zusters Annonciaden

ANNONCIADEN

11
12
16
10
14
15
1. Tuinpaviljoen
2. Huis d’Arippe (achterste gedeelte)
3. Huis d’Arippe (voorste gedeelte)
4. Huis Meeus
5. Tussenbouw Huis Meeus en normaalschool
6. Stallen - Normaalschool
7. Klooster
8. Normaalschool
84 | BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011
9
8
1
6
7
9. Klasvleugel
10. turnzaal
11. Huishoudschool
12. Bosklassen
13. Directiewoning
14. uitbreiding turnzaal
15. Pianoklassen
16. bestaande woningen Schoolstraat
5
2
4
3
13
het tuinpaviljoen in Engelse landschapsstijl van rechts naar links zien we de directiewoning,
Huis d’Arippe en Huis Meeus
Huis Meeus met in het midden de witte poort de kapel in Huis Meeus vandaag de dag
een oude prent van de kapel
oude elementen uit Huis Meeus

Een historische lezing van het Annonciaden-instituut
In 1921 vestigden de Annonciaden een normaalschool in Wijnegem waar meisjes de opleiding
tot onderwijzeres konden. De aangekochte panden aan de Turnhoutsebaan werden aangepast
naar de wensen van de school en het klooster en na verloop van tijd werden er nieuwe gebouwen
bijgebouwd. Architect Jos Goeyvaerts (Rotterdamstraat, Antwerpen) is bij veel van de verbouw
en nieuwbouw plannen betrokken geweest. Door de jaren heen is het Annonciaden-instituut
uitgegroeid tot een dicht complex van gebouwen uit verschillende tijden en in verschillende
stijlen. We maken een korte historische lezing van elk van de gebouwen en hun historische
waarde.
Tuinpaviljoen
Het tuinpaviljoen aan de oostelijke rand van de kloostertuin is een heterogeen volume
met een gediversifieerde gevel in Engelse landschapsstijl. De gevels aan de parkzijde zijn in
lichtpaars bepleisterd en geschilderd met wit voor de architecturale details en muurbanden.
Het buitenschrijnwerk van de vensters en poorten is grotendeels oorspronkelijk en ook het
binnenschrijnwerk van trappen en deuren oogt oorspronkelijk. Binnen herkennen we het
typische lichtblauwe schilderwerk dat vaak voor werkplaatsen werd gebruikt. Ook zien we nog
de oorspronkelijke plafonds van bakstenen troggewelfjes op stalen balken.
Huis d’Arippe
Het voorste gedeelte van huis d’Arippe (nr 3) dateert van de periode voor 1835 en vormt samen
met het tuinpaviljoen het oudste gedeelte van het gehele Annonciaden complex. Omstreeks
1906 werd het traditionele voorste gedeelte van 2 bouwlagen met een verdieping verhoogd
en de gevel werd in neoclassicistische stijl gecementeerd. Het interieur werd grotendeels
vernieuwd bij de herinrichting tot klooster in 1951. Er is dan ook weinig bewaard gebleven van
het oorspronkelijke interieur en decoraties.De achterbouw van Huis d’Arippe (nr 2) werd in 1915
aan het voorhuis toegevoegd. De bakstenen dwarsvleugel van 3 bouwlagen heeft op iedere
verdieping woonkamers met een centrale sanitaire kern. Veel van de oorspronkelijke elementen
zoals stucen plafonds, paneeldeuren en schoorsteenmantels zijn bewaard gebleven.
Huis Meeus
HET VERHAAL ACHTER ‘T DORP
ANNONCIADEN
Het oorspronkelijke huis Meeus was een neoclassicistische woning van 7 traveeën en 2
bouwlagen onder een pannen zadeldak en met een witbepleisterde classicistische lijstgevel.
Eertijds was dit gebouw het woonhuis van burgemeester Hippoliet Meeus. De familie Meeus,
een familie van jeneverstokers in Wijnegem, liet het huis naar alle waarschijnlijkheid in de
periode tussen 1835 en 1861 optrekken. In 1920 is het pand aangekocht door de zusters
Annonciaden en in gebruik genomen als klooster, het begin van de scholengroep Annonciaden
Instituut. Een jaar later werd het huis aan de westzijde uitgebreid met 2 traveeën waardoor
het woonhuis en de stallen (nr 6) met elkaar werden verbonden. In diezelfde verbouwingsfase
wordt de gevel ontpleisterd tot de huidige roodbakstenen gevel met arduinen plint. De vertikale
ritmering is ook nu nog goed zichtbaar.
Oorspronkelijk had het pand een L-vormig grondplan met een uitbouw voor de trapzaal.
De achtergevel en trapzaal worden in 1937 vrijwel volledig ingebouwd door de nieuwe
kloosteruitbreiding (nr 7). Van de gevels is dan ook weinig bewaard gebleven. Kenmerkend is
de grote veranda met gietijzeren trap op de begane grond. Het oorspronkelijke pand is volledig
onderkelderd.
Op de begane grond zijn enkele representatieve lokalen uit de woning Meeus bewaard gebleven.
We zien fraai beschilderde plafonds en interieurdecoratie in neo-vlaamse renaissance stijl in de
2 kamers aan de straatzijde. Ook de witmarmeren trap in de inkom is bewaard gebleven. Op
de 1e verdieping werd de kapel ingericht en is weinig van de oorspronkelijke indeling en het
interieur overgebleven.
BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011 | 85

86 | BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011
het klooster met de betonnen boogconstructie
de normaalschool, aan de rechterzijde de
oorspronkelijke stallen, links de nieuwere klassen
de klasvleugel uit 1921 die later verhoogd werd met
een halve verdieping
het achterhuis van Huis d’Arippe, rechts het klooster
de achterzijde van de normaalschool met
daaraanvast de pianoklassen
de tussenbouw tussen Huis Meeus en de stallen
gezien vanaf de tuinzijde

