MER hoofdrapport

Offshore Windpark Callantsoog-Noord
Milieueffectrapport
Definitief
Eneco Milieu bv
Grontmij Nederland bv
Houten, 27 mei 2008
13/99085084/CD, revisie C1

Verantwoording
Titel : Offshore Windpark Callantsoog-Noord
Subtitel : Milieueffectrapport
Projectnummer : 244613
Referentienummer : 13/99085084/CD
Revisie : C1
Datum : 27 mei 2008
Auteur(s) : ing. C.F. van Duin, ir. C.J. Jaspers, ir. M. Kreft
E-mail adres : marc.kreft@grontmij.nl
Gecontroleerd door : ir. M. Kreft
Paraaf gecontroleerd :
Goedgekeurd door : M.W. van der Pluym
Paraaf goedgekeurd :
Contact : De Molen 48
3994 DB Houten
Postbus 119
3990 DC Houten
T +31 30 634 47 00
F +31 30 637 94 15
midwest@grontmij.nl
www.grontmij.nl
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 3 van 354

Inhoudsopgave
Samenvatting............................................................................................................................... 11
1 Inleiding....................................................................................................................... 35
1.1 Aanleiding ................................................................................................................... 35
1.2 Voornemen, m.e.r.-plicht en te nemen besluit............................................................ 37
1.3 Initiatiefnemer en bevoegd gezag............................................................................... 38
1.4 M.e.r.-procedure ......................................................................................................... 40
1.5 Leeswijzer ................................................................................................................... 41
2 Probleem, doel en beleidskader ................................................................................. 43
2.1 Probleem- en doelstelling ........................................................................................... 43
2.2 Beleidskader ............................................................................................................... 44
2.3 Te nemen besluiten .................................................................................................... 60
3 Voorgenomen activiteit en alternatieven..................................................................... 63
3.1 Inleiding....................................................................................................................... 63
3.2 Voornemen.................................................................................................................. 63
3.2.1 Windturbine................................................................................................................. 66
3.2.2 Parkbekabeling en transformatorstation..................................................................... 72
3.2.3 Kabeltracé van het windpark naar het aansluitpunt op het elektriciteitsnet................ 75
3.2.4 Aanleg windpark ......................................................................................................... 82
3.2.5 Exploitatie en beheer .................................................................................................. 90
3.2.6 Verwijdering ................................................................................................................ 92
3.3 Alternatieven/varianten ............................................................................................... 93
3.3.1 Ruimtebeslag windpark............................................................................................... 94
3.3.2 Afstand tussen windturbines....................................................................................... 94
3.3.3 Type windturbine......................................................................................................... 95
3.3.4 Ashoogte windturbine ................................................................................................. 95
3.3.5 Type fundering .......................................................................................................... 103
3.3.6 Aanlandingspunt ....................................................................................................... 104
3.4 Meest milieuvriendelijk alternatief............................................................................. 104
3.5 Nulalternatief............................................................................................................. 105
3.6 Beschrijving huidige situatie, autonome ontwikkeling, beoordelingscriteria,
milieueffecten en mitigerende maatregelen.............................................................. 105
4 Effectvergelijking en ontwikkeling meest milieuvriendelijk alternatief....................... 107
4.1 Inleiding..................................................................................................................... 107
4.2 Effectvergelijking....................................................................................................... 107
4.2.1 Vergelijking van de alternatieven/varianten voor het windpark ................................ 107
4.2.2 Vergelijking van de alternatieven voor het kabeltracé .............................................. 120
4.3 Het meest milieuvriendelijk alternatief ...................................................................... 120
4.4 Het MMA met mitigerende maatregelen................................................................... 123
5 Leemten in kennis en aanzet evaluatieprogramma.................................................. 125
5.1 Inleiding..................................................................................................................... 125
5.2 Leemten in kennis..................................................................................................... 125
5.3 Aanzet evaluatieprogramma..................................................................................... 127
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 5 van 354

Inhoudsopgave (vervolg)
6 Waterbeweging en morfologie .................................................................................. 131
6.1 Inleiding..................................................................................................................... 131
6.2 Huidige situatie en autonome ontwikkeling............................................................... 131
6.3 Effectbeschrijving...................................................................................................... 135
6.3.1 Inleiding..................................................................................................................... 135
6.3.2 Effecten tijdens exploitatiefase ................................................................................. 137
6.3.3 Effecten tijdens aanleg en verwijdering .................................................................... 139
6.3.4 Effecten van onderhoud............................................................................................ 141
6.3.5 Effecten van het kabeltracé naar de kust ................................................................. 141
6.4 Samenvatting effectbeschrijving ............................................................................... 141
6.5 Mitigerende maatregelen .......................................................................................... 142
7 Landschap................................................................................................................. 143
7.1 Inleiding..................................................................................................................... 143
7.2 Huidige situatie en autonome ontwikkeling............................................................... 143
7.3 Effectbeschrijving...................................................................................................... 144
7.3.1 Inleiding..................................................................................................................... 144
7.3.2 Effecten tijdens exploitatiefase ................................................................................. 145
7.3.3 Effecten tijdens aanleg en verwijdering .................................................................... 159
7.3.4 Effecten van onderhoud............................................................................................ 159
7.3.5 Effecten van het kabeltracé naar de kust ................................................................. 159
7.4 Samenvatting effectbeschrijving ............................................................................... 159
7.5 Mitigerende maatregelen .......................................................................................... 160
8 Vogels ....................................................................................................................... 161
8.1 Inleiding..................................................................................................................... 161
8.2 Huidige situatie en autonome ontwikkeling............................................................... 161
8.2.1 Lokaal verblijvende vogels........................................................................................ 162
8.2.2 Voedsel van zeevogels die in het plangebied verblijven .......................................... 166
8.2.3 Trekkende vogels...................................................................................................... 167
8.3 Effectbeschrijving...................................................................................................... 174
8.3.1 Inleiding..................................................................................................................... 174
8.3.2 Effecten in de aanlegfase ......................................................................................... 175
8.3.2.1 Aanleg funderingen................................................................................................... 175
8.3.2.2 Aanleg kabels ........................................................................................................... 176
8.3.3 Effecten in de gebruiksfase - aanwezigheid en in werking zijn van windturbines .... 176
8.3.3.1 Aanvaringsrisico's ..................................................................................................... 176
8.3.3.2 Barrièrewerking......................................................................................................... 190
8.3.3.3 Verstoring.................................................................................................................. 193
8.3.3.4 Effecten in de gebruiksfase - effecten van onderhoud ............................................. 197
8.3.3.5 Effecten in de gebruiksfase - effecten van veranderend gebruik ............................. 197
8.3.4 Effecten in de verwijderingsfase ............................................................................... 197
8.3.5 Samenvatting effectbeschrijving ............................................................................... 198
8.4 Mitigerende maatregelen .......................................................................................... 199
9 Onderwaterleven....................................................................................................... 203
9.1 Inleiding..................................................................................................................... 203
9.2 Huidige situatie en autonome ontwikkeling............................................................... 203
9.2.1 Het plangebied als leefgebied voor organismen....................................................... 203
9.2.2 Fytoplankton en zooplankton.................................................................................... 206
9.2.3 Bodemdieren............................................................................................................. 207
9.2.4 Vissen ....................................................................................................................... 213
9.2.5 Zeezoogdieren .......................................................................................................... 219
9.3 Effectbeschrijving...................................................................................................... 228
9.3.1 Algemeen.................................................................................................................. 228
9.3.2 Effecten van de aanleg ............................................................................................. 229
9.3.2.1 Inleiding..................................................................................................................... 229
9.3.2.2 Aanleg funderingen................................................................................................... 229
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 6 van 354

Inhoudsopgave (vervolg)
9.3.2.3 Aanleg bekabeling .................................................................................................... 235
9.3.2.4 Scheepvaart.............................................................................................................. 237
9.3.3 Effecten gebruiksfase ............................................................................................... 238
9.3.3.1 Inleiding..................................................................................................................... 238
9.3.3.2 Draaien van de rotorbladen ...................................................................................... 238
9.3.3.3 Aanwezigheid funderingen........................................................................................ 246
9.3.3.4 Aanwezigheid kabels ................................................................................................ 247
9.3.3.5 Onderhoud aan kabels en funderingen .................................................................... 249
9.3.3.6 Verandering in bestaand gebruik plangebied ........................................................... 250
9.3.4 Effecten van verwijdering.......................................................................................... 252
9.4 Samenvatting effectbeschrijving ............................................................................... 253
9.5 Mitigerende maatregelen .......................................................................................... 255
10 Scheepvaartveiligheid............................................................................................... 257
10.1 Inleiding..................................................................................................................... 257
10.2 Doelstelling veiligheidstudie...................................................................................... 257
10.3 Kruisende scheepvaart ............................................................................................. 257
10.4 Het effect van het werkverkeer op het risico............................................................. 258
10.5 Radardekking naar de Nederlandse havens ............................................................ 258
10.6 Effecten scheepvaartveiligheid ................................................................................. 259
10.7 Afwegingskader en vergelijking effecten scheepvaartveiligheid Callantsoog-Noord
met andere initiatieven.............................................................................................. 261
10.7.1 Afwegingskader ........................................................................................................ 261
10.7.2 Vergelijking locaties .................................................................................................. 262
11 Gebruiksfuncties ....................................................................................................... 263
11.1 Inleiding..................................................................................................................... 263
11.2 Grind-, schelpen- en zandwinning ............................................................................ 264
11.2.1 Huidige situatie en autonome ontwikkeling............................................................... 264
11.2.2 Effectbeschrijving...................................................................................................... 264
11.3 Olie- en gaswinning .................................................................................................. 264
11.3.1 Huidige situatie en autonome ontwikkeling............................................................... 264
11.3.2 Effectbeschrijving...................................................................................................... 265
11.4 Baggerstort................................................................................................................ 267
11.4.1 Huidige situatie en autonome ontwikkeling............................................................... 267
11.4.2 Effectbeschrijving...................................................................................................... 267
11.5 Militaire gebieden...................................................................................................... 267
11.5.1 Huidige situatie en autonome ontwikkeling............................................................... 267
11.5.2 Effectbeschrijving...................................................................................................... 268
11.6 Beroeps- en sportvisserij .......................................................................................... 269
11.6.1 Huidige situatie en autonome ontwikkeling............................................................... 269
11.6.2 Effectbeschrijving...................................................................................................... 271
11.7 Kabels en leidingen................................................................................................... 272
11.7.1 Huidige situatie en autonome ontwikkeling............................................................... 272
11.7.2 Effectbeschrijving...................................................................................................... 273
11.8 Luchtvaart ................................................................................................................. 273
11.8.1 Huidige situatie en autonome ontwikkeling............................................................... 273
11.8.2 Effectenbeschrijving.................................................................................................. 275
11.9 Telecommunicatie..................................................................................................... 280
11.9.1 Huidige situatie en autonome ontwikkeling............................................................... 280
11.9.2 Effectbeschrijving...................................................................................................... 280
11.10 Radar ........................................................................................................................ 287
11.10.1 Huidige situatie en autonome ontwikkeling............................................................... 287
11.10.2 Effectbeschrijving...................................................................................................... 287
11.11 Recreatie................................................................................................................... 288
11.11.1 Huidige situatie en autonome ontwikkeling............................................................... 288
11.11.2 Effectbeschrijving...................................................................................................... 288
11.12 Cultuurhistorie en archeologie .................................................................................. 289
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 7 van 354

Inhoudsopgave (vervolg)
11.13 Overige gebruiksfuncties/activiteiten ........................................................................ 292
11.13.1 Natura2000-gebieden ............................................................................................... 292
11.13.2 Tweede Maasvlakte, incl. zeereservaat.................................................................... 292
11.13.3 Windturbineparken.................................................................................................... 292
11.13.4 Mosselzaadinvanginstallaties ................................................................................... 293
11.14 Samenvatting effectbeschrijving ............................................................................... 294
11.15 Mitigerende maatregelen .......................................................................................... 295
12 Energieopbrengst en vermeden emissies ................................................................ 297
12.1 Inleiding..................................................................................................................... 297
12.2 Energieopbrengst...................................................................................................... 297
12.3 Vermeden emissies .................................................................................................. 301
12.4 Toetsing aan beleidsdoelstellingen ten aanzien van duurzame energie.................. 302
12.5 Duurzaamheid en energiebalans.............................................................................. 304
13 Toetsing effecten aan wet- en regelgeving voor natuur ........................................... 307
13.1 Inleiding..................................................................................................................... 307
13.2 Gebiedsbescherming Vogel- en Habitatrichtlijn/Natuurbeschermingswet 1998....... 308
13.2.1 Inleiding..................................................................................................................... 308
13.2.2 Werkingssfeer ........................................................................................................... 308
13.2.3 Habitats en soorten................................................................................................... 309
13.2.4 Het toetsingskader .................................................................................................... 311
13.2.5 Kwalificerende habitats............................................................................................. 312
13.2.6 Kwalificerende broedvogels...................................................................................... 312
13.2.7 Kwalificerende niet-broedvogels............................................................................... 313
13.2.8 Kwalificerende zeezoogdieren.................................................................................. 313
13.2.9 Kwalificerende vissen ............................................................................................... 315
13.3 Soortbescherming Vogel- en Habitatrichtlijn/Flora- en faunawet ............................. 315
13.3.1 Toetsingskader ......................................................................................................... 315
13.3.2 De toetsing van effecten ........................................................................................... 317
13.4 OSPAR-verdrag 1992............................................................................................... 320
13.4.1 Inleiding..................................................................................................................... 320
13.4.2 Beschermingskader .................................................................................................. 320
13.4.3 Soorten en habitats................................................................................................... 321
13.4.4 Toetsing van de effecten........................................................................................... 321
13.5 Nota Ruimte/IBN 2015.............................................................................................. 322
13.5.1 Inleiding..................................................................................................................... 322
13.5.2 Werkingssfeer ........................................................................................................... 322
13.5.3 Toetsingskader ......................................................................................................... 322
13.5.4 Toetsing .................................................................................................................... 323
13.6 Conclusies toetsing................................................................................................... 323
Literatuurlijst .............................................................................................................................. 325
Lijst van begrippen en afkortingen ............................................................................................ 349
Bijlage 1: Effecten kabeltracé op land (optie 1)
Bijlage 2: Ligging van de belangrijkste vogeltrekroutes langs en over de Noordzee
Bijlage 3: Uitleg soortspecifieke windturbinegevoeligheidsindex (SWGI) en gehanteerde
onderzoeksgegevens
Bijlage 4: De berekeningen van het aantal aanvaringsslachtoffers in windparken.
Bijlage 5: Samenvattende tabel voor vergelijking van alternatieven (tabel 5 uit de Richtlijnen)
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 8 van 354

Bijlage 6: Rapportage Scheepvaartveiligheid.
Bijlage 7: Geo-archeologisch vooronderzoek.
Bijlage 8: Deelrapport Cumulatieve Effecten.
Inhoudsopgave (vervolg)
Bijlage 9: Overzicht van in de kustzone voorkomende kwalificerende soorten en habitats.
Bijlage 10: Instandhoudingsdoelen van de relevante kwalificerende soorten.
Bijlage 11: Significantiebenadering kleine Mantelmeeuw in het kader van de externe werking
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 9 van 354

Samenvatting
S1 Stimulering offshore windenergie
Eén van de doelstellingen van het nationale en internationale milieubeleid is het beperken van
de uitstoot van broeikasgassen, waarvan de CO 2 -emissie de belangrijkste is. Met de ondertekening
van het verdrag van Kyoto [Kyoto, 1997] heeft de Europese Unie (EU) zich verplicht tot
een emissiereductie van 8 procent in de periode 2008 tot 2012 ten opzichte van 1990. De Nederlandse
bijdrage aan deze doelstelling is vastgelegd in de Uitvoeringsnota Klimaatbeleid
[VROM, 1999] en bedraagt een reductie van 6% in de periode 2008 tot 2012 ten opzicht van
1990. In de eind 2007 uitgekomen beleidsnotitie 'Nieuwe energie voor het klimaat; werkprogramma
schoon en zuinig' [VROM et al., 2007] zet het kabinet in op aanzienlijk ambitieuzere
klimaatdoelen. In dit werkprogramma streeft het kabinet naar een emissiereductie van 30% in
2020 ten opzichte van 1990. Dat betekent een daling van de CO 2 -emissie van 215 Mton/jaar
(1990) naar 150 Mton/jaar (2020). In diverse beleidsnota, waaronder de beleidsnotitie 'Nieuwe
energie voor het klimaat' [VROM et al., 2007] wordt nog een tweede reden genoemd om duurzame
energie in te zetten. Dit is de wens om de kwetsbaarheid van de Nederlandse energievoorziening
te beperken door deze minder afhankelijk te maken van fossiele brandstoffen.
Windenergie biedt, naast andere bronnen van duurzame energie, de mogelijkheid om beide
doelen te dienen. In de Nota Ruimte [VROM et al., 2005] is voor 2020 de doelstelling geformuleerd
van in totaal tenminste 7.500 MW geïnstalleerd windturbinevermogen, waarvan tenminste
1.500 MW op land en 6.000 MW op zee. Voor de regeerperiode 2008-2011 wordt gestreefd
naar minimaal 450 MW extra windenergie op zee [VROM et al., 2007], bovenop de reeds gerealiseerde
228 MW van de windparken OWEZ en Q7. Realisatie van deze windparken geschiedt
om dwingende redenen van groot openbaar belang. Nut en noodzaak van nieuwe offshore
windparken is daarmee voldoende aangetoond.
De Nederlandse overheid stimuleert de opwekking van elektriciteit door middel van windenergie,
ook op zee. Om de doelstellingen voor wind op zee te realiseren zijn de 'Beleidsregels inzake
toepassing Wet beheer rijkswaterstaatswerken in de exclusieve economische zone' (hierna
“Wbr-beleidsregels”) op 31 december 2004 van kracht geworden. Deze beleidsregels reguleren
de vergunningverlening en daarmee de komst van windparken op zee. Het voordien geldende
moratorium van windparken op zee is met de inwerkingtreding van deze
Wbr-beleidsregels opgeheven. De beleidsregels bieden belangstellende partijen de mogelijkheid
om aanvragen in te dienen voor windparken in de EEZ (Exclusieve Economische Zone). In
de Wbr-beleidsregels is bepaald dat slechts Wbr-vergunningen zullen worden verleend voor
windparken die een gebied beslaan van kleiner of gelijk aan 50 km 2 .
S2 Doel en voorgenomen activiteit
Eneco Milieu heeft het voornemen om voor de kust van Den Helder een offshore windpark te
bouwen. Met de realisatie van het windpark wordt invulling gegeven aan de doelstellingen van
de overheid ten aanzien van duurzame energie. Voordat met de kan worden begonnen dient
eerst een Wbr-vergunning te worden aangevraagd. Ten behoeve van de besluitvorming over de
aanvraag van de Wbr-vergunning wordt de procedure voor de milieueffectrapportage doorlopen.
Dit MER dient ter onderbouwing van de vergunningaanvraag Wet beheer rijkswaterstaatswerken.
Eneco Milieu is reeds actief met de realisatie van het windpark Q7 voor de kust van
IJmuiden. De inbedrijfname van dit windpark is voorzien in 2008.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 11 van 354

Samenvatting
Het voornemen betreft de realisatie van een offshore windpark op circa 30 km uit de kust ter
hoogte van Den Helder (zie figuur 1.2). Het windpark ligt buiten de 12-mijlszone in de Exclusieve
Economische Zone (EEZ) en heeft een oppervlak van circa 48,7 km 2
(excl. veiligheidszone).
Het windpark bestaat uit 154 windturbines met elk een vermogen van 3 MW. Het totaal geïnstalleerd
vermogen bedraagt daarmee 462 MW. De op te wekken elektriciteit zal, na spanningstransformatie
door middel van een offshore transformatorstation, via 150 kV elektriciteitskabels
in de zeebodem naar een aansluitpunt op het landelijke elektriciteitsnet worden getransporteerd.
De aanlanding van de elektriciteitkabels zal plaatsvinden bij IJmuiden. Het windpark heeft
een gebruiksduur van circa 20 jaar. Na afloop van de gebruiksperiode zal het windpark worden
verwijderd.
In de onderstaande tabel zijn de belangrijkste kenmerken van het windpark weergegeven zoals
de initiatiefnemer dat in principe wil gaan realiseren. Voor een aantal aspecten zoals het ruimtebeslag
van het windpark, de configuratie van het windpark (afstand tussen de windturbines),
het type windturbine, de ashoogte, de fundering en het aanlandingspunt worden varianten onderzocht.
Tabel S.1 Kenmerken van het voornemen
Kenmerk Omschrijving
windpark
locatie Callantsoog-Noord
geïnstalleerd vermogen 462 MW
netto energieopbrengst 1.438 GWh/jaar
aantal huishoudens dat van elektriciteit kan worden voorzien
(uitgaande van 3.350 kWh/jaar)
aantal windturbines 154
circa 430.000
gebruiksduur 20 jaar
waterdiepte ter plaatse van windpark variërend van 24 tot 36 m (MSL)
minimum afstand tot de kust circa 30 km
bouwperiode 1 jaar
afstand tussen de windturbines 7 maal de rotordiameter (630 m)
oppervlakte windpark (excl. veiligheidszone) 48,7 km 2 (energievriendelijk alternatief)
oppervlakte windpark (incl. veiligheidszone) 71,8 km 2
windturbines
vermogen 3 MW klasse
rotordiameter 90 m
ashoogte 70 m
totale hoogte (tiphoogte) 115 m
kleur conform IALA richtlijnen [IALA, 2004]
verlichting conform IALA richtlijnen [IALA, 2004]
fundering
type fundering monopile
diameter monopile circa 5,0 m
diepte in zeebodem circa 35 m, afhankelijk van de plaatselijke bodemge-
steldheid
verbinding met turbinemast door middel van transitiestuk
parkbekabeling
totale lengte parkbekabeling 117 km
type kabel 34 kV wisselspanning
kabeltracé naar aanlandingspunt
traject over zee van het transformatorstation in het windpark naar het
aanlandingspunt IJmuiden
traject over land van het aanlandingspunt bij IJmuiden naar het aansluit-
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 12 van 354

Kenmerk Omschrijving
type kabel 150 kV wisselspanning
Samenvatting
punt op het elektriciteitsnet bij Beverwijk (380 kV stati-
Rijkswaterstaat hanteert in principe het beleid dat het windpark, inclusief een veiligheidszone
van 500 meter rondom het windpark, gesloten zal worden voor alle scheepvaart, visserij en recreatievaart
inbegrepen. Vaartuigen bestemd voor onderhoud van het windpark en schepen van
de overheid (alleen schepen die vanwege taakuitoefening in het windpark moeten zijn) uitgezonderd.
Ingeval van een noodsituatie zullen ook reddingsboten het gebied betreden. Het gesloten
gebied zal per apart besluit worden ingesteld.
S3 Alternatieven/varianten windpark en kabeltracés
In het MER is een aantal alternatieven/varianten voor de inrichting van het windpark en het kabeltracé
naar de kust uitgewerkt en onderzocht op hun milieueffecten. De initiatiefnemer is bij
het opstellen van het MER uitgegaan van alternatieven/varianten die reëel en zinvol zijn om te
onderzoeken. Daarbij is mede gebruik gemaakt van ervaringen uit eerdere vergelijkbare milieueffectrapportages
voor offshore windparken, onder andere het windpark Q7 van Eneco dat
momenteel gebouwd wordt.
Alternatieven/varianten windpark
Ruimtebeslag windpark
Het voornemen (zie tabel S.1) gaat uit van een volledige benutting van de locatie (energievriendelijk
alternatief, oppervlak excl. veiligheidszone 48,7 km 2 ). Als alternatief wordt een zogenaamd
omgevingsvriendelijk alternatief onderzocht. De reden om een dergelijk alternatief te onderzoeken
is het afwegingskader dat de overheid de afgelopen jaren heeft gehanteerd voor het al dan
niet verlenen van een Wbr-vergunning voor een offshore windpark. In dit afwegingskader zijn
scheepvaartveiligheid en helikopterverkeer belangrijke aspecten gebleken. De locatie Callantsoog-Noord
ligt in een gebied waar deze aspecten aan de orde zijn. Om hiermee rekening te
houden heeft Eneco gezocht naar een “haalbaar compromis”. Zodanig dat enerzijds de locatie
Callantsoog-Noord nog een schaalgrootte heeft die een ontwikkeling van een windpark op relatief
grote afstand uit de kust en in relatief diep water mogelijk maakt. En anderzijds zoveel mogelijk
afstand houdt tot scheepvaartroutes en platforms in de omgeving, zodat er voldoende
ruimte is voor schepen en helikoters om te manoeuvreren en de kans op calamiteiten zou gering
mogelijk is.
Vanuit dat oogpunt is ervoor gekozen om naast het initiële voornemen om een locatie te ontwikkelen
op de door de overheid voorgeschreven 500 meter afstand van scheepvaartroutes en
platforms, ook een locatie te onderzoeken die op een 4x zo grote afstand (= 2.000 meter) van
deze routes en platforms ligt. Een locatie van net boven de 30 km 2
zou financieel-economisch
een haalbare locatie kunnen zijn. Een locatie op nog grotere afstand dan 2.000 meter van routes/platforms
en daardoor kleiner dan 30 km 2 lijkt niet haalbaar gezien de eenmalige investeringen
die moeten worden gedaan zoals het aanleggen van een kabeltracé over een lengte van
circa 58 km tot aan het aanlandingspunt bij IJmuiden.
Het omgevingsvriendelijk alternatief heeft een kleiner oppervlak (32,5 km 2 excl. veiligheidszone)
dan het energievriendelijk alternatief omdat een grotere afstand wordt aangehouden tot omliggende
scheepvaartroutes en platforms. De afstand tot omliggende scheepvaartroutes en platforms
bedraagt in dit alternatief minimaal 2.000 m, dit is een factor vier groter dan op basis van
de Wbr-beleidsregels [V&W, 2004] wordt verlangd. Dit alternatief biedt inzicht in welke mate
omgevingseffecten afnemen wanneer een grotere afstand wordt aangehouden tot omliggende
gebruiksfuncties. Nadeel van dit alternatief is een lagere productie van duurzame elektriciteit,
waardoor minder CO 2 -reductie plaatsvindt.
on)
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 13 van 354

Samenvatting
Afstand tussen de windturbines
Het voornemen (zie tabel S.1) gaat uit van een windturbine van 3 MW en een turbineafstand
van 7 maal de rotordiameter (7D). Naast deze variant wordt ook een variant onderzocht met
een turbineafstand van 5D: de compacte variant. De compacte variant wordt ingevuld vanuit het
principe om de windturbines op zo kort mogelijke afstand als technisch mogelijk is van elkaar te
plaatsen. Hiervoor is een onderlinge afstand van 5D aangenomen. Hiermee wordt de locatie
maximaal benut wat resulteert in een zo hoog mogelijke opbrengst van duurzame energie.
Type windturbine
Het voornemen (zie tabel S.1) gaat uit van de realisatie van een windpark met windturbines uit
de 3 MW klasse. Dat is op dit moment het maximale vermogen van de meest gangbare offshore
windturbines. Omdat verwacht wordt dat over een aantal jaar ook ervaring is opgedaan met een
offshore windturbine uit de 5 MW klasse, wordt in het MER ook onderzocht wat de milieueffecten
zijn als gebruik wordt gemaakt van windturbines uit de 5 MW klasse. In een windpark met
een dergelijk turbinetype staan de windturbines verder uit elkaar dan bij een windpark met 3
MW windturbines. Dit zal andere milieueffecten tot gevolg hebben. In de onderstaande tabel zijn
de kenmerken van een windturbine uit de 3 MW klasse en een windturbine uit de 5 MW klasse
weergegeven.
Tabel S.2 Verschillen tussen windturbines uit de 3 en 5 MW klasse
Kenmerken windturbine 3 MW klasse (voornemen) 5 MW klasse (variant)
vermogen 3 MW 5 MW
rotordiameter 90 m 126 m
ashoogte 70 m 90 m
diameter monopile 5,0 m 6,5 m
kleur conform IALA-richtlijnen conform IALA-richtlijnen
verlichting conform IALA-richtlijnen conform IALA-richtlijnen
Ashoogte
Het voornemen (zie tabel S.1) gaat ervan uit dat het windpark wordt gebouwd met 3 MW windturbines
met een ashoogte van 70 m. Omdat het op grotere hoogte harder waait, leidt een grotere
ashoogte tot een hogere energieopbrengst. In het MER worden, voor zowel de windturbines
uit de 3 als 5 MW klasse, de milieueffecten van de volgende ashoogten onderzocht.
Bij windturbines uit de 3 MW klasse worden varianten onderzocht met een ashoogte van 80 en
90 meter. Bij 5 MW windturbines worden varianten met een ashoogte van 100 en 110 meter
onderzocht.
Type fundering
Het voornemen (zie tabel S.1) gaat uit van de monopile als fundering. De keuze van het type
fundering hangt met name af van de waterdiepte en de bodemgesteldheid. Ten aanzien van de
waterdiepte is er momenteel nog weinig ervaring met het bouwen van een windpark in dieper
water (> 20 meter). Hoewel de monopile (voornemen) momenteel de meest gebruikte fundering
is en kostentechnisch de voorkeur lijkt te hebben, zijn er ook andere funderingsconcepten toepasbaar.
In het MER worden naast de monopile ook de tripod en gravity base fundering onderzocht.
Alternatieven voor het aanlandingspunt
Het voornemen (zie tabel S.1) gaat uit van aanlanding bij IJmuiden. Als alternatief aanlandingspunt
wordt de aanlanding bij Callantsoog onderzocht, waar het windpark mogelijk kan worden
aangesloten op het regionale 150 kV netwerk. Voor windpark Callantsoog-Noord is dit een aantrekkelijk
aanlandingspunt vanwege het korte kabeltracé (lage kosten). Vanuit milieuoogpunt
scoort dit tracé ook gunstig, de lengte van het tracé is namelijk circa 22 km korter dan het kabeltracé
naar IJmuiden ).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 14 van 354

S4 Effectbeoordeling en effectvergelijking
Samenvatting
In deze paragraaf worden de belangrijkste resultaten van de effectbeoordeling samengevat en
per aspect gepresenteerd. Op de effecten op vogels, onderwaterleven, scheepvaartveiligheid
en gebruiksfuncties wordt uitgebreider ingegaan dan op de overige milieuaspecten. Waar relevant
wordt ingegaan op de effecten per eenheid energieopbrengst en per eenheid ruimtebeslag.
Voor een uitgebreidere beschrijving wordt verwezen naar hoofdstuk 4.
S4.1 Waterbeweging en morfologie
Alle morfologische en hydrologische veranderingen die het gevolg zijn van gebruik, aanleg,
verwijdering en onderhoud van het windpark zijn beperkt van omvang en tijdelijk van aard. De
veranderingen, voor zover ze optreden, zijn gering in vergelijking met de natuurlijke dynamiek
van het gebied. Ook het ruimtebeslag van de funderingen en bijbehorende erosiebescherming
is zeer gering ten opzichte van bijvoorbeeld het NCP of de Noordzee. Door de relatief geringe
afmetingen van de funderingspalen gaat het om zeer lokale veranderingen. De invloed beperkt
zich tot de directe omgeving (variërend van enkele meters tot maximaal 100 meter) van de funderingspalen
en is tijdelijk van aard. Gezien de geringe omvang van de effecten, het lokale karakter
en de tijdelijke aard, is het nauwelijks zinvol om onderscheid te maken tussen de 3 MW
en 5 MW varianten, het energievriendelijk en omgevingsvriendelijk alternatief en de funderingsvarianten.
In de onderstaande tabel is de kwalitatieve beoordeling weergegeven.
Tabel S.3 Effectbeoordeling waterbeweging en morfologie
effecten windpark
exploitatie windpark
Basisvariant
(3MW)
Compacte variant
(3MW)
Basisvariant
(5MW)
golven 0 0 0 0
waterbeweging 0 0 0 0
waterdiepte en bodemvormen 0 0 0 0
bodemsamenstelling 0 0 0 0
troebelheid en waterkwaliteit 0 0 0 0
sedimenttransport 0 0 0 0
kustveiligheid 0 0 0 0
aanleg en verwijdering windpark 0 0 0 0
onderhoud windpark 0 0 0 0
effecten kabeltracé
exploitatie kabeltracé 0 0 0 0
aanleg en verwijdering kabeltracé 0 0 0 0
onderhoud kabeltracé 0 0 0 0
Compacte variant
(5MW)
In de bovenstaande tabel is de beoordeling weergegeven van het energievriendelijk alternatief en het kabeltracé dat
aanlandt bij IJmuiden. Als de beoordeling van het omgevingsvriendelijk alternatief en/of de beoordeling van het kabel-
tracé naar Callantsoog afwijkt dan is dat tussen haakjes weergegeven.
S4.2 Landschap
De zichtbaarheid van het windpark wordt voornamelijk bepaald door de afstand van het windpark
tot de kust. Door de grote afstand van het windpark tot de kust (loodrecht circa 30 km) is
het windpark maximaal slechts 1% van de tijd zichtbaar (enkele dagen per jaar). De rest van het
jaar zullen de meteorologische omstandigheden dusdanig zijn dat het windpark niet zichtbaar is
vanaf de kust. In het geval dat het windpark wel zichtbaar is, zijn zowel de 3 MW varianten als
de 5 MW varianten zichtbaar. In de effectbeoordeling is geen onderscheid gemaakt tussen de
varianten omdat het windpark slechts maximaal 1% van de tijd zichtbaar zal zijn. Het effect van
het windpark op het landschap is altijd omkeerbaar; na beëindiging van het gebruik en verwijdering
van het windpark wordt de oorspronkelijke situatie weer hersteld.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 15 van 354

Tabel S.4 Effectbeoordeling landschap
effecten windpark
exploitatie windpark
Basisvariant
(3MW)
Compacte variant
(3MW)
Basisvariant
(5MW)
Samenvatting
Compacte variant
(5MW)
zichtbaarheid vanaf de kust (afstand tot de kust) 0 (30 km) 0 (30 km) 0 (30 km) 0 (30 km)
aanleg en verwijdering windpark 0 0 0 0
onderhoud windpark 0 0 0 0
effecten kabeltracé
exploitatie kabeltracé 0 0 0 0
aanleg en verwijdering kabeltracé 0 0 0 0
onderhoud kabeltracé 0 0 0 0
In de bovenstaande tabel is de beoordeling weergegeven van het energievriendelijk alternatief en het kabeltracé dat
aanlandt bij IJmuiden. Als de beoordeling van het omgevingsvriendelijk alternatief en/of de beoordeling van het kabel-
tracé naar Callantsoog afwijkt dan is dat tussen haakjes weergegeven.
S4.3 Vogels
Doordat locatie Callantsoog-Noord relatief ver uit de kust ligt (circa 30 km), ligt deze buiten het
bereik van de meeste broedkolonies. Van de broedvogels hebben alleen Kleine Mantelmeeuwen
de locatie nog binnen bereik, maar de locatie ligt op een zodanige afstand en richting tot de
kolonies dat er nauwelijks enige invloed vanuit kan gaan.
Tijdens de trektijd (voor- en najaar) zullen (zee)vogels door de locatie Callantsoog-Noord (willen)
trekken. Het overgrote deel zal een trekbaan volgen die dichter bij land ligt dan windpark
Callantsoog-Noord. In het voorjaar zal mogelijk een gering deel van de passerende Roodkeelduikers,
Parelduikers, Dwergmeeuwen, Grote Sterns, Visdieven en Noordse Sterns ter hoogte
van de locatie Callantsoog-Noord doortrekken. Tijdens de najaarstrek zullen sommige zeevogels
van de Britse Eilanden naar de Continentale kustlijn oversteken, om vervolgens langs die
kustlijn naar het zuiden door te trekken. Voor deze trekroute vormt een windpark op de locatie
Callantsoog-Noord wellicht wel een gering risico.
In het winterhalfjaar komen de hoogste dichtheden aan zeevogels voor in de Zuidelijke Bocht
van de Noordzee en daarmee ook op de locatie Callantsoog-Noord. Een piek in de gezamenlijke
vogelwaarden wordt bereikt in februari/maart, wanneer internationaal belangrijke aantallen
Zilvermeeuwen en Zeekoeten in het gebied verblijven. Zeekoeten (en Alken, Jan van Genten en
duikers) zijn relatief gevoelig voor verstoring. Indien de reden voor de verstoring ligt in hinderlijk
(of erger) (onderwater)geluid, zal ook tijdens de bouw (april-september), waarbij veel hogere
geluidniveaus optreden dan tijdens de operationele fase, aanzienlijke verstoring op kunnen treden.
Dit geldt niet indien een gravity base fundering wordt toegepast, waarbij geen heiwerkzaamheden
nodig zijn.
Doordat locatie Callantsoog-Noord relatief ver op zee ligt is er geen sprake van een eventuele
barrièrewerking voor pleisterende niet-broedvogels. Ook voor trekvogels is nauwelijks sprake
van barrièrewerking, gezien het extra aantal kilometers om het windpark te ontwijken.
Wel zullen er aanvaringsslachtoffers vallen. Windpark Callantsoog-Noord zal, op grond van de
hier gehanteerde berekeningsmethoden, leiden tot enkele duizenden aanvaringsslachtoffers per
jaar. De basisvariant is steeds gunstiger dan de compacte variant, het omgevingsvriendelijk
alternatief gunstiger dan het energievriendelijk alternatief en de 5 MW varianten beter dan die
met 3 MW windturbines.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 16 van 354

Tabel S.5 Effectbeoordeling vogels
Toetsingscriterium Basisvariant
effecten windpark
gebruik windpark
aanvaringsrisico
(3MW)
Compacte
variant (3MW)
Basisvariant
(5MW)
Compacte
variant (5MW)
- trekvogels 0/- - 0/- -
- kustbroedvogels 0 0 0 0
- pl. niet broedvogels 0/- - 0/- -
barrièrewerking
- trekvogels 0 0 0 0
- kustbroedvogels 0 0 0 0
- pl. niet broedvogels 0 0 0 0
verstoring
- kustbroedvogels 0 0 0 0
- pl. niet broedvogels - - - -
aanleg en verwijdering windpark 0/- 0/- 0/- 0/-
onderhoud windpark 0 0 0 0
effecten kabeltracé
gebruik kabeltracé 0 0 0 0
aanleg en verwijdering kabeltracé 0 0 0 0
aanlanding kabel 0/- 0/- 0/- 0/-
onderhoud kabeltracé 0 0 0 0
Samenvatting
In de bovenstaande tabel is de beoordeling weergegeven van het energievriendelijk alternatief en het kabeltracé dat
aanlandt bij IJmuiden. Als de beoordeling van het omgevingsvriendelijk alternatief en/of de beoordeling van het kabel-
tracé naar Callantsoog afwijkt dan is dat tussen haakjes weergegeven.
Omvang effecten in relatie tot energieopbrengst
Bij het relateren van het aantal vogelslachtoffers aan de netto energieopbrengst, blijkt een duidelijk
verschil tussen de 3 en 5 MW varianten. Per eenheid energie (GWh) blijkt dat de 5 MW
varianten beter scoren dan de 3 MW varianten. Het energievriendelijk en omgevingsvriendelijk
alternatief zijn min of meer gelijkwaardig (zie onderstaande tabel).
Tabel S.6 Aantal vogelslachtoffers per eenheid energie (GWh)
Windpark Callantsoog-Noord 3 MW basis 3 MW com-
energievriendelijk alternatief
pact
5 MW basis 5 MW com-
aantal vogelslachtoffers per jaar 2199 4126 1745 3238
netto energieopbrengst per jaar (GWh) 1438 2365 1498 2543
aantal vogelslachtoffers per GWh per jaar 1,53 1,74 1,16 1,27
omgevingsvriendelijk alternatief
aantal vogelslachtoffers per jaar 1442 2684 1177 2124
netto energieopbrengst per jaar (GWh) 953 1594 1026 1735
aantal vogelslachtoffers per GWh per jaar 1,51 1,68 1,15 1,22
Omvang effecten in relatie tot ruimtebeslag
Bij het relateren van het aantal vogelslachtoffers aan het ruimtebeslag blijkt dat de compacte
varianten duidelijk slechter scoren dan de basisvarianten (zie tabel S.7). Dit komt doordat in de
compacte varianten meer windturbines op hetzelfde oppervlak staan. Het hoogste aantal vogelslachtoffers
treedt op bij de 3 MW compacte variant. Tussen het energievriendelijk (48,7 km 2 ) en
omgevingsvriendelijk alternatief (32,5 km 2 ) treden nauwelijks verschillen op. Het kleinere oppervlak
van het omgevingsvriendelijk alternatief gaat gepaard met minder windturbines en dus ook
met minder vogelslachtoffers.
pact
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 17 van 354

Tabel S.7 Aantal vogelslachtoffers per eenheid oppervlakte (km 2 )
Windpark Callantsoog-Noord 3 MW basis 3 MW com-
energievriendelijk alternatief
pact
5 MW basis 5 MW com-
aantal vogelslachtoffers per jaar 2199 4126 1745 3238
ruimtebeslag, excl. veiligheidszone 48,7 48,7 48,7 48,7
aantal vogelslachtoffers per km 2 /jaar 45,15 84,72 35,83 66,49
omgevingsvriendelijk alternatief
aantal vogelslachtoffers per jaar 1442 2684 1177 2124
ruimtebeslag, excl. veiligheidszone 32,5 32,5 32,5 32,5
aantal vogelslachtoffers per km 2 /jaar 44,37 82,58 36,22 65,35
S4.4 Onderwaterleven
pact
Samenvatting
Uit de effectbeschrijving kan worden geconcludeerd dat de relevante effecten beperkt zijn tot
geluid en trillingen en verandering van bestaand gebruik. De mogelijke negatieve effecten van
geluid en trillingen richten zich op vissen en in sterkere mate op zeezoogdieren. De effecten
van met name het heien (monopile en tripod) kunnen leiden tot grote effecten. Bij toepassing
van een gravity base fundering treden deze effecten niet op omdat niet geheid wordt. De effecten
in de gebruiksfase zijn beperkt. De verandering van bestaand gebruik leidt tot positieve effecten
op bodemdieren en vissen. De alternatieven/varianten zijn slechts in beperkte mate onderscheidend
voor wat betreft het ruimtebeslag, het optreden van geluid/trillingen in de aanlegfase
en de toename van hard substraat. Voor alle alternatieven/varianten geldt: hoe meer windturbines,
hoe groter het ruimtebeslag en de optredende verstoring door geluid/trillingen en des
te groter de toename aan hard substraat. De compacte variant 3 MW van het energievriendelijk
alternatief heeft het grootste aantal windturbines. Bij deze variant gaat daardoor het meeste
zacht substraat verloren en treedt de meeste verstoring op door geluid/trillingen. Hier tegen
over staat dat bij deze variant de grootste toename aan hard substraat optreedt. De minste effecten
zijn in dit kader te verwachten bij de basisvariant 5 MW. De effecten tijdens de gebruiks-
en verwijderingsfase zijn dermate laag dat ze in absolute zin niet/nauwelijks onderscheidend
zijn. De effecten van het omgevingsvriendelijk alternatief zijn door het kleinere ruimtebeslag en
het kleinere aantal windturbines lager dan bij het energievriendelijk alternatief. In de kwalitatieve
eindbeoordeling (zie onderstaande tabel) is, gezien de relatief kleine verschillen tussen deze
alternatieven, geen onderscheid gemaakt in de beoordeling van deze alternatieven.
Tabel S.8 Effectbeoordeling onderwaterleven
Fase Basisvariant
Aanlegfase
Afname zacht substraat
(3 MW)
Compacte variant
(3 MW)
Basisvariant
(5 MW)
Compacte variant
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen 0/- 0/- 0/- 0/-
- zeezoogdieren 0 0 0 0
Toename hardsubstraat
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0/+ + 0/+ +
- vissen 0 0 0 0
- zeezoogdieren 0 0 0 0
Beïnvloeding waterkwaliteit
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen 0 0 0 0
- zeezoogdieren 0 0 0 0
Geluid en trillingen
- fytoplankton 0 0 0 0
(5 MW)
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 18 van 354

Fase Basisvariant
(3 MW)
Compacte variant
(3 MW)
Basisvariant
(5 MW)
Compacte variant
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen* - -- 0/- -
- zeezoogdieren* -/-- -- - -/--
Gebruiksfase
Geluid/trillingen
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen 0/- 0/- 0/- 0/-
- zeezoogdieren - - - -
EM straling
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen 0 0 0 0
- zeezoogdieren 0 0 0 0
Waterkwaliteit
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen 0 0 0 0
- zeezoogdieren 0 0 0 0
Verandering bestaand gebruik
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna + + + +
- vissen + + + +
- zeezoogdieren 0 0 0 0
Verwijderen turbines
Waterkwaliteit 0 0 0 0
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen 0 0 0 0
- zeezoogdieren 0 0 0 0
Geluid/Trillingen
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen* 0/- 0/- 0/- 0/-
- zeezoogdieren* 0/- 0/- 0/- 0/-
(5 MW)
Samenvatting
In de bovenstaande tabel is de beoordeling weergegeven van het energievriendelijk alternatief en het kabeltracé dat
aanlandt bij IJmuiden. Als de beoordeling van het omgevingsvriendelijk alternatief en/of de beoordeling van het kabel-
tracé naar Callantsoog afwijkt dan is dat tussen haakjes weergegeven. * Effecten als gevolg van geluid/trillingen treden
alleen op bij het gebruik van monopile en tripod als fundering. Bij toepassing van de gravity base fundering, waar niet
wordt geheid, treden geen effecten op.
Omvang effecten in relatie tot energieopbrengst
Bij het relateren van de effecten aan de energieopbrengst scoren de compacte varianten beter
dan de basisvarianten. Dit komt doordat de effecten bij alle varianten min of meer gelijk zijn,
terwijl de energieopbrengst van de compacte varianten ongeveer twee keer zo hoog is dan bij
de basisvarianten. Tussen het energievriendelijk en omgevingsvriendelijk alternatief zijn geen
wezenlijke verschillen.
Omvang effecten in relatie tot ruimtebeslag
Tussen de basis en compacte varianten zijn geen verschillen in ruimtebeslag. Alleen tussen het
energievriendelijk (48,7 km 2 ) en omgevingsvriendelijk alternatief (32,5 km 2 ) is er een verschil in
ruimtebeslag. De verschillen in effecten zijn echter dermate klein dat in de effectbeoordeling
geen onderscheid is gemaakt tussen deze alternatieven. Het omgevingsvriendelijk alternatief
heeft iets kleinere effecten, hier tegen over staat echter ook een kleinere ruimtebeslag waardoor
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 19 van 354

Samenvatting
per saldo de effecten per eenheid oppervlakte niet wezenlijk afwijken van het energievriendelijk
alternatief.
S4.5 Scheepvaartveiligheid
Tabel S.9 en S.10 zijn het meest illustratief bij de keuze van de variant. Uit de tabellen blijkt dat
het risico per variant voornamelijk samenhangt met het aantal turbines. Daarnaast is het risico
voor de omgevingsvriendelijke varianten 13 tot 16% kleiner dan voor de energievriendelijke varianten.
Dit blijkt uit de aanvaar/aandrijfkans per MWh energieopbrengst in tabel S.10. Het effect
van de grotere 5 MW turbines op het risico is veel beperkter. Om een zo hoog mogelijk rendement
te halen, verdienen de varianten met 5 MW turbines de voorkeur, waarbij het risico nog
extra kan worden beperkt door een omgevingsvriendelijke variant te kiezen.
Bij de keuze voor zoveel mogelijk 5 MW turbines in Callantsoog-Noord of een andere locatie
moet de absolute veiligheid of de veiligheid per MWh voor Callantsoog-Noord vergeleken worden
met die van andere locaties (met behulp van tabel S.10).
Tabel S.9 Verwachte aantal aanvaringen/aandrijvingen per jaar voor de beschouwde inrichtingsvarianten
Inrichtingsvariant
Callantsoog-Noord
Opper-
vlakte
[km 2 ]
Energie
opbrengst
[MWh/jaar]
Aantal
turbines
Aantal aanvaringen (ram-
men) per jaar
Aantal aandrijvingen
(driften) per jaar
R-schepen N-schepen R-schepen N-schepen
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 20 van 354
Totaal
aantal per
CN_envr_3M_5d 44.85 2365000 289 0.018858 0.015494 0.128913 0.011281 0.174546
CN_envr_3M_7d 44.12 1438000 154 0.010749 0.008921 0.068955 0.006028 0.094653
CN_envr_5M_5d 44.12 2543000 154 0.011186 0.010121 0.069839 0.006291 0.097437
CN_envr_5M_7d 43.26 1498000 83 0.006707 0.006105 0.037837 0.003406 0.054055
CN_omgvr_3M_5d 30.10 1594000 188 0.003587 0.009628 0.07906 0.007267 0.099542
CN_omgvr_3M_7d 29.22 953000 101 0.002198 0.005704 0.042703 0.003932 0.054537
CN_omgvr_5M_5d 29.22 1735000 101 0.002285 0.006483 0.043245 0.004104 0.056117
CN_omgvr_5M_7d 28.27 1026000 56 0.001413 0.004054 0.024099 0.002292 0.031858
Tabel S.10 Verwachte aantal aanvaringen/aandrijvingen per MWh energieopbrengst voor de
beschouwde inrichtingsvarianten
Inrichtingsvariant
Callantsoog-Noord
Opper-
vlakte
[km 2 ]
Energie
opbrengst
[MWh/jaar]
Aantal tur-
bines
Aantal aanvaringen (ram-
men) per MWh
Aantal aandrijvingen
(driften) per MWh
R-schepen N-schepen R-schepen N-schepen
jaar
Totaal per
CN_envr_3M_5d 44.85 2365000 289 7.97E-09 6.55E-09 5.45E-08 4.77E-09 7.38E-08
CN_envr_3M_7d 44.12 1438000 154 7.47E-09 6.20E-09 4.80E-08 4.19E-09 6.58E-08
CN_envr_5M_5d 44.12 2543000 154 4.40E-09 3.98E-09 2.75E-08 2.47E-09 3.83E-08
CN_envr_5M_7d 43.26 1498000 83 4.48E-09 4.08E-09 2.53E-08 2.27E-09 3.61E-08
CN_omgvr_3M_5d 30.10 1594000 188 2.25E-09 6.04E-09 4.96E-08 4.56E-09 6.24E-08
CN_omgvr_3M_7d 29.22 953000 101 2.31E-09 5.99E-09 4.48E-08 4.13E-09 5.72E-08
CN_omgvr_5M_5d 29.22 1735000 101 1.32E-09 3.74E-09 2.49E-08 2.37E-09 3.23E-08
CN_omgvr_5M_7d 28.27 1026000 56 1.38E-09 3.95E-09 2.35E-08 2.23E-09 3.11E-08
De kans op persoonlijk letsel bij een aanvaring en aandrijving is bijzonder klein. Er wordt dan
ook ruimschoots aan de criteria voor het extern risico, zowel het individueel als het groepsrisico,
voldaan.
Voor bunkerolie en ladingolie samen is de kans op een uitstroom in de EEZ toegenomen met
1.49% voor de energievriendelijke compacte variant met 3 MW turbines (CN_envr_3M_5d).
MWh

Samenvatting
De sleepboot De Waker kan een deel van de aandrijvingen voorkomen. Voor de huidige locatie
op zee van De Waker nabij het Texel-verkeersscheidingsstelsel bij windkracht vanaf 5 Bft kan
voor de energievriendelijke varianten 69% van het aantal aandrijvingen worden voorkomen, en
voor de omgevingsvriendelijke varianten 73%.
De gemodelleerde uitstroom van olie is een worst case benadering. Doordat het percentage
tankers met een dubbele huid toeneemt, zal de kans op een uitstroom van olie na een aandrijving
met een windturbine afnemen.
Op basis van de bovenstaande resultaten en conclusies, kan de volgende relatieve effectbeoordeling
worden gegeven aan de verschillende inrichtingsvarianten (zie tabel S.11 en S.12).
Uit de effectbeoordeling blijkt dat de 3 MW compacte variant vanwege zijn relatief grote dichtheid
van turbines relatief gezien het slechtst scoort. Wanneer gekeken wordt naar de effecten
per eenheid energieopbrengst, dan scoren de varianten die worden ingericht met turbines met
een hoger vermogen beter. Om een zelfde hoeveelheid energie op te wekken zijn er namelijk
minder turbines nodig wanneer de turbines een groter vermogen hebben. Bij vergelijking van de
effecten per energieopbrengst is er geen significant verschil tussen de basis en compacte variant.
De omgevingsvriendelijke variant scoort beter omdat de afstand tot het langsvarende verkeer
groter is.
Tabel S.11 Verwachte aantal aanvaringen/aandrijvingen per jaar voor de beschouwde inrichtingsvarianten
Inrichtingsvariant
Callantsoog-Noord
Oppervlakte
[km 2 ]
Energie op-
brengst
[MWh/jaar]
Aantal
turbines
Totaal aantal aanvaringen en aan-
drijvingen per jaar
CN_envr_3M_5d 44.85 2365000 289 0.174546 --
CN_envr_3M_7d 44.12 1438000 154 0.094653 -
CN_envr_5M_5d 44.12 2543000 154 0.097437 -
CN_envr_5M_7d 43.26 1498000 83 0.054055 0/-
CN_omgvr_3M_5d 30.10 1594000 188 0.099542 -
CN_omgvr_3M_7d 29.22 953000 101 0.054537 0/-
CN_omgvr_5M_5d 29.22 1735000 101 0.056117 0/-
CN_omgvr_5M_7d 28.27 1026000 56 0.031858 0
Tabel S.12 Verwachte aantal aanvaringen/aandrijvingen per MWh energieopbrengst voor de
beschouwde inrichtingsvarianten
Inrichtingsvariant
Callantsoog-Noord
Oppervlakte
[km 2 ]
Energie op-
brengst
[MWh/jaar]
Aantal turbi-
nes
Totaal aantal aanvarin-
gen en aandrijvingen
per MWh
CN_envr_3M_5d 44.85 2365000 289 7.38E-08 -/--
CN_envr_3M_7d 44.12 1438000 154 6.58E-08 -/--
CN_envr_5M_5d 44.12 2543000 154 3.83E-08 -/0
CN_envr_5M_7d 43.26 1498000 83 3.61E-08 -/0
CN_omgvr_3M_5d 30.10 1594000 188 6.24E-08 -
CN_omgvr_3M_7d 29.22 953000 101 5.72E-08 -
N_omgvr_5M_5d 29.22 1735000 101 3.23E-08 0
CN_omgvr_5M_7d 28.27 1026000 56 3.11E-08 0
Score
Score
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 21 van 354

S4.6 Gebruiksfuncties
Samenvatting
Uit de effectbeschrijving blijkt dat er nauwelijks effecten optreden ten aanzien van reeds aanwezige
gebruiksfuncties. Dit komt doordat bij de locatiekeuze rekening is gehouden met de
aanwezige gebruiksfuncties. Negatieve effecten beperken zich met name tot de olie- en gaswinning
en het daarmee samenhangende helikopterverkeer voor de ontsluiting van de platforms.
Dit komt doordat het windpark in de nabijheid komt te liggen van diverse platforms, ook
ligt het windpark in een gebied waarvoor een concessie is verleend voor de winning van olie
en/of gas.
Doordat het windpark in een gebied komt te liggen waarvoor een concessie is verleend voor de
winning van olie en/of gas, bestaat de mogelijkheid dat het windpark in de toekomst een belemmering
vormt indien ter plaatse van het windpark olie en/of gas wordt aangetroffen. Het omgevingsvriendelijk
alternatief scoort voor dit aspect gunstiger vanwege het kleinere ruimtebeslag.
Doordat het windpark tussen diverse platforms komt te liggen, zal het windpark ook hinder
opleveren voor het helikopterverkeer tussen een aantal platforms. De helikopters zullen dan
moeten omvliegen of hoger moeten vliegen. Ook in dit geval scoort het omgevingsvriendelijke
alternatief iets gunstiger vanwege het iets kleinere ruimtebeslag en de grotere afstand die tot de
platforms wordt aangehouden (2.000 m in plaats van 1.000 m). De bevoorradingsboten van de
platforms zullen ook enige hinder ondervinden omdat de boten enkele kilometers moeten omvaren.
Naast bovengenoemde effecten kan het windpark ook een belemmering vormen voor
eventuele SAR-operaties ter plaatse van het windpark. Dit speelt met name bij SAR-operaties
met helikoter, in het bijzonder tijdens situaties met slecht zicht. Ook beïnvloeding van de
scheepsradar is mogelijk, met name als schepen dicht bij turbines varen. Des te groter de afstand
van de scheepsradar tot het windpark, hoe kleiner de beïnvloeding. Het omgevingsvriendelijke
alternatief scoort iets gunstiger vanwege de grotere afstand tot scheepvaartroutes.
Tabel S.13 Effectbeoordeling gebruiksfuncties
effecten windpark
exploitatie windpark
Basisvariant
(3MW)
Compacte variant
(3MW)
Basisvariant
(5MW)
grind-, schelpen- en zandwinning 0 0 0 0
Compacte variant
(5MW)
olie- en gaswinning - (0/-) - (0/-) - (0/-) - (0/-)
- winningsactiviteiten - (0/-) - (0/-) - (0/-) - (0/-)
- bevoorrading per boot 0/- 0/- 0/- 0/-
baggerstort 0 0 0 0
militaire gebieden 0 0 0 0
beroeps- en sportvisserij 0 0 0 0
kabels en leidingen 0 0 0 0
luchtvaart - (0/-) - (0/-) - (0/-) - (0/-)
- burgerluchtvaart 0 0 0 0
- militaire luchtvaart 0 0 0 0
- SAR-operaties 0/- 0/- 0/- 0/-
- helikopterroutes - (0/-) - (0/-) - (0/-) - (0/-)
telecommunicatie 0 0 0 0
radar - (0/-) - (0/-) - (0/-) - (0/-)
- walradar 0 0 0 0
- scheepsradar - (0/-) - (0/-) - (0/-) - (0/-)
recreatie 0 0 0 0
cultuurhistorie en archeologie 0 0 0 0
overige gebruiksfuncties/activiteiten 0 0 0 0
aanleg en verwijdering windpark 0 0 0 0
onderhoud windpark 0 0 0 0
effecten kabeltracé
exploitatie kabeltracé 0 0 0 0
aanleg en verwijdering kabeltracé 0 0 0 0
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 22 van 354

Basisvariant
(3MW)
Compacte variant
(3MW)
Basisvariant
(5MW)
onderhoud kabeltracé 0 0 0 0
Samenvatting
Compacte variant
(5MW)
In de bovenstaande tabel is de beoordeling weergegeven van het energievriendelijk alternatief en het kabeltracé dat
aanlandt bij IJmuiden. Als de beoordeling van het omgevingsvriendelijk alternatief en/of de beoordeling van het kabel-
tracé naar Callantsoog afwijkt dan is dat tussen haakjes weergegeven.
Omvang effecten in relatie tot energieopbrengst
Uit de effectbeoordeling blijkt dat enkele aspecten (beperkt) negatief worden beoordeeld. Omdat
er geen verschil is tussen de varianten hebben de varianten met de hoogste energieopbrengst
(compacte varianten) de voorkeur; de effecten per eenheid energie zijn dan immers het
kleinst. Het omgevingsvriendelijk alternatief scoort iets gunstiger dan het energievriendelijk alternatief
vanwege het kleinere ruimtebeslag. De gunstiger beoordeling gaat echter samen met
een lagere energieproductie. De effecten per eenheid energieopbrengst zullen daardoor nauwelijks
afwijken van het energievriendelijk alternatief.
Omvang effecten in relatie tot ruimtebeslag
Tussen de basis en compacte varianten zijn geen verschillen in ruimtebeslag. Alleen tussen het
energievriendelijk (48,7 km 2 ) en omgevingsvriendelijk alternatief (32,5 km 2 ) is er een verschil in
ruimtebeslag. Het omgevingsvriendelijk alternatief heeft iets kleinere effecten, hier tegen over
staat echter ook een kleinere ruimtebeslag waardoor per saldo de effecten per eenheid oppervlakte
niet wezenlijk afwijken van het energievriendelijk alternatief.
S4.7 Energieopbrengst en vermeden emissies
Wat opvalt bij de effectvergelijking is dat, bij eenzelfde configuratie, er nauwelijks verschillen
zijn tussen de 3 en 5 MW varianten. Verschillen treden uitsluitend op tussen de verschillende
configuraties (tussen basisvariant en compacte variant), bij een gelijk turbinetype. Bij de compacte
variant is de netto energieopbrengst circa 64 à 70% hoger dan bij de basisvariant (bij dezelfde
alternatief en turbinegrootte), dit komt doordat meer turbines op hetzelfde oppervlak worden
geplaatst. Ook de vermeden emissies liggen 64 à 70% hoger. Het oppervlak van het omgevingsvriendelijk
alternatief is circa 30% kleiner dan bij het energievriendelijk alternatief, de
energieopbrengsten en vermeden emissies liggen navenant lager.
Tabel S.14 Effectbeoordeling energieopbrengst (GWh) en vermeden emissies (ton)
Toetsingscriterium Basisvariant
energievriendelijk alternatief
netto energieopbrengst
vermeden CO2 emissie +
vermeden SO2 emissie +
vermeden NOx emissie +
omgevingsvriendelijk alternatief
netto energieopbrengst
(3MW)
+
1.438
851.590
240
841
0/+
953
vermeden CO2 emissie 0/+
vermeden SO2 emissie 0/+
564.371
159
vermeden NOx emissie 0/+
557
Compacte variant
(3MW)
++
2.365
++
1.400.563
++
395
++
1.383
+
1.594
+
943.973
+
266
+
932
Basisvariant
(5MW)
+
1.498
+
887.122
+
250
+
876
0/+
1.026
0/+
607.601
0/+
171
0/+
600
Compacte variant
(5MW)
++
2.543
++
1.505.975
++
425
++
1.487
+
1.735
+
1.027.474
+
290
+
1.014
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 23 van 354

Samenvatting
Omvang effecten in relatie tot ruimtegebruik
Bij de effectbeoordeling in relatie tot het ruimtegebruik blijkt dat zowel de energieopbrengst als
de vermeden emissies per eenheid ruimtegebruik (km 2
) bij de compacte varianten duidelijk hoger
liggen dan bij de basisvarianten. De netto energieopbrengst van de compacte variant ligt 63
à 70% hoger dan de basisvariant (bij dezelfde en turbinegrootte). Uit de onderstaande tabel
blijkt ook duidelijk dat er geen verschillen zijn tussen het energievriendelijk en omgevingsvriendelijk
alternatief; de energieopbrengst en vermeden emissies per km 2 zijn nagenoeg gelijk.
Tabel S.15 Effectbeoordeling energieopbrengst en vermeden emissies per eenheid ruimtegebruik
Toetsingscriterium Basisvariant
energievriendelijk alternatief
netto energieopbrengst (GWh/km 2 )
vermeden CO2 emissie (ton CO2/km 2 ) +
vermeden SO2 emissie (ton SO2/km 2
) +
vermeden NOx emissie (ton NOx/km 2 ) +
omgevingsvriendelijk alternatief
netto energieopbrengst (GWh/km 2
)
vermeden CO2 emissie (ton CO2/km 2
) +
vermeden SO2 emissie (ton SO2/km 2 ) +
vermeden NOx emissie (ton NOx/km 2 ) +
(3MW)
+
35
17.486
5
17
+
35
17.365
Compacte variant
(3MW)
++
57
++
28.759
++
8
++
28
++
58
++
29.045
S4.8 Toetsing effecten aan wet en regelgeving voor natuur
5
17
++
8
++
29
Basisvariant
(5MW)
+
36
+
18.216
+
5
+
18
+
37
+
18.695
+
5
Compacte variant
(5MW)
++
61
++
30.924
++
9
++
31
++
63
++
31.615
In de aanlegfase, gebruiksfase en verwijderingsfase van het windpark worden geen effecten
verwacht op soorten of habitats, die kwalificeren voor de speciale beschermingszones op of
rond het NCP in het kader van de gebiedsbescherming van de Vogel- en Habitatrichtlijn. Gezien
de grote afstand c.q. ongeschiktheid van het leefmilieu is het voorkomen van de meeste soorten
op de planlocatie uit te sluiten. Voor grotere zeezoogdieren als bruinvis en zeehond zijn geen
ecologisch relevante effecten te verwachten, aangezien deze soorten zeer mobiel zijn en er
voldoende uitwijkmogelijkheden zijn. Op basis van het voorgaande wordt dan ook geconcludeerd
dat er geen sprake is van aantasting van de gunstige staat van instandhouding van de
Speciale Beschermingszones. Aangezien er hiermee ook geen sprake is van significantie van
de effecten is het uitvoeren van een Passende Beoordeling en compensatie conform de wettelijke
procedureregels niet van toepassing.
De effecten van het windpark beperken zich tot de lokaal aanwezige zeevogels, trekvogels,
zeezoogdieren en vissen, die beschermd zijn in het kader van de directe werking van het soortsbeschermingsspoor
van de Vogel- en Habitatrichtlijn. Als gevolg van de relatief lage te verwachten
aantallen van de betreffende soorten in relatie tot de biogeografische populatieomvang,
de beperkte effectkansen en de uitwijkmogelijkheden worden er geen significante effecten
verwacht op de gunstige staat van instandhouding van deze soorten op populatieniveau.
Effecten op aanvullende soorten die zijn opgenomen in het OSPAR verdrag worden eveneens
niet verwacht.
+
18
++
9
++
31
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 24 van 354

Samenvatting
In het kader van de beschermingsformules van de Nota Ruimte en het Integraal Beheersplan
Noordzee 2015 wordt er geen significante aantasting van de wezenlijke kenmerken of waarden
verwacht. Hiermee is er geen sprake van een compensatieverplichting.
S4.9 Vergelijking van de varianten kabeltracé, ashoogte en funderingstype
Kabeltracé
Bij de vergelijking van de alternatieven voor het kabeltracé naar de kust treden geen noemenswaardige
effecten op. Het enige effect dat optreedt hangt samen met de aanleg, het onderhoud
en de verwijdering van de kabels; er zal dan een tijdelijke verstoring optreden. Het alternatief
waarbij het kabeltracé aanlandt bij Callantsoog scoort in theorie iets beter omdat het kabeltracé
circa 22 km korter is dan het tracé dat aanland bij IJmuiden.
Ashoogte
In het MER is onderzocht wat het effect is van een hogere ashoogte. Hieruit blijkt dat een hogere
ashoogte een iets negatiever effect heeft op landschap (beter zichtbaar), vogels (iets meer
verstoring en wellicht een hogere barrièrewerking) en vliegverkeer/helikopterverkeer (ze moeten
hoger vliegen). Hier staat tegenover dat een 10 meter hogere ashoogte leidt tot een 2 à 3% hogere
energieopbrengst en bijbehorende hogere emissiereducties.
Fundering
In het MER zijn ook verschillende funderingstypen onderzocht. Bij toepassing van een monopile
of tripod vinden er heiwerkzaamheden plaats. Dat kan leiden tot een sterke verstoring, gehoorschade
en zelfs sterfte bij vissen en zeezoogdieren. Bij een gravity base fundering treden deze
effecten niet op omdat er geen heiwerkzaamheden plaatsvinden. Daarnaast heeft een gravity
base fundering als voordeel dat er relatief veel hard substraat bij komt. Voor bepaalde soorten
is dat gunstig omdat hard substraat in de Noordzee tamelijk zeldzaam is.
S5 Meest milieuvriendelijk alternatief (MMA)
De varianten/alternatieven van het windpark
Het MMA kan worden gedefinieerd als de variant/alternatief waarbij de negatieve milieueffecten
het kleinst zijn en de positieve milieueffecten het grootst. Voor het bepalen van het MMA zijn
alleen de milieueffecten van belang die significant van elkaar verschillen. Er wordt daarom alleen
gekeken naar de toetsingscriteria waarvan de beoordeling significant van elkaar verschilt.
Omdat er veelal geen duidelijk onderscheid is tussen de verschillende varianten/alternatieven,
wordt bij het bepalen van het MMA zowel gekeken naar de totale effecten als naar de effecten
per eenheid energie.
MMA op basis van de totale effecten
In tabel S.16 zijn de toetsingscriteria weergegeven waarvan de beoordeling significant van elkaar
verschilt. Voor het aspect vogels is, voor wat betreft aanvaringsrisico, er een duidelijk verschil
tussen de compacte varianten en basisvarianten. Bij de basisvarianten (zowel 3 als 5 MW)
ligt het aantal aanvaringsslachtoffers aanzienlijk lager.
Bij het aspect onderwaterleven gaat zacht substraat verloren en wordt hard substraat (funderingspalen
en erosiebescherming) aan het milieu toegevoerd. Des te meer windturbines worden
geplaatst, des te meer zacht substraat (en bodemfauna) verloren gaat en des te meer hard
substraat (nieuw vestigingsmilieu voor soorten die afhankelijk zijn van hard substraat) wordt
toegevoegd. Bij de compacte varianten (3 en 5 MW) wordt het meeste hard substraat toegevoegd.
Voor vissen en zeezoogdieren hangen de negatieve effecten samen met het onderwatergeluid
als gevolg van heiwerkzaamheden (monopile en tripod). Des te groter het aantal turbines
des te groter de verstoring.
Voor de scheepvaartveiligheid scoort de 3 MW compacte variant slechter dan de rest, dit komt
door de grotere dichtheid van turbines. De omgevingsvriendelijke variant scoort beter omdat de
afstand tot het langsvarende verkeer groter is.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 25 van 354

Samenvatting
Bij het aspect energieopbrengst en vermeden emissies scoren de compacte varianten (3 en 5
MW) duidelijk beter, dit hangt samen met de hogere energieopbrengsten.
Energievriendelijk versus omgevingsvriendelijk alternatief
Overal waar negatieve effecten optreden scoort het omgevingsvriendelijk alternatief automatisch
beter dan het energievriendelijk alternatief. Dit komt doordat het ruimtebeslag (en dus ook
het aantal turbines) bij het omgevingsvriendelijk alternatief kleiner is dan bij het energievriendelijk
alternatief. Dit gaat ook op bij de positieve effecten: positieve effecten van het omgevingsvriendelijk
alternatief zullen altijd kleiner zijn dan bij het energievriendelijk alternatief.
Tabel S.16 Effectbeoordeling onderscheidende toetsingscriteria
Toetsingscriterium Basisvariant
vogels
aanvaringsrisico
(3MW)
Compacte variant
(3MW)
Basisvariant
(5MW)
- trekvogels 0/- - 0/- -
- pl. niet broedvogels 0/- - 0/- -
onderwaterleven
toename hard substraat
- bodemfauna 0/+ + 0/+ +
geluid en trillingen
- vissen* - -- 0/- -
- zeezoogdieren* -/-- -- - -/--
scheepvaartveiligheid
- risico op aanvaringen en aandrij-
vingen
energieopbrengst en vermeden
emissies
-- - - 0/-
- netto energieopbrengst + ++ + ++
- vermeden CO 2 emissie + ++ + ++
- vermeden SO2 emissie + ++ + ++
- vermeden NOx emissie + ++ + ++
Compacte variant
(5MW)
* Effecten als gevolg van geluid/trillingen treden alleen op bij het gebruik van monopile en tripod als fundering. Bij toe-
passing van de gravity base fundering, waar niet wordt geheid, treden geen effecten op.
Op basis van de bovenstaande beschouwing kan worden geconcludeerd dat de compacte varianten
goed scoren op het aspect 'energieopbrengst en vermeden emissies' en op toename
hard substraat (onderwaterleven), op de overige aspecten scoren ze in het algemeen iets minder.
Er is bij deze vergelijking dus niet eenduidig een MMA aan te wijzen.
MMA op basis van de effecten per eenheid energie
Bij het bepalen van het MMA op basis van de effecten per eenheid energieopbrengst ontstaat
er veelal een ander beeld. Bij alle toetsingscriteria waarvan de beoordeling niet onderscheidend
is worden de compacte varianten (3 en 5 MW) per definitie beter beoordeeld omdat hier de
energieopbrengst hoger is. Bij deze toetsingscriteria is geen onderscheid tussen de 3 MW compacte
variant en de 5 MW compacte variant omdat de energieopbrengst hier nagenoeg gelijk is.
Op de toetsingscriteria waar wel onderscheid is tussen de varianten (zie tabel S.16) wordt hieronder
nader ingegaan op de effecten per eenheid energieopbrengst.
Als voor het aspect vogels (aanvaringsslachtoffers) wordt gekeken naar het aantal aanvaringsslachtoffers
per eenheid energie (GWh), dan scoren de 5 MW varianten duidelijk beter dan de 3
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 26 van 354

Samenvatting
MW varianten. Het verschil tussen de basisvariant en compacte variant is bij zowel de 3 MW
turbines als 5 MW turbines beperkt. Bij het aspect onderwaterleven verdwijnt bij "toename hard
substraat" (bodemfauna) het verschil tussen de varianten omdat de compacte varianten de
energieopbrengst twee maal zo hoog is als bij de basisvarianten.
Bij de effecten op vissen en zeezoogdieren scoren de 5 MW varianten beter dan de 3 MW varianten
omdat er minder heiwerkzaamheden plaatsvinden. Dit geldt overigens alleen bij toepassing
van een monopile of tripod, bij toepassing van een gravity base fundering vinden geen
heiwerkzaamheden plaats.
Voor het aspect scheepvaartveiligheid scoren de varianten die worden ingericht met turbines
met een hoger vermogen beter. Om een zelfde hoeveelheid energie op te wekken zijn er namelijk
minder turbines nodig wanneer de turbines een groter vermogen hebben. Bij vergelijking van
de effecten per energieopbrengst is er geen significant verschil tussen de basis en compacte
variant.
Bij het aspect energieopbrengst en vermeden emissies scoren de compacte varianten duidelijk
beter, dit is navenant aan de hogere energieopbrengst.
Tabel S.17 Effectbeoordeling onderscheidende toetsingscriteria per eenheid energie
Toetsingscriterium Basisvariant
vogels
aanvaringsrisico
(3MW)
Compacte variant
(3MW)
Basisvariant
(5MW)
- trekvogels - - 0/- 0/-
- pl. niet broedvogels - - 0/- 0/-
onderwaterleven
toename hard substraat
- bodemfauna 0/+ 0/+ 0/+ 0/+
geluid en trillingen
- vissen* - - 0/- 0/-
- zeezoogdieren* -- -- -/-- -/--
scheepvaartveiligheid
- risico op aanvaringen en aandrij-
vingen
energieopbrengst en vermeden
emissies
-/-- -/-- 0/- 0/-
- netto energieopbrengst + ++ + ++
- vermeden CO 2 emissie + ++ + ++
- vermeden SO2 emissie + ++ + ++
- vermeden NOx emissie + ++ + ++
Compacte variant
(5MW)
* Effecten als gevolg van geluid/trillingen treden alleen op bij het gebruik van monopile en tripod als fundering. Bij toe-
passing van de gravity base fundering, waar niet wordt geheid, treden geen effecten op.
In tegenstelling tot de vergelijking op basis van de totale effecten (zie tabel S.16) valt nu wel
eenduidig een MMA aan te wijzen. De 5 MW compacte variant scoort per eenheid energieopbrengst
beter dan de overige varianten. De 5 MW compacte variant scoort voor alle criteria relatief
gunstig, hierdoor kan deze variant worden aangeduid als het MMA.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 27 van 354

S6 Het MMA en mitigerende maatregelen
Samenvatting
In de vorige paragraaf is aan de hand van de effectvergelijking het meest milieuvriendelijk alternatief
bepaald. Hieruit kwam naar voren dat de 5 MW compacte variant, in combinatie met aanlanding
bij Callantsoog, kan worden aangeduid als het MMA. Bij toepassing van de in de effecthoofdstukken
beschreven mitigerende maatregelen is het mogelijk om de optredende milieueffecten
te beperken (mitigeren). In de onderstaande tabel wordt van de genoemde mitigerende
maatregelen een overzicht gegeven. Deze mitigerende maatregelen hebben uiteraard ook hun
werking voor de andere varianten maar zijn hier specifiek voor het MMA beschreven.
Tabel S.18 Overzicht mitigerende maatregelen
Aspect/toetsingscriteria Mitigerende maatregel
vogels
aanvaringsrisico toepassen groen licht in plaats van wit licht
stilzetten turbines tijdens extreme situaties (hoge vogeldichthe-
den, in combinatie met slecht weer)
Verstoring heien tussen 31 mei en 1 oktober
onderwaterleven
geleidelijk opstarten werkzaamheden
toepassen bellengordijnen onder water
onderwatergeluid en trillingen toepassen akoestische afschrikmiddelen (pingers/sealscarers)
scheepvaartveiligheid
tijdens bouw- en verwijderingsfase
geleidelijk opstarten werkzaamheden
toepassen bellengordijnen onder water
vooraf bepalen of Bruinvissen in de omgeving aanwezig zijn
risico op aandrijvingen en aanvaringen inzet sleepboot De Waker of andere sleepboot
gebruiksfuncties
effect op straalpaden beperkt verschuiven enkele turbines
straalpad langs het windpark leiden (op buitenste turbines ont-
vangers/zenders plaatsen)
Door toepassing van bovengenoemde preventieve en mitigerende maatregelen kan de omvang
van effecten worden verminderd of in enkele gevallen zelfs geheel worden voorkomen. Het toepassen
van groen licht (in plaats van wit licht) op windturbines en het stilzetten van de turbines
in extreme omstandigheden zal leiden tot minder aanvaringsslachtoffers, er is echter weinig
bekend over de effectiviteit van deze maatregelen. Ook het toepassen van bellengordijnen en
akoestische afschrikmiddelen zal negatieve effecten beperken. Over de positieve en negatieve
effecten van het gebruik van akoestische afschrikmiddelen (bijvoorbeeld pingers) is echter weinig
bekend. Het verdient daarom aanbeveling om de effectiviteit van deze maatregelen te onderzoeken
in het kader van het monitorings- en evaluatieprogramma (zie hoofdstuk 5).
Tabel S.19 Effecten MMA met en zonder mitigerende maatregelen
Toetsingscriterium MMA (5 MW compacte variant) zon-
vogels
aanvaringsrisico
der mitigerende maatregelen
MMA (5 MW compacte variant) met miti-
gerende maatregelen
- seizoenstrek - - (minder aanvaringsslachtoffers)
- pl. niet broedvogels - - (minder aanvaringsslachtoffers)
onderwaterleven
onderwatergeluid en trillingen
- effect op vissen - 0/- (minder verstoring door toepassing
akoestische afschrikmiddelen en bellen-
gordijnen)
- effect op zeezoogdieren -/-- 0/- (minder verstoring door toepassing
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 28 van 354

Toetsingscriterium MMA (5 MW compacte variant) zon-
scheepvaartveiligheid
risico op aandrijvingen en aanva-
ringen
gebruiksfuncties
der mitigerende maatregelen
Samenvatting
MMA (5 MW compacte variant) met miti-
gerende maatregelen
akoestische afschrikmiddelen en bellen-
gordijnen)
0/- 0/- (aanzienlijk minder aandrijvingen)
effecten op straalpaden 0/- 0
S7 Cumulatieve effecten
In het Deelrapport Cumulatieve Effecten (zie bijlage 8) zijn de mogelijke cumulatieve effecten
van meerdere windparken op het milieu beschreven. Daarbij is een werkwijze gehanteerd uitgaande
van een aantal scenario's van meerdere locaties, die tezamen circa 1.000 MW aan
energie kunnen genereren. Deze theoretische benadering is voorgesteld in de richtlijnen die
voor dit MER zijn opgesteld door het Bevoegd Gezag. Daarbij is onderscheid gemaakt in gebundelde
scenario's, bestaande uit locaties die nabij het windpark Callantsoog-Noord liggen en
versnipperde scenario's bestaande uit windparken die zo ver mogelijk uit elkaar liggen. Alleen
voor scheepvaartveiligheid wijkt de aanpak enigszins af. Dit betekent dat de onderzochte locaties
relatief willekeurig zijn gekozen en dat de cumulatieve effecten deels worden bepaald door
de ligging van de gekozen locaties. De bepaling van de cumulatieve effecten en de resultaten
daarvan is door deze benadering relatief methodisch van aard.
Hieronder zijn de belangrijkste resultaten van de relatieve effectbeoordeling in tabelvorm weergegeven.
Voor een toelichting hierop en voor de resultaten van de cumulatieve effectberekeningen
voor vogels en onderwaterleven wordt verwezen naar het Deelrapport Cumulatieve Effecten
(zie bijlage 8).
S.20 Resultaten effectvergelijking cumulatieve effecten
Zeevogels
Basisvariant 3 MW Basisvariant 5 MW Compacte variant 3 MW Compacte variant 5 MW
gebundeld scenario 0/- 0/- 0/- 0/-
versnipperd scenario 0/- 0/- 0/- 0/-
Trekvogels
gebundeld scenario - - - -
versnipperd scenario - - - -
Bruinvissen
gebundeld scenario 0/- 0/- 0/- 0/-
versnipperd scenario 0/- 0/- 0/- 0/-
Zeehonden
gebundeld scenario 0/- 0/- 0/- 0/-
versnipperd scenario 0/- 0/- 0/- 0/-
Waterbeweging en morfologie
gebundeld scenario 0 0 0 0
versnipperd scenario 0 0 0 0
Landschap
gebundeld scenario 0 0 0 0
versnipperd scenario 0 0 0 0
Gebruiksfuncties
Grind, zand- en schelpenwinning
gebundeld scenario 0 0 0 0
versnipperd scenario 0 0 0 0
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 29 van 354

Olie- en gaswinning
- winningsactiviteiten
Samenvatting
Basisvariant 3 MW Basisvariant 5 MW Compacte variant 3 MW Compacte variant 5 MW
gebundeld scenario - 0/- - 0/-
versnipperd scenario 0/- 0/- 0/- 0/-
- bevoorrading
gebundeld scenario - - - -
versnipperd scenario 0 0 0 0
Baggerstort
gebundeld scenario 0 0 0 0
versnipperd scenario 0 0 0 0
Militaire gebieden
gebundeld scenario 0 0 0 0
versnipperd scenario 0 0 0 0
Beroeps- en sportvisserij
gebundeld scenario 0 0 0 0
versnipperd scenario 0 0 0 0
Kabels en leidingen
gebundeld scenario 0 0 0 0
versnipperd scenario 0 0 0 0
Luchtvaart
- burgerluchtvaart
gebundeld scenario 0 0 0 0
versnipperd scenario 0 0 0 0
- militaire luchtvaart
gebundeld scenario 0 0 0 0
versnipperd scenario 0 0 0 0
SAR-operaties
gebundeld scenario - - - -
versnipperd scenario 0/- 0/- 0/- 0/-
- helikopterverkeer
gebundeld scenario -- -- -- --
versnipperd scenario - - - -
Telecommunicatie
gebundeld scenario 0 0 0 0
versnipperd scenario 0 0 0 0
Radar
- walradar
gebundeld scenario 0/- 0/- 0/- 0/-
versnipperd scenario - - - -
- scheepsradar
gebundeld scenario - - - -
versnipperd scenario - - - -
Recreatie
gebundeld scenario 0 0 0 0
versnipperd scenario 0 0 0 0
Cultuurhistorie en archeologie
gebundeld scenario 0/- 0/- 0/- 0/-
versnipperd scenario 0/- 0/- 0/- 0/-
Scheepvaartveiligheid
gebundeld scenario - (0/-) 0/- (0) -- (-) - (0/-)
In de bovenstaande tabel is de beoordeling weergegeven van het energievriendelijk alternatief. Als de beoordeling van
het omgevingsvriendelijk alternatief afwijkt dan is dat tussen haakjes weergegeven.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 30 van 354

S8 Leemten in kennis en aanzet tot evaluatie
S8.1 Leemten in kennis
Samenvatting
De geconstateerde leemten in kennis in dit MER komen grotendeels overeen met de destijds in
het Inrichtingsmilieueffectrapport voor het demonstratiepark Near Shore Windpark (OWEZ)
[Grontmij, 2003] geconstateerde leemten in kennis. Het NSW heet momenteel Offshore Windpark
Egmond aan Zee (OWEZ). Om kennis te vergaren over de effecten van grootschalige offshore
windparken is aan het OWEZ een uitgebreid monitorings- en evaluatieprogramma (MEP-
OWEZ) gekoppeld. De functie van het MEP-OWEZ is het registreren van economische, technische,
ecologische en maatschappelijke effecten. Het onderzoeksprogramma is gestart met de
nulmeting (vastleggen huidige situatie), deze is in 2006 afgerond. De effectmetingen zijn gestart
tijdens de bouw van het windpark in 2006 en zullen doorlopen tot 2012. Voor de meeste aspecten
zijn pas na enkele jaren de eerste resultaten van de effectmetingen beschikbaar.
Inmiddels zijn ook de eerste resultaten van onderzoeksprogramma's van buitenlandse offshore
windparken in Engeland, Duitsland en Denemarken beschikbaar. Over het algemeen betreft het
hier de resultaten van relatief korte onderzoekperiodes, zekerheid over de effecten op de lange
termijn kunnen hiermee nog niet worden geboden. Wel kan met deze eerste resultaten inzicht
worden verkregen in de optredende effecten. Deze resultaten zijn in dit MER meegenomen bij
de effectvoorspelling. In de onderstaande alinea's wordt ingegaan op de belangrijkste leemten
in kennis die tijdens het opstellen van het MER zijn geconstateerd.
Vogels
In het algemeen geldt dat er leemten in kennis zijn over aanvaringsrisico's, barrièrewerking en
verstoring van vogels in offshore windparken (zowel overdag als 's nachts). Met name de soortspecifieke
kennis ontbreekt.
Daarnaast is er een gebrek aan geïntegreerde kwantitatieve kennis over vliegbewegingen van
vogels boven de Noordzee, zowel van seizoenstrek als van lokale vogels en zowel overdag als
's nacht. Dit geldt met name voor de trek van zeevogels op afstanden groter dan circa 6 km uit
de kust. Voor de offshore windparken is met name de dichtheid (en de variatie daarin in ruimte
en tijd) aan zeevogels op circa 25 km uit de kust relevant. Ook is nader onderzoek gewenst
naar vogels die vanuit (beschermde) gebieden in Nederland naar Engeland vliegen en vice versa.
Over de effecten op lokale zeevogels is ook onvoldoende bekend, hierbij gaat het vooral om
verstoringsgevoeligheden en verstoringsafstanden. Kennis over de effecten op vogels van de
ashoogte, rotorlengte, draaisnelheid, kleur, verlichting en configuratie is vooralsnog zeer beperkt.
Nader onderzoek is hier gewenst.
Ten aanzien van aanleg- en verwijderingswerkzaamheden geldt dat de werkzaamheden zeevogels
zullen verstoren. De bronniveaus, alsmede de specifieke gevoeligheid van de verschillende
soorten zeevogels, zijn niet bekend.
Vissen en zeezoogdieren
Voor vissen en zeezoogdieren ontbreekt het aan kennis over het relatief belang van specifieke
gebieden op zee. Zo zijn er bijvoorbeeld door gebrek aan informatie geen specifieke migratie- of
foerageergebieden voor de verschillende soorten aan te geven. Dit geldt vooral voor zeehonden
(met name de grijze) en bruinvissen op het NCP. Daarnaast is nog relatief weinig bekend over
het effect van onderwatergeluid (trillingen) op zeezoogdieren. Met name gegevens over de gevoeligheid
van Bruinvissen voor onderwatergeluid zijn schaars, al begint er op dit punt door onderzoek
in andere landen enige informatie beschikbaar te komen. Over verstoringsafstanden is
nagenoeg niets bekend.
Verder is er niets bekend over de refugiumfunctie voor vis en dus ook niet van de eventuele
meerwaarde van een windpark, via extra voedsel (vis), voor vogels of zeezoogdieren.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 31 van 354

Samenvatting
Over het gebruik van akoestische afschrikapparaten (pingers/sealscarers) is weinig bekend. Het
verdient dan ook aanbeveling om de werking van deze apparaten nader te onderzoeken. Het
gaat dan met name om de werking van deze apparaten en het optreden van eventuele bijwerkingen.
Onderwatergeluid
Er is weinig bekend over het natuurlijke achtergrondgeluid, scheepsgeluid, het geluidsspectrum
en geluidsniveaus tijdens de aanleg, het gebruik, het onderhoud en de verwijdering van het
windpark, alsmede de effecten hiervan op onderwaterleven en vogels.
S8.2 Aanzet evaluatieprogramma
Het doel van het evaluatieprogramma is om de werkelijk optredende effecten te vergelijken met
de in het MER voorspelde effecten en zo nodig aanvullende mitigerende maatregelen te treffen.
Naast het verifiëren van de voorspelde effecten kan met het evaluatieprogramma ook invulling
worden gegeven aan de in het MER geconstateerde leemten in kennis en onzekerheden in de
gebruikte voorspellingsmethoden.
Hieronder wordt een eerste aanzet gegeven voor het evaluatieprogramma. Bij de vaststelling
van het definitieve evaluatieprogramma voor Windpark Callantsoog-Noord verdient het aanbeveling
om de resultaten van het MEP OWEZ (en eventueel de resultaten van buitenlandse monitorings-
en evaluatieprogramma's, bijv. Horns Rev en Nysted) mee te nemen. Met deze programma's
zullen een aantal leemten in kennis worden ingevuld en er zullen mogelijk nieuwe
vragen opkomen naar aanleiding van deze programma's. Het verdient dan ook aanbeveling om
flexibel om te gaan met een op te zetten onderzoeksprogramma.
Voorafgaand aan de effectmetingen wordt een nulmeting uitgevoerd om de huidige situatie vast
te leggen. De effectmetingen dienen (waar relevant) uitgevoerd te worden tijdens de aanleg, het
gebruik en de verwijdering van het windpark.
Vogels
Aanvaringsslachtoffers
Doel van de meting: het bepalen van aanvaringsslachtoffers en de effectiviteit van mitigerende
maatregelen. Zoveel mogelijk kwantitatieve gegevens in soort en aantal, voor seizoens-, dag-
en nachtsituaties, gerelateerd aan vlieghoogte.
Verstoring leef/foerageergebied
Doel van de meting: bepalen van de directe en indirecte effecten van het windpark op verschillende
soorten lokale vogels en hun gedragingen, zodat bij een evaluatie kan worden geëvalueerd
of er een verschil in verdeling en/of gedrag is te bepalen in de ruimte (in en rondom het
windpark) en in de tijd (voor en na de bouw). Zoveel mogelijk kwantitatieve gegevens in soort
en aantal met betrekking tot vliegbewegingen, voorkomen, intensiteit en foerageergedrag van
kustbroedvogels en pleisterende vogels.
Barrièrewerking
Doel van de meting: bepalen van de aard en omvang van de barrièrewerking van het windpark.
Zoveel mogelijk kwantitatieve gegevens in soort en aantal met betrekking tot vliegroutes, vliegpatronen,
vlieghoogten, voorkomen en intensiteit van trekkende vogels.
Vissen en zeezoogdieren
Invloed van onderwatergeluid op vissen en zeezoogdieren
Doel van de meting: vaststellen van veranderingen in het niveau en de aard van het onderwatergeluid/trillingen
(frequentie en amplitude) in relatie tot mogelijke effecten op bruinvissen en
vis. Zoveel mogelijk kwantitatieve gegevens van het geluidsniveau van windturbines, schepen,
helikopters en achtergrondgeluid op verschillende waterdiepten, over het voorkomen en dichtheden
van vissen en zeezoogdieren (soort en aantal) en over de effecten van geluid op het gedrag
van vissen en zeezoogdieren.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 32 van 354

Samenvatting
Het vaststellen van de werking en eventuele bijwerkingen van akoestische afschrikapparaten
(pingers/sealscarers).
De variatie en dichtheden van het onderwaterleven en het functioneren als refugium
Doel van de meting: het kunnen beoordelen of het windpark effect heeft op het voorkomen en
de dichtheid van de bodemfauna ter plaatse, met een doorvertaling naar populatieniveau. Bepalen
wat de effecten op de bodemfauna zijn en het verkrijgen van inzicht in het functioneren van
het windpark als refugium. Zoveel mogelijk kwantitatieve gegevens met betrekking tot het voorkomen
en de dichtheden van benthos en vis. Vaststellen van de ontwikkeling van het onderwaterleven
op hard substraat.
Energieopbrengst
Het bepalen van de energieopbrengst van het windpark.
Levenscyclusanalyse (LCA)
Voor het opstellen van de LCA is gebruik gemaakt van een door Vestas (2006) uitgevoerd onderzoek
naar een offshore windpark. Omdat het onderzochte offshore windpark niet geheel
overeenkomt met Windpark Callantsoog-Noord verdient het aanbeveling om ook voor Windpark
Callantsoog-Noord een separate LCA op te stellen.
Radarverstoring
Verkrijgen van inzicht in de mate waarin het windpark verstorend werkt voor radarsystemen (militair,
scheepvaart en luchtvaart) en inzicht in het effect van eventueel toegepaste mitigerende
maatregelen zoals steunradars.
Aandrijvingen en aanvaringen
In beeld brengen van kansen op aanvaringen, waarbij onderscheid gemaakt moet worden naar
aanvaringen en aandrijvingen. Kwantitatieve gegevens over verstoring van verschillende typen
radar (scheeps- en walradar).
(Bijna) incidenten/calamiteiten
Het bijhouden van (bijna) optredende incidenten en calamiteiten.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 33 van 354

1 Inleiding
1.1 Aanleiding
Klimaatbeleid
Eén van de doelstellingen van het nationale en internationale milieubeleid is het beperken van
de uitstoot van broeikasgassen, waarvan de CO 2 -emissie de belangrijkste is. Met de ondertekening
van het verdrag van Kyoto [Kyoto, 1997] heeft de Europese Unie (EU) zich verplicht tot
een emissiereductie van 8 procent in de periode 2008 tot 2012 ten opzichte van 1990. De Nederlandse
bijdrage aan deze doelstelling is vastgelegd in de Uitvoeringsnota Klimaatbeleid
[VROM, 1999] en bedraagt een reductie van 6% in de periode 2008 tot 2012 ten opzicht van
1990. In de eind 2007 uitgekomen beleidsnotitie 'Nieuwe energie voor het klimaat; werkprogramma
schoon en zuinig' [VROM et al., 2007] zet het kabinet in op aanzienlijk ambitieuzere
klimaatdoelen. In dit werkprogramma streeft het kabinet naar een emissiereductie van 30% in
2020 ten opzichte van 1990. Dat betekent een daling van de CO 2 -emissie van 215 Mton/jaar
(1990) naar 150 Mton/jaar (2020).
Figuur 1.1 Emissie broeikasgassen bij voortzetting huidig beleid (2010) en bij nieuw beleid
(2020) [VROM et al., 2007]
In het verlengde van het Kyoto-verdrag heeft het kabinet in opeenvolgende beleidsnota's doelstellingen
geformuleerd om duurzame energie in te zetten als instrument om de CO 2 -emissie te
reduceren. Zo is in het Energierapport 2005 [EZ, 2005] de doelstelling opgenomen dat in 2010
circa 9% van het elektriciteitsverbruik duurzaam geproduceerd dient te worden. Ten aanzien
van het totale energieverbruik is in de Uitvoeringsnota Klimaatbeleid [VROM, 1999] gesteld dat
in 2010 5% van de energiebehoefte duurzaam moet worden opgewekt en in 2020 10%. In de
beleidsnotitie 'Nieuwe energie voor het klimaat; werkprogramma schoon en zuinig' [VROM et
al., 2007] is deze doelstelling verhoogd tot 20% hernieuwbare energie in 2020.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 35 van 354

Inleiding
In diverse beleidsnota, waaronder de beleidsnotitie 'Nieuwe energie voor het klimaat' [VROM et
al., 2007] wordt nog een tweede reden genoemd om duurzame energie in te zetten. Dit is de
wens om de kwetsbaarheid van de Nederlandse energievoorziening te beperken door deze
minder afhankelijk te maken van fossiele brandstoffen.
Offshore windenergie
Windenergie biedt, naast andere bronnen van duurzame energie, de mogelijkheid om beide
doelen te dienen. In de Nota Ruimte [VROM et al., 2005] is voor 2020 de doelstelling geformuleerd
van in totaal tenminste 7.500 MW geïnstalleerd windturbinevermogen, waarvan tenminste
1.500 MW op land en 6.000 MW op zee. Voor de regeerperiode 2008-2011 wordt gestreefd
naar minimaal 450 MW extra windenergie op zee [VROM et al., 2007], bovenop de reeds gerealiseerde
228 MW van de windparken OWEZ en Q7. Realisatie van deze windturbineparken
geschiedt om dwingende redenen van groot openbaar belang.
In totaal zal deze 7.500 MW geïnstalleerd windturbinevermogen circa 27 miljard kWh per jaar
opwekken, goed voor circa 7,6 miljoen huishoudens of circa 24% van onze totale behoefte aan
stroom [NWEA, 2006]. Per miljoen opgewekte kWh bespaart windenergie in Nederland 580 ton
CO 2 ten opzichte van de bestaande centrales. Ten opzichte van de modernste gasgestookte
centrales is die besparing 370 ton CO 2 (bron: EnergieNed). De hoeveelheid primaire energie die
nodig is om een offshore windturbine te fabriceren, plaatsen, onderhouden en na 20 jaar te
verwijderen en te recyclen, wordt door een windturbine in circa 10 maanden (afhankelijk van de
windsnelheid) uit de wind teruggewonnen [Vestas, 2005]. Per saldo draagt windenergie dus
wezenlijk bij aan de realisatie van de doelstellingen ten aanzien van de emissiereductie van
CO 2 .
Stimulering offshore windenergie: Wbr-beleidsregels en subsidieregeling
De Nederlandse overheid stimuleert de opwekking van elektriciteit door middel van windenergie,
ook op zee. Om de doelstellingen voor wind op zee te realiseren zijn de 'Beleidsregels inzake
toepassing Wet beheer rijkswaterstaatswerken in de exclusieve economische zone' (hierna
“Wbr-beleidsregels”) op 31 december 2004 van kracht geworden. Deze beleidsregels [V&W,
2004] reguleren de vergunningverlening en daarmee de komst van windparken op zee. Het
voordien geldende moratorium van windparken op zee is met de inwerkingtreding van deze
Wbr-beleidsregels opgeheven. De Wbr-beleidsregels geven aan op welke manier en onder welke
voorwaarden een Wbr-vergunning voor een windpark op zee kan worden verkregen. Op deze
manier wil de overheid meerdere partijen een kans bieden om een Wbr-vergunning te verkrijgen
en de ruimte op de Noordzee efficiënt benutten. De beleidsregels bieden belangstellende
partijen de mogelijkheid om aanvragen in te dienen voor windparken in de EEZ (Exclusieve
Economische Zone 1 ). In de vergunning worden naast windturbines ook elektriciteitkabels en
eventueel andere onderdelen (bijv. transformatorstation) betrokken. Bij de vergunningverlening
wordt onder andere gekeken naar de aspecten scheepvaartveiligheid, natuurwaarden, samenhang
met overige gebruiksfuncties en het milieu. In de Wbr-beleidsregels is bepaald dat slechts
Wbr-vergunningen zullen worden verleend voor windparken die een gebied beslaan van kleiner
of gelijk aan 50 km 2 .
In oktober 2007 is het 'Besluit stimulering duurzame energieproductie' van kracht geworden
[Staatsblad 410, 2007]. Deze subsidieregeling is de opvolger van de MEP (Subsidieregeling
Milieukwaliteit van de Elektriciteitsproductie) en dient ervoor om tijdelijk de onrendabele top
voor hernieuwbare energie te vergoeden. In 2008 zijn subsidieaanvragen mogelijk voor de productiecategorieën
wind op land, biomassa, biogas, afvalverbranding en fotovoltaïsche zonnepanelen.
Alhoewel wind op zee een techniek is die in aanmerking kan komen voor stimulering
vanuit de SDE, is er voor gekozen om deze categorie in 2008 niet open te stellen, omdat het
aantal in dit jaar te verwachten aanvragen voor deze categorie te gering is (Bron: Regeling
aanwijzing categorieën duurzame energieproductie 2008). De subsidieregeling zal naar verwachting
in 2009 wel worden opengesteld voor wind op zee.
1 De EEZ komt overeen met het NCP (Nederlands Continentaal Plat) en biedt de mogelijkheid
om wetgeving op het gebied van ruimtelijke ordening en milieuzaken in de Noordzee buiten de
territoriale wateren (12-mijlszone) van toepassing te verklaren.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 36 van 354

Inleiding
Voornemen initiatiefnemer
ENECO Milieu heeft het voornemen om voor de kust van Den Helder een offshore windpark te
bouwen. Met de realisatie van het windpark wordt invulling gegeven aan de doelstellingen van
de overheid ten aanzien van duurzame energie. Voordat met de kan worden begonnen dient
eerst een Wbr-vergunning te worden aangevraagd. Ten behoeve van de besluitvorming over de
aanvraag van de Wbr-vergunning wordt de procedure voor de milieueffectrapportage doorlopen.
ENECO Milieu is reeds actief met de realisatie van het windpark Q7 voor de kust van IJmuiden.
De inbedrijfname van dit windpark is voorzien in 2008.
1.2 Voornemen, m.e.r.-plicht en te nemen besluit
Voornemen (energievriendelijk alternatief)
Het voornemen betreft de realisatie van een offshore windpark op circa 30 km uit de kust ter
hoogte van Den Helder (zie figuur 1.2). Het windpark ligt buiten de 12-mijlszone in de Exclusieve
Economische Zone (EEZ) en heeft een oppervlak van circa 48,7 km 2 (excl. veiligheidszone).
Het windpark bestaat uit 154 windturbines met elk een vermogen van 3 MW. Het totaal geïnstalleerd
vermogen bedraagt daarmee 462 MW. De op te wekken elektriciteit zal, na spanningstransformatie
door middel van een offshore transformatorstation, via elektriciteitskabels in de
zeebodem naar een aansluitpunt op het landelijke elektriciteitsnet worden getransporteerd. De
aanlanding van de elektriciteitkabels zal plaatsvinden bij IJmuiden. Het windpark heeft een gebruiksduur
van circa 20 jaar. Na afloop van de gebruiksperiode zal het windpark worden verwijderd.
De coördinaten van de hoekpunten van het windpark zijn weergegeven in de onderstaande tabel
in twee coördinatenstelsels; het wereldwijd gebruikte WGS84 en het in Europa meer gebruikte
ED50.
Tabel 1.1 Coördinaten hoekpunten windpark (energievriendelijk alternatief)
Hoekpunt UTM WGS84, zone 31 N UTM ED50, zone 31 N
coördinaat X coördinaat Y coördinaat X coördinaat Y
A 574798 5864624 574886 5864838
B 575567 5871444 575656 5871658
C 581081 5870728 581170 5870942
D 578063 5866549 578151 5866763
E 577106 5865524 577194 5865738
F 578817 5864525 578906 5864739
G 579527 5865627 579615 5865841
H 582890 5870465 582978 5870679
I 585452 5869990 585541 5870205
J 582793 5862906 582882 5863120
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 37 van 354

Inleiding
M.e.r.-plicht
Om de milieubelangen een volwaardige plaats te geven bij de besluitvorming over de vergunningverlening
in het kader van de Wet beheer rijkswaterstaatswerken (Wbr), dient een milieueffectrapport
(MER 2 ) te worden opgesteld. In de Wbr-beleidsregels is vastgelegd dat de vergunningaanvraag
gepaard dient te gaan met een milieueffectrapport (MER). Dit MER dient ter onderbouwing
van de vergunningaanvraag Wet beheer rijkswaterstaatswerken.
Te nemen besluit
Het besluit waarvoor het MER wordt opgesteld is de vergunningverlening in het kader van de
Wet beheer rijkswaterstaatswerken (Wbr). De vergunning heeft betrekking op het windpark en
het kabeltracé binnen de EEZ en de Nederlandse territoriale wateren (12-mijlszone).
1.3 Initiatiefnemer en bevoegd gezag
In de m.e.r.-procedure wordt onderscheid gemaakt tussen de initiatiefnemer en het bevoegd
gezag. De initiatiefnemer is een rechtspersoon die een bepaalde activiteit wil ondernemen. Het
bevoegd gezag is een overheidsorgaan dat bevoegd is om een besluit te nemen over de voorgenomen
activiteit van de initiatiefnemer.
2 MER = het milieueffectrapport
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 38 van 354

5880000
5870000
5860000
5850000
5840000
5830000
5820000
570000 580000 590000 600000 610000 620000 630000
Q01-
HELDER-B Q01-
HELDER-A
Q01-
HAVEN-A
Callantsoog Noord
Q01-
HOORN-A
Q01-
HELM-A
L16-
LOGGER
Q01-A
Q04-A
Q04-C
Q10L
Q10F
Q01-
HALFWEG
Q04-B
Q8F
Q8E
Q10C
Q8PW1
Q10D
Q11A
Q10J
Q10H
Q2L
Q2PW1
Q2GQ2K
Q5G
Q08-B
Q11C
Q8C
Offshore windpark Callantsoog Noord energievriendelijk alternatief
Overzichtskaart locatie, potentiële kabeltracés en gebruiksfuncties Noordzee
Locatie windpark
Windpark Callantsoog Noord
Kabeltracé
Kabeltracé Callantsoog (35,64 km)
Kabeltracé IJmuiden (57,88 km)
Transformatorstation
Aanlandingspunt
Boringen en platforms
Boringen
Platforms
Electra kabels
Toekomstig
Vergund
Umbilical kabels
In_gebruik
Verlaten
Telecom kabels
In_gebruik
Toekomstig
Verlaten
Leidingen
Gereed/In gebruik
In aanleg
Toekomstig
Verlaten
Militair
Mijnbouw besluit militair
Munitiegebieden
Oefengebied militair
Vlieggebied militair
Windturbineparken
OWEZ
Q7-WP
Scheepvaart
Mijnbouwwet
Route scheepvaart
Separatiezone
Ankergebieden
Clearways
L17D L17B
L17F
Q2J Q2A
Q2PW2
Q2D
Q5D
Q5F
Q5B'
Zand- en schelpenwinning
Q2B
Q5C'N
Q8A'Q8B
Blokindeling Mijnbouwwet
Vergunningsgebieden
Zandwingebieden (actief)
Schelpenwingebieden
Q2E
Q11B
Q2C
Q05-A1
Q5C'Z
Q5E
Q08-A
Zoekgebied zandwinning Maasvlakte II
Reserveringsgebied beton- en metselzand
L17A
IJMUIDEN
Overig
Natuur
BERGEN
AAN ZEE
Bagger stortgebieden
Vogelrichtlijngebieden
Habitat richtlijngebieden
Voordelta
Grenzen
Grens 12 mijl
Grens Continentaal plat
Kustlijn 0m ilws
Grens Nederlandse EEZ
Landsgrenzen
Land
DEN
HELDER
CALLANTSOOG
Figuur 1.2
0 1 2 3 4 5 6 7 Km
5880000
5870000
5860000
5850000
5840000
5830000
5820000

Initiatiefnemer
ENECO Milieu bv
T.a.v. M.W van der Pluym
Postbus 1950
3000 BZ Rotterdam
Tel.: 010 - 457 51 13
Bevoegd gezag
Ministerie van Verkeer en Waterstaat
Rijkswaterstaat Noordzee
Postbus 5807
2280 HV Rijswijk
Tel.: 070 - 336 66 00
1.4 M.e.r.-procedure
Inleiding
De startnotitie 'Offshore Windpark Callantsoog-Noord' [ENECO, 2007] is in oktober 2007 door
ENECO Milieu ingediend bij het Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Rijkswaterstaat Noordzee.
Rijkswaterstaat Noordzee heeft het initiatief vervolgens bekend gemaakt door publicatie in
onder andere de Staatscourant van 29 oktober 2007 en door bekendmaking op
www.inspraakpunt.nl. De m.e.r.-procedure is hiermee formeel van start gegaan. In deze aankondiging
is het publiek gewezen op de mogelijkheid om binnen zes weken schriftelijk te reageren.
Daarnaast is door het bevoegd gezag de startnotitie naar de Commissie voor de milieueffectrapportage
(Cie-m.e.r.) en de andere wettelijke adviseurs voor advies gestuurd. Op 22 januari
2008 heeft de Cie-m.e.r. advies uitgebracht ten aanzien van de richtlijnen [Cie-m.e.r., 2008]
voor dit milieueffectrapport. In februari 2008 heeft Rijkswaterstaat Noordzee, mede op basis van
de ontvangen reacties, de richtlijnen [V&W, 2008] vastgesteld. Vervolgens is het milieueffectrapport
opgesteld. Dit rapport wordt gevoegd bij de vergunningaanvraag en vormt een belangrijk
document voor de beoordeling van de vergunningaanvraag. Rijkswaterstaat Noordzee zal
dit milieueffectrapport beoordelen op aanvaardbaarheid.
Hierbij dient antwoord te worden gegeven op de volgende vragen:
Voldoet het rapport aan de wettelijke eisen?
Voldoet het rapport aan de vastgestelde richtlijnen?
Bevat het rapport geen onjuistheden?
Na beoordeling en aanvaarding van het milieueffectrapport door Rijkswaterstaat Noordzee
wordt het MER openbaar gemaakt middels publicatie. Na de bekendmaking volgt een periode
van inspraak en advisering. Tot 6 weken na de bekendmaking wordt een ieder in de gelegenheid
gesteld om in te spreken op het MER. Gedurende deze periode kunnen ook de wettelijke
adviseurs advies uitbrengen over het MER. Het milieueffectrapport wordt door de Cie-m.e.r.
getoetst op de wettelijke eisen, juistheid en volledigheid. Bij de beoordeling worden de binnengekomen
inspraakreacties en adviezen betrokken. Als uitgangspunt voor de toetsing geldt dat
het milieueffectrapport voldoende gegevens moet bevatten om tot besluitvorming met betrekking
tot de vergunningverlening (Wet beheer rijkswaterstaatswerken) over te kunnen gaan. Het
MER biedt daarnaast ook informatie ten behoeve van een eventuele vergunningaanvraag in het
kader van de Natuurbeschermingswet (Nb-wet) en de Flora- en faunawet (Ff-wet).
Het eindoordeel van de Cie-m.e.r. wordt, nadat dit is besproken met het bevoegd gezag, neergelegd
in een toetsingsadvies.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 40 van 354

Figuur 1.3 Overzicht procedure m.e.r. en Wbr
1.5 Leeswijzer
Inleiding
Het belangrijkste doel van dit MER is om de milieueffecten van het windpark weer te geven.
Hiertoe worden de milieueffecten van verschillende alternatieven/varianten beschreven en onderling
vergeleken. Het MER bestaat uit twee delen: deel A (inleiding, probleem, doel en beleidskader,
voorgenomen activiteit en alternatieven, effectvergelijking en ontwikkeling MMA) en
deel B (beschrijving huidige situatie, autonome ontwikkeling en effecten).
Deel A geeft de meest essentiële informatie: een samenvattend overzicht van de optredende
effecten per alternatief/variant, de verschillen tussen de alternatieven/varianten en het MMA.
Deel B geeft achtergrondinformatie over de diverse milieuaspecten.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 41 van 354

Inleiding
Deel A
Hoofdstuk 1 is een inleidend hoofdstuk. Hier wordt ingegaan op de aanleiding, de voorgenomen
activiteit (aanleg windpark) en de m.e.r.-procedure. Ook wordt aangegeven wie de initiatiefnemer
en het bevoegd gezag zijn. Vervolgens wordt in hoofdstuk 2 ingegaan op de probleem- en
doelstelling en het beleidskader. Bij het beleidskader komen relevante wet- en regelgeving
(m.n. natuur) en de te nemen besluiten aan de orde. Op basis van onder andere het beleidskader
worden de beoordelingscriteria voor de effectbeschrijving geformuleerd. In hoofdstuk 3
wordt uitgebreid ingegaan op de voorgenomen activiteit en de te onderzoeken alternatieven/varianten.
Bij de voorgenomen activiteit wordt ingegaan op de onderdelen van het windpark,
de aanleg van het windpark, de exploitatie en het beheer van het windpark en de verwijdering
van het windpark. Bij de alternatieven/varianten wordt gekeken naar alternatieven/varianten
met betrekking tot vorm/ruimtebeslag, de configuratie van het windpark, het turbinetype
(vermogen) en het kabeltracé. De effectvergelijking en de ontwikkeling van het meest
milieuvriendelijk alternatief (MMA) vindt plaats in hoofdstuk 4. Bij de effectvergelijking worden
de effecten van de alternatieven/varianten (zie deel B) met elkaar vergeleken en wordt aangegeven
welke alternatief/variant vanuit milieuoogpunt de voorkeur verdient. Het MMA wordt samengesteld
aan de hand van de onderzochte alternatieven/varianten en eventuele mitigerende
maatregelen. Ten slotte wordt in hoofdstuk 5 ingegaan op de geconstateerde leemten in kennis
en het evaluatieprogramma.
Deel B
In dit deel van het MER worden de milieuaspecten per hoofdstuk beschreven. Elk hoofdstuk in
dit deel heeft een min of meer vaste opzet: inleiding, huidige situatie en autonome ontwikkeling,
beoordelingscriteria, effectbeschrijving, samenvatting effectbeschrijving en mitigerende maatregelen.
Bij de inleiding wordt ingegaan op de werkwijze en de beschikbare informatie. Bij de huidige
situatie en autonome ontwikkeling wordt de situatie in het studiegebied (plangebied plus
directe omgeving tot waar effecten kunnen reiken) beschreven en de ontwikkelingen in de nabije
toekomst. Bij de beoordelingscriteria worden de criteria beschreven aan de hand waarvan
de milieueffecten van de alternatieven/varianten worden beschreven. Bij de effectbeschrijving
wordt onderscheid gemaakt tussen effecten tijdens de aanleg, exploitatie, onderhoud en verwijdering
van het windpark. De effecten van het kabeltracé naar het aanlandingspunt worden apart
beschreven. Elk hoofdstuk eindigt met een samenvatting van de effectbeschrijving en een opsomming
van eventuele mitigerende maatregelen. In het laatste hoofdstuk van dit MER worden
de effecten van het windpark getoetst aan wet- en regelgeving voor natuur.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 42 van 354

2 Probleem, doel en beleidskader
2.1 Probleem- en doelstelling
Probleem- en doelstelling
Het gebruik van fossiele brandstoffen (olie, steenkool, gas etc.) gaat gepaard met emissies van
broeikasgassen, de belangrijkste hiervan is koolstofdioxide (CO 2 ). De emissie van broeikasgassen
leidt tot klimaatsverandering, hetgeen zich uit in grotere weersextremen (droogte/neerslag)
en temperatuurstijging.
Door het inzetten van duurzame energiebronnen (o.a. wind, zon en biomassa) kan de emissie
van broeikasgassen worden verminderd en een bijdrage worden geleverd aan het klimaatbeleid.
Daarnaast wordt, door gebruik te maken van duurzame energie, de Nederlandse energievoorziening
minder afhankelijk van het gebruik van fossiele brandstoffen.
Om klimaatsverandering tegen te gaan zijn nationaal en internationaal afspraken gemaakt om
de emissie van CO 2 terug te brengen. De belangrijkste afspraak is het verdrag van Kyoto [Kyoto,
1997]. Met de ondertekening van dit verdrag heeft de Europese Unie zich verplicht tot een
emissiereductie van 8 procent in de periode 2008 tot 2012 ten opzichte van 1990. De Nederlandse
bijdrage aan deze doelstelling is vastgelegd in de Uitvoeringsnota Klimaatbeleid [VROM,
1999] en bedraagt een reductie van 6% in de periode 2008 tot 2012 ten opzicht van 1990. In de
eind 2007 uitgekomen beleidsnotitie 'Nieuwe energie voor het klimaat; werkprogramma schoon
en zuinig' [VROM et al., 2007] zet het kabinet in op aanzienlijk ambitieuzere klimaatdoelen. In
dit werkprogramma streeft het kabinet naar een emissiereductie van 30% in 2020 ten opzichte
van 1990. Dat betekent een daling van de CO 2 -emissie van 215 Mton/jaar (1990) naar 150
Mton/jaar (2020).
In het verlengde van het Kyoto-verdrag heeft het kabinet in opeenvolgende beleidsnota's doelstellingen
geformuleerd om duurzame energie in te zetten als instrument om de CO 2 -emissie te
reduceren. Zo is in het Energierapport 2005 [EZ, 2005] de doelstelling opgenomen dat in 2010
circa 9% van het elektriciteitsverbruik duurzaam geproduceerd dient te worden. Ten aanzien
van het totale energieverbruik is in de Uitvoeringsnota Klimaatbeleid [VROM, 1999] gesteld dat
in 2010 5% van de energiebehoefte duurzaam moet worden opgewekt en in 2020 10%. In de
beleidsnotitie 'Nieuwe energie voor het klimaat; werkprogramma schoon en zuinig' [VROM et
al., 2007] is deze doelstelling verhoogd tot 20% hernieuwbare energie in 2020.
Offshore windenergie
In de Nota Ruimte [VROM et al., 2005] is voor 2020 de doelstelling geformuleerd van in totaal
tenminste 7.500 MW geïnstalleerd windturbinevermogen, waarvan tenminste 1.500 MW op land
en 6.000 MW op zee. Voor de regeerperiode 2008-2011 wordt gestreefd naar minimaal 450
MW extra windenergie op zee [VROM et al., 2007], bovenop de reeds gerealiseerde 228 MW
van de windparken OWEZ en Q7.
Bijdrage offshore Windpark Callantsoog-Noord aan doelstellingen
Met de realisatie van het offshore Windpark Callantsoog-Noord wordt invulling gegeven aan de
geformuleerde doelstellingen ten aanzien van duurzame energie. Dit geldt met name voor de
doelstelling uit de Nota Ruimte om 6.000 MW offshore windenergie te realiseren. In de onderstaande
tabel is aangegeven in welke mate het voornemen (energievriendelijk alternatief, basisvariant
7D, 3 MW) een bijdrage levert aan de verschillende doelstellingen.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 43 van 354

Probleem, doel en beleidskader
Tabel 2.1 Bijdrage windpark Callantsoog-Noord (energievriendelijk alternatief, basisvariant
7d, 3 MW) aan doelstellingen duurzame energie
Beleidsdocument Doelstelling Bijdrage windpark aan doelstelling
Nota Ruimte (2005) in 2020 6.000 MW geïnstalleerd
Nieuwe energie voor het klimaat;
werkprogramma schoon en zuinig
(2007)
Nieuwe energie voor het klimaat;
werkprogramma schoon en zuinig
(2007)
windturbinevermogen op zee
in de regeerperiode 2008-2011 450
MW windenergie op zee extra (ten
opzichte van OWEZ en Q7)
462 MW (7,7%)
462 MW (103%)
reductie 65 megaton CO2 per jaar 0,85 mton (1,3%)
Energierapport 2005 (2005) in 2010 dient circa 9% van het elek-
triciteitsverbruik duurzaam geprodu-
ceerd te worden
Uitvoeringsnota Klimaatbeleid (1999) in 2010 dient 5% van het totale ener-
Nieuwe energie voor het klimaat;
werkprogramma schoon en zuinig
(2007)
2.2 Beleidskader
gieverbruik duurzaam geproduceerd
te worden (in 2020 circa 20%)
in 2020 dient circa 20% van het tota-
le energieverbruik duurzaam gepro-
duceerd te worden
1.438 GWh (13,8%)
1.438 GWh (3,2%)
1.438 GWh (0,8%)
Het voornemen moet passen binnen het vigerende nationale en internationale beleidskader, en
wet- en regelgeving. In deze paragraaf is per beleidsthema een overzicht gegeven van het relevante
beleid en wet- en regelgeving. In de aspecthoofdstukken (hoofdstuk 6 t/m 12) zijn in de
paragraaf 'beoordelingscriteria' de relevante aspecten uit het beleidskader doorvertaald naar
beoordelingscriteria, aan de hand waarvan de effecten worden beschreven.
Voor het natuurbeleid wordt in deze paragraaf op hoofdlijnen het beleid beschreven. In verband
met de omvang van het beleid en wet- en regelgeving voor natuur en het grote belang daarvan,
wordt in hoofdstuk 13 (toetsing effecten aan wet- en regelgeving voor natuur) specifiek ingegaan
op de toetsingskaders voor natuur (bijvoorbeeld Nb-wet en Ff-wet). In dat hoofdstuk wordt
expliciet ingegaan op de effecten van het windpark op beschermde gebieden en soorten.
Milieu- en energiebeleid
United Nations Framework Convention on Climate Change, 1992
In dit verdrag is overeengekomen om de concentraties van broeikasgas in de atmosfeer te stabiliseren,
met als om doel klimaatverandering te voorkomen. Nederland heeft dit verdrag mede
ondertekend en zich daarmee verplicht om maatregelen te treffen.
Tweede Structuurschema Elektriciteitsvoorziening (SEV2), 1994
In het SEV2 wordt een ruimtelijk en milieuhygiënisch toetsingskader voor de planning van elektriciteitswerken
gegeven. Over de vestigingsplaatsen van windenergie wordt opgemerkt dat de
regering in overleg met provinciale besturen van de windrijke provincies de mogelijkheden van
grotere windparken zal bezien en zal bevorderen dat er maatregelen genomen worden om
ruimte te reserveren voor eventuele parken. Windparken in de Noordzee zijn in het SEV2 nog
niet voorzien.
Derde Energienota, 1996
In deze nota is vastgelegd dat in 2020 duurzame energie een bijdrage van 10 procent moet leveren
aan de totale energievoorziening. Volgens deze nota is in de fase tot 2020 de bevordering
van windenergie belangrijk, omdat dit een relatief goedkope vorm van duurzame energie is.
In de periode 2020 tot 2050 komt het vooral aan op andere vormen van energie, daar de opwekking
van windenergie begrensd is door de beschikbare ruimte. Opties als zonne-energie
zullen tegen die tijd door nieuwe technologieën rendabeler zijn.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 44 van 354

Probleem, doel en beleidskader
Kyoto Protocol to the United Nations Framework Convention on Climate Change, 1997
De EU verplicht zich tot een reductie van CO 2 -emissies van 8 procent in de periode 2008 tot
2012 ten opzichte van 1990.
Nota Duurzame energie in opmars, actieprogramma 1997-2000, 1997
Dit programma beschrijft de activiteiten die in gang zijn gezet om duurzame energie een grotere
rol te laten spelen in de Nederlandse energievoorziening en geeft de onderwerpen aan waarover
op korte termijn beslissingen moeten worden genomen. In het actieprogramma zijn ten
aanzien van windenergie drie (mogelijke) richtingen aangegeven ter aanpassing van de plaatsingsstrategie.
De eerste is een concentratie op een aantal toplocaties, waarbij windenergie de
primaire functie wordt, dan wel optimaal gecombineerd wordt met bestaande functies. De andere
twee oplossingsrichtingen zijn de ontwikkeling van nieuwe locaties landinwaarts of buitengaats.
Nota Milieu en Economie, 1997
In deze nota noemen de Ministeries van VROM, EZ, LNV en V&W de uitdaging om te komen tot
een absolute daling van broeikasgassen (m.n. CO2) in combinatie met economische groei.
Hiervoor zijn grote inspanningen nodig op het gebied van duurzame energie.
Elektriciteitswet, 1998
In de elektriciteitswet zijn regels en bepalingen opgenomen over het gebruik en beheer van het
elektriciteitsnetwerk, het transport en de levering van elektriciteit. Er is een hoofdstuk in de wet
opgenomen dat specifiek ingaat op duurzame energievoorziening. Hierin staat aangegeven dat
producenten en leveranciers een taak hebben om te bevorderen dat elektriciteit die door henzelf
en door afnemers wordt afgenomen op een doelmatige en milieuhygiënisch verantwoorde
wijze wordt geproduceerd of gebruikt.
Uitvoeringsnota Klimaatbeleid, 1999, 2000
In de Uitvoeringsnota Klimaatbeleid zijn de Nederlandse verplichtingen op basis van het verdrag
van Kyoto nader uitgewerkt. Nederland heeft zich verplicht tot een emissiereductie van 6
procent in de periode 2008-2012 ten opzichte van 1990. Dit komt neer op een reductie van 50
megaton CO2-equivalenten per jaar, hiervan dient 50% gerealiseerd te worden binnen Nederland.
In 2010 moet 5% van de energiebehoefte duurzaam worden opgewekt, in 2020 zal dit
10% moeten bedragen.
EU richtlijn Duurzame Energie 2001/77/EG (PbEG 27.10.2001)
Richtlijn betreffende de bevordering van elektriciteitsopwekking uit hernieuwbare energiebronnen
op de interne elektriciteitsmarkt. In deze richtlijn is vastgelegd dat in 2010 duurzame elektriciteit
een bijdrage van 9 procent moet leveren aan het totale elektriciteitsverbruik.
Vierde Nationaal Milieubeleidsplan (NMP 4), 2001
In het NMP 4 wordt voor 2020 extra ingezet op zon-pv, windenergie op zee en op de import van
biomassa. Dit komt bovenop de bestaande doelstelling van 10% energie uit hernieuwbare
bronnen (zie Derde Energienota). Bij windenergie gaat het om de grootschalige ontwikkeling
van parken op de Noordzee (100 tot 150 windparken van een omvang van circa 100 MW).
Energierapport, 2005
In het Energierapport wordt gediscussieerd over de hoofdlijnen van het te voeren energiebeleid.
Het kabinet zal stimuleren dat het aandeel duurzame energie zal worden vergroot. De duurzame
elektriciteitsdoelstelling van 9 procent in 2010 ligt binnen bereik. Bij het behalen van de
doelstelling staat innovatie als onderdeel van het transitieproces naar een meer duurzame
energiehuishouding centraal. Voor offshore windenergie wordt een substantiële bijdrage voorzien
aan de streefwaarde voor 2010 en aan de periode daarna.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 45 van 354

Probleem, doel en beleidskader
Evaluatienota Klimaatbeleid, 2005
In deze nota is het gevoerde beleid voor de reductie van broeikasgassen in Nederland geëvalueerd.
Uit de evaluatie blijkt o.a. dat het binnenlandse klimaatbeleid effect heeft gehad en in belangrijke
mate heeft bijgedragen aan de bereikte ontkoppeling tussen economische groei en de
emissies van CO2. Het risico dat de binnenlandse taakstelling in 2010 niet wordt gehaald wordt
klein geacht, mits het beleid in voorbereiding daadwerkelijk wordt ingevoerd en het emissieplafond
in het kader van CO 2 -emissiehandel niet hoger wordt dan nu.
Nieuwe energie voor het klimaat; werkprogramma schoon en zuinig, 2007
In dit werkprogramma streeft het kabinet naar ambitieuze klimaatdoelen: een emissiereductie
van 30% in 2020 ten opzichte van 1990. Dat betekent een daling van de CO 2 -emissie van 215
Mton/jaar (1990) naar 150 Mton/jaar (2020). Ten aanzien van energiebesparing wordt gestreefd
naar een jaarlijkse verbetering met 2% (het huidige tempo is nu ruim 1% verbetering per jaar).
Het aandeel hernieuwbare energiebronnen moet oplopen tot 20% in het jaar 2020, ten opzichte
van 2 tot 3% nu.
IP/08/80, Brussel, 23 januari 2008 (pakket maatregelen ten behoeve van klimaatdoelstellingen)
De Europese Commissie heeft op woensdag 23 januari 2008 een pakket maatregelen vastgesteld
om de klimaatdoelstellingen voor 2020, zoals in het voorjaar van 2007 vastgesteld door de
EU-leiders, te halen. Het pakket bevat concrete doelstellingen voor alle lidstaten om gezamenlijk
de uitstoot van broeikasgassen met 20% te verlagen en het gebruik van duurzame energie
tot 20% te verhogen. Nederland moet de uitstoot van CO 2 met 16% verlagen en het gebruik van
hernieuwbare energie moet stijgen naar 14%.
Natuurbeleid
Conventie van Ramsar (Convention on wetlands), 1971
Het verdrag van Ramsar heeft tot doel het behoud van watergebieden van internationale betekenis,
met name als verblijfplaats voor watervogels. Het toepassingsgebied van het verdrag is
het grondgebied van de partijen, hetgeen de territoriale zee omvat. Een beperking van het verdrag
ligt in het feit dat het alleen watergebieden op zee omvat die bij laagwater binnen de dieptelijn
van 6 m liggen. Een belangrijke verplichting van de partijen bij het verdrag is het aanwijzen
van watergebieden die in aanmerking komen voor opname in een lijst van watergebieden met
internationale betekenis. Het verdrag geeft een aantal criteria voor aanwijzing van watergebieden,
te weten hun internationale betekenis in ecologisch, botanisch, zoölogisch (dierlijk), limnologisch
(zoetwaterbiologisch) of hydrologisch opzicht. Watergebieden van internationale betekenis
voor watervogels genieten hierbij een zekere voorrang. Partijen hebben een verplichting
om voor watergebieden hun plannen op zodanige wijze te formuleren dat het behoud en verstandig
gebruik van dergelijke gebieden worden bevorderd. Tevens dient te worden bevorderd
dat watergebieden en watervogels worden behouden door het stichten van natuurreservaten in
gebieden, ongeacht of ze zijn opgenomen in de lijst bij het verdrag. Langs de Noordzeekust
liggen drie gebieden die zijn aangewezen in het kader van het verdrag van Ramsar: de Waddenzee,
de Noordzeekustzone en de Voordelta. Deze gebieden zijn ook aangewezen als Natura2000-gebied
en daardoor beschermd (zie Natuurbeschermingswet).
Conventie van Bern (Convention on the conservation of European wildlife and natural habitats),
1979
Het verdrag van Bern heeft tot doel de instandhouding van de in het wild voorkomende dier- en
plantsoorten en hun natuurlijke leefmilieus in Europa. Het verdrag richt zich hierbij met name op
de soorten en leefmilieus waarbij de samenwerking van verschillende staten is vereist om deze
doeleinden te verwezenlijken. Het verdrag geeft niet expliciet aan wat zijn geografische toepassingsgebied
is. Op grond van de doelstelling van het verdrag en de reikwijdte van de materiële
verplichtingen ten aanzien van de bescherming van soorten en leefgebieden, kan worden aangenomen
dat het verdrag behalve in de territoriale zee ook van toepassing is buiten de territoriale
zee voor zover een partij bij het verdrag daar bevoegdheden heeft. De lidstaten die dit verdrag
hebben ondertekend verklaren de nodige maatregelen te nemen om het voortbestaan van
wilde flora en fauna (en hun leefgebied) te beschermen. De te beschermen soorten zijn opgenomen
in bijlage I, II en III van het verdrag.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 46 van 354

Probleem, doel en beleidskader
De Conventie van Bern is grotendeels omgezet in Europese wet- en regelgeving (o.a. Vogel- en
Habitatrichtlijn) en nationale wet- en regelgeving (o.a. Natuurbeschermingswet en Flora- en faunawet).
Conventie van Bonn (Convention on the conservation of migratory species of wild animals),
1979
Het verdrag van Bonn heeft tot doel de wilde diersoorten, die trekken over het grondgebied of
binnen de rechtsmacht van de verschillende staten, te beschermen. Naast de binnenwateren en
territoriale zee, kan worden aangenomen dat de Exclusieve Economische Zone (EEZ), gezien
de omvang van de rechtsmacht van de kuststaat in de EEZ, ook onder de reikwijdte van het
verdrag van Bonn valt. Het verdrag biedt bescherming aan twee categorieën van trekkende
diersoorten: bedreigde diersoorten (bijlage I van het verdrag) en soorten met een ongunstig
voortbestaansperspectief (bijlage II van het verdrag). Voor soorten die in bijlage I staan voorziet
het verdrag in directe bescherming. Voor soorten die in bijlage II staan roept het verdrag de partijen
op om samenwerkingsovereenkomsten te sluiten. Grote walvisachtigen en bepaalde zeehondsoorten
staan op de lijst in bijlage I, kleinere walvisachtigen en bepaalde zeehondsoorten
staan in bijlage II. De partijen zijn verplicht tot het nemen van maatregelen ter bescherming van
het leefgebied van deze soorten, negatieve gevolgen van activiteiten of hindernissen die de trek
van een soort ernstig belemmeren of onmogelijk maken naar gelang de situatie te voorkomen,
weg te nemen, te compenseren of te verkleinen, en voor zover mogelijk en passend invloeden
te voorkomen, te verzachten of te controleren, die een soort bedreigen of ernstiger kunnen
gaan bedreigen. Nederland is partij bij drie overeenkomsten die in het kader van het verdrag tot
stand zijn gekomen die betrekking hebben op de bescherming van diersoorten die in de Noordzee
voorkomen. Dit betreft AEWA, ASCOBANS en de Overeenkomst zeehonden Waddenzee
(deze overeenkomsten worden verderop toegelicht). De Conventie van Bonn is grotendeels
omgezet in Europese wet- en regelgeving (o.a. Vogel- en Habitatrichtlijn) en nationale wet- en
regelgeving (o.a. Natuurbeschermingswet en Flora- en faunawet).
Vogelrichtlijn (79/409/EEG), 1979
De Vogelrichtlijn (VR) heeft tot doel de bescherming en het beheer van op het grondgebied van
de EU in het wild levende vogels en hun habitats. Het is verboden om soorten opzettelijk te doden
of te vangen, hun voortplantingsplaatsen te vernielen of soorten te verstoren met name gedurende
de voortplantingsperiode. De toetsing dient plaats te vinden aan de gunstige staat van
instandhouding van de populaties van de betrokken soorten in hun natuurlijk verspreidingsgebied
(artikel 16 Habitatrichtlijn). Het belangrijkste criterium voor de toetsing van effecten is de
gunstige staat van instandhouding, die voor populaties van beschermde soorten niet in het geding
mag komen.
De gebiedsbescherming is geregeld door de aanwijzing van Natura2000-gebieden, waarvoor de
lidstaten zich verplichten dat ze worden beschermd, in stand gehouden of hersteld. Natura2000
is het Europese ecologische netwerk dat bestaat uit de vogelrichtlijn- en habitatrichtlijngebieden
tezamen. Langs de Noordzeekust liggen drie gebieden die zijn aangewezen in het kader van de
Vogelrichtlijn: de Waddenzee, de Noordzeekustzone en de Voordelta. Het gebiedsbeschermingskader
van de Vogelrichtlijn is opgenomen in de Natuurbeschermingswet 1998, die op 1
oktober 2005 van kracht is geworden. De bescherming van deze gebieden zal worden vastgelegd
in de aanwijzingsbesluiten N2000. In dat kader worden ook beheerplannen opgesteld. Het
soortbeschermingkader van de Vogelrichtlijn is opgenomen in de Flora- en faunawet. De werkingssfeer
van deze wet is vooralsnog beperkt tot de 12-mijlsgrens.
Overeenkomst inzake de bescherming van zeehonden in de Waddenzee (Agreement on the
conservation of seals in the Wadden Sea), 1990
Deze overeenkomst is aangenomen in het kader van het Verdrag van Bonn. Het doel van deze
overeenkomst is de bescherming van de gewone zeehond (Phoca vitulina) in de Waddenzee.
De overeenkomst is gesloten tussen Nederland, Denemarken en Duitsland. De overeenkomst
heeft betrekking op het watergebied dat bekend staat onder de naam Waddenzee, met inbegrip
van alle zandbanken en kustgebieden in de Noordzee van Denemarken, Duitsland en Nederland
tussen de Blaavandshuk in het noorden en Den Helder in het westen. Onder de overeenkomst
strekt het kustgebied zich in het algemeen uit tot 3 zeemijl van de basislijn.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 47 van 354

Probleem, doel en beleidskader
De overeenkomst verplicht de partijen tot het doen van gezamenlijk wetenschappelijk onderzoek
ten aanzien van de zeehondenpopulaties en verbiedt het vangen van zeehonden. De
overeenkomst stelt dat de partijen het leefmilieu van de zeehonden dienen te beschermen en
hiertoe beschermde gebieden in zullen stellen. De partijen verbinden zich om vervuiling verder
te verminderen.
Biodiversiteitsverdrag van Rio de Janeiro, 1992
Dit verdrag is gericht op het behoud van de biologische diversiteit, waarbij rekening wordt gehouden
met de economische, sociale, culturele en regionale omstandigheden. Het behouden,
beschermen en verbeteren van de kwaliteit van het milieu, inclusief de bescherming van de natuurlijke
omgeving van wilde fauna en flora, zijn de voornaamste thema's. Daarnaast heeft het
verdrag tot doel: het duurzame gebruik van bestanddelen van de biodiversiteit en de eerlijke
verdeling van de voordelen voortvloeiende uit het gebruik van genetische rijkdommen.
OSPAR-verdrag, 1992
Dit verdrag is gericht op de bescherming en het behoud van de ecosystemen en biologische
diversiteit in het noordoostelijk deel van de Atlantische Oceaan, hetgeen tevens de Noordzee
omvat. Het verdrag vormt een aanvulling op de Vogel- en Habitatrichtlijn die nog niet voorzag in
speciale beschermingsgebieden op zee. Het heeft als belangrijkste doel het voorkomen en beeindigen
van de verontreiniging van het mariene milieu en het beschermen van het zeegebied
tegen de nadelige effecten van menselijke activiteiten ten einde de gezondheid van de mens te
beschermen en het mariene ecosysteem in stand te houden en, wanneer uitvoerbaar, aangetaste
zeegebieden te herstellen. Verder streeft het verdrag naar een duurzaam beheer van het
zeegebied waarop het OSPAR-verdrag van toepassing is. Duurzaam beheer is in het OSPARverdrag
gedefinieerd als 'een zodanig beheer van menselijke activiteiten dat het mariene ecosysteem
het rechtmatig gebruik van de zee kan blijven dragen en kan blijven voorzien in de behoeften
van de huidige en toekomstige generaties'. Om deze doelstellingen te bereiken nemen
verdragspartijen (waaronder Nederland), afzonderlijk en gezamenlijk, programma's en maatregelen
aan en harmoniseren zij hun beleid en strategieën. Bij deze werkwijze worden een aantal
beginselen toegepast: het voorzorgsbeginsel, het beginsel 'de vervuiler betaalt'; de beste beschikbare
technieken, beste milieupraktijk en schone technologie. Het verdrag bevat bepalingen
ten aanzien van de bescherming van het mariene milieu tegen een aantal specifieke bronnen
van verontreiniging, te weten verontreiniging vanaf het land, door storting of verbranding en
door offshore activiteiten. De verplichtingen van de partijen ten aanzien van deze bronnen zijn
deels in het verdrag zelf neergelegd.
Het verdrag heeft zowel betrekking op de bescherming van bepaalde soorten als habitats. Het
verdrag kent geen concreet afwegingskader. In het kader van het OSPAR-verdrag worden drie
beschermingsgebieden buiten de 12-mijlsgrens aangewezen [Tweede Kamer, 2007]. Dit betreffen
het 'Friese Front', de 'Klaverbank' en de 'Doggersbank'.
Habitatrichtlijn (92/43/EEG), 1992
De Habitatrichtlijn (HR) heeft tot doel het waarborgen van de biologische diversiteit door instandhouding
van de natuurlijke habitats en de bescherming van bepaalde soorten. Het is verboden
om soorten opzettelijk te doden of te vangen, hun voortplantingsplaatsen te vernielen of
soorten te verstoren met name gedurende de voortplantingsperiode. De toetsing dient plaats te
vinden aan de gunstige staat van instandhouding van de populaties van de betrokken soorten in
hun natuurlijk verspreidingsgebied (artikel 16 Habitatrichtlijn). Het belangrijkste criterium voor de
toetsing van effecten is de gunstige staat van instandhouding, die voor populaties van beschermde
soorten niet in het geding mag komen. De Habitatrichtlijn maakt onderscheid tussen
bescherming van gebieden (gebiedsbescherming) en bescherming van soorten (soortbescherming).
De gebiedsbescherming is geregeld in de aanwijzing van Natura2000-gebieden, waarvoor
de lidstaten zich verplichten dat ze worden beschermd, in stand gehouden of hersteld. Natura2000
is het Europese ecologische netwerk dat bestaat uit de vogelrichtlijn- en habitatrichtlijngebieden
tezamen. Langs de Noordzeekust liggen drie gebieden die zijn aangewezen in het
kader van de Habitatrichtlijn: de Waddenzee, de Noordzeekustzone en de Voordelta. Het gebiedsbeschermingskader
van de Habitatrichtlijn is opgenomen in de Natuurbeschermingswet
1998, die op 1 oktober 2005 van kracht is geworden.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 48 van 354

Probleem, doel en beleidskader
De bescherming van deze gebieden zal worden vastgelegd in de aanwijzingsbesluiten N2000.
In dat kader worden ook beheerplannen opgesteld. Het soortbeschermingkader van de Habitatrichtlijn
is opgenomen in de Flora- en faunawet. De werkingssfeer van deze wet is vooralsnog
beperkt tot de 12-mijlsgrens.
ASCOBANS, 1992
Dit verdrag heeft tot doel het beschermen van kleine walvisachtigen in de Noordzee en de
Oostzee. Dit verdrag is aangenomen in het kader van het Verdrag van Bonn. Het toepassingsgebied
van ASCOBANS is het mariene milieu van de Noordzee en de Oostzee. Om het doel
van dit verdrag te verwezenlijken zijn de partijen bij ASCOBANS verplicht om binnen hun
rechtsmacht en in overeenstemming met hun internationale verplichtingen de instandhoudings-,
onderzoeks- en beheersmaatregelen te nemen die zijn opgenomen in de bijlage bij dit verdrag.
De bijlage bij dit verdrag geeft regels ten aanzien van een aantal specifieke zaken. Ten einde
leefgebieden in stand te houden en te beheren dienen de partijen onder andere te werken aan
het voorkomen van de inbreng van stoffen die een bedreiging zijn voor de betrokken soorten,
bijvangsten van de betrokken soorten in de visserij te beperken, de negatieve gevolgen voor
voedselbronnen van de betrokken soorten te verminderen en andere significante verstoringen
te voorkomen, met name die van geluidsbronnen. Daarnaast bevat de bijlage verplichtingen ten
aanzien van het uitvoeren van onderzoek ten aanzien van de betrokken soorten.
Agreement on the conservation of African Eurasian migratory water-birds (AEWA), 1995
Dit verdrag is aangenomen in het kader van het Verdrag van Bonn. Het doel van het verdrag is
de bescherming van watervogels die ten minste een deel van het jaar zijn aangewezen op watergebieden
(wetlands), een verspreidingsgebied hebben dat geheel of gedeeltelijk binnen het
toepassingsgebied van het verdrag valt en zijn opgenomen in bijlage 2 van het verdrag. Het
toepassingsgebied omvat Afrika, Europa, en delen van Azië en Noord-Amerika. Het verdrag is
van toepassing in alle maritieme zones van Nederland. Om de doelstelling van het verdrag te
verwezenlijken zijn de partijen verplicht om binnen hun rechtsmacht maatregelen te nemen die
zijn opgenomen in artikel 3 en in de bijlage van het verdrag. Bij de implementatie van deze
maatregelen dienen de partijen het voorzorgsbeginsel in acht te nemen. Artikel 3 bevat een
aantal algemene verplichtingen ter behoud van migrerende watervogels. Dit betreft onder andere
de verplichtingen om de leefgebieden van de betrokken soorten te beschermen en het onttrekken
van dieren aan een populatie te verbieden. Een actieplan bij AEWA geeft regels ten
aanzien van een aantal specifieke zaken. Deze hebben enerzijds betrekking op maatregelen
die genomen dienen te worden ten aanzien van alle soorten die vallen onder de overeenkomst.
Het actieplan voorziet onder andere in maatregelen gericht op gebiedsbescherming en het reguleren
van menselijke activiteiten die gevolgen hebben voor de betrokken soorten. Daarnaast
dienen staten specifieke actieplannen op te stellen voor individuele soorten.
Verklaring van Stade, 1997
In deze verklaring heeft Nederland samen met Denemarken en Duitsland afgesproken dat toepassing
van windenergie in de Waddenzee niet wordt toegestaan: 'the construction of windturbines
in the Conservation Area is prohibited'. De 'Conservation Area' is globaal het deel van de
Waddenzee ten zuiden van de Waddeneilanden. Ook staat in de verklaring dat constructie van
windturbines in het Waddengebied buiten de 'Conservation Area' alleen is toegestaan wanneer
belangrijke ecologische en landschappelijke waarden niet negatief worden beïnvloed.
Natuurbeschermingswet (Nb-wet), 1998, 2005
De Natuurbeschermingswet 1998 regelt de bescherming van natuurgebieden, sinds 1 oktober
2005 zijn hierin ook de Natura2000-gebieden (Vogel- en Habitatrichtlijngebieden) opgenomen.
Onder Nb-wet vallen, naast de Vogel- en Habitatrichtlijngebieden, ook de beschermde en
staatsnatuurmonumenten. De werkingssfeer van de Natuurbeschermingswet is vooralsnog beperkt
tot de 12-mijlsgrens, uitbreiding van de werkingssfeer tot het hele NCP wordt op termijn
verwacht. Het beschermingsregime van Natura2000-gebieden is strenger dan van beschermde
en staatsnatuurmonumenten. Langs de kust liggen drie gebieden die zijn aangewezen in het
kader van de Natuurbeschermingswet: de Waddenzee, Voordelta en Noordzeekustzone. Voor
de Natura2000-gebieden worden instandhoudingsdoelen opgesteld, die zullen worden vastgelegd
in aanwijzingsbesluiten.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 49 van 354

Probleem, doel en beleidskader
Voor deze gebieden worden ook beheerplannen opgesteld. Voor een aantal gebieden zijn inmiddels
ontwerpbesluiten gepubliceerd. In het kader van internationale en Europese verplichtingen,
zoals die voortvloeien uit het OSPAR-verdrag en de Vogel- en Habitatrichtlijn, wordt uitbreiding
met drie nieuwe beschermingsgebieden buiten de 12-mijlsgrens voorgenomen [Tweede
Kamer, 2007]. Dit betreffen het 'Friese Front', de 'Klaverbank' en de 'Doggersbank' (zie figuur
2.1). Daarnaast wordt binnen de 12-mijlsgrens uitbreiding van de Noordzeekustzone voorgenomen
zuidwaarts tot aan Bergen en zeewaarts tot aan de doorgaande NAP -20 m dieptelijn.
Vooruitlopend op de aanwijzing vallen ook deze gebieden onder het beschermingskader van de
VHR/NB-wet. Daarnaast zijn bij beoordeling van effecten ook de 'natuurlijke kenmerken' van
een Natura2000-gebied van belang. Voor activiteiten in of rond een Natura2000-gebied die een
negatieve invloed kunnen hebben op de instandhoudingsdoelstellingen van het gebied dient
een vergunning te worden aangevraagd.
Nota Mensen voor natuur, natuur voor mensen (Nota natuur, bos en landschap in de 21e
eeuw), 2000
Deze nota is een aanvulling en actualisering van het Natuurbeleidsplan uit 1990. De hoofddoelstelling
van het beleid uit deze nota luidt: 'behoud, herstel, ontwikkeling en duurzaam gebruik
van natuur en landschap, als essentiële bijdrage aan een leefbare en duurzame samenleving'.
In de nota zijn ecosysteemdoelen voor de Noordzee geformuleerd, het gaat hierbij om samenhang
en dynamiek, biodiversiteit en belevingswaarde. Ruimtelijk economische activiteiten (zoals
bijv. windparken) en de ontwikkeling van natuurwaarden dienen op elkaar te worden afgestemd.
Flora- en faunawet, 2002
De Flora- en faunawet regelt de bescherming van inheemse planten- en diersoorten. In deze
wet is ook het soortsbeschermingskader van de Vogel- en Habitatrichtlijn geïmplementeerd. De
bescherming van soorten bestaat uit een aantal algemene verbodsbepalingen, een zorgplicht
en uit de beoordeling van projecten die mogelijk negatieve effecten hebben op plant- en diersoorten.
Zo geven de verbodsbepalingen aan dat het verboden is om soorten te doden of hun
rust- of verblijfplaats te verstoren. Het is mogelijk om een ontheffing aan te vragen. Het belangrijkste
beoordelingscriterium hierbij is de 'gunstige staat van instandhouding' (art. 75 lid 4) van
de betreffende soort. Deze kan eventueel door middel van compenserende maatregelen worden
behouden. De werkingssfeer van de Flora- en faunawet is vooralsnog beperkt tot de 12mijlsgrens,
uitbreiding van de werkingssfeer tot het hele NCP wordt op korte termijn verwacht.
Tot die tijd is buiten de 12-mijlsgrens de rechtstreekse werking van de VHR van kracht.
Natura2000 doelendocument, 2006
Het Natura2000 doelendocument is een beleidsnotitie van LNV waarin een toelichting wordt
gegeven op de instandhoudingsdoelen voor de 162 Natura2000-gebieden en de daarbij gehanteerde
systematiek. Het document geeft verdere uitwerking aan de acht hoofdlijnen voor de
formulering van de Natura2000 doelen zoals opgenomen in de Natura2000 contourennotitie, die
in juli 2005 is aangeboden aan de Tweede Kamer. De Natura2000 contourennotitie beschrijft de
kaders voor de Natura2000 doelen, de aanwijzingsbesluiten en de beheersplannen voor de Natura2000-gebieden.
Het Natura2000 doelendocument vormt het kader voor de op te stellen aanwijzingsbesluiten en
geeft tevens sturing aan de op te stellen Natura2000 beheersplannen. Een belangrijke stap bij
de implementatie van het Europese Natura2000 netwerk is de publicatie van de aanwijzingsbesluiten
van de Natura2000-gebieden.
Ruimtelijk beleid
Nota Ruimte, PKB, deel 4, 2005
De Nota Ruimte heeft het Structuurschema Groene Ruimte (SGR) en de Vierde Nota Ruimtelijke
Ordening Extra) vervangen. De beschermingsformule uit het SGR met betrekking tot de EHS
is daarbij overgenomen in de Nota Ruimte. Voor de Noordzee is de volgende doelstelling geformuleerd:
waarborging van de veiligheid tegen overstromingen vanuit zee met behoud van
(inter)nationale ruimtelijke waarden waarbij de gebiedspecifieke identiteit een belangrijke
kernkwaliteit is.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 50 van 354

Probleem, doel en beleidskader
De doelstelling voor windparken op de Noordzee in de Nederlandse Exclusieve Economische
Zone (EEZ) is vastgesteld op 6.000 MW in 2020. Realisatie van deze windparken geschiedt om
dwingende redenen van groot openbaar belang.
Voor de toelaatbaarheid en inpasbaarheid van andere functies dient een stappenschema te
worden doorlopen, waarbij nut en noodzaak van nieuwe activiteiten op zee met significante
ruimtelijke en/of ecologische consequenties aangetoornd dient te worden, tenzij activiteiten in
deze nota expliciet worden toegestaan of door vigerend rijksbeleid worden gestimuleerd. Het
stappenplan is nader uitgewerkt in het IBN 2015.
De Nota Ruimte bevat het nationale beleid ten aanzien van natuur. Naast het beleid van beschermingsgebieden
conform de Natura2000-gebieden, omvat de nota aanvullend beleid voor
gebieden die onderdeel uitmaken van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). De werkingssfeer
van de Nota Ruimte strekt zich uit tot het hele NCP, dus inclusief de EEZ. Het IBN 2015 is een
gebiedsspecifieke uitwerking van de Nota Ruimte voor de Noordzee en bevat een integraal afwegingskader
voor de hele Noordzee (zie IBN 2015).
Het Nederlands deel van de Noordzee is aangewezen als kerngebied van de Ecologische
Hoofdstructuur. Hiervoor geldt de volgende doelstelling: 'Het versterken van de economische
betekenis van de Noordzee en behoud en ontwikkeling van internationale waarden van natuur
en landschap door de ruimtelijk-economische activiteiten in de Noordzee op duurzame wijze te
ontwikkelen en op elkaar af te stemmen met inachtneming van de in de Noordzee aanwezige
ecologische en landschappelijke waarden. Een onbelemmerd uitzicht vanaf de kust vormt daarvan
een onderdeel.
Langs de kust liggen drie gebieden die zijn aangewezen in het kader van de Vogel- en Habitatrichtlijn:
de Waddenzee, Voordelta en Noordzeekustzone. Ook is in de Nota Ruimte een aantal
gebieden aangewezen als gebieden met bijzondere ecologische waarden (GBEW): deze worden
in het IBN 2015 nader uitgewerkt.
De beschermingsformule in de Nota Ruimte kent een zogenaamde "nee, tenzij" constructie. Dit
houdt in dat als sprake is van significante aantasting van wezenlijke kenmerken of waarden, de
ingreep niet is toegestaan, tenzij er geen reële alternatieven zijn en er sprake is van een
zwaarwegend maatschappelijk belang. Eventuele effecten dienen te worden gemitigeerd en de
resterende significante schade gecompenseerd. De richtlijnen voor compensatie zijn vastgelegd
in een compensatiebeginsel.
De te volgen stappen zijn:
1. Aantasting van wezenlijke kenmerken en waarden
Bij aantasting van wezenlijke kenmerken en waarden gaat het met name om de aantasting van
natuur- en landschapswaarden. Van aantasting van wezenlijke kenmerken en waarden is sprake
indien unieke situaties verloren gaan, ecologische processen op landschapsniveau blijvend
verstoord raken, of populaties van nationaal zeldzame of voor dat ecosysteem kenmerkende
soorten planten of dieren zodanig worden verkleind, versnipperd of geïsoleerd dat hun lokale
voortbestaan op termijn niet meer is verzekerd.
2. Groot openbaar belang
Er is sprake van een groot openbaar belang als bijvoorbeeld een activiteit wordt uitgevoerd om
redenen van menselijke gezondheid, openbare veiligheid, voor het milieu wezenlijke gunstige
effecten of sociale/economische effecten.
3. Alternatieven
De Nota Ruimte vereist, in het geval dat wezenlijke waarden en kenmerken worden aangetast,
dat alternatieven worden onderzocht. Er dient dan te worden gekeken of de activiteit niet elders
of op een andere wijze kan worden uitgevoerd.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 51 van 354

Probleem, doel en beleidskader
4. Compensatie
Het compensatiebeginsel is in de Nota Ruimte samengevat als:
geen netto verlies aan areaal, kwaliteit en samenhang;
aansluitend of nabij het schadegebied;
kwalitatieve compensatie indien voorgaande niet mogelijk is met kwalitatief vergelijkbare
waarden of dezelfde waarden verder weg;
financiële compensatie indien niet aan voorgaande voorwaarden kan worden voldaan;
compensatie moet zijn geregeld tezamen met het te nemen besluit van de ingreep.
De beschermingsformule van de Nota Ruimte komt in hoofdlijnen overeen met de stappen van
de beschermingsformule van de Vogel- en Habitatrichtlijn en Natuurbeschermingswet 1998. De
bescherming op grond van de Vogel- en Habitatrichtlijn is echter sterker:
'dwingende redenen van groot openbaar belang' i.p.v. 'redenen van groot openbaar belang';
beoordeling schadelijke effecten is strenger;
voor Natura2000-gebieden is financiële compensatie niet mogelijk.
Het IBN 2015 introduceert een aanvulling in de vorm van een integraal afwegingskader voor
vergunningverlening (zie IBN 2015).
Integraal beheerplan Noordzee 2015 (IBN 2015), 2005
Het IBN 2015 is een actualisering en vervanging van de Beheersvisie Noordzee 2010. Ook de
in de Nota Ruimte genoemde beleidslijnen worden in het IBN 2015 nader uitgewerkt. Het IBN
2015 bevat als gebiedsspecifieke uitwerking van de Nota Ruimte een integraal afwegingskader
voor gebruiksfuncties op de Noordzee (territoriale zee en NCP). Dit afwegingskader voorziet in
een maatschappelijke behoefte van groeperingen en sectoren. Het IBN 2015 heeft geen wettelijke
status, maar is een beleidsregel en verplicht de overheid dienovereenkomstig te handelen.
Het IBN 2015 maakt het voor de overheid mogelijk om meer sturing te geven aan de toenemende
druk van gebruiksfuncties en het verminderen van de kans op conflicten en schade aan
het ecosysteem. Voor vergunningsplichtige activiteiten op de Noordzee dient het integrale afwegingskader
te worden toegepast. Dit afwegingskader bevat op hoofdlijnen dezelfde beschermingsformules
als dat van de vigerende wet- en regelgeving van de Nota Ruimte en de
Natuurbeschermingswet 1998 (incl. Vogel- en Habitatrichtlijn). In het kader van het IBN 2015
zijn gebieden met bijzondere ecologische waarden (GBEW) aangegeven (zie figuur 2.1), deze
gebieden worden beschreven in Lindeboom et al. (2005). Bij de GBEW is onderscheid gemaakt
tussen 'begrensde en beschermde gebieden' en 'overige gebieden'. De begrensde en beschermde
gebieden betreffen: het 'Friese Front', de 'Klaverbank', de 'Doggersbank', de 'Kustzee
Waddenzee' en de 'Kustzee Voordelta' 3 . Deze gebieden zullen naar verwachting binnenkort
worden aangewezen als Vogel- en Habitatrichtlijngebied [Tweede Kamer, 2007]. De overige
gebieden betreffen: Centrale Oestergronden, Gasfonteinen, Borkumse Stenen, Bruine Bank,
Kustzee en Zeeuwse Banken. De overige gebieden zijn niet beschermd. Voor de GBEW zijn
nog geen toetsingssoorten c.q. habitats vastgesteld.
Het gebied tussen de doorgaande NAP -20 m dieptelijn en de 12-mijlsgrens is in het IBN 2015
aangeduid als kansrijk gebied voor de winning van oppervlaktedelfstoffen. Het gebied buiten de
12-mijlsgrens is aangeduid als kansrijk gebied voor windparken. Buiten de 12-mijlsgrens krijgen
windparken de prioriteit boven zandwinning. Realisatie van windparken geschiedt om dwingende
redenen van groot openbaar belang.
De effecten van vergunningsplichtige activiteiten op Natura2000-gebieden en GBEW dienen te
worden onderzocht.
3 De GBEW gebieden 'Kustzee Waddenzee' en de 'Kustzee Voordelta' zijn momenteel al grotendeels
aangewezen als Vogel- en Habitatrichtlijn. De grenzen van de GBEW gebieden zijn
echter ruimer waardoor de bestaande grenzen van de Vogel- en Habitatrichtlijngebieden vermoedelijk
zullen worden aangepast.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 52 van 354

Probleem, doel en beleidskader
De GBEW gebieden 'Kustzee Waddenzee' en de 'Kustzee Voordelta' zijn momenteel al grotendeels
aangewezen als Vogel- en Habitatrichtlijn. De grenzen van de GBEW gebieden zijn echter
ruimer waardoor de bestaande grenzen van de Vogel- en Habitatrichtlijngebieden vermoedelijk
zullen worden aangepast.
Figuur 2.1 Ligging gebieden met bijzondere ecologische waarden [IDON, 2005]
Het integrale afwegingskader uit het IBN 2015 geldt voor alle vergunningplichtige activiteiten op
de Noordzee, ook voor de verlenging en uitbreiding van bestaande activiteiten. Niet vergunningplichtige
activiteiten, zoals scheepvaart, recreatie, (zandwinnings- en opspuit-)activiteiten
ten behoeve van de kustverdediging en (deels) militair gebruik vallen in principe buiten de werkingssfeer
van het afwegingskader. Voor deze sectoren komt het afwegingskader pas in beeld
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 53 van 354

Probleem, doel en beleidskader
als beleid wordt herzien of als nieuw beleid wordt ontwikkeld. Het afwegingskader hanteert dezelfde
drempelwaarden als die voor de gevallen waarvoor het Besluit m.e.r. van toepassing is.
Als een project volgens dit besluit m.e.r.-plichtig is, moet ook het afwegingskader worden doorlopen.
Als uit het MER blijkt dat er geen significante effecten zijn, dan hoeft het afwegingskader
niet integraal doorlopen te worden. In dat geval zal voor locatiegebonden activiteiten echter wel
de toets op efficiënt ruimtegebruik nodig zijn. Het afwegingskader is ook niet van toepassing op
visserij. Enerzijds omdat een groot deel van de visserij niet vergunningplichtig is, anderzijds
omdat ook buitenlandse vissers actief zijn in het Nederlandse deel van de Noordzee. Hierop
heeft de Nederlandse overheid geen directe invloed.
Het integrale afwegingskader is bedoeld om bij te dragen aan efficiënt ruimtegebruik en het beter
rekening houden met de bescherming van gebiedsgebonden natuurwaarden. Het afwegingskader
bestaat uit de volgende vijf toetsen, waarvan de eerste een beschrijvend karakter
heeft:
1. Definiëren ruimtelijke claim
Dit betreft de beschrijving van de voorgenomen activiteit, de effecten daarvan op het milieu en
het ruimtebeslag.
2. Voorzorg
Het voorzorgsprincipe is een cruciaal uitgangspunt bij de planning en ontwerp van voorgenomen
activiteiten op zee. Het houdt in dat preventieve maatregelen genomen dienen te worden
wanneer er redelijke gronden tot bezorgdheid bestaan dat een activiteit schade toebrengt aan
het mariene milieu, de gezondheid van de mens en/of ander rechtmatig gebruik, zelfs wanneer
er geen afdoende bewijs is voor een oorzakelijk verband tussen een activiteit en de gevolgen
ervan. Dit betekent dat vooraf maatregelen genomen dienen te worden om langdurige, onomkeerbare
en ongewenste effecten van activiteiten te voorkomen en, als de betrokken activiteit
toelaatbaar lijkt, te beperken. Voor nieuwe activiteiten op de Noordzee moet de initiatiefnemer,
ten behoeve van de voorzorgtoets (uit te voeren door de vergunningverlener), informatie aanleveren
die zowel de ecologische effecten als effecten op de gezondheid van de mens en op ander
rechtmatig gebruik in beeld brengt. Daarbij moeten de volgende stappen worden doorlopen:
beschrijven van de ingreep;
beschrijven van de natuurwaarden van het gebied en de situatie ten aanzien van het gebruik;
beschrijven van de effecten die de ingreep kan hebben;
beoordelen van deze potentiële effecten op basis van de beste beschikbare kennis.
3. Nut en noodzaak
De initiatiefnemer van een nieuwe activiteit met significante ruimtelijke en/of ecologische effecten
dient nut en noodzaak aan te tonen, tenzij activiteiten expliciet in rijksbeleid worden toegestaan
of gestimuleerd. Voor deze activiteiten moeten wel alle andere toetsen uit het afwegingskader
worden uitgevoerd. In of nabij gebieden met bijzondere ecologische waarden zijn geen
nieuwe activiteiten met significante effecten toegestaan, tenzij er geen reële alternatieven zijn
en er sprake is van een groot openbaar belang.
4. Locatiekeuze en beoordeling ruimtegebruik
Doel van deze toets is om sterker te sturen op een zo efficiënt mogelijk ruimtegebruik. Beschrijf
op basis van welke argumenten de selectie en begrenzing van de locatie tot stand zijn gekomen.
Geef aan of deze locatie grote milieu voor- of nadelen heeft, bijvoorbeeld ten aanzien van
mogelijke consequenties voor te beschermen gebieden in de Noordzee. Het IBN 2015 geeft
een aantal onderwerpen aan die bij de onderbouwing van de locatiekeuze en de inrichting op
de gekozen locatie moeten worden betrokken. De volgende onderwerpen zijn relevant voor de
onderhavige procedures:
efficiënt ruimtegebruik;
meervoudig ruimtegebruik waar mogelijk;
effecten op niet-locatiegebonden gebruik;
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 54 van 354

Probleem, doel en beleidskader
termijn van de vergunning (de duur waarvoor de installatie in stand wordt gehouden in relatie
tot de economische en ruimtelijke waarde van de installatie voor die betreffende periode);
verwijderen van objecten.
5. Beperkend en compensatie effecten
De negatieve effecten van een activiteit moeten worden beperkt (gemitigeerd). Schade die niet
voorkomen kan worden, moet zoveel mogelijk worden gecompenseerd. Het initiatief dient getoetst
te worden op significante effecten op de te behouden kenmerken en natuurwaarden van
de verschillende gebieden in de Noordzee. Als er geen significante effecten worden vastgesteld,
dan kan het initiatief zonder compensatie doorgang vinden. Worden wel significante effecten
vastgesteld (of niet uitgesloten), dan dient compensatie plaats te vinden.
Waterbeleid
Verdrag van Londen, 1972
Dit verdrag gaat over het voorkomen van verontreiniging van de zee door het storten van afval
en andere stoffen.
Wet verontreiniging zeewater, 1977
De wet verontreiniging zeewater stelt regels ter voorkoming van verontreiniging van de zee tengevolge
van het lozen (storten) van afvalstoffen, verontreinigende en schadelijke stoffen door
vaartuigen, luchtvaartuigen of installaties. De wet dient mede ter uitvoering van het OSPAR-
Verdrag en het Verdrag van Londen. Naast het lozen van stoffen stelt de wet ook regels ten
aanzien van het afgeven van dergelijk stoffen en het binnen Nederland brengen of het uitvoeren
uit Nederland indien ernstige redenen bestaan om te vermoeden dat in strijd met een van de
verboden in de artikelen 3(1) of 4 van de wet is of zal worden gehandeld.
Bonn Overeenkomst, 1989
De Bonn Overeenkomst regelt de samenwerking van de kuststaten van de Noordzee bij de opsporing,
melding en bestrijding van verontreiniging van de Noordzee door olie en andere schadelijke
stoffen.
Vierde Nota Waterhuishouding, 1999
Deze Nota legt de belangrijkste beleidsdoelstellingen voor waterbeheer vast voor met name de
periode 1998-2006. Het beleid is een directe voortzetting van het beleid geformuleerd in de
Derde Nota Waterhuishouding die in 1989 is vastgesteld. Veranderingen in beleid zijn met name
het gevolg van recente ontwikkelingen en te verwachten ontwikkelingen zoals klimaatverandering,
zeespiegelstijging en voortgaande bodemdaling. De Vierde Nota gaat, evenals de Derde
Nota, uit van integraal waterbeheer en een watersysteembenadering. De Nota is tevens gebaseerd
op het stand-still beginsel, het voorzorgprincipe en het principe dat de vervuiler betaalt.
De hoofddoelstelling van de Nota is het hebben en houden van een veilig en bewoonbaar land,
en het instandhouden en versterken van gezonde en veerkrachtig watersystemen, waarmee
een duurzaam gebruik gegarandeerd blijft. Voor de kust is de belangrijkste doelstelling het
voorkomen van overstromingen en daarbij natuurlijke processen te handhaven en waar mogelijk
te versterken.
Kaderrichtlijn Water (2000/60/EG), 2000
In de EU is het waterbeleid vastgelegd in de Europese Kaderrichtlijn Water. Het belangrijkste
doel is de vaststelling van een kader voor de bescherming van land, oppervlaktewater, overgangswater,
kustwateren (de 1-mijlszone vanaf de laagwaterlijn voor de Nederlandse kust) en
grondwater. Vanaf het van kracht worden van de richtlijn (2000) dienen alle watersystemen in
een goede chemische en ecologische toestand te verkeren.
Voorstel Kaderrichtlijn Mariene Strategie, 2005
De Europese Commissie heeft op 24 oktober 2005 een voorstel uitgebracht voor een Kaderrichtlijn
Mariene Strategie, om duurzame bescherming van de Europese zeeën en oceanen te
bereiken. Het doel van de kaderrichtlijn is om te komen tot een goede milieutoestand van alle
Europese mariene wateren. Bescherming en herstel van Europese zeeën mag echter niet ten
koste gaan van economische activiteiten. De kaderrichtlijn vervult dus een dubbele functie: be-
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 55 van 354

Probleem, doel en beleidskader
scherming van de zee en waarborgen dat de economische activiteiten tussen nu en 2021 een
duurzaam karakter krijgen. Voor dat doel moeten mariene regio's worden ingesteld, waarin lidstaten
met elkaar gaan samenwerken.
Rechten en verdragen op zee
SOLAS verdrag, 1974
Het Safety of life at Sea verdrag (SOLAS) is één van de belangrijkste internationale verdragen
dat handelt over de veiligheid van mensen op zee.
Zeerechtverdrag, 1982
Het Zeerechtverdrag is bedoeld als een alomvattend juridisch kader voor het gebruik van de
oceanen. In het verdrag wordt duidelijkheid gegeven over de eigendomsrechten in de EEZ.
UNCLOS, 1982
In de United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS) zijn regels vastgelegd over
het gebruik van de oceanen en hun grondstoffen. Kuststaten hebben soevereine rechten in de
Exclusieve Economische Zone (EEZ) met betrekking tot natuurlijke rijkdommen en bepaalde
economische activiteiten, en het uitoefenen van jurisdictie over marien wetenschappelijk onderzoek
en milieubescherming.
Rijkswet instelling Exclusieve Economische Zone (EEZ), 1999
De Rijkswet instelling EEZ is een kaderwet die slechts bepalingen bevat die relevant zijn voor
de feitelijke instelling van een EEZ door Nederland. De bepalingen van de wet hebben betrekking
op: de instelling van de EEZ, de regeling van de begrenzing met andere landen, de inhoud
van de te claimen soevereine rechten en rechtsmacht in de EEZ, en de inwerkingtreding van de
wet voor de verschillende delen van het Koninkrijk. De wet bepaalt dat het Koninkrijk een EEZ
heeft in het gebied buiten en grenzend aan de territoriale zee van het Koninkrijk dat zich niet
verder uitstrekt dan tweehonderd zeemijlen vanaf de basislijnen, vanaf welke de breedte van de
territoriale zee wordt gemeten. De wet bepaalt dat het Koninkrijk in de EEZ de volgende rechten
uitoefent:
a) soevereine rechten ten behoeve van de exploratie en exploitatie, het behoud en het beheer
van de levende en niet-levende natuurlijke rijkdommen van de wateren boven de zeebodem en
van de zeebodem en de ondergrond daarvan, en met betrekking tot andere activiteiten voor de
economische exploitatie en exploratie van de zone, zoals de opwekking van energie uit het water,
stroming en wind;
b) rechtsmacht ten aanzien van de bouw en het gebruik van kunstmatige eilanden, installaties
en inrichtingen, het wetenschappelijk zeeonderzoek en de bescherming en het behoud van het
mariene milieu.
Overig beleid
Ontgrondingenwet, 1965
De Ontgrondingenwet stelt regels ten aanzien van de winning van oppervlaktedelfstoffen, zoals
zand, grind, klei en schelpen. Het belangrijkste instrument dat hierbij gehanteerd wordt is een
vergunningenstelsel voor ontgrondingen. De Wet is nader uitgewerkt in het Rijksreglement ontgrondingen.
De Minister van V&W is bevoegd tot vergunningverlening, -wijziging en -intrekking
voor een ontgronding in de zee en in de bij AMvB aangewezen rijkswateren. Een voorstel tot
herziening van de Wet is momenteel in behandeling in het Parlement. Dit wetsvoorstel voorziet
in de afbouw van de regierol van het Rijk met betrekking tot de bouwgrondstoffenvoorziening.
Beleidsnota Scheepvaartverkeer Noordzee, op koers, 1987
Deze nota is een uitwerking van de Nota harmonisatie Noordzeebeleid (scheepvaart) uit 1984.
In de nota wordt ingegaan op het scheepvaartbeleid op de Noordzee. Aspecten die aan de orde
komen zijn: afhandeling van het scheepvaartverkeer, afstemming belangen scheepvaartverkeer
met andere gebruiksfuncties en een veilige afwikkeling van de scheepvaart.
Monumentenwet, 1988
Deze wet regelt de bescherming van monumenten en opgravingen. Onder de wet wordt onder
monumenten verstaan:
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 56 van 354

Probleem, doel en beleidskader
alle vóór tenminste vijftig jaar vervaardigde zaken welke van algemeen belang zijn wegens
hun schoonheid, hun betekenis voor de wetenschap of hun cultuurhistorische waarde;
terreinen welke van algemeen belang zijn wegens daar aanwezige zaken als bedoeld onder
het bovenstaande punt.
De wet is van toepassing op het grondgebied, inclusief de territoriale zee. Het Mijnbouwbesluit
bepaalt daarnaast dat, indien bij mijnbouwactiviteiten op het continentaal plat een monument
dan wel een vermoedelijk monument in de zin van de Monumentenwet 1988 wordt gevonden,
de artikelen 47 tot en met 49 van de Monumentenwet van toepassing zijn. Dit houdt in dat bij de
vondst van mogelijk waardevolle objecten melding moet worden gemaakt aan het bevoegd gezag,
in het geval van de territoriale wateren betreft dat de minister van Onderwijs, Cultuur en
Wetenschap.
Verdrag van Malta, 1992
Dit verdrag beoogt het cultureel erfgoed dat zich in de bodem bevindt beter te beschermen. Het
gaat hierbij om archeologische resten als nederzettingen, grafvelden, en gebruiksvoorwerpen.
Uitgangspunten zijn: streven naar behoud in situ van archeologische waarden, in ruimtelijke
ordening rekening houden met archeologische waarden en de verstoorder betaald wanneer
behoud in situ niet mogelijk is. Het verdrag is geïmplementeerd in de Nederlandse wetgeving
met het van kracht worden van de Wet op de Archeologische Monumentenzorg (WAMZ).
Integraal Beleidsplan Voordelta, 1993
Dit plan heeft tot doel hoofdlijnen voor beleid te formuleren teneinde: de natuurlijke ontwikkeling
van het gebied veilig te stellen (in relatie tot kustbescherming), de veiligheid van de kust te
waarborgen en aan te geven op welke wijze de in het gebied aanwezige en mogelijk toekomstige
belangen in de voorgestane ontwikkeling inpasbaar (kunnen) zijn.
Structuurnota Zee- en kustvisserij, 1993
Uitgangspunt bij deze nota is het bevorderen van een verantwoorde visserij en een evenwichtige
exploitatie van de visbestanden. Met de waarde van andere functies van de zee, zoals de
natuurfunctie, moet meer rekening worden gehouden. Op langere termijn moet dit leiden tot een
levensvatbare visserijsector.
Voortgangsnota Scheepvaartverkeer Noordzee, 1996
Uit de Voortgangsnota blijkt dat er geen redenen waren om de beleidsdoelstellingen uit de Beleidsnota
Scheepvaartverkeer Noordzee (1987) bij te stellen. Thans blijft het beleidskader, zoals
dat is neergelegd in de Beleidsnota, van kracht.
Landelijke Beleidsnota Schelpenwinning, 1998
Schelpen worden gewonnen in de zeegaten van de Waddenzee, de Westerschelde, de Voordelta
(Zeeuwse kust) en de Noordzee. Belangrijke beleidskeuzen zijn: in welke rijkswateren
duurzame schelpenwinning is toegestaan en voor welke hoeveelheden per gebied, waarbij de
natuurlijke productie van schelpkalk een rol speelt. Van de totale toegestane hoeveelheid van
290.000 m³ per jaar mag 210.000 m³ worden gewonnen in het waddenzeegebied (waarvan
90.000 m³ in het PKB-gebied) en 80.000 m³ in de Zeeuwse wateren (Voordelta en Westerschelde).
Voor winning in de Noordzee buiten de kustzone geldt geen maximum.
Derde Kustnota, 2000
Deze Nota evalueert de beleidskeuze van dynamisch handhaven van de kustlijn (gedurende de
periode 1990-2000) en geeft een beeld van de toekomstige ontwikkelingen langs de kust. De
kustzone omvat zowel land- als zeegebieden. In deze nota wordt aangegeven dat het dynamisch
handhaven van de kustlijn wordt voortgezet.
Derde Nota Waddenzee, 2001
Deze nota bevat de hoofdlijnen van het beleid voor de Waddenzee. De PKB is gebiedsgericht
van karakter en integreert het ruimtelijke relevante rijksbeleid voor de Waddenzee. Hoofddoelstelling
is een duurzame bescherming en ontwikkeling van de Waddenzee als natuurgebied en
het behoud van het unieke open landschap.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 57 van 354

Probleem, doel en beleidskader
Partiële herziening Landelijke Beleidsnota Schelpenwinning, 2001
In de partiële herziening is voor de Waddenzee een spreiding van winning over de verschillende
zeegaten opgenomen, om de kans op mogelijke kusteffecten verder te minimaliseren. Ook is de
verdelingssystematiek aangepast, met als doel meer marktwerking.
Mijnbouwwet, 2002
De mijnbouwwet beoogt één overzichtelijk kader te bieden voor mijnbouw op het NCP. De wet
is onder andere van toepassing op de winning en opsporing van delfstoffen, waaronder de winning
van olie en gas op het NCP. Voor het opsporen en winnen van delfstoffen is een vergunning
nodig. In artikel 43, lid 1 van de mijnbouwwet is aangegeven dat rondom platforms een
veiligheidszone geldt van 500 meter. Binnen deze veiligheidszone mogen zich geen andere
objecten bevinden. De mijnbouwwet is uitgewerkt in het Mijnbouwbesluit en de Mijnbouwregeling.
Basisverordening visserij (EG 2371/2002), 2002
De Basisverordening visserij vormt de juridische basis voor het gemeenschappelijk visserijbeleid.
Het gemeenschappelijke visserijbeleid is er op gericht om te komen tot een exploitatie van
de levende aquatische hulpbronnen die voor duurzame omstandigheden op economisch, ecologisch
en sociaal gebied zorgt. Hiertoe volgt de Gemeenschap de voorzorgsaanpak bij het
nemen van maatregelen die erop zijn gericht de levende aquatische hulpbronnen te beschermen
en in stand te houden, te zorgen voor een duurzame exploitatie van die hulpbronnen en
het effect van visserijactiviteiten op de mariene ecosystemen zo gering mogelijk te houden.
Structuurschema Buisleidingen, 1984, 2003
Het Structuurschema Buisleidingen geeft de aanlandingspunten aan voor buisleidingen vanaf
het continentaal plat. Dit zijn Rijnmond, IJmond en Callantsoog.
Tweede partiële herziening Landelijke Beleidsnota Schelpenwinning, 2004
In deze tweede herziening wordt nader begrenst waar in de Waddenzee en de aangrenzende
Noordzeekustzone schelpen mogen worden gewonnen. Ook wordt nader ingegaan op de winquota,
de verdeling daarvan en marktwerking. Voor de vergunningsperiode 2005-2008 mag in
de Waddenzee 200.000, 190.000 en 180.000 m 3 per jaar worden gewonnen, waarvan 90.000
m 3 in het PKB-gebied. In de Waddenzee is de schelpenwinning geconcentreerd in drie zeegaten
(Marsdiep, Vlie en Friesche Zeegat). In de Zeeuwse wateren (Voordelta en Westerschelde)
blijft de quota ongewijzigd, hier mag jaarlijks 80.000 m 3 worden gewonnen. Voor winning in de
Noordzee buiten de kustzone geldt geen maximum.
Tweede Regionaal Ontgrondingenplan Noordzee (RON2), 2004
Het RON2 beschrijft hoe Rijkswaterstaat wet- en regelgeving vertaalt naar de dagelijkse praktijk
en hoe ze omgaat met de steeds belangrijker wordende maatschappelijke tendens tot verschuiving
van het winnen van oppervlaktedelfstoffen van land naar rijkswateren, met name de
Noordzee. Uitgangspunt is efficiënt gebruik van oppervlaktedelfstoffen, afstemming met andere
gebruiksfuncties en een duurzaam functioneren van het watersysteem. Binnen de doorgaande
NAP -20 m dieptelijn mag, in verband met de kustveiligheid en de ecologische waarde van het
gebied, niet worden gewonnen. Uitzonderingen zijn o.a. zandwinning uit vaargeulen en zandwinning
ten behoeve van kustverdediging.
Tweede Structuurschema Militaire Terreinen, 2004
Hier wordt ingegaan op hetgeen dat nodig is voor het huisvesten, opleiden en oefenen van de
krijgsmacht. Op de Noordzee ligt een aantal gebieden met een militaire functie. In militaire gebieden
is ontgronding mogelijk in overleg met het ministerie van Defensie.
Derde Nota Waddenzee, deel 4 , 2007
De hoofddoelstelling voor de Waddenzee is 'de duurzame bescherming en ontwikkeling van de
Waddenzee als natuurgebied en het behoud van het unieke open landschap'. Binnen de randvoorwaarden
die uit deze hoofddoelstelling voortvloeien wordt ruimte gegeven aan economische
ontwikkelingsmogelijkheden en kleinschalig historisch medegebruik. Er mogen in de Waddenzee
geen windturbines worden geplaatst. De toelaatbaarheid van plaatsing van windturbi-
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 58 van 354

Probleem, doel en beleidskader
nes in de nabijheid van de Waddenzee zal van geval tot geval worden beoordeeld door toepassing
van de criteria zoals opgenomen in het nationaal ruimtelijk beleid en het afwegingskader
zoals aangegeven in deze nota.
Wet op de Archeologische Monumentenzorg (WAMZ), 2007
Op 1 september 2007 is de Wet op de Archeologische MonumentenZorg (WAMZ) in werking
getreden. Hiermee worden de uitgangspunten van het Verdrag van Malta binnen de Nederlandse
wetgeving geïmplementeerd. De wet regelt de bescherming van archeologisch erfgoed in de
bodem, de inpassing ervan in de ruimtelijke ontwikkeling en de financiering van opgravingen:
‘de veroorzaker betaalt’.
Beheerplan Voordelta (concept)
Voor alle Natura2000-gebieden moet een beheerplan worden opgesteld. De Voordelta is het
eerste Natura2000-gebied waarvoor een beheerplan is opgesteld. Het beheerplan Voordelta
brengt alle eerdere en nieuwe spelregels voor natuurbescherming in de Voordelta in één plan
samen. Beheerders, gebruikers en bezoekers van het gebied vinden in het beheerplan een
compleet overzicht van bestaande activiteiten die mogelijk blijven, waar beperkingen voor gelden
en hoe bij nieuwe activiteiten wordt beoordeeld of ze passen binnen de regels voor natuurbescherming.
In het beheerplan wordt onder meer aangeven welke beleids- en beheermaatregelen
nodig zijn om de instandhoudingsdoelen voor de natuurwaarden te bereiken of te handhaven.
Binnen de Voordelta komt een bodembeschermingsgebied voor (zie figuur 2.2). Het bodembeschermingsgebied
is bedoeld om het gebied dat door uitbreiding van de Maasvlakte 2
verloren gaat te compenseren. In het bodembeschermingsgebied gelden beperkingen voor
vormen van visserij die de zeebodem verstoren (bijv. de boomkorvisserij). Door beperking van
menselijke activiteiten wordt beoogd de kwaliteit van het gebied voor de natuur te verbeteren
(minder verstoring, beter ontwikkeling van het bodemleven).
Binnen het bodembeschermingsgebied zijn vijf rustgebieden aangewezen (zie figuur 2.2). Menselijke
activiteiten die zeehonden en beschermde vogels (gewone zeehond, steltlopers en eenden,
grote stern, visdief en zwarte zee-eend) verstoren, zijn in en rond deze vijf rustgebieden
verboden. Voorbeelden zijn laag overvliegen, baggeren en vissen met fuiken. Recreatie, zoals
surfen, varen of bezoeken van de beschermde zandplaten, is ofwel verboden, ofwel alleen onder
voorwaarden toegestaan.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 59 van 354

Figuur 2.2 Ligging bodembeschermingsgebied en rustgebieden in Voordelta
2.3 Te nemen besluiten
Probleem, doel en beleidskader
Om tot realisatie van het windpark te komen, is een vergunning nodig in het kader van de Wet
beheer rijkswaterstaatswerken (Wbr).
Wet beheer rijkswaterstaatswerken
Voor de aanleg, instandhouden, onderhouden en verwijderen van het windpark is een vergunning
vereist op grond van de Wet beheer rijkswaterstaatswerken (Wbr). Ook voor de aanleg en
het instandhouden van de elektriciteitskabels is een Wbr-vergunning vereist. Het Ministerie van
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 60 van 354

Probleem, doel en beleidskader
Verkeer en Waterstaat (V&W) is bevoegd gezag voor de Wbr-vergunningverlening. Het ministerie
wordt vertegenwoordigd door Rijkswaterstaat Noordzee.
In de Staatscourant van 29 december 2004 zijn de 'Beleidsregels inzake toepassing Wet beheer
rijkswaterstaatswerken op installaties in de exclusieve economische zone' [V&W, 2004]
gepubliceerd. Deze beleidsregels geven inzicht in de wijze waarop de Wbr wordt toegepast op
installaties in de EEZ. De beleidsregels zijn per 31 december 2004 van kracht geworden. In de
Wbr-beleidsregels staat onder andere aangegeven dat geen vergunning wordt verleend voor
een windpark in een gebied dat voor andere functies (bijvoorbeeld zandwinning) wordt vrijgehouden.
Ook wordt geen vergunning verleend voor een windpark dat een groter gebied beslaat
dan 50 km 2
(exclusief een veiligheidszone van 500 m). In de Wbr-beleidsregels wordt ook ingegaan
op de informatie die de aanvrager dient te verschaffen. Dit betreft onder andere de coördinaten
van de buitengrens van het windpark, de aard en het ontwerp van het windpark, gegevens
over de gevolgen voor rechtmatig gebruik van de zee door derden, gegevens over de gevolgen
voor het milieu en diverse plannen met betrekking tot de oprichting, onderhoud, verwijdering,
veiligheid en verlichting van het windpark.
Het beleid van de Nederlandse overheid voor de oprichting van windparken is gebaseerd op het
principe "wie het eerst komt wie het eerst maalt". Dat betekent dat in het geval meerdere partijen
belangstelling hebben voor dezelfde locatie, de partij die als eerste een ontvankelijkheidverklaring
krijgt voor de Wbr-vergunningaanvraag inclusief MER, de rechten zal verkrijgen om de
locatie te ontwikkelen.
Overige vergunningen/ontheffingen
Voor de activiteiten onshore (op land) zijn een aantal vergunningen nodig. Zo zijn er aanlegvergunningen
voor elektriciteitskabels nodig, af te geven door de betrokken gemeenten. Ook is een
keurontheffing nodig voor het boren onder de duinen door ten behoeve van de kabelaanleg, af
te geven door de betrokken waterkwaliteits- of duinbeheerder. Voor het doorsnijden van andere
waterstaatwerken is een Wbr-vergunning nodig, af te geven door de betreffende regionale directie
van Rijkswaterstaat. Afhankelijk van de aanwezige flora en fauna dient bij het Ministerie
van LNV een flora- en faunaontheffing te worden aangevraagd in het kader van de Flora- en
faunawet. Daarnaast zijn allerlei privaat- en publiekrechtelijke toestemmingen en vergunningen
nodig voor het kruisen van elektriciteitskabels met kabels, leidingen of werken van andere partijen.
Tijdpad
In de afrondende fase van dit MER is bekend geworden dat per 1 april 2008 een wijziging van
de beleidsregels inzake de toepassing van de Wet beheer rijkswaterstaatswerken op installaties
in de exclusieve economische zone in werking treedt. In deze wijziging is onder meer opgenomen
dat alleen vergunningen worden afgegeven voor initiatieven waarvan de startnotitie voor 1
april 2008 jl. is ingediend. De uiterste datum om op basis van het huidige stelsel de Vergunningaanvraag/MER
af te ronden en in te dienen is door het Ministerie van Verkeer en Waterstaat
gesteld op 28 februari 2009. De Vergunningaanvraag/MER voor het offshore windpark
Callantsoog-Noord valt binnen deze termijnen.
De kabinetsambitie is om in het kader van het programma Schoon en Zuinig deze kabinetsperiode
te committeren aan 450 MW aan windparken op de Noordzee. Dit zal nog worden gerealiseerd
binnen het huidige vergunning- en subsidiestelsel. In het subsidieprogramma voor duurzame
energie (de SDE, maart 2008) is nog geen subsidieregeling voor windenergie op zee opgenomen.
Het betreft subsidie om in deze kabinetperiode 450 MW aan windenergie op de
Noordzee te kunnen realiseren. De contouren van de SDE-bijdrage voor wind op zee zullen in
dit jaar dan wel begin volgend jaar helder worden. In 2009 zal dan door de overheid een subsidietender
voor windparken op zee kunnen worden uitgeschreven. Initiatiefnemers van offshore
windparken waarvoor de overheid dan een Wbr-vergunning heeft afgegeven kunnen hierop inschrijven.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 61 van 354

3 Voorgenomen activiteit en alternatieven
3.1 Inleiding
In dit hoofdstuk worden het voornemen en de te onderzoeken alternatieven/varianten beschreven.
Allereerst wordt de voorgenomen activiteit nader beschreven (zie paragraaf 3.2), hierbij
worden de belangrijkste onderdelen nader toegelicht. Het voornemen gaat uit van het energievriendelijk
alternatief met 3 MW windturbines en een turbineafstand van 7 keer de rotordiameter.
In paragraaf 3.3 worden de te onderzoeken alternatieven/varianten beschreven. In de paragrafen
3.4 en 3.5 worden respectievelijk het meest milieuvriendelijk alternatief (MMA) en het
nulalternatief beschreven. Ten slotte wordt in paragraaf 3.6 beschreven hoe de effecthoofdstukken
(hoofdstuk 6 t/m 12) zijn opgebouwd.
3.2 Voornemen
Locatiekeuze Callantsoog-Noord
Callantsoog-Noord is één van de locaties waarvoor ENECO een Wbr-vergunning wil aanvragen.
Bij de selectie van locaties heeft Eneco gekeken naar gebieden buiten de 12-mijlszone
waar ruimte is voor de ontwikkeling van windparken. Uitgangspunt hiervoor waren de kaart
'Windturbineparken; gepubliceerde startnotities; situatie op 29 oktober 2007' van Rijkswaterstaat
Noordzee [V&W, 2007], de Wbr-beleidsregels [V&W, 2004] en de richtlijnen van Rijkswaterstaat
voor het ontwikkelen van een vergunbare kabelroute [V&W, 2004a]. Gebieden waar
(potentiële) belemmeringen liggen voor de bouw van offshore windparken zijn buiten beschouwing
gelaten. Dit betreffen met name gebieden voor de scheepvaart (scheepvaartroutes, clearways
en ankergebieden), militaire gebieden en platforms (incl. veiligheidszone van 500 m). Vervolgens
is gekeken naar aspecten als de afstand tot het aansluitpunt op het elektriciteitsnet (in
verband met kabelkosten), waterdiepte en morfologie van de bodem. Deze werkwijze heeft geresulteerd
in de selectie van een aantal locaties. De locatie Callantsoog-Noord is één van deze
locaties. De locatie Callantsoog-Noord heeft een relatief groot oppervlak 4 , waardoor locatie Callantsoog-Noord
ten opzichte van andere locaties financieel-economisch relatief gunstig lijkt te
realiseren.
Bij de begrenzing van het plangebied is rekening gehouden met aangrenzende functies en
daarbij behorende veiligheidszones. Zo is er rekening gehouden met een veiligheidszone van
500 m van het windpark tot de clearways, platforms en kabels & leidingen. Omdat het windpark
wordt doorsneden door een in gebruik zijnde leiding bestaat het windpark uit twee delen. De
afstand van het windpark tot de leiding is conform de richtlijnen van Rijkswaterstaat [V&W,
2004a] 500 respectievelijk 1.000 m aan beide zijden van de leiding.
Eneco Milieu bv heeft in oktober 2007 een zevental startnotities voor offshore windparken ingediend
bij het Bevoegd Gezag, waaronder het initiatief Callantsoog-Noord. Bij de locatiekeuze
van deze windparken is goed gekeken naar het proces rond de vergunningaanvragen dat sinds
2005 heeft plaatsgevonden. Bij haar locatiekeuze heeft Eneco dan ook rekening gehouden met
locaties waarvoor al startnotities en volledige vergunningsaanvragen zijn ingediend. Gekozen is
om niet op locaties te gaan zitten waar andere partijen eerder belangstelling hebben getoond en
waarvan op dat moment bekend was dat zij deze locatie zouden doorzetten tot een
MER/Vergunningaanvraag.
4 De oppervlakte van het plangebied bedraagt 48,7 km 2 (energievriendelijk alternatief). Er wordt
ook een alternatief onderzocht met een oppervlakte van 32,5 km 2 (omgevingsvriendelijk alternatief).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 63 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
Daarnaast heeft Eneco gezocht naar locaties die mogelijk een lagere impact zouden kunnen
hebben op met name de scheepvaart. Scheepvaartveiligheid is een van de criteria op grond
waarvan de overheid in 2007 voor een aantal locaties heeft besloten om negatieve ontwerpbeschikkingen
af te moeten geven.
Callantsoog-Noord is een locatie meer noordelijk gelegen dan de tot nu toe ingediende vergunningaanvragen
en op relatief grotere afstand van de kust. Vanuit het laatste aspect wordt op
grond van analyses in eerdere milieueffectrapporten voor offshore windparken ingeschat dat
deze locatie, in eerste instantie, een minder negatieve impact zal hebben op vogels en onderwaterleven
dan locaties dichter bij de kust.
Met betrekking tot scheepvaartveiligheid is op voorhand ingeschat dat de meer noordelijke ligging
en de ligging verder uit de kust inhoudt dat de locatie in een gebied ligt met minder risico
op een aanvaring dan locaties nabij de (druk bevaren) havenmonden van Rotterdam en Amsterdam.
Een aandachtspunt daarbij is dat de locatie Callantsoog-Noord in een scheepvaartseparatiezone
ligt, wat betekent dat er vrij intensief scheepvaartverkeer langs dit gebied gaat,
maar waarbij vanuit de separatiegedachte dit ook betekent dat het gaat om routegebonden
scheepvaart (dus met een vaste vaarrichting, geen kruisend verkeer). De resultaten van de detailstudie
uitgevoerd door het MARIN tonen aan wat dit betekent qua aanvaringsrisico en hoe dit
zich verhoudt tot het aanvaringsrisico op andere locaties.
Naast ecologie en scheepvaartveiligheid zijn de olie- en gasplatforms in de nabijheid van Callantsoog-Noord
een aandachtspunt, in het bijzonder het helikopter- en scheepvaartverkeer van
en naar deze platforms. Formeel gezien ligt de locatie Callantsoog-Noord op minimaal 500 meter
afstand tot boorplatforms, hetgeen conform de vigerende regels/beleid van de overheid is.
Om in het MER inzichtelijk te maken wat dit betekent voor het helikopterverkeer, maar ook voor
de scheepvaartveiligheid, is in dit MER ook een kleinere locatie onderzocht waarbij Callantsoog-Noord
niet op 500 meter afstand maar op 2.000 meter afstand van de dichtstbijzijnde platforms
en scheepvaartroutes ligt. Deze kleinere locatie is genoemd het "omgevingsvriendelijke
alternatief". De locatie op 500 meter afstand tot platforms en scheepvaartroutes heet het energievriendelijk
alternatief.
In het MER worden beide alternatieven onderzocht. Met als mogelijkheid dat als de resultaten
van het MER hier aanleiding toe geven, Eneco zou kunnen kiezen om voor het omgevingsvriendelijk
alternatief een vergunning aan te vragen.
Op deze wijze probeert Eneco in haar locatiekeuze rekening te houden met andere belangen
en gebruiksfuncties rondom het initiatief Callantsoog-Noord, met als doel een integrale benadering
ten aanzien van de ontwikkeling van duurzame energieprojecten.
Het voornemen
Het voornemen betreft de realisatie van een offshore windpark op circa 30 km uit de kust ter
hoogte van Den Helder (zie figuur 1.2). Het windpark ligt buiten de 12-mijlszone in de Exclusieve
Economische Zone (EEZ) en heeft een oppervlak van circa 48,7 km 2
(excl. veiligheidszone).
Het windpark zal worden ingericht met windturbines uit de 3 MW klasse. Om de onderlinge beinvloeding
van windturbines te beperken wordt een onderlinge afstand aangehouden van zeven
maal de rotordiameter (7D). In totaal kunnen er, gezien het oppervlak en de afstand tussen de
windturbines, 154 windturbines worden geplaatst. Het totaal geïnstalleerd vermogen bedraagt
daarmee (154 x 3 MW) 462 MW. De netto energieopbrengst van het windpark bedraagt circa
1.438 GWh, dit is genoeg voor circa 430.000 huishoudens. Centraal binnen het windpark wordt
een transformatorstation geplaatst. De op te wekken elektriciteit zal, na spanningstransformatie
vanuit het transformatorstation, via 150 kV elektriciteitskabels in de zeebodem naar het vaste
land worden getransporteerd. De aanlanding van de 150 kV elektriciteitskabels zal plaatsvinden
bij IJmuiden en aldaar aansluiten op het elektriciteitsnet. Als alternatief zal aanlanding bij Callantsoog
worden onderzocht (zie figuur 1.2). De technische levensduur van de windturbines
bedraagt minimaal 20 jaar.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 64 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
In de onderstaande tabel zijn de belangrijkste kenmerken van het windpark weergegeven zoals
de initiatiefnemer dat in principe wil gaan realiseren. Voor een aantal aspecten zoals het ruimtebeslag
van het windpark, de configuratie van het windpark (afstand tussen de windturbines),
het type windturbine, de ashoogte en aanlandingspunt worden varianten onderzocht (zie paragraaf
3.3).
Tabel 3.1 Kenmerken van het voornemen
Kenmerk Omschrijving
windpark
locatie Callantsoog-Noord
geïnstalleerd vermogen 462 MW
netto energieopbrengst 1.438 GWh/jaar
aantal huishoudens dat van elektriciteit kan worden voorzien
(uitgaande van 3.350 kWh/jaar)
aantal windturbines 154
circa 430.000
gebruiksduur 20 jaar
waterdiepte ter plaatse van windpark variërend van 24 tot 36 m (MSL)
minimum afstand tot de kust circa 30 km
bouwperiode 1 jaar
afstand tussen de windturbines 7 maal de rotordiameter (630 m)
oppervlakte windpark (excl. veiligheidszone) 48,7 km 2
(energievriendelijk alternatief)
oppervlakte windpark (incl. veiligheidszone) 71,8 km 2
windturbines
vermogen 3 MW klasse
rotordiameter 90 m
ashoogte 70 m
totale hoogte (tiphoogte) 115 m
kleur conform IALA richtlijnen [IALA, 2004]
verlichting conform IALA richtlijnen [IALA, 2004]
fundering
type fundering monopile
diameter monopile circa 5,0 m
diepte in zeebodem circa 35 m, afhankelijk van de plaatselijke bodemge-
steldheid
verbinding met turbinemast door middel van transitiestuk
parkbekabeling
totale lengte parkbekabeling 117 km
type kabel 34 kV wisselspanning
kabeltracé naar aanlandingspunt
traject over zee van het transformatorstation in het windpark naar het
aanlandingspunt IJmuiden
traject over land van het aanlandingspunt bij IJmuiden naar het aansluit-
type kabel 150 kV wisselspanning
punt op het elektriciteitsnet bij Beverwijk (380 kV stati-
Rijkswaterstaat hanteert in principe het beleid dat het windpark, inclusief een veiligheidszone
van 500 meter rondom het windpark, gesloten zal worden voor alle scheepvaart, visserij en recreatievaart
inbegrepen. Vaartuigen bestemd voor onderhoud van het windpark en schepen van
de overheid (alleen schepen die vanwege taakuitoefening in het windpark moeten zijn) uitgezonderd.
Ingeval van een noodsituatie zullen ook reddingsboten het gebied betreden. Het gesloten
gebied zal per apart besluit worden ingesteld.
on)
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 65 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
Het windpark bestaat uit de volgende onderdelen:
windturbines (zie paragraaf 3.2.1);
parkbekabeling en transformatorstation (zie paragraaf 3.2.2);
kabeltracé van het windpark naar het aansluitpunt op het elektriciteitsnet (zie paragraaf
3.2.3).
De configuratie van het windpark
De configuratie van het windpark wordt bepaald door de stand van de windturbines ten opzichte
van elkaar en door de afstand tussen de windturbines.
Stand van windturbines ten opzichte van elkaar
Uit eerdere MER’en (o.a. het MER voor OWEZ) is naar voren gekomen dat het principe van een
turbineopstelling met gelijkzijdige driehoeken, de zogenaamde bolstapeling, vanuit milieuoogpunt
relatief gunstig is. Dit komt doordat bij een bolstapeling, uitgaande van een bepaalde windturbineafstand,
meer windturbines op hetzelfde oppervlak geplaatst kunnen worden. Dit resulteert
in een hogere energieopbrengst per km 2 , waardoor de effecten per eenheid energie lager
uitvallen. Vanuit milieuoptiek betekent dit een optimaal ruimtegebruik. In dit MER wordt het principe
van gelijkzijdige driehoeken (bolstapeling) als uitgangspunt genomen voor de voorgenomen
activiteit.
Uit eerdere MER'en (waaronder het MER voor Offshore Windpark Egmond aan Zee (OWEZ)) is
naar voren gekomen dat een andere stand van de windturbines ten opzichte van elkaar, weinig
tot geen toegevoegde heeft ten opzichte van bovengenoemde variant. Derhalve worden naast
de zogenoemde bolstapeling geen andere parkopstellingen onderzocht.
Afstand tussen windturbines
De afstand tussen windturbines is de bepalende factor voor de energieopbrengst. Bij een te
kleine turbineafstand treedt veel onderlinge beïnvloeding op (zogwerking), doordat windturbines
elkaars wind afvangen. Hierdoor daalt de energieopbrengst, dit wordt ook wel het parkeffect
genoemd. Ook treden bij een te kleine turbineafstand meer trillingen op, waardoor extra slijtage
optreedt. Voor het bepalen van de onderlinge afstand van de windturbines in het windpark is
ervan uitgegaan dat de windturbines op een zodanig onderlinge afstand worden geplaatst dat
het rendement per windturbine relatief hoog ligt. Vanuit kostenoogpunt is het echter wenselijk
om de locatie optimaal te benutten voor windenergie, dus om de windturbines niet onnodig ver
van elkaar te zetten. De verwachting is dat dit het geval zal zijn bij een onderlinge afstand van 7
maal de rotordiameter (7D). In dit MER wordt een turbineafstand van 7D als uitgangspunt genomen
voor de voorgenomen activiteit. De configuratie van het windpark is weergegeven in figuur
3.1.
3.2.1 Windturbine
Windturbine
Er zijn diverse offshore windturbinetypes op de markt met verschillende vermogens. Het vermogen
van de te selecteren windturbine bepaalt mede de energieopbrengst van het windpark. Op
dit moment bedraagt het maximale vermogen van de meest gangbare offshore windturbines
circa 3 MW. Er wordt dan ook van uitgegaan dat het windpark gebouwd zal worden met windturbines
uit de 3 MW klasse. In het MER wordt ook een variant beschouwd dat is gebaseerd op
realisatie van het windpark met een windturbine uit de 5 MW klasse (zie paragraaf 3.3). De
windturbine werkt volgens het principe van een variabel toerental, wat inhoudt dat de rotor sneller
draait bij een hogere windsnelheid.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 66 van 354

5872500
5870000
5867500
5865000
5862500
Q01-
HAVEN-A
575000 577500 580000 582500 585000
A
75
73
74
71
72
69
70
B
67
68
65
66
63
64
61
62
59
60
58
56
57
54
55
52
53
51
49
50
47
48
46
E
Q01-
HOORN-A
Inrichting offshore windpark Callantsoog Noord
Callantsoog Noord - 3MW - 7d - Energievriendelijk alternatief
Locatie windpark
Inrichting
Windpark Callantsoog Noord
A Hoekpunten locatie windpark
1
Windturbine
Transformatorstation
Parkbekabeling
Kabeltracé Callantsoog
Kabeltracé IJmuiden
Boringen en platforms
Boringen
Platforms
44
45
43
42
40
41
38
39
36
37
34
35
33
31
32
29
30
27
28
25
26
23
24
21
22
D
Electra kabels
Toekomstig: vergund
Toekomstig: in aanvraag
Umbilical kabels
In_gebruik
Toekomstig
Telecom kabels
In_gebruik
Toekomstig
Verlaten
Leidingen
Gereed/In gebruik
In aanleg
Toekomstig
Verlaten
Militair
Mijnbouw besluit militair
Munitiegebieden
Oefengebied militair
Vlieggebied militair
19
20
17
18
15
16
13
14
F
11
12
9
10
8
7
6
78
G
77
Windturbineparken
OWEZ
Q7-WP
Scheepvaart
Mijnbouwwet
5
76
85
Route scheepvaart
Separatiezone
Ankergebieden
Clearways
4
3
84
Blokindeling Mijnbouwwet
Vergunningsgebieden
Zand- en schelpenwinning
Zandwingebieden (actief)
Schelpenwingebieden
83
82
95
81
94
Zoekgebied zandwinning Maasvlakte II
80
93
107
Reserveringsgebied beton- en metselzand
2
1
C
79
92
106
91
105
90
104
118
Overig
Natuur
89
103
117
88
102
116
130
87
101
115
129
86
100
114
128
Bagger stortgebieden
99
113
127
142
Vogelrichtlijngebieden
Habitat richtlijngebieden
Voordelta
126
141
J
H
98
112
0 500 1.000 m.
125
140
154
97
111
124
139
153
Figuur 3.1
Grenzen
Grens 12 mijl
Grens Continentaal plat
Kustlijn 0m ilws
Grens Nederlandse EEZ
Landsgrenzen
Land
96
110
123
138
152
109
122
137
151
108
121
136
150
120
135
149
119
134
148
133
147
132
146
131
145
144
I
143
5872500
5870000
5867500
5865000
5862500

Voorgenomen activiteit en alternatieven
Het windpark zal bestaan uit totaal 154 windturbines. De windturbines bestaan uit een ondersteuningsconstructie
(monopile), een mast, een werkbordes, een gondel en een rotor met drie
rotorbladen.
De minimale ashoogte is onder andere afhankelijk van de hoogte van het werkbordes. De hoogte
van het werkbordes is bepaald door de statistische kans op het voorkomen van een 11,4 meter
hoge golf eens in de 100 jaar [Shell, 2001], zekerheidshalve is 15 meter aangehouden (deze
hoogte is eveneens gehanteerd bij het Offshore Windpark Q7-WP en het OWEZ). Op deze
hoogte is een veilig gebruik bij alle zeecondities mogelijk. Daarnaast dient een minimale veilige
afstand van circa 3 meter te worden aangehouden tussen het werkbordes en de onderzijde van
het rotorblad. De minimale ashoogte komt hiermee op 63 meter (hoogte werkbordes: 15 m +
veiligheidsafstand: 3 m + halve rotordiameter: 45 m).
De maximale ashoogte wordt bepaald door het omslagpunt waar de meeropbrengsten (a.g.v.
hogere windsnelheid op grotere hoogte) niet meer opwegen tegen de extra bouwkosten voor
een zwaardere fundering. Momenteel zijn onvoldoende gegevens voorhanden om dit omslagpunt
exact te berekenen. In het MER is als uitgangspunt genomen een ashoogte van 70 meter.
Daarnaast zijn ook varianten onderzocht met een ashoogte van 80 en 90 meter (zie paragraaf
3.3).
De constructie van een windturbine bestaat uit de mast waarop de gondel is geplaatst, aan de
gondel is de rotor (met drie rotorbladen) bevestigd. In figuur 3.2 is de opbouw van een windturbine
weergegeven. Elke windturbine staat op een fundering (monopile) die in de zeebodem
wordt geheid (zie kopje fundering). Het gewicht van de windturbine (excl. fundering) bedraagt
circa 310 ton.
In de windturbines zijn voorzieningen (o.a. vloeistofdichte voorzieningen en lekbakken) getroffen
om te voorkomen dat milieuverontreinigende stoffen in het milieu terecht kunnen komen.
Tijdens aanleg, gebruik, onderhoud en verwijdering van het windpark worden geen verontreinigende
of schadelijke stoffen in zee geloosd. Bij de vergunningaanvraag wordt onder andere een
calamiteitenplan ingediend. In het calamiteitenplan wordt ingegaan op calamiteiten, welke voorzieningen
worden getroffen om calamiteiten te voorkomen en hoe bij het optreden van een calamiteit
de gevolgen kunnen worden beperkt.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 68 van 354

Figuur 3.2 Opbouw windturbine
Voorgenomen activiteit en alternatieven
Fundering
Iedere turbine krijgt een eigen fundering. Aan de fundering van windturbines worden zware eisen
gesteld, aangezien de funderingen bestand moeten zijn tegen de krachten van de windturbine,
windbelasting, zout water, golven en stromingen in het water en veranderingen in de zeebodem.
Er zijn, afhankelijk van de waterdiepte en bodemgesteldheid, verschillende typen fundering
mogelijk. Ter plaatse van het plangebied lijkt de monopile te volstaan als fundering. Er worden
ook alternatieve funderingsconstructies onderzocht (tripod en gravity base), deze komen
aan de orde in paragraaf 3.3 (alternatieven/varianten). De monopile wordt onder andere gebruikt
bij de windparken Q7-WP (waterdiepte 20-25 m), OWEZ (waterdiepte circa 18 m) en
Horns Rev (waterdiepte 6-14 m).
De monopile bestaat uit een stalen buis met een diameter van circa 5 meter en een lengte van
60 à 70 meter. Afhankelijk van de bodemgesteldheid wordt de monopile circa 35 meter de zeebodem
ingeheid. De bovenkant van de monopile komt circa 3 meter boven het gemiddelde
zeeniveau (MSL) uit. Op de monopile wordt het transitiestuk (zie figuur 3.3) geplaatst, waarop
de windturbine zal worden geplaatst. De bovenzijde van het transitiestuk bestaat uit een flens
waarop de turbinemast wordt geplaatst. Met het transitiestuk kan de verticale positie van de
windturbine worden gecorrigeerd. Aan het transitiestuk zijn het platform, de J-tubes (kabelgeleiders)
en de toegangsladder bevestigd. Rond de monopile wordt erosiebescherming toegepast,
de opbouw hiervan is weergegeven in tabel 3.2.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 69 van 354

Figuur 3.3 Transitiestuk
Voorgenomen activiteit en alternatieven
Op de fundering worden geen aangroeiwerende middelen (anti-foulings) en middelen tegen corrosie
(roesten) aangebracht, bij de sterkteberekening zal hier rekening mee worden gehouden.
Er wordt wel kathodische bescherming toegepast. Kathodische bescherming is een elektrochemische
methode om corrosie (roestvorming) te bestrijden. Dit wordt vooral toegepast bij stalen
constructies die zich in een geleidend medium bevinden. Onder "geleidend medium" wordt
verstaan water of een bodem waarin (bijna) altijd water aanwezig is. Voor anodes komen in
aanmerking Zink en Aluminium. Aluminium heeft een hogere energieopbrengst per kilogram en
derhalve een lagere emissie naar de omgeving. In dit MER is ervan uitgegaan dat op de fundering
aluminium sacrifiële (opofferings) anodes zullen worden gebruikt. Deze anodes hebben een
geschat gewicht van 1.000 tot 2.000 kg per fundering. Deze anodes bevatten ongeveer 94,9 %
tot 99,2 % aluminium die over de levensduur van de anode wordt afgescheiden.
Erosiebescherming
Uit onderzoek van Fugro (2004) blijkt dat rondom de fundering, tijdens extreme weerscondities,
een ontgrondingskuil kan ontstaan met een diepte van circa 2,7 maal de diameter van de fundering.
Om de stabiliteit van de fundering te garanderen zijn twee oplossingen mogelijk. Er kan
voor worden gekozen om de fundering te verlengen of om rond de fundering een beschermingslaag
aan te brengen om het ontstaan van ontgrondingskuilen te voorkomen.
De afmetingen van de fundering worden (in het geval dat een monopile wordt toegepast en verlengd)
dusdanig groot dat de monopile minder goed hanteerbaar wordt. Dit heeft nadelige gevolgen
voor het transport, de installatie en het heien.
Toepassing van erosiebescherming heeft geen negatieve effecten op het milieu. Wel zijn er enkele
positieve milieueffecten. Zo wordt de bodem niet aangetast, treedt er minder sedimenttransport
op en ontstaat er een geschikt vestigingsmilieu voor macrobenthos, bodemvissen en
kreeften [Grontmij, 2004].
Om bovenstaande redenen is ervoor gekozen om in het MER uit te gaan van erosiebescherming.
Hierdoor wordt het ontstaan van ontgrondingskuilen voorkomen en kan de fundering lichter
worden uitgevoerd. De structurele integriteit van de constructie wordt hierdoor beter gewaarborgd.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 70 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
Het gebruik van stortsteen is een standaard methode om de bodem te beschermen tegen erosie.
Het gebruik van stortsteen is bijvoorbeeld ook toegepast bij het OWEZ (zie Wbr-vergunning
AMU/857, 9 maart 2004). Ook bij het Offshore Windpark Q7-WP (zie Wbr-vergunning AMU/743,
18 februari 2002) wordt stortsteen toegepast.
Opbouw erosiebescherming
De erosiebescherming wordt aangebracht in twee lagen. De eerste laag (de zogenaamde filterlaag)
bestaat uit fijn zand en gravel met een diameter van circa 2 centimeter, en wordt aangebracht
direct op de zeebodem. De tweede laag (de zogenaamde beschermingslaag) bestaat uit
grotere stukken stortsteen, met een diameter van circa 40 centimeter. De opbouw van de erosiebescherming
is weergegeven in de onderstaande tabel.
Tabel 3.2 Opbouw erosiebescherming
eerste laag
3 MW monopile
(voornemen)
5 MW monopile
(variant, zie par. 3.3)
3 MW en 5 MW tripod
(variant, zie par. 3.3)
3 MW en 5 MW
gravity base (variant,
zie par. 3.3)
diameter circa 30 m circa 40 m circa 10 m circa 70 m
dikte circa 0,5 m circa 0,5 m circa 0,5 m circa 0,5 m
oppervlakte circa 710 m 2 circa 1260 m 2 circa 240 m 2 circa 3.850 m 2
tweede laag
diameter circa 25 m circa 35 m circa 8,5 m circa 65 m
dikte circa 1,4 m circa 1,4 m circa 1,4 m circa 1,4 m
oppervlakte circa 490 m 2 circa 960 m 2 circa 170 m 2 circa 3.320 m 2
Markering
Bij de markering van het windpark c.q. de windturbines worden de IALA (International Association
of Marine Aids to Navigation and Lighthouse Authorities) richtlijnen [IALA, 2004] gehanteerd.
Ook zal worden voldaan aan de eisen die de luchtvaart stelt. Door het hanteren van deze
richtlijnen wordt ervoor gezorgd dat het windpark goed waarneembaar, dit komt de scheepvaart-
en luchtvaartveiligheid ten goede.
De IALA heeft de aanbevelingen opgesteld omdat zij:
een toename zien in het aantal gebieden met meerdere windturbines en het mogelijke gevaar
voor de scheepvaart;
tevens vaststellen dat, afhankelijk van het risico, het een zaak van de nationale autoriteit is
om te beslissen of en hoe een windpark bebakend zou moeten worden;
ook vinden dat het markeren de veiligheid voor de scheepvaart verhoogt en de windturbines
beter beschermt.
In het verlichtingsplan, dat een onderdeel vormt van de Wbr-vergunningaanvraag, is nader ingegaan
op de wijze van verlichting, markering en gebruik van geluidsignalen.
De markering van het windpark is gebaseerd op de IALA-richtlijnen [IALA, 2004], dit betekent
voor het windpark dat:
iedere windturbine op een hoek of iedere windturbine waar de vorm van het windpark verandert
(een zogenaamde Significant Peripherical Structure (SPS)) zal worden voorzien van
een geel flitsende maritieme lantaarn met een zichtbaarheid van minimaal 5 NM (Nautic Miles)
bij een ATF (Atmosferische Transmissie Factor) van 0,74 en een morse code U iedere
15 seconden;
indien de afstand tussen twee SPS-en die aan dezelfde rand van het windpark liggen groter
is dan 2 NM, een tussenliggende windturbine met een geel flitsende maritieme lantaarn zal
worden voorzien. Deze maritieme lantaarn zal een bereik hebben van minimaal 2 NM en
een afwijkend karakter hebben ten opzichte van de maritieme lantaarn van een SPS;
de scheepvaart verlichting een minimale beschikbaarheid zal hebben van 99,0% (IALA category
2);
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 71 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
de maritieme lantaarns worden op een hoogte tussen 6 m en 15 m boven HAT-zeeniveau
en in ieder geval onder het laagste punt van de rotor geïnstalleerd en zullen vanaf de buitenzijde
van het windpark zichtbaar zijn;
alle windturbines gesitueerd op de contourlijnen zullen worden voorzien van een retroreflectief
materiaal met een gele kleur. Dit materiaal wordt aangebracht vanaf HAT-zeeniveau tot
15 m hoogte hierboven of tot de hoogte van de maritieme lantaarn (indien aanwezig), afhankelijk
van welke hoogte het hoogst boven HAT-zeeniveau is;
alle windturbines aan de buitenrand van het windpark zullen worden voorzien van een radar
reflector. Indien de bevoegde autoriteiten hiervan willen afwijken in verband met mogelijk teveel
reflectie zullen minder turbines van radar reflectoren worden voorzien, dit in overleg met
de betrokken instanties;
het windpark van voldoende misthoorns zal worden voorzien om een dekking van 2 NM
rondom het windpark te garanderen. De misthoorn zal een morse code U blazen;
op de gondel van iedere windturbine en op het transformatorstation zal een 50cd rood vastbrandend
luchtvaart obstructielicht worden aangebracht, welke onder alle omstandigheden
vanuit iedere richting te zien zal zijn.
Het maritieme licht en de misthoorn zullen moeten voldoen aan de eisen van Rijkswaterstaat
Noordzee van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Het luchtvaart obstructielicht zal moeten
voldoen aan de eisen van de Divisie Luchtvaart van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat.
De bovenstaande maritieme en luchtvaart obstructie lichten zullen automatisch worden
aan- en uitgeschakeld met behulp van een lichtcel. Het inschakelmoment is 15 lux en het uitschakelmoment
is 60 lux. De misthoorns zullen automatisch door middel van een mistdetector
worden ingeschakeld. De mistdetector zal worden afgesteld op een zichtbaarheid van 2NM.
Voor het gedeelte van de windturbine boven het werkbordes (15 m) zijn geen richtlijnen/voorschriften
aanwezig. In verband met beperking van de zichtbaarheid (vanaf de kust) zou
gekozen kunnen worden voor een niet opvallende kleur, zoals grijs of blauw. Daarentegen kan
ter vergroting van de zichtbaarheid voor de scheepvaart juist gekozen worden voor een opvallende
kleur (bijvoorbeeld rood). De rotorbladen worden bij voorkeur uitgevoerd in een standaardkleur,
zoals grijs of wit. Dit heeft een meer praktische achtergrond. Afwerking in een bijzondere
kleur lijdt tot een langere levertijd bij vervanging/reparatie. In hoofdstuk 7 (landschap)
wordt met betrekking tot de zichtbaarheid nader aandacht besteed aan de kleur van windturbines.
In het bij de Wbr-vergunningaanvraag behorende verlichtingsplan wordt de wijze van verlichting
nader uitgewerkt. Betreffende markering en verlichting tijdens de constructiefase zullen te zijner
tijd afspraken worden gemaakt met het bevoegd gezag.
3.2.2 Parkbekabeling en transformatorstation
Parkbekabeling
Tussen de windturbines in het windpark worden speciale zeekabels aangelegd (zie figuur 3.4).
De kabels hebben een stalen mantel die aan beide zijden wordt geaard. De kabels zijn drieaderig
(één kabel per fase) en worden uitgevoerd met een aantal glasvezeladers. De glasvezeladers
worden gebruikt voor afstandsbediening en bewaking van het windpark. Er worden alleen
olievrije kabels toegepast, milieuverontreiniging bij een eventuele beschadiging wordt
hiermee voorkomen. Bij beschadiging van een kabel zal automatisch de spanning van de kabel
worden gehaald.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 72 van 354

Figuur 3.4 Drie-aderige 34 kV elektriciteitskabel
Voorgenomen activiteit en alternatieven
In dit MER wordt uitgegaan van toepassing van 34 kV wisselspanning. Dit is op dit moment de
meest reële optie vanwege de lagere investeringskosten ten opzichte van gelijkspanning. De
hogere kosten bij gelijkspanning worden met name veroorzaakt door de dure converters voor
de omzetting van wisselspanning naar gelijkspanning en omgekeerd, en de lagere courantheid
van gelijkstroomkabels. Het nadeel van wisselspanning (ten opzichte van gelijkspanning) is het
hogere energieverlies en daarmee een iets groter operationeel verlies. Doordat drie-aderige
kabels worden toegepast, zullen de magnetische velden van de aders elkaar grotendeels opheffen.
Een eventueel restveld wordt deels geëlimineerd door de staalband (demping circa 10 à
15 dB). De ingraafdiepte (1 m) reduceert dan nog de resterende veldsterkte met het kwadraat
van de diepte. Om bovenstaande redenen wordt verwacht dat er geen (of slechts een verwaarloosbaar)
uitwendig magnetisch of elektrisch veld optreedt.
Bij het voorlopig ontwerp van de parkbekabeling was het belangrijkste criterium de minimalisering
van de kosten; des te kleiner de lengte aan parkbekabeling des te lager de kosten. Minimalisering
van de kosten en het milieu gaan hier hand in hand; des te kleiner de lengte aan parkbekabeling
des te minder verstoring van het milieu. Op de 34 kV kabels kan ongeveer 40 MW
worden aangesloten. Dat betekent dat, afhankelijk van het turbinetype, 13 (bij 3 MW turbines) of
8 (bij 5 MW turbines) windturbines kunnen worden aangesloten op een streng.
De dwarsdoorsnede van de kabels varieert van 150 mm 2 (aan het begin van de kabel, als er
maar 1 turbine is aangesloten) tot 500 mm 2
(als alle turbines in een streng zijn aangesloten).
Alle kabels monden uit bij het transformatorstation in het midden van het windpark.
De elektriciteitskabels komen tenminste 1 meter diep in de zeebodem te liggen. De diepteligging
van de elektriciteitskabels is gebaseerd op het dynamische karakter van de kustzone, het
voorkomen van interactie met de visserij en de richtlijnen voor het ontwikkelen van een vergunbare
kabelroute [V&W, 2004a].
In de onderstaande tabel is de lengte aan parkbekabeling weergegeven voor alle varianten. De
parkbekabeling is weergegeven in figuur 3.1.
Tabel 3.3 Aantal km parkbekabeling per inrichtingsvariant
aantal km parkbekabeling bij
het Energievriendelijk alternatief
aantal km parkbekabeling bij
het omgevingsvriendelijk alter-
natief
Basisvariant
3 MW, 7 D
(voornemen)
Compacte variant
3 MW, 5 D
(variant, zie
par. 3.3)
1. Conductor
2. Conductor shielding
3. XLPE insulation
4. Insulation shielding
5. Shielded with copper tape
6. Tape
7. Inner sheath
8. Armored steel tape
9. PVC sheath
Basisvariant
5 MW, 7 D
(variant, zie
par. 3.3)
Compacte variant
5 MW, 5 D
117 km 172 km 94 km 138 km
77 km 113 km 60 km 85 km
(variant, zie par. 3.3)
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 73 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
Transformatorstation
Vanaf de windturbines lopen 34 kV kabels naar het transformatorstation in het midden van het
windpark. Het transformatorstation wordt in het midden van het windpark geplaatst om de lengte
aan parkbekabeling te beperken. In het transformatorstation wordt de elektriciteit omgezet
van 34 kV naar 150 kV. Vanaf het transformatorstation lopen vervolgens twee 150 kV kabels
naar de kust waar op het landelijke elektriciteitsnet kan worden aangesloten. Er is gekozen voor
150 kV om energieverliezen te beperken. In de onderstaande figuur is een voorbeeld weergegeven
van een offshore transformatorstation (bron: www.isc.dk). Dit is het transformatorstation
dat gebruikt wordt bij het offshore windpark Nysted (Denemarken).
Figuur 3.5 Voorbeeld offshore transformatorstation
Transformatoren voor 34/150 kV kunnen in extreem hoge vermogens worden ontwikkeld (tot
circa 1.000 MVA). De beperking in het vermogen wordt in principe gevormd door het maximale
gewicht dat nog gehanteerd kan worden. Wat ook meespeelt is dat de transformator op zee
vervangen moet kunnen worden indien deze defect zou raken. Een transformator van 120 tot
150 MVA is hanteerbaar en gangbaar in de offshore industrie. In het MER wordt uitgegaan van
een transformator van 150 MVA. Dit komt overeen met een vermogen van circa 130 MW. Dit
betekent dat voor het windpark (basisvariant 3 MW) vier transformatoren nodig zijn. Deze worden
geplaatst op het transformatorplatform.
De belangrijkste onderdelen van een transformatorstation zijn de transformator (34/150 kV), de
34 kV schakelinstallatie en de 150 kV schakelinstallatie.
De transformator is een klassieke oliegevulde transformator. Dit type transformator is zeer robuust
en betrouwbaar. Het transformatorstation wordt uitgevoerd als een gesloten systeem. De
schakelapparatuur 34 kV en 150 kV is van het GIS-type (gass insulated system). De actieve
delen zijn ondergebracht in volledig afgesloten compartimenten gevuld met SF6-gas (circa 70
kg). Het transformatorstation is ook uitgerust met voorzieningen als een beveiligingssysteem,
noodstroomvoorzieningen, noodverblijf, brandbestrijdingssystemen etc.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 74 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
De exacte afmeting van het transformatorstation wordt pas in een later stadium bepaald. Het
transformatorstation zal waarschijnlijk een omvang krijgen van circa 25 (lengte) x 25 (breedte) x
20 meter (hoogte). Het platform zal ongeveer op 15 meter boven gemiddeld zeeniveau (MSL)
worden geplaatst. Het transformatorstation wordt geplaatst op een metalen jacket die met vier
monopiles (doorsnede circa 5 m) in de zeebodem is gefundeerd. Rondom de monopiles wordt
erosiebescherming aangebracht (zie tabel 3.2).
In elke transformator bevindt zich circa 80 ton olie. Eventuele lekkages worden opgevangen in
een reservoir waarvan de inhoud groter is dan de hoeveelheid olie in de transformator. Op het
transformatorstation is ook een noodstroomgenerator voorzien. De bijbehorende dieseltank
heeft een inhoud van circa 100 ton. Ook hier bevindt zich onder de dieseltank een reservoir
waarvan de inhoud groter is dan de inhoud van de dieseltank. Eventuele lekkages worden hierdoor
opgevangen. Andere onderdelen van het transformatorplatform bevatten slechts een kleine
hoeveelheid olie, ook hier zijn opvangsystemen aanwezig. Het transformatorstation is bereikbaar
door een aanmeerconstructie op zeeniveau, die bereikbaar is door middel van een
ladder.
3.2.3 Kabeltracé van het windpark naar het aansluitpunt op het elektriciteitsnet
De geproduceerde energie wordt vanaf het windpark, via het transformatorstation in het windpark,
naar het vaste land getransporteerd. Voor het transport wordt gebruik gemaakt van 150
kV elektriciteitskabels (wisselspanning). Het vermogen dat over één kabel kan worden getransporteerd
hangt sterk af van het type kabel en omgevingsfactoren (o.a. bodemgesteldheid en
omgevingstemperatuur). Vanuit technisch en economisch oogpunt ligt de grens op ongeveer
300 MW. In het voornemen (basisvariant 3 MW) bedraagt het geïnstalleerd vermogen 462 MW.
In theorie zijn dan twee kabels nodig waarover elk een vermogen van circa 230 MW kan worden
getransporteerd, hier wordt in het MER vanuit gegaan. In de onderstaande tabel is aan de
hand van het benodigd aantal kabels (kolom 3) en de lengte van het kabeltracé (kolom 4), de
totale lengte aan elektriciteitskabels berekend (kolom 5). In het MER wordt uitgegaan van aanlanding
bij IJmuiden, als alternatief zal aanlanding bij Callantsoog worden onderzocht (zie paragraaf
3.3). De kabeltracés zijn weergegeven in figuur 1.2.
Tabel 3.4 Totale lengte aan elektriciteitskabels
Inrichtingsvariant Geïnstalleerd
energievriendelijk
alternatief
basisvariant 3 MW
(voornemen)
compacte variant 3 MW
(variant, zie par. 3.3)
basisvariant 5 MW
(variant, zie par. 3.3)
compacte variant 5 MW
(variant, zie par. 3.3)
omgevingsvriendelijk alterna-
tief
basisvariant 3 MW
(variant, zie par. 3.3)
compacte variant 3 MW
(variant, zie par. 3.3)
basisvariant 5 MW
(variant, zie par. 3.3)
compacte variant 5 MW
(variant, zie par. 3.3)
vermogen (MW)
Benodigd
aantal kabels
Lengte
kabeltracé (km)
462 2 Callantsoog
IJmuiden
867 3 Callantsoog
IJmuiden
415 2 Callantsoog
IJmuiden
770 3 Callantsoog
IJmuiden
303 1 Callantsoog
IJmuiden
564 2 Callantsoog
IJmuiden
280 1 Callantsoog
IJmuiden
505 2 Callantsoog
IJmuiden
36
58
36
58
36
58
36
58
36
58
36
58
36
58
36
58
Totale lengte aan
elektriciteitskabels
(km)
72
116
108
174
72
116
108
174
36
58
72
116
36
58
72
116
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 75 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
De elektriciteitskabels worden vanaf het transformatorstation in het windpark tot circa 3 kilometer
uit de kust tenminste 1 meter diep gelegd. In het resterende gedeelte tot aan de kust worden
de elektriciteitskabels in verband met morfologische processen en de aanwezigheid van brandingsruggen
tenminste 3 meter diep aangelegd. Indien in het gebied zandgolven voorkomen,
dan wordt bij de diepteligging uitgegaan van het bodemniveau tussen de zandgolven. Hierdoor
wordt voorkomen dat de kabels door bijvoorbeeld storm bloot komen te liggen. De kabels komen
op een onderlinge afstand van 50 m te liggen (zie kopje "bundeling van kabels"). De diepteligging
van de elektriciteitskabels is gebaseerd op het dynamische karakter van de kustzone,
het voorkomen van interactie met de visserij en de richtlijnen voor het ontwikkelen van een vergunbare
kabelroute [V&W, 2004a]. Om het onderhoud van de kabels mogelijk te maken wordt
ter weerszijden van het kabeltracé een onderhoudszone ingesteld van 500 tot 1.500 m.
Potentiële aanlandingspunten/aansluitpunten
De locatie waar het kabeltracé op de kust kan aanlanden wordt bepaald door de mogelijkheid
om in de nabijheid van het aanlandingspunt de opgewekte elektriciteit aan te sluiten op het
elektriciteitsnet. In de omgeving van het windpark, langs de Noord-Hollandse kust, zijn twee
potentiële locaties aanwezig waar mogelijk kan worden aangesloten op het elektriciteitsnet: het
380 kV station in Beverwijk en het 150 kV station nabij Callantsoog (zie figuur 3.6). Aansluiting
op het 380 kV net bij de Maasvlakte wordt in dit MER, gezien de grote afstand tot het windpark,
niet meegenomen.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 76 van 354

Figuur 3.6 Overzicht Nederlands Transportnet (bron: www.tennet.nl)
Voorgenomen activiteit en alternatieven
Aansluiting geschiedt bij voorkeur op het 380 kV hoogspanningsnetwerk dat in beheer is bij
Tennet. Dit hoogspanningsnetwerk is er speciaal op ingericht om grote installaties, zoals offshore
windparken, te kunnen aansluiten op het elektriciteitsnetwerk. Het regionale netwerk (deels
110 kV en deels 150 kV) is hier in principe niet geschikt voor. Het is echter wel mogelijk om op
zee opgewekte capaciteit aan te sluiten op het regionale netwerk zolang de capaciteit het toelaat.
De vraag hierbij is in hoeverre de 150 kV stations in Noord-Holland mogelijkheden bieden
om individuele windparken op aan te sluiten. Over het algemeen is het ongewenst om grote
productiemiddelen op deze netten aan te sluiten omdat de transporten die hieruit voortkomen
moeilijk beheersbaar zijn [EZ, 2005a].
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 77 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
Het voornemen gaat ervan uit dat het kabeltracé aanlandt bij IJmuiden en wordt aangesloten op
het 380 kV station in Beverwijk. Als alternatief zal aansluiting aanlanding bij Callantsoog worden
onderzocht (zie paragraaf 3.3).
Aanlanding bij IJmuiden en aansluiting op het 380 kV station in Beverwijk
Langs de kust van Noord-Holland kan op één plaats offshore opgewerkte energie worden aangesloten
op het 380 kV elektriciteitsnet, namelijk bij het 380 kV station in Beverwijk (aanlanding
bij IJmuiden). De capaciteit van dit aansluitpunt is momenteel zodanig dat, na enkele netaanpassingsmaatregelen,
tegen niet al te hoge kosten één tot enkele offshore windparken hierop
kunnen worden aangesloten. In dit MER wordt ervan uitgegaan dat vanaf 2010 bij Beverwijk,
kan worden aangesloten op het hoogspanningsnet (380 kV). Dit correspondeert met hetgeen
staat vermeld in de studie Connect 6.000 [EZ, 2004] betreffende de planning van het verzwaren
van het elektriciteitsnet op land.
Het kabeltracé loopt in een min of meer rechte lijn van het windpark naar het aanlandingspunt
bij IJmuiden. Het laatste deel van het tracé, vanaf het windpark OWEZ naar het aanlandingspunt,
loopt evenwijdig aan een olie/gasleiding. Het tracé op zee heeft een lengte van circa 58
km. Het tracé kruist zeven in gebruik zijnde telecomkabels en twee verlaten telecomkabels. De
verlaten telecomkabels zullen plaatselijk worden verwijderd. Het tracé kruist ook twee keer een
olie/gasleiding: direct ten zuidoosten van het windpark en direct ten noorden van het windpark
OWEZ. Na de duinkruising loopt het kabeltracé naar het onderstation in Velsen, waar het wordt
aangesloten op het elektriciteitsnet. De wijze waarop bestaande kabels en leidingen worden
gekruist staat beschreven in het kopje "kruising met bestaande kabels en leidingen". De aansluiting
op het elektriciteitsnet wordt hieronder nader toegelicht.
De richtlijnen voor dit MER geven aan dat voor het traject na de duinkruising geen alternatieven
onderzocht hoeven te worden. De effecten van het tracé op land zijn wel beschreven, deze zijn
opgenomen in bijlage 1. Het technisch ontwerp valt buiten de reikwijdte van de Wbr-vergunning
en zal naderhand worden uitgewerkt in een detailontwerp. Dit detailontwerp, voor de vergunningaanvragen
voor het tracé op land, zal te zijner tijd worden uitgewerkt op basis van de dan
beschikbare techniek. Het is de verantwoordelijkheid van de netwerkbeheerder (Tennet) om de
elektriciteitskabels aan te sluiten op het hoogspanningsstation in Beverwijk. Eneco zal de aanlanding
van de elektriciteitskabels en het aanleggen van ondergrondse elektriciteitskabels vanaf
de zeewering tot aan de perceelsgrens van het hoogspanningsstation voor haar rekening nemen.
De netwerkbeheerder is vervolgens verantwoordelijk om de netverbinding op een vooraf
afgesproken datum te activeren. Zodra de netverbinding tot stand is gebracht, kan het windpark
in gebruik worden genomen.
Aanlanding bij IJmuiden/Beverwijk kent een aantal bijzondere ruimtelijke en bestuurlijke beperkingen.
Het gebied kent een veelheid van functies (zware industrie, rail, woonbebouwing) en
heeft zeer weinig fysieke ruimte beschikbaar voor (werkzaamheden voor) nieuwe kabels. De
volgende opties zijn aan de orde (zie onderstaand figuur):
optie 1: aanlanding in het duingebied van Beverwijk/Velsen;
optie 2: aanlanding aan de havenhoofden van de haven van IJmuiden.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 78 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
Figuur 3.7 Locaties van stations bij Beverwijk/Velsen; het bestaande 150 kV station ( links) en
het geplande 380 kV station (rechts)
Optie 1: aanlanding in het Duingebied van Beverwijk/Velsen
Dit is de optie met aanlanding in het duingebied van Beverwijk/Velsen waar ook de individuele
aanlandingen van de windparken OWEZ en Q7 plaatsvinden. Technisch is het mogelijk gebundelde
kabels van offshore projecten, eventueel met verschillende momenten van realisatie, in
een geconcentreerde zone van enkele honderden meters door de zeewering te geleiden. Na de
kruising van het waterstaatswerk Reyndersweg loopt het tracé daarna ten noorden van het zuidelijke
Corus-terrein via de Zeestraat naar het 150 kV station in Velsen-Noord en van daaruit
naar het nieuwe 380 kV station Beverwijk (zie figuur 3.7). Het tracé zal zoveel mogelijk worden
gebundeld met infrastructuur. Een niet te onderschatten probleem bij dit tracé is het onderdeel
langs de Zeestraat. Deze weg vormt een belangrijke verkeersader voor Wijk aan Zee; voorkomen
moet worden dat door kabelwerkzaamheden langdurige congesties optreden op deze
wegverbinding.
Een mogelijke variant op dit tracé, is er één die over het noordelijke Corus-terrein loopt. Uit gesprekken
is gebleken dat Corus bereid is om de mogelijkheden voor kabeltracés over de Corusterreinen
met initiatiefnemers te bespreken. Nadrukkelijk wordt erop gewezen, dat de ruimtelijke
inpassingsproblematiek in Beverwijk/Velsen veeleer verband houdt met het kabeltracé dan met
de locatie van het 380 kV station. De technische aandachtspunten voor het noordwestelijke tracé
zijn met name: a) het passeren van de duinenrij, b) een relatief lang kabeltracé op land naar
het inpassingpunt en c) de kruising van de bestaande rail-, kabel- en leidingeninfrastructuur van
partijen als Gasunie, Waterleidingbedrijf, NS, Corus, Wintershall, Eneco, NUON e.a.; dergelijke
kruisingen vergen afspraken over minimaal te hanteren afstanden, corrosieve invloeden, aarding
van kabels e.d.
Bestuurlijke aandachtspunten zijn:
een voorkeur van diverse partijen in deze regio voor een zekere regierol van de overheid bij
aanlanding en aansluiting van offshore windenergie op het hoogspanningsnet;
de mogelijke rol en betekenis van Corus, gegeven het feit dat het Corus-terrein een groot
grondoppervlak bestrijkt dat bovendien ligt op het gebied van de drie gemeenten Velsen,
Beverwijk en Heemskerk;
de bestaande schaarste aan ruimte in het gebied waardoor het regelen van een (eigen) kabeltracé
een zeer moeizaam traject is.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 79 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
Optie 2: aanlanding aan de havenhoofden van de haven van IJmuiden
In dit tracé vindt aanlanding plaats parallel aan de noordelijke havenhoofden van de haventoegang
naar IJmuiden, waarna het tracé parallel aan de IJ-geul (de toegangsgeul naar de haven
van IJmuiden) naar het 150 kV station in Velsen loopt en van daaruit naar het 380 kV station in
Beverwijk. De bestuurlijke aandachtspunten zijn nagenoeg identiek als bij optie 1.
PASSAGE ZEEWERING EN DUINDOORKRUISING BIJ AANLANDING BEVERWIJK
Bij Beverwijk is het passeren van de zeewering het meest relevant voor het beoordelen van de
beleidsmatige mogelijkheden. Zowel vanwege de kwetsbaarheid van het duingebied als vanwege
het aanlandingsvraagstuk (vinden van kabeltracés in het drukke havengebied) en inpassingsvraagstuk
(benodigde aanpassingen in het energienet) is een zekere bundeling voor Beverwijk
wenselijk. Met name waar het betreft het passeren van de zeewering, en in mindere mate,
de kustzone en de route over land.
In Connect 6.000 is ingegaan op duindoorkruisingen bij met name het aanlandingspunt IJmuiden.
Geadviseerd werd om de duindoorkruising uit te voeren via een betonnen bak of een
gronddek over de zeewering. Inmiddels zijn de inzichten enigszins gewijzigd. De gestuurde
boortechniek wordt beschouwd als een vriendelijker manier voor een duindoorsteek. Deze
techniek maakt het mogelijk om de duinen op elke gewenste locatie te passeren en om meerdere
circuits in één boring aan te leggen. Het tussenliggende gebied blijft daardoor onaangetast,
hier zullen geen werkzaamheden plaatsvinden.
Vergelijking en afweging opties 1 en 2 (aanlanding IJmuiden)
Uit bovenstaande beschrijvingen van opties 1 en 2 valt op voorhand niet direct te concluderen
welke optie de voorkeur heeft. Wel is duidelijk dat optie 1 beter is onderzocht, deze optie is immers
in grote lijnen dezelfde als het traject dat voor de windparken OWEZ en Q7 is gevolgd. De
mogelijkheid en de voor- en nadelen van optie 2 zijn in de praktijk veel minder onderzocht.
Omdat op dit moment niet een eenduidige de voorkeur kan worden uitgesproken tussen opties
1 en 2 wordt in dit MER optie 1 als uitgangspunt genomen. In theorie lijkt deze optie het meest
logisch in termen van bundeling met de tracés van de windparken OWEZ en Q7. In de praktijk
kunnen de voordelen van bundeling echter gering zijn, de kabel dient namelijk op enige afstand
van de kabels van de andere windparken te worden gelegd. Ook is onduidelijk op welk deel van
het traject nog ruimte is voor een 3 e kabel (naast OWEZ en Q7). Met name in het bebouwde
deel van het traject zal deze ruimte ontbreken. In dat geval kan deels een ander traject worden
gekozen, bijvoorbeeld door of langs het Corus-terrein. In een later stadium zal nader gekeken
moeten worden of een aanlanding en tracé op land conform optie 1 daadwerkelijk voordelen
biedt of dat een ander aanlandingspunt of een ander tracé op land, bijvoorbeeld optie 2, wellicht
de voorkeur heeft.
Aansluitpunt op zee
Wanneer er meerdere windparken op zee worden ontwikkeld kan het aanleggen van een gemeenschappelijke
elektrische infrastructuur op zee kostenvoordelen hebben ten opzichte van
individuele aansluitingen. In de studie Connect 6.000 [EZ, 2004] is dit onderzocht. In deze studie
zijn individuele aansluitingen vergeleken met de aanleg van een 380 kV elektriciteitsnet op
zee. In deze studie is alleen gekeken naar de kostenaspecten, milieuaspecten (m.n. bepaald
door de kabellengte) zijn hierin niet meegenomen. In de studie Connect 6.000 [EZ, 2004] is een
aansluitpunt op zee als volgt omschreven (zie onderstaand kader).
`
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 80 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
De configuratie
Vanuit het tussenstation kunnen meerdere aansluitpunten worden aangesloten, en vanuit een
aansluitpunt kunnen meerdere windparken worden aangesloten.
Een tussenstation en aansluitpunt op zee
Een station op zee zal bestaan uit een platform of caisson met daarop een gesloten gebouw
waarin de elektrische apparatuur is opgesteld. Net als gebruikelijk in de bestaande offshore
techniek vindt de bouw plaats aan de wal, waarna het geheel wordt vervoerd naar zijn fundatie
op zee. Een platform of caisson kan niet modulair gebouwd worden.
Het leggen van kabels
De route van een station op zee naar een station aan de kust kan worden opgedeeld in vier
stukken: de zee, de zeewering, (eventueel) een duingebied en het stuk op land naar het kuststation.
Op zee worden kabels gelegd met gespecialiseerde schepen. Met waterjets wordt de
kabel in de bodem ingegraven. De minimale onderlinge afstand tussen twee kabels is 20 à 50
m.
Het voornaamste effect bij aanleg, onderhoud en verwijdering van elektriciteitskabels is het (tijdelijk)
verlies aan bodemfauna, dit wordt veroorzaakt door het trenchen van kabels. Ook kan
rondom een elektriciteitskabel een magnetisch veld ontstaan waardoor de oriëntatie en migratie
van bepaalde soorten zeezoogdieren en vissen kan worden verstoord. De grootte van bovengenoemde
effecten is rechtevenredig met de lengte van de kabel(s). Bij het doortrekken van het
380 kV hoogspanningsnet op land naar een tussenstation op zee (rond de 12-mijlszone) zullen
individuele kabeltracés naar het aansluitpunt op het elektriciteitsnet op land overbodig zijn. De
totale kabellengte (windpark - aansluitpunt op land) zal hierdoor afnemen (zie onderstaande
alinea). Dit geldt eveneens voor de bijbehorende milieueffecten, aangezien de omvang van de
milieueffecten rechtevenredig is met de lengte van het kabeltracé. In de studie Connect II [EZ,
2005a] zijn de aansluitmogelijkheden op zee nader uitgewerkt. Geconcludeerd wordt dat vanuit
het perspectief van een geleidelijke ontwikkeling van windenergie op zee, er een korte termijn
voorkeur is voor individuele aansluitingen. Dit blijkt het meest kostenefficiënt. Op middellange
termijn (na 2010) kan een aansluitpunt op zee mogelijk kansrijk worden, waarbij het vermogen
van bijvoorbeeld drie windparken op zee wordt verzameld op een platform en met een kabel
wordt aangesloten op het net op land. Een regierol vanuit de overheid is daarbij wel een kritische
succesfactor.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 81 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
AFNAME KABELLENGTE
Op één 380 kV (wisselspanning)kabel kan ongeveer 700 MW aan vermogen worden aangesloten,
dat is ruim twee keer zo veel als bij één 150 kV (wisselspanning)kabel waar ongeveer 300
MW op kan worden aangesloten. Dat betekent dat bij het doorsnijden van de 12-mijlszone circa
de helft minder kabellengte nodig is. Doordat vanaf de afzonderlijke windparken naar het tussenstation
(waar 150 kV wordt opgevoerd naar 380 kV) ook een 150 kV kabel moet worden
aangelegd, is de eigenlijke besparing aan kabellengte minder. De exacte besparing is afhankelijk
van de afstand van de individuele windparken tot het tussenstation op zee.
Bundeling van kabels
Er zijn twee manieren om elektriciteitskabels neer te leggen: gebundeld of ongebundeld. Voordat
beide opties worden toegelicht wordt opgemerkt dat "bundeling" een beperkt begrip is. Vanuit
technisch oogpunt dient namelijk altijd een minimale afstand tussen de kabels te worden
aangehouden. Het is namelijk praktisch gezien onmogelijk om in een werkgang meerdere kabels
in één sleuf te leggen; hier zijn meerdere werkgangen voor nodig. Bij het leggen van de
tweede kabel dient, om beschadiging van de eerste kabel te voorkomen, minimaal 50 meter
afstand te worden aangehouden.
Bij een gebundelde ligging (afstand tussen kabels minimaal 50 m) is de kans groter dat als één
kabel wordt beschadigd (door bijvoorbeeld een visnet of een slepend anker), de andere kabel(s)
ook worden beschadigd. Bij het niet bundelen van de kabels is de kans op een gelijktijdige beschadiging
van de kabels minimaal. Het enige voordeel van een gebundelde ligging (afstand
tussen kabels minimaal 50 m) is dat dit minder belemmeringen geeft voor toekomstige nieuwe
kabels en/of leidingen. Ook bij aanlegwerkzaamheden is er geen verschil in effecten tussen een
gebundelde en ongebundelde ligging.
Kruising met bestaande kabels en leidingen
Bij de aanleg van het kabeltracé naar de kust worden mogelijk bestaande kabels en leidingen
gekruist. Verlaten kabels worden in principe plaatselijk verwijderd, een kruising is hierdoor niet
noodzakelijk. Bij kabels en leidingen die nog in gebruik zijn, wordt in overleg met de eigenaar
van de kabel of leiding de wijze van kruising bepaald. In dit MER is voor de kruising van kabels
en leidingen een standaard werkwijze gehanteerd, deze is hieronder beschreven. Bij de werkwijze
wordt geen onderscheid gemaakt tussen kabels en leidingen.
Kruising kabel of leiding
De jettrench zal de kabel of leiding niet dichter naderen dan 50 meter (om beschadiging van
de kabel of leiding te voorkomen).
Vanuit praktische overwegingen en om beschadiging van de kabel of leiding te voorkomen
worden kabels en leidingen bovenlangs gekruist.
Tussen de kabel of leiding en de elektriciteitskabel(s) wordt een afstand aangehouden van
minimaal 300 mm. Hiervoor worden zogenaamde betonnen of bitumen 'matrassen' gebruikt.
De kruisingshoek tussen de kabel of leiding en de elektriciteitskabel(s) zal tussen de 30 en
90 graden liggen, 90 graden heeft hierbij de voorkeur.
De kruising wordt afgedekt met een laag stortsteen.
De kruising zal geen invloed hebben op de kathodische bescherming van de leiding.
Om de exacte ligging van de kabel of leiding in kaart te brengen zal een locatiestudie worden
uitgevoerd in zowel horizontale als verticale richting. Deze studie zal zich uitstrekken tot
een afstand van 1 kilometer vanaf het kruisingspunt.
Tijdens de uitvoering van de kruising zal een toezichthouder van de eigenaar van de kabel
of leiding aanwezig zijn.
De kruising wordt uitgevoerd conform de specificaties zoals beschreven in NEN NPR 6912.
3.2.4 Aanleg windpark
Materieel en planning
Voor de aanleg van het windpark zijn verschillende opties mogelijk. Er zijn vele opties in ontwikkeling
en de verwachting is dat de komende jaren de aanlegtechnieken en het scala aan schepen
dat daarvoor geschikt is, zal worden uitgebreid en verder zal worden ontwikkeld. Het beno-
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 82 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
digde offshore materieel voor het plaatsen van funderingen en turbines bestaat uit vaartuigen
die een stabiel platform kunnen bieden voor het heien van funderingen en het plaatsen van de
turbines op de funderingen. Een voorbeeld hiervan is een jack-up platform, dit is een drijvende
bak met uitschuifbare poten. Deze platforms zijn voldoende voorhanden in de offshore industrie.
Ze zijn echter minder geschikt omdat het uitschuiven van de poten (jack-up van het platform)
vrij lang duurt, ze geen eigen voortstuwing hebben en geen of weinig turbines kunnen vervoeren.
Installatieschepen die speciaal voor het plaatsen van windturbines zijn gebouwd en die gebruikt
zouden kunnen worden zijn: de "Jumping Jack" (zie figuur 3.8) en de "Mayflower Resolution"
(zie figuur 3.9).
Figuur 3.8 Installatieschip Jumping Jack
Figuur 3.9 Installatieschip Mayflower Resolution
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 83 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
Daarnaast zijn ook schepen nodig voor het vervoer van funderingen en windturbines naar de
installatieschepen op locatie. Hiervoor zijn diverse schepen bruikbaar, voorbeelden hiervan zijn
de "Fairpartner" en de "Jumbo Javeling" (zie figuur 3.10). Deze schepen kunnen, met enkele
aanpassingen, ook relatief eenvoudig worden ingezet voor het plaatsen van offshore windturbines
[EZ, 2004].
Figuur 3.10 Transportschip Jumbo Javelin
Uitgangspunt voor de bouw van het windpark is dat het windpark in een zo kort mogelijke tijd
zal worden gebouwd, bij voorkeur binnen één seizoen. Om het windpark binnen één seizoen te
kunnen realiseren zal het in te zetten materieel worden afgestemd op de grootte van het windpark
(het aantal te plaatsen windturbines).
In de Connect 6.000 studie [EZ, 2004] wordt gesteld dat voor de bouw van 550 turbines per
jaar, met de huidige stand van de techniek, circa vijf tot tien installatieschepen noodzakelijk zijn.
Gemiddeld betekent dit één installatieschip per circa 70 turbines (550 turbines/7,5 installatieschip).
Dit komt overeen met de aannames bij de windparken Q7-WP en OWEZ. Bij deze parken
wordt uitgegaan van het plaatsen van 60 turbines in 130 dagen (4,5 maand), respectievelijk
36 turbines in 90 dagen (3 maanden). Uitgaande van een werkbaar seizoen van circa 6 maanden
(april tot en met september) betekent dat 70 à 80 turbines per seizoen.
Voor het Windpark Callantsoog-Noord houdt het bovenstaande in dat het windpark (basisvariant,
154 windturbines) met twee installatieschepen binnen één seizoen kan worden gebouwd.
Voorafgaand aan de bouw zal een uitgebreid bodemonderzoek worden uitgevoerd. De informatie
uit dit onderzoek is van belang voor het definitieve ontwerp van de funderingen en voor het
bepalen van de exacte locatie van de fundering, de benodigde heidiepte en de exacte locatie
van het kabeltracé. Daarnaast verschaft het onderzoek informatie over de aanwezigheid en
exacte locatie van historisch belangrijke objecten zoals scheepswrakken. Tijdens de aanleg kan
hier rekening mee worden gehouden.
Aanleg windpark
In het MER wordt ervan uitgegaan dat de aanleg zal plaatsvinden vanuit een bouwlocatie in de
haven van Den Helder of IJmuiden, afhankelijk van de beschikbaarheid van terreinen. Uitgangspunt
is dat de constructies zoveel mogelijk op de bouwlocatie op land worden gebouwd,
waarna ze op zee aan elkaar worden gemonteerd.
Bij de aanleg van het windpark kunnen de volgende fasen worden onderscheiden:
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 84 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
transport van fabriek naar het haventerrein;
transport van haventerrein naar locatie op zee en aanbrengen fundering en windturbine.
In bijlage III van de Wbr-aanvraag (Oprichtings-, Constructie- en Verwijderingsplan) wordt de
bouw en ontmanteling van het windpark meer in detail beschreven.
Alvorens deze fasen in detail te beschrijven wordt eerst een overzicht gegeven van de bouwlocatie
in de haven.
Bouwlocatie haventerrein
Voor de opslag van materiaal en het testen van windturbines wordt gebruik gemaakt van een
bestaand haventerrein (zie figuur 3.11). Een deel van het haventerrein zal worden gebruikt voor
de opslag van funderingen en onderdelen van windturbines. Ook worden er bouw- en directieketen
en loodsen geplaatst, en indien nodig parkeerplaatsen en bouwwegen aangelegd. Het
haventerrein is voorzien van een lange kademuur waar het aangevoerde materiaal zal worden
uitgeladen en waar de installatie- en transportschepen kunnen aanmeren. Om het risico te beperken
dat een offshore opgebouwde windturbine niet naar behoren functioneert, is het een
optie de windturbine eerst op land op te bouwen en gedurende 1 à 2 dagen te testen. Om het
testen van windturbines mogelijk te maken, kan worden overwogen aan de kade tijdelijke funderingen
en elektrische aansluitingen aan te brengen waarop de windturbines worden opgebouwd
en getest. Op het bouwterrein wordt, indien voor deze optie wordt gekozen, een portaalkraanbaan
aangelegd waarmee de verschillende onderdelen van een windturbine van de opslagplaats
naar de testlocatie aan de kade kunnen worden getransporteerd. Nadat een windturbine
is getest en is goedgekeurd, wordt de windturbine in onderdelen naar de offshore locatie gebracht.
De onderdelen worden met een transportschip naar het installatieschip bij het windpark
vervoerd.
Figuur 3.11 Opslag windturbineonderdelen in haven
Transport van de fabriek naar het haventerrein
Vanuit diverse toeleveranciers worden verschillende onderdelen naar het haventerrein getransporteerd.
Dit zal gezien de omvang en het gewicht van de onderdelen zoveel mogelijk over water
gebeuren. Alle onderdelen worden in de haven gelost en tijdelijk opgeslagen.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 85 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
Transport van haventerrein naar locatie op zee en aanbrengen fundering en windturbine
Het transportschip zal de monopile, het transitiestuk en de andere onderdelen van de windturbine
naar het windpark vervoeren (zie figuur 3.12). Aangekomen op de locatie wordt de monopile
in een template (soort mal) geplaatst en vervolgens neergelaten tot op de zeebodem. Nadat
de horizontale en verticale positie van de monopile zijn gecontroleerd wordt de monopile door
het installatieschip (jack-up platform) de bodem ingeheid. De plaatsing van de monopile zal enkele
uren duren, afhankelijk van de plaatselijke bodemopbouw. De gegevens over de plaatselijke
bodemopbouw worden verkregen door het uitvoeren van een bodemonderzoek, dat voorafgaand
aan de bouw zal worden uitgevoerd.
Figuur 3.12 Windturbineonderdelen komen aan bij windpark
Zodra de monopile op diepte is wordt het transitiestuk op de monopile geplaatst (zie figuur
3.13). Met behulp van het transitiestuk kan een eventuele scheefstand van de monopile (welke
tijdens het heiwerk kan opgetreden) worden gecorrigeerd. Aan het transitiestuk zijn het platform,
de J-tubes (kabelgeleiders) en de toegangsladder bevestigd. Na het aanbrengen van het
transitiestuk wordt overgegaan tot het aanbrengen van de zogenaamde J-tubes (kabelgeleiders),
welke nodig zijn voor de inkomende en uitgaande kabels. Afhankelijk van het eindontwerp
van de monopile kunnen deze inwendig of uitwendig worden aangebracht. Wanneer de
fundering is geplaatst, kan rondom de monopile de erosiebescherming worden aangebracht (zie
paragraaf 3.2.1).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 86 van 354

Figuur 3.13 Transitiestuk op monopile
Voorgenomen activiteit en alternatieven
De windturbines worden vervolgens op het transitiestuk geplaatst. De windturbines worden in
delen geïnstalleerd: eerst de toren (mast), vervolgens de gondel en als laatste de rotorbladen.
De windturbines worden opgebouwd met mensen van de fabrikant die bekend zijn met de specificaties/instellingen
van de windturbine.
Gedurende de tijd dat de eerste windturbines worden opgebouwd zal het transportschip terugkeren
naar de haven om nieuwe onderdelen te halen. Nadat een windturbine is gebouwd (zie
figuur 3.14) wordt een finale inspectie uitgevoerd.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 87 van 354

Figuur 3.14 Windturbine afgemonteerd in het water
Voorgenomen activiteit en alternatieven
Aanleg zeekabels
Het hele kabeltracé voor het windpark is op te delen in drie gedeelten:
de kabels tussen de windturbines (parkbekabeling);
de kabels van het windpark naar de kust;
de kabels van de kust (strand) naar het aansluitpunt op het elektriciteitsnet.
Voordat wordt overgegaan naar de beschrijving van het kabeltracé wordt in het onderstaande
kader eerst de wijze van aanleg nader toegelicht.
Trenchen of baggeren?
Er zijn twee gangbare mogelijkheden om kabels in de zeebodem aan te brengen: trenchen of
baggeren. Bij trenchen wordt water onder hoge druk de bodem ingespoten, hierdoor wordt het
zand opgewoeld en zakt de kabel onder haar eigen gewicht in de zeebodem. Met trenchen zijn
ingraafdieptes tot circa 3 à 4 meter mogelijk. Baggeren leidt door de wijze waarop de grond
wordt verplaatst (hydraulisch transport), tot een grotere vertroebeling van het zeewater. Bijkomend
voordeel van trenchen ten opzichte van baggeren is dat bij het herstellen van de diepteligging
(als kabels hun gronddekking zijn kwijtgeraakt) er geen risico is op beschadiging van de
kabels. Trenchen leidt dus tot minder verstoring van het onderwaterleven en de waterkwaliteit,
en tot minder risico op beschadiging van de kabels. Deze werkwijze heeft ook de voorkeur in de
IALA-richtlijnen [IALA, 2004]. Om bovenstaande redenen is de initiatiefnemer voornemens om
de kabels aan te leggen door middel van trenchen. Alleen bij het kruisen van een vaargeul
wordt gebruik gemaakt van baggeren, omdat met trenchen niet de vereiste ingraafdiepte kan
worden bereikt. De effecten van het lokaal baggeren worden in het MER niet separaat besproken
omdat het baggeren slechts over een beperkte lengte (500 à 600 m) wordt toegepast. Ook
is de te baggeren hoeveelheid verwaarloosbaar ten opzichte van de te baggeren volumes die
vrijkomen bij onderhoudswerkzaamheden aan de vaargeul.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 88 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
Kabels tussen de windturbines (parkbekabeling)
Tussen de windturbines worden speciale zeekabels toegepast. Deze kabels worden door middel
van trenchen (met behulp van speciale ROV (Remote Operated Vehicle) apparatuur) tenminste
1 meter onder de zeebodem gebracht. Met behulp van duikers wordt de kabel in de
J-tube (buis waarin kabels zitten) gebracht die in een bocht eindigt onder de zeebodem. Duikers
voeren de kabel in terwijl in de windturbine de kabel naar boven wordt getrokken. In de windturbine
wordt de kabel, die reeds is voorzien van eindsluitingen, aangesloten op de verdeelschakelaar.
Kabels van het windpark naar de kust
De kabels van het windpark naar de kust worden gelijktijdig met het plaatsen van de windturbines
aangelegd. Voor het leggen van de kabels wordt gebruik gemaakt van speciaal voor dit
doel ontwikkelde apparatuur die, in samenwerking met het schip dat de kabels legt, de kabel in
de zeebodem aanbrengt. De elektriciteitskabels worden vanaf het windpark tot circa 3 kilometer
uit de kust tenminste 1 meter diep gelegd, in het resterende gedeelte tot aan de kust worden de
elektriciteitskabels tenminste 3 meter diep aangelegd. Indien in het gebied zandgolven voorkomen,
dan wordt bij de diepteligging uitgegaan van het bodemniveau tussen de zandgolven. Het
moederschip (zie figuur 3.15) heeft de kabel aan boord waarvan het gewicht (afhankelijk van de
doorsnede) kan oplopen tot 450 ton per kabel. Het moederschip wordt zeer nauwkeurig gepositioneerd
met behulp van een GPS systeem, of indien grotere nauwkeurigheid gewenst is met
behulp van ankers. Met behulp van twee speciale spuitmonden die tot drie meter diep in de
zeebodem kunnen zakken wordt het zand ter plaatse losgeblazen. Dit wordt ook wel 'trenchen'
genoemd en heeft de voorkeur van IALA-richtlijnen [IALA, 2004]. De kabel wordt tussen deze
beide spuitmonden doorgevoerd. Over een bepaalde breedte wordt het zand zo 'verdund' dat
de kabel hier doorheen zakt. De kabellegger is uitgerust met onderwatercamera's, een positioneringsysteem
en sonarapparatuur om obstakels onder water te traceren. De trekkracht op de
kabel wordt gedurende het proces nauwkeurig gecontroleerd om te voorkomen dat de kabel
door doorzakken beschadigd raakt. Naast de trekkracht op de kabel wordt ook de landingspositie
van de kabel continu gecontroleerd en vergeleken met de gewenste kabelpositie. Hiervoor
wordt gebruik gemaakt van een ROV die is uitgerust met een kabel detectie systeem.
Figuur 3.15 Kabellegschip
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 89 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
Kabels van de kust (strand) naar het aansluitpunt op het elektriciteitsnet
De kabels worden vanaf de landzijde onder de duinen doorgeboord en op het strand gekoppeld
aan de zeekabel. Hiervoor wordt een verbinding (een zogenaamde mof) gemaakt die onder het
strand (of aan de zeekant tegen de duinen) kan worden gelegd. Door deze werkwijze wordt
kwetsbaar duingebied maximaal gespaard, een lange kostbare boring vanuit zee vermeden en
het risico van het optreden van kwelwater (als vanuit zee wordt geboord) vermeden.
Planning
Realisatie van het windpark (incl. kabels) kan alleen plaatsvinden tijdens relatief rustige weersomstandigheden,
dit zijn de maanden april tot en met september. Het windpark zal in één seizoen
worden aangelegd. Om er zeker van te zijn dat het windpark binnen één seizoen wordt
aangelegd, worden er twee installatieschepen ingezet, die dag en nacht doorwerken. De elektriciteitskabels
naar de kust (inclusief boring) kunnen in circa 2 maanden worden aangelegd, dit
gebeurt gedurende de periode dat ook de windturbines worden geplaatst. Uiteraard wordt rekening
gehouden met eventuele periodes waarin geen activiteiten in en rond de waterkering mogen
plaatsvinden, als gevolg van bepalingen in keurontheffingen en flora- en faunaontheffingen.
Er wordt naar gestreefd om de werkzaamheden in een zo kort mogelijke periode uit te voeren.
Hierdoor worden zowel de milieueffecten van de aanleg als de kosten zoveel mogelijk beperkt.
3.2.5 Exploitatie en beheer
Algemeen
De exploitatie van het windpark is gericht op minimale interventie. Dit houdt in dat wordt gestreefd
naar een minimaal aantal bezoeken van het windpark tijdens de operationele fase. Dit
wordt gerealiseerd door:
reserve in mogelijk kwetsbare systemen en reset op afstand;
het eventueel testen tijdens de assemblage van de windturbine en het proefdraaien op de
kade;
het zoveel mogelijk wisselen van componenten/systemen gedurende het vastgestelde preventieve
onderhoud (indien kosteneffectief), dus niet tussentijds.
Voordat het windpark in bedrijf zal worden genomen wordt een operationeel plan opgesteld dat
jaarlijks zal worden vernieuwd. Het operationeel plan zal van kracht zijn gedurende de hele exploitatieperiode
van 20 jaar. In het operationeel plan worden eisen gedefinieerd voor veiligheid,
gezondheid, welzijn & milieu, personeel, specifieke plannen voor periodiek onderhoud en storingen
gedurende de levensduur van het windpark, historische gegevens, operationele budgetten
en andere informatie die nuttig is voor de exploitatie. Bij de beschrijving van het onderhoud
wordt specifiek ingegaan op de periode van onderhoud, de frequentie en de duur van het onderhoud.
Het onderhoud zal het vooraf opgestelde preventieve onderhoudsplan volgen en indien
nodig het storingsonderhoud. Indien mogelijk zal het preventieve onderhoud gelijktijdig
plaatsvinden met storingsonderhoud, teneinde de effectiviteit van de bezoeken en de 'down
time' (stilzetten) van de installatie te beperken.
In het onderhoudsplan (dat bij de vergunningaanvraag zal worden ingediend) zal meer in detail
worden ingegaan op onderhoud. In het onderhoudsplan wordt onder andere ingegaan op:
de zorg voor de kabels (elektrische eigenschappen kabels, ingraafdiepte etc.);
de funderingen (controle op mate van ontgronding en bodemverandering);
de windturbines (lasinspecties, corrosie, aangroei etc.).
Toegangsprocedure
Om naar het windpark te gaan zal een vaartuig worden gebruikt met voldoende capaciteit voor
zowel het onderhoudsteam als voor turbineonderdelen (met uitzondering van zware turbineonderdelen,
die met een kraan geïnstalleerd moeten worden). De transportvaartuigen zullen worden
uitgerust volgens de vigerende wet- en regelgeving.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 90 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
Exploitatie- en onderhoudsvoorschriften handboek
Alle offshore operaties, zowel geplande als niet geplande, zullen alleen met de juiste vergunningen
kunnen worden uitgevoerd. Voor de installatie en bedrijfsvoering worden een exploitatie-
en onderhoudshandboek opgesteld. Hierin worden alle exploitatie- en onderhoudsvoorschriften
beschreven. In het handboek zullen alle bouwtekeningen van de installatie aanwezig zijn, eventueel
de resultaten van de uitgevoerde testen en algemene informatie over de installatie.
Windpark onderhoudsplannen
De initiatiefnemer is voornemens het transport van materialen en mensen te verzorgen over
water. Een alternatief zou zijn via de lucht (met helikopters). Het onderhoud met behulp van
schepen is milieuvriendelijker dan via de lucht. Naast lagere emissies hebben schepen minder
verstorende effecten op vogels dan helikopters. Ook het risico op ongevallen is met schepen
kleiner dan met helikopters. Het onderhoud valt uiteen in twee categorieën: gepland en storingsonderhoud.
Gepland onderhoud
Er wordt naar gestreefd om per windturbine één keer per jaar onderhoud uit te voeren. Dit gebeurt
op een, met name door de bedrijfsvoering van het park, bepaald tijdstip, zodanig dat het
niet beschikbaar zijn van windturbines tot een minimum wordt beperkt. Het onderhoud zal met
name gedurende de zomermaanden plaatsvinden als de weersomstandigheden relatief goed
zijn. Kabels en verdere elektrische infrastructuur worden bewaakt en offshore kabelaansluitingen
zullen worden geïnspecteerd op beschadigingen en biologische aangroei. Indien nodig zal
gebruik worden gemaakt van onbemande inspectievaartuigen. Aangroei op toegangsladders en
bordessen zal worden verwijderd indien noodzakelijk.
De windturbines zullen tijdens de jaarlijkse onderhoudsbeurt worden onderhouden volgens de
voorschriften van de fabrikant. Alle noodstopfuncties zullen eveneens volledig worden getest
(hydraulisch falen, elektrische kortsluiting, trillingen, etc.). Hoogspanningsapparatuur zal worden
gecontroleerd conform de leveranciersvoorschriften. Meteorologische apparatuur en navigatie
apparatuur zullen volgens de aanbevelingen van de leveranciers worden onderhouden.
Storingsonderhoud
Storingsonderhoud van offshore componenten zal alleen overdag (bij daglicht) plaatsvinden
nadat een windturbinestoring is ontstaan en wanneer er geen 'restart' vanuit de controlekamer
kan plaatsvinden. Dit onderhoud wordt dan beperkt tot het onderzoek van de storing en het verhelpen
daarvan, mits dit mogelijk en van beperkte omvang is. Offshore storingsonderhoud
wordt waar mogelijk gecombineerd met andere onderhoudstaken, waardoor de offshore bezoektijd
zoveel mogelijk wordt benut. Dit kan betekenen dat preventief onderhoud vooruit gedaan
wordt gedaan, waardoor toekomstige bezoeken beperkt kunnen worden. In het ontwerp is
al rekening gehouden met componenten die eenvoudig kunnen worden vervangen, zonder dat
een groot deel van de windturbine gedemonteerd dient te worden. In het geval dat een hoofdcomponent
moet worden verwisseld, zoals bijvoorbeeld een tandwielkast, kan een hijskraan op
de gondel gemonteerd worden, zodat een grote externe kraan op een vaartuig niet nodig is.
Geplande reparaties, revisies en vervangingen
Er worden geen belangrijke vervangingen of verbeteringsprogramma's gepland gedurende de
operationele periode. Wel is het mogelijk dat de windturbines na circa 10 jaar een grote onderhoudsbeurt
krijgen.
Reserve onderdelen filosofie
In elke windturbine zal een minimum aantal onderdelen aanwezig zijn om kleine storingen te
herstellen, vloeistofniveaus op peil te brengen en filters uit te wisselen. Hierdoor wordt de tijd
voor de overstap van onderhoudsvaartuig naar windturbine aanzienlijk beperkt. Per windturbine
zal een reserveonderdelenlijst worden opgesteld, met daarin de onderdelen die in elke windturbine
aanwezig moeten zijn.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 91 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
Inventarisatie van onderdelen, kosten en levensduur
Op een locatie op land zal een minimum aantal reserveonderdelen aanwezig zijn. De leveranciers
zullen grotere voorraden beschikbaar hebben. Hierbij zullen afspraken worden gemaakt
om deze binnen 48 uur te kunnen leveren.
Historie van onderdelengebruik
Gegevens over het materialengebruik zullen worden bijgehouden, met als doel om de best mogelijke
inventarisatie te krijgen voor de komende operatieperiode.
3.2.6 Verwijdering
Twintig jaar na ingebruikname zal het windpark worden ontmanteld. De verwijdering van het
windpark zal in één seizoen (april t/m september) plaatsvinden. Hoewel de stand der techniek in
de tussenliggende periode nog aanzienlijk zal veranderen wordt hier beschreven hoe het windpark
volgens de huidige inzichten zal worden verwijderd. Bij verwijdering wordt uitgegaan van
resolutie 1989 van het IMO (International Maritime Organisation). De hele ontmanteling zal
vroegtijdig in procedures worden vastgelegd om eventuele nadelige invloeden op het milieu te
voorkomen. In bijlage III van de Wbr-aanvraag (Oprichtings- en Constructieplan) wordt de bouw
en ontmanteling van het windpark meer in detail beschreven.
Voordat met het demonteren wordt begonnen worden alle vloeibare middelen (zoals onder andere
olie uit het hydraulisch systeem) uit de systemen verwijderd en opgevangen. Hierdoor
worden mogelijke lekkages tijdens het demonteren en transporteren van onderdelen voorkomen.
De olie kan mogelijk worden hergebruikt, gespecialiseerde bedrijven worden hiervoor te
zijner tijd geraadpleegd.
Windturbine
Verwijdering van de windturbines is in feite identiek aan de installatie, alleen in omgekeerde
volgorde. De windturbines worden gedemonteerd door deze in grote componenten (rotorbladen,
gondel en de mast) ter plaatse uit elkaar te halen en op land verder te ontmantelen/verwerken.
Indien gewenst, kan men besluiten om de componenten in kleinere onderdelen uit elkaar te halen.
De metalen onderdelen van de windturbines (o.a. mast, gondel, mechanische onderdelen,
naaf) kunnen door gespecialiseerde bedrijven worden verwerkt en hergebruikt. De rotorbladen
kunnen bijvoorbeeld worden vermalen waarna het resterende materiaal kan worden gebruikt in
bepaalde productieprocessen (bijvoorbeeld in asfalt of in bitumen voor dakbedekking).
Verbindingsstuk
Het verbindingsstuk zal worden losgesneden van de funderingspaal en op land verder worden
ontmanteld/verwerkt. Het vrijkomende materiaal kan door gespecialiseerde bedrijven worden
verwerkt en worden hergebruikt.
Funderingspaal
Voor het verwijderen van de fundering worden twee opties voorzien; het deels verwijderen van
de fundering of het geheel verwijderen van de fundering. Bij het deels verwijderen van de fundering
zal de monopile onder water worden afgesneden tot ten minste 6 meter onder de zeebodem.
Dit gebeurt door de grond in de monopile te verwijderen en vervolgens de monopile met
behulp van een snijmachine af te snijden. Bij het geheel verwijderen van de fundering zal de
paal er in zijn geheel worden uitgetrokken (door middel van trillen en trekken). Het vrijkomende
materiaal kan door gespecialiseerde bedrijven worden verwerkt en worden hergebruikt.
Transformatorstation
Voordat met het demonteren wordt begonnen worden alle vloeibare middelen (zoals onder andere
olie uit het hydraulisch systeem) uit de systemen verwijderd en opgevangen. Daarna wordt
het transformatorstation losgekoppeld van het jacket en in delen afgevoerd naar de kust voor
verder ontmanteling. Het metalen jacket wordt vervolgens van de monopiles losgekoppeld en
afgevoerd. De verwijdering van de monopiles geschiedt op dezelfde wijze zoals hierboven beschreven.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 92 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
Kabels en elektrische apparatuur
De kabels worden volledig verwijderd, tenzij blijkt dat verwijdering uit oogpunt van milieueffecten
minder wenselijk is. Bij het verwijderen van de kabels wordt gebruik gemaakt van trenchen.
De bodem rond de kabels wordt hierbij gesuspendeerd, waardoor de vereiste kracht om de kabels
uit de bodem te trekken aanzienlijk wordt verminderd. De buizen voor de kabels onder de
duinen zullen in principe niet verwijderd worden, dit omwille van de beperking van schade aan
het milieu. Alle elektrische apparatuur en kabels zullen naar land worden afgevoerd voor verdere
verwerking. Ook hier wordt voor de verwerking van het vrijkomende materiaal een beroep
gedaan op gespecialiseerde bedrijven.
Erosiebescherming
De erosiebescherming (fijn zand, gravel en grote stukken stortsteen) zal niet worden verwijderd
(een en ander conform IMO resolutie 1989). De intentie is om de zeebodem zo min mogelijk te
verstoren, omdat gedurende de exploitatiefase de erosiebescherming gekoloniseerd zal zijn.
Indien het bevoegd gezag het wenselijk acht, kan ook worden besloten om tot verwijdering
overgegaan. Vanuit milieuoptiek heeft dat echter niet de voorkeur.
3.3 Alternatieven/varianten
In de vorige paragraaf is het voornemen beschreven zoals de initiatiefnemer dat wil gaan realiseren.
In deze paragraaf worden de alternatieven/varianten beschreven die in het MER worden
onderzocht. De initiatiefnemer is bij het opstellen van het MER uitgegaan van alternatieven/varianten
die reëel en zinvol zijn om te onderzoeken. Daarbij is mede gebruik gemaakt van
ervaringen uit eerdere vergelijkbare milieueffectrapportages voor offshore windparken.
In het MER worden alternatieven/varianten onderzocht die betrekking hebben op:
ruimtebeslag windpark;
afstand tussen windturbines;
type windturbine;
ashoogte windturbine;
type fundering;
aanlandingspunt.
De alternatieven/varianten die betrekking hebben op het ruimtebeslag, de afstand tussen de
windturbines en het type windturbine zijn weergegeven in de figuren 3.16 t/m 3.22.
De meest centrale plek in het windpark ligt ongeveer ter plaatse van de open ruimte tussen het
westelijk en oostelijk deel van het windpark. Deze zone tussen de beide delen van het windpark
zal worden gesloten voor alle scheepvaart, met uitzondering van schepen voor onderhoud van
het windpark, onderhoud van de olieleiding en schepen van de overheid (alleen schepen die
vanwege taakuitoefening in het windpark moeten zijn). Omdat in incidentele gevallen in deze
zone schepen zullen varen is ervoor gekozen om het transformatorstation niet in deze zone te
plaatsen, maar direct ten oosten van deze zone in het oostelijk deel van het windpark (zie figuur
3.16), circa één km in het windpark. Het voordeel van deze locatie is dat het transformatorstation
relatief ver van de drukke scheepvaartroutes ligt die het windpark omringen. De kans op
aanvaringen/aandrijvingen is hierdoor relatief klein ten opzichte van andere locaties binnen het
windpark. Een andere reden om het transformatorstation op deze locatie in het windpark te
plaatsen is de minimale lengte van benodigde bekabeling. Dit is zowel vanuit economisch (minder
kosten) als vanuit milieubelang (minder verstoring) aantrekkelijk.
Een andere, min of meer gelijkwaardige, optie is om het transformatorstation te plaatsen in het
westelijke deel van het windpark (gespiegeld ten opzichte van de olieleiding die het windpark in
tweeën deelt). Ook deze locatie ligt relatief gunstig ten opzichte van de scheepvaart, nadeel is
echter de grotere lengte van het kabeltracé naar de kust.
Voor de ligging van het transformatorstation binnen het windpark wordt om bovengenoemde
redenen geen alternatieve locatie onderzocht, omdat de verwachting is dat dit alleen maar tot
meer negatieve effecten zal leiden.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 93 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
3.3.1 Ruimtebeslag windpark
Verantwoording omgevingsvriendelijk alternatief
Het voornemen, zoals beschreven in paragraaf 3.2, gaat uit van een volledige benutting van de
locatie (energievriendelijk alternatief). Als alternatief wordt een zogenaamd omgevingsvriendelijk
alternatief onderzocht. De reden om een dergelijk alternatief te onderzoeken is het afwegingskader
dat de overheid de afgelopen jaren heeft gehanteerd voor het al dan niet verlenen
van een Wbr-vergunning voor een offshore windpark. In dit afwegingskader zijn scheepvaartveiligheid
en helikopterverkeer belangrijke aspecten gebleken. De locatie Callantsoog-Noord ligt in
een gebied waar deze aspecten aan de orde zijn. Om hiermee rekening te houden heeft Eneco
gezocht naar een “haalbaar compromis”. Zodanig dat enerzijds de locatie Callantsoog-Noord
nog een schaalgrootte heeft die een ontwikkeling van een windpark op relatief grote afstand uit
de kust en in relatief diep water mogelijk maakt. En anderzijds zoveel mogelijk afstand houdt tot
scheepvaartroutes en platforms in de omgeving, zodat er voldoende ruimte is voor schepen en
helikopters om te manoeuvreren en de kans op calamiteiten zo gering mogelijk is.
Vanuit dat oogpunt is ervoor gekozen om naast het initiële voornemen om een locatie te ontwikkelen
op de door de overheid voorgeschreven 500 meter afstand van scheepvaartroutes en
platforms, ook een locatie te onderzoeken die op een 4x zo grote afstand (= 2.000 meter) van
deze routes en platforms ligt. Een locatie van net boven de 30 km 2
zou financieel-economisch
een haalbare locatie kunnen zijn. Een locatie op nog grotere afstand dan 2.000 meter van routes/platforms
en daardoor kleiner dan 30 km 2 lijkt niet haalbaar gezien de eenmalige investeringen
die moeten worden gedaan zoals het aanleggen van een kabeltracé over een lengte van
circa 58 km tot aan het aanlandingspunt bij IJmuiden.
Opgemerkt wordt dat op het moment van de totstandkoming van onderhavige
MER/Vergunningaanvraag, Eneco in gesprek is getreden met de eigenaren en operators van
platforms in de omgeving van de locatie, waaronder Chevron en Wintershall. Met de intentie om
bij de keuze van het aan te vragen windpark (energievriendelijk dan wel omgevingsvriendelijk)
en de inrichting van het windpark maximaal rekening te gaan houden met de belangen van deze
eigenaren en operators van platforms. Doel hierbij is om te trachten te bewerkstelligen dat
het scheepvaart- en helikopterverkeer van en naar de platforms in de praktijk zo weinig mogelijk
hinder zal ondervinden van de aanwezigheid van een windpark op relatief geringe afstand van
de platforms. Hierbij gelden overwegingen als vlieg (en vaar-)frequentie (per dag, per jaar), aantallen
betrokken personen (schepen), in acht te nemen veiligheidsnormen en accurate calamiteitenrespons
(o.a. Mijnbouwwet, Luchtvaartwet) alsmede de inzichten van de betrokken toezichthouders
(i.c. Staatstoezicht op de Mijnen/SodM, Luchtverkeersleiding Nederland/LVNL).
Het omgevingsvriendelijk alternatief heeft een kleiner oppervlak (32,5 km 2
excl. veiligheidszone;
53,0 km 2 incl. veiligheidszone) dan het energievriendelijk alternatief omdat een grotere afstand
wordt aangehouden tot omliggende scheepvaartroutes en platforms. De afstand tot omliggende
scheepvaartroutes en platforms bedraagt in dit alternatief minimaal 2.000 m, dit is een factor
vier groter dan op basis van de Wbr-beleidsregels [V&W, 2004] wordt verlangd. Dit alternatief
biedt inzicht in welke mate omgevingseffecten afnemen wanneer een grotere afstand wordt
aangehouden tot omliggende gebruiksfuncties. Nadeel van dit alternatief is een lagere productie
van duurzame elektriciteit, waardoor minder CO 2 -reductie plaatsvindt. Het omgevingsvriendelijk
alternatief is weergegeven in de figuren 3.16 t/m 3.22.
3.3.2 Afstand tussen windturbines
Het voornemen, zoals beschreven in paragraaf 3.2, gaat uit van een windturbine van 3 MW en
een turbineafstand van 7 maal de rotordiameter (7D). Naast deze variant wordt ook een variant
onderzocht met een turbineafstand van 5D: de compacte variant. De compacte variant wordt
ingevuld vanuit het principe om de windturbines op zo kort mogelijke afstand als technisch mogelijk
is van elkaar te plaatsen. Hiervoor is een onderlinge afstand van 5D aangenomen. Hiermee
wordt de locatie maximaal benut wat resulteert in een zo hoog mogelijke opbrengst van
duurzame energie.
In onderstaand overzicht wordt het aantal turbines voor de verschillende inrichtingsvarianten
gepresenteerd. De inrichtingsvarianten zijn weergegeven in de figuren 3.16 t/m 3.22.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 94 van 354

Tabel 3.5 Aantal windturbines per inrichtingsvariant
aantal windturbines bij het
energievriendelijk alternatief
aantal windturbines bij het om-
gevingsvriendelijk alternatief
Basisvariant
3 MW (7 D)
154
(voornemen)
Compacte variant
3 MW (5 D)
Voorgenomen activiteit en alternatieven
Basisvariant
5 MW (7 D)
289 83 154
101 188 56 101
Compacte variant
5 MW (5 D)
3.3.3 Type windturbine
Het voornemen gaat uit van de realisatie van een windpark met windturbines uit de 3 MW klasse.
Dat is op dit moment het maximale vermogen van de meest gangbare offshore windturbines.
Omdat verwacht wordt dat over een aantal jaar ook ervaring is opgedaan met een offshore
windturbine uit de 5 MW klasse, wordt in het MER ook onderzocht wat de milieueffecten zijn als
gebruik wordt gemaakt van windturbines uit de 5 MW klasse. In een windpark met een dergelijk
turbinetype staan de windturbines verder uit elkaar dan bij een windpark met 3 MW windturbines.
Dit zal andere milieueffecten tot gevolg hebben. In de onderstaande tabel zijn de kenmerken
van een windturbine uit de 3 MW klasse en een windturbine uit de 5 MW klasse weergegeven.
De inrichtingsvarianten zijn weergegeven in de figuren 3.16 t/m 3.22.
Tabel 3.6 Verschillen tussen windturbines uit de 3 en 5 MW klasse
Kenmerken windturbine 3 MW klasse (voornemen) 5 MW klasse (variant)
vermogen 3 MW 5 MW
rotordiameter 90 m 126 m
ashoogte 70 m 90 m
diameter monopile 5,0 m 6,5 m
kleur conform IALA-richtlijnen conform IALA-richtlijnen
verlichting conform IALA-richtlijnen conform IALA-richtlijnen
3.3.4 Ashoogte windturbine
Het voornemen gaat ervan uit dat het windpark wordt gebouwd met 3 MW windturbines met een
ashoogte van 70 m. Omdat het op grotere hoogte harder waait, leidt een grotere ashoogte tot
een hogere energieopbrengst. In het MER worden, voor zowel de windturbines uit de 3 als 5
MW klasse, de milieueffecten van de volgende ashoogten onderzocht.
Windturbine uit de 3 MW klasse
In het MER worden als varianten windturbines met een ashoogte van 80 en 90 meter onderzocht.
Windturbine uit de 5 MW klasse
Bij de variant met 5 MW windturbines (zie paragraaf 3.3.3) is naast de ashoogte van 90 meter
ook gekeken naar windturbines met een ashoogte van 100 en 110 meter.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 95 van 354

5872500
5870000
5867500
5865000
5862500
575000 577500 580000 582500 585000
B
111
83
126
57
97
34
70
17
112
45
6
84
25
1
127
58
11
C
98
35
3
71
18
175
113
46
7
H
85
26
2
223
128
59
12
207
99
36
4
191
72
19
176
Q01-
114
47
8
256 I
86
27
224 240
HAVEN-A 129
60
13
208
273
100
37
5
192
73
20
177
161
274
115
48
9
241
257
87
28
225
209
130
61
14
193
101
38
178
74
21
162
275
242 258
116
49
10
88
29
226
210
131
62
15
194
102
39
179
75
22
163
276
243 259
117
50
227
89
30
211
132
63
16
180
195
103
40
277
76
23
151
164
244 260
118
51
228
90
31
212
196
133
64
181
104
41
165
278
77
24
152
245 261
119
52
229
91
32
213
182
197
134
65
166
279
105
42
78
153
246 262
230
120
53
214
92
33
198
183
135
66
167
280
106
43
154
247 263
79
144
231
121
54
215
93
184
199
136
67
168
281
107
44
155
264
80
D
145
232 248
216
122
55
200
94
185
169
282
137
68
156
249 265
108
81
146
233
217
123
56
186
201
95
170
283
138
69
157
250 266
109
147
82
234
G
218
124
E
141
202
96
187
171
284
139
158
251 267
110
148
142
235
219
188
203
125
172
285
159
252 268
140
143
149
236
Q01-
220
204
A
189
HOORN-A
286
F
160
173
253 269
150
237
221
190
205
174
287
254
270
238
222
206
288
255 271
239
Inrichting offshore windpark Callantsoog Noord
Callantsoog Noord - 3MW - 5d - Energievriendelijk alternatief
Locatie windpark
Inrichting
Windpark Callantsoog Noord
A Hoekpunten locatie windpark
1
Windturbine
Transformatorstation
Parkbekabeling
Kabeltracé Callantsoog
Kabeltracé IJmuiden
Boringen en platforms
Boringen
Platforms
Electra kabels
Toekomstig: vergund
Toekomstig: in aanvraag
Umbilical kabels
In_gebruik
Toekomstig
Telecom kabels
In_gebruik
Toekomstig
Verlaten
Leidingen
Gereed/In gebruik
In aanleg
Toekomstig
Verlaten
Militair
Mijnbouw besluit militair
Munitiegebieden
Oefengebied militair
Vlieggebied militair
Windturbineparken
OWEZ
Q7-WP
Scheepvaart
Mijnbouwwet
Route scheepvaart
Separatiezone
Ankergebieden
Clearways
Blokindeling Mijnbouwwet
Vergunningsgebieden
Zand- en schelpenwinning
Zandwingebieden (actief)
Schelpenwingebieden
Zoekgebied zandwinning Maasvlakte II
Reserveringsgebied beton- en metselzand
Overig
Natuur
Bagger stortgebieden
Vogelrichtlijngebieden
Voordelta
272
Habitat richtlijngebieden
Grenzen
Grens 12 mijl
Grens Continentaal plat
Kustlijn 0m ilws
Grens Nederlandse EEZ
Landsgrenzen
Land
J
0 500 1.000 m.
289
Figuur 3.16
5872500
5870000
5867500
5865000
5862500

5872500
5870000
5867500
5865000
5862500
Q01-
HAVEN-A
575000 577500 580000 582500 585000
A
42
41
40
39
38
37
B
36
35
34
33
32
31
30
29
28
27
26
E
Q01-
HOORN-A
Inrichting offshore windpark Callantsoog Noord
Callantsoog Noord - 5MW - 7d - Energievriendelijk alternatief
Locatie windpark
Inrichting
Windpark Callantsoog Noord
A Hoekpunten locatie windpark
1
Windturbine
Transformatorstation
Parkbekabeling
Kabeltracé Callantsoog
Kabeltracé IJmuiden
Boringen en platforms
Boringen
Platforms
25
24
23
22
21
20
19
18
17
16
15
14
13
D
Electra kabels
Toekomstig: vergund
Toekomstig: in aanvraag
Umbilical kabels
In_gebruik
Toekomstig
Telecom kabels
In_gebruik
Toekomstig
Verlaten
Leidingen
Gereed/In gebruik
In aanleg
Toekomstig
Verlaten
Militair
Mijnbouw besluit militair
Munitiegebieden
Oefengebied militair
Vlieggebied militair
12
11
9
10
8
F
7
6
5
4
G
44
Windturbineparken
OWEZ
Q7-WP
Scheepvaart
Mijnbouwwet
43
Route scheepvaart
Separatiezone
Ankergebieden
Clearways
3
2
50
Blokindeling Mijnbouwwet
Vergunningsgebieden
Zand- en schelpenwinning
Zandwingebieden (actief)
Schelpenwingebieden
49
48
Zoekgebied zandwinning Maasvlakte II
Reserveringsgebied beton- en metselzand
1
58
C
47
46
57
Overig
Natuur
56
66
45
55
65
54
64
63
74
Bagger stortgebieden
Vogelrichtlijngebieden
53
Habitat richtlijngebieden
Voordelta
62
73
Grenzen
Grens 12 mijl
Grens Continentaal plat
Kustlijn 0m ilws
Grens Nederlandse EEZ
Landsgrenzen
Land
J
H
52
0 500 1.000 m.
61
72
83
51
Figuur 3.17
60
71
82
59
70
81
69
80
68
79
67
78
77
76
75
I
5872500
5870000
5867500
5865000
5862500

5872500
5870000
5867500
5865000
5862500
Q01-
HAVEN-A
575000 577500 580000 582500 585000
A
75
73
74
71
72
69
70
B
67
68
65
66
63
64
61
62
59
60
58
56
57
54
55
52
53
51
49
50
47
48
46
E
Q01-
HOORN-A
Inrichting offshore windpark Callantsoog Noord
Callantsoog Noord - 5MW - 5d - Energievriendelijk alternatief
Locatie windpark
Inrichting
Windpark Callantsoog Noord
A Hoekpunten locatie windpark
1
Windturbine
Transformatorstation
Parkbekabeling
Kabeltracé Callantsoog
Kabeltracé IJmuiden
Boringen en platforms
Boringen
Platforms
44
45
43
42
40
41
38
39
36
37
34
35
33
31
32
29
30
27
28
25
26
23
24
21
22
D
Electra kabels
Toekomstig: vergund
Toekomstig: in aanvraag
Umbilical kabels
In_gebruik
Toekomstig
Telecom kabels
In_gebruik
Toekomstig
Verlaten
Leidingen
Gereed/In gebruik
In aanleg
Toekomstig
Verlaten
Militair
Mijnbouw besluit militair
Munitiegebieden
Oefengebied militair
Vlieggebied militair
19
20
17
18
15
16
13
14
F
11
12
9
10
8
7
6
78
G
77
Windturbineparken
OWEZ
Q7-WP
Scheepvaart
Mijnbouwwet
5
76
85
Route scheepvaart
Separatiezone
Ankergebieden
Clearways
4
3
84
Blokindeling Mijnbouwwet
Vergunningsgebieden
Zand- en schelpenwinning
Zandwingebieden (actief)
Schelpenwingebieden
83
82
95
81
94
Zoekgebied zandwinning Maasvlakte II
80
93
107
Reserveringsgebied beton- en metselzand
2
1
C
79
92
106
91
105
90
104
118
Overig
Natuur
89
103
117
88
102
116
130
87
101
115
129
86
100
114
128
Bagger stortgebieden
99
113
127
142
Vogelrichtlijngebieden
Voordelta
126
141
J
H
98
112
0 500 1.000 m.
125
140
154
97
111
124
139
153
Figuur 3.18
Habitat richtlijngebieden
Grenzen
Grens 12 mijl
Grens Continentaal plat
Kustlijn 0m ilws
Grens Nederlandse EEZ
Landsgrenzen
Land
96
110
123
138
152
109
122
137
151
108
121
136
150
120
135
149
119
134
148
133
147
132
146
131
145
144
I
143
5872500
5870000
5867500
5865000
5862500

5872500
5870000
5867500
5865000
5862500
Q01-
HAVEN-A
575000 577500 580000 582500 585000
A
56
B
54
55
S
53
52
R
C
Q
D
50
51
48
49
P
E
H
G
F
47
46
O
44
45
42
43
40
41
N
I
M L
K
Q01-
HOORN-A
Inrichting offshore windpark Callantsoog Noord
Callantsoog Noord - 3MW - 7d - Omgevingsvriendelijk alternatief
Locatie windpark
Inrichting
Windpark Callantsoog Noord
A Hoekpunten locatie windpark
1
Windturbine
Transformatorstation
Parkbekabeling
Kabeltracé Callantsoog
Kabeltracé IJmuiden
Boringen en platforms
Boringen
Platforms
39
37
38
35
36
34
32
33
30
31
29
27
28
25
26
24
22
23
20
21
Electra kabels
Toekomstig: vergund
Toekomstig: in aanvraag
Umbilical kabels
In_gebruik
Toekomstig
Telecom kabels
In_gebruik
Toekomstig
Verlaten
Leidingen
Gereed/In gebruik
In aanleg
Toekomstig
Verlaten
Militair
Mijnbouw besluit militair
Munitiegebieden
Oefengebied militair
Vlieggebied militair
19
17
18
15
16
13
14
11
12
9
10
8
T
Z
Y
X
7
6
60
59
Windturbineparken
OWEZ
Q7-WP
Scheepvaart
Mijnbouwwet
5
4
Route scheepvaart
Separatiezone
Ankergebieden
Clearways
3
58
57
67
Blokindeling Mijnbouwwet
Vergunningsgebieden
Zand- en schelpenwinning
Zandwingebieden (actief)
Schelpenwingebieden
66
2
1
65
78
64
77
Zoekgebied zandwinning Maasvlakte II
Reserveringsgebied beton- en metselzand
63
76
J
75
89
62
74
88
61
W
Overig
Natuur
73
87
101
72
86
100
85
99
71
84
98
70
69
83
97
Bagger stortgebieden
Vogelrichtlijngebieden
Habitat richtlijngebieden
Voordelta
68
82
96
Grenzen
Grens 12 mijl
Grens Continentaal plat
Kustlijn 0m ilws
Grens Nederlandse EEZ
Landsgrenzen
Land
U
81
95
0 500 1.000 m.
80
94
Figuur 3.19
79
93
92
90
91
V
5872500
5870000
5867500
5865000
5862500

5872500
5870000
5867500
5865000
5862500
Q01-
HAVEN-A
575000 577500 580000 582500 585000
A
B
S
R
C
101
95
102
103
104
105
106
98
99
96
97
Q
100
94
D
92
93
P
E
90
91
H
88
89
G
F
87
O
86
84
85
82
83
80
81
78
79
N
76
77
75
I
M L
K
Q01-
HOORN-A
Inrichting offshore windpark Callantsoog Noord
Callantsoog Noord - 3MW - 5d - Omgevingsvriendelijk alternatief
Locatie windpark
Inrichting
Windpark Callantsoog Noord
A Hoekpunten locatie windpark
1
Windturbine
Transformatorstation
Parkbekabeling
Kabeltracé Callantsoog
Kabeltracé IJmuiden
Boringen en platforms
Boringen
Platforms
73
74
71
72
69
70
67
68
65
66
63
64
61
62
59
60
57
58
55
56
53
54
51
52
49
50
47
48
45
46
43
44
41
42
39
40
Electra kabels
Toekomstig: vergund
Toekomstig: in aanvraag
Umbilical kabels
In_gebruik
Toekomstig
Telecom kabels
In_gebruik
Toekomstig
Verlaten
Leidingen
Gereed/In gebruik
In aanleg
Toekomstig
38
Verlaten
Militair
Mijnbouw besluit militair
Munitiegebieden
Oefengebied militair
Vlieggebied militair
36
37
34
35
33
31
32
29
30
27
28
25
26
23
24
21
22
19
20
17
18
15
16
T
Z
Y
X
13
14
11
12
108
109
10
107
116
Windturbineparken
OWEZ
Q7-WP
Scheepvaart
Mijnbouwwet
9
8
7
115
Route scheepvaart
Separatiezone
Ankergebieden
Clearways
6
114
5
113
126
Blokindeling Mijnbouwwet
Vergunningsgebieden
Zand- en schelpenwinning
Zandwingebieden (actief)
Schelpenwingebieden
112
125
111
124
140
110
123
139
122
138
121
137
156
Zoekgebied zandwinning Maasvlakte II
155
Reserveringsgebied beton- en metselzand
4
3
2
1
J
120
136
119
135
154
172
118
134
153
171
117
133
152
170
169
188
W
Overig
Natuur
132
151
131
150
168
187
130
149
167
186
129
148
166
185
128
147
165
184
127
146
164
183
145
163
182
Bagger stortgebieden
Vogelrichtlijngebieden
Habitat richtlijngebieden
Voordelta
144
162
181
Grenzen
Grens 12 mijl
Grens Continentaal plat
Kustlijn 0m ilws
Grens Nederlandse EEZ
Landsgrenzen
Land
180
U
143
161
0 500 1.000 m.
142
160
179
141
159
178
Figuur 3.20
158
177
157
176
175
173
174
V
5872500
5870000
5867500
5865000
5862500

5872500
5870000
5867500
5865000
5862500
Q01-
HAVEN-A
575000 577500 580000 582500 585000
A
B
30
S
29
R
C
Q
D
28
27
P
E
26
H
G
F
25
O
24
23
N
I
M L
K
Q01-
HOORN-A
Inrichting offshore windpark Callantsoog Noord
Callantsoog Noord - 5MW - 7d - Omgevingsvriendelijk alternatief
Locatie windpark
Inrichting
Windpark Callantsoog Noord
A Hoekpunten locatie windpark
1
Windturbine
Transformatorstation
Parkbekabeling
Kabeltracé Callantsoog
Kabeltracé IJmuiden
Boringen en platforms
Boringen
Platforms
22
21
20
19
18
17
16
15
14
13
Electra kabels
Toekomstig: vergund
Toekomstig: in aanvraag
Umbilical kabels
In_gebruik
Toekomstig
Telecom kabels
In_gebruik
Toekomstig
Verlaten
Leidingen
Gereed/In gebruik
In aanleg
Toekomstig
Verlaten
Militair
Mijnbouw besluit militair
Munitiegebieden
Oefengebied militair
Vlieggebied militair
12
11
9
10
8
7
6
T
Z
Y
X
5
4
33
Windturbineparken
OWEZ
Q7-WP
Scheepvaart
Mijnbouwwet
32
Route scheepvaart
Separatiezone
Ankergebieden
Clearways
3
2
31
39
Blokindeling Mijnbouwwet
Vergunningsgebieden
Zand- en schelpenwinning
Zandwingebieden (actief)
Schelpenwingebieden
38
37
Zoekgebied zandwinning Maasvlakte II
Reserveringsgebied beton- en metselzand
1
47
J
36
35
46
56
W
Overig
Natuur
34
45
44
55
43
54
42
53
Bagger stortgebieden
Vogelrichtlijngebieden
Habitat richtlijngebieden
Voordelta
Grenzen
Grens 12 mijl
Grens Continentaal plat
Kustlijn 0m ilws
Grens Nederlandse EEZ
Landsgrenzen
Land
41
52
0 500 1.000 m.
U
40
51
Figuur 3.21
50
49
48
V
5872500
5870000
5867500
5865000
5862500

5872500
5870000
5867500
5865000
5862500
Q01-
HAVEN-A
575000 577500 580000 582500 585000
A
56
B
54
55
S
53
52
R
C
Q
D
50
51
48
49
P
E
H
G
F
47
46
O
44
45
42
43
40
41
N
I
M L
K
Q01-
HOORN-A
Inrichting offshore windpark Callantsoog Noord
Callantsoog Noord - 5MW - 5d - Omgevingsvriendelijk alternatief
Locatie windpark
Inrichting
Windpark Callantsoog Noord
A Hoekpunten locatie windpark
1
Windturbine
Transformatorstation
Parkbekabeling
Kabeltracé Callantsoog
Kabeltracé IJmuiden
Boringen en platforms
Boringen
Platforms
39
37
38
35
36
34
32
33
30
31
29
27
28
25
26
24
22
23
20
21
Electra kabels
Toekomstig: vergund
Toekomstig: in aanvraag
Umbilical kabels
In_gebruik
Toekomstig
Telecom kabels
In_gebruik
Toekomstig
Verlaten
Leidingen
Gereed/In gebruik
In aanleg
Toekomstig
Verlaten
Militair
Mijnbouw besluit militair
Munitiegebieden
Oefengebied militair
Vlieggebied militair
19
17
18
15
16
13
14
11
12
9
10
8
T
Z
Y
X
7
6
60
59
Windturbineparken
OWEZ
Q7-WP
Scheepvaart
Mijnbouwwet
5
4
Route scheepvaart
Separatiezone
Ankergebieden
Clearways
3
58
57
67
Blokindeling Mijnbouwwet
Vergunningsgebieden
Zand- en schelpenwinning
Zandwingebieden (actief)
Schelpenwingebieden
66
2
1
65
78
64
77
Zoekgebied zandwinning Maasvlakte II
Reserveringsgebied beton- en metselzand
63
76
J
75
89
62
74
88
61
W
Overig
Natuur
73
87
101
72
86
100
85
99
71
84
98
70
69
83
97
Bagger stortgebieden
Vogelrichtlijngebieden
Habitat richtlijngebieden
Voordelta
68
82
96
Grenzen
Grens 12 mijl
Grens Continentaal plat
Kustlijn 0m ilws
Grens Nederlandse EEZ
Landsgrenzen
Land
U
81
95
0 500 1.000 m.
80
94
Figuur 3.22
79
93
92
90
91
V
5872500
5870000
5867500
5865000
5862500

Voorgenomen activiteit en alternatieven
3.3.5 Type fundering
De keuze van het type fundering hangt met name af van de waterdiepte en de bodemgesteldheid.
Ten aanzien van de waterdiepte is er momenteel nog weinig ervaring met het bouwen van
een windpark in dieper water (> 20 meter). Hoewel de monopile (voornemen) momenteel de
meest gebruikte fundering is en kostentechnisch de voorkeur lijkt te hebben, zijn er ook andere
funderingsconcepten toepasbaar. Afhankelijk van de plaatselijke waterdiepte en bodemgesteldheid
kunnen een tripod of gravity base fundering worden toegepast. De definitieve fundering
kan pas worden gekozen als het geotechnisch onderzoek heeft plaatsgevonden.
Tripod
Dit type fundering is bruikbaar in grotere waterdiepten (> 25 meter) en op locaties met een minder
draagkrachtige bodem. Het verschil tussen de monopile en de tripod zit hem in het gedeelte
onder water, het deel dat boven water uitsteekt is bij beide type funderingen identiek. Bij de tripod
rust de funderingspaal op een drietal palen (vandaar de naam driepoot) die circa 35 m de
zeebodem worden ingeheid. De funderingspaal zelf hangt hierdoor boven de zeebodem (zie
figuur 3.23).
Figuur 3.23 Tripod
De fundering is zodanig ontworpen dat zij zowel geschikt is als fundering voor de 3 als 5 MW
windturbine. De doorsnede van de palen van de driepoot zal ongeveer 1,7 m bedragen, dit is
aanzienlijk kleiner dan de doorsnede van de monopile (circa 5 m bij 3 MW windturbine). Bij de
driepoot worden de krachten van de windturbine via de staalstructuur verdeeld over een groter
dragend bodemoppervlak dan bij een monopile. Bij de driepoot wordt de verticale positie van de
windturbine aan de voet van de structuur gecorrigeerd. De windturbine wordt vervolgens direct
op de paal verankerd zonder tussenstuk. Rond de palen van de driepoot wordt, evenals bij de
monopile, erosiebescherming toegepast. De opbouw van de erosiebescherming is weergegeven
in tabel 3.2.
Gravity base
Een gravity base fundering bestaat uit een conische betonnen fundering die op de zeebodem
wordt geplaatst (zie figuur 3.24). De fundering is zodanig ontworpen dat zij zowel geschikt is als
fundering voor de 3 als 5 MW windturbine. De milieueffecten van de fundering zijn hierdoor onafhankelijk
van de capaciteit van de windturbine. Dit type fundering is met succes toegepast bij
de offshore windparken Nysted en Middelgrunden (Denemarken).
De fundering heeft aan de onderkant een diameter van circa 25 meter en weegt, afhankelijk van
de plaatselijke waterdiepte, circa 3.000 ton. Bovenaan is de structuur cilindervormig en bedraagt
de buitendiameter circa 6 m. De wand is circa 0,5 m dik en bestaat uit gewapend beton.
Voordat de fundering wordt geplaatst wordt de bodem eerst circa 4 m afgegraven en van een
grindlaag voorzien. De funderingsput heeft een oppervlakte van circa 50 x 50 m en wordt ge-
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 103 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
graven met een sleephopperzuiger. Op de bodem van de put wordt met een valpijpschip een
grindlaag aangebracht van circa 0,5 m dik. De grindlaag heeft een diameter van circa 1,5 maal
de diameter van de fundering, zijnde (1,5 x 25) 38 m. Op deze grindlaag wordt de fundering
geplaatst, die daarna met zand wordt gevuld. Daarna wordt de put rond de fundering opgevuld
met zand en afgedekt met een laag stortsteen om erosie te voorkomen. De opbouw van de erosiebescherming
is weergegeven in tabel 3.2.
Figuur 3.24 Gravity base fundering
3.3.6 Aanlandingspunt
Als alternatief aanlandingspunt wordt de aanlanding bij Callantsoog onderzocht, waar het windpark
mogelijk kan worden aangesloten op het regionale 150 kV netwerk. Voor windpark Callantsoog-Noord
is dit een aantrekkelijk aanlandingspunt vanwege het korte kabeltracé (lage
kosten). Vanuit milieuoogpunt scoort dit tracé ook gunstig, de lengte van het tracé is namelijk
circa 22 km korter dan het kabeltracé naar IJmuiden (zie tabel 3.4).
Zoals beschreven in paragraaf 3.2.3 heeft aansluiting van offshore windparken op het 380 kV
hoogspanningsnetwerk de voorkeur. Het regionale netwerk is hier in principe niet geschikt voor.
Het regionale netwerk biedt echter wel de mogelijkheid om op zee opgewekte capaciteit aan te
sluiten zolang de capaciteit het toelaat. In Connect II [EZ, 2005a] staat aangegeven dat in Anna
Paulowna maximaal 200 MW is af te voeren. Dat was een momentopname, hoeveel vermogen
er op dit moment (2008) is af te voeren is niet bekend. De beheerder van het landelijke hoogspanningsnet
Tennet voert momenteel samen met Agriport (glastuinbouwgebied) en VNO-NCW
Noordwest-Holland een studie uit naar de uitbreiding van de capaciteit en zekerheid op het
elektriciteitsnetwerk in Noord-Holland. De resultaten van deze studie worden medio 2008 verwacht.
Het kabeltracé loopt in een min of meer rechte lijn, direct ten zuiden van een tracé met leidingen,
van het windpark naar het aanlandingspunt bij Callantsoog (zie figuur 1.2). Het tracé op
zee heeft een lengte van circa 36 km. Het tracé kruist twee in gebruik zijnde telecomkabels en
twee verlaten telecomkabels. De verlaten telecomkabels zullen plaatselijk worden verwijderd.
Na de duinkruising loopt het kabeltracé naar het aansluitpunt op het elektriciteitsnet (circa 2 km
ten zuidoosten van Julianadorp).
3.4 Meest milieuvriendelijk alternatief
Het meest milieuvriendelijk alternatief (MMA) kan worden gedefinieerd als het alternatief waarbij
de negatieve milieueffecten het kleinst zijn en de positieve milieueffecten het grootst. Het MMA
wordt, aan de hand van de optredende milieueffecten, gekozen uit de beschreven inrichtingsvarianten
(zie paragraaf 3.3).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 104 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
Het meest milieuvriendelijke alternatief zal naar voren komen uit een vergelijking van de varianten
op drie punten:
de absolute omvang van de gevolgen voor natuur, landschap en veiligheid en de absolute
energieopbrengst;
de omvang van de gevolgen voor natuur, landschap en veiligheid per kWh geproduceerde
elektriciteit;
efficiëntie van het ruimtegebruik, energieopbrengst en reductie van CO 2 -emissie per eenheid
van ruimte.
Ook wordt een zo optimaal mogelijk pakket van mitigerende maatregelen samengesteld, waarbij
zal worden nagegaan in hoeverre sprake kan zijn van een integrale optimalisatie van meerdere
milieuaspecten. Het meest milieuvriendelijke alternatief is, volgens de diverse adviezen
van de Commissie m.e.r. daarover, een optimalisatie naar de aspecten vogels, landschap, veiligheid
en ruimtegebruik. Het MMA wordt in hoofdstuk 4 nader uitgewerkt.
Het meest milieuvriendelijke alternatief dient in technische, economische en juridische zin realistisch
te zijn en te voldoen aan de uitgangspunten van de voorgenomen activiteit.
3.5 Nulalternatief
Het nulalternatief (autonome ontwikkeling) is het alternatief waarbij het windpark niet wordt gerealiseerd.
Er wordt dan geen duurzame energie geproduceerd en de emissie van schadelijke
stoffen wordt niet beperkt. In dat geval worden de doelstellingen ten aanzien van duurzame
energie en de emissiereductie van CO 2 moeilijker haalbaar. De huidige situatie plus de autonome
ontwikkeling (beschreven in de aspecthoofdstukken 6 tot en met 12) wordt beschouwd als
referentie voor de effecten van de inrichtingsvarianten.
3.6 Beschrijving huidige situatie, autonome ontwikkeling, beoordelingscriteria,
milieueffecten en mitigerende maatregelen
In de aspecthoofdstukken (hoofdstuk 6 tot en met 12) wordt een beschrijving gegeven van de
bestaande situatie, de autonome ontwikkeling, de beoordelingscriteria, de milieueffecten van de
alternatieven/varianten en de mitigerende maatregelen. De beschrijving richt zich op de milieuaspecten
die door de alternatieven/varianten kunnen worden beïnvloed.
Bij de beschrijving van de bestaande situatie en de autonome ontwikkeling is uitgegaan van een
studiegebied dat per aspect kan verschillen. Bepalend voor de omvang van het studiegebied is
de reikwijdte van de effecten. Onder de bestaande situatie wordt, tenzij anders vermeld, de situatie
verstaan van de actuele stand van zaken. De beschrijving van de bestaande milieutoestand
en de autonome ontwikkeling (het nulalternatief) is van belang voor het voorspellen van
de potentiële optredende milieugevolgen.
Hierbij is onderscheid gemaakt naar de volgende milieuaspecten:
waterbeweging en morfologie;
landschap;
vogels;
onderwaterleven;
scheepvaartveiligheid;
gebruiksfuncties;
energieopbrengst en vermeden emissies.
De beschrijving van de milieueffecten van de alternatieven/varianten vindt eveneens plaats aan
de hand van de bovengenoemde milieuaspecten. De effecten worden beschreven en beoordeeld
aan de hand van beoordelingscriteria. Deze zijn voornamelijk gebaseerd op beleid en
wet- en regelgeving. De beoordeling, ten behoeve van de effectvergelijking, vindt zoveel mogelijk
plaats in concrete, kwantificeerbare eenheden.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 105 van 354

Voorgenomen activiteit en alternatieven
Bij de effectbeschrijving wordt onderscheid gemaakt in effecten tijdens de aanleg, gebruik (exploitatie),
verwijdering en onderhoud van het windpark. Bij de effectbeschrijving wordt waar mogelijk
aangegeven of de effecten tijdelijk of permanent zijn, op te heffen of onomkeerbaar zijn en
op korte of langere termijn spelen. Tevens wordt aangegeven welke effectbeperkende maatregelen
mogelijk zijn en hoe deze in verhouding staan tot de effecten. Er wordt zowel aandacht
besteed aan de negatieve effecten als aan de mogelijke positieve effecten voor het milieu. Wat
betreft mogelijke cumulatie van milieueffecten wordt verwezen naar het Deelrapport Cumulatieve
Effecten, dat weliswaar onderdeel uitmaakt van het MER maar separaat wordt gepresenteerd
(zie bijlage 8).
Bij het opstellen van dit MER is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van bestaande kennis en ervaring.
Ook de ervaring die Eneco heeft opgedaan met het windpark Q7 is meegenomen in dit
MER.
Wijze van effectbeoordeling
Bij het toetsen van de alternatieven/varianten aan de beoordelingscriteria worden waar mogelijk
de effecten gekwantificeerd. Waar dit niet mogelijk is wordt een kwalitatieve beoordeling gegeven.
De beschreven effecten worden per milieuaspect samengevat in een tabel, waarin de effecten
in de vorm van een relatieve plusmin-beoordeling worden weergegeven.
De kwalitatieve beoordeling is een relatieve beoordeling. Hierbij worden de alternatieven/varianten
beoordeeld ten opzichte van het nulalternatief (huidige situatie plus autonome
ontwikkeling), zijnde de situatie waarbij er geen windpark wordt gerealiseerd.
Bij de effectbeschrijving en -beoordeling is de volgende beoordeling gehanteerd:
++ groot positief effect;
+ positief effect;
0/+ beperkt positief effect;
0 (vrijwel) geen effect;
0/- beperkt negatief effect;
- negatief effect;
-- groot negatief effect.
Toelichting effectbeoordeling
Wanneer er geen significante verschillen in milieueffecten optreden ten opzichte van het nulalternatief
krijgt een alternatief/variant de kwalitatieve waardering "0". Wanneer er voor een alternatief/variant
negatieve milieueffecten worden verwacht ten opzichte van de nulalternatief, dan
wordt dit uitgedrukt met de relatieve beoordeling "-". In geval van positieve milieueffecten wordt
een beoordeling "+" gegeven.
Voor een aantal milieuaspecten zal de realisatie van de alternatieven/varianten negatieve milieueffecten
met zich meebrengen. Vaak zal dan het verschil in effecten tussen het nulalternatief
en de alternatieven/varianten veel groter zijn dan het verschil tussen de alternatieven/varianten
onderling. Om toch verschillen tussen alternatieven/varianten in een kwalitatieve beoordeling tot
uiting te kunnen brengen, zijn de beoordelingen "++" en "--" gehanteerd. Dit geeft aan dat het
milieueffect van de betreffende alternatief/variant groter is dan van de alternatief/variant met
een enkele "-" of "+" beoordeling. Dit betekent dat er geen evenredigheid is tussen de waarderingen
"0", "-" en "--".
In hoofdstuk 13 vindt toetsing plaats aan wet- en regelgeving voor natuur. Hierbij wordt getoetst
op mogelijke significatie van effecten.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 106 van 354

4 Effectvergelijking en ontwikkeling meest
milieuvriendelijk alternatief
4.1 Inleiding
De effecten van de alternatieven/varianten voor het windpark en de effecten van de alternatieven
voor het kabeltracé naar de kust zijn in deel B (hoofdstuk 6 tot en met 12) van dit MER beschreven.
De effecten zijn zowel kwalitatief als kwantitatief (waar mogelijk) beschreven. Bij de
effectbeschrijving is onderscheid gemaakt tussen de effecten van de aanleg, het gebruik, het
onderhoud en de verwijdering van het windpark. De effecthoofdstukken eindigt met een paragraaf
'samenvatting effectbeschrijving'. Hierin zijn de effecten van de alternatieven/varianten
samengevat en zijn de effecten kwalitatief beoordeeld (door middel van plussen en minnen). Uit
de effectbeoordeling blijkt dat het windpark enkele negatieve effecten heeft, met name ten aanzien
van vogels, onderwaterleven (vissen en zeezoogdieren), scheepvaartveiligheid en gebruiksfuncties.
Er zijn daarentegen ook positieve effecten, namelijk de opwekking van duurzame
elektriciteit en het ontstaan van een refugium/oase voor onderwaterleven.
In dit hoofdstuk worden de alternatieven/varianten voor het windpark en de alternatieven voor
het kabeltracé naar de kust met elkaar vergeleken. De basis voor deze vergelijking is de effectbeschrijving
(hoofdstuk 6 tot en met 12). In dit hoofdstuk worden per milieuaspect de belangrijkste
conclusies uit de effectbeschrijving weergegeven. Waar mogelijk worden de effecten kwantitatief
uitgedrukt per eenheid ruimte (km 2 ) en energieopbrengst (MWh of GWh).
De verplichte tabel 5 uit de Richtlijnen is met een toelichting opgenomen in bijlage 5. Er is voor
gekozen om deze tabel niet in dit hoofdstuk te integreren omdat deze tabel niet aansluit bij de
beschrijving en beoordeling van de beoordelingscriteria die in dit MER worden gehanteerd. De
verplichte tabel 4 uit de Richtlijnen is niet opgenomen omdat effecten op beschermde gebieden
en soorten niet optreden (zie hoofdstuk 13).
4.2 Effectvergelijking
4.2.1 Vergelijking van de alternatieven/varianten voor het windpark
Waterbeweging en morfologie
Alle morfologische en hydrologische veranderingen die het gevolg zijn van gebruik, aanleg,
verwijdering en onderhoud van het windpark zijn beperkt van omvang en tijdelijk van aard. De
veranderingen, voor zover ze optreden, zijn gering in vergelijking met de natuurlijke dynamiek
van het gebied. Ook het ruimtebeslag van de funderingen en bijbehorende erosiebescherming
is zeer gering ten opzichte van bijvoorbeeld het NCP of de Noordzee. Door de relatief geringe
afmetingen van de funderingspalen gaat het om zeer lokale veranderingen. De invloed beperkt
zich tot de directe omgeving (variërend van enkele meters tot maximaal 100 meter) van de funderingspalen
en is tijdelijk van aard.
Gezien de geringe omvang van de effecten, het lokale karakter en de tijdelijke aard, is het nauwelijks
zinvol om onderscheid te maken tussen de 3 MW en 5 MW varianten, het energievriendelijke
en omgevingsvriendelijke alternatief en de funderingsvarianten. In de onderstaande tabel
is de kwalitatieve beoordeling weergegeven.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 107 van 354

Tabel 4.1 Effectbeoordeling waterbeweging en morfologie
effecten windpark
exploitatie windpark
Effectvergelijking en ontwikkeling meest milieuvriendelijk alternatief
Basisvariant
(3MW)
Compacte variant
(3MW)
Basisvariant
(5MW)
golven 0 0 0 0
waterbeweging 0 0 0 0
waterdiepte en bodemvormen 0 0 0 0
bodemsamenstelling 0 0 0 0
troebelheid en waterkwaliteit 0 0 0 0
sedimenttransport 0 0 0 0
kustveiligheid 0 0 0 0
aanleg en verwijdering windpark 0 0 0 0
onderhoud windpark 0 0 0 0
effecten kabeltracé
exploitatie kabeltracé 0 0 0 0
aanleg en verwijdering kabeltracé 0 0 0 0
onderhoud kabeltracé 0 0 0 0
Compacte variant
(5MW)
In de bovenstaande tabel is de beoordeling weergegeven van het energievriendelijk alternatief en het kabeltracé dat
aanlandt bij IJmuiden. Als de beoordeling van het omgevingsvriendelijk alternatief en/of de beoordeling van het kabel-
tracé naar Callantsoog afwijkt dan is dat tussen haakjes weergegeven.
Omvang effecten in relatie tot energieopbrengst en ruimtebeslag
Uit de bovenstaande tabel komt naar voren dat er geen wezenlijke effecten optreden ten aanzien
van waterbeweging en morfologie. Ook zijn er geen verschillen tussen de alternatieven/varianten.
Het relateren van de effecten aan de energieopbrengst en het ruimtebeslag is
daarom niet zinvol.
Landschap
De zichtbaarheid van het windpark wordt voornamelijk bepaald door de afstand van het windpark
tot de kust. Door de grote afstand van het windpark tot de kust (loodrecht circa 30 km) is
het windpark maximaal slechts 1% van de tijd zichtbaar (enkele dagen per jaar). De rest van het
jaar zullen de meteorologische omstandigheden dusdanig zijn dat het windpark niet zichtbaar is
vanaf de kust. In het geval dat het windpark wel zichtbaar is, zijn zowel de 3 MW varianten als
de 5 MW varianten zichtbaar. In de effectbeoordeling is geen onderscheid gemaakt tussen de
varianten omdat het windpark slechts maximaal 1% van de tijd zichtbaar zal zijn. Het effect van
het windpark op het landschap is altijd omkeerbaar; na beëindiging van het gebruik en verwijdering
van het windpark wordt de oorspronkelijke situatie weer hersteld.
Effecten van aanleg, onderhoud en verwijdering van het windpark (incl. het kabeltracé naar de
kust) zijn merkbaar in de vorm van de aanwezigheid (zichtbaarheid) van werkschepen. Dit is
een tijdelijk effect en valt nauwelijks op als wordt gekeken naar de overige scheepsbewegingen
in het gebied. In de onderstaande tabel is de kwalitatieve beoordeling weergegeven.
Tabel 4.2 Effectbeoordeling landschap
effecten windpark
exploitatie windpark
Basisvariant
(3MW)
Compacte variant
(3MW)
Basisvariant
(5MW)
Compacte variant
(5MW)
zichtbaarheid vanaf de kust (afstand tot de kust) 0 (30 km) 0 (30 km) 0 (30 km) 0 (30 km)
aanleg en verwijdering windpark 0 0 0 0
onderhoud windpark 0 0 0 0
effecten kabeltracé
exploitatie kabeltracé 0 0 0 0
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 108 van 354

Effectvergelijking en ontwikkeling meest milieuvriendelijk alternatief
Basisvariant
(3MW)
Compacte variant
(3MW)
Basisvariant
(5MW)
aanleg en verwijdering kabeltracé 0 0 0 0
onderhoud kabeltracé 0 0 0 0
Compacte variant
(5MW)
In de bovenstaande tabel is de beoordeling weergegeven van het energievriendelijk alternatief en het kabeltracé dat
aanlandt bij IJmuiden. Als de beoordeling van het omgevingsvriendelijk alternatief en/of de beoordeling van het kabel-
tracé naar Callantsoog afwijkt dan is dat tussen haakjes weergegeven.
Omvang effecten in relatie tot energieopbrengst en ruimtebeslag
Uit de bovenstaande tabel komt naar voren dat er geen wezenlijke effecten optreden ten aanzien
van waterbeweging en morfologie. Ook zijn er geen verschillen tussen de alternatieven/varianten.
Het relateren van de effecten aan de energieopbrengst en het ruimtebeslag is
daarom niet zinvol.
Vogels
Doordat locatie Callantsoog-Noord relatief ver uit de kust ligt (circa 30 km), ligt deze buiten het
bereik van de meeste broedkolonies. Van de broedvogels hebben alleen Kleine Mantelmeeuwen
de locatie nog binnen bereik, maar de locatie ligt op een zodanige afstand en richting tot de
kolonies dat er nauwelijks enige invloed vanuit kan gaan. In de zomerperiode zijn dan ook weinig
problemen te verwachten ten aanzien van aanvaringsrisico, barrièrewerking en verstoring.
Tijdens de trektijd (voor- en najaar) zullen (zee)vogels door de locatie Callantsoog-Noord (willen)
trekken. Het overgrote deel zal een trekbaan volgen die dichter bij land ligt dan windpark
Callantsoog-Noord. Voor de belangrijkste soorten, de Annex 1 soorten uit de Vogelrichtlijn,
geldt echter dat deze in overgrote meerderheid een trekbaan zullen volgen die dichter bij land
ligt dan bij de locatie Callantsoog-Noord. Alleen in het voorjaar zal mogelijk een gering deel van
de passerende Roodkeelduikers, Parelduikers, Dwergmeeuwen, Grote Sterns, Visdieven en
Noordse Sterns ter hoogte van de locatie Callantsoog-Noord doortrekken. Tijdens de najaarstrek
zullen sommige zeevogels van de Britse Eilanden naar de Continentale kustlijn oversteken,
om vervolgens langs die kustlijn naar het zuiden door te trekken. Voor deze trekroute
vormt een windpark op de locatie Callantsoog-Noord wellicht wel een gering risico.
In het winterhalfjaar komen de hoogste dichtheden aan zeevogels voor in de Zuidelijke Bocht
van de Noordzee en daarmee ook op de locatie Callantsoog-Noord. Een piek in de gezamenlijke
vogelwaarden wordt bereikt in februari/maart, wanneer internationaal belangrijke aantallen
Zilvermeeuwen en Zeekoeten in het gebied verblijven. De Zilvermeeuwen lijken, op grond van
Deense studies, relatief ongevoelig voor verstoring, maar Zeekoeten (en Alken, Jan van Genten
en duikers) juist relatief gevoelig. Indien de reden voor de verstoring ligt in hinderlijk (of erger)
(onderwater)geluid, zal ook tijdens de bouw, waarbij veel hogere geluidniveaus optreden dan
tijdens de operationele fase, aanzienlijke verstoring op kunnen treden. Dit geldt niet indien een
gravity base fundering wordt toegepast, waarbij geen heiwerkzaamheden nodig zijn. De methode
voor verwijdering van het windpark is vooralsnog niet bekend, maar aangenomen mag worden
dat ook dit verstoring oplevert.
Doordat locatie Callantsoog-Noord relatief ver op zee ligt is er geen sprake van een eventuele
barrièrewerking voor pleisterende niet-broedvogels. Er worden namelijk geen specifieke ecologische
verbindingen voor vogels doorbroken (bijvoorbeeld tussen slaap- en foerageerplaats).
Ook voor trekvogels is nauwelijks sprake van barrièrewerking. Indien vogels besluiten om tijdens
de trek hun route aan te passen om het windpark te ontwijken, zijn de extra kilometers of
tijd om het windpark te ontwijken nauwelijks van betekenis. Gegeven de omvang van het windpark
van circa 48,7 km 2 (energievriendelijk alternatief) zal barrièrewerking voor seizoenstrek niet
relevant zijn.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 109 van 354

Effectvergelijking en ontwikkeling meest milieuvriendelijk alternatief
Wel zullen er aanvaringsslachtoffers vallen. Windpark Callantsoog-Noord zal, op grond van de
hier gehanteerde berekeningsmethoden, leiden tot enkele duizenden aanvaringsslachtoffers per
jaar. De basisvariant is steeds gunstiger dan de compacte variant, het omgevingsvriendelijk
alternatief gunstiger dan het energievriendelijk alternatief en de 5 MW varianten beter dan die
met 3 MW windturbines.
Tabel 4.3 Effectbeoordeling vogels
Toetsingscriterium Basisvariant
effecten windpark
gebruik windpark
aanvaringsrisico
(3MW)
Compacte
variant (3MW)
Basisvariant
(5MW)
Compacte
variant (5MW)
- trekvogels 0/- - 0/- -
- kustbroedvogels 0 0 0 0
- pl. niet broedvogels 0/- - 0/- -
barrièrewerking
- trekvogels 0 0 0 0
- kustbroedvogels 0 0 0 0
- pl. niet broedvogels 0 0 0 0
verstoring
- kustbroedvogels 0 0 0 0
- pl. niet broedvogels - - - -
aanleg en verwijdering windpark 0/- 0/- 0/- 0/-
onderhoud windpark 0 0 0 0
effecten kabeltracé
gebruik kabeltracé 0 0 0 0
aanleg en verwijdering kabeltracé 0 0 0 0
aanlanding kabel 0/- 0/- 0/- 0/-
onderhoud kabeltracé 0 0 0 0
In de bovenstaande tabel is de beoordeling weergegeven van het energievriendelijk alternatief en het kabeltracé dat
aanlandt bij IJmuiden. Als de beoordeling van het omgevingsvriendelijk alternatief en/of de beoordeling van het kabel-
tracé naar Callantsoog afwijkt dan is dat tussen haakjes weergegeven.
Omvang effecten in relatie tot energieopbrengst
Bij het relateren van het aantal vogelslachtoffers aan de netto energieopbrengst, blijkt een duidelijk
verschil tussen de 3 en 5 MW varianten. Per eenheid energie (GWh) blijkt dat de 5 MW
varianten beter scoren dan de 3 MW varianten. Het energievriendelijk en omgevingsvriendelijk
alternatief zijn min of meer gelijkwaardig (zie onderstaande tabel).
Tabel 4.4 Aantal vogelslachtoffers per eenheid energie (GWh)
Windpark Callantsoog-Noord 3 MW basis 3 MW com-
energievriendelijk alternatief
pact
5 MW basis 5 MW com-
aantal vogelslachtoffers per jaar 2199 4126 1745 3238
netto energieopbrengst per jaar (GWh) 1438 2365 1498 2543
aantal vogelslachtoffers per GWh per jaar 1,53 1,74 1,16 1,27
omgevingsvriendelijk alternatief
aantal vogelslachtoffers per jaar 1442 2684 1177 2124
netto energieopbrengst per jaar (GWh) 953 1594 1026 1735
aantal vogelslachtoffers per GWh per jaar 1,51 1,68 1,15 1,22
Ook het aantal verstoorde verstoringsgevoelige vogels kan gerelateerd worden aan de netto
energieopbrengst. Van de verstoringsgevoelige soorten komen hoofdzakelijk Alk, Zeekoet en
Jan van Gent binnen het plangebied voor. Voor deze soorten is, voor de periode dat de maxi-
pact
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 110 van 354

Effectvergelijking en ontwikkeling meest milieuvriendelijk alternatief
male aantallen vogels in het gebied aanwezig zijn (periode oktober/november voor de Jan van
Gent en periode december/januari voor de Alk/Zeekoet), berekend wat het aantal verstoorde
vogels binnen het windpark zal zijn. Ook is berekend wat het aantal verstoorde vogels zal zijn
bij een verstoringsafstand van 2, 4 en 6 km rond het windpark.
Bij het relateren van het aantal verstoringsgevoelige vogels aan de energieopbrengst blijkt een
duidelijke relatie met de netto energieopbrengst. De compacte varianten scoren door hun hogere
energieopbrengst aanzienlijk beter dan de basisvarianten (zie tabel 4.5 en 4.6). Ook blijkt dat
het energievriendelijk alternatief gunstiger scoort dan het omgevingsvriendelijk alternatief.
Tabel 4.5 Maximale aantallen verstoorde lokale vogels voor de verschillende inrichtingsvarianten
en het omgevingsvriendelijk- en energievriendelijk alternatief, uitgedrukt in aantallen verstoorde
Jan van Genten per eenheid energieopbrengst (GWh)
Alternatief GWh/jaar Binnen het park Tot op 2 km Tot op 4 km Tot op 6 km
energievriendelijk alternatief
3 MW basis 1438 0,02 0,06 0,11 0,16
3 MW compact 2365 0,01 0,04 0,06 0,10
5 MW basis 1498 0,02 0,06 0,10 0,15
5 MW compact 2543 0,01 0,03 0,06 0,09
omgevingsvriendelijk alternatief
3 MW basis 953 0,02 0,09 0,16 0,24
3 MW compact 1594 0,01 0,05 0,09 0,14
5 MW basis 1026 0,02 0,08 0,15 0,22
5 MW compact 1735 0,01 0,05 0,09 0,13
Tabel 4.6 Maximale aantallen verstoorde lokale vogels voor de verschillende inrichtingsvarianten
en het omgevingsvriendelijk- en energievriendelijk alternatief, uitgedrukt in aantallen verstoorde
Alk/Zeekoeten per eenheid energieopbrengst (GWh)
Alternatief GWh/jaar Binnen het park Tot op 2 km Tot op 4 km Tot op 6 km
energievriendelijk alternatief 321 908 1478 2118
3 MW basis 1438 0,22 0,63 1,03 1,47
3 MW compact 2365 0,14 0,38 0,62 0,90
5 MW basis 1498 0,21 0,61 0,99 1,41
5 MW compact 2543 0,13 0,36 0,58 0,83
omgevingsvriendelijk alternatief 235 908 1478 2118
3 MW basis 953 0,25 0,95 1,55 2,22
3 MW compact 1594 0,15 0,57 0,93 1,33
5 MW basis 1026 0,23 0,88 1,44 2,06
5 MW compact 1735 0,14 0,52 0,85 1,22
Omvang effecten in relatie tot ruimtebeslag
Bij het relateren van het aantal vogelslachtoffers aan het ruimtebeslag blijkt dat de compacte
varianten duidelijk slechter scoren dan de basisvarianten (zie tabel 4.7). Dit komt doordat in de
compacte varianten meer windturbines op hetzelfde oppervlak staan. Het hoogste aantal vogelslachtoffers
treedt op bij de 3 MW compacte variant. Tussen het energievriendelijk (48,7 km 2 ) en
omgevingsvriendelijk alternatief (32,5 km 2 ) treden nauwelijks verschillen op. Het kleinere oppervlak
van het omgevingsvriendelijk alternatief gaat gepaard met minder windturbines en dus ook
met minder vogelslachtoffers.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 111 van 354

Tabel 4.7 Aantal vogelslachtoffers per eenheid oppervlakte (km 2 )
Windpark Callantsoog-Noord 3 MW basis 3 MW com-
energievriendelijk alternatief
Effectvergelijking en ontwikkeling meest milieuvriendelijk alternatief
pact
5 MW basis 5 MW com-
aantal vogelslachtoffers per jaar 2199 4126 1745 3238
ruimtebeslag, excl. veiligheidszone 48,7 48,7 48,7 48,7
aantal vogelslachtoffers per km 2 /jaar 45,15 84,72 35,83 66,49
omgevingsvriendelijk alternatief
aantal vogelslachtoffers per jaar 1442 2684 1177 2124
ruimtebeslag, excl. veiligheidszone 32,5 32,5 32,5 32,5
aantal vogelslachtoffers per km 2 /jaar 44,37 82,58 36,22 65,35
Bij het relateren van het aantal verstoorde verstoringsgevoelige vogels aan het ruimtebeslag
zijn de varianten (de basis- en compacte varianten) niet onderscheidend. Door het plaatsen van
meer windturbines per eenheid ruimte zal het ruimtebeslag niet dalen, alleen de netto energieopbrengst
zal hoger zijn. Doordat het aantal verstoorde vogels recht evenredig is met het oppervlak
van het windpark, zijn in alle varianten de verstoorde aantallen vogels gelijk. Alleen tussen
het energievriendelijk en omgevingsvriendelijk alternatief, die een verschillend oppervlak
hebben, zijn er kleine verschillen in het aantal verstoorde vogels binnen het windpark (zie tabel
4.8 en 4.9). De aantallen verstoorde vogels binnen een contour van 2, 4 en 6 km verschillen
niet doordat de oppervlakten hier nagenoeg gelijk zijn.
Tabel 4.8 Maximale aantallen verstoorde lokale vogels voor het omgevingsvriendelijk- en
energievriendelijk alternatief, uitgedrukt in aantallen verstoorde Jan van Genten voor het windpark
Alternatief km 2 * Binnen het park Tot op 2 km Tot op 4 km Tot op 6 km
Omgevingsvriendelijk 44,37 23 85 151 228
Energievriendelijk 60,59 31 85 151 228
* Oppervlak inclusief de corridor tussen beide delen.
Tabel 4.9 Maximale aantallen verstoorde lokale vogels voor het omgevingsvriendelijk- en
energievriendelijk alternatief, uitgedrukt in aantallen verstoorde Alk/Zeekoeten voor het windpark
Alternatief km 2 * Binnen het park Tot op 2 km Tot op 4 km Tot op 6 km
Omgevingsvriendelijk 44,37 235 908 1478 2118
Energievriendelijk 60,59 321 908 1478 2118
* Oppervlak inclusief de corridor tussen beide delen.
Onderwaterleven
Uit de effectbeschrijving kan worden geconcludeerd dat de relevante effecten beperkt zijn tot
geluid en trillingen en verandering van bestaand gebruik. De mogelijke negatieve effecten van
geluid en trillingen richten zich op vissen en in sterkere mate op zeezoogdieren. De effecten
van met name het heien (monopile en tripod) kunnen leiden tot grote effecten. Bij toepassing
van een gravity base fundering treden deze effecten niet op omdat niet geheid wordt. De effecten
in de gebruiksfase zijn beperkt. De verandering van bestaand gebruik leidt tot positieve effecten
op bodemdieren en vissen.
De alternatieven/varianten zijn slechts in beperkte mate onderscheidend voor wat betreft het
ruimtebeslag, het optreden van geluid/trillingen in de aanlegfase en de toename van hard substraat.
Voor alle alternatieven/varianten geldt: hoe meer windturbines, hoe groter het ruimtebeslag
en de optredende verstoring door geluid/trillingen en des te groter de toename aan hard
substraat. De compacte variant 3 MW van het energievriendelijk alternatief heeft het grootste
aantal windturbines. Bij deze variant gaat daardoor het meeste zacht substraat verloren en
treedt de meeste verstoring op door geluid/trillingen. Hier tegen over staat dat bij deze variant
pact
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 112 van 354

Effectvergelijking en ontwikkeling meest milieuvriendelijk alternatief
de grootste toename aan hard substraat optreedt. De minste effecten zijn in dit kader te verwachten
bij de basisvariant 5 MW. De effecten tijdens de gebruiks- en verwijderingsfase zijn
dermate laag dat ze in absolute zin niet/nauwelijks onderscheidend zijn. De effecten van het
omgevingsvriendelijk alternatief zijn door het kleinere ruimtebeslag en het kleinere aantal windturbines
lager dan bij het energievriendelijk alternatief. In de kwalitatieve eindbeoordeling (zie
onderstaande tabel) is, gezien de relatief kleine verschillen tussen deze alternatieven, geen onderscheid
gemaakt in de beoordeling van deze alternatieven.
Tabel 4.10 Effectbeoordeling onderwaterleven
Fase Basisvariant
Aanlegfase
Afname zacht substraat
(3 MW)
Compacte variant
(3 MW)
Basisvariant
(5 MW)
Compacte variant
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen 0/- 0/- 0/- 0/-
- zeezoogdieren 0 0 0 0
Toename hardsubstraat
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0/+ + 0/+ +
- vissen 0 0 0 0
- zeezoogdieren 0 0 0 0
Beïnvloeding waterkwaliteit
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen 0 0 0 0
- zeezoogdieren 0 0 0 0
Geluid en trillingen
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen* - -- 0/- -
- zeezoogdieren* -/-- -- - -/--
Gebruiksfase
Geluid/trillingen
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen 0/- 0/- 0/- 0/-
- zeezoogdieren - - - -
EM straling
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen 0 0 0 0
- zeezoogdieren 0 0 0 0
Waterkwaliteit
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen 0 0 0 0
- zeezoogdieren 0 0 0 0
Verandering bestaand gebruik
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna + + + +
- vissen + + + +
- zeezoogdieren 0 0 0 0
Verwijderen turbines
Waterkwaliteit 0 0 0 0
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen 0 0 0 0
(5 MW)
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 113 van 354

Fase Basisvariant
(3 MW)
Effectvergelijking en ontwikkeling meest milieuvriendelijk alternatief
Compacte variant
(3 MW)
Basisvariant
(5 MW)
Compacte variant
- zeezoogdieren 0 0 0 0
Geluid/Trillingen
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen* 0/- 0/- 0/- 0/-
- zeezoogdieren* 0/- 0/- 0/- 0/-
(5 MW)
In de bovenstaande tabel is de beoordeling weergegeven van het energievriendelijk alternatief en het kabeltracé dat
aanlandt bij IJmuiden. Als de beoordeling van het omgevingsvriendelijk alternatief en/of de beoordeling van het kabel-
tracé naar Callantsoog afwijkt dan is dat tussen haakjes weergegeven. * Effecten als gevolg van geluid/trillingen treden
alleen op bij het gebruik van monopile en tripod als fundering. Bij toepassing van de gravity base fundering, waar niet
wordt geheid, treden geen effecten op.
Omvang effecten in relatie tot energieopbrengst
Bij het relateren van de effecten aan de energieopbrengst scoren de compacte varianten beter
dan de basisvarianten. Dit komt doordat de effecten bij alle varianten min of meer gelijk zijn,
terwijl de energieopbrengst van de compacte varianten ongeveer twee keer zo hoog is dan bij
de basisvarianten. Tussen het energievriendelijk en omgevingsvriendelijk alternatief zijn geen
wezenlijke verschillen.
Omvang effecten in relatie tot ruimtebeslag
Tussen de basis en compacte varianten zijn geen verschillen in ruimtebeslag. Alleen tussen het
energievriendelijk (48,7 km 2 ) en omgevingsvriendelijk alternatief (32,5 km 2 ) is er een verschil in
ruimtebeslag. De verschillen in effecten zijn echter dermate klein dat in de effectbeoordeling
(zie tabel 9.12) geen onderscheid is gemaakt tussen deze alternatieven. Het omgevingsvriendelijk
alternatief heeft iets kleinere effecten, hier tegen over staat echter ook een kleinere ruimtebeslag
waardoor per saldo de effecten per eenheid oppervlakte niet wezenlijk afwijken van het
energievriendelijk alternatief.
Scheepvaartveiligheid
De basis van de veiligheidsstudie wordt gevormd door de berekende effecten ten aanzien van
scheepvaartveiligheid. In deze paragraaf zijn de berekende effecten en de conclusies ten aanzien
van het aantal mogelijke aanvaringen en aandrijvingen integraal overgenomen uit het MA-
RIN rapport, en worden hieronder gepresenteerd.
Tabel 4.11 en 4.12 zijn het meest illustratief bij de keuze van de variant. Uit de tabellen blijkt dat
het risico per variant voornamelijk samenhangt met het aantal turbines. Daarnaast is het risico
voor de omgevingsvriendelijke varianten 13 tot 16% kleiner dan voor de energievriendelijke varianten.
Dit blijkt uit de aanvaar/aandrijfkans per MWh energieopbrengst in tabel 4.12. Het effect
van de grotere 5 MW turbines op het risico is veel beperkter. Om een zo hoog mogelijk rendement
te halen, verdienen de varianten met 5 MW turbines de voorkeur, waarbij het risico nog
extra kan worden beperkt door een omgevingsvriendelijke variant te kiezen.
Bij de keuze voor zoveel mogelijk 5 MW turbines in Callantsoog-Noord of een andere locatie
moet de absolute veiligheid of de veiligheid per MWh voor Callantsoog-Noord vergeleken worden
met die van andere locaties (met behulp van tabel 4.12).
Tabel 4.11 Verwachte aantal aanvaringen/aandrijvingen per jaar voor de beschouwde inrichtingsvarianten
Inrichtingsvariant
Callantsoog-Noord
Opper-
vlakte
[km 2 ]
Energie
opbrengst
[MWh/jaar]
Aantal
turbines
Aantal aanvaringen (ram-
men) per jaar
Aantal aandrijvingen
(driften) per jaar
R-schepen N-schepen R-schepen N-schepen
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 114 van 354
Totaal
aantal per
CN_envr_3M_5d 44.85 2365000 289 0.018858 0.015494 0.128913 0.011281 0.174546
CN_envr_3M_7d 44.12 1438000 154 0.010749 0.008921 0.068955 0.006028 0.094653
jaar

Inrichtingsvariant
Callantsoog-Noord
Opper-
vlakte
[km 2 ]
Energie
opbrengst
[MWh/jaar]
Effectvergelijking en ontwikkeling meest milieuvriendelijk alternatief
Aantal
turbines
Aantal aanvaringen (ram-
men) per jaar
Aantal aandrijvingen
(driften) per jaar
R-schepen N-schepen R-schepen N-schepen
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 115 van 354
Totaal
aantal per
CN_envr_5M_5d 44.12 2543000 154 0.011186 0.010121 0.069839 0.006291 0.097437
CN_envr_5M_7d 43.26 1498000 83 0.006707 0.006105 0.037837 0.003406 0.054055
CN_omgvr_3M_5d 30.10 1594000 188 0.003587 0.009628 0.07906 0.007267 0.099542
CN_omgvr_3M_7d 29.22 953000 101 0.002198 0.005704 0.042703 0.003932 0.054537
CN_omgvr_5M_5d 29.22 1735000 101 0.002285 0.006483 0.043245 0.004104 0.056117
CN_omgvr_5M_7d 28.27 1026000 56 0.001413 0.004054 0.024099 0.002292 0.031858
Tabel 4.12 Verwachte aantal aanvaringen/aandrijvingen per MWh energieopbrengst voor de
beschouwde inrichtingsvarianten
Inrichtingsvariant
Callantsoog-Noord
Opper-
vlakte
[km 2 ]
Energie
opbrengst
[MWh/jaar]
Aantal tur-
bines
Aantal aanvaringen (ram-
men) per MWh
Aantal aandrijvingen
(driften) per MWh
R-schepen N-schepen R-schepen N-schepen
jaar
Totaal per
CN_envr_3M_5d 44.85 2365000 289 7.97E-09 6.55E-09 5.45E-08 4.77E-09 7.38E-08
CN_envr_3M_7d 44.12 1438000 154 7.47E-09 6.20E-09 4.80E-08 4.19E-09 6.58E-08
CN_envr_5M_5d 44.12 2543000 154 4.40E-09 3.98E-09 2.75E-08 2.47E-09 3.83E-08
CN_envr_5M_7d 43.26 1498000 83 4.48E-09 4.08E-09 2.53E-08 2.27E-09 3.61E-08
CN_omgvr_3M_5d 30.10 1594000 188 2.25E-09 6.04E-09 4.96E-08 4.56E-09 6.24E-08
CN_omgvr_3M_7d 29.22 953000 101 2.31E-09 5.99E-09 4.48E-08 4.13E-09 5.72E-08
CN_omgvr_5M_5d 29.22 1735000 101 1.32E-09 3.74E-09 2.49E-08 2.37E-09 3.23E-08
CN_omgvr_5M_7d 28.27 1026000 56 1.38E-09 3.95E-09 2.35E-08 2.23E-09 3.11E-08
De kans op persoonlijk letsel bij een aanvaring en aandrijving is bijzonder klein. Er wordt dan
ook ruimschoots aan de criteria voor het extern risico, zowel het individueel als het groepsrisico,
voldaan.
Voor bunkerolie en ladingolie samen is de kans op een uitstroom in de EEZ toegenomen met
1.49% voor de energievriendelijke compacte variant met 3 MW turbines (CN_envr_3M_5d).
De sleepboot De Waker kan een deel van de aandrijvingen voorkomen. Voor de huidige locatie
op zee van De Waker nabij het Texel-verkeersscheidingsstelsel bij windkracht vanaf 5 Bft kan
voor de energievriendelijke varianten 69% van het aantal aandrijvingen worden voorkomen, en
voor de omgevingsvriendelijke varianten 73%.
De gemodelleerde uitstroom van olie is een worst case benadering. Doordat het percentage
tankers met een dubbele huid toeneemt, zal de kans op een uitstroom van olie na een aandrijving
met een windturbine afnemen.
Effectbeoordeling
Op basis van de resultaten en conclusies zoals hiervoor, kan de volgende relatieve effectbeoordeling
worden gegeven aan de verschillende inrichtingsvarianten.
Uit de effectbeoordeling blijkt dat de 3 MW compacte variant vanwege zijn relatief grote dichtheid
van turbines relatief gezien het slechtst scoort. Wanneer gekeken wordt naar de effecten
per eenheid energieopbrengst, dan scoren de varianten die worden ingericht met turbines met
een hoger vermogen beter. Om een zelfde hoeveelheid energie op te wekken zijn er namelijk
minder turbines nodig wanneer de turbines een groter vermogen hebben.
Bij vergelijking van de effecten per energieopbrengst is er geen significant verschil tussen de
basis en compacte variant.
MWh

Effectvergelijking en ontwikkeling meest milieuvriendelijk alternatief
De omgevingsvriendelijke variant scoort beter omdat de afstand tot het langsvarende verkeer
groter is.
Tabel 4.13 Verwachte aantal aanvaringen/aandrijvingen per jaar voor de beschouwde inrichtingsvarianten
Inrichtingsvariant
Callantsoog-Noord
Oppervlakte
[km 2 ]
Energie op-
brengst
[MWh/jaar]
Aantal
turbines
Totaal aantal aanvaringen en aan-
drijvingen per jaar
CN_envr_3M_5d 44.85 2365000 289 0.174546 --
CN_envr_3M_7d 44.12 1438000 154 0.094653 -
CN_envr_5M_5d 44.12 2543000 154 0.097437 -
CN_envr_5M_7d 43.26 1498000 83 0.054055 0/-
CN_omgvr_3M_5d 30.10 1594000 188 0.099542 -
CN_omgvr_3M_7d 29.22 953000 101 0.054537 0/-
CN_omgvr_5M_5d 29.22 1735000 101 0.056117 0/-
CN_omgvr_5M_7d 28.27 1026000 56 0.031858 0
Tabel 4.14 Verwachte aantal aanvaringen/aandrijvingen per MWh energieopbrengst voor de
beschouwde inrichtingsvarianten
Inrichtingsvariant
Callantsoog-Noord
Oppervlakte
[km 2 ]
Energie op-
brengst
[MWh/jaar]
Aantal turbi-
nes
Totaal aantal aanvarin-
gen en aandrijvingen
per MWh
CN_envr_3M_5d 44.85 2365000 289 7.38E-08 -/--
CN_envr_3M_7d 44.12 1438000 154 6.58E-08 -/--
CN_envr_5M_5d 44.12 2543000 154 3.83E-08 -/0
CN_envr_5M_7d 43.26 1498000 83 3.61E-08 -/0
CN_omgvr_3M_5d 30.10 1594000 188 6.24E-08 -
CN_omgvr_3M_7d 29.22 953000 101 5.72E-08 -
N_omgvr_5M_5d 29.22 1735000 101 3.23E-08 0
CN_omgvr_5M_7d 28.27 1026000 56 3.11E-08 0
Kruisende scheepvaart
Schepen die elkaar naderen met kruisende koersen dienen tijdig vast te kunnen stellen of er
gevaar voor aanvaring bestaat en dienen voldoende mogelijkheden c.q. ruimte te hebben om
een mogelijke aanvaring te voorkomen. Daartoe dient men goed zicht op elkaar te hebben, zowel
visueel als via de radar. Windturbineparken kunnen dit zicht belemmeren. Zowel visueel
(windturbines kunnen het zicht op de navigatielichten van het schip blokkeren) als op de radar
(afscherming, valse echo’s, windturbines geven o.a. dikke echo’s op het scherm). Dit geldt waar
zich vele windturbines tussen de beide schepen bevinden, en in mindere mate waar zich enkele
windturbines tussen beide schepen bevinden.
Het MARIN trekt de volgende conclusies:
De ondoorzichtbaarheid van een windpark is niet erg gevoelig voor de opstelling van de
windturbines, mits regelmatig opgesteld in rijen, de versprongen opstelling heeft wel als
voordeel dat er meer turbines op dezelfde oppervlakte kunnen worden geplaatst.
De ondoorzichtbaarheid wordt bij langs varen kleiner wanneer de afstand tot het park groter
wordt.
De ondoorzichtbaarheid van een windpark met 5 MW turbines is iets minder groot, maar het
voordeel van de grotere afstand tussen de windturbines wordt deels tenietgedaan door de
grotere diameter van de windturbine.
Vergelijking Callantsoog-Noord met andere windparken
De uniformiteit van berekeningen en rapportages met betrekking tot scheepvaartveiligheid die
het MARIN voor de verschillende initiatiefnemers heeft uitgevoerd, maakt het mogelijk om de
verschillende locaties met elkaar te vergelijken op het aspect scheepvaartveiligheid. In onder-
Score
Score
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 116 van 354

Effectvergelijking en ontwikkeling meest milieuvriendelijk alternatief
staande tabel zijn een aantal belangrijke resultaten van effectberekeningen op scheepvaartveiligheid
voor een aantal ingediende initiatieven op een rij gezet.
Tabel 4.15 Vergelijking locaties
Callantsoog-Noord
Energievriendelijk
alternatief
Callantsoog-Noord
Omgevingsvriende-
lijk alternatief
West Rijn
Katwijk
Breeveertien II
Scheveningen-
Buiten
Inrichting Aantal
3MW klasse
- ca 7D
3MW klasse
- ca 7D
3MW klasse
- ca 7D
3MW klasse
- ca 7D
3MW klasse
- ca 7D
3MW klasse
- ca 7D
turbines
Vergunning
aanvraag
Aantal aanvaringen en
aandrijvingen per jaar
Totaal
Per
MWh
Gemiddelde uitstroom
olie in m 3 per MWh
Bunkerolie Ladingolie
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 117 van 354
Te mitigeren aanva-
ringen/aan-
drijvingen door inzet
Waker
154 0,095 6,58 E-8 1,08 E-6 5,46 E-7 69%
101
79
114
104
89
aan te vragen
variant *)
aan te vragen
variant
aan te vragen
variant
aan te vragen
variant
aan te vragen
variant
0,055 5,72 E-8 1,01 E-6 5,51 E-7 73%
0,076 8,74 E-8 1,31 E-6 4,14 E-6 41%
0,107 9,93 E-8 1,26 E-6 3,18 E-6 42%
0,094 8,26 E-8 1,19 E-6 2,18 E-6 47%
0,082 7,21 E-8 1,07 E-6 4,34 E-6 40%
*) op het moment van totstandkoming van dit MER is bekend dat Eneco voor het omgevingsvriendelijke alternatief een
vergunning wil aanvragen
Uit bovenstaande tabel blijkt dat het omgevingsvriendelijke alternatief van Callantsoog-Noord
de laagste effectscores heeft van alle windparken. Dit geldt zowel voor de berekende kans op
een aanvaringen/aandrijving en het risico op olievervuiling als gevolg van een aanvaring. De
kans op een aanvaring/aandrijving is voor het omgevingsvriendelijke alternatief van Callantsoog-Noord
tot een factor 1,3 tot 1,7 kleiner dan van de andere locaties. Op grond hiervan mag
worden geconcludeerd dat van alle berekende locaties de effecten op scheepvaartveiligheid
voor de locatie Callantsoog-Noord het kleinst zijn, zowel in absolute zin als per eenheid energie
(MWh).
De relatief gunstige effectscores van Callantsoog-Noord zullen in de praktijk nog beter uitvallen
door de relatief grote kans waarmee een calamiteit door de inzet van de sleepboot De Waker
een aanvaring of aandrijving kan voorkomen. De kans dat dergelijke ongelukken kunnen worden
voorkomen is ca. 1,5 tot bijna 2 maal zo groot is dan bij de andere locaties (73% van de
gevallen ten opzichte van ca. 40% bij de andere locaties). Dit heeft te maken met de noordelijke
ligging van Callantsoog-Noord in de nabijheid van deze sleepboot.
Omvang effecten in relatie tot ruimtebeslag
Het relateren van de effecten van het windpark aan het ruimtebeslag biedt geen toegevoegde
waarde omdat het ruimtebeslag in alle varianten gelijk is.
Gebruiksfuncties
Uit de effectbeschrijving blijkt dat er nauwelijks effecten optreden ten aanzien van reeds aanwezige
gebruiksfuncties. Dit komt doordat bij de locatiekeuze rekening is gehouden met de
aanwezige gebruiksfuncties. Negatieve effecten beperken zich met name tot de olie- en gaswinning
en het daarmee samenhangende helikopterverkeer voor de ontsluiting van de platforms.
Dit komt doordat het windpark in de nabijheid komt te liggen van diverse platforms, ook
ligt het windpark in een gebied waarvoor een concessie is verleend voor de winning van olie
en/of gas.

Effectvergelijking en ontwikkeling meest milieuvriendelijk alternatief
Doordat het windpark in een gebied komt te liggen waarvoor een concessie is verleend voor de
winning van olie en/of gas, bestaat de mogelijkheid dat het windpark in de toekomst een belemmering
vormt indien ter plaatse van het windpark olie en/of gas wordt aangetroffen. Het omgevingsvriendelijk
alternatief scoort voor dit aspect gunstiger vanwege het kleinere ruimtebeslag.
Doordat het windpark tussen diverse platforms komt te liggen, zal het windpark ook hinder
opleveren voor het helikopterverkeer tussen een aantal platforms. De helikopters zullen dan
moeten omvliegen of hoger moeten vliegen. Ook in dit geval scoort het omgevingsvriendelijke
alternatief iets gunstiger vanwege het iets kleinere ruimtebeslag en de grotere afstand die tot de
platforms wordt aangehouden (2.000 m in plaats van 1.000 m). De bevoorradingsboten van de
platforms zullen ook enige hinder ondervinden omdat de boten enkele kilometers moeten omvaren.
Naast bovengenoemde effecten kan het windpark ook een belemmering vormen voor eventuele
SAR-operaties ter plaatse van het windpark. Dit speelt met name bij SAR-operaties met helikoter,
in het bijzonder tijdens situaties met slecht zicht. Ook beïnvloeding van de scheepsradar is
mogelijk, met name als schepen dicht bij turbines varen. Des te groter de afstand van de
scheepsradar tot het windpark, hoe kleiner de beïnvloeding. Het omgevingsvriendelijke alternatief
scoort iets gunstiger vanwege de grotere afstand tot scheepvaartroutes.
Tabel 4.16 Effectbeoordeling gebruiksfuncties
effecten windpark
exploitatie windpark
Basisvariant
(3MW)
Compacte variant
(3MW)
Basisvariant
(5MW)
grind-, schelpen- en zandwinning 0 0 0 0
Compacte variant
(5MW)
olie- en gaswinning - (0/-) - (0/-) - (0/-) - (0/-)
- winningsactiviteiten - (0/-) - (0/-) - (0/-) - (0/-)
- bevoorrading per boot 0/- 0/- 0/- 0/-
baggerstort 0 0 0 0
militaire gebieden 0 0 0 0
beroeps- en sportvisserij 0 0 0 0
kabels en leidingen 0 0 0 0
luchtvaart - (0/-) - (0/-) - (0/-) - (0/-)
- burgerluchtvaart 0 0 0 0
- militaire luchtvaart 0 0 0 0
- SAR-operaties 0/- 0/- 0/- 0/-
- helikopterroutes - (0/-) - (0/-) - (0/-) - (0/-)
telecommunicatie 0 0 0 0
radar - (0/-) - (0/-) - (0/-) - (0/-)
- walradar 0 0 0 0
- scheepsradar - (0/-) - (0/-) - (0/-) - (0/-)
recreatie 0 0 0 0
cultuurhistorie en archeologie 0 0 0 0
overige gebruiksfuncties/activiteiten 0 0 0 0
aanleg en verwijdering windpark 0 0 0 0
onderhoud windpark 0 0 0 0
effecten kabeltracé
exploitatie kabeltracé 0 0 0 0
aanleg en verwijdering kabeltracé 0 0 0 0
onderhoud kabeltracé 0 0 0 0
In de bovenstaande tabel is de beoordeling weergegeven van het energievriendelijk alternatief en het kabeltracé dat
aanlandt bij IJmuiden. Als de beoordeling van het omgevingsvriendelijk alternatief en/of de beoordeling van het kabel-
tracé naar Callantsoog afwijkt dan is dat tussen haakjes weergegeven.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 118 van 354

Effectvergelijking en ontwikkeling meest milieuvriendelijk alternatief
Omvang effecten in relatie tot energieopbrengst
Uit de effectbeoordeling blijkt dat enkele aspecten (beperkt) negatief worden beoordeeld. Omdat
er geen verschil is tussen de varianten hebben de varianten met de hoogste energieopbrengst
(compacte varianten) de voorkeur; de effecten per eenheid energie zijn dan immers het
kleinst. Het omgevingsvriendelijk alternatief scoort iets gunstiger dan het energievriendelijk alternatief
vanwege het kleinere ruimtebeslag. De gunstiger beoordeling gaat echter samen met
een lagere energieproductie. De effecten per eenheid energieopbrengst zullen daardoor nauwelijks
afwijken van het energievriendelijk alternatief.
Omvang effecten in relatie tot ruimtebeslag
Tussen de basis en compacte varianten zijn geen verschillen in ruimtebeslag. Alleen tussen het
energievriendelijk (48,7 km 2 ) en omgevingsvriendelijk alternatief (32,5 km 2 ) is er een verschil in
ruimtebeslag. Het omgevingsvriendelijk alternatief heeft iets kleinere effecten, hier tegen over
staat echter ook een kleinere ruimtebeslag waardoor per saldo de effecten per eenheid oppervlakte
niet wezenlijk afwijken van het energievriendelijk alternatief.
Energieopbrengst en vermeden emissies
Wat opvalt bij de effectvergelijking is dat, bij eenzelfde configuratie, er nauwelijks verschillen
zijn tussen de 3 en 5 MW varianten. Verschillen treden uitsluitend op tussen de verschillende
configuraties (tussen basisvariant en compacte variant), bij een gelijk turbinetype. Bij de compacte
variant is de netto energieopbrengst circa 64 à 70% hoger dan bij de basisvariant (bij dezelfde
alternatief en turbinegrootte), dit komt doordat meer turbines op hetzelfde oppervlak worden
geplaatst. Ook de vermeden emissies liggen 64 à 70% hoger. Het oppervlak van het omgevingsvriendelijk
alternatief is circa 30% kleiner dan bij het energievriendelijk alternatief, de
energieopbrengsten en vermeden emissies liggen navenant lager.
Tabel 4.17 Effectbeoordeling energieopbrengst (GWh) en vermeden emissies (ton)
Toetsingscriterium Basisvariant
energievriendelijk alternatief
netto energieopbrengst
vermeden CO2 emissie +
vermeden SO2 emissie +
vermeden NOx emissie +
omgevingsvriendelijk alternatief
netto energieopbrengst
(3MW)
+
1.438
851.590
240
841
0/+
953
vermeden CO2 emissie 0/+
vermeden SO2 emissie 0/+
564.371
159
vermeden NOx emissie 0/+
557
Compacte variant
(3MW)
++
2.365
++
1.400.563
++
395
++
1.383
+
1.594
+
943.973
+
266
+
932
Basisvariant
(5MW)
+
1.498
+
887.122
+
250
+
876
0/+
1.026
0/+
607.601
0/+
171
Compacte variant
(5MW)
++
2.543
++
1.505.975
++
425
++
1.487
+
1.735
+
1.027.474
Omvang effecten in relatie tot ruimtegebruik
Bij de effectbeoordeling in relatie tot het ruimtegebruik blijkt dat zowel de energieopbrengst als
de vermeden emissies per eenheid ruimtegebruik (km 2 ) bij de compacte varianten duidelijk hoger
liggen dan bij de basisvarianten. De netto energieopbrengst van de compacte variant ligt 63
à 70% hoger dan de basisvariant (bij dezelfde en turbinegrootte). Uit de onderstaande tabel
blijkt ook duidelijk dat er geen verschillen zijn tussen het energievriendelijk en omgevingsvriendelijk
alternatief; de energieopbrengst en vermeden emissies per km 2 zijn nagenoeg gelijk.
0/+
600
+
290
+
1.014
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 119 van 354

Effectvergelijking en ontwikkeling meest milieuvriendelijk alternatief
Tabel 4.18 Effectbeoordeling energieopbrengst en vermeden emissies per eenheid ruimtegebruik
Toetsingscriterium Basisvariant
energievriendelijk alternatief
netto energieopbrengst (GWh/km 2 )
vermeden CO2 emissie (ton CO2/km 2 ) +
vermeden SO2 emissie (ton SO2/km 2 ) +
vermeden NOx emissie (ton NOx/km 2 ) +
omgevingsvriendelijk alternatief
netto energieopbrengst (GWh/km 2 )
vermeden CO2 emissie (ton CO2/km 2
) +
vermeden SO2 emissie (ton SO2/km 2
) +
vermeden NOx emissie (ton NOx/km 2
) +
(3MW)
+
35
17.486
5
17
+
35
17.365
5
17
Compacte variant
(3MW)
++
57
++
28.759
++
8
++
28
++
58
++
29.045
++
8
++
29
Basisvariant
(5MW)
+
36
+
18.216
+
5
+
18
+
37
+
18.695
+
5
Compacte variant
(5MW)
++
61
++
30.924
++
9
++
31
++
63
++
31.615
4.2.2 Vergelijking van de alternatieven voor het kabeltracé
Bij de vergelijking van de alternatieven voor het kabeltracé naar de kust treden geen noemenswaardige
verschillen in effecten op. Het enige effect dat optreedt hangt samen met de aanleg,
het onderhoud en de verwijdering van de kabels. Tijdens deze werkzaamheden treedt slechts
(tijdelijk) een beperkte verstoring op. Het alternatief waarbij het kabeltracé aanlandt bij Callantsoog
scoort in theorie iets beter omdat het kabeltracé circa 22 km korter is dan het kabeltracé
naar IJmuiden.
4.3 Het meest milieuvriendelijk alternatief
De varianten/alternatieven van het windpark
Het MMA kan worden gedefinieerd als de variant/alternatief waarbij de negatieve milieueffecten
het kleinst zijn en de positieve milieueffecten het grootst. Voor het bepalen van het MMA zijn
alleen de milieueffecten van belang die significant van elkaar verschillen. Er wordt daarom alleen
gekeken naar de toetsingscriteria waarvan de beoordeling significant van elkaar verschilt
(zie tabel 4.19). Omdat er veelal geen duidelijk onderscheid is tussen de verschillende varianten/alternatieven,
wordt bij het bepalen van het MMA zowel gekeken naar de totale effecten als
naar de effecten per eenheid energie.
MMA op basis van de totale effecten
In tabel 4.19 zijn de toetsingscriteria weergegeven waarvan de beoordeling significant van elkaar
verschilt. Voor het aspect vogels is, voor wat betreft aanvaringsrisico, er een duidelijk verschil
tussen de compacte varianten en basisvarianten. Bij de basisvarianten (zowel 3 als 5 MW)
ligt het aantal aanvaringsslachtoffers aanzienlijk lager.
Bij het aspect onderwaterleven gaat zacht substraat verloren en wordt hard substraat (funderingspalen
en erosiebescherming) aan het milieu toegevoerd. Des te meer windturbines worden
geplaatst, des te meer zacht substraat (en bodemfauna) verloren gaat en des te meer hard
substraat (nieuw vestigingsmilieu voor soorten die afhankelijk zijn van hard substraat) wordt
toegevoegd. Bij de compacte varianten (3 en 5 MW) wordt het meeste hard substraat toegevoegd.
Voor vissen en zeezoogdieren hangen de negatieve effecten samen met het onderwatergeluid
als gevolg van heiwerkzaamheden (monopile en tripod). Des te groter het aantal turbines
des te groter de verstoring.
+
18
++
9
++
31
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 120 van 354

Effectvergelijking en ontwikkeling meest milieuvriendelijk alternatief
Voor de scheepvaartveiligheid scoort de 3 MW compacte variant slechter dan de rest, dit komt
door de grotere dichtheid van turbines. De omgevingsvriendelijke variant scoort beter omdat de
afstand tot het langsvarende verkeer groter is.
Bij het aspect energieopbrengst en vermeden emissies scoren de compacte varianten (3 en 5
MW) duidelijk beter, dit hangt samen met de hogere energieopbrengsten.
Energievriendelijk versus omgevingsvriendelijk alternatief
Overal waar negatieve effecten optreden scoort het omgevingsvriendelijk alternatief automatisch
beter dan het energievriendelijk alternatief. Dit komt doordat het ruimtebeslag (en dus ook
het aantal turbines) bij het omgevingsvriendelijk alternatief kleiner is dan bij het energievriendelijk
alternatief. Dit gaat ook op bij de positieve effecten: positieve effecten van het omgevingsvriendelijk
alternatief zullen altijd kleiner zijn dan bij het energievriendelijk alternatief.
Tabel 4.19 Effectbeoordeling onderscheidende toetsingscriteria
Toetsingscriterium Basisvariant
vogels
aanvaringsrisico
(3MW)
Compacte variant
(3MW)
Basisvariant
(5MW)
- trekvogels 0/- - 0/- -
- pl. niet broedvogels 0/- - 0/- -
onderwaterleven
toename hard substraat
- bodemfauna 0/+ + 0/+ +
geluid en trillingen
- vissen* - -- 0/- -
- zeezoogdieren* -/-- -- - -/--
scheepvaartveiligheid
- risico op aanvaringen en aandrij-
vingen
energieopbrengst en vermeden
emissies
-- - - 0/-
- netto energieopbrengst + ++ + ++
- vermeden CO 2 emissie + ++ + ++
- vermeden SO2 emissie + ++ + ++
- vermeden NOx emissie + ++ + ++
Compacte variant
(5MW)
* Effecten als gevolg van geluid/trillingen treden alleen op bij het gebruik van monopile en tripod als fundering. Bij toe-
passing van de gravity base fundering, waar niet wordt geheid, treden geen effecten op.
Op basis van de bovenstaande beschouwing kan worden geconcludeerd dat de compacte varianten
goed scoren op het aspect 'energieopbrengst en vermeden emissies' en op toename
hard substraat (onderwaterleven), op de overige aspecten scoren ze in het algemeen iets minder.
Er is bij deze vergelijking dus niet eenduidig een MMA aan te wijzen.
MMA op basis van de effecten per eenheid energie
Bij het bepalen van het MMA op basis van de effecten per eenheid energieopbrengst ontstaat
er veelal een ander beeld. Bij alle toetsingscriteria waarvan de beoordeling niet onderscheidend
is worden de compacte varianten (3 en 5 MW) per definitie beter beoordeeld omdat hier de
energieopbrengst hoger is. Bij deze toetsingscriteria is geen onderscheid tussen de 3 MW compacte
variant en de 5 MW compacte variant omdat de energieopbrengst hier nagenoeg gelijk is.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 121 van 354

Effectvergelijking en ontwikkeling meest milieuvriendelijk alternatief
Op de toetsingscriteria waar wel onderscheid is tussen de varianten (zie tabel 4.19) wordt hieronder
nader ingegaan op de effecten per eenheid energieopbrengst.
Als voor het aspect vogels (aanvaringsslachtoffers) wordt gekeken naar het aantal aanvaringsslachtoffers
per eenheid energie (GWh), dan scoren de 5 MW varianten duidelijk beter dan de
3 MW varianten. Het verschil tussen de basisvariant en compacte variant is bij zowel de 3 MW
turbines als 5 MW turbines beperkt (zie tabel 4.4). Bij het aspect onderwaterleven verdwijnt bij
"toename hard substraat" (bodemfauna) het verschil tussen de varianten omdat de compacte
varianten de energieopbrengst twee maal zo hoog is als bij de basisvarianten.
Bij de effecten op vissen en zeezoogdieren scoren de 5 MW varianten beter dan de 3 MW varianten
omdat er minder heiwerkzaamheden plaatsvinden. Dit geldt overigens alleen bij toepassing
van een monopile of tripod, bij toepassing van een gravity base fundering vinden geen
heiwerkzaamheden plaats.
Voor het aspect scheepvaartveiligheid scoren de varianten die worden ingericht met turbines
met een hoger vermogen beter. Om een zelfde hoeveelheid energie op te wekken zijn er namelijk
minder turbines nodig wanneer de turbines een groter vermogen hebben. Bij vergelijking van
de effecten per energieopbrengst is er geen significant verschil tussen de basis en compacte
variant.
Bij het aspect energieopbrengst en vermeden emissies scoren de compacte varianten duidelijk
beter, dit is navenant aan de hogere energieopbrengst.
Tabel 4.20 Effectbeoordeling onderscheidende toetsingscriteria per eenheid energie
Toetsingscriterium Basisvariant
vogels
aanvaringsrisico
(3MW)
Compacte variant
(3MW)
Basisvariant
(5MW)
- trekvogels - - 0/- 0/-
- pl. niet broedvogels - - 0/- 0/-
onderwaterleven
toename hard substraat
- bodemfauna 0/+ 0/+ 0/+ 0/+
geluid en trillingen
- vissen* - - 0/- 0/-
- zeezoogdieren* -- -- -/-- -/--
scheepvaartveiligheid
- risico op aanvaringen en aandrij-
vingen
energieopbrengst en vermeden
emissies
-/-- -/-- 0/- 0/-
- netto energieopbrengst + ++ + ++
- vermeden CO 2 emissie + ++ + ++
- vermeden SO2 emissie + ++ + ++
- vermeden NOx emissie + ++ + ++
Compacte variant
(5MW)
* Effecten als gevolg van geluid/trillingen treden alleen op bij het gebruik van monopile en tripod als fundering. Bij toe-
passing van de gravity base fundering, waar niet wordt geheid, treden geen effecten op.
In tegenstelling tot de vergelijking op basis van de totale effecten (zie tabel 4.19) valt nu wel
eenduidig een MMA aan te wijzen. De 5 MW compacte variant scoort per eenheid energieop-
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 122 van 354

Effectvergelijking en ontwikkeling meest milieuvriendelijk alternatief
brengst beter dan de overige varianten. De 5 MW compacte variant scoort voor alle criteria relatief
gunstig, hierdoor kan deze variant worden aangeduid als het MMA.
De alternatieven voor het kabeltracé
Bij de vergelijking van de alternatieven voor het kabeltracé naar de kust treden geen noemenswaardige
effecten op. Het enige effect dat optreedt hangt samen met de aanleg, het onderhoud
en de verwijdering van de kabels; er zal dan een tijdelijke verstoring optreden. Het alternatief
waarbij het kabeltracé aanlandt bij Callantsoog scoort in theorie iets beter omdat het kabeltracé
circa 22 km korter is dan het tracé dat aanland bij IJmuiden. Het type kabel dat zal worden toegepast
is milieuvriendelijk omdat olievrije kabels worden toegepast en er nauwelijks elektromagnetische
velden optreden doordat drie-aderige kabels en een staalband worden toegepast.
Varianten ashoogte windturbines
In het MER is onderzocht wat het effect is van een hogere ashoogte. Hieruit blijkt dat een hogere
ashoogte een iets negatiever effect heeft op landschap (beter zichtbaar), vogels (iets meer
verstoring en wellicht een hogere barrièrewerking) en vliegverkeer/helikopterverkeer (ze moeten
hoger vliegen). Hier staat tegenover dat een 10 meter hogere ashoogte leidt tot een 2 à 3% hogere
energieopbrengst en bijbehorende hogere emissiereducties.
Varianten fundering
In het MER zijn ook verschillende funderingstypen onderzocht. Bij toepassing van een monopile
of tripod vinden er heiwerkzaamheden plaats. Dat kan leiden tot een sterke verstoring, gehoorschade
en zelfs sterfte bij vissen en zeezoogdieren. Bij een gravity base fundering treden deze
effecten niet op omdat er geen heiwerkzaamheden plaatsvinden. Daarnaast heeft een gravity
base fundering als voordeel dat er relatief veel hard substraat bij komt. Voor bepaalde soorten
is dat gunstig omdat hard substraat in de Noordzee tamelijk zeldzaam is.
4.4 Het MMA met mitigerende maatregelen
In de vorige paragraaf is aan de hand van de effectvergelijking het meest milieuvriendelijk alternatief
bepaald. Hieruit kwam naar voren dat de 5 MW compacte variant, in combinatie met aanlanding
bij Callantsoog, kan worden aangeduid als het MMA. Bij toepassing van de in de effecthoofdstukken
beschreven mitigerende maatregelen is het mogelijk om de optredende milieueffecten
te beperken (mitigeren). In de onderstaande tabel wordt van de genoemde mitigerende
maatregelen een overzicht gegeven. Deze mitigerende maatregelen hebben uiteraard ook hun
werking voor de andere varianten maar zijn hier specifiek voor het MMA beschreven.
Tabel 4.21 Overzicht mitigerende maatregelen
Aspect/toetsingscriteria Mitigerende maatregel
vogels
aanvaringsrisico toepassen groen licht in plaats van wit licht
stilzetten turbines tijdens extreme situaties (hoge vogeldichthe-
den, in combinatie met slecht weer)
Verstoring heien tussen 31 mei en 1 oktober
onderwaterleven
geleidelijk opstarten werkzaamheden
toepassen bellengordijnen onder water
onderwatergeluid en trillingen toepassen akoestische afschrikmiddelen (pingers/sealscarers)
scheepvaartveiligheid
tijdens bouw- en verwijderingsfase
geleidelijk opstarten werkzaamheden
toepassen bellengordijnen onder water
vooraf bepalen of Bruinvissen in de omgeving aanwezig zijn
risico op aandrijvingen en aanvaringen inzet sleepboot De Waker of andere sleepboot
gebruiksfuncties
effect op straalpaden beperkt verschuiven enkele turbines
straalpad langs het windpark leiden (op buitenste turbines ont-
vangers/zenders plaatsen)
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 123 van 354

Effectvergelijking en ontwikkeling meest milieuvriendelijk alternatief
Door toepassing van bovengenoemde preventieve en mitigerende maatregelen kan de omvang
van effecten worden verminderd of in enkele gevallen zelfs geheel worden voorkomen. Het toepassen
van groen licht (in plaats van wit licht) op windturbines en het stilzetten van de turbines
in extreme omstandigheden zal leiden tot minder aanvaringsslachtoffers, er is echter weinig
bekend over de effectiviteit van deze maatregelen. Ook het toepassen van bellengordijnen en
akoestische afschrikmiddelen zal negatieve effecten beperken. Over de positieve en negatieve
effecten van het gebruik van akoestische afschrikmiddelen (bijvoorbeeld pingers) is echter weinig
bekend. Het verdient daarom aanbeveling om de effectiviteit van deze maatregelen te onderzoeken
in het kader van het monitorings- en evaluatieprogramma (zie hoofdstuk 5).
Tabel 4.22 Effecten MMA met en zonder mitigerende maatregelen
Toetsingscriterium MMA (5 MW compacte variant) zon-
vogels
aanvaringsrisico
der mitigerende maatregelen
MMA (5 MW compacte variant) met miti-
gerende maatregelen
- seizoenstrek - - (minder aanvaringsslachtoffers)
- pl. niet broedvogels - - (minder aanvaringsslachtoffers)
onderwaterleven
onderwatergeluid en trillingen
- effect op vissen - 0/- (minder verstoring door toepassing
akoestische afschrikmiddelen en bellen-
gordijnen)
- effect op zeezoogdieren -/-- 0/- (minder verstoring door toepassing
scheepvaartveiligheid
risico op aandrijvingen en aanva-
ringen
gebruiksfuncties
akoestische afschrikmiddelen en bellen-
gordijnen)
0/- 0/- (aanzienlijk minder aandrijvingen)
effecten op straalpaden 0/- 0
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 124 van 354

5 Leemten in kennis en aanzet evaluatieprogramma
5.1 Inleiding
De evaluatie van de milieueffecten is de laatste stap van de m.e.r.-procedure. Door evaluatie
van de milieueffecten kan getoetst worden of de optredende milieueffecten overeenkomen met
de in het MER voorspelde effecten. Als de optredende milieueffecten afwijken van wat in het
MER staat beschreven kunnen aanvullende maatregelen worden genomen. Een andere belangrijke
functie van een monitoring- en evaluatieprogramma is het opvullen van leemten in
kennis en het leren van het werkelijk uitvoeren van het project. De invulling van leemten in kennis
is van nut voor de besluitvorming over nieuwe projecten en nieuw te formuleren beleid.
Tijdens de effectbeschrijving van dit MER zijn verschillende leemten in kennis geconstateerd
die het inzicht in de aard en omvang van de effecten van het windpark beperken. Deze zullen
hieronder nader worden toegelicht.
5.2 Leemten in kennis
De geconstateerde leemten in kennis in dit MER komen grotendeels overeen met de destijds in
het Inrichtingsmilieueffectrapport voor het demonstratiepark Near Shore Windpark (NSW)
[Grontmij, 2003] geconstateerde leemten in kennis. Het NSW heet momenteel Offshore Windpark
Egmond aan Zee (OWEZ). Om kennis te vergaren over de effecten van grootschalige offshore
windparken is aan het OWEZ een uitgebreid monitorings- en evaluatieprogramma (MEP-
OWEZ) gekoppeld. De functie van het MEP-OWEZ is het registreren van economische, technische,
ecologische en maatschappelijke effecten. Het onderzoeksprogramma is gestart met de
nulmeting (vastleggen huidige situatie), deze is in 2006 afgerond. De effectmetingen zijn gestart
tijdens de bouw van het windpark in 2006 en zullen doorlopen tot 2012. Voor de meeste aspecten
zijn pas na enkele jaren de eerste resultaten van de effectmetingen beschikbaar.
Inmiddels zijn ook de eerste resultaten van onderzoeksprogramma's van buitenlandse offshore
windparken in Engeland, Duitsland en Denemarken beschikbaar. Over het algemeen betreft het
hier de resultaten van relatief korte onderzoekperiodes, zekerheid over de effecten op de lange
termijn kunnen hiermee nog niet worden geboden. Wel kan met deze eerste resultaten inzicht
worden verkregen in de optredende effecten. Deze resultaten zijn in dit MER meegenomen bij
de effectvoorspelling.
In de onderstaande alinea's wordt ingegaan op de belangrijkste leemten in kennis die tijdens
het opstellen van het MER zijn geconstateerd.
Vogels
In het algemeen geldt dat er leemten in kennis zijn over aanvaringsrisico's, barrièrewerking en
verstoring van vogels in offshore windparken (zowel overdag als 's nachts). Met name de soortspecifieke
kennis ontbreekt.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 125 van 354

Leemten in kennis en aanzet evaluatieprogramma
Daarnaast is er een gebrek aan geïntegreerde kwantitatieve kennis over vliegbewegingen van
vogels boven de Noordzee, zowel van seizoenstrek als van lokale vogels en zowel overdag als
's nacht. Dit geldt voornamelijk voor de trek van zeevogels op afstanden groter dan circa 6 km
uit de kust. Voor de offshore windparken is vooral de dichtheid (en de variatie daarin in ruimte
en tijd) aan zeevogels op circa 25 km uit de kust relevant. Ook is nader onderzoek gewenst
naar vogels die vanuit (beschermde) gebieden in Nederland naar Engeland vliegen en vice.
Over de effecten op lokale zeevogels is ook onvoldoende bekend, hierbij gaat het vooral om
verstoringsgevoeligheden en verstoringsafstanden. Kennis over de effecten op vogels van de
ashoogte, rotorlengte, draaisnelheid, kleur, verlichting en configuratie is vooralsnog zeer beperkt.
Nader onderzoek is hier gewenst.
Ten aanzien van aanleg- en verwijderingswerkzaamheden geldt dat de werkzaamheden zeevogels
zullen verstoren. De bronniveaus, alsmede de specifieke gevoeligheid van de verschillende
soorten zeevogels, zijn niet bekend.
Vissen en zeezoogdieren
Voor vissen en zeezoogdieren ontbreekt het aan kennis over het relatief belang van specifieke
gebieden op zee. Zo zijn er bijvoorbeeld door gebrek aan informatie geen specifieke migratie- of
foerageergebieden voor de verschillende soorten aan te geven. Dit geldt vooral voor zeehonden
(met name de grijze) en bruinvissen op het NCP. Daarnaast is nog relatief weinig bekend over
het effect van onderwatergeluid (trillingen) op zeezoogdieren. Met name gegevens over de gevoeligheid
van Bruinvissen voor onderwatergeluid zijn schaars, al begint er op dit punt door onderzoek
in andere landen enige informatie beschikbaar te komen. Over verstoringsafstanden is
nagenoeg niets bekend.
Verder is er niets bekend over de refugiumfunctie voor vis en dus ook niet van de eventuele
meerwaarde van een windpark, via extra voedsel (vis), voor vogels of zeezoogdieren.
Over het gebruik van akoestische afschrikapparaten (pingers/sealscarers) is weinig bekend. Het
verdient dan ook aanbeveling om de werking van deze apparaten nader te onderzoeken. Het
gaat dan met name om de werking van deze apparaten en het optreden van eventuele bijwerkingen.
Onderwatergeluid
Er is weinig bekend over het natuurlijke achtergrondgeluid, scheepsgeluid, het geluidsspectrum
en geluidsniveaus tijdens de aanleg, het gebruik, het onderhoud en de verwijdering van het
windpark, alsmede de effecten hiervan op onderwaterleven en vogels.
Conclusie
Geconstateerd wordt dat juist voor de belangrijke negatieve milieueffecten van een windpark,
effecten op vogels en zeezoogdieren, de leemten in kennis het grootst zijn. Het effect van deze
leemten in kennis op de besluitvorming is relatief groot. Om deze leemten te kunnen invullen
zijn echter ervaringsgegevens nodig, die enkel kunnen worden opgedaan door het monitoren
van de effecten op vogels en zeezoogdieren in de praktijk. De komende jaren wordt een groot
aantal leemten in kennis en onzekerheden ingevuld door middel van het MEP-OWEZ en het
beschikbaar komen van informatie van effectmetingen van offshore windparken in het buitenland.
Op het moment dat het Windpark Callantsoog-Noord wordt gebouwd is er dus aanzienlijk
meer bekend over de effecten op het milieu. Bij het invullen van de vergunningsvoorwaarden
voor Windpark Callantsoog-Noord kan hiermee rekening worden gehouden zodat met name de
dan nog bestaande leemten, nieuwe leemten en locatiespecifieke leemten in kennis dienen te
worden onderzocht middels het monitorings- en evaluatie-programma van Windpark Callantsoog-Noord.
Een specifiek probleem is dat er nog geen windpark is in de zone waarin Callantsoog-Noord
ligt, OWEZ ligt voor een aantal ecologische aspecten wezenlijk dichter bij de kust.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 126 van 354

5.3 Aanzet evaluatieprogramma
Leemten in kennis en aanzet evaluatieprogramma
Het doel van het evaluatieprogramma is om de werkelijk optredende effecten te vergelijken met
de in het MER voorspelde effecten en zo nodig aanvullende mitigerende maatregelen te treffen.
Naast het verifiëren van de voorspelde effecten kan met het evaluatieprogramma ook invulling
worden gegeven aan de in het MER geconstateerde leemten in kennis en onzekerheden in de
gebruikte voorspellingsmethoden.
Hieronder wordt een eerste aanzet gegeven voor het evaluatieprogramma. Bij de vaststelling
van het definitieve evaluatieprogramma voor Windpark Callantsoog-Noord verdient het aanbeveling
om de resultaten van het MEP OWEZ (en eventueel de resultaten van buitenlandse monitorings-
en evaluatieprogramma's, bijv. Horns Rev en Nysted) mee te nemen. Met deze programma's
zullen een aantal leemten in kennis worden ingevuld en er zullen mogelijk nieuwe
vragen opkomen naar aanleiding van deze programma's. Het verdient dan ook aanbeveling om
flexibel om te gaan met een op te zetten onderzoeksprogramma.
Voorafgaand aan de effectmetingen wordt een nulmeting uitgevoerd om de huidige situatie vast
te leggen. De effectmetingen dienen (waar relevant) uitgevoerd te worden tijdens de aanleg, het
gebruik en de verwijdering van het windpark.
Vogels
Aanvaringsslachtoffers
Doel van de meting: het bepalen van aanvaringsslachtoffers en de effectiviteit van mitigerende
maatregelen. Zoveel mogelijk kwantitatieve gegevens in soort en aantal, voor seizoens-, dag-
en nachtsituaties, gerelateerd aan vlieghoogte.
Methode: de toegepaste methodiek dient een op zijn minst vergelijkbare output te hebben als
het WT-Bird systeem. De gehanteerde methodiek moet worden toegepast gecombineerd met
opname van omgevingsgeluid (met name van belang tijdens donkere situaties). Per aanvaring
moet worden vastgelegd: tijdstip, datum, weersomstandigheden, locatie, hoogte van aanvaring,
soort, indien mogelijk leeftijd en geslacht. Aantal meetsystemen moet voldoende zijn om de
aanvaringen te monitoren op verschillende punten van het windpark: in het windpark vs. aan de
rand, oostelijke kant van het park vs. westelijke kant en afhankelijk van de verschillende in te
zetten mitigerende maatregelen.
Frequentie: continue (indien het WT-Bird systeem wordt toegepast).
Duur van de meting en rapportage: 5 jaar of minder wanneer uit tussenrapportages blijkt dat
voldoende gegevens voorhanden zijn. Jaarlijks rapporteren.
Verstoring leef/foerageergebied
Doel van de meting: bepalen van de directe en indirecte effecten van het windpark op verschillende
soorten lokale vogels en hun gedragingen, zodat bij een evaluatie kan worden geëvalueerd
of er een verschil in verdeling en/of gedrag is te bepalen in de ruimte (in en rondom het
windpark) en in de tijd (voor en na de bouw). Zoveel mogelijk kwantitatieve gegevens in soort
en aantal met betrekking tot vliegbewegingen, voorkomen, intensiteit en foerageergedrag van
kustbroedvogels en pleisterende vogels.
Methode: vastleggen van de aantallen en verdeling van verschillende soorten lokale vogels en
hun gedragingen in en rondom het windpark met behulp van tellingen vanaf een boot.
Frequentie: 6 keer per jaar.
Duur van de meting en rapportage: Tijdens aanleg en tijdens ingebruikname minimaal 2 jaar
meten. Jaarlijks rapporteren.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 127 van 354

Leemten in kennis en aanzet evaluatieprogramma
Barrièrewerking
Doel van de meting: bepalen van de aard en omvang van de barrièrewerking van het windpark.
Zoveel mogelijk kwantitatieve gegevens in soort en aantal met betrekking tot vliegroutes, vliegpatronen,
vlieghoogten, voorkomen en intensiteit van trekkende vogels.
Methode: radar- en/of zichtwaarnemingen in en bij het windpark. Bepalen vanaf welke afstand
tot het windpark vogels afwijkende vliegpatronen vertonen. Bij deze waarnemingen moeten alle
passerende vogels worden gevolgd. Ook "lokale vogels" zijn in delen van het jaar trekvogels.
Frequentie: zo mogelijk continu (radar) en minimaal zes maal enkele dagen (zicht).
Duur van de meting en rapportage: minimaal 1 jaar, jaarlijks rapporteren.
Vissen en zeezoogdieren
Invloed van onderwatergeluid op vissen en zeezoogdieren
Doel van de meting: vaststellen van veranderingen in het niveau en de aard van het onderwatergeluid/trillingen
(frequentie en amplitude) in relatie tot mogelijke effecten op bruinvissen en
vis. Zoveel mogelijk kwantitatieve gegevens van het geluidsniveau van windturbines, schepen,
helikopters en achtergrondgeluid op verschillende waterdiepten, over het voorkomen en dichtheden
van vissen en zeezoogdieren (soort en aantal) en over de effecten van geluid op het gedrag
van vissen en zeezoogdieren.
Het vaststellen van de werking en eventuele bijwerkingen van akoestische afschrikapparaten
(pingers/sealscarers).
Zeezoogdieren/vis, geluidsmetingen
Methode: metingen van hydroakoestische achtergrondbelasting tijdens de bouw en meten van
de HA belasting van een in bedrijf zijnd windpark. De metingen moeten gebeuren op verschillende
afstanden van het windpark en in een referentiegebied op enkele kilometers van het
windpark. De metingen dienen plaats te vinden middels hydrofoons op vaste locaties.
Frequentie: metingen moeten worden gedaan onder alle verschillende weersomstandigheden
en wanneer mogelijk een continue reeks.
Duur van de meting en rapportage: tijdens bouw en één jaar na bouw meten, jaarlijks rapporteren.
Zeezoogdieren, bruinvissen
Methode: minimaal 9 T-pods in een matrix in en buiten het windpark.
Frequentie: continue.
Duur van de meting en rapportage: tijdens en na aanleg meten. Tijdens aanleg zolang als de
aanleg duurt en tijdens exploitatiefase nog minimaal één jaar, jaarlijks rapporteren.
De variatie en dichtheden van het onderwaterleven en het functioneren als refugium
Doel van de meting: het kunnen beoordelen of het windpark effect heeft op het voorkomen en
de dichtheid van de bodemfauna ter plaatse, met een doorvertaling naar populatieniveau. Bepalen
wat de effecten op de bodemfauna zijn en het verkrijgen van inzicht in het functioneren van
het windpark als refugium. Zoveel mogelijk kwantitatieve gegevens met betrekking tot het voorkomen
en de dichtheden van benthos en vis. Vaststellen van de ontwikkeling van het onderwaterleven
op hard substraat.
Benthos
Methode: aan de hand van de gegevens van de nulmeting dient bepaald te worden hoeveel
monsters minimaal nodig zijn om het gebied goed te kunnen beschrijven, zodat een eventueel
effect gedetecteerd kan worden. Dat betekent dat het aantal benodigde monsters op dit moment
nog niet kan worden vastgelegd. De methode moet geschikt zijn om de resultaten te kunnen
vergelijken met de nulmetingen.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 128 van 354

Frequentie: eenmaal per jaar, conform de nulmetingen.
Leemten in kennis en aanzet evaluatieprogramma
Duur van de meting en rapportage: er moeten minimaal 2 metingen plaatsvinden: 1 jaar na de
bouw en 5 jaar na de bouw.
Bodemleven hardsubstraat
Methode: onderzoek door duikers.
Frequentie: minimaal eenmaal per jaar.
Duur van de meting en rapportage: om de ontwikkeling vast te kunnen stellen zal er minimaal 2
maal een meting uitgevoerd moeten worden, bijvoorbeeld na 2 en na 5 jaar.
Demersale vis
Methode: er moet gevist worden in het gebied zelf en in twee referentiegebieden om een beeld
te krijgen van de ruimtelijke verspreiding. Tevens moet er biologische informatie (leeftijd, geslacht,
geslachtsrijpheid) worden verzameld.
Frequentie: twee maal per jaar.
Duur van de meting en rapportage: 1 en 5 jaar na de bouw.
Pelagische vis
Methode: er moet gemonsterd worden met een hoge resolutie in het gebied en in twee referentiegebieden
en met een lage resolutie over een grote gebied langs de kust om een beeld te krijgen
van de ruimtelijke verspreiding. Tevens moet er biologische informatie (leeftijd, geslacht,
geslachtsrijpheid) worden verzameld.
Frequentie: twee maal per jaar.
Duur van de meting en rapportage: 1 en 5 jaar na de bouw.
Energieopbrengst
Het bepalen van de energieopbrengst van het windpark.
Levenscyclusanalyse (LCA)
Voor het opstellen van de LCA is gebruik gemaakt van een door Vestas (2006) uitgevoerd onderzoek
naar een offshore windpark. Omdat het onderzochte offshore windpark niet geheel
overeenkomt met Windpark Callantsoog-Noord verdient het aanbeveling om ook voor Windpark
Callantsoog-Noord een separate LCA op te stellen.
Radarverstoring
Verkrijgen van inzicht in de mate waarin het windpark verstorend werkt voor radarsystemen (militair,
scheepvaart en luchtvaart) en inzicht in het effect van eventueel toegepaste mitigerende
maatregelen zoals steunradars.
Aandrijvingen en aanvaringen
In beeld brengen van kansen op aanvaringen, waarbij onderscheid gemaakt moet worden naar
aanvaringen en aandrijvingen. Kwantitatieve gegevens over verstoring van verschillende typen
radar (scheeps- en walradar).
(Bijna) incidenten/calamiteiten
Het bijhouden van (bijna) optredende incidenten en calamiteiten.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 129 van 354

6 Waterbeweging en morfologie
6.1 Inleiding
In dit hoofdstuk worden de effecten van windpark Callantsoog-Noord en het kabeltracé naar de
kust op morfologische en hydrodynamische processen besproken. Het gaat hierbij vooral om
veranderingen in de zeebodem en het zeewater. Bij de beschrijving is, gezien de aard en de
omvang van de ingrepen, alleen het bovenste deel van de zeebodem in beschouwing genomen.
Voor het windpark zelf betreft dit de bovenste 10 m, voor het kabeltracé de bovenste 5 m.
6.2 Huidige situatie en autonome ontwikkeling
Huidige situatie
In het algemeen kan worden gesteld dat, bezien vanuit morfologische en hydrodynamische processen
en gespiegeld aan de levensduur van de ingreep, in de omgeving van het geplande
windpark Callantsoog-Noord en bijbehorende kabeltracé naar de kust sprake is van een door
natuurlijke processen gestuurd dynamisch evenwicht, waarin de temporele en ruimtelijke variatie
van morfologie en hydrologie groot is. De invloed van bijvoorbeeld golven op de zeebodem,
neemt in de richting van de kust toe en wordt in de tijd gestuurd door weersomstandigheden.
De invloed van het getij op de morfologische veranderingen is juist relatief groter in dieper water
en wordt in de tijd gestuurd door de positie van zon en maan. De morfologie en hydrologie van
de nabijgelegen kustzone wordt behalve door natuurlijke processen ook beïnvloed door grootschalige,
menselijke ingrepen. Zo hebben de afsluiting van de Zuiderzee, de aanleg van kustverdedigingswerken
bij Den Helder en de verlenging van de havenhoofden bij IJmuiden duidelijk
invloed op hun directe omgeving.
Golven
De golfhoogte in de omgeving van het windpark en bijbehorende kabeltracé varieert sterk in de
tijd. Metingen van Rijkswaterstaat, verricht in de periode 1979-2002 op de meest nabijgelegen
meetstations IJ-geul munitiestortplaats en Eierlandse Gat, wijzen op extreme golfhoogten van
6,7-7,4 meter eens per 10 jaar, en van 7,7-8,8 meter eens per 100 jaar [Weerts & Diermans,
2004]. De hoogste golven (tot > 8 m volgens visuele waarnemingen) komen uit het noordwesten
[Korevaar, 1990]. Bij deze golven is de strijklengte het grootst, via de noordelijke Noordzee tot
in de Atlantische Oceaan. Analyse van complete meetseries [Wijnberg, 1995] wijst voorts op
een significante golfhoogte (gemiddelde van de hoogste 1/3 van de golven) van 1,0 meter (zomer)
en 1,8 meter (winter), met een jaargemiddelde van 1,4 meter. De meeste golven komen uit
zuidwestelijke en noordwestelijke richting. De onderliggende deining, gegenereerd in de Atlantische
Oceaan en in de noordelijke Noordzee, komt exclusief vanuit het noordwesten [Wijnberg,
1995].
Waterbeweging (waterstand en stroming)
Waterstand
De waterstanden worden dagelijks gemeten in diverse meetstations langs de Nederlandse kust.
Langs de Nederlandse kust varieert de getijslag, dat wil zeggen het verschil tussen Gemiddeld
Hoog Water (GHW) en Gemiddeld Laag Water (GLW). Bij Vlissingen bedragen het GHW en het
GLW respectievelijk NAP +2,05 m en -1,81 m, bij IJmuiden zijn dit NAP +0,97 m en -0,73 m,
terwijl ze bij delfzijl NAP +1,35 m en -1,64 m bedragen. De gemiddelde getijslag verloopt daarmee
van 3,86 m bij Vlissingen, naar 1,70 m bij IJmuiden tot weer 2,99 m bij Delfzijl. Deze gegevens
zijn afkomstig uit de getijtafels voor Nederland [V&W, 1999]. Nabij het windpark (Den Helder)
en bijbehorende kabeltracé bedraagt de gemiddelde getijslag circa 1,4 meter. Bovengenoemde
waarden zijn gemiddelde waarden.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 131 van 354

Waterbeweging en morfologie
De maximale en minimale waterstanden variëren namelijk over een periode van 14 dagen, de
doodtij-springtijcyclus. Bij doodtij is de getijslag kleiner dan gemiddeld en bij springtij juist groter
dan gemiddeld. Binnen een getijperiode verloopt de waterstand dan niet geheel symmetrisch:
het stijgen van de waterstand tijdens vloed verloopt iets sneller dan het dalen van de waterstand
tijdens eb.
Stroming
De (dieptegemiddelde) getijstroomsnelheden zijn overwegend langs de kust gericht, bij vloed in
noordoostelijke richting en bij eb in zuidwestelijke richting. In de richting dwars op de kust (NW-
ZO) zijn de stroomsnelheden gering. De gemiddelde getijstroomsnelheden tijdens eb en vloed
zijn circa 0,8 m/s, waarbij de vloedsnelheid eveneens iets groter is dan de ebsnelheid. Tijdens
springtij zijn de snelheden groter en bij doodtij kleiner. Binnen één getijperiode beweegt een
waterdeeltje zich heen en weer over een afstand van circa 10 tot 20 km. Ongeveer een uur na
hoogwater is in de bovenste waterlaag een maximale getijstroom in noordelijke richting. Na
laagwater stroomt het water in tegenovergestelde richting, maar deze fase duurt langer en het
water bereikt daarbij een wat lagere snelheid [Hydrografisch Bureau, 1963]. Ook nabij de bodem
is sprake van deze asymmetrie in stromingssnelheid [Houbolt, 1968]. Ook nabij de bodem
is sprake van deze asymmetrie in stromingssnelheid [Houbolt, 1968]. Hierdoor en door de overheersende
zuidwestelijk wind loopt er een reststroom van ongeveer 0,05-0,1 meter per seconde
[Pingree & Griffiths, 1979; Van Rijn, 1994] langs de kust in noordoostelijke richting. Dit betekent
een getijgemiddelde restverplaatsing in noordoostelijke richting van 2 tot 4,5 km. In deze kustlangse
reststroom stroomt rivierwater (en slib) vanuit het Haringvliet en de Nieuwe Waterweg
over een breedte variërend van 15-40 km. Gedetailleerde ADCP-metingen, verricht in 1992 op
20 meter diep water 12 kilometer uit de kust bij Noordwijk, wijzen op noordwaarts (kustlangs)
gerichte reststromingen die nabij de bodem zeer klein zijn (< 0,01 meter per seconde tussen
NAP -19 en NAP -11 meter) en toenemen tot > 0,05 meter per seconde tussen NAP -11 en
NAP -4 meter [Roelvink et al., 2001]. Factoren die leiden tot sterkere en minder uniforme reststromen
zijn hoge afvoer van de Rijn en een noordwaarts gerichte wind. Zuidwaarts gerichte
wind kan leiden tot een reststroom die zich tijdelijk in zuidelijke richting beweegt.
De wind varieert in richting en snelheid, maar kent een jaargemiddelde resultante uit zuidwestelijke
richting. De wind oefent een schuifkracht uit op het wateroppervlak. De bovenste waterlagen
gaan daardoor (onder een kleine hoek) met de wind meebewegen, maar het effect dempt
sterk uit met toenemende waterdiepte. De hierdoor veroorzaakte stroomsnelheden zijn in de
orde van 1 à 2,5% van de windsnelheid. Bij wind loodrecht op de kust treedt een compenserende
bodemstroom in tegengestelde richting op. Wind evenwijdig aan de kust kan de noordoostelijke
stroomsnelheid versterken of verzwakken. Jaargemiddeld zorgt de windschuifspanning
voor een resulterend noord(oost) gerichte stroming in de bovenlaag van de waterkolom van
0,07 tot 0,11 m/s [Ruijter et al., 1992].
Door de Rijn en Maas wordt rivierwater via de Maasmond en via het Haringvliet naar zee afgevoerd.
Het zoete water uit de rivieren mengt zich in de Rijn-Maasmond met het zoute zeewater
dat langs de bodem naar binnen dringt. Het relatief zoete water stroomt de zee op en omdat
zoet water lichter is dan zout water ontstaan er verschillen in dichtheid. Deze dichtheidsverschillen
drijven een stroming aan, waarbij relatief zoet water nabij het oppervlak in zeewaartse richting
stroomt, terwijl relatief zout water nabij de bodem in landwaartse richting stroomt. De dichtheidsgradiënt
zorgt ervoor dat er een netto kustwaarts gerichte stroming heerst. Uit metingen is
een jaargemiddeld kustwaartse stroomsnelheid nabij de bodem afgeleid van circa 0,03 m/s
[Ruijter et al., 1992]. De zeewaarts gerichte component aan het oppervlak is zwak. Als gevolg
hiervan worden aangevoerde nutriënten en zwevende stoffen hoofdzakelijk in de kustzone getransporteerd.
Er wordt ook wel gesproken van de "kustrivier" met een hogere troebelheid dan
daarbuiten. Omdat de dichtheidsgedreven stroming afhankelijk is van de aanvoer van zoet water,
zal het effect seizoensafhankelijk zijn. In de winter/voorjaar wanneer de rivierafvoer het
grootst is zal een grotere dichtheidsgradiënt ervoor zorgen dat de kustrivier smaller is dan in de
zomer, wanneer de rivierafvoer een stuk kleiner is. Voor andere delen van de kust, verder verwijderd
van de Rijn-Maasmond, zijn deze verschijnselen van minder groot belang voor de waterbeweging.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 132 van 354

Waterbeweging en morfologie
In de nabije kustzone is de invloed van golven belangrijk. Door de geringe diepte vindt breking
van inkomende golven plaats, waardoor een stroming langs de kust wordt aangedreven. Daarnaast
wordt een circulatie dwars op de kust opgewekt, waarbij een kustwaartse stroming in de
bovenlaag van de waterkolom optreedt en een zeewaartse stroming in de onderlaag.
Waterdiepte en bodemvormen
De zeebodem ter plaatse van het windpark en bijbehorende kabeltracé is continu aan verandering
onderhevig. Deze verandering, welke valt binnen het dynamische evenwicht, wordt veroorzaakt
door het optreden van gradiënten in het zandtransport op verschillende tijd- en ruimteschalen.
Het gebied kan worden opgedeeld in:
de eigenlijke zeebodem of shelf (de vlakke zone zeewaarts van ongeveer NAP -15 meter);
de vooroever (de hellende zone tussen NAP -15 meter en NAP -8 meter);
de actieve zone (de zone tussen NAP -8 meter tot NAP +3 meter);
de toegangsgeulen tot de havens van Rotterdam, Scheveningen en IJmuiden.
Het plangebied voor het windpark ligt op de shelf. In vergelijking met de vooroever en de actieve
zone is de shelf tamelijk stabiel. Op de vlakke zeebodem zijn flauw hellende zandbanken en
steilere zandgolven aanwezig. De waterdiepte varieert van 24 tot 36 meter (MSL). Het plangebied
ligt zo ver uit de kust (circa 30 kilometer) dat, afgezien van zandbanken en zandgolven, de
zeebodem vrijwel vlak is (met een helling kleiner dan 1:1.000). De in het plangebied aanwezige
zandgolven zijn kleinschaliger maar tevens mobieler dan de kilometers brede en tientallen kilometers
lange zandbanken. De gemiddelde lange termijn verplaatsingssnelheid van zandgolven
nabij de Hollandse kust bedraagt 0 tot >10 meter per jaar. Lokaal zijn verplaatsingen van 10
meter in 3 maanden gemeten [Schüttenhelm, 2002]. Voor het geplande windpark en bijbehorende
kabeltracé zijn specifieke waarden van verplaatsingssnelheid niet beschikbaar, maar 10
km naar het noordoosten is een snelheid van bijna 20 m per jaar gemeten. De zandgolven hebben
een golflengte van enkele honderden meters en een amplitude van < 1 m bij het geplande
windpark, maar langs het bijbehorende kabeltracé neemt de amplitude zowel in de noordelijke
variant (aanlandingspunt Callantsoog-Noord) als in de zuidelijke variant (aanlandingspunt IJmuiden)
af tot < 2 meter aan de basis van de vooroever.
In de noordelijke variant (aanlandingspunt Callantsoog-Noord) doorkruist het kabeltracé halverwege
een gebied met 2-4 meter hoge zandgolven. De kammen van de zandgolven ter plaatse
staan ongeveer loodrecht op de kust [Van Alphen en Damoiseaux, 1989]. In het plangebied bevinden
zich vrijwel geen megaribbels. Deze bodemvormen met een golflengte van 5-15 meter
en een amplitude van circa 0,5-1,5 meter, zijn dynamischer dan zandgolven en veranderen tijdens
stormen vaak van vorm. De meest kleinschalige bodemvormen (ribbels) reageren het
meest direct op sturende hydrodynamische processen, maar worden daarnaast sterk beïnvloed
door de boomkorvisserij.
De vooroever en actieve zone, welke door het bijbehorende kabeltracé worden doorkruist, vertonen
in vergelijking met de shelf een grote dynamiek. Dit is voornamelijk toe te schrijven aan
een combinatie van golven en stroming. Binnen de actieve zone treedt het grootste sedimenttransport
op en zijn de golfgedreven transporten het belangrijkst. Langs het grootste gedeelte
van de Hollandse kust komen brandingsruggen (of brekerbanken) voor. Deze brandingsruggen
zijn voortdurend in beweging, waarbij met name tijdens stormperioden grote verplaatsingen optreden.
Bodemsamenstelling
De gemiddelde korreldiameter van zeebodemsediment in de zuidelijke Noordzee vertoont een
zekere samenhang met de waterdiepte en de stroomsnelheid, waarbij diepere en verder
noordwaarts gelegen gebieden fijnkorreliger zijn dan ondiepere gebieden voor de Hollandse
kust [Niessen & Schüttenhelm, 1986]. Het zeebodemoppervlak ter plaatse van het geplande
windpark bestaat voornamelijk uit fijn tot middelgrof zand (gemiddelde korrelgrootte (D50) van
210-300 m), met een slibpercentage van < 5 %. Het in dit zand aanwezige grind is van bioklastische
oorsprong en bestaat uit schelpen en schelpfragmenten. De onderliggende lagen (tot een
diepte van 10 m) bestaan deels uit zand en deels uit stugge en slappe klei.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 133 van 354

Waterbeweging en morfologie
Het kabeltracé doorkruist zowel in de noordelijke als zuidelijke variant een gebied met fijn tot
middelgrof zand (gemiddelde korrelgrootte (D50) van 210-300 m) aan het oppervlak. In de
eerste meters onder het oppervlak liggen nabij de kust lokaal slibrijke opvullingen (enkele honderden
meters tot maximaal enkele kilometers breed) van voormalige getijgeulen, gevormd toen
de kustlijn verder naar het westen lag dan tegenwoordig [Rieu et al., 2005]. Daarnaast is,
evenals nabij de kust, basisveen vrij algemeen aanwezig, maar deze archeologisch belangrijke
laag bevindt zich vrijwel overal op meer dan 3 meter onder het zeebodemoppervlak.
Sedimenttransport
Het transport van sediment langs de Nederlandse kust wordt bepaald door de waterbeweging
en sedimentbeschikbaarheid, welke afhangen van getij, wind/golven en rivierafvoer. Uitwisseling
tussen water en bodem is daarbij van groot belang. Bij sediment wordt onderscheid gemaakt
in slib (tot 63 µm) en zand (tussen 63 µm en 2.000 µm). Zand heeft een minerale oorsprong
en is niet-cohesief (niet bindend). Slib bestaat uit een mengsel van kleideeltjes (< 2µm),
silt (2 tot 63 µm) en organisch materiaal. De kleideeltjes zijn cohesief (bindend) en zorgen voor
binding met de fijne siltdeeltjes. In het sedimenttransport wordt verder onderscheid gemaakt
tussen transport nabij de bodem en transport van sediment hoger in de waterkolom. Golven
spelen een belangrijke rol in de opwoeling van de deeltjes, terwijl het horizontale transport (op
dieper water) hoofdzakelijk plaats vindt door stroming (aangedreven door het getij, de wind of
door dichtheidsverschillen).
Zandtransport
Het zand ter plaatse van het windpark bestaat voornamelijk uit fijn tot middelgrof zand (gemiddelde
korrelgrootte (D50) van 210-300 m), met een slibpercentage van < 5%. In de zone tot de
NAP -10 m dieptelijn is het zand continue in beweging als gevolg van getijstroming en golven.
Zeewaarts van de NAP -10 m dieptelijn is er relatief weinig zandtransport en zeewaarts van de
NAP -20 m dieptelijn (locatie van het windpark) is er nauwelijks zandtransport. Alleen gedurende
storm is er zeewaarts van de NAP -20 m dieptelijn zand in beweging.
Slibtransport
Het slib bestaat uit een mengsel van kleideeltjes (< 2µm), silt (2 tot 63 µm) en organisch materiaal.
Door adsorptie hechten nutriënten en zware metalen (kwik, lood) zich aan slib. Waterbodems
raken hierdoor vervuild. Omdat slib fijner is dan zand, wordt het gemakkelijker in transport
gehouden. Het slibtransport langs de Nederlandse kust richting de Waddenzee wordt in belangrijke
mate bepaald door aanvoer van slib vanuit het Kanaal en de Vlaamse Banken. Schattingen
variëren tussen de 10 en 26 miljoen ton droge stof per jaar. Dit slib beweegt zich langs de Belgische
en Nederlandse kust in een strook van afnemende breedte [Salden, 1998]. Langs de
Nederlandse kust wordt het slibtransport ook beïnvloed door de aanwezigheid van baggerstortlocaties
(loswallen). Deze loswallen fungeren, gezien het relatief hoge slibpercentage, als slibbron
voor de directe omgeving. Als echter wordt gekeken naar het totale systeem dan fungeren
de baggerstortlocaties niet als extra netto bron voor de omgeving, omdat het gestorte slib daarvoor
aan het zeewater werd onttrokken door een min of meer geforceerde sedimentatie in
scheepvaartgeulen en havenbekkens. De havenhoofden van Rotterdam, IJmuiden en Scheveningen
verstoren het kustlangse sedimenttransport met als gevolg een afwisselend patroon van
erosie en sedimentatie langs de kust. Ook natuurlijke omstandigheden beïnvloeden het erosie-
en sedimentatiepatroon langs de kust [Lorenz et al., 1991].
De troebelheid van het water wordt bepaald door het gehalte aan zwevend stof, met name slib.
Wind, getijstromingen en golven hebben een grote invloed op het stofgehalte. De troebelheid
langs de Hollandse kust neemt zeewaarts af van 30-50 mg/l op 5 kilometer tot 10 mg/l op 10
kilometer en 5 mg/l op 20 kilometer afstand van de kustlijn. Op zee is het gehalte in de zomer
circa 2 mg/l en het jaargemiddeld 5 tot 10 mg/l [RIKZ, 1997]. Nabij het geplande windpark is het
stofgehalte in de zomer < 5 mg/l en in de winter 5-12 mg/l (www.noordzeeatlas.nl). Bij storm
neemt de concentratie gesuspendeerd materiaal met name in de kustzone sterk toe [Suijlen &
Duin, 2001], waarbij het stofgehalte kan oplopen tot 1.000 mg/l [Eisma, 1981].
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 134 van 354

Waterbeweging en morfologie
Waterkwaliteit
De waterkwaliteit van de Noordzee wordt met name bepaald door de concentraties algen, gesuspendeerde
delen (m.n. slib) en eutrofiërende en verontreinigende stoffen. Het water in de
kustzone is door de zwevende delen, vooral dicht bij de kust, veel troebeler dan het water op
open zee. De zwevende delen in het water zijn van belang voor het transport en de binding van
veel schadelijke stoffen. Verontreinigende stoffen zijn onder andere: zware metalen (o.a. cadmium,
zink en kwik), anorganische verbindingen met chloor/broom (oplos- en schoonmaakmiddelen,
bestrijdingsmiddelen), organische microverontreinigingen (aromatische koolwaterstoffen,
dioxines, PCB etc.), weekmakers en vlamvertragers. De grote rivieren in Nederland spelen een
belangrijke rol in de waterkwaliteit van de Noordzee, omdat het rivierwater uiteindelijk in de
Noordzee terecht komt. Naast de rivieren wordt de waterkwaliteit ook beïnvloed door riooloverstorten
tijdens perioden met hevige neerslag.
Kustveiligheid
De verandering van de Hollandse kustlijn wordt hoofdzakelijk bepaald door het sedimenttransport
langs de kust, waarbij de verhouding tussen aanvoer en afvoer van belang is. Met het huidige
beleid van "dynamisch handhaven van de basiskustlijn" wordt waar mogelijk ruimte gegeven
aan natuurlijke processen. De zee krijgt binnen zekere grenzen enige speelruimte. Alleen
bij aantasting van de basiskustlijn (ligging van de kustlijn op 1 januari 1990) worden maatregelen
genomen. In de praktijk betekent dit dat dan een zandsuppletie wordt uitgevoerd. De belangrijkste
reden voor de noodzaak van zandsuppleties is de erosie langs delen van de Nederlandse
kust en zeespiegelstijging. Van Malde (1996) toonde aan de hand van langjarige metingen
dat de zeespiegel tijdens de laatste eeuw 0,1-0,2 meter is gestegen. In de nabije toekomst
wordt, gezien de opwarming van de aarde, een verdere stijging van de zeespiegel verwacht.
Niet overal langs de kust heeft de zeespiegelstijging dezelfde gevolgen. Het centrale deel van
de Nederlandse kust progradeert enigszins; zowel het zuidelijke als het noordelijke deel eroderen
daarentegen [Lorenz et al., 1991). Dit geldt overigens alleen voor duin en strand, en niet
voor de vooroever.
Autonome ontwikkeling
In de autonome ontwikkeling doen zich voor de Nederlandse kust geen veranderingen voor die
de morfologische en hydrodynamische processen wezenlijk zullen beïnvloeden. De situatie bij
voortgaande autonome ontwikkeling wijkt daardoor nauwelijks af van de huidige situatie. De
meeste hierboven besproken processen zijn het resultaat van een lange termijn ontwikkeling en
een dusdanig grootschalige setting dat veranderingen slechts op een tijdschaal van eeuwen of
langer significant zullen zijn.
In de nabije toekomst wordt gezien de opwarming van de aarde een verdere stijging van de
zeespiegel verwacht. Voor de Nederlandse waterkeringen wordt, conform de kustnota's, ervan
uitgegaan dat de zachte zeeweringen moeten meegroeien met de relatieve zeespiegelrijzing en
bodemdaling van circa 20 cm per eeuw. Hiertoe zullen strandsuppleties en onderwatersuppleties
moeten worden uitgevoerd. De omvang van de zandsuppleties zullen naar verwachting
geen grote verschuivingen laten zien in de komende jaren bij een gelijkblijvende zeespiegelstijging
van 20 cm/eeuw [IDON, 2005]. Schattingen voor de totale jaarlijkse volumes komen uit op
netto 12 tot 16 miljoen m 3 per jaar, verspreid langs vrijwel de hele kust. Een snellere zeespiegelstijging
van 60 cm/eeuw zal het totale kustonderhoud ongeveer verdubbelen [IDON, 2005].
Voor de harde zeeweringen zijn op termijn aanpassingen nodig om met de stijgende zeespiegel
mee te groeien. De basis hiervoor vormen de Hydraulische Randvoorwaarden die eens per vijf
jaar worden vastgesteld. De komende jaren zullen de aangeduide Zwakke Schakels langs de
Nederlandse kust worden aangepakt om ervoor te zorgen dat de kustveiligheid op deze plekken
wordt verhoogd tot het gewenste niveau.
6.3 Effectbeschrijving
6.3.1 Inleiding
Voor de voorspelling van de effecten van het windpark op het aspect 'waterbeweging en morfologie'
is een aantal beoordelingscriteria onderscheiden. Deze criteria hebben alleen, of in samenspel
met elkaar, invloed op de Nederlandse kust. Het is dus van belang om te weten hoe
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 135 van 354

Waterbeweging en morfologie
en in welke mate het windpark deze beoordelingscriteria beïnvloedt. Aan de hand van deze beoordelingscriteria
zullen de effecten worden beschreven. De effecten worden kwalitatief en waar
mogelijk kwantitatief beschreven. De beschrijving van de effecten op waterbeweging en morfologie
is met name van belang om de effecten op natuur te bepalen.
De beoordelingscriteria zijn:
golven;
waterbeweging (waterstand en stroming);
waterdiepte en bodemvormen;
bodemsamenstelling;
troebelheid en waterkwaliteit;
sedimenttransport;
kustveiligheid.
Golven
Bepalende factoren voor golven zijn de duur van de wind, de strijklengte (dit is de lengte van de
open zee waarover de wind waait en een golf kan groeien) en de waterdiepte. Golven spelen
een grote rol in de morfologische processen door hun invloed op het zandtransport. Daarbij
geldt: hoe ondieper het water, hoe groter de invloed van de golven op het zandtransport. Pas
vanaf een bepaalde waterdiepte kunnen golven met een specifieke lengte het zand van de bodem
in beweging brengen. Hierbij is de betreffende waterdiepte of golfbasis rechtevenredig met
de golflengte. De mate van opwoeling is vooral afhankelijk van de eigenschappen van het bodemmateriaal
en van de grootte van de wrijvingskrachten op het bodemoppervlak. De opwoeling
door golven maakt het mogelijk dat bodemmateriaal kan worden getransporteerd door
stromingen die zelf niet sterk genoeg zijn om het zand van de bodem los te maken.
Waterbeweging (waterstand en stroming)
De waterbeweging wordt bepaald door een samenspel van getij, wind en wateraanvoer via de
rivieren. De getijbeweging is te onderscheiden in een verticaal getij (periodieke beweging van
de waterstand) en een horizontaal getij (getij-gedreven stroming). Wind veroorzaakt waterstandsverhogingen
(of verlagingen), golven en stromingen. Wind is als zodanig indirect de oorzaak
van vele morfologische veranderingen die in het kustgebied plaatsvinden. De windopzet
en de golf- en stromingskarakteristieken hangen nauw samen met het windklimaat (windrichting
en windsnelheid). Het windklimaat kan veranderen als gevolg van veranderingen in de klimatologische
en meteorologische omstandigheden.
Waterdiepte en bodemvormen
De waterdiepte bepaalt in belangrijke mate de relatieve invloed van golven en getij op de zeebodem
en speelt derhalve een grote rol bij morfologische processen. In de Noordzee komt een
aantal bodemvormen voor, zoals geulen, (mega)ribbels, zandgolven en zandbanken. Deze
veelal mobiele bodemvormen hebben grote invloed op bijvoorbeeld het sedimenttransport, de
kustveiligheid en de stabiliteit van kabels en leidingen die op de bodem van de Noordzee liggen.
Bodemsamenstelling
De sedimentsamenstelling van de bodem speelt een belangrijke rol bij het optreden van verschillende
processen. Zo hebben de sedimentkarakteristieken grote invloed op het sedimenttransport,
het optreden van ontgrondingskuilen (erosiekuilen) en de troebelheid. Tevens is de
bodemsamenstelling van belang voor de funderingen van de windturbines en het ingraven van
de kabels. Tenslotte hebben sommige bodemlagen een belangrijke archeologische waarde.
Troebelheid en waterkwaliteit
De waterkwaliteit wordt onder andere bepaald door het gehalte zwevend stof (slib) en het zuurstofgehalte.
Daarnaast speelt ook de aanwezigheid van verontreinigende stoffen en nutriënten
een rol. De troebelheid (m.n. bepaalt door gehalte zwevend stof) van het water bepaalt het voor
fytoplankton en andere organismen belangrijke lichtklimaat in de waterkolom. De troebelheid
wordt bepaald door de aanvoer van slib uit rivieren, de oceaan en opwerveling door natuurlijke
processen.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 136 van 354

Waterbeweging en morfologie
Tijdens stormen kan recent afgezet slib onder invloed van waterbeweging opnieuw opwervelen
(resuspensie). In de winterperiode is het gehalte zwevend stof over het algemeen hoger dan in
de zomer, het groeiseizoen van de meeste organismen, onder meer door de grotere inwerking
van golven op de zeebodem.
Sedimenttransport
Sedimenttransport zorgt voor een herverdeling van zand en slib langs de Nederlandse kust, met
name in noordwaartse richting. In algemene zin treden sedimenttransporten op als gevolg van
de gezamenlijke werking van golven, stromingen en wind. Door golven of menselijke activiteiten
(bijv. baggeren, trenchen, visserij) kan het sediment van de bodem worden opgewoeld, waarna
het door stroming kan worden getransporteerd. Of sprake is van sedimenttransport is voornamelijk
afhankelijk van de beweging van het water en de bodemsamenstelling. Over het algemeen
kan het sedimenttransport worden opgedeeld in drie fasen, te weten het opwoelen van
bodemmateriaal, de horizontale verplaatsing door het water en de resedimentatie (opnieuw sedimenteren).
Kustveiligheid
De kustveiligheid heeft hoofdzakelijk te maken met de veiligheid tegen overstroming. Dit hangt
enerzijds af van de (hydrodynamische) belasting en anderzijds van de sterkte van de zeewering.
De sterkte van de zachte delen van de zeewering (strand en duinen) is in hoge mate afhankelijk
van de hoeveelheid aanwezig zand. De hoeveelheid zand fluctueert in ruimte en tijd
en is afhankelijk van het gevoerde kustbeleid (thans: kustlijnhandhaving door middel van zandsuppleties).
De natuurlijke verandering in de hoeveelheid zand in een bepaald kustvak, hangt af
van met name de golven en het getij (waterstanden en watersnelheden) en stormen. Het criterium
'kustveiligheid' wordt dus beïnvloed door de golven en het getij.
6.3.2 Effecten tijdens exploitatiefase
Golven
In het windpark zal het golfpatroon rondom de monopile veranderen. Alleen lokaal achter de
monopile zal een verlaging van de golfhoogte optreden [Hoffman et al., 1997; Chakrabari,
1987]. Deze verandering treedt op tot een afstand van één tot twee maal de diameter van de
monopile. Bij de 3 MW windturbines (voornemen) gaat het om een afstand van maximaal (2 x 5
meter) 10 meter. Bij de variant met 5 MW windturbines is deze afstand iets groter, namelijk
maximaal (2 x 6,5 meter) 13 meter. De toepassing van een driepoot als fundering leidt niet tot
andere effecten op golven, ook hier steekt alleen de monopile boven water uit (zie paragraaf
3.3.5). Bij toepassing van een gravity base fundering is de diameter van het deel van de fundering
dat boven water uitsteekt circa 6 meter (zie paragraaf 3.3.5). Dat betekent dat tot op een
afstand van maximaal (2 x 6 meter) 12 meter verandering van de golfhoogte op zal treden.
Een monopile in een golfveld veroorzaakt door extra wrijving opstuwing aan de loefkant en enige
verlaging van de waterstand aan de lijkant van de monopile. Deze verandering is echter zeer
gering. Zelfs in worst-case scenario's treedt volgens modellen maximaal 1,5% verandering in
golven op [e.g. Cooper en Beiboer, 2002]. De invloed van het windpark op golven blijft daarmee
ruim binnen de natuurlijke variatie (effectbeoordeling: 0). De effecten van de varianten zijn
niet/nauwelijks onderscheidend.
Waterbeweging (waterstand en stroming)
In het windpark zal ook de waterbeweging rondom de monopile veranderen. De verandering
van het stroombeeld zal alleen lokaal achter de monopile (één tot twee keer de diameter van de
monopile) optreden [Hoffman et al., 1997; Chakrabari, 1987]. Een monopile in een stromingsveld
veroorzaakt een geringe verandering van de stroomsnelheid aan weerszijden van de monopile
en turbulentie aan de lijzijde van de monopile. Deze veranderingen zijn echter zeer gering
als gevolg van de relatief kleine diameter van de monopile (5 m) in vergelijking met de waterdiepte
(variërend van NAP -24 tot NAP -36 meter). Dit geldt eveneens voor de variant met 5
MW windturbines, waar de monopile een diameter heeft van 6,5 meter. Zelfs in worst-case scenario's
is maximaal 2% verandering in stroming te verwachten, zoals onder andere bepaald in
modelberekeningen voor Horns Rev [Cooper en Beiboer, 2002]. De effecten zullen daardoor
alleen merkbaar zijn in de directe omgeving van de windturbines. De funderingen zullen geen
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 137 van 354

Waterbeweging en morfologie
invloed hebben op de gemiddelde stroomsnelheid binnen het windpark. Daarvoor is de diameter
van de fundering te klein, de waterdiepte te groot en de onderlinge afstand tussen de windturbines
te groot (afhankelijk van de variant: 450-882 m). De toepassing van een driepoot als
fundering leidt niet tot andere effecten. De effecten van een gavity base fundering op de
stroomsnelheid zullen iets groter zijn doordat de gemiddelde diameter van de fundering groter is
(gemiddeld 16 m), maar ook hier is het effect op de stroomsnelheid verwaarloosbaar. De effecten
worden neutraal beoordeeld (effectbeoordeling: 0). De effecten van de varianten zijn
niet/nauwelijks onderscheidend.
Waterdiepte en bodemvormen
De veranderingen in de bodemligging worden veroorzaakt door het sedimenttransport. Het sedimenttransport
wordt onder andere beïnvloed door golven, getijstroming en de waterdiepte.
Naarmate de waterdiepte afneemt worden de snelheden langs de bodem veelal groter, waardoor
transport van sediment toeneemt. In het plangebied bevinden zich zandbanken met een
zuidwest-noordoost oriëntatie en 1 meter hoge zandgolven met een zuidoost-noordwest oriëntatie.
Het windpark zal, als gevolg van de naar verhouding geringe diameter van de monopile (5 m),
de bijbehorende erosiebescherming (710 m 2 per monopile) en de grote onderlinge afstand van
de windturbines (afhankelijk van de variant: 450-882 meter), alleen in de directe omgeving van
de monopile beperkte en sterk lokale effecten kunnen hebben op bodemvormen. Dit hangt samen
met de verandering van de waterbeweging rondom de funderingspalen. Ontgrondingskuilen
zullen echter niet optreden omdat erosiebescherming wordt toegepast. Optredende effecten
zijn relatief gezien verwaarloosbaar.
Het windpark heeft geen wezenlijke invloed op de migratie van bodemvormen, maar met name
zandgolfmigratie heeft wel invloed op het windpark. Bij het ontwerp en dimensioneren van de
fundering wordt rekening gehouden met de aanwezigheid van zandbanken en zandgolven. De
stabiliteit van de fundering wordt dan ook niet beïnvloed door het dynamische gedrag van deze
zandbanken en zandgolven. De migratiesnelheid van de zandgolven ter plaatse van het windpark
is waarschijnlijk groter dan 15 meter per jaar, maar gedurende de levensduur van het
windpark (20 jaar) is de zeebodem onderhevig aan maximaal 1 meter hoogteverschil. Zandbanken
hebben minder invloed, deze bodemvormen kunnen in 20 jaar circa 15 meter migreren,
hetgeen de verticale ligging van de bodem met enkele decimeters kan veranderen. In tegenstelling
tot de funderingspalen kan de aan te brengen erosiebescherming worden ontgraven, indien
geplaatst op een locatie waar door zandgolfmigratie sterke erosie en derhalve verlaging van het
zeebodemoppervlak optreedt. Ook hier kan bij het definitieve ontwerp rekening mee worden
gehouden, bijvoorbeeld door funderingspalen bij voorkeur in of nabij zandgolftroggen te plaatsen
en niet op of nabij zandgolftoppen.
Om bovenstaande redenen worden de effecten neutraal beoordeeld (effectbeoordeling: 0). De
effecten van de varianten zijn niet/nauwelijks onderscheidend.
Bodemsamenstelling
De samenstelling van de bodem binnen het plangebied is vrij uniform. De bodem bestaat uit
erodeerbaar sediment, voornamelijk fijn tot middelgrof zand (210-300 µm). Rondom de funderingspalen
wordt erosiebescherming aangebracht. Tijdens de exploitatiefase heeft het windpark
een invloed op de bodemsamenstelling. De effecten worden neutraal beoordeeld (effectbeoordeling:
0). De varianten zijn niet/nauwelijks onderscheidend.
Troebelheid en waterkwaliteit
Tijdens de exploitatie van het windpark wordt geen verhoging van de troebelheid verwacht,
aangezien er geen werkzaamheden zullen plaatsvinden die daar aanleiding toe geven. Ook
zullen er, doordat erosiebescherming wordt toegepast, geen erosiekuilen ontstaan rondom de
funderingspalen. Een verhoging van de troebelheid wordt hiermee voorkomen.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 138 van 354

Waterbeweging en morfologie
In de windturbines worden voorzieningen getroffen (o.a. vloeistofdichte voorzieningen en lekbakken)
om te voorkomen dat milieuverontreinigende stoffen in het watermilieu terecht kunnen
komen. Een eventuele verontreiniging van het water wordt daarom niet verwacht. Op de fundering
wordt geen gebruik gemaakt van aangroeiwerende middelen (anti-foulings). Het gebruik
van anti-foulings zou niet alleen gevolgen kunnen hebben op het leven op en rond de windturbines,
ook het bodemleven in een deel van het stroomafwaarts gelegen gebied zou in dat geval
de gevolgen van deze stoffen kunnen ondervinden. Wel wordt op de fundering kathodische bescherming
toegepast (zie paragraaf 3.2.1). De hoeveelheid aluminium die op deze manier in het
water terecht komt, kan als volgt worden berekend. In 20 jaar tijd wordt per fundering circa
1.500 kg Al afgescheiden. In deze periode zal ongeveer 5,96 x 10 12 m 3 water de fundering passeren
(uitgaande van een gemiddelde waterdiepte van 30 m, een turbineafstand van 630 m en
een stromingssnelheid van 0,5 m/s). Dit resulteert in een extra aluminium toename in het water
van 0,00025 µg/l; dit is verwaarloosbaar ten opzichte van de achtergrondconcentratie van Al in
zeewater van 0,5 µg/l. Er is dan ook geen impact van de corrosiebescherming op de waterkwaliteit.
De effecten worden neutraal beoordeeld (effectbeoordeling: 0). De varianten zijn
niet/nauwelijks onderscheidend.
Sedimenttransport
Het sedimenttransport ondervindt, net als de waterbeweging, door de grote afstand tussen de
windturbines (afhankelijk van de variant: 450-882 meter) geen hinder van het windpark. Ook
zullen er, doordat erosiebescherming wordt toegepast, geen erosiekuilen ontstaan rondom de
funderingspalen. Het windpark heeft hierdoor geen invloed op de hoeveelheid sedimenttransport.
De effecten worden neutraal beoordeeld (effectbeoordeling: 0). De varianten zijn
niet/nauwelijks onderscheidend.
Kustveiligheid
De gevolgen van het windpark voor de kustveiligheid moeten worden gezien als een combinatie
van de individuele veranderingen op elk van de voorgaande criteria. Al deze veranderingen zijn
in feite afhankelijk van de afstand van het windpark tot de kust. Vanwege de grote afstand tot
de kust (circa 30 km) zal het windpark geen effect hebben op de kust, de kustveiligheid en/of de
maatgevende hoogwaterstand. De effecten worden neutraal beoordeeld (effectbeoordeling: 0).
De varianten zijn niet onderscheidend.
6.3.3 Effecten tijdens aanleg en verwijdering
Golven en waterbeweging
Bij de aanleg en verwijdering van het windpark zal door de aanwezigheid van
(de)montagewerktuigen (zie paragraaf 3.2.4) het golfbeeld lokaal iets veranderen. Een dergelijke
verandering kan worden vergeleken met de verandering die optreedt bij de reguliere
scheepvaart. De effecten worden neutraal beoordeeld (effectbeoordeling: 0). De varianten zijn
niet/nauwelijks onderscheidend.
Waterdiepte en bodemvormen
Door de aanleg van het windpark gaan lokaal aanwezige bodemvormen verloren doordat funderingspalen
en stortsteen wordt aangebracht. Zo gaat in het voornemen circa 10,9 ha (zie onderstaande
tabel) zeebodem verloren doordat stortsteen wordt aangebracht. Deze oppervlakte is
verwaarloosbaar ten opzichte van het oppervlak van het NCP (circa 57.000 km 2 ). Ook in de andere
varianten (monopile 6,5 m, tripod en gravity base) is de oppervlakte stortsteen (zie onderstaande
tabel) verwaarloosbaar ten opzichte van de oppervlakte van het NCP. Nadat de erosiebescherming
is aangebracht zal een nieuw evenwicht ontstaan.
Tabel 6.1 Totaal oppervlak erosiebescherming per variant
Monopile 5 m Monopile 6,5 m Tripod Gravity base
energ. alt., basisvariant 3MW (7D) 10,9 ha 3,7 ha 59,3 ha
energ. alt., compacte variant 3MW (5D) 20,5 ha 6,9 ha 111,3 ha
energ. alt., basisvariant 5MW (7D) 10,5 ha 2,0 ha 32,0 ha
energ. alt., compacte variant 5MW (5D) 19,4 ha 3,7 ha 59,3 ha
omg. alt., basisvariant 3MW (7D) 7,2 ha 2,4 ha 38,9 ha
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 139 van 354

Waterbeweging en morfologie
Monopile 5 m Monopile 6,5 m Tripod Gravity base
omg. alt., compacte variant 3MW (5D) 13,3 ha 4,5 ha 72,4 ha
omg. alt., basis variant 5MW (7D) 7,1 ha 1,3 ha 21,6 ha
omg. alt., compacte variant 5MW (5D) 12,7 ha 2,4 ha 38,9 ha
Na de exploitatiefase zal het windpark worden verwijderd. Dit geldt voor de funderingspalen en
de kabels, de erosiebescherming wordt in principe niet verwijderd. De verwijderingswerkzaamheden
zullen lokaal enige verstoring geven. Ook dit effect is verwaarloosbaar ten opzichte van
de natuurlijke dynamiek van de bodem en de oppervlakte van het NCP. De effecten worden om
bovenstaande redenen neutraal beoordeeld (effectbeoordeling: 0). De varianten zijn
niet/nauwelijks onderscheidend.
Bodemsamenstelling
Door de aanleg van erosiebescherming wordt nieuw materiaal in de vorm van stortsteen geïntroduceerd.
De erosiebescherming heeft uitsluitend op lokaal niveau (rondom funderingspaal)
effect op de bodemsamenstelling. Het oppervlak van de zeebodem waar de bodemsamenstelling
wijzigt als gevolg van het aanbrengen van stortsteen is verwaarloosbaar ten opzichte van
het oppervlak van het NCP (circa 57.000 km 2 ), zie ook tabel 6.1. De effecten worden neutraal
beoordeeld (effectbeoordeling: 0). De varianten zijn niet/nauwelijks onderscheidend.
Troebelheid en waterkwaliteit
Bij de aanleg van het windpark zal tijdens het plaatsen en heien van de funderingspalen en het
aanleggen van de parkbekabeling tijdelijk troebelheid optreden. Gezien het lage slibgehalte van
de bovenste 5 meter zeebodemsediment (< 5%) zal veel van het opgewoelde sediment snel
weer bezinken. Bij het trenchen van de parkbekabeling is de verwachting dat de extra troebelheid
in de orde van 50 mg/liter tot 500 mg/liter (dichtbij het trenchen) kan bedragen [Eisma,
1981]. Deze verhoging van de troebelheid valt binnen de grenzen van de natuurlijke dynamiek
van de Noordzee. De troebelheid van zeewater is in normale situaties ongeveer 10 mg/liter
maar kan tijdens storm oplopen tot 1.000 mg/liter [Eisma, 1981]. Doordat het park in de lente/zomer
wordt aangelegd (een periode met relatief lage slibconcentraties) zal het effect iets
groter zijn. Het totale effect is echter klein omdat het gebied waar vertroebeling optreedt zeer
klein is en de periode waarin vertroebeling optreedt beperkt is (enkele weken). Bij toepassing
van een gavity base fundering wordt met een sleephopperzuiger een put gegraven van circa
50x50x4 m (lxbxd), waarin grind wordt gestort. Hierop zal de gravity base fundering worden geplaatst,
waarna vervolgens de put rondom de fundering weer wordt vol gestort (zie paragraaf
3.3.5). Tijdens het graven en vullen van deze putten zal de troebelheid toenemen door de verhoogde
slibconcentratie, ook hier is sprake van een lokaal en tijdelijk effect. De effecten worden
om bovenstaande redenen neutraal beoordeeld (effectbeoordeling: 0). Bij de beoordeling wordt,
gezien de geringe en tijdelijke effecten, geen onderscheid gemaakt tussen de onderzochte varianten.
Sedimenttransport
Het sedimenttransport zal, door de verhoging van de troebelheid bij de aanleg en verwijdering
van het windpark, een beperkte verhoging vertonen door het extra transport van opgewoeld
sediment. Dit geldt met name voor de variant waarbij een gavity base fundering wordt toegepast
(zie 'troebelheid en waterkwaliteit'). Evenals bij de troebelheid valt deze verhoging binnen de
grenzen van de natuurlijke dynamiek. De effecten worden neutraal beoordeeld (effectbeoordeling:
0). Bij de beoordeling wordt, gezien de geringe en tijdelijke effecten, geen onderscheid
gemaakt tussen de onderzochte varianten.
Kustveiligheid
De gevolgen van aanleg en verwijdering van het windpark voor de kustveiligheid moeten worden
gezien als een combinatie van de individuele veranderingen op elk van de voorgaande criteria.
Al deze veranderingen zijn in feite afhankelijk van de afstand van het windpark tot de kust.
Vanwege de grote afstand tot de kust (circa 30 km) en omdat de afzonderlijke effecten tijdelijk
en beperkt van omvang zijn, zal de aanleg en verwijdering van het windpark geen invloed heb-
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 140 van 354

Waterbeweging en morfologie
ben op de kust, kustveiligheid en/of maatgevende hoogwaterstand. De effecten worden neutraal
beoordeeld (effectbeoordeling: 0). De varianten zijn niet onderscheidend.
6.3.4 Effecten van onderhoud
Er wordt naar gestreefd om per windturbine 1 x per jaar onderhoud uit te voeren (zie paragraaf
3.2.5); dit onderhoud wordt zoveel mogelijk gebundeld en zal in de zomermaanden plaats vinden.
Het onderhoud zal worden uitgevoerd met één of meer werkschepen. Te gebruiken en vrijkomende
materialen (bijvoorbeeld olie en vetten) worden geconditioneerd aangevoerd, toegepast
en afgevoerd. Hiermee wordt voorkomen dat stoffen (zoals olie) in het milieu terechtkomen.
Het onderhoud heeft geen effect op de beoordelingscriteria. De effecten worden neutraal
beoordeeld (effectbeoordeling: 0). De varianten zijn niet onderscheidend.
6.3.5 Effecten van het kabeltracé naar de kust
De omvang van de effecten veroorzaakt door de aanleg van het kabeltracé hangt samen met
de lengte van het kabeltracé, de locatie van het kabeltracé, de eventuele doorkruising van een
gebied met zandgolven/vaargeulen en de diepte waarop de kabels worden aangelegd.
Bij de beschrijving van de milieueffecten van het tracé is ervan uitgegaan dat de kabels verdiept
worden aangelegd. De kabels worden vanaf het windpark tot circa 3 kilometer uit de kust minimaal
1 meter diep gelegd, in het resterende deel tot aan de kust worden de kabels minimaal 3
meter diep aangelegd (voor onderbouwing van diepteligging zie paragraaf 3.2.3). De kabels
worden door middel van trenchen in de bodem gelegd. Door middel van periodieke controle
wordt gecontroleerd of de kabels nog op de juiste diepte liggen. Wanneer de dekking niet meer
toereikend is, bijvoorbeeld door zandgolfmigratie, wordt dit hersteld.
De aanleg van het kabeltracé heeft geen invloed op golven, waterbeweging, waterdiepte en
bodemvormen. Tijdens de aanleg van de kabels zal de bodem plaatselijk worden omgewoeld.
Dit leidt tot een tijdelijke wijziging van de sedimentsamenstelling en een verhoogde troebelheid.
Deze verhoging blijft, mede gezien het op de meeste plaatsen lage slibgehalte (< 5%) van de
eerste meters zeebodemsediment, binnen de natuurlijke variatie (zie paragraaf 6.3.3 criterium
'troebelheid en waterkwaliteit'). Ook doorkruising van sedimentlagen met hoge slibgehaltes, zoals
geulopvullingen, heeft slechts een tijdelijke en beperkte invloed. Als gevolg van het opwoelen
van sediment zal dit meegevoerd worden met de stroming en elders weer sedimenteren. In
vergelijking met de jaarlijks getransporteerde 7 miljoen ton slib is dit een zeer gering, lokaal effect,
dat bovendien slechts gedurende een korte periode optreedt.
De gevolgen van de aanleg van de kabels voor de morfologische processen zijn klein ten opzichte
van de fluctuaties in de achtergrondwaarden. De effecten worden neutraal beoordeeld
(effectbeoordeling: 0). De varianten voor het aanlandingspunt (IJmuiden of Callantsoog) zijn
niet/nauwelijks onderscheidend.
Kruising kabels en leidingen
De kruising van aanwezige kabels en leidingen leidt ertoe dat over een lengte van 100 meter
(50 meter ter weerszijden van de kabels en leidingen) de elektriciteitskabels niet worden ingegraven.
Dit leidt tot minder verstoring van de bodem en minder vertroebeling van het water.
Over een lengte van 100 meter (waar de elektriciteitskabels niet de benodigde gronddekking
hebben) zal ter bescherming een laag stortsteen (hard substraat) worden aangebracht. Het
kruisen van bestaande kabels en leidingen leidt niet tot extra effecten op het aspect waterbeweging
en morfologie.
6.4 Samenvatting effectbeschrijving
Alle morfologische en hydrologische veranderingen die het gevolg zijn van de exploitatie, aanleg,
verwijdering en onderhoud van het windpark en het kabeltracé zijn beperkt van omvang en
tijdelijk van aard. De veranderingen, voor zover ze optreden, zijn gering in vergelijking met de
natuurlijke dynamiek van het gebied.
Door de relatief geringe afmetingen van de funderingspalen en het geringe aantal windturbines
gaat het om zeer lokale veranderingen. De invloed beperkt zich tot de directe omgeving (varië-
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 141 van 354

Waterbeweging en morfologie
rend van enkele meters tot maximaal 100 meter) van de funderingspalen en het kabeltracé en
is tijdelijk van aard. In de onderstaande tabel zijn de effecten van het windpark en het kabeltracé
weergegeven.
Tabel 6.2 Effectbeoordeling waterbeweging en morfologie
effecten windpark
exploitatie windpark
Basisvariant
(3MW)
Compacte variant
(3MW)
Basisvariant
(5MW)
golven 0 0 0 0
waterbeweging 0 0 0 0
waterdiepte en bodemvormen 0 0 0 0
bodemsamenstelling 0 0 0 0
troebelheid en waterkwaliteit 0 0 0 0
sedimenttransport 0 0 0 0
kustveiligheid 0 0 0 0
aanleg en verwijdering windpark 0 0 0 0
onderhoud windpark 0 0 0 0
effecten kabeltracé
exploitatie kabeltracé 0 0 0 0
aanleg en verwijdering kabeltracé 0 0 0 0
onderhoud kabeltracé 0 0 0 0
Compacte variant
(5MW)
In de bovenstaande tabel is de beoordeling weergegeven van het energievriendelijk alternatief en het kabeltracé dat
aanlandt bij IJmuiden. Als de beoordeling van het omgevingsvriendelijk alternatief en/of de beoordeling van het kabel-
tracé naar Callantsoog afwijkt dan is dat tussen haakjes weergegeven.
6.5 Mitigerende maatregelen
Er treden bij de beoordelingscriteria geen/nauwelijks effecten op, de noodzaak voor mitigerende
maatregelen is dan ook niet aanwezig.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 142 van 354

7 Landschap
7.1 Inleiding
Het landschap van de kustzone is in de waarneming en beleving zeer bijzonder. Door het
ononderbroken uitzicht op de horizon kan men aan de kust de oneindige, natuurlijke en ongerepte
ruimte van de zee ervaren. Kenmerken als rust en ruimte, ongereptheid en natuurlijkheid,
zich één kunnen voelen met de natuur, zijn belangrijke ervaringen [Coeterier et al., 1997]. Bij
een inventarisatie van ervaringen aan de kust kwam naar voren dat beschrijvingen elkaar vaak
tegenspreken. De kustzone geeft gelegenheid tot het ervaren van een breed scala aan gevoelens.
De zee is eeuwig maar ook veranderlijk. De zee is oneindig maar vindt haar einde aan de
kust. De zee is woest en de zee is stil. De zee als leeg landschap heeft velen geïnspireerd en
biedt de mogelijkheid tot vrijheid en bevrijding uit alledaagse kaders [Jacobs, 1999].
Windturbines kunnen invloed hebben op de ervaring van leegte, ruimte, ongereptheid en natuurlijkheid
van de zee.
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de visuele effecten van het windpark. Het gaat om de zichtbaarheid
van de windturbines vanaf de kust. Er is alleen gekeken naar de mate waarin het
windpark vanaf de kust te zien zal zijn, de waarneming (en beleving) vanaf het water blijft buiten
beschouwing. In dit hoofdstuk wordt niet ingegaan op de beleving van windturbines, dit zal onder
andere in het kader van het Monitoring- en Evaluatieprogramma (MEP) NSW worden onderzocht.
7.2 Huidige situatie en autonome ontwikkeling
Huidige situatie
Landschap in de kustzone
Het landschap langs de kust bestaat van west naar oost uit de Noordzee, het strand en de duinen.
De onderwateroever, het strand en de duinen vormen samen de kustzone. De breedte van
de duinen varieert sterk, van 0,5 kilometer tot 5 kilometer. Belangrijke onderbrekingen in de
duinenrij zijn het Noordzeekanaal bij IJmuiden, de monding van de Oude Rijn bij Katwijk en de
Nieuwe Waterweg bij Rotterdam. Vanaf Den Helder richting het Noorden bestaat de zeewering
uit dijken (harde zeewering). Het duingebied tussen Callantsoog en Den Helder is relatief smal
(circa 0,5 km) en nauwelijks bebost.
Zeelandschap
De omgeving van het plangebied wordt gekenmerkt door veel menselijke activiteit. Rondom het
plangebied staan diverse platforms voor de winning van olie of gas. Daarnaast wordt het beeld
sterk bepaald door scheepvaartverkeer. De olie- en gasplatforms zijn op heldere dagen waarneembaar
als kleine stipjes aan de horizon.
Autonome ontwikkeling
Landschap in de kustzone
De ontwikkeling van de kustzone wordt enerzijds bepaald door natuurlijke processen (zoals
kustafslag, verstuivingen en sluftervorming, mede in relatie tot zeespiegelstijging) en anderzijds
door menselijke activiteiten (zoals vergravingen, verstedelijking, drinkwaterwinning, bebossing
etc.). Voor de ontwikkeling van het landschap is het beleid voor de kustzone van belang. Regering
en parlement hebben in 1990 gekozen voor het dynamisch handhaven van de kustlijn
[V&W, 1990]. De doelstellingen van dynamisch handhaven zijn duurzaam handhaven van de
veiligheid en duurzaam behoud van functies en waarden in het duingebied.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 143 van 354

Landschap
Het beleid is gericht op bescherming van het landschap en op het tot staan brengen van de
achteruitgang van de kustlijn op zo'n manier dat de natuurlijke dynamiek van de kust (het vrije
spel van zand, water en wind) zoveel mogelijk in tact blijft [V&W, 2000]. Verwacht mag worden
dat door dit beleid, maar ook doordat grote delen beheerd worden door natuurbeschermingsorganisaties
en drinkwaterbedrijven, de duinen ook op de langere termijn beschermd zijn. Tegelijk
zal de verstedelijking in de nabijheid van de kustzone toenemen en daarmee de recreatieve
druk langs de kust.
Zeelandschap
Naar verwachting zal de intensiteit van het scheepvaartverkeer in de toekomst toenemen. Het
aantal olie- en gasplatforms zal vermoedelijk afnemen, aangezien een aantal olie- en gasvelden
uitgeput raken.
7.3 Effectbeschrijving
7.3.1 Inleiding
Voor de voorspelling van de effecten van het windpark op het aspect 'landschap' wordt één
toetsingscriterium gehanteerd: zichtbaarheid vanaf de kust. De waarneming (en beleving) vanaf
het water blijft buiten beschouwing. Ook wordt niet ingegaan op de beleving van windturbines,
dit zal onder andere in het kader van het Monitoring- en Evaluatieprogramma (MEP) NSW worden
onderzocht.
De zichtbaarheid van het windpark vanaf de kust is afhankelijk van de afstand van het windpark
tot de kust, de hoogte van de waarnemer en de algemene zichtbaarheid van het windpark (configuratie,
helderheid en contrast). Des te groter de afstand tot de kust, des te minder zichtbaar
zullen de windturbines zijn. De zichtbaarheid over grote afstand is afhankelijk van een combinatie
van de volgende factoren:
kromming van de aarde;
perspectivische verkleining;
heiigheid van de lucht;
meteorologische zicht;
seizoenseffecten;
hoogte van de waarnemer;
kleur van de windturbine;
markeringsverlichting.
Kromming van de aarde
Het theoretisch maximale zicht wordt bepaald door de kromming van de aarde. Zo zal een
waarnemer op het strand (ooghoogte 1,5 m boven zeeniveau) geen objecten kunnen zien die
minder dan 40 m boven zeeniveau uitsteken en zich bevinden op een afstand van 28,3 km
(bron: Scheepvaart Almanak). Verder in zee verdwijnen de windturbines achter de horizon.
Staande op een boulevard, zeedijk of duinovergang, op een ooghoogte van ongeveer 8 m boven
zeeniveau, zullen de windturbines tot op een grotere afstand zichtbaar zijn. Dit maximale
theoretische zicht geldt alleen bij situaties zonder golfslag en uitstekende zichtomstandigheden.
De onderstaande aspecten leiden er echter toe dat het zicht in veel gevallen niet verder reikt
dan 15 à 20 km.
Perspectivische verkleining
Bij het bepalen van de zichtbaarheid speelt ook de perspectivische verkleining een belangrijke
rol. Zo zal een windpark op grote afstand van de waarnemer minder van het zichtveld in beslag
nemen dan een windpark dichterbij. Dit geldt zowel voor de horizontale (breedte windpark) als
de verticale hoek (hoogte windturbines). Hierdoor wordt een object minder snel waargenomen.
Heiigheid van de lucht
In de praktijk wordt het theoretisch maximale zicht ook aanzienlijk beperkt als gevolg van de
heiigheid van de atmosfeer tussen het windpark en de waarnemer. Heiigheid ontstaat doordat
warme lucht boven het koele zeewater een inversie genereert met weinig uitwisseling en daardoor
opeenhoping van verontreinigingen.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 144 van 354

Landschap
De heiigheid van de atmosfeer wordt bepaald door de hoeveelheid vocht en verontreinigingen
in de lucht. Bij mist bevat de lucht zoveel vocht dat het zicht sterk vermindert. Echter ook op
andere dagen bevat de lucht als gevolg van golfslag en de branding veel vocht.
Meteorologisch zicht
De mate waarin het windpark vanaf de kust te zien zal zijn, wordt onder andere bepaald door
het meteorologisch zicht. Naarmate de afstand van een object tot de kust toeneemt, zal de
zichtbaarheid afnemen. Het KNMI doet al geruime tijd zichtwaarnemingen op zee. Omdat deze
waarnemingen bedoeld zijn om het optreden van slecht weersituaties in kaart te brengen, zijn
slechts weinig gedetailleerde, statistische gegevens bekend over het zicht over grotere afstanden
[Korevaar, 1987].
Voor de lichtschepen Noordhinder, Schouwenbank, Haaks en Terschellingerbank heeft het
KNMI (1959) vastgesteld, dat gemiddeld circa 77% van het jaar het zicht op zee meer dan 9,25
km (5 zeemijlen) bedraagt. Het meteorologisch zicht neemt bij afstanden groter dan 18,5 km (10
zeemijlen) sterk af. Uit langjarige waarnemingen vanaf lichtschepen blijkt dat het meteorologisch
zicht slechts circa 20% van het jaar meer dan18,5 km (10 zeemijlen) bedraagt [KNMI,
1999].
Seizoenseffecten
Uit een studie uitgevoerd door Meteo Consult (in opdracht van het Ministerie van Verkeer en
Waterstaat) blijkt dat gedurende de zomer en herfst vaker sprake is van goed zicht, beter dan in
de winter en lente [V&W, 1998]. Uit deze studie blijkt dat in de zomer het zicht vanaf de kust
ruim 70% van de tijd meer dan 10 kilometer bedraagt, ruim 15% van de tijd meer dan 20 kilometer
en slechts 1% van de tijd meer dan 30 kilometer. Het zicht over grote afstand wordt in de
zomer belemmerd door heiigheid (zie alinea 'heiigheid van de lucht').
Hoogte van de waarnemer
De zichtafstand op een ooghoogte van 1,5 m (op het strand) is aanzienlijk minder dan op grotere
hoogten (meteorologische waarneemhoogtes). Dit wordt onder andere veroorzaakt door de
kromming van de aarde, opspattende kleine waterdruppeltjes en luchttrillingen boven (opwarmend)
land.
Kleur van de windturbine
Een windturbine met een heldere kleur (rood) is beter zichtbaar dan een windturbine met een
onopvallende kleur (grijs of blauw), althans als de waarnemingsafstand niet te groot is. Voor
een waarnemer op zee zal een grijs/blauw windpark minder zichtbaar zijn dan een windpark
met een opvallende kleur (rood). Door de grote afstand tussen het windpark en de kust (circa
30 km) speelt de kleur van de windturbines een ondergeschikte rol in de zichtbaarheid.
Markeringsverlichting
Het windpark zal ten behoeve van de scheepvaart en luchtvaart worden voorzien van markeringsverlichting.
De verlichting wordt uitgevoerd conform de IALA richtlijnen en de eisen die
worden gesteld vanuit de luchtvaart (zie paragraaf 3.2.1). De verlichting heeft een bereik van
circa 9,26 km (5 mijl). De markeringsverlichting zal, gezien de afstand van het windpark tot de
kust (circa 30 km), niet zichtbaar zijn.
7.3.2 Effecten tijdens exploitatiefase
Bij de effectbeschrijving tijdens de exploitatiefase is onderscheid gemaakt tussen het theoretisch
zicht en het zicht in de praktijk. Aan de hand van het theoretisch maximale zicht is een
indicatie gegeven van de zichtbaarheid van het windpark onder extreem heldere omstandigheden.
Omdat in de praktijk situaties met uitstekend zicht nauwelijks voorkomen, is vervolgens
ook ingegaan op het zicht in de praktijk aan de hand van zichtwaarnemingen.
Om de mate van zichtbaarheid weer te geven zijn voor Windpark Callantsoog-Noord acht visualisaties
vervaardigd (zie figuur 7.9 t/m 7.16); vier vanaf Den Helder (Fort Kijkduin) en vier vanaf
Petten (strandpaal 20,5).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 145 van 354

Landschap
Windmolens op zee
De zee is de laatste echte grote wildernis van ons land; wildernis in de zin van niet getemd door
de mens, en groot in de zin van groter dan waarneembaar, zich uitstrekkend achter de horizon,
verder dan men kijken kan. De eeuwige beweging van de golven in de branding, het ritme van
eb en vloed. Als zodanig een icoon, een beeld dat meer betekenis draagt dan de feitelijke samenstelling
van water, zout en zeevis. Door de eeuwen heen inspiratiebron voor schilders,
schrijvers en dichters. En voor de ontspanning zoekende mens. Iedereen 'laadt' deze met eigen
betekenis, ieder individu legt zijn eigen specifieke band met de zee.
Doet de aanleg van een windmolenpark daar afbreuk aan? Ja, de aanleg van een windmolenpark
doet afbreuk aan het gevoel van wildernis. Dat we dit kunnen maken (en ook doen), is een
demonstratie van het overwinnen van de enorme krachten van de zee. Hoewel er altijd het gevoel
van kwetsbaarheid aan blijft hangen: er komt een keer een orkaan of een vloedgolf die ze
als luciferhoutjes kan laten knappen. Het is dan dus niet het temmen van de wildernis, maar het
gevaar hanteerbaar maken.
Is de wildernis ook ongerept? Er staan al olie- en gasplatforms, en als je de zeekaart of de atlas
van de Noordzee bekijkt is er zelfs nagenoeg geen ongebruikte ruimte op de Noordzee. De
meeste zaken spelen zich onder water af, en zijn niet zichtbaar of zijn tijdelijk, zoals voorbijvarende
schepen op de hoofdvaarroutes. Dat doet blijkbaar geen afbreuk aan het gevoel van ongereptheid.
Hoe is het met de platforms en de zichtbaarheid? Bij Ameland staat het duidelijk te
dichtbij. Intimiderend ding met een hoop geweld aan staal en licht. Het steekt in je oog, en je
gaat zo zitten dat je 'm niet hoeft te zien. Gelukkig kan dat. Bij Den Helder is het al veel geheimzinniger.
Een klein stokje ver weg aan de horizon, nauwelijks zichtbaar, waar je af en toe je blik
langs laat dwalen, en je bewust wordt van activiteiten waar je nauwelijks kennis van hebt. Hier
doet het mee in de geheimen van de zee, net als dat je weet dat Engeland aan de overkant ligt,
en dat je je afvraagt waar de verre boten heen varen.
De windmolens zijn met meer. Ze beslaan een groter grondvlak, met een onregelmatig ritme
van masten. Een wolkje streepjes aan de horizon. Dat is storend als jouw band met de zee gaat
over 'ongerept'. Minder storend als je vooral denkt aan de zee als constante in de eeuwigheid -
de zee heeft alles al gezien, en er komt ook weer een tijd zonder deze molens - en ronduit uitnodigend
als de molens een kapstok worden voor nieuwe verhalen over de zee. Er is niet één
opvatting (of oordeel) dat recht doet aan deze verscheidenheid van beleving. Een groep zal het
verlies van ongereptheid betreuren. Voor anderen zal het hun nieuwsgierigheid prikkelen, en de
beleving van de zee verrijken.
Theoretisch maximale zicht
De zichtbaarheid van het windpark wordt bepaald door een combinatie van factoren. Naast de
meteorologische omstandigheden en de afstand van de waarnemer ten opzichte van het windpark,
zijn de belangrijkste factoren de kromming van de aarde en de afmetingen van de turbine.
Kromming van de aarde
Door de kromming van de aarde verdwijnt een windturbine steeds verder achter de horizon
naarmate de afstand tussen waarnemer en turbine groter wordt. Het verdwijnpunt ligt verder
weg naarmate een waarnemer zich op grotere hoogte bevindt. Bij een waarnemingshoogte op
strandniveau, op 3 meter boven zeeniveau, verdwijnt de 3 MW turbine met een tiphoogte van
115 meter op circa 46 km geheel achter de horizon. Voor een 5 MW turbine met een tiphoogte
van 173 meter is dit circa 56 km. Bij een positie van de waarnemer op een hoger punt op een
duin, 15 meter boven zeeniveau, verdwijnen genoemde 3 MW en 5 MW turbine op een afstand
van 54 km respectievelijk 63 km geheel achter de horizon.
Afmetingen van de turbine
De zichtbaarheid neemt af met toenemende afstand tussen waarnemer en het windpark. Door
perspectivische verkleining wordt de turbine steeds kleiner. Het menselijke oog is verder een
beperkende factor.
Uit de literatuur is bekend dat de grens van wat het blote menselijke oog nog scherp kan onderscheiden
van de achtergrond, in de orde van grootte ligt van 0,3 boogminuten (1/200-ste
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 146 van 354

Landschap
graad). Dat geldt voor heel gunstige lichtomstandigheden met een goed contrast tussen voorwerp
en achtergrond. Omgerekend betekent dit dat de grens van zichtbaarheid van een paal
met een dikte van 1 meter ligt op circa 10 km. Voor een paal van 5 meter ligt die grens dus op
circa 50 kilometer. Aangezien de rotorbladen van een windturbine naar de tip toe steeds smaller
worden, is met toenemende afstand een steeds kleiner deel van de rotorbladen waarneembaar.
De grootste breedte van het rotorblad van de Vestas V90 is circa 3,6 meter, de tip is ongeveer
0,4 meter. Voor de 5 MW turbine gelden afmetingen van circa 5,1 meter respectievelijk 0,6 meter.
Zichtbaarheidskaarten
Op basis van hiervoor beschreven factoren zijn kaarten vervaardigd van de zichtbaarheid van
het windpark op de onderzochte locatie vanaf de Nederlandse kust. De zichtbaarheidskaarten
zijn opgesteld voor zowel het energievriendelijk als omgevingsvriendelijk alternatief. Het gaat
om de zichtbaarheid onder optimale meteorologische omstandigheden. In de figuren 7.1 t/m 7.8
zijn zichtbaarheidskaarten van de 3 MW en de 5 MW windturbines weergegeven voor een
waarnemingspunt vanaf het strand (circa 3 meter boven zeeniveau) en een waarnemingspunt
vanaf het duin (circa 15 m boven zeeniveau). De zichtbaarheid is ingedeeld in een aantal klassen,
variërend van maximaal 75% van de rotorbladen zichtbaar tot geheel onzichtbaar. De
klasse 'onzichtbaar door verkleining en aardkromming', de groene lijn in de figuren, betekent dat
met het blote oog de windturbines niet meer waarneembaar zijn. Met een verrekijker of telescoop
kan mogelijk nog wel een stukje van de rotorbladen waarneembaar zijn. De klasse 'absoluut
onzichtbaar door aardkromming' is zelfs met een verrekijker of telescoop niet meer waarneembaar
omdat de turbines en rotorbladen geheel achter de horizon verdwijnen.
Uit de zichtbaarheidskaarten blijkt dat zowel de 3 MW variant als de 5 MW variant vanaf het
strand en vanaf de duinen zichtbaar kunnen zijn (zie figuren 7.1 t/m 7.8). Voor alle varianten
geldt dat maximaal 50% van de rotorbladen zichtbaar zal zijn en dat de zichtbaarheid vanaf het
strand minder is dan vanaf het duin. De 3 MW varianten zijn vanuit een kleiner deel van de kust
zichtbaar dan de 5 MW varianten.
Het zicht in de praktijk
Het theoretische zicht geldt echter alleen bij situaties zonder golfslag en uitstekende zichtomstandigheden.
Deze situaties komen echter nauwelijks voor waardoor de feitelijke zichtbaarheid
veel lager zal liggen. Uit een studie uitgevoerd door Meteo Consult blijkt dat in de zomer (wanneer
vaak sprake is van goed zicht) het zicht vanaf de kust ruim 15% van de tijd meer dan 20
kilometer en slechts 1% van de tijd meer dan 30 kilometer is. Aangezien het windpark op circa
30 km afstand van de kust komt te liggen kan worden gesteld dat het windpark slechts enkele
dagen per jaar zichtbaar zal zijn (vermoedelijk 1% van de tijd). Op deze grote afstand tot de
kust spelen verschillen in het aantal windturbines, de configuratie en de ashoogte slechts een
beperkte rol omdat verschillen nauwelijks meer kunnen worden waargenomen. Hoe klein de
verschillen ook zijn, varianten met een hogere ashoogte en met meer windturbines (de compacte
variant) zullen om bovengenoemde redenen iets beter zichtbaar zijn.
De kleur van de windturbines speelt op deze afstand nauwelijks meer een rol. De windturbine
wordt tussen het HAT (Highest Astronomical Tide) en het werkbordes geel geverfd (conform de
IALA-richtlijnen). Boven het werkbordes heeft de windturbine een onopvallende kleur (grijs of
blauw). Het gebruik van deze onopvallende kleuren draagt ertoe bij dat het windpark vanaf de
kust nog minder zichtbaar zal zijn. De verlichting speelt op deze afstand geen rol meer, aangezien
de verlichting een bereik heeft van circa 10 km.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 147 van 354

0 5 10 20 30 40 50 Kilometer
Petten
IJmuiden
Zandvoort
Den Helder
Callantsoog
Bergen aan Zee
Egmond aan Zee
Wijk aan Zee
Noordwijk aan Zee
figuur 7.1 Zichtbaarheid, Energievriendelijk alternatief, 3 MW vanaf strand
0 5 10 20 30 40 50 Kilometer
Petten
IJmuiden
Zandvoort
Den Helder
Callantsoog
Wijk aan Zee
Noordwijk aan Zee
Bergen aan Zee
Egmond aan Zee
figuur 7.3 Zichtbaarheid, Energievriendelijk alternatief, 5 MW vanaf strand
0 5 10 20 30 40 50 Kilometer
0 5 10 20 30 40 50 Kilometer
Petten
IJmuiden
Zandvoort
Den Helder
Callantsoog
Bergen aan Zee
Egmond aan Zee
Wijk aan Zee
Noordwijk aan Zee
figuur 7.2 Zichtbaarheid, Energievriendelijk alternatief, 3 MW vanaf duin
Petten
IJmuiden
Zandvoort
Den Helder
Callantsoog
Bergen aan Zee
Egmond aan Zee
Wijk aan Zee
Noordwijk aan Zee
figuur 7.4 Zichtbaarheid, Energievriendelijk alternatief, 5 MW vanaf duin
Callantsoog

0 5 10 20 30 40 50 Kilometer
Petten
IJmuiden
Zandvoort
Den Helder
Callantsoog
Bergen aan Zee
Egmond aan Zee
Wijk aan Zee
Noordwijk aan Zee
figuur 7.5 Zichtbaarheid, Omgevingsvriendelijk alternatief, 3 MW vanaf strand
0 5 10 20 30 40 50 Kilometer
Petten
IJmuiden
Zandvoort
Den Helder
Callantsoog
Wijk aan Zee
Noordwijk aan Zee
Bergen aan Zee
Egmond aan Zee
figuur 7.7 Zichtbaarheid, Omgevingsvriendelijk alternatief, 5 MW vanaf strand
0 5 10 20 30 40 50 Kilometer
0 5 10 20 30 40 50 Kilometer
Petten
IJmuiden
Zandvoort
Den Helder
Callantsoog
Bergen aan Zee
Egmond aan Zee
Wijk aan Zee
Noordwijk aan Zee
figuur 7.6 Zichtbaarheid, Omgevingsvriendelijk alternatief, 3 MW vanaf duin
Petten
IJmuiden
Zandvoort
Den Helder
Callantsoog
Bergen aan Zee
Egmond aan Zee
Wijk aan Zee
Noordwijk aan Zee
figuur 7.8 Zichtbaarheid, Omgevingsvriendelijk alternatief, 5 MW vanaf duin
Callantsoog

Landschap
Visualisaties
Om de varianten te beoordelen op hun zichtbaarheid zijn voor de 3 MW (ashoogte 70 m) en de
5 MW (ashoogte 110 m) varianten visualisaties vervaardigd van zowel het omgevingsvriendelijke
als het energievriendelijke alternatief (zie figuren 7.9 t/m 7.16). Dit zijn de varianten die het
minst respectievelijk het meest zichtbaar zijn. De foto's zijn gemaakt bij uitzonderlijk goede
zichtomstandigheden op 16 februari 2008. Er zijn vanuit twee zichtpunten, te weten Den Helder
en Petten vanaf de kust digitale foto’s gemaakt. Vanuit Den Helder is de afstand van het windpark
tot de kust het kortst. In de foto’s is het windpark gemonteerd zoals dat bij maximale zichtomstandigheden
(helderheid, contrast en oriëntatie van het rotorblad ) zichtbaar kan zijn.
Windpark Callantsoog-Noord vanaf fort Kijkduin (Den Helder)
Deze foto is gemaakt nabij fort Kijkduin bij Den Helder ter hoogte van restaurant “Nogal Wiedus”.
De foto is gemaakt op RD coördinaten 110.306, 551.964 en de horizontale beeldhoek op
de foto omvat circa 34 graden. Het fotopunt ligt op circa 14 m + NAP. De foto’s zijn afgedrukt op
A4-formaat. Indien de foto’s op een afstand van circa 50 cm van het oog worden bekeken, komt
het waargenomen beeld overeen met de werkelijkheid in het veld. Op de voorgrond is het dijktalud
te zien met een krib en daarachter de kustlijn. De zandplaat rechts aan de horizon is Noorderhaaks.
De turbines van het energievriendelijk alternatief staan op een afstand van circa 30
tot 40 km en bevinden zich in een segment aan de horizon van 13,2 graden. Voor het omgevingsvriendelijke
alternatief is de afstand 31 tot 40 km en omvat het segment 11,7 graden. Vanaf
het fotostandpunt verdwijnt het onderste deel van de mast van de meest nabijgelegen turbines
voor circa 20 meter achter de horizon. Van de achterste turbines is de eerste 45 meter onzichtbaar.
Vanaf een lager zichtpunt vlak bij het water verdwijnt de onderste 45 tot 85 m van de
mast achter de horizon. Beide varianten kunnen vanaf het duin zichtbaar zijn. De 5 MW variant
met een ashoogte van 110 meter is het meest zichtbaar.
Windpark Callantsoog-Noord vanaf Petten
Deze foto is gemaakt bij Petten op de grens van de Hondsbosse Zeewering ter hoogte van de
duinovergang bij paal 20,5. De foto is gemaakt op RD coördinaten 105.932, 531.996 en de horizontale
beeldhoek op de foto omvat circa 34 graden. Het fotopunt ligt op circa 13 m + NAP. De
foto’s zijn afgedrukt op A4-formaat. Indien de foto’s op een afstand van circa 50 cm van het oog
worden bekeken, komt het waargenomen beeld overeen met de werkelijkheid in het veld. Op de
voorgrond is het dijktalud te zien met een krib en daarachter de kustlijn. De turbines van het
energievriendelijk alternatief staan op een afstand van circa 32,5 tot 42,5 km en bevinden zich
in een segment aan de horizon van 14,5 graden. Voor het omgevingsvriendelijke alternatief is
de afstand 34 tot 42 km en omvat het segment 12,2 graden. Vanaf het fotostandpunt verdwijnt
het onderste deel van de mast van de meest nabijgelegen turbines voor circa 25 meter achter
de horizon. Van de achterste turbines is de eerste 60 meter onzichtbaar. Vanaf een lager zichtpunt
vlak bij het water verdwijnt de onderste 50 tot 95 m van de mast achter de horizon. Beide
varianten kunnen vanaf het de kruin van de dijk zichtbaar zijn. De 5 MW variant met een ashoogte
van 110 meter is het meest zichtbaar.
Het toetsingscriterium "zichtbaarheid vanaf de kust" wordt in alle varianten neutraal beoordeeld
(effectbeoordeling: 0), omdat het windpark maximaal slechts 1% van de tijd zichtbaar zal zijn
vanaf de kust (enkele dagen per jaar). De rest van het jaar zullen de meteorologische omstandigheden
dusdanig zijn dat het windpark niet zichtbaar is vanaf de kust. In het geval dat het
windpark wel zichtbaar is (maximaal 1% van de tijd), zijn zowel de 3 MW varianten als de 5 MW
varianten zichtbaar. In de effectbeoordeling is geen onderscheid gemaakt tussen de varianten
omdat het windpark slechts maximaal 1% van de tijd zichtbaar zal zijn. Het effect van het windpark
op het landschap is altijd omkeerbaar; na beëindiging van het gebruik en verwijdering van
het windpark wordt de oorspronkelijke situatie weer hersteld.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 150 van 354

Figuur 7.9: Offshore windpark Callantsoog-Noord
Energievriendelijk alternatief
Basisvariant 3 MW, ashoogte 70 m
Zichtpunt 1: Den Helder (Fort Kijkduin)

Figuur 7.10: Offshore windpark Callantsoog-Noord
Energievriendelijk alternatief
Basisvariant 5 MW, ashoogte 110 m
Zichtpunt 1: Den Helder (Fort Kijkduin)

Figuur 7.11: Offshore windpark Callantsoog-Noord
Energievriendelijk alternatief
Basisvariant 3 MW, ashoogte 70 m
Zichtpunt 2: Petten (strandpaal 20,5)

Figuur 7.12: Offshore windpark Callantsoog-Noord
Energievriendelijk alternatief
Basisvariant 5 MW, ashoogte 110 m
Zichtpunt 2: Petten (strandpaal 20,5)

Figuur 7.13: Offshore windpark Callantsoog-Noord
Omgevingsvriendelijke alternatief
Basisvariant 3 MW, ashoogte 70 m
Zichtpunt 1: Den Helder (Fort Kijkduin)

Figuur 7.14: Offshore windpark Callantsoog-Noord
Omgevingsvriendelijke alternatief
Basisvariant 5 MW, ashoogte 110 m
Zichtpunt 1: Den Helder (Fort Kijkduin)

Figuur 7.15: Offshore windpark Callantsoog-Noord
Omgevingsvriendelijke alternatief
Basisvariant 3 MW, ashoogte 70 m
Zichtpunt 2: Petten (strandpaal 20,5)

Figuur 7.16: Offshore windpark Callantsoog-Noord
Omgevingsvriendelijke alternatief
Basisvariant 5 MW, ashoogte 110 m
Zichtpunt 2: Petten (strandpaal 20,5)

Landschap
7.3.3 Effecten tijdens aanleg en verwijdering
Tijdens de aanleg en verwijdering van het windpark zal een tijdelijke kleine verhoging van de
scheepvaartintensiteit in de omgeving van plangebied en tussen het plangebied en de haven
van IJmuiden of Den Helder optreden. Deze toename in scheepvaartintensiteit is, gezien de
huidige drukte in het gebied, verwaarloosbaar. Vanaf de kust zullen de installatieschepen en de
grotere werkschepen in het plangebied nauwelijks zichtbaar zijn. Deze schepen zullen alleen
zichtbaar zijn als ze varen tussen het plangebied en de haven van IJmuiden of Den Helder, en
als ze in de haven van IJmuiden of Den Helder liggen.
De werkzaamheden voor aanleg en verwijdering van het windpark zijn tijdelijk en kortdurend
(april-september). De effecten hiervan (zichtbaarheid werkzaamheden) worden, gezien de afstand
van het windpark tot de kust (circa 30 km) en de tijdelijke aard van de werkzaamheden,
als minimaal beoordeeld. Bij de 3 MW compacte variant van het energievriendelijke alternatief
zullen de werkzaamheden het langste duren omdat hier de meeste windturbines (289) worden
geplaatst. Bij de 5 MW basisvariant van het omgevingsvriendelijke alternatief duren de werkzaamheden
het kortst, hier worden de minste windturbines (56) geplaatst. Omdat de werkzaamheden
vanaf de kust nauwelijks zichtbaar zullen zijn, is hier bij de effectbeoordeling geen
onderscheid tussen gemaakt. Alle varianten worden neutraal beoordeeld (effectbeoordeling: 0).
7.3.4 Effecten van onderhoud
Het onderhoud van het windpark zal plaatsvinden met een aantal werkschepen. De werkschepen
zullen door hun beperkte omvang niet zichtbaar zijn vanaf de kust als ze varen in het plangebied.
De scheepsbewegingen van en naar het windpark (ten behoeve van onderhoud) vormen
slechts een klein deel van het totale aantal scheepsbewegingen in het gebied. Deze toename
in scheepvaartintensiteit is, gezien de huidige drukte in het gebied, verwaarloosbaar. Ook
hier geldt dat bij de 3 MW compacte variant van het energievriendelijk alternatief relatief gezien
het meeste onderhoud zal worden uitgevoerd omdat hier de meeste windturbines (289) worden
geplaatst. Omdat de werkzaamheden vanaf de kust niet zichtbaar zullen zijn, is hier bij de effectbeoordeling
geen onderscheid tussen gemaakt. Alle varianten worden neutraal beoordeeld
(effectbeoordeling: 0).
7.3.5 Effecten van het kabeltracé naar de kust
De aanleg van de elektriciteitskabels naar de kust zal worden uitgevoerd door een schip dat de
kabels legt en enkele werkschepen. De zichtbaarheid van deze schepen is afhankelijk van de
omvang van de schepen en de afstand tot de kust. De in te zetten schepen zijn aanzienlijk kleiner
dan de schepen die worden ingezet bij de bouw van het windpark en zullen alleen in de nabijheid
van de kust zichtbaar zijn. Daarnaast vormen de extra scheepsbewegingen in het gebied
(a.g.v. aanleg kabeltracé) slechts een klein deel van het totale aantal scheepsbewegingen. De
zichtbaarheid van de aanlegwerkzaamheden is om bovengenoemde redenen verwaarloosbaar.
De werkzaamheden voor het onderhoud en verwijdering van het kabeltracé zijn, evenals de
werkzaamheden voor de aanleg van het kabeltracé, beperkt van omvang en tijdelijk. Ook hier
zijn de extra scheepsbewegingen tijdelijk en verwaarloosbaar ten opzichte van de overige
scheepsbewegingen in het gebied. De effecten van de aanleg, onderhoud en verwijdering van
het kabeltracé worden neutraal beoordeeld (effectbeoordeling: 0).
7.4 Samenvatting effectbeschrijving
De zichtbaarheid van het windpark wordt voornamelijk bepaald door de afstand van het windpark
tot de kust. Door de grote afstand van het windpark tot de kust (circa 30 km) is het windpark
maximaal slechts 1% van de tijd zichtbaar (enkele dagen per jaar). In het geval dat het
windpark zichtbaar zal zijn, zullen de 5 MW varianten beter zichtbaar zijn dan de 3 MW varianten.
Het verschil in zichtbaarheid is echter ondergeschikt aan de mate waarin het windpark
zichtbaar zal zijn (maximaal 1% van de tijd). Effecten van aanleg, onderhoud en verwijdering
van het windpark (incl. het kabeltracé naar de kust) zijn merkbaar in de vorm van de aanwezigheid
(zichtbaarheid) van werkschepen. Dit is een tijdelijk effect en valt nauwelijks op als wordt
gekeken naar de overige scheepsbewegingen in het gebied. In de onderstaande tabel zijn de
effecten van het windpark en het kabeltracé weergeven.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 159 van 354

Tabel 7.1 Effectbeoordeling landschap
effecten windpark
exploitatie windpark
Basisvariant
(3MW)
Compacte variant
(3MW)
Basisvariant
(5MW)
Landschap
Compacte variant
(5MW)
zichtbaarheid vanaf de kust (afstand tot de kust) 0 (30 km) 0 (30 km) 0 (30 km) 0 (30 km)
aanleg en verwijdering windpark 0 0 0 0
onderhoud windpark 0 0 0 0
effecten kabeltracé
exploitatie kabeltracé 0 0 0 0
aanleg en verwijdering kabeltracé 0 0 0 0
onderhoud kabeltracé 0 0 0 0
In de bovenstaande tabel is de beoordeling weergegeven van het energievriendelijk alternatief en het kabeltracé dat
aanlandt bij IJmuiden. Als de beoordeling van het omgevingsvriendelijk alternatief en/of de beoordeling van het kabel-
tracé naar Callantsoog afwijkt dan is dat tussen haakjes weergegeven.
7.5 Mitigerende maatregelen
Het windpark zal vanaf de kust tijdens heldere dagen zichtbaar zijn als kleine streepjes aan de
horizon. Dit zal vermoedelijk gedurende circa 1% van de tijd het geval zijn (enkele dagen per
jaar). Bij de realisatie van het windpark wordt er al vanuit gegaan dat de windturbines een standaard
onopvallende kleur zullen krijgen. Verdere mitigatie van de zichtbaarheid is niet mogelijk.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 160 van 354

8 Vogels
8.1 Inleiding
In dit hoofdstuk worden de mogelijke effecten van het windpark op vogels beschreven. Bij de
beschrijving is gebruik gemaakt van de informatie die is verzameld in het kader van het MEP-
NSW (T-nul), het I-MER NSW [Grontmij, 2003] en de daaraan voorafgaande studies. Deze informatie
is vervolgens geactualiseerd door de onderzoekbureaus IMARES (Institute for Marine
Resources & Ecosystem Studies) en Bureau Waardenburg die dit onderdeel hebben verzorgd.
Ook de eerste ervaringen die zijn opgedaan bij de Deense offshore windparken Horns Rev en
Nysted zijn in dit hoofdstuk verwerkt.
Dit hoofdstuk begint met een beschrijving van de huidige situatie, hierbij wordt toegespitst op
lokaal verblijvende vogels (m.n. zeevogels) en trekkende vogels. Vervolgens worden op grond
van de beschrijving van relevante vliegpatronen van vogels in het studiegebied (zie paragraaf
8.2.3) en de samenvatting van tot nu toe verricht onderzoek aan aanvaringsrisico's voor vogels
(zie paragraaf 8.3.3.1) de verwachte effecten van locatie Callantsoog-Noord beschreven (zie
paragraaf 8.3.3.1). Uit paragraaf 8.3.3.1 mag duidelijk zijn dat de kennis over aanvaringsrisico's
voor vogels in offshore windparken en de informatie over de aanwezigheid van vliegende vogels
boven het relevante deel van de Noordzee (en de variatie daarin in ruimte en tijd) nog belangrijke
lacunes vertoont. Net als in de Locatie-MER voor het NSW (OWEZ) zal daarom in deze
effectbeschrijving een benadering langs twee sporen worden uitgevoerd. De eerste is een
relatieve vergelijking van de effecten: de locatie Callantsoog-Noord wordt vergeleken met een
groot deel van het omliggende NCP en het OWEZ. Vervolgens wordt geprobeerd het te verwachten
aantal aanvaringsslachtoffers, als ordegrootteschatting, te berekenen. Tot slot worden
barrièrewerking (zie paragraaf 8.3.3.2) en verstoring (zie paragraaf 8.3.3.3) besproken.
In dit hoofdstuk worden de effecten van het windpark op vogels niet getoetst aan wet- en regelgeving
voor natuur. Dit komt aan de orde in hoofdstuk 13 (toetsing effecten aan wet- en regelgeving
voor natuur).
8.2 Huidige situatie en autonome ontwikkeling
De locatie Callantsoog-Noord ligt circa 30 km uit de kust in water van 24-36 meter diep (MSL).
Het sediment bestaat uit fijn tot middelgrof zand (210-300 m). Op de locatie komen zandgolven
en zandbanken voor. De aanwezige bodemdierengemeenschap is niet bijzonder rijk aan
soorten of biomassa. De bodemdierengemeenschap wordt gedomineerd door wormen en amphipoden.
Zeer rijke voorkomens van tweekleppige schelpdieren, die dichter bij de kust veelvuldig
voorkomen en die het stapelvoedsel vormen voor soms zeer grote groepen zee-eenden,
komen niet of zelden voor [Lavaleye et al., 2000].
Het uitgevoerde onderzoek richt zich met name op een mogelijk verstorende werking van windparken
op zeevogels, alsmede op de kansen op aanvaringen van vogels met rotorbladen. In de
beschrijving van het voorkomen van vogels op de Noordzee is onderscheid gemaakt in lokaal
verblijvende (zee)vogels en trekkende 5 vogels. Deze eerste groep betreft met name pleisterende
niet-broedvogels. Broedende vogels komen op de planlocatie Callantsoog-Noord niet voor;
wel kunnen broedvogels uit Noord-Holland en de westelijke Wadeneilanden op hun foerageertochten
de locatie Callantsoog-Noord nog net bereiken.
5 trek: een periodieke en gerichte verplaatsing tussen broed- en overwinteringsgebied en vice
versa, die voortkomt uit een hormonaal gestuurde fysiologische verandering in de vogel.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 161 van 354

Vogels
Dit betreft met name de Kleine Mantelmeeuwen van kolonies op Vlieland, Texel en in het Zwanenwater
in Noord-Holland, andere soorten lokale broedvogels als Zilver- en Stormmeeuwen,
Visdieven, Grote, Noorse en Dwergsterns en Aalscholvers zoeken hun voedsel dichter bij de
kolonies. Onder de trekvogels vallen ook zeevogels, bijvoorbeeld soorten uit kolonies in Noord-
Europa die via de Noordzee naar West-Afrika trekken om daar te overwinteren. De grootste
aantallen trekvogels boven de Noordzee zijn echter landvogels (vooral zangvogels), die vanuit
Noord-Europese broedgebieden, doorgaans op grote hoogten, via het luchtruim boven de
Noordzee doortrekken naar meer zuidelijk gelegen overwinteringsgebieden.
8.2.1 Lokaal verblijvende vogels
Op de Noordzee komen enkele miljoenen zeevogels voor die de zee het hele jaar door als hun
leefgebied hebben (Baptist & Wolf, 1993; Camphuysen & Leopold, 1994.). In de Zuidelijke
Bocht van de Noordzee komen ook grote aantallen zeevogels voor (honderdduizenden; zie
Camphuysen & Leopold 1994 en Arts & Berrevoets 2005), die ter plaatse foerageren, rusten,
ruien en slapen. Op volle zee zijn slechts weinig vogels werkelijk stationair aanwezig op een
bepaalde locatie. Eerder gaat het voorkomen van zeevogels op volle zee gepaard met allerlei
grootschalige en kleinschalige bewegingen, die in relatie kunnen staan met het getij, het al dan
niet plotseling optreden van een goede mogelijkheid om te foerageren, de tijd van de dag, en de
tijd van het jaar (seizoenstrek). Indien delen van dit leefgebied worden aangetast, zal dat leiden
tot verminderde dichtheden van die zeevogels ter plaatse. Om te begrijpen hoe een toekomstig
windpark zou kunnen ingrijpen op de lokale vogelwaarden, is het nodig om te weten welke soorten
zeevogels er gedurende de verschillende seizoenen voorkomen en in welke aantallen c.q.
dichtheden. Onderstaande korte soortbeschrijvingen zijn gebaseerd op de NCP-vogelatlassen
van Baptist & Wolf (1993) en Camphuysen & Leopold (1994); enkele recentere rapporten op
soortsniveau (Berrevoets & Arts 2001, 2002, 2003; Arts & Berrevoets 2005) en een nog niet
gepubliceerd rapport van Leopold et al. (in prep.) dat de beschikbare tellingen van zeevogels
vanuit vliegtuigen en vanaf schepen integreert.
Alle besproken zeevogelsoorten genieten bescherming onder de Nederlandse Flora- en faunawet
en als trekvogel, wat alle zeevogels op het NCP zijn (Leopold et al. (in prep)), onder de EU
Vogelrichtlijn. Een aantal soorten is nog strenger beschermd onder de Vogelrichtlijn: deze zijn
opgenomen in Annex 1 van de Vogelrichtlijn (zie tabel 8.1).
Tabel 8.1 Zeevogelsoorten die onder de EU Vogelrichtlijn Annex 1 vallen (BirdLife International
2004) én die op het NCP voorkomen (Camphuysen & van Dijk 1983; Platteeuw et al. 1994; van
den Berg & Bosman 1999; Bijlsma et al. 2001; Wolf 2004). In de laatste kolom wordt een indicatie
van de talrijkheid op het NCP gegeven, naar van den Berg & Bosman (1999) en Bijlsma et al. (2001).
Soorten die slechts in zeer geringe aantallen of als dwaalgast op het NCP voorkomen, of soorten
die eigenlijk zoetwatervogels zijn, waarvan enkelingen ook wel eens op zee worden gezien (zoals
bijvoorbeeld het Nonnetje (Mergellus albellus) worden verder gezien als niet relevant voor deze
windparkstudie. De meest relevante soorten in deze zijn gemerkt met een "*" in de eerste kolom en
vogels waarvoor dit minder duidelijk is zijn gemerkt als "(*)". De meeste "schaarse doortrekkers"
worden alleen dicht onder de kust gezien, waar stuwing langs het land optreedt voor deze trekvogels
en waar bovendien relatief intens wordt waargenomen. Deze soorten zijn voor offshore windparken
niet relevant
Vogelsoort
Wetenschappelijke naam Status op het NCP
* Roodkeelduiker Gavia stellata Algemeen in kustzone (n-br)
(*) Parelduiker Gavia arctica Vrij schaars (n-br)
IJsduiker Gavia immer Schaarse gast (n-br)
Geelsnavelduiker Gavia adamsii zeldzaam (n-br)
Kuifduiker Podiceps auritus Vrij schaars in kustzone (n-br)
Donsstormvogel/Freira Pterodroma madeira/feae Dwaalgast
Bulwer's Stormvogel Bulweria bulwerii Dwaalgast
Kuhl's Pijlstormvogel Calonectris diomedea/borealis Vrij schaarse doortrekker (migr)
Vale Pijlstormvogel Puffinus (p.)mauretanicus Vrij schaarse doortrekker (migr)
Kleine Pijlstormvogel Puffinus assimilis Dwaalgast
Bont Stormvogeltje Pelagodroma marina Dwaalgast
Stormvogeltje Hydrobates pelagicus Vrij schaarse doortrekker (migr)
Vaal Stormvogeltje Oceanodroma leucorhoa Vrij schaarse doortrekker (migr)
Steller’s Eidereend Polysticta stelleri Dwaalgast
Grauwe Franjepoot Phalaropus lobatus Schaarse doortrekker (migr)
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 162 van 354

Vogels
Vogelsoort
Wetenschappelijke naam Status op het NCP
Zwartkopmeeuw Larus melanocephalus Schaars in kustzone (br & n-br)
* Dwergmeeuw Larus minutus Talrijk, vooral in kustzone (migr)
Audouin's Meeuw Larus audouinii Dwaalgast
Baltic Kleine Mantelmeeuw Larus fuscus fuscus Vermoedelijk schaarse doortrekker (migr)
Lachstern Gelochelidon nilotica Schaarse doortrekker (migr)
Reuzenstern Sterna caspia Schaarse doortrekker (migr)
* Grote Stern Sterna sandvicensis Talrijk, vooral in kustzone (br, migr)
Dougall’s Stern Sterna dougallii Schaarse doortrekker (migr)
(*) Visdief Sterna hirundo Talrijk, vooral in kustzone (br, migr)
(*) Noordse Stern Sterna paradisaea Talrijk, vooral in kustzone (br, migr))
Dwergstern Sterna albifrons Talrijk, vooral in kustzone (br, migr)
Zwarte Stern Chlidonias niger Talrijk, vooral in kustzone (br, migr)
br: broedvogel in Nederland; n-br: niet-broedvogel; migr: trekvogel.
Roodkeel- en Parelduiker
In de Zuidelijke Bocht overwinteren enkele duizenden kleine duikers, waarvan de Roodkeelduiker
verreweg de meest talrijke is. Parelduikers zijn het meest talrijk aanwezig tijdens de voorjaarstrek
(april/mei) maar blijven ook dan in de minderheid. IJsduiker en Geelsnavelduiker zijn
in ons land dermate schaars dat ze op het NCP geen rol van betekenis spelen. De kern van het
verspreidingsgebied van alle duikers in Nederland ligt in de Noordzeekustzone, binnen de
doorgaande NAP -20 m dieptelijn. Tijdens de voorjaarstrek kan deze verspreiding iets breder
zijn (Leopold et al. 2004), maar de locatie Callantsoog-Noord ligt dermate ver offshore dat het
buiten het reguliere verspreidingsgebied van de duikers valt. Camphuysen en Leopold (1994)
geven voor de Nederlandse zeevogels schattingen van het relatieve aantal vogels (ten opzichte
van de totale geografische populatie) dat maximaal op het NCP verblijft. Voor Roodkeel- en Parelduiker
is dit respectievelijk ruim 10% en 0,3%; binnen de contouren van het plangebied is dit
voor beide (nagenoeg) 0%. Duikers werden tijdens de vliegtuigtelling slechts bij uitzondering
opgemerkt op afstanden tot de Hollandse kust waarop het hier besproken windpark geprojecteerd
staat. Vermoedelijk speelt de slechte detecteerbaarheid van duikers vanuit het RIKZ vliegtuig
hierin mee. De scheepstellingen ten behoeve van de T-nulstudie voor OWEZ (NSW) lieten
ter hoogte van dat windpark, alsook nog verder de zee op, in april hoge dichtheden duikers zien
(Leopold et al. 2004). Een extrapolatie van deze ene april telling naar een groot aantal locaties
elders is echter een hachelijke zaak, zeker voor een locatie als Callantsoog-Noord, die nog
aanzienlijk verder uit de kust ligt. Recent is echter aanvullend onderzoek gedaan in de Voordelta
(T-0 studie voor de Tweede Maasvlakte: Poot et al. 2006) naar de verspreiding van duikers.
Deze studie onderschrijft dat duikers tijdens de standaard vliegtuigtellingen van RIKZ ernstig
worden onderschat en dat deze vogels soms offshore kunnen voorkomen, dat wil zeggen buiten
de kustrivier. Of ze ook in belangrijke aantallen ter hoogte van Callantsoog-Noord, dat ligt ingeklemd
tussen twee doorgaande scheepvaartroutes, zullen voorkomen, is op grond van bestaande
tellingen niet met zekerheid uit te maken.
Futen
Op het NCP komen vijf soorten futen voor: Fuut, Roodhalsfuut, Geoorde Fuut, Kuifduiker en
Dodaars. Zo’n 20% van de Europese Futen kan zich in de Nederlandse kustzone bevinden,
voor de andere soorten ligt dit percentage veel lager. Alle futen zijn vogels van de kustzone, die
nooit verder dan een paar kilometer de zee opgaan. Daardoor zijn ze geen van allen relevant
voor offshore windparken.
Noordse Stormvogel
De Noordse Stormvogel is een zeer talrijke soort op het NCP, maar meestal alleen in de noordelijke
helft. Zijn gedrag is echter tamelijk onvoorspelbaar en op allerlei momenten in het jaar,
en onder zeer diverse weersomstandigheden zijn omvangrijke invasies gezien in de Zuidelijke
Bocht. Deze worden vooral door de zeetrektellers van de Nederlandse Zeevogelgroep opgemerkt
langs de kust. Aangezien deze soort een vogel van open zee is, komen bij dergelijke invasies
ook aanzienlijke aantallen iedere willekeurige locatie verder offshore in de Zuidelijke
Bocht invliegen. Hoewel ruim 2% van de Europese Noordse Stormvogels op het NCP kan voorkomen,
is het aandeel in de zuidelijke helft van ondergeschikt belang (veel kleiner dan 1%).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 163 van 354

Vogels
Overige stormvogels, pijlstormvogels en stormvogeltjes
Twee soorten pijlstormvogels komen min of meer regulier voor in de offshore Zuidelijke Bocht:
de Noordse en Grauwe Pijlstormvogel. Ze worden hier echter nooit in grote aantallen gezien en
enig effect op hun (zeer omvangrijke populaties) vallen door geen enkele menselijke activiteit in
de Zuidelijke Bocht te verwachten. Kuhl’s, Grote en Vale pijlstormvogels worden jaarlijks vanaf
de kust, langsvliegend gezien, maar nooit in grote aantallen en waarnemingen offshore zijn uitermate
schaars. Dit laatste geldt ook voor de beide stormvogeltjes die jaarlijks door de Nederlandse
kustzone trekken (Stormvogeltje en Vaal Stormvogeltje). Alle andere soorten komen alleen
als dwaalgast in Nederlandse wateren voor. Binnen deze groep haalt geen enkele soort de
1% norm 6 op het NCP.
Jan van Gent
De Jan van Gent is het hele jaar door, meest vrij dun verspreid, in de offshore Zuidelijke Bocht
aanwezig. Deze soort komt ook het hele jaar voor binnen de grenzen van het plangebied, maar
concentraties van enige belang aldaar zullen uitzonderlijk zijn en wellicht beperkt tot foeragerende
groepen achter viskotters. Deze soort vliegt over het algemeen wat hoger boven zee dan
de meeste andere zeevogels in de Zuidelijke Bocht en lijkt daarmee relatief kwetsbaar voor
aanvaringen met windturbines (Leopold et al., 2004). De soort is ’s nachts weinig actief en
staakt dan meestal het vliegen (Garthe & Hüppop 1996, 2004). Ook bij slecht zicht hebben Jan
van Genten een sterke neiging op het water te gaan zitten (eigen waarnemingen MFL), waardoor
de kans op aanvaringen toch gering lijkt. Circa 4% van alle Europese Jan van Genten kan
op het NCP voorkomen, maar zit in de regel zo ruim verspreid dat internationaal belangrijke
concentraties hier niet of nauwelijks voorkomen.
Aalscholvers
De Aalscholver krijgt steeds meer broedkolonies in de Noord-Hollandse duinen en wordt ook in
steeds grotere aantallen op de Noordzee waargenomen. De locatie Callantsoog-Noord ligt echter
buiten het bereik van deze vogels, die vooral in relatief ondiepe kustwateren foerageren. Ze
kunnen niet lang op volle zee blijven omdat hun verenkleed water opneemt waardoor al te lang
op zee zwemmen voor deze vogels geen optie is, zoals te doen gebruikelijk bij “echte” zeevogels.
Op volle zee komen dan ook geen (internationaal) belangrijke concentraties voor. Indien
er echter op zee een permanente rustplaats wordt gecreëerd waar Aalscholvers kunnen rusten,
kan deze gebruikt worden als uitvalsbasis. Al tijdens de bouw van de offshore windparken
OWEZ en Q7 bleek dat Aalscholvers op de kunstwerken gingen rusten en de omliggende zee
vanuit deze “basis” gingen exploiteren. Callantsoog-Noord ligt nog verder uit de kust dan deze
eerste generatie offshore windparken, maar mogelijk net binnen het zicht van de vogels van het
Zwanenwater (een kleine 1.000 broedparen), de grote (enkele duizenden vogels) nazomerpleisterplaats
op de Razende Bol (offshore, tussen Den Helder en Texel) en de Texelse broedkolonies
in de natuurgebieden De Geul (enkele tientallen) en De Muy (enkele honderden paren). In
hoeverre Callantsoog-Noord aantrekkelijk zal blijken voor deze Aalscholvers valt op voorhand
niet te voorspellen. Kuifaalscholvers broeden niet in Nederland maar vooral jonge vogels van de
Britse Eilanden wagen soms de oversteek. Op volle zee, ter hoogte van het plangebied moet
deze soort echter als een dwaalgast worden gezien.
Zwanen, ganzen en eenden
Allerlei (zoetwater) zwanen, ganzen en eenden zijn op het NCP waargenomen en omdat het
alle goede zwemmers zijn, kunnen ze ook tijdelijk even op zee neerstrijken om uit te rusten.
Verschillende soorten hebben trekroutes over de Noordzee, bijvoorbeeld omdat ze een deel
van de winter in Nederland doorbrengen en een deel in Engeland. De zee zelf behoort echter
niet tot hun habitat. Dit ligt anders voor de Zwarte en Grote Zee-eend en de Eidereend, waarvan
er ruim honderdduizend op het NCP kunnen overwinteren. Ze zijn echter gebonden aan
6 De 1%-norm is oorspronkelijk een beschermingsnorm onder de Ramsar Conventie, die inhoudt
dat locaties (“wetlands”) waar geregeld meer dan 1% van een bepaalde biogeografische
populatie van enige soort watervogel verblijft, beschermd moeten worden (Ramsar Convention
Bureau 1988). Deze Ramsar norm wordt, in aangepaste vorm, nu ook voor de open zee gehanteerd
(Skov et al. 2007).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 164 van 354

Vogels
relatief ondiep water met een rijke voedselvoorziening in de vorm van schelpdierbanken. Deze
omstandigheden doen zich in het plangebied niet voor, zodat hier alleen wat vogels op doortrek
langs zullen komen.
Jagers
Alle vier de Europese jagersoorten (Grote, Middelste, Kleine en Kleinste Jager) trekken over het
NCP, van hun broedgebieden in Schotland en verder noordelijk, naar de Golf van Biskaje en
West-Afrika. Schotse, en mogelijk ook IJslandse, Grote en Kleine Jagers volgen hier een “trekroute”
die ten zuiden van de Doggersbank, diagonaal over de Noordzee richting Nederlandse
kust voert. Veel vogels uit Scandinavië en Rusland volgen meer de Nederlandse kustlijn en blijven
zo buiten het plangebied, maar gezien het verspreidingspatroon op zee volgt een eveneens
groot deel van deze vogels meer een offshore route. In de offshore Zuidelijke Bocht, vanaf het
Friese Front richting het Kanaal, komen deze stromen samen en het plangebied ligt dus op deze
(diffuse) trekroute. Omdat de populaties Grote en Kleine Jagers relatief klein zijn (enkele
tienduizenden broedparen elk), steekt jaarlijks een relatief belangrijk deel van deze populaties
de Noordzee over en deze vogels krijgen op hun route te maken met toekomstige offshore
windparken in de Zuidelijke Bocht.
Meeuwen
Meeuwen zijn numeriek vaak de dominante vogels in de Zuidelijke Bocht. De hoogste dichtheden
worden in de kustzone bereikt, maar ze komen ook altijd en overal offshore voor, en soms
in grote concentraties. Dit laatste vooral achter viskotters, waardoor de locaties van voorkomen
van dergelijke concentraties (tot vele duizenden vogels) tamelijk onvoorspelbaar zijn. Offshore
zijn de Kleine Mantelmeeuw (zomer), en Zilvermeeuw en Grote Mantelmeeuw (winter) de belangrijkste
soorten. Kleine Mantelmeeuwen zijn zeer goede vliegers (Camphuyen 1995) en
broedvogels van de grote kolonies op Texel en de kleinere kolonies op het vasteland van
Noord-Holland kunnen op hun foerageertochten het plangebied Callantsoog-Noord bereiken.
Op het NCP overwinterende Zilver- en Grote Mantelmeeuwen zijn minder sterk aan land gebonden
dan de (aan land) broedende Kleine Mantelmeeuwen. Veel vogels die ver offshore opereren
vertonen echter wel ochtend- en slaaptrek. Het plangebied Callantsoog-Noord ligt echter
te ver offshore om hiervoor een barrière te vormen. Er is bovendien niet één nauwe baan voor
deze ochtend- en avondtrek, naar één vaste aanlandingsplaats of slaapplaats. Rustende
meeuwen kunnen op ieder verlaten strand of duinmeer gaan zitten, inclusief de locaties waar
zich in de zomer kolonies bevinden. Zilvermeeuwen die offshore op het NCP overwinteren zijn
zowel eigen broedvogels als vogels die veel noordelijker of op de Britse Eilanden broeden, dus
dit zijn echte trekvogels. Voor de Grote Mantelmeeuw is de Zuidelijke Bocht een zeer belangrijk
overwinteringsgebied van internationaal belang. Van alle drie deze soorten komt maximaal ruim
10% van de totale populatie op het NCP voor, maar een groot aandeel hiervan zit in de kustzone.
Van de kleinere soorten meeuwen, zitten de meeste Kok- Storm- en Dwergmeeuwen in de
kustzone. Vooral tijdens de trek echter komen soms aanzienlijke aantallen verder op zee voor.
Kokmeeuwen steken jaarlijks in grote aantallen over naar Engeland. Stormmeeuwen komen in
een brede band voor de Nederlandse kust voor (vooral in de winter) en het plangebied ligt buiten
hun kerngebied. Dwergmeeuwen zijn in Nederland vooral trekvogel. Van deze soort trekt
jaarlijks een zeer groot deel van de hele populatie door en ten minste in sommige jaren vindt
deze trek ook tamelijk ver offshore plaats, mogelijk zelfs tot op de hoogte van plangebied Callantsoog-Noord
(Leopold et al 2004).
De laatste meeuwensoort die regulier voorkomt op het NCP is de Drieteenmeeuw. Dit is een
buitenbeentje onder de meeuwen in die zin dat hij op klifkusten broedt en in de winter ver offshore
zijn kerngebied heeft. Het troebele water van de Zuidelijke Bocht is niet zijn favoriete habitat
en in dit gebied zijn de aantallen doorgaans dan ook relatief laag. De soort vertoont echter,
net als de Noordse Stormvogel, invasieachtig gedrag en hoge aantallen komen af ten toe wel
degelijk voor in de offshore Zuidelijke Bocht. Daardoor kunnen iets hogere dichtheden in het
plangebied voorkomen dan dichter onder de kust het geval is, maar in de hele Zuidelijke Bocht
(NCP-deel) bereikt de Drieteenmeeuw niet de 1% norm.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 165 van 354

Vogels
Sterns
Diverse soorten sterns broeden in internationaal belangrijke aantallen langs de Nederlandse
kust (Grote Stern, Visdief en Dwergstern). Ook de Noordse Stern broedt hier, maar in relatief
lage aantallen. Deze soorten foerageren alle (ook) op de Noordzee, op wisselende afstanden
tot de kust. Dwergsterns zijn in hun voorkomen op de Noordzee beperkt tot estuaria en kunnen
alleen daar tijdens hun broedtijd in contact komen met “offshore” windmolens” (cf. Perrow et al.
2006). In Nederland blijven Dwergsterns zeer dicht onder de kust en broedvogels zullen nooit
het plangebied bereiken. Grote Sterns gaan het verst de zee op, maar zelfs voor broedvogels
van Texel (dichtstbijgelegen kolonie met variabele aantallen, tussen 0 en 1.100 paren; zie Leopold
& Baptist 2007) ligt het plangebied dermate ver weg dat het onwaarschijnlijk is dat ze hier
nog kunnen foerageren (NB: op deze problematiek gerichte veldmetingen, bijvoorbeeld door
sterns uit te rusten met zenders of GPS-loggers, zijn nooit gedaan, dus volledige zekerheid valt
op dit punt niet te geven. Van de foeragerende vogels van Griend kan echter wel in alle redelijkheid
worden uitgesloten dat ze in Callantsoog-Noord foerageren, dat ligt veel te ver verwijderd
van de kolonie (Veen 1977; Baptist & Leopold 2007). Grote Sterns komen tijdens de voorjaarstrek
wel in lage dichtheden voor ter hoogte van Callantsoog-Noord maar van deze vogels
staat niet vast dat ze op weg zijn naar kolonies op Texel, Griend of elders in de Nederlandse
Waddenzee.
Visdieven en Noordse Sterns zullen (als broedvogel) het plangebied zeker niet doorkruisen.
Ook de (zeer omvangrijke) trek van al deze sterns, nog aangevuld met tienduizenden Zwarte
Sterns en vele tienduizenden van eerder genoemde soorten sterns die ten noorden van Nederland
broeden, speelt zich meest in de kustwateren af, ten oosten van het plangebied. Vogels
die ten noordwesten van Nederland broeden, vooral Noordse Sterns uit Schotland en IJsland,
trekken (noodgedwongen) ook ver over zee en kunnen het windpark kruisen. Deze Noordse
Sterns kunnen op hun voorjaarstrek ook ver offshore in groepen voorkomen, die al volop bezig
zijn met de balts (Camphuysen 1991) of kunnen hier na het broedseizoen enige tijd in groepsverband
verblijven (Camphuysen & Winter 1996). Geen enkele stern zal echter offshore op het
NCP de 1% norm halen.
Alkachtigen
Vier soorten alkachtigen komen offshore op het NCP regulier voor. Alk en Zeekoet kunnen in de
Zuidelijke Bocht in internationaal belangrijke aantallen overwinteren (1 tot 2% van de populaties).
Vooral aan het eind van de winter kunnen de aantallen in de Zuidelijke Bocht sterk oplopen,
zoals onlangs nog eens treffend geïllustreerd werd door de grote aantallen slachtoffers van
de Tricolor olieramp in noord Frankrijk, België en zuidwest Nederland (Camphuysen & Leopold,
2005). De andere twee soorten Nederlandse alkachtigen, de Papegaaiduiker en de Kleine Alk
verkiezen meestal helderder water verder noordwestelijk op het NCP en komen in de Zuidelijke
Bocht alleen in vrij grote aantallen voor tijdens invasies (Camphuysen & Leopold 1996; Camphuysen
2007). Veel van deze vogels komen hier van de honger om, wat aangeeft dat voor hen
de Zuidelijke Bocht van weinig waarde is.
Van de soorten waarvan relatief grote aantallen regulier in het plangebied voorkomen, zijn op
grond van recente vliegtuigtellingen aantalsschattingen gemaakt voor het plangebied. Dit wordt
bekeken in samenhang met de aantallen die in andere (toekomstige) offshore windparken in de
Zuidelijke Bocht voorkomen. Om deze reden wordt deze analyse gepresenteerd in het Deelrapport
Cumulatieve Effecten. De betrokken vogels in de diverse windparken, inclusief een door de
windturbines verstoorde zone rond die windparken, hebben mogelijk te lijden van habitatverlies.
Daarnaast wordt in dit rapport een integrale analyse gepresenteerd, die het gezamenlijk voorkomen
van alle zeevogels, in het plangebied, met hun relatieve gevoeligheid voor offshore
windparken. Dit komt aan de orde in dit hoofdstuk (onder 8.3.3).
8.2.2 Voedsel van zeevogels die in het plangebied verblijven
Roodkeelduikers hebben een divers dieet van allerlei kleine vissen (Leopold, ongepubliceerd).
Alle in het gebied voorkomende vissoorten, inclusief zeer kleine als Kleine Zeenaald, Driedoornige
Stekelbaars, grondels, maar ook kleine platvissen en vrij forse rondvissen (haring en wijting
tot respectievelijk 27 en 23 cm lang) zijn in Roodkeelduikers gevonden die dood op de Nederlandse
kust aanspoelden. Waar deze vissen zijn gegeten en wat het dieet in het plangebied
zou zijn, is onbekend.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 166 van 354

In op de Nederlandse stranden dood gevonden Noordse Stormvogels is ook een keur van vissoorten
aangetoond, alsmede een relatief groot aantal (pijl)inktvissen (Van Franeker, ongepubliceerd).
Omdat Noordse Stormvogels ook achter viskotters foerageren, komt een deel van
deze prooien uit de bijvangst. Uit andere dieetstudies (ondermeer Camphuysen et al. 1993)
komt naar voren dat het dieet van deze soort zeer divers is en ook macroplankton bevat en
overboord geworpen ingewanden van vissen bij viskotters. Dergelijke prooien laten (vrijwel)
geen sporen na in de vogel die bij standaard maagonderzoek worden opgemerkt.
Jan van Genten eten in de Zuidelijke Bocht vooral rondvis, bijvoorbeeld haring, makreel en
zandspiering die tijdens soms diepe duiken wordt gevangen. Daarnaast eten ze ook bijvangst
uit de visserij (Camphuysen et al., 1993).
Vogels
Aalscholvers eten vrijwel alle vissoorten die in de Zuidelijke Bocht voorkomen. Ze kunnen zowel
vis aan de oppervlakte, als aan de bodem als achter viskotters eten, en zowel rondvis als platvis
of zeer kleine of zeer grote vis. Een enkele keer eten Aalscholvers ook grote wormen, vermoedelijk
als deze in hun paaitijd enige tijd vrij in het water rondzwemmen (Leopold et al. 1998;
Leopold & van Damme 2003; Leopold & Slot, ms).
Zee- en Eidereenden eten in Nederland vooral tweekleppige schelpdieren (Leopold et al. 1995,
2001), maar ter hoogte van het plangebied komen deze in onvoldoende mate voor om het gebied
van belang te laten zijn voor deze eenden. Mogelijk verandert dit wanneer op de fundaties
van de windturbines mosselen gaan groeien en eenden zo ver uit de kust, binnen de onrustige
situatie van een windpark, zouden willen komen foerageren.
Jagers en de grote meeuwen zijn in het gebied vooral aangewezen op (rond)vis, die ze of zelf
vangen of bij kotters opscharrelen. Alle eetbare zaken die bij kotters overboord gaan (ondermaatste
bijvangst en ingewanden, maar ook bijgevangen bodemdieren, zij het in minder mate:
zie Camphuysen et al., 1993) worden door meeuwen en in het verlengde daarvan, door jagers
gegeten. Het voedsel van de kleinere meeuwen is onbekend in offshore wateren. Dwergmeeuwen
eten vooral plankton, inclusief vislarven (Leopold et al., 2004; Schwemmer & Garthe 2006).
Sterns zijn aangewezen op kleine vissen die dicht onder het oppervlak gevangen kunnen worden
tijdens ondiepe stootduiken. Wanneer er foeragerende sterns ter hoogte van het plangebied
op de Noordzee zouden foerageren, zal de prooi vermoedelijk haring, sprot of zandspiering
zijn (Stienen 2006; Leopold & Baptist 2007).
Alken eten in de Zuidelijke Bocht vooral kleine rondvis, zoals sprot, jonge haring en zandspiering,
zo bleek uit een omvangrijke dieetstudie aan vogels die bij de Tricolor olieramp waren omgekomen
(Ouwehand et al. 2005). Bij andere gelegenheden werd ook vaak driedoornige stekelbaars
in de maag van Alken gevonden (Camphuysen & Leopold, ongepubliceerd). Zeekoeten,
betrokken bij de Tricolor olieramp hadden een veel diverser dieet dan de Alken, met veel
meer vissoorten (ruim 20 verschillende en zowel rondvis als platvis, hoog en laag in de waterkolom
zwemmende soorten) en een veel breder groottespectrum. Zeekoeten kunnen haringen tot
ruim 25 cm aan en wijtingen van boven de 20 cm lengte eten ze ook regelmatig.
8.2.3 Trekkende vogels
Over de Noordzee trekken jaarlijks vele miljoenen vogels, waaronder typische zeevogels maar
ook landvogels onderweg van broedgebieden naar overwinteringsgebieden en vice versa (o.a.
Lensink & Van der Winden 1997; LWVT/SOVON, 2002; Exo et al., 2002). Boven de Noordzee
komen twee dominante vliegrichtingen voor. In het najaar is de vliegrichting overwegend zuid of
west en in het voorjaar noord en oost. Gemiddeld vliegen trekvogels boven de Noordzee hoger
dan boven land (LWVT/SOVON, 2002), al vliegt het merendeel van de vogels op geringe hoogtes
(< 200 m) (o.a. LWVT/SOVON, 2002; Van Gasteren et al., 2002; Gruber & Nehls, 2003). Er
zijn grote verschillen in gedrag, vlieghoogtes en intensiteit tussen de verschillende soortgroepen.
Gemiddeld nemen de aantallen vogels per km² (trekdichtheid) af naarmate de afstand tot
de kust groter is (Van Gasteren et al. 2002, Krijgsveld et al. 2005).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 167 van 354

Vogels
Figuur 8.1 Schematische weergave
van vogeltrekbanen over de
Noordzee in de herfst. Bron: Ne
derlandse Aardolie Maatschappij
(NAM): Milieujaarverslag 1999.
Zwarte lijnen: zee- en watervo
gels; groen: roofvogels en uilen;
blauw: steltlopers; oranje:
meeuwen en sterns; rood: zang
vogels. Zie ook Van de Laar
(1999)
Routes trekvogels over Noordzee
Om het belang van het luchtruim boven de locatie Callantsoog-Noord voor trekkende vogels te
kunnen duiden wordt in de richtlijnen gevraagd migratieroutes aan te geven. Dat is niet eenvoudig.
Er trekken zeer veel vogels over de Noordzee. Hun herkomst (broedgebied) en bestemming
(overwinteringsgebied) zijn in het algemeen bekend. Veelal is er echter geen sprake van
vast omschreven ‘routes’, zeker niet in een vorm waarin deze als dunne pijlen op een kaart
kunnen worden gezet en waarvan dan zou kunnen worden aangegeven of deze over of juist
langs de locatie Callantsoog-Noord lopen. Bijvoorbeeld tijdens de herfsttrek van zangvogels
over de Noordzee lijkt eerder sprake van een “deken van doortrekkende vogels” dan van een
nauwe, goed definieerbare trekbanen. Er is enige kennis over patronen en dichtheidsgradiënten
(bijv. ten opzichte van de kust, zie boven). De vraag in de richtlijnen kan het best worden beantwoord
met de informatie uit twee publicaties waarin gepoogd is de beschikbare informatie zo
goed en gecondenseerd mogelijk weer te geven: Lensink & Van der Winden (1997) en Van de
Laar (1999). Hoewel de kaarten in beide publicaties er verschillend uitzien (brede pijlen vormen
trekbanen in de eerste, een groot aantal individuele lijnen vormen trekbanen in de tweede) is
het geschetste beeld vergelijkbaar. In bijlage 2 zijn de relevante kaarten uit Lensink & Van der
Winden (1997) overgenomen.
Zeevogels
Vooral in het voor- en najaar trekt een groot aantal zeevogels evenwijdig aan de kust van en
naar broed- en overwinteringsgebieden (o.a. Camphuysen & Van Dijk 1983; Platteeuw et al.
1994), dagelijks vele honderden tot maximaal vele duizenden. Van der Winden et al. (1997)
schatten op grond van de beschikbare bronnen dat van een groot aantal zeevogelsoorten internationaal
belangrijke aantallen langs de Nederlandse kust trekken. In tabel 8.3, afkomstig uit
het Locatie-MER NSW (OWEZ), is de beschikbare informatie weergegeven voor de eerste 7 km
uit de Hollandse kust en op circa 10 km uit de kust. Helaas zijn er geen systematische waarnemingen
die een weergave voor gebieden op grotere afstand van de kust mogelijk maken. Op
grond van de beschikbare informatie kan echter wel worden aangenomen dat de dichtheden op
circa 40 km uit de kust aanzienlijk lager zijn dan de in tabel 8.3 voor de kuststrook gegeven
waarden.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 168 van 354

Vogels
Ook bij zeevogels zijn verschillen te verwachten tussen patronen van trek overdag en 's nachts.
Met name zee-eenden kunnen zich overdag sterk laten leiden door de kust, maar 's nachts
houden zij een breed front aan (Bergman & Donner 1964). Daarbij is de verwachting dat de trek
's nachts van en naar Engeland van deze soort volgens een breed front zou kunnen plaatsvinden.
Maar dit zou ook kunnen gelden voor de kustparallelle trekbewegingen naar overwinteringsgebieden
ten zuiden van Nederland.
Zangvogels
In voor- en najaar treedt in de kustzone sterke trek op van zangvogels (LWVT/SOVON 2002;
Lensink & Van der Winden 1997). Boven land stuwt de trek overdag geregeld, waarbij in een
smalle strook achter en boven de zeereep per dag vele tienduizenden vogels kunnen passeren
(o.a. Buurma 1987). Ook in de nacht kan de trekstroom langs de kust verdichten, maar minder
sterk dan overdag (Buurma & Van Gasteren 1989). Over land en overdag trekkende kleinere
zangvogels die naar Engeland willen, kennen in sommige najaren een gradiënt met toenemende
aantallen aan de kust naar het zuiden toe. Indien gunstige rugwinden optreden, zullen deze
vogels overdag vanaf de Nederlandse kust de oversteek naar Engeland maken. Maar indien
tegenwinden overheersen vliegen deze vogels zoveel mogelijk over land door naar het zuiden,
waar de afstand naar Engeland bij Calais het kleinst is en waar in sommige najaren dan ook
uiteindelijk door de grootste aantallen de oversteek wordt gemaakt.
Vooral onder gunstige weersomstandigheden waarbij meewind een belangrijke factor is, trekken
's nachts grote aantallen vogels over de Noordzee (Richardson 1978; Buurma 1987; Lensink
& Van der Winden 1997; LWVT/SOVON 2002). Bij gunstige wind vliegen de vogels over
het algemeen hoger dan 200 m en in een zeer breed front (o.a. Van Dobben 1953; Buurma
1987; Gruber & Nehls 2003). In de ochtend en bij slecht weer vliegen deze nachttrekkers vooral
op minder dan 150 m hoogte (o.a. Deelder & Tinbergen 1947; Buurma 1987; Buurma & Van
Gasteren 1989; Gruber & Nehls 2003). Bij sterke tegenwind of slecht zicht kunnen grote aantallen
zangvogels gedesoriënteerd raken en in zee terecht komen (Camphuysen 1988; Lensink et
al. 1999). Tot de meest talrijke zangvogels in de trekstroom over de Noordzee behoren Veldleeuwerik,
Merel, Koperwiek, Kramsvogel, Zanglijster, Spreeuw en Vink (Lensink & Van der
Winden 1997).
Naar verwachting is er een gradiënt in de dichtheid van overstekende nachttrekkende zangvogels
als lijsters. Deze vogels pogen in een zo'n kort mogelijke route naar de Britse eilanden te
gaan, waarbij in het zeegebied van noord naar zuid een afnemende gradiënt bestaat. Een deel
van deze vogels betreft vogels die vanuit Noorwegen in één keer de oversteek pogen te maken,
maar halverwege via een zuidoostelijke trekrichting naar de Nederlandse kust komen vliegen en
later een tweede poging doen (Buurma 1987). Ook gedurende de dag kunnen landvogels over
zee trekken. Over het algemeen gebeurt dit in een breed front, ook op hoogtes van minder dan
200 m (Buurma & Van Gasteren 1989; Van Gasteren et al. 2002).
Wadvogels
Een substantieel deel van de vogeltrekbewegingen, van met name steltlopers en watervogels
over de Noordzee, heeft een relatie met de Waddenzee, waarbij er vogels van en naar andere
gebieden komen gevlogen. Dit gaat om vliegbewegingen kustparallel van en naar gebieden ten
zuiden van Nederland, en om uitwisseling met gebieden in het Verenigd Koninkrijk. De Waddenzee
is een van de rijkste watervogelgebieden in de wereld. Gedurende het gehele jaar trekken
grote aantallen vogels van en naar de Waddenzee. De Waddenzee is zowel een belangrijk
broedgebied als een belangrijk tussen- en eindstation voor vele soorten watervogels en in grote
aantallen. Aan dit gebied gerelateerde vliegbewegingen zijn daardoor van bijzondere betekenis.
Gezien de ligging van de Waddenzee kan worden verondersteld dat noordelijk ten opzichte van
de Nederlandse kustlijn meer vogels die uit de Waddenzee afkomstig zijn de oversteek naar
Engeland maken dan zuidelijk. Zuidelijker is er uiteraard het Deltagebied, maar de aantallen
vogels zijn daar lager dan in het Waddengebied.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 169 van 354

Vogels
Er zijn meer soorten watervogels die van of via Nederland naar Engeland vliegen. Het gaat
hierbij bijvoorbeeld om soorten als Rotgans en Kleine Zwaan. Beide soorten hebben verspreidingszwaartepunten
in Noord- en Zuid-Nederland, al kent ook Midden-Nederland aanzienlijke
aantallen Kleine Zwanen. Dit zou inhouden dat er ook voor deze soorten een noord-zuid gradient
bestaat voor dit type trekbewegingen. Gezien de aantallen die zich zuidelijker in Nederland
ophouden zal de oversteek zich zeker niet beperken tot het noordelijk deel van de kust. De
waarnemingen van Kleine Zwanen op Meetpost Noordwijk (Krijgsveld et al. 2005) bevestigen
dit. Van de Rotganzen verspreidt een groot deel van de vogels zich langs de Franse kust (Koffijberg
& Günther 2005), wat kustparallelle vliegbewegingen over de Noordzee betekent. Deze
gradiënt zal vooral afhankelijk zijn van de afstand tot de kust.
Van der Winden et al. (1997) komen tot de conclusie dat van een groot aantal steltlopers internationaal
belangrijke aantallen langs de Nederlandse kust trekken. Met name in de kuststrook
kunnen per dag tot tienduizenden steltlopers passeren. Tien kilometer uit de kust (Meetpost
Noordwijk) zijn lagere aantallen vastgesteld. Er bestaan aanwijzingen dat de trekbaan ter hoogte
van Zuid-Holland in de regel verder uit de kust ligt (meer dan tien km) dan ter hoogte van het
noordelijk deel van Noord-Holland (minder dan tien km) (Camphuysen et al. 1982; Den Ouden
& Camphuysen 1983; Den Ouden & Van der Ham 1988; Platteeuw 1990). Ook voor steltlopers
staat de beschikbare informatie in de al genoemde tabel 8.3.
Met rugwind trekken steltlopers op hoogtes van meer dan 100 m in een tamelijk breed front
langs en boven de kust (Camphuysen & Van Dijk 1983; Van Gasteren et al. 2002). Vooral in het
voorjaar trekken deze soorten bij tegenwind op lagere hoogten gestuwd langs de kust (Camphuysen
& Van Dijk 1983). Deze lage trek kan 's nachts doorgaan (Dirksen et al. 1996a). Kieviten
trekken in voor- en najaar hoofdzakelijk overdag in een breed front van en naar Engeland
(o.a. Baptist & Wolf 1993), waarbij nachtelijke trek boven zee aannemelijk is (Van Gasteren
1986; Buurma 1987).
Bij vorstinvallen in het najaar of in de winter trekken vele duizenden steltlopers langs en over de
Noordzee naar het zuiden of westen (Keijl & Mostert 1988; Platteeuw et al. 1994). De ruimtelijke
patronen en vlieghoogtes zijn over het algemeen vergelijkbaar met de reguliere seizoenstrek.
Breedte en hoogte van de trekstroom
Een belangrijk deel van de vogels vliegt overdag lager dan 100 m boven zee al komt hoge trek
(meer dan 300 m) onder gunstige omstandigheden (meewind) eveneens voor (Buurma & Van
Gasteren 1989; Van Gasteren et al. 2002). De aantallen vogels die langstrekken zijn op grotere
afstand van de kust lager dan vlak bij de kust (Van Gasteren et al. 2002, Krijgsveld et al. 2005).
Uit een vergelijking van de trek onder de kust (afhankelijk van de soort 5 tot 9 km) en die verder
uit de kust (ter hoogte van Meetpost Noordwijk, 10 km uit de kust), blijkt dat een aantal soorten
direct onder de kust talrijker doortrekt en een aantal andere juist verder uit de kust langstrekt
(Camphuysen et al. 1982; Den Ouden & Camphuysen 1983; Den Ouden & Van der Ham 1988).
De landinwaartse bocht in de Hollandse kust wordt mogelijk afgesneden door Zwarte Zeeeenden
en wellicht ook door andere soorten, zoals duikers, Dwergmeeuw en Grote Stern (Den
Ouden & Stougie 1990; Leopold et al. 2004). Als dit zo is, dan ligt de as van deze trekstroom bij
Zuid-Holland op meer dan tien kilometer uit de kust en bij Noord-Holland op minder dan tien km
(o.a. Den Ouden & Camphuysen 1983; Platteeuw et al. 1985; Platteeuw 1990). Op grond van
observaties vanuit vliegtuigen en vanaf boten is het aannemelijk dat de trek op open zee minder
geconcentreerd is dan in de kustzone (Baptist & Wolf 1993; Camphuysen & Leopold 1994). Op
grond van de waarnemingen op Meetpost Noordwijk is alleen zeker dat de overgang naar minder
geconcentreerde trek verder dan vijftien km uit de kust ligt. Daarnaast verschilt de breedte
van de gradiënt van soort tot soort. De waarnemingen in 2003-2004 vanaf Meetpost Noordwijk
(Krijgsveld et al. 2005) sluiten op het bovenstaande nauw aan.
Weerseffecten
Bij sterke zuidwestelijke tot noordwestelijke wind in het najaar, of noordelijke tot noordoostelijke
wind in het voorjaar, treedt onder de kust stuwing op van zeevogeltrek, waarbij de aantallen
vogels sterk oplopen (Camphuysen & Van Dijk 1983).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 170 van 354

De breedte van deze trekstroom is onbekend. Als gevolg van harde wind kunnen vogels uit de
koers raken. Onder invloed van tegenwind gaan vogels lager vliegen (Gruber & Nehls 2002).
Vogels
Nachtelijke trek
Uit radarwaarnemingen bij Hoek van Holland en IJmuiden blijkt dat een belangrijk deel van de
nachtelijke trek langs de kust boven zee zich op lage hoogtes (minder dan 300 m) afspeelt
(Buurma & Van Gasteren 1989; Van Gasteren et al. 2002). Met name meeuwen en sterns vliegen
op hoogtes lager dan 200 m, maar ook van de andere soortgroepen vliegt minstens 40%
op hoogtes lager dan 200 m. Overdag werd lager gevlogen dan 's nachts. Studies verder uit de
kust op de Noordzee (bij Sylt, Duitsland) bevestigen deze patronen (Gruber & Nehls 2002). Op
grond van indirecte en incidentele waarnemingen 's nachts is het aannemelijk dat de meeste
echte zeevogels zowel overdag als 's nachts trekken, al is de verhouding waarin dit gebeurt onbekend.
Soorten en aantallen trekkende vogels
Uit het bovenstaande is duidelijk dat een groot aantal vogelsoorten op trek over de locatie Callantsoog-Noord
kan vliegen. De richtlijnen geven aan dat inzicht dient te worden verschaft in
welke soorten het studiegebied in zeer groot aantal kunnen passeren, dan wel waarvan een
substantieel deel van de biogeografische populatie het studiegebied kan aandoen. Het studiegebied
is de locatie en directe omgeving (tot waar effecten merkbaar zijn). Voor trekvogels is
dit, met het oog op uitwijkgedrag, het gebied binnen een straal van enkele kilometers rondom
het windpark. Wanneer hiervoor 2 kilometer wordt genomen, is de breedte van het gebied ten
opzichte van de noord-zuid lijn (max.) 17 km en ten opzichte van de oost-west lijn 8 km. Vervolgens
is de vraag wat resp. verstaan moet worden onder ‘zeer groot aantal’ en ‘substantieel deel
van de biogeografische populatie’, ofwel absolute en relatieve talrijkheid. Een aantal van minimaal
10.000 lijkt voor het eerste een goede ordegrootte, terwijl de 1%-norm uit de Ramsarconventie
wellicht het beste houvast biedt om het relatieve getal voor een soort op die 1% te
stellen.
Hoe nu na te gaan welke vogelsoorten in (relatief) grote aantallen over het studiegebied kunnen
vliegen? Eigenlijk is dat een vraag die bij de huidige stand van kennis onmogelijk te beantwoorden
is. Om het antwoord te geven is namelijk per soort informatie nodig over de aantallen
langstrekkende vogels voor specifiek het studiegebied. Die informatie is er niet en de conclusie
is helaas ook dat die informatie niet uit andere bronnen te construeren is. Hierboven is reeds
beschreven welke kennis er is over trekvogels over de Noordzee. Daaruit is duidelijk dat het
voor de Noordzee als geheel al niet makkelijk is om te reconstrueren hoeveel vogels er overtrekken,
en welke globale trekbanen daarbij benut worden. Om vanuit deze informatie in te
zoomen op een zeer klein stukje en daarvoor voor iedere soort het aantal te bepalen is niet op
verantwoorde wijze mogelijk. Wel is een poging gewaagd te komen tot een lijst van soorten die
naar verwachting gezamenlijk het merendeel van de over de locatie Callantsoog-Noord vliegende
vogels bepalen.
Lensink & Van der Winden (1997) hebben een onderbouwde poging gedaan om voor nietzeevogels
aan te geven hoeveel vogels er over de gehele Noordzee vliegen. Zij geven als totaal-schatting
65 miljoen vogels, hetgeen volgens hen nog te verhogen is met 1 miljoen zeevogels.
Daarbij gaat het om alle 10 door hen onderscheiden trekbanen over de Noordzee (zie bijlage
2). Sommige hebben voor Callantsoog-Noord geen of nauwelijks relevantie. Het oppervlak
van de locatie Callantsoog Noord varieert van 32.5 km 2 (omgevingsvriendelijk alternatief) tot
48,7 km 2
(energievriendelijk alternatief), dit is minder dan 0,1% van het NCP. De langste maten
van het windpark (8,6 km in NNO-ZZW richting en 10,1 km in O-W richting) vormen respectievelijk
ordegrootte 2 en 5 % van de dwarse lijn waarop zij liggen (oostzijde Noordzee 4-500 km,
Den Helder - Engeland 200 km). De meerderheid van de trekvogels over de Noordzee gaat
noord-zuid, een minderheid oost-west (van en naar de Britse eilanden). Dat leidt tot een minimale
ordegrootte schatting van 1,5-3 miljoen vogels over het studiegebied Callantsoog-Noord.
Dit is dus een deelverzameling van de circa 200 soorten die het zou kunnen betreffen. Tabel 1
in Lensink & Van der Winden (1997) kan vervolgