier Natie verdeeld tusfehen den Graaf
*n Egmond cn den Prins van Oranje
velke door even aanzienlijke geboorte
laar toe geroepen , door gelijke verdiensen
daartoe geregtigd , endoor gelijke
d e s V o k s
«* dezen post welkom
aien een luisterrijke rang had beiden
aast den troon geplaast, cn wanneer
Vorsten oog in de eerfte plaats onder
e waardigften zogt, moest het noodenoig
0p enen van deze beiden vallen
'aar wij in 't vervolg van deze Gefchiemis
die twe namen meermalen zullen
oeten aanhalen, kan de aandagt des
ezers niet te vroeg op dezelven gevesi
rd worden.
WILLEM D E EERSTE, Prins van
O
ranje, was gefproten uit het Vorst-

NEDERLANDEN, lij
lijke huis van Nasfau, Welk reeds
agt eeuwen gebloeid, met dat van j !OEK»
Oostenrijk enen tijd lang om den ,
voorrang geftreden , en aan het Duitfche
Ryk enen Keizer gegeven had.
Behalven vele rijke bezittingen in de
Nederlanden, welke hem tot enen
Burger van dezen Staat 9 en geboren
leenman van Spanje maakten , bezat
hij in Frankrijk nog het orffhangelijke
Vorstendom Oranje, 't welk RE-
NATUS VAN CHALON hem bij uitenten
wille had nagelaten (*). WIL­
L E M werd in 't jaar 1533 te Dillenburg
, in het Graaffchap Nasfau,
van ene Gravinne S T O L L B E R G , geboren.
Zijn Vader, de Graaf van Nasfiiu,
van den zelfden naam , had den
Protestantfchen Godsdienst aangenomen,
en liet ook zijnen zoon daarin op-
Voeden ; maar K A R E L DE V Y F D E ,
die den knaap reeds vroeg genegen
was , nam hem, nog zeer jong zijnde,
aan zijn Hof, en liet hem in
den Roomfchcn Godsdienst opwasfen.
Deze Vorst , welke reeds in het
Deze RENATUS VAN CHALON , was
een volle Neef van VVILLEM, en een Zoon van
Graaf IIENDEIK VAN NASSAU, welke met de
erfgename van den Huize van CIIALON op eene
reis, door hem nis gezant naar Frankryk gedaan,
gehuwd was. Hy kwam by de belegering van
St. Didier om 't leven , en zyne Weduwe, Prinfes
ANNA VAN LOTHARINGEN, was de gene, die
den jongen WILLEM voor het eerst te Brusfel
kragt.
I. DEEL. II
L

ïï"4 DE AFVAL DER
kind den toekomenden groten man onc-
BOEK , dekte , hield hem negen jaren in
. zijn gezelfchap , verwaardigde hem
mee zijn eigen onderwijs in zaken
van regeling, cn vereerde hem met
een vertrouwen boven zijne jaren.
Hem alleen was het vergund bij
den Keizer te blijven , wanneer deze
aan vreemde gezanten gehoor gaf:
een .bewijs, dat hij reeds in zijn
vroege jeugd moet begonnen hebben
den roemrijken naam van ZWYGER te
verdienen. Zelfs fchaamde de Keizer
zig niet, openlijk te bekennen , dat
deze jongeling hem meermalen raadflagen
had opgegeven, die aan zijne
eigene fchranderheid ontglipt waren.
Wat mogt men niet verwagten van
den geest eens mans , die in zodanige
fchool gevormd was % en wat
niet van het hart van dien man ,
welke reeds als kind, zo nabij- den
troon, niet had opgehouden een goed
mensch te zijn !
W I L L E M was drie-en . twintig jaren
oud, toen KAREL afftand van
de regering deed, en had reeds twe
openbare bewijzen der hoogfle agting
van dezen ontvangen. Hem was met
uitfluiting van alle de Groten aan
het Hof, den hoogstaanzienlijken post
opgedragen, om de keizerlijke Kroon aan
FERDINAND overtebrengen. Toen de
Hertog van Savojen, welke over het
Keizerlijke leger in de Nederlanden

NEDERLANDEN. Jïïf
het bevel voerde, door zaken van
zijn eigen land naar Italië geroepen
wierd, vertroude de Keizer aan hem
het Opperbevel over deze krijgsbenden
; en zulks in wêerwil der tegenbedenking
van zijnen gehelen Krijgsraad
, wien het al te veel gewaagd
fcheen , den ervaren Franfchen Veldheer
enen jongeling tot opvolger te
geven. Hem , die afwezig en generhande
aanbeveling had, gaf de Vorst
de voorkeur boven de gelauwerde fchaar
zijner helden, en de uitkomst gaf
hem geen redeïi om zig dezer keuze
te beklagen.
De buitengewone gunst, waarin deze
Prins bij den Vader gellaan had, zoude
alleen reeds een gewigtige reden
zijn geweest, om hem van het ver*
trouwen des Zoons uit te fluiten.
Het fcheen dat FILIPS zig tot een
wet gemaakt had , den Spaanfchen Adel
aan den Nederlandfchen te wreken
wegens den voorrang, welken KAREL
DE VYFDE fteeds aan den laatstgenoemden
gegeeven had. Maar van meeï
gewigt waren de geheime beweegredenen,
welken hem van den Prins afke­
rig maakten. WILLEM VAN ORANJE
Was een van die fchrale en bleke
menfchen, gelijk CAESAR hen noemt,
welke 's nagts niet flapen , en te
veel denken; die ook de onverfchrokkendfle
harten aan 't wankelen kunnen
brengen. De ftille rust van een
Ha
I
BOEK»

I
ROEK.

NEDERLANDEN,' 117
dat zij werkelijk kwamen. Zo zeer L
als zijn gemoed boven fchrik cn vreug- ] BOEK.'
de verheven was, zo zeer was het .
aan de vrees onderworpen; maar zijfie
vrees kwam vroeger dan het gevaar
, en hij was bedaard in den
iiood, om dat hij in de rust gebeefd had.
Met volle handen ltrooide WILLEM zyn
jreld, maar als het den tijd betrof, was hij
gierig op een ogenblik. Het uur van den
maaltijd was zijn enigfte uur van uitfpanjjing,
maar dit behoorde ook geheel aan zijn
hart, zijn gezin en zijne vrienden : een
•redelijke tijdkorting, welke hij het Vaderland
aftrok. Hier ontfronfelde hij
zijn gelaat bij den wijn, welke door
een vrolijk hart en door matigheid gekruid
werd, en de ernftigfte zorg kon
hier de gulle vrolijkheid van zijnen geest
niet benevelen. Zijne hofhouding was
pragtig; een talrijke ftoet van bedienden
, de menigte, en het aanzien der genen
, welke zijnen perfoon omringden,
deden zijne woonplaats naar het hof van
enen onaf hanklijken Vorst gelijken. Ene gulle
gastvrijheid, het grote tovermiddel
der Demagogen , was de Godin van zijn i
Palcis. Vreemde Prinfen en Gezanten |
vonden hier ' een onthaal, welk alles
overtrof, wat het weelderige Nederlanc' l *
hun kon opleveren. Ene ootmoedige onderwerping
aan de Regering nam de berisping
en het vermoeden weg , 't well I
deze levenswijze omtrent zijne oogmerken
konde verwekken. Maar deze ver
kwistingen hielden de eer zijns naams O]
H 3

I.
SOEK.
Il8 DE AFVAL DER
bij het Volk, dat nooit fterker gekit*
teld wordt, dan wanneer het de fc batten
van zijn land voor vreemdelingen
ten toon gefpreid ziet; en de hoge
top van geluk, waarop men hem
zag, vermeerderde de waardij der
gemeenfaamheid, tot welke hij zig
vernederde. Geen mensen was meer
tot het hoofd ener zamenzwering ge­
boren , dan WILLEM DE ZWIJGER.
Een doordringend gevestigd gezigt op het
verledene, het tegenwoordige, en het
toekomende, het geredelijk aangrijpen
van elke gelegenheid, heerfchappij over
de harten der menfchen , verbazende
ontwerpen, welke den befc.houwer van
verre niets dan gedaante en evenredigheid
vertonen , ftome berekeningen,
ivelke tot beneden aan den langen
keten der toekomst aflopen, Honden
?nder het beftuur ener verlichte en
mje deugd, welke zelfs nog op
len rand met ftevigen tred blijft
van delen.
Een mensch als deze, kon voor zij­
1 len gehelen leeftijd ondoorgrondelijk
Slijven, maar niet voor den grootften
] cenner der gemoederen, niet voor den
vantrouwenden geest
•4 DE TWEDE
zijner eeu.
zag fpoedig
Fien
liep in een karakter, welk, onder-
^ Ie goedaartigen , naast aan zijn eigen
] ;wam. Had hij hem niet zo gron-
< lig doorkeken, 'er zou geen re­
c ien uittedenken zip, waarom hij zijn
\ ertrouwen onthield aan enen man*

NEDERLANDEN.' Hg
in wicn bijna alle eigenfchappen zig
verenigden , welken hij hec hoogst BOEK.
fehattede en best wist te waarderen.
Doch 'er was tusfehen W I L L E M en
FILIPS nog een ander punt van overeenkomst,
dat van meer gewigt was.
WILLEM had zijne ftaatkunde bij
den zelfden meester geleerd, en was,
gelijk te vrezen ftond , een bekwamer
leerling geweest. Hij was bekend
geworden met die gevaarlijke
kunften , waardoor tronen vallen cn
oprijzen: niet om dat hij den Vorst
van MACHIAVEL tot zijné ftudie had
gemaakt , maar om dat hij hét levendige
onderwijs van enen Vorst had
genooten , welke denzelven indedaad
oefende. FILIPS had hier met een partij te
doen, die op zijne ftaatkunst was
afgeregt , en dien bij ene goede
zaak ook de hulpmiddelen der kwade
ten dienlte ftonden. En juist deze
laatftc omftandigheid geeft ons de reden
aan de hand, waarom hij on
der alle menfchen van zijnen tijd
dezen op het onverzocnelijkfte haatte
en zo onnatuurlijk vreesde. Ongeluk
kie hadt de Keizer ten zelfden tij
de toen hij voor zijnen Zoon d<
kostelijke bloem plantte, ook teven I
den worm opgekweekt, welke dcrzel
ver bloesfem afknaagde.
De argwaan,
teeen den Prins
welken men
hadt opgevat,
reed I
wcr i
vermeerderd door de twijfelagtige U
H 4

L
BOE K
tM DE AFVAL, DER>
grippen omtrcnc zijnen Godsdienst. WIL.
, LEM geloofde aan den Paus , zo
• lang de Keizer , zijn weldoener,
leefde; maar men was met reden
bedugc, dat ' de zugt voor de Hervormde
leer , welke hem in zijn
jeugd was ingeboezemd, hem niet geheel
en al verlaten had. Aan welke
Kerk hij ook in zekere tijdperken
van zijn leven de voorkeur gegeven
_ hebbe, zo konden zij tog
alle zig daar mede vergenoegen, dat
met een hem geheel had gehad.
Wij zien hem in latere jaren bijna
met even zo weinig bedenking dc
leer van CALVIJN omhelzen, als hij
in zijn vroege jeugd het Roomfche
geloof met het Lutherfche verwisfcld
had: hij verdedigde tegen dc Spaanfche
dwingelandij mesr de menschlijk;
regten der Proteftantcn, dan hunne
gevoelens; niet hun geloof, maar
hun lijden had hem tot hunnen broeder
gemaakt (
Deze algemeene gronden van wantrouwen
fchijnen gebillijkt te worden
door ene toevallige ontdekking, welke
zijne ware gevoelens aan den dag
bragt. WILLEM was als gijzelaar
Jcs, vredes van Chateau in Cambre-
C) STRADA Dec. f. L. f. p. 24. & L. in
p. 55. fq. GROT. Ann. L. I. REIDAN. L. IK '
p. 59. MEURS Guliel. Auriac. L. I. p. 2 fa'
.|iüRG, 65. 66,
1 h

NEDERLANDEN. 121
fis, waaraan hij zelf mede
had, in Frankrijk gebleeven,
gearbeid J,
en had B O EK.
door de onvoorzigtigheid van HEN- _
DIUK DEN TWEDEN, welke meende
met enen vertrouweling des Konings
van Spanje te fpreken, enen
heimelijken aanilag vernomen, welken
het Franfche Hof met het Spaanfche
tegen de Proteftantcn van beide Rijken
beraamd had. In aller ijl ging
de Prins deze gewigtige tijding aan
zyne vrienden te Brusfel, welken dezelve
zo van nabij betrof, bekend
maaken, en de brieven, daarover gcwisfcld,
vielen ongelukkig den Koning
van Spanje in handen FI­
LIPS werd minder verrast door deze
beflisfende verklaring van WILLEM'S
gezindheid, dan onthutst door het
verijdelen van zijnen aanflag; maar de
Spaanfche Groten, welke het ogenblik
nog niet hadden vergeten , toen de
grootfte der Keizers by het laatfte
bedrijf zijns levens op de fchouders
van dezen Prins leunde, verzuimden
deze gunftige gelegenheid niet, om
den verrader van een ftaatsgeheim
geheel en al buiten de gunst van
bannen Koning te fluiten.
Van geen minder edele afkomst
dan WILLEM, was LAMORAL, Graaf
van Egmond en Prins van Gavre,
(*3 STRADA Dec. h L. III. p. 56. THUAN,.
J, -ioio. REID. L. L p. 2,
H 5

l
ifi* DE AFVAL DER
zijnde een aframmeling van de Her­
V. O E K. togen van Gelderland, wier dapperheid
in den oorlog de wapenen van
het Huis van Oostenrijk had afgemat.
Zijn geflagt pronkte in 's Lands
Jaarboeken: een zijner voorouderen had
reeds onder MAXIMILIAAN het Stadhouderfchap
van Holland bekleed. Zijn
huwelijk met de Hertogin SA BI NA
VAN BEIEREN vermeerderde den luister
zijner geboorte, en maakte hem
magtig door aanzienlijke verbindenisfen.
KAREL DE VIJFDE had hem in 't
jaar 1546 te Utrecht, Ridder van het
Gulden Vlies geflagen. De oorlogen
van dezen Keizer waren de fchool
van zijnen toekomenden roem, en de
ilag bij Sint Quintin, en die bij
Grevelingen, maakten hem tot den Held
van zijne ecu. Elke zegen des vre»
des, welke door handeldrijvende volken
op het dankbaarfte gevoeld wordt,
was ene herinnering aan de overwinning
, waardoor dezelve verworven
was; en de Vlaamfche . hoogmoed
ftofte, gelijk een trotfche moeder, op
den heerlijken Lands-Zoon, die de
verwondering van geheel Europa to:
zig trok. Negen kinders, welke onder
de ogen zijner medeburgeren opgroeiden
, vermeerderden en verftcrlcen
de banden tusfehen hem cn zijn Vaderland
, en de algemeene liefde voor
hem oefende zig in het befchouwen
van hun, die hem her, dierbaarfte

NEDERLANDEN. 123
waren. Elke openbare verfchijning
van EGMOND 'was een zegepraal;
ieder oog, dat op hem geflagen was,
verhaalde zijn leven; in de grootfpraken
over zijne Krijgsgevaren leefden zijne daden
; de moeders hadden hem bij
Ridderlijke fpelen aan hare kinders getoond;
weigemanierdheid, ene edele
houding en gemeenfaamheid, de beminnenswaardige
1
I.
ÏOEK,
deugden der Ridderfchap,
gaven bevalligheid aan zijne verdicnften
; door enen vriendelijken groet
of handdruk verbond zig zijn overlopend
hart aan eiken burger ; op een
ongedwongen gelaat vertoonde zig zijne
vrije ziel ; zijne openhartigheid ontzag
even zo min zijne geheimen, als zijne
milddadigheid zijne goederen , eft
elke gedagte, welke de zijne was,
behoorde dadelijk aan allen : zijn
Godsdienst was zagt en menschlijk,
maar niet zeer gezuiverd, om dat
dezelve niet van het verfland maar
van het hart zijn licht ontving; het
was een zinlijke, gemaklijke Godsdienst;
een Soldaten-geloof, getrou
aan de Kerk , gelijk zijn degen aan
den Koning; om dat het zelve bij
der hand moest zijn in den nood
van 't gevegt, en om dat men gereder
vrugten plukt van het geheugen,
dan van het oordeel. EGMOND bezat
meer geweten dan gronden; zijn
hoofd had zig zijn Wetboek niet
zelf gegeven % maar flegts ingeprent j

I
SOEK.
I
Ï24 DE AFVAL DER
hierom kon de blote naam van een
daad hem de daad verbieden. De menfchen
waren bij hem liegt of goed; een
mengeling van beiden kende hij niet;
m zijne zedenlere vond tusfehen goed
en kwaad geen middenweg plaats,
daarom was by hem ene enkele goede
zijde vaak genoeg om ten voordeele van
iemand te befiisfen: hij verenigde alle:
gaven, die den Held uitmaaken;
hy was beter foldaat dan de Prins
van Oranje, maar als Staatsman was
hij ver beneden dezen; Oranje zag
de wereld, zo als ze werklijk was,
maar EGMOND in den tover-fpiegel
yan ene verfraaide verbeelding. Menfchen,
welke door het geluk verrast
ivorden met ene beloning, waarvoor
dj genen natuurlijken grond in hunie
bedrijven vinden,
j ijk verzogt, om
worden zeer ligt-
het noodzakelijke
'erband tusfehen oorzaak cn uitwer-
j dng uit het oog te verliezen, en
i n de . natuurlijke gevolgen der din­
i gen die hoger wonderkragt te vin-
» len, waarop zij ten laatften, drest
< :n dol, gelijk een CJESAR op zijn
i jcluk, Vertrouwen. Van dit flag van
: nenfehen was
'an verdienften,
EGMOND : dronken
welken de dankbaar-
] ïeid jegens hem te ver gedreven had,
< Iwaalde hij in dit zoete gevoel ,
I ven als in ene aangename wereld
r
an dromen, onbezorgd daar heen,
lij vreesde niets, om dat hij op het on-

N E D E R L A N D E N . -
135
wïsfe onderpand vertroude, welk het L
lot hem in de algemene liefde had ] SOEK.
gegeven , en hij geloofde aan regt- ,
vaardigheid, omdat hij gelukkig was.
Zelfs de fchrikkelijkfte ondervinding
der Spaanfche trouloosheid was niet
in ftaat om dit vertrouwen in 't
vervolg uit zijne ziel te verbannen,
en op het moordfchavot was hoop
nog zijn laatfte gevoel. Ene tedere
bezorgdheid voor zijn gezin hield
zijnen patriotfchen moed aan kleiner
pligten gekluisterd : dewijl hij voor
goed en leven te vrezen had, konde
hij voor de Republiek niet veel
wagen. WILLEM VAN ORANJE zeide
zijnen Vorst de hulde op , omdat
het willekeurige geweld zijnen hoogmoed
gaande maakte ; hij gaf vrijheid,
niet om dat hij van eerzugt
vrij was, maar om dat zijn hoger
eerzugt veragtte dezelve te ontvangen.
EGMOND bezat ijdele verwaandheid,
daarom ftelde hij prijs op Vorllelijke
gunst. De eerfte was een Burger
van de wereld , de laatfte niet meer
dan een Vlaming (*)•
FILIPS DE TWEDE ftond bij den
Overwinnaar van St. Quintin nog in de
fchuld, en de Opper-Landvoogdij over de
Nederlanden fcheen de enige waardige
beloning voor zo fchitterende verdien-
(*) GROT. Annal. L. I. pg. 7. STRADAL. I,
23. & . III. 84.

345 DE AFVAL DEU
I. ften te zijn. Geboorte en aanzien*,
BOEK. de ftemme des volks en perfoonlijke
bekwaamheid, fpraken even zo luid
ten voordeele van EGMOND als van
ORANJE, en bijaldien deze voorbijgegaan
wierd, kon niemand dan de
eerfte hem in den weg geftaan hebben.
Twe mededingers, zo gelijk van
verdienften, hadden FILIPS bij zijne
keuze verlegen kunnen maken, indien
het hem anders in den zin gekomen
ware, zig voor enen: van de. beiden
te verklaaren. Maar juist die
voorregten , waardoor zij hun regt
laarop onderfteunden, waren de reden
waarom hij hen buiten floot; en juist
ioor het vurig verlangen der Natie, om
len tot dien post verheven te zien, had-
i len zij hunne aanfpraak op denzelven om»
] ïerftelbaar verloren. FILIPS kon in
I le Nederlanden genen Landvoogd heb-
1 >en, welken de goede wil en de
1 aagt des volks ten dienste ftonden,
e n welken het door ene zo lcven-
c ige genegenheid aan zig verbonden
t ad. EGMOND'S afkomst van de Gel-
i erfche Hertogen, maakte hem tot
e tien geboren vijand van het Huis
v m Spanje; en de hoogfte magt fcheen
g evaarlijk in de handen van enen
n ian, die het eens in 't hoofd zou
k innen _ krijgen , dc onderdrukking van
e; ïen zijner voorouderen, aan den zoon
V! m den onderdrukker te wreken. Het

NEDERLANDEN. 12?
voorbijgaan van deze lievelingen des
volks, kon noch de Natie noch hen
zeiven beledigen, want het heette,
dat de Koning beiden voorbij ging, om
dat hij genen den anderen mogt
voortrekken. (*)
Dc te leurgeftelde hoop op de Landvoogdij
, benam den Prins van Oranje
nog niet alle hoop om zijnen invloed
in de Nederlanden beter te vestigen.
Onder de overigen , welke tot
deze waardigheid in aanmerking kwamen,
was mede CHRISTINA, Hertogin
van Lotharingen , en Moei des Ko
nings, welke als middelares van den
vrede van Chateau in Cambrefis, zig
bij de Kroon ten hoogden verdienstelijk
had gemaakt. WILLEM had hei
OOP" op de Dogter van deze, er
hoopte door een kragtdadige voorfpraal
voor de Moeder zijn oogmerk te bereiken
: maar hij begreep niet , da
hij juist door zijne voorfpraak har<
zaak bedorf. De Hertogin CHRISTINi
moest agterftaan, niet zo zeer, ge
liik men voorgaf, om dat de afhange
lijkheid harer landen van Frankrijk haa
bij het Spaanfche Hof verdagt maak
te , als wel , om dat zij bij he
Volk van Nederland en den Prins va 1
r.
BOEK.
i
f
t
i
Oranje welkom was. (f)
(*) STRADA, Dec. i. L. i. 24.
C R 0
' i
Aunal. p. 12.
(f)BURGUND. L. I. 23. fq. STRADA DCl
ï. L. 1. •24. 25.

BOEK.
ia8 DE AFVAL DER
Terwijl elk nog in verwagting waê
opgetogen , wie in 't vervolg over
het lot der Nederlanden befchikken
zoude, verfchijnt op de grenzen des
Lands de Hertogin MARGAREET V A N
PARMA , door den Koning uit het
afgelegen Italië ontboden , om het beftuur
over deze Gewesten te voeren.
MARGAREET was een natuurlijke
i
dogter van KAREL DEN VIJFDEN,
uit ene Nederlandfche Freule VAN
GEEST, in 't jaar 1522 geboren. Om
dc eer van haar huis te verfchonen ,
werd zij in den beginne in 't verborgen
opgevoed; doch hare Moeder 3
welke meer trotsheid dan eer bezat,
gaf zig luttel moeite om het geheim
van hare afkomst bewaard te
houden, en ene Koninglijke opvoeding
verried des Keizers dogter. Nog
een kind zijnde, werd zij aan de
Landvoogdes MARGAREET, hare Oudmoei,
naar Brusfel ter opvoeding gezonden
, welke haar, toen zij agt
(aren oud was, ontviel, en door
I vi AR IA , Koningin van Hongarijen,
i jen Zuster van den Keizer, vervangen
werd. Haar Vader had haar
•eeds in haar vierde jaar aan enen
ö
rins van Ferrara verloofd; doch toen
leze verbindenis in vervolg van tijd
1 e nicte liep, werd zij ter gemalinne
^eftemd voor ALEXANDER DE MEj
MCIS, den nieuwen Hertog van Flo-
1 ence, welk huwelijk ook na de ze-

NEDERLANDEN. ta£
gepralende wederkomst des Keizers uit I.
Afrika werkelijk te Napels voltrokken BOElC
werd. Reeds in het eerfte jaar van
enen ongelukkigen egt verloor zij, door enen
geweldigen dood, dezen gemaal, welken
zij niet beminnen konde, en voor de
derde maal moest hare hand voor
haars Vaders ftaatkunde woekeren. Oc-
TAVIUS FARNESE, een Prins van
dertien jaren , en neef van PA LI-
LUS DEN D E R D E N , verkreeg met
haar de Hertogdommen van Parna
en Piacenza ten bruidfchat, en MAR­
GAREET werd, door een zonderling
noodlot, nu hare jaren hebbende, uitgetroud
aan een kind , gelijk zij
voorheen als kind aan eenen man verhandeld
was. Haar weinig vroulijke geest
maakte deze laatfte verbindenis nog
onnatuurlijker , want hare neigingen
waren manlijk , en hare gehele wijze
van leven was een befpotting
van haar geflagt. In navolging van
hare voedftermoeder , de Koningin van
Hongaryen, cn van hare oud-moei,
de Hertogin MARIA VAN BOURGON-
DiëN, welke in deze liefhebberij
den dood vond , beminde zij met
drift dc jagt, en had haar lichaam
hierin dermate gehard, dat zij alle
de ongemakken en vermoeinisfen aan
dat leven eigen, trots enen man,
konde verduren. Haar gang zelfs bragt
zo weinig vroulijke bevalligheid mede
,- dat men eer in de verzoeking
I, DEEL. I

t$o DE AFVAL DER
I. kwam om haar voor enen verkleden
BOEK man , dan voor ene manlijke vrou
te houden; en de Natuur, mee welke
zij door deze aartverplaatfing gefpot
had, wreekte zig eindelijk ook aan
haar door ene manlijke ziekte, het
voeteuvel. Deze zo zonderlinge eigenfehappen
gingen gepaard met een
dom Monniken-geloof, welk IGNATIus
LOYOLA, haar biegtvader en
leermeester , de eer had gehad in
hare ziel te planten: onder de liefdewerken
en boetdoeningen, waarmede
zij hare trotsheid kruifigde , is
ene van de merkwaardigften, dat zij
in de vasten - avond - week van ieder
iaar zeker aantal van armen, welken
op het ftrengfte verboden werd zig voorif
te reinigen , eigenhandig de voelen
wiesch-, hun aan tafel als een
lienstmaagd bediende, en hen met rij-
H te gefchenken onthaalde.
'Er is niet veel meer dan deze laatfte
| rek Uit haar karakter noodig, om te begrijpen,
waarom de Koning aan haar boven
I ille mededingfters de voorkeur gaf; want
1 )ij deze keus had hij altans niets
r •I an de liefde der Natie te vrezen :
( log deze zijne voorkeur werd tevens
< bor de beste gronden der Staatkun-
( le gebillijkt. MARGAREET was in
c e Nederlanden geboren, en ook daarin
i pgevoed; zij had hare eerfte jeugd
t hdcr dit volk gefleten, en veel van
è eszelfs zeden aangenomen. Twe Land-

NEDERLANDEN. 131
voogdesfen , onder wier oogen zij I.
was opgegroeid, hadden haar van tijd BOEK
tot tijd bekend gemaakt met de ilaats-,
regelen, naar welke dit vrije volk . best
beituurd wierd , en konden haar daarin
1 ten voorbedde , dienen : het ontbrak
haar niet aan geest en enen
bijzonderen lust tot het beftuur van
zaken, dat zij hare voedftermoeders afgezien
en vervolgens , in de Italiaanfche
fchoole tot groter volkomenheid
gebragt had. De Nederlanders
waren fints verfcheidene jaren aan het
bewind van vrouwen gewoon, en FI­
LIPS vleide zig misfehien, dat het
fcherpe werktuig der Dwingelandije,
waarvan • hij zig nu tegen - hen wilde
bedienen, in de handen van ene
yrou zagter fhijden zoude. Men wil,
dat het • believen van zijnen vader 4
welke destijds nog in leven en voor
deze dogter ingenomen was, bij deze
keus min of meer in aanmerking
is gekomen ; gelijk het ook waarfchijnelijk
is, dat hij den Hertog van
Panna, wien hij toen ter tijd een
verzoek moest afïlaan, door deze eer,
aan deszelfs Gemalin bewezen , heeft
willen paaien. Daar dc landerijen der
Hertoginne door zijne Italiaan fche ftaten
omringd , en ten allen tijde aan
zijne wapenen blootgefteld waren, konde
hij tevens met zo veel minder
gevaar, de hoogfte magt in hare handen'
vertrouwen : en tot zijne volkomene
I.' 2

t
BOEK.
i*z DE A F V A L DER
gerustheid bleef nog ALEXANDEK
FARNESE, haar Zoon, als een on-
i derpand van hare trou, aan zijn Hof.
Alle deze redenen te zamen waren
gewigtig genoeg, om 's Konings keus
op haar te bepalen , en zij waren
zelfs volkomen beflisfend , dewijl zij
door den Bisfchop van Atrecht en
den Hertog van Alba onderfteund werden
: de laatfte fcheen dit te doen,
omdat hij alle overige mededingers
haatte of benijdde; de eerfte, omdat
zijne heerschzugt waarfchijnelijk reeds
toen de grote voldoening in 't oog
had, welke in de zwakke ziel van
deze Vorstin voor hem gereed lag (*).
FILIPS ontving de nieuwe Landvoogdes
met een pragtig gevolg aan
de grenzen des lands , en voerde
haar in grote ftaatfij naar Gent, waar
de Algemene Staten vergaderd waren.
Daar hij niet voornemens was, om
fpoedig weer in de Nederlanden te
komen , wilde hij, nog eer hij dezelve
geheel verliet, der Natie door
ene plegtige Dagvaart genoegen geven
, en zijne gemaakte fchikkingen
op ene wettige wijze nader bekragtigen.
Hier vertoonde hij zig voor
de laatfte maal aan zijne Nederlan-
(*) BURGUND. L. I. 23. STRADA Dec. L
L. I. 24. VAN MET EREN, II. 61. Recueil
& Memorial des troubles des Pays-bas. fautfo-
re H O P F E R O ) T. II. Vita YIGLI 118. 1^.

NEDERLANDEN. 133
ders, welke van nu voordaan hun I.
lot uit de verborgene verheid, even 30EK.
als uit de handen der onderaardfehen ,
te wagten hadden. Om dezen . plegtigen
dag des te meer luisters bytezetten
, floeg hij elf nieuwe Ridders
van het Gulde Vlies, liet zijne
Zuster op enen ftocl nevens zig
zitten, cn toonde haar den volke
als deszelfs toekomflige Voogdes. Alle
bezwaren des volks over de geloofs-plakaten
, de Inquifitie , het agterlaten
van de Spaanfche foldaten,
de opgelegde lasten, en de wederregtelijke
invoering van vreemdelingen
in 's lands bedieningen , kwamen op
dezen Land-dag ter bane, en werden
wederzijds met drift verhandeld; enigen
op ene listige wijze afgewezen
of in fchijn opgeheven , anderen
door magtfpreuken afgeflagëri. Dewijl
de Koning in de lands-taal een
vreemdeling was, fprak hij door den mond
des Bisfchops van Atrecht tot de Natie;
telde haar met veel grootfpraak alle de
weldaden van zijn beftuur op, verzekerde
haar van zijne genade voor het
toekomende, en beval den Staten nog
eenmaal op het ernftigfte de handhaving
des Katholijken geloofs, en de
uitroejing der Ketterij. Hij beloofde
hun, dat het Spaanfche Krijgsvolk
binnen weinige maanden de Nederlanden
zoude ruimen , indien men
hem flegts tijd wilde
I 3
vergunnen, dat

I.
BOEK.
DE AFVAL DÉR
hij zig van de menigvuldige uitgaven
des laatfieh ooriogs hciTrelde \
om aan deze benden 'de agterftallige
foldij te kunnen betalen : hunne
landswetten ' zouden ongefchonden blijven
, de belastingen hen niet boven
vermogen drukken, en de Inquifitie
zoude haar amt met regtvaardighcid
en gematigdheid waarnemen. Hij voegde
hierbij, dat hij in de keuze van
ene Landvoogdesfe voornaamlijk met den
wensch der natie • was te 1
rade gegaan
, en zig tot ene inboreling bepaald
had, welke in derzelver zeden
en gewoonten ingewijd, en uit Vaderlandsliefde
haar genegen was : hij
vermaande haar des, zijne keus door
hare dankbaarheid te • vereren , en aan
zijne Zuster, de Hertoginne, even als
aan hem zeiven te gehoorzamen. Bijaldien
, zeide hij ten befluite •, onverwagte
belctfelen zijne terugkomst
mogten tegenhouden, zo beloofde hij
hun, Prins KAREL, zijn' zoon, in
zijne plaatfe te zenden, die in Brusfel
zijn verblijf zoude memen (*).
Enige kloekmoedige leden dezer Vergadering
waagden nog een laatfte poging
voor de vrijheid - van geweten.
Elk volk, dus was hun gevoelen,'
moest naar zijn eigen Nationaal karakter,
even als ieder mensch naar zijne lichaams
- gefteldheid , behandeld worden;
(*) BURG. L. I. 34. 37. STRADA L. 32.

NEDERLANDEN. 135
dus zoude men, bij voorbeeld, het L
Zuiden onder enen zekeren graad van BOEK.
dwang nog voor gelukkig houden,
welke voor het Noorden onverdraagelijk
zoude zijn. Nimmer, voegden
zij 'er bij, zouden de Vlamingen
in een juk bewilligen, waaronder
de Spanjaarden misfchien geduldig bukten,
en, zo men hun hetzelve wilde opdringen
, zouden zij liever het uiterfte
wagen. Dit voorftel werd door eenigen
van 's Konings Raden onderfteund,
welke met ernst op verzagting van
die fchrikkelijke Geloofs-plakaten aandrongen;
maar FILIPS bleef onverbiddelijk:
„ liever niet heerfchen," was
zijn antwoord , „ dan over Ketters
„ heerfchen (*)."
Volgens ene " inrigting, reeds door
KAREL DEN VIJFDEN gemaakt, waren
der Landvoogdesfe drie Raadsvergaderingen
of Kamers, toegevoegd, welke de waarne
ming der Staatszaken onder zig verdeelden
Zo lang FILIPS zelf in de Nederlandei j
tegenwoordig was , hadden deze dri<
Vergaderingen zeer veel van hare mag
verloren, en de eerfte van dezelven
de Raad van State, had bijna ge
heel ftilgezeten: tans, nu_ hij he l
hegt der regering weder uit de han
den gaf, verkregen zij haar vorij
aanzien weder. In den Raad vat
State, welke over oorlog en vrede
(*) BENTIVOCL. L. I. p. io„
\ 4
j

I.
BOEK.
136 DE AFVAL DE li
en de veiligheid van buiten het opzigt
had, zaten de Bisfchop van
Atrecht , de Prins van Oranje, de
Graaf van Egmond , de Prelident
van den Geheimen Raad , VIGLIUS
VAN ZUICHEM, VAN AIJTTA, en de
Graaf van Barlaimont, Prefident van
den Raad der Geldmiddelen. Alle de
Ridders van het Gulden Vlies , alle
de leden van den Geheimen Raad
en den Raad der Geldmiddelen, gelijk
ook die van den groten Raad
te Mechelen , welke reeds door K A-
R.EL DEN VIJFDEN aan den Geheimen
Raad te Brusfel onderworpen
was, hadden zitting en Hem in den
Raad van State , wanneer zij van
de Landvoogdesfe uitdrukkelijk daar geroepen
werden, Het befluur van 'sKonings
inkomften en Domeinen behoorde
aan den Raad der Geldmiddelen,
en de Geheime Raad hield zig bezig
met het Regts-wezen en de burgerlijke
orde, en verleende brieven van
vrijdom en vergiffenis. De ledigffaande
Stadhouders-plaatzen in de Provinciën
werden of van nieus vervuld,
of de ouden bevestigd: Vlaanderen en
Artois behield de Graaf van Egmond;
Holland, Zeeland, Utregt en
Westfriesland met het Graaffchap Bourgondië
de Prins van Oranje ; de
Graaf van Aremberg, Oost - Friesland
Overysfel en Groningen ; de Graaf
ran Mansveld, Luxemburg;' Bnrkimont,

NEDERLANDEN. 137
Namur ; de Marquis van Bergen L
Henegouwen , Chateau in Cambrefis BOEK,
en Valencyn ; de Baron van Montigny,
Doornik en het Doornikfchc:
andere Provinciën werden aan anderen
gegeven , welke onzer opmerking minder
waardig zijn. FILIPS VA IS MOKT-
MOREN c IJ, Graaf van Hoorn, wien
de Graaf van Megen in het Stadhouderfchap
over Gelderland cn Zutfen
was opgevolgd, werd als Admiraal
der Nederlandfche Zeemagc
aangefteld. Elke Provinciale Stadhouder
was tevens Ridder van het Gulden
Vlies, en Medelid van den Raad
van State. Elk had in de Provincie,
welke hij beftuurde, het bevel
over het krijgsvolk, welke dezelve
dekte, en het hoofd-opzigt over dc Burgerlijke
regering , en het regts-wezen:
uitgenomen alleen Vlaanderen ; waai
de Stadhouder
zeggen had.
in regtszaken niets te
Braband alleen ftonc i
onmiddelijk onder de Landvoogdes,
welke, volgens oud gebruik , te Brus
fel haar beften dig verblijf nam. Da
6
r
de Prins van Oranje als Stadhoude
r
was aangefteld, was eigenlijk ftrijdi; >
met
wijl
de
hij
Conftitutie des Lands, dc
een vreemdeling was; , maa r
enige landgoederen,
Provinciën hier en
welke hij in d
daar bezat, c
f
als Voogd over zijnen Zoon l>eftuui
de, een langdurig verblijf in dit land i
en voornaamlijk 'het
ï 5
onbepaalde ve:

D E A F V A L D.ER
L trouwen der Natie in zijne denkwij­
R OEIt. ze , vergoedden aan wezenlijke bevoegdheid
, wat hem aan ene toevallige
ontbrak (*).
De nationale magt der Nederlanderen,
welke wanneer zij voltallig was, uit
drieduizend paarden moest beftaan, dog
tans niet veel over de tweduizend
beliep, werd in veertien benden verdeeld
, over welke, behalvcn de Stadhouders
der Provinciën, nog de Hertog
van Aarfchot, de Graven van
Hoogftraten, Bosfu, Roeux en Brederode
het opperbevel voerden. Deze
ruiterij , welke door alle zeventien
Provinciën verdeeld was , moest
alleen maar. voor onverwagte toevallen
gereed ftaan: hoe weinig zij
ook tot grote ondernemingen toereikend
ware, was zij nogtans ter bewaringe
. van de binnenlandfche rust
^enoegfaam. Zij v/as van enen beproefden
moed, en de vorige oor-
j ogen hadden den roem van hare
i iapperheid door geheel Europa ver­
1 breid (f). Behalven deze moest 'er
1 ïog voetvolk worden aangenomen, dog
1 vaartoe de Staten tot hier toe niet
] :onden befluiten. Van de buitenland-
i che troepen waren nog enige Duit-
(*) VAN METEREN L D. L Boek 46.
1 iLRGUND. L. I. p. 7. 25. 30. 34. STRAD.A
I .. I. 20.
(f) BURGUND. L. I. 26. STRADA L.
I 21. HOPPER ig, 19. THUAN. T. II. 489,

NEDERLANDEN. i39
fche Regimenten in dienst, welke ï.
op hunne betaling wagtten. De vier­ ROEK
duizend Spanjaarden, over welke zo
veel bezwaar gemaakt werd, ftonden
onder twe Spaanfche Bevelhebbers,
MENDOZA en ROMERO, en lagen
in de crensfteden in bezetting.
Onder de Nederlandfche Groten,
welken de Koning bij de begeving
van deze plaatfcn boven anderen uitkipte
, Haan de namen des Graven
van Egmond en des Prinfen van
Oranje boven aan. Hoe diep ook
toen reeds de haat tegen deze beiden
, en bijzonderlijk tegen den laatften,
bij hem geworteld ware , gat
hij hun evenwel nog deze openbare
blijken van zijne gunst, omdat zijne
wraak nog niet rijp was, en hel
volk hen bijna afgodisch vereerde.
Beider goederen werden vrij van be
festingen verklaard; (*) dc voordcliglh
Stadhouderfchappen werden hun gege
ven; door het aangeboden bevel oye
de agtergcblevene Spanjaarden, ftreeld*
hij hen met een vertrouwen, well
hi zeer verre af was van wezen
lijk in hun te Hellen: maar tei l
zelfden tijde, dat hij den Prins doo f
deze openbare bewijzen zijner ^ agtin; r
verpligtte, wist hij hem in 't ge
heim des te gevoeliger te kwetfer
Uit vrees, dat ene verbmdtems mc t
(*) Als mede die van den Graye van Hoorn»

BOEK.
140 DE AFVAL DE 11
het magtige Huis van Lotharingen
dezen verdagcen Leenman tot (louter
aanflagen mogt verleiden, ftremde hij
het huwelijk, dat tusfehen dezen en
ene Prinfes uit dat Huis Hond aangegaan
te worden, en verijdelde deszelfs
hoop, welke zo nabij hare
vervulling was : een grievende fpijt,
Welke de Prins hem nooit vergeven
heeft (*). De haat tegen W I L L E M
vermeesterde éénmaal geheel en al
zijne aangeborene kunst van veinzen,
en deed hem enen flap begaan, waar­
in wij FILIPS DEN T WED EN geheel
niet meer herkennen. Toen hij
te Vlisfingen aan boord ging, en de
Groten des lands zig op het ftrand
rondom hem fchaarden, vergat hij
Zig zeiven zo ver, dat hij den Prins
op ene onbefchofte wijze bejegende,
en hem openlijk voor de oorzaakder
Vlaamfche onlusten uitkreet. De
Prins antwoordde op ene bedaarde
wijze , dat 'er niets gebeurd was,
't welk de Staten niet uit eigene
seweeging en uit de billijkte oorza-
j ten gedaan hadden. „ Neen," zeide
'ILIPS , terwijl hij 's Prinfen hand
rreep , en dezelve hevig fchudde ,
, niet de Staten, maar gij, gij, gij|«
Je Prins flond verflomd, en zonder
e wagten, tot dat de Koning aan
loord was , wenschte hij hein een
(*) WATSON T. 1. 137-
I

NEDERLANDEN. 14*
goede reis, en ging naar de Stad
te rug (*). Zo maakte perfoonlij- j
ke haat de verbittering ongeneesbaar,
welke deze regtfchapen en edele man
reeds voor lang tegen den onderdrukker
van een vrij volk in zijnen boezem
droeg; en deze dubbelde ter.
ging bragt ten laatflen die grote onderneming
tot rijpheid, welke der
Spaanfche Krone op zeven van hare
edelfte ftenen te ftaan kwam.
FILIPS had zijn waar karakter
niet weinig verzaakt, daar hij de
Nederlanden nog met zo veel goedertierenheid
verliet. De wettige vorm
ener dagvaart , de bereidwilligheid om
zijne Spanjaarden uit het 1
L
land te
voeren , de infchikkelijkheid om_ in
de gewigtigfte lands-amten de lievelingen
des volks te zetten , eindelijk,
de opoffering, welke hij aan hunne
ftaatsgefteldheid deed, door den Graaf
van Feria weêr uit den Raad van
State te nemen, waren oplettendheden
, waaraan zijne groothartigheid zig
nooit weder fchuldig maakte ; dog
hij had tans meer dan ooit de genegenheid
der Staten nodig, ten einde
met hunne hulp, ware het mo-
(*) Vie £? Genéalogie de Guillaume I.
Prime d'Orange. Dit boek , welk ik niet
meer in handen heb , en waarvan ik den
tytel niet nader kan opgeven, is onder Koning
WILLEM DEN DERDEN van Engeland
gefchreven, en ook aan hem opgedragen.
IOEK.

I.
BOK K.
r#é DE A F Y A L D E R
gelijk, den zwaren last van fchulderi
weg te nemen ,. welke nog van dc vorige
oorlogen op de Nederlanden rustte
: met zig door kleine opofferingen
aangenaam bij hen te maken,
hoopte hij misfchien zijne onregtvaardige
handelwijze te vergoeden. Hij
tekende zijn affcheid met blijken van
genade , want hij wist , in welke
handen hij hen liet: de vreeslijke
tonelen des doods , welke hij dit
ongelukkige volk had toegedagt, moesten
den helderen glans der Majefteit
niet verduisteren , die , gelijk de
Godheid, hare voetftappen alleen met
weldoen tekent; die fchrikkelijke roem
was voor zijne Plaatsbekleders befternd.
Evenwel werd door de herïfelling
van den Raad van State de
Nederlandfche Adel meer gevleid, dan
hij werkelijkcn invloed daardoor kreeg."
De Gefchiedfchrijver STRADA, welke
van alles , wat de Landvoogdes betrof,
uit de eigene papieren van
deze best konde onderrigt zijn, (*) heeft
ons enige punten bewaard uit het
geheime narigt, welke haar door de
Spaanfche Regering werd gegeven. Wanïeer
zij merkte, vindt men onder
inderen hierin , dat de Raden' door
sartijfchappen verdeeld,. of, 't geen
i
] log erger was, door geheime on-
< lerhandelingen', vóór de zitting, af-
.(*) STRADA' L. IL 49. & L. ï- 31,

NEDERLANDEN. 143
fpraak met elkander gemaakt hadden, I.
. .. „:: J« 13 nn/-Icwr>r

L
BOEK.
»44 DE AFVAL DER.
het gelijke regt der ftemmen, de
meerderheid niet zelden op de zijde
van het onverftand weten te krijgen.
Een twede regel, door cle Landvoogdes
waartenemen, was, den zodamgen
leden van den Raad , welke
tegen ene fchikking geftemd hadden
, ^ nadrukkelijk voortehouden , dat
zij die fchikking , in gevalle dezelve
kwame doortegaan, even zo bereidwillig
moesten bevorderen , als
of zij de ijveriglte voorftanders van
dezelve geweest waren ; daardoor zouden
zij niet alleen het volk omtrent
den bewerker van zodanige wet in het
onzekere laten , maar ook de kibbelarijen
onder de leden doen ophouden
, en bij het ftemmen ene grote
vrijheid invoeren (*).
Ongeagt alle deze voorzorgen, had
FILIPS de Nederlanden niet gerust
tunnen verlaten , zo lang hij wist
| lat de overmagt in den Raad van
t a t e
l „ en de gehoorfaamheid der Pro­
i vinciën in handen van den verdagten
j \del was. Om dus ook van dezen
1 :ant ^ zijne vrees te doen bedaren,
< « zig tevens van de Landvoogdesfe
I e verzekeren, onderwierp hij haar
I :elve, en in haar alle Lands-zaken
| an het opper-toezigt van den Bis­
{ shop van Atrecht, in welken enigen
man
(*) STRADA Dec. I. L. L 31.

NEDERLANDEN. '145
man hij den gedugtflen aanhang een
genoegfaam tegenwigt gaf. Naar dezen
werd de Hertogin , als naar een
onfeilbaar orakel der Majefteit, gewezen,
en in hem had zij enen ltrengen
waarnemer van haar beftuur. Onder
alle ftervelingen van dien tijd maakte
GRANVELLE de enigfte uitzondering,
welken het wantrouwen van FILIPS
DEN TWEDEN fchijnt geleden te
lebben; verzekerd dat deze in Brusfel
was , kon hij" in Segoviën flapen.
Hij vertrok uit de Nederlanden
in September des jaars 1559. Een
ftorm deed zijn vloot vergaan, terwijl
hij zelf bij Laredo in Biscajcn
behouden aan land kwam; en zijne
fombere blijdfchap dankte den God des
behouds door ene affchuwelijke gelofte.
Het gevaarlijke beftuur der Nederlanden
was in de handen van enen
Priester en ene vrou gegeven, en de
laffe Dwingeland vlood van het kwaad,
dat hij had uitgevoerd, en ontdook
in zijnen bid-floel te Madrid dc beden
, de klagten en de vervloekin*
gen van zijn volk.
# *
I. DEEL, K
I.
BOEIT.

n.
BOEK.
T W E D E B O E K .
LANDVOOGDIJ VAN MARGAREET
VAN P A R M A.
A
Jt^-NTONIUS PERENOT, Bisfchop
van Atrccht , naderhand Aartsbisfchop
van Mechelen , cn Opper - kerkvoogd
der Verenigde Nederlanden, dien de
haat zijner tijdgenoten ons onder den
naam van Kardinaal GRANVRLLE vereeuwigd
heeft , werd in den jare
1516 te Befancon in het Graaffchap
Bourgondië geboren. Zijn Vader, N 1 KO­
LA A s PERENOT, de Zoon van enen
fmid (*), was door eigen verdienfte
tot den rang van Geheimfchrijver der
Hertoginne MARGAREET VAN SA-
(*) Dit is eer verdigtfel, dn, uit den
algemenen ha?t tegen den Krrdinrrl gefproten
, zig langen tijd , en genoegfaam tot
in onze dfgen heeft voordgeplrnt. Men
weet tpns uit egte befcheiden, dut GR AN­
TE LLE'S Vader in Franfche Comté uit een
aanzienlijk geflagt, oorfpronklijk van Genua,
gefproten was. VÏRT.

DE AFVAL DER NEDERLANDEN. '147
VOJE , toenmaals Landvoogdes der ÏT.
Nederlanden , opgeklommen: hier werd 3 0EK.
hij aan KAREL DEN VIJFDEN als
een bekwaam Staatsman bekend, welke
hem in zijnen dienst nam , en bij de
gewigtigfte onderhandelingen gebruikte.
Twintig jaren arbeidde hij in het Kabinet
des Keizers, bekleedde * de waardigheid
van deszelfs Geheimraad cn
Zegelbewaarder, deelde in alle de
ftaatsgcheimen van dezen Vorst, en
verworf zig een groot vermogen (*).
ANTONIUS PERENOT erfde de waardigheden
, den invloed, en de Staatkunde
van dezen zijn' Vader, en gaf
reeds in zijne vroege jeugd blijken van
de grote bekwaamheid, welke hem
namaals ene zo roemrijke loopbaan geopend
heeft. Hij had op verfcheidene
Hoge Scholen de talenten befchaafd,
waarmede hij zo mildelijk van de Natuur
begiftigd was , en in beide deze
opzigten had hij veel vooruit boven
zijnen Vader. Weldra toonde hij in
Haat te zijn, om zig door eigen
kragt ltaande te houden op de plaats,
waarop eens anders verdienften hem gefield
hadden. Hij was vier en twintig
jaren oud, toen hij van den Keizer
, als deszelfs Gevolmagtigde, naar
de Kerkvergadering van Trente werd
gezonden , cn hier vertoonde hij de
eerfte proeven zijner welfprekendheid,
f*) VAN MÏTEREN CO. JTRABA 47»
K a

•548 DE AFVAL DER
II. welke hem in 't vervolg zulk een' magtigen
. invloed op twe Koningen verfchafte.
.KAREL gebruikte hem nog in verfcheidene
moeilijke Gezantfchappen, welken
hij tot groot genoegen van zijnen
Meester uitvoerde; en toen eindelijk
deze Keizer den fcepter aan zijnen Zoon
afitond, maakte hij dit kostbare gefchenk
volkomen , door hem enen Staatsdienaar
toetevoegen,
fcepter hielp voeren.
welke hem dien
GRANVELLE opende zijne nieuwe
loopbaan daadlijk met het grootfte meesterltuk
van zijn ftaatkundig vernuft,
met namelijk uit de gunst van zulk een'
BOEK Vader in de gunst van zulk een' Zoon
zo gemaklijk over te glijden. Spoedig
gelukte het hem, dezelve inderdaad
te verdienen. Bij de geheime
onderhandeling, welke de Hertogin van
Lotharingen tusfehen de Franfche en
Spaanfche Ministers in Peronne bewerkt
had, beraamde hij met den Kardinaal
van Lotharingen de zamenzwering tegen
de Protelïanten , welke naderhand
te Chateau in Cambrefis , waar hij
mede aan de vredes - onderhandelingen
arbeidde , tot rijpheid gebragt , maar
ook aldaar verraden werd.
Een doordringend, veelbevattend verftand,
ene ongemene vaardigheid in
grote ingewikkelde zaken , en de uitgebreidfte
geleerdheid was met enen
lastdragenden vlijt, en een onvermoeid
1558. geduld; de ondernemendfte geest met

NEDERLANDEN. 149
ene alles wikkende voorzigtigheid, in n.
dezen man op ene wonderlijke wijze 1
verenigd. Bij dag en bij nagt, flaap- .
loos en nugtercn, werkte hij voor den
Staat; het gewigtige en het geringe
werd bij hem met dezelfde gemoedhjke
zorgvuldigheid overwogen, en men
kon met waarheid van hem zeggen ,
dat hij den last des Rijks op manlijke
fchouders torste. Niet zelden
hield hij vijf Geheimfchrijvers te gelijk
bezig, en allen in verfchillende
talen, waarvan hij gezegd wordt zeven gefproken
te hebben. Het geen door een
wèlwikkend verlland langfaam tot rijpheid
was gebragt, verkreeg kragt en bevalligheid
in zijnen mond; en de waarheid
door ene vermogende tovertaal verzeld,
fleepte alle Hoorders met geweld weg.
Zijn trou was onkrenkbaar , omdat
gene der driften , welke den^ enen
mensch van den anderen afhangelijk maken
, ooit zijn gemoed in verzoeking
bragt. Hij had flegts een enig mensch
van noden , en, om dezen enigen
fchat te bewaren, waagde hij het gehele
mcnschdom. Met ene verwonderlijke
fcherpheid van geest had hi;
de ziel vah zijnen Meester befpied, er [
hij kende vaak reeds in de wezenstrek
ken de gehele rij der gedagtcn , cvei
als in de eerfte fchaduwtrekken he
beeld, dat nog ftaat gevormd te wor
den.
dezen
Met hulprijke kunst, kwam hi i
trager geest te gemoet; vorm
K 3
iOEK.

I?o DE AFVAL DER
II. de de onrijpe vrugr , die nog op
BOEK deszelfs lippen was , tot volkomene
gedagten, en gunde hem grootmoedig
het zoete zelfbedrog van eigene vinding?
hij verftond de moeilijke kunst van
zijn eigen verftand te verkleinen, en
zijn vernuft aan enen ander toeteeigenen.
Gelijk ene onnatuurlijke moeder
die haar eigen kind verzaakt,
deed hij aflland van de geda°ten
waarvan hij zelf de uitvinder was'
om dezelve aan zijnen Heer, als des-
Zelfs oorfpronglijk eigendom toetekennen.
Das heerschte hij over FILIPS, omdat
hij zijne heerfchappij verborg, en op
deze wijze alleen kon FILIPS beheerscht
worden. Te vreden met ene ftille
naar wezenlijke magt, haakte hij 'niet
( mverzadefijk naar nieuwe tekenen van
lezelve, welke gewoonlijk het wenfehe-
] ïjkfte doel zijn van kleine geesten ;
1 naar elke nieuwe waardigheid paste
} tem, als of zij nooit van hem ge-
ƒ bheiden ware geweest. Geen wonder,
C at zulke buitengemene hoedanigheden
l em de gunst van zijnen Heer verwier­
V en : doch een nog gewigtiger erf-
I eel van flaatkundige geheimen en on-
d ervindingen, welken KAREL D E VIJF-
I E in een bij uitflek bezig leven op­
g gaan en in dit hoofd ter bewaringe
g :legd had, maakte hem voor zijnen
OJ wolger volftrekt onontbeerelijk. Hoe
Z( er ook deze laatfte, met zig zeiven
jn genomen, gewoon was op zijn eigen

NEDERLANDEN. ï5*
rerftand te vertrouwen, zo noodzaaklijk II.
was het evenwel voor zijne fchroonv i 01K.
a£tige, kruipende Staatkunde, enen fter- -
ker *eest in den arm te nemen, en
haar "efren befluiteloosheid door gezag,
eens anders voorbeeld, en raadopvolsing
te gemoet te komen. Generhande
Staatszaken, gene dingen, welke
'sKonings huis betroffen , kwamen ,
zo lang FILIPS in de Nederlanden
tegenwoordig was, tot ftand , zonder
da* GRANVELLE 'er deel in had;
en toen de Koning de reis naar Spanje
ftond aantenemen, liet hij aan de
nieuwe Landvoogdesfe in dezen Dienaar
een even zo gewigtig gefchenk
na, als hem zeiven van den Keizer,
zijnen Vader , in hem was nagelaten.
Hoe gewoonlijk men ook willekeurige
Vorsten hun vertrouwen ziet fchenken
aan zodanigen van hunne fchepfels,
die door htm uit het Hof zijn opgebeurd,
en wier vormers zij zijn, werder
'er nogthans zulke uittekende gaven ver
eischt, om de agterhoudende eigenliefde var I
een karakter, als dat van FILIPS was
zo verre te overwinnen , dat dezelve n I
vertrouwen , ja in een volkomen ver
trouwen overging. . Het genngfe bhjl
van de billijkfre eigenliefde, wsurdoo r
hij zijn eigendom aan ene gedagte >
welke doodden Koning eenmaal al s
de zijne was aangenomen , fchee .1
weêroii te eifchen , zou den Diena r
zijnen gehelen invloed gekost hebbes i.
K 4

II.
BOE K.
*S* DE AFVAL DER
Het ftond dezen vrij aan de laagte
driften van wellust, gierigheid, wrik!
mSr' A - V
n tm
T
cl t e
S
maar de _ emgfte , welke hem inderdaad
b c z i e l d e j d e a a n g e n a m e b e w u s [_
Heid van eigene voortreflijkheid en vermogen
, moest hij zorgvuldiglijk voor
het agterdogtige oog van den Vorst
verbergen. Vrijwillig' ftond hij af van
alle voorregten, welken hij in eigendom
bezat, om dezelve van de grootmoedigheid
des Konings andermaal te
ontvangen. Zijn geluk mogt uit o-een andere bron dan deze voordvloefen •
geen ander mensch mogt aanfpraak op
zijne dankbaarheid hebben. Het Pur
>er hem uit Rome toegezonden , wil­
(
le hy „iet aannemen, voor dat hij
s Konings toeftcmming uit Spanje be-
1 comen had: terwijl hij hetzelve aan
< len voet van den troon nedcrleide,
i cheen hij het als 't ware eerst ui
C e handen van den Vorst te ontvan-
I en (*). Minder Staatsman dan hij,
r gtte de Hertog van Alba zig te Ant­
v werpen een ftandhceld op , en fchreef
z jnen eigen naam onder de zegetekens
v 'eiken hij als een werktuig der Kroone
b ehaald had; maar A L B A ging m e t d e
O igenade van zijnen Heer ten grave- hu­
h id met ene roekeloze hand in het Regaal
V m de Kroon getast , door onmiddehïk
Ui t de bron der onfterflijkheid te fcheppen.
(,*) STRADA 65.
vieren;

NEDERLANDEN; 153
Driemaal verwisfelde GRANVELLE II.
van Heer, en driemaal gelukte het j 10 EK.
hem tot de hoogde gunst opteklim- •
men. Even gcmaklijk, als .hij den
diep gewortelden trots van enen zelfheerfcher,
en het ftijve Egoïsmus van
enen Despoot had weten te beduren,
wist hij ook de zwakke verwaandheid
ener Vrouwe ftaande te houden. Zijne
verrigtingen met de Landvoogdesfe
werden gewoonlijk , ook dan, wanneer
zij in één huis bij elkander waren ,
door briefjes afgedaan; een gebruik,
dat men zegt uit de tijden van AU­
GUSTUS en TIBERIUS herkomftig te
zijn. Wanneeer de Landvoogdes m 't
naau was gebragt , werden zodanige
briefjes tusfehen den Dienaar cn haar,
vaak van uur tot uur, gewisfeld. Waarfchijnelijk
verkoos hij dit middel , om
den waakfamen nijd des Adels te bedriegen
, welke zijnen invloed op de
Landvoogdes niet geheel moest kennen;
misfehien dagt hij ook langs dien weg
zijne raadflagen voor de aatstgenoemde
duurfamer te maken, en zig in
geval van nood met de fchriftelijke
blijken tegen befchuldiging te dekken.
Maar de waakfaamheid van den Adel
ftelde deze voorzigtigheid te leur, en
weldra werd het in alle Provinciën
bekend, dat niets
dienaar gefchiedde.
zonder den Staats­
GRANVELLE bezat alle hoedanigheden
eens volmaakten Staatsmans voor
K 5

154 DE AFVAL DER
11. Rijken, die tot een eigendunklijk be­
BOEK. ltuur overhellen : maar volftrekt p-enen
yoor vrije Staten, die Koningen hebben.
Opgevoed tusfehen den troon
en den biegritoel kende hij gene andere
betrekkingen tusfehen menfchen,
lan heerfchappij en onderwerping, en
] iet inwendige gevoel van zijn eigen
I neerderheid boezemde hem menfehen-
1 reragting in. Het ontbrak zijner ftaat-
1 mn.le aan zagtheid, de enige deugd,
velke haar hier onontbeerelijk was. Nooit
1 veek zij af van haar eens gezette
3 igtfnoer , dewijl zij zig reeds in
( le jeugd van zijnen geest had ge-
^ ormd , en dewijl het bezwaarlijk valt,
an enen vroeg ontvangen indruk te
{ :heiden. Hij was oplopend en woest
\ an aart, en wapende met de koning-
1 jke volmagt de natuurlijke heftigheid
x an zijn gemoed, en de driften van zijen
geestlijken (land. Onder het be-
i mg van de Kroon bewimpelde hij
2 ijn eigen eerzugt , en maakte de
erwijdering tusfehen de Natie en den
* honing onherftelbaar, dewijl hij dan
V oor dezen onontbeerelijk bleef. Hij zogt
a m den Adel zijne eigene geringe afk
:>mst te wreeken, en ftelde , gelijk al-
le die genen , welke het geluk door
# :rdienften gedwongen hebben , de
ïorregten van geboorte beneden die,
Vv aardoor hij tot aanzien geftegen
f \ Proteftanten erkenden hem
mnen onverzoenlijkiten vijand ;
was.
voor
alle
1

NEDERLANDEN. 155
lasten, welke het land drukten, wer­ II.
den aan hem toegefchrcven, en allen , lOEK»
drukten des te onverdraagelijker, om- .
dat zij van hem kwamen; ja zelfs
wordt hij . befchuldigd, :de zagter gezindheden,
welke het dringend aanhouden
der Staten den Vorst eindelijk hadden
afgeperst, tot Ürengheid te rug
gebragt te hebben. De Nederlanden
vervloekten hem , als den gedugtften
vijand hunner vrijheid, en de eerfte
oorzaak van al den jammer, welke
hun namaals is overgekomen (*)
Klaarblijklijk had FILIPS de Provinciën
nog* te vroeg verlaten. De nieu­
'559*
we maatregelen der Regering waren
voor dit volk nog te vreemd , en
konden door hem alleen gezag en nadruk
verkrijgen ; de nieuwe Kunstwerktuigen
, welken hij liet fpelen , moesten
door een gedugte fterke hand
aan den gang gebragt, derzelver eerfte
bewegingen vooraf geholpen, en
door gehoorfaamheid eerst bevestigd
worden. Tans ftelde hij dezen Staatsdienaar
bloot aan alle driften, welke
in ééns ophielden de banden der
Koninglijke tegenwoordigheid te gevoelen
; liet aan den zwakken arm van
enen onderdaan een werk over, waaronder
de Hoogheid zelve met hare
(*) STRADA Dec. I. L. Ü. 47. 4*«
49V 50. THUAN. L. VI. 301. BURGUN*
BIU.1.

'156 DE AFVAL DER
II. magtige fteunfels zou hebben kunnen be­
BOEK. zwijken , en maakte enen ftaatkundigen
misflag tot ene misdaad in de verkeerde
keuze van zijnen dienaar.
Het land bloeide inderdaad, en een
algemene welvaart fcheen te getuigen
van het geluk des vredes, welken het
voor korten tijd deelagtig was geworden
; het uitwendige voorkomen van
rust bekoorde het oog : maar het
was niet dan blote fchijn , en van
binnen fmeulde de gevaarlijkfte twedragt.
Wanneer de Godsdienst in een
land aan 't wankelen is, wankelt hij
niet alleen; de moedwil had met het
heilige begonnen, en eindigde met het
onheilige. De gelukte aanval tegen
de Gecstlijke overheerfching, had lust
en floutheid ingeboezemd om alle gezag
in 't gemeen aantetasten, en wetten
zo wel als Icerftcllingen , pligten
zo wel als gevoelens, te onderzoeken.
Deze dweepagtige moed , dien men
m zaken , de eeuwigheid betreffende,
had geleerd te oefenen , kon zijn
roorwerp veranderen ; deze kleinagting
van leven en goederen, kon van vreesigtige
burgers dolle oproermakers maten.
Ene vroulijke regering van bij-
I ia veertig jaren, had aan' de Natie
i gelegenheid gegeven , om hare regten
I e doen gelden ; aanhoudende oorlo­
i gen , waarvan de Nederlanden het to-
I leel waren , hadden ene zekere los­
\ bandigheid ingevoerd, en het regt van

NEDERLANDEN. 157
den flerkflen voor burgerlijke orde in II.
de plaats gefield; de Provinciën wa­ ÏOEK.
ren opgevuld met vreemde gelukzoekers
en vlugtelingen, louter menfchen,
die aan geen vaderland, geen geflagt,
geen eigendom meer gebonden waren,
en die nog het zaad des oproers uit
hun ongelukkig land herwaards overbragten.
De gedurige tonelen van
foltering en dood hadden de tedere
banden der zedelijkheid verbroken, en
aan het karakter der Natie ene onnatuurlijke
ongevoeligheid gegeven. Door
alle de verfchrikkingen der menschlijke
natuur op deze moordtonelen blootteftellen,
en de gemoederen met dezelve
gemeenfaam te maken , verloor
de Regering haar meest vermogend
behoedmiddel, den fchrik voor het onbekende.
Nu waren 'er voor het misdruk
gene verfchrikkingen meer agtergehouden ;
het oog telde dezelve , de gewoonte
benam haar de kragt , en het verftand
was in ftaat gefield om dezelve te wegen.
.
Dan, met dit alles Zou
[
de opkanc
nog fchroomagtig zijn gebleven , er :
langs den grond gekropen hebben
had hij niet in den Adel enen fleur
gevonden , waarmede hij zig op eet 1
gedugte wijze verhief. KAREL DI
VIJFDE had de Nederlandfche Grotei 1
verw end, daar hij hen tot deelgenote! 1
van zijnen roem maakte, hunnen volks
hoogmoed voedde door den voorrang
>

158 DE AFVAL DEK.
II. welken hij hun boven den Kasriliaan»
BOEK. fchcn Adel gaf, en in alle delen zijns
Rijks voor hunne eerzugt een veld
opende. In den laatften Franfchen
oorlog hadden zij aan zijnen Zoon dezen
voorrang wezenlijk verdiend ; de
voordelen , welken de Koning uit den
vrede van Chateau in Cambrefis inoogstte
, waren grotendeels het werk van
hunne dapperheid geweest, en nu waren
zij op ene gevoelige wijze verftoken
van den dank, waarop zij
met zo veel reden ftaat gemaakt hadden.
Hier kwam bij , dat door de
affcheiding des Duitfchen Keizerrijks
van het Spaanfche rijk, en den min
krijgshaftigen geest der nieuwe Regering,
hun werkkring over het geheel
kleiner geworden , en 'er buiten hun
Vaderland weinig meer voor hun te
vinnen was. FILIPS Melde tans zijie
Spanjaarden aan, waar KAREL
>E VIJFDE Nederlanders gebruikt had.
UI* die hartstogten, welken de voige
Regering bij hun verwekt en
verkfaam gemaakt had, hadden zij tans
1 den vrede bij zig behouden ; en deze
ssbandige driften, die het aan haar regt-
r ïatig voorwerp ontbrak, vonden on-
I elukkig in de bezwaren des Vader*
1; tnds een ander. Nu haalden zij die
a mfpraken, welke enen tijd lang door
n ieuwe driften verdrongen waren, uit
d f vergetelheid te voorfchijn. Bij de
Ia atfte vervulling der openftaande plaat

NEDERLANDEN. *59
fen had de Koning genoegfaam niet
dan misnoegden gemaakt ; want zelfs
die genen, welke met amten waren
begunfligd, waren weinig beter te vreden
dan die, welken hij had voorbijgegaan,
omdat zij op beteren hadden
ftaat gemaakt. WILLEM VAN ORAN-
J E had vier Stadhouderfchappen , zonder
nog andere kleineren medeterekenen,
die te zamen genomen de
waarde van een vijfde beliepen; maar
WILLEM had zijn uitzigt op Braband
en Vlaanderen gevestigd. Hij en de
Graaf van Egmond zagen voorbij,
wat hun werkelijk ten dele was gevallen
, en dagten flegts daaraan , dar
de Landvoogdij hun was ontgaan. Het
grootfte gedeelte van den Adel had
zig zelf in fchulden geftoken, of zig
door de Regering daartoe laten vervoeren.
Tans, daar hun de hoop
benomen was, om zig door voordelige
amten te herftellen , zagen zij
zig op eenmaal aan gebrek blootgefteld,
dat hun te gevoeliger fmcrt
veroorzaakte , hoe meer de pragtige
levenswijze van den welgezeten burger
hetzelve deed in 't oog lopen. In
den uiterften nood, waartoe het met
hun gekomen was, hadden velen zelfs
tot een misdrijf de band geboden:
hoe zouden zij dus de verleidende
aanbiedingen der Kalvinisten hebbes
kunnen wederftaan, welke hunne voorfpraak
en befchcrming met zware fom-
IL
SOES,

II.
BOEK.
l5o DE AFVAL DER
men betaalden? Velen eindelijk, voor
wien gene redding meer overig was,
vonden hunne laatfte tocvlugt in de
algemene verwoesting, en Honden elk
oogenblik gereed , om den brand in
de Republiek te Heken. (*)
Deze gevaarlijke gefteldheid der gemoederen
werd door de ongelukkige
nabuurfchap van Frankrijk nog meer
verergerd. Het gene FILIPS voor de
Nederlanden te vrezen had, was daar
reeds werkelijk gebeurd. In het lot
van dit Rijk kon hij het lot zijner
Nederlanden afgebeeld zien, en de
geest des oproers kon aldaar een verleidend
voorbeeld vinden. Gelijke toevallen
hadden onder FRANCISCUS DEN
EERSTEN en HENDRIK DEN TWE-
DEN de zaden van verandering in dit
Rijk geftrooid; ene gelijke razernij der
vervolgingen, en een gelijke geest van partijfchap
hadden deszelfs wasdom bevorderd
, en die tedere vrugt tot enen
reus aangekweekt. Tans worstelden Hugenoten
en Katholijken in enen zeer
twijfelagtigen ftrijd ; woedende partijen
rukten dit gehele Rijk uit zijne gewrigten,
en fleepten dezen magtigen Staat
met geweld tot op den oever van zijnen
Ondergang. Hier , zo wel als
daar , konden eigenbelang , heerschzugt
en
C) Vita VIGLII T. II. Recueil des troubles
des Pays-bis, P. HOPPER 22. STRA­
DA 47.

NEDERLANDEN. tSi
«h geest van partij fchap zig in het
kleed van godsdienst en vaderlandsliefde
vermommen, en de driften van enige
weinige burgers de gehele Natie
in de wapens brengen: de grenzen
van beide landen lopen in Fransch
Vlaanderen in één; het oproer kan,
gelijk een verbolgen zee, töt hier
toe zijne golven werpen ; zou de
overgang aan hetzelve belet worden
door een land, welks taal, zeden ert
geaartheid tusfehen Galliën en Belgiën
als in 't midden ftond ? Tot nog
toe had de Regering geen onderzoek
naar hare Proteftantfche onderdanen
in deze landen gedaan ; maaf
zij weet, dat deze nieuwe fekte eeti
zamenhangende grote republiek is, welke
hare wortelen . door alle Rijken
der Christenheid verfpreidt; ert de geringfte
fchudding daadlijk in alle hare
delen gevoelt. Het zijn dreigende
Volkanen, die ^ door onderaardfche
wegen verbonden , zig in ene gedugtë
Sympathie ten gelijken tijde aahfteken.
De Nederlanden moesten vöor alle
Volken openftaan , omdat zij van alle
volken leefden. Kon zij enen handeidrijvenden
ftaat zo gemaklijk fluiten
als hare Spaanfche Staten ? Bijaldieri
zij deze Gewesten van hunne dwa ;
ling in 't geloof Wilde zuiveren;
zo moest zy beginnen met haar ip
Frankrijk uitteroeicn (*).
C*) STRADA L. III. 71. 72. 73,
I. DEEL. L
BOEK»

BOEK.
1(5ï DE AFVAL DEIl
Jtt 'Zodanig' vond GRANVELLE de Ne*
derlanden,
aanvaardde.
toen hij zijne bediening
I56o. De eenvormigheid van het Pausdom
in deze Landen terug te brengen, het
gezag van den Adel en de Staten te
fnuiken, en op de puinhopen der republikeinfche
vrijheid de Koninglijke
magt te verheffen , was de grote bedoeling
der Spaanfche Staatkunde , en
de last van den nieuwen Staatsdienaar.
Maar deze onderneming vond hinderpalen,
ter wegneminge van welke, nieuwe
middelen uitgedagt, nieuwe kunstwerktuigen
in beweging gebragt moesten
worden. De Inquifitie en de
Bloed-plakaten fchenen wel genoegfaam
te zijn, om de befmetting der ketterij
tegen te gaan; maar dezen ontbrak
het aan toezieners, en gene aan
voldoende werktuigen van haar uitgebreid
regtsgebied. Hier te Lande hield
he oorfpronklijke Kerk-inrigting van
vroegere tijden , toen de Provinciën
nin volkryk waren , de Kerk nog ene
ilgemene rust genoot, en het toezigt op
lezelve gemakkelijker was, nog 'ftand.
ien reeks van eeuwen, welke de gelele
inwendige gefteldheid dezer Gewesten
veranderd had, had dezen vorm
ran het Geestelijke beftuur onveranderd
ïelaten, die behalven dat, door de
Privilegiën der Provinciën tegen de
willekeur van. derzelver beheerfchers gedekt
was. Alle de zeventien Provinciën

NEDERLANDEN. I'S'*
.waren onder vier Bisfchoppen ver­ ft
deeld, welke te Atrecht, Doornik, BOEK,
Kamerijk en Utrecht hunnen ftoél
hadden, en aan de Aartsftiften van
Rheims en Keulen ondergefchikt waren.
FILIPS DE GOEDE, Hertog van
Bourgondië, was wel, bij de toenemende
bevolking dezer Landen , op
ene uitbreiding van de Geestelijke
magt bedagt geweest , maar had dit
ontwerp in de dronkenfchap van een
vrolijk leven weder vergeten. KA­
REL DE STOUTE werd door eet*
zugt en lust tot veroveringen, van de
inwendige belangen zijner Landen afgetrokken
j en MAXIMILIAAN had
reeds te vele vérfchillen met de Staten
, om ook nog dezen ftrijd te wagen;
Ene onftuimige regering belettede KA­
REL DEN VIJFDEN de Uitvoering
van dit uitgeftrekte plan, dat FILIPS
DE TWEDE tans als een erfenis var
alle deze Vorften overnam (*). Nu
was het tijdftip gekomen, dat de
dringende nood der Kerke deze nieu­
wigheid verfchonen, en de ftilte var
den vrede derzelver uitvoering begün
ftigen konde. Met de verbazende
Volksmenigte , welke zig uit allé oorden
van Europa in de Nederlandfche
Steden te Zameh pakte, was ene vermenging
van Godsdienften en gevoe I
lens ontftaan, welke door zo Weinig* I
.f*) BURCÜND. 45* STRADA 42*.
La
l

n.
BOEK.
164 DE AFVAL DER
ogen onmogelijk meer gade geflagen
konden worden. Daar het getal der
Bisfchoppen zo klein was, moest derzelver
gebied zig veel te ver uitftrekken,
en vier menfchen waren niet
langer in ftaat, om voor de zuiverheid
van geloof in een zo wyd uitgeftrekt
gebied te waken. Het regtsgebied,
dat de Aartsbisfchoppen van Keulen en
Rheims in de Nederlanden oefenden, was
reeds lang een aanftoot voor de Regering
geweest, welke dit Land nog
niet als haar eigendom kon befchouwen
, zo lang het gewigtigfte gedeelte
i Ier magt in vreemde handen was.
l Om hun deze magt te ontweldigen, de
I jeloofs-onderzoeken door nieuwe kragt-
) iadige werktuigen te verlevendigen, en
i evens het getal van zijne aanhange-
1 ingen op den Rijksdag te vergroten,
| rond men geen beter middel, dan her
;etal der Bisfchoppen te vermeerderen.
| /Iet dit plan beklom FILIPS DE TWE-
I E den troon ; maar ene verandering
ii 1 het Geestelijke gebied moest bij
d e Staten den fterkften tegenftand vin-
d en , zonder welke dezelve tog niec
v 'el kon ondernomen worden. Men
k on wel voorzien , dat de Adel nim-
| ter m ene inftelling zou bewilligen,
v 'aardoor 's Konings partij enen zo
11 erken aanwas bekwam, en hun zei-
V ;n de' overmagt in de Staten - ver-
g idering benomen wierd. De inkomen,
waarvan deze nieuwe Bisfchop-

NEDERLANDEN. iSg
pen leven zonden, moesten den Ab­ ir.
ten en Monniken worden afgenomen, JOEK;
en deze maakten een aanzienlijk gedeelte
der Landsflenden uit: wij zwijgen
, dat hij alle de Proteftanten te
vrezen had, welke niet in gebreke
zouden gebleven zijn, om , op den
Landsdag, hem heimelijk tegen te werken.
Te weinig gewoon den regten
weg der waarheid en geregtigheid inteflaan
, wanneer voor de logen
nog een klein fluippad open was,
nam hij ook nu zijne toevlugt tot bedrog
, en het gehele werk werd te
Rome op de heimelijklle wijze be-
lloken. FRANS SONNOY, een Priester
uit Leuven, en welafgerigt dienaar
van GRANVELLE, verftheen voor
PAÜLUS DEN VIERDEN, en gaf
hem te kennen, hoe uitgellrekt deze
Landen waren, hoe gezegend en volkrijk
, hoe vrolijk in hun geluk. Maar,
zeide hij verder , in het onmatige
genot der vrijheid wordt het ware
geloof verwaarloosd , en de Ketters
komen op. Om dit kwaad te fluiten
, moet de Roomfche ftoel een
buitengewoon middel te werk ftellen.
Het viel niet moeielijk den Bisfchop
van Rome tot ene nieuwigheid te bewegen
, die den kring van zijn eigen
regtsgebied zou vergroten, PAU-
LUS DE VIERDE Helde daarop een
regtbank aan van zeven Kardinalen ,
welke deze gewigtige zaak in oyer-
l

\6ê DE AFVAL DER
II. weging moesten nemen; dog 't geen
SOEI ;. de dood hem belettede, werd door
r zijnen opvolger PIUS DEN VIERDEN
voltooid (*). De Koning ontving de
heimelijke tijding nog in Zeeland, voor
dat hij naar Spanje onder zeil ging,
en de Staatsdienaar werd in 't geheim
met de gevaarlijke uitvoering be-
> last. Het nieuwe Geestelijke gebied
wordt bekend gemaakt; by de tegenwoordige
vier Bisdommen zijn dertien
nieuwe bijgevoegd, naar de zeventien
Gewesten des Lands, en vier derzelven
tot Aartsftiften verheven. Zes van
die Bisfchoplijke zetels , namelijk die
van Antwerpen, 's Hertogenbosch, Gent,
Yperen , en Roermonde ftaan onder
het Aartsftift van Mechelen; vijf andere
, Haarlem , Middelburg, Leeuwarden
, Deventer en Groningen , onder
het Aartsftift van Utregt; en de
vier overigen, Atrecht, Doornik, St.
Omer en Namen , welke nader aan
Frankrijk liggen , en taal, geaartheid
en zeden met dat Land gemeen hebben
, onder het Aartsftift van Kamerijk.
Mechelen , in 't midden van
Braband en van alle zeventien Provinciën
gelegen , is de Hoofdzetel van alle
de overigen , en, benevens verfcheidene
rijke Abtdijen , de beloning van
GRANVELLE. De inkomften der nieu-
OOBURGUND. 46. VAN METEREN «ar.
Vita vict. T. ï. 34..

N E D E R L A N D E N .
167
we Bisdommen worden uit de fchac- II.
ten der Kloosters en Abtdijen geno­ BOEK
men , welke door vrome liefdadigheid
federt eeuwen hier zijn opgeftapeld.
Zommige Abten verkrijgen zelfs de
Bisfchoplijke waardigheid, die met het
bezit van hunne Klooster- en Prelaatfchappen
ook de Item ter Staten-vergadering
behouden , welke aan dezen
gehegt is. Met elk Bisdom zijn
te gelijk negen Prebenden verbonden,
welke aan de bekwaamfte Regtsgeleerden
en Godgeleerden gefchonken worden
, om de Inquifitie en den Bisfchop
in hun geestelijk amt te onderfteunen.
Twe van dezen, die zig
door kundigheid, ondervinding en onbefproken
wandel dezen voorrang waardig
gemaakt hebben, zyn werkelijke
Inquifiteurs, en hebben de eerfte fteni
in die vergaderingen, Den Aartsbisfchop
van Mechelen, als Opperkerk
voogd- van alle zeventien Provinciën ,
is de volmagt gegeven om Aartsbis
fchoppen naar welgevallen aantcftel
Jen en aftezetten, en de Roomfch<
ftoel geeft alleenlijk de goedkeuring (*)
In alle andere tijden zoude d<
Natie ene zodanige verbetering in he t
(fl BURGUND. 49- 5°' DlNOTH. de
bello civili Belg. L. !. 8. GROT. 15.
E I D
Vit. VIGL. 34- STRADA 23. R '
HOPPER Recueil des troubles des Pays-bas,
ÜB vita VIGL. T. II. 23. 28, 0
L 4
6
"

ïï.
té* DE AFVAL DER
Kerkwezerj met dankbare goedkeuring
SOEK . aangenomen hebben, daar dezelve door
. de noodzakelykheid intefchikken , ea
voor den Godsdienst en ter . verbeteringe
der Monniken geheel 'onontbeerlijk
was. Tans gaven de omftandigheden
der tijden haar dc hatclijkfte
gedaante. Algemeen was het misnoegen
, waar mede zij ontvangen wierd.
De Conftitutie, riep men, is de bodem
ingeflagen, de regten des volks
en de bijzondere voorregten der enkelde
ftanden gefchonden , de Inquifitie
ftaat voor de deur, die haar
bloedgerigt van nu af hier, gelijk
in Spanje , zal openen. Met beven
bcfchout het volk deze nieuwe
dienaars der willekeur en der vervolging.
_ De Adel ziet de Koninklijke
magt in de Staten-vergadering door
veertien magtige Hemmen' verfterkt, en
den fterkften ftut der Volks-vrijheid,
het evenwigt tusfehen de Koninglijke
en burgerlijke magt, weggenomen. De
Dude^ Bisfchoppen beklagen zig over
vermindering van hunne goederen , en
beperking van hun regtsgebicd; de Ab^
ien en Monniken hebben hunne magt en
inkomften tevens verloren , en daar re°en
Irenge opzieners over hun gedrag betomen.
Adel en Volk , Priesters en
] _*eken, komen te zamen tegen deze
i remene vijanden
i roor een klein
op, en terwijl alles
eigenbelang in de
veer is, fchijnt ene gedugte ftem,

NEDERLANDEN. %S(f
i eT Vaderlandsliefde gehoord te wor-
den C * )
C
Van alle Provinciën is Braband het
fterkfte hier tegen gekant. Dc onfchendbaarheid
van hare Kerklijke inr
rigtino- is een der voorregten , welken
zi? zig in den merkwaardigen Vrijheids-brief
der Blijde Inkomfte heeft
voorbehouden; grondwetten, die de Vorst
niet kan fchenden, zonder de INatie
van hare gehoorfiamheid jegens hem
te ontdaan. Te vergeefs beweerde de
Hogcfchool te Leuven , dat in onftuimige
tijden der Kerke een Privilege
zijne kragt verloor, dat haar in
vreedfame tijden gegeven was. Door de
invoering der nieuwe Bisdommen werd hei
ganfche gebou van hare vrijheid gefchud
De Prelaatfchappcn, welke nu aan de
Bisfchoppen kwamen, moesten van m BOEK
af enen anderen regel volgen , dat
het welzijn der Provincie, waarvan zi
de ftenden waren. Uit vrije Vader
land-lievende burgers ontftonden tans werk
tuiden van den Roomfchen ftoel, ei
afhangelingen van den Aarts-bisfehop
die nog daarenboven, als eerfte Pre
laat van Braband (f), bijzonderlijk ove
hun te gebieden had. Het was me
de vrijheid van ftemmen gedaan, de
wijl de Bisfchoppen, als de gedier
(*) GROT. I$- feq.. Vita VIGL. T. I
28. feq.
' (t) Abt van Affligem.
V §
[.
» r t
II.

H.
BOEK.
t?» DE AFVAL DER
flige verklikkers van het Hof, elk
befchroomd maakten. „ Wie," zeide
men, „ zal het voordaan wagen, in
„ tegenwoordigheid van zulke verfpie-
„ ders, ter vergadering de Item te
„ verheffen , of de regten der Na-
„ tie tegen de roofgierige aanvallen
„ der Regering in befcherming te ne-
„ men? Zij zullen de hulpbronnen
„ der ^ Provinciën opfporen , en de
„ geheimen, van onze vrijheid en van
„ onzen eigendom aan de Kroon ver-
„ raden. Den weg tot alle eeramten
„ zullen zij affluiten; weldra zullen
„ wij hen van zijne Hovelingen zien
„ gevolgd worden ; de kinders van bui-
„ tenlanders zullen voordaan den Raad
„ innemen, en het belang hunner be-
„ gunftigers zal hunne gehuurde ftemmen
„ befturen." „ Welk een geweld !"
rervoigden de Monniken , „ de heili-
„ ge ftigtingen der Godvrugt om
„ te keren , den onfehendbaren wil
, der ftervenden te verbreken , en,
, 't geen vrome milddadigheid in de-
I , ze bewaarplaatfcn voor ongelukkigen
5 , had weggelegd, voor de dartelheid
3 , dezer Bisfchoppen te laten dienen ,
) , en de trotfche pragt van dezen
i , met den roof der armoede te verr
J , groten!" Niet alleen de Abten en
ï /Ionniken, welken het ongeluk wer-,
l elijk trof, van door deze ver­
r andering te lijden, maar alle fami-
1 ën, die tot in de laatsttoekomende

NEDERLANDEN, Ï7*
Seflagten zig met enigen fchijn van
hoop konden vleiën om dat voordeel
eenmaal te genieten, gevoelden dit verlies
van hunne hoop niet wfcw *
dan of zij het werkelijk geleden hadden
, en het leed van enige Prelaten
werd de zaak van gehele ge-
flagten (*), . . . . , a n
In deze algemene beweging hebben
de Gefchiedfchrijvers ons de heimelyke
gangen van Prins WILLEM laten waarnemen
, die zijn best deed om deze
ondereen woelende driften op een zeker
doel te rigten. Door aanfloking
van hem gefchiedde het, dat de Brabanders
de Landvoogdes om enen voor
fbraak en befchermer verzogten , de
wijl zij alleen onder alle de overig.
Nederlandfche onderdanen het ongelul
hadden, van in den zelfden pertoo; |
hunnen Bezorger en Heer te verem
eren Hunne keus kon op meman d
andèrs , dan op den Prins van Oranje
vallen. Maar de flimheid van GRAP •
VELL E wist dezen ftrik te brekei 1.
„ Wie dit amt verkrijgt," gaf hij i n
den Raad van Staten te verftaan •>
zal, hope ik, begrijpen dat 1 'ij
Braband met den Koning van Spai 1-
" ie deelt (+>" Het lang uitblijven vs n
'sPaufen open-brief, die door misve r-
{*) BÜRGUND. 55' 5

II.
HOEK
V?% DE AFVAL DER
Jand tusfehen het Roomfche en Spaanfche
Hof te Rome op de lange
baan werd gefchoven, gaf den misnoegden
tijd, om zig tot één doel
te verenigen. Zeer heimelijk vaardigden
de Staten van Braband enen bui­
tengewonen Gezant af, aan PIUS DEN
VIERDEN
i
]
t
i
i
1
, om te Rome zelve hunne zaak
te bevorderen. Deze Gezant werd met
gewigtige brieven van aanbeveling van
den Prins van Oranje voorzien , en
kreeg aanzienlijke geldfommen mede,
om zig tot den Vader der Kerke
den weg te banen. Te gelijk ging
van de Stad Antwerpen een open
brief af aan den Koning van Spanje
waarin hem de nadruklijkfte voordellen
werden gedaan, om deze bloeiende
Koopftad van die nieuwigheid te
verfehonen. 'Zij erkennen daarin, dat'
s Vorllen oogmerk het beste, en de
aanllelhng der nieuwe Bisfchoppen tot
het in ftand houden van den waren
Godsdienst, zeer prijslijk is; dog hiervan
konde men de Buitenlander-s niet
overtuigen, van welken tog de bloei
dunner ftad afhing. De ongegrondfb
;erugten waren in dit opzigt even
zo gevaarlijk als de waaragtiglle. Het
:erfle gezantfehap werd nog tijdig geïoeg
door de Landvoogdes ontdekt
:n verijdeld ; op het twede verkreeg
le Stad Antwerpen zo veel', dat zij,
ot aan de perfoonlijke overkomst des'
[onings, gelijk het heette, van ha-

NEDERLANDEN. m
ren Bisfchop verfchoond zoude blij­
ven (*). i
Het voorbeeld en de goede uitflag .
van Antwerpen was voor alle overige
Steden , welken een Bisfchop was
toegedagt, de leus tot tegenkanting.
Het is een merkwaardig bewijs, hoe
ver destijds de haat tegen de Inquifitie
, en de eendragt der Nederlandfche
Steden gegaan is, dat zij liever
van alle voordelen wilden afzien,
welke de zetel eens Bisfchops voor
hunne inwendige zaken gewislijk moest
medebrengen, dan dien gehaten regtbank
door hare toeftemming bevorderen
, en het voordeel van 't geheel
tegenwerken. Deventer, Roermonde en
Leeuwarden verzetteden zig ftandvastiglijk,
en dreven het ook gelukkig
door; den overigen lieden werden de
Bisfchoppen, in weerwil van alle tegenfpraak,
met geweld opgedrongen.
Utregt, Haarlem, St Omer, en Middelburg
waren de eerften , welke hun
de poorten openden; de overige lieden
volgden het voorbeeld van dezen
; maar te Mechelen en 's Hertogenbosch
werden de Bisfchoppen met
zeer weinig agting ontvangen. Toen
GRANVELLE in de eerstgenoemde ftad
zijne plegtige intrede deed, kwam
(*) BURGUND. 60, 61. VAN METE­
REN 59. Vita VIGL. T. 29, 30. STRADA
III. 79. THÜAN. II. 488.
II.
iOEK

li.
BOEK.
ï?4 «E AFVAL DE II
zelfs nier een der . Edelen te vöorfchijn
, en aan zijne zegepraal ontbrak
alles, dewijl die genen uitbleven,
over welken dezelve gevierd werd (*)!
Inmiddels was ook de beftemde
tijd verlopen, binnen welken de Spaanfche
zoldaten het Land moesten ruimen
, en 'er was nog geen fchijn
van_ hun aanftaande vertrek. Met
fchrik ontdekte men de ware oorzaak
van dit dralen, ert de vreesagdge
argwaan bragt hetzelve met
de Inquifitie in een ongelukkig verband.
Het verlengde verblijf van dit
Krijgsvolk maakte den Staatsdienaar
alle overige nieuwigheden moeielijker,
dewijl de Natie daardoor waakfaam
en wantrouwend gemaakt wierd;
en evenwel wilde hij zig niet gaarne
van dezen magtigen bijftand beroven
, welke hem in een Land, waarin
alles hem haatte , en bij de uitvoering
van enen last , waarbij alles
hem regenfprak, onontbeerlijk fcheen.
Dog eindelijk zag de Landvoogdes
zig door het algemene gemor genoodzaakt,
ernfHg bij den Koning op het
terug roepen van dit Krijgsvolk aantedringen.
Zij fchreef naar Madrid,
dat de Provinciën eenftemmig verklaard
hadden, zig nimmer weder te zullen
laten dwingen, om aan de Regering
(*) Vita VIGL. T. II. Uecueil des trou*
bles des Pays-Bs«, par HOPPER 24.

NEDERLANDEN. 175
de gevraagde buitengewone lasten in*
tewilligen , zo lang men _ haar in
dit opzigt geen woord hield. ^ Het
gevaar van enen opfland was vrij - wat
dringender, dan dat van enen inval
der Franfche Protedanten; en bijaldien
in de Nederlanden een oproer ontftond,
waren deze benden evenwel te
zwak, om hen in toom te houden,
en in de fchatkist was geen geld
genoeg om nieuwen te werven. Nog
zogt de Koning, door uitftel van antwoord
, ten minden tijd te winnen,
en de herhaalde aanzoeken der Landvoogdesfe
zouden nog vrugteloos zijn
gebleven, had niet, tot geluk der
Provinciën , een verlies , kort te voren
van de Turken geleden, hem
genoodzaakt dit Krijgsvolk in de Middellandfche
Zee te gebruiken. Hij bewilligde
dan eindelijk in derzelver vertrek:
zij werden in Zeeland ingefcheept,
en het vreugde - gejuich van
alle Provinciën volgde hunne kielen
(*).
Intusfchen heerschte GRANVELLE
met een bijna onbepaald gezag in
den Raad van State. Alle amten j
wereldlijke en geestelijke, werden dooi
hem begeven ; zijn goedvinden golc l
tegen de verenigde dem der geheh
Vergadering. De Landvoogdes zelv<
(*) STRADA 61, 62, 63*
II.
SOEK.

Ut
BOEK
*?6 D E A F V A L D E R
hing van hem af. Hij had het m
weten te befchikken, dat haar het
bewind flegts voor twe jaren was
opgedragen; door welken kunstgreep
hij haar altoos onder zijne magt
hield (*> Zelden gebeurde het, dat
aan de overige leden enige zaak van
belang in, overweging wierd gegeven ,
en zo dit al gebeurde ; waren het
zaken „ die reeds lang befloten waren,
en waartoe men alleen de nutloze
plegtigheid van hunne toeftem^
mmg wilde hebbem Wanneer een
brief aan den Koning voorgelezen wierd *
had VIGLIUS last, om zodanige pkuu>
fen over te flaan * welke door den
Staatsdienaar ondcrflreept waren: Het
gebeurde namelijk meermalen, dat deze
brieven de naaktheid van den ftaat;
of de verlegenheid van de Landvoogdesfe
openbaarden j 't welk men niet
gaarn bekend had gemaakt aan leden,
op wier trou geen ftaat was te maken.
Kwam het geval, dat de partijen
den Staatsdienaar meester wierden i
en met nadruk op een punt bleven
taan , dat hij niet wel meer afflaan
konde , dan zond hij hetzelve aan
het Kabinet van Madrid ter beflisfinge
waardoor hij ten minften tijd won -j
en verzekerd Was van onderfteuning te
raden (f> Wanneer men den Graaf
van
C) V A N METEREN 6t. BURGUND. 37,
W VAN METEREN 6U

NEDERLANDEN.
Van BARLAIMÖNT , den Prefident VIG- Ik
-MUS en weinige anderen uitzonderd , BOEK.
kan men zeggen, dat alle de overige
Staatsraden ene ijdele vertoning
maakten , en zijn . gedrag met hun
fehikte zig naar den geringen prys,
welken hij op hunne vricndfchap en
onderdanigheid ftelde. Geen wonder,
dat menfchen, wier trotschheid door de
vlciendfte onderfcheidingen van oppermagtige
Vorftcn zo ten fterkften vertroeteld
was; die ene verwaandheid,
welke den Vorst ten vriend houdt,
met Ariflokratifche fierheid verenigden:
en wien de eerbiedvolle onderdanigheid
hunner medeburgeren als Goden des
Vaderlands wierookte 5 over deze trotschheid
van een mensch van gemene
afkomst ten hoogllcn gebelgd waren
Velen van hun had GRANVELLI
perfoonüjk beledigd. Het was der t
Prins van Oranje niet onbekend, da
hij zijn huwelijk met de Prinfesfe vai l
Lotharingen verhinderd had , en en<
andere verbindenis met de Prinfesfi
van Saxen hadt getragt te fluiten
Den, Grave. van Hoorn had hij he f
Stadhouderfchap over Gelderland e;
t
Zutfcn ontnomen, cn ene Abtdij, wel
ke dc Graaf van Egmond voor cnei
l
zijner bloedverwanten begeerd had
>
voor zig behouden. Van zijne over
magt verzekerd, agtte hij het nie
8 '*•
eens tier moeite waardig , voor dei (
Adel de klcinagting te verbergen, wel
I; DEEL. M

II.
BOEK
[f9 DE AFVAL DER
ke het rigtfnoer van zijn gehele befiuur
was: de Prins van Oranje was
de enigfte $ dien hij nog zijne veinzerij
waardig keurde. Al ware het
dat hij zig werkelijk boven alle wetten
der vrees en welvoegelijkheid verheven
rekende, zo bedroog hem tog
hierin zijne roekeloze trotschheid, en
hij beging geen' minder' misflag tegen
de lïaatkunde, dan hij tegen de
befcheidenheid zondigde. 'Er kon in
den tocnmaligen ftaat van zaken naaulijks
een flegter regel door 'de Regering
gevolgd worden, dan die van
den Adel te verftoten. Zij had in
hare magt derzelver neigingen te vleien
, hen door list en ongemerkt
voor haar plan te winnen, cn de
vrijheid der Natie door hun zeiven
te laten onderdrukken. Tans herinnerde
zij hen geheel ontijdig aan
hunne pb'gten, hunne waardigheid en
hunne magt, noopte hen zelfs om
Patriotten te worden , en ene eerzugt
, welke zij onbedagt afwees, naar
de zijde der ware grootheid te fttren.
Om de Gcloofsverordeningen doortezetten,
had zij den kragtiafter: bij-
•ftand der Stadhoudcren nodig ; maar
geen wonder, dat dezen weinig ij vers
betoonden om haar deze hulp te
bewijzen. Het is veeleer hoogstwaarfdhïjnlijk,
dat zij in ftilte hun best
deden , om de zwarigheden voor den
Staatsdienaar te vermeerderen, en zij-

NEDERLANDEN.' 179
ne maatregels te verijdelen , ten einde
door zijnen tegcnfpoed het ver- } lOÊK,
trouwen des Konings te wraken, en ,
zijn beftuur aan de Spotternij prijs
te geven. Ongetwijfeld moest aan de
flaauheid van hunnen ijver de fnelle
voortgang worden toegefchreven, welken
de Hervorming, in fpijt der bloed-plakaten
, gedurende zijn beftuur, in de
Nederlanden gemaakt heeft. Van den
Adel verzekerd, had hij de woede des
volks kunnen veragten, welke kragteloos
op den gedugten voormuur des
troons afftuit. Het verdriet van den
Burger toefde langen tijd tusfehen tranen
en ftille zugten , tot dat de
kunften cn het voorbeeld der Edelen
hetzelve deden uitberften (*).
Intusfchen werden door de menig­ 156U
te der nieuwe arbeiders de geloofsonderzoeken
met nieuwe werkfaamheid
voordgezet, en de plakaten tegen de
Ketters met ene gedugte gehoorfaamheid
uitgevoerd. Dog dit afgrijslijke
middel had het tijdflip laten voorbijgaan
, waarin het moest aangewend
worden ; de Natie was reeds ,te edel
om ene zo bcestagtige behandeling te
Verdurem De nieuwe Godsdienst konde
nu al niet anders, dan door den
dood van alle zijne belijders , uitgeroeid
wórden. Alle die ftrafoefenin-
GROT, .8—14. STRADA, 5-JJ
M a

II.
BOEK
idd t)È - AFVAL DElt
gen waren tans zo vele bekorende'
tonelen van zijne voortreffelijkheid, zo
vele fchouplaatfen van zijné zegepraal en
van zijne fchitterende deugd. De heldhaftigheid
, waarmede de lijders dert
dood ondergingen , won harten voor het
geloof, waarvoor zij ftierven. Uit het
bloed van énen omgebragtcn ontftonden
tien nieuwe belijders. Niet flegts in
fteden en dorpen, maar op de openbare
wegen en ftratcn , in fchepen
en op wagens , werd over . het gezag
van den Paus , over dc Heiligen,
over het Vagevuur, over den Aflaat
getwist; werden preken gehouden
en menfchen bekeerd. Van het
platte land en uit de ftcden kwam
het gemeen toefchietcn, om de gevangenen
der Inquifitie uit de handen
der Geregtsdienarcn te fcheuren; en
de Overheid, welke het waagde haar
gezag door geweld te handhaven ,
werd met ftenen begroet. Bij hopen
verzelde men de Proteftantfche
leeraars, welke door de Inquifitie
vervolgd werden , droeg hen op
de fchouders naar de Kerk en uit
de Kerk, en verborg hen, met levensgevaar,
voor hunne vervolgers. De
eerfte Provincie, welke van den tuimel
des oproers werd aangetast, was,gelijk
men gevreesd had , Fransch
Vlaanderen. Een Franfche Kalvinist,
LAUNOI genaamd, ftond te Doornik
op als een wonderdoener, betaalde

NEDERLANDEN. l8t
enige vroulicdcn , op dat zij zouden II.
voorgeven ziekten te hebben, en bege­ BOEK»
ren van hem genezen te worden. Hij
predikte in de bosfehen buiten de
ftad, trok het gemeen met gehele fcharen
derwaards, en ontltak het vuur
van opftand in de gemoederen. Het
zelfde gefchiedde te Lille en Valencijn
, in welke laatfte Had die Apostels
door de Overheid in verzekering werden
genomen. Dog terwijl men draalde
met hen te ftraffen, groeide hun
aanhang dermate aan , dat hij fterk
genoeg was, om de gevangenis open
te breken , en het Gcregt zijnen prooi
met geweld te ontrukken. Eindelijk
bragt dc Regering Krijgsvolk in de
ftad, dat de rust hcrftelde. Dan ; dit
weinigbeduidende voorval had op éénmaal
het kleed des gcheims, waaronder de
aanhang der Proteftanten dusverre was
verborgen geweest, weggenomen , en
den Staatsdienaar hun verbazend aantal
laten opmaken. Te Doornik alleen
had men vijfduizend van dezelve, bij
zulk een preek, tegenwoordig gezien,
en te Valencijn niet veel minder,
Wat kon men niet van de Noordelijke
Provinciën verwagten, waar de
vrijheid groter, en de Regering verder
van de hand was , en waar de
nabijheid van Duitschland en Denemarken
de bronnen der befmettüig vermeerderde?
Een enkele wenk had de-
'2e gedugte menigte uit de duisterni;
M 3

*82 DE AFVAL D E11
II te voprfchijn gebragt. Hoe veel gró-
BOEK, ter was misfchïèn het getal van dié
. genen, welke in hun hart der nieuwe
fekte waren toegedaan , en flegts op
een gunftiger ogenblik wagtten, om 'er
openlijk voor uit te komen (*)?
Deze ontdekking bragt de Land-,
voogdes in de uitcrfte ongerustheid. De
flegte handhaving der Plakaten, een uitgeputte
fchatkist, die haar noodzaakte
nieuwe lasten uittefchrijven, en de verdagte
bewegingen der Hugenoten aan
de Franfche grenzen,, maakten hare bekommering
nog groter. Tevens ontving
zij bevel van Madrid , om tweduizend
Nederlandfche ruiters tot vcrfterking van
het leger der Koninginne Moeder naar
Frankrijk te zenden, welk* in de benaaudheid
van den Religie - oorlog hare
tOevlugt tOt FILIPS DEN TWEDEN
had genomen. Elke geloofs-zaak, tot
wat land zij ook behoorde, was voor
FILIPS zijne eigen zaak. Hij nam
dezelve zo na ter harte, als enig
toeval van zijn eigen huis, eh ftond
in zulken gevalle altoos gereed, om
rijn eigendom, ten behoeve van vreemlen,
opteofferen. Was het eigenbelang',
( lat hem hierin beftuurde , het was ten
\ ninften Koninglijk en groot, en het
(*) BURG U N D, 53. 5 S. STRXD A
L. III. • 75- 7*. 77- DiNOTH. d e byio
C»y, Bel?. L. I. 25.

NEDERLANDEN. 183
ftoutmoedig uithouden van dezen grondregel
wint weder zo zeer onze bewondering,
als de fchadelijkheid van
denzelven onze goedkeuring verloren
heeft. ,
De Landvoogdes gaf in den Raad
van State 's Konings begeerte te kennen
, waar zij van den kant des
Adcls den fterklïen tegenftand ontmoette.
De Graaf van Egmond en de
Prins van Oranje zeiden , dat het
tans geheel en al ten ontijde was,
om de Nederlanden van Krijgsvolk
te ontbloten, daar 'er veeleer alle
reden was , om nieu volk te werven.
De naburige bewegingen var
Frankrijk dreigden elk ogenblik ener
aanval , en de inwendige gistingen dei
Provinciën ried de Regering tans mee
dan ooit op hare hoede te zijn
Tot hier toe , zeiden zij verder, Ü)\ I
de Duitfche Proteitanten ledige aan
fchouwers van den ftrijd hunner ge
loofsbroederen geweest, maar zullen z j
dit ook dan blijven, wanneer wij d 2
magr hunner vijanden door onze hul
verfterken? Zullen wij niet hunn S
wraak tegen ons gaande maken, en hunn I
wapenen in het Noorden tier Nedei
landen roepen? Genoegfaam de g<
hele Raad van State verenigde zi l
met dit gevoelen ; de voorftelhnge n
waren nadrukkelijk en niet te wede
leggen. De Landvoogdes zelve, gehj k
ook de Staatsdienaar, moesten de waa
M 4
II.
BOEK.

B OE K
i§4 ©E AFVAL DER.
II. heid daar van gevoelen, en hun eigen
belang fcheen hun de uitvoering van
's Konings bevel te verbieden. Zouden
zij, door de verwijdering van hec
grootite gedeelte der Krijgsmagt, de Inquifitie
van haren enigen lleun beroven,
en zig zeiven , zonder bij*
itand, in een oproerig land, aan de
willekeur van enen trotfehen Adel weerloos
overgeven? Terwijl de Landvoogdes,
tusfehen den wil des Konings, den
aandrang van hare Raden, en haar
eigen vrees verdeeld , in 't geheel geen
bcflisfend befluit' durft nemen , ftaat
de Prins van Oranje op, en ftelt
voor, de algemene Staten bijeen te
roepen. Geen dodelijker flag 'had het
gezag van den Koning kunnen lijden ,
dan dit inroepen der " Natie, een in
het tegenwoordige tijdftip zo verleidende
herinnering aan haar magt cn
hare regten. De Staatsdienaar begreep.
;eer wel het gevaar, dat hem bo-
/en het hoofd hing; hij gaf der
i dertoginne enen wenk, om de raad­
]
pleging aftebreken en de Vergadering
e fcheiden. Hij fchrcef naar Ma-
Irid , dat de Regering, niet verlerflijker
tegen zig zelve konde haulelen,
dan met toeteftaan dat de
Ugemene Staten vergaderden. Zulk
en ftap ware ten allen tijde onoegelijk,
aangezien zij de Natie in ver-
i oeking brengt, om de regten van
i e Kroon te onderzoeken en te be*

NEDERLANDEN. 1B5
paaien; maar tans ware dezelve meer II.
dan ooit , te verwerpen ; rans, nu BOEK,
de geest van oproer zig reeds alomme
had vertoond; tans, nu de
Abten , getergd door het verlies hunner
inkomften , niets onbeproefd zouden
laten, om het gezag der Bisfchoppen
te fnuiken; nu de gantfche
Adel en alle gevolmagdgden van (le
Steden door dc kunsten van den Prins
van Oranje beftuurd wierden , en de
misnoegden op den hijrtand der Natie
vasten ftaat konden maken. Dit
voorftel , waaraan ten minften gene
bondigheid ontbrak , kon niet niisfen
de verwagte uitwerking op \s Konings
gemoed te hebben. Dc Vergadering
der Staten werd eens voor altoos
afgeflagen , de ftraf bedreigingen tegen
de Ketters met alle fcherpheid verr
nieud , cn dc Landvoogdes aangemaand
pm de verzogte hulpbenden fpocdig
over te zenden.
Dan, hiertoe was dc Raad van
State niet te bewegen. Alles, wat
deze toeftond, was, in plaats van hulpbenden
, geld aan de Koninginne Moeder
te zenden, dat haar in het tegenwoordige
tijdftip nog ruim zo welkom
was, Om evenwel de Natie
met een fchaduw-beeld van Republikeinfche
vrijheid te verblinden, befchreef
zij de Stadhouders der Provinciën
, en de Ridders van het Gulden
Vlies tot ene buitengewone ver
M 5

II.
BOEK.
"(*) BURGUND. 63. 65. Vita VIGL.
1. II. 2§. 26. STXABA 82.
v I
\ e
I»ö DE AFVAL DER
gadering te Brusfel , om over de tegenwoordige
gevaren en behoeften van
den Staat te raadplegen. Na dat de
Prefident VIGLIUS hun het onderwerp
van die bijeenkomst had opengelegd,
werden hun drie dagen tijds ter overweginge
vergund. In dien tusfchentijd
nep de Prins van Oranje hen
in zijn Mof bijeen , en ftelde hun de
noodzakelijkheid voor, om zig nog vóór
de zitting te verenigen , en gezamenlijk
de maatregels te beramen , naar
welke bij het tegenwoordige gevaar
Van den Staat gehandeld moest worden.
De meesten Hemden dit voordel
toe; dog B A R L A I M O N T , met enfee
weinige aanhangers van den Kardinaal
J R A N V E L L E , had' moeds genoeg om
In deze bijeenkomst de Kroon en
len Staatsdienaar voortefpreken. „ Het
„ was," zeide hij , „ hunne zaak
, niet , zig in het beftuur van de
, Regering t e ft eken . e n d e z e v Q o^
, lopige vereniging der ftemmen ware
, ene onwettige en ftrafbare aanma-
> tiging, waaraan hij zig niet be-
, geerde fchuldig te maken." Ene
erklaring, waardoor de gehele bijenkomst
vrugteloos eindigde '(*). De
.andvoogdes ,' door den Graaf' van
iarlaimont van dit voorval onderrigt,
ffst de Ridders, gedurende hun ver-

NEDERLANDEN. 187
blijf in de ftad , zo kunftig bezig
te houden , dat zij tot verdere onderhandelingen
genen tijd konden vinden.
Rgter werd met hare toeftemming
nog in die zitting beflotcn,
dat FLORENTIUS VAN M ONT MO­
RE NC IJ, Heer van Montignij , ene
reis naar Spanje zou doen , om den
Koning van den tegenwoordigcn ftaat
van zaken te onderrigten. Maar de
Landvoogdes zond hem enen anderen
geheimen bode vooruit, die den Koning
vooraf van alles verwittigde, wat
bij die zamenroeping tusfehen den Prms
van Oranje en de Ridders verhandeld
was. De Vlaamfche Afgevaardigde werd
te Madrid gevleid met dc ij dele verzekering
van 's Konings gunst , cn zijne
vaderlijke genegenheid omtrent de Nederlanden
; de Landvoogdes kreeg last .
om de geheime verbindenisfen var
den Adel met alle magt te belet
ten , en zo veel mogelijk onenigheid
onder deszelfs voornaamfte I leder
te verwekken (*).
Naijver, eigenbelang en l
verfchil var
Godsdienst hadden velen der Groten lan
gen tijd van een gefcheiden ; he
gemene lot van hun verminderd ge
zag, en de haat tegen den Staats
dienaar had hen weder verenigd. Z< I
lang de Graaf van Egmond cn d<
Prins van Oranje mededingers naar d
(*) STRADA L. III. 84.
II.
B O t X.

188 DE AFVAL DER
II. Landvoogdij waren , kon het niet mis,
KOEK. jen, of zij moesten op de onderscheidene
wegen, welken elk van hun
daartoe infloeg, e ] k a n d e r z b m t i j d s h i n_
derhjk zijn. Beiden hadden elkander
op het pad des roems en bij den
troon ontmoet; beiden ontmoetten elkander
weder in de Republiek, waar
zij naar denzelfden prijs, namelijk de
gunst van hunne medeburgers, dongen.
Karakters, welke zo zeer tegen elkander
gekant waren moesten zig vaak van
elkander fcheiden, maar de kragtige
overecnfl-emming van den nood bran
hen even zo ras weder bijeen. Elk
hunner was onontbeerlijk voor den
mder , en de behoefte lcide tusfehen
leze twe menfchen enen band, welken
i urn hart niet zoude gelegd hebben (*)
Jog juist op deze ongelijkheid hun-
| te? gemoederen grondde dc Landvoogdes
haar plan; en gelukte het haar,
ezen te fcheiden, zo had zij te*
ens den gehelen Nederlandfchen Adel
i twee partijen verdeeld. Door ge­
f denken en kleine oplettendheden,
V /aarmede zij deze beiden bij uitflui-
t: ng vereerde, zogt zij den nijd en
h et wantrouwen der overigen tegen
h in gaande te maken; en terwijl zij
& 31 Grave van Egmond enen voor-
rr ng boven den Prins van Oranje
fc heen te geven , hoopte zij zijne
(*) BüRGUND. 45. ?TRA»A S3. $4.

NEDERLANDEN. l§o
trou bij den laatstgenoemden verdagt II.
te maken. Het geval wilde , dat SOEK,
zij juist omtrent dezen tijd enen buiteno-ewonen
Gezant naar Frankfort, ter
verkiezing van enen Roomfchen Koning,
moest zenden; hiertoe verkoos zij den
Hertog van Aarfchot, den openbaren
vijand van den Prins, om in hem
als 't ware een voorbeeld te geven,
'hoe luisterrijk men den haat tegen
den laatstgenoemden beloonde.
De aanhang van Oranje had, in plaats
van enige vermindering te lijden, een
gewigtige aanwinst gekregen, in den
Graaf van Hoorn , die als Admiraal
van de Nederlandfche Zee-magt den
Koning naar Biscayen had verzeld
cn tans weder zitting in den Raad
van State had genomen. De onrustige
Republiekeinfche geest van HOORN
kwam de ftoute ontwerpen van ORAN­
TE cn EGMOND te ge moet, cn weldra
vormde zig tusfehen deze drie
vrienden een gedugt Dricmanfchap, dat
de Koninglijke magt in dc Nederlanden
aan 't wankelen bragt, maar aie
op dezelfde wijze voor alle drie ein
digde.
Intusfchen was ook MONTIGNI
van zijn Gezantfchap terug gekomen >
en bragt
gunftigfte
den Raad van State d
gevoelens van den Konin: j
r
mede. Maar dc Prins van Ofanj
had door een geheim kanaal tijdinge
i
uit Madrid ontvangen , die veel mee
f

Ii
JiOEK.
190 DE AFVAL DER
geloof verdienden, en dat berigt geheel
tcgenfpraken. Hierdoor werd hij 011derrigt
van aile de kwade treken , welken
G R A N V E L L E hem en zijne vrienden
aan het Hof gefpceld had, en
de hatelijke benamingen, waarmede
het gedrag van den Nederlandfchen
Adel beftempeid wierd. '£ r was geen
hulp voor handen, zolang deze Staatsdienaar
niet buiten bewind was cr e-
i , V-,,
d i t o n t
werp, hoe ftout
I
•(
l
i
t
t
X
V
V
O
te
&
en
hachelijk hetzelve ook fcheen te zijn,
hield hem tans geheel bezig. 'Er
werd tusfehen hem cn de Graven
ran Hoorn en Egmond befloten, op
iaam van den gehelen Adel enen airemenen
brief aan den Koning afevrtardigcn,
den Staatsdienaar daarin
litdrukkelijk aanteklagen , en ten
lerkften op deszelfs verwijdering aandringen.
De Hertog van Aarfchot
nen deze voorflag door den Graaf
an Egmond werd medegedeeld, ver»
nerp denzelven , met de trotfche
srkkriHg, ' dat hij niet gezind was
M
n
zig
te
van
laten
Egmond of Oranje wet-
voorfchrijven ; dat hij
Vi >or zig niets tegen G R A N V E L L E
h:
te
K
zi
g c
id meebrengen, en dat het buindicn
zeer vermetel zoude zijn den
oning voortefchrijven , wat hij met
ne Dienaars moest doen. Een foorthjk
antwoord ontving
de n Graaf van Aremberg.
Oranje van
Het zij nu
da t het zaad van wantrouwen, door

N E D E R L A N D E N . IQ*
de Landvoogdes tusfehen den Adel
gezaaid, reeds wortelen had gefchofen,
of dat de vrees voor de magt
van' den Staatsdienaar zwaarder woog,
dan de afkeer van zijn beltuur, zeker
is het dat de gehele Adel befchroomd
en zonder te befluiten op dezen voorflag
terug week. Deze mislukte verwagtwe
floeg nogtans hunnen moed niet
ter°neder: de brief werd gefchrevcn, en
door hun alle drie ondertekend ( ).
GRANVELLE komt daar in voor
als de eerfte oorzaak van alle bewegingen
in de Nederlanden. Zij verklaren
, dat, zolang de hoogfte magt
in zo fchuldige handen was, zij met
in Haat waren , om de Natie en
den Koning met vrugt te dienen.
Daarentegen zoude alles weder in de vo-
ÏVTQ ruste komen, alle tegenftand ophouden,
en het volk weder liefde
voor de Regering krijgen, zodra zij­ BOEK.
ne Majefteit goedvond dezen man het
roer van ftaat uit de handen te nemen.
Ia dat geval, voegden zij ei
bij , zoude het hun noch aan invloed,
noch aan ijver haperen, om het ge
zag des Konings, en de zuiverheu
des Geloofs, die hun niet minde:
hcü> waren, dan den Kardinaal GRAN
VELLE, in deze Landen te handha
ven (t)-
C*) STRADA 85. 86.
Cf) BURG. L. I. 67. HOPPER 3<
STRADA 87. THUAN II. ^9-
I
m

ir.
192 DÉ AFVAL DÉ li
Hoe heimelijk deze brief ook wierd
BOEK: algezonden , bekwam evenwel de Hertogin
nog tijdig genoeg narigt daarvan
, om de uitwerking, welke dezelve
, tegen alle vermoeden , op
s Konings gemoed misfchien maken
konde, door enen anderen, dien zij
m allerijl vooruit zond, te verijdelen.
Enige maanden verliepen, voor
dat het antwoord uit Madrid kwam
opdagen. Dit was zagt, dog onbepaald.
„ De Koning," dus luidde het,
,-, was met gewoon zijne Staatsdienaars ^
„ op de aanklagte van vijanden, onver-
„ hoord te veroordelen. Zelfs de een-
„ voudige natuurlijke billijkheid vorderde,
i, dat de aanklagers van den Kardinaal van
„ algemene befchuldigingcn tot enkelde
bewijzen overgingen , en zo zij genen
lust hadden om dit fchriftliik
„ te doen, dan mogt één uit hun
„ midden naar Spanje overkomen, waar
,, bij met alle behoorlijke befcheidenheid
zoude behandeld worden (*)"
Behalvert dezen brief, welke aan alle
drie tevens gerigt was, ontving
EGMOND nog voor zig enen eio-enhandigen
brief van den Koning, waarin
deze te kennen gaf , dat het
hem aangenaam zou zijn, in 't bijzonder
pan hem onderrigt te worden omtrent
(*) Vit: VIGL; T. U. 3 2. 33. GROT;
!0. JiURGUND. 68.

NEDERLANDEN. 1&$
ttent
brief
roerd.
het gene in dien algemenen
ÏT.
flegts oppervlakkig was aange- .
OËK;
Ook Was aan de Landvoog-..
desfe ftiptlijk voorgefchreven, wat zij aan "
alle drie tevens, en aan den Graaf
van Egmond in 't bijzonder, moest
antwoorden. De Koning kende zijne
lieden. Hij wist, hoe gemaklijk men iet
op den Graaf van Egmond kon verwinnen
, wanneer men met hem alleen te
doen had , daarom zogt hij hem naar
Madrid te lokken , waar hij van het oog
cn beftuur van een meer verlicht hoofd
verwijderd was. Hij wist, dat men van
dit karacïer meer kon verkrijgen , wanneer
men hem liet zien , dat men meer
van hem vcrwagtte ; daaröm keerde hij
zier in 't bijzonder tot hem. Naardien
hij hem met dit vleiende bewijs van vertrouwen
boven zijne beide vrienden onderfchcidde
, maakte hij de betrekkingen
ongelijk., waarin zij alle drie tot den
troon ftonden. Hoe konden Zij nu zig
lang met gelijken • ijver tot het zelfde
doel vereënigen , daar hunne drangredcnen
hiertoe . niet meer de zelfde bleven ?
De waakfitamheid van ORANJE verijdelde,
'c is waar, voor deze reis dit plan;
maar het gevolg van deze gefchiedenis
zal doen zien , dat het zaad, welk hier
geftrooid werd, niet geheel was veriaren
gegaan. (*)
(*) STRADA. 88;
I. D U L , N

ï94 DE AFVAL DElt
II. De drie verbondene vrienden namerl
I! O E K. in 's Konings antwoord geen genoegen
, en waagden het ene twede
proef te nemen. „ Het had hun", fchrevcn
zij, „ niet weinig bevreemd , dat
„ zijne Majefteit hunne voorftellen zo
„ luttel aandagts had waardig gekeurd.
,-, Niet als aanklagers van den Staatsdie-
„ naar, maar als Raden van zijne Maje-
„ fteit, wier pligt het was, hunnen
„ Heer van den toeftand zijner Staten te
„ onderrigten , hadden zij dien brief aan
„ hem gefchi'even. Het was hun niet te
„ doen , om den Staatsdienaar ongeluk-
„ kig te maken : veeleer zouden zij met
„ vermaak hem aan elk ander oord
>, der Wereld , buiten de Nederlanden ,
„ vergenoegd cn gelukkig zien. Dog
„ daarvan waren zij volkomen overtuigd ,
„ dat de tegenwoordigheid van dezen
„ Staatsdienaar met de algemene rust volftrekt
onbellaanbaar was. De tegen-
,, woordige gevaarlijke toeftand des Va-
, derlands liet genen hunner toe hetzelve
i, te verlaten, en om G R A N V E L L E ' S wil
, een verre reis naar Spanje te doen.
, Bijaldien derhalven zijne Majesteit niet
, goedvond huu fchriftelijk verzoek aan-
, tpnemen ,• verzogten zij voordaan ver-
i , 1'choond te zijn van de Vergadering biji
, tewonen, waar zij flegts het verdriet
J , hadden van den Staatsdienaar aante-
1 , treffen, buiten ftaat om of den Ko.
i , ning, of den Lande van enig nut te
, zijn, en dus veragtelijk jn hunne eigene
i

NEDERLANDEN. *95"
ij offen waren. Ten bëfluke vcrzogten zij,
H dat zijne Majefteit hunne onopgefmukte
ft eenvoudigheid een beste moge nemen ,
„ naardien "luiden van hun flag meer prijs
, daarop ftelden, om regt te handelen ,
?
„ dan om iierlijk te ipreektn. (*)" Dit was
ook de inhoud eens bijzonderen briefs van
E G M O N D , waarin hij voer den brief
van -s Konings hand zijnen dank betuigde.
Op dit twede fchrijven kwam tot
antwoord: „ Men zoude hunne voorftellen
„ in overweging nemen \ inmiddels ver-
9, zogt men, dat zij mogten voordgaan de
„ Vergaderingen van den Raad van Staten
als voorheen bij te wonen."
" Het bleek duidelijk , dat de Koning in
't minste niet gezind was om hun verzoek
ïntewilligen ; "hierom bleven zij ook van
nu af uit de Vergadering, en ve nokken
zelfs uit Brusfel. Op ccne wettige
wijze den Staatsdienaar te verwijderen ,
was hun niet gelukt \ zij beproefden dit
nu op ene andere manier, waarvan beter
gevolg te wagten was. Bij alle gelegenheden
bewezen zij cn hun aanhang
hein in 't openbaar die vcragting, welke
zij voor hem gevoelden , en wisten alles
, wat hij ondernam, belachlijk te maken.
Door die vernederende behandeling
hoopten zij den hoogmoed van dezen
Priester te kwellen , en van zijne gekwetfte
eigenliefde misfehien dat gene te verwer-
(*-) Vit» vi*L. T. Kt 34- 3?.
ffr
B O K £

II.
HOEK.
EfE AFVAL DER.
ven , wat hun door andere middelen
mislukt was. Zij bereikten dit oogmerk
. wel niet, maar het middel , door hun
uitgedagt, bragt tog eindelijk den Staatsdienaar
ten val.
De ftemme des Volks liet zig luider
tegen hem horen , zodra men vernam ,
dat hij de agting van den Adel verloren
had , cn dat mannen, welken men gewoon
was blindeling na te volgen, in.
de veragting vart dezen Staatsdienaar voorgingen.
De lage manier, waarop de
Adel hem behandelde, wijdde hem , om
zo te ipreken , aan de algemene veragting
, en gaf den laster, die zelfs het
heilige niet verfchoont, volmagt om zijn eer
aantetasten. De verandering in het
Kerkelijke beftuur, de hoofdklagte der
Natie , had den t grond, gelegd tot zijn
geluk: dit was een misdaad, waarvoor gene
verfchoning gevonden kon worden. Het
algemene misnoegen zogt zig in haat tegen
hem te ontlasten , en alle geheime en
openbare lijders kwamen aan deze algemene
bron te zamen. Elk nieuw
fchoufpel van ftrafoefening , waarmede
de Inquifitie maar arte mild was,
hield den haat tegen hem in ene vcrfchrikkelijke
werking, en eindelijk werden
alle rampen, ook die hunnen oorfprong
aan oude herkomens en gewoonten verfchuldigd
waren , op zyn reekening gefteld.
Vreemdeling in een Land , waar hij met geweld
was ingedrongen ; alleen, onder
duizenden van vijanden ; van alle zijne
werktuigen onzeker," van den afwezi-

NEDERLANDEN. *S7
gen Vorst flegts met enen zwakken Ha
arm onderfteund; met de Natie , wel­ BOEK.
ke hij moest gewinnen , door louter
trouloze leden verbonden ; alleen menfchen
, wier hoogfte belang het_ was ,
zfme daden te vcrvalfchcn — en eindelijk
toegevoegd aan ene Vrou, die den last van
den algemenen vloek niet met hem delen
konde, ftond hij daar, blootgefteld
aan den moedwil, den ondank, de
partij zugt , den nijd , en aan alle drft-
•ten van een tomeloos ,, losgelaten
volk; een voorbeeld, dat in de Gefchiedenis
nog niet vertoond was, Het
is aanracréenswaaidig , dat de haat s
«hen hij zig op den hals haalde , de
hefchuldigingen verre overtreft, welke
tegen hem konden ingebragt worden;
dat het voor zijn befchuldigers zwaar, ja
onmogelijk was, door enkclde bewijzen
het vonnis van veroordeling te regtvaardigen
, 't welk algemeen over hen I
geveld werd. Voor en na hem fleepw
de dweperij hare offers naar het al
taar; voor en na hem ftroomde bur
gerbloed, werden de regten der men
fchen met voeten getreden , en vee 1
jammes aangeregt. Onder KAREL DEI l
VIJFDEN had de dwingelandij door har
nieuwheid gevoeliger
onder den Hertog van
tot enen veel hoger
moeten treffen j
ALBA werd zj |
trap van onm
tuurlijkhcid gebragt , zo dat het bf
ftuur van GRANVELLE, m vergel!
Jting van dat zijns opvolgers ,
N 3
nc g

II.
BOEK.
19$ D E A F V A L D E K
genadig was ; en egter vinden wijnergens,
dar de luiden van dien tijd
de perfoonlijke verbittering en veragting
in 't openbaar tegen dezen laat.
ften zo ver gedreven hebben , als zij
zig tegen deszelfs Voorzaat véroorloofden.
Om zijne lage geboorte door den
glans van hoger aanzien te bedekken,
en hem door enen verhevenor ftand
veelligt ook tegen den moedwil zijner,
vijanden te befchutten, had dc Landvoogdes
te Rome bewerkt, dat hij
met het 'Kardinaals purper bekleed
wierd; maar juist die zelfde waardigheid
, welke hem naauwcr aan het
Roomfche Hof verbond, maakte hem
des te meer vreemdeling in de Nederlanden.
' Dit purper was een nieuwe
misdaad te Brusfel , en een gehate
dragt, welke als 't ware openlijk
de beweeggronden aan den dag leide,'
volgens welke hij in 't vervolg ftond
te handelen. Noch zijn eerwaardige
rang, welke alleen vaak den fchendigften
booswigt heilig maakt; noch zijne
hoge bedieningen ; noch zijne agtingswaardige
talenten; zelfs niet eens
zijn gedugt vermogen , dat zig dagelijks
door zo bloedige proeven liet zien ,
waren in ftaat om hem tegen fmadelykc
beledigingen te beveiligen. Schrik en fpefci
terny, het vreeslijke en het belachelijke,
waren in zijn voorbeeld, op enq

NEDERLANDEN. l')Q,
©nnatuurlijke wijze verenigd (*). Hatelijke
gèrugten brandmerkten zijne eer;
men tijgde hem moorddadige aanflagen
aan tegen het leven van EG­
MOND en ORANJE : het ongelooflijkfte
vond geloof; de fehrikkelijkfte.
dingen , wanneer ze hem golden,
baarden gene verwondering meer. De
Natie was reeds tot dien trap van
verwildering gekomen , waardoor de
tegenftrijdigfte aandoeningen elkander
verdragen ,' cn de fijne fcheidlijncn van
betamelijkheid cn redelijkheid vernietigd
worden. Dit geloof aan buitengewone
misdrijven is meest altoos een
C *) De Adel liet , op het voorbeeld
des Grr.ven van E G M O N D , hunne bedienden
een gemene liverei dragen, wierop eéï
zotskap gedikt was. Geheel Brusfel verklaarde
dien voor den Kardinaals - hoed , er
elke verfchijning van zodanige bediender
gaf nieuwe ftof tot gelach. Deze z.otskaj
werd naderhand , om dat het Hof zij
daaraan ergerde , in enen bondel pijlen ver
anderd : een toevallige fpotternij, die eet BOEK
zeer ernftig einde nam, en waaruit wa;r
fchijnlijk het wapen Y?D de Republiek ge
boren b. {fita VIGL. T. IL 35 THÜAN
489.) Het aanzien des Kardinaals zon]
eindelijk tot die laagte, dat men hem open
lijk een fpotprent in de hand ftak, welkhem
vertoonde, zittende op eieren , waarui
Bisfchoppen werden uitgebroed. Boven hen
zweefde een Duivel, met dit omichrift
Deze is mijn Zoon , hoort hem",
N 4
V
li.

BOEK.
2oO DE A F V A L D E R
gewisfe voorbode van derzelver nabij
zijnde verfchijning (* ).
Dog in dat zelfde zeldfame lot van
dezen man vindr men te gelijk iets
groots, iets verhevens, dat den onpartijdigen
befchouwer vermaak en,
verwondering baart.' Hij ziet hier ene
Natie, die, door genen fchijn verbünd,
door gene vrees teruggehouden, ftand'
vastig, onverbiddelijk V en zander affpraak
eenftemmig, het misdrijf Üraft,
dat door de gewelddadige "invoeringvan
dezen vreemdeling ' tegen hare
waardigheid begaan was. Eeuwig onvermengd,
en eeuwig alleen, zien wij
hem , gelijk een vreemd, tegenftrijlig
lighaam, over de oppervlakte zyve-
/en, welke weigert hein aantencmen.
£elfs de fterke hand van den Vorst,
lie zijn vriend en befchermer is , be-
*mdt zig onvermogend om hem tegen
len wil der Natie te behouden, 'nu
leze eenmaal beflotcn heeft hem te
•erfioten. Hare ftem is' zo verfehrikelijk,
dat zelfs het eigenbelang zijen
gewisfen buit veragt; dat zijne
weldaden gefchuwd worden , als vrugsn
van enen vervloekten boom. Geik
een vergiftige, lugt, hegt de
:hande. der algemene verfoeijing op
era. De dankbaarheid oordeek zig
an hare pligcen jegens hem onrilagen;
ijne aanhangers mijden hem , zijne
i C) HOPPER, L. I. 35.

NEDERLANDEN. 201
vrienden zijn tot zwijgen gebragt. Zo
vreeslijk wreekte het volk zijne
Edelen en zijne gekwetfte hoogheid aan
den grootftcn Vorst van den aardbodem.
De Gefchiedenis heeft dit zonderlinge
voorbeeld flegts een enkelde keer
in den Kardinaal MAZARIN herhaald,
maar het was naar den geest_ van beide
tijden en Natiën verfcheiden. De
ppperfte Magt kon genen van beiden
tegen de befpotting beveiligen \ dog
Fiankrijk gevoelde verligting , als het
om zijnen Pantalon lachte , daar de
Nederlanden door het gelach tot op-
Hand werden gebragt. Het eerfte zag
zig uit ene langdurige flavernij, _ onder
het beftuur van RICHELIEU, in ene
plotfelijke ongewone vrijheid gefteld:
de laatften gingen uit ene lange cr
aangeborene vrijheid in ene ongewone
flavernij over: het was natuurlijk, da
le 1'ronde (*) weder in on denver
«hg , en de Nederlandfche onlusten ii l
llcpublicksgezinde vrijheids - ijver eindig
len. De opftand der Parijzcnaars wa
;en vrugt der armoede ; uitgelaten >
naar niet dapper; baldadig zonde
r
•;ragt; onedel cn laag, gelijk de bron
J
waaruit hij voortvloeide. Het morrci 1
der Nederlanderen was de trotfche ei ï
vermogende ftem des rijkdoms. Moed
wil en honger bezielden de eerften
(*) Dus noemt men die partij der Parijfenasri
\Yflke zich tegen den Kardinaal MAZARIN ve
konden had.
N 5
II.
B O E R
\

202 DE AFVAL DER
II. wraak , bezittingen, leven en GooV
BOEK . dienst de laatfien. Hebzugt was de
- drijfveer vau MAZARIN; °hecrschzugt
die van GRANVELLE. Gene was menfchelijk
en zagt; deze ongevoelig en
wreed. De Franfche Stadsdienaar zogt
in dc genegenheid zijner Koninginne ene
toevlugt tegen den haat der Groten en,
de woede des Volks ; de Nederlandfche
Staatsdienaar tartte den haat van
een gehele Natie, om énen te behagen.
Tegen MAZARIN waren alleen
Partijen en het Graan, dat door dezelven
gewapend werd; tegen GRANVELLE
de gehele Natie. Onder den eerften
zogt het Parlement heimelijk tot een
magt tc geraken , op welke het geen
regt had; onder den laatfien {treed
het voor een regtmatige magt, welke
hij op een listige wijze poogde te vernietigen.
Gene" had met de Prinfen
van den bloede en de Pairs van het
Rijk, gelijk deze met den inlandfchen
Adel en de Standen te worftclen: maar
daar de eerstgenoemden hunnen gemeden
vijand, alleen daarom, den voet
zogten te ligten, om zig zeiven in
djne plaats te zetten, wilden de
aatften de plaats zelve vernietigen,
m een magt verbreken, die geen
i mkeld
i lebben.
mensch alleen in handen moest
Terwijl dit onder het volk omging,
1 >egon ^ de Staatsdienaar aan het Hof
r
an de Landvoogdesfe te 'wankelen.

NEDERLANDEN. 3tf
Dc herhaalde bezwaren over zijl*
magt moesten haar tog eindelijk aan BOEK-
't veriland gebragt hebben , hoe
weinig men hare magt erkende. Dat
men den Staatsdienaar , en met
haar, zijne Gebiedercs, vreesde, mx>est
hare trotschheid beledigen : de vloek
zelfs, dien hij op zig laadde, moest
haren nijd en hare ijvcrzugt gaande
maken. Misfchicn was . zij ook wel
bedugt, dat de algemene afkeer, welke
hem betoond werd, tegen naar
zelve irogt gekeerd worden, of dat
zijn langduriger verblijf den geercigden
opftand eindelijk mogt doen ïosberftcn.
De lange verkering met hem , zijne
onderrigting en zijn voorbeeld, hadden
haar eindelijk in ftaat gefield,
om zonder hem te regeren. _ Zijn gezag
begon haar lastig te zijn, naarmate
hij min noodzakelijk voor haai
werd; cn zijne misflagen , voor wel
ke hare gunst, dus verre, tot cel
dekkleed had geftrekt, werden zigt
baar, naarmate deze verkoelde. Zi
was nu even zo zeer geneigd , on
deze gebreken- optczocken , en ten breed
ften ïmtcmeten, als zij voorheen gewees
was om dezelve te bedekken. In deze z<
ongunftige gclleldheid voor den Kardi
naai , begor.ncn de menigvuldige e
dringende vertogen des Adels eindelij
ingang bij baar te vinden , 't welk des t
gemakkelijker gefchiedde , daar zij tf
Vens hare vrees daarin wisten te mei;

ÏL
R O E K .
-04 DE AFVAL DER
gen. „ Men kon zig niet begrijpen",
zeide onder anderen de Graaaf van E G ­
M O N D , „dat de Koning, ten gevalle
„ van énen mensch, die zelfs geen
„ Nederlander was , en van wien men
„ dus _ wist dat zijn geluk' met het
„ welzijn dezer landen niets te doen
„ had, alle zijne Nederlandfche onderda-
„ nen konde laten lijden; ten gevalle
„ van enen vreemdeling, dien zijne ge-
„ boorte tot enen onderdaan des Kei-
„ zers , zijn purper tot een fchepfel
„ van het lloomfche Hof maakte. Hem
„ alleen", voegde de Graaf 'er bij,
„ had G R A N V E L L E het te danken ,
„ dat hij zig nog onder de levenden
„ bevond ; dog voortaan zoude hij deze
zorg aan de Landvoogdcsfe overla-
,, ten, en wilde hiermede haar gewaar-
, fchuvvd hebben." Dewijl het grootfte
ledeelte van den Adel, uit verdriet
jver de minagting, welke hun daar
setoond werd , van tijd tot tijd uit de
vergadering van den Raad van State
I e rug bleef, verloor het willekeurige
redrag des Staats-dienaars ook nog den
i
j aatflen Republiekfchen fchijn , welke het-
:elve tot hier verzagt had, en de le-
( ligheid in den Raad ffelde zijne trot-
i che hcerfchappij in hare volle hatelijk-
1 leid ten toon. De Landvoogdes on-
( iervond nu , dat zij enen Heer boven
2 ig had, en van dit ogenblik af was
C e verwijdering van den Staatsdienaar
efloten» Zij vaardigde ten dien einde
\

NEDERLANDEN. 205
haren Geheim - fchrijver , THOMAS AR­ II.
M E N TE ROS, naar Spanje af, om den BOEK
Koning van alles , wat den Kardinaal
betrof, te onderrigten , hem aile die
duidelijke verklaringen van den Adel
voorteleggen , en op deze wijze hem
wit zig zeiven het befluit tot deszelfs
verwijdering te doen nemen. Het gene
zij in haren brief niet durfde vertrouwen
, Was ARMENTEROS gelast , Op
ene bekwame manier te laten invloeien,
in het mondelijk berigt , 't welk de
Koning waarfchijnelijk van hem zoude
vragen. ARMENTEROS volvoerde zijnen
last met alle bekwaamheid van
enen volmaakten Hoveling; doch, een
mondgefprek van vier uren, kon het
werk van vele jaren, de goede gedagten
van FILIPS aangaande zijnen Dienaar
, in zijn gemoed niet omver floten.
Langen tijd ging deze Vorst met
de flaatkunde en zijn vooroordeel te rade,
tot dat eindelijk GRANVELLE zelf
zijn dralend befluit te gemoet kwam,
en uit zig zeiven zijn ontflag verzogt,
welk hij vreesde niet langer te kunnen
ontgaan. Het geen de haat der gehele
Nederlandfche Natie niet vermogt had,
werd door de vcragtelijke behandeling
des Adels uitgewerkt; hij kreeg eindelijk
tegenzin in ene magt, welke
niet meer gevreesd werd , en hem
meer aan fchandc, dan aan nijd
blootflelde. Veelligt was hij, gelijk
zommigen gemeend hebben, bedugt

II.
BOEK.
aoö DE AFVAL DER
voor zijn leven , dat zekerlijk met een mee?
dan ingebeeld gevaar gedreigd werd ; veelligt
wilde hij zijn ontflag liever ónder
den naam van een gefchenk , dan als
een bevel van den Koning ontvangen,
en zijnen val , die onvermijdelijk was, naar
het voorbeeld van enen beroemden Romein,
met eer doen. FILIPS zelf, wilde,
zo het fchijnt, den Nederlanderen liever
tans grootmoedig ene | bede toeftaan,
dan dezelve naderhand als ene eisch
afgeven , en met enen flap, waartoe
de nood hem dwong, ten minften nog
dank bij hun verdienen. Zijne vrees
won het van zijne eigenzinnigheid, cn
de voorzigtigheid zegepraalde over zijnen
hoogmoed.
GRANVELLE behoefde geen ogenblik
te twijfelen, hoe het befluit des
Konings was uitgevallen. Weinige dagen
na de terugkomst van ARMENTEROS
zag hij het ontzag cn de vleierij verdwijnen
van de weinige gezigten , die
hem tot dus verre nog dienstvaardig
hadden toegelachen ; het laatfte kleine
hoopjen van • baatzoekende ögendienaars
verliet zijnen perfoon ; zijn dorpel werd
verlaten ; hij zag, dat de vrugtbaarmakende
warmte hem begeven had.
De laster, die hem gedurende zijn gehele
beftuur zo mishandeld had , verfchoonde
hem ook niet in het ogenblik
, toen hij het zelve hederleide.
Men durft beweren, dat hij kort te

NEDERLANDEN. 207
Voren , eer hij van zijne bediening afihmd
deed, gcwcnscht zoude hebben
zig mee ORANJE cn EGMOND te
verzoenen , en zelfs aangeboden _ hebben
, bij aldicn hij tot dien prijs op
hunne vergiffenis hopen mogt, enen
knieval voor hun te doen (*> Het
is laag en vcragtelijk, de gedagtems
* van cenen meer dan gentenen man met
zulk een voorgeven te bezwalken ; maar
het is nog veragteiijker en lager hetzelve
aan de n'akomclingfchap overteleveren.
G R A N V E L L E onderwierp zig
aan 's Konings bevel met ene betamelijke
gelatenheid. Reeds ccnigc maanden
te voren had hij naar Spanje aan
den Hertog van A L B A gefchrevcn , dat
deze hem , in gevalle hij de Nederlanden
ruimen moest, ene wijkplaats
te Madrid wilde gereed maken. Langen
tijd ftond ALBA in overweging,
of het raadïir.m ware, cr.cn zo gevaarlijken
mededinger van 's Konings gunst
bij zig te nemen, of enen zo gewigtigen
vriend, een zo kostelijk werktuig
°van zijnen ouden haat tegen de
Nederlandfche Groten , afcewijzen. De
wraak zegepraalde over zijné vrees, en
hij onderllcundc nadrukkelijk de bclangei
van GRANVELLE bij den Koning. Maai
zijn aangewende dienst bleef vrugteloos
AR ME NT EROS had den Koning overtuigd
CO REI DAN. 4.
II.
BOEK.

II.
BOEK
sa>3 DE AFVAL DER
dat het verblijf van dezen Staatsdienaar
te Madrid alle de bezwaren der
• Nederlandfche Natie , waaraan men hem
had opgeofferd, weder heviger zou doen
opkomen , dewijl men voordaan de
„ bron zelve, waarvan hij tot hiertoe
„ de wateren flegts bedorven had ,
„ door hem vergiftigd zoude agten." Hij
werd dan naar het Graaffchap Bourgondic
, zijn Vaderland, gezonden, waartoe
zig juist een gefchikt voorvvendfel opdeed.
De Kardinaal gaf aan zijn vertrek
uit Brusfel den fchijn van een kleine
reis, waarvan hij eerstdaags ftond terug
te komen. Dog ten zelfden tijde
kregen alle de leden van den Raad,
welke zig onder zijn beftuur van de
Vergadering hadden onthouden , bevel
van 't Mof, om zig daar weder te
laten vindem Offchoon nu deze laatfte
omftandigheid zijne terugkomst in 't geheel
niet waarfchijnlijk maakte , en men
dezen vond flegts voor een armhartige
trotschheid aanzag , floeg egter de verst
afzijnde mogelijkheid van zijne wederkomst
de vreugde zeer ter neder , welke
over zijn vertrek gevierd werd. De
Landvoogdes zelve fchijnt in twijffel te
zijn geweest, wat zij van dit gerugt
geloven moest, want zij vernieude in
enen Brief aan den Koning alle voorftellen
en redenenen , welke hem te
rug moesten houden, om dezen Staatsdienaar
te laten wederkomen. GRAN­
VELLE zelf zogt in zijne Briefwisfe-
ling

NEDERLANDEN. Sfi^
Kng mee BARLAIMONT en VIGLIUS n.
dit gerugt levendig te houden, cn zij­ BOEK;
ne vijanden ten minften nog door ijdele
dromen te verfchrikken , daar hij
hen door zijne tegenwoordigheid niet
meer kon plagen. Ook was de vrees
voor den invloed van dezen man zo
buiten mate groot, dat men hem eindelijk
ook uit zijn eigen Vaderland
verjaagde even als of deze reuzengedaante
, wanneer zij zo nabij de
Nederlanden bleef, dc vrijheid der Natie
nog met hare vervaarlyke fchaduwe
zoude verflinden.
Toen PIUS DE VIERDE gefiorven
was, deed GRANVELLE een reis
naar Rome , om de verkiezing van
enen Paus bijtcwonen , cn tevens aldaar
enige zaken waartenemen voor zijnen
Heer , wiens vertrouwen hij befiendig
bleef behouden. Kort daarna maakte
deze hem Onderkoning van Napels,
xvaar hij bezweek voor de verleidingen
van dat gewest, en enen geest , die
door geen toeval had kunnen gebogen
worden, door den wellust liet overmees :
teren. Hij was twe-en zestig jaren oud,
toen de Koning hem weder in Spanje
deed komen , waar hij voordging dé
Italiaanfche zaken met onbepaalde magt
te bezorgen. Een fombere ouderdom,'
en dc trotfche ingenomenheid met een
zestigjarig bewind , maakten hem tot
enen ftrengen en onbillijken regter over
de gevoelens van anderen; tot enen 1
I; DEEL. O

m
SOEK.
21© DE AFVAL DEK.
flaaf van aangenomene inftellingen, en
enen lastigen lofredenaar van vorige rijden.
Maar de fiaatkunde van het einde
der eeu was niet meer de fiaatkunde
van derzelver aanvang. De jeugd van
het nieuwe Ministerie werd ras enen
zo gebiedenden Opziener moede , en
FILIPS zelf begon enen Raadgever te
fchuwen, die alleen zijns Vaders daden
lofwaardig vond. Desniettegenftaande
vertroude hij aan hem nog ten laatfien
zijne Spaanfche landen, toen de
verovering van Portugal hem naar Lisfabon
riep. Hij ftierf' eindelijk op
ene Italiaanfche reis te Mantua, in het
drie-en zeventigfte jaar zijns ouderdoms,
en in het volle genot van zijnen
roem , nadat hij veertig jaren onafgebroken
het vertrouwen van zijnen
Koning bezeten , en , door ene
verbindenis zonder voorbeeld, vrijheid
en Vorftelijke gunst in zig verenigd
had (*).
GRANVELLE was gevallen, zo als
geen gunflcling valt : niet om dat zijn
kortftondig geluk uitgebloeid was; niet
door den ligten wind van grilligheid ;
neen , maar hij viel door de eendragt
van eene verwonderlijke magt, door
de vertoornde ftem ener ganfche Natie.
Maar hoe was het mogelijk, dat
een man, die het moeilijkfte fpeeltuig
C*) STRADA Dec. I. L. HL IV. p. 88—p8.

NEDERLANDEN",'
to kunftig behandeld had, zo ongelukkig
op een veel gemaklijker fpeelde
? Wist hij, die de waakfame agterdogt
van enen fomberen Despoot
had kunnen misleiden, geen middel
om zich voor een vrolijk Volk te vermommen
? Hoe hoger hij rijst door
de verwonderlijke vriendfehap van enen
Vorst, welke bij hem hare onbeftendigheid
verleerde , des te meer vernedert
het hem , dat hij deze Koninglijke
vriendfehap blootftelde aan de
fchande , om haar onvermogen voor
de wereld openteleggen ; dat hij zijnen
Koninglijken Befchermer noodzaakte,
hem met afgekeerdeu aangezigte opteofferen.
Terftond na het vertrek van den
Staatsdienaar, zag men alle die gelukkige
gevolgen, welke men zig van
deszelfs verwijdering beloofd had. De
misnoegde Heren namen weder zitting
in den Raad van State , en met
dubbelden ijver de zorg der ftaatsza»
ken ter hand, om gene aanleiding
te geven, dat men den afgezetten Dienaar
terug verlangde , en om , door
een gelukkig gevolg van het tegenwoordige
beftuur, te tonen, dat men
hem misfen konde. Het was ongemeen
1564,
druk bij de Landvoogdes. Allen beijverden
zig om ftrijd , om elkander in
bereidwilligheid, onderdanigheid en dienstvaardigheid
te overtreffen : tot laat in
den nagt werd het werk voortgezet t
O a
IT.
BOEK»

II.
SlOEK.
Ï564.
DE AFVAL DEK
'er heerschte de gröotfte eendragt tusfehen
de drie hoge Kollegiën , en de
beste verftandhouding tusfehen het Hof
en de Staten. Men kon van de goedhartigheid
des Nederlandfchen Adels alles
verkrijgen , zodra deszelfs eigenzinnigheid
en hoogmoed door vertrouwen en
inschikkelijkheid gevleid wierd. De Landvoogdes
maakte zig de eerfte blijdfchap
der Natie ten nutte , om haar
de toeftemming in enige lasten , welke
men van haar onder het vorige
beduur niet had kunnen verkrijgen , afteperfen.
De vermogende invloed van den
Adel op het volk onderfleunde haar
hierin op het kragtigfte , en weldra
zag zij der Natie het geheim af, dat
men flegts veel moest vragen , om altoos
wat te krijgen. Zij zelve zag
zig met blijdfehap van hare langdurige
flavernij ontheven ; de onderlinge naijver
van den Adel vcrligtte haar den last
van het Staatsbeftuur, en deszelfs innemende
onderdanigheid liet haar al het
zoet van hare heerfchappije fmaken (*).
GRANVELLE was nu gevallen, maar
•zijn aanhang ftond nog. Zijne fiaatkunde
leefde in zijne gunfteüngcn , welke
hij in den Geheimen Raad en in den
Raad der Geldmiddelen agter liet. De
haat blaakte nog onder de partijen ,
nadat het hoofd reeds lang verdreven
(*) HOPPER 38. BURGUND. 78. jg.
STRADA 95. 98. GROT. IJ.

NEDERLANDEN. 213
was, en de namen van Oranje- en
Koningsgczinden, van Patriotten en Kar- B
dinaalsgezinden, gingen nog (leeds voord _
den Raad te verdelen , cn het vuur
van twedragt aan den gang te houden.
VlGLIUS V A N ZUICHEM V A N AIJTTA,
Prefident van den Geheimen Raad, lid
van den Raad van State en Zegelbewaarder
, werd tans voor den gewigtigftcn
perfoon in den Raad, en
voor' den fterkften fteun der Kroon aangezien.
Deze verdienftelïjke grijsaart,
dien wij enige kostbare bijdragen tot
de Gefchiedenis van den Ncderlandfchen
opftand te danken hebben , cn wiens
vertroude briefwisfeling met zijne vrienden
ons in het verhaal daarvan meermalen
tot gids verftrekt heeft, was
een der gröotfte Regtsgeleerden van zijnen
tiid, tevens ook een Godgeleerde
en Gecstlijke , en had reeds onder den
Keizer de gewigtigfte amten bekleed.
De omgang met de gcleerdfte mannen,
op welke dat tijdperk mag roemen ,
en aan wier hoofd zig E R A s M U S van
Rotterdam bevond, gevoegd bij verfcheidene
reizen , welken hij in 's Keizers
gezclfehap gedaan had, hadden den kring
zijner kundigheden en waarnemingen uitgebreid
, en zijne grondbeginfels in vele
opzigten boven zijne tijden verheven.
De roem van zijne geleerdheid verbreidde
zig door zijnen gehelen leeftijd, en
heeft zijnen naam tot de nakomelingfchap
overgebragt. Toen in 't jaar 1548
O 3
II.
O EK.

DE AFVAL DER
II. op den Rijksdag te Augsburg de ver­
BOEK eniging der Nederlanden met het Duit-
, fche rijk zoude vastgefteld worden, zond
KAREL DE VIJFDE dezen Staatsman derwaards
, om voor de belangen der Provinciën
optekomen, en het was voornamelijk
zijne bekwaamheid, die de onderhandelingen
ten voordele der Nederlanden
beftuurde. Na 's Keizers dood
was v i G L i u s bij uitflek de enige ,
Welken FILIPS uit de nalatenfchap zijns
Vaders ontving , en een van die weinigen
, in welken' hij deszelfs nagedagtenis
vereerde. Het geluk van GRAN­
VELLE , aan wien een vroege kennis
hem verbonden had , verhief ook hem
tevens; maar hij deelde niet in den
val van zijnen Begunltiger, omdat hij
niet in deszelfs heerschzugt en haat
had gedeeld. Een twintigjarig verblijf
in de Provinciën, alwaar de gewigtigfte
zaken hem toevertroud geweest
waren , de beproefdfte trouw jegens zijnen
Vorst, en de ijverigfte verkleefdheid
aan het Katholijkc geloof, maakten
hem tot een voornaam werktuig der
alleenheerfching in de Nederlanden (*).
V i G L i u s was een Geleerde , maar
geen Denker; een ervaien Staatsman,
maar geen verlicht verftand ; en. hij bezat
gene genoegfame fterkte van geest
om de ketenen van vooroordeel, gelijk

NEDERLANDEN. 215
zijn vriend ERASMUS, te verbreken,
en nog minder genoegfame flimheid om
dezelve, gelijk zijn voorganger GRAN­
VELLE, aan zijn hartstogt dienstbaar
te maken. Te zwak en te kleinmoedig
om de ftoutere leiding van zijn eigén
verftand te volgen, vertroude hij
zig liever aan het gemaklijker pad
des gewetens : een zaak was regt,
zodra zij bij hem pligt was. Hij was
een van die regtfchapene menfchen, welke
voor de listigen onontbeerlijk zijn :
het bedrog maakte ftaat op zijne eerlijkheid.
Ene halve eeu later zoude hij
enen onfterflijken naam van de vrijheid
behaald hebben , welke hij nu holp onderdrukken.
In den Geheimen Raad te
Brusfel diende hij de dwingelandij ; in
het Parlement te Londen, of jn de
Vergadering van Holland, zou hij mis-
fchien als THOMAS MORUS en OLDEN-
BARNEVELD zijn geftorven.
Enen niet min gedugten tegenpartijder.
danviGLius, hadden de Patriotten aar
BOEK.
den Prefident van den Raad der Geldmiddelen,
den Graaf van BARLAIMONT
Weinig hebben ons de Gefehiedfchrij
vers aangaande de verdienden en d<
gevoelens van dezen man nagelaten; d<
verblindende grootheid van zijnen Voor
ganger, den Kardinaal GRANVELLE
verdonkerde hem s nadat deze van he
toneel was afgetreden, hield het over
wigt van de tegenpartij hem onder
maar ook flegts dat weinige,
O 4
wat w:
i I i
II.

P.E AFVAL DER.
II. van hem aantreffen, verfprcidt een gun?
2 0E K. ftig licht over zijn karakter. Meer dan
-r eens • deed de Prins van Oranje, moeite
om hem van den Kardinaal aftctrekken,
en tot zijne partij overtehalen :. bewijs
genoeg, dat deze op dien aanwinst
enigen prijs frelde. Alle zijne pogingen
daartoe mislukten hem :. een blijk
dat hij met geen oubeftendig karakter
te doen had. Meer dan eens zien wij
hem, alleen, onder alle de leden van,
den Raad , tegen de bovendrijvende
partij opkomen, en het belang van de
Kroon , dat reeds in gevaar was om opgeofferd
te worden, tegen den algemenen
aanval befchermen. Toen de Prins
Van ^Oranje de Ridders van het Gulden
Vlies ten zijnen huize vergaderd had ,
om over de affchaffing der Inquifitie
bij voorraad een befluit te nemen, was
B A RL AIM ONT de- eerfte , die van het
onwettige van dit gedrag repte , en de
eerfte, die 'er de Landvoogdes kennis
yan gaf. Enigen tijd daarna vraagde,
de Prins hem , of de. Landvoogdes van
die bijeenkomst wist? en BARLAIMONT
aarfeldc geen ogenblik met hem de waarheid
te. zeggen. Alle flappen, die wij van.
hem ontdekken, tonen ons enen man
die zig noch door voorbeeld , noch'
door. menfehenvrees laat omzetten;, die
met onvvankelbaren moed en onverwinnelijke
ftandvastigheid aan die partij, welke
hij eenmaal gekozen heeft, getrou, blijft;
maar die tevens te trotsch en te wil-

NEDERLANDEN. 217
lekcurig dagt, om ene andere , dan
deze te kiezen (*).
Behalven deze worden nog onder den
aanhang des Konings te Brusfel genoemd
de Hertog van AAR SCHOT; benevens de
•Graven van MANSVELD, ME GEN, en
AREMBERG, alle drie geboren Nederlanders,
cn die dus met den gehelen Neder?
aandl'chcn Adel, gelijk het fcheen, dezelfde
redenen hadden, om de geestelijke
dwingelandij en het eenhoofdige geweld
in hun Vaderland tegen te gaan. Het
tcgengeftelde van hun gedrag moet ons
des te meer bevreemden, omdat wij
hen met de voornaamfte leden der tegenpartij
in betrekking van vriendfehap
vinden, cn niets minder dan onverschillig
omtrent 1 de gemene lasten des
Vaderlands. Maar zij vonden in zig
zclvcn geen vertrouwen, genen heldenmoed
genoeg, om enen ongelijken ftrijd
met ene zo veel magtiger partij te
wagen. Uit bekrompen voorzigtigheid
onderwierpen zij hun regtmatig misnoegen
aan de wet der noodzaaklijkheid,
en leiden hunne hoogmoed liever ene
harde offerande op, dewijl hunne vertroetelde
verwaandheid geen andere kor
brengen. Tc overleggend en te wijs
om het zekere goed , dat zij van de
vrijwillige grootmoedigheid huns Herer
reeds bezaten , van zijne regtvaardigheie I
(*) STRADA 82. 83. BURGUND. 91
'4 68. Vita VIGL. 40.
O 5
II.
BOEK,

ai» DE AFVAL DER
II. of vrees eerst te willen afdwingen, of
BOEI :. een werkelijk geluk afteitaan , om de
- fchaduwe van een ander te behouden
, maakten zij zig veel liever het
gunfh'ge ogenblik ten nutte, om voordeel
te doen met hunne ftandvastigheid,
welke tans bij den algemenen afval
des Adels in prijs geftegen was. Weinig
gevoel van waren roem hebbende,
lieten zij hunne eerzugt beflisfen, welke
partij zij kiezen zouden ; en kleine
eerzugt bukt veel liever onder het harde
juk van dwang, dan onder de zagte
heerfchappij van enen fterken geest.
Het was een klein gefchenk, wanneer
zij zig aan den Prins van Oranje overgaven
; maar de verbindenis met den
Vorst maakte hen des te gedugter vijanden
voor hem. Daar ging hun naam
onder den talrijken aanhang en in den
glans van hunnen mededinger verloren;
aan de verlaten zijde van het Hof fchitterde
hunne fehrale verdiende. Het gene
den grootfïen hoop des Adels afvallig
van de Kroon maakte , hield
deze weinigen getrou. De eerden wilden
gene wetten van enen Heer, de
laatfien
gen.
niet van huns gelijken ontvan­
De huizen van Nasfau en Croi,
tot welk laatfte de Hertog van Aarfchot
behoorde , waren reeds federt
verfcheidene regeringen elkanders mededingers
naar aanzien en waardigheid geweest;
en deze naijver had tusfehen

NEDERLANDEN. 219
dezelven een oude familie-haat aangekweekt
, welke door verdeeldheid in het j
ftuk van Godsdienst ten laatfien onver- .
zoenlijk werd. Het huis van Croi
bezat federt ondenkelijke jaren bij uitftek
den roem van Godsdienftigheid en Paapfche
heiligheid ; de Graven van Nasfau
hadden zig voor de nieuwe fekte
verklaard. Reden genoeg, dat FTLIPS
VAN CROI, Hertog van Aarfchot, de
voorkeur gaf aan ene partij , die het
meest tegen den Prins van Oranje gekant
was. Het Hof verzuimde den
fchonen kans niet, om uit dezen onderlingen
haat zijn voordeel te trekken,
en enen vijand van zo veel gewigt tegen
het toenemend aanzien van het
Nasfaufche huis te ftcllen. De Graven
van Mansveld en Megen waren tot hiertoe
de vertroudfte vrienden des Graven van
Egmond geweest. Zij hadden ; te gelijk
met hem hunne ftem tegen den Staatsdienaar
opgeheven ^ te gelijk met hem
de Inquifitie en de Plakaten bedreden ,
en het in opregtheid met hem gehouden
tot hier toe , tot op de uiterfte
grenzen van hunnen pligt. Tans, op den
fcheidweg van 't gevaar, gingen deze drie
vrienden van elkander.- EGMOND'S onbezonnen
'deugd fleepte hem onwederftandlijk
voord , op het pad, dat ten
verderve leidde ; zijne gewaarfchuwde
vrienden begonnen nog ter goeder ure
op ene goede terugkomst bedagt te zijn.
s
Er zijn ons nog brieven overgebleven,
11
1 O E IC.

TI.
3SOEK.
220 DE AFVAL DER
die tusfehen den Graaf van Egmond
en Mansveld gewisfeld zAjh , en die,
lchoon in een later tijdvak gefchreven
ons egter ene getrouwe fchilderij van
hunne betrekkingen ten dien tijde opleve­
ren. „ Ben ik," antwoordde MANSVETD
t i
aan zijnen vriend, die hem vriendlijke
yerwijtingen over zijnen afval tot de
partn des Konings gedaan had, „ ben
„ ik voormaals van oordeel gen-eest,
dat de affehaffing der Inquifitie , de
„ verzagting der Plakaten , en de ver-
„ wijdenng van den Kardinaal GRAN-
V E L L E , voor het algemeen welzijn
, noodzakelijk waren, de Koning heeft
J , aan dit ons verlangen reeds voldaan,
5 , en de oorzaak onzer klagte is weg-
» , genomen. Wij hebben reeds te veel
5 , tegen den hoogmoed van den Vorst,
3 , cn het gezag der Kerke ondernomen;
J , het is, hoog tijd om intcpalmen,
d a
y - °P
w
i
d e
» Koning, wanneer hij
9 i komt, met een .vrolijk gelaat, zon­
3' der angstvalligheid, ontmoeten kunnen.
y
Wat mij betreft, ik ben voor zijnen
y
toorn _ niet bevreesd ; gerustlijk durve
yi
ik mij op zijn bevel naar Spanje bege­
y
ven , cn mijn vonnis van zijne regt-
M
vaardigheid en goedheid verwagten.
y>
Ik zeg dit niet, als twijfelende , of
•>•>
Graaf Egmond dat zelfde, van zig
n
zoude kunnen verzekeren ; dog Graaf
•>•>
Egmond zal wèl doen , dat i hij de­
v>
ze zijne zekerheid meer en meer be-
r>
vestige , en het vermoeden van zijne

NEDERLANDEN. WIJ
r
daden verwijdere. Verneme ik ," du; '• II.
leidt het flot", ,, dat hij mijne ver • BOE K'.
„ maningen ter harte neemt, zo blijf
„ het bij' onze vriendfehap; maar zo niet
dan voel. ik mij fterk genoeg, on
„ alle menfchelijke betrekkingen aan mij
,, nen pligt en mijne eer opteoffcren (_*).'
De vermeerderde magt des Adels ftel
de de Republiek bijna aan een grote r
kwaad bloot, dan dat, welk zij doe r
het verdrijven des Staatsdienaars pas om
komen was. Door ene langdurige wee
de verarmd, welke te gelijk hunne z<
den bedorven had, en waarmede z
reeds te gemeenfaam waren geworden •>
om haar nu eerst te laten varen , bi
zweken zij voor de gevaarlijke gelegel ï-
beid, om hunne heerfchende neigir g
roetegeven , en den kwijnenden glai is
van hun geluk weder te herftellcn. Ve r-
kwisting bragt winzugt mede , en dc; :e
den woeker. Geestelijke en wcreldlijl
amten raakten veil; Ereposten , Prh i-
legiën en Vrijbrieven werden aan de mee: it
biedenden verkogt ; met de geregtighc id
zelve werd handel gedreven. Wie do or
den geheimen Raad veroordeeld wa ' •>
werd door den Raad van State wee er
vrijgefproken ; wat de ene weigerd< :
»
was bij den anderen voor geld te vi :r-
krijgen. Dc Raad van State wie rp
naderhand wel de fchuld op de V ve
andere Hoven , maar zijn eigen vo< >r-
(*) STRADA I5pi

5.22 DE AFVAL DER
II. beeld was het, waardoor deze aange.
n o E K doken werden. De vindingrijke fchraapzugt
opende nieuwe bronnen van gewin
Leven, Vrijheid en Godsdienst
werden, even als landerijen, voor vaste
lommen verzekerd; voor goud waren
moordenaars en kwaaddoeners vrij , en
de Natie werd door de loterijen en
lombaardtafelen bedolen. Zonder aanmerking
van rang of verdiende, zag men
de bedienden en afhangelingen der leden
van den Raad van State, en der
Provinciale Stadhouders tot de gewigtigfte
bedieningen verheven. Wie iets
bij 't Hof te verzoeken had, moest
zig door de Stadhouders en hunne onderbedienden
derwaards den weg banen.
Generhande kunstgrepen van verleiding
werden 'er gefpaard, om den Geheimfchrijver
der Hertoginne , T HOM AS AR­
MEN TEROS, enen tot hiertoe onbefproken
en eerlijken man, mede in deze
ongeregeldheden te liepen. Door
gemaakte betuigingen van genegenheid
:n vriendfehap, wist men zig in zijn
vertrouwen te dringen, en zijne grondseginfels
door een los leven te onder-
i nijnen. Het verderflijke voorbeeld dak
:ijne zeden aan, en nieuwe behoeften
icgepraalden over zijne voorheen on-
J :reukbaare deugd. Nu werd hij blind
oor misbruiken , waaraan hij mede-
'Hgtig _ was , en fchoof een gordijn voor
I
c c misdrijven van anderen , om daar
s gter tevens de zijnen te verbergen. Met

NEDERLANDEN. ftüS
2ijne kennis cn medewerking beroofde
men den Koninglijken fchat , en verijdelde
de oogmerken der regering, door
een (lege beftuur van hare hulpmiddelen.
Ondertusichcn leefde dc Landvoogdes
in enen zoeten waan van heerlchappij
en werkfaamheid, welken de vleierij
der Groten op ene kundige wijze
wist te koesteren. De eerzugt der
partijen fpeelde met het zwak ener
vrouwe, en kogt haar ene wezenlijke
magt af, voor die wezenloze tekens
en een nederig vertoon van afhangelijkheid.
Welras behoorde zij geheel
aan de partij , en veranderde ongemerki
hare grondbeginfels. Op ene wijze,
geheel drijdig met haar vorig gedrag,
bragt zij tans vragen, welke tot d(
andere Hoven behoorden , of voordellen,
haar in 't geheim door VIGLIU:
gedaan, wederregtelijk in den Raad vai I
State, waar de partij de overham l
had, even als zij denzelven voormaals >
onder het beduur van G R A N V E L L E
wederregtelijk had voorbijgegaan. Ge
noegfiam alle zaken en alle invloe i
kwamen tans aan dc Stadhouders. Al
le fmeekfehriften werden aan hun op
gedragen , alle gunden door hun uil
gedeeld. Het ging zo
aan de Regeringen der
ver, dat • z j
Steden regtzs
ken onttrokken , en die voor hunne .1
regtbank bragten. Het gezag der Pre
vinciale Geregten verminderde, naarmat e
het hunne toenam ; en met het geza
l
II.
B OE IC.

m
HOEK
45| DE A F V A L D E R
der Regering lagen regtsoefening en bati
, geïfijke orde ter neder. De kleinere
. Geregtshoven volgden weldra het voorbeeld
van de regering des Lands. De
geest, welke den Raad van State te
Brusfel beheerschte, verfpreidde zig welhaast
door aile Provinciën. Kuiperijen i
verfchoningen van misdrijven, roof, omkoping
van het regt, werden algemeen
in de Regtbanken des Lands :
de zeden raakten in verval, en de nieuwe
fekten bedienden zig van deze losbandigheid,
om haren kring te vergroten.
De verdraagfamcr gevoelens van
Godsdienst bij den Adel, die of zelf
de nieuwe leer beguniligden , of ten
minden de Inquifitie als een werktuig
der dwingelandij verfoeiden , hadden de
ftrenghcid der Geloofs- Plakaten vernietigd
• door de vrijbrieven , welken men
aan verfcheidene Proteftanten verleende,
werden het heilige Geregt zijne best»
offers ontnomen. Doof geen ding kon
de Adel voordaan zijn nieu aandeel aan
de _ regering des Lands den Volke voordeliger
aanprijzen, dan wanneer zij het
gehate Geregtshof der Inquifitie aan hetzelve
ten offer bragten ; cn daartoe
bewoog hen nog meer hunne eigene
neiging, dan het voorfchrift der Staatkunde.
De Natie ging ogcnbliklijk
van den drukkendften dwang der onverdraagfaa'mheid
in enen ftaat van vrijheid
over, welken zij reeds te zeer
Ontwend was, om hem met gematigdheid

NEDERLANDEN.
heid te dragen. De Inquifitiemeesters, II.
ran den bijftand der Regering verfto- BOEK.
ken, zagen zig meer befpot, dan gevreesd.
Te Brugge liet de Stadsregering
zelfs enigen van de Dienaren der
Inquifitie, welke enen Ketter in hcgtcnis
wilden nemen, te water en brood
zetten. Omtrent dien zelfden tijd werd
te Antwerpen , alwaar het Gemeen ene
vergecffche poging gedaan had, om
enen Ketter uit de handen van het
heilige Gercgt te ontzetten , een met
bloed gefchreven papier openlijk op de
markt aangeplakt, houdende, dat een
aantal menfchen zig te zamen verzworen
had, om den dood van dezen
ongciukkigen te wreken (*).
De Geheime Raad en de Raad der
Geldmiddelen, in welke VIGLIUS en
SARLAIMONT voorzaten, hadden zig
van het bederf, waarvan de gehele
Raad van State aangeftoken was, nog
grotendeels zuiver gehouden. Een nieü
aanzoek bij den laatstgenoemden was
wederom mislukt; tans deed men zijn
best om in die beide Hoven enige
nieuwe Leden intcdringen, welke
'der partije meer toegedaan waren. In
dien tijd deed zig in het rijk der
o-eleerdheid Zekere BALDTJINUS op,
een geboren Vlaming, die zig in de
Regtskunde enen fchitterenden roem ver-
(*) HOPPER 40. GROT. 17. Vita vict.
39. BURG. 80, 8f. 88. STRADA 99. 10©.
I. DE KL. P

32

NEDERLANDEN. é27
gijnen aanflag wist pptefchikken, zij II.
deden gene werking op het ge­ BOEK*
moed van dezen man, die te verftandig
en te zedig dagt, om enen zekeren
ftaat van middclmaatigheid aan enen
twijffelagtigcn ftaat van grootheid opteofferen.
^Ecn gelijke poging mislukte
den Graaf van Hoorn bij enen Duitfchen
Regtsgclccrdcn, met name CASs
ANDER, dien dc verwilderde zeden
van het Hof fpoedig naar zijn Vaderland
deden te rug keren (*>
Daar het der partij niet gelukte»'
noch om den Geheimen Raad cn den
Raad der Geldmiddelen in hare belangen
te krijgen, noch ook om htire
aanhangers in deze twe Vergaderingen
te dringen, zo bleef haar geen ander
middel over, dan beiden geheel
en al buiten- werkfaamheid te breno-cn,
cn derzelver werk in den _ Raad
van State te doen overgaan. Om dit ontwerp
ter uitvoer te brengen, zogt de Prins
van Oranje zig van den Raad van
State te verzekeren. ,, Men noemt hen
„ wel Raden £ dus liet hij zig meermalen
tegen zijnen aanhang uit, „ maar
„ anderen hebben de magt in handen.
Wanneer men geld nodig heeft, om
' het krijgsvolk te betalen, of wanneer
het te doen is om de inkruipen-
,= de ketterij te weren , of om het
„ Volk in orde te houden, dan be-
C'O BrucuND. 89. 90. 91. GROT. 18.
P a

II.
.6 O E K.
. i
ssJ JDE AFVAL DER
„ dient men zig van hun, daar zi)
„ noch over het geld, noch over de
„ wetten, het opzigt hebben, maar
„ alleen de werktuigen zijn, waardoor
„ de beide andere Kollegiën op den
„ Staat werken. En evenwel zouden zij
„ alleen tot het gehele beftuur der Re-
„' gering, welke men geheel nodeloos
„ onder drie verfcheidene Kollegiën ver-
„ deeld heeft, genoegfaam zijn , zo zij
„ zig flegts onder elkander wilden ver-
„ binden, om dezen afgefcheurden tak
„ van Regering weder den Raad van
„ State intelijvcn, ten einde het gehele
„ lichaam door éne ziel in werking ge-
„ bragt wierd." Men beraamde vooraf
en in ftilte een plan, volgens 't welk
twaalf nieuwe Vlies-Ridders in den Raad
van State gebragt, de regtsoefening aan
het Hof van Mechelen, aan 't welk dezelve
regtmatig behoorde, wedergegeven,
en de brieven van Vrijdom, Vergiffenis
enz. aan den Prefident V I G L I U S
>vergelaten, dog het geldbeftuur hun
dleen in handen zou gefteld worden.
Vlen voorzag zeer wei, alle de zwarigïeden
, welke door het wantrouwen van
j iet Hof, en den naijver over de toenenende
magt der Edelen, tegen deze
ïieuwigheid zouden in den weg geleed
1 vorden: om dezelve derhalven bij de
I landvoogdes doortedringen, maakte men
I :nige van de voornaamfte Officieren
( >p , om het Hof te Brusfel door
1 lerke aanmaaningen om hunne agter-
i tallige zoldij te ontrusten 7 en in geval

NEDERLANDEN. ssp
van weigering' met enen opftand te drei­ II.
gen. Men bewerkte dat de Landvoog­ BOEK.
des met menigvuldige Verzoekfchriften en
Memoriën wierd aangevallen, waarin
over uilftel van regt geklaagd, en hoog
opgegeven werd van het gevaar, 't welk
van de dagelijks toenemende Ketterij
te dugten was. Men verzuimde gene
gelegenheid, om haar den verwarden toeftan
d der Burgerlijke orde , der Regtspleging
en der Geldmiddelen zo akelig
aftefchüderen , dat zij uit de bedwelming,
waarin zij tot hiertoe was
gewiegd geweest, met fchrik ontwaakte
(*). Zij riep alle drie Kollegiën te
Zamen, om te bcraadflagen, door welke
middelen deze verwarringen te verhelpen
waren. De meertlcrheid der
ftemmen kwam hierop uit, dat men
enen buitengewonen Gezant naar Spanje
moest zenden , die den Koning in
ene uitvoerige en levendige fchüdery
den waren ftaat van zaken onder het oog
zoude brengen , cn, ware het mogelijk,
hem tot betere maatregelen bewegen.
VIGLIUS, die van het geheime
plan der partij niet het minfte
gemerkt, had, verklaarde zig tegen dit gevoelen.
„ Het kwaad," zeide hij, „ waar-
„ over men klaagde, was zekerlijk grooi
„ en niet te veragten ; maar ongenees-
„ lijk was het niet. Het regt werc
„ flegt bediend ; maar uit gene ande
(*) BURGUND. 92—94. HOPPER 4*
Vit. vi CL. 5. 87. 88.
P 3
s*

II.
BOEK,
230 DE AFVAL DER
„ re oorzaak, dan omdat de Adel zelf
„ het gezag der Overheid , door hun
„ minagtend gedrag omtrent dezelve ,
„ verminderde, en de Stadhouders haar
„ niet genoeg onderfleunden. De Ket-
„ terij nam de overhand, omdat de
„ Wereldlijke arm de Geestrijke . in het
„ gedrang liet zitten , en het 'gemene
Volk, naar het voorbeeld van den
,, Adel, den eerbied voor zijne Over-
, heid had ukgefchud. Niet zo zeer
, het flegte'' beltuur der geldmiddelen ,
, maar veelmeer de vorige oorlogen en
, de ftaatsbehoeften des Konings had-
, den de Provinciën met dezen last van
, fchulden bezwaard, waarvan zij door
, billijke fchattingen langfamerhand we-
, der ontheven konden worden. Wan-
, neer de Raad van State zijne gunst-
, en vergiffenis-brieven verminderde; wan-
, neer dezelve de verbetering van ze-
, den van zig zeiven begon, en meer
, agting voor de wetten toonde; kortom,
, wanneer flegts dc Kollegiën en de
, Stadhouders eerst hunne pligten be-
, tragtten , zo zouden deze klagten
, weldra ophouden. Waartoe dan een
, nieuwe Afgevaardigde naar Spanje gezonden,
daar tog niets nieus gefchied
was, om dit buitengewone middel
te regtvaardigeh ? Bijaldien men evenwel
daarop bleef (laan , zo wilde
hij zig tegen de algemene (tem niet
verzetten; alleen maakte hij dit beding
, dat de voorname last van den

NEDERLANDEN. 231
Afgezant daarin beftaan zoude, om
" den Koning tot ene fpoedige over?
„ komst te bewegen (*)?"
Over de keuze van den Afgevaardigden
waren alle Hemmen ééns. Onder
alle Nederlandfche Groten fcheen de
Graaf van Egmond de enigfte te zijn,
die gefchikt was om aan beide partijen
tevens genoegen te geven. Zijn
verklaarde haat tegen de Inquifitie, zijne
vadcrlandfche en vrije gevoelens ,
en dc onbevlekte eerlijkheid van zijn
karakter, waren voor de Republiek genocgfame
waarborgen voor zijn gedrag.
Uit welke gronden hij welkom bij den
Koning moest zijn , is reeds boven tc
kennen gegeven. Daar bij Vorften vaak
reeds het eerfte voorkomen beflist, kon
EGMOND' S innemende lichaamsgcliake
zijne welfprekendheid onderlteuncn , en,
aan 't "'een hij veorteftcllen had, ene
hulp bijzetten, welke de regtvaardigfte
zaak bij Koningen niet kan ontberen.
EGMOND zelf verlangde dit gezantfchap
, om enige familie - zaken met der
Koning te vereffenen (t).
De Kerkvergadering van Trente wa<
intusfehen ook geëindigd, en derzelvei
bcfluiten aan de gehele Katholijke Chris
eenheid bekend gemaakt. Maar dez<
befluiten, wel verre van aan het oog
merk der Vergadering te voldoen ,
I
ei
(*) BURGUND. 95- 9

632 DE AFVAL DER
ö. dc verwagting der Godsdienstpartijen te
BOEK , vervullen, hadden de fcheuring tusfehen
. beide Kerken nog veel groter, en de
verdeeldheid in 't geloof onherftelbaar
en altoosdurend gemaakt.
De dvveperij was reeds op enen gewenschten
weg om tot het gezonde
verftand terug te keren , toen her
denkbeeld tot deze Kerkvergadering geboren
wierd. De fteeds toenemende
voorfpoed der Hervorming , welke reeds
begon Staten in den Staat optcrigten,
en die het ene Noordfche rijk. na het
andere van het Pausdom aftrok, verijdelde
de barbaarfche middelen, welken
ene woeste ftaatkunde gercedlyk tegen
haar had zamengeraapt. Het dringende
gevaar, waarvan de Geestlijke Dwingelandij
zig omringd zag, had die
bloedige middelen tot redding in zekeren
zin geregtvaardigd: de nood gaf
dezelve aan dc hand , om dat ene kwade
zaak alleen door ene andere kwade zaak
kan ftaande gehouden worden; en de
ftaatkunde ried dezelve aan , zo lan**
bewezen kon worden , dat zij voldoende
waren. Het doden van een
lid, dat gemist kon worden, behield
misfehien het gehele lichaam 5 maar dit
lid moest verfchoond worden , zodra
betzelve het edelfte was. Deze zelfde
handelwijze, welke zig tegen de eerfte
?pkomst der fekte liet aanprijzen, kon
jij den aanwas van dezelve ligtelijk de
rerwerpelijkfte zijn. In verfchcidene lan-

NEDERLANDEN. 233
den, gelijk in Frankrijk, cn, over het II.
geheel genomen, ook in Duitschland, BOEK.
ftond het Proteftantfchc gedeelte des
Volks met het Katholijke reeds in
evenwigt ; in andere woog het dit
geheel en al over. Waar het in
getal voor het andere moest wijken,
had het misfehien de gehele nijverheid
en den welvaart van den Staat
in handen, en de Regering kon hetzelve
niet laten onderdrukken, zonder
zig tevens van hare nuttigfte onderdanen
te beroven. Grote cn wijduitgeftrekte
rijken, gelijk het Spaanfche
was, konden dit verlies van burgers
ligter dragen , of gevoelden altans
hetzelve later; daar integendeel
kleinere Staten , gelijk Savoijen , de
Nederlanden enz. daardoor te gronde
moesten gaan. Deze derhalvenweinig
daarmede geholpen , dat zij, om
het gezonde deel te redden, het aangeftoken
opofferden , moesten veeleer
zorgvuldig daarop bcdagt zijn, om ook
zelfs het laatfte nog te bewaren, en
dit, zo mogelijk, tot een nuttig lid
tc maken. Van hier dc zagtere gezindheden
in het ftuk van Godsdienst bi
de Vorftcn van den tweden cn derden
rang; van hier de oorfprong dei
grotere verdraagfaamheid in kleinere Sta-
t e l
Bij de geweldige cn algemene fchud
ding , welke het gehele Godsdienftig»
Behaara beroerde, kon het
P 5
niet mis

=34 DE AFVAL DER
ir. fen, of enige van deszelfs zwakke delen
moesten ontdekt worden, üe ftoute
cn gelukkige aanvallen der Hervormers
op de Geesdijke Dwingelandij
hadden eindelijk den Katholijken
zeiven de ogen geopend, ten opzigte
van het zedenbederf hunner Geestlijkheid,
en van verfcheidene misbruiken
der Kerke , welke de aantijgingen
der Geloofsverbeteraars enigermate fchencn
te billijken. Eenparig kwam men
daarin overeen , dat de Kerk ene
zuivering nodig had , om dc edele
eenvoudigheid van haren oorfprong te
herftellen , en al het vreemde en
willekeurige weg te nemen, waarmede
een lange reeks van eeuwen dc zuivere
Leer misvormd had. Beide deze
oogmerken hoopte men, naar het
voorbeeld van vroegere tijden, door ene
algemene Kerkvergadering te bereiken,
welke in de vereniging van hare
aardfche werktuigen den Hcmelfchen
ftigter des Christendoms verbeeldde. Hier
moesten de verfchilpunten nog eenmaal
ter toetfe gebragt worden, dc tegenpartijen
van de Moederkerk haare
bezwaren met Republickeinfche vrijheid
voordragen, en dan tot de uitfpraken
van den Heiligen Geest gewezen worden
, welke, door den mond der Vergadering,
zijne mening openbaarde.
Nog gewigtiger waren de ftaatkundige
redenen, waarom de Vorften zodanig
ene Kerkvergadering wenschten. De

NEDERLANDEN. 335
willekeurige aanmatigingen van den Room- II.
fchen ftoel hadden reeds lang dc reg­ BOE K.
ten dezer Vorften gefchonden, en derzelver
hoogmoed gekwetst; tans, nu
deze gedugte Aanvaller hunner tronen,
tot de dicpfte afhanklijkheid van
hun gedaald was, tans hadden zij het
in hunne hand, deze aanftotclijke Pnestermagt
binnen betamelijker palen terug
te brengen, het Opperhoofd van
't Kerklijke beftuur door zijne eigene
werktuigen te beteugelen, en hem
door dc Geestïijkheid hunner Landen
wetten voor te fchrijven. Alle deze
redenen bewecgden KAREL DEN VIJF­
DEN, ten ftèrkften voor het houden
van deze Vergadering te ijveren;
dit was ook de verenigde ftem
van alle Katholijke Vorften.
Maar die zelfde redenen, welke de
overige Vorften zo ijverig naar deze
Vergadering deden wenfehen, maakten
den Paus des te huiveriger oir
dezelve uittefchrijven. Een ftellcl
gelijk het Geestlijkc Gebied, dat zc i
grote reden had om het oog de:
onderzoeks te fchuwen; dat door zc >
zwakke, zo ongenoegfamc banden wer< l
famengehouden, en, om zo te (preken.,
flegts in een fchcmerligt dien
de 'gezien te worden, kon aan dc
RepubUekeinfehe vrijheid van dezen Geest
lijken Rijksdag, cn aan de cerzng :
der Prelaten, die een geheel tegen
ftrijdig belang met den Roomfchen itoe 1

23Ö DE AFVAL DEIl
II. hadden , zonder gevaar niet worden
« OEK. blootgefteld. Vele leerftukken, welke de
Pauslijke Hoogheid te na kwamen ,
mogten in 't geheel niet voor her
onderzoek komen; een fchoolfche twist
zou de grondzuilen der Pauslijke magt kunondermijnen.
Het voorbeeld der vorige
Kerkvergaderingen bewees genoeg, hoe
veel de Prelaten zig tegen de Pauslijke
_ hoogheid konden aanmatigen. Was
dit in de bedaarde tijden van het
onbeftreden Leerftelfel gefchicd , hoe
veel meer was er te wagen in enen
tijd, wanneer reeds een zo verleidend
voorbeeld van Afval gegeven, de verligting
van het menschdom zo vele
eeuwen gevorderd was, en de twijfelagtigc
gcfteldheid der gemoederen ,
de onzekerheid van vele der voornaamste
Katholijke Vorften, het Opperhoofd
3er Kerke alle die trotfche wapeïen
verbood, die eertijds zo onwederftaanbaar
en onfeilbaar waren. c LEMENS
3E ZEVENDE wist het aanzoek daar-
1 :oe met alle ftreken der Roomfche
I laatkunde te ontduiken ; dog dc ver­
( enigde nadrukkelijke ftem der" gezamen-
] ijke Katholijke Vorften drong zijnen
< )pvoIgcr PAULUS DEN DERDEN ein-
< lelijk om zijne toeftemming te geven,
3 ^a vele knibbclarijen, welke over de
•laats , waar de
I
c ;chouden worden,
Kerkvergadering
ontftonden, en
zou
wcl-
1 c den Paus zeer aangenaam waren ,
v rerd dezelve eindelijk, door een pleg-

NEDERLANDEN. «37
uge Bulle, tc Trente befchreven, waarlkheen de Paus zelf drie Gezanten af­ BOEK.
vaardigde , om door dezen derzelver
handelingen uit Rome te befturen. In
de verfcheidene zittingen werd de hoofdleerftelling
der Protcftanten, volgens welke
zij dc fchriften der Euangelisten
en Apostelen voor het enige rigtfnoer
des Geloofs erkennen, veroordeeld, de
Apokrijphe Boeken in den zelfden rang
met de Kanonijke geplaatst, en daaraan,
alsmede aan de mondlijke overleveringen
der kerke, een gelijk gezag
toegekend. In plaats van de eigenlijke
bronnen der fcheuring natevorfchen,
cn dc bezwaren der tegenpartij
te onderzoeken , verfpilde men
veel tijds en woorden met nutloze
fchoolfche onderzoeken , cn belachelijke
twisten, welke met de eigenlijke bron
van 't kwaad niets te doen hadden;
enige weinige gewaagde aanvallen op
den Roomfchen Roel werden door de
meerderheid zijner afhangelingen, en door
de loosheid der Gezanten, gelukkig afgeflagcn.
Toen de ftrijd wat heter
begon te worden, en enige bedenkelijke
punten den Paus bekommering
baarden , verleide hij de Vergadering
fpoedig naar Bologne; de ftaatkundige
gefchülen , welke het Keizerlijke en
Roomfche Hof verdeelden, maakten ook
een fcheuring in het Concilie, en de
Keizerlijke Bisfchoppen, die in Trente
agterbleven, wilden de Vaders tc Bo

II.
BOEK.
23S DE AFVAL DER
logne niet erkennen. Inmiddels had de
flag bij Muhlberg des Overwinnaarsmoed
opgebeurd. Beledigd dóór den
Paus, en onvergenoegd over het Koncilie
, wil hij uit eigen magt dat
gene wcrkflellig maken, 't welk hij
geen kans meer zag van die Vergadering
te verwerven, en onderneemt
de itrijdende partijen, door middel van
zijn Interim , te verenigen; ene poging,
welke, gelijk alle vorigen, mislukt.
Het Koncilie wordt door de hevigfte
gefchillen verdeeld, welken de
Bastaard-zonen van den Paus en den
Keizer wegens Panna en Piacenza verwekten.
Gedurende deze • onenigheden
fterft PAULUS DE DERDE. Het Koncilie
keert onder zijnen opvolger ju-
LIUS DEN DERDEN naar Trente te
rug ,* maar dc ftrijd wegens Parma
en Piacenza, welke door de ttisfchenkomst
ener natuurlijke Dogter van HEN-
DRIE DEN TWEDEN , Koning van
Frankrijk, nog neteliger werd, vaart
niet minder voord beide Hoven verdeeld
te houden , en de handelingen
der Vergadering te ftremmen. De Aartsbisfehoppen
van 'Ments en Trier, vier
Pauslijke Nunciusfen cn Legaten, twe
Keizerlijke Gezanten , en enige Italiaanfche,
Spaanfche en Duitfche Prela*
ten, geven eindelijk aan het Koncilie
zijne werkfaamheid weder, 't welk nogtans,
na enige vrugtloze knibbelarijen
over het Avondmaal, door den fchrik

NEDERLANDEN. 239
der Proteftantfche wapenen, welke reeds IT.
de grenzen van Italië bedreigden, plot- • J0E3C.
felijk gefchciden werd. KAREL verliest
in Tirol de vrugt van alle zijne
overwinningen, en vlugt met fchande
voor zijnen Overwinnaar; so LIJ­
MANS wapenen roepen den Roomfchcn
Koning naar Ilongarijen, en HEND RIK
DE ÏWEDE van Frankrijk, een Bondgenoot
van deze beide vijanden der
Katholijke Christenheid , komt hun in
Italië cn Duitschland ter hulpe. De
verzamelde Volleen vertrekken ras uit
Trente, en nu had het Koncilie voor
negen jaren lang afgedaan.
Naau was de Franfchc oorlog, door
den vrede van Chatcau in Cambrcfis,
geëindigd, en de rust in Europa weder
herfteld , of dc aandagt van F1 L 1 p 1,
welke nu door geene dringender ftaarsbelangen
meer werd afgetrokken , vestigde
zig weder op den toeftand der Kerken in
zijne Staten, als zijne geliefdiic zorg, en
hij floeg de ogen weder op het Koncilie.
Wel verre van daarbij aan ene verzoening
met dc Euangelifche fekte te denken,
tegen welke zijn haat als aangeboren
en onvcrwinlijk was, of het der moeite
waardig tc agten, deze verlorene
leden voor dc Moeder-Kerk te behouden
, was het hem flegts daarom
te doen, om het nog onbefmette gedeelte
zijner onderdanen voor een gelijk
verderf te bewaren. Het verlies
van een millioen menfchen, (al moest

II.
BOEK
£4» DE AFVAL DER'
het ook nog meer zijn,) was geen'
grote zaak voor enen Vorst , die ,
" wanneer het op ftaatkundige berekeningen
aankwam, met het leven van
menfchen zo kwistig was , en nooit
bij enkelden telde ; het gemak daarentegen
van ene algemene Gcloofsmode,
welke een vrugt van het Koncilie
zijn zoude, was zo bekoorlijk
voor zijnen bekrompen' geest, dat hij
meende zig niet genoeg te kunnen
haasten, om dezelve in alle Provinciën
van zijn gebied uittefchrijven.
Hier kwam bij, dat ook hij,
onaangezien zijne ware en geveinsde
genegenheid voor den Roomfchen Stoel ,
de aanmatigingen van denzelven met
fchele ogen befchoude, en , door de
magt der Bisfchoppen en der kleine
Vorsten te vergroten, het regtsgebied
van dezen ffoel hoopte te beperken.
Uit geheel andere beweegredenen, en
ene veel menschlievender ftaatkunde, ftemde
Frankrijk voor de hervatting van
het Koncilie. HENDRIK DE TWEDE,
die affchuwelijke vijand der Hugenoten
, , was niet meer; hun aanhang
was in dit Rijk tot ene zo gedugte
magt aangegroeid, dat dezelve in
ftaat was, om de Heerfchende Kerke
iiet hoofd te bieden, en zelfs den
teugel der Regering naar zig te trekken.
Tevens maakte dezelve het rijkfie
en aanzienlijkfte gedeelte der burgeren
uit, en het verlies fcheen even
groot,

NEDERLANDEN. 24*
groot , enen zodanigcn vijand tc on­ if.
derdrukken , of voor hem te zwigten. Het B O E K
ènigfte middel van redding voor dezen
Staat fcheen te zijn ene wedervereniging
der beide Kerken, welke, zo mogelijk,
alleen van ene algemene Kerkvergadering
te wagten was. Deze zelfde
menschlievende ftaatkunde was oorzaak,
dat ook de Keizer, de Heiiog
van Savoijcn en enige andere
Vorften het zelfde 'wenschteii, en de
Voordzetting van het Trentfche Concilie
was wederom de eenparige begeerteden.
van alle Katholijke Mogendhe­
Piüs DE v IER DE, uit den huize van
MEDICIs, zat destijds op den Roomfchen
Stoel. Hij zelf had zig, vóór
Zijne verheffing, tot db hervatting van het
Concilie verbonden, maar naaulijks had
hij den Stoel van PETRUS beklommen,
of hij trad in dc grondftellingen
zijner Voorzaten. Hij herinnerde
Zig de beweegredenen, naar welke p A u-
LUS DE DERDE gehandeld had, toen
hij de Kerkvergadering, onder het voorwendfel
van dezelve naar een gezonder
lugtftreek te verleggen, inderdaad deed
eindigen. Hij overwoog het gevaar,
welk junus DE DERDE, bij geluk,
en door de wapens der Pröteftahteri
Sn Duitschland, nog ter naauwer nood
ontkomen was. Tans was 'er in Europa
geen K A R E L DE VIJFDE meer,
die aan de trotschheid en eerzugt de?
\\f PEEE. O

H.
BOEK.
2X8 DE AFVAL DE lt
Prelaten pad en perk kon zetten 4
wanneer het dezen in 't hoofd mogt
komen , op de puinhopen des Pausdoms,
hunne eigene magt te verheffen.
Maar de drift, waarmede de Katholijke
Vorften dit ftuk dreven , liet
hem gene keus. Tevens werd hij door
Frankrijk met ene Nationale Synode
bedreigd, welke hem in gevaar bragt
van dit ganfehe Koningrijk even als
Brittanje te verliezen : om dit voor
te komen moest hij zig haasten om
het Concilie van Trente te hervatten.
De vraag was , of het als ene
geheel nieuwe Kerkvergadering, dan als
ene voordzetting van het opgefchorte
Concilie moest aangekondigd worden.
De bcflisfing van dit punt was zo
ernftig cn gewigtig, als zij in den
eerlten opflag niets beduidend fcheen.
Was het een nieu Concilie, zo werd
daardoor ftilzwijgend het gezag van het
vorige vernietigd, en aile uitfpraken
van hetzelve, welke met zo veel kunst
en moeite verkregen waren, moesten
nog eenmaal aan het zo gevaarlijke licht
des. onderzoeks blootgefteld worden.
Was het integendeel flegts ene voordzettinf
van het eerfte, dan behielden
alle °befluiten, welke tegen de Proteftanten
genomen waren, de kragt van
wetten, en dus konden dezen zig bij
voorraad reeds veroordeeld agten. Maar
in die weinige jaren, waarin het Concilie
had Itilgetiaan, hadden de om-

NEDERLANDEN. f243,
ftandighcden der Proteftantcn een zo tb
gunftig aanzien gekregen, dat hunne
BOKKigoedkeuring
niet meer zo geheel onverfchillig
was. Verklaarde men het
Concilie voor nieu, dan kon men hen
misfchien bewegen om hetzelve te erkennen,
cn hunne Afgevaardigden derwaards
tc zenden. Dit laatfte gevoelen
werd door het Keizerlijke en
Franfche Hof ten fterkfteri onderdeund;
welke daarop aandrongen, dat men de
befluitert der vorige zittingen aan de
vergetelheid zoude overgeven; Maar FI­
LIPS DE TWEDE, dien aan de verhaasting
van het Concilie oneindig meer
gelegen was , dan aan de goedkeuring
der Proteftantcn, eri die bovendien
nog vreesde , dat de befluiten
van hetzelve daardoor ene verzagting
mogten bekomen, drong 'er op aan,
dat men hen geheel en al daarvan
uitfloot, en het nieuwe Concilie uitdrukkelijk
voor ene voordzetting van
het vorige verklaarde. Het Roomfche
Hof, om, zo niet aan beide partijen
volkomen genoegen" te geven ,
ten minden beide te verfchoncn, bc-
•holp zig met ene fpitsvïndigheid. „ Wij
„ zetten het Concilie voord," was dc
verklaring der Legaten , „ terwijl wij
het aankondigen; en wij kondigen
„ het aan , terwijl wij het voord-
„ zettem"
Alle Christen- Vorften, ook de Proteftantfche
, werden naar Trente tot:
Q *

II.
BOEK.
&£,&. DÉ AFVAL DER
het Concilie opgeroepen. Twee Pan»*
Kjke Nunciusien , welken de Keizer
drie Gezanten toevoegde om hunne
voorftellen ce onderfteunen, verfehenen
voor de Proteftantfche Vorften van
Duitschland, welke ten dien einde te
Naumburg vergaderd waren. Maar, on«
gelukkig , had men zig alreê in
de uitschrijving vergist. Die uitfehrijving
bepaalde vooraf punten, welke eerst
bewezen moesten worden, en gefchiedde
uit naam van den Bisfchop van
Rome, wiens regt daartoe een voornaam
gefchilpunt was. Deze Vorften betuigden
aan de Gezanten des Keizers
hunnen dank voor zijne welmenende
moeite: „ Niets," zeiden_ zij, „ zou-
„ de hun aangenamer zijn, dan ene
„ algemene Kerkvergadering, welke met
„ ernst daarop uit was, om de te-
„ genwoordige Geloofsfcheuring te ver-
•„ helpen; maar noch dit oogmerk,
„ noch deze uitwerking beloofden zij
„ zig van de Trcntfche vergadering,
„ in welke, zo als reeds uit de Bul-
?, le bleek , alleen de afhangelingen
„ van het Roomfche Hof iets te zeg-
„ gen zouden hebben." De Nunciusfen
werden binnen gelaten, maar de
Pauslijke brieven , ongeagt hun vriendlijk
opfchrift, ongeopend terug gegeven.
„ Daar zij geen regtsgebied
„ kenden, dat de Bisfchop van Ro-
„ me buiten zijn Kerfpcl had te oev
fenen, hielden [zij zich niet ver-

NEDERLANDEN. £»<
pligt, hem hun gevoelen omtrent ÏL
„ het Concilie te zeggen." De Nun- BOEKj
ciusfen , welke naar Denemarken en
Engeland beflemd waren, werden met
nog minder agting ontvangen. Nog aan
de Nederlandfche grenzen zijnde , kreeg
de Kardinaal MAIITININGO van den
kant van FREDERIK bevel om terug
te keren; en in Lubek ontving zijn
gevolg van Koningin ELIZABET enen
vriendlijken wenk, om zich de moeite
van de reis over zee te fparen.
De opening van het Concilie voorfpelde
al terftond , wat men van hetzelve
te wagten had. Eer nog het
gröotfte deel der Afgevaardigden en der
buitenlandfche Bisfchoppen aangekomen
waren, werd op aanzoek der Legaten,
welke de voorzitting in de Vergadering
hadden, een befluit ontworpen , dat
alleen zij de ftrijdyragen zouden mogen
opperen. Hierdoor meende de Roomfche
Stoel alle aanvallen afteweren,
welke tegen hem zeiven konden gerigt
worden; cn de hoofdbedoeling van
het Concilie, de verbetering in het
Geestlijke Gebied , werd al aanftonds
door de befluiten van deszelfs eerfte
zitting uit het oog verloren. Hoe meer
moeite FILIPS en de overige Vorften
aanwendden , om dit fchadelijke befluit
te vernietigen, deste meer verfterkten
zij 's Paufen wantrouwen, die nu niet
ineer twijfelde , dat men het met dit
Concilie op zijn eigen regtsgebied ge-
Q 3

JM.& DE AFVAL DER
II.
B O E K.
munt had; cn de Legaten ontvingen
bevel, om met dc onvcranderlijkfte ltandvastigheid
op dezen artiekel Haan te
blijven. 'Er werden des niet te min
enige zeer bedenkelijke vragen, voornamelijk
over de aanltelling der Bisfchoppen
, en waar zij hunnen zetel zouden
hebben, tc berde gebragt; vragen, welke
reeds PAULUS DEN DERDEN vrees
ingehoczemd, en zijne gehele fiaatkunde
gaande gemaakt hadden ; maar
door ene onvoorziene waakfaamheid,
door omkopingen , beloften en bedreigingen
, door onafgebrokene geheime onderhandelingen
met de Prelaten , cn
vooral door de kragtdadige medewerking
der Italiaanfche Bisfchoppen, welke in
getal de overigen verre overtroffen,
en als de armfte van allen, zig in de
gröotfte afhangelijkheid van den Roomfchen
ftoel bevonden, wist hij de meerderheid
der Hemmen overal op zijne
zijde te krijgen, zodat niet alleen geen
befluit tot ftand kwam , waardoor zijne
magt beperkt werd , maar zelfs
enige gewigtige aanmatigingen , welker
affchaffing een der oogmerken van het
Concilie was, geweest, door hetzelve
bckragtigd werden. Deze openbare partijdigheid
dier Kerkvergadering, welke
door onophoudelijke geheime bevelen uic
Rome in banden werd gehouden , veroorzaakte
bittere bezwaren van den kant
der buitcnlandfche Gezanten en Prelaten,
dog welken men nu eens door bedrieglijke
ep dubbelzinnige antwoorden

NEDERLANDEN. '24.7
ontweek, dan eens met onbefchaamde Ik
iloutheid tegenfprak. CATHMUNA DE B O E K=
M EDICIS verkogt de Franfche Kerk
aan den Roomfchcn ftocl, voor de geringe
fom van vijf - cn - twintig duizend
goudguldens, en Keizer FERDINAND
klaagde zeer, dat men hem geen dergelijk
bod gedaan had. Het Roomfche
goud woekerde rijkelijk te Trente
, en de heilige Vaders waren laag
genoeg om den heiligen floel als verfpieders
te dienen.- "'Maar ten laatfien
begon de Paus deze kostbare _ geldverkwisting
cn de aanhoudende inlpannino-
van zijne oplettendheid moede te
worden. Met alle zijne waakfaamheid
kon pius DE VIERDE niet beletten,
dat niet de ene bedenkelijke artiekel
op den anderen volgde, cn de ftouthcid
der Prelaten hem in gedurige'
vrees hield. Hij gaf dcrhalvcn zijnen
Legaten bevel zonder uitftel de Vergadering
te doen fcheiden. Dit gefchiedde,
omtrent het einde des jaars-
1563, met dc onvoegelijklte overhaas-r
ting , dog zonder merkelijke tegenkanting
van de zijde der Katholijke Vorften
, die hunne vorige verwagtingen
van dit Concilie reeds lang hadden opgegeven
, en nu duidelijk zagen, dat
de verdere voordzetting daarvan het Pauslijk
gezag, wel verre van het te verminderen
, veeleer uitbreiden en bevestigen
zoude. Hiervan overtuigden hen de laatfte
befluiten van het Concilies 9 4
welke'

34? DE AFVAL DER
II. op deszelfs gehele voorgaande wille­
BOEK. keurige handelingen volkomen het zegel
drukten. Het eerfte behelsde, dat de
befluiten, eer zij de kragt van ene
wet verkregen , door den Paus vooraf
moesten hekragtigd worden; het andere
was , dat, welke uitdrukkingen in dezelve
ook gebruikt waren, gene daarvan
tot nadeel van 's Pauzen gezag
mogt worden uitgelegd. Vier Pauslijke
Legaten, elf Kardinalen, vijf-en twintig
Aartsbisfchoppen, honderd en agt en zestig
Bisfchoppen, negen-en dertig lasthebbendc
Ministers, en zeven Orde - Generaals onr
dertekcnden de vastgeftclde punten. De
Paus, met den gelukkigen uitflag van
lit zo gevreesde Concilie op het aangenaamst
vcrrascht, liet openlijke Dank-
:cggingcn daarvoor doen ; de Bullq
ran bekragtiging werd zonder uitftel
ifgevaardigd; alle Prelaten en Vorften
verden daarin gelast, de befluiten van
1 iet Concilie ter uitvoer te brengen ,
< n alle uitleggingen van dezelve, on-
I icr welke namen ook, werden eens vooral
erboden. Aan de Proteflantfche Vor-
.
f
ten werd hierbij niet gedagt : daar
2
ij weinig agting voor de uitnodiging
l
etoond hadden , was het niet te ver-
X
/agten , dat de Bulle van bekragtiing
een beter onthaal bij hen zou
t
inden. De Roomfche ftoeï ging hen
X
us met ftilzwijgen voorbij.
i
De uitflag van deze Kerkvergadering
h ad jnderdaad de flegte verwagtingen

NEDERLANDEN. 24?
der laatstgenoemden maar alte zeer be­ II.
vestigd. Het oude Lc-erftchel in ftedc BOEK.
van gezuiverd te zijn, had nu, flegts zo
veel tc meer vastheid en een groter gezag
bekomen. Alle fpitsvindigheden der
lcre, alle kunflen en aanmatigingen van
den heiligen ftocl, die tot hier- toe meer
op willekeur berust hadden, waren nu
voordaan tot wetten geworden, en tot een
vast ftelfel verheven, De gebruiken en
misbruiken, welke in de barbaarfche tijden
van bijgeloof en onkunde in het
• Christendom waren ingeflopen, werden
tans voor wezenlijke delen van den Godsdienst
verklaard, en banblikfems tegen zodanige
roekelozen uitgezonden, welke zig
tegen die leerftukken verzetten, of zig
aan die gebruiken onttrekken durfden ;
banblikfems tegen hen, die het waagden
aan de wonderkragt' der Reliquihi
te twijfelen, de beenderen der Martelaren
gene eer te bewijzen, en dc voorbidding
der Heiligen voor kragteloos te
houden. De kragt der Indulgentiën, de
eerfte aanleiding tot den afval van den
Roomfchen ftocl, was nu door ene onveranderlijke
leerftclling bewezen, en het
Monnikendom door ecu uitdrukkelijk befluit
der Kerkvergadering in befcherming
genomen, daar zij den mansperfonen toeftond
met het zestiende, en de meisjens
met het twaalfde jaar, gelofte te doen.
Alle gevoelens der Protcflanten waren nu
zonder uitzondering, veroordeeld; niet
één befluit was ren hunnen voordele ge--,
Q 5

4fO BE AFVAL DER
nomen, niet één ftap gedaan, om hen
u langs enen zagteren weg tot den fchoot
BOEK.
der Moederkerke terug tc brengen: de
fchandelijke kronijk dezer Kerkvergadering,
en de ongerijmdheid van hare uitfpraken,
vermeerderden bij dezen, zo dit mogelijk
ware, nog de diepe veragting, welke zij
reeds lang tegen het Pausdom gevoelden,
en Helden voor hunne aanvallen nieuwen
tot nog toe niet bemerkte, zwakke zijde,
bloot. Het was een ongelukkig denkbeeld,
den verligtenden fakkel der Rede
zo nabij de geheimen der Kerke te bren^
gen, en voorwerpen van een blind geloof
met bewijsredenen te verdedigen.
Maar de befluiten van het Concilie
waren zelfs niet eens tot volkomen genoegen
_ der Katholijke Mogendheden,
Frankrijk verworp dezelve geheel en al,
zo wel om dén Kalvinisten te behagen,
als ook om dat het zig door het oppergezag,
welk de Paus zig over het Concilie
aanmatigde , beledigd vond. Ook
enige Katholijke Vorften van Duitschland
verklaarden zig 'er tegen; de Republiek'
van Venetiën en meer andere Italiaanfche
Staten onderworpen zig aan hetzelve. Hoe
weinig ook FILIPS DE TWEDE over
fommige artiekelen geftigt was, welke zijne
eigene regten, waarvoor geen Vorst
met meer ijver kon waken , dan hij ,
te na kwamen; hoe zeer de grote invloed
van den Paus op het Concilie, en
de willekeurige overhaaste fcheiding van
hetzelve hem beledigd hadden; hoe billijke-

K E D ER. L A N D E N . 2jï
r Rédenen rot vijandfchap , eindelijk , de n.
Paus hem door de verftoting van zijnen BOEK.
Gezant, had gegeven , toonde hij zig
egter gereed, om dc befluiten dier Vergadering
te erkennen , welke ook, zo
als zij nu waren, in zijn geliefkoosd
plan , om de Ketters uitteroeiën , te
pas kwamen. Alle overige ftaatkundige
oogmerken moesten hierbij agterftaan,
en hij gaf bevel om dc befluiten
in alle zijne Staten aftekondigen
( * ).
De geest van opftand, welke alle
Nederlandfche Provinciën reeds had aangeftoken
, had deze nieuwe brandflof
niet meer nodig. De gemoederen waren
aan het gisten ; het gezag der
Roomfche Kerk was bij velen reeds op
het diepst gezonken: onder zodanige omftandigheden
konden de gebiedende en
veelal zotte uitfpraken van het Concilie
niet anders dan tot groot ongenoegen
uitvallen; maar FILIPS DE TWEDK
kon zijn karakter zo zeer niet verlochenen,
dat hij aan volken, die ene
andere zon, ene andere aarde, en andere
wetten hadden , ook een ander
geloof toeftond. De Landvoogdes ontving
het nadrukkelijkfte bevel, om in
dc Nederlanden even die zelfde gehoor-
' (_*") Gefchiedenis van FILIPS TI. dooi
WATSON, II D. 5 B. THUAN, II. =9.
491. 350. Effiiy Cur les moeurs. T. III.
Concile de Trente. V-VN MEIEREN 59. 60,

453 DE AFVAL DER
II. faamheid jegens de Trentfche befluiten
BOEK , te vorderen, welke in Spanje en Italië
. aan dezelve bewezen werd (*).
Deze befluiten vonden de fterkfte tegenfpraak
in den Raad van State te Brus­
fel. WILLEM VAN ORANJE verklaarde,
dat de Natie dezelven niet zou noch
kon erkennen, daar zij grotendeels tegen
de grondwetten van hare ftaatsgefteldheid
aanliepen , en op gelijke gronden door
verfcheidene Katholijke Vorflen verworpen
waren. Bijna de gehele Raad van
State was op 's Prinfen zijde; de meeste
Hemmen kwamen daarop uit, dat men
den Koning moest tragtcn te overreden,
om de befluiten of geheel intetrekken
, of dezelve ten minden niet dan
onder zekere bepalingen bekend te maken.
Hiertegen verzettede zig VIGLIUS,
en hield zig aan de letter der Koninglijke
bevelen. „ De Kerk," zeide hij,
„ had in alle tijden de zuiverheid van
„ hare Leer, en de naaugezetheid der
„ tugt, door zodanige algemene Kerk-
„ vergaderingen bewaard. Tegen dc ge-
„ loofs-dwalingen, welke het Land reeds
„ zo lang beroerden, kon geen kragti-
,, ger middel gebruikt worden, dan juist
„ deze befluiten, welken men tarts zo
„ gaarn wilde verworpen hebben. Zo
„ zij al hier en daar tegen de regten
„ des burgers en de ftaatsgefteldheid ftre-
„ den, zo was dit een kwaad, dat door
(*) STRADA IO*.

NEDERLANDEN, 353
„ ene verftandige en verfchonende nitvoe-
„ ring van dezelven ligtlijk te verhel-
„ pen ware. Voor het overige ftrekt
,', het, (zeide hij,) onzen Heer, den Ko-
„ ning van Spanje, zeker tot eer, dat
j, hij alleen van 'alle de Vorften van zij-
„ nen tijd niet genoodzaakt is,- zijn be*
„ terweten aan de noodzakelijkheid te on-
„ derwerpen , en uit vrees aftezien
„ van maatregelen, welken het welzijn
„ der Kerke hem aan de „hand geeft, en
„ het geluk zijner onderdanen tot zijnen
„ pligt maakt." Daar fommige beiluiten
het ene en andere behelsden, 't welk de
regten der kroon zelve benadeelde, namen
enigen daaruit aanleiding, om voorteflaan,
dat men ten minften die hoofd
ftukken bij de bekendmaking zoude weglaten.
Opdat de Koning deze aanftotelijke,
en voor zijne waardigheid nadelige
punten goedfehks zoude opheffen,
wilden zij de Nederlandfche Nationak
vrijheid ten voorwehdfel gebruiken, er l
zig, tot dezen aanval op het Concilie
van den naam der Republiek bedienen
Maar de Koning had de befluiten ii \
zijne overige Staten zonder bepaling aan
genomen en laten gelden, en het wa:
niet te verwagten, dat hij aan de ove
rige Katholijke Mogendheden dit voor
beeld van tegenkanting geven , en zei ï
het gebou ondermijnen zoude , dat hi
zo ijverig had helpen grondvesten (*)
i
f*) WATSON T. I. L. VIL 262. STRAD.
02. BURGUND. 115.
II.
KOEK»
1

II.
BOEK.
25* ÖE AFVAL DER
Den Koning ten opzigte van deze
befluiten voorftellingen te doen , hem
een zagter handelwijze met de Proteftanten
aftepersfen , en de intrekking
der beide andere Kollegiën voortedragen
, was de last j met welken de
Graaf van Egmond door de misnoegden
voorzien was : de tegenkanting van
het Nederlandfche Volk tegen de Plakaten
ter kennisfe van den Vorst te
brengen, hem te overtuigen van de onmogelijkheid
j om deze Plakaten in hunne
volfie kragt uittevoeren 1 hem ten
opzigte van den flegten ftaat des Krijgswezens
en der Geldmiddelen in zijne
Nederlandfche Staten de ogen te openen,
was de last, hem door dc Landvoogdes
opgedragen.
's Graven lastbrief werd doör den
Prefident VIGLIUS vervaardigd. Dezelve
behelsde zware klagten over het verval
in de regtspiegingen, den aanwas der
Ketterij j en de uitputting der fchatkisü
Op de perfoonlijke overkomst des Konings
weid nadrukkelijk aangedrongem
Het overige werd aan de welfprekendheid
van den Afgezant overgelaten, die
Van de Landvoogdes enen wenk kreeg,
om deze fchone gelegenheid, waardoor
hij zig_ van de gunst zijns Heren verzekeren
kon, niet te laten voorbijgaans
De Prins van Oranje vond den last*
brief dei, Graven, en de voorflellingen,
welke door hem aan den Koning zouden
gedaan worden» in veel te alge-

NEDERLANDEN. 355
mene en onbepaalde uitdrukkingen be­ IL
vat. „ De fchilderij," zeide hij, „wel- B OEÏ.
„ ke de Prefident gemaakt heeft van
„ onze bezwaren, is verre beneden ^de
„ waarheid gebleven. Hoe kan. de Ko-
„ ning de gepaste hulpmiddelen aanwenden,
zo wij de bronnen van het
" kwaad voor hem verbergen? Laat ons
ly het getal der Ketters niet minder op-
', geven, dan het werklijk is; laat ons
', openhartig bekennen, dat elke Pro-
,, vincie, elke ftad, elk nog zo klein
vlek, van dezelve krielt; laat ons
niet verbergen, dat zij de ftrafbevelen
veragten , en luttel eerbieds aan
" de Overheid betonen. Waartoe dan
[, nog die agterhoudendheid ? Liever op-
„ rcgtelijk den Koning beleden, dat de
„ Republiek het in dezen ftaat niet
„ lang kan uithouden. De Geheime
„ Raad zal zekerlijk anders oordelen,
" omdat dezen de algemene verwarring
„ aangenaam is. Vanwaar tog anders
„ komt die flegte waarneming van het
„ regt, dat algemene bederf in de
regtbanken, dan van de fchraapzugt
„ van dezen Raad, welke door niets
„ verzadigd kan worden? Vanwaar die
„ pragt, die fchandelijke brooddronken-
„ heid van zodanige fchepfels , wel-
„ ken wij uit het ftof hebben zien
„ oprijzen, zo zij niet door omkoping
„ daartoe geraakt zijn? Horen wij het
„ volk niet dagelijks zeggen , dat de
„ zaal van dezen Raad niet anders dan

H.
BOEK.
i&é DË AFVAL È-ËR
„ met enen gouden fleutel kan geoi
„ pend worden, en bewijzen niet de
„ verdeeldheden onder de leden zeiven i
„ hoe weinig zij zig door liefde voor
„ het Algemeen laten befiuren ? Hoe
„ kunnen menfchen voor het algemene
., best zorgen, die het offer van hun*
„ ne eigene driften zijn ? Verbeelden
„ zij zig misfchien, dat wij, de Stad-
„ houders der Provinciën, op het be-
, vel van enen gemcnen roêdrager
, met onze zoldaten gereed moeten
, liaan ? Dat zij eenmaal palen zetten aan
„ hunne vergunningen cn kwijtfcheldin-
„ gen van misdaden, Waarmede zij zo gul
zijn omtrent dezulken, aan welken wij
„ dezelven weigeren. Niemand kan een
„misdrijf verfchonen, zonder tegen het
, geheel te zondigen, en het algcffic-
, ne kwaad door een nieu kwaad te
,, vermeerderen. Het heeft mij, daar
komc ik voor uit, nooit behaagd,
„ dat de geheimen van den Staat, en
dc zaken van regering onder zo ve-
,, le Kollegiën verdeeld waren. De
„ Raad van State is voor allen ge-
„ noeg; vele Patriotten hebben dit reeds
, voorlang in ftilte begrepen , en ilc
, yerklare het tans openlijk. Ik ver*
, klare , dat ik voor al het kwaad,
, waarover geklaagd Wordt, geen ander
„ hulpmiddel wete, dan die 'beide Kol-
,, legié'h in den Raad van State te
„ doen verfmelten. Dit is het, wat
J m
en van den Koning moet zoeken
n ^

NEDERLANDEN.
4S7
„ te verkrijgen , en zonder dat is dit
>j nieuwe Gezantfchap van gene bedoe-
„ ling of nut." En hierop deelde de
Prins den vergaderden Raad het plan
mede , waarvan te voren gefproken is.
De zitting eindigde eerst laat in den
nagt, om den volgenden dag hervat té
worden. VIGLIUS, tegen wien dit
nieuwe voorftel in de eerfte plaats en
voornaamlijk gerigt was , en wien d#
ogen tans plotfclijk opengingen , bezweek
onder de hevigheid van zijnen
fpijt. Deze gemoedsaandoening was voor
zijn zwak lichaam te ftcrk, cn men
vond hem den volgenden morgen door
ene beroerte aangetast , en in gevaar
van zijn leven (*).
In zijne plaats trad JOACHIM HOP­
PERUS, uit den geheimen Raad té
Brusfel, een man van oudcrwetfche zeden
en onbefprokene eerlijkheid, de vertroudfte
en waardigftc vriend van den
Prefident (f). Hij voegde, ten gevalt
le der vrienden van Oranje, nog t een
en ander bij den last van den Afgezant,
betreffende de affchöffing der Inquifitie,
en de vereniging der drie Kollegiën;
doende dit niet zo zeer met goedkeu-
(*) Vïta VIGL. §. 88. op. BURG. 97 —Ï02.
Cf) Vita VIGL. §. 89. De zelfde, uic
wiens Ged|nkfchriften ik vele ophelderingen
over dit tijdperk gefchept hebbe. Zijn na-*
derhsnd gevolgd vertrek naar Spanje heeft
die briefwisfeling tusfehen hem en den Prefident
doen ontftaan, welke een der gewig-'
ïigfte ftukken is voor deze gefchiedeni*.
I. DEEL, R
it
BOEK*

II.
BOEK.
DE AFVAL DER
ring der Landvoogdesfe , als wel zonder
dat zij het belettede. Toen vervolgens
de Graaf van EGMOND affcheid
nam van den Prefident, die inmiddels
van zijn toeval weder herfteld was, verzogt
deze , dat hij hem zijn ontflag
van dien post uit Spanje mogt medebrengen.
Zijn tijd, zeide hij, was voorbij
,* hij wilde zig, naar het voorbeeld
van zijnen voorganger en vriend GRAN­
VELLE, tot de ftilte van het amteloze
leven terug begeven , om de veranderlijkheid
van het Geluk voortekomen.
Hij had een voorgevoel van aanftaande
ftormbuiën, waarin hij zig niet:
gaarn begeven wilde (*).
De Graaf van EGMOND aanvaardde in
Loumaand des jaars 1565 zijne reis
naar Spanje , en werd daar met zo
veel gunst en agting ontvangen, als
nog niemand van zijnen [ftand ondervonden
had. Alle de Kastiliaanfche Groten
, door het voorbeeld van hunnen
Koning ingenomen, of veelmeer aan deszelfs
Staatkunde getrou, fchenen hunnen
verouderden haat tegen den Vlaamfchen
Adel afgelegd te hebben , en beijverden
zig om ftrijd, om hem door betuigingen
van genegenheid intenemen.
Zijne bijzondere verzoeken werden hem
alle van den Koning ingewilligd , ja
zijne verwagtingen werden in dit opzigt
geheel overtroffen, en gedurende al den
(*) BURG. 103.

NEDERLANDEN. 259
tijd van zijn verblijf in Spanje, had II.
hij overvloedige redenen, om 's Ko­ 3 O EK.
nings gastvrijheid te roemen. Deze gaf
hem de nadrukkelijkfle verzekeringen van
zijne liefde voor het Volk van Nederland,
en boezemde hem hoop in, dat
hij niet ongezind ware, om aan het
algemene verlangen te voldoen, en ,de
ftrengheid in de Geloofsverordeningen
enigszins te matigen. Tevens Helde hij
te Madrid ene Kommisfie van Godgeleerden
aan , welken de vraag werd
voorgefteld , of het noodzakelijk warej
aan de Provinciën de begeerde Godsdienst-vrijheid
intewilligen ? Daar de meerderheid
van gevoelen was, dat de bijzondere
gefteldheid der Nederlanden, en
de vrees voor enen opfland hier wel
enige toegeeflijkheid kon gedogen, werd
de vraag andermaal en bepaalder voorgefteld
: „ Zijne Majefteit verlangde
„ niet te weten, of hij kon, maar of
„ hij moest toegeven?" Toen het laatfte
ontkennenderwijze beantwoord wierd,
ftond hij op van zijnen ftoel, en knielde
voor een Krucifix neder. „ Zo bid
„ ik U dan, Allerhoogfte Majefteit ,'*
riep hij uit, „ dat Gij mij nimmer tot
„ die laagte laat vervallen, om een'
„ Heer te zijn over dezulken , die U
„ verwerpen." En naar dit patroon werden
ten naastenbij de maatregelen genomen,
welken hij voornemens was in
de Nederlanden te houden. Over het
punt van Godsdienst was het befluit
R 2

«66 DE AFVAL DER
m van den Vorst nu eenmaal voor altoos,
genomen; de dringendfte nood kon hem
BOEK. mislchien bewegen om in de uitvoering
der ftrafbevelen iets minder ftreng tc
zijn, maar nimmer, om dezelve regtlijk
. intetrekken-, of zelfs ter beperken.
EG.MOND Helde hem voor, hoe
Zeer zelfs- deze- openbare ftrafoefeningen
der Ketters dagelijks derzelver aanhang
yërfterkten , daar de voorbeelden vart
hunnen moed, en hunne, vrolijkheid in
den doody de aanfehouwers met de diepfte
verwondering doordrongen , en hun
hoge gevoelens inboezemden van ene
leer, welke derzelver belijders tot helden
kon maken. Deze aanmerking werd
van den Koning wel niet in den wind
geflagen, maar zij was van ene geheel
andere uitwerking, dan men daarmede
bedoeld had. Om deze verleidende toonden
te vermijden, en evenwel niets
daardoor in de ftrengheid der plakaten
toe te geven, bedagt hij deze uitvlugt:
hij befloot, dat de ftrafoefeningen voordaan
in 't geheim zouden gefchieden.
Het antwoord van den Koning op den
inhoud van zijn gezantfehap, werd den
Grave fchriftlijk aan de Landvoogdesfe
medegegeven. Eer dat hij hem liet vertrekken,
kon hij niet voorbij, hem wegens
zijn gedrag ten opzigte van GRANVEL­
LE rekenfehap aftevorderen, waarbij hij in
't bijzonder ook van de fpot-liverei gewag
maakte. EGMOND betuigde , dat
dit alles niets anders dan een klugt

NEDERLANDEN. *6t
was geweest, en men niets daarmede
bedoeld had, wat den eerbied voor den BOEJfc
Vorst kon benadelen. Wist hij, dat het
in énen van hun opgekomen ware, iets
zo kwaadaartigs daarbij te denken, den
zodanigen zou hij zelfs voor den degen
eifchen (*). .
Bij zijn vertrek vereerde de Koning
hem met een gefchenk van vijftig-duizend
guldens, en voegde 'er de verzekering
bij, dat hij de zorg van,zijne
dogter op zig zoude nemen. Hij vergunde
hem tevens den jongen FARNESE
van Panna met zig naar Brusfel te nemen,
om der Landvoogdesfe,deszelfs moeder
, daardoor cene oplettendheid te _ betonen
(f). De geveinsde zagtmpedigheid des
Konings, cn zijne betuigingen van genegenheid
voor de Nederlanders , welke hij
niet gevoelde , verlinkten de eerlijkheid
van den Vlamingen Vol vreugde ovei
het geluk , dat hij aan zijn 'Vaderlanc
dagt medetebrengen , dog waarvan hei
nooit verder af gev/eest was , verliet hij
Madrid, boven alle verwagting te vreden :
om alle Nederlandfche Provinciën mei
den roem van hunnen goeden Koning te
vervullen.
Dadelijk met de opening van s Ko
nings antwoord in de vergadering te Bras
fel, begon die aangename hoop merkelijl
(*) GROT. VI. HOPPER 43. 44. 45p
A 104. 105. 106.
(j-) STRADA 107.
R 3
S T R
-

H.
BOEK.
ifc DE AFVAL DER
te dalen. „ Schoon zijn befluit ten op-
„ zigte der Geloofs-Plakaten ," dus luidde
het antwoord, „ vast en onveranderlijk
„ ware, en hij liever duizend levens
„ verliezen wilde , dan een' enkelen
„ letter daarin veranderen, had hij eg-
,, ter, door de vertogen des Graven
van E G M O N D bewogen, aan den an-
„ deren kant, geen van die zagte mid-
„ delen onbeproefd willen laten, waar-
„ door het Volk voor de befmetting
„ der ketterije kon bewaard worden,
en die onveranderlijke ftraffen ontgaan.
„ Daar hij nu uit het berigt van den i
„ Graaf verftaan had, dat de voornaara-
„ fte oorzaak der tegenwoordige dwa-
„ lingen in het zedenbederf der Ne-
„ derlandfche Geestelijkheid, in het fleg-
„ te onderwijs des Volks, en in de
„ verwaarloosde opvoeding der jeugd te
„ zoeken was, zo beval hij hun bij
„ dezen, ene bijzondere Kommisfie van
„ drie Bisfchoppen en enige der be-
„ kwaamfle Godgeleerden te benoemen,
„ die zig bezig moest houden met de
,j nodige hervorming in overweging te
,, nemen, ten einde het Volk niet ver-
, der door ergerlijke voorbeelden , of
,, uit onkunde, tot dwalingen verviele.
, Daar hij verder vernomen had , dat
, de openbare doodftraffen der Ketters
, aan dezen flegts gelegenheid gaven,
, om met enen dolzinnigen moed te
, pronken, en den gemenen hoop door
, enen fchijn van Martelaars - roem te

NEDERLANDEN. fl^S
verblinden, moest deze Kommisfie ook
" middelen voorflaan, hoe men deze £
" ftrafoefeningen meer geheim maken, .
! en aan de veroordeelde Ketters de
" eer van hunne ftandvastigheid benemen
kon." Dan, om zeker te zijn, dat
deze Kommisfie haren last niet te buiten
ging, begeerde hij uitdrukkelijk, dat
de Bisfchop van Iperen, een vertroud
man, en de ftrengfte ij veraar voor het Katholijke
Geloof, lid van dezelve zijn
zoude. Dc raadplegingen moesten, zo
mogelijk, in ftilte, en onder den fchijn
als ' of zij de invoering der Trentfche
befluiten ten oogmerke hadden, gehouden
worden ; waarfchijnlijk, om het
Roomfche Hof door deze bijzondere Synode
niet ongerust te maken, en den
geest des opftands in de Provinciën
daardoor niet aantewakkeren. Bij de zitting
zelve moest de Hertogin, nevens
enige vertroude leden uit den Raad van
State , tegenwoordig zijn ; ook moest
een fchriftelijk verflag van 't gene daarin
befloten was, aan hem worden overgezonden.
Voor hunne dringendfte behoeften
zond hij, voor ééns, enig geld.
Hij gaf hun hoop van zijne perfoonhjke
overkomst; dog eerst moest de oorlog
met de Turken geëindigd zijn, welken
men juist toen voor Malta verwagtte.
De voorgeflagen vermeerdering van
den Raad van State , en de vereniging
van den Geheimen Raad en den
Raad der Geldmiddelen met dezen, werd
R 4
II.
O EK.

«6*4 DE AFVAL DER
geheel en al met ftilzwijgen voorbijge^
m gaan, behalven dat de Hertog van AAR,
BOEK
.SCHOT, dien wij als enen ijverig
Koningsgezinden kennen, zitting en ftem
in den laatstgenoemden verkreeg. Vi-
GLITJS werd van zijnen post als Prefident
in den Geheimen Raad wel ontflagcn,
maar moest desniettemin nog gehele
vier jaren in bediening blijven ,
dewijl zijn opvolger, KA REL TISNACQ,
lid van den Raad der Nederlandfche zaken
te Madrid, aldaar zo lang werd terug
gehouden (*).
EGMOND was naaulijks wedergekomen,
of ftrenger Plakaten tegen dc Ketters,
welke hem uit Spanje op de hielen
volgden, wederfpraken de voorbarige tijdingen
, welken hij van de gelukkige
gemoedsverandering des Konings had mer
degebragt. Met deze kwam te gelijk
een affchrift van de Trentfehe befluiten,
zo als zij in Spanje waren aangenomen,
en tans ook in de Nederlanden
zouden moeten gelden; als mede
de ondergetekende doodvonnisfen van enige
Wederdopers , en andere Ketters.
„ De Graaf," hoorde men tans WIL­
LEM DEN ZWIJGER zeggen, „ is door
„ fpaanfche kunftenarijen verkloekt ge-
„ worden. Eigenliefde en verwaandheid
„ hebben zijne fcherpzinnigheid verblind,
,, eigen voordeel heeft hem het alge-
(*) HOPPER 44. 46. 60. STRADA 107.
[51. Vita VIGL. 45. Not. ad Vit. VIGL.
[87. BüRGUND. I05 fq. up,

NEDERLANDEN. 265
„ menebest doen vergeten." De valsch- n.
heid van het Spaanfche Hof lag nu 3 O E K,
openlijk aan den dag; deze oneerliji-e
handelwijze maakte de besten in 't Land
gaande. Niemand echter leed hierbij
gevoeliger, dan de Graaf van EGMOND,
die zig tans als de fpeelpop der
Spaanfche arglistigheid befchoude , cn,
zonder dat bij het wist, een verrader
van' zijn vaderland was geworden.
„ Deze fchijn - goedheid," hoorde men
hem overluid en bitterlijk klagen, „ was
„ dan niet anders, dan een kunst-
„ greep , om mij aan de befpotting
„ van mijne medeburgeren bloottelieilcn,
„ en mij van mijnen goeden naam te be-
„ rooven. Is de Koning van zins,
„ om de belofte, in Spanje aan mij
„ gedaan, op deze wijze te houden,
„ dan moge Vlaanderen overnemen wie
„ wil; ik zal, door mij aan alle waar-
„ neming van zaken te onttrekken ,
„ openlijk tonen, dat ik aan dit woord-
„ breken geen deel hebbe." Het Spaanfche
Hof kon inderdaad bijna geen
gefchikter middel hebben uitgekozen ,
om het vertrouwen van zulk een' man te
breken , dan dat het hem voor zijne
medeburgers , waarvan hij de Afgod
was, openlijk als icmandv, met wien
men den draak gefloken had,
ftelde (*>
ten toon
Intusfchen had de Kerkelijke Kommisfie
het volgende befluit uitgebragt,
(*~) STRADA 113.
R 5

ïi.
BOEK
i66 DE AFVAL DER
't welk den Koning dadelijk werd overgezonden.
„ Voor het Godsdienftige
„ onderwijs des Volks, de verbetering
„ in de zeden der Geestelijkheid, en
„ de opvoeding der Jeugd, was reeds
„ in de Trentfche Befluiten zo veel
„ zorge gedragen, dat het 'er nu
„ maar op aan kwam, deze beflui-
„ ten ten fpoedigflen ter uitvoer te
„ brengen. De Keizerlijke Plakaten te-
„ gen de Ketters konden volflrekt ge-
„ ne verandering lijden; dog men zou
„ de Geregtshoven onder de hand kun-
,, nen beduiden, dat zij alleen de
„ hardnekkige Ketters en derzelver Leer-
„ aars met den dood moesten ftraf-
„ fen, tusfehen de fekten zelve enig
„ onderfcheid maken, en jaren, rang,
„ geflagt en geaartheid der aangeklaag-
,, den daarbij in aanmerking nemen.
„ Zo het daaraan haperde , dat de
„ openbare ftrafoefeningen de geestdrij-
„ vcrij nog meer ontftaken , zoude
„ misichien de onheldhaftige, minder
„ in 't oog lopende , en nogtans
„ niet minder ftrenge ftraf der Galei-
„ en, best gefchikt zijn, om deze
„ hoge gedagten van Martelaarfchap te
„ doen dalen. Vergrijpen van bloten
„ moedwil, van nieuwsgierigheid en onbe-
„ dagtfaamheid , kon men met geld-
„ boeten , verbanning , of ook aan
„ den lijve ftraffen (*).
(*) Hoi'PER. 49. 50. BURGUND. 110.
ui.

NEDERLANDEN.
*6?
Inmiddels, dat onder deze raadple­ II.
gingen , welke eerst naar Madrid ver- j O EK.
zonden, en van daar terug verwagt ,
moesten worden, de tijd nutloos veritreek,
rustten de Procesfen tegen
de Ketters, of werden altans zeer
flaperig voortgezet. Sedert het vertrek
van GRANVELLE, had de regeringloosheid,
welke in de Hoge Vergaderingen
heerschte , en zig vandaar
door de Geregten der Provinciën verfprcid
had, gepaard met de zagter
Godsdienstbegrippen des Adels, den moed
der fekten aangewakkerd, en aan de
bekeringsijver van derzelver Apostelen
ruim veid gegeeven. De Inquiimeregters
waren door de ilegte onderfleuning
van den wereldlijken arm, die
op de meeste plaatfen derzelver ongelukkige
flagtoffers openlijk in beicherming
nam , in veragting geraakt.
Het Katholijke gedeelte der Natie had
zig van de Befluiten der Trentfche
Kerkvergadering , gelijk ook van E G-
MOND'S gezantfehap naar Spanje, grote
verwagtingen gemaakt , die door
de heuchlijke tijdingen, welken de Graaf
medegebragt, en in de eenvoudigheid
zijnes harten niet nagelaten had te
verbreiden, fchenen gebillijkt te worden.
Hoe meer de Natie van de
flrengheid der Geloofs - vervolgingen was
afgewend , deste fmertclijker moest
ene plotfelijke en ftraffer vernieuwing
van dezelve gevoeld worden. Onder

%6H DE AFVAL DER
II. deze omftandigheden werd 's Konings
KOEK. fchrijven uit Spanje aangebragt, waarin
het oordeel der Bisfchoppen , en
de laatfte vraag der Landvoogdesfe beantwoord
wierd.
„ Hoedanige uitlegging ook de Graaf
„ van EGMOND," dus luidde het, „ aan
„ de mondelijke voortellingen des Ko-
„ nings gegeeven hadde, was het dezen
,, evenwel nooit, zelfs niet van ver-
„ re , in den zin gekomen, iets het
,, allerminfie te veranderen , in de
„ flxaf bevelen, welken de Keizer, zijn
„ Vader, reeds voor vijf- en dertig
jaren , in de Provinciën had laten
„ uitgaan. Deze Plakaten, begeerde hij
„• dus , dat voordaan op het Krengde
,, zouden gehandhaafd worden ; dat de
„ Inquifitie de kragtdadigfie onderfieuning
.,, van den wereldlijken arm zoude ont-
„ vangen , en de Befluiten der Trent-
„ fche Kerkvergadering onherroepelijk
„ en onbepaald in alle Provinciën van
,, zijne Nederlanden gelden zouden. Het
,, befluit der Bisfchoppen en Godge-
,, leerden keurde hij volkomen goed,
,, uitgezonderd de verzagting, welke
„ daarin met opzigt op jaren, ge-
„ flagt en geaartheid der perfonen was
„ voorgeflagen, dewijl hij het daar-
„ voor hield , dat het zijnen Plaka-
„ ten ganfchelijk niet aan gematigdheid
„ ontbrak. De vorderingen, welke de
„ Ketterij tot dusverre in het Land
., gemaakt had, waren alleen aan den

NEDERLANDEN. »6p
flègteH ijver, en de trouloosheid der
Z Regters toetefchrijven. Elk wie onder
]l dezen derhalven voordaan gebrek aan
„ ijver mogt betonen , moest van zijn
amt ontzet, en een beter in des-
„ zelfs plaats gefield worden. De In-
„ quifitie moest, zonder enige men-
„ fchelijkheid in aanmerking te ne-
„ men , ftandvastig, onbefchroomd, en
„ vrij van bartstogten, haren weg be-
„ wandelen , en noch vóór zich, noch
„ agter zich omzien. Hij keurde al-
„ les goed , zij mogt zo ver gaan
, als zij wilde, zo ze maar de er-
'„ gemis weerde (*). Op hem alleen
„ moest zij zig maar beroepen, hij
„ zelf zou het misnoegen des volks
„ onbefchroomd het hoofd bieden (f).'
Deze Koninglijke brief, waaraan dc
vrienden van Oranje alle namaals gevolgde
ellenden der Nederlanden hebben toege
fchreven, veroorzaakte de hevigfte be
weging onder de leden van den Raac
van State, en de uitdrukkingen, wel
ke hun bij toeval of met opzet ii
gezelfchappen daarover ontvielen, ver
fpreidden den fchrik onder het volk
De vrees voor de Spaanfche Inquifitii
kwam vernieud terug, en met dez<
(*) Inquiptores prater me intueri neminem
volo. Lacesfant fcelus fecuri. Satis est mihi,
ft fcandalum declinaverint. BURGUND. IIS.
(-f) VAN METEREN 75. 76. HOPPER 55l.
STRADA 114. Vita VIGL. 45-
II.
BOEK»

II.
BOEK
S70 DE AFVAL DER
zag men reeds de gehele ftaatsgefteldheid
omvergeworpen. Men hoorde en zag
reeds Kerkers bouwen , ketens en halsbanden
fmcden en houtftapels oprigten.
Alle gezelfchappen waren nu vol van
zulke gefprekkeri, en de vrees hield
dezelve niet meer in den teugel. Aan
de huizen der Edelen werden gefchriften
aangeplakt, waarin men hen,
gelijk Rome voormaals haren BRUTUS,
opriep, om de fiervende vrijheid te
redden. Bitfche fchimpfchriften kwamen
tegen de nieuwe Bisfchoppen , welken
men Beulen noemde, te voorfchijn; de
Geestelijkheid werd in toneelfpelen befpot,
en in het fchelden verfchoonde
men den Troon zo min als den
Roomfchen Stoel (*).
Verfchrikt door deze gerugten, liet
de Landvoogdesfe alle de Raden en
Ridders bijeenroepen, om aan hun oordeel
over te geven , wat haar in
dezen neteligen ftaat te doen ftond.
De gevoelens waren verdeeld , en de
ftrijd hevig. Onzeker tusfehen vrees
en pligt, aarfelde men om een befluit
te nemen, tot dat de grijze VIG-
LIUS ten laatften opftond, en met
zijn oordeel de gehele Vergadering
verraste „ Tans," zeidc hij, „ kon
„ men in 't geheel 'er niet aan den-
„ ken , om de Koninglijke verorde-
„ ning bekend te maken, voor dat
(*) GROT. BURG. I*S. HOPPER 61.

NEDERLANDEN. S7I
, men den Vorst tot het onthaal had
]] voorbereid, welk die verordening naar
alle waarfchijnlijkheid ontmoeten zoude:
veeleer moest men de Inqui-
„ tie - regters vermanen , hunne magt
H niet te misbruiken , en zonder hard-
" heid te werk te gaan." Maar nog groter
was de verbaasdheid, toen de Prins
van ORANJE opkwam, en dit gevoelen
befireed. „ De wil des Ko-
„ nings," zeide hij, „ was te dui-
„ delijk en te bepaald voorgefteld .
, was door te vele raadpleegingen be
vestigd, dan dat men nu nog ver
„ der kon wagen met de uitvoering
'„ daarvan te dralen, zonder den fchuh !
" der ftrafwaardigfte halftarrigheid oj
l] zig te laden." „ Dezen neme il
op mij," viel VIGLIUS hem in »
ik ftelle mij aan zijne ongenad
„ bloot. Zo wij hem daarmede de rus t
„ in zijne Nederlanden bezorgen, zc 1
„ deze tegenkanting ons ten laatfte |
„ nog dank bij hem verwerven." Reec s
begon de Landvoogdes tot dit gevos
len te neigen, wanneer de Prins m< :t
heftigheid 'er tusfehen viel. „ Wat.
zeide hij, „ hebben de menigvuldig ;e
„ voorftellingen , die wij aan hem gi
„ daan , alle die brieven, welken w Ü
„ aan hem gefchreven, wat heeft h :t
„ gezantfehap uitgevoerd, dat wij nc g
„ kort geleden aan hem gezonden hel >-
„ ben ? Immers niets ! en waarop wa; r.
5
„ ten wij dan nog ? Zullen wij ï
II.
BOEK.
>

Hd
BOEK
S7S DE AFVAL DER
„ zijne Staatsraden , alleen zijn ofiee-
„ noegen op ons laden, om htm
„ met ons eigen gevaar enen dienst
„ te bewijzen , waarvoor hij ons ninv
nier dank zal wijten?" Belluiteloos
en onzeker zweeg de gehele Verga*
denng; niemand had moeds genoeg
om dit geTOeIen bijtevallen , noch
ook , om hetzelve te wederleggen ;
maar de Prins had de natuurlijke vrees'
agt.gheid der Landvoogdesfe te baat eenomen
welke haar elke keus belettede.
De gevolgen van hare ongelukkige
gehoorzaamheid moeten in het ooo-
>open ; maar waarmede , bijaldien zij
?o gelukkig is, om deze gevolgen
loor ene verftandige ongehoorzaamheid,
I e verhoeden, waarmede zal bewezen
j funnen worden, dat zij dezelven wer-
J :ehjk had te dugten gehad? Zij kiest
C us van twee partijen de flegtfte- 'er
r logt van komen, wat wilde, 'sKo r ings verordening werd gegeeven om
a fgekondigd te worden. Voor ditmaal
z 2gepraalde dus de tegenpartij, en de
e nge hartelijke vriend van de RCo-e ri ng, die, om zijnen Vorst dienst
: d o e n
t« »
tc
fl
ei
v;
m
°ecls genoeg had om hem
mishagen, werd uit het veld ge*
'gen (*). Deze zitting maakte een
nde van de rust der Landvoogdesfe;
n dezen dag af rekenen de Ne--
der-
C) BURG. I 2 3. I 2 4. V A N JU E T E R E M
• Vita VIGL 45.

NEDERLANDEN. Ü73
dërlanden alle ftórmen, die, zonder
verpozen, federt in hun binnenfte gewoed
hebben. Bij het fcheiden van
den Raad, zeide de Prins van ORAN­
JE tot enen , die naast bij hem
ftond: „ Nu zal men haast een on-
,, gemeen Treurfpel zien beginnen" (*).
(*) De Schrijvers van de Spaanfche partij
hebben niet nagelaten 's Prinfen gedrag, in deze
vergadering gehouden, als een bewijs tegen hem
intebrengen, en met dit bewijs van oneerlijkheid
over zyn karakter te zegepralen. „ Hy">
zeggen zij, ,, die dus verre, in het ganfche be-
„loop van zaken, de maatregelen van het Hof
„met woorden en daden beftreden had, zo lang
,,'er nog enige grond van vrees was, dal zij
„ doorgaan mogten, voegt Zig tans voor de eerfte
„ maal aan deze zijde, daar ene flipte uitvoering
„van deszelfs bevelen waarfchijnlijk aan het zelve
„tot nadeel zou ftrekken. Om den Koning te
„ overtuigen , hoe kwalijk hij gedaan had met
„ zijne vermaningen in den wind te Haan ; om zig
„ te kunnen beroemen: „ dat heb ik wel
„ „ voorfpeld" zet hij het welzijn van zijne
„Natie in de waagfchaal, daar hij tog tot dus
„verre had voorgegeven alleen hiervoor te ftrij-
„den. De gehele zamenhang van zijn voorgaan-
„de gedrag bewees-, dat hij het doorzetten dei
„Plakaten voor een kwaad had gehouden; en nu
„evenwel wordt hij op eennif.al ziiner overtui'
„ ging ontrou , en volgt een tegengefteld plan,
„offchoon aan den kant der Natie de gronden
„ nog de zelfde waren, welke hem het eerfte
„hadden voorgefchreven; en dit doet hij blote^
„lijk daarom, dewijl de gevolgen tais vooi
„rekening van den Koning uitlopen. Het blijkt dit:
„ duidelijk", vervolgen zijne paf'ijen, ,, dat he
„ welzijn van zijn volk minder op hem ver
„ mogt, dan zijn kwaad hart tegen den Koning
L DEEL. S
II.
BOEK.
j

II
B-O E K.
274 DE AFVAL DER
'Er ging dan een Bevelfchrift uit,
aan alle Stadhouders der Provinciën,
„ Om zijnen haat tegen dezen te verzadigen,
„maakt hij gene zwarigheid om 's volks wel-
„zijn mede opteofferen".
Maar is het dan inderdaad zo gelegen, dat
hij met de bevordering van deze Plakaten de
Natie opoffert? of, om bepaalder te fpreken,
bewerkt hij, dat de Plakaten uitgevoerd worden ,
wanneer hij op de afkondiging van dezelve aandringt?
Laat het zig niet, integendeel, met veel
meer waarfchijniijkheid bewijzen , dat hij het
eerstgenoemde door het laatfte alleen kan beletten
? De Natie is aan 't gisten, en de ontftoken
partijen zullen, naar alle vermoeden,
{was immers v i G L I U S zelf hiervoor niet bèdugt?)
enen tegenftand doen blijken, welke
den Koning noodzaken zal toetegeven. Tans,
zeide ORANJE, heeft mijn volk de nodige
veêrkragt, om met goed gevolg tegen de dwingelandij
te ftrijden. Verzuim ik dit tijdftip, zo
zal deze laatfte middel vinden, om onder de
hand, en door flinkfche ftreken, dat gene uittewerken,
wat haar door openbaar geweld mislukt
is. Zij zal dat zelfde doel, alleen maar.
met meer omzigtigheid en toegeeflijkheid, najagen
; maar het uiterfte alleen is het, wat mijn
yolk tot één doel verenigen, tot enen ftouten
flap brengen kan. Het is dus klaar, dat de
Prins alleen van taal, ten opzigte van den Koning
, veranderd was, ma-r , met opzigt op het
volk, volkomen overëenkomftig met zijn vorige
gedrag handelde. En welke pligten kan hij
jegens den Koning hebben , onderfcheiden van
die, welke hem aan de Republiek verbinden ?
Zal hij ene onregtvaardigheid (dezen zagten
naam willen wij eens aan de handelwijze van
FILIPS, met de Nederlanden, geven) juist in
dat ogenblik verhinderen, wanneer deze onregtvaardigheid
haren bewerker zal ltraiïeo ? Handelt

NEDERLANDEN. *7S
waarbij zij gelast werden de Plaka­ II.
ten des Keizers, gelijk ook die , BOEK.
welke onder de tegenwoordige Regering
tegen de Ketters waren uitgegaan,
de befluiten der Trentfche Kerkvergadering,
alsmede die der jongst gehouden
Bisfchoppelijke vergadering, op
het zorgvuldigfle te doen nakomen,
aan de Inquifitie de behulpfame hand
te bieden, en de hun ondergefchikte
regeringen, insgelijks, op het nadrukkelijkfle
daartoe te doen medewerken: ten
hij wèl met zijn Vaderland, wanneer hij deszelfs
onderdrukker belet, enen ftap van overijling
te doen, waardoor hei alleen zijn onvermijdelijk
noodlot kan ontvlieden?
Of het deze redenen' alleen, en niet teven;
ook wraakzugt en boosaartigheid geweest zijn,
welke den Prins tot dezen flap beweeg
den, ftaat ieder vrij te beoordeelen. Genoeg
dat 's Prinfen gedrag, op ene voldoende wijze
uit enen beteren beweeggrond kan verklaard wor
den, zonder dat men nodig heeft, den ilegtftet l
ter hulpe te nemen, en dat altans zijn karak
ter gene aanleiding geeft , om dit gedrag he
ver uit flegte dan uit goede oorzaken afteleiden
[Deze verdediging is misfehien geheel onnodig
immers merkt WAGEN AAR aan, dat met di t
verhaal niet wèl overeen te brengen is, 't gen
de Prins zelf zegt, in enen brief, aan de Lam
voogdesfe, in Loumaand des volgenden jaars, gc
fchreven, alwaar hij, zwarigheid makende, 01 1
's Konings last, omtrent de Inquifitie en Plaki
ten, in de plaatfen van zijn Stadhouderfchap ( e
doen
hem,
agtervolgen, te gelijk verklaart, dat mc
in een zaak van zo veel gewigt en g< R
volg , genen raad gevraagd had. VI. D.
1.
120.1
S a

II.
BOEK.
H76 D E A F V A L D E R
dien einde moest elk van hun, uit den
hem ondergefchikten Raad, enen degelijken
man uitkiezen, om de Provinciën
vlijtig door tc reizen, en ftrérig
onderzoek te doen, of de verordende
fchikkihgeri , door de la-er
Amtenarcn, wel behoorlijk wierden nagekomen;
en dan alle drie maanden
een naaukeurïg berigt daarvan in de
Hoofdplaats bezorgen. Den Aarts-Bisfchoppen
en Bisfchoppen , werd een
afTchrift van de Trentfcbé Befluiten,
naar hét Spaanfche oorfpronklijke, toegezonden,
met aanïchrijvihg, dat, ingevalle
zij de hulp van den wereldlijken
arm van noden mogten hebben,
de Stadhouders van hun Gebied
hun met krijgsvolk ten dienfie
moesten flaan; ten ware, dat zij dit
liever van de Landvoogdes zelve wilden
hebben. Tegen deze Befluiten
gold generhande Privilegie; de Koning
wilde en beval, dat. het l

NEDERLANDEN. 377
JE, volkomen bevestigde. Genoegfaam II.
alle Stadhouders weigerden dezelve op- B O EK.
tevolgen, en dreigden hun ontflag te »
nemen, zo men hen tor gehoorfaamheid
aan dezelve wilde dwingen.
„ Deze verordening", fchrcven zij terug,
n was op ene geheel val-
„Yche opgave omtrent de Ketters ge-
„ grond (*)•
D e
Geregdghéid fchrik-
„ te voor de ontzachlijke menigte
„van flagtoffers, welke dagelijks on-
„ der hare handen toenamen; vijftigof
zestigduizend menfchen, uit hun
„ onderhorig gebied, in de vlammen
„ te laten omkomen, was geen werk
„ voor hun". Bijzonder verklaarde zig
tegen deze Trentfche Befluiten de minder
Geestelijkheid, wier onkunde en
zedenbederf daarin ten fterkflen was
aangetast , en die neg daartebovcn met
ene zo gehate hervorming bedreigd
(*) Het getal der Ketters werd zeer ongelijk,
van beide partijen,' opgegeven, naar mate het
belang en de drift elke derzelven aandreef, om
hetzelve te vergroten of te verkleinen; en de
zelfde partij fprck vark zigzelve tegen, wanneer
derzelver belrng veranderde. Wierd 'er van nieuwe
tocbereidfelen der onderdrukking, van invoering
der inquifitie-gerigten, enz. gefproken; dan
moest de aanhang der Proteftanten ontelbaar en
niet te overzien zijn. Maar fprak men van toegeeflijkheid
omtrent dezclven, van fehikkingen
ten hunnen voordele; dan was hun getal weer
zo klein, dat het der moeite niet waardig was,
ten gevalle van di: hoopjen gemeen volk nieuwigheden
intevoeren. HOPPER. 62.
S 3

II.
BOEK.
a73 DE A F V A L D E R
wierd. Tans offerde zij, aan haar bijzonder
belang, het hoogfle belang van
de Kerk op, randde de Befluiten en
het gehele Koncilie, met bittere fmaadredenen,
aan, en ftrooide in de gemoederen
de zaden van oproer. Het zelfde
gefchreeu verhief zig weder, dat voormaals
door de Monniken tegen de nieuwe
Bisfchoppen was opgeheven. Den
Bisfchop van Kamerijk gelukte het eindelijk
, dog niet zonder fterken tegenffand,
dc Befluiten te laten afkondigen. Meer
moeite kostte dit te Mechelen, gelijk ook
te Utrcgt, waar de Aartsbisfchop overhoop
lag met zijne Geestelijkheid, die, zo als
men haar nagaf, liever de gehele Kerk
op den rand van haren ondergang wilde
voeren, dan zig aan ene Zeden - verbetering
onderwerpen (*).
Van alle de Provinciën liet Braband
zig het luidfle horen. De Staten van dat
Landfchap kwamen weder met hun groot
Privilegie voor den dag, volgens welk
geen Inboreling voor enen vreemden regtbank
mogt getrokken worden. Zij fpraken
fterk over den eed, met welken de
Koning hunne Grondwetten had bezworen
, en over dc voorwaarden, op welke
zij hem onderdanigheid beloofd hadden.
Leuven, Antwerpen, Brusfel en 's Her-
:ogenbosch, protcfleerden plegtig in ccn
bijzonder gefchrift, dat zij aan de Land-
(*) HOPPER 55- 61. STRADA 115.
BURG. 115. VAN METEREN 76. 77.

NEDERLANDEN. 379
voogdes afvaardigden (*). Deze, fteeds II.
onzeker, fteeds tusfehen alle partijen heen OEI.
B
en weder waggelende, genen moed ge- -
noe" hebbende om den Koning te gehoorfamen,
en nog minder om hem niet
te gehoorfamen, laat telkens nieuwe Vergaderingen
houden, hoort daar- voor- en
tegen ftemmen, en voegt zig ten laatften
altoos bij dat gevoelen, dat voor
haar het gevaarlijkfte is. Men wil zig
van nieus naar Spanje tot den Koning
begeven; maar terftond daarop wordt dit
middel veel te langfaam geoordeeld; het
gevaar is dringende, men moet voor de
onftuimige drift bukken, en de Komnglijke
verordening op eigen gezag fchikken
naar de omftandigheden. De Landvoogdes
laat eindelijk de Jaarboeken van Braband
opflaan, om in den Aanftellingsbnef
van den eerften Inquifiteur, dien KAREL
DE VIJFDE over de Provincie had gefield,
een voorfchrift voor het tegenwoordige
geval te vinden. Deze Brief van
aanftelling was niet gelijk aan dien, welke
nu was gegeven; evenwel had de Koning
verklaard, dat hij gene nieuwigheid
invoerde, en dus was het geoorlofd, de
nieuwe Plakaten naar die oude inftelhngen
te plooijen. Deze uitkomst voldeed
niet aan de hoge eifchen der Brabandfche
Staten, die het op de gehele
affchaffing der Inquifitie hadden toege-
HOPPER 63. 6A\. STRADA 115.
S 4

II.
KOEK
aSo DE AFVAL DER
legd, en gaf aan de overige Provin-
. ciën her teken tot foortgelijke Protes-
. ten, en even dapperen tegenftand. Zonder
aan de Hertoginne tijd te laten, om
daarop te befluiten, weigeren zij, op eigen
gezag, aan de Inquifitie hunne hulp
en gehoorfaamheid. De Geloofs - regters,
nog kort geleden , door een uitdrukkelijk
bevel tot ftrenger uitvoering
van hun amt gelast, zien zig eensklaps
weder van den wereldlijken arm
verlaten, van alle gezag en onderfleuning
beroofd, en bekomen op hunne klagten,
aan. het Hof, nietsbeduidende woorden
tot befcheid. De Landvoogdes, die aan
alle partijen genoegen wilde geven, had
het met alle bedorven (*_).
Inmiddels dat dit tusfehen het Hof, de
Raden en de' Staten omging, bezielde
een algemene geest van oproer het gehele
Volk. Men begon de regten van
den Onderdaan voor den dag te zoeken,
an dc magt der Koningen te toetfen.
„ Zo onnozel waren de Nederlanders
., niet", hoorde men velen, en niet heinelijk,
zeggen, „ of zij wisten zeer wel,
, wat de Onderdaan den Vorst, en deze
, den Onderdaan, fchuldig ware; en men
, zou nog wel middelen weten te vin-
> , den, om geweld met geweld te keren,
, fchoon dit tans nog zo niet mogt fchij-
, nen". Te Antwerpen vond men zelfs, op
(*) Vita VIGL. 46. HOPPER 64. f15.
j ITRADA 115. 116. BURG-. 150—154..

N E D E R L A N D E N .
ï8l
verfcheidene plaatfen, een gefchnfc aange­ II.
plakt, waarin de Stads-Regering vermaand BOEIt.
wierd, den Koning van Spanje, dewijl hij
zijnen eed verbroken, en 's Lands vrijheden
gefehonden had, bij het Kamero-erest
van Spier aanteklagen, daar braband
als een deel van den Bourgondifchen
Kreits, in den Religie - Vrede van
Pasfan en Augsburg, mede begrepen was
De Kalvinisten gaven,omtrent dien zeltden
tiid, hunne Geloofs-belijdenis in t ligt,
ei verklaarden, in ene Voorrede aan den
Koning, dat zij, fchoon bijna honderdduizend
fterk zijnde, zig egter vreedlaam

28a DE AFVAL DER
H. De krijgstoerustingen van FILIPS tegen
BOEK. de Porte, gelijk ook die, welke ERIK,
Hertog van Brunswijk, omtrent dien zelfden
tijd, zonder dat iemand het oogmerk
daarvan wist, in de nabuurfchap maakte,
bragten niet weinig toe, om het algemene
vermoeden te verfterken, als of de
inquifitie den Nederlanden met geweld
zoude opgedrongen worden. Velen van de
voornaamfte Kooplieden gaven openlijk
te kennen, dat zij hunne huizen en goederen
wilden verlaten, om de Vrijheid,
welke hun hier benomen wierd, in enen
anderen oord van de wereld te zoeken;
mderen zagen om naar enen aanvoerder,
?n heten zig gezindheden tot gewelddahgen
tegenftand, en uitzigten op vreemde
i ïulp ontvallen (*).
Om in dezen benaauden toeftand
i
'olkomen radeloos en zonder fteun te
moest de Landvoogdes ook nog van
( len enigften
< montbcrelijk
verlaten worden, die haar
was, en die medegewerkt
1 iad, om haar in dien toeftand te brenl
;en. „ Zonder enen Burger - oorlog te
9 , ontfteken," fchreef Prins WILLEM"aan
1 aar, „ was het tans volftrekt onmoge-
T i Ljk, de bevelen des Konings na te
5 , komen. Zo men evenwel daarop bleef
ftaan, dan moest hij haar verzoeken,
9
d
aarin de Godsdienstige vrijheid grondig verdeed
wierd.
(*) HOPPER 6I. 62. STRADA 117. ug.
V AN METEREN 77.

NEDERLANDEN. 283
zijne plaats met enen anderen te ver- II.
" vullen, die beter met de oogmerken BOEK.
" van zijne Majesteit ftrookte, en meer
dan hij o P de gemoederen der Natie
vermogt. De ijver, welke h,j bij aUe
andere gelegenheden in dienst van de
" Kroon had betoond, zou den tegenwoor-
' digen ftap, zo hij hoopte, tegen alk
verkeerde uitlegging verzekeren: zo ah
de zaken nu ftonden, bleef hem gene
" andere keuze over, dan of den Koning
ongehoorfaam te zijn, of tot nadee i
van zijn Vaderland en van zig zelvei l
l tc handelen". Van toen
WILLEM VAN ORANJE den
af verhe t
Raad va 1
State, en begaf zig naar zijne Stad Brt
da, waar hij in opmerkfame ftilte, do T
niet zo geheel werkeloos, den uitflag a:
wagtte. De Graaf van HOORN volgc e
zijn voorbeeld (*); alleen E G M 0 N D , fteec Is
onzeker tusfehen de Republiek en dc n
Troon, fteeds arbeidende aan de vrug t-
loze poging, om den goeden Burger m ;t
den gehoorfamen Onderdaan te verenigd 1;
EGMOND, wien de gunst ;van den V01 st
minder ontberelijk, en dus minder onve r-
fchillig was, kon niet van zig verkrijge:
den oogst van zijn geluk te verlaten, c ie
a-m het Hof van de Landvoogdes 1 m
juist in vollen bloei ftond. Het vertr :k
des Prinfen van ORANJE, wien de noo i,
zo wel als zijn uitmuntend verftand, al
dien invloed op de Landvoogdes gegev en
(*) H O P H Ï 67.

n.
BOEK
a8 4
DE AFVAL DER NEDERLANDEN.
had, dien grote geesten op kleine zielen
altoos hebben, had in haar vertrouwen
ene opene plaats gemaakt, waarvan Graaf
EGMOND, door middel van ene geh-ime
overeenftemming, welke tusfehen de vreesagtige
en goedhartige zwakheid zeer li thjk
ontftaat, een onbepaald bezit nam.
Daar zij al zo zeer vreesde, door een uitfluitend
vertrouwen op de Koningsgezinden,
het volk te belgen, als zij bedun:
was, den Koning door een te naauwe
meenfehap, met de verklaarde Hoofden
der partije, ongenoegen te geven, kon
er zig naaulijks een gepaster voorwerp
voor haar vertrouwen opdoen, dan juist
de Graaf van EGMOND, omtrent wien
tiet nog met volkomen uitgemaakt was
] :ot welke van beide partijen hij behoor'
ie; die aan den enen kant fterkte genoeg
] jezat, om haren wankelen moed te on-
< ierfteunen, en aan den anderen kant'toe-
;eeflijkheid genoeg, om zig met hare geoelige
verwaandheid te verdragen (*;.
(*) Des Konings aanhang in den Raad van
S tate met deze opoffering nog niet te vreden
b egeerde daarenboven van den 'Graave van E G-
w o PJD, dat hij zig duidelijk en bepaald voor
d : Inquifitie en de Plakaten verklaren zoude
yy Gij hebt goed praten", gaf de Graaf hun ten
ai itwoord, „ maar bedenkt ook eens, hoe veel
v> ik door het tegenwoordige reeds aan mijne eer
» ;eleden, aan hoe vele verfchillende oordeelvellingen
ik mij blootgefteld heb, en hoe vele
verwijten mij dagelijks van mijne vriendea
iaarover gedaan worden". HOPPER 66

D E R D E B O E K .
LANDVOOGDIJ VAN' MARGAREET'
VAN I' A R M A.
VERBOND DER EDELEN*
Zot dus verre fehenen de Prins Hl.
van ORANJE, de Graven van EG- BOEK*
MOND en HOORN, benevens hunne
vrienden, opregtelijk de algemene rust I565te
wenfehen. Het ware belang van
den Koning, hunnen Heer, had hen
niet min, dan het gemene welzijn,
beftuurd; altans hunne ondernemingen
en bedrijven hadden even weinig met
het eerfte, als met het laatfte geftreden.
'Er was tot nog toe niets
gedaan, dat niet met de trou jegens
hunnen Vorst beftaanbaar was, wat
hunne oogmerken verdagt kon maken,
of enen geest van opftand bij hen
Pet blijken. Het gene zij gedaan hadden,
hadden zij volgens hunnen piigc

111.
BOEK,
286 DE AFVAL DER
als leden van enen Vrijen Staat gedaan
, als de vertegenwoordigers en
de (brekers der Natie, als Raadgevers
des Konings, als lieden van
eer en _ deugd. De wapenen , waarmede
zij de aanmatigingen van het
Hof beltreden, waren vertogen , befcheidene
klagten , verzoeken geweest.
Nooit hadden zij zig door den regtmatigften
ijver voor hunne goede zaak
zo ver laten vervoeren, om tegen de
voorzigtighcid en gematigdheid te handelen
, waartegen anders zo ligt door
Partijzugt gezondigd wordt. Maar niet
alle Edelen luisterden dus naar de
ftem der voorzigtigheid; niet allen hielden
zig binnen deze palen van gematigdheid.
Inmiddels, dat men in den
Raad van State de grote vraag 'behandelde,
of de Natie ongelukkig moest
worden, dan niet; inmiddels dat derzelver
beëdigde vertegenwoordigers alle
gronden van reden en billijkheid tot
derzelver hulpe aanvoerden, en de burgerftand
met het gemeen hun lang
verkropt leed in ijdele klagten, bedreigingen
en vervloekingen ontlastten,
geraakt een deel der Natip in beweging,
dat het minfte van allen daartoe
fcheen geroepen te zijn, en waarvan
men dit het minfte van allen
had verwagt. Men herinnere zig eens
die klasfe van den Adel , waarvan
boven gezegd is, dat FILIPS - bij
den aanvang van zijn beftuur niet no-

NEDERLANDEN. 287
dig had geoordeeld, derzelver dienften III
erf behoeften in gedagten tc houden. BOEK.
Verre het gröotfte gedeelte van deze
zo kwalijk vergeten Edelen had, uit
ene vrij dringender oorzaak, dan blotelijk
om de eer, op bevordering
gehoopt. Velen hunner waren, langs
wegen boven gemeld, diep in fchulden
verzonken, waaruit zij genen kans
meer zagen om door eigen hulp gered
te worden. Met deze menfchen
bij de begeving der eeramten voorbij
te gaan, had FILIPS iet veel
ergers gedaan , dan blotelijk derzelvei
hoogmoed beledigd: in deze Bedelaars
had hij zig even zo vele ledige
toezieners en onbermhartige regters var
zijne daden ; even zo vele fchaêverhaal
— zoekende verzamelaars en aankwekers
van nieuwigheden gemaakt. Daai
met den welvaart de hoogmoed hei [
niet tevens had verlaten, maar dez<
veeleer, (en dit lot fchijnt huns ge
lijken algemeen te treffen,) ook noi
die ledige plaatfen ingenomen
>
had
welke de verdwenen gelukftaat bij hei 1
had agtergelaten, zo begonnen zij tans
|
door nood gedrongen, het enige ka
pitaal, dat niet had kunnen vervreeim
1
worden, namelijk hunnen Adeldom ei
1
de Republikcinfche waarde hunner na
men, op woeker uittezetten, en brag
ten een geldmunt in de wandeling
die nooit anders dan in zulk een' tijd
voor gangbaar had kunnen doorgaan K

III.
BOE K.
288 DE AFVAL DER
naamelijk hunne Befcherming. Met een
hoog gevoel van zig zeiven, waaraan zij
zo veel te meer toegaven, dewijl dit nog
hunne enige bezitting was, befchouden
Zij zig tans als "de veelbeduidende
middelmagt tusfehen den Vorst en den
Burger, en geloofden geroepen te zijn,
om den benaauden Staat, die met ongeduld
op hen, als op zijne laatfte
fteunfels, het oog had gevestigd, ter
hulpe te komen. Dit denkbeeld was
alleen in zo verre belachelijk, als hunne
verwaandheid daaraan deel had; maar
de voordelen , Welken zij uit dezen
waan wisten te trekken, waren wèl
gegrond. De Proteftantfche kooplieden,
in wier handen zig een groot gedeelte
van den Nederlandfchcn rijkdom
bevond, en die dc vrije oefening van
hunnen Godsdienst voor genen prijs
te duur dagten te kunnen kopen,
Verzuimden niet, het enige mogelijke
gebruik van deze klasfe des Volks
te maken, we'ke nu ledig aan de
markt ftond, en aan welke niemand
tot nog toe eenig bod had gedaan.
De zelfde menfchen , op welken zij
in alle andere tijden met de trotschheid
van den rijkdom zouden hebben
neergezien, konden hun nu, door hun
aantal, hunnen moed, hun aanzien bij
de gemeente, hun misnoegen tegen
de Regering , ja zelfs door hunnen
bedelaars-hoogmoed en hunne wanhoop,
zeer wezenlijke dienften doen. Uit dien
hoof-

NEDERLANDEN. aSo
hoofde deden zij ijverig hun best,
om zig naau met hun te verbinden,
de geneigdheid tot oproer zorgvuldig
bij hen aantekweken, die hoge gevoelens
van zigzelven bij hen aan den
gang te houden, en, wat het meeste
afdeed, door een regt van pas komende
onderfteuning in geld en fchone
beloften, hunne armoede om te koopen
-—(*). Slegts weinigen onder hen
waren zo min betekenende, dat zij
niet, al ware het ook maar door verwantfchap
met meer vermogenden, enigen
invloed bezaten: en allen te zamen,
zo het gelukte hen te verenigen,
konden ene gedugte ftem tegen
den Troon verheffen. Velen uit
dezelven hadden zig reeds voor de
Nieuwe Leer verklaard, of waren ten
minften heimelijk haar toegedaan; en
zelfs die genen onder hen, welke
ijverige Katholijken waren, hadden ftaatkundige
of bijzondere redenen genoeg,
om zig tegen de Trentfche befluiten
en de Inquifitie te verklaren. Allen,
eindelijk, waren, door hunne verwaandheid
alleen, reeds genoeg aangefpoord,
om het enige tijdftip niet te laten
voorbijgaan, waarin zij, bij mogelijkheid,
enig vertoon in de Republiek
konden maken.
Maar zo veel als men zig van
ene vereniging dezer menfchen moge
(*) STRADA 52.
I. DEEL. T
III.
BOEK.

III.
BOEK,
290 DE AFVAL DER.
beloven, zo ongegrond en belachelijk
zoude her geweest zijn, enigerhande
hoop op enen enkelden onder hen
te vestigen : ondertusfchen was het
niet zo gemaküjk, zulk ene vereniging
tot ftand te brengen. Om hen
allen bijeen tc krijgen, daartoe moesten
buitengewone toevallen medewerken;
en ten gelukke deden dezen zig
op. Ter gelegenheid van de Bruiloft
des Heren MONTIGNIJ, enen
der Nederlandfche Groten, alsmede van
die des Prinfen ALEX ANDER VAN
PARMA, welke beide ten dezen tijde
te Brusfel gevierd werden, kwam
een groot gedeelte van den Nederlandfchen
Adel in deze Had bijeen.
Bloedverwanten bezogten bij deze gelegenheid
hunne Bloedverwanten; nieuwe
vriendschappen werden gemaakt, en
oude vernieud; het gefprek liep over
den algemenen nood des Vaderlands;
wijn en vrolijkheid ontfloten mond en
hart; 'er werden wenken tot ene
vereniging, en tot een verbond met
vreemde Mogendheden, gegeven. Deze
toevallige bijeenkomften bragten weldra
opzettelijke voort; uit openbare gefprekken
ontftonden geheime onderhandelingen.
Het geval wilde, dat in dezen
tijd twe Duitfche Edelen, de
Graven van HOL en van SCHWART­
SEN BERG, zig in de Nederlanden bevonden,
welke onophoudelijk bezig waren,
met grote verwagtingen van na-

NEDERLANDEN. ügi
bufigen bijftand te verwekken (*). Reeds
enigen tijd te voren, had Graaf LO-
DIWIJK van Nasfau, in perfoon, diergelijke
onderhandelingen aan verfcheidene
Duitfche Hoven geopend (f). Enigen
willen zelfs, dat 'er geheime boden van
den Admiraal COLIGNIJ, omtrent dezen
tijd, in Braband gezien zijn; 't welk egter
met reden in twijfel getrokken wordt.
Was ooit een fiaatkundig tijdftip, tot het
ondernemen van ene verandering, gunftig,
zo was het dit. Een vrou aan het roer
van Staat; de Stadhouders der onderfcheidcne
Gewesten misnoegd, en tot oogluiking
geneigd; een gedeelte van het Staatsligchaam
geheel buiten werkfaamheid; geen
leger in de Provinciën; het weinige Krijgsvolk
reeds lang morrende over de agterblijvende
betaling, en te vaak door valfche
beloften bedrogen, om zig door
nieuwe te laten verleiden; deze benden,
daarenboven, aangevoerd door Bevelhebbers,
die de Inquifitie in hun hart verfoeiden,
en zig gefchaamd zouden heb*
ben, om voor haar het zwaard opteheffen;
geen geld bij kas, om fpocdig
genoeg nicu krijgsvolk te werven, en
even zo weinig om Buitenlanders te hu-
(*) BURG. 150. HOPPER. 67 68.
Ct) Ook was de Prins van ORANJE niet te
vergeefs zo plotfeiijk uit Brusfel verdwenen, om
de verkiezing van enen Roomfchen Koning, te
Frankfort, bij te wonen. Ene verzameling van zo
vele Duitfche Vorften moest voor ene onderhandeling
zeer gunftig zijn. STRADA 84. •
T 2
nr.
BOEK»

292 DE AFVAL DER
ren; het Hof te Brusfel, zo wel als de
HI.
drie Kollegiën, door twcdragt inwendig
BOEK
| verdeeld, en door zedeloosheid bedorven;
de Landvoogdes zonder volmagt, en de
Koning verre van de hand; de aanhang
van dezen in het Land gering, onzeker
en moedeloos; de tegenpartij talrijk en
vermogend; twe derde gedeelten des volks
tegen het Pausdom verbitterd, en belust
op Ö
verandering — welk ene beklaaglijke
naaktheid der Regering, en hoe veel beklaaglijker
nog, dat deze naaktheid bij
hare vijanden zo wel bekend was! (*)
'Er ontbrak nog, om zo vele hoofden
tot één doel te verenigen, een Aanvoerder,
en een veelbeduidende naam, om
aan derzelver eerfte ondernemingen , in de
Republiek, enig gewigt bijtezetten. Beiden
vond men in Graaf L ODE WIJK VAN
NASSAU, en HENDRIK VAN BREDERO-
D E, zijnde beiden van den eerften Adel des
Lands, die zig vrijwillig aan het hoofd der
onderneming ftelden. L ODE WIJK, broeder
des Prinfen van ORANJE, bezat vele voortreffelijke
hoedanigheden, welke hem waardig
maakten, om op zulk een belangrijk
toneel te verfchijnen. Te Geneve, waar
hij de wetenfehappen had beoefend, had
hij den haat tegen Geestelijke dwingelandij,
en de liefde voor den nieuwen Godsdienst
ingezogen, en bij zijne terugkomst
niet verzuimd, voor deze grondftellingen
aanhangers in zijn Vaderland te werven,
(*) GROT. 19. BUICUND. i54

NEDERLANDEN. 293
De Republieksgezinde vlugt, welke zijn
geest aan die zelfde School genomen had,
IIT.
onderhield in hem
BOEK
enen blakenden haar
tegen alles wat Spaansch heette, welke
haat alle zijne daden befluurde, cn hem
niet dan met zijnen laatfien adem verliet.
Pausdom en Spaanfche Regering waren
in zijn gemoed een en het zelfde, gelijk
zij ook inderdaad waren; en de afkeer,
welken hij voor het ene voedde, hielp
zijnen weerzin tegen de andere verfterken.
Zo zeer als de beide broeders in genegenheid
en afkeer overëenflemden, zo
ongelijk waren de middelen, waardoor zij
die beide hartstogten voldeden. Den
jongfien broeder veroorlofde het driftige
bloed van zijn geitel en zijne jeugd die
buigfaamheid niet, waardoor de ander zijn
doel wist te bekruipen. Zo diep de gedagten
van den laatfien zig verborgen
hielden, zo open en bloot lagen alle de
aandoeningen van den jongfien broeder;
zo fiil en heimelijk als de hartstogt in
de ziel van WILLEM gloeide, zo hevig
woedde dezelve op het gelaat van LO-
DEWIJK. Een koel bedaard voorkomen
bragt den eerflen langfaam, maar zeker,
tot zijn doel, terwijl ene doorknede
voorzigtigheid hem de zaaken ontworp;
LODEWIJK had aan ene dolle drift, die
wat haar ook voorkwame onder den voet
liep, alles te danken, wat hij groots verrigtte,
zo wel als alles, wat hij bedorf.
Hierom was WILLEM een Veldheer, en
LODEWIJK nooit meer
T 3
dan een Geluk

204 DE AFVAL DER
III. zoeker; een welgelpierden arm, wanneer
BOEK. hij door een wijs hoofd beftuurd wierd.
Hardnekkig en- volftandig bleven beide
broeders hunnen eerilen haat, zo
wel als hunner eerfte liefde, getroiu
maar de goede zaak had enen zekerder
borg in WILLEM'S voortreffelijk
verftand, dan in den ftouten moed
van deszelfs broeder. Het was bij een
gelukkig toeval, dat Vaderland, Waarheid
en Vrijheid, het eerfte bezit van
LODEWIJK'S hart genomen hadden,
maar van het hart zijns broeders waren
zij, fchoon ook later, verzekerd.
LODEWIJK'S eens gegeven woord gold
voor altoos; zijne verbindtenisfen verduurden-
alle wisfelvalligheden, omdat zij in het
nijpen van den nood waren aangegaan,
en vermits het ongeluk vaster
banden legt, dan de ligtzinnige voorfpoed.
Zijnen broeder en deszelfs
zaak minde hij even zeer, en voor
deze liet hij het leven.
HENDRIK VAN BREDERODE, Heer
van Vianen en Burggraaf van 'Utregt,
was een Afftammcling van de oude
Graven van Holland, welke dat Gewest
voorheen als oppermagtige Vorften
beheerschtcn. Deze betrekking maakte
hem dierbaar voor een volk, onder
welk de gedagtenis aan zijne
range Heren nog volkomen in wezen,
en zo veel te meer in zegeninge
was^ hoe minder men bij de
verandering gevoelde gewonnen te heb-

NEDERLANDEN. 295
ben. Dit geërfde aanzien kwam zeer ITT.
te ftade aan de verwaandheid van BOEK.
enen man, die den mond f reeds vol
had van den roem zijner Voorvaderen,
en die mee deste groter vermaak
tusfehen de puinhopen der vergangene
heerlijkheid omdoolde, hoe meer
het gezigt op • zijnen tegenwoordigen
toeftand van troost ontbloot was. Buiten
alle waardigheden en bedieningen
gefloten, waarop de hoge gedagten
van zigzelven, en de Adel van zijn
geflagt, hem ene regtmatige aanfpraak
fchenen te geven, (want een Escadron
ligte Ruiterij was alles, wat men hem toevertroude,)
rekende hij zig bevoegd
om op de Regering te fchimpen, en
derzelver maatregelen met ftoute fmaadredenen
aantevallen. Hierdoor kieeg hij
het Volk aan zijn fnoer. Ook was
hij heimelijk aan dc Hervormde Leer toegedaan;
dog minder, dewijl zijne beter
--ertuiging zig" daarvoor had bepaald,
dan wel omdat het een afval
was. Hij bezat meer rapheid van
tong, dan welfprekendhei.1, en meer
driestheid, dan moed: koen was hij,
dog meer, omdat hij geen gevaar
geloofde , dan omdat hij boven
hetzelve verheven was. LODEWIJK
van NASSAU brandde van ijver voor
de zaak, welke hij befchermde; BRE-
DERODE voor den roem van dezelve
befchermd te hebben: gene vergenoegde
zig met voor zijne partij
T 4

III.
BOEK.
096 DE AFVAL DER.
te werken; deze moest aan 't hoofd vandezelve
zijn. Niemand paste beter tot
Voorganger van enen opftand; maar tot
Befluurder van denzelven kon 'er
naaulijks flegter uitkomen. Zo ijdel als
in den grond zijne bedreigingen waren,
zo veel nadruk en ontzag kon
de waan van den groten hoop daaraan
geven, ingeval het dezen in 't
hoofd kwam, enen Pretendent in zijnen
perfoon optewerpen. Zijne aanfpraken op
de bezittingen zijner Voorouderen waren
een ijdele naam; maar bij het
algemene misnoegen was ook een naam
reeds genoeg. In een boekjen, dat
destijds onder het Vólk verfpreid werd,
noemde men hem openlijk den Erfgenaam
van Holland; en zekere beellenis
van hem voerde dit trotfche
:>mfchrift:
Sim Brederodus ego, Batava non infima gentis
Gloria, virtutem non unica pagina claudit (*).
Behalven deze beiden, traden uit
Jen voornamen Nederlandfchen Adel mede
tot het Verbond, de jonge Graaf
KAREL VAN MANSVELD, een zoon
yan dien, welken wij onder de ijve-
•igfte voorflanders van 's Konings par-
:ij gevonden hebben; de Graaf van
ic UILEN BURG, twee Graven van BER­
KEN en van BATENBURG, JOHAN
(*) BURG. 3 SI. 352. GROT. ao.

NEDERLANDEN. ZQ7
V A N M A R N I X , Heer van Thoulouze, IIÏ.
FiLiP ' V A N M A R N I X , Heer van St.
Aldegonde, nevens enige anderen; en
omtrent het midden van Slagtmaand, des
jaars vijftienhonderd-vijf-en zestig, kwam
dit Verbond, ten huize van zekeren
V A N H A M M E S , Wapen -koning der Vliesridderen,
tot ftand (*). Zes menfchen
waren het (f), die hier het lot van
hun Vaderland, even als, op enen anderen
tijd, de Eedgenoten de Zwitferfche
Vrijheid, beflisten, de fakkel
van enen veertigjarigen oorlog ontftaken,
en den grond van ene Vrijheid
leiden, waarvan zij zelve de vrugten
niet zouden genieten. Het Verbond,
zo wel als de eed, door V A N M A R N I X
eerst van allen ondertekend, was van
den volgenden inhoud:
„ Nademaal zommige kwalijk -gezin-
„ de perfonen, bewimpelende hunne
, ftaatzugt en gierigheid met ijver voor
„ het Katholijke geloof, zijne Majcs-
„ teit overgehaald hebben, om de v«r-
„ foeilijke Inquifitie in deze Landen
„ intevoeren, (een Regtbank, ftrijdig
„ met alle Godlijke en menschlijkc
„ wetten, en die alle barbaarfche in
?, rigtingen van het blinde Heidendom.
(*) Een ijverig Knlvinist, en de driftig
fte werver voor het Verbond, die zig beroem
de wel tweduizend Edelen daartoe overgehaald i
hebben. STRADA II8.
(t) BURG. ISÓ. STRADA noemt 'er negen
fWAUZNAAR elf.]
T <
B O E K .

&9% DE AFVAL DER
HI. „ in onmenschlijkheid overtreft, welke
BOEK. „ alle andere magt aan de Inquifitie-
„ meesters onderwerpt, de menleken
„ tot ene altoosdurende flavernij ver-
„ nedert, en door hare bedekte lagen,
,, den eerlij'kften Burger onophoudelijk
„ aan den fchrik des doods blootftelt,
„ zodat het enen Priester, enen trou-
„ lozen vriend, enen Spanjaard, met
„ één woord, eiken deugniet vrijftaat,
„ wien en wanneer hij maar wil,
„ voor deze Regtbank aanteklagen,
„ te doen gevangen nemen, veroor-
„ delen en ftraffen, zonder dat het
„ dezen vergund zij, zijnen Befchul-
„ diger te weten, en bewijzen van
„ zijne onfchuld bijtebrengen) zo heb-
,, ben wij Ondergetekenden ons ver-
„ bonden, om voor de veiligheid van
„ onze huisgezinnen, goederen en per-
„ fonen te waken. Ten dien einde
„ hebben wij ons door een heilig
„ Verbond te zamen verenigd, en be-
„ loven met plegtigen ede, het in-
„ voeren der Inquifitie, uit al ons
„vermogen, te zullen beletten, 't
3 zij men dat heimelijk of in 't
„ openbaar, en onder wat naam
„ ook, .mogt beproeven. Tevens be-
, tuigen wij 'er zeer verre af te
, zijn, van tegen den Koning, on-
, zen Heer, iets nadeligs voor-
, tehebben; veeleer hebben wij al-
, lep ons onveranderlijk voorgenomen,
, 's Konings bewind te onderfteunea

NEDERLANDEN. 299
„ en te befchermen, de rust te be- III.
waren, en allen oproer naar ver­ BOEK.
mogen te fluiten. Ingevolge dit voor-
„ nemen, hebben wij gezworen, cn
„ zweren bij dezen , de Regering
heilig te zullen houden, en haar
11 met woorden en daden te cerbie.digen,
waarover wij God Almagtig
„ tot getuigen aanroepen.
„ Verder beloven en zweren wij, el-
„ kandcr onderling ten allen tijde, en
„ op alle plaatfen, tegen allen aan-
,' val te zullen dekken en befchermen
, voor zo verre die punten
^ betreft, welke in dit Verbond zijn
,' uitgedrukt. Wij verpligten ons hier-
„ mede, dat generhande aanklagte on-
„ zer vervolgers, met welken naam de-
', zelve ook opgefchikt worde, zij moge
„ muiterij, afval of anders heten, ons
„ van onzen eed tegen hem, die aangeklaagd
is, zal kunnen ontheffen,
" of ons van onze belofte omtrent
„ hem ontdaan. Gene handelwijze, die
„ tegen de Inquifitie gerigt is, kan
„ den naam van Opftand verdienen.
„ Alwie derhalven uit dien hoofde in
\, hegtenis wordt genomen, dien ver-
„ binden wij ons hier, naar ons ver-
,, mogen, te zullen helpen, en hem,
„ door alle geoorloofde middelen, zij-
„ ne vrijheid weder te geven. Hier-
„ in, gelijk mede in alle overige
„ regelen van ons gedrag, maar in-
„ zonderheid tegens de Regtbank det

m.
300 DE A F V A L D E R
„ Inquifitie, onderwerpen wij ons aan
BOEK. „ het algemene oordeel van het Verbond,
„ of wel van die genen, welken wij
„ eenparig als onze Raadslieden en
„ Hoofden erkennen zullen.
„ Ter bevestiging dezes, en ter be-
„ kragtiging van dit Verbond, beroe-
„ pen wij ons op den heiligen naam
„ des levenden Gods, des Scheppers
„ van Hemel en Aarde, en van al-
„ les wat daarin is, die de harten,
„ de gewetens en de gedagten be-
„ proeft, en die de zuiverheid van
n de onzen kent. Hem bidden wij
„ om den bijfiand van zijnen Heili-
„ gen Geest, opdat ons voornemen
„ met geluk en eer gekroond wor-
„ de, tot verheerlijking van zijnen
i, Naam, en tot zegen en beflendi-
, gen vrede des Vaderlands" (*).
Dit Verbond, Compromis geheten,
|
verd dadelijk in verfcheidene talen overrebragt,
en fnellijk door alle Gewes-
1 en verfpreid. Elk der verbondene Ede-
] en bragt al wat hij van vrienden,
3 )loedverwanten, gunfielingen en bedien-
« len had, te zamen, om het Ver-
)ond fpoedig tot een groot ligchaam
e maken. Men hield grote maaltijlen,
welke gehele dagen lang duurlen:
onwederftaanbare verzoekingen voor
len zinlijk, lugtig flag van lieden, bij
velken de diepfie ellenden den lusx
00 BURG. 15Ö, 155. STRADA 118.

NEDERLANDEN.' 301
tot een vrolijk leven niet hadden kun­ HL
nen verdoven. Wie zig daar liet vin­ BOEK.
den, (en elk was 'er welkom,) werd
door voorkomende verzekeringen van
vriendfehap vermurfd, door wijn verhit,
door het voorbeeld medegefleept,
en overweldigd door het vuur enei
woeste welfprekendheid. Velen ftuurde
men de hand ter ondertekening; wie
twijfelde, werd gefcholden, wie fchroomde,
bedreigd, en de welgezinden overfchreeud;
menigeen wist in 'r gehee [
niet, wat het eigenlijk was,_ waa:
onder hij zijnen naam fchreef , et l
fchaamde zich eerst lang daarna t<
vragen. De algemene zwijmel lie
gene keus over; velen dreef bloo
Uitzinnigheid tot de partij; een aan
zienlijke broederfchap lokte de genr
gen; den vreesagtigen gaf het grot e
getal moed. Men had zig van d e
list bediend, om de namen en z<
gels van den Prins van ORANJI 1
de Graven van EGMOND, HOOR*
ME GEN en anderen, bedrieglijk nat
maken; een kunstgreep, waardoor ve ie
honderden voor het Verbond gewo 1-
oen wierden. Bijzonder had men h et
hierbij ook op de Officieren van h :t
leger gemunt, om zig in alle g lis
vallen van dezen kant te dekken, b
p
aldien het tot geweld mogt komc
a.
Met velen gelukte het, vooral m
et
die van minderen rang, en Gra
af
BR EDERODE trok zelfs tegen en
>n

302 D E A F V A L D E R
ITT. Vaandrig, die zich bedenken -wilde,
« O F. K.
1
den degen. Menfchen van allerlei rang
en ftand tekenden. De Godsdienst
maakte geen onderfcheid; zelfs Katholijke
Priesters voegden zig bij het
Verbond. De beweegredenen waren niet
bij allen de "zelfde, maar bij allen
werd het zelfde voorgeven gebruikt.
Den Katholijken was het blotelijk om
de affchaffing der Inquifitie, en verzagting
der Plakaten, te doen; de
Proteftanren beoogden ene onbepaalde
vrijheid van geweten. Zommige dolzinniger
hoofden voerden niet minder
in den fchild, dan ene gehele omkering
van het tegenwoordige beftuur;
en de behoeftigften onder hen houden
ene veragtelijke hoop op de algemene
omkering (*).
Een affcheids-maal, dat juist omrent
dezen tijd aan de Graven van
;CHwARTSENBERG en HOL te Brei
!a, en kort daarna te Hoogftraten,
i [egeven werd, trok velen van den
( erften Adel ^naar beide plaatfen, on-
C !er welken zig reeds verfcheidene be-
\ onden, die airede het Verbond had-
c en ondertekend. De Prins van ORAN-
J E, de Graven van EGMOND, HOORN
e n VAN ME GEN, waren mede bij dit
g astmaal tegenwoordig, zonder affpraak
e renwel, en zonder dat zij zelve tot
h et Verbond behoorden; fchoon een
O STRADA Irp. BURGUND. 159.—161.

NEDERLANDEN. 303
van EGMOND'S Geheimfchrijvers, en III.
enige Bedienden der overigen, zig open­ B O EK»
lijk bij het zelve hadden gevoegd.
Bij dezen maaltijd nu, verklaarden zig
reeds driehonderd voor het Verbond,
en de vraag werd opgeworpen, of
men zig gewapend, dan ongewapend,
met een Aanfpraak of Verzoekfchrift,
tot de Landvoogdes zou vervoegen.
HOORN en ORANJE (EGMOND wilde
op generlei wijze de onderneming
bevorderen,) werden hierbij tot fcheidslieden
geroepen, welke voor den weg
van befcheidenheid en onderdanigheid
beflisten, doch juist hierdoor gelegenheid
gaven tot de befchuldiging, dat
zij de onderneming der Zamen gezworenen
vrij openlijk onder hunne befchcrming
genomen hadden. Men befloot
dus, ongewapend, en met een
Verzoekfchrift te verfchijnen, en 'er werd
een dag bepaald, waarop men te
Brusfel bijëen zou komen (*).
De eerde wenk van dit Verbonc
der Edelen werd der Landvoogdesfe
door den Graaf VAN MEGEN, dadelijk
na zijne wederkomst, gegeven
„ 'Er werd", zeide hij, „ ene on
„ derneming gefmeed, waarin drie
„ honderd van den Adel begrepen wa
„ ren; het gold den Godsdienst; d<
„ gezamenlijke deelgenoten hadden zi{
(*) BVEG, 150. 166.

III.
BOEK.
504 DE AFVAL DER
„ door enen eed verbonden; zij maak*
„ ten groten ftaat op buitenlandfche
„ hulp; het overige zoude zij binnen
„ kort vernemen". Meer zeide hij
haar niet, hoe fterk zij 'er ook op
aandrong. „ Een Edelman had het
„ hem onder het zegel van geheim-
„ houding toevcrtroud, en hij had zijn
„ woord van eer daarvoor verpand".
Eigenlijk was het niet zo zeer deze
kieschheid, omtrent het punt van eer
welke hem terug hield, van zig verder
te verklaren, als wel zijn afkeer
van dc Inquifitie, aan welke hij
niet gaarn enen dienst wilde bewijzen.
Niet lang na hem ftelde Graaf
EGMOND de Landvoogde&fe een Affchrift
van het Verbond ter hand,
waarbij hij haar tevens de namen der
Eedgenoten, enige weinigen uitgezonderd,
opgaf. Ten zelfden tijde fchreef
de Prins van ORANJE aan haar: „ 'Er
„ werd," zo hij hoorde, „ een leger
„ geworven; vierhonderd Officieren wa-
ren airede benoemd, en binnen kort
„ zouden 'er twintig duizend man in de
„ wapenen verfchijnen". Dus werd het
;erugt, door telkens nieuwe bijvoegr
els, zo wel als in eiken mond, het
revaar meer en meer vergroot (*).
De Landvoogdes, door den eerften
J "chrik dezer tijding bedwelmd, en door
niets
(*) HOPru. 69. 70. BURG. 166. 167.

NEDERLANDEN. 305
niets dan vrees beftuurd, raapt in allerijl
bijeen , allen die uit den Raad van
Staten juist te Brusfel bij der hand
waren, en laat tevens door enen dringenden
brief den Prins van ORANJE,
benevens den Graaf van HOORN, verzoeken
, om hunne verlatene plaatfen
in den Raad weder intenemen. Eer
dezen nog aangekomen waren , overlegt
zij met EGMOND, MEGEN en BAR-
LAIMONT, wat befluit 'er in deze
hachlijke omftandigheden dieride genomen.
De vraag was, of het best ware dadelijk
de wapenen optevatten , of
van den nood ene deugd te maken,
cn den Verbondenen hunne begeerte
intewilligen ; dan, eindelijk, of men
hen door beloften en ene fchijnbare
infchiklijkheid zo lang zoude ophouden
, tot dat men tijd had om regels
voor zijn gedrag uit Spanje tc bekomen
, en zig van geld en krijgsvolk
te voorzien. Tot het eerfte ontbrak
het nodige geld, en het niet minder
nodige vertrouwen op het leger, dat
misfehien reeds door de Verbondenen
was overgehaald. Het twedc zou nimmer
door den Koning worden goedgekeurd,
en ook eer daartoe ftrekken,
om den trots van het Eedgenootfchap
te verheffen, dan tc vernederen; daar
integendeel ene gepaste zagtheid en
ene fpoedige onbepaalde vergiffenis van
het gebeurde, het oproer mogelijk nog
in de wieg zou kunnen fmoren. Het
I. DEEL. V
III;
BOEK;

m
BOEK.
306 DE AFVAL DEK
laatfte gevoelen werd door MECEN en
EGMOND verdedigd, dog door BAR-
LAIMONT bedreden. „ Het gerugt,"
zeide deze, „ had de zaak vergroot;
„ onmogelijk kon ene zo gedugte wa-
„ pen - toerusting zo heimelijk en met
,, zulk een' fpoed zijn toegegaan. Het was
., een rot van enige degte lieden, door
„ twe of drie dwepers opgedookt, en
„ niets meer. Dc rust zou dra herdeld
„ zijn, wanneer men enige koppen had
,, afgedagen." De Landvoogdes beduit
het oordeel van den vergaderden Raad
van State af te wagten, dog blijft intusfehen
niet dil zitten. De vestingwerken
van de voornaamde plaatfen werden
bczigtigd, en, waar zij befchadigd
waren , herdeld ; hare Afgevaardigden
aan vreemde Hoven worden gelast hunnen
ijver te verdubbelen; vliegende boden
naar Spanje gezonden. Te gelijk
doet zij haar best, om het gerugt van
de nabij zijnde overkomst des Konings
van nicus tc verfpreiden, en in haar
uiterlijk gedrag de dandvastighcid en
bedaardheid te vertonen van iemand,
die den aanval vcrwagt, en niet fchijnt
voor denzelvcn te bezwijken.
Met het einde van Lentemaand, en
dus vier volle maanden na het opdel
des Verbonds, vergaderde de gehele
Raad van State te Brusfel. Hierbij
waren tegenwoordig de Prins van ORANJE,
(*) STRADA 120. BURGUND. 168, ió>

NEDERLANDEN. 3a?
de Hertog van AARSCHOT, de Graven
van EGMOND, van BERGEN, van
MEGEN, van AREMBERG, van HOORN,
van HOOGSTRATEN , van BARLAIMONT en
anderen, de Heren van MÖNTIGNY en
HACHICOURT, allen Ridders van het
Gulden Vlies, benevens den Prefident
VIGLIUS, den Staatsraad BRUXELLES,
en de overige leden van den Geheimen
Raad (*). Hier werden reeds verfcheidene
brieven ten voorfchijn gebragt,
welke van het ontwerp der zamenzwering
nader berigt gaven. De uiterfte
verlegenheid, waarin de Landvoogdes zig
bevond, gaf den Misnoegden enen fteun,
waarvan zij niet in gebreke bleven tans
gebruik te maken, en hun lang onderdrukt
gevoel bij deze gelegenheid in
Woorden te uiten. Men veroorloofde
zig bittere bezwaren tegen het Hof
zelf , en tegen de Regering intebrengen.
„ Nog onlangs," liet de Prins
van ORANJE zig uit, „ heeft de Ko-
„ ning veertigduizend gulden aan de
Koningin van Schotland toegefchikti
,, om haar in hare ondernemingen te-
„ gen Engeland te onderfteunen, en
„ zijne Nederlanden laat hij onder den
„ last hunner fchulden zugten. Dog om
,, van het ontijdige dezes onderftands,
„ en deszelfs flegt gevolg (f) niet eens
(*) HOPPER. 71. 72. BURG. 173.
(f) Dit geld was in de handen van Ko
ningin ELISABET gevallen.
V %
lil
BOEK.

a.
BOEK
• 3o8 DE AFVAL DER
,i te fpreken, waarom haalt hij ons den
, „ toorn ener Vordin op den hals, die
„ ons als Vriendin zo waardig, maar
als Vijandin zo gedugt is?" Ook kon
de Prins bij deze gelegenheid zig niet
onthouden te reppen van den heimelijken
haat, welken de Koning tegen het
huis van Nasfau, en tegen hem in 't
bijzonder, voedde. „• Het is bekend,"
zeide hij, „ dat hij met de erfvijan-
„ den van mijn huis beraadflaagd heeft,
„ mij, om 't even op welke wijze,
„ van kant te helpen, en dat hij met
„ ongeduld flegts ene gunfiige gelegen-
„ heid daartoe afwagt/' 's Prinfen voorbeeld
opende mede den mond aan den
Graaf van HOORN en vele anderen,
die met veel drifts over hunne eigene
verdienden en de ondankbaarheid des
Konings uitweidden. De Landvoogdes had
moeite om het gedruis te dillen, en
de aandagt op het eigenlijke onderwerp
der Vergadering te bepalen. De vraag
was, of men den Verbondenen, welke
men nu wist dat zig met een Verzoekfchrift
ten Hove zouden vervoegen, gehoor
zou geven, dan niet ? De Hertog
van AARSCHOT, de Graven van
AREMBERG , Van M E G E N en BAR-
LAIMONT ftemden daartegen. „ Waar-
„ toe vijfhonderd menfchen," zeide de
laatfte, „ om een klein gefchrift over-
„ tegeven? Deze tegendclling van ne-
„ derigheid en notschheid beduidt niets
„ goeds. Laat hen enen agtenswaardigen

NEDERLANDEN. 30?
„ man uit hun midden, zonder ftaat- HT.
" fij, zonder aanmatiging, tot ons zcn-
„ den, en langs dezen weg hunne be-
„ geerte aan ons voordragen. Dat men
„ hun anders de deur toefluite, of, zo
„ men hen al wil binnen laten, dat
,, men hen dan op het itrenglle gade
„ fla, en dc eerfte (loutheid, waaraan
„ een van hun zig fchuldig mogt ma-
„ ken , met den dood ltraffe." De
Graaf van M AN S V E L D , wiens eigen
zoon mede tot de Verbondenen behoorde,
verklaarde zig insgelijks tegen de
Partij ; hij had gedreigd zijnen zoon
te onterven, zo hij zig niet aan het
Verbond onttrok. Ook de Graven van
ME G E N en A R E M B E R G maakten zwarigheid
, om het Verzoekfchrift aantene^
men. - Maar de Prins van O R A N J E , dc
Graven van E G M O N D , H O O R N , H O O G
S T R A T E N cn meer anderen, Hemden 'e:
met nadruk voor. ,, Dc- Verbendenen,:
verklaarden zij, ,, (tonden bij hun al I
„ menfchen van eer en deugd bekend >
„ met velen uit dezelve waren zij doo
r
„ banden van vriendfehap en bloedver
„ wantfehap verknogt, en zij durfde: 1
„ voor derzelver gedrag inftaan. Ec 1
„ Verzoekfchrift intelevercn Hond elke j
„ Onderdaan vrij ; zonder onregtvaardi T
3
„ te zijn kon men een zo aanzienlij fc
„ gezelfchap geen regt weigeren, 't
„ welk de geringde mensch in de n
,, Staat mogt genieten." Het befluit yïi
:1
dus, daar- de meeste (temmen voor d
BOEK.
LE
V

$lo DE AFVAL DER
III. gevoelen waren, de Verbondenen toc-
SOEK, telaten, mids dat zij ongewapend
. verichenen, en zig met belcheidenheid
gedroegen. De kibbelarijen tusfehen
de leden van den Raad, hadden het
gröotfte gedeelte van den tijd weggenomen
, zodat men de verdere raadpleging
tot ene twede zitting moest
uitftellen, welke dadelijk den volgenden
dag werd geopend (*_).
Om de hoofdzaak niet, gelijk den.
vorigen dag, in nutteloze klagten te
verliezen, fpoedde de Landvoogdes ditmaal
regelregt naar het doel. „ BRE-
„ DERODE," zeide zij; „ zal, gelijk
onze bérigten luiden, in naam van.
,, her Verbond ons om de affchaf-
„ fing der Inquifitie , en verzagting
„ der Plakaten komen verzoeken. Het
„ oordeel van mijnen Raad moet mij
„ bepalen, wat ik hem zal antwoor-
„ den; dan, eer dezen hunne gevoe-
„ lens voordragen , zij het mij ver-
„ gund, een woord te laten vooraf-
,, gaan. Mij is gezegd, dat 'er ve-
„ len, ook zelfs onder U, Mijne
„ Heren! gevonden worden, welke de
„ Geloofs - Plakaten van den Keizer,
„ mijnen Vader , openlijk aanranden ,
„ en dezelve den Volke als onmenfchelijk
en barbaarsch affchilderen.
„ Nu vrage ik U, Gij Ridders van
„ het Vlies, Raden van zijne Maje-
(_*") STRADA iai. 122..

NEDERLANDEN. JU
, fteit en van den Staat, of gij niet III.
" zelve uwe Hemmen tot deze Plakaten j
*' hebt gegeven? of de Staten des Lands ,
" dezelven niet als wettelijk verbindende
',' erkend hebben? Waarom keurt men
" tans af , wat men. voormaals voor
" wettig verklaarde? Of is het daar-
" om, wijl het tans meer dan ooit
\\ noodzakelijk is geworden? Sint wanneer
is de Inquifitie in de Neder-
" landen iets zo ongewoons geworden?
Heeft de Keizer dezelve niet reeds
voor zestien jaren ingevoerd, en waarin
zou zij wreder zijn, dan de Pla-
' katcn ? Zo men toeitemt, dat deze
" laatfien een werk van wijsheid ge-
" weest zijn; zo de algemene goedkeu-
„ ring der Staten dezelve bekragtigd
", heeft; waarom dan dat misnoegen
" tegen de eerstgenoemde, welke tog
" veel menfcheiijker is dan de Plaka-
" ten, wanneer deze volgens den let-
H ter worden nagekomen? Spreekt tans
" vrij uit, ik wil uw oordeel hierme-
" de zijne vrijheid niet benemen, maar
" het is ook uwe zaak, toe te zien,
dat hetzelve niet door drift over-
" heerscht worde." De Raad was, ge­ V
lijk gewoonlijk, in twe gevoelens verdeeld
; dog die weinigen , welke de
Inquifitie en de letterlijke nakoming der
Plakaten vooritonden, werden zeer verre
door de tegenpartij, welke den Prins
van ORANJE aan 't hoofd had, overftemd.
„ Had men tog," du* ving hij
V A
BOEK.

m
BOEK.
312 DE AFVAL DER
aan, „ mijne voorftellen der overwe-*
„ ginge waardig gekeurd, toen zij nog
„ maar verre afzijnde bekommeringen wa-
„ ren, dan zou men niet daartoe heb-.
„ ben behoeven te komen, om de uiter-
,, fle middelen te beproeven; dan zou-
„ den menfchen, die in dwalingen ver-
„ keerden, niet door die zelfde maat-
„ regelen , welke aangewend werden,
„ om hen daarvan terug te brengen,
„ dieper in dezelve verzonken zijn.
„ Wij allen, gelijk gij ziet, ftemj,
men in de hoofdzaak overeen. Wij
„ allen wenfchen den Katholijken Gods-
„ dienst buiten gevaar te zien ; kan
„ dit niet zonder hulp der Inquifitie
„ te werk gefield worden, welaan,
„ zo bieden wij goed en bloed ten
is dienfte van haar aan; • maar juist
„ dit is het, gelijk gij hoort, waar-
„ over de mcesten onzer geheel an-
„ ders denken." (*)
,, 'Er is ene tweërlei foort van In-
„ quifitie, waarvan dc Roomfche Stoel
„ zig de ene aanmatigt, terwijl de
r, andere federt onheugelijke tijden door
,, de Bisfchoppen is geoefend. De
, kragt des vooroordeels en der ge-
, woonte heeft ons de laatfte ver-
, draaglijk en ligt gemaakt. Deze zal
, in de Nederlanden weinig tegenftands
, vinden , en het vermeerderde getal
, van Bisfchoppen zou
I
dezelve genoeg-i
£*) STRADA 123. 124.

NEDERLANDEN. 3U
?, faam maken. Wat doet men dan IR.
„ tog mee de eerfte, wier blote naam BOEK.
P, alle gemoederen in oproer brengt?
„ Zo vele volken misfen dezelve, en
„ waarom moet zij dan ons juist wor-
,, den opgedrongen? Voor L u T H E R
„ heeft niemand haar gekend; de Kei-,
„ zer was de eerlte, die haar in-
„ voerde; maar dit gelchiedde in enen
„ tijd, toen 'er gebrek was aan Gees-
„ telijke Opzieners; toen de weinige
„ Bisfchoppen zig daarenboven traag
„ betoonden, en de zedenloosheid der
„ Geestelijken hen van het Regteramt
„ uitfloot. Tans is alles veranderd;
„ tans tellen wij zo vele Bisfchop-
„ pen, als 'er Landfchappen zijn. Waar-,
,, om zou het beftuur zig niet fchik-
„ ken naar dc tijden ? Zagte middc-
„ len hebben wij nodig, maar gene
„ harde. Wij zien 's Volks misnoe-
„ gen, welk wij moeten zoeken te
„ Rillen , .zal het niet tot oproer
„ overflaan. Met den dood van PIUS
„DEN VIERDEN is de Volmagt der
„ Inquifiteurs ten einde gelopen ; dc
„ nieuwe Paus heeft nog gene bc-
,, kragtiging overgezonden, zonder wel-
„ ke tog anders niemand zig onder-
„ wonden heeft , zijn amt tc oefc-
„ nen. Nu is het derhalven de tijd,
„ dat men haar kan opfchorten, zon-
?, der iemands regten te benadelen."
„ Het gene ik omtrent de Inquifr
& tie oordele, geldt ook ten opzig
V §

III.
BOEK.
SI4 DE AFVAL DER
,, te der Plakaten. De nooddwang der
„ tijden heeft die afgeperst; maar die
„ tijden zijn nu voorbij. Ene zo lang-
„ durige ondervinding behoorde ons nu
,, eindelijk geleerd te hebben, dat te-
„ gen Ketterij geen middel weiniger
„ helpt, dan zwaarden en brandlta-
„ pels. Welke ongelooflijke vorderingen
„ heeft niet de nieuwe Godsdienst,
„ federd maar weinige jaren, in deze
„ Gewesten gemaakt! en wanneer wij
„ de gronden van dezen aanwas na-
„ gaan, zullen wij die vinden in de
v roemrijke ftandvastigheid der genen,
„ die als flagtoffers voor dezelve ge-
„ vallen zijn. Vervoerd door medelijw
den en verwondering, begint men
„ in flilte te vermoeden, dat het wel
„ waarheid moet zijn , wat met zulk
, enen onverwinlijken moed wordt fiaan-
, de gehouden. In Vrankrijk en Engeland
, werden de Protcllanten met dezelf-
, de ftrengheid behandeld, maar heeft
„ men daar meer dan bij ons ge-
, wonnen ? De eerfte Christenen be-
, roemden zig reeds, dat het bloed
, der Martelaren het zaad hunner Ker-
, ke was. Keizer JULI AAN, de ge-
, dugtfle vijand, welken het Christen-
, dom ooit gehad heeft, was van
, deze waarheid ten fterkflen overtuigd.
1 , Verzekerd , dat vervolging het En-
, thufiasmus flegts meer ontftak, nam
, hij zijne toevlugt tot fpotternij, en
: , vond
I
hierin een veel fterker wa-

NEDERLANDEN. 3»5
„ pen, dan in geweld. In het Gnek-
„ fche Keizerrijk zijn in onderfcheidene
„ tijden onderfcheidene fekten opge-
„' ftaan; ARIUS onder CONSTANT-IJK,
„ AëTius onder CONSTANTIUS, NES-
„ TOKIUS onder THEODOSIUS; dog
„ nergens vindt men, dat tegen deze
„ Dwaal-leeraars zclven , of tegen der-
„ zeiver aanhangers ftraffen zijn uitge-
„ voerd, gelijk aan die, welke in
„ onze Landen ingevoerd zijn: en waar
„ zijn tans alle die fekten gebleven,
„ die, zou ik wel haast mogen zegden
een gehele wereld niet fcheen
" t &
e kunnen bevatten? Maar zo gaai
" het met de Ketterij: ziet men haai
" met veragting voorbij, zo verzinki
" zij in haar niet. Zij is een ijzer.
', dat, wanneer het ftil Hgt, verroest;
maar door het gebruik Icherp wordt
' Men wende de ogen van haar af
" en zij zal hare vermogendfte be
„' koring verliezen, de betovering na
' melijk . van het nieuwe en verbo
dene. Waarom willen wij' ons me (
vergenoegen met maatregelen, welk
wij door zulke grote Vorften vmdei 1
goedgekeurd? Voorbeelden kunnen on i
op de veiligfie wijze leiden." _
" Maar waartoe voorbeelden uit d
„ oude tijden des Heidendoms, daa r
„ het roemrugtige voorbeeld van O
„ R E L DEN VIJFDEN, deil gTOOtfte
„ der Koningen , voor ons ligt, dl
„ eindelijk, door zo vele ondervmdir
IH.
BOEK.
i

ÉL
BOEK.
'Jiff DE AFVAL DER
gen overreed, den bloedigen weg der
„ vervolging verliet, en, vele jaren
„ voor zijnen aflland van den troon,
,, tot zagtheid overging. FILIPS zelf,
„ onze Genadige Heer, fcheen voor-
„ maals tot infchikkelijkheid over te
„ hellen; dog de raadflagen van enen
„ GRANVELLE en zijns gelijken, leer-
„ den hem anders; met wat regt,
mogen zij zelve goedmaken. Wat
„ mij betreft, ik ben fint lang van
„ oordeel geweest, dat de wetten zig
„ naar de zeden, en de grondftellin-
„ gen naar de tijden moeten fchik^
„ ken , zullen zij anders een goed
„ gevolg hebben. Ten befluite herin.
,, nere ik U nog' de naauwe ver?
,> ftandhouding, welke tusfehen de Hu-
„ genoten , en de Vlaamfche Prote->
„ Hamen ftand grijpt. Dat wij ons
,, tog wagten, hen meer te verbitter
„ ren, dan zij tans reeds zijn. Laat
}, ons omtrent hun gene Franfche Ka?
„ tholijken zijn, opdat zij niet in 't
„ hoofd krijgen de Hugenoten tegen
„ ons te fpelen, en, even als dc-
,, zen, hun Vaderland in de akelighe-
„ den van enen burger-oorlog te ftorten."
(*)
(*) BURG. 174—180. HOPP. 72. STRA.
DA 123. 124. „ Niemand moet zig verwon-
„ deren," zegt BURGUNBIUS, (een fterke
ijveraar voor het Katholijke Geloof, en de
Spaanfche partij,) „ dat in de redevoering
„ van dezen Prins zo veel wijsgerige kun-

NEDERLANDEN.' *»/
Het. was niet zo zeer de waarheid III.
en het onwederlegbare der gronden , BOEK.
welke van de meerderheid in den Raad
onderfteund werden , als veeleer de
vervallen ftaat der krijgsmagt en de
uitgeputte fchatkist, waardoor men verhinderd
werd, het tegengeftelde gewapenderhand
doortezetten , waaraan de
Prins van ORANJE te danken had, dat
zijne voorftellen voor ditmaal niet geheel
zonder uitwerking waren. Om ten
minften den eerden dorm afteweren ,
en den nodigen tijd te winnen, om
zig beter tegen den zeiven in daat te dellen,
kwam men overeen, den Verbon
denen een gedeelte hunner verzoeker I
intewilligcn. 'Er werd bedoten , d(
draf bevelen
zo als hij
des
zelf
Keizers te verzagten i
die verzagten zoude
indien hij in den tegenwoordigen tiji
weder opdond; zo als hij zelf eenmaal
in gelijke omdandigheden, het niet be
neden zijne waardigheid had geoordeel
dezelve te verzagten. De Inquifitie zou
waar zij niet was ingevoerd, agterblij
ven; waar zij werkelijk plaats had
zou zij op enen zagter voet worde 1
gebragt, of wel geheel en al dil zii
ten , dewijl de Inquifitie - meesters (z 3
drukte men zig uit, om den Protc
ftanten het geringe vermaak niet te gut 1-'
jien, dat zij gevreesd werden, of d: .t
„ de doordraait. Hij had dezelve in d<
„ omgang met BALDUINUS opgedaan."

HL
BOEK.
3iS DE AFVAL DER
men hunne verzoeken regt liet wedervaren)
door den nieuwen Paus nog niet
bekragttgd waren. De Geheime Raad
werd gelast, dit befluit zonder verwijl
aftevaardigen. Op die wijze voorbereid,
wagtte men het Verbond af. (*)
De Raad was nog niet gefcheiden,
toen door gansch Brusfel alreeds de tijding
klonk, dat de Verbondenen de
Stad naderden. Zij beftonden flegts uit
twehonderd paarden , doch dit getal
werdt door het gerugt aanmerkelijk vergroot.
De Landvoogdes, in grote verlegenheid,
wierp de vraag op, of men
den Inkomenden de poorten zou fluiten,
of zig door de vlugt redden; Dit
werd beide als fchandelijk verworpen;
ook werd door de ftille Intrede der
Edelen, de vrees voor enen geweldigen
aanval weldra van grond ontbloot. Den
eerften morgen na hunne aankomst vergaderden
zij aan het huis van KUI­
LENBURG, waar hun door BREDERO-
DE een twede eed werd afgevraagd,
hierin beflaande, dat zij zig verbonden
, om, met agterftelling van alle
mdere pligten, eikanderen, des noods
jelfs met de wapenen , bij te ftaan.
rlier werd hun ook een brief uit Spane
voorgelezen, waarin gemeld werd,
j
( lat zeker Proteftant, dien zij allen ken-
< len en hoogagttcn, door een langfaam
'uur, levende aldaar verbrand was. Na
(*) STRADA 124. 125.

NEDERLANDEN. T'P
deze en zoortgelijke voorbereidfelen, riep III.
hij hen een voor een bij name op, BOEK.
liet hen , in hunnen eigen naam, en
in naam der afwezenden, den nieuwen
eed afleggen, en den ouden herhalen.
De volgende dag, zijnde de vijfde van
Grasmaand des jaars 1566, werd tot
de overgave van het Verzoekfchrift vastgefteld.
(*)
Hun aantal was tans tusfehen de drieen
vierhonderd. Onder dezen bevonden
zig vele Leenmannen van den voornaamften
Adel, alsmede verfchéidene Bedienden
van den Koning zclvcn, en van
dc Hertogin (f). Met den Graaf van
NASSAU en BREDERODE aan het hooid,
trokken zij, in geregelde orde, vier aan
vier , naar het Hof; gansch Brusfel
volgde dit ongewone fchoufpel in ene
ftille verbaasdheid. Men zag hier enen
hoop menfchen, die moedig en trotsch genoeg
optrokken,om niet als fmekenden te
verfchijnen, aangevoerd door twe mannen
, die men niet gewoon was te zien bidden;
aan den anderen kant, zo veel orde,
zo veel nederigheid en zedige ftilte,
als met enen Opftand kwalijk is overeentebrengen.
De Landvoogdes ontvang!
den trein, door alle hare Raden en de
Vlies-ridders omftuwd. „ Deze Edele Ne
„ derlanders," dus fprak BREDERODE haai
met ene eerbiedige buiging aan, „ wel
(*) STRADA 126.
(f) HOPPER 73.

S^o DE AFVAL DER
III.
e n
ü ^ Uwe Hoogheid hier voor zig
ÜOEK. „ ziet, en nog veel meer, welke
„ fpoedig zullen aankomen, verlangen
,, U een verzoek voortedragen, van
„ welks gewigt, zo wel als van hun-
„ ne onderdanigheid, deze plegtige op-
4, togt U zal overtuigen. Ik, die uit
„ aller naam het woord voere, bid-
„ de U dit Verzoekfchrift aantenemen*
„ 't welk niets bevat, wat niet met
„ 's Lands welzijn en 's Konings waar-
„ digheid beftaanbaar is." < „ Zo
„ dit Verzoekfchrift," antwoordde MAR­
GAREET, „ werkelijk niets behelst,
„ wat met het welzijn des Vader-
„ lands, en de waardigheid des Kot,
nigs ftrijdt, is 'er geen twijfel, of
„ het zal gunstig worden aangeno-
„ men." „ Zij hadden," voer de
fpreker voort, „ met leedwezen ver-
„ nomen , dat men aan hunne ver-
,, bindenis verdagte oogmerken toefebreef*
e n
n Hare Hoogheid ten nadele van
„ hun had vooringenomen; hierom ver-
,, zogten zij Haar, dc inbrengers van zul-
,, ke zware befchuldigingen hun te noe-
, men, en dezen te noodzaken hun-
, ne aanklagte op ene wettige wijze
, en openlijk te doen, opdat die ge-
5 , nen, welken men fchuldig zou vin-
5 , den, de verdiende ftraf mogten on-
5 » dergaan." — „ Men kon," antwoord-
( le de Landvoogdes, „ haar gewislijk
J , niet verdenken, omdat zij, op de
, nadelige gcrugtcn aangaande de oog-
mer-

NEDERLANDEN. 3**
£ merken en verbindenisfen der Bond- III.
„ genoten , nodig had geoordeeld, de BOEK.
,, Stadhouders der Provinciën opmerk-
„ faam daarop te maken ; maar nimmer
>, zou zij de aanbrengers van dat be-
„ rigt noemen : Staatsgeheimen te verra-
„ den," voegde zij met enen blik van
ongenoegen hierbij , „ kon met geen
„ regt van haar gevorderd worden." Nu
befcheidde zij de Edelen tegen den volgenden
dag, om het antwoord op hun
verzoekfchrift te halen , waarover zij
tans nog eens met de Ridders ging raadplegen
(*>
Het Verzoekfchrift was van aezen inhoud.
„ De Nederlanders , Mevrou !
„ zijn, altoos en alomme , voor getrou
A jegens hunne Vorsten vermaard ge-
„ weest ; met name de Edelen , die
„ ook nog , zo zeer als ooit, geneigd
„ zijn , de voctftappen der voorouderen
„ te volgen. Dog de dienst, dien wij
„ den Vorst tegenwoordig doen , moet
„ voor den grootlten en voegelijkiten ge-
„ rekend worden , alfchoon wij 'er den
„ ondank uwer Hoogheid door op der
„ hals mogten halen. De Inquifitie is.
„ vertrouwen wij , zo wel als de fcher-
„ pe Plakaten , met ene goede mening,
„ door zijne Majefteit ingevoerd , er
„ om te doen naarkomen, 't gene Kei-
zer KAREL eertijds raadfaam geoordeelc
(*) HOPPER 73. STRADA 126.
BURG. 182. 183.
X

lii.
BOEK
Sas TfE AFVAL DER.
„ had. Doch de rijden verfchillen en ei*
, „ fchen bijzondere hulpmiddelen. De
. „ Plakaten , fchoon niet ten ftrcngften
„ naargekomen, hebben reeds merkclij-
,, ke beroerten veroorzaakt. Wat heeft
„ men anders te wagten , dan een' al»
„ gemenen opftand , tot onherllelbaar be-
„ derf der Landen, zo ze , volgens
„ 's Konings last , zonder enige mati-
„ ging, worden in 't werk gefield ? Wij
,, hadden gehoopt, dat de Heren of
„ Staten reeds voorlang enig vertoog
„ hierover zouden gedaan hebben ; doch
„ zulks niet zijnde gevolgd , om rede-
„ nen , die wij niet bevroeden kunnen,
„ hebben wij ons, volgens onzen eed
„ en pligt , verbonden gerekend, om
„ niet langer te zwijgen ; vertrouwende ,
„ dat zijne Majefteit ons dit niet kwa-
„ lijk afnemen zal, alzo wij , hebbende
„ onze huizen en goederen meest, liggen
„ in het open veld, bij enen gevrees-
„ den opftand , den eerften aanfioot lij—
,, den zouden , en ook niemand van
„ ons , ja niemand in Nederland zijns
„ lijfs zeker is, zo men de Plakaten ten
,, ftrengften wil hebben uitgevoerd ; ftaan-
„ de , in zulk een geval, elk bloot voor
„ de haat van den eerften kwaadaartigen
„ befchoidiger. Wij bidden uwe Hoog-
„ hcid dan ootmoediglijk , dat zij, zon-
,, der uitftel , iemand gelieve aftezenden
aan den Koning, met ernllig
,, verzoek, dat zijne Majesteit in de
,, gemelde zwarigheden ten fpoedigffen

NEDERLANDEN. 3*3
u gelieve te voorzien , door het intrek- IIL
. ken en te niet doen der Plakaten, ma- x
„ kende nogtans, bij rade en bewilli- ;
j, ging der algemene Staten, anderen
„ in derzelver plaatfc. Wij fmeken daar-
„ enbovcn, dat uwe Hoogheid , ter-
„ wijl de Koning deze onze begeerte
„ overweegt , de Inquifitie en Plakaten
„ bij voorraad buiten uitvoering fielt,
tot dat zijne Majesteit ander bevel ge-
„ ven mogt. Betuigende wij anderzins
„ wel ernllelijk, onichuldig te willen
„ gehouden worden aan alle dc kwa-
, de gevolgen, die uit het verwaar-
„ lozen van dezen goeden raad zou-
„ den mogen ontftaan. Wij hebben
„ ons, als getrouwe dienaars en vas-
„ Uilen des Konings , gekweten van
„ onzen pligt, zonder dien ergens in
„ te buiten gegaan te zijn ; waarom wij
„ te vlijtiger en te vuriger bidden ,
„ dat uwe Hoogheid gelieve te letten
„ op ons verzoek, eer 'er meer on-
„ heil van kome : 't welk doende ,
„ zal zij wel doen (*)
Den volgenden dag vcrfchcncn de
verbondenen in gelijke ltaatfij, maar
nog lterkcr in getal , (want de Graven
van Bergen cn Kuilenburg wa-
(*) Wij hebben hier hec verzoek _ letterlijk
van WAGEN AAR, die BOR gevolgd is, overgenomen
, daar de Heer SCHILLER alleen bij
vege van verhaal den inhoud daarvan mede
deelt.
V E U T A t E R.
X 2
: O E Ito

III.
BOEK.
324 DE AFVAL DER
ren met hunnen aanhang intusfchen 'er
bij gekomen) voor de Landvoogdes,
om haar befluit te ontvangen. Dit
was op den rand van het Verzoekfchrift
getekend, en van dezen inhoud
: „ Dc Inquifitie en de Plakaj,
ten gansch en al optefchorten ,
„ ftond niet in haar magt ; dog zij
„ was bereid om , overeenkomstig de
„ begeerte der Verbondenen , énen uit
„ den Adel naar Spanje te zenden, en
„ hunne begeerten bij den Koning met
„ alle magt te onderfteunen. Inmiddels
,, zou men den Inquifitie-meesteren aan-
„ bevelen, hun amt met gematigdheid
„ waartenemen ; daartegen verwagtte zij
,, ook van de Verbondenen , dat zij zig
„ vart alle gewelddadigheid onthouden,
„ en niets tegen de Katholijken onder-
„ nemen zouden." Hoe luttel ook deze
algemene en onzekere toezegging de Verbondenen
te vrede ftelde , was dit
evenwel alles, wat zij met enigerhande
vvaarfchijnlijkheid voor eerst vcrwagten
konden. De goedkeuring of verwerping
van het Verzoekfchrift had met
het eigenlijke oogmerk des Verbonds
niets te doen. Voor het tegenwoordige
was het genoeg, dat het flegts was
opgerigt; dat 'er nu voordaan iets voor
handen was, waaraan de geest des oproers
zig vasthouden, waardoor men de
Regering, zo dikwijls als het nodig ware,
bevreesd maken kon. De Verbondenen
handelden dus overëenkomftig hun

NEDERLANDEN. 3*5
ontwerp, dat zij zig met dit antwoord III.
vergenoegden, en het overige op de uit- 30EKf
fpraak des Konings lieten aankomen. ,
Daar over 't geheel het ganfche gochelfpel
van dit verzoek alleen maar uitgevonden
was, om het ftouter ontwerp
des Verbonds, agter dit masker van verzoekenden
zo lang te verbergen, tot dat
het genoegfame kragtcn zou hebben gekregen,
om zig in zijne ware gedaante
te vertonen; moest hun veel meer aan
de genoegfaamheid van deze mom, en aan
een gunftig onthaal van het Verzoekfchrift,
dan aan een fpoedige toeftemming
gelegen zyn. Zij drongen hierom
in een twede Gefchrift, drie dagen .later
overgegeven, op een uitdrukkelijke
verklaring van de Landvoogdesfe, „ dat
„ zij niets anders, dan hunnen pligt had.
„ den gedaan, cn dat alleen ijver voor
„ den dienst des Konings hen beftuurd
„ had". (*) Als de Hertogin van deze
verklaring niets repte, zonden zij, reeds
buiten gegaan zijnde, nog iemand aan
( * ) En bijgevolg was deze hun , flipt genomen,
nog groten dank daarvoor fchuldig, 3al
zij het op zig genomen hadden, hem tegel
zijne eigene inftelïingen te verdedigen ; wan
anders zeide de inhoud van het Compromis toj
niet. Zij fcheidden, vrij fpitsvindig, het werf
van zijnen Maker, befchouden de Inquifitie al:
zijne en hunne gemene vijanden, en hielden zig
als of Zij niet wisten, dat hij zelf de gen<
was, die hun dezelve opdrong, en dat he
dus alleen op hem aankwam, hen daarvan ti
bevrijden,
X 3

326 DE AFVAL DER
III. Haar af, om deze begeerte te her­
BOE K. halen. ,, De tijd alleen, en het toe-
• „ komende gedrag der Edelen," was
haar antwoord, „ zouden best over
„ hunne oogmerken oordeel vellen". (*)
Gastmalen hadden aan het Verbond
zijnen oorfprong gegeven; een Gastmaal
. voltooide hetzelve. Op den zelfden
dag, toen het twede Verzoekfchrift
ingeleverd wierd, onthaalde BRI>
DER ODE de Leden van het Verbond
aan het huis van KUILENBURG,
't welk naderhand geflegt is. Bij
dezen maaltijd waren omtrent driehonderd
gasten tegenwoordig; de dronken'fchap
maakte hen uitgelaten, cn hunne
ftouthcid nam toe met hun getal.
Hier was het, dat enigen zig herinnerden
, den Graaf van Barlaimont
der Landvoogdesfe, die bij het overhandigen
van 't Verzoekfchrift fcheen
te vcrblccken , in 't Fransch tc hebben
horen influisteren : „ zij moest
„ voor enen hoop Bedelaars (Gueux)
„ niet bevreesd zijn". iVIet velen onder
deze Edelen was het inderdaad
door een liegt huishoudelijk beftuur zo
ver gekomen, dat 'er voor deze belaming
maar al te veel gronds was,
ai BARLAIMONT had, met dat enkel-
Ie woord, dc gehele inwendige ge-
: ieldheid, cn, zonder daaraan tc denken,
tl het gedugtc van dit Verbond uit-
(*) HOPPER §. 94. STRADA 127.

NEDERLANDEN. 3*7
•opdrukt. Daar men juist om enen III.
naam voor de Brocderfchap verlegen
was, nam men deze uitdrukking gretig
aan, die het ftoute der onderneming
in nederigheid vermomde; die, wanneer
het begreepcn wierd, de fcherpfte befchimping
op den rijkftcn der Koningen
was, cn die tevens, 't welk tog
ook in aanmerking kwam, minst van
de waarheid afweek. Dadelijk dronk
men elkander onder dezen naam toe,
en het lang leven de Geuzen! werd
met algemene toejuiching uitgegalmd.
Na den maaltijd verfchcen BREDERO­
DE met enen zak, zo als de Pelgrims
en Bedelmonniken destijds droegen,
hing dien om den hals, dronk
, de gezondheid van het ganfehc Ge-
' zelfchap uit enen houten beker, bedankte
allen voor hunne toetreding tot
het Verbond, cn deed de frerkrte betuiging,
dat hij voor elk van hun bereid
was goed cn bloed optezetten.
Allen riepen met luide ftemme hel
zelfde ; de beker ging rond, cn cl li
zeide, terwijl hij dien aan den mom
bragt, hem dezelfde belofte na. Ni
kreeg de een na den anderen der BOEK.
bedelzak in handen, en hing diei
op aan enen fpijkcr, welken hij voo:
zig had uitgekozen. Het gerugt, doo
dit klugtfpel veroorzaakt, trok dei
Prins van Oranje , cn de Gravel
van Egmond en Hoorn , welke toe
vallig hier voorbij kwamen, in huis
X 4
)

III.
BOEK
328 DE AFVAL DER
waar BREDERODE, als Gastheer, hen
, onituiming drong te blijven, en een
• glas mede te drinken (*) De komst
van deze drie voorname mannen vermeerderde
de vrolijkheid der gasten,
welke nu tot buiten fporigheid begon
te rijzen. Velen werden dronken; gasten
en bedienden, zonder onderfcheid,
ernst en klugt, brooddronkenheid en
ftaatsbelang, mengden zig hier op ene
belachelijke wijze ondereen, en de algemene
nood des Lands rigtte een
Bacchus-feest aan. Hierbij alleen bleef
het niet,- wat men in dronkenfehap
befloten had, voerde men nugteren
uit. Men moest het Volk de tegenwoordigheid
hunner Befchermers voor
de zinnen brengen , en den ijver
der partij door een zigtbaar teken
levendig houden: daartoe was geen
beter middel, dan met den naam van
Geuzen openlijk te pronken, en daarvan
het teken der Broederfchap te
ontlenen. Binnen weinige dagen kriel-
(*) „Dog", betuigt EGMOND, in zijne
Verdediging, „ wij dronken flechts een
„ enkeld klein glas , en daarbij riepen zij:
„ Lang leve de Koning! lang leven de Geu-
„ zen! Dit was voor de eerfte maal, dat ik
„ dezen naam hoorde, en inderdaad hij mishaag-
„ de mij. Maar de tijden waren zo erg, dat
„ men vele dingen tegen zijnen zin moest me-
, dedoen, en ik meende een onfchuldige daad
• te verrigten". Procés criminels des Comtes
VEgmont &e. i ling.
T. I. ECMOND'S Verantwoor

NEDERLANDEN. 3*9
de het in Brusfel van aschgrauwe
klederen, hoedanigen men de Bedelmonniken
en Boetedoeners zag dragen.
Het gehele geflagt , met de
huisgenoten van enen der Edelen, ftak
zig in dit Orde-gewaad. Enigen droegen
houten napjens, ligt verzilverd,
even zulke bekers, of ook mesfen,
het ganfche huisraad van de Bedelaars-orde,
aan den hoed. Om den
hals hingen zij enen gouden of zilveren
penning, naderhand den Geuzenpenning
genoemd , wiens ene zijde
het borstbeeld des Konings vertoonde,
met het omfchrift: „ Den Koning
getrou". Op de tegenzijde zag
men enen knapzak, door twe zamengevouwen
handen vastgehouden, met dc
woorden: Tot den Bedelzak (*> Hiervan
is de naam van Geuzen afkomftig,
welke naderhand in de Nederlanden
gegeven werd aan allen, die van
het Pausdom afvielen, en de wapens
tegen den Koning opvatteden (f).
Vóór dat de Edelen uit elkander
gingen, om zig in de Provinciën te
verfprciden, verfchenen zij nog éénmaal
voor de Hertogin, om haar in?
(*) Aan 's Konings beeklenis werden de
dikke lippen, en de flonkerende ogen van zijn
geflagt, niet vergeten. BURGUND. 187.
(f) HOPPER. %. 94. STRADA 127—130,
Ë DEC, 185. Ï87.
X 5
III.
B O EK.

III.
BOEK.
DE AFVAL DER.
tusfehen, tot dat 's Konings antwoord
uit Spanje overkwam, tot ene zagter
behandeling met de Ketters te
vermanen, opdat het met het Volk
niet tot het uiterfte kwaine. Dog bijaldien,
voegden zij 'er bij, uit een
icgengefteld gedrag onheil ontftond,
wilden zij worden aangemerkt als lieden,
die hunnen pligt gedaan hadden.
De Landvoogdes gaf hierop tot
antwoord: „ Zij hoopte zodanige maat-
,, regelen te nemen, dat 'er geen wan-
„ orde kon voorvallen; dog zo die
„ evenwel mogt plaats grijpen, wilde
„ zij dit aan niemand anders, dan
„ aan de Verbondene Edelen hebben
„ toegefchreven. Zij vermaande hen
„ daarom ernftelijk, ook hunne bc-
„ loften natekomen, en vooral ge-
,, ne nieuwe Leden meer in hun
,, Verbond aantenemen, gene bijzon-
„ dere bijeenkomftcn meer te hou-
„ den, en in 't algemeen gene nieu-
„ wigheden aantevangen". Om hen middelerwijlen
genoegen te geven, werd de
Gehcimfchrijvcr BERTI gelast, hun dc
brieven te vertonen, waarin den Inquifitie
- meesteren en Wereldlijke Regteren
gematigdheid werd aanbevolen,
omtrent allen, die de fchuld- van
ketterij door geen burgerlijk misdrijf*
zouden verzwaard hebben.
Vóór hunnen aftogt uit Brusfel, benoemden
zij nog vier Voorfpraken uit

NEDERLANDEN. 33*
hun midden, (*) die de zaken van 111.
't Verbond moesten waarnemen; en, BOE Kr
bchalven dezen, nog bijzondere Zaakbezorgers
voor elk Landfchap. In
Brusfel zelve, werden enigen agtergelatcn,
om op alle bewegingen van.
het Hof een wakend oog te houden.
BREDERODE, KUILENBURG en
BERGEN, verlieten eindelijk de ftad.
door vijfhonderd-en-vijftig Ruiters verzcld,
begroetten zij nog eenmaal
van buiten de wallen met een musketten-vuur,
cn trokken daarop van
elkander, BREDERODE naar Antwerpen,
de beide anderen naar Gelder.
Den eerften had de Landvoogdes enen
vliegenden bode, naar Antwerpen, vooruitgezonden,
om de Magiltraat dier
ftad voor hem te waarfchouwen. Meer
dan duizend menfchen vergaderden voor
liét huis, waar hij was afgeftegen.
Hij vertoonde zig, met een vol wijnglas
in de hand, aan het venster:
Burgers van Antwerpen"! dus fprak
hij hen aan, „ ik ben hier met
,, gevaar van mijn goed en mijn
„ leven, om u van den last_ der
„ Inquifitie te verlosfen. Wilt gij de-
„ ze onderneming met mij delen, en
„ mij voor uwen Leidsman erkennen,
„ zo neemt dc gezondheid aan, wcl-
(*) BURGUNDIÜS noemt twaalf zulks
Voorfpraken, welke door het Volk, fpotsWij.
ze, de twaalf Apostelen zijn genoemd. 188.

nr.
BOEK.
S3 S
(*) STRADA 131.
(f) HOPPER. § '95.
DE AFVAL DER
„ ke ik u hier toedrinke, en iteekt
„ ten teken van uwe toeltemming de
„ handen omhoog". Daarop dronk hij,
en alle handen vlogen onder een luid
gefchreeu in de hoogte. Na deze
heldendaad verliet hij Antwerpen. (*).
Dadelijk na de overgave van het
Verzoekfchrift der Edelen , had de Landvoogdes
door den Geheimen Raad
een nieuw Formulier der Plakaten doen
ontwerpen, 't welk tusfehen de bevelen
des Konings en de verzoeken
der Edelen , als 't ware den middenweg
zou houden. Nu was de vraag,
of het beter ware, deze verzagdng,
of Moderatie, gelijk zij gewoonlijk
genoemd werd, onmiddelijk te laten
afkondigen, dan dezelve eerst aan den
Koning ter goedkeuringe voorteleggen,
(f) De geheime Raad, d?e
het hachlijk oordeelde, zodanigen flap
zonder voorkennis, ja tegen den uitdrukkelijken
last van den Vorst te doen,
(•erzettede zig tegen den Prins van
Oranje, die voor het eerlte itemde. Bui-
:en dat had men reden om te vreten
, dat de Natie met deze Moderatie
niet eens te vrede zou zijn,
kar dezelve zonder medekennis der Stai
:en , waar op men tog eigenlijk aani
Irong, gemaakt was. Om nu van de
Staten de toeftemming te bekomen,

NEDERLANDEN. 33S
cf liever om hun dezelve aftefte- nr.
len , bediende de Landvoogdes zig van BOEK.
den kunstgreep, om het ene Landfchap
na het andere afzonderlijk , en
die, welke de minfte vrijheid hadden
, als Artois, Henegouwen , Namen
en Luxemburg , eerst tc vragen
, waardoor zij niet alleen voorkwam
, dat het ene het andere genen
moed inboezemde om zig te verzetten
, maar ook nog zo veel won,
dat de vrije gewesten , gelijk Vlaanderen
en Braband, welke wijslijk tot
het laatfte gefpaard werden , zig door
het voorbeeld der anderen lieten medeflepen.
(*) Door ccn hoogst onwettige
handelwijze verraste men dc
gevolmagtigdcn der Steden, eer zij nog
met hunne gemeenten ruggefpraak konden
houden ; cn leide hun omtrent
deze gehele handeling een diep ftilzwijgc'n
op. Hierdoor verkreeg de Landvoogdes
, dat zommigc Landfchappcn
de Moderatie onbepaald, andere met
weinige bijvocgfels , lieten doorgaan.
Luxemburg en Namen ondertekenden
dezelve zonder bedenken. De Staten
van Artois voegden 'er nog bij, dat
valfche aanklagers aan het regt var
wedervergelding zouden onderworpen zijn,
Die van Henegouwen begeerden, dat.
in plaats van verbeurdverklaring dei
goederen, welke ftreed tegen hunne
(*) QROT. 22. BURGUND. IS>6. 107.

HL
JÏ.OEK.
-534 T/E AFVAL DER
Privilegiën, een andere ffraf, naar goedvinden,
zou worden ingevoerd. Vlaanderen
eifehte de gehele affchaffing
der Inquifitie, en wilde den beklaagden
_ het regt, om zig op hunne
Provincie te beroepen, verzekerd hebben.
De Staten van Braband lieten
zig door de ftreken van het Hof
verkloeken ; Zeeland , Holland, Utregt,
Gelderland en Friesland, als welke
door de gewigtigfte Privilegiën gedekt
waren, en met den meesten
naarijvcr daarvoor waakten, werden
in 't geheel niet gekend. Ook had
men de Geregtshoven der Landfchappen
hun gevoelen over dc nieu ontworpene
verzagting gevraagd, dog dit
moet niet zeer gunstig geluid hebben
, dewijl het nooit in Spanje gekomen
is. Uit den hoofdinhoud dezer
verzagting, welke haren naam tog
inderdaad verdiende, kan men tot de
Plakaten zelve een befluit opmaken.
„ De Schrijvers onder de Ketters ,"
vindt men onder anderen daarin , „ hun-
„ ne Hoofden en Leeraars, gelijk ook
,, die genen , welke enen van dezen
„ herbergden , of anderszins openbare
,, ergernis gaven , zouden met de galg
„ geftraft, en derzelver goederen (waar
,, namelijk de Landswetten zulks" toe-
„ lieten) verbeurd zijn ; dog bijal-
,, dien zij hunne dwalingen afzwoe-
„ ren, zouden zij met het zwaard
5? vrij komen , en hunne goederen aan

NEDERLANDEN. 335
hunne nabeftaanden gelaten worden." III.
Een doemwaardigen ftrik voor de ouder­ BOEK.
lijke liefde ! „ Aan ligte en boetvaar-
„ digc Ketters", luidde het verder,
„ kon genade verleend worden; [onboet-
,, vaardige moesten het land ruimen ,
„ zonder verlies nogtans van goederen;
„ ten ware zij door verleiding van an-
„ deren zig van dit voorregt bcroof-
„ den". Van deze gunst waren evenwel
de Wederdopers uitgefloten , die, zo
zij zig niet door de voldoenendfte boete
los kogten, van hunne goederen
beroofd, en, in gevalle zij weder afgevallen
Ketters waren, zonder genade
ter dood gebragt zouden worden (*).
Het meerder ontzag voor leven cn
bezittingen , dat in deze verordeningen
tc zien is, en 't welk iemand
ligtelijk aan ene aanvangb'jke verandering
van gedagtcn bij dc Spaanfche
Regering zou toefchrijven , was niets
anders , dan een gedwongen ftap, waartoe
de ftandvastige tegenkanting des
Adels haar noodzaakte. Ook had men
in de Nederlanden met deze Moderatie
, die in den grond geen cnkeld
wezenlijk misbruik wegnam , zo weinig
op , dat het volk dezelve in
zijn misnoegen, in plaats van Moderatie
, Moorderatie noemde.
Na dat men langs dezen weg den
Staten hunne toeflcmming had afge­
ef) BURG. IOO. 103.

33^ DE AFVAL DER
III. pracht, werd de verzagting aan den
KOEK, Raad van State voorgelegd, en, door denzeiven
ondertekend zijnde , naar Spanje
aan den Koning gezonden , om vervolgens
door deszelfs goedkeuring de kragt
van een wet te erlangen (*).
Het Gezantfchap naar Madrid, waarover
men met de Verbondenen was overeengekomen
, werd in 't eerst aan den
Marquis van Bergen (f) opgedragen , die
egter , uit een alte wèl gegrond mistrouwen
in de tegenwoordige gefteldhcid
des Konings, en om dat hij enen
zo netelige» last niet alleen op zig
wilde nemen , om een medehulp verzegt.
Deze kreeg hij in den Baron
van Montignij , die reeds voorheen tot
enen zelfden post gebruikt was, en
denzelvon met roem bekleed had. Dan ,
daar gedurende dezen tijd de omftandigheden
zo geheel en al veranderd
ivaren , en hij wegens zijn twede
Dnthaal te Madrid met reden bezorgd
was, zo kreeg hij tot zijne meerdere
zekerheid van de Landvoogdesfe, bericht
J lat zij bij voorraad hierover aan den
forst fchrijven zoude, terwijl hij met
rijnen reisgenoot langfaam genoeg zoule
voordreizen, dat het antwoord des
«
Ko-
(*) VIGL. ad HOPPER VIL Brief
(t) Deze Marquis van Bergen moet onderfchei-

NEDERLANDEN; 3S?
Konings hem nog onder weg ontmoeten
konde. Zijn Befeherm-engel,
die hem, zo het fcheen, voor het
ijslijke lot, dat te Madrid op hem
wagtte, behoeden wilde, verhinderde
zijne reis nog door een onvoorzien
beletfel, daar de Marquis van Bergen
door ene wonde, die hij onder
het balflaan bekwam, buiten ftaat
gefteld wierd, om dezelve met hem
te aanvaarden. Des niettegenftaande
begaf hij zig, daar de Landvoogdes
hem drong, op reis; dog niet, gelijk
hij hoopte, om de zaak zijns
Volks in Spanje doortezetten, maar
om daarvoor te fterven (*).
De ftaat van zaken was nu dermate
veranderd, en de ftap, door
den Adel gedaan, had het tot ene
volkomene breuk* met de Regering,
zo nabij gebragt, dat het voor den
Prins van Oranje en zijne vrienden
voordaan niet mogelijk fcheen*
den middenweg van befcheidenheid, tusfehen
de Republiek en het Hof,welken
zij dusver betreden hadden,
nog langer te vervolgen, en zulke
tegenftrijdige pligtcn te verenigen. Zo
veel als zij bij hunne manier van
denken reeds te overwinnen hadden
, om in dezen ftrijd geen partij
te kiezen; zo veel reeds hunne
natuurlijke zugt tot Vrijheid^ hunne'
(*) STRADA 133. 134.
I. D £ £ Li Y
HL
BOEK»

533 DE AFVAL DER
m. Vaderlandsliefde, en hunne begrippen
van verdraagfaamheid re lijden had-
BOEK.
den, onder den dwang, dien hunne
bedieningen hun opleiden: zo zeer
moest het wantrouwen van FILIPS
tegen hen, de weinige agting, die
men voor hun gevoelen reeds fint
lang betoonde, en het terugftotende
gedrag, dat zij van den kant der
Landvoogdesfe ondervonden, hunne dienstvaardigheid
verkoelen, en hun het
voordzetten van ene rol bezwaarlijk
maken, die zij met zo veel tegenzin
cn met zo weinig dank fpeelden.
Hierbij kwamen nog verfcheidene
wenken uit Spanje, welke het
misnoegen des Konings over het Verzoekfchrift
van den Adel, en zijne
onvergenoegdheid over hun eigen gedrag
bij deze gelegenheid, buiten allen
twijfel fielden, en van zijnen
kant maatregelen deden verwagten, tot
welke zij, als pilaren der Vadcrlandfche
Vrijheid, en grotendeels als vrienden
of bloedverwanten der Verbondenen,
nimmer de hand zouden kunnen
lenen (*) Van den naam, dien
men in Spanje aan de Verbindenis
des Adels gaf, hing het nu voornamelijk
af, welke partij zij in 't
vervolg te kiezen hadden. Werd het
Verzoekfchrift oproer geheten, zo bleef
hun gene andere keuze over, dan
(*) VAN METEREN 8l.

NEDERLANDEN; na.
of mee
tijd, tot
komen,
het Hof, voor den regten IS
ene bedenkelijke verklaring te
BOEK.
of die genen vijandlijk te
helpen behandelen, wier belang ook
het hunne was, en die door hunnen
geest gedreven waren. 'Er was
maar één middel, om zig uit dezen
hachlijken tweftrijd te redden,
door zig namelijk geheel en al aan
het beftuur van zaken te onttrekken;
een middel, dat zy gedeeltelijk reeds
eenmaal gekozen hadden, en dat in
de tegenwoordige omftandigheden meer
dan een bloot noodmiddel was. Het
oog der ganfche Natie was tans op
hun gevestigd; Het onbepaalde vertrouwen
op hunne denkwijze, en de
algemene eerbied voor hun, die niet
veel van aanbidding verfchilde, zettede
luister bij aan de zaak, welke zij
tot de hunne maakten, cn deed die,
welke zij verlieten, haar aanzien verliezen.
Hun aandeel aan het Staatsbeftuur,
offchoon het ook alleen in
naam beftond, hield de tegenpartij in
toom: zo lang zij den Raad nog
bijwoonden, floeg men gene wegen
van geweld in, om dat men nog iets van
den weg der zagtheid verwagtte. Hunne
afkeuring, ook wanneer die niet
van harten ging, maakte de partij
kleinmoedig en onzeker, welke daarentegen
zig in volle kragt aangreep,
zodra zij, ook .maar van verre, Op
ene zo gewigtige goedkeuring re*
Y 2 ' .

$40 BE AFVAL DÈR
ffl. kening durfde maken, De zelfde maat-
BOIK
1
regelen der Regering, die, wanneer
, zij door hunne handen gingen, zeker
waren van een gelukkig gevolg, moesten,
zonder hun, verdagt en nudoos
Worden; zelfs de toegeeflijkheid de*
Konings, wanneer zij niet het werk
van deze Volksvrienden was, moest
het beste' gedeelte van hare werking
misfen. Behalven dat zij, door zig
aan het beftuur van zaken te onttrekken,
de Landvoogdes van raad beroofden,
in enen tijd, waarin zij
dien het minst kon misfen, zo gaven
zij nog tevens daardoor de overmagt
aan een partij, die, door ene
blinde verkleefdheid aan het Hof beftuurd,
en van het eigenaartige eens
Republieksgezinden karakters geheel onkundig,
niet zou hebben nagelaten,
het kwaad nog erger te maken, en
de verbittering der gemoederen tot
den hoogften top te voeren. Alle
deze gronden, waaruit het enen
ieder vrijftaat, naar dat hij wèl of
kwalijk over den Prins denkt, dien
uittezoeken, welken hij oordeelt het
zwaarst bij dezen gewogen te hebben,
deden hem tans befluiten, de
Landvoogdes in 't naau te laten, en
zig aan alle zaken te onttrekken. De
gelegenheid, om dit befluit werkftellig
te maken, kwam weldra zig aanbieden.
De Prins had voor de onmiddelijke
afkondiging der nieulings ver*

NEDERLANDEN. 341
anderde Plakaten geftemd; de Land­ m.
voogdes volgde het gevoelen van den j OEK,
Geheimen Raad, en zond dezelve voor- .
af aan den Koning. „ Nu zie ik
„ duidelijk", riep hij met ene gemaakte
oplopendheid uit, „ dat alle
„ raadflagen, die ik aan de hand
„ geve, mistroud worden. De Koning
„ heeft gene Dienaars nodig, wier
„ trou hij in twijfel moet trekken;
,, en het zij verre van mij, mij-
„ nen Hete dienften optedringen, die
„ hem niet aangenaam zijn. Het is
dus beter voor hem en mij, dat
„ ik mij der gemene landszake ont-
„ trekke" (*). De Graaf van HOORN
liet zig ten naasten bij op de zelfde
wijze horen. EGMOND verzogt
verlof om de baden te Aken te gebruiken,
welke zijn Arts hem had
aanbevolen, fchoon hij, naar luid zijner
aanklagte, de gezondheid zelve
verbeeldde. De Landvoogdes, onthutst
van de gevolgen, welken deze flap
onvermijdelijk na zig moest liepen,
fprak den Prins met fcherpe woorden
aan: „ Bijaldien noch mijne voor-
„ {lellen, noch het algemene welzijn
zo veel op u vermogen, om u
„ van dit befluit terug te brengen,
,, zo behoordet gy ten minften meer
„ voor uwen goeden naam over te heb-
P, hebben. LODEWIJK VAN NASSAÜ
C) BURG. 189.
Y 3

34» DE AFVAL DER
m. „ is uw broeder. Hij en BREDE-
BOEK. „ RODE, de Hoofden van her. Ver-
„ bond, zijn openlijk bij U te
„ gast geweest. Het Verzoekfchrift be-
„ helst het zelfde, waarover alle uwe
„ voorftellen in den Raad van Sta-
„ te gehandeld hebben. Zo gij nu
„ plotfelijk de zaak van uwen Ko-
„ ning verlaat, zal men dan niet
„ algemeen zeggen, dat gij het Ver,
„ bond zijt toegedaan?" 'Er wordt
niet gemeld, of de Prins ditmaal
werkelijk zig van de Vergadering ger
fcheiden heeft; is dit zo, dan moet
hij zig kort daarop anders bezonnen
hebben, dewijl wij hem niet lang
naderhand weder in het openbare beftuur
aantreffen. EGMOND, gelijk het
fchijnt, liet zig door het voorlid der
Landvoogdesfe overmeesteren; HOORN alleen
zonderde zig af op een zijner
goederen, met het voornemen, om
noch Keizers noch Koningen immermeer
te dienen (*).
Ondertusfchen hadden de Geuzen
zich door alle Provinciën verfpreid,
en, waar zij zich vertoonden, de guiiftigfte
berigten van den uitflag hunner
onderneming uitgeftrooid. Volgens
hunne verzekeringen , was voor de
Vrijheid van Godsdienst alles gewonaen,
en om de menfchen in dit ge-
(*") Waar hij drie maanden buiten werkd
bleef. Zie de Aanklagte yan HOORN.

NEDERLANDEN. 343
loof te bevestigen, beholpen zij zig, III.
waar de waarheid niets uitvoeren kon, l OÏK.
met logens. Dus kwamen zij , bij .
voorbeeld, met een verdigt Gefchnft
der Vlies-Ridderen voor den dag,
waarin dezen plcgtiglijk verklaarden, dat
voordaan niemand meer voor gevangenis,
verbanning, of dood, ter zake van den
Godsdienst, zou hebben te vrezen,
ten ware hij zig tevens aan een
ftaats-misdrijf fchuldig hadde gemaakt, m
welk geval dan nog dc Verbondenen
alleen zijne Regters zouden zijn; en
dit zou zo lang gelden, tot dat de
Koning met de Staten desaangaande
andere fchikkingen gemaakt hadden. Zo
zeer als de Ridders, op de eerfte
tijding van dit gepleegde bedrog, hun
best deden, om de Natie van deze
begocheling te ontheffen , zo gewitrtige
dienften had deze uitvinding
reeds in dien korten tijd aan de
Partij bezorgd. Daar 'cr waarheden zijn,
wier werking zig blotelijk tot een
ogenblik bepaalt, zo kunnen verdigtfelen
, die zig dit ogenblik flegts
ftaande houden, zeer gemakkelijk derzelver
plaatfe vervullen. Behalven dat
dit verfpreide gerugt een wantrouwen
tusfehen de Landvoogdes en de Ridders
verwekte, en den moed der
Protestanten door nieuwe ftralen van
hoop opbeurde, gaf het den zulken,
die nieuwigheden in 't hoofd hadden,
enen fchijn van regt in handen,
Y 4
wel,

BOEI*
344 DE A F V A L D E R
III. ke, offchöon zij ook zelve daaraan
. niet geloofden, tot eene verfchoning
. voor hun gedrag kon frrekken. Hoe
fpoedig ook dit valfche voorgeven herroepen
wierd, moest hetzelve tog in
'dien korten tijd, toen het geloofd
wierd, zo vele buitenfporigheden veroorzaakt,
zo veel losbandigheid ingevoerd
hebben, dat het onmogelijk
wierd weêr terug te gaan; dat men
genoodzaakt wierd den weg, dien
men eens had ingeflagen , uit gewoonte
zo wel, als uit wanhoop te
vervolgen (*). Terfiond op de eerfte
tijding van dit gelukkige gevolg, kwamen
de gevlugte Protestanten weder in
het Land, dat zij met leedwezen verlaten
hadden ; de genen , die zig verfcholen
hadden, kwamen uit hunne
fchuilhocken weder te voorfchijn; de
zulken , die den nieuwen Godsdienst
tot hier toe alleen in hunne harten
omhelsd hadden, door deze Akte van
verdraagfaamheid moedig geworden , kwamen
nu openlijk en volmondig voor
denzelven uit (f). De naam van Geuzen
werd in alle Provinciën hoog geroemd;
men noemde hen de Pijlaars
van Godsdienst en Vrijheid, hun aanhang
nam van dag tot dag toe,
en vele Kooplieden begonnen derzelver
tekens te dragen. Deze laatfien
(*) STRADA 132. 133.
(j) GROT. 22.

NEDERLANDEN. 345
piaakten nog aan den Geuzenpenning III.
die verandering, dat zij 'er twe kruis­ B O E K.
lings gelegde wandelftokken op plaat-
Hen , als ware het om aantedui?
den, dat zij elk ogenblik gereed
ftonden, om voor den Godsdienst huis
en haard te verlaten. De oprigting
van het Geuzenverbond had de zar
ken ganfchelijk van gedaante veran?
derd Het gemor der Ingezetenen,
voorheen kragtcloos en nietsbeduidenr
dc, dewijl het een beklag van enkelde
Perfonen was, had zig nu op
een gedugte wijze in een Lighaam
verenigd, cn, door die vereniging, kragt,
beftemdheid en vastheid bekomen. Elk
oproerig hoofd befchoude zig tans als
een deel van een eerwaardig en gedtigt
geheel, en dagt, dat hij zijne
fioutheid in zekerheid ftelde, wanneer
hij dezelve in deze verzamelplaats van
het algemene misnoegen nederleide. Een
gewigdge aanwinst voor het Verbond
te heten, kittelde de verwaanden ;
zig onbemerkt en ongeftraft in dezen
groten ftroom te verliezen , lokte de
laf hartigen. Het gezigt , welk het verbond
aan de Natie toonde , verfchilde
zeer veel van dat, welk hetzelve
aan het Hof liet zien. Al wa.-,
ren hunne oogmerken ook dc zuiverfte
geweest, al hadden zij het inderdaad
zo wèl met den Troon gemeend,
als zij uiterlijk wilden fchijnen,
dan nog zou de gröotfte hoop zig
V 5

34 DE AFVAL DER
III. alleen aan het onwettige van hun gedrag
POEK. gehouden hebben, en derzelver betere
bedoeling voor dezen in 't geheel niet
voorhanden zijn geweest.
Er had geen gunstiger tijdftip voor de
Hugenoten en Duitfche Protestanten kun,
nen komen, dan het tegenwoordige,
om eene aflevering van hunne gevaarlijke
waar in de Nederlanden te wagen.
Het krielde tans in elke aanzienlijke Stad
van verdagte vreemdelingen, vermomde
verfpieders, van allerlei flag van Ketters
en derzelver Apostelen. Onder alle
de Secten , welke van de heerfchende
Kerk afweken, waren 'er drie, welke
den mecsten opgang in de Provinciën
gemaakt hadden. Friesland en de aangrenzende
gewesten waren overftroomd
door de Wederdopers, die egter , als
3e behoeftigften van allen, zonder Overheid
, zonder vaste inrigting, zonder
irijgsmagt, en nog daar te boven onler
zig zeiven verdeeld, de minfte vrees
1 •erwekten. Van vrij wat meer beteke-
] ïis waren de Kalvinisten, welke de
duidelijke Provinciën, bijzonder Vlaande-
1 sp, inhadden , die aan hunne naburen
[e Hugenoten, de Republiek Geneve,
ie Zwitferfche Kantons, en een gedeel-.
e van Duitschland magtige fteunfels vonien,
en wier Godsdienst, met enige
eranderingen, in Engeland op den Troon
2 at. Hun aanhang was de talrijkfte van
1 Hen, bijzonder onder de Kooplieden
I n de gemene Burgers, zijnde uit de

N E D E R L A N D E N , 347
ttkwerpfelen van Frankrijk langfamerhand
zamen gevloeid. Voor hun moesten de
Lutheranen in getal en rijkdom onderdoen,
maar dezen werd door enen des
te groter aanhang onder den Adel gewigt
bijgezet. Deze hadden voornamelijk het
Oostelijke gedeelte der Nederlanden , dat
aan Duitschland grenst , in 't bezit;
hunne Belijdenis heerschte in enige
Noordfche Rijken; de magtigfte Rijksvorsten
waren hunne Bondgenoten , en
de Godsdienst - Vrijheid van dat Land,
waartoe de Nederlanden door het Bourgondifche
verdrag mede behoorden, kon
met den besten fchijn van regt door
hun geldig gemaakt worden. Te Antwerpen
was de zamenvloejing van deze
drie Godsdienstige aanhangen , dewijl de
menigte des Volks dezelven hier verborr
gen hield, en de vermenging van alle
Natiën de Vrijheid in deze Stad begunstigde.
Deze drie Aanhangen hadden niets
met elkander gemeen , dan enen even
onverzoenlijken haat tegen het Pausdom,
tegen de Inquifitie in 't bijzonder, en tegen
de Spaanfche Regering, van welke deze
het werktuig was; maar juist die zelfde
ijverzugt, waarmede zij van weerskanten
elkander bewaakten, hield hunnen
Sectengeest in werking, en belettede, dat
het vuur van Dweperij bij hun niet uitgedoofd
wierd (*):
De Landvoogdes had, in de verwag-
GROT- 22. STRAD. 136. BURG. 212.
HL
BOEK.

iii.
ï' O E li
34» DE AFVAL DE II
ting, dat het ontwerp van Moderatie
t ftand zoude grijpen , inmiddels , om de
. Geuzen te bevredigen, den Stadhouderen
en Overheden der Provinciën in de
Regtshandelingcn met de Ketters gematigdheid
aanbevolen ; enen last, wekken
het gröotfte gedeelte van dezen ,
die den droevigen post van ftrafFcn niet
anders dan met tegenzin waarnamen, gretig
opvolgde, en in den uitgeftrektften zin
verklaarde. Het merendeel der voornaamfte
Magiftraats-Peribnen was tegen de Inquifitie
en de Spaanfche Dwingelandij hartlijk
verbitterd, en velen van hun waren
zelfs heimelijk der ene of andere Secle
toegedaan; en die dit al niet waren ,
gunden iog aan hunne verklaarde vijanden,
de Spanjaarden, het genoegen niet,
om hunne Landgenoten te mishandelen (*).
Zij begrepen dus de Landvoogdes met
opzet verkeerd, en lieten de Inquifitie ,
gelijk ook de Plakaten , geheel en al
vervallen. Deze oogluiking van de Regering,
met de fehoonfehijnende voorgevens
der Geuzen verbonden , lokte de
Protestanten , die buiten dat te zeer ver,
menigyuldigd waren om langer verholen
te blijven , uit hunne duisternis te voorfchijn.
Tot hiertoe had men zig met
ftille nagtvergaderingen te vreden gehouden
, maar na rekende men zig talrijk
en gedugt genoeg , om deze bijeenkomften
ook openlijk te kunnen wagen. De-
(f) GROT. 20. BURG. 203. 204.

NEDERLANDEN. M9
aft ftoutheid nam haar eerfte begin tusfehen
Oudenaarde en Gent, en ver­ m
spreidde zig weldra door geheel
B O E
het
Ki
overige Vlaanderen. Zekere H E R M A N
S T R I C K E R , uit Qverijsfel geboortig,
voormaals Monnik , cn uit het Klooster
gevlugt, een ftoutmoedig Dweper, van
enen fchranderen geest %
geftalte en gladde tong,
ene agtbare
was de eerfte,
die. het Volk tot een Preek onder
den bloten hemel naar buiten voerde.
De nieuheid van zodanige onderneming
deed enen aanhang var
•zeven - duizend menfchen rondom hen:
verzamelen. Een Regter van die Landftreek,
die, meer kloekmoedig dan verftandig,
met den blanken degen onder
den hoop fprong, om den Pre
ker uit hun midden gevangen te ne
men, werd door het Volk, dat, bi
gebrek van andere wapenen, ftenei t
opnam, zo kwalijk onthaald, hat hij I
zwaar gewond ter aarde vallende, zij r
>
gelukkig agtte, zijn leven door bid
den te redden (*). Deze eerfte ge
(*) BURG. 213. 214. Deze ongehoorde oi V
•befehoftheid van een enkeld mensch, om mii V
den door ene fchare van zeven-duizend, tot do E
heid toe, ftoute menfchen, die door gemeei 1-
fchaplijke aandagt nog meer zijn aangevuurc
heen te dringen „ om énen van hun, die hi n
Afgod is, voor hunne ogen gevangen te nemer
bewijst meer dan alles, wat men hieromtrei it
kan zeggen, met welke beestagtige veragtir §
de Katholijken , destijds , op de zogenaamc I
I

III.
I
]
]
I
t
C
2
f!
n
v
d
h
k
e 1
lukte proef, gaf moed om een mei
de te wagen. In den omtrek van
Aalst komen zij weder in grote menigte
te zamen; maar tans zijn zij reeds
met rappieren , vuurroeren en hellebarden
gewapend ; zetten wagten uit, en
floppen de toegangen met karren en
wagens. AI wie bij toeval hier voorbij
komt, moet willens of onwillens aan
den Godsdienst deel nemen 3 waartoe
bijzondere oppasfers zijn aangefleld. Aan
3en ingang hadden zig Boekverkopers geset
, welke den Protestantfchen Kate-
:hismus, fligtelijke boekjens, en Pascwillen
op den Bisfchop te koop boden.-
3e Apostel H E R M A N S T R I C K E R liet
ig van een fpreekgeftoelte horen , dat
iit karren en Hammen van bomen in
er haast was opgezet. Een zeil, daarver
gefpannen , dekte hem voor de
on en den regen; het Volk plaate
zig tegen over de windzijde, om tog
iets te verliezen van zijne Preek,
r
ier beste kruiderijen in fchimpre-
2nert tegen het Pausdom beftonden.
Ien fchepte water uit den naastgegert
ftroom, om de nieugeborene
nderen, zonder verdere plegtigheid,
'en als in de eerfte tijden van het
C hristendom,- door hem te* laten do-
P< :n. De Sakramenten werden hier
n; ar de wijze der Kalvinisten be-
B O E K .
S50 ÖË AFVAL DER
Ketters hebben neêrgezien, welken zij als een
flegter foort van menfchen befchouden.

NEDERLANDEN; 3£i
diend; Huwelijken ingezegend, en ver­ III.
nietigd. Half Gend was op deze BOEK:;
wijze uit de poorten getrokken,- de
optogt verbreidde zig fteeds verder
en verder, en had in korten tijd
geheel Oost - Vlaanderen overftroomd.
West-Vlaanderen werd door enen anderen
afgevallen Monnik, PETRUS
DATHENTJS, uit Poperingen, insgelijks
in beweging gebragt. Vijftienduizend
menfchen vloeiden uit vlekken cn dorpen
tot zijne Preek bijéén: hun aantal
maakte hen ftout genoeg, om ftormenderhand
in de gevangenis te breken,
Waar enige Wederdoopers tot den marteldood
bewaard werden. De Protestanten
te Doornik werden door zekeren
AMBROSIUS VILLE, enen FranfchenKalvinist,
tot gelijke ftoutheid aangeftookt;
deze drongen mede op het loslaten hunner
gevangenen , en lieten zig herhaalde
bedreigingen ontvallen, van de Stad
aan de Franfchen te zullen overgeven.
Dezelve was van bezetting ontbloot,
welke door den Kommandant,
uit vrees voor verraad, naar het Kasteel
was gebragt , cn die daarenboven
ook weigerde tegen hunne medeburgers
te vegten. De ftoutheid der partij ging
zo ver, dat zij ene eigene openbare
Kerk binnen de Stad voor zig begeerden
;en toen hun deze geweigerd wierd,
verbonden zij zig met die van Valenchijn
en Antwerpen , om hunnen Godsdienst,
naar het voorbeeld der andere
Steden, met openlijk geweld doorte

III.
M E K
35* ÖE AFVAL DER
zetten. Deze drie Heden Honden mer
elkander in de naaufte verbindenis, en
in alle drie was de Protestantfche Partij
even groot en magtig. Dewijl egter
gene van de drie het wagen durfde
den opftand te beginnen , zo kwamen
zij overéén * dat zij ter gelijker
tijd met openlijk preéken wilden uitbreken.
De verfchijning van BREDERODE
te Antwerpen gaf hun eindelijk moed.
Zestienduizend Menfchen trekken op den
zelfden dag, waarop dit ook te Doornik
cn Valenchijn gefchiedde, de Stad
uit; vrouwen en mannen onder elkander;
de moeders liepen hare nog heel
kleine kinderen agter zig aan. Zij floten
de plaats af met wagens , die. aaneengebonden
werden , en waar agter gewapende
mannen zig verborgen hielden,
©m deze oefening tegen enen onverhoopten
aanval te dekken. De Preêkers waren
gedeeltelijk Duitfchers, gedeeltelijk-
Hugenoten , en fpraken in de Walfche
taal : enigen onder dezelven waren uit
het gemeenfle gepeupel genomen , en
zelfs handwerkslieden voelden zig tot dat
heilige werk geroepen. Geen ontzag,
voor de Overheid, gene wet, gene
verfchijning van Geregtsdienaars fchrikten
hen meer af. Velen werden uit blote
nieusgierigheid derwaards gelokt, om tog
te horen , wat al nieuwe en zeldfame
dingen door deze vreemde aankomelingen
, van welken zo veel gefproken
werd, voor den dag zouden worden
ge-

NEDERLANDEN. 353
gebragt. Anderen bekoorde de wellui­ III.
dendheid der Pfalmenj die, gelijk te BOE K.
Gent gebruikelijk was, in Franfche verfen
gezongen werden. Een groot deel
kwam op de Preken zelve af, even
als op Klugtfpelen, waarin de Paus,
de Vaders der Trentfche Kerkvergadering,
het Vagevuur, en andere leerstellingen
der heerfchende Kerk, op de
belachelijklte wijze ten toon gefield
werden. Hoe doller dit ging * deste
meer kittelde het de oren der gemeente,
en een algemeen handgeklap, even
als in de Schouburgen, beloonde den
Redenaar, die boven anderen in het
uitfpoorige en befpottelijke had uitgemunt.
Dog het belachelijke, dat in deze
Vergadering op de heerfchende Kerk
gefmeten werd * ging evenwel in de
gemoederen der hoorders niet geheel
verloren, zo min als de weinige korrels
verfland, die 'er nu en dan tusfehen
liepen; en menig een, die hier
niets minder dan waarheid gezogt. had,
bragt die veelligt, zonder dat hij zelf
het wist, met zig naar huis (*).
Deze Vergaderingen werden verfcheidene
dagen herhaald, en met eiken dag nam
de vermetelheid der Sektarisfen toe, tot
dat zij zig eindelijk zelfs verfloutten,
hunne Prekers, na het eindigen van
den Godsdienst, met een gevolg van
gewapende ruiters , in triumf naar huis
(*) STRADA 132. BURG. 220—232.
I. DEEL. Z

m.
R O EK.
35+ DE AFVAL DEK
re geleiden, en dus de wet door operp
bare plegtigheden te befpotten. De
Stads-Raad zond den enen vliegenden
bode na den anderen aan de Landvoogdesfe,
om haar tot een perfoonlijke
overkomst, en, zo mogelijk, tot een
vast verblijf in Antwerpen overteba-
Ien, als het enigfte middel, om den
trots der oproermakers te beteugelen,
en den gehelen ondergang der Stad
voortekomen, daar reeds de voornaamfte
Kooplieden, uit vrees voor plondering,
voornemens waren dezelve 'te verlaten.
De vrees, om het Koninglijke gezag
aan zo hachelijkcn kans te wagen, verbood
haar wel aan dit verlangen te
voldoen, maar in hare plaats werd de
Graaf van Megen derwaards gezonden,
om met de Magiftraat over het
hmemen van bezetting te handelen.
Het oproerige graau, voor welk het
oogmerk zijner komfte niet lang verborgen
bleef, vergaderde rondom hem,
met een woest gefchreeu, dat men hem
voor enen gezworen vijand der Geuzen
kende; dat hij. flavernij en Inquifitie
medebragt, en dat hij derhalven zonder
uitftel weer had te vertrekken. Ook
bedaarde het oproer niet, voor dat ME­
GEN weder ter poorte uit was. Daarop
leverden de Kalvinisten in deze
ftad r bij de Magiftraat een gefchrift
in, waarin zij aantoonden, dat hun groot
aantal het hun voordaan onmogelijk
maakte in ftilte bijeen te komen, en

NEDERLANDEN. 355
zij tevens om een eigen Bedehuis in de
ftad verzogten. De Raad herhaalde zijne
gedane voorftellingen aan de Landvoogdesfe,
dat zij tog de Stad in derzelver
benaaudheid, door hare perfoonlijke verfchijning,
te hulp mogt komen, of haar
ten minften den Prins van Oranje
zenden, als den enigften, voor wien
het Volk nog enig ontzag had, en die
daarenboven aan de ftad Antwerpen,
door den Erftijtel van Burggraaf, verpligt
was. Om het groter kwaad voortekomen
, moest zij in den tweden
voorflag bewilligen, en Antwerpen, hoe
hard haar dit ook viele, aan den Prins
van Oranje toevertrouwen. Deze, na
dat hij eens voor altoos vast befloten
fcheen te hebben, aan het beftuur van
zaken verder geen deel te nemen, liet
zig eindelijk door het ernllige aanhouden
der Landvoogdesfe, en het onftuïmige
verlangen des Volks, overhalen.
BREDERODE kwam hem , ene halve
mijl buiten de ftad, met een groot gevolg
te gemoet, en van weerskanten
begroette men elkander met het af>
fchieten van pistolen. Antwerpen fcheen
alle zijne inwoners uitgelaten te hebben,
om zijnen Verlosfer te ontvangen.
De gantfche weg krioelde van menfchen;
de daken waren van de landhuizen afgenomen,
om meer aanfehouwers te bevatten;
van agter heiningen, uit de muren
der kerkhoven, ja zelfs uit graven
kwamen menfchen oprijzen. De gene-
Z o,
lil.
BOEK.

35

NEDERLANDEN. 35?
ondervraagde , bemerkte hij, dat de ra.
voorname bron des kwaads in het
BOEK.
onderlinge wantrouwen der Godsdienstige
partijen, en in den argwaan der
Burgeren tegen de oogmerken der
Regering, te zoeken was , en dat dus
zijn eerfte werk moest zijn, zig meester
van de gemoederen te maken.
Den Hervormden , als de meesten
in getal, zogt hij door overreding
en list de wapenen uit de handen
te wringen , 't welk hem eindelijk
met groote moeite gelukte. Dan, daar
kort hierna enige wagens met krijgsvoorraad
te Mechelen geladen wierden ,
en de Drosfaart van Braband zig
meermalen met gewapend volk in het
gebied van Antwerpen vertoonde, vreesden
de Kalvinisteii, in hunnen Godsdienst
vijandelijk geftoord te worden,
en zogten den Prins aan, dat hij
hun binnen de Stad ene plaats voor
hunne préken inruimde, waar zij tegen
allen overval zeker konden zijn, (*).
Het gelukte hem nog eenmaal hen
neer te zetten ; en zijne tegenwoordigheid
hield de uitbersting des oproers
gelukkig tegen , en wel op het
Feest van Maria Hemelvaart , bij welke
gelegenheid ene menigte Volks naar
de Stad was getrokken , en waarvan
men alles te vrezen had. Het beeld
van Maria werd met de gewone
ftaatfij ongemoeid omgedragen; enige
(*} MIURS, Guil. Auriac. Libr. I. ic. II,
Z 3

III.
B OE K.
1566.
353 DE AFVAL DER
fchimpwoorden , en een geheel ftil,
gemompel van Afgoderij was alles ,
wat het Onroomfche gemeen tegen de
Procesfie ondernam (*).
Terwijl de Landvoogdes, nu uit
de ene , dan uit de .andere Provincie
, de droevigfte tijdingen van de
ftoutheid der Protestanten ontving, en
voor Antwerpen beefde, 't welk zij
genoodzaakt was in de gevaarlijke handen
des Prinfen van Oranje te laten
, werd zij van enen anderen kant
in geen minder ontfteltenis gebragt.
Terftond op de eerfte berigten van
het openbare preêken, had zij van
de Verbondenen gevorderd, hunne beloften
tans' te vervullen, en haar tot
herftel der orde de behulpfamc hand
te lenen. Dit voorwendfel gebruikte
Graaf BREDERODE, om een algemene
Vergadering van het gehele Verbond
uittefchrijven , waartoe geen gevaarlijker
tijdftip, dan het tegenwoordige
, had kunnen gekozen worden.
Een zo plegtige tentoonftelling
van de inwendige kragten des Verbonds
, welks beftaan en befcherming
alleen reeds het Protestamfche Gemeen
had kunnen aanmoedigen , om zo ver
tc gaan , als zij gegaan waren , moest
tans in den zelfden trap de ftoutheid
der Sektarisfen verheffen , als zij
den moed der Landvoogdesfe ter ne-?
(*J V. METEREN 83, liültS. «34.

NEDERLANDEN. 359
der floeg. De bijeenkomst kwam in
ene Luikfche Stad, St. Truijen, tot
ftand, waarheen zig BREDERODE en
LODEWYK VAN NASSAU, aan het
hoofd van twe duizend Verbondenen,
begeven hadden. Gelijk het lang uitblijven
van 's Konings antwoord uit
Madrid reeds niet veel goeds fcheen
te voorfpellen , zo agtten zij het
in alle gevallen raadfaam , enen vrijbrief
voor hunne perfonen van de
Hertogin afteperfen. Die genen onder
hun , welke zig ener ongeoorloofde
ovcrecnftemminge met het Protestantfche
Gemeen bewust waren, befchouden
deszelfs buitenfporigheden als
ene gunstige omfiandigheid voor het
Verbond; het fchijnbare geluk van
hun, tot welker gemeenfchap zij zig
vernederden, vervoerde hen om van
toon te veranderen : hunne voormaals
loflijke ijver begon nu tot trots en
onbefchoftheid overtellaan. Velen waren
van gedagten, men moest zig
van de algemene verwarring en de
verlegenheid der Landvoogdesfe bedienen
, enen limiteren toon aannemen,
en den enen eisch op den anderen
laten volgen. De Katholijke leden des
Verbonds, onder welken velen in hun
hart nog 1 vrij Koningsgezind waren , en
zig meer door gelegenheid en voorbeeld
, dan uit eigen beweging, bij
het zelve gevoegd hadden, hoorden
hier, met gene geringe verbaasdhgid,
Z 4
m.
BOEK.

36.o DE AFVAL DER
81. ene algemene vrijheid van Godsdienst
BOEK voorflaan , en werden tans met fchrik
gewaar , in welke ene gevaarlijke onderneming
zij zig door overijling hadden
ingewikkeld. Dadelijk na deze ontdekking
trad de jonge Graaf van
Mansveld te rug, en een inwendige
twedragt begon nu reeds dit werk
van overhaasting te ondermijnen, en
de banden des Verbonds ongemerkt
los te maken (*).
De Graaf van Egmond en WIL­
LEM VAN ORANJE werden van de
Landvoogdesfe gevolmagtigd, om met de
Verbondenen in onderhandeling te treden.
Twaalf van deze laatstgenoemden , onder
welken LODEWYK VAN NASSAU, BRE­
DERODE . en KUILENBURG waren ,
kwamen met hun in gefprek te Duffel
, een Dorp niet ver van Mechelen.
„ Waartoe deze nieuwe flap ?"
liet de Landvoogdes door den mond
van deze beiden vragen. „ Men heeft
„ Afgevaardigden naar Spanje van mij
„ gevorderd ; ik heb die gezonden.
„ Men heeft de Plakaten en de In-
„ quifitie te flreng gevonden; ik heb
„ beiden verzagt. Men heeft op ene
„ Algemene Vergadering der Staten aan-
„ gedrongen; ik heb dit verzoek voor
„den Koning •-gebragt, om dat ik
„ uit eigen gezag hetzelve niet durf-
„ de inwilligen. Wat heb ik daa
(*) BURG. 235. STltAD. I40,

NEDERLANDEN.
361
nu nog uit onkunde nagelaten
' of gedaan , 't geen die . bijeen- ,
,, komst te St. Truijen noodzakelijk .
maakte ?
III.
BOEK.
Is het misfehien vrees voor
" 's Konings gramfchap , en derzelver
gevolgen, die de Verbondenen ont-
' rust ? De belediging is groot , maar
„ zijne genade is nog groter. Waar
„ blijft nu de belofte van het Ver-
, bond, om geen onrust onder het
„ Volk te verwekken ? waar die fraai-
„ klinkende woorden, dat men be-
' reid zoude zijn, liever aan mijne
„ voeten tc fterven, dan den Ko-
„ ning in een van zijne regten be-
„ nadceld té zien ? Reeds beginnen
„ de Nieuwheid-zoekers dingen te doen,
„ die zeer na aan oproer grenzen,
„ en de Republiek in het verderf
„ fleepen; en dezen beroepen zig hier-
„ bij op het Verbond; zo de Ver-
„ bondenen dit ftilzwijgende toelaten ,
„ maken zij zig zeiven tot medc-
„ pligtigen van derzelver misdadig ge-
„ drag; indien zij het wèl «net. den
„ Koning menen , kunnen zij bij de-
„ ze ongeregeldheid des Gemeens mei I
„ werkeloos blijven. Maar zij zelvei \
„ gaan het dolle Gemeen door hui 1
gevaarlijk voorbeeld voor; fluiten X
verbindenisfen met de : Vijanden de s.
„ Vaderlands, en bevestigen deze na
„ delige gerugten door hunne tegen
„ woordige ftrafbare bijeenkomst. (*.
(*) y. METEREN H- BURG. 238. 23?.
Z 5
I

$62 DE AFVAL DER
III. _ De Verbondenen verantwoordden zig
BOE K. hiertegen in een gefchrifc , welk
zij door drie afgevaardigde Medeleden
in den Raad van State lieten inleveren.
„Alles," dus luidde hetzelve,
„ wat uwe Hoogheid ten opzigte van
„ ons Verzoekfchrift gedaan heeft, heb-
„ ben wij met de levendigfte dank-
„ baarheid gevoeld; ook kunnen wij.
„ over gene nieuwigheid klagen, wel-
„ ke in dezen .tijd tegen hare Hoogheids
„ belofte, in 't ene of andere, ge-
„ maakt is; maar daar wij evenwel nog
„ fteeds van alle kanten in ervarenis ko-
„ men, en met eigene ogen ons
„ overtuigen kunnen, dat men onze
„ Medeburgers om den Godsdienst voor
„ 't Geregt fleept, en ter dood brengt,
„ zo moeten wij noodzakelijk daaruit
„ befluiten , dat de bevelen uwer Hoog-
„ heid van de Geregtshoven altans
„ zeer weinig geagt worden. Wat het
„ Verbond van zijnen kant beloofd
„ heeft, is het eerlijk nagekomen ;
,, ook heeft het de openbare Préken
, naar vermogen getragt te fluiten ;
, maar het is zekerlijk geen won-
, der, dat het zo lang uitblijven
, van een antwoord uit Madrid de
, gemoederen met argwaan vervult,
, cn
5
, ene
de te leur geftelde hoop
Algemene Statenvergadering
op
hen
, weinig geneigd maakt, om aan verr
, dere verzekeringen geloof te
5
, Nooit hebben zij zig met
1
flaan.
den

NEDERLANDEN:. 3 6
3
„ Vijand des Lands verbonden , ook III.
„ nooit enige verzoeking daartoe ge- 30 KK.
„ voeld. Indien het gebeuren' mogt ,
„ dat Franfche wapenen zig in het
„ Land laten zien , zuilen V-'ij Vcr-
„ bondenen de eerfte te paard fly-
„ gen , om dezelven daaruit tc drij-
„ ven: maar wij willen opregt zijn
„ omtrent uwe Hoogheid. Wij meen-
„ den tekenen van baar misnoegen tegen
ons op haar gelaat te lezen ;
wij zien' menfchen in het uitfluitend
'J bezit van hare gunst , die door hun-
', ncn haat tegen ons berugt zijn. Dagelijks
moeten wij horen , dat men
" elk voor de gemeenfehap met ons ,
" even als voor de pest, waarfchout ;
' dat men ons de komst des Ko-
" nings, even als enen aanftaanden oordeelsdag,
aankondigt. Wat is natuur-
','lijker, dan -dat dc argwaan tegen
ons ook eindelijk den onzen gaande
maakt ? dat het verwijt van ge-
H kwetfte Majefteit, waarmede men onze
verbindenis zoekt zwart te ma-
\\ ken ; dat de krijgstoerustingen van
„ den Hertog van Savoijc en ande-
, re Vorsten , dewelke , zo als hei
W ge 1
^
z e
S c
' °P
o n s
e m u n t
g
z i n :
J
de onderhandelingen des Konings me
het Franfche Hof, om voor eet I
„ Spaansch leger, dat naar de Ne
„ derlanden beftemd zou zijn , det
„ doortogt door dat Rijk te verwer

3S4 . DE AFVAL DER
fli. „ ven, en dergelijke omftandigheden
">OEK. „ meer, ons genoopt hebben om op
„ onze zelfverdediging bedagc te zijn ,
„ en ons door ene verbindenis met
„ onze buitenlandfche vrienden te ver-
„ fterken? Op een algemeen, onzeker
e n
3, twijfelagtig gerugt, befc-huldigt
„ men ons deel te hebben aan de
„ buitenfporigheid van het Protestant-
„ fche gemeen ! maar wie wordt niet
„ door het algemene gerugt befchul-
„ digd ? Zekerlijk is het waar, dat
„ 'er ook onder ons Protestanten zig
, bevinden, welken ene verdraagfaam-
, heid in het ftuk van Godsdienst
, het aangenaam fte gefchenk zoude we-,
3 , zen, maar ook dezen hebben geenszins
3 , vergeten , wat zij hunnen Heer fchul,
3 , dig zijn. Het is geen vrees voor
t 's Konings gramfchap , welke ons
V. aangezet heeft, om • deze Vergade­
3= ring te houden. De Koning is goed ,
33 en wij willen hopen dat hij regt-
33 vaardig is. Het kan dus gene ver­
3' giffenis zijn, die wij bij hem zoe­
33 ken , en even zo min kan het ver­
33 getelheid zijn, welke wij voor be­
33 drijven affmeken, die onder de ver-
33 dienften , welken wij bij Zijne
33 Majefteit verworven hebben, geens­
33 zins de minften zijn. Het is ook
33 waar, dat 'er Afgevaardigden uit
'3 de Lutherfchen en Kalvinisten te St.
33 Truijjen zig bij ons hebben la­
•3 ten vinden ; ja wat meer is 9

NEDERLANDEN. B 3
£
zij hebben ons een Verzoekfchrift III.
"overhandigd, 't welk wij hierne- BOEK»
>, vens aan uwe Hoogheid voorleg-
,' gen. Zij bieden daarin aan, de wa-
" pens bij hunne Preken afteleggen ,
* indien het Verbond hun veiligheid
',' wil verlenen, en voor ene Alge-
" mene Vergadering der Staten in-
„ ftaan. Beiden hebben wij gemeend
, hun te moeten toezeggen, maar
onze verzekering alleen beeft geen
„ kragt , ten zij dezelve tevens door
uwe Hoogheid cn enigen van hare
voornaamfte Raden, bevestigd worde.
' Onder dezen kan niemand van den
toeftand onzer zaken zo wèl on-
„ derrigt zijn, en het zo opregt met
ons menen, als de Prins van Oran-
, je , en de Graven van Hoorn
^ en' Egmond. Deze drie nemen wij
" o-aarne als Middelaars aan , zo meri
," hun daartoe de nodige volmagt ver-
„ lene , en ons zekerheid geve, dat
" buiten hun weten geen Krijgsvolk
geworven, en gene Bevelhebbers ovei
" hetzelve benoemd ' zullen worden.
Deze zekerheid begeren wij even
wel maar voor enen bepaal
„ den tijd, naar verloop van wel
, ken het aan den Koning zal ftaan
" of hij dezelve opheffen of beves
' ti°en wil. Gefchiedt het eerfte
" dan is het billijk, dat men on 3
l enen tijd bepale, om onze perfo
„ nen en goederen in veiligheid t

w.
Ji O EK.
de Landvoogdes vond zig even weinig
m ftaat, om hun de begeerde punten
mtewilligen, als oni zig ^ t
ïrnst daartegen te verzetten. In Brus-
Jt, dat tans van dc meeste Staats­
!
raden, die of naar hunne Provin-
)
jien vertrokken waren, 0f z i g o n„
<
er een of ander voorwendfef aan
1
et beftuur van zaken onttrokken had-
(
en , verlaten was ; zo wel van raad,
i
Is van geld, ontbloot, bij gebrek
V
an welk laatfte zij genoodzaakt werd,
i e grootmoedigheid der Geestelijkheid
a
mtefpreken, en, daar ook dit mid-
d a met toereikende was, haar toe-
V ugt tot eene loterij te nemen; af-
h ingende van bevelen uit Spanje, die
ft -eds venvagt werden, en niet kwa-
rr en^ zag zij zig eindelijk tot den
V( *nederenden ftap gebragt, om
d( • Verbondenen te St. Truijen
met
de
fq.
I.
3

NEDERLANDEN. 367
voorwaarde aantegaan, dat zij nog
vier - en - twintig dagen op het befluit des
Konings wagten zouden, voor dat zij
enen verderen flap ondernamen. Het
liep gewisfelijk in het oog, dat de
Koning nog fteeds voordvoer een bellisfend
antwoord op het Verzoekfchrift
te rug te houden, niettegenftaande
het algemeen bekend ware, dat hij
yeel jonger fchrijvens beantwoord had,
en dat de Landvoogdes met allen nadruk
daarop aandrong. Ook was door
haar de Marquis van Bergen , dadelijk
na het uitbersten der openbare
Preken , den Baron van Montignij
na gezonden , die als een ooggetuige
van deze nieuwe omftandigheden
, haar fchriftelijk berigt destc
levendiger onderfteunen , en den Koning
deste fpoediger tot een befluit
brengen zoude (*).
Ondertusfchen was de Nederlandfche
Gezant, FLORENTIUS VAN MONTIGNIJ , te
Madrid aangekomen , waar hem alle
behoorlijke eer wedervoer. De inhoud
van zijnen last was 'de affchafling
der Inquifitie cn verzagting der Plakaten
, vermeerdering van den Raad
van State, en affchaffing der twe overige
Vergaderingen, het verlangen der
Natie naar ene Algemene Staten-Vergadering
, en het aanzoek der Land-
HOPPER, §. II7. BURG. 252. 2(>2.
lil.
BOEK.
1-56-6,

363 DE AFVAL DEït
voogdesfe om de pcrfoonlijke ovef-'
m. komst des Konings. Dan dewijl de-
BOEK
, ze fteeds maar tijd zogt te winnen 4
werd MONTIGNIJ tct op de komst
van zijnen medehelper gepaaid, zonder
welken de Koning geen eindelijk befluit
wilde nemen. De Vlaming had
intusfchen elkenj dag, en elk uur,
wanneer hij maar Wilde , gehoor bij
den Koning, die hem ook telkens
beval , den last der He'rtoginne, en
het antwoord op denzclven medetedelen.
Meermalen werd hij ook in
den Raad der Nederlandfche zaken
genomen, waar hij niet naliet den
Koning ene Algemene Vergadering der
Staten, als het enigfte middel om
de tegenwoordige beroerten tcgentegaan,
en 't welk alle overige middelen
onnodig maakte $ ' voor ogen te
ftellen. Dus bewees hij hem ook ,
dat alleen ene algemene en onbepaalde
vergiffenis van al het gebeurde
het wantrouwen zou kunnen wegnemen
, welk bij alle deze bezwaren
de grondigfte was, en eiken ook nog
zo wèl gekozen maatregel eeuwig tegen
werken zoude. Op zijne gegronde
kennis van zaken, en van het
karakter zijner Landgenoten, waagde hij
het, den Koning voor hunne onverbrceklijke
trou borge te blijven, zodra
deze hun door een openhartig gedrag
van de opregtheid zijner oogmerken overtuigd
zou hebben; daar, hij hem inte-
gen-

NEDERLANDEN. 35>
gendeel , op grond van deze zelfde III.
kennis, alle hoop daarop ontzeide, BOEK.
zo lang zij niet van de vrees ontheven
waren, om het doel zijner
onderdrukking te zijn , en dèn nijd
der Spaanfche Groten tot een offer
te ftrekken. Zijn medehulp verfcheen
eindelijk, en de inhoud van hun gezantlchap
werd aan herhaalde beraadllagingen
onderworpen (*).
De Koning was op dien tijd in 1566.
het bosch te Segovie , waar hij zijne
Staatsraden insgelijks liet Zamettkomen.
In deeze Vergadering znen de
Hertog van Alba; Don G O M E Z D E
F I G U E R R A ; Graaf van Feria; Don
A N T O N I O V A N T O L E D O , Grootmeester
van de St. Joannes-orde ; Don
J O H A N MANRIQtJEZ V A N LARA,
Opperhofmeester der Koningin ; RUIJ
G O M E Z , Prins van Eboli en Graaf
van Melito; L O D E W Y K V A N Q U I X -
A D A , Opperflalmeester van den Prins;
K A R E L V A N T I S N A C Q , Prefident van
den Ncderlandfchen Raad; de Staatsraad
en Zegelbewaarder H O P P E R U S (f),
en de Staatsraad V A N C O R T E V I L L E (§).
De zitting werd enige dagen agtereen
voordgezet; beide de Gezanten
(*") HOPPER, 98. 99. i°3.
f) Uit wiens Memoires, als enen der
Biedehandelende Perfonen, het verflag van deze
Vergadering genomen is.
T§) HOPPER §. m.
I. D E E L . A»

III.
BOEK.
370 DE AFVAL DER
woonden dezelve bij, dog de Koning
zelf was daarbij niet tegenwoordig.
Hier werd nu het gedrag van deu
Nederlandfchen Adel met Spaanfche ogen
bekeken; men ging hetzelve van ftap
tot ftap na , tot aan deszelfs verst
afgelegen bron; bragt omftandigheden
met elkander in verband, die nooit
enig verband gehad hadden, en vond
een rijp veruitziend plan in gebeurenisfen,
die de vrugten van een ogenblik
waren. Alle die onderfcheidene
voorgaande ftappen des Adels, welken
het geval alleen zamengeknoopt , en
de natuurlijke loop der dingen zo
en niet anders geduurd had, zouden
on titaan zijn uit een overlegd plan ,
om ene algemene vrijheid van Godsdienst
intevoeren , en het beftuur
van zaken in handen van den Adel
te brengen. De eerfte ftap daartoe,
meende men , was de geweldige verftoung
des Staatsdienaars GRANVELLE,
aan wien men niets kon vinden te
berispen , dan dat hij in 't bezie was van.
eene raagt, die men liever zelf had
geoefend. Den tweden ftap deed men
door het afvaardigen van den Graaf van
Egmond naar Spanje , om op de affchaffing
der Inquifitie en verzagting
der Plakaten aantedringen , en den
Koning tot ene uitbreiding van den
Raad van State te bewegen. Dan
daar dat op zulk ene befcheidene
wyze niet te verkrijgen was geweest,

NEDERLANDEN. M
iogt men het nu door enen derden
en ftouteren ftap , door ene plegtige
verbindenis, het Geuzen-verbond, den
Koning aftedwingen. Een vierde ftap
tot dat zelfde doel is tans het nieuwe
Gezantfchap, waardoor men eindelijk
zonder fchroom het masker affmijt,
en door de dolle voorflagen,
welken men zig niet fchaamt aan den
Koning te doen, duidelyk aan den
dag legt , wat alle de voorgaande
ftappen bedoeld hebben. Of, zeide
men , kan de affchaffing der Inquifitie
op iets minder, dan op ene
volkomene vrijheid van geloof uitlopen
? Gaat met haar niet het ftuur
der gewetens verloren ? Voert de voorgeflagene
Moderatie niet ene volkomene
ftraffeloosheid voor alle Ketterijen
in? Wat is het ontwerp om den
Raad van State te vergroten , en
de twe overige Hoven aftefchaffen,
anders, dart ene volledige omkering
van het Staatsbeftuur, ten gevalle
van den Adel ? Een Algemeen Opperbeftuur
over alle de Nederlandfche Gewesten
? Is die zamenrotting der Ketters
bij de openbare Preken niet reeds
de derde Verbindenis, die met de zelfde
oogmerken ondernomen wordt, daar
het gefpan der Groten in den Raad
van State , en het Verbond der Geuzen
niet werkfaam genoeg gefchenert
hebben (*).
HOPPER §. 104.
Aa 2
iir.
BOEK.

BOEK.
S7Ï DE AFVAL DER
f Dan, welke ook de bronnen van dit
kwaad zijn mogten , men kwam daarin
overeen , dac het hierom niet te
minder bedenkelijk en dringend ware.
De onverwijlde perfoonlijke aankomst
des Konings te Brusfel was zekerlijk
het ware middel , om hetzelve fpoedig
en in den grond wegteneemen.
Dan daar het reeds laat in 't jaar
was, en de toerustingen tot deze reis
den zo korten tijd voor den winter
geheel moesten wegnemen; daar zo
wel het ftormagtige jaargetijde, als
het gevaar van de Franfche en Engelfche
Schepen , welke den Oceaan
onveilig maakten, den Noordelijken weg,
als den kortften, niet toelieten te nemen
; daar de Muitelingen zelfs in tusfehen
het eiland Walcheren in bezit
nemen, en den Koning het landen
betwisten konden; zo was 'er voor
het volgende voorjaar aan deze reis
niet te denken, en men moest zig, bij
gebrek van het enige grondige geneesmiddel,
met ene redding voor een' tijd
behelpen. Men kwam dan overeen ,
den Koning voorteltellen: eerfielijk: dat
hij de Pauslijke Inquifitie uit de Nederlanden
mogt wegnemen , en het bij
de Bisfchoplijke laten berusten ; ten
tweden, dat 'er een .nieu ontwerp tot
verzagting der Plakaten beraamd wierd,
waarbij de waardigheid van den Godsdienst
en den Koning meer dan in de overgezonden
Moderatie ontzien wierd;

NEDERLANDEN. 373
ten derden, dat hij der Landvoogdesfe
volmagc mogt verlenen, om alle
de genen, die niet airede iets ftrafwaardigs
begaan hadden, of reeds geregtelijk
veroordeeld waren , met uitzonderinge
egter van de Prékers der
fekten en derzelver medepligtigen, genade
te fchenken , opdat de gemoederen
gerust gefield , en geen weg
der mcnfchelijkheid onbeproefd gelaten
wierd. Alle famenfpanningen , verbindenisfen,
openbare bijeenkomften en Préken,
moesten voordaan, onder Itrenge
ftraffcn, verboden zijn ; cn zo daartegen
evenwel gehandeld wierd, moest de
Landvoogdes vrijheid hebben om zig
van de gewone krijgsbenden en bezettingen,
tot kragtdadige onderwerping der
oproerigen, te bedienen ; ook in geval
van nood nieuwe benden te werven ,
en de Bevelhebbers over dezelve naar
haar eigen goeddunken te benoemen.
Eindelijk zoude zijne Majefteit weldoen,
met aan de voornaamfte fteden, Prelaten,
en Hoofden van den Adel, aan enigen
eigenhandig, en aan allen in enen
goedertieren toon , te fchrijven , om
derzelver dienstvaardigheid aantewakkeren
(*).
Zo ras den Koning dit befluit var
zijnen Staatsraad was voorgehouden, was
het eerfte dat hij deed, in de voor-
(*) HOPPER. §. 100. no, 112. "3«
Aa 3
III.
BOEK.

SM BE AFVAL DER
m. naamfte plaatfen des Rijks, en ook in
BOEK . de Nederlanden, openlijke omgangen
en gebeden uittefchrijven , ten einde
de Godlijke befluring bij het nemen
van zijn befluit. aftefmeken. Hij
verfcheen in eigenen Perfoon in den
Raadom dit befluit tc bekragtigen,
en dadelijk te laten afvaardigen. De
Algemene Staten-vergadcring verklaarde
hij voor nutloos , en floeg dezelve
geheel af; dog hij verbond zig om
enige Duitfche Regimenten in zijne zoldlj
te houden, en dezen, opdat zij
des te ijveriger dienen mogtcn , den
Ouden agterflai te betalen. Hij gelastte
de Landvoogdes, in enen afzonderlijken
brief, zig onder de hand en
in ftilte te wapenen ; drie duizend man
Ruiterij , en tienduizend man Voetvolk
moest zij in Duitschland laten zamentrekken,
waartoe hij haar met dc nodige
brieven voorzag , en haar ene
fom van driemaal honderd duizend goudguldens
overmaakte (*). Hij zond dit
zyn befluit af met meer brieven aan enkelde
perfoncn en fleden , waarbij hij
dezen in zeer gunflige bewoordingen
voor hunnen betoonden goeden ijver
bedankte , en hen aanmaande daarin
:e volharden. Niettegenflaande dat hij
n het gewigtigfic ftuk, waarop de
^atie tans bijzonder gezet was, de
(*) HOPPER. 124. BURG. 258.

NEDERLANDEN. 375
Algemene Vergadering der Staten , on­ IH.
verbiddelijk bleef; nicttegenftaande dat BOEK.
deze bepaalde cn dubbelzinnige vergiffenis
zo goed als gene was, en veel
te veel van de willekeur afhing, dan dat
zij de gemoederen zou. hebben kunnen
gerust Hellen ; nicttegenftaande hij eindelijk'
zelfs de voorgeflagene Moderatie
als te zagt verwierp, daar men zig
nogtans over derzelver hardheid beklaagde;
zo had hij tog voor ditmaal, ten
gevalle der Natie, enen ongewonen flap
gedaan: hij had aan haar de Pauslijke
Inquifitie opgeofferd, en alleen de Bisfchoplijke,
waaraan zij gewend was,
gelaten. Zij had in den Spaanfchen
Raad billijker Regters gevonden, dan
waarfchijnlijker wijze was te wagten
o-eweest. Of deze wijze infchiklijkheid
op enen anderen tijd , en onder andere
omftandigheden, de gehoopte uitwerking
zou gehad hebben, zullen wij
daar laten. Tans kwam zij te laat ; 1566,
toen de Koninglijke brieven te Brusfel
kwamen, was de Beeldenftorm reeds
uitgebroken.
De drijfveren van dit buitengewone
voorval zijn geenszins zo hoog te zoeken
ah vele Gefchiedfchrijvers zig
de 'moeite hebben gegeven. Mogelijk,
en zeer waarfchijnlijk is het, dat d<
Franfche Proteftantcn ijverig daaraan werkten
, om in de Nederlanden eer i
kwcekfchool voor hunnen Godsdienst «
onderhouden, en dat zij een ramhjk ver
Aa 4

37 DE AFVAL DÉR
III. gelijk tusfehen hunne Geloofsbroederen
BOEK. aldaar^ en den Koning van Spanje,
door allerlei middelen zogten te beletten
, ten einde dezen onverzoenhjken
vyand van hunne Partij in zijn
eigen land werk te verfchaffen; zeer
natuurlijk derhalven, dat derzelver Onderhandelaars
in de Nederlanden niet
zullen hebben nagelaten , de onderdrukte
moedeloze fekte tot uitfporige
uitzigten optewakkeren , derzelver verbittering
tegen de heerfchende Kerk
op allerlei wijzen aantek weken, den
druk, waaronder zij zugtte, te vern-oten
, en haar daardoor ongemerkt
I ot wandaden te vervoeren. "Moge-
] ijk, dat 'er ook onder de Verbon-
< lenen velen waren , die hunne ei-
3 ;en verloren zaak meenden te her­
! tellen , wanneer zij het getal hunner
i nedepligtigen vermeerderden ; die de
\ nettigheid hunnes Verbonds niet an-
c ers dagten te kunnen bewijzen, dan
x ranneer zij die ongelukkige gevolgen
V merkelijk deden ohtftaan , voor welke
2 ij den Koning gewaarfchoud hadden,
e tl die in het algemene misdrijf hun
e gen hoopten te verfteken. Maar dat
d ï Beeldenftorm de vrugt zou zijn
g ïweest van een overlegd plan , waar-
o ntrent men in de bijeenkomst te
S :. Truijen affpraak gemaakt had; dat
in ene plegtige • Vergadering van zo
ve le Edelen en dappere lieden , onr
welken nog verre het gröotfte

NEDERLANDEN. 7,77
deel het Pausdom aankleefde, een dolleman
zig zou hebben durven verfhouten
, om een plan tot een openbare
fchanddaad opgegeven , die
niet zo zeer ene afzonderlijke Godsdienst-partij
krenkte , als veeleer alle
agting voor den Godsdienst in 't gemeen
, en alle redelijkheid met voeten
trad, cn die alleen in den vuilen
fchoot van een laag Gemeen kon
geboren worden, zou reeds daarom
alleen niet geloofbaar zijn , dewijl deze
woedende daad zig in hare opkomst
te fnel, in hare uitvoering te
driftig, te dol vertoont, om niet
de vrugt te zijn geweest van het
ogenblik, waarin zij te voorfchijn kwam,
en dewijl zij uit de omftandigheden,
die haar voorafgingen, zo natuurlijk
voordvloeit , dat 'er zulke diepe navorfchingen
niet nodig zijn , om haren
oorfprong te ontdekken.
Een woeste, talrijke hoop , zamengefchoold
uit het laagfte Gemeen ;
beestagtig door ene bcestagtige behandeling
; door moordbcvelen , die in
elke ftad op hen loerden , van grenzen
tot grenzen rondgejaagd, en tot
wanhoop aangedreven ; genoodzaakt hunne
Godsdienstoefeningen te ftelen; een
algemeen geheiligd menfehenregt , even
als een werk der duisternis , tc verbergen;
ziende misfehien voor hunne
ogen de trotfchlijk oprijzende Godshuizen
der zegevierende Kerke, waar
Aa 5
III.
B O EK.

37* D E A F V A L D E R
III. hunne hoogmoedige Broeders in al!e
BOEK. gemak en weelde hunnen Godsdienst
oefenden ; zeiven buiten de muren gedrongen
, en dat misfchien wel door
het zwakfte getal; verdreven naar het
woeste woud, om daar in de brandende
middagshitte, in ene veragtelijke
heimelijkheid, den" zelfden God te
dienen ; uit de burgerlijke maatfchappij
tot den ftaat der Natuur verftoten,
en in een gedugt ogenblik aan
' de regten van dezen ftaat indagng
gemaakt ! Hoe veel groter hun getal
is, des te onnatuurlijker is dit
hun lot ; met verwondering wordt
zulks van hun opgemerkt. De ruime
lugt , voorhanden zijnde vvapenen,
verbeelding in het brein, en verbittering
in het hart, komen den wenk
enes dweepzieken Prekers te hulp;
de gelegenheid lokt uit ; geen affpraak
is 'er nodig, waar alle ogen
het zelfde waarnemen; het befluit is
genomen, vóór dat nog het woord
uit den mond is gegaan ; gereed
tot een wanbedrijf, zonder dat een
van allen nog weet tot welk; zo
loopt deze woedende hoop uit elkander.
De lachende voorfpoed van
den vijandlijken Godsdienst beledigt hunne
armoede; de pragt van eiken tempel
hoont hun omzwervend geloof;
elk opgeregt kruis aan den weg, ieder
heilig beeld, dat zij aantreffen,
is een zegeteken , dat over hun is

NEDERLANDEN. 3?S>
opgeregt, en alle moeten onder hun­ III.
ne vvraaknemendc handen vallen. Dwe- j
perij doet de wandaad geboren wor- .
den, maar lage hartstogten , voor welke
zig
aanbiedt,
hier ene ruime voldoening SOEK.
voltooijcn dezelve.
De Beeldenftorm nam zijnen aanvang
in West-Vlaanderen en Artois,
in de landfehappen tusfehen de Lijs
en de Zee. Een razende bende van 1566.
handwerkslieden , fchippers cn boeren,
met hoeren, bedelaars en dievengeboefte
vermengd, omtrent driehonderd
in getal, gewapend met bijlen, hamers
, ladders en touwen , flegts enige
weinigen met vuurroeren en degens
, vallen, door dolle dweepzugt
gedreven, in de vlekken en dorpen
bij St. Onier ; lopen dc deuren der
Kerken en Kloosters, weiken zij gefloten
vinden , met geweld open , werpen
de altaren omver , breken de
beelden der Heiligen in flukken, en vertreden
dezelven met voeten. Door
deze verfoeilijke daad nog meer verhit
, en door enen nieuwen toeloop
verfterkt , trekken zij regelregt naar
Yperen, waar zij op enen flerken
aanhang van Kalvinisten konden ftaat
maken. Zonder tegenftand te ontmoeten,
breken zij in de Hoofd-kerk;
men klimt met ladders tegen de muren
op; de beelden worden met hamers
verraorfeld , de Preêkftoelen -en
Zitftoelen met bijlen in ftukken ge-

l8o DE AFVAL DER
III. houwen, de altaren van hunne Hem­
BOE K, den beroofd, en het heilige huisraad
. geftolen. Dit voorbeeld wordt dadelijk
te Menin , Comines , Vcrrich ,
Lillo en Oudenaarden nagevolgd; in
weinige dagen was geheel Vlaanderen
door de zelfde woede aangetast. Juist
toen de eerfte tijdingen hiervan inkwamen
, krielde het in Antwerpen
van ene menigte landlopers , welken
het Feest van Maria Hemelvaart in
deze ftad had bijeengebragt. Ter naauwer
nood hield de tegenwoordigheid
des Prinfen van Oranje deze tomeloze
bende nog in bedwang, die brandde
om het voorbeeld van hunne
broederen te St. Omer natevolgen;
dog een bevel van het Hof,
dat hem in aller ijl naar Brusfel
riep, waar de Landvoogdes den Raad
liet _ vergaderen , om aan denzelven des
Konings brieven voortelezen, gaf Antwerpen
aan den moedwil dezer bende
ten prooi. Des Prinfen vertrek
is het teken tot den opftand. Uit
vrees voor de baldadigheid van 't graau,
dat al terftond in de eerfte dagen
fpotagtige zinfpelingen liet horen, had
men het Maria-beeld, na weinige omgangen,
ter vlugt op het Koor gebragt
, ^ zonder hetzelve , als gewoonlijk
, in 't midden van de Kerk te
plaatfen. Dit bragt enige moedwillige
boeven uit het volk op den inval,
om hetzelve daar een bezoek te ge-

NEDERLANDEN. 381
yen, en fpottende te vragen, waar­ HL
om het onlangs
ware ? Anderen
zo ras
klommen
verdwenen BOEK.
op den
Preêkftoel, waar zij den Prêker naaapten,
en de Papisten tot enen wed-
Itrijd uitdaagden. Een Katholijke fchipper,
wien deze fpotternij verdroot,
wilde hen van boven trekken, en
men raakte op den Preêkftoel handgemeen.
Dergelijke bedrijven werden ook
den volgenden avond gepleegd. Het
aantal vermeerderde, en velen kwamen
reeds met verdagte werktuigen en heimelijke
wapenen voorzien. Eindelijk
kreeg een van allen in het hoofd
te roepen: „ Lang leven de Geuzen"!
terflond riep de ganfche bende
dit na, en het Maria-beeld werd
gelast hetzelfde te doen. De weinige
Katholijken , welke zig daar bevonden
, de hoop opgevende, om tegen
deze tdo\\e menigte iets uitteregten
, verlieten de Kerk , na dat zij
alle de deuren , tot één toe , gefloten
hadden. Zo ras men zig alleen
zag, werd 'er voorgeflagen, enen
der Pfalmen naar de nieuwe zangwijzen
aanteheffen, welke door de Regering
verboden waren. Onder het zingen
vallen zij alle te gelijk, even
als op een gegeven teken , woedende
op het Maria-beeld aan, dooriteken
hetzelve met zwaarden en dolken
, en flaan het hoofd 'er af;
hoeren en dieven rukken de groot

KI.
HOEK
DE AFVAL DER
fte kaarfën van de Altaren, en lich*
, ten by her werk. Het ilhone Sr
t l k ^ a n V ? '
k U n S t
?\ Tvï - '
W e r d v e i
eld,
alle de fchddenjen bedorven, alk de
pronkbedden verpletterd. Een gekruï
fchen T US
'
l e
- n s
-^o«e, die tusfehen
de twe moordenaars, tegen over
het Hoge Altaar, geplakt was, een
oud ftuk i n . n
ssïïr \ en
-,
^
houden, werd met touwen ter aafde
mcc bijien in
geflagen, terwijl men de beide moordenaars
ter wederzijden eerbiedig verschoonde.
De gewijde Ouwels werden
over den grond gefmeten, en met
voeten vertrapt; met den wij^i van '
Nagtmaal, bij geval daar gevonden,
dronk men de gezondheid der Geuzenmet
de heilige Olie fineerde men dè
fchoenen; de graven zelve werden opgewroet,
de halfvergane lijken 'er £
gehaald, en met voeten getreden. Dit
i les gefchiedde in zulk ene verwon-
« lerhjke orde, a l s o f m e n d
( lkander vooraf de rollen had uitge-
1 leeid; ieder werkte zijnen buurman daar-
1 Lu\ A \
I
1
f
e
i
v
A
'\
g e e n v a n a]ie
"> hoe
lalsbrekend ook dit werk ware, bekwam
en ongeluk, niettegenitaande de dik-
•e| duisternis, en fchoon de zwaarltc
ukken om en nevens hen nederviclen i
n zelfs vden op de uiterfte fporten
er ladders handgemeen wierden. Het
r
*s, als pf e e n hoger magt dit werk

NEDERLANDEN. 383
der duisternis in hare befcherming had III.
genomen. In weerwil der veelvuldige BOEK.
kaarfen, welke hun bij dit guitenftuk
lichtten, werd geen enige herkend.
Met ongelooflijke fhelheid was het werk
verrigt; een getal van ten hoogften
honderd menfchen verwoestte binnen
weinige uren enen Tempel van zeventig
Altaren, zijnde, na de St. Pieters
Kerk te Rome, misfehien de gröotfte
en pragtigfte in het Christen-rijk.- Het
bleef niet bij de Hoofdkerk alleen; met
fakkels en kaarfen, vandaar genomen,
trok men nog te middernagt op, om
de overige Kerken, Kloosters en Kapellen
een gelijk lot te doen wedervaren.
De troepen groeiden met elke nieuwe
fchanddaad aan, en de gelegenheid lokte
dieven. Wat men vond, nam men
mede; vaatwerk, altaar-behangfels, geld,
klederen: in de kelders der Kloosters
bezoop men zig op nieu; de Geestelijke
Zustlrs lieten alles in den loop,
om de uiterfte fchande te ontgaan. Het
doffe gedruisch van dit bedrijf had de
burgers met fchrik uit den eerften flaap
gewekt; maar de nagt maakte het gevaar
vreeslijker, dan het werkelijk was.
en in fiede van zig ter hulpe zijnet
Kerken re fpoeden, verfchanste men zig
binnens huis, en zag met ene onzekere
verbaasdheid den dag te gemoet. De
opgaande Zon vertoonde eindelijk de gemaakte
verwoesting; maar het werk van
den nagt was hier mede niet geëindigd,

III.
DOEK'.
3Ö4 DE AFVAL DER
Enige Kerken en Kloosters waren nog
verfchoond gebleven; ook dezen moesten
hetzelfde lot ondergaan: drie dagen
duurde dit geweld. De meest
gegoede burgers, eindelijk bezorgd geworden
dat dit woedende gefpuis,
wanneer het niets heiligs meer te
vernielen vond, op gelijke Wijze het
ongewijde mogt aanranden, en voor
hunne winkels gevaarlijk worden, tevens
moed gekregen hebbende door
de ontdekking van het kleine getal
der vijanden, wagen het zig gewapend
voor de deuren hunner huizen
te vertonen. Alle de poorten
der ftad worden gefloten, een enkelde
uitgenomen , door welke de
Beeldenftormers uitbreken, om in de
naburige ftreken hetzelfde wanbedrijf
te herhalen. Gedurende dien gehelen
tijd, had de Overheid het flegts
een enkelde reis gewaagdj zig van
haar magt té bedienen: zo zeer
werd zij door de overmagt der Kalvinisten
in vrees gehouden, van welken
, zo men meende , dat roofgefpuis
gehuurd was. De fchade,
door deze verwoesting aangeregt, was
onnoemelijk: aan de Maria-Kerk alleen
werd dezelve op viermaal honderd
duizend goudguldens begroot.
Vele kostbare kunstwerken wérden bij
deze gelegenheid vernield, vele- voörtreflijke
handfchriften, vele gedenkftukken,
van groot belang voor de
Ge-

NEDERLANDEN. 3%
Gefchiedenis en het Staatsregc, gingen
III.
daarbij verloren. Dc Magiftraat gaf
BOEK:
dadelijk een bevel uit, om de geroofde
goederen op levensftraffe weder
optebrengen, waarbij de Hervormde
Leeraars , die zig van wegens
hunne Gczinte fchaamden,
met nadruk behulpfaam waren. Veel
werd op deze wijze nog gered, en
de hoofden van dat gefpuis , 't zij
öm dat ze min door roofzugt dan
door dweperij en wraakzugt bezield,
of dat zij door vreemde handen beftuurd
wierden , beflotcn, ten einde
in 't vervolg deze buitenfporighedeil
voortckomen, voordaan bij benden en
in beter orde te ftormen (*).
De Stad Gent beefde inmsfehen
voor een zelfde lot. Tcrftond op
het eerfte bcrigt van den Bccldcnftorm
tc Antwerpen , had de Magiftraat
dezeï Stad zig met de voornaamfte
Burgers door enen eed verbonden,
om de Kerkenfchcndcrs met
geweld tegentegaan : dog toen men
dezen eed ook aan het Volk voorhield
, waren de ftemmen verdeeld,
en velen verklaarden ronduit, dat zij
in 't geheel niet gezind waren, om
een zo godsdienstig werk te verhinderen.
In deze gefteldheid van zaken
(*) METEREN 86 STRADA I45 - I47,'
BURG. 294. 295. 300. HOPPER. §. 126;
MEURS. Guliel. Aur. II. 13. 14.
I. DEEL. Bb

III.
HOEK
386 DE AFVAL DER
oordeelden de Roomschgezinde Geestelijken
raadfaam, de beste kostbaarhe-
. den uit de Kerken in het Kasteel
te bergen, en enige Familiën verkregen
de vrijheid om 't gene
hunne Voorouders daaraan gefchonken
hadden , mede in veiligheid te brengen.
Inmiddels werden alle plegtigheden
opgefchort; de Regtspleging ftond
ftil , even als in een veroverde ftad;
men beefde in de verwagting op
het geen komen zou. Eindelijk verftoutte
zig ene doldrieste bende,
met den volgenden onbefchaamden last,
in bezending naar den Gouverneur
der Stad te gaan. „ Het was hun,"
zeiden zij , ,, van hunne hoofden op-
„ gedragen, naar het voorbeeld der
„ andere Steden, de beelden uit de
„ Kerken te nemen. Bood men hun
„ genen wederftand, dan zouden zij
„ in ftilte en zonder fchade daar-
,, mede voordgaan; dog in het te-
„ gengeftelde geval, zouden zij ftor-
„ men." Ja zo ver ging hunne ftoutheid,
dat zij de hulp der Geregtsdienaren
daarbij verzogten. In 't eerst
vcrftomde de Gouverneur over dit onbefchaamde
aanzoek ; doch vervolgens
bedenkende, dat de buitenfporigheden
door het gezag der wetten misfehien
beter beteugeld zouden worden , maakte
hij gene zwarigheid om hun de
Geregtsdienaars toereftaan. Te Doornik
werden de Kerken , in het ge-

NEDERLANDEN. 58/
èigt van de Bezetting, welke niet
III.
kon overgehaald worden óm op de
BOEK.
Beeldenltormers te fchieten, van hunne
Geraden beroofd. Toen het uitlekte
, dat men de gouden en zilveren
vaten met den overigen opfchik
der Kerk onder de aarde had begraven
, werd de gehele vloer der
Kerke omgewroet, en bij deze gelegenheid
kwam het lijk van den Her­
tog ADOLF VAN GELDER Weder
voor den dag, die eertijds aan de
fpits der oproerige Gentenaars in 't
gevegt gefneuveld, en te Doornik
begraven was. Deze ADOLF had zijnen
Vader bcoorlogd, en den overwonnen
grijsaart, enige mijlen ver,
barrevoets naar de gevangenis gefleept;
dog hem zeiven had KAREL D£
STOUTE van Bourgondic gelijk met
gelijk vergolden. Nu , een halve eeuw
daarna, wreekte het noodlot een wanbedrijf
tegen de Natuur, door een
ander tegen den Godsdienst: de Dweperij
moest het gewijde ontheiligen ,
om het gebeente eens vadermoorders
andermaal aan den vloek prijs
te geven (*). Bij de Beeldftormers
van Doornik voegden zig anderen uit
Valenchijn, om alle Kloosters van het
omliggende Grondgebied te verwoesten ,
waarbij ene kostbare Boekerij, welke
geduurende eeuwen bijeengezameld was,
(*) BURC. 315. 316.
* Bb a

III.
S50EK.
333 DE AFVAL DER
door de vlammen vernield werd. Ook
in Braband drong dit verderflijke voorbeeld
door ; Mechelen , 's Hertogenbosch
, Breda en Bergen op Zoom
ondergingen het zelfde lot. Alleen de
Provinciën Namen en Luxemburg, benevens
een gedeelte van Artois en
Henegouwen , hadden het geluk, zig
van deze fchandbedrijven zuiver te
houden. In den tijd van vier of
vijf dagen waren in Braband en Vlaanderen
alleen vierhonderd Kefken verwoest.
Wanneer men deze uitgeltrektheid
en dien trap van verwoesting
vergelijkt met het geringe getal der
genen, die dezelve pleegden, zou
men fchier in verzoeking geraken om te
geloven , dat meer dan menfehenhanden
daaraan gewerkt hebben (*).
Van de zelfde dolheid, welke het
zuidelijke gedeelte der Nederlanden doorliep
, werd welhaast ook het Noorden
aangetast. De Hollandfche Steden
Amfierdam , Leiden en 's Gravenhage
hadden de keus , om óf vrijwillig
hunne kerken van derzelver fieraad
te ontbloten , óf te zien, dat
hetzelve geweldadiger hand daaruit wierd
gehaald. Delft, Haarlem, Gouda en
Rotterdam ontkwamen de verwoesting
door de kloekmoedigheid der Regering.
De zelfde geweldenarijen werden
ook op de Zeeufche Eilanden ge-
(*) METEREN 85. 87. STRAD. 149.

NEDERLANDEN» 389
pleegd; de Stad Utregt, benevens enige
plaatfcn van Overijsfel, en Groningen
moesten mede den Beeldenftorm lijden.
Friesland werd door den Graaf van
Aremberg, en Gelderland door den
Graaf van Megen voor dat ongeval
bewaard (*).
Het gerugt van deze ongeregeldheden,
dat uit alle Gewesten vergrotend
inkwam, verfpreidde den fchrik
in Brusfel , waar de Landvoogdes juist
ene buitengewone Vergadering van den
Raad van State had belegd. De zwermen
van Beeldenftormcrs drongen reeds
verre in het Brabahdfche door, en
dreigden zelfs de Hoofdflad, waar zij
zeker waren van enen nieuwen aanhang
te vinden , onder het oog der
Hoge Regering aldaar den zelfden gruwel
te herhalen. De Landvoogdes,
bedugt voor haren eigenen pcrloon ,
dien zy zelfs in het hart des Lands,
te midden van de Stadhouders en
Ridders , niet veilig agttc , was reeds
van gedagten naar Bergen in Henegouwen
te vlugtcn , (welke Stad de
Hertog van Aarfchot haar tot ene
wijkplaats had ingeruimd,) om niet,
aan het goeddunken der Beeldenflormers
overgelaten , tot onvoeglyke voorwaarden
genoodzaakt te worden. Het
baatte niet, dat de Ridders hun bloed
(*~) BURG. 318. 319. MEURS. Gul. Aiuv
II. 15.
Bb 3
III.
BOEK,

III.
BOEK,
\
390 DE AFVAL DER
en leven voor hare veiligheid te pand
zetteden, en op de dringendfle wijze
bij haar aanhielden , dat zij zig door
ene zo fmadelijke vlugt tog niet
aan de fchande mogt bloot ftellen,
alsof het hun aan moed en ijver
ontbroken had om hunne Vorstin te
befchermen ; het baatte niet, dat de
Stad Brusfel zelve haar bezwoer,
haar tog in dezen uiccrften nood niet
te verlaten; dat de Raad van State
haar dc nadruklijkfte voorftellen
deed , om door zulk enen kleinmoedigen
flap de ftoutheid der Muitelingen
niet nog meer aantevuren ; zij
bleef onveranderlijk bij dit wanhopige
befluit, daar 'er nog bij aanhoudendheid
boden kwamen, met de
tijding, dat dc Becldenltormers tegen
de Hoofdftad in aantogt waren. Zij
gaf bevel, om alles tot hare vlugt
gereed te houden, welke met den
vroegen morgen in ftilte zou voordgaan.
Met het krieken van den dag
ftond de grijsaart VIGLIUS vóór haar,
welken zij , ten gevalle der Groten,
reeds federt lang gewoon was te
verwaarlozen. Hij wilde weten , wat
deze toeftei betekende , waarop zij hem
eindelijk beleed , dat zij vlugten wilde ,
en zeide, dat hij wèl zou doen ,
zo hij zig zeiven mede zogt te redden.
„ Het zijn nu twe jaren ,"
zeide de oude man, „ dat gij deze
„ uitkomst van zaken hebt kunnen

NEDERLANDEN. 39*
verwagten. Om dat ik vrijer ge-
" fproken heb, dan uwe Hovelingen ,
" hebt gij uw Vorstelijk oor voor
'', mij gefloten, 't welk alleen voor
" verderflijke raadflagen openftond." De
Landvoogdes Hemde toe, dat zij _ zig
vergist had, en door enen lchijn
van opregtheid was verblind geweest;
maar tans drong haar de nood. „ Zijt
rij voornemens," hervattede VIGLIUS
hierop , „ u aan 's Konings bevelen
ftandvastig te houdend „ Dat
" ben ik," hernam de Hertogin. —
" Neem dan uwe toevlugt tot hel
" o-rote geheim der kunst van rege-
" ren, tot veinzen , en voeg U ir
" fchijti bij de Edelen , tot dat gr
" met hunne hulp dezen Itorm hebi
s
III.
BOEK.
' Afgeweerd. Toon hun uiterlijk eer I
" vertrouwen, waarvan gij in 't har
" zeer vervreemd zijt. Laat hen ener l
"! eed afleggen , dat zij met U ene ge
mene zaak willen maken, om de
" ze ongeregeldheden te keer te gaar
" Die genen, welke zig daartoe ge
" reed betonen , moet gij als uw
" vrienden betrouwen,- maar wagt l J
" de anderen door kleinagting afte
" ichrikken." VIGLIUS hield haar no \
lang aan de praat, tot dat d •
Edelen inkwamen, welke hij wist df t
de vlugt der Landvoogdes geensztr S
zouden "gedogen Toen deze verfchc
nen , verwijderde jq zig in ftilte 5
om aan den Raad der Stad bev< i
Bb 4

S9 2
DE AFVAL DER
III. te geven , de poorten te fluiten,
f O EK en aan alles, wat tot het Hof behoorde
, den uitgang te beletten. Deze
laatfte ftap deed veelmeer af,
dan alle vertogen tot nog toe gedaan
•hadden. De Landvoogdes, die zig in
hare eigen Hofplaats gevangen zag, begaf
•zig nu met den Adel in gefprek ' welke
zig verbond, tot den' laatften
droppel bloeds bij haar te blijven.
Zij gaf aan: den Graaf van Mansveld
het bevel over de Stad, verfterkte
in der haast de bezetting,
en wapende haar gehele Hof (*)
Nu werd 'er Staatsraad gehouden ,
welks befluit. hierop uitkwam , dat
men van den nood een deugd moest
naken , het préken op die' plaatfcn,
vaar het reeds begonnen was , toe-
] aten , de affehaffing der Pauslijke In-
< [uifitie openlijk bekend maken, de
>ude Plakaten tegen de Ketters voor
| fgefchaft verklaren, en, voor alle an-
C ere dingen , den verbonden Adel de
1 egeerde verzekering zonder bepaling
ii willigen. Dadelijk werden de Prins
v m Oranje, de Graven van Egmond
e 1 Hoorn , benevens enige anderen,
b enoemd, om met de Afgevaardigden
m het Verbond des aangaande te han­
d, den. De Verbondenen werden pleg-
(•) BURC 330. 331. HOPPER. § Vit*
VIGL. 48. : V
-

NEDERLANDEN. 393
tiglijk, en in de duidelijkfte bewoor­ III.
dingen , van alle verantwoording we­ BOEK.
gens het ingeleverde Verzoekfchrift vrijgefproken
, en aan alle Koninglijkc
Amtenaren en Overheden aanbevolen,
deze verzekering natckomen, en ge*
nen der verbondenen , nu of ooit,
ter zake van gemelde Verzoekfchrift,
moeilijk te vallen. Daartegen verpligtten
de Verbondenen zig van hunnen
kant , om getrouwe Dienaars zijner
Majefteit te zyn , met al hun
vermogen medetewerken ter herftelling
van de rust, en beteugeling
der Beeldcnftormcrs, het Volk te noodzaken
om de wapens nederteleggen
, en den Koning tegen zijne inwendige
en uitwendige vijanden kragtdadig
bijteftaan. De verzekering er
tegenverzekering werden in enen geregtelijken
vorm gegoten, en dooi
wederzijdfche Gevolmagtigdcn ondertekend
; de brief van verzekering wert
nog bijzonder door de eigen hand dei
Landvoogdes getekend, en met der
zeiver Zegel voorzien. Na enen zwa
ren
was
ftrijd en met
de Landvoogdes
fchreïende
tot dezen
oger I
droe
vigen ftap overgegaan, en bevendt
gaf zij den Koning hiervan kennis
Zij fmeet al de fchuld op de Groten
, die haar in Brusfel als gevan
gen gehouden en met geweld daartoe
vervoerd hadden. In
Bb 5
't bijzondci

394 DE AFVAL DER
m. beklaagde zij zig zeer over den Prins
BOEK. van Oranje (*).
Zodra die Huk zijn volle beflag
had gekregen, fpoedden de Stadhouders
naar hunne Landfchappen ; EG­
MOND naar Vlaanderen , ORANJE naar
Antwerpen. Hier hadden de Protestanten
zig van de verwoeste Kerken ,
als van een ding dat den eerlten
vinder toekomt , meester gemaakt, en
zig naar krijgsgebruik in het bezit daarvan
bevestigd. De Prins gaf, dezelven
aan hare regtmatige eigenaars weder,
liet haar herilellen, en zettede den
Katholijken Godsdienst weder daarin.
Drie van de Beeldenflormers , welke
gevat waren , werden voor hunne roekeloosheid
met de koord gefiraft, enige
Oproermakers gebannen, vele anderen
getugtigd. Daarop liet hij vier
Afgevaardigden van elke fpraak, of,
gelijk zij genoemd werden, de Natiën
, bijeenroepen, en kwam met dezen
overeen , dat hun, daar de ophanden
zijnde winter hun het préken
in 't open veld onmogelijk maak-
:e , drie plaatfen binnen de Stad
souden worden ingeruimd, waar zij
ceuze hadden om óf nieuwe Kerken
I e bouwen,
jen daartoe
óf ook bijzondere hui-
interigten. Daarin zou-
(*) METEREN 88. 89. 90. HOPPER. § r28„
129.134.
:
7-
BURG. 333«" 337' MEUKS, II. 16.

NEDERLANDEN. 395
den zij alle Zon en Feestdagen, en III.
altoos op het zelfde uur, hunnen
Godsdienst verrigten ; dog alle _ andere
dagen zouden hun • tot dit gebruik
verboden zijn. Viel 'er geen
Feestdag in de week , dan zou de
Woensdag hun daar voor ten goede
komen. Gene Godsdienstige aanhang
zou meer dan twe Geestelijken mo-

39

N E D E R L A N D E N : 597
deze onder haar oog gedreven wierd, IÏL
dan wanneer deszelfs aanhangers m iOElf.
\ ruime veld aan zig zeiven waren
overgelaten (*).
Strenger gedroeg zig de Graat van
Megen in Gelderland , waar hij deri
Protestantfchen aanhang ganfchelijk onderdrukte,
en alle deszelfs Leeraars
verdreef. Te Brusfel bediende de Landvoogdes
zig van het voordeel, dat
hare tegenwoordigheid haar gaf, om
de .openbare Preken, zelfs buiten de
ftad, te beletten. Toen de Graaf van
Nasfau haar deswegen uit naam van
het Verbond aan het gemaakte verdrag
herinnerde , en de vraag aan
haar deed, of de ftad Brusfel minder
regten had , dan de overige
Steden, gaf zij ten antwoord : Zo
in Brusfel reeds vóór het verdrag
openbare préken gedaan waren , was
het haar werk niet, zo die tans
niet meer plaats hadden. Dog tevens
gaf zij de Burgerij onder de hand
te verftaan , dat de eerfte, die het
wagen mogt ene openbare Preek bijtewonen,
de galg niet ontgaat
zoude. Op deze wijze hield zij ter
minften de Hofplaats aan haar ge
trou Ct>
(*~) METEKEN 91. EURG. 349 - 354
ST RAD. 153- HOPPER. § 136. MEUR S. Gul
Aur. I. 17-
L 8
-
(f) BURG. 345- 34-6. 354-

393 DE AFVAL DER
III. Meer had het in Doornik in rusr
BOEK. te brengen , welks beltuur, in plaats
van MONTIGNIJ, tot wiens bewind
deze ftad behoorde , aan den Graaf van
Hoorn was overgedragen. HOORN beval
den Protestanten terftond de Kerken
te ruimen, en zig buiten de Stad met
een Bedehuis te vergenoegen. Hiertegen
bragten derzelver Leeraars in, dat de
Kerken ten dienfte van het Volk geftigt
waren, en dat het Volk was, niet
ivaar de Hoofden , maar waar het grootre
gedeelte zig bevond. Zo men hen
:nt de Katholijke Kerken verjaagde, was
iet billijk , dat men hun geld verfchaf-
I e om eigene te bouwen. Daarop antvoordde
de Magiftraat, dat de partij
| Ier Katholijken , fchoon die ook de
1 wakfte ware, buiten tegenfpraak nog-
t ans de beste was. Kerken te bouwen
2 ou hun vrijftaan , dog men vertroude,
c at zij de Stad, na de fchade, wel-
k e deze reeds van derzelver waardige
( ïeloofsgenoten , de Beeldenftormers , ge­
1( iden had, niet vergen zouden , om
v in wegens hunne Kerken nieuwe 011k
3ste_n te maken. Na langdurige knib-
b ilarijen over en weder, bragten
di : Protestanten het evenwel zo verre,
d; •t zij in 't bezit van enige Kerk<
:n bleven , welken zij , tot meer-
dc r zekerheid, met wagten bezette-
dc n (*> Te Valcnchijn wilden de
C) fi
URc. 356. 357-

NEDERLANDEN. 399
Proteftantcn ook niet luisteren naar de
voorwaarden, welke hun door FILIPS
VAN ST. A L D E G O N D E , Heer Vail
Noircarmes, aan wien, bij afwezigheid
van den Marquis van Bergen, het
Stadhoudcrfchap aldaar opgedragen was,
waren voorgeflagen. Een Hervormd Leeraar,
LA GRANGE, zijnde een Franschman
van geboorte , die door zijne welfprekendheid
een onbepaald gebied over
de gemoederen voerde, hitfte zijne gemeente
op, om op eigene Kerken
binnen de ftad te blijven aandringen,
en, in geval van weigering, te dreigen,
dat men de ftad aan de Hugenoten
zou overgeven. De overmagt der Kalvinisten
, en derzelver verltandhouding
met de Hugenoten, maakten het den
Gouverneur ongeraden iets gewelddadigs
tegen hen tc ondernemen (*).
Ook de Graaf van Egmond overwon
tans zijne natuurlijke weekhartigheid,
om den Koning zijnen ijver te
bewijzen. Hij bragt bezetting m de
ftad Gent, en liet enigen van de
erglte oproermakers aan het leven ftraffen.
De Kerken werden weder geopend,
de Katholijke Godsdienst, herfield,
en alle Buitenlanders kregen bevel
om de gehele Provincie te ruimen.
Voor de Kalvinisten, maar ook
voor dezen alleen, werd buiten de
Stad een plaats ingeruimd, om zig
(*) BURG. 359. fqq.
IIL
BOEK.

'til.
13 O EK.
4°° D E A F V A L £) E R.
daar een Bedehuis te ftigten ; daartégen
moesten zij z i g t o t d e m { } e
gehoorfaamheid jegens de Regering der
rad, en tot kragtdadige medewerking
in het ftraffen der Beeldenftormers verbinden
Soortgelijke inrigtingen werden van
hem door geheel Vlaanderen en Artois
getroffen. Een van zijne Edelluiden,
en een aanhanger van het Verbond,
J O H A N c A Z E M B R O O D , Heer van Beckerzeel,
vervolgde de Beeldenftormers
aan het hoofd van enige ruiters van
het Verbond; overviel enen zwerm
van dezelven, die juist voornemens was
om ene ftad in Henegouwen te overrompelen,
by Grammont in Vlaanderen,
en kreeg dertig Vau hun gevangen,
van welken twe - entwintig 0p
ie plaats gehangen, cn de overige gele?^*/"
^
S e j a a
^ W
^ r
"
Men zou denken , dat diensten van
to veel gewigt niet verdiend hadden,
3 net s Konings ongenade beloond tc
s
vorden. Het geen door O R A N J E , E G -
I .10ND en H O O R N bij deze gelegenheid
\ 'errigc
1 'evvijs
werd, was ten minsten
van even zo veel ijver,
een
cn
\ 'iel even zo gelukkig uit, als 't geen
I
fOIRCARMES,
V
MEGEN CUAREMBERG
uvoerden, aan welken de Koning zij-
r,
e dankbaarheid met woorden en daden
(?) MEIEREN 91.92. B u RG. 340-343.

NEDERLANDEN. 4 U
'
den te kennen gaf, maar deze ijver, III.
deze dienden kwamen te fpade. Zij
hadden reeds te luid hunne ftem tegen
de Plakaten laten horen , zig
te hevig tegen zijne maatregelen verzet,
te zeer hem in den perfoon
van zijnen Dienaar GRANVELLE beledigd
, dan dat 'er nog vergiffenis
SOEK.
kon plaats vinden. Geen tijd, geen
berou, gene nog zo volwigtige vergoeding
konden deze vergrijpen uit
het gemoed van hunnen Heer uitwisfchen.
Zijn geest ondervond niets van de
gemene wisfelvalligheid der dingen; beledigingen
waren als op koper in
zijne ziel gegraveerd.
FILIPS
vië , toen
lag juist krank te Sego- 1566.
hem de tijdingen van den
Beeldenftorm , en van het verdrag met
de Onroomfchen getroffen, werden aangebragt.
De Landvoogdes vernieudc tevens
haar dringend verzoek om zijne
perfoonlijke overkomst , waarover
ook alle brieven liepen, welken _ de
Prefident VIGLIUS met zijnen Vriend
HOPPERUS omtrent dezen tijd wisfelde.
Ook hadden velen der Nederlandfche
Groten, gelijk EGMOND ,
MANSVELD, MEGEN, AREMBERG,
NOIRCARMES en BARLAIMONT bijzondere
brieven aan hem medegegeven
, waarin zij hem van den toeftand
hunner Provinciën verdag deden
, en hunne daar gemaakte fchikkingen
met de beste redenen poog-
1. DEEL. Cc

III.
BOEK.
402 DE AFVAL DER
den te bekleden. Er kwam juist ook
ter dezer tijd een brief van den
Keizer, welke hem tot ene zagter
handelwijze met zijne Nederlandfche
Onderdanen vermaande , en zig daarbij
tot Middelaar aanbood. Hij had
ook hierover onmiddelijk naar Brusfel,
aan de Landvoogdes zelve gefchrevcn,
en daarbij aan de Hoofden
van den Adel bijzondere brieven
overgezonden , doch welke niet
waren overgegeven. Dc Koning, van
het eerfte misnoegen bedaard, 't welk
door dit onaangenaame voorval in hem
verwekt werd, gaf het aan zijnen
Raad over , deze nieuwe gebeurenis in
overweging te nemen. De aanhang
van GRANVELLE, die hier de overhand
had , wilde tusfehen het gedrag-
Van den Nederlandfchen Adel en de
buitenfporigheden der Becldenftormers een
zeer naau verband ontdekt hebben,
't welk duidelijk bleek uit de gelijkheid
van beiderzijdfehe eifchen, en
vooral uit den tijd , waarin de woede der
laatstgenoemden was uitgeborsten: Zij
merkten aan dat de Becldenftorm • nog
in de zelfde maand was begonnen ,
waarin dc Adel hunne drie punten
had overgeleverd ; ook waren op dien
avond , waarop ORANJE de ftad
Antwerpen verlaten had, de Kerken
verwoest. Gedurende het gehele oproer
, had niemand enen vinger uitgeftoken
om de wapenen optevatten, alle

NEDERLANDEN. 403
middelen, waarvan men zig bediend IIT.
had , waren tot voordeel der partijen BOEK.
geweest ; alle anderen, welke ter inftandhouding
van het zuivere geloof
dienen moesten , waren agtergelaten.
Velen der Beeldenftormers hadden ook
uitdrukkelijk gezegd, dat zij alles met
voorkennis en goedkeuring der Groten
gedaan hadden : en niets was
natuurlijker , dan dat zodanige onverlaten
een misdrijf, voor eigen rekening
ondernomen , met grote namen
zogten optefchikken. Men bragt
ook een gefchrift ten voorfchijn,
Waarin dc voorname Adel aan de
Geuzen hunne hulp beloofde , om de
Vergadering der Algemene Staten doortedrijven,
't welk egter door dezen
ftandvastig ontkend werd. Men wilde
in 't geheel vier onderfcheidene complotten
in de Nederlanden befpeurd
hebben, welke alle meer of min in
een naau verband met elkander Honden
, en alle tot het zelfde doel medewerkten.
Een derzelven was dat
veragtclijke rot, dat de Kerken had
geplonderd; een twede waren die onderfcheidene
fekten , Welke de eerstgenoemden
tot die fchenddaden gehuurd
hadden ; de Geuzen , welkë
zig tot befchermers der fekten hadden
opgeworpen , maakten het derde ,
en de voorname Adel, welke den
Geuzen door leen - betrekkingen , bloedverwantfehap
of vriendfehap toegedaan
Cc a

III.
HOEK.
404 DE AFVAL DER
waren, het vierde uit. Alles ware
bijgevolg door het zelfde bederf aangeftoken
; en alles zonder onderfcheid
ichuldig. De Regering had niet blotclijk
met enige afgezonderde leden
te doen ; neen, maar zij had met
het geheel te firijdcn. Dog wanneer
men in aanmerking nam, dat het
Volk flegts het verleide gedeelte , en
de aanfporing tot opftand van boven
was afgedaald , was men geneigd om
het dus verre gevolgde ontwerp te
veranderen, 't welk in meer dan één
opzigt gebrekkig fcheen. Daardoor, dat
men alle klasfen zonder onderfcheid
drukte, en het gemene volk met
even zo veel ftrengheid, als den
Adel met kleinagting behandelde, had
men beiden genoodzaakt elkander opte
zoeken; men had den laatften enen
aanhang , en den eerften aanvoerders
gegeven. Een verfchillende behandeling
van beiden , ware een onfeilbaar
middel om hen van elkander
te fcheiden : het gemeen , ftreed vreesagtig
en traag , wanneer het niet
door den uiterften nood wordt aangedreven
, zoude zijne aangebeden befchermers
wel ras in 't gevaar laten
zitten, en derzelver lot als ene
verdiende ftraf leren befchouwen, zodra
het dat gevaar niet meer met
hun deelde. Men ried derhalven den
Koning, dat hij den groten hoop
voordaan met meer zagtheid zou be-

NEDERLANDEN. 4°5
handelen, en alle ftrengheid regen
de hoofden der partij keren. Om egter
den fchijn van ene lage toegeeflijkheid
te vermijden , vond men goed ,
de voorlpraak des Keizers hierbij tot
een voorwendfel te gebruiken, als
welke alleen, en niet de regtmatigheid
van hunne eifchen , den Koning
bewogen had , om dezelve aan zijne
Nederlandfche Onderdanen , als een
grootmoedig gefchenk toeteftaan (*)"
De vraag aangaande de perfoonlijke
overkomst des Konings kwam nu
wederom ter bane , en alle bedenkelijkheden
, welke zig. voorheen daartegen
hadden opgedaan, fchenen voor
de tegenwoordige dringende noodzaaklijkheid
tc wijken. „ Tans," dus lie­
ten zig TVSNACQUE en HOPPERUS
horen , „ tans was de grote zaak
„ werkelijk voorhanden , waaraan de
,, Koning, volgens zijne eigene ver-
„ klaring , voormaals aan den Graaf
„ van Egmond gedaan, gereed was
,, duizend levens te wagen. Om de
„ enkelde ftad Gent in rust te bren-
„ gen , had KAREL V. ene moci-
,, lijke cn gevaarlijke reis door een
„ vijandlijk land ondernomen , en tans
,, gold het de rust, misfehien zelfs
„ de bezitting van alle de verenig-
„ de Provinciën (f)." Dc meesten
(*) BURG. 363. 3.64. HOPPER. § 138-
139. 140. 152. iS3-
(f) HOPPER § 142. BURG. 366.
Cc 3
iir.
BOEK.

III.
BOEK.
4o6 DE AFVAL DER
waren van het zelfde gevoelen , en
de reis des Konings werd befchoud
als een zaak, welke hij volftrektlijk
niet langer kon agterlaten. Nu
was de vraag, met hoe groot of
klein geleide hij dezelve moest aanvaarden
; en hieromtrent waren de
Prins van EBOLI en de Graaf van
FIGUERO.A met den Hertog van AL-
B A van verfchillende gedagten, gelijk
elks bijzonder belang daarbij verfchillende
was. Bijaldien de Koning
aan het hoofd van een leger derwaards
reisde, was de Hertog van
ALBA de onontbeerlijke man, die,
integendeel , bij ene vreedfame vereffening
, waar men hem minder nodig
had, aan zijne mededingers het veld
moest ruimen. „ Een leger," zeide
riGUERoA, die de ccrlie beurt had
/an fpreken , „ zou den Vorsten,
d o o r
t I
, de,
welker Land men hetzelve voeronrust
baren , en zelfs ligtelijk
, tegenfland van dezen ontmoeten ; het
)
, zou. de Provinciën , voor welker
, rust het beilemd was, nodeloos
}
!
, tot last verllrekken , en een nieu
, bezwaar voegen bij die, welke
J
haar tot hiertoe zo ver gebrast
r.
hadden. Het zou alle onderdanen
J;
op gelijke wijze drukken, daar in­
y.
tegendeel ene vreedfame regtsoefe-
»!
ning de onfchuldigen van de fchul-
>:
digen onderfcheidde. Het ongewone
K
en geweldige van zulk enen ftap
ti

NEDERLANDEN. 4°7
„• zou de hoofden der Partij in ver- III.
zocking bréngen , om hun tot hiertoe
gehouden gedrag , waaraan brood-
" dronkenheid en onbedagtfaamheid het
", gröotfte deel hadden gehad, van enen
' meer ernstigen kant tc befehouwen ,
en nu eindelijk met overleg m
„ zamenhang voord te varen; de ge-
„ dagte , van den Koning zo ver
„ gebragt te hebben , zoude hen tot
„ ene .wanhoop doen overflaan , waarin
„ zij het uiterfte zouden wagen. Trok
„ de Koning den Muitelingen gewa-
„ pend tegen , dan beroofde hij zig
„ van het gewigtige voordeel , dat
„ hij op hun had, te weten zijne
„ waardigheid als Landsheer, welke
„ hem deste kragtiger zou befcher- 3.0 EK.
„ men , hoe meer hij toonde , dat
„ zij zig op deze alleen verliet. Hij
„ fteldc zig daardoor als 't ware
„ met de Muitelingen gelijk , die van
„ hunnen kant ook niet verlegen zou-
„ den zijn, om een leger op de
„ been te brengen, daar de aigeme-
„ ne. haat tegen Spaanfch Krijgsvolk
„ hun bij de Natie in de hand
„ werkte. De Koning verfpilde op
„ die wijze zijne gewisfe overmagt,
„ welke zijne betrekking als Lands-
„ Vorst hem gaf, tegen den wisfel-
„ valligen uitflag van gevegten, die,.
„ gewonnen of verloren , noodzakelijk
„ een deel van zijne eigene onder-
„ danen te gronde moesten brengen.
Cc 4
1566.

408 DE AFVAL DER
HL „ Het gerugt van zijne gewapende
BOF K. „ ove komst zou hem vroeg genoeg
„ naar de Nederlanden vooruit lopen ,
„ om allen, die zig ener kwade za-
„ ke bewust waren , den nodigen
„ tijd te verfchaiTen, om zig in ftaat
„ van tegenweer te ftellcn , en zo
,, wel hunne inwendige als uitwendi-
„ ge hulpmiddelen te laten werken.
„ Hierbij zou de algemene vrees hun
„ grote diensten doen: de onzeker-
„ heid, wien het eigenlijk gold,
„ zoude ook de min fchuldigen tot
,, den groten hoop der Oproermakers
„ overhalen , cn hem vijanden ver-
„ wekken, welken hij anders nooit
„ zoude gehad hebben. Maar wist men,
„ dat hij zonder zulk een gedugt
,, geleide in aantogt was , en dat
, zijne verfchijning niet zo zeer die
, van enen bloedrcgter was, als van
: , enen vertoornden Vader, dan zou-
, den alle weidenkenden moed krij-
9 gen , en de bozen in hunne ei-
) , gene gerustheid omkomen. Dezen
» , zouden zig zeiven overreden om
J , het gebeurde van minder aanbelang
J' , te rekenen, dewijl het den Ko-
•> , ning niet gewigtig genoeg had gefchenen,
om deswegen enen gewel­
• y
digen ftap te doen. Zij zouden
y.
zig wagten, door openlijke daden
•>•
van geweld ene zaak te bederven ,
y>
die misfehien nog te redden wa­
y>
re. Langs dezen ftillcn en vrced-
m

NEDERLANDEN. 409
fatnen weg zou men derhalven juist DL
dat gene verkrijgen , 't welk langs B Ofi£.
„ den anderen weg onherftelbaar ver-
„ loren ging : de getrouwe onderdaan
,, zou op generhande wijze met den
„ ftrafwaardigen Oproermaker worden
„ vermengd, maar op den laatfien al-
„ leen het gehele gewigt zijns toorns
„ nederkomen. Om niet te zeggen ,
dat men hierdoor tevens ene ontzach-
„ lijke uitgave voorkwam , welke door
„ het overvoeren van een Spaansch le-
„ ger naar deze afgelegene gewesten
„ van het Koningrijk zou veroorzaakt
„ worden" (*),
„ Maar," liet dc Hertog van ALBA
zig horen , „ kan het onheil van eni-
„ ge weinige burgers in aanmerking ko-
„ men , wanneer het geheel in gevaar
„ is? Om dat enige welgezindcn daar-
„ bij lijden , zullen daarom de Oproer-
„ makers niet geftraft worden ? Het
„ misdrijf is algemeen , waarom zou dc
„ ftraf zodanig niet zijn ? Het gene
„ de muitelingen door hunne daden ,
„ dat hebben dc overigen door hunne
„ nalatigheid misdaan ; wiens fchuld is
„ het, dan de hunne , dat het den
„ anderen zo ver gelukt is ? waarom
„ hebben zij de aanflagcn van dezen
„ niet eerder tegengegaan ? De omllan-
„ digheden , zegt men, zijn nog zo
„ wanhopig niet , dat zij dit geweldi-
(*) BURG. 386. 387.
Cc 5

III. » ge middel billijken : maar wie
„ ftaat ons borg, dat zij bij de aan-
„ komst des Konings niet zodanig zul-
„ len zijn, daar, volgens elk berigt
„ van de Landvoogdes, alles met fnel-
„ Ie fchreden tot erger loopt ? zal men
„ het wagen, dat de Koning eerst
„ bij zijne komst in de Nederlanden
„ gewaar worde, hoe noodzakelijk een
„ knjgsmagt voor hem geweest ware ?
„ Het heeft maar al te veel grond
„ dat de Muitelingen zig van buiten-
„ landfche hulp verzekerd hebben, die
„ op den eerften wenk tot hunnen
„ dienst gereed is : zal het dan tijd
„ zijn , op ene krijgstoerusting te den-
„ ken, wanneer de vijand over de
„ grenzen rukt ? zal men het daarop
, laten aankomen, dat men zig met
, de naaste de beste Nederlandfche
, benden moet behelpen, op welker
I , trou zo luttel ftaat is te maken?
3 , en komt het zeggen van de Land-
» , voogdes niet fteeds daarop neder
, dat alleen het mangel aan ene ge-
3
, noegfame krijgsmagt haar dus verre
J
belet heeft, aan de Plakaten kragt bij
5:
, te zetten , en de Muitelingen in hun­
y
nen loop te fluiten ? Alleen een
3i
welgeordende en gedugte legermagt
y,
kan dezen de hoop geheel en al
i:
affnijden , van tegen hunnen wetti­
y>
gen Heer opteftaan , en alleen het
55
zekere vooruitzigt van hun verderf
•>•>
hunne eifchen verminderen. Zonder
BOEK.
55
410 DE AFVAL DER

NEDERLANDEN, 4^
- een genoegfaam leger kan de Ko-
'\ ning buiten dat zijnen perfoon niet BOEK.
" in vijandelijke gewesten wagen; zonder
dit kan hij met zijne oproerige
onderdanen gene voorwaarden aangaan,
" welke met zijne waardigheid ftro-
„ ken (*)." 1 1566.
Het aanzien van den Spreker gat aan
zijne redenen het overwigt, en nu was
alleen de vraag nog , hoe ras de Koning
de reize aanvaarden , en welk enen
weg hij nemen zoude. Daar de reis
over zee in 't geheel niet voor hem te
wagen was , bleef hem gene andere
keus over, dan óf door de engten
bij Trente over Duitfchland te gaan,
of van Savoijen over de Apennijnfche
Alpen te trekken. Op den ecrstgenoemden
weg had hij van de Duitfche Protestanten
tc vrezen , wien het oogmerk
van zijne reis misfchien niet onverfchillig
zoude zijn ; en over de Apennij
nen
reis
was in dit late jaargetijde geer
'.
meer te wagen. Daarenbover
moesten de nodige fchepen eerst ui)
Italië gehaald en herfceld worden, waar
toe verfcheidene maanden nodig waren
Daar eindelijk ook de Vergadering de
Cortes in Kastilië ,
1
van welke hij zij
niet wel onttrekken kon , tegen Win­
1
termaand reeds was uitgefchreven , kor
de reis niet voor het Voorjaar ondernomen
worden (f).
(*) BURG. 381. 39°'
(f) HOPPER § 154. 155. BUUG. 390- 392
III.

HL
BOEK.
4 r
* DE AFVAL DER.
m * veel daarbij te benadelen • &
e moest „oodzakelijk iets gedaan'wor­
de ó n , ^ f
K C
CLARA IZABELLA
m a a ) S G e m a i i n v a
J Wtshe^\
lartsheitog AL BERT van Oostenrijk
" den
4
1
;n Vorstm der Nederlanden. fiR^
C
Z i j n V a S C b c f l
S nden "n r "
c
r
e
h
i C o m
erlanden in perfoon te bezoeken
de
waar
Ne­
mkte J
De^A, * " 0d
* «fi-SE
A I g e m e n e
e al r p gering werd,
ven als ,te voren, afgeflagen: van
11
e n e n h e C
r b ü , l d
w e d in d ^ ^oVen hïï ,
erd m dezen brief niet gerept om
d
"
d
ei
h<
1
ni
tc
h
'i h
« *>g "iet raadlfim "oordeel
hetzelve volftrekt te verwerpen
! nog veel minder gezind was "om
& a r e n
i haar ^ F " ' ^gen beval
t e
uwef*J ^ verlterken,
-uwe Regimenten uit Duitschland aan
, en de wederfpannigen mt
e n
d e
. K
°f ondernam
- S n - » - - e Ï
Je, welken zij den Staten en den Raden
mogt mededelen, e n e e n "hebden^^bfr
beftemf
^
berftelling, e" b
d c IS van
u
'an de g
Iqfante cSÏ^
6 g e b
° 0 r t e
et vergelijk dat zij nfet de ProTe

'NEDERLANDEN. 4 4
3
geweld te keer tc gaan. Voor het
overige , (dus was het flot) verliet hij
zig op de trou van den voornaamflen
Adel, waaronder hij velen kende, die
het met hunnen Godsdienst en hunnen
Koning wèl meenden. In den geheimen
brief werd zij andermaal gelast de
Algemene Statenvergadering met alle
magt tegentehouden ; dog bijaldien het
evenwel mogt gebeuren , dat de algemene
ftem haar te fterk wierd, en
zij voor de overmagt moest bukken ,
dan ten minsten het zo voorzigtig te
befchikken , dat zijne waardigheid niet
benadeeld, cn zijne toeftemming aan
niemand bekend wierd (*)
inmiddels dat men in Spanje hierover
raadpleegde, maakten de Protestanten
in de Nederlanden het ruimfte gebruik
van de voorregten , welken men hun
uit nooddwang vergund had. De Kerken
kwamen , waar men vrijheid had
om die tc bouwen , met ongelooflijken
fpoed tot ftand; jong en oud, de
Adel zo wel als de gemene man, holpen
flenen aanbrengen , en vele vrouwen
gaven zelfs haren opfchik ter
beste , om het werk te verhaasten,
Beide fekten ftigtten in verfcheidene
fteden hare eigene Kerkenraden.
waarmede in Antwerpen een begin was
gemaakt, en bragten hunnen Godsdiensi
(*) MET EREN 92. HOPPER §. 144- 1
45
I46. B URG. 369. 3"0.
HL
15 O E K.

III. op enen regelmatigen voet.
!i OEK,
ket
Men ftPU V
a ] g C m e n e
Z' te"" !
~ P r ^ ^
t rf p
fc
b
V(
te
4M DE AFVAL DEK.
zig verbonden 2 !' W
mug van r ^ V J
- a a n
" Z
e V r n e o e f f e
"
-
v* tests r«<
lerlanden verfpreid • nm T •
1 d e
t e lokken S ' mengen
2 lokken , hadden velen V 0 0r aan
i enhjke fommen g e t e k e n c i. Xr dï
unenfporige aanbod zijn door de "jan-
h
en _ der Hervormden verfcheidene uit
ü 'ggen gemaakt, welke allen ni g n
hW voor 2 1 g hebben. Onder het
V
owed f J namelijk van de nodi^
d e Z e r
en te "T^ Plofte
V C
^ d
eren, hoopte men,
% n
minder argwaan de toelage bin-
ne
ntekrijgen,
en
WeJken men tans tot
en gewapenden tegenftand nodig had-
en
wanneer de Natie tog eenmaal!
't
zij voor of tegen de Landvoog-
•de
onkosten moest maken, was het
te
denken, dat zij veel gemaklijker
te
bewegen zou zijn, om' ter bewa
g van den vrede, dan tot enen
dn;
kkenden en vernielenden oorlog haar
geld

NEDERLANDEN. *T5
geld optebrengen. Anderen zien in dit IIT.
aanbod niets anders, dan een uit- BOE IC.
vlugt der Protestanten voor enen tijd,
ene begocheling, waardoor zij het
Hof ene wijle tijds buiten befluit zogten
te houden, tot dat zij kragten
genoeg verzameld zouden hebben om
het hoofd te bieden. Anderen verklaarden
het volftrekt voor grootfpraak,
om der Landvoogdesfe daardoor fchrik
aantcjagen , en den moed van hunne
partij door het openen van zulke rijke
bronnen optewakkeren. Wat ook
de eigenlijke grond van dit aanbod
geweest zij , weinig werd daarmede gewonnen
: dc toelagen kwamen fpaarfaam
in, en het Hof beantwoordde
den voorflag met ftilzwijgende veragting
(*).
Maar de buitenfporigheid van den
Beeldenftorm , wel verre van de zaak
des Verbonds te bevorderen, en de
Protestanten optebeuren, had aan beiden
een onherflelbare fchade toegebragt.
Het gezigt der verwoeste Kerken
, die , volgens de uitdrukking var
VIGLIUS, eer naar beestenftallen, dar
naar Godshuizen geleken, bekommerde
alle Katholijken , en allermeest derzelver
Geestelijkheid. Allen, welken var L
dien Godsdienst tot het verbond wa
ren toegetreden , verlieten nu hetzelve
daar het de ongeregeldheden der Beei
(*) STRADA 163. BURG 374. 375.

III.
DOEK.
4ÏÖ DE AFVAL DEIl
denftormers, zo al niet opzettelijk aahgellookt
cn begunstigd, alcans van verre
aanleiding tot dezelve gegeven had.
De onverdraagfaamheid der Kalvinisten \
welke op die plaatfen , waar hun aanhang
bovendreef, de Katholijken op
dc fhoodfie wijze onderdrukten, opende
dezen volkomen de oogen, en zij
flapten 'er tans van af, om langer
een partij aantekleven, van welke ,
indien zij de overhand behield, zo
veel voor hunnen eigenen Godsdienst
te dugten ftond. Op die wijze verloor
het Verbond vele van zijne beste leden
; de vrienden en begunstigers, welken
het onder de welgezinde Burgers
gevonden had , verlieten hetzelve, en
deszelfs aanzien in de Republiek begon
merkelijk te dalen. De ftrengheid,
waarmede enige van deszelfs leden ,
om zig bij de Landvoogdes aangenaam
te maken, en het vermoeden van verftandhouding
met dc Beeldenliormers te
verdrijven, tegen dezen tc werk waren
gegaan , deed aan hetzelve nadeel bij
het Volk, 't welk dezen in hunne befcherming
nam , en dus bevond het zig in
gevaar, om bij beide partijen tevens zijn
aanzien te verliezen. Zo ras de Landvoogdes
van deze verandering kennis had
bekomen, was zij op een ontwerp bedagt,
om van ïangfamerhand het gehele
Verbond tc vernietigen, of ten
minften door inwendige verdeeldheden
te verzwakken. Ten dien einde bediende

NEDERLANDEN. Aï?
"de zij zig van de afzonderlijke brieven
, welken de Koning aan fomraigen
van den Adel in den haren
had ingefloten , met vólkomen vrijheid
, om daarvan naar goedvinden
gebruik te maken. Deze brieven ,
welke vol waren Van gunffige uitdrukkingen
, werden dert genen, voor
welken zij beltenïd waren , 'met opzettelijk
verbroken geheimhouding op
die wijze bezorgd, 'dat telkens een
of ander Van die genen, welke niets
dergelijks ontvingen, zulks gewaar wierd;
en om het wantrouwen meer cn meer
te verbreiden, zorgde zij , dat 'er ene
menigte affchriften daarvan in de wan^
deling kwamen. Deze kunstgreep voldeed
'aan het oogmerk. • Velen dei
Verbondenen begonnen de ftandvastigheid
der genen, wien zulke fchone
beloften gedaan waren , te wantrou
wen: uit vrees vart door hunne voor
naamfle befchermers te leur gefield tè
worden , namen zij gretig de Voorwaarden
aan, welken hun dóór de
Landvoogdes weden aangeboden , en
haastten zig, om hoe eer hoe liever
met het Hof tc worden verzoend.
Het algemene gerugt van de nabij
zijnde overkomst des Konings , 't welk
de Landvoogdes oveial ijverig zogt
te verbreiden, kwam haar in dit
geval zeer te ftade: velen, die zig
van 's Konings komst niet veel goeds
beloofden, bedagten zig niet lang,
I. DEEL. Dd
nr.
BOEK.

4Ï8 DE AFVAL DER
III. om ene gunst aantenemen, die hua
ÏSOEK. misfchien voor de laatfte maai werd
aangeboden (*).
...Onder die genen, welke zodanige
afzonderlijke brieven ontvingen, waren
ook EGMOND en de Prins van Oranje.
Beiden hadden zig . bij den Koning
beklaagd over de nadelige gerugten,
waardoor men in Spanje hunnen goeden
naam zogt te brandmerken , en
hunne oogmerken verdagt te maken.
Bijzonder had EGMOND, met die eerlijke
eenvoudigheid . en onbefchroomdheid
, welke hem eigen waren, den
Vorst uitgedaagd, om hem tog maar
te kennen te geven , wat hij eigenlijk
wilde, en hem de manier van
doen voortefchrijven, waardoor men
zijne Majefteit behagen , en hem van
zijne dienstvaardigheid overtuigen konde.
Zijne befchuldigingen, liet de Koninghem
door den Prefident TIJSNACQUE
antwoorden , kon hij door niets beter
wederleggen, dan door de volkomenfte
onderwerping aan de Koninglijke
bevelen , welke zo duidelijk en
bepaald bfehreven Waren, dat zij gene
nieuwe uitlegging noch bijzondere verklaring
meer nodig hadden. Het kwam
ien Vorst toe, te beraadflagen, te
onderzoeken en te verordenen; den
i onderdaan paste het des- Vorften wil
O) THUAN. IL 507. STRADA 164. vé$,
MïïHEN 93*

NEDERLANDEN^ 419
onbepaald natekomen; deszelfs eer belfond
in gehoorfamen. Een lid betaamde
het niet, wijzer te willen
zijn dan zijn hoofd., Hij had zekerlijk
fchuld, dat hij niet alles gedaan
had, wat in zijn vermogen was,
om het verzuimde weder te vergoeden
, en tot op 's Konings komst
ten minli'en, rust en orde tc helpen
bewaren. Daar men den Graaf van
EGMOND, gelijk een ongehoorfaam'
kind, met verwijten ftraftc, behandelde
men hem' overeenkomftig zijne bekende
geaartheid; ten opzigte van zijnen
vriend moest men kunst cn bedrog
te hulp" roepen.' ORANJE had
ook in zijnen brief gewag gemaakt
van het kwade vermoeden , dat de
Koning aangaande zijne trou en onderdanigheid
had opgevat, doch niet iri
de ijdele hoop, 'gelijk EGMOND, om
hem dit vermoeden' te benemen: deze
hoop had hij reeds lang opgegeven;
maar om' van deze klagte enen overgang
te maken tót het verzoek , dat hij van
zijne amten mogt ontflagen worden. Hij
had reeds meermalen dit verzoek aan
de Landvoogdes gedaan , maar telkens'
had hij, onder de fterkfle' betuigingen
van hare agting', een weigerend antwoord
:
UT.
BOEL
van haar bekomen. Ook de
Koning, tot wien hij zig eindelijk
onmiddelijk met dit aanzoek gewend
had , gaf hem • tans het zelfde . antwoord,
dat met gene minder fïerke'
' Dd 2/

420 DE AFVAL DER
III. verzekeringen van zijn genoegen en
B O EK. dankbaarheid was opgefmukt. In 'E
bijzonder betuigde hij hem zijn uiterfte
genoegen over de dienften, welken
deze hem nog kort geleden te
Antwerpen bewezen had ; gaf ten fterkftcn
zijn leedwezen te kennen, dat
's Prinfen huislijke omftandigheden (welken
hij tot een voorname drangreden
gebruikt had , om zijn ontflag te
verzoeken) in zulk een verval waren;
doch befloot met de verklaring, dat
het hem onmogelijk was, enen Dienaar
van dat gewigt te misfen, in
een tijdftip, waarin het getal der goeden
eer ene vermeerdering dan ene
vermindering nodig had. Hij had gehoopt,
voegde hij 'er bij, dat de
Prins betere gedagten van hem had,
dan dat hij hem voor zo zwak kon
houden , om aan den ongegronden
laster van zekere menfchen geloof te
flaan, die het met den Prins en met
hem zeiven kwalijk meenden. Om hem
tevens een bewijs van zijne opregtheid
te geven, beklaagde hij zig. in vertrouwen
bij hem over deszelfs broeder,
den Graaf van NAssAU; vraagde hem
kwanswijs in deze zaak om raad, en
gaf eindelijk zijn verlangen te kennen,
dat de Graaf zig enen tijd
lang uit de Nederlanden mogt verwijderd
(*).
(*) HOPPER. §. 149. BURG. 397. 4p^
logie de Guit. Pr. (TOrange.

NEDERLANDEN. 421
Maar FILIPS had hier te doen
met enen man , die hem in geflepenheid
verre overtrof. De Prins van Oranje
had hem en zijnen Geheimen
Raad te Madrid en Segovie, reeds federt
lang, bewaakt door een aantal van
verfpieders, die hem alles overbragten
, wat daar merkwaardigs verhandeld
wierd. Tot hec Hof van dezen
- geheimden aller Despoten had
hij zig door list en geld den toegang
gebaand, en langs dezen weg
verlcheidene brieven , welken de Landvoogdes
heimelijk naar Madrid gefchrevcn
had, met hare eigene handtekening
bekomen , welken hij te Brusfel
onder hare ogen als in zegepraal
had laten rondgaan; zo dat zij zcifs,
ziende met verbaasdheid in ieders han-r
den 't gene zij zo geheim meende
te zijn, den Koning verzogt, hare
brieven in het vervolg terllond
aan een' kant te maken. VVILLEM'S
waakfaamheid bepaalde zig niet blotelijk
tot het Hof van Spanje, maar
zelfs tot in Vrankrijk en nog verder
had hij zijne aanbrengers uitgezonden
, en zommige befchuldigen hem
zelfs , dat hij niet altoos langs geoorloofde
wegen tot zijne ontdekkingen
geraakte. Maar het meeste licht
van allen gaf hem een onderfchepte
brief van den Spaanfchen Gezant in
Vrankrijk, FRA.NS VAN ALARA, aan
de Hertogin , waarin deze zig uitliet
over de fchone gelegenheid * welke
Dd 3
III.
KOEK.

#22 DE AFVAL DER
tans door dc overtreding des Neder.-
B Q r K. landfchen Volks voor den Koning geboren
was, om een willekeurig ge­
Ï566. zag in die land te vestigen. Hierom
ried hy haar den Adel tans door
die zelfde kunstenarijën te bedriegen,
waarvan deze zig tot hiertoe omtrent
haar had bediend , en hen door fraaije
woorden en ene vriendlijke behandeling
in flaap te «wiegen. De Koning,
(dus befloot hij) die de Edelen
kende als de geheime drijfvederen
van alle onlusten, welke dusverre
hadden plaats gehad, zoude hen op
zijnen tijd wel weten te vinden, zo
wel als die beiden , welken hij reeds
in Spanje had, en die hem niet
weer zouden ontfnappen; en hij had
gezworen, aan hun een voorbeeld te
ftellen, waarover de gantfc.e Christenheid
verbaasd zou ftaan, al- zou hij
ook alle zijne erflanden daaraan wagen.
Deze droevige ontdekking verkreeg
door de brieven, welken ° BER­
GEN en MONTIGNIJ uit Spanje fchreven,'
en waarin zij zig over de aan-"
ftotelijke behandeling des Cpaanfehe Groten
, , en het veranderde * gedrag des
Konings jegens hen, bitterlijk beklaagden
, de hoogde geloofwaardigheid ,
en ORANJE zag nu duidelijk hoe veel'
ftaat hij op '-s Konings fraaie verzekeringen
moest maken (*).
(*) RE in. IIL THUAN. 507. BURG.
4.01. METEREN 94. STRADA 160.

NEDERLANDEN. 4^3
De brief des Ministers AL ARA, benevens
enige anderen, welke uit Spanje
gefchreven waren, en wegens de
nabij zijnde gewapende komst des
Konings , en zijne verderflijke oogmerken
met de Edelen , een omftandig
berigt gaven, werden door den Prins
aan zijnen broeder, Graaf LO DE WIJK
VAN NASSAU, den Grave van Egmond
, van Hoorn en van Hoogftraten,
op eene bijeenkomst te Dendcrmonde
in Vlaanderen , w?.ar deze
vijf Ridders zig vervoegd had-?
den , om met gemeen overleg de nodige
maatregelen tot hunne veiligheid
te beramen , voorgelegd. Graaf LO-
DEWIJK, die alleen aan zijne drift
gehoor gaf, beweerde dolzinnig, dat
men zonder tijdverzuim de wapens moest
opvatten, en zig van ene fterke^ plaats
verzekeren. Men moest den Koning,
het mogt kosten wat het wilde , de
gewapende intrede in de Provinciën
beletten. Men moest Zwitferland ,• de
Proteftantfche Voriten van Duitschland
en de Hugenoten in de wapenen
brengen , dat zij hem den doortogt
door hun gebied bezwaarlijk maakten
, en zo hij dan evenwel alle
die zwarigheden te boven worstelde,
moest men hem aan de grenzen des
Lands met een leger ontvangen. _ Hij
nam op zig, in Vrankrijk, Zwitferland
en Duitschland een verbond van
befcherming te bewerken, en uit het
Dd 4
IIL
3 o E g;

4H DE AFVAL DER
III. laatstgenoemde Rijk vier duizend Ruiters,
15 O EK. beneffens een evenredig aantal Voetvolk
bijeen te brengen; het ontbrak niet
aan een voorwendfel om het nodio-e
geld daartoe intezamelen , en hij hield
zig verzekerd, dat de Hervormde Kooplieden
hem niet verlegen zouden la{en.
Dog W I L L E M , voorzigtiger en wijzer,
verklaarde zig tegen \lezen voorflag,
tvelke bij de uitvoering waarfehijnlijk
oneindige zwarigheden zoude ontmoeten,
< :ri door niets geregtvaardigd kon worien.
De Inquifitie, zeide hij , v/as
j uderdaai opgeheven, de Plakaten bij-
1 ia geheel in vergetelheid geraakt ,
< n ene billijke Geloofsvrijheid toegef
:aan. Tot hiertoe ontbrak het hun
C lis aan enen voldoenden grond, om
c ezen vijande'ijken weg inteflaan; hi»
t jsfbhen twijfelde hij niet, of 'er zou
f un tijdig genoeg zulk enen grond aan
d ï hand gegeven worden. Hij Was
d irhalven van begrip, dezen met ge­
d lid aftewagten , ' en het Volk van
h :t dreigend gevaar enen wenk te
g wen, ten einde het gereed ware om
di enst te doen, wanneer de omftandigh,
:den het vorderden.
Waren allen, die dit gezelfchap afr­
1B aakten , des Prinfen gevoelen bijge-
V£ llen , het lijdt genen twijfel , of
cr e zo magtige Verbindenis , gedugt
dc 'Or het vermogen cn het aanzien van
hs re leden , zoude tegen de oogmer-r
ke n des Konings hinderpalen hebben

NEDERLANDEN. 425
kunnen in den weg . zetten,, _ welke HL
hem genoodzaakt hadden, zijn ge­ 13 O E KV
hele plan optcgevcn. Maar dc moed
der zamenvergaderde Ridders werd uit7 termaten zeer ter nedergcliagen , door,
de verklaring, waarmede de Graaf van
Egmond op het onverwagtst ten voorfchijn
kwam. „Liever," zeide hij,
„ zal ik alles, wat mij kan overko-
„ men, afwagten, dan étt ik het ge-
„ luk zo mmesel b.proeven zoude.
„ Het gêfiiap van den Spaaniüien
„ AL ARA deert mij weinig : hoe zou
„ deze man daartoe komen , om -het
w gefloten hart zijns Mfcesters te door-
„ gronden , en deszelfs geheimen te
„ontwikkelen? De narigten^ ons door
„ WONTIGNIJ gegeven, bewijzen niets
„ meer, dan dat de Koning een
„ twijfelagtig gevoelen aangaande onze
„ dienstvaardigheid heeft, cn reden meent
„ te hebben," om onze trou te ver-
„ denken; en daartoe , dunkt mij ,
„ hebben wij hem maar alteveel aan-
„ leiding gegeven. Ook is het mijn
„ ernflig voornemen, door verdubbel-
5, den ijver hem betere gedagtcn om-
„ trent mij inteboczemen , en doo?
„ mijn toekomftig gedrag, zo het mo-
„ gelijk is, het vermoeden te ver-
„ drijven , dat mijne vorige daden te-
„ gen mij verwekt hebben. En hoe
„ zoude 'ik mij ook uit de armer
„ van mijn talrijk en hulploos huis-
, gezin fchcuren , om aan vreemde
Dd 5

III.
BOEK
42Ö DE AFVAL DER
„ Hoven als een balling te zwerven;
„ een last voor elk, die mij aan?
„ neemt; de flaaf van ieder, die
„ zig vernederen wil, mij in den
„ arm te nemen ; een knegt van buitenlanders
; om enen draaglijken dwang
„ in mijn Vaderland te ontgaan ? Nim-
„ mer kan de Koning enen dienaar
„ kwalijk behandelen , die hem anders
„ lief en dierbaar was, en die zig
„ een gegrond regt op zijne dankbaar-
„ heid heeft verworven. Nimmer zal
,, men mij overtuigen , dat hij, die
„ zo redelijk , zo goedertieren om-
„ trent zijne Nederlanders gezind is,
s, en mij dit zo nadruklijk, zo hei-
„ lig betuigd heeft, tans zulke geweldige
aanflagen tegen hen zou fme-
„ den. Wanneer wij maar eerst de
„ rust in het Land wedergebragt, de
„ oproermakers geftraft, en den Katholij-
„ ken Godsdienst herdeld zullen hebben,
„ zal men, gelooft mij , van geen
„ Spaansch Krijgsvolk meer horen; en
„ dit is het, waartoe ik u allen door
„ mijnen raad, en door mijn voor-
„ beeld tans vermane , cn waartoe
„ ook reeds de meesten onzer broe-
„ deren geneigd zijn. Ik voor mij
„ vreze de gramfchap des Konings niet.
„ Mijn geweten fpreekt mij vrij ;
„ mijn lot zal ik van zijne regt-
„ vaardigheid en genade afwagten (*).''
(*) THUAN. 507. BURG. 405. 406. ME­
TEREN 95.

NEDERLANDEN. 42?
Te vergeefs poogden NASSAU, HOORN III.
en ORANJE zijne ftandvastigheid aan BOE K.
h wankelen te brengen, en hein voor
het nakende onvermijdelijke gevaar de
ogen te openen. EGMOND was wezenlijk
geheel aan den Koning overgegeven
; 't herdenken van deszelfs
Weldaden, en de verpligtende manier,
waarmede hij die gepaard had, leefden
nog in zijn geheugen. De
oplettendheden , waarmede de Koning
hem van alle zijne vrienden onderfcheiden
had, misten de bedoelde uitwerking
niet. Meer uit een valfche
Schaamte, dan uit partijzugt had hij
tegens hem de zaak zijner landgenoten
verdedigd; meer door een gevolg
van zijn natuurlijk geitel , cn aangeboren
goedhartigheid, dan volgens be
proefde gronditehirr en, had hij de har
de meatregekn van het Hof bedreden
De ' liefde; oer Natie , die hem al:
haren afgod vereerde , vervoerde zijn<
eerzugt. Te verwaand, om enen naan I
te
jn
weigeren, die hem zo aangenaan l
dc "oren klonk, had hij tog iet
moeten doen , om dcnzelvcn te ver
dienen ; maar een enkeld oog op ziji 1
huisgezin geOagen; een harde naam
»
waaronder men hem zijn gedrag voor
ftelde; een bedenkelijk gevolg, 't wel C
daaruit getrokken wierd; de blote klan c
van misdrijf, deden hem met fchri i
uit dit zelfbedrog ontwaken, en i n
allerijl tot zijnen pligt terug kerei
1.

III. Het gehele plan van O R A N J E viel fn
duigen, wanneer E G M O N D afviel. E G ­
M O N D had het hart des volks, en
en het gehele vertrouwen des legers
zonder welk het vohirekt onmogelijk
was iets met nadruk te ondernemen.
Men had op hem Haat gemaakt ; zijne
onverwagte verklaring maakte de
gehele bijeenkomst wrugmlbos. Men
fcheiddc van elkander, zonder iets befloten
te hebben. Allen, die te üendermonde
bijeen geweest waren, werden
n den Raad van State tc Brusfel vervagt;
dog alleen E G M O N D verfcheen
i laar. De Landvoogdes wilde hem over
j iet onderwerp der gehouden onderhanleling
ondertasten, maar zij kon niets
\ ut hem krijgen,
i i L A R A , waarvan
i ad medegenomen,
dan den brief van
hij een afichrift
cn welken hij haar
c nder de bitterde verwijten voorleide
I 1 den beginne was zij hiervan ont-
z ït, dog herfielde zig weldra, en
v> ?rklaarde denzelven onbefchaamd vooe
01 legt. „ Hoe kan," zeide zij, „ de­
11 ze brief werkelijk van A L A R A komen,
11 daar ik tog genen brief vermisfe,
11 en daar hij , die dezen had wil­
11 len onderfcheppen, gewisfelijk de
11 overigen niet verfchoond zou heb­
55 ben ? Ja, daar mij zelfs geen en-
11 keld pak brieven gemist heeft, en ook
11 geen bode is agtergebleven ? En
11 hoe_ is het te begrijpen, dat de
Honing enen A L A R A een geheim
BOEK.
>1
428 DE AFVAL DER

NEDERLANDEN. 4^9
„ .'ÜU hebben toevertroud, dat hij mij IIL
., zelfs niet ontdekt zou hebben (*)?"
Ondertusfchen haastte de Landvoog­ BOEK.
des zig, om
het voordeel ,
gebruik te maken van
dat dc verdeeldheid on­ 1566.
der den Adel haar gaf, ten einde
den val van het Verbond, dat reeds
door inwendige twedragt wankelde, te
voltooien. Zij liet zonder uitftel benden
uit Duitschland komen , welken
Hertog ERIK van Brunswijk voor haar
in gereedheid had; verfierkte de Ruiterij
, en rigttc vijf Regimenten Walen
op , over welken de Graven
MANSVELD, MEGEN, ARE MBERG
èn anderen het opperbevel kregen. Om
den Prins van ORANJE niet op het
gevocliglte te beledigen, moest ook
hein Krijgsvolk worden toevertroud; te
meer, daar de Provinciën , waarover
hij Stadhouder was, hetzelve 't meest
van allen nodig hadden : dog men gebruikte
de voorzigtigheid om hem enen
Overftcn, met name WALDERFIN-
GER, toetevoegen , die alle zijne flappen-
in het oog hield, en zijne
maatregelen , wanneer die gevaarlijk fchenen
te worden, kon te keer gaan
Dc Geestelijkheid in Vlaanderen zetrede
den Grave van Egmond veer
tigduizend Goudguldens bij , om. vijf
tien honderd man te onderhouden
(*) BURG. 408. METEREN 95. GROI
is,

irr.
BOEK
430 DE AFVAL DER
waarvan hij een gedeelte in de ^
vaarlijkfte plaatfen verdeelde. Ieder Stado
u d c r
' f
m o c s c
zijne krijgsmagt vernVri
e
". Z
S van Ammunitie voorzien.
Alle deze toebereidfelen, wel-
rL^ m
gemaakt
werden, heten genen twijfel meer
over welken weg de Landvoogdes
m e vervolg dage inteflaan.
Van hare meerderheid verzekerd, en
op dezen magtigen bijltand gerust,
jaagt zij het nu, haar vorig gedrag
te veranderen , en tegen de misnoegden
ene geheel andere • taal te
voeren. fi, waagt het, de gunden -
welken zij de Proteftanten - flegts uit
vrees èft door den nood gedrongen
had ingewilligd, op ene gèheel 'wil-'
lekeunge. wijze uitteleggen, en alle
vrijheden , die zij hl fevi»!
ad toegedaan tot de blote vfrgunamg
> van préken te bepalen. Alle
erzelver overige Godsdienstoefeningen
i -n gebruiken, welke tog, wanneer
té iet éne toegedaan was f 'van zelf
< laaronder fchenen begrepen te' zijn
ra-den door nieuwe bevelen voor on'
;eoorloofd verklaard, en tegen de over-
e t mAruk
t rC
a l S H o o h e i d
l , !L ^ - Anders,
I ehandeld. Men vergunde den Prote­
I< sten, anders dan de Heerfchende
•erk over het Avondmaal're denken:
H
aar hetzelve anders te gebruiken, was
e ie misdaad; hunne manier van do-
P 'n, trouwen en begraven werd on-'

NEDERLANDEN. 431
der bedreiging van doodflraf verboden.
Het was ene gruwelijke fpotternij ,
hun den Godsdienst toetedaan, en
deszelfs Oefening te verbieden ; dog
deze veragtelijke kunstgreep, om van
haar gegeven woord weder ontflagen
te worden , ftrookte zeer wèi met
de laagheid , waarmede zij zig hetzelve
had laten afperfen. Uit de geringde
veranderingen , uit de minde afwijkingen
nam zij aanleiding, om het preken
optefchorten ; verfcheidene Leeraars
werden, onder het voorgeven, dat zij
hun amt op ene andere plaats, dan
hun aangewezen was, bediend hadden,
in regten betrokken, en enigen zelfs
opgehangen. Zij gaf bij meer dan ene
gelegenheid openlijk te kennen , dat
de Verbondenen misbruik van hare vreeshadden
gemaakt , en dat zij zig niet
gehouden agtte aan een verdrag, dat
haar door bedreigen was afgeperst (*>
Onder alle Nederlandfche Steden, welke
zig aan den oproerigen Beeldendorm
fchuldig maakten , had de Landvoogdes
voor de Stad Valenchijn in Henegouwen
het meest gevreesd. In gene van
allen was de aanhang der Kalvinisten zo
derk , als hier, en de geest van opdand,
waardoor de Provincie Henegouwen
boven és overigen deeds had
uitgemunt, fcheen hier zijnen zetel
. (*) METEREN 93. 94- THUAN. 5°7«
STRADA 160. MEURS. Guil. Aur. 21.
III.
KOEK,

III.
BOEK
43^ IBM AFVAL DER
te hebben. (*) De nabijheid van Vraiit"
rijk, waarmede het, zo wel in taal
als in zeden, nog veel meer overeenkomst
had dan met de Nederlanden
, was oorzaak geweest , dat men
deze Stad van ouds her met meer
zagtheid, maar ook met meer oplettendheid
beiluurde, waardoor zij nog
deste meer haar gewigt leerde gevoelen.
Reeds bij den laatfien opfland
der Kerkenfchendcrs had 'er weinig
aan gehaperd, dat zij zig niet aan
dc Hugenoten had overgegeven , met
welken zij in de naauiie verftandhouding
was ; cn de geringfle aanleiding
kon dit gevaar vernieuwen. Hierom
was onder alle Nederlandfche Steden
Valenchijti dc eerfte , aan welke
dc Landvoogdes ene verllerkte bezetting
had tocgedagt, zodra zy zig maar in
de omftandigheden zou bevinden , om
haar dezelve te geven. FILIP VAN
NOIRCARMES , Heer van St. Aldegonde,
Stadhouder van Henegouwen ,
in plaats van den afwezigen Marquis
VAN BERGEN, had dezen last bev
komen , cn verfcheen aan het hoofd
eens legers voor derzelver muren. Uit
de ftad kwam hem ene bezending
van
(*) Er was een 'fpreekwoord in Henegouwen ,
en misfehien is het 'er nog, dat de Provincie
onder niemand anders ftond , dan onder God m
de Zon. STRADA 174.

NEDERLANDEN. '435
Van de Magiftraat te
te verzoeken van de
gemoet , om
bezetting ver-
III.
fchoond te worden , dewijl de Pro- ;
testantlche Burgerij , als de meerderheid
uitmakende , zig daartegen had
verklaard. NOIRCARMES gaf hun den
wil der Landvoogdes te verfiaan, en
liet hun de keus, om de bezetting
intenemen , of een beleg te wagen.
Meer dan vier Esquadrons Ruiterij
, en zes Kompagniën Voetvolk
zouden de Stad niet worden opgedrongen
; daarvoor wilde hij zijnen eigenen
Zoon tot gijzelaar geven. Toen
deze voorwaarden aan de Magiftraat
wierden voorgelegd, welke voor zig
zelve zeer genegen was om dezelven
aantenemen , vcrfchcen een Preè-
ker , PEREGR1NE LE GR A N GE , aan
het hoofd van zijnen aanhang, zijnde
de Apostel en Afgod van zijn
volk , wiens zaak het was, ene onderwerping
te beletten, waarvan hij
zelf het flagtoffer zou worden, en
ftookte , door de kragt zijner welfprekendheid,
het volk op, om
de voorwaarden aftellaan. Toen men
dit antwoord aan NOIRCARMES te
rug bragt , liet hij de gezanten, te*
gen alle wetten van het Regt der
Volken , in boeien s flaan , en voerde
hen gevangen met zig weg; egter
moest hij hen , op bevel der
Landvoogdes , weldra weder op vrije
voeten ftellen. De Landvoogdes, door
I. DEEL. Ee
JOEfC.

HL
BOEK
1566.
434 DE AFVAL DER
geheime bevelen uit Madrid tot afte
mogelijke zagtheid vermaand , liet nog
een en andermaal de Stad voorflaan,
de haar toegedagte bezetting intene*
men; dog daar zij bij de weigering
bleef volharden , werd zij door
ene openlyke Akte voor oproerig verklaard,
en NOIRCARMES- kreeg bevel
, pm haar te belegeren. Aan alle
de overige Provinciën werd verboden
, deze oproerige Stad met raad ,
geld of wapenen bijteliaan. Alle hare
goederen werden verbeurd verklaard.
Om haar den oorlog te laten
zien, voor dat hij denzelven werkelijk
begon, en om haar tot een verftandig
nadenken tijd te laten, trok
NOIRCARMES uit geheel Henegouwen
en Kamerijk krijgsvolk bijeen, nam
St. Amant in bezit, cn leide bezetting
in alle naastgelegene plaatfen. Uit de
behandeling van Valenchijn konden alle
Overige Steden, die in hetzelfde ge-
Val waren , befluiten , wat lot haar befchoren
was, en hierdoor" werd het gehele
Verbond in beweging gebragt. Een
Geuzenleger , tusfehen de drie - en vier
duizend man fterk, dat uit landlopers
en het overfchot der Beeldftormers in
der haast was zamengeraapt, verfchijnt
in het gebied van Doornik en Lillo,
Dm zig van deze beide fteden te ver-
Zekeren , en den Vijand voor Valenchijn
te ontrusten. De Gouverneur van
Lillo had het geluk , een gedeelte

NEDERLANDEN; 435
daarvan , dat, met overleg der Protcftan-
HL
i-en van die ftad, enen aanflag had ge­
BOEK;
maakt , om dezelve te vermeesteren ,
op de vlugt te flaan , en zijne ftad te
beveiligen. Ten zelfden tijde werd het
Geuzenleger, dat bij Launoy nutteloos
den tijd verfpilde , door NOIRCARMES
overvallen , en bijna geheellijk in de
pan gehakt. Die weinigen, welken zig
met wanhopige dapperheid 'er hadden
doorgeflagen, wierpen zig in de ftad
Doornik, welke door den overwinnaar
dadelijk bevel ontving, om de poorten
te openen , en bezetting intenemen;
Hare fpoedige onderwerping befchikte
haar een zagter lot. NOIRCARMES'
vergenoegde zig, met het Protestantfché
Konfistorie aldaar te vernietigen , de
Leeraars te verbannen , de hoofden der
muitelingen te ftraffen , en den Roomfchen
Godsdienst , welken hij bijna geheel
onderdrukt vond , te herftellen. Na
dat hij haar zekeren Roomfchen Bevelhebber
gegeven , en ene genoegfame bezetting
had agtergelaten ^ trok hij met zijn overwinnend
leger weder naar Valenchijn
om het beleg vöordtezetten. Deze
Stad , trotsch op hare yèrfterking, ftelde
zig kragtdadig in ftaat van tegenweer
, vastelijk befloten hebbende het
uiterfte te wagen. Men had niet verzuimd
zig van krijgs-en mondbehoeften
voor een. langdurig beleg te voorzien
; alles 4 wat maar wapens kon
dragen, de handwerksina'n zelfs hkt
Ee 2

436 DE AFVAL DER l
uitgezonderd, werd Soldaat; de hui­
BOEK, zen voor de Stad , . en in de eerfte
plaats de Kloosters , werden omver
gehaald, opdat de belegeraars zig
daarvan niet tegen de Stad mogten
bedienen. De weinige Koningsgezinden,
door de menigte verdrukt, zwegen;
geen Roomfche durfde het wagen ,
zig te roeren. Regeringloosheid en oproer
hadden de plaats van goede orde
ingenomen , en de geestdrijverij van
enen doldriesten Priester ftelde de wet.
De manfchap was talrijk, hun moed
wanhopig, hun vertrouwen op ontzet
zeker, en hun haat tegen den Roomfchen
Godsdienst ten hoogften top geftegen.
Velen hadden gene genade te
wagten , allen verfoeiden het gemene
juk ener geweld-oefenende Bezetting.
NOIRCARMES, wiens leger door de
hulpbenden , welke hem van alle kanten
toevloeiden , verbazend aangegroeid,
en van alle noodwendigheden»
ener langdurige blokkering rijkelijk voorzien
was, beproefde nog eenmaal de'
Stad door goedheid te bewegen, dog
te vergeefs. Hij liet dus alle de loopgraven
openen ? en maakte zig gereed
, om de Stad intefluiten (*)
: De toeftand der Protestanten was
inmiddels zo veel ftegter geworden,
(*) BURG. 379. 411-418. METEREN 9?.
pp. STRADA 176. vi au ad nare ER. Epift.
*• f 1
" - , J-V.

NEDERLANDEN. 437
«Is de Landvoogdes in fierkce was
toegenomen. Het Verbond der Edelen
was langfamerhand tot op het derde
gedeelte verfmolten. Zommigen van deszelfs
voorname voorftanders , gelijk
de Prins van G-AVRE , waren weder
tot den Koning overgegaan ; de gelden
, waarop men zo vast gerekend
bad, werden zeer fpaarfaam opgebragt;
de ijver der Protestanten begon merkelijk
te verflaauwen , en met het
zagte jaargetijde moesten nu de openbare
preéken ook een einde nemen ,
welke hen tot hiertoe in beweging
hadden gehouden. Dit alles te zamen
genomen, bewoog de onderlcggendc partij
, hare eifchen te matigen , cn ,
voor dat zij het uiterfte waagde , alle
onfchuldige middelen te beproeven.
In ene algemene bijeenkomst der Protestanten
, welke tot dat einde te
Antwerpen werd gehouden , en waar
ook enigen der Verbondenen verfchenen
, werd befloten , aan de Landvoogdes
ene bezending te doen, haar
over het breken van haar woord te
onderhouden , en haar aan het gemaakte
verdrag te herinneren, BREDE­
RODE nam dezen last op zig, maar
moest ondervinden , dat hij op ene
harde en vernederende wijze afgewezen
, en zelfs buiten Brusfel gefloten
wierd. Daarop nam hij zijne toevlugt
tot een fchriftclijk • opftel , waarin hij
zig uit naam van •• hét. gehele Verbond
Ee 3
III.
BOEK.

III.
BOEK.
438 'DE AFVAL DER
beklaagde , da: de Hertogin hen voor
het oog van alle Protestanten, die ,
op borgftelling van het Verbond , de wapenen
hadden nedergelegd, door het
breken . van haar woord , logenitrafte ,
en al het goed, wat de Verbondenen
hadden uitgewerkt, door intrekking
van hare vergunningen , weder vernietigde
; dat zij het Verbond in de ogen
des Volks had gezogt te verlagen ,
twedragt onder deszelfs leden geltookt,
en velen onder dezelven als misdadigers
had laten vervolgen. Hij drong bij
haar aan, dat zij hare nieuwe verordeningen
zou herroepen, waardoor dea
Protestanten hunne vrije Godsdienst-oefening
benomen was; dog boven al,
dat zij het beleg van Valenchijn zou
opbreken, de nieuw-ge worvene benden
afdanken , onder welke voorwaarde alleen
het Verbond voor de algemene
rust durfde borg blijven. Hierop ant-r
woordde de Landvoogdes op enen toon,
die van hare vorige gematigdheid veel
verfchilde. „ Wie die Verbondenen zijn,s,
welke zig in dit fchrifc bij mij aah-
„ melden , is voor mij inderdaad een
„ raadfel. De Verbondenen, met wel--
$ ken ik te doen had, zijn , zo ik
„ wèl onderrigt bei;, uit elkander ge-
„ gaan, Allen ten minsten kunnen aan'
dit klaagfchrift geen deel hebben,
„ want ik zelve kenne velen , die»
„ in alle hunne eifehcn voldaan zijlat
v de , tot hunnen pligt zijn wederge,-..

NEDERLANDEN. 439
, keerd. Doch wie het ook zij, die III.
H zig hier geheel onbevoegd , en zonder BOEK.
„ regt of naam tot mij wendt, ze-
„ ker is het, dat hij aan mijne woor-
„ den ene zeer verkeerde uitlegging
heeft gegeven , wanneer hij daaruit
opmaakt, dat ik den Protestanten
„ Vrijheid van Godsdienst heb toege-
„ zegd. Niemand kan onkundig zijn,
„ hoe hard het mij reeds gevallen is,
„ de préken op die plaatfen toete-
„ laten , waar men die zeiven heeft
ingevoerd, en dit kap tog niet wel
^ ene vergunde Geloofs-Vrijheid heten.
„ Hoe zou het in mij hebben kunnen op-
3 komen , die onwettige Konfistoriën on-
• der mijne befcherming te nemen,
dezen Staat in den Staat te dulden?
„ Hoe zoude ik mij zo ver hebben
kunnen vergeten , om aan ene ver-
'„ foeilijke Sekte op die wijze een aan-
" zien van wettigheid te geven, alle
„ orde in Kerk en Staat omteke-
H ren, en mijnen heiligen Godsdienst
" zo gruwelijk te fchandvlekken ? Houdt
^ u aan hem , die u deze vrijheid
„ gegeven heeft, maar gij moet met
mij niet in het regt treden. Gr
\ befchuldigt mij , dat ik het verdrag
" gefchonden heb , volgens 't welk i
'-' ftraffeloosheid en veiligheid belooft
was. Het voorledene heb ik u kwiji
" gefcholden, maar niet het gene gi
„ in 't vervolg zoudt begaan. Uw ver
" zoekfchrift van den vorigen April
Ee 4
zoi

HI.
BOEK.
440 DE AFVAL DER
„ genen van u-allen enig nadeel toebren-
„ gen, _ cn dat heeft het ook , zo
„veel ik weet, niet gedaan; maar
„ wie zig federt van nieus tegen
„ 's Konings Hoogheid vergrepen heeft,
„ moge dc gevolgen van zijne misdaad
„ dragen. Eindelijk , hoe durft gij be-
„ Haan , mij aan een verdrag tc herin-
n c r c n
p i
d a
t gij zeiven eerst ver-
„ braken hebt ? Op wiens aanffoken
„ zijn de Kerken geplonderd, de üeel-
,, den der Heiligen in Hukken ge-
„ fmeten , en de Steden tot opftand'
„ vervoerd ? Wie heeft verbindenisfen
„ met vreemde ' Mogendheden gemaakt %
L, ongeoorloofde wervingen ondernomen*
9 en van de onderdanen des Konings
» onwettige belastingen gevorderd ? Daarp
om is het, dat ik krijgsvolk heb"
, zamengebragt ; daarom zijn de Pk-
, katen fcherper gemaakt. Wie mij"
, vergt de wapenen weder neêrte-
> teggen , kan het nimmer wèl me-
, nen met zijn Vaderland en den Koi
n
. in
S»
e n
zo gij u zeiven lief hebt ,
f ziet toe, dat gjj uwe eigene dai
den van fchuld vrij pleit, inplaats
van de mijne te beoordeelen" (*).
Alle hoop tot een minfaam vergejk
was den Verbondenen door deze
h ooggeflemde verklaring benomen. Zond
:r van enen fierken ruggefleun ver-
C*) TlIUAN 5 2 3. 5 2 4. S T R A D A ito. l6?ft
is
JRG. 433' 434" 435» M E T E R E N pó^p^.

NED ERLANDEN. ' 44»
zekerd te zijn, kon de Landvoogdes HL
zulk ene taal niet voeren. Er Hond BOEK..
een leger in het veld, de vijand was
voor Valenchijn , de voornaamftcn van
het Verbond' waren afgevallen , en de
Landvoogdes eischte ene onbepaalde onderwerping.
Hunne zaak Hond - tans zo
flegt , dat een openbare tegendand dezelve
niet kon verflimmeren. Gaven
zij zig weerloos aan hunne vergramde
lieren over, dan was hun ondergang
zeker, maar dc weg van wapenen
kon dcnzclven ten minsten nog
twijfelagtïg maken; dus kozen zij den
laadlen, cn begonnen met ernst aan
hunne verdediging tc werken. Om zig
enig regt op de hulp der Duitfche
Protestanten te verwerven, wilde L o-
D E W IJ K VAN NASSAU de deden
Amderdam , Antwerpen , Doornik en
Valenchijn overhalen, om zig bij de
Augsburgfche Belijdenis te voegen , cn
zig op' die wijze naauwer aan derzelver
Godsdienst te verbinden ; een
voordag, welke niet tot ftand kwam,
dewijl de Godsdiensthaat der Kalvinisten
tegen hunne Euangelifche Broederen
den afkeer, dien zij tegen
het Pausdom hadden, zo 'het mogelijk
was , nog overtrof. Nu begon N A S-
SAU in Vrankrijk, in de Palts er
in Saxen , met ernst over ondei'danc
tc handelen. Dc Graaf van Bergen
-«irderkte zijne Kastelen. BRE
p £ RODE wierp zig met een kleir
Ec 5

ïff.
BOEK,
442 DE AFVAL DE II
leger in zijne vaste ftad Vianen aan
de Lek, over welke hij zig de
regten van Oppermagt aanmatigde , en
welke hij Ipoedig in ftaat van verdediging
bragt, om hier ene verfterking
van het Verbond, en den uitflag
van NAS SA u's onderhandelingen
aftewagten. De Krijgsbaniere was nu
opgeheven, overal werd de trom geroerd;
allerwegen zag men krijgsvolk
trekken , werd geld ingezameld, werden
foldaten geworven. De Onderhandelaars
van beide zijden ontmoete
ten elkander dikwijls in de zelfde plaats ;
en naaulijks hadden de Aannemers en
Wervers der Landvoogdes ene ftad
verlaten , of zij moest" van de Makelaars
des Verbonds dezelfde geweldadigheid
ondergaan (*).
Van Valenchijn vestigde de Landvoogdes
hare aandagt op 's Hertogenbosch
, in welke ftad de Beeldenftormers
nieuwe baldadigheden gepleegd
hadden, en de aanhang der
Protestanten tot ene fterke meerder^
heid was geraakt. Om de burgerij
langs enen zagten weg tot het innemen
van bezetting overtehalen,
zond zij den Kanfelier SCHEIF van
Braband, met enen Raadsheer MERO-
DE van Petersheim , dien zy tot Bevelhebber
der Stad gefchikt had, als
(*) TlIUAN 524. STRADA l6. J-tG L. acSj,
HOPPER. Epist. 3,

NEDERLANDEN.' 443'
Gezanten derwaards , welke zig op
ene zagte wyze van dezelve zouden
verzekeren , en de Burgerij enen nieuwen
eed van gehoorfaamheid afvorderen.
Te gelijk kreeg de Graaf van
Meo-en, die met een deel Krijgsvolk
in de nabuurfchap ftond, bevel,
om op de Stad aanterukken,
ten einde den last der beide
Gezanten te onderftcunen, en tevens
bezetting daarin te kunnen brengen.
Maar BREDERODE, die te Vsanen
hiervan tijding kreeg, zond enen zijner
afhangelingen , zekeren ANTONIJ
•VAN BOM BERG, enen driftigen Kalvinist,
doch die als een braaf Sob
daat bekend ftond, derwaards , ' om
den moed van zijnen aanhang in die
ftad optebeuren, en de aanflagen der
Landvoogdes te verijdelen. Het gelukte
dezen VAN BOMRERG, de brieven
, welken de Kanfelic-r van de Landföogdes
had medegebragt , in handec
te krijgen , en valfche in de plaats
te ftcllen, welke door hunne harde
en gebiedende taal de Burgerij verbitterden.
Insgelijks wist hij de beide i
Gezanten der Hertoginne verdagt tc
maken, als of zij kwade voornemens
tegen de Stad hadden, H welk bij
het Gemeen zo veel ingangs vond ,
dat hetzelve zig in dolle woede tegen
de Gezanten vergreep, en her
gevangen nam. Hij zelf plaatfte zig
san het hoofd van agthonderd manj
HL
BOEK

444 DE AFVAL DER
III. welke ;hcm tot hunnen aanvoerder be­
BOEK noemd hadden , tegen den Graaf van
Megen , die in flagorde op de Stad
aantrok , en ontving dezen zo wel met
grof gefchut, dat MEGEN onverrigter
zake moest aftrekken. De Landvoogdes
liet vervolgens hare Gezanten door
enen Geregtsbode terug eifchen, en «
in geval van weigering, de Stad met
een beleg dreigen; dog VAN BOMBERG
bezettede met zijnen aanhang het Raadhuis
, en dwong de Regering, hem
de fleutels der Stad overteleveren. De
Geregtsbode werd met fpot afgewezen,
en aan de Landvoogdes door hem geantwoord
, dat men het op het bevel
van BREDERODE zou laten aan'
komen, hoe met de gevangenen gehandeld
moest worden. De Bode , die
buiten de Stad ftil hield, verfcheen
nu om hun den Oorlog te verklaren ,
't welk egter nog door den Kanfelier
belet werd (*) «
Na den mislukten aanflag op 's Hertogenbosch
, wierp de Graaf van Megen
zig binnen Utregt, om een zelfde
oogmerk van BREDERODE met die
Stad voortekomen. Deze Stad, welke
van het leger der Verbondenen,
dat niet verre van daar bij Vianen lag,
veel had te lijden , nam hem met ope-
(*) THUAN. 525. STRADA I70. BURG,
423. 424. 427. 428. VIGL. ad HOPPER. Epist.

NEDERLANDEN. 44$
ne armen als haren Befchermer aan, HL
en fchikte zig naar alle de verande­ BOE K'.
ringen ,. welken hij in hunnen Godsdienst
maakte. Terltond daarop liet hij
aan den oever van de Lek ene fchans
opwerpen , uit welke hij Vianen kon
heilrijken. BREDERODE, genen lust
hebbende, om hem binnen die Stad
aftewagten, verliet met het beste gedeelte
van zijn Leger - deze flandplaats ,
en trok in alk haast naar Amfterdam
(*>
Zo nutteloos als de Prins van Oranje
, gedurende deze bewegingen , zijnen
tijd te Antwerpen fcheen te verfpillen,
zo werkfaam was hij in deze
fchijnbare ledigheid. Op raad van hem
had het Verbond geworven, en BRE­
DERODE zijne Sloten verfterkt, waartoe
hij hem zelfs drie Hukken Kanon
gefchonken had, welken hij te Utregi
'had laten gieten. Hij hield een wakend
oog op alle bewegingen van he
Hof, en het Verbond werd door hen b
tegen eiken ' aanllag gewaarfchoud , wel
ke op deze of gene ftad gemaak
wierd. Maar zijn hoofd- toeleg fcheei i
te zijn, zig van de voornaamfte plaat
fen van zijn Stadhouderfchap meeste r>
te maken; ten welken einde hij de: i
aanflag van BREDERODE op Utregt ei 1
Amfterdam met alle magt had gezog t
(*) STRADA 170, VIÜL. ad 110 PP EI
Epist. 5.

4*6 DÊ AFVAL DER
ni. te bevorderen (*). De gewigtigfte plaats
BOEK . was het Zeeufche Eiland Walcheren,
. waar men ene landing des Konings
vermoedde; en öm dit te overrompelen
, beraamde hij tans enen aanflag,
welks uitvoering een der verbondene
Edelen, een vertroud vriend des Prin­
fen van Oranje, JOHAN VAN MAR­
NIX, Heer van Thouloufe, broeder
van FILIPS VAN ST. ALDEGONDE,
op zig nanu THOULOUSE hield geheime
verffandhouding met den gewezen
Amtman van Middelburg, PETER
HAAK, welke hem gelegenheid zou
verfchaffen , om in Middelburg en Vlisfingen
bezetting te brengen, maar de
werving, welke voor deze onderneming
te Antwerpen gefchiedde, kon zo ftil
niet gedaan Worden, dat de Regering
geen agterdogt kreeg. Om nu deze gefust
te hellen, en tevens zijn voornemen
te bevorderen , liet de Prins aan
alle vreemde Soldaten en andere vreemdelingen
, welke niet in dienst van
den Staat Waren , of anders iets by
der hand hadden, openlijk aanzeggen,
dat zij zonder vertoef de Stad moesten
ruimen. Hij had, zeggen zijne
Vijanden , door het fluiten der poorten
Zig gemakkelijk van alle die verdagte
Soldaten meester kunnen maken: maar
hij dreef hen ter Stad uit, om hen.
des te fchielijker aan de plaats hua*
GROTIUS 23.

NEDERLANDEN. 447
ner beftemming te krijgen. Zij werden
dan dadelijk op de Schelde ingefcheept,
en tot voor Rammekens gevoerd ; doch
daar men door het marktfchip van Antwerpen
, welk kort vóór hun binnen
kwam, in Vlisfingen reeds van hunnen
aanflag berigt had ontvangen , werd hun
hier het inlopen in de haven geweigerd.
De zelfde zwarigheid bejegende
hen bij Aarnemuiden , nabij Middelburg
, in welke Stad de Onroomfchen
te vergeefs hun best deden, om ten
hunnen voordele enen opftand te verwekken.
THOULOUSE liet dus onverrigter
zake zijne fchepen wenden, en
zeilde de Schelde weder af tot aan
Oosterwele, een vierde mijl van Antwerpen
, waar hij zijn Volk ontfeheepte,
en langs den oever een Leger
opfloeg, met oogmerk, om zig hier
liit Antwerpen te verfterken, en den
moed van zijnen aanhang, die door
de Regering onderdrukt werd, door
zijne nabijheid levendig te houden. Door
de hulp der Hervormde Geestelijken,
welke in de Stad het werk van Wervers
voor hem verrigtten, werd zijn
klein leger van dag tot dag fterker,
zo dat het eindelijk voor de Antwerpenaren
gedugt begon te worden , wier
gehele grondgebied door hun verwoest
werd. De verbitterde Magiftraat wilde
hen hier door het Stads-Krijgsvolk
laten overvallen, 't welk echter de Prins
Yaa Oranje, onder voorwendfel dat
IIT.
BOEK»

m.
BOEK.
44« Dli AFVAL DER
het niet raadfaam was de Stad tan?;
van Soldaten te ontbloten, wist te
beletten. Intusfchen had. de Landvoogdes
in der haast een klein leger
tegen hen bijeengebragt, ' t welk onder
bevel van FILIPS VAN LANOOY,
met groten fpoed uit Brusfel tegen
hen aanrukte. Te gelijk wist de Graaf
van Megen het Geuzenleger bij Vianen
zo wèl intefluiten en bezig te
houden , dat het noch van deze" bewegingen
iets vernemen , noch zijnen.
Bondgenoten te hulpe kon komen. LA-
N o o IJ viel de verftrooide hopen , welke
op plundering waren uitgegaan ,
onverhoeds op het lijf, vcrfloegze en
richtte een vreeslijk bloedbad aan. Tnou-
LOÜSE vlood met het kleine overfchot
van zijn volk in een landhuis,
dat hem tot hoofdkwartier had gediend
, cn bood met den moed eens
wanhopigen nog lang tegenftand, tot
dat LANOOY, die hem door geen
ander raiddel daaruit kon drijven , het
huis in brand liet Heken. De weinigen
, welke uit de vlammen ontkwamen
, vielen in het zwaard des"
vijands , of vonden den. dood in de
Sehelde. Deze overwinning, welke meer
dan duizend der vijanden ombragt,
kwam den overwinnaar op gering verlies
te ftaan , daar hij m zijn . gehele
leger niet meer dan twe man
vermiste. Drie honderd, welke zig levende
overgaven , werden , dewijl men
uit

NEDERLANDEN. 449
lilt Antwerpen enen aanval vreesde,
zonder genade op de plaats neêrgefabeld
(*).
Voordat de flag aanging, had men te
Antwerpen niets gemerkt. De Prins
Van Oranje, welke vroegtijdig daarvan
berigt had bekomen , had de
voorzigtigheid gebruikt, om de bruggen
, welke de Stad met Oosterweel
Verenigen, den vorigen dag te laten
afbreken, opdat, gelijk hij voorgaf,
de Kalvinisten uit de Sta'd niet in
verzoeking mogten komen, om zig
bij het leger van THOULOUSÈ té
voegen; dog waarfchijnlijker, op dat
de Katholijken het Geuzen-leger niet
in de rug mogten vallen, of ook
LANOOY , wanneer hij overwinnaar
wierd, niet in de ftad mogt dringen.
Om die zelfde reden werden
ook op zijn bevel de poorten gefloten
, en de inwoners, welken vari
al dien toeftel niets begrepen, wareri
fteeds tusfehen nieusgierigheid en vrees,
tot dat het balderen van 't gefchut
bij Oosterweel , hen van verre aankondigde
, wat daar omging. Vol drifts
en met gehele hopen loopt tans alles
naar de wallen en op de muren
, Waar men , toen de wind den
buskruid-damp der vegtende legers verfpreidde,
het gehele fchoufpel . van
(*) METER EN 97. 98. BURG. 440. 441,'
STRADA 171. I72. THUAN. L.' 41,
I. DEEL'. Ff
Ut
BOEK.'

III.
BOEK.
450 DE AFVAL DER
een gevegt kwam te zien. . Beide
legers waren zo nabij de Stad,
dat men derzelver vaandels kon onderfcheiden,
en de Hemmen van overwinnaars
en overwonnenen duidelijk onderkennen.
Schrikkelijker, dan de flag
zelf, was de gedaante, waarin zig deze
Stad tans vertoonde. Elk der ftrijdende
legers had zijnen aanhang en
zijne vijanden op de muren; Alles
wat beneden voorviel, verwekte boven
vreugde en fchrik ; de uitflag van 't
gevegt fcheen het lot van eiken aanfchouwer
te beflisfen. Elke beweging
op het flagveld ; nederlaag en overwinning
; de fchrik der onderliggenden
en de woede der overwinnaars,
ftonden op de aangezigten der Antwerpenaars
gefchilderd. Hier een pijnlijk
vrugteloos pogen om den bezwijkenden
te onderfleunen , de vltigtenden
tot ftaan tc bewegen ; daar ene
even vrugteloze drift om hen intehalen
, aftemaken , te verdelgen. Bij
de levendigftc deelneming, die onmogelijkheid
om dezelve werkfaam te
betonen ; dat onvermogen bij de vurigfte
drift ; die afftand en die nabijheid
, dit alles maakte den toeftand
verfchrikkelijk. Ziet daar vlugten de
Geuzen, en nu zijn tienduizend menfchen
gelukkig geworden : de laatfte
fchuilplaats van TOULOUZE ftaat in
vlammen, en twintigduizend Burgers
in Antwerpen fterven den vuurdood

NEDERLANDEN. '451
friet riem. Maar welhaast moet de HL.
verllomdheid van den eerften fchrik BOEK;
voor de woedende drift om te helpen,
voor de wraak , plaats maken.
Onder een luid gekerm, het wringen
der handen, en met losgemaakte
hairen, vliegt de . weduwe van den
verflagen Veldheer door den hoop ,
cn roept om wraak en medelijden.
De Kalvinistcn, door hunnen Apostel
HERMAN aangevuurd, grijpen naar de
wapens , met vast befluit om hunne
broederen te wreken , of met
hun omtekomen: zonder overleg of
doel , zonder aanvoerder, door niets
dan door droefheid en woede beftuurd;
vliegen zij naar de Rode Poort ,
waarilit men naar het flagveld moest
gaan ; maar ziet, daar is geen uitweg
! de poort is gefloten, en de
voorden werpen zig op de agterfteri
te rug. Duizenden verzamelen zig bij
duizenden; op de Meerbrug is een
vreeslijk gedrang. Allen riepen : wij
zijn verraden ! wij zijn gevangen! Wraak
over de Paapfchen ! wraak over hem,
die ons verraden heeft! Een dof,
oproer-aankondigend gemor, heerscht onder
den gehelen hoop. Men begint
vermoeden tc krijgen , dat al het gebeurde
door de Roomfchen beftokert
is, om de Kalvinisten te verdelgen.
Hun verdediger was vermoord, nu zou
men zelfs de werelozen aantasten. Met
ene rampzalige behendigheid verfpreidc
Ff 3

III.
BOE K.
45» DE AFVAL DER
zig dit vermoeden door geheel Anf>
werpen. Tans dagt men de oplosfing
van het voorledene gevonden te hebben
, en vreesde iets nog ergers agterna.
Een akelig wantrouwen vermeestert
aller gemoederen; elke partij beeft
voor de andere ; elk ziet in zijnen
nabuur zijnen vijand; de heimelijkheid
vermeerdert deze vrees en deze
ontfteltenis: een vcrfchrikkelijke toeftand
voor ene zo volkrijke Stad, waar
elke toevallige zamcnloop van menfchen
dadelijk een' opftand, elke uitgeltrooide
inval een gerugt, elke kleine vonk
een laaie vlam wordt, en alle hartstogten
, door de fterke wrijving, te heviger
ontbranden. Alles , wat Hervormd
heet, raakt op dit gerugt in beweging.
Vijftienduizend van dezen aanhang,
maken zig meester van de Meerbrug
, en planten zwaar gefchut op dezelve
, 't welk met geweld uit het
tuighuis gehaald werd ; op ene andere
brug gefchiedt het zelfde; hun
aantal maakt hen gedugt, de Stad
is in hunne handen : om een ingebeeld
gevaar te ontgaan, brengen zij
Antwerpen op den oever van 't verderf.
Reeds in 't begin van den opftand
had- de Prins van Oranje zig
in aller ijl naar de Meerbrug begeven
, waar hij- kloekmoedig door den
Woedenden hoop henen floeg, vrede
gebood , en om gehoor bad. Op de
andere brug beproefde de Graaf van:

NEDERLANDEN. 45S
Hoogftraten, verzeld door den Burge­ HL
meester STRALEN , het zelfde ; dan BOEK.
daar het dezen zo wel aan gezag
als aan welfprekendheid haperde , wees
hij den dollen hoop, die hem zeiven
te flerk werd, naar den Prins , op
welken tans geheel Antwerpen losftorm
de. Deze zogt hun te beduiden,
dat de poort om gene andere reden
gefloten was, dan om den overwinnaar
, wie hij ook ware, van de
Stad aftehouden , welke anders een
roof der foldaten zou zijn geworden.
Te vergeefs: deze razende benden
geven hem geen gehoor, en een
der dolflen uit dezelven verflout zig
zelfs zijn geweer op hem aanteleggen
, en hem voor enen verrader
te fchelden. Met een oproerig gefchreeu
eifchcn zij hem de fleutels
van de Rode Poort af, welken hij
eindelijk genoodzaakt is in handen van den
Preker HERMAN te fiellcn. „ Maar,"
voegde hij met ene gelukkige tegenwoordigheid
van geest daarbij , „ zij
„ moesten toezien, wat zij dedem •, in
„ de voorffad flonden zeshonderd vijan-
„ delijke Ruiters gereed om hen te
„ ontvangen." Deze uitvinding, hem
door nood en angst ingegeven, was
niet zo verre bezijden de waarheid,
als hij misfehien zelf wel dagt ; Want
de overwinnende Veldheer had niet
zodra het oproer te Antwerpen vernomen
, of hij had zijne
ff 3
gehele Rui

HL
BOEK,
454 DE AFVAL DER
terij laten opzitten, om onder begunstiging
van dezelve in de Stad
re dringen. ,, Ik altans," vervolgde de
Prins van Oranje , „ zal intijds' voor
mijne veiligheid zorgen, en wie
„ mijn voorbeeld volgt, zal daarvan
„ geen berouw hebben." Deze woorden
, op hunnen tijd gefproken, en
te gelijk door de daad ' zelve gevolgd
, 'vonden ingang. Die naast bij
hem ftonden, volgden hem, en dezen
werden wederom gevolgd van de
genen , die hun het naast waren,
zo dat eindelijk die weinigen, welken
reeds vooruit gefneld waren, niemand
ziende agter hen komen, den lust
verloren, om zig alleen tegen de
zeshonderd Ruiters te wagen. Alles
plaatfte zig nu weder op de Meerbrug
, waar men wagten en voorposten
uitzettede, en enen onltuimigen
nagt onder de wapens doorbragt (*).
De Stad Antwerpen werd tans met'
het fchrikkelijkfie bloedbad en ene volkomene
plondering bedreigd. In dezen
dringenden nood riep de Prins van
Oranje enen buitengewonen Raad bijeen ,
waartoe de beste Burgers uit de vier.
Natiën genomen werden. „ Zo men den
„ moedwil der Kalvinisten wil bcteugej,
len," zeide hij, „ moet men insgelijks
M een leger, tegen hen op de been
» brengen, dat gereed is om hen te
BURG. 444. — 447. STRADA 172.

NEDERLANDEN. 455
ontvangen." Er werd derhalven beflo- III.
t'en, de Roomfche Inwoners van de BOEK.
Stad', inborelingen, Italianen en Spanjaarden,
met allen ipoed onder de wapens
te brengen, en, ware het mogelijk,
ook nog de Lutherfchen in
deze partij te trekken. De heerschzu°t
der Kalvinisten , die trotsch op
hunnen rijkdom, en Hout op hunne
meerderheid, eiken anderen Godsdicnstigen
aanhang met veragting behandelden
, hadden reeds lang de Lutherfchen
tot hunne vijanden gemaakt, en
de verbittering van deze beide Protestantfche
Kerken tegen elkander was
van enen onverzoenlijker aart , dan de
haat, welken zij tegen de heerfchende
Kerk met elkander gemeen hadden.
Van deze wederzij dfche ijverzugt
had de Magiftraat het wezenlijke voordeel
getrokken, van de ene partij
door de andere, doch voornamehjkg.de
Kalvinisten, van welker aanwas het
meeste te vrezen was , binnen de
palen te houden. Om die reden had
zij de Lutherfchen, als de zwakfte
partij , en de vreedfaamfte van beiden,
ftilzwijgende in hare befcherming
genomen, en zelfs geestelijke Leeraars
uit Duitschland voor hun laten ko^
men, welke dezen wederkerigen haat
door préken over gefchil-Hukken fteeds
levendig moesten houden. Zij het de
Lutherfchen in den waan, dat de
Koning over hunne Godsdienst -Behjde-,
Ff 4

III.
BOEK.
456 DE AFVAL DER
nis gunstiger dagt, en vermaande hen
hunne goede zaak tog niet dqor verftandhouding
met de Gereformeerden
te bederven, Het was dus niet moeilijk
, tusfehen de Katholijken en Lutherfchen
, voor dat ogenblik, ene
vereniging tot ftand te brengen , daar
het te doen was, om zulke gehate
Mededingers te onderdrukken. Met
het aanbreken van den dag ftond tegen
de Kalvinisten een leger gereed,
dat het hunne ver overtrof. Aan het
hoofd dezes legers begon de welfpreekendheid
des Prinfen van Oranje
veel meer kragts te krijgen, en veel
ligter ingang te vinden. De Kalvinisten
, fchoon in het bezit van de
wapenen en het gefchut, door de
meerderheid van het getal hunner vijanden
verfchrikt geworden , begonnen met
Afgevaardigden te zenden , en een minfaam
vergelijk voorteflaan, 't welk
door het beleid van ORANJE tot algemeen
genoegen getroffen werd. Dadelijk
na de bekendmaking van hetzelve,
leiden de Spanjaarden en Italianen
in de Stad hunne wapenen neder.
Zij werden hierin van de Gereformeerden
gevolgd, en dezen van
de Katholijken ; dc Lutherfchen waren
de katden, die zulks deden (*).
Twe dagen en twe nagten had
(*) TlIHAN. 526". 597. BURG. 448. —45I
•TRADA I73. M ETER E N 97. 98.

NEDERLANDEN. 457
Antwerpen in dezen fcbrikkelijkcn toe­ HL
ftand doorgebragt. Reeds hadden de
Katholijken vaten met buskruid onder
de Meerbrug gebragt, om het gehele
leger der Gereformeerden, 't welk
daar post gevat had, in de lugt te
laten fpringen ; het zelfde was op andere
plaatfen door de laatstgenoemden
tegen de Roomfchen gedaan (*). De
ondergang der Stad hing aan een enkeid
ogenblik, en het was ORAN-
B O EK.
J E 's wijs beleid , waardoor dezelve wierd
verhoed.
NOIRCARMES lag nog met zijn
leger Walen voor Valenchijn, welke
Stad door het vaste vertrouwen op onderr Hand van de Geuzen , tegen alle voorr
ilagcn der Landvoogdesfe onverzettelijk
bleef, en alle gedagten van overgaaf
verwierp. Een uitdrukkelijk bevel van
het Hof verbood den vijandelyken Veldheer
met nadruk te handelen , voor 1567dat
hij zig met verfche benden uit
Duitschland zou verfterkt hebben. De
Koning, 't zij uit goedertierenheid,
of uit vrees , was afkerig van het
geweldige middel van ftormen, waarbij
niet vermijd kon worden, de onfchuldigcn
in het lot der fchuldigen
medetcflepen , en den getrouwen onderdaan
even als enen vijand te
behandelen. Dan , daar met eiken dag
de trotschheid der belegerden toenam,
("*") METEREN 97.
Ff 5

453 DE AFVAL DER
HI. die , door 's vijands werkeloosheid ftou*
ROEK. ter gemaakt, zelfs zig niet ontzagen ,
dezen door gedurige uitvallen te ontrusten,
enige kloosters voor'de Stad in
brand te fteken , cn met buit weer naar
binnen te keren ; daar de tijd, welken
men nutteloos voor de Stad verfpilde,
door de Muitelingen en derzelver
Bondgenoten beter gebezigd kon
worden , hield NOIRCARMES bij de
Landvoogdes aan , om hem verlof van
den Koning tot enen ftorm op deze
Stad te bezorgen. Spoediger, dan
men zulks van dien kant gewoon was,
kwam het antwoord terug, dat men
voor als nog niets anders zou doen,
3an het llormtuig in gereedheid te
brengen, en, voor dat men den ftorm
n ernst begon, vooraf den fchrik van
lenzelven enen tijdlang te laten wer­
j den ; en bijaldien dan nog de overgave
niet volgde, gaf hij vrijheid
1 ot den ftorm , egter met alle mogelijke
verfchoning van elks leven. Vóór
I
lat de Landvoogdes tot dit uiterfte
i
4 werging, gelastte zij den Prins van
< javre , benevens den Hertog van Aar-
i chot, nog eenmaal met de Muite-
] ingen in ene minlijke onderhandeling
t e treden. Beiden hielden mondgefprek-
] :en met de Afgevaardigden uit de Stad,
< n lieten niets onbeproefd, om hen
an hunne verblindheid te genezen.
7
i A] openbaarden hun, dat THOULOUSE
;eflagen , en met hem
I
ier belegerden gevallen
\
al dc fteun
was; dat de

NEDERLANDEN. 459
Graaf van Mcgcn het Geuzen-leger
van de Stad had afgcfneden , cn dat
het alleen 's Konings goedertierenheid
was, waardoor zij het zo lang hadden
uitgehouden. Zij boden hun ene
volkomene vergiffenis van al -het ge*
beurde aan. Het zou enen ieder vrij
ftaan, zijne onfchuld , voor welk eno
Rcgtbank hij wilde , te verdedigen ;
enen ieder, die dit niet wilde, zou
het vergund zijn, binnen veertien daeen
met alle zijne bezittingen de Stat*
te verlaten. Men begeerde mets anders
van hun, dan dat zij de bezetting
innamen. Om zig op dezen
voorflag te bedenken, werd hun een'
wapenftilftand van drie dagen toegcftaan
Toen de Afgevaardigden weder
in de Stad kwamen , vonden zij hunne
medeburgers nog minder dan voorheen
tot een vergelijk gezind, dewijl
zig ondertusfehen valfche gcrugten
van ene nieuwe werving van Krijgsvolk
bij de Geuzen onder hun hadden
verfpreid. Men beweerde , dai
T H O U L O U Z E overwonnen had, en da
'er een fterk leger m aantogt - was
om de Stad te ontzetten. Dit vertrouwen
ging zo ver, dat men zeil I
zier 'onderftond den ftilftand te breken,
en op de Belegeraars vuur tc
o-even. Eindelijk wist de Magiftraa
het met veel moeite zo ver te bren
gen, dat men twaalf Raden met d<
volgende voorwaarden naar het - lege
BOE K

4ÖO DE AFVAL DER
III. zond. De Akte, volgens welke Va­
BOEK. lenchijn wegens misdaad van gekwetfte
Hoogheid aangeklaagd, en voor
vijand verklaard was , moest herroepen
; de geregtelijk aangellagen goederen
wedergegeven, en de gevangenen
wederzijds op vrije voeten gefield
worden. De Bezetting moest niet
eer m de Stad komen, voor dat
elk, die zulks goedvond, zig zeiven
en zijne goederen in veiligheid had
gebragt; zij moest zig verbinden, de
inwoners in geen ftuk te bezwaren,
en de Koning moest de onkosten goed
maken. NOIRCARMES beantwoordde
Jeze voorflagen in toorn , en was
ran zms de Afgevaardigden te mis-
] ïandelen. Bijaldien zij , zeide hij, niet
gekomen waren, om hem de Stad
ivertegeven, hadden zij op ftaanden
'oet weerom te gaan, of te wagen
, dat hij hen , met de handen
»p den rug gebonden, terug zond.
A) leiden de fchuld op de halfrerighcid
der Gereformeerden , en fmceken
^hem ootmoediglijk, dat hij hen
a 't leger mogt houden , dewijl zij
iet hunne oproerige Medeburgers niets
leer te doen wilden hebben , noch
i derzelver lot begeerden te delen
/ :ij vielen zelfs Graaf EGMOND te'
. V oet, om deszelfs voorfpraak te ver­
\ derven; maar NOIRCARMES bleef doof
V oor hun gebed, en het gezigt der
li etencn welke voor den dag ge-

NEDERLANDEN: 46*
fiaald werden , dreef hen tegen wil iir.
en dank naar Valenchijn te rug. Het BOEK*
was noodzaaklijkheid, en gene hardheid,
welke den vijandelijken Veldheer
tot deze flrenge handelwijze bewoog.
Het terughouden der Afgevaardigden
was hem reeds eenmaal door
de Hertogin ten kwaden geduid; tans
zou men in de Stad niet nagelaten
hebben , derzelver uitblijven aan de
zelfde oorzaak, als het vorige, toetefchrijven.
Ook durfde hij de Stad
niet van het kleine overfchot van
weldenkende Burgers ontbloten, noch
kon lijden, dat een blinde dolle hoop
dérzelver lot in handen had. EGMOND
was over den flegten uitflag van zijn
Gezantfchap dermate gebelgd, dat hij
den volgenden nagt zelf rondom de
Stad reed , om "derzelver vestingwerken
optcnemen , en zeer vergenoegd
wederkeerde , toen hij overtuigd was,
dat zij het niet langer kon houden
(*).
Valenchijn ftrekt zig van ene zagte
helling in ene regte en effene
vlakte uit , en ' heeft ene niet min
vaste dan aangename ligging. Aan den
enen kant door de Schelde en ene
kleiner rivier omvat, aan de andere
zijde door diepe gragten , fterke muren
en torens verfchanst , fchijnt het
allen aanval van buiten tc kunnen
C*) THÜAN. 528. STRADA 178.

iii
HOEK,
4S& i^fi AFVAL DEJt
tarten. Maar NOIRCARMES had enige
plaatfen in de Stadsgragt opgemerkt*
welke, door verzuim , met den ovengen
grond waren gelijk geworden; en
dezen maakte hij zig ten nutte. Hij
trekt alle de verfpreide finaldelen van
zijn leger , waarmede hij de Stad
tot hiertoe had ingefloten , bijeen ,
cn verovert in enen" onftuimigen nagt
de Bcrgfche Voortrad, zonder, enen
enkelden man te verliezen. Daarop
verdeelt, hij dc Stad onder den Graaf
van Bosfu, den jongen Graaf KA­
REI, VAN MANSVELD, cn: den jon­
gen BARLAIMONT. Een van zijne
Overften nadert met alle mogelijke
fnelheid dc muren , van welke de
vijand door een ijslijk vuur werd afgedreven.
Digt voor de Stad, en
tegen over de poort, wordt onder
het oog der belegerden , en met zeer
gering verlies, in gelijke hoogte met
de vestingwerken een batterij opgeworpen,
ran welke de Stad met een en - twintig Hukten
gefchut, vier uren lang , zonder opïouden
, befchoten wordt. De Niko-
j aas-toren, op welken de belegerden
:nig gefchut hadden geplant, was on-
» ïer de eerften , welke inftortten,
n velen vonden onder deszelfs puinlopen
den dood. Op alle hooguittekendc
gebouwen werd gefchut geigt
, en een fchrikkelijke flagting on-
,er de inwoners gemaakt. Binnen weiige
uren waren de voornaamfte war-

NEDERLANDEN;
489
ken vernield, en aan de poort zelve
een zo grote bres gefchoten , dat
de belegerden, aan hun behoud wanhopende,
ijlings twe Trompetters afzonden,
om gehoor te verzoeken. Dit
werd vergund, dog met den ftorm
zonder ophouden voordgevaren. Deste
meer drongen de Afgevaardigden , om
het vergelijk te fluiten , en zij wilden
nu de Stad op die zelfde voorwaarden
overgeven, welken zij twe dagen
te voren verworpen hadden: maar de
omftandigheden waren nu veranderd, en
de Overwinnaar wilde van gene voorwaarden
meer horen. Het onophoudelijke
vuur liet hun genen tijd ,. om
de muren te herftellen , welke de gehele
Stadsgragt met hun puin vulden,
en den vijand overal den weg baanden
, om door de bres in de Stad
te dringen. Van hunnen gehelen ondergang
verzekerd, geven zij met hei
aanbreken van den dag, de Stad op
genade cn ongenade over, na dat dc
ftorm , zonder tusfehenpozen , : zes er
dertig uren geduurd had, en 'er drie
duizend bomben in de Stad geworpet
waren. Onder ene ftrenge krijgstugt trek
NOIRCARMES met zijn overwinnem
leo-er binnen, wordende door ene gro
te Ö
iit
BOE KV
j
l
t
l
fcharè van vrouwen en kleine kin
deren ontvangen , die hem groene tak
ken te gemoet droegen , om hem tc t
mededogen te bewegen. Dadelijk wei
den alle Burgers ontwapend; de Be

III.
BOEK
I567.
46*4 BE AFVAL DER
velhebbcr dór Stad met zijnen Zoon
. onthoofd ; zes - en dertig der flimfte oproermakers
, onder welken ook LB
GRANGE, en GUIDO DE BRESSE,
een ander Gereformeerd Preêker, zig
bevonden, moesten hunne halfterrigheid
met den ltrop boeten; alle
Overheids-Perfonen verloren hunne Amten
i en de Stad alle hare Privilegiën.
De Katholijke Godsdienst werd
terftond in zijnen vollen luister herfield
, cn de Protestantfche vernietigd;
de Bisfchop van Atregt moest zijnen
zetel naar deze Stad overbrengen , en
voor derzelver gehoorfaamheid in 't vervolg
bleef ene lierke Bezetting waken (*).
Het overgaan van Valenchijn, op
welke plaats aller ogen gevestigd waren
, was voor alle overige Steden,
welke zig op gelijke wijze gedragen
hadden, een fchrikbarende waarfchouwing,
en bragt de wapenen der Landvoogdesfe
in geen klein aanzien. NOIR­
CARMES vervolgde zijne overwinning,
en trok dadelijk op naar Maastricht,
dat zig zonder flag of floot overgaf,
en bezetting innam. Van daar
toog hij naar Turnhout, om de Steden
's Hertogenbosch en Antwerpen door
zijne nabijheid fchrik aantejagen. Zijne
aankomst maakte de Geuzenpartij,
welke onder aanvoeren van BOM-
BERG de Magiftraat nog fteeds onder
haar bedwang had gehouden , zo
be-
(*} THÜAN. 528. 529. ME TEREN 98. 99;
• TRA DA. 178 — 180. liURS. 462 — 465.'

NEDERLANDEN. 4©5
bevreesd, dat zij , met haren Aan­ HL
voerder, ijlings de Stad ruimden. NOIR­ BOE&
CARMES werd zonder tegehftand binnen
gelaten, de Gezanten der Landvoogdes
dadelijk in vrijheid gefield,
cn ene fterke bezetting in de Stad
gelegd. Kamerijk opende mede voor
zijnen Aartsbisfchop, die door de heerfchende
partij der Gereformeerden uit zijnen
zetel verdreven was, met vreugdegeroep
weder de poorten ; en deze
zegepraal verdiende hij , dewijl hij zijne
intrede niet met bloed bevlekte.
Ook de Steden Gent , Iperen en
Oudenaarden onderwierpen zig, en namen
bezetting in. Gelder was door
den Graaf van Megen bijna geheel
van de Muitelingen gezuiverd, cn tot
gehoorfaamheid gebragt; het zelfde was
ook den Graaf van Aremberg in Friesland
en Groningen gelukt, fchoon een
weinig later; en met meer moeite ;
dewijl het zijn gedrag aan gelijkvor-'
migheid en ftandvastigheid haperde , en
deze ftrijdbare Republicksgezinden fterker
op hunne Privilegiën ftonden , en
fiout waren op hunne middelen van
verdediging (*). Uit alle Provinciën , uitgezonderd
Holland, werd de aanhang
der Muitelingen verdreven; alles bukte
voor de overwinnende wapenen der
Landvoogdes. De moed ontzonk de
Tegenpartij, en niets bleef haar meer
(*) VIGL ad HOPPER. Epist. i. o.i.
I. DEEL. Gg

in.
BOEK.
466 DE AFVAL DER.
overig, dan de vlugt, of een on*
bepaalde onderwerping (f).
Reeds federt de oprigcing van her
Geuzen - verbond maar nog veel meer
federt het. uitbersten van den Beeldenflorm
, had de geest van tegenkanting
en fcheuring, onder hoge en lage (hinden
, zo zeer de overhand genomen ,
en de Partijen zo zeer onder elkander
verward , dat de Landvoogdes
moeite had, om hare aanhangers
cn werktuigen te kennen, en ten laatftcn
naaulijks meer wist , in welke
haaiden zij zig eigenlijk bevond. Het
onderfcheidend kenmerk der verdagten en
getrouwen was allengs verloren geraakt,
en de grensfeheidingen tusfehen beiden
minder merkbaar geworden. Door de
veranderingen, waartoe zij ten voordele
der Protestanten had moeten befluiten,
en die merendeels flegts noodmidde-
Icn en vrugten van het ogenblik
waren , had zij aan de wetten zelve
hare bepaaldheid , hare verbindende
kragt benomen , en aan het goeddunken
van elk , die dezelve had
uitteleggen , een ruim veld gelaten.
Dit had eindelijk ten gevolge, dat
onder de menigte en de verfcheidenheid
der uitleggingen, de zin der wetten
verloren raakte , en het oogmerk
des wetgevers verdraaid wierd; dat bij
het naauwe verband, 't welk tus-
Ct) BURG. 46c». 473 — 475.

NEDERLANDEN. 46"?
fehen de Protestanten en Katholijken,
Hf.
tusfehen Geuzen en Koningsgezinden
BOEKi'
önritond , en derzelver belangen niet
zelden gemeen maakte; de ' laatstgenoemden
zig bedienden van de agterdeur,
welke hun door het onzekere
in de wetten was opengelaten,
en zig van het ftrenge van hunnen
last door kunstige onderfcheidingen ontfloegen.
Volgens hunne gedagten was
het genoeg, geen verklaarde Muiter ,
geen van de Geuzen of Ketters te
zijn, om zig bevoegd te rekenen ,
de pligten van zijn Amt naar goedvinden
te plooien , en zijne gehoorfaamheid
aan den Koning naar Willekeur
te hjpalen. Zonder daarvoor verantwoording
te zijn, waren de Stadhouders
, de hoge en lager Amtenaren,
de Stadsregeringen, en de hoofden
van lffet Krijgsvolk , in hunnen
dienst zeer nalatig geworden , en gebruikten
, in vertrouwen op ftralfeloosheid
, ene nadelige toegeeflijkheid omtrent
de Muitelingen en derzelver aanhang
, die alle maatregelen der Landvoogdes
kragteloos maakte. Deze flapheid
van zö vele voorname lieden
in den Staat , had de nadelige gevolgen
, dat dc onrustige hoofden óp
enen veel fterker fleun rekenden, dan
zij inderdaad reden daartoe hadden ;
dewijl zij elk , die zig omtrent de
partij van 't Hof maar eenigzins koet
gedroeg, tot hunnen aanhang
Gg i
betrok-

HL
BOEK.
4

NEDERLANDEN. 469
naam zoude opgeeven , te laten gebrui­ III.
ken. Door dezen eed hoopte zij wel BOEK.
niet de gemoederen te doorgronden,
en nog minder dezelve te binden ; maar
dezelve moest haar tot een geregtelijk
voorwendfel dienen, om de verdagten
te verwijderen, hun ene magt, die zij
misbruiken konden , uit de handen te
nemen, bijaldien zij weigerden dien eed
te doen, en hen te ftraffen, zo zij
hem braken. Deze eed werd van alle
Ridderen van het Gulden vlies, van alle
hoge en lage Staatsbedienden, alle
Amtenaren en Overheidsperfonen, alle
Officieren van het leger, van allen eindelijk
zonder onderfcheid, welken iets
in de Republiek was toevertroud, door
het Hof gevorderd. De Graaf van
Mansveld was de eerfte , die denzelven
in den Raad van State te Brusfel
openlijk afleidc ; zijn voorbeeld volgde
dc Hertog van Aarichot, de Prins van
Gavre, de Graven van Megen en Barlaimont;
HOOGSTRATEN Cll HOORN
zogten denzelven op ene listige wijze
te ontduiken. De eerfte was nog gevoelig
over een blijk van wantrouwen,
dat de Landvoogdes hem voor enigen:
tijd, bij gelegenheid van zijn Stadhouderfchap
van Mechelen , had gegeven.
Onder voorgeven , dat Mechelen zijnen
Stadhouder niet langer kon misfen
, en dat Antwerpen des Graven
tegenwoordigheid niet minder nodig had,
had zij hem die Provincie ontnomen,
G
g 3

47.o DE AFVAL DEil
lil. -en dezelve aan enen anderen begeven,
BOEK. van wien zij zekerer was. HOOG­
STRATEN betuigde haar zijnen dank,
1566. dat zij hem wel van enen zijner
posten had willen ontheffen , en voegde
daarbij , dat zij zijne verpligting
volkomen» zou maken , indien zij hem
mok van den anderen ontfloeg. De
Graaf van Hoorn leefde, nog fteeds
getrou aan zijn genome befluit, op
een zijner goederen in de fterke
ftad Weerdt , aan alle beftuur van
zaken onttrokken. Daar hij zig buiten
dienst van den Staat had begeven
, en aan de Republiek noch aan
•den Koning niets meer. fchuldig oordeelde
te zijn , weigerde hij den eed ,
•waarvan men hem dan ook eindelijk
fchijnr. ontflagen te hebben (*).
Den Grave van Brederode werd de
keus gelaten , om of den gevorderden
eed te doen , of bet bevel
over het Esquadron, dat hem toevertroud
was, nederteleggen. Na vele
vrugteloze uit vlugten , welken hij daarvan
ontleende, dat hij geen openbaar
Amt in dc Republiek bekleedde
, befloot hij eindelijk tot het laat-
-fte, en ontging daardoor de fchuld
van meinedigheid Cf).
Te vergeefs had men getragt, den
(*) METEREN 99. STRADA 180.fq. GROT.
BURG. 421. 422.

NEDERLANDEN. 47*
Prins van Oranje tot dezen eed overtehalen,
die, bij het vermoeden, dat n.
BOEK.
reeds lang tegen hem was opgevat,
meer dan iemand anders deze zuivering
fcheen van noden te hebben ,
en van wien dezelve, uit hoofde van
de grote magt, die men genoodzaakt
was in zijne handen tc geven, met
den grootften fchijn van regt, kon
gevorderd worden. Tegen hem kon
men niet met die Lakonifche kortheid
, als tegen enen BREDERODE
•of zijns gelijken, te werk gaan , en
met den vrij willigen afftand van alle
zijne Amten, welken hij aanbood,
was dc Landvoogdes niet gediend,
die wel vooruit zag, hoe gevaarlijk
•deze man dan eerst voor haar zon
worden, wanneer hij zijne onaf hanklijkheid
zou gevoelen, en zijne ware
gevoelens door gene uiterlijke welvoeglijkheid
en genen pligt meer zou gebonden
agten. Maar bij den Prin:
van Oranje was het, reeds federt dit
raadpleging te Dendermonde , onveran
derlijk befioten , zig buiten dienst de
Konings van Spanje te begeven, et I
tot op betere tijden zelfs het lan< l
te ruimen. Ene zeer moedbenemendi
ondervinding had hem geleerd, ho<
onzeker de verwagtingen zijn, die mei l
genoodzaakt is op den groten hoo] >
des Volks te vestigen, en hoe dr l
die veelbelovende ijver verdwijnt , wan
neer het op doen aankomt. Er wa
Gg 4
i

III.
BOEK,
473 DE AFVAL DEK.
een leger in het veld, en een ander
, nog veel fterker, wist hij , dat
onder bevel van den Hertog van Alba
in aantogt was. De tijd van voorflagen
te doen was voorbij ; niet dan
aan het hoofd van een leger kon
men hopen , voordelige voorwaarden
met de Landvoogdes aantegaan , en
den Spaanfchen Veldheer de intrede
in het Land te beletten. Maar van
ivaar dit leger te nemen, daar hem
bet nodige geld, de ziel van alle
andernemingen, ontbrak; daar de Prorestanten
hunne fchitterende beloften
ntrokken, en hem in dezen dringenden
lood lieten zitten? (*) Yverzugt en Gods-
liensthaat hielden , daarenboven, de beide
3
rotestantfche Kerken verdeeld, en ftonlen
derzelver heilfame vereniging te-
^en den gemenen vijand van hun Geoof
in den weg, Der Gerefonneer-
1
00 Hoe welgezind men in 't beloven, en hoe
i ebrekkig in het nakomen was, blijkt onder aij-
c eren uit het volgende voorbeeld. In Amfterdarii
ï adden enige vrienden der Volks-vrijheid, Room­
i den zo wel als Lutherfchen, plegtig beloofd
c en honderden penniug van hunne goederen in ené
I emene kas te zullen opbrengen , tot dat men ene
2 om van elfduizend guldens bijeen had, die tot
d ienst der gemene zaak zoude befteld worden.
ï ;en kist, met ene reet in het dekzel, en met
d rie floten voorzien , werd tot den ontvang van
d eze gelden beftemd. Toen dezelve na hetgeè'in-
d igde tijdsbeftek geopend wierd, vond men enen
f< :hat van zevenhonderd guldens, welke aan de
h jiswaardin des Graven van Brederode, inkorting
? deszelfs onbetaalde drinkgelagen, wérd gelate*.

NEDERLANDEN. 473
den afkerigheid van de Augsburgfchc
Belijdenis had alle Protestantfche Vorsten
van Duitschland van hun verwijderd
, zo dat voordaan ook aan de
vermogende befcherming van dat Rijk
niet meer tc denken was. Met den
Graaf van Egmond was het voortrcflijke
leger Walen verloren , dat met
blinde onderdanigheid het geluk van
zijnen Veldheer volgde , die hetzelve
bij St. Quintin en Gravelingeu
had geleerd te overwinnen. De geweldenarijen
, door dc Beeldenftormers
aan Kerken en Kloosters gepleegd,
hadden de talrijke, gegoede _ en vermogende
klasfp der Katholijke Geestelijkheid
van het Verbond weder afgetrokken
, waarvoor zij , vóór dit
ongelukkige toeval , reeds ten halven
gewonnen was ; en dc Landvoogdes wist
met eiken dag verfcheidenc leden van
het Verbond zelve door list aftctrekken.
Alle deze -omftandigheden te zamen
genomen, bewogen den Prins, om een
ontwerp , dat in het tegenwoordige tijdftip
niet uitvoerlijk was, tot ene gunstiger
gelegenheid ter zijde te ftcllen,
en een Land te verlaten, waar zijn
langdurige verblijf van geen nut meer
kon zijn, en hem zeiven een cn T
vermijdelijk verderf bereidde. Aangaande
de gezindheid van FILIPS pnitrent
hem , kon hij , na zo vele ingekomen
berigten , zo vele blijken
van deszelfs wantrouwen , , zo, vele waar-
Gg 5
IIL
BOEK.

IIÏ.
BOEK,
DE AFVAL DER
fchouwingen uit Madrid, niet langer
twijfelen. En zo dit al nog plaats
mogt gehad hebben, zou het gedugte
leger, dat in Spanje uitgerust werd
en 't welk niet den Koning, gelijk
men valfchelijk uitftrooide , maar, gelijk
hij wel beter wist, den Hertog
van Alba, den man, die 't meest
tegen hem gekant was, en dien hij
de meeste reden had te vrezen, aan
*t hoofd zoude hebben , hem wel
ras uit deze onzekerheid gebragt hebben.
De Prins had het menfchelijke
karakter, en het gemoed van FI­
LIPS te wèl doorgrond, om op
ene opregte verzoening met dezen
Vorst, die hem eenmaal had begonnen
te vrezen, ftaat te maken. Ook
oordeelde hij te onpartijdig over zijn
eigen gedrag, om , gelijk zijn vriend
EGMOND , op enen dank bij den
Koning te rekenen, waartoe hij genen
grond bij hem had gelegd; en
hij was van de fchranderheid van
FILIPS te wèl overtuigd, dan dat
hij zig had kunnen vleien , hem geblinddoekt
te hebben. Hij kon dus
gene andere dan vijandige gezindheden
van hem verwagten , en de voorzigtigheid
ried hem , zig voor de werkelijke
uitbarsting daarvan door ene
tijdige vlugt te redden. Den nieuwen
eed, welke van hem gevorderd werd,
had hij dusverre ftandvastig geweigerd,
en alle fchriftelijke vermanin-

IMEDERLANDEMi. 4fÓ
gen der Landvoogdesfe waren vrogte-
'loos geweesc. Eindelijk zond zij haren
Geheimfchrijver BERTI naar Antwerpen
bij hem , om hem met nadruk
in het gemoed te tasten , en
,hem alle kwade gevolgen voortcftcllen ,
.welken een zo haastig verlaten van
's Konkigs dienst voor het Land zso
wel , als voor zijnen eigen goeden
naam, na zig zoude liepen. Reeds
het weigeren van den gevorderden eed,
liet zij hem door haren Gezant zeggen
, had ene vlek op zijne eer
gelegd, -en aan het algemene gerugt
, dat hem van vcrftandhouding
met dc Muitelingen befchuldigde , enen
fchijn van waarheid gegeven , welke
door dezen overhaasten afftand volkomen
zekerheid zou bekomen.. Ook -was
alleen de Heer bevoegd om zijnen
Dienaar tc ontflaan , maar niet de
Dienaar om zijnen Heer . den dienst
optezeggen. De Afgezant der Landvoogdesfe
vond den Prins in zijn Hoi
-te Antwerpen , reeds geheel , i gelijk
het fcheen, den openlijken dienst af-
geftorven , en in eigen •bezigheder
begraven. Hij had geweigerd, ga;
hij , in 't bijzijn van HOOGSTRA­
TEN, den Gezant ten antwoord , dei
gevorderden eed afteleggen , omdat hi
Mg niet wist te herinneren, dat iet;
van dien aart van enigen Stadhou
der vóór hem gevergd was; o"
idat hij iig -reeifls eenmaal voor al
111.
BOEK.
t

LOEB
476 DE AFVAL DER
III. roos aan den Koning had verbonden,
. en dus door dezen nieuwen eed ftil!
- zwijgende zou beiijden, dat hij den
eerften gebroken had. Hij had geweigerd
denzelven afteleggen omdat
een vroeger eed hem verpligtte, de
Regten en Privilegiën des Lands te
befchermen , en hij niet kon weten,
of deze nieuwe eed hem gene daden
zoude opleggen , die met den
eerften ftnjdig waren, omdat in dezen
nieuwen eed, welke hem verpligtte,
tegen enen ieder, zonder onderfcheid
, die hem genoemd zoude
worden, te dienen , de Keizer zelf,
zijn Leenheer, niet was uitgezonderd,
welken hij tog, als deszelfs
Vafal, niet mogt beoorlogen. Hij had
geweigerd, denzelven afteleggen , om
dat deze eed hem kon opleggen
zijne Vrienden en Bloedverwanten, zijnen
eigen Zoon , ja zijne Gemalin zelve
, die Luthersch was, naar de
flagtbank te voeren. Volgens dezen
eed moest hij zig aan alles onderwerpen
, wat het den Koning zou
: nvallen van hem te vorderen; en
le Koning kon tog dingen van hem
vorderen , waarvan hij een afgrijzen
I lad ; ook had de ftrengheid , waar-
i aede men nu en fteeds tegen de
I 'rotestanten handelde, reeds lang zijn
I art gegriefd. Deze eed ftreed tegen
2 ijn
d ien
menfchelijk
niet doen.
gevoel , en hij kon
Bij het flot ontviel

NEDERLANDEN. 477
hem de naam des Hertogen van Alba
, met "ëen blijk • van bitterheid ,
en dadelijk daarop zweeg hij ftü (*).
Alle deze ingebragte redenen werden
ftuk voor ftuk beantwoord :
Men had van genen Stadhouder dus
verre zodanigen eed gevergd, om dat
de Nederlanden zig tot hiertoe nooit
in een dergelijk geval bevonden hadden.
Men vorderde dezen eed niet,
omdat de Stadhouders den eerften gebroken
hadden , maar om hun dien
eerften deste levendiger te herinneren
* en in deze dringende omftandigheid
hunne werkfaamheid optewakkeren.
Deze eed zoude hem niets
opleggen , 't geen de Regten en Privilegiën
des Lands kon krenken, want
de Koning had deze Regten en Privilegiën
zo wel bezworen, als de
Prins van Oranje. In dezen eed kwam
geen Oorlog tegen den Keizer, noch
tegen enigen Vorst van 's Prinfen
verwantfehap in aanmerking, cn men
wilde hem gaarne, zo hij daarin
zwarigheid vond, door ene uitdrukkelijke
bepaling daarvan ontflaam Var
bevelen , die tegen zijn menschlijk
gevoel ftreden, zou men hem weten
te verfchonen , en gene magi
op aarde zou hem kunnen noodzaken
, tegen echtgenote of kinders te
handelen. BERTI wilde nu tot het laat-
(*) BURG. 456 — 458. STRADA 182. 183
!
III.
B O E K.

m
15^7-
478 DE AFVAL DER
fte punt , betreffende den Hertog vati
i Alba overgaan, maar de Prins , die
. uier gaarne ene verklaring hiervan wilde
hebben, viel hem hi de reden.
De Koning, zeide hij j ftond in de
Nederlanden te komen, en hij kende
den Koning. Deze zoude nimmer
dulden, dat een van zijne Dienaren
ene Lutherfche Egtgenoot had,
en daarom had hij befloten , met zijne
gehele- Familie vrijwillig uit het Land
te gaan , eer hij zulks uit dwang
zoude moeten doen. Doch, waar hij
ook srijn mogt, hij zoude zig fteeds
als een Onderdaan des Konings gedragen.
Men ziet, van hoe ver de
ÏVO.E.K Prins de beweegredenen tot zijne vlugt
op-zogt, om de enige niet aanteraéren,
die hem werkelijk tot dat
befluit gebragt had (*).
BERTI hoopte nog, door de welfprekendheid
van EGMOND, misfehien
dat gene uittewerken , waartoe hij door
zijne eigen genen kans meer zag. Hij
floeg ene bijeenkomst met dezen voor,
waartoe de Prins zig des tc gereder
liet vinden , om dat hij zelf" verlangde,
zijnen vriend EGMOND vóór
.zijn vertrek nog eenmaal te omhelzen
, en den verblinden, ware het
mogelijk , voor zijnen gewisfen ondergang
te behoeden. Deze merkwaardige
bijeenkomst, zijnde dc laatfte,
(*) BURG. 45c?. 458. STRAD. I2Z.

NEDERLANDEN, 479
tveike tusfehen deze beide vrienden
plaats had > werd gehouden te Wil­ BOEK.
lebroek , een dorp aan den Rupel,
tusfehen Brusfel en Antwerpen: de
jonge Graaf van Mansveld was met
den Geheimfchrijver BERTI mede hierbij
tegenwoordig. De Gereformeerden,
wier laatfte hoop op den uitflag van
deze onderhandeling berustte, hadden
een middel gevonden, om den inhoud
van dit gefprek door enen verfpieder
te vernemen, die zig verborgen
had in den fchoorfteen van het
vertrek, waar hetzelve gehouden werd (*).
Alle drie beftormden hier des Prinfen
befluit met verenigde welfprekendheid,
dog zonder hem aan 't wankelen
te brengen. „ Het zal U uw
„ goed kosten, ORANJE, ZO gij bij
„ uw voornemen blijft," zeide eindelijk
de Prins van Gavre , terwijl hij hem
ter zijden af naar een venster volgde;
„En u, EGMOND, het leven, zo
„ gij het uwe niet verandert," hernam
de ander. „ Ik zal ten mins-
„ ten nog den troost hebben , wat
„ 'er ook gebeure, dat ik het Va-
,5 derland cn mijne vrienden in den
„ nood met raad en daad heb wil-
„ len bijftaan; gij zult vrienden en
,-, Vaderland met u in het zelfde ver-
„ derf flepcn." En daarop vermaande
hij hem nog eenmaal , en nog
dringender, dan hij te voren gedaan
(*) VAN METEREN.
iir.

III.
BOEI:.
489 DE AFVAL DER
had, ' zig zeiyen wedertefchenken aan
een Volk , dat door zijnen arm alleen
nog kon gered worden; zo niet
dan ten minden om Zijns zelfs wille
her onweder te ontgaan * dat uit
Spanje tegen hem opkwam. Maar alle
de blijkbaarfte redenen, welke een
veruitziend verftand hem aan de hand
gaf, met alle die levendigheid, met
al dat vuur voorgedragen , dat de
rcderhartiglte bekommering der vriendfehap
hem maar kon ingeven , waren
niet in ftaat, om het ongelukkige
vertrouwen te verbannen, dat
EGMOND'S goed verltand nog gebonden
hield.- De waarfchouwing van
ORANJE kwam uit ene fombere moedeloze
ziel ; en voor EGMOND lachte
nog de Wereld. Zig te begeven
uit den fchoot des overvloeds, der'
vrolijkheid en der pragt, waarin hij
tot enen jongeling en enen man was
opgegroeid; te fcheiden van alle die
duizenderlei gerijflijkheden des levens ,
die alleen de waarde van hetzelve
voor hem uitmaakten ; en dat alles
om een kwaad te ontgaan, dat zijn
ligt hart nog zo ver af ftelde ,
neen , dat was geen offerhande, die
men van EGMOND moest vergen. Doch
al ware hij ook minder zwak geweese,
dan hij werkelijk was , met welk hart
had hij ene , door langdurig geluk
vertroetelde , Vorstendogtcr, ene hem
bevende gade, en kinderen , aan welke
zijne ziel hing, bekend kunnen
ma-

NEDERLANDEN. 481
ïrraken met ;
ontberingen, waar voor
zijn eigen moed te zwak was, en'
welken alleen ene verhevene Wijsgeerte
op de zinlijkheid kan doen zegepralen.
„ Nimmer zult gij mij over-
„ reden, ORANJE!" zeide • EGMOND ,
„ om de dingen in dat fombre licht
?, te bcfchouwen, Waarin zij zig aan
„ uw' angstvalligen geest vertonen.. Wan*
neer ik • het eerst zo ver zal gebragt
hebben , dat de openbare Pree-
„ ken afgéfchaft, de beeldenfrormers
„ geftraft , de oproermakers onderge-
„ bragt, en de Nederlanden weder in
„ vorige rust herdeld zijn , wat kan
,, de Koning dan meer 1 van mij ver-
„ gen ? De Koning is goed en regt-
„ vaardig % ik heb mij alle regt op
n z
III.
BOEK.
n e
' i dankbaarheid verworven , en
„ ik mag niet vergeten , wat ik . mij
„ zei :cn fchuldig ben." - „ Wel
„ aan!" riep ORANJE, met ongenoegen
en* inwendigen; fpijt; 1 „ waag het
„ dan op uwe Koninglijke dankbaar-
,, heid. Maar een treurig voorgevoel
„ zegt mij, (en gave de Hemel, dat
„ het mij' bedroge,) dat gij de brug
„ zult zijn, EGMOND, waarover de
,, Spanjaarden in het Land zullen ko-
„ men-, en die zij afbreken zullen,
„ wanneer zij 'er in zijn." Hij trok hem,
nadat hij dit- gezegd had 4 met hartlijkheid
tot zig, drukte hem vurig en
vast in de armen. Lange tijd, als
ware het voor het gehele overige lé-
L DEEL. Hh

ÉI,:
p.pf.R.
482 DE AFVAL DER
ven , hield hij het gezigt op hem gevestigd
, tranen rolden hem uit de
og«i 4 zij zagen elkander- niet weder
(*).
Terftond des anderen daags, fchreefORAN­
JE aan de Hertogin den Affcheidsbrief,
waarin hij haar van zijne altoosdurende
agting verzekerde, en haar nogmaals
verzogt, dezen zijnen ftap ten
goede te nemen. Hierop vertrok hij
niet zijne drie Broeders en zijne gantfche
Familie naar zijne ftad Breda ,
waar hij flegts zo lang vertoefde, als
nodig was, om nog enige huislijke
zaken in orde te brengen. Zijn oudfte
Zoon, rï-u*ï! W I L L E M , alleen,
bleef op de Hogefehool te Leuven terug
, dewijl hij hem onder de befcherming
der Brabandfche Vrijheden en de
voorregten der Akademie veilig genoeg
oordeelde; ene onvoorzigtighcid, die,
zo zij werkelijk niet met oogmerk gcfchiedde,
bezwaarlijk overeen te brengen
is met het- juiste oordeel , dat
hij in Zo vele andere gevallen aangaande
het karakter van zijne tegenpartij
geveld had. Te Breda vervoegden de
hoofden der Kalvinisten zig nog eenmaal"
bij hem , met de vraag, of
zij nog iets konden hopen , dan of
aües verloren ware? De Prins gaf hun
m antwoord, dat hij hun meermalen-
(*) TBXJAN. 527. STRADA 183, «*-TE*1 ' ;
95. BURG. 470. 47 s
> MEURS. a8.

NEDERLANDEN.
M raad had gegeven , dien hij tans iit
wederom herhaalde, dat zij zig bij
SOEiT,
de Augsburgfche Belijdenis zouden voegen
, dewijl dan hunne hulp uit Duitsch- "
land zeker was; doch konden zij daartoe
niet befluiten , dan zouden zij
hem zësmaal honderdduizend guldens bezorgen
, of nog meer, zo zij "konden.
Het eérfte, zeiden zij , fireed
met hunne overtuiging en hun geweten
; maar tot het geld zou misfehien
raad zijn , bijaldien men flegts weten
mogt, waartoe hetzelve hefteed zou
worden. ,, ja," riep ORANJE verdrietig
uit , „ zo men dat weten moet j kan
„ het van. geen nut zijn." Dadelijk
brak hij het gefprek af, en liet de
Afgevaardigden teriioud daarop vertrekken.
Hem wérd venveten , dat hij
zijn vermogen verfpild , en, om zijne
drukkende fchulden, nieuwigheden
begunstigd had; dog hij verzekerde,
dat hij nog zestigduizend guldens jaarlijkfche
renten genoot. Evenwel liet
hij zig , vóór zj^T vertrek , door de
Staten van' Holland nog twintigduizend
guldens opfchictcn, waarvoor hij enige
vaste goederen te pande ftelde. Mert
kon zig niet begrijpen , dat hij zo
geheel en al zonder tegenftand zig aart
dc noodzakelijkheid onderworpen , ert
alle verdere pogingen opgegeven' had ;
doch wat hij in fiilte Vet zig omdroeg
, wist niemand; niemand had fif
êtjne ziel geleezcn. Zommigeu vraagden
Hh a.

III
BOEK,
484 DE AFVAL DER.
hem , hoe hij zig voordaan jegens dëri
Koning van Spanje dage te gedragen?
„ Vreedfaam ," was zijn antwoord , „ ten
ware dat hij mijne eer, of mijne
?> goederen aantastte". Daarop verliet hij
de Nederlanden, om zig in zijne geboortefiad
Dillenburg, in het Nasfaufche,'
tot dc rust te begeven. Vele
honderden , niet alleen van zijne onderhorigen
, maar ook vrijwilligen *, verbelden
hem naar Duitschland; en weldra
volgden hem dc Graven van Hoogftraten,
van Kuilenburg, en van Bergen
, die liever verkozen ene vrijwillige
ballrngfchap met hem te delen,
dan roekeloos een onzeker lot te gemoet
te gaan. De Natie zag haren
Befcherm - Engel met hem vertrekken ;
velen hadden hem aangebeden , allen
hadden hem vereerd. Met hem ontviel
de Protestanten hun laatfte fteun;
en evenwel hoopten zij van dezen gevlugtcn
man nog meer, dan van alle
te zamen, die agtergeblcven waren.
De Katholijken zelve zagen hem niet
zonder leedwezen vertrekken. Ook voor
hun had hij zig tegen de dwinglandij
verzet; niet zelden had hij hen tegen
hunne eigen Kerk in befcherming
genomen ; velen onder hun had hij
aan den bloeddorstigen ijver der Sekten
ontweldigd. Enige weinige bekrompene
zielen onder de Kalvinisten , welken
de voorgeflagen vereniging met de
Augsburgfche Geloofsgenoten geërgerd

NEDERLANDEN. 485
had, vierden met ftille dankofferen
den dag, waarop de vijand van hun
geweken was (*).
Dadelijk na het affcheid van zijnen
Vriend, fpoedde de Prins van Gavre
naar Brusfel terug, om aan het Hof
der Landvoogdes de beloning voor zijne
ifandvastigheid te ontvangen, en
daar, in het hofgewoel, en in den
zonnefchijn van zijn geluk, die weinige
wolken te verdrijven, welken de
ernstige waarfchouwing van ORANJE over
zijne ziel had getogen. Er kon tans
geen mensch gelukkiger zijn , dan E G-
JVIOND zig gevoelde. ORANJE'S vlugc
liet hem nu alleen op het toneel.
Tans had hij in de Republiek genen
mededinger meer, die zijnen roem verdonkerde.
Hij was alleen de fier, die
tans aan den Hemel flonkerde. Met
verdubbelden ijver ging hij van nu
af voort, om ene wankelende vorstengunst
te verwerven , boven welke
hij tog zo ver verheven was. Gantsch
Brusfel moest zijne vreugde 'met hem
delen. Pragtige gastmalen en openbare
feesten werden door" hem aangeregt,
welken de Landvoogdes zelve meermalen
bijwoonde , om alle fporen van
wantrouwen uit zijn gemoed uittewisfchen.
Niet te vreden , den gevorderden
eed afgelegd te hebben, ftreefde
(*) METEREN 100. MEURS, Guil. Aiiru
34, HEID. 5. GROT- 26.
Hh 3
iir.
B O E rc.
1567.

UI-
jSOEK,
486* DE AFVAL DER
hij den rechtzinnigftcn in rechtzinnigheid
3 en in ijver den grootften ij veraar
voorbij , om het Protestantfche
Geloof te verdelgen , cn de wcderfpannige
Steden van Vlaanderen door de
wapens te onderwerpen. Den Grave van
Hoogftraten , zijnen ouden vriend, gelijk
ook den gehelen nog overigen aanhang
der Geuzen , zeide hij zijne vriendfehap
voor altoos op , bijaldien zij
nog langer aarfelden , om in den .fchoot
der Kerke wedertckcren , en zig
met hunnen Koning te' verzoenen. Alle
vertrqude brieven , welken beide Partijen
van elkander in handen hadden ,
Werden ijitgewisfeld, en de fcheuring
tusfehen beiden door dezen laatfien ftap
openbaar en onherllelbaar gemaakt, EG-
MOM D 's afval, en dc vlugt des Prin
fen van Oranje, vernietigden der Protestanten
laatfte hoop , en Hoopten het
gehele Verbond der Geuzen. De een
wilde den anderen voorbijdreven in bereidwilligheid
en ongeduld, om het
Compromis aftezweren , ' en den nieuwen
eed te doen , die hem werd voorgelegd.
Te vergeefs Haakten de Protestantfche
Koopluiden over dit woordbreker
des Adels luide klagten ; hunne
zwakke ftem werd niet meer gehoord
, en alle fommen , door hun aan
de ondernemingen des Verbonds hefteed 3
waren verloren
(*) STRADA 184. BURG. Afói

NEDERLANDEN. ' 4 §
f
De voornaamfte plaatfcn waren on­ HL
derworpen , en hadden bezetting; de B, B O K K.
oproermakers vloden, of ftierven door _
beulshanden ; in de Provinciën was geen
redder meer voorhanden ; alles week
voor het geluk der Landvoogdes, en
haar overwinnend leger was in aantogt
tegen Antwerpen. Na enen zwaren en
hardnekkigen ftrijd, was deze Stad eindelijk
van de ergfte aanftokers gezuiverd;
HERMAN en zijn aanhang waren
gevlugt; hare inwendige ftormen
hadden uitgewoed, en nu lag zij uit*
geput en magteloos, gelijk een doodkranke
, dien het geweld der koortfe
zo even verlaten heeft. De gemoederen
begonnen langfamerhand weder tot
zig zeiven te komen , en, door gene
dolle Dwepers meer verhit , voor
beter raadflagen vatbaar te worden. De
welgezeten Burger verlangde hartlij k naar
de rust, om den Koophandel en de
handwerken weder te zien opluiken,
welke door de langdurige Regeringloosheid
zeer veel geleden hadden. Dc gedugte
aannadering van ALBA deed wonderen
; om de vervolgingen voortekomen
, welken een Spaansch leger over
het Land ftond te brengen, haastte
men zig, om in de zagce hand der
Landvoogdes te vallen. Uit eigen beweging
zond men gevolmagtigden naar
Brusfel , om haar een vergelijk voorteftellen
, en hare voorwaarden tc horen.
Zo aangenaam als dc Landvoogd.
Hh 4

III.
BOEK.
483 DE AFVAL DER
des door dezen vrijwüligen ftap verrast
wierd, zo weinig liét zij zig door
hare blijdfchap ' verkloeken. Zij verklaarde
, dat zij van niets horen kon'
of wilde, 'voor dat de 'Stad Bezetting'
had ingenomen'. Ook dit vond genen
tegcnliand meer, en de ' Graaf,
van Mansveld ' trok den volgenden dag
met zestien Vaandelen in dagorde binnen.
Tans werd 'er' een plegtig ver-'
drag tusfehen de Stad en de Hertogin
gefloten, volgens welk de eerstgenoemde
zig verbond , den Hervormden'
Godsdienst gantsch en al aftefchaf-'
fen , alle Leeraars van die Kerk te'
verbannen , den Roomsch - Katholijken
Godsdienst in 'zijnen vorigen luister','
de verwoeste ' Kérken in ' haren ' gehelen
pragt te hcrftcllcn , de oude Pla-"
karen , als voorheen , te handhaven,'
den nieuwen eed , welken dc andere
Steden gezworen hadden, ' insgelyks"
tc doen , en allen, die de Hoog-'
heid des Konings beledigd, # ' de wapens
opgevat , en aan het ontheiligen
der Kerken 'deel gehad hadden,'
in de handen van het Gcrcgt tc leveren.
Daartegen verbond, de Land-"
voogdes zig, al het voorledene te
vergeten , cn voor de overtreders zelfs
een goed woord ' bij den Koning te
fpreken. Aan alle de genen, die,'
van hunne -
vergiffenis onzeker, de
vlugt mogten verkiezen, zoude een
maand vergund worden, om hunne

NEDERLANDEN. 48*
goederen toe geld te maken , en HL
hunne perfoncn in veiligheid te bezorgen
; met uitfluiting nogthans van
alle dezulken, die iets ftrafwaardigs,
gedaan , cn door het vorige reeds
van zelf uitgezonderd waren. Dadelijk
na het fluiten van dit verdrag
werd aan alle Gereformeerde en Lu-"
therfche 'Predikanten binnen Antwerpen
en het gehele omliggende grondgebied ,
door den Rocdcndrager aangezegd, dat
zij binnen vier-en twintig uren het Land
moesten ruimen : aan de zulken die
tot Konfistoriën behoorden , werden drie
dagen vergund. Alle flraten, alle poorten
waren opgepropt van vlugtelingen,
die ter eere van hunnen God dat
gene, wat hun 't liefftc was, verheten
, en voor hun vervolgd geloof
een gelukkiger hemelflrcek zogten. Hier
namen mannen van hunne vrouwen,
vaders van hunne kinderen voor eeuwig
affcheid ; daar voerden zij dezelven
met zig weg. Gantsch Antwerpen
was gelijk een klaaghuis; BOEK.
waarheen men de ogen floeg , zag.
men een aandoenlijk toneel . van de
fmertelijkfte Tchciding. Alle. Protestantfche
Kerken waren verzegeld; het was
met dien gehelen Godsdienst gedaan.
De tiende April was dc dag., waarop
de Predikanten uittrokken. Toen
zij zig nog eenmaal op het Stadshuis
vertoonden , om van de Magiftraat
affcheid të nemen, konden zij
Hh 5
I567*

HL
BOEK
4«0 DE AFVAL DER
hunne traanen niet binnenhouden , zij
. borsten uit in de bitteriic klagten.
. „ Men had hen opgeofferd," riepen
zij , „ men had hen op de fchan-
„ delijkite wijze veriaten ; doch 'er lecf-
„ de voor hun een God , die niet
„ ongeftraft zoude dulden , dat de Die-
„ naars van zijn woord wierden weg-
5> gejaagd, en er zou een tijd ko-
„ men , wanneer Antwerpen deze laag-
„ hcid zwaar genoeg zoude boeten."
Allermeest beklaagden zig de Lutherfche
Leeraars, "die' door de Magiftraat
zelve in het Land waren geroepen
, om tegen de Kalvinisten te
préken. Onder het bedrieglyke voorgeven
, dat de Koning hunnen Godsdienst
niet ongunstig ware, had men
hen in ene verbindenis tegen de Kalyinisten
getrokken, en dezen met hulp
van hun onderdrukt; tans, nu men
hen niet meer nodig had, liet men
beiden in een gemeen lot hunne dwaasheid
betreuren (*).
Weinig dagen daarna deed de Landvoogdes
een pragtige Intrede binnen
Antwerpen, verzeld van duizend Waalfche
Ruiters , van alle de Ridders
van het Gulden vlies, alle Stadhouders
en Raden, benevens haar gantfche
Hof en ene grote menigte Re-
(*) M E U R S 33. 34. THUAN. 527. REID.
S. KÏRADA 187. 188. METEREN 529, iqq.
J-URG. 477. 478.

NEDERLANDEN. 49?
gerings-Peifonen ? met de gehele praal III.
yan ene Overwinnares. Zij deed haar SOEK
eerfte bezoek in de Dom - Kerk, die
nog de droevige blijken van den
Beeldenftorm vertoonde , en hare Godsvrugt
de bitterftc tranen afperste. Terftond
daarop werden op de openbare
markt vier Oproermakers, welke
in hunne vlugt agterhaald waren , met
den dood geftraft ; alle kinderen ,
welke den Doop paar de wijze der
Protestanten ontvangen hadden , moesten
denzelven van de Pvoomfche Priesters
nog eenmaal ontvangen ; alle Scholen
der Ketters werden vernietigd, alle
hunne Kerken geil egt." Genoegfaam alle
Nederlandfche Steden volgden het voorbeeld
van Antwerpen, en dc Protestantfche
Leeraars werden uit allen verjaagd.
Met het einde van April waren
alle Roomfche Kerken weder pragtiger
dan voorheen opgefierd , alle Protestantfche
Kerkgebouwen gedoopt, cn
alle vreemde Godsdienst, tot op het
geringfte overblijffel toe , uit alle zeventien
Provinciën verbannen. De gemene
hoop , die met zijne genegenheid
gemeenlijk het geluk volgt, betoonde
zig tans even zo ijverig, om den
val der ongelukkigen te verhaasten,
als hij kort te voren woedende voor
dezelven gefireden had: een fraai Bedehuis
, 't welk de Kalvinisten te Gent
geftigt hadden , was in minder dan
een uur tijd» vernield. Van de bal-

IÏL
OE K
492 OE AFVAL DER
ken der vernielde Kerken werden galgen
voor de zulken geboud, die zig
aan de Roomfche Kerken vergrepen
hadden. Alle Geregtsplaatfen waren met
lijken, alle geyangenisfen mee offers,
die ter dood beitemd waren, alle
openbare wegen met yiugtelingen opgepropt.
Geen Stad was zo klein ,
dat 'er in dit moordjaar niet tusfehen
de vijftig cn driehonderd binnen
dezelve ter dood wierden gebragt
, - zonder de zulken te rekenen ,
welke op het platte land den Drosten
in handen vielen , en als royersgeboeftc
, zonder genade , cn zonder
verder verhoor, op fiaande voet
wierden opgehangen (?)
De Landvoogdes was nog te Antwerpen,
toen 'er zig uit. Branden-;
burg , Saxen, Hesfen , Wirtembcrg
en Baden Gezanten aanmeldden, die
als voorfpraken voor hunne gebannen
Geloofsbroeders bij haar verfchenen.
De verdreven Leeraars van de Augsburgfehc
Belijdenis hadden den Religievrede
der Duitfchers , waaraan Braband
, als een Rijks - Stad mede
deel had, ingeroepen , en zig onder
de befcherming dezer Vorsten bege-»
ven. De verfchijning dezer vreemde
Gezanten maakte de Landvoogdes verlegen
, en te vergeefs zogt zij der-
(*) TlIUAN 52p. STRADA 178. METEREI*
99- 103. BURG. 4Ü.2. 484.

NEDERLANDEN. 493
zeiver intrede in dc Stad voortekomen ;
het gelukte haar egter, hen onder
den ichijn van eerbetoningen, zo ïenerp .
te laten bewaken , dat voor de rust
der Stad niets van dien kant te
vrezen was. Uit den hogen toon , welken
zij , zeer ten, ontijde , bij de Hertogin
gebruikten , zou men fchier befluiten
, dat het hun met hun verzoek
geen regte . ernst geweest ware.
„ Volgens regt f. zeiden zij , „ behoorde
• de Augsburgfche Belijdenis ,
„ als de enige, die den zin van
,., het Euangcüj begreep, in de Ne*
„ dcrlandcn de heerfchende te zijn;
„ maar het was ten uiterllen onna-
„ tuurlijk en ongeoorloofd, derzelver
,', Aanhangers door zulke • gruwelijke Pla-
„ katcn tc vervolgen. Men verzogt
„ derhalven de Landvoogdes, uit naam
van den Godsdienst, de Volken ,
„ over welken zij het beftuur had ,
niet met zulk ene hardheid te be-
„ handelen." — „ Een vooraffpraak van
„ zodanigen aart ," liet zij door den
mond van haren Duitfchcn Staatsdienaar
, den Graaf van Scharcmberg 4
antwoorden, „ verdiende in 't geheel
„ geen antwoord. Uit het aandeel,
„ dat de Duitfche Vorsten aan de
' „ Nederlandfche Vlugteüngen genomen
,., hadden , bleek het, dat zij den
„ brief des Konings , welke ene ver-
„ klaring van deszelfs gedrag behels-
„ de, veel minder geloof gaven, dan
IIT.
BOEK

III.
BOEK.
I
494 DL A F V A L D E R
„ dan dc bcrigten van enige onver-
" i aC
j' n
'
l
ie t i e
'
b eda
b ce
»is hunner
„ daden , in zo vele vernielde Ker-
„ ken gelligt hadden. Zij zouden wèl
„ doen , zo zij aan den Koning van
„ Spanje overlieten, voor het welzijn
„ zijner onderdanen te zorgen , en
h afzagen van de onedele poging,
,', om dén geest van oproer in vrecm-
„ de landen aantekWeeken." Binnen
weinige dagen vertrokken de' Gezanten
weder uit Antwerpen ; zonder iets
te hebben uitgevoerd; alleen die van
Saxen deed in 't geheim aan de Landvoogdes
ene verklaring , dat zijn Heer
tot dezen ftap uit nood overgegaan,'
sn oprcgtelijk het Huis van Oosten­
j rijk toegedaan was (*). De Duitfche
l Sezanten hadden Antwerpen nog niet
verlaten, toen een berigt uit Holland
( le zegepraal der Landvoogdes volooide.
Dc Graaf van Brederode had zijné
f tad Vianen , en alle zijne nieuwe
\ Vestingwerken, uit vrees voor den Graaf
t an jvlegen, verlaten, en zig met
I ehulp der Onroomfchen in de Stad
/ .mfterdam geworpen , waar zijne teenwoordigheid
dc Magiftraat, die pas
tl : voren enen opftand van binnen
n iet moeite geftild had, ten uiter­
ft en bekommerde, doch der Protestaiï-
tc n moed op \ nieu opwakkerde.
E agelijks vermeerderde hier zijn aan-
(*) STRADA 188. BURG. 4S7 — 48^

NEDERLANDEN. 495
hang j en uit Utregt, Friesland, en HL
Groningen vloeide hem ene menigte BOEK.
Ëdelluiden roe , welke door de overwinnende
wapenen van MEGEN en
ARE M BERG vandaar verdreven waren.
Onder allerlei vermomde kleding
vonden zij middel om in de Stad
tc fluipen , waar zij zig rondom den
perfoon van hunnen Aanvoerder verzamelden
, en hem tot ene fterke lijfwagt
verfirekten. De Landvoogdes,
voor enen nieuwen opftand bedugt,
zond deswegen enen van hare Gehcimfchrijvers
, JACOB DE LA TOR-
RE , aan den Raad van Amfterdam,
en liet denzelven aanzeggen, dat zij
zig , om 't even op welke wijze
van den Graaf BREDERODE moesten
ontdoen. Noch de Magiftraat , noch
DE LA TORRE zelf, die hem in
perfoon den wil der Hertogin bekend
maakte, konde iets op hem verwinnen
; zelfs werd de laatstgenoemde door
enige Ëdelluiden uit het gevolg van
BREDERODE in zijne kamer overvallen
, cn alle zijne brieven hem ontnomen.
Denkelijk had hij zelf het leven
daarbij iugefchoten, zo hij geen
middel gevonden had, om haastig uit
hunne handen te ontkomen. Nog een
gehele maand na dit voorval , bleef
BREDERODE, als een onvermogende
Afgod der Protestanten , en een
last voor dc Roomfchen , zig te Amfterdam
ophouden , zonder veel mee?

III.
HÓEK.
406 £>È AFVAL DEK
tc doen , dan de rekening van -zijnen
waard dagelijks groter "te maken ;
terwijl intusfehen zijn dapper leger'
dat hij Mi Vianen had agtergelaten \
door vele vlugteliiigen uit de zuidelijke
Provinciën, verftérké, den Graven
van Mégen genoeg te doen gaf, om
Hen tc beletten, de Protestanten op
hunne vlugt te ontrusten. Eindelijk belloot
ook BREDERODE, naar het voorbeeld
van ORANJE , voor de noodzaaklijkhcid
te bukken, en ene zaak
optegevcn, die niet meer te redden
was. Hij gaf den Raad van State
zijn verlangen te kennen, om Amfrërdaffl
te verlaten, zo mén hem door
het opfc'hieten van ene matige fomme
gelds daartoe in ftaat wilde ftellên.
Om van hem ontflagen te worden
, werd het begeerde geld in allen
fpoed bijeen gezogt , ° en enige
Bankhouders fchotcn het zelfs onder
borgtogt van den Raad der Stad. Hij
Vertrok dus nog dien zelfden nagt uit
Amfterdam, en werd door een vaartuig,
met gefchut voorzien, tot in het
Vlie gebragt, vanwaar hij gelukkig
naar Embden ontkwam. Het noodlot
handelde genadiger met hem , dan met
de meesten van die genen , welken
hij in zijne dolle onderneming had
medegefleept; hij ftierf in het volgende
jaar vijftienhonderd agt-en zestig ,
op een zijner Kastelen in Duitschland,
aan de gevolgen van dronkenfehap
waar-

NEDERLANDEN. «o?
Waartoe men zegt, dat hij ten laatfien
vervallen was om zijn hartzeer
te verdrijven. Een gelukkiger lot viel
zijne weduwe , ene geboren Gravinne
van Meurs, ten dele, welke de Gemalin
werd van F RED ER IK III, Keurvorst
van de Palts. De zaak der Protestanten
had door het vertrek van
BREDERODE weinig verloren; het
werk, dat hij begonnen had , fiierf
niet met hem , gelijk het ook niet
door hem had geleefd. Het einde beflist
de eigenlijke waardij van alle
ondernemingen. De zamenzwcring van
enen BREDERODE moest in het niet
weder verzinken , waaruit zij was opgekomen;
maar wat zij goeds en gegronds
had, was en bleef boven alle toe«
vallen verheven (*).
Het kleine leger, dat hij door zijne
fchandelijke vlugt aan zig zeiven overliet
, was moedig en dapper, en had
enige welberaden aanvoerders. Het was
ontilagen, zodra hij vlood van wienv
het betaald wierd, maar goede moed
en honger hield hetzelve nog enen,
tijdlang bijeen. Enigen , onder bevel
van DIRK VAN BATENBURG, trokken
op naar Amfterdam , in hoope
om deze Stad te berennen ; maar de
Graaf van Megen, die met dertien
Vaandelen uitgeleezen Krijgsvolk ter ontzetting
- aanrukte, noodzaakte hen de-
O VAN METER EN ioo. Vigl. Vita. N. CV,
I. DEEL. li
III.
BOEK.

ÏIL
BOEK
4Ö&
DE AFVAL DEK.
zen aanflag optegeven. Zij voer-*
den niets anders uit, dan de om-
, liggende Kloosters te pionderen, waarbij
voornamelijk de Abtdij van Egmont
deerlijk gehavend werd, en trokken
vervolgens naar Waterland, iwaar zij
zig , wegens de menigvuldige moerasfen ,
voor verdere vervolging veilig rekenden.
Doch ook derwaards volgde hen
de Graaf van Megen, en dwong hen
hun behoud in de vlugt over de
Zuiderzee te zoeken. De Gebroeders
VAN BATENBURG, benevens enige
Friefche Edelen , onder anderen de
Heren BEI MA en GALAMA, borgen
zig met honderd - en twintig Soldaten , en
met den buit, uit de Kloosters bij
Hoorn gehaald, in een fchip , om
naar Friesland overtefieken, doch vielen
, door de trouloosheid van den
Schipper, die het fchip bij Harlinjven
op ene zandbank Huurde, in hai>
den van enen der Hopluiden van AREM<
BERG, die hen alle levende gevangen
kreeg. De gemenen uit deze manfchap
werden dadelijk door den Graaf
van Aremberg gevonnist; de Ëdelluiden
, welke zig onder dezelve bevonden
, werden aan de Landvoogdes
overgezonden, die zeven van hun liet
onthoofden. Zeven anderen van de aanzienlijkfte
geboorte , onder welke de
Gebroeders BATENBURG en. enige
Friezen zig bevonden , allen nog in
den bloei des levens, werden voor
den Hertog van Alba gefpaard , om

NEDERLANDEN, 499
de bediening van zijnen post terftond III.
te kunnen aanvaarden met ene daad, BOEKi
die zijns waardig was. Gelukkiger waren
de vier overige fchepen , die
van Medemblik onder zeil waren gegaan
, en door den Graaf van Megen
met kleine vaartuigen vervolgd
werden. Door tegenwind geraakten zij
buiten hunnen koers, en werden naar
de Gelderfche küst gedreven; waalzij
behouden aan land (lapten; Zij
gingen vervolgens bij Heusfen over
den Rhijn , en bereikten gelukkig den
Kleeffchen bodem , waar zij hunne
vaandelen in Hukken fcheurden, en
uit elkander gingen. Enige hopen,
die zig bij de plondering der kloosters
te lang hadden opgehouden, werden
door den Graaf van Megen in
Noordholland agterhaald, en gevangen
genomen. De Graaf verenigde zig vervolgens
met NOIRCARMES, en leide
bezetting in Amlierdam. Drie Vaandels
Krijgsvolk, het laatfte overfchot
van het Geuzen - Leger, werden bij
Vianen, daar zij ene fchans wilden
vermeesteren , door Hertog ERIK VAN
BRUNSWYK overvallen en geflagen, en
derzelver hoofd, RE NES SE gevangengenomen,
die kort daarna op het flot Vredenburg
binnen Utregt onthoofd werd.
Toen Hertog ERIK daarop in Vianen
binnenrukte, vond hij niets dan ftraten
, en ene Stad zonder menfchen :
de inwoners en bezetting hadden dezelve
li 2,

503 £>E AFVAL D-'ËR
lil in den eerften fchrik verlaten. Hij
TT O EK. liet dadelijk de Vestingwerken flegten,'
muren en torens afbreken, cn maakte
deze verfterkte Stad der Geuzen
tot een Dorp (*•). De eerfte oprigters
van het Verbond waren uit elkander
geraakt ; BREDERODE en
LODEWYK VAN NASSAÜ waren naar
Duitschland gevlugt, en de Graven
van Hoogftraten , Bergen en Kuilenburg
hadden hun voorbeeld gevolgd;
MANSVELD was afgevallen, de gebroeders
BATENBURG verwagtten
in de gevangenis een fchandelijk lot,cn
THOULOUZE had enen roemrugtigen
dood op het flagveld gevonden.
Die geenen der Verbondenen,
welke het zwaard van den vijand
en den fcherpregter ontkomen waren,
hadden ook niets meer dan hun leven
geborgen , en dus zagen zij eindelijk
met ene fchrikkelijke waarheid
den naam te verdienen , dien zij
als enetf pronknaam gedragen hadden.
Zodanig een onaanzienlijk einde nam
dit lofwaardige verbond , dat in den
eerften tijd van zijne oprigting zulke
fchone vooruitzigten opleverde , en zig
liet aanzien enen Herken dam tegen
de onderdrukking te zullen worden.
Eendragt was deszelfs magt; wantrou-
C*) VAN M E T E R E N 100. 101. TH U AN, 530.
BURG 490 — 492. STRADA. 189. M E U R S,
$i» vieL. ad 11 OPPER, Epist. 34.

NEDERLANDEN. cof
wen en tweedragt deszelfs ondergang.
HL
Het had vele zeldfame en fchone
BOEK,
deugden aan 'c licht gebragt en ontwikkeld
; maar het miste de twe minst
ontbeerkjke van allen , gematigdheid en
voorzigtigheid, zonder welke alle ondernemingen
mislukken, alle vrugten
der werkfaamfte vlijt bederven. War
ren deszelfs oogmerken zo zuiver geweest,
als het voorgaf, of ook flegts
zo zuiver gebleven, als zij bij deszelfs
oprigting werkelijk waren, het
zou de toevallen getrotfeerd hebben ,
die hetzelve al vroeg ondermijnden,
en , fchoon ongelukkig, evenwel een
roemrugtig aandenken in dc Gefchiedenis
verdienen. Maar het firaak te
duidelijk in de ogen, dat dc verr
bondene Edelen aan de dolheid der
Beelde.nfformers meer deel hadden of
namen ,, dan met hunne waardigheid
en de zuiverheid van hun oogmerk
firookte; en velen onder hun hebben
ogenfehijnhjk hunne eigene goede
zaak met de razende onderneming
van dien veragtelijkcn hoop verwist
feld. Het beperken der Inquifitie ,. cn
ene wat meer mcnfchelijke inrigting
der Plakaten, was een van de weldadige
uitwerkingen des verbonds 5 maaide
dood van zo vele duizenden,
welke in deze onderneming omkwamen
, de ontbloting des I^ands van
zo vele voortreffelijke burgers, de inroeping
van den Hertog
1 1
3
van AJba a

eoa DE AFVAL DER
III.
BOEK.
en de wederkering der Spaanfche wapenen
in de Nederlanden , waren gewisfelijk
een alte dure prijs voordeze
kortffondige verligting. Menig goed
en vreedfaam burger , die, zonder deze
gevaarlijke gelegenheid, de verzoeking
niet gekend zou hebben , werd
door den naam van dit verbond tot
ftrafbare ondernemingen vervoerd, waarvan
het hem enen gelukkigen uitflag
liet hopen, doch welke hoop het nier.
vervulde, en hem daardoor in het
verderf fio.rtte. Nogtans kan men niet
ontkennen, dat het Verbond ook veel
ikwaads, door hetzelve geftigt, door
een wezenlijk nut weder heeft vergoed.
Door hetzelve werden de afzonderlijke
leden uit den burgerftaat
nader bij elkander gebragt , en uit
een bekrompen eigenbelang getrokken;
door hetzelve leefde een weldadige
geest van algemenebest - gezindheid , welke
onder den druk der Alleenheerfching
dus lang bijna was uitgedoofd;
en 'er werd tusfehen de vaneengefcheiden
leden der Natie ene vereniging
bewerkt, welker moeilijkheid alleen
de Dwingelanden zo. ftout maakt.
Die proef, 't is waar, mislukte ,
en deze in te groten haast gelegde
banden raakten weder los, maar door
mislukte proeven leerde de Natie eindelijk
den duurfamen band vinden ,
die de vergangklijkheid zou tarten.
De vernietiging van het Geuzen-

NEDERLANDEN. 5°5
leger bragt nu ook de Hollandfche
Steden tot de vorige gehoorfaamheid te- ]
rug en in de Nederlanden was geen
enkelde plaats meer, die zig niet
aan de wapenen der Landvoogdes had
onderworpen ;' maar de toenemende verhuizing
van inborelingen en vreemden
dreigden het Land ene dodelijke uitputting.
Te Amfterdam was de menigte
0
der vlugtenden zo groot, dat
het aan vaartuigen ontbrak , om hen
over de Noord" en Zuidzee te brengen,
en deze bloeiende Koopftad zag
den gehelen ondergang van hare welvaart
te gemoet. Verfchrikt door deze
algemene vlugt, haast zig de Landvoogdes
, om bemoedigende brieven aan
alle lieden te fchrijven , en den zinkenden
moed des Burgers door fchone
beloften optebcuren. Aan allen
die den Koning en der Kerke
vrijwillig 1
trouwe zouden zweren,
zeide ' zij ""in 's Konings naam ene
volkomene vergiffenis toe , en nodigde
de vlugtenden, door openbare papieren
, in vertrouwen op deze_ Koninglijke
genade weder te keren. Zij beloofde
de Natie , haar van het Spaanfche
Krijgsvolk te bevrijden, offchoon
het ook reeds op de grenzen ftond;
ja zij ging zo ver, om zig te laten
ontvallen, dat men nog wel een
middel konde vinden, om dit leger
den ingang in de Nederlanden met
geweld te beletten,
li 4
dewijl zij in 'l
in.
SOEK.

III.
BOEK
S°4 DE AFVAL D.EIt
geheel niet gezind was, den roem
enes vredes , dien zij met zo vele
. moeite behaald had, aan enen anderen
afteftaan. Slegts weinigen keerden
op trou en geloof" terug. ,
en deze weinigen hebben zig dit naderhand
beklaagd; vele duizenden waren
reeds weg, en meer duizenden volgden.
Duitschland en Engeljnd waren
opgevuld met Nederlandfche vlugtelingen
, die , waar. zij zig vestigden,
hunne gewoonten en. zeden , zelfs tot,
de klederdragt toe, behielden , omdat
het hun tc hard viel, hun Vaderland
geheel afteflerven , en zelfs
van de hoop op ene wederkomst te,
fcheiden. Weinigen bragten nog enige
ovcrblijffclen. van hunne vorige
welvaart met zig; verre het gröotfte
gedeelte kwam daar al bedelende,
en fchonk htm nieu Vaderland niets'
dan hunne nijverheid, rappe handen y;
en regtfehapen burgers (*).
En nu fpoedde zig de Landvoogdes
, om den Koning ene boodfchap
toe te zenden , waarmede zij hem ,
in al den tijd van. haar beftuur,
nog niet had kunnen verblijden. Zij
liet hem weten , dat' het haar gelukt
was, de rust in alle Nederlandfche
Provinciën te herftellen, en
VAN METEREN IOI, MEURS. 35,
BURG 486. VIGL. ad HOPPER. Epist. 5. 34»
f ROT» 26,

NEDERLANDEN. 505
dat zy zig nu ftctk genoeg oordeel­ IJL
de , om dezelve daar te bewaren. B O EK.
De Sekten waren uitgeroeid , en de
Roomsen-Katholijke Godsdienst praalde
tans in zijnen vorigen luister; de
muitelingen hadden reeds hunne verdiende
ilraffen ontvangen, of verwagtten
dezelve nog in de gevangenis;
van de Steden was zij door genoegfame
Bezetting verzekerd. Tans had
men derhaivcn geene Spaanfche benden
in dc Nederlanden meer nodig,
en 'er was niets meer overig, wat
enen genoegfaamen grond voor derzelver
komst kon opleveren. Deze zoude
integendeel de orde en rust weder
verhoren , welke zij met zo veel
kunst gevestigd had , het herltel van
Koophandel en Handwerken 't welk
beiden zo nodig hadden, moeilijker
maken , en , terwijl dezelve den Burger
tot nieuwe kosten noodzaakte,
hem tevens van het enige middel ,
om die kosten te vinden, beroven.
Reeds had het blote gerugt van de
komst des Spaanfchen legers het Land
van vele duizenden nuttige burgers beroofd
; de werkelijke verfchijning van
hetzelve zou het ganfchelijk tot ene
woestijn maken. Dewijl 'er geen vijand
meer te beltrijden, en geen oproer
meer te dempen was ? kon men gene
andere reden voor dit leger uitvinden
, dan dat het beflemd ware
om ftraf te oefenen ,
li 5
en in deze

S06 DE AFVAL DER
III. onderftelling zou het geen luisterrijk
BOEK. onthaal ontmoeten. Niet meer door
de noodzaaklijkheid ontfchuldigd , zou
dit geweldige middel flegts den gehaten
fchijn van onderdrukking hebben
, de gemoederen op 'c nieu verbitteren
, de Protestanten tot het uiterfte
brengen, en hunne buitenlandfche
Geloofsgenoten tot hunne befcherming
wapenen. Zij had de Natie in
*s Konings naam beloofd , dat dezelve
van vreemd Krijgsvolk bevrijd zoude
blijven, en aan deze toezegging
had zij de tegenwoordige rust voornamelijk
te danken ; zij ftond hem
derhalven voor de voortduring van die
rust niet in , bijaldien hij haar logenftrafte.
De Nederlanden zoude hem,
hunnen Heer en Koning, met alle
tekenen van genegenheid en eerbied
ontvangen, maar hij mogt tog als
Vader, en niet als ftrafoefenend Vorst
komen. Hij mogt komen om zig te
verheugen in de rust, welke door
haar den Lande gefchonken was, maar
niet, om dezelve op 't nieuw te
doren (*>
Dog in den Raad te Madrid was
het anders befloten. GRANVELLE ,
die, fchoon afwezig , nog door zijne
aanhangers in het Spaanfche kabinet
heerschte , de Kardinaal Groot-
Inquifitie - meester SPINOSA , en de Hertog
van Alba, ieder door zijnen
(*) STRADA 197.

NEDERLANDEN. 5^?
haat, zijnen geest van vervolging, HL
pf zijn eigenbelang beftuurd , hadden BOEK,
de zagtere gevoelens van den Prins
van Eboit , den Graaf van Ferm,
en den Koninglijken Biegtvader FRES-
N E D A overltemd (*)• Dezen beweerde ,
dat het oproer voor het tegenwoordige
wel geftild' was, maar alleen
daarom, dewijl het gerugt van de
gewapende overkomst des Komngs de
muitelingen yerfchrikt had; dat men
alleen aan vrees, maar niet aan beton
die rust had tc danken, welke
ras weer zou geitoord worden , wanneer
die vrees was weggenomen. Daar
dc vergrijpen van het Ncderlandlche
Volk den Koning ene zo fchonc en
gewenschte gelegenheid gaven, om zijne
despotieke voornemens met enen
fchijn van regt op de Republiek uittevoeren,
was deze vreedfame vereffening
, waarin de Landvoogdes ene
verdienste Relde , zeer ver bczijdcr
zijn eigenlijk oogmerk, welk geer
ander was, dan de Nederlanden , ondei
een wettig voorwendfel, te berover l
van vrijheden , die voor zijnen heersen.
Zugtigen geest reeds lang een aan
ftoot waren geweest.
' Tot dus verre had hij den a ge
menen waan, dat hij de Nederlan
den in perfoon zoude bezoeken, me 6
de ondoorgrondelijkfte ontveinzing gaan
de gehouden, hoe ver hij ook mis
(*) STRADA. 1.93. fq.

ÏIL
en den Mkn gang van zijnen geest
welke door de verfcheidenheid e/S
heid van vertoningen, die van buiten
op hem aandrongen, alte ligt
pp ene onaangename wijze verftrooid
en overllelpt wierd. De zwarigheden
en gevaren, waarvan bijzonder deze
reis verzeld ging, moesten derhaiven
_zyne natuurlijke vreesagtighcid en kleinmoedigheid
deste m.ee? affehrikken
hoe mmder hij , die flegts gewoon
was van zig aftewerken , '. en
g
deS ïcben naar zijne grondregels, en niet
zijne grondregels naar de menfchen £
fchikken, het nut en de noodzaaklijkhcid
daarvan kon inzien. Daar het hem
xuten dat onmogelijk was , zijnen Peroon
, zelfs maar voor een ogenblik
]
[an zijne Koningiijkc waardigheid te*
J chciden, voor welke geen Vorst ter
) vereld ooit zo flaafsch en kinderagdg
1 'ezorgd was als hij, waren de omi
!ag, welken hij in zijne gedagten
1 iet zodanige reis verbond, en de on^ '
osten, welken dezelve uit dien hoof-
C e veroorzaken moest, reeds op zig-
z elven alleen genoeg in ftaat om hem
d aarvan aftefchrikken; zodat men niet
e ens nodig had, den invloed van zijen
gunsteling RUÏ co MES VAN EBQ»
n
50o DE AFVAL DER
JcWen immer y a n ^ v o o m e m c n
lTLT'- 0ver
, het
^ eheel
* h
men Z
mee den
W c I
i " ^^pceftemmen
kunstmatigen toon van zijn
-"

NEDERLANDEN. £oti
t i, als die gaarne zou gezien heb­ iir.
ben , dat zijn mededinger, de Her­ KOEK,
tog van Alba , van den perfoon des
Konings verwijderd wierd, daarbij ter
hulpe te roepen. Doch hoe weinig hem
deze reis ook ernst ware , zo noodzaaklijk
oordeelde hij het evenwel, de
fchrik voor dezelve te laten werken,
om ene gevaarlijke vereniging der onrustige
geesten te beletten , den moed
der wclgezinden optehouden, cn verdere
flappen der misnoegden voortekomen.
Om deze veinzerij tot het uiterfte
te drijven, had hij de omflagtigfte,
en meest gerugtmakende toebereidfels
tot deze reis gemaakt, en alles gedaan
wat in zodanigen gevalle immer
vereischt wierd. Hij had fchepen laten
uitrusten , Officieren aangefteld , en zijn
gehele gevolg bepaald. Alle vreemde
Hoven werden door zijne Gezanten van
dit voornemen verwittigd, op dat hun
door deze krijgstoerustingen geen argwaan
mogt gegeven worden. Den Koning
van Vrankrijk liet hij voor zig
en zijn gevolg den doortogt door dat
Rijk verzoeken , en den Hertog van
Savoijen om raad vragen, welke van
beide wegen best was te kiezen. Van
alle fteden en vaste plaatfen , door
welke zijn weg zou kunnen lopen ,
liet hij berigten opmaken , en derzelver
afftand van elkander op het naaukeurigfte
bepalen. De gehele landftreek

ïlh
li O E K
5xó DÉ AFVAL DER
van Savoijcn tot Bourgondië moest op-"
genomen, en een bijzondere Kaars
, daarvan gemaakt worden , waartoe hij
van den Hertog de nodige Tekenaars
en Landmeters verzogt. Hij dreef dit
bedrog zo ver , dat hij de Landvoogdes
gelastte, ten minlien agt vaartuigen
in Zeeland gereed te houden,
om hem die dadelijk te gemoct te
kunnen zenden , wanneer zij zoude
horen, dat hij uit Spanje was afgevaren.
Zij liet ook werkelijk deze
fchepen uitrusten, en in alle kerken
gebeden doen , dat zijne reis wèl
mogt gelukken, fchoon velen bij zig
zeiven begrepen , dat zijne Majefteit
in zijne kamer te Madrid,- van ftorm
op zee niet veel te vrezen had.
Hij fpeelde deze rol zo meesterlijk,
dat de Nederlandfche Gezanten te
Madrid, BERGEN en MONTIGHV,
die alles tot hiertoe voor een guichelfpel
gehouden hadden, eindelijk
zelve daarover begonnen ongerust te
worden , en ook hunne vrienden te
Brusfel met deze -vrees vervulden.
Een derdendaagfche koorts, welke hem
omtrent dezen tijd te Segovic overviel,
of ook flegts van hem geveinsd
werd, verfchafte hem een fchijnbaar
voorwcndfel, om de uitvoering
van deze reis uitteftellen , terwijl intusfehen
de toebereidfelen tot dezelve
met allen nadruk wierden voordgezet.
Toen eindelijk de dringende

NEDERLANDEN". f>t*
en herhaalde aanzoeken van zijne III.
zuster hem tot ene bepaalde verkla­ BOEK.
ring noodzaakten, gaf hij' voor, dat
de Hertog van Alba met het leger
vooruit zoude trekken, om de wegen
van oproermakers te zuiveren,
en zijne eigene Koninglijke komst
meer luister bytezetten. Hij durfde
het nog niet wagen, den Hertog
als zijnen eigenlijken Plaatsbekleder aantekondigen
, dewijl men , niet verwagten
kon , dat de Ncderlandlche
Adel ene gematigdheid, welke zij
den Vorst niet konden weigeren, ook
zoude uitftrekken tot enen van deszelfs
Dienaren , die bij de ganfche
Natie als een wreedaart bekend was,
en van wien zij , als een vreemdeling
en enen vijand van hare ftaatsgefteldheid,
een afgrijzen had. En
inderdaad hield het algemene en nog
lang na AL B A'S komst ftand houdende
gevoelen, dat de Koning hen
binnen kort ftond te volgen, het uit
berften van geweldenarijen tegen, wel
ken de Hertog bij de wreedaartig<
aanvaarding van zijn Stadhouderfcha} t
gewisfelijk'zou hebben ondervonden (*)
De Spaanfche Geestelijkheid, en ii I
't bijzonder de Inquifitie, bragt dei l
Koning tot dezen Nederlandfchen togt
l
even "als tot enen heiligen oorlog
>
rijkelijke gaven op. Door geheel Sdanj
(*) STRADAIP3-200. VAN METERENTO.I.

HL
i> O E K,
iHi rié AFVAL DI:R
werd met allen ijver geworven. Zip
ne Onderkoningen en Stedehouders van
Napels, Sicilië , Sardinië en Malta
ontvingen bevel , om de kern van zijne
Italiaanfchc en Spaanfche •Krijgsbenden
uit de Bezettingsplaatfen bijeen
te trekken , en naar de gemene
verzamelplaats in het Genueefche
gebied te zenden ; waar dc Hertogvan
Alba dezelve zoude overnemen,
en tegen Spaanfche Rekruten , welke
hij medebragt, verruilen. De Landvoogdes
kreeg ten zelfden tijde aanfehrijving , om
nog enige Duitfche Regimenten Voetvolk
, onder bevel des Graven van
EBERSTEIN, SCHOUWENBURG ell
EODRONA in Luxemburg, gelijk mede
enige Esquadrons ligte ruiterij in
Franfche Comté gereed te houden, op
dat de Spaanfche Veldheer zig dadclijk
bij zijne aankomst in dc Nederlanden
daarmede verlierken konde.
De Graaf van Barlaimont ontving den
last om het inkomende leger van levensmiddelen
te voorzien, cn aan de
Landvoogdes' werd een fom van twemaal
honderd duizend goudguldens uitgeteld
, om deze nieuwe onkosten zo
wel , als die van haar eigen leger,
goed te maken (*).
Toen ondertusfehen het Franfche Hof,
onder voorwendfel van gevaar', dat
van de Hugenoten te dugten was,
zig van den doortogt des gehelen
fpaan-
£*) METEREN 104, BURGÜND. 412 «TRAD. IO£.

NEDERLANDEN. 513
Spaanfche legers verfchoond nad , wendde
FILIPS ,zig tot ' de Hertogen van
Savoije en Lotharingen, , die te veel
van hem afhingen, pm hem dit verzoek
te weigeren. De eerstgenoemde
maakte flegts de voorwaarde , dat hij
op kosten des Konings twe duizend
man Voetvolk , en een Esquadron Ruiterij
zou mogen houden, om zijii
land te dekken tegen de ongemakken
, waaraan hetzelve, gedurende den
doortogt van het Spaanfche leger,
mogt zijn blootgefield. Tevens nam
hij aan, het leger van de nódige
mondbehoeften te voorzien (*).
Het gerugt van dezen döortogt bragt
de Hugenoten , de Genevers , de Zwitfers
en Graubunders in beweging. De
Prins van Condé en de Admiraal van
c o L 1 G N Y hielden bij K A R E L IX
aan, dat hij tog zulk een gelukkig
tijdftip niet mogt verzuimen, daar
hij. ; het in zijne magt had, den
erfvijand van Frankrijk ene dodelijke
wonde toetebrengen. Met behulp
der Zwitfers, Genevers en zijne eigene
Protestantfche Onderdanen, zoude
het hem gemakkelijk vallen , de
bloem der Spaanfche Krijgsbenden in
de enge doorgangen van het Alpifche
gebergte te vernielen, waarbij
zij beloofden hem met een leger van
vijftig duizend Hugenoten te zullen off*
CO* STRADA 15)8. ï.09.
I. DEÏL. Kk
HE
BOEK;

ttT.
SOEK.
3567
5*4 DË AFVAL DER
derfteunert. Dan deze aanbieding, welker
gevaarlijk vooruitzicht niet te lochenen
was, werd door KAREL IX,
onder een voldoend voorwendfel, van
de hand gewezen; en hij zelf nam
op zig, voor de veiligheid van zijn
Rijk bij dezen doortogc te zorgen.
Hij bragt ook in der haast volk op de
been , om de Franfche grenzen te dekken
; het zelfde deden ook de Republieken
Geneve, Bern, Zurich en Graubunderland,
allen gereed om den gedugten
vijand van hunnen Godsdienst en hunne
Vrijheid met den kloekmoediglien tegenweer
te ontvangen (*).
Den vijfden van Bloeimaand des
jaars vijftienhonderd zeven - en zestig
ging de Hertog met dertig fchepen,
welke door AND RÉ AS DORIA en
Hertog COSMUS, van Florence , daar
bezorgd waren , te Carthagena onder
zeil , en kwam binnen agt dagen te
Genua, waar hij de vier Regimenten
, voor hem bcltemd, overnam,
Doch een derdendaagfche koorts, waarvan
hij , dadelijk na zijne aankomst,
overvallen werd, noodzaakte hem enige
dagen werkeloos in Lombardijen
te blijven liggen, van welk vertoef
de naburige Mogendheden tot hunne
verdediging gebruik maakten. Zodra hij
weder herfteld was, hield hij bij de
Stad Asti in Montferrat ene monste-
(*} STRADA ipö. BURG. 497.

NEDERLANDEN. $ig
tmg van al zijn krijgsvolk, dat
dapper dan talrijk was, en aan
terij en Voetvolk te zamen,
meer nr.
Rui­
BOEK,
niet
veel boyen de tienduizend man beliep.
Hij wilde zig op. enen. zo- langen
en gevaarlijken togt niet bezwaren
met ene nuttelozen fleep , die
zijne reis Hechts zou vertragen , • en
de moeilijkheid van bet - onderhoud vergroten.
Deze tienduizend oude foldaten
moesten flegts zó veel als het
merg, de .vaste kern zijn van ccn
groot • leger , dat hij, naar, gelange
der rijden cn omftandigheden, • in de
Nederlanden zelve gemakkelijk zou kunnen
bijeen verzamelen. Dan, zo klein
als dit leger ware, zo uitgelezen was
het ook. Het beftond uiti het. ovcrfchot
dier zegerijke' keurbenden, aan
welker fpits KAREL V Europa had
doen beven ; moordzieke ondoordringbare
fcharen, in- welke de oude Macedonifche
Phalanx weder herleefde , gezwind
en handig door ene langge~
oefende kunst„ tegen alle elementen
gehard , trotsch , op hét geluk van
hunnen Veldheer, en Hout door ene
langdurige gewoonte van overwinnen,
gedugt door ongebondenheid, en nog
meer gedugt door orde, met alle
de hevige driften "van ene warme lugtftreek
losgelaten tegen een mildelijk
gezegend land, en onverbiddelijk tegen
enen vijand, die door de Kerk
vervloekt was; deze dweepagtige moord*
Kk 2

ÏÏL
BOEK.
5*6 DE AFVAL DER
zugt, deze dorst naar roem en op-"
gehitlten moed', werd geftevigd door
ene ruwe zinlijkheid, den fterkften
en duurfaamften band, waaraan het
Spaanfche Legerhoofd deze woeste benden
leide. Opzettelijk liet hij dronkenfchap
en ontugt in het leger toe,
en leed, ongeltraft,- dat ene fchaamtelofe
losbandigheid over alle zedelijkheid
zegepraalde ; onder zijne ftilzwijgende
befcherming trokken Italiaanfche
hoeren mede agter de vaandels op;
zelfs op de togt over het Apenijnfche
gebergte, waar de kostbaarheid
van 't levensonderhoud hem noodzaakte
zijn leger tot het kleinst mogelijke
getal te bepalen , wilde hij liever
enige Regimenten minder hebben,
clan deze werktuigen van den wellust agterlaten
(*). Doch, zo zeer als hij
aan den enen kant zijn best deed,
om de zeden zijner ibldaten te be-
Dc Bacchnntifche optogt van dit leger, frak
niet weinig af bij den duisteren ernst en de voorgewende
heiligheid van deszelfs bedoeling. Het
aantal van deze hoeren was zo internisten groot,
dat zij zig genoodzaakt vonden, ene eigene
krijgs-orde onder zig intevoeren. Zij fielden
zig onder bijzondere vaandels ; trokken by rijen
en gelederen in ene verwonderlijke orde agter elk
Bataillon op , en verdeelden zig met ftrenge naaugezetheid,
volgens rang en' waarde, in Ovcrflcns -
hoeren, Kapiteins - hoeren, rijke en arme Soldaten-hoeren,
naar dat het lot haar gunstig was
geweest, en hare Aótiè'nrezen of daalden, VAN
METEREN I04.

NEDERLANDEN. 51?
derven, zo zeer hield hij hen aan in.
den. anderen kant door de fterkfte
E O E E.
krijgstugt in den band , waarvan alleen
de overwinning ene uitzondering
maakte , en het gevegt enige verligting
gaf. Hierin handelde hij overeenkomstig
het gevoelen van den Atheenfchen
Veldheer IPHICRATES ,die aan de
wellustigfte en gierigfte Soldaten den voorrang
in dapperheid toekende (*). Hoe
pijnlijker de begeerten onder den langdurigen
dwang bijeen gehouden waren,
met deste groter woede moesten zij
door de enge deur, welke haar open
gelaten wierd, uitbreken.
Dc Hertog verdeelde al het Voetvolk,
ten naasten bij negenduizend man fïerk,
en voor het gröotfte gedeelte Spanjaarden
, in vier Brigaden, over welke
hij vier Spanjaarden als Bevelhebbers
aanftelde. ALPHONSUS VAN UL-
LOA leide de Napelfche Brigade, welke
, onder negen vaandelen, 'drieduizend
twehonderd en dertig man uit­
maakte •, SANCHO VAN LODOGNO, de
Milaan fche , beftaande uit tweduizend
twehonderd man onder tien vaandels ;
de Siciliaanfche Brigade , van even zo
vele vaandels en zestienhonderd man,
werd aangevoerd door ju LIAAN RO­
ME R o , een ervaren krijgsman, die
reeds te voren op Nederlandfchen bo-
(*) l'LUTARCHUS in GALBA.
Kk 3

HL.
B O E K.
Ï566,
r 13 fJE AFVAL DER.
clem geftreden had (*), en GOSSA-
LO VAN BRACCAMONTE had höt
bevel over de Sardinifche , welke doo£
drie vaandelen . nieulings mpdegpbragte
jonge foldaten • in getal met de voorgaande
gelijk was gemaakt. Bij ieder
Vaandel werden nog daarenboven vijf-'
tien Spaanfche Muskettiers gevoegd. De
Ruiterij , niet boven de twaalfhonderd
paarden lterk , befïond uit drie Italiaanfche
, twe Albaanfche en • zeven
Spaanfche ligtc en zwaar-geharnaste Esquadrons
, over welke . des Hertogen
beide zonen, FERDINAND en FRE-
DERIK VAN TOLEDO, het opperbe--
vel voerden. CHIAPPIN VITELLI,
Marquis van Cetona , was Veld-Maar-,
fchalk , zijnde een vermaard Officier,
met welken COSMUS, van Florence;
den Koning van Spanje befchonken had,
en GABR IEL SER BELLON was Generaal
van de Artillcrij. Door den
Hertog • van Savoije werd hem een
kundig Ingenieur, F RANS PACIOT-
TO, uit Urbino, overgelaten, om hem
5n de Nederlanden tot het bouwen
•yan nieuwe vestingwerken van dienst
te zijn. Nog volgden zijne vaandels,
een groot getal vrijwilligers, en de.
' MV:| ,,

NEDERLANDEN. 519
bloem van den Spaan fchen
welken het merendeel onder
Adel, van TIL
KAREL V EOEtr^
jn Duitschland, Italië en voor Tunis
geftreden had;' CHRISTOFFEL MON-
DRAGON, een der tien fpaanfche Helden
, die nabij Muhlberg, met den
degen tusfehen de tanden, over de
Elve waren gezwommen , en onder
ene hagelbui van vijandelijke kogels
van den anderen oever de boten gehaald
hadden , waarvan de Keizer vervolgens
een fchipbrug liet opflaan ; SAN-
CHIO VAN AVILA, door ALBA zelvcn
tot Soldaat opgekweekt; CAMIL-
LO DE MOKTE, FRANS FERDU-
CO , KAREL DAVILA, NIKOLAÜS
BASTA, en de Graaf MART ININ-
GO , allen door een ede! vuur bezield
, om onder zo groot enen Veldheer,
hunnen oorlogsloopbaan te ope-
,hen , of hunnen reeds behaalden roem
door dezen roemrugtigen veldtogt te
kronen (*).
Na gedane, monftering, trok het leger,
in drie -hopen verdeeld, over
den berg Cenis, langs den zelfden
Weg, die gezegd wordt agtien honderd
jaren vroeger door MANNIBAL
-betreden te zijn. . De Hertog zelf geleidde
de voorhoede, . F E R D 1 N A N D VAN
TOLEDO, wien hij den Overften LO-
DOGNO toevoegde, het midden, cn
("*) STRADA 200. 201. BURCUND. 393*
METEREJJ I04.
Kk 4

til
BOEK.
£20 BE AFVAL DER
de Marquis van Cetona de agterhocde.
Hij liet den voorraad - meeseer
FRANS VAN IBARRA, benevens' den
Generaal SÉRBELLON,' vooruit trekkend
, om voor het leger den weg
te banen, en in tijds voor de mondbehoeften
in de rustplaatfen tc zorgen.
Waar de voorhoede *s morgens
opbrak, trok 's avonds het midden in,
9
t welk den volgenden dag weder plaats
maakte voor de agterhoede. Op deze
wijze trok dk leger, met matige' dagreizen,
door de Savooifehe Alpen, en
met de veertiende dagreize was deze
gevaarlijke doortogt afgelegd. Een
Fransch waarnemingsleger vcrzclde hetzelve
zijdewaards langs de grenzen
van Dauphiné , langs de Rhone, en ter.
regterhand het verbonden leger der
Genevers , welken het in de nabijheid
van zeven mijlen voorbij trok.
Beide deze legers waren geheel wer-'
keloos , en alleen maar bedagt om
Kunne ' grenzen te dekken. Daar
het langs de fteile rotfen, berg op
berg af klauterde, over den fhelvlietenden
Ifer trok , of man voor man
door nauwe openingen, worftelde,, was
een handvol menfchen genoegfaam geweest,
om deszelfs gehelen togt optehouden,
en hen terug in. het gebergte
te jagen. En hier ware hetzelve
onherftelbaar verloren geweest,
dewijl op. elke rustplaats fteeds maar
•oor enen enkelden dag, en vue^

NEDERLANDEN. 54K "5
een derde deel voorraad befteld was. III.'
Doch een onnatuurlijke eerbied en vrees BOEK.
voor den Spaanfchen naam, fcheen de
ogen der vijanden verblind te hebben
, dat zij hun belang niet ontdekten
, of het altans niet waagden
van de gelegenheid gebruik te maken.
Om" hen hieraan niet indagtig
te maken, haastte ' de Spaanfche Veldheer
zig , om met alle mogelijke
Itilte door deze gevaarlijke plaats te
iluipen, .overtuigd zijnde, dat het met
hem en de zijnen gedaan was, zodra zij
zig mishandelingen veroorloofden: gedurende
den gehelen togt werd de
Itrengfte krijgstugt in agt genomen ,
en ' gene enkcide boerenhut, zelfs geen
enkelde akker leed enig geweld (*);
ja veelligt is bij menichen geheugen
nooit een zo talrijk leger enen zo
verren weg in zulk ene voortreflijkc
orde langsgetrokken Een verfchrikkelijk
geluksgeflcrnte voerde dit tot
moorden uitgezonden leger behouden
door alle gevaren, en het zou moei-
(*) Slegts éénmaal verftoutten zig drie Ruiters
, aan den ingang van Lotharingen, enige hamels
uit ene kudde weg te nemen, waarvan de
Hertog niet zodra narigt bekwam, of hij zond
het geroofde aan den eigenaar te rug, en veroordeelde
de daders om gehangen te worden. Dit
vonnis werd,óp voorbede van den Lotharingfchen
Generaal , die hém op de grenzen was komen
begroeten, flegts aan énen van de drie uitgevoerd,
welken het lot op den trommel daartoe beftemde,
Kk 5

III.
HOEK
DE AFVAL DER
lijk zyn te bepalen, of de fchran*
derheid van deszelfs Veldheer, dan dé
, blindheid van deszelfs vijanden, meer
onze verwondering verdienen (*).
In Franfche Comté voegden zich,
vier nieu-geworven Esquadrons Bourgondifche
ruicers bij het grote leger,
en in Luxemburg drie Duitfche Regimenten
Voetvolk, welke den Hertog,
door de Graven van Ebc.rff.cin, Schouwenburg
en Lodrona werden aangevoerd.
Uit Thionville , waar hij entge
dagen ftil hield, liet hij de Landvoogdes
door FRANS VAN I15ARRA
begroeten, die tevens gelast was, over
dc inkwartiering van het volk fchikkingcn
met haar te beramen.. Van
haren kant vcrfchcnen' NOIRCARMES
en BARLAIMONT in het Spaanfche leger,
cm den Hertog . met zijne 'aankomst
geluk te wenfchen, en de gewone
pligtpiegingen bij hem af te leggen.
Ook moesten zij hem de Koninglijke
volmagt afvragen , welke hij
hun evenwel flegts 'gedeeltelijk vertoonde.
Op dezen volgde gehele fcharen
van den Vlaamfehen Adel , die zig niet
genoeg wisten te reppen, om de gunst
des nieuwen Stadhouders te winnen ,
of de wraak, die hen naakte, door
eene tijdige onderwerping te verzoenen.
Toen onder dezen ook de Graaf,
van Egmond hem naderde, zeide AL-
(*) UURC. 496. 407. STRADA 1, C.

NEDERLANDEN. 5*3
?,A, terwijl hij hem aan de omfkmders
met den ' vinger toonde :
j, Daar komt een grote ketter": en
dit zeide hij luid genoeg, dat EG­
MOND het kon horen, die op deze
woorden bedwelmd fiond, en verbleekte.
Doch toen de Hertog, om deze
onvoorzigtigheid te verbeteren , met
een vrolijk gelaat naar hem toeging,
en hem met ene omhelzing vrienden
lijk begroette, fchaamde de Vlaming
zig over zijne vrees, cn dreef, door
ene liatzirmige uitlegging, de fpot met
dit waarfehouwend voorteken. Hij verzegelde
deze nieuwe vriendfehap met
een gefchenk van twe voortreflijke
paarden, weiken met ene minzame hoogheid
werden aangenomen. .(*)
Op de verzekering der Landvoogdes,
dat de Provinciën in volkomen
rust waren , en 'er van genen kant
tegenfiand te dugten was, liet de
Hertog enige Duitfche Regimenten, die
tot hiertoe waardgeld getrokken had^
den, uit elkander gaan. Zes-en dertig
honderd man werden, onder bevel van
tODRONA, in Antwerpen gelegd, uit
welke Stad de Waalfche Bezetting^,
die niet -regt vertroud werd, dadelijk
moest uittrekken. Gent en andere plaatfen
van belang kregen naar evenredigheid
bezetting. ALBA zelf trok mei
(*) VAN METEREN I05. M E U R S 27'
»A 202. WATS ON T. II. .p. 9.
S T R A
m
f5 O E K,

HL
BOEK.
DE AFVAL DER
de Milaanfche Brigade naar Brusfel t
werwaards hem een luisterrijk gevolg van
den eerften Adel des Lands verfelde
(*).
i ^0 wel hier als in alle de overige
lieden der Nederlanden , waren
angst en fchrik hem voaruitgetrokkcn,
en al wie zig maar de minfte fchuld
bewust was, ja zelfs die zig gene was
bewust, zag deze intrede met ene
angftige benaaudheid , even als enen
ophanden zijnde gerigtsdag , te gemoet.
Alwie zig maar op enigerhande
wijze van familie, goederen en
Vaderland kon los maken , vlugtte of
was reeds gevlugt. De aannadering van
bet Spaanfche leger had de Neder-
j anden, volgens het eigen berigt der
-andvoogdesfe , reeds van honderdduizend
burgers beroofd, en deze al­
1 gemene vlugt bleef nog onophoude-
1 ijk voortduren (f). Doch de komst
< les Spaanfchen Generaals kon niet ver-
i ehrikkelijker zijn voor de Nederlan-
C ers, dan zij grievend was voor de
I -andvoogdes. Zij had nu , na zo
V ele kommerlijke dagen , eindelijk bcg
Dnnen het zoete van de rust en
V m ene ongeftoorde heerfehappij te
g laken , welkè het beoogde doel van
h lar agtjarig bewind was geweest „
Cl 1 dus verre, fteeds een ijdele wensch.
(*) STRADA 203.
Q) STRADA. L. \.

NEDERLANDEN? §ê$
Was gebleeven. Deze vruge van hare
angstvallige vlijt, hare zorgen cn nagt- ;
waken, zou haar nu door enen vreemdeling
ontroofd worden, die, op éénmaal
i*i het bezit van alle voordelen geplaatst,
welke zij niet dan door langfamen
kunst op de omftandigheden
had kunnen behaalen, haar den prijs
der fnelheid ligtelijk kon afwinnen ,
en met fpoediger gevolgen over hare
gegronde doch min fchitterende verdiensten
zegepralen. Sedert het vertrek
Hf*
van GRANVELLE had zij al het aangename
der onaf hanklijkheid gefmaakt ;
en de vleiende onderdanigheid van den
Adel, die haar den fchijn der heerfehappij
des te meer liet genieten ,
hoe meer dezelve haar van het wezen
der zake beroofde , had hare
verwaandheid van langfamerhand tot dien
trap gevoerd , dat zij eindelijk zelfs
haren eerlijkften Dienaar, den Staatsraad
VIGLIUS, die haar niets dan
waarheid voorhield, door koelheid van
zig verwijderde. Tans ftond haar op
éénmaal een opziener over hare daden
, een deelgenoot van hare mag SOEK»
toegevoegd, zo niet een Heer op
gedrongen te worden, van wiens trot
fchen, onhandelbarcn cn heerschzugti
gen aart, die door gene hoftaal ver
zagt werd, hare, eigenliefde de droe
vigfle vernederingen te wagten had
Vrugteloos had zij , om deszelfs koms
te verijdelen, alle gronden der Staat
t

Sfc t>E AFVAL DER
kunde uitgeput, cn den Koning onder het
ROE K. oog gebragt , dat de tfehelè ondergang
Van den Nedcrlandfchen Handel
het onvermijdelijke gevolg van deze
(paanlche inkwartiering zijn zoude f vruoteloos
had zij zig op de reeds he?-
Itelde , rust i des , Lands , en op hare
eigene verdiensten -in het bewerken van
die rust beroepen , die vrij beteren
tok, verdiende, dan dc vrugten van.
haren arbeid aan enen vreemden aaniomeling
te moeten afllaan, en al-
1 iet goede, -door haar geftigt , door
me. tegengeftelde handelwijze weder te
sien i vernietigd worden. Zelfs , nadat
le Hertog den berg Ccnis reeds was
l ïyergetrokken, had zij nog ene • po­
I ring gedaan, : om hem ten minften
1 ot. ene vermindering van zijne legcr-
J nagt te bewegen , maar ook - deze
1 >oging was even vrugtcloos geweest,
Is
t og
de
op
voorgaande,
zijnen last
dewijl de Her-
lieunde. Met het
ïievendfte verdriet zag zij tans zij-
1 e komst . te gemoet, cn tranen van
I ekwetlle eigenliefde mengden zig on-
C er die 3 .welken zij om het Vader»
. li tnd vergoot (*). • /.
1567. De twee- en twintigfle van Oogstmaand
v 'as de dag, waarop , de Hertog van Alba
V Dor de poorten van Brusfel verfcheem.
2 ijn volk werd" dadelijk in de Voor-
C) VAN METEREN. 104. BUIIG. 470,
s rRADA 200. VIGL. ad HOPPER. Ep. 4,
30. " '
?

NEDERLANDEN, 52^
fteden in bezetting gelegd, en . hij HL
zelf maakte in de eerfte plaats zijn BOEI?,
werk, om jegens de Zuster zijns Konings
den pligt van eerbetoon afteleggen.
Zij ontving hem als een zieke
, 't zij dat de geleden krenking
haar werkelijk zo zeer had aangetast
, of waarfchijnlijker, dat zij dit
middel verkoos, om zijnen hoogmoed
te kwetfen , en hem ten minsten
iets van zijne zegepraal ie benemen.
Hij overhandigde haar brieven van den
Koning, welken hij voor haar uit
Spanje had medegebragt, en vertoonde
haar een afichrift van zijne eigene
aanftelling; waarbij hem het opperbeftuur
over de ganfche Nederlandfche
Krijgsmagt was opgedragen , en de
Landvoogdes dus nog gelijk het fcheen ,
het beftuur in burgerlijke zaken , zo
als voorheen, bleef behouden. Doch
zodra hij zig met haar alleen bevond,
kwam hij met enen nieuwen Lastbrief,
die van den voorgaanden geheel verfchilde,
ten voorfchijn. Ingevolge van dezen'
werd hem de magt gegeven,
naar eigen goeddunken oorlog te voeren
, vestingen te bouwen , de Stadhouders
der Provinciën , de Bevelhebbers
der fteden, en de verdere Koninglijke
Amtenaren aanteliellen en aft
tezetten ; naar de voorgevallen beroerten
onderzoek te doen , derzelver hoofdbewerkers
te ftraffen , en die genen.
welken getrou gebleven waren , t« be-

HL
KOEK.
gag BE AFVAL DER
lonen. Een volmagr van die uirge*
ftrektheid, welke hem genoegfaam aan
enen Oppermagtigen Heer gelijk maakte
, en # die hare eigene volmagt verre
overtrof, veroorzaakte haar de gröotfte
ontfteltenis, en zij had moeite
om hare aandoening te verbergen. Zij
vraagde den Hertog, of hij niet misfchien
nog enen derden last, of bijzondere
bevelen had, die nog verder
gingen, en meer bepaald waren ?
't welk hij niet onduidelijk toeftemde
, doch waarbij hij tevens te kennen
gaf, dat zulks voor heden te
langwijlig zoude zijn , en bij nadere
tijden en gelegenheden beter kon getoond
worden. Terftond in de eerfte
dagen na zijne aankomst, liet hij aan
de Staten en Raadsvergaderingen een
affchrift van dien eerften Lastbrief
voorleggen , en gaf denzelven in druk,
op dat hij deste fpoediger in ieders
handen mogt komen. Dewijl de
Landvoogdes het Hof bewoonde, betrok
hij voor enen tijd het huis van
KUILEMBURG, het zelfde, waarin de
Geuzen - broederfchap haren naam had
gekregen, en voor 't welk tans, door
enen wonderbaren keer van zaken $
de Spaanfche Dwingelandij haren ftandaart
plantte (*).
Tans heerschte in Brusfel ene dode-
(*) STRADA 203. VAN METEREN. 10$.
MEURS. Guil. Aur. IV. 38.

NEDERLANDEN. 52e
delijke ftilte, welke alleen bij
len door het ongewone gedruis
wapenen werd afgebroken. De
wij­
IK.
der
BOEK
Hertog
was maar weinige uren in de
Stad geweest , toen zyn gevolg
zig, even als losgelaten honden i
naar alle kanten vcrfpreidde. Overal
vreemde gezigten, ledige ftraten, alle
huizen gefloten , alle fpelen geftaakc
, alle openbare plaatfen zonder volk j
de gehele Hofplaats als een Landfchap ,
eerst onlangs door de pest verlaten.
In plaats van naar gewoonte bij el;
kander te ftaan praten, liepen bekenden
elkander voorbij ; men verhaastte
zijne fchreden^ zodra een Spanjaard
zig op ftraat vertoonde. Het
minste gedruis verwekte fchrik , alsj
of dé Geregtsdienaar airede aan de
deur klopte ; de Adel hield zig in
angstige verwagting binnens huis ; men
vermijdde het zig in 't. openbaar te
Vertonen,, om de herinnering des nieuwen
Stadhouders niet te hulp. te komen.
Beide Natiën fcheenen haar karakter
omgeruild te hebben; de Spanjaard
was tans de fpraakfame , de Brabander
de fpraaklooze: wantrouwen en vrees!
bedwongen den geest van losheid en
vrolijkheid; ene gedworigene ernsthaftigheid
hield het gelaat gefpannen: Elk
ogenblik zag men den flag te gemoet.
Sedert dat de Stad den Spaanfchen
Veldheer binnen hare muren had*
ging het haar ^ als enen, die een
1. DEEL. LI

III.
BOEK.
goo D :
E AFVAL DE&
kelk met vergif heeft gedronken f
én' mee bevenden angsc daarvan terftond
de dodelijke werking, verwagt.
Deze algemene gefteldheid der gemoederen
ried den Hertog dc uitvoering
zijner voornemens te verhaasten
, "eer men hem door ene tijdige
vlugt voorkwame. Zijn eerfte werk
moest zijn , zig van de verdagte Groten
te verzekeren , om daardoor de
partij éénmaal voor altoos van hare hoofden
, en het Volk , welks vrijheid
onderdrukt- zoude worden , van zijne
fteunfels te beroven. Door ene gemaakte
vriendelijkheid was het hem
gelukt, hunne eerfte vrees in flaap
te wiegen ,• en bijzonder den Graal
van Egmond in zijne gehele vorige
zorgeloosheid te ftortcn ; waarbij _ hij
zig , op ene zeer gepaste wijze,
van zijne zonen, FERDINAND cn
FREDRIK TOLEDO,- bediende, wier
gezelligheid en jeugd zig gemakkelijker
met het vlaamfche karakter verenigden.-
Door dit fchrandere gedraggelukte
het hem ook , dat de Graaf
van Hoorn , die tot hiertoe raadfamcr
geoordeeld had , de eerfte
begroetingen van verre aantezien,
door het goede geluk zijns vriends
verleid , zig naar Brusfel liet lokken.
Enigen- uit den Adel , aan welker hoofd
zig EGMOND bevond, begonnen zelfs
tot hunnen vorigen vrolijken levenstrant
weder te keren, doch flegts half van

NEDERLANDEN. $31
harten, en zonder vele navolgers te
vinden. Het huis van KUILEMBURG
werd onophoudelijk door een aantal
menfchen beftormd, die zig daar rondom
den perfoon des Stadhouders famendrongcn,
en op een gelaat, dat
door vrees en onrust gefpannen was,
ene geleende vrolijkheid lieten fchij-
nen: EGMOND in 't bijzonder nam
den fchijn aan, van met een ligt
hart in dit huis uit- en integaan ,
onthaalde de Zonen van den Hertog ,
en liet zig weder van hun onthalen.
Ondcrtusfchcn overleide de Hertog
, _ dat ^ zo fchoon ene gelegenheid
ter uitvoering van zijn ontwerp, voor
de twedemaal veelligt niet zoude
weêrkomen, en ene enkelde onvoorzigtigheid
genoeg was, om deze gerustheid
te verdrijven , die hem dé
beide flagtoffers te gelijk in handen
leverde ; maar behalven deze twe moest
nog HOOGSTRATEN, als de derde
man, in den zelfden ftrik gevangen
worden , dien hij hierom , onder een
fchijnbaar voorwendfel naar de hoofdftad
ontbood. Op den zelfden tijd.
dat hij zig in Brusfel van de drie
Graven verzekeren wilde, moest de
Overfie VAN L O D R O N A te Antwerpen
den Burgemeester STRALEN^
enen boezemvriend des Prinfen van
Oranje , en die verdagt was van de
Kalvinisten te hebben begunstigd, een'
ander den Geheimfchrijver en £deï-
LI a
III.
BOEK.

III
BOEK.
DE^AFVAL DÊR
man des Graven van Egmond, j o-
HAN C AZEMBROOD VAN BECKER-
ZEEL , te gelijk met enige klerken
des Graven van Hoorn in hcgtenis
nemen , en zig van derzelver papieren
meester maken. Toen de dag daar
was, welken hij tot de uitvoering
van zijn ontwerp beflemd had, liet
hij alle Staats-Raden en Ridders, als
of hij hen over gewigtige Staatszaken
te fpreken hadde , bij zig ontbieden
, bij welke gelegenheid, vart
den kant der Nederlanders ,- de Hertog
van Aarfchöt , de Graven van
Mansveld , van Barlaimont en van Aremberg,
en van den Spaanfchen kant,
behalven des Hertogen zonen, vi-
T EL LI $ SERBELLON en IBARRA
tegenwoordig waren. De jonge Graaf
van Mansveld, die mede bij deze
Vegadering verfcheen, kreeg van zijnen
Vader enen wenk , waarop hij
zig ijlings onzigtbaar maakte, en door
ene fnelle vlugt het verderf ontging,
dat hem, als weleer een deelgenoot
van het Geuzen-verbond , over het
hoofd hing. De Hertog zogt de raadpleging
voorbedagtelijk te rekken, om
de Boden uit Antwerpen nog eerst
intewagten , die hem van het gevangennemen
der overigen berigt moesten
brengen. Op dat zulks te minder
in 't oog mogt lopen,, moest
de Ingenieur PACIOTTO bij de raadpleging
tegenwoordig zijn, en hem

NEDERLANDEN. 509
Je fchctfcn van enige vestingwerken HL
vertonen. Eindelijk werd hem berigt, BOE IC.
dat dc aanflag van LODRONA gelukkig
ter uitvoer was gebragt, waarop
hij de onderhandeling op ene gefchiktc
wijze afbrak , en de Raden
liet gaan. Nu wilde Graaf EG­
MOND zig naar de Kamer van Don
FERDINAND begeven, om een fpel,
dat hij met hem begonnen was, te
hervatten; toen de Hoofdman van
's Hertogen Lijfwagt, SANCHIO VANT
AVILA hem verhinderde, cn hem uit
's Konings naam den degen afeischte.
Op het zelfde ogenblik zag hij
zig omringd van ene bende Spaanfche
Soldaten , die , volgens affpraak, plotfelijk
uit enen hoek voor den dag
kwamen. Deze geheel pnverwagte flag
trof hem dermate, dat hij voor enige
ogenblikken fpraak en bezef verloor
; doch welhaast herflelde hij zig,
en nam zijnen degen met ene bedaarde
welvoeglijkheid van de zijde.
„ Dit flaal ," zeide hij , terwijl hij
het den Spanjaard overgaf, „ heeft
„ de zaak des Konings reeds meer-
„ malen niet ongelukkig verdedigd."
Ten zelfden tijde maakte een andere
Spaanfche Officier zig meester van den
Graaf van Hoorn , die , zonder het
geringfte vermoeden van gevaar , juist
naar huis wilde keren. HOORN'S eerfte
vraag was naar Graaf EGMOND.
Toen men hem antwoordde ,
LI 3
dat zijnen

III.
BOEK.
534 D2 AFVAL DÉR
vriend op dat eigende ogenblik hel
zelfde wedervoer , gaf hij zig zonder
tegenftand over. „ Van hem heb
„ ik mij leiden laten," riep hij uit ,
„ het is billijk, dat ik ook het zclf-
„ de noodlot met hem dele." Beide
Graven werden in onderfcheidene vertrekken
in bewaring gebragt. Terwijl
dit van binnen- voorviel , was de ganfche
Bezetting uitgekomen , en ftond
voor het huis van KUILEMBURG in
't geweer. Niemand wist, wat 'er
binnen gebeurd was; een geheimvolle
fchrik liep door geheel Brusfel , tot
dat eindelijk het gerugt dit akelige
voorval verbreidde. Dit trof alle inwoners
, als of het ieder van hun
zeiven wedervaren ware ; bij velen overwon
het misnoegen over Egmonds
blindheid, het medelijden met zijn ongeval;
allen verheugden zig dat ORAN-
JE ontkomen was. Ook wil men,
dat de eerfte vraag van den Kardinaal
GRANVELLE , toen men hem
te Rome hiervan de tijding bragt,
geweest was, of men den Zwijger
ook in handen had. Toen dit ontkend
werd , fchuddede hij zijn hoofd
en zeide : ,, Dan heeft men niets,
„ zo men zig den Zwijger heeft la-
„ ten ontglippen." Gunstiger was het
noodlot den Grave van Hoogftraten,
dien het gerugt van het gebeurde nog
op zijne reis naar Brusfel ter oren
kwam, dewijl hij wegens onpaslijkbeid
genoodzaakt was geweest lang-»

NEDERLANDEN. 535
famcr te reizen. Hij keerde ogenblikkelijk
te rug, en ontkwam gelukkig
zijn verderf (*).
m
B GiEHC
Terftond na de gevangenneming des
Graven van Egmond, werd hem een
handfchrift aan den Gouverneur van
het Kasteel te Gent afgedwongen , waarin
hij dezen moest gelasten , dc vesting
aan den Spaanfchcn Overflen & L-
ÏHONSUS VAN ULLOA overtegeven.
Vervolgens werden de beide Graven,
nadat zij enige weken in Brusfel ,
ieder op ene afzonderlijke plaats, hadden
gevangen gezeten, onder een geleide
van drieduizend Spaanfche foldatcn
naar Gent gevoerd , waar zy tot diep
in het volgende jaar in bewaring bleven.
Tevens had men zig van alle hunne
brieven meester gemaakt. Velen
van den eerften Adel, die zig door
de geveinsde vriendelijkheid des Hertogen
van Alba hadden laten misleiden
om te blijven , ondergingen het
zelfde lot ; en aan die geenen , welke
reeds vóór 's Hertogen komst met
de wapenen in de hand gevangen waren
genomen , werd nu zonder verder
uitftel het laatfte vonnis voltrokken.
Op het gerugt van het gevangennemen
van EGMOND , namen wederom
bijna twintig duizend inwoners den
pelgrimftaf in de hand , behalven
die honderdduizend, die zig reeds in
(*) V. M E T E R E N lüB. STRADA 204, 205.
MEURS. Guil, Aur. 30.
LI 4

III.
SOEK.
g3

NEDERLANDEN, 537
bedelaars gelukkig , die Vaderland en III.
goed hadden agtergelaten, om niets 3 O E Ka'
dan het leven en de vrijheid te behouden
(*).
Nadat A L B A zig van de verdagte
Groten had yerzekerd, was zijn eerfte
ftap , de Inquifitie weder in haar
vorig aanzien te hcrftcllen , dc befluiten
der Trcntfche Kerkvergadering
wederom te doen gelden, dc Moderatie
intetrekken, en de Plakaten tegen
de Ketters, met alle . derzelver
vorige ftrengheid te vernieuwen (f).
Het ïnqulfltiehof te Madrid had de
gehele Nederlandfche Natie, Katholijken
cn Ketters, welgezindcn en muitelingen
, zonder onderfcheid, de eerften
, om dat zij zig door daaden,
en dc laatftcn om dat zij zig door nalatigheid
vergrepen hadden, uitgezonderd
enige weinigen , welken men zig voorbehield
met name op te geven, aan
G E K W E T S T E M A J E S T E I T IN D E N
li O O G S T E N T R A P S C H U L D I G verklaard
, en deze uitfpraak had de
Koning door een openlijk vonnis bekragtigd.
Hij verklaarde zig tevens aan
gene zijner beloften meer gehouden,
en outflagen van alle verdragen , welken
de Landvoogdes in zijnen naam
met het Nederiandtche Volk had aangegaan
; genade was het enige regt,
(*) MEURS. Guil. Aur. 40. TIIUAN 539,
V. M ETE REN Io8.
) MEUKs Guil.Aur. v. IIETEREN I05.
LI 5

53 8
DE AF VA L D ER
dat zij voordaan van hem m. ten hadden. Allen , die tot
9 o E K drijven van den Staatsdienaar
te wag»
het ver­
GRAN­
VELLE iets hadden toegebragt, aan
het Verzoekfchrift der verbonden Ede-
Jen deel gehad , of ook maar ten
voordele van hetzelve gefproken hadden
; allen , die tegen de Trentfche
befluiten , tegen de Geloofsplakaten,
of tegen de aanflelling der Bisfchoppen
met een verzoek waren opgekomen
; allen , die de openbare preêken
toegelaten, of niet kragtdadig genoeg
gehinderd; allen , die de tekens
der Geuzen gedragen , Geuzenliederen
gezongen, of op de ene of andere
wijze hun genoegen daarover getoond
; allen , die enen onroomfchen
Lceraar geherbergd of verfcholen, begravenisfen
van Kalvinisten bijgewoond,
ofte ook maar van derzelver heimelijke
famenkomflen geweten en dezelve
verzwegen hadden; allen , die zig
op de Privilegiën des Lands beroepen
, allen eindelijk , die zig uitgelaten
hadden , dat men Gode meer
moest gehoorfamen, dan den menfchen;
allen, zonder onderfcheid, waren
in de firaf vervallen, welke door
de wet tegen de misdaad van gekwetfie
Hoogheid en Hoog-verraad was
bepaald , en deze ftraf moest zonhr
verfchoning öf genade, zonder
lanmerking van rang," kunne ofte jar
•en,
1
den nakomeling ten voórbeelde,

NEDERLANDEN. 539
en tot een affchrik voor alle vol­ IIL
gende tijden, naar het voorfchrift, BOEK
dat men gevert zoude , aan de fchuldigen
worden uitgevoerd (*). Volgens
deze opgave was in alle de • Provinciën
niet één onfchuldig, en den
nieuwe Stadhouder was ene fchrikkelijke
keus uit de gehele Natie overgelaten.
Alle goederen en alle levens
waren dc zijnen , en wie een
van beiden , of wel beiden behield ,
die cnrving hetzelve als een gefchenk
van zijne grootmoedigheid en menschlievendheid.
Door dezen, zo affchuwelijken
als fchrander ui tgc dagten , kunstgreep,
werd de Natie ontwapend, en
ene vereniging der gemoederen on-
. mogelijk gemaakt. Daar het namelijk
alleen van 's Hertogen goeddunken afhing
, aan wien hij het vonnis wilde
laten uitvoeren , dat over allen,
zonder onderfcheid , geveld was, zo
hield elk zig ftil, om , ware het
mogelijk, de aandagt des Stadhouders
te ontgaan , en de dodelijke keuze
tog niet op zig te doen vallen;
zo ftond elk , met wien het hem
behaagde ene uitzondering te maken,
enigermate in zijne fchüld, en had
aan hem voor zijnen perfoon ene
vcrpligting, evenredig aan de waarde
van leven en bezittingen. Dan daar
deze ftrafoefenïng flegts over vérre het
(*) VAN METEREN IO^.

III.
BOEK.
54Q DE AFVAL DER
kleinfi-e _ gedeelte der Natie konde gaan,
had hij zig dus natuurlijkerwijze van
het gröotfte gedeelte door de Iterkfte
banden van vrees en dankbaar?
heid verzekerd ; en tegen enen,
dien hij voor de flagtbank uitkoos,
had hij tien anderen, welken hij voortging
> voor zig gewonnen. Hij bleef
ook onder Aromen bloeds, welken
hij vergoot , in het geruste bezit van
zijne heerfchappij , zo lang hij zig
aan deze Staatskunst hield , en verfpilde
dit voordeel niet eerder , dan
toen gebrek aan geld hem dwong
der Natie enen last opteleggen,
die allen zonder uitzondering drukte
(*).
Doch om nu dit bloedige werk,
dat dagelijks onder zijne handen toe'
nam, te beter gedaan te krijgen,
en uit gebrek aan werktuigen gene
prooien te verliezen ; tevens om aan
den anderen kant zijn gedrag onafhanklijk
van de Staten te maken, met
welker Privilegiën hetzelve zo ilrijdig
was, en die hem over het geheel
veel te menfchelijk dagten, (lelde hij
een buitengewoon Geregtshof van twaalf
Bloedregters aan, die naar dc voorgevallen
onlusten onderzoek zouden doen a
en naar den letter van het gegeven
voorfchrift vonnis vellen. Reeds was de
inflelling vap dit Geregtshof ene fchen-;
THUAN. II. 540.

NEDERLANDEN. 54*
Mg van 's Lands Vrijheden, welke
uitdrukkelijk medebragten , dat geen burger
buiten zijne Provincie mogt worden
te regt gefield ; maar het geen deze
geweldige handelwijze voltooide , was ,
dat hij\ tegen de heiligfte Privilegiën
des Lands, ook aan de verklaarde
vijanden der Nederlandfche Vrijheid,
zijne Spanjaarden, zitting en
ftem daarin gaf. Hij zelf was de
Voorzitter in dit Geregtshof, en op
hem volgde zekere Licentiaat VAR­
GAS, een Spanjaard van geboorte,
die als een pest uit zijn eige
Vaderland werd geweerd, waar hij
ene wees, over welke hij Voogd
was, verkragt had; een onbefchaamde
hardnekkige booswigt , in wiem
gemoed gierigheid, wellust en bloed­
dorst oni den voorrang ftreden, er
over wiens fnoden aart de Gefchied
fchrijvers van beide Partijen overeen
ftemmen (*> De voornaamfte Mcdele
den waren de Graaf van Aremberg i
FILIPS VAN NOIRCARMES, en KA
REL VAN BARLAIMONT, welke eg
ter nooit
verfchenen ;
in die Vergadering zij: 1
ADRIAAN NICOLAI, Kar
felier van Gelderland; JACOB MEES
TENS en PETER ASSET, Prefider
ten van Artois en Vlaanderen; ji
(*) Dignum Belgico cavcinomate cultrum noei it
hem MEUR s. G. A. 3*- VIGL. ad na PP; 4
48. 81. v. METEREN 105.
IJL
BOEKs
i

III.
BOEK.
i
ru^t,
H m o g 3 3 1 1 z
ë
a I l e
en behield.
Er was geen bijzondere tijd voor
de zittingen bepaald ; de Raden ver-
I
aderden dès middags , zo dikwijls de
i
rlertog het goedvond. Doch reeds met
i
iet einde van de derde maand, be-
1 ?on deze zig zeldfamer in de Verga-
<
lering te laten zien , en eindelijk zij­
1
len lieveling VARGAS zijne gehele plaats
tteiraan, welke door dezen met zulk
t ne affchuwelijke waardigheid bekleed
X 'erd, dat in korten tijd alle de
c verige leden, de gruwelen moede
z ynde, van welke zy ooggetuigen en
n ledehelpers moesten zyn, behalven de
S paanfche Godgeleerde DEL RIO en
4 2n Geheimfchryve DE LA TORRE,
t de vergadering wegbleven (*). Het
u
542 DE A F V A L DE it
KOB HE S S ELS en JOHAN DE L'A
P O R T E , Raden van Gene; LODE­
WYK D E L RIO, Meester in de Godgeleerdheid
en een geboren Spanjaard,-
JOHAN DU BOIS, Procureur Generaal
des Konings, en DE LA TOR-
R E , Schrijver van dit Geregtshof.
Op verzoek van VIGLIUS werd de
Geheime Raad van aandeel aan dit
Geregtshof verfchoond; ook werd uit
den Groten Raad te Mechelen niemand
daartoe genomen. De Hemmen
der medeleden waren alleen raadgevende
, en niet beflisfende, welk laat-
00 Gelijk men dan ook werkelijk vaak de
vc nnisfeu tegen de voornaamfte mannen . zo als

N E D E R L A N D E N , 543
gemoed word gaande, wanneer men
fee» , hoe het leven der edclften
en besten in de handen van Spaanfche
deugnieten wierd gegeven, en
hoe weinig 'er aan haperde, dat zy
zelfs in de heiligdommen der Natie,
in derzelver Privilegiën en Vryheidsbrievem
gewroet, de zegels verbroken,
en de geheimfte verbindenisfen
tusfehen den Landheer en de Stenden
ontheiligd en prys gegeven hadden
(*>
Van dezen Raad van twaalven, die,
volgens het oogmerk zyner inftelling,
de Raad der Beroerten werd genoemd,
doch wegens zyne handelwy-
het doodvonnis over den Burgemeester STRA^
LEN van Antwerpen, alleen door VARGAS,
DEL RIO en DE LA TORRE ondertekend vindt,
v. METEREN 105.
(*) v. MET EREN 106. Tot een voorbeeld,
met welk ene ongevoelige roekeloosheid de gewigtigfte
dingen, zelfs Hitfpraken over leven er:
dood, in dezen Bloedrar.d behandeld werden,
kan (trekken het gene van den Raadsheer HESSELS
verhaald wordt. Deze namelijk was gewoon meestentijds
in de Vergadering te flapen, en wanneer
de beurt aan hem gekomen was, om zijne ftem tot
een doodvnnnis te geven, halfOapende uitteroepen:
ad patibulum,- ad patibulum, zo- was hem dit
woord op de tong beftorven. Van dezen HESSELT
verdient nog gemeld te worden, dat zijne Egtgenoot,
ene Nigt van den Prefldent VIGLIUS, in
het Huwelijksverdrag uitdrukkelijk bedong, dat
hij het droevige ampt van Procureur Generaal ,
welk hij toen bekleedde, zoude nederleggen,
welk hem bij de gairfche Natie gehaat maakte,
VIGL. ad HOPPER. Ep. 67.
lil
BOEK*;

III.
BOEK
' DE AFVAL DER
ze meer algemeen onder den naam
. van Bloedraad, hem door de ver-
. bitterde Nade gegeven , bekend is $
Vond geenerhande herziening van Regts'gedingen,
geen hoger beroep plaats.
Deszelfs vonnisfen waren onveranderlyk,
en hingen van gene bekragtiging
af. Geen gerigt in het Land
durfde zig zaken aantrekken, welke
de jongfte öpfland raakten, zodat bijna
alle andere Gerechtshoven Uil Honden.
De grote Raad te Mechelen was
zo goed als niet meer aanwezig; en
het gezag van den Raad van Staten
Verviel ganfchelijk, zodat deszelfs Vergaderingen
ophielden. . Zelden gebeurde
het , dat de Hertog met enige
leden uit dé laatstgenoemde óver Staatszaken
raadpleegde, en wanneer hij dit
al nü en dan deed, gefchiedde zulks
in zijn kabinet, in ene bijzondere
onderhandeling, zonder enigerhande regtsvorm
daarby in agt te nemen. Geen
Privilégie , geen Vrybriéf hoe zorgvuldig
ook verzegeld, kwam bij den
Raad der Beroerten in aanmerking (*_).
Alle oorfpronkelijke papieren en verdragen
moesten aan denzelven vertoond
worden,- en vaak de geweld
dig-
. C*) Iuzeerflegt Latijn doeg VA RVAS de Nederlandfche
Vrijheid den bodem in, Non curamus
vestros Privilegios, antwoordde hij enen die zich op
de Voorregsen der Hoge Schoole te Leuven tegen
hem wilde beroepen;

NEDERLANDEN 545
diofte verfraaijing en verandering ondergaan.
Wanneer de Hertog een vonnis
&
IIL
BOEKi
liet afvaardigen , dat van de Staten
van Braband tegenfpraak te vrezen
had, dan gold hetzelve zonder
het Brabartdfche Zegel. Op de heiligftc
regten der Perfonen werd inbreuk
gemaakt, en een Dwingelandij
zonder wedergaê drong tot in den
kring des huislijken levens. Dewijl de
Onroomfchen en Afvalligen tot hiertoe
door huwelijksVerbindenisfen met de
eerfte Familiën des Lands hunnen aanhang
hadden weten te verfterken , gaf
de Hertog een Bcvclfchrift uit , dat
aan alle Nederlanders , van welken
ftand of rang zij ook mogten zijn ,
bij ftraffe aan lijf en goederen, verbood
, zonder zijne voorafgaande toeftemming
, een huwelijk aantegaan (*>
Allen , welken de Raad der beroerten
goed vond voor zig te dagen
, moesten voor deszelfs Vierfchaar
verfchijhen ; de Geestelijkheid zo wel
als de- Leken, de eerwaardigfte hoofden
van dfcn Raad zo wel als de
Beeldenftormers van het flegtfte gepeupel.
Die niet verfehecn, gelijk
bijna - niemand deed, werd gebannen,
en alle deszelfs goederen verbeurd verklaard;
doch wie voor deze Regtbank
verfcheen, of wien men an-
C*) v. METEREN io6. 107. THUAN 540.
I. DEEL, Mm

54^ DE AFVAL DES.
UK, dcrs in handen konde krijgen, was
:. onherftelbaar verloren. Twintig , veer-
- tig of vijftig werden uit éne Stad
-te gelijk gedaagd , en het onweder
dreigde den Rijkllen het eerst. Geringer
burgers , die niets bezaten ,
wat hun Vaderland en Haardfïede dierbaar
voor hun kon maken , werden zonder
voorafgaande dagvaarding overvallen
, en in hegtenis genomen, Menig
aanzienlijk Koopman , die over
een vermogen van zestig tot honderdduizend
guldens te befchikken had
gehad, werd, gelijk het laagfie gelbuis
, met de handen op den rug
gebonden , aan den Haart van een
paard naar de geregtsplaats gefleept :
te Valenchijn werden op eenmaal ,
vijf- en vijftig onthoofd. Alle gevangenis-
•fen , van welke de Hertog bij het
aanvaarden van zijn bewind een groot
aantal nieuw had laten bouwen, ware»
opgepropt met ongelukkigen; hangen
, onthalfen, vierendelen , verbranden
was dagelijksch werk; veel zcldfamer
hoorde men van galei -ftraf of
verbanning; want 'er was gene misdaad
, die. té ligt gerekend wierd om
met den dood geflraft te worden. Onnoemelijke
geldfommen kwamen daardoor
in de openbare kas , welke egter den
gelddorst van den nieuwen Stadhouder
en zijne hulpgenooten veelmeer gaande
maakten, dan verzadigden. Zijn dol
BOEI

NEDERLANDEN. 547
voornemen fcheen te zjjn , de gehele
Natie tot den bedelzak te brengen,
en al den rijkdom des Lands in handen
van den Koning en deszelfs dienaren
te fpeelen. Het jaarlijkfche inkomen
van deze verbeurdverklaringen
Werd gefchat met de inkomften eens
Ko.ningsrijks van den eerften rang gelijk
te ftaan 5 men wil, dat ze
den Koning , volgens ene geheel ongelooflijke
opgave , tegen twintig millioenen
Daalders zijn toegerekend. Doch
deze handelwijze was deste onmenfchclijker
, daar zij juist de vreedfaamfte
onderdanen , en de regtzinnigc Katholijken
, welken men niet bedoelde
te befchadigen , dikwijls het gevoeligfte
trof; want door dit beflag op de
goederen zagen alle Schuldeifchers , die
daarop aanfpraak hadden , zig te leur
geftcld; alle Godshuizen en openbare
geftigten , welken daarvan onderhouden
werden , geraakten in verval $ en de
armoede, welke voorheen ene aalmoeze
daarvan getrokken had, moest deze
enige bron van haar onderhoud zien
uitgedroogd. Allen die het ondernamen ,
hun gegrond regt op deze goederen
voor den Raad der Beroerten te vervolgen
, (want geen ander Geregtshof
durfde zig hiermede bemoeien) "boorden
zig door langwijlige kostbare pleitgedingen
in den grond, en waren tot
den bedelzak gebrast, vóór dat zij nQ£ Mm è
&
III.
BOEK

m
BOEK.
I567.
548 0E AFVAL DE1t
het einde van dezelven gezien hadden
(*). Van zodanig ene omkering
der wetten, < van zulke geweldige aanvallen
op wettigen eigendom , van zulke
ene verfpilling van menfchenbloed, kan
dc Gefchiedenis van befchaafde Staten
bezwaarlijk meer dan een enig voorbeeld
bijbrengen ; re weten dat van
CINNA, SYLLA en MARIUS; maar
dezen trokken als beledigde overwinnaars
binnen Rome, en deden ten
minsten . zonder bewimpeling, 't geen
de Nederlandfche Stadhouder onder den
eerwaardigen dekmantel der wetten uitvoerde.
Tot op het einde des jaars vijftienhonderd
zeven en zestig had men nog
aan de perfoonlijke overkomst des Konings
geloof geflagen , en de besten
uit het Volk hadden zig tot op dit
uiterfte tijdftip getroost. Nog fteeds lagen
'er fchepen , welken hij uitdrukkelijk
tot dat oogmerk had laten uitrusten
, en de haven van Vlisfingen
gereed, om hem op het eerste bevel
te gemoet te zeilen; en de Stad
Brusfel had alleen daarom , dat hij
binnen hare muren zijn verblijf zoude
nemen , hare roeftemming tot de Spaanfche
bezetting gegeven. Maar ook deze
hoop verdween allengs geheel, daar
de Koning van het ene vierendeeljaars
(*J V MET ER EN I0£

NEDERLANDEN. 549
tot het andere uitftelde, en de nieuwe
Stadhouder alras begon zijne voljnagt
te tonen, welke minder enen
voorloper van den Vorst aankondigde,
dan enen met de hoogde magt bekleden
Dienaar, die de komst van den
Vorst zeiven geheel onnodig maakte.
Om den nood der Nederlanden te voltoojen,
moest nu ook nog, in den
Perlbon der Landvoogdesfe, hun laatfte
Befchcrmengel hen verlaten (*).
Van dien tijd af namelijk, dat de
uitgeftrekte volmagt van ALBA genen
twijfel meer aangaande het einde van
haar bewind overliet , had MARGA­
REET befloten , ook den naam daarvan
afteleggen. Enen lachenden Erfgenaam
te zien in het bezit van eue
Hoogheid, die voor haar door een
negenjarig genot tot ene behoefte was
geworden; enen anderen de heerlijkheid
, den roem, den luister, de aanbidding
, en allerlei foort van dienstbetoningen
, welke het gewone gevolg
der hoogfte magt zijn, te zien genieten
, en te gevoelen dat gene verloren
te hebben, wat zij niet vergeten
kon bezeten te hebben, was meer
dan ene vroulijke ziel in ftaat is te
verkroppen ,• maar buiten dat was de
Hertog van Alba in 't geheel niet
gefchikt , om, door een befcheidcq
(*) VIGL. ad HOPPER- Ep. 45,
Mm 3
IÏL
BOEK

III.
BOEK
£5«> DE AFVAL DER.
gebruik ^ van zijne nieuiings verkregen
( Hoogheid, haar het verhes daarvan raW
; der fmertelijk te maken. Zelfs de algemene
orde , die door dit dubbelde
hefluur in gevaar geraakte, fcheen
haar dezen Hap aanteraden. Vele Stadhouders
der Provinciën weigerden , zonder
uitdrukkelijken last van het Hof,
bevelen van den Hertog aantcnemen
, en hem voor Mederegent te erkennen.
De fnelle omwenteling van haar
geluksrad had bij de Hovelingen niet
zo zagt, zo ongemerkt kunnen toegaan
, dat de Hertogin de verandering
niet op het bitterfte gevoelde. Zelfs
die weinigen , welke , gelijk bij voorbeeld
VIGLIUS, haar ftandvastig bijbleven
, deden zulks minder uit • gehegtheid
aan haren perfoon, dan uit
verdriet van zig nieulingen en vreemdelingen
boven het hoofd geplaatst te
zien, en omdat zij te hoogmoedig
dagten, om onder den nieuwen Regent
hunne leerjaren te herhalen (*).
Verre het gröotfte gedeelte kon, bij
alle aangewende moeite om den middenweg
te houden, den onderfcheidenden
eerbied niet verbergen, welken zij
aan de opgaande Zon boven de ondergaande
toebragten ; en het Koninglijke
Paleis te Brusfel werd fteeds eenfamer
en ftiller, naarmate het gewoel.
O Y IG
a b
c l
HOPPER. Ep. 23.. 40. 44. 45.

NEDERLANDEN. 55«
aan het huis van KUILENBURG toe­ III.
nam. Doch het gene de Hertogin op BOEK.
het gevoeligfte trof, was het gevan­
gennemen van HOORN eii EGMOND,
't welk buiten haar weten, en als
ware zij in 't geheel niet in de wereld
geweest, eigendunkelijk door den
Hertog beflotcn en uitgevoerd was. AL-
B A had wel, nadat de zaak gefchied
was, getragt haar te vrede te Hellen
door de verklaring, dat men dit voornemen
om gene andere reden voor haar
had geheim gehouden , dan om bij
ene zo onaangename omftandigheid haren
naam te verfchonen ; maar die voorgewende
kieschheid kon de wonde niet
helen, die haren hoogmoed was toegebragt.
Om éénmaal voor altoos diergelijke
beledigingen voortekomen , waarvan
de tegenwoordige waarfchijnlijk ilegts
een voorbode was , zond zij haren
Geheimfchrijver MACHIAVEL naar het
Hof van haren Broeder, om daar met
allen ernst om ontflag van hare Land
voogdij te verzoeken. Dit werd haar
zonder zwarigheid, doch met alle blij
ken van 's Konings hoogfte agting ingewilligd;
hij ftelde, zo als hij zig
uitdrukte , zijn eigen voordeel en dat
der Provinciën ter zijde , om aan zijne
Zuster genoegen te geven. Een gefchenk
van dertigduizend daalders verzelde
deze toeftemming, en twintigduizend
werden haar tot een jaarlijks. iu«
Mm 4

III.
BOEK.
552 DE AFVAL DER
Vomen toegelegd (*). Dadelijk hierop
volgde een Brief van aanltelling voor
den Hertog van Alba, waarbij hij
in plaats' van de vorige Landvoogdes
als Opper-Stadhouder der gezamenlijke
Nederlanden met onbepaalde
Vöïmagt wierd verklaard (f).
Zeer gaarne had MARGAREET gezien,
dat men haar vergund had, haar.
bewind voor ene plegtige vergadering
der Staten nederteleggen; welke begeerte
zij ook den Koning niet onduidelijk
te kennen gaf, zonder evenwel,
het genoegen te hebben, dezelve ver-^
vuld te zien. In 't algemeen beminde
zij het flatige leven, en het voorbeeld
(*) Dit geld febijnt egter niet zeer getroulijk
betaald te zijn , zo men anders geloof mag (laan
aan zeker gefebrift , dat nog bij haar leven in
druk uitkwam, filet voert ten tijtel: Discours
fur la blesfure de Monfeigneur , Prince (TOrange
1582. zonder naam van de plaats, waar het.
gedrukt is, en wordt gevonden in de Keurvorstelijke
Boekerij te Dresden.) Volgens dit berigt
Kwijnde zij te Namen in ellende, zo flegt
onderfteund door haren Zoon (toen Gouverneur
«Ier Nederlanden) da. haar Geheimfchrijver A 1. s-
B RAND IN aelf haar verblijf aldaar ene ballingfchap
noemt. Maar voegt de Schrijver daarbij
, wat kon zij beter verwagteh van enen Zoon,
die toén hij, nog zeer jong zijnde,haar te Brusfel
bezogt, agter. haren rug de tong tegen haar uitftak?.
(t) STRADA 206. 207. 2o!5. MEURS. G. A„
40. THUAN, 53p. VIGL. ad HOPPER. E. 40,'

NEDERLANDEN. 553
van den Keizer haren vader, die in
deze zelfde ftad het buitengewone
fchoufpel van zijnen plegcigen afftand
van de kroon gegeven had, fcheen
ongemeen veel bekoorlijks voor haar
te hebben. Daar zij Du tog het op7
perbewind moest laten varen, was ten
minfte de begeerte, om dezen ftap
met allen mogelijken luister te doen,
zeer wel in haar te verfcbonen; en
daar zij buiten dat wel gemerkt had,
hoe zeer de algemeene haat tegen
den Hertog haar ten. voordele had
geftrekt, zag zij een vleiend, aandoenlijk
toneel te gemoet. Zij had zoo
gaarne dc tranen der Nederlanderen
over hunne goede Landvoogdes zien
vioejen , zo gaarne ook dc hare daarbij
geftort, en onder het algemene
medelijden zoude zij zagter van den troon
zijn geftcgen. Hoe weinig zij ook, gedurende
haar negenjaarig beftuur gedaan
hadde., om de algemene genegenheid
te verdienen, toen het geluk
. haar nog aanlachte, en de gunst
van haren Heer het deel was van
alle hare wenfehen ; zo vele waardij
had zulks tans in hare ogen, dewijl
dit het enigfte was, dat haar voor de
teleurftelling van hare overige verwagtingen
enige vergoeding kon geven; en
gaarne zou zij zig zeiven hebben wijsgemaakt,
dat zij een vrijwillig offer
van haar goed hart en hare mensch-
Mm 5
III.
B O EK.

m.
DOEK.
554 DE AFVAL DER
lievende gezindheid voor de Neder*
landen was geworden.. Dan daar de
Koning in 't minfte niet gezind was
Zig in gevaar van ene zamenrotting
der Natie te ftellen, om aan ene
gril van zijne Zuster te voldoen, moest
zij zig met een fchriftelijk affcheid
van de Staten vergenoegen, waarin zij
haar gehele beftuur doorliep, alle zwarigheden,
met welken zij had moeten
worftelen , alle onheilen, welke zij
•door hare fchranderheid had verhoed,
niet zonder grootfpraak optelde, en eindelijk
daarmede befloot, dat zij een
voleindigd werk agterliet, en haren opvolger
niets dan het ftraffen der fchuldigen
had over te dragen. Dit zelfde
moest ook de Koning herhaalde reizen
van haar horen, en 'er werd
niets gefpaard, om den roem te verhinderen
, welken de voorfpoed des
Hertogs hem onverdiend verwerven mog-r
ten. Hare eigene verdiende leide zij
als iets ontwijffelbaars, maar tevens als
enen last, die haar zedigheid drukte,
aan de voeten des Konings neder (*).
De onpartijdige nakomelingfchap zoude
evenwel zwarigheid kunnen ma-?
ken , om dit gunftige oordeel onbepaald
te onderfchrijven: wanneer zelfs
de vereenigde ftem van hare tijdgenoten,
wanneer het getuigenisfe der Neder-
(*) MEURS G, A. 40. STRADA 207, 20«L

NEDERLANDEN. 555
fanders zelve dit bevestigde , zoude
evenwel enen derden het regt niet
benomen zijn, om hetzelve nog nader
ter toetfe te brengen.' Het goedhartige
en ligt beweeglijke fchepfel,
de mensch , is maar alte zeer geneigd,
om zich een gebrek minder voor ene
deugd meerder toe te rekenen, en onder
den druk van een tegenwoordig kwaad
het voorledene te prijzen. Het gehele
vermogen van haat en verfoejing bij
de Nederlanders fcheen zig aan den
Spaanfchen naam te hebben uitgeput;
de Landvoogdes als hoofdoorzaak van
enig kwaad te befchuldigen, was zo>
veel, als den Koning en zijne dienaren
van vervloekingen te ontlasten, welken
men hun liever alleen en geheel
gunde; en het beftuur van ALBA in
de Nederlanden Was zekerlijk het regte
Itandpunt niet, om de verdienften zijner
Voorgangeren te onderzoeken. Het
was in 'tgeheel gene gemakkelijke zaak,
aan de vcrwagtingen des Konings te
beantwoorden, zonder- de regten des
Nederlandfchen volks en de pligten
der menfchelijkheid te fchenden; maar
in enen ftrijd met dezen twe tegengeltelde
pligten had MARGAREET genen
van beiden vervuld, en de Natie
baarblijkelijk te veel nadeel ge
daan, om den Koning te weinig voordcel
aantebrengen. Het is waar,
zij bragt eindelijk de Protestantfche
III.
SOEK,

III.
BOEK.
55* DE AFVAL DER
partij onder, maar de toevaliige uit-,
bersting van den Beeldenstorm deed
haar daarbij groter dienden, dan har
re gehele Staatkunde. Door hare fchranderhtid
verbrak zif wel het verbond
der Edelen, maar dit deed zij, toen
reeds inwendige twedragt den dodelijken
ilag aan deszelfs wortel had
toegebragt. Dat gene, waaraan hare
ftaatkunde zig jaren lang had uitgeput,
werd door ene eukelde werving
van krijgsvolk, die haar uit Madrid
bevolen was , tot ftand gebragt. Zij
liet den Hertog het land in rust over;
maar niemand kan ontkennen, dat de
vrees voor zijne komst het meeste
daartoe had gedaan. Door hare bcrigten
misleidde zij het kabinet van
Spanje, omdat zij hetzelve nooit de
kwaal, maar alleen de toevallen, nooit
den geest en de taal der Natie ,
maar alleen de buitenfporigheden der
partije bekend maakte. Haar gebrekkig
beduur vervoerde het Volk tot wanbedrijven,
dewijl zij verbitterde, zonder
genoegfaam aftefchrikken; zij haalde
den verderflijken Hertog van Aiba
in het Land, omdac zij den Koning
in den waan had gebragt, dat
de beroerten in de Nederlanden minder
aan de hardheid van zijne verordeningen,
dan aan ongenoegfaamheid van
het werktuig, waaraan hij derzelver uitvoering
had toevertroud, was toete-

NEDERLANDEN 1
. 55/
fchrijven. MARGAREET bezat bekwaam­ iir.
heid genoeg , om ene geleerde Staats­ i o E KV
kunst in een regelmatig geval op ene
gepaste wijze te gebruiken ; maar het
haperde haar aan fcheppingskragt, om
voor een nicu en buitengewoon geval
enen nieuwen ftaatsregel uittevinden,
of van enen ouden met verftand
aftegaan. In een Land waar de
fchranderfie ftaatkunde in opregtheid belfond,
had zij den ongelukkigen inval,
om hare bedrieglijke Italiaanfche ftaatkunde
te oefenen, en zaaide daardoor een
verderflijk wantrouwen in de gemoederen.
De infchiklijkheid, die haar zo
gulhartig tot verdienften wordt aangerekend,
had zij zig door den kloeken tcgenftand
der Natie , uit zwakheid en lafhartigheid
laten afdwingen; nimmer zou
zij uit eigen beweging zig boven den
letter der Koninglijke bevelen verheven,
nimmer den barbaarfchen zin van
haren last uit eigene lofwaardige menschlievendheid
anders hebben opgevat. Zelfs
die weinige vergunningen, waartoe de
nood haar dwong, gaf zy met ene bevende
terug trekkende hand,als haddezijgefchroomd
te veel te geven; cn' zij verloor
de vrugt van hare weldaden, omdat
zij dezelve met ene laaghartige zuinigheid
beknibbelde. Het gene zij te
weinig was in hare gehele overige
leven , was zij te veel op den troon,
een Vrou. Het ftond in hare magt,

DE AFVAL DER NEDERLANDEN.
til. na het vertrek van GRANVELLE \
HOEK. de weldoenfter des Nederlandfchen Volks
te worden; maar zij is het niet geworden.
Haar hoogfte goed was de
gunst des Konings, haar hoogfte ongeluk
zijn misnoegen. Bij alle voorregten
van haren geest, blijft zij een gemeen
fchepfel, omdat haar hart den Adel
miste. Met veel gematigdheid oefende
zij ene droevige magt, en bevlekte
hare regering door gene willekeurige
wreedheid; ja, hadde het
J geftaan , zij zoude fteeds
aan haar
menschlievend
gehandeld hebben. Lang nader­
j hand, toen haar Afgod, FILIPS II.
] haar reeds vergeten had , hield het
3 Nederlandfche Volk hare gedagtenis-
i fe nog in eere ; maar zij ver­
t diende op verre na den roem nietj
i welken de onmenschlijkheid van ha­
ï ren opvolger rondom haar heeft ver­
t breid. Zij verliet Brusfel tegen het
t einde van Loumaand des jaars vijftien­
ï honderd zeven- en zestig ^ en werd door
c Jen Hertog tot aan de grenzen van
2 Braband uitgeleid, welke haar hier onier
de befcherming des Graven van
3 MANSVELD verliet, om deste fpoe-
i liger naar de Hoofdftad wedertekeren ,-
c :n zig aan het Nederlandfche Volk
V •oordaan als Regent alléén te vertonen.-
•Einde van het eerfte Deck