Een historische lezing van het Annonciaden-instituut
Directiewoning
Naast Huis d’Arippe zien we een smal pand van 3 bouwlagen. De directiewoning zoals we die nu
kennen is een grondige verbouwing of herbouwing van een ouder huis en bevat geen historisch
waardevolle elementen.
Kloostergebouwen
In 1936 komt er een plan voor de uitbreiding van het klooster omdat de behuizing van de
zusters en de kapel te klein werden. Jos Goeyvaerts ontwierp een grote nieuwe kerk die via
een voorportaal aan de achtergevel van Huis Meeus werd gekoppeld. Om financiële redenen
werd enkel de eerste fase gerealiseerd. We zien een breder volume van 4 bouwlagen met dwars
daarop een smallere baksteenbouw van 6 bouwlagen, beide in een meer modernistische stijl. In
het laatste volume zien we in de achtergevel een grote betonnen boogconstructie die de eerste
travee-aanzet vormde voor de grote kerk die nooit is gebouwd. In de uiteindelijke nieuwbouw
kwam een nieuwe keuken en grote refter en leefruimte voor de zusters. Alle verdiepingen
zijn verdeeld in kleine kamers voor de zusters welke herkenbaar zijn aan de vele ramen in
zowel voor- als achtergevel van het torenvolume. Ook zien we in de beide trapzalen van het
torenvolume 2 expressieve vensterpartijen die over vrijwel alle verdiepingen zijn doorgetrokken.
Het bakstenen balkon aan de tuinzijde was bedoeld als zangbalkon voor de zusters.
De stallen
HET VERHAAL ACHTER ‘T DORP
ANNONCIADEN
De gevel van de school is vandaag een 17 traveeën breed en 2 bouwlagen hoge baksteenbouw
onder een lang leien schilddak. We zien horizontaal gele bakstenen muurbanden en gesculpteerde
consoles. Ook deze gevel is een samenstelling van een ouder (nr 6) en nieuwer (nr 8) gedeelte.
In 1907 wordt door Hyppoliet Meeus een nieuwbouw met stallen en knechtenverblijven
opgetrokken. De nieuwbouw werd aan weerzijden gekenmerkt door een hoekrisaliet en de
hoge ramen van de stallen op het gelijkvloers. Na de aankoop van Huis Meeus door de zusters
Annonciaden worden de stallen aan westelijke zijde uitgebreid in dezelfde stijl en ingericht met
klaslokalen. Het interieur van het oude gedeelte bevat nog vrij veel oorspronkelijke elementen.
We zien kleurrijke ceramische tegels in de studiezalen en art deco cementtegels in de lage
gang aan de achterzijde. Ook zijn er nog een aantal marmeren schoorsteenmantels uit de
knechtenverblijven bewaard gebleven. Het nieuwere gedeelte bevat meer sobere leslokalen en
de kap op de dakverdieping is niet meer zichtbaar. Beide gedeeltes zijn onderkelderd.
Klasvleugel
De klasvleugel is een vergroting van het oude wagenhuis van het Huis Meeus uit 1908. In 1921
werd een nieuw gebouw opgericht van 10 traveeën en 2 bouwlagen met grote rechthoekige
raamopeningen in rondbogige spaarnissen. Het pannen zadeldak had 3 grote dakkapellen. In
een latere fase, vermoedelijk tussen 1940 en 1950 werd het gebouw verhoogd met een halve
bouwlaag en plaatste men een nieuw dak in kunstleien.
Binnen zien we een sobere inrichting van grote zalen en klaslokalen en een slaapzaal op het
zolderverdiep.
BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011 | 87

88 | BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011
de dubbelhoge turnzaal met podium achterzijde van de turnzaal met de trapzaal
de betonconstructie van de piaonoklassen het binnenpleintje tussen de normaalschool en de
turnzaal, met links de pianoklassen
de tuinklassen in de kloostertuin
de huishoudschool vanuit de kloostertuin gezien

Een historische lezing van het Annonciaden-instituut
Turnzaal
In 1924 werd er naast de klasvleugel een nieuw gebouw opgetrokken met centraal een
dubbelhoge turnzaal (nr 10). In 1937 werd het gebouw aan de zuidzijde uitgebreid met een
podium (nr 14) en op de verdiepingen met klassen en een bibliotheek. Ook werd er nog een
trapzaal aan de achterzijde van de klasvleugel toegevoegd. Het gebouw heeft een interne
structuur van gietijzeren kolommen en betonnen balken en vloeren. De turnzaal heeft in de
de zijbeuken gaanderijen met douches en we zien een aantal trappen in sobere Art Deco stijl.
De vloeren bestaan uit gemengd mozaïk en granitovloeren. De inrichting van de klassen op de
verdiepingen is recent en minder waardevol.
Pianoklassen
Tegen de gemene muur van de percelen aan de Schoolstraat werd in 1934 een gedurfde
betonconstructie opgetrokken. Het gebouwtje is een asymmetrische betonnen skeletstructuur
die de kleine speelplaats volledig vrij laat. De onderzijde van de betonnen consoles en kolommen
zijn bekleed met granito en verbonden met eikenhouten banken. Langs de perceelsgrens zien
we een lange gang die uitgeven op de kleine pianolokalen met grote rechthoekige vensters.
Huishoudschool
In 1930 werd het complex uitgebreid met een huishoudschool. Deze rode bakstenen
schoolvleugel in neogotische stijl telt 7 afwisselend brede en smalle traveeën. We zien 4
bouwlagen met grote vensters en puntige dakkapellen boven de smallere traveeën. Binnen zijn
er verschillende grote klaslokalen met granitovloeren. Het houten binnen- en buitenschrijnwerk
is hier en daar bewaard gebleven.
Tuinklassen
In de noordwestelijke hoek van de kavel werd in 1959 een nieuwe kleuterschool gebouwd. Het
houten paviljoen van 1 bouwlaag met lessenaarsdak is geheel in de stijl van de expo en heeft
een grote open gevel aan de tuinzijde. De oorspronkelijke 6 kleuterklassen zijn verbouwd tot 2
grote vaklokalen.
Bron: 2010.02 Voormalige normaalschool en klooster Zusters Annonciaden Wijnegem - Bouwhistorisch evaluatie
en inventarisatie erfgoedkwaliteiten, Robin Engels ir. architect, 28-04-2010
Een oude prent van de gevels aan de Turnhoutsebaan.
HET VERHAAL ACHTER ‘T DORP
ANNONCIADEN
BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011 | 89

90 | BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011
de woonhuizen aan de Schoolstraat de kleinere woonhuizen grenzen direct aan de
gebouwen van de Annonciaden
het pad door de kloostertuin bestaat nog steeds de oude bomendreef langsheen de bosklassen
de Lourdesgrot in de kloostertuin een oude prent van de kloostertuin

Schoolstraat en Kloostertuin
Schoolstraat
Op oudere kaarten van Wijnegem zien we dat de Schoolstraat zoals we die nu kennen nog niet
bestond. Wel zien we een doorsteek vanaf de Turnhoutsebaan naar de hoek met de huidige
Kerkhofstraat. Uit de kadastrale kaarten (De Laet - 1808) kunnen we vaststellen dat deze
doorsteek tussen het latere Huis Meeus en de stallen liep. Op de kadastrale mutatieschets (1861)
is de doorsteek meer naar het oosten verlegd langsheen Huis d’Arippe en werd aan de westzijde
van de doorsteek vermoedelijk Huis Meeus opgetrokken. Op dezelfde kaart herkennen we voor
het eerst de nieuwe “Chemin vicinal de Wijneghem à Schoten”, de huidige Schoolstraat. We zien
dat de doorsteek en de Schoolstraat naast elkaar functioneerden. Pas later wordt de volledige
gevel langsheen de Turnhoutsebaan dichtgebouwd en verdwijnt de doorsteek.
Vandaag zien we aan de Schoolstraat een reeks ondiepe woningen en garages die geen
onderdeel zijn van het Annonciaden-complex. Deze kavels liggen volledig ingeklemd tussen de
Schoolstraat en de hoge gebouwen van de Annonciaden. Op de hoek met de Turnhoutsebaan
zien we het 2 lagen tellende hoekpand “Zaal Flora”. Deze (dans)zaal dateert vermoedelijk uit
1920 en strekt zich uit tot aan het lagere gedeelte. Vandaag zien we in de plint textielreiniging.
De panden in de Schoolstraat hebben een weinig hoge beschermingswaarde.
Kloostertuin
Als de zusters zich in de panden aan de Turnhoutsebaan vestigen wordt aan de noordzijde een
kloostertuin aangelegd die zich uitstrekte tot aan de Kerkhofstraat. Vandaag is de kloostertuin
doorsneden door de Boskantweg en dus een stuk kleiner. Wel herkennen we nog een aantal
oude elementen zoals de oude bomendreef terug en de Lourdesgrot aan de Boskantweg.
Ferraris - 1777
HET VERHAAL ACHTER ‘T DORP
ANNONCIADEN
kaart De Laet - 1808
kadastrale mutatieschets - 1861 Developpement duVillage-ca 1864 Carte Générale - 1911
In deze serie oude kaarten is het verdwijnen van de doorsteek langs Huis Meeus en de ontwikkeling van de
huidige Schoolstraat goed te zien. De witte stippellijn toont de nieuwe ontwikkeling aan.
BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011 | 91

De bestaande bebouwing die bewaard kan worden binnen het plan. In rood de ‘zeer waardevolle gebouwen’, in het oranje de ‘waardevolle’ gebouwen, volgens de bouwhistorische
studie
92 | BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011
11
12
16
10
14
15
9
8
1
6
7
5
2
4
3
13

Een duidelijk historisch geheel
Het Annonciaden-instituut en z’n gebouwen hebben een sterke historische binding met het
centrum van Wijnegem. Ze zijn mee met Wijnegem gegroeid doorheen de geschiedenis. Het
zou dus zonde zijn om dit erfgoed zomaar te verliezen.
Het is echter zeker niet voor de hand liggend om de huidige gebouwen te renoveren tot een
nieuwe ontwikkeling. Vaak lenen plafondhoogtes, bouwdieptes en horizontale en verticale
circulatie zich niet voor nieuwe functies. Dit moet later in het proces in detail en ook in overleg
met de toekomstige ontwikkelaar bekeken worden. Het Annonciaden-complex is door de
tijd heen gegroeid tot een dicht complex van gebouwen. We moeten ook zien dat de nieuwe
ontwikkeling voldoende leefkwalteit heeft wat betreft licht, lucht en open ruimte.
In de tekening hiernaast wordt de erfgoedwaarde van de verschillende gebouwen getoond.
De rood ingekleurde gebouwen hebben een hoge erfgoedwaarde (volgens de bouwhistorische
evalutatie opgemaakt door Stramien en Robin Engels) en willen we zo veel mogelijk bewaren.
De gebouwen zonder erfgoedwaarde nemen we sowieso weg om de samenhang van het geheel
opnieuw beter leesbaar te maken.
Hoge erfgoedwaarde
1. Tuinpaviljoen
2. Huis d’Arippe (achterste gedeelte)
3. Huis d’Arippe (voorste gedeelte)
4. Huis Meeus
5. Tussenbouw Huis Meeus en normaalschool
6. Stallen - Normaalschool
Zekere erfgoedwaarde
7. Klooster
8. Normaalschool
9. Klasvleugel
10. turnzaal
11. Huishoudschool
Geen erfgoedwaarde
12. Bosklassen
13. Directiewoning
14. uitbreiding turnzaal
15. Pianoklassen
16. bestaande woningen Schoolstraat
HET VERHAAL ACHTER ‘T DORP
ANNONCIADEN
BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011 | 93

de volumemaquette uit de wedstrijdfase toont duidelijk deze twee grote delen
94 | BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011

Een duidelijke publieke ruimte en een duidelijke ontwikkeling
Het Annonciaden-complex lijkt opgesplitst in 2 delen. Het zuidelijk deel bestaat uit een reeks op
de Turnhoutsebaan gerichte gebouwen. Het noordelijk deel is een grote groene open ruimte,
de vroegere tuin van de normaalschool. Ze bevinden zich naast elkaar maar er is uiteraard altijd
een sterke relatie tussen beide geweest.
Bij de ontwikkeling van een privaat project met een dergelijk publiek belang op zo’n strategische
locatie in het centrum van Wijnegem is het belangrijk om duidelijke lijnen uit te zetten. We
duiden dan ook een contour aan die het ontwikkelingsgebied op lange termijn afbakent.
Het is de lijn tussen de (semi-)publieke ruimte, die we in detail willen ontwerpen en de
private ontwikkelingsruimte, waarvoor we globale lijnen willen vastleggen waarbinnen nog
verschillende invullingsmogelijkheden bestaan.
de ontwikkeling en het park
HET VERHAAL ACHTER ‘T DORP
ANNONCIADEN
BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011 | 95

96 | BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011
de woonhuizen aan de Schoolstraat
de Schoolstraat
de kleinere woonhuizen grenzen direct aan de
gebouwen van de Annonciaden

Een duidelijke publieke ruimte
Schoolstraat
De Schoolstraat is nu een heel smalle straat met een asymmetrisch profiel. Aan de ene kant
vinden we een ritme van individuele rijwoningen van 2 tot 3 bouwlagen. Aan de kant van
de Annonciaden vinden we een reeks smalle en ondiepe garages en woningen die met hun
achterkant rechtstreeks tegen de hoge gebouwen van het Annonciaden-complex staan. Deze
woningen zijn weinig kwaliteitsvol en een nieuwbouw binnen dezelfde kavel, tegen de gebouwen
biedt weinig toekomst. We riskeren dat we deze stedenbouwkundig weinig kwalitatieve situatie
te bestendigen door de nieuwe ontwikkeling en tegelijkertijd worden de mogelijkheden voor
een kwalitatieve ontwikkeling binnen de kavel van de normaalschool sterk beperkt.
Daarom stellen we voor om deze woningen mee op te nemen binnen de totale ontwikkeling.
We beseffen uiteraard dat dit niet zo eenvoudig is, en zullen hier ook mee rekening houden in
onze fasering en het plan van aanpak. Enkel zo kunnen we voldoende nieuwe mogelijkheden
creëren voor de nieuwe ontwikkeling, wat het bewaren van de historisch meest waardevolle
gebouwen ook meer haalbaar maakt.
De Schoolstraat is ook zeer smal in dit eerste stuk, ongeveer 8m breed. Nochtans heeft de
Schoolstraat de potentie om de aankondiging te worden van de achterliggende scholencluster
op de Turnhoutsebaan. De nieuwe toegang van de school op de hoek van de Schoolstraat en de
Bergenstraat. Wij stellen dan ook voor om deze straat te verbreden van een smalle autostraat
tot een echte publieke ruimte. Een comfortabele ontsluitingsweg voor auto- en zacht verkeer.
Dit stuk van de Schoolstraat is immers ook een onderdeel van de zuidelijke autolus, zoals eerder
gedefinieerd.
18m
De Schoolstraat en het Schoolplein
HET VERHAAL ACHTER ‘T DORP
ANNONCIADEN
BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011 | 97

De Schoolstraat verbreedt tot een comfortabele woonstraat. Rechts de hoek van de ontwikkeling van het Annonciadencomplex (volgens profiel A)
98 | BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011

Een duidelijke publieke ruimte
Schoolstraat - een ruim profiel
De Schoolstraat richten we in als woonstraat. We streven naar kleinschaligheid om het dorpse
karakter te behouden. Aan de overzijde van de Annonciaden zien we woningen met voordeuren
direct aan de straat. Het gabariet wisselt van 3 bouwlagen tot 1 en 2 lagen met dak. We stellen
voor de nieuwe ontwikkeling in dit woonkarakter in te passen. We denken aan rijwoningen met
een eigen voordeur.
We stellen voor om de straat te verbreden tot 18m breedte. Het is een straat met aan beide
zijdes een brede stoep. Binnen het profiel voorzien we nieuwe parkeerplaatsen. Aan de zijde
van de Annonciaden leggen we een fietspad in dubbelrichting aan. De parkeerstrook vormt een
barrière tussen het achterliggende fietspad en de rijbaan. Een aantal solitaire bomen geven de
Schoolstraat een groener beeld.
We stellen 2 typeprofielen voor. Beide hebben een breedte van 18m waarin eventueel een
dubbelrichtingstraat en een vrijliggend fietspad is opgenomen. In profiel A voorzien we een
langsparkeerstrook aan beide zijdes van de straat. Profiel B voorziet langsparkeren enkel aan
de zijde van de Annonciaden, waardoor er ruimte ontstaat voor een bredere stoep. We zullen
beide variantes moeten testen in het totale parkeerverhaal en het wijkcirculatieplan.
HET VERHAAL ACHTER ‘T DORP
ANNONCIADEN
Profiel A: langsparkeren aan beide zijdes van de straat
Profiel B: langsparkeren aan de zijde van de Annonciaden
BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011 | 99

De Schoolstraat verbreedt tot Schoolplein. Links het aansluitende Schoolpark met op de achtergrond de gebouwen van de ontwikkeling
100 | BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011

Een duidelijke publieke ruimte
Schoolplein en -park
Zoals eerder in dit document beschreven zouden we het deel van de Schoolstraat tussen de
Kerkhofstraat en de Bergenstraat verkeersluwer kunnen maken als we met een noordelijke
en een zuidelijke auto-ontsluitingslus voor de scholen werken. Tussen deze twee kruispunten
zouden we de straat op een plateau kunnen leggen om het autoverkeer via de lussen te
begeleiden. De bereikbaarheid van de woningen en functies langsheen deze straten moet
uiteraard wel gegarandeerd blijven. Ook de bestaande langse parkeerplaatsen blijven bewaard
binnen het ontwerp van het plein.
Dit stuk van de Schoolstraat willen we ontwikkelen tot een voorkant en ontmoetingsplek voor
alle scholen in de scholencluster. We denken aan een centraal schoolplein dat aansluit op het
netwerk van steegjes en zachte wegen. Dit idee sluit ook aan op de plannen om een nieuwe
toegang tot de gemeenteschool te maken door de afbraak van het gebouw op de hoek van de
Schoolstraat en de Bergenstraat. Dit voorplein kan mee opgenomen worden in de aanleg van
het Schoolplein. De inrichting zou op het zacht verkeer en op het verblijven moeten worden
afgestemd maar zal niet ten koste gaan van het park. Door het schoolplein een minimale maar
veilige breedte te geven kunnen we het park maximaliseren. Het schoolplein en schoolpark
werken samen als een centrale ontmoetingsruimte.
18m
De Schoolstraat en het Schoolplein
HET VERHAAL ACHTER ‘T DORP
ANNONCIADEN
BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011 | 101

102 | BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011
kadastrale mutatieschets - 1861
Een oude prent waarop de porositeit van de Turnhoutsebaan zichtbaar is.

Een duidelijke publieke ruimte
Schoolpark
Het park dat bij het oude Annonciaden-instituut hoort is een historisch park, dat vroeger zelfs
nog een stuk groter was. We herkennen nog een oude bomendreef in het huidige park. We
vinden veel waardevolle oude bomen in het park terug. Daarom willen we dit park zoveel
mogelijk in z’n huidige waarde bewaren en versterken. Het park takt aan op het Schoolplein en
vervult een complementaire functie. Het moet een (semi-)publiek park worden dat lucht geeft
aan het dichte netwerk ten noorden van de Turnhoutsebaan.
Doorsteek
Ook al verbreden we de Schoolstraat tot een comfortabele en veilige verbinding voor auto en
zacht verkeer, toch lijkt het ons interessant om nog een publieke doorsteek tussen het park en
de Turnhoutsebaan te maken. Zoals eerder in het document is vermeld, weten we dat deze
doorsteek een historische waarde heeft. Voor een lange tijd bestond er immers een doorsteek
tussen het Schoolpark en de Turnhoutsebaan. Zoals op de historische kaart hiernaast is te zien
was de bebouwing tussen Huis d’Arippen en Huis Meeus onderbroken. Rond 1860 werden de
Schoolstraat en de doorsteek zelfs tegelijkertijd gebruikt.
Daarnaast is de doorsteek een belangrijke aanvulling op het netwerk van zacht verkeer en
steegjes. Het koppelt het Schoolpark aan het dorpsweefsel en de Turnhoutsebaan. De doorsteek
heeft ook enkele belangrijke voordelen voor de bebouwing van de nieuwe ontwikkeling, maar
daar gaan we in het volgende hoofdstuk verder op in.
Net zoals de andere doorsteken in het netwerk is deze enkel gericht op voetgangers en fietsers.
De doorsteek loopt dwars doorheen de ontwikkeling, langsheen voorkanten, zijtuinen en
achterkanten. De doorsteek brengt de sfeer van het park helemaal tot aan de Turnhoutsebaan.
Net zoals op de oude postkaarten krijgen we vanop de Turnhoutsebaan opnieuw een doorzicht
naar de groene achterkant.
Het Schoolpark en de doorsteek naar de
Turnhoutsebaan
HET VERHAAL ACHTER ‘T DORP
ANNONCIADEN
BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011 | 103

Deze tekening toont de maximale enveloppe voor de nieuwe ontwikkeling
104 | BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011

Een duidelijke rand
Duidelijke randen
Het algemene schema van de bebouwing toont dat we de ontwikkeling een duidelijke rand naar
zijn omgeving willen geven. We kunnen de bebouwing opdelen in 4 grote delen:
1. straatwand Turnhoutsebaan
2. straatwand Schoolstraat
3. parkwand Schoolpark
4. Afbouw langsheen de doorsteek
Deze vier delen scharen zich rond een grote binnentuin. We gaan op elk van de 4 delen apart in.
Duidelijk statuut open ruimte
Elk van de open ruimtes van deze ontwikkeling willen we een duidelijk statuut geven. We werken
met publieke en private ruimtes, collectieve en individuele ruimtes die aan elkaar grenzen.
Centraal in het bouwblok vinden we een grote open ruimte. Het centrale gedeelte hiervan
bestaat uit een collectieve binnentuin voor alle bewoners van de ontwikkeling. De verschillende
bebouwingsranden die eerder vernoemd staan eigenen zich elk een stukje buitenruimte toe.
Dit kunnen private tuintjes zijn, maar ook collectieve ruimtes met fietsenstallingen en andere
gezamenlijke voorzieningen. Door de verspringingen in de gevel zien we op een logische manier
de organisatie van deze ruimte ontstaan.
Duidelijk ontsluiting
Langs de Turnhoutsebaan en langs de Schoolstraat willen we de ontwikkeling zo veel mogelijk
adressen en voordeuren geven. Deze woningen kunnen wel een tweede ingang hebben langs
het binnengebied. De woningen langs het park worden ontsloten via een onderdoorgang naar
de Schoolstraat.
2
De 4 randen van de ontwikkeling
Ontsluiting van de ontwikkeling
3
1
4
HET VERHAAL ACHTER ‘T DORP
ANNONCIADEN
Publieke ruimte
collectieve private ruimte
individuele private open ruimte
BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011 | 105

11
12
Een historische lezing van de bestaande bebouwing. In rood de ‘zeer waardevolle gebouwen’, in het oranje de
‘waardevolle’ gebouwen, volgens de bouwhistorische studie
1. Tuinpaviljoen
2. Huis d’Arippe (achterste gedeelte)
3. Huis d’Arippe (voorste gedeelte)
4. Huis Meeus
5. Tussenbouw Huis Meeus en normaalschool
6. Stallen - Normaalschool
7. Klooster
8. Normaalschool
16
10
14
15
9
8
106 | BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011
1
6
7
5
2
4
3
13
9. Klasvleugel
10. turnzaal
11. Huishoudschool
12. Bosklassen
13. Directiewoning
14. uitbreiding turnzaal
15. Pianoklassen
16. bestaande woningen Schoolstraat
In het rood de ‘zeer waardevolle gebouwen’ die binnen de enveloppe van het voorgestelde ruimtelijke schema
passen. Tezamen met de nieuwbouw vormen zij de randen van de totale ontwikkeling.
1
6
5
2
4
3 13
De variant waarbij de doorsteek onder Huis d’Arippe wordt
gemaakt. Alle ‘zeer waardevolle’ gebouwen blijven bewaard.

Een duidelijk historisch verhaal
Het voorgestelde algemene schema van de bebouwing, een ontwikkeling met een duidelijke
rand naar zijn omgeving, is uiteen te leggen in een aantal duidelijke stappen. We zien dat de
uitgangspunten voor behoud van de bestaande bebouwing en de ambities voor de nieuwe
ontwikkeling elkaar aan vullen tot een logisch stappenplan. Bovendien zien we dat ook de
ambities op grotere schaal een plek in het verhaal krijgen.
Schoolstraat
Zoals hiervoor gezegd stellen we voor om de Schoolstraat te verbreden tot 18m. Dit is tot net
aan de achterste kavelgrens van de bestaande woningen. Door de Schoolstraat meer ruimte te
geven kan zij de aankondiging worden van de achterliggende scholencluster.
Op dit moment staan de weinig kwaliteitsvolle woningen de ontwikkeling van een nieuwe gevel
langsheen de Schoolstraat in de weg. We stellen daarom voor de reeks woningen en garages
aan de Schoolstraat niet te bestendigen maar mee te nemen in de totale ontwikkeling.
Turnhoutsebaan
We streven er naar zoveel mogelijk gebouwen met hoge erfgoedwaarde te behouden. In de
historische analyse zien we dat de meeste van deze gebouwen, zoals Huis Meeus en de stallen
zich aan Turnhoutsebaan bevinden en binnen de enveloppe van het ruimtelijke figuur liggen.
De bestaande en nieuwe gebouwen vormen dus tezamen de rand van de ontwikkeling. Door
de nieuwbouw iets naar achter te laten verspringen ten opzichte van de stallen en Huis Meeus
kunnen we de historische gevels nog meer in de verf zetten.
Het enige gebouw met hoge erfgoedwaarde waar we een voorstel van afbraak willen doen is
het voorste gedeelte van het huis d’Arippe aangezien we op deze plek een doorsteek willen
maken naar het park toe. Het huis d’Arippe is misschien wel het oudste gebouw van de hele
site maar het is ook het gebouw dat zowel binnenin als vanbuiten het grootste stuk van zijn
authenticiteit heeft verloren. De duidelijk herkenbare doorsteek is volgens ons zeer belangrijk
voor de kwalitatieve herontwikkeling van de Annonciaden-site en het is uiteraard een historische
verwijzing naar de vroegere doorsteek. Ook de onderbreking in de gevel is een verwijzing naar
de vroegere porositeit van de Turnhoutsebaan.
HET VERHAAL ACHTER ‘T DORP
ANNONCIADEN
In een eventuele variant (zie de kleinere afbeelding hiernaast) minimaliseren we de doorsteek
naar het binnengebied tot een onderdoorgang in Huis d’Arippe en kunnen alle gebouwen
met een hoge erfgoedwaarde behouden blijven. In deze variant is het wel belangrijk dat de
doorsteek voldoende breed en hoog kan worden gemaakt, zodat hij voldoende duidelijk is vanaf
de Turnhoutsebaan.
Gebouw nummer 8 behoort niet tot de afbakening van hoge erfgoedwaarde maar het sluit
qua gevel helemaal aan bij gebouw 6 en trekt dus het ritme van de gebouwen langs de
Turnhoutsebaan door. Dit gebouw hoeft niet volledige afgebroken te worden. Het kan (deels)
bewaard blijven, met als randvoorwaarde dat een kwalitatieve hoekaansluiting aan de
Schoolstraat moet kunnen worden gemaakt.
Afbouw langsheen de doorsteek
De ruimtelijke figuur valt ter plaatse van de afbouw langsheen de doorsteek samen met het
tuinpaviljoen en het achterhuis van Huis d’Arippe. Ook hier vullen de verschillende ambities
elkaar aan; we kunnen het gewenste ruimtelijk figuur invullen met historisch waardevolle
gebouwen.
Binnengebied
Van de gebouwen met zekere erfgoedwaarde stellen we voor om het klooster weg te nemen. Dit
is een toren waarvan de grootste oppervlakte ingenomen worden door verticale circulatie en
gangen. Bovendien beperken de kloostergebouwen de bezonning van de noordgevel van Huis
Meeus. Ook de normaalschool (8), de klasvleugel (9), de turnzaal (10) en de huishoudschool (11)
worden niet meegenomen in de nieuwe ontwikkeling. We stellen dus voor om het historische
Annonciaden-complex te bundelen tot de kern met de hoogste erfgoedwaarde. We creeëren
zodoende ruimte voor het collectieve binnengebied en de doorsteek naar de Turnhoutsebaan.
Interieur
Daar het interieur van Huis Meeus en de stallen meerdere waardevolle elementen als trappen,
schilderingen en vloeren bevatten moet er moet naast het behoud van de buitenkant ook
rekening gehouden worden met het behoud van de waardevolle elementen van het interieur.
Hetzelfde geldt voor de bakstenen gewelfjes van het tuinpaviljoen. Ook zou de mogelijk bekeken
kunnen worden om de oude kapel op de eerste verdieping van Huis Meeus te restaureren.
BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011 | 107

SCHOOLSTRAAT
HOEK TURNHOUTSEBAAN
- SCHOOLSTRAAT
• 4 (hoek)
• 3 (

Een duidelijke volumetrie
Parkwand
Aan het schoolpark stellen we ons de nieuwe ontwikkeling voor als een parkwand. Het volume
telt 2 bouwlagen plus een opbouw (3e bouwlaag) op maximaal 50% van de oppervlakte. Door de
derde laag slechts voor de helft te bebouwen kan elke woning toch in een private buitenruimte
voorzien middels een dakterras. Ook krijgen we hierdoor een iets luchtiger volume dat minder
in contrast ligt met het tuinpaviljoen.
Schoolstraat
doorsnede A - parkwand
De schoolstraat zien we als een echte woonstraat, met een verticale geleding en met voordeuren
direct aan de straat. We tellen 3 tot 4 bouwlagen. Om ons in te passen in het dorpse karakter
zal de 4e laag nooit volledig bebouwd worden. We kunnen hierbij denken aan een 3 lagen plus
een dak of 3 lagen plus een opbouw. Voor deze 4e bouwlaag handhaven we de 45° regel. Ook
stellen we een maximale nokhoogte vast van 12 meter.
doorsnede B - Schoolstraat
12m
Hoek Turnhoutsebaan - Schoolstraat
HET VERHAAL ACHTER ‘T DORP
ANNONCIADEN
De hoek van de Turnhoutsebaan met de Schoolstraat verdraagt iets meer volume. We stellen
maximaal 4 bouwlagen voor die volledig bebouwd worden. De aansluiting met de bestaande
gevel van de normaalschool vraagt logischerwijs om grote zorgvuldigheid. We springen hier
terug naar 3 lagen, en geven als maximale hoogte de kroonlijsthoogte van de normaalschool
mee. Om de historische gevels aan de Turnhoutsebaan goed tot hun recht te laten komen
stellen we voor het nieuwe volume 1,5 meter terug te laten springen (zie vorige pagina).
Hoek Turnhoutsebaan - doorsteek
De nieuwbouw aan de hoek van de Turnhoutsebaan en de doorsteek kan de doorsteek extra in
de verf zetten. We stellen een hoger volume van 4 bouwlagen voor, met als maximale hoogte de
kroonlijsthoogte van Huis Meeus. Om een continu en subtiel gevelbeeld aan de Turnhoutsebaan
te waarborgen dient er extra aandacht uit te gaan naar de aansluiting met het buurpand. Aan
de Turnhoutsebaan tellen we maximaal 2 bouwlagen plus opbouw, en geven we als maximale
hoogte de kroonlijst van het buurpand mee. Voor de opbouw passen we wederom de 45° regel
toe, waardoor de 3e bouwlaag zal inspringen. Aan de achterzijde dienen we rekening te houden
met een eventuele aansluiting op het bestaande achterhuis van Huis d’Arippe.
doorsnede C - Turnhoutsebaan - doorsteek (links de Turnhoutsebaan)
BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011 | 109

Deel 1: Bebouwing Turnhoutsebaan
Aan de Turnhoutsebaan zien we de mogelijkheid tot zowel commerciële-, publieke- als
woonfuncties. We kunnen hierbij denken aan een publieke plint met in de bovenbouw
appartementen rond een aantal verticale circulatiepunten. Het groene binnengebied is een
kwaliteit die we willen benutten.
• Randvoorwaarde is het behoud van Huis Meeus, de stallen en de tussenbouw. Ook
waardervolle interieurelementen zoals de trappen, schilderingen en vloeren moeten
worden behouden.
• Eventuele publieke functies worden op het gelijkvloers en eventueel op de verdiepingen
aan de Turnhoutsebaan voorzien.
• Private buitenruimte kan middels uitpandige balkons langs het binnengebied worden
voorzien.
• De gelijkvloerse verdieping maakt gebruik van een private buitenruimte langs de collectieve
binnentuin.
Een illustratieve uitwerking van de volumetrie - langsheen Turnhoutsebaan
110 | BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011
Deel 2: Bebouwing Schoolstraat
De Schoolstraat krijgt een woonkarakter. Net als aan de overzijde voorzien we in de nieuwe
ontwikkeling rijwoningen op minstens twee bouwlagen. Elke woning heeft een voordeur die
direct op de Schoolstraat uitgeeft. Boven de rijwoningen zouden eventueel appartementen
voorzien kunnen worden die via 2 verticale stijgpunten (kant park - kant Turnhoutsebaan
ontsloten worden. De appartementen zijn voorzien van voldoende private buitenruimte.
• Langsheen de Schoolstraat worden individuele rijwoningen voorzien op minstens twee
bouwlagen met elk een voordeur aan de straatzijde en een tuin langs de collectieve
binnentuin. Aan de binnentuin worden er op de gelijkvloerse verdieping private tuintjes
voorzien welke door een achterpad gescheiden worden van de collectieve tuin.
• Eventuele balkons worden aan de straatzijde inpandig voorzien, aan het binnengebied
kunnen dit uitpandige balkons zijn.
Een illustratieve uitwerking van de volumetrie - langsheen Schoolstraat

Deel 3: Bebouwing langsheen het park
De parkwand grenst direct aan het publieke schoolpark. De woningen zijn vooral wat betreft
zicht georiënteerd op het Schoolpark en op de collectieve binnentuin. De toegang tot de
woningen bevinden zich langs de binnentuin van het bouwblok. We hebben op onderstaande
schets een voorstel gedaan voor individuele rijwoningen met dakterrassen die in een degelijke
buitenruimte voorzien.
• De individuele rijwoningen worden ontsloten via het binnengebied en grenzen aan de
parkkant onmiddellijk aan het park.
• De woningen hebben voldoende private buitenruimte, bijvoorbeeld in de vorm van een
groot dakterras.
Deel 4: Afbouw langsheen de doorsteek
Een illustratieve uitwerking van de volumetrie - langsheen schoolpark Een illustratieve uitwerking van de volumetrie - langsheen doorsteek
HET VERHAAL ACHTER ‘T DORP
ANNONCIADEN
Om de langsgevel van de bestaande woning aan de Turnhoutsebaan af te werken zien we een
afbouw langs de doorsteek. Op de hoeken met zowel het park als de Turnhoutsebaan zien we
de mogelijkheid om een publieke functie te voorzien.
• Randvoorwaarde is het behoud van het tuinpaviljoen en zo mogelijk behoud van
waardevolle interieurelementen. Door haar strategische locatie langs de doorsteek en op
de rand van het park zou een publieke functie als horeca op deze plek voorzien kunnen
worden.
• Ook het achterhuis van Huis d’Arippe dient behouden te worden.
• De afbouw op de hoek met de Turnhoutsebaan biedt de mogelijkheid tot de ontwikkeling
van een publieke functie met woningen erbovenop.
BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011 | 111

2845m²
Overzicht van de vloeroppervlaktes van de verschillende onderdelen.
112 | BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011
250m²
3410m²
565m²
360m²
1060m²
380m²

Een illustratieve uitwerking van het programma
totaaloverzicht
Op het beeldje met de maximumenveloppe hebben we een illustratief overzicht gemaakt
van de vloeroppervlaktes van de verschillende onderdelen. Voor de nieuwe onderdelen is dit
uiteraard rekening houdend met de maximum enveloppe. Voor de bestaande gebouwen is dit
een inschatting op basis van de historische plannen.
2235m² vloeroppervlakte bestaande, te bewaren gebouwen
6635m² vloeroppervlakte nieuwbouw
8870m² TOTALE VLOEROPPERVLAKTE
Stel dat we uitgaan van een invulling van 1/4 van de vloeroppervlakte met commerciële of
publieke functies en 3/4 van de vloeroppervlakte met woonfunctie, dan betekent dit:
2218m² vloeroppervlakte commerciële of publieke functies
6652m² vloeroppervlakte wonen (of ongeveer 66 woningen aan gemiddeld 100m²)
parkeren
Als we voorgaande cijfers willen omzetten naar parkeerplaatsen gebruiken we enkele kencijfers.
We gebruiken 1,5 parkeerplaatsen per woning en 1,4 parkeerplaatsen per 100m² commerciële
of publieke ontwikkeling. Dit laatste hangt uiteraard sterk af van de aard van de functies die in
de toekomst in de ontwikkeling zullen plaats vinden.
31P voor commerciële of publieke functies
99P voor 66 woningen
130P TOTAAL AANTAL PARKEERPLAATSEN
Zoals de tekening hiernaast weergeeft kunnen we een ondergrondse garage voorzien van
3000m². Als we rekenen aan 30m² per parkeerplaats geeft dit 100 parkeerplaatsen. Mogelijks
moeten we dus een ondergrondse parkeergarage voorzien in 2 lagen.
3000m²
Maximale footprint van ondergrondse parking
HET VERHAAL ACHTER ‘T DORP
ANNONCIADEN
BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011 | 113

Een duidelijke fasering
fase 1a: Afbraak bestaande bebouwing
De bebouwing op het terrein van de Annonciaden die voor afbraak in aanmerking komt kan
reeds volledig in de eerste fase worden afgebroken. De af te breken bebouwing wordt op deze
tekening in het rood aangeduid.
114 | BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011
fase 1b: Afbraak bestaande woningen Schoolstraat
Om de woningen langsheen de Schoolstraat in het project te kunnen inschrijven zal uiteraard
een juridisch en eventueel planologisch parcours moeten worden doorlopen. Wanneer dit
rond is kunnen ook deze gebouwen worden afgebroken. Idealiter valt dit samen met de eerder
genoemde afbraak. Mocht deze procedure echter pas in een later stadium kunnen worden kort
gesloten dan hoeft de rest van de ontwikkeling hier geen vertraging door op te lopen (zie kleiner
schema fase 2).
In het rood staat de af te breken bebouwing in fase 1 Afbraak van de huizen in de Schoolstraat

fase 2: Nieuwbouw park en Turnhoutsebaan
Het volume langsheen het nieuwe park en het afbouwvolume op de hoek van de nieuwe
doorsteek kan in deze fase reeds worden gebouwd. De historische gebouwen van het
Annonciadencomplex kunnen worden gerenoveerd en/of gerestaureerd. Langsheen de
Turnhoutsebaan zou reeds een stuk nieuwbouw kunnen worden voorzien als er uiteraard
rekening gehouden wordt met een toekomstige aansluiting. Zoals eerder genoemd staat fase
2 los van de afbraak van de bestaande woningen aan de Schoolstraat (zie onderstaand kleiner
schema).
fase 3: Nieuwbouw Schoolstraat
HET VERHAAL ACHTER ‘T DORP
ANNONCIADEN
Na de afbraak van de woningen aan de Schoolstraat kan de rest van de ontwikkeling verder
lopen. Het nieuwbouwvolume langsheen de Schoolstraat en de Turnhoutsebaan kan afgewerkt
worden. Mocht de afbraak samenvallen in 1 fase, dan kan de bouw van deze laatste fase ook
opgenomen worden in de vorige fase. De totale fasering kan in dat geval in feite beperkt worden
tot 2 fases.
De nieuwbouw en renovatie/ restauratie in fase 2 De nieuwbouw wordt afgerond in fase 3 met het blauwe volume aan de Schoolstraat
BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011 | 115

S
U
B
5 20
0 10 50
S
U
HET VERHAAL ACHTER ‘T DORP
ANNONCIADEN
B
BRUT + LAND| masterplan voor de herwaardering van de dorpskern van Wijnegem | Einddocument april 2011 | 117
B
U
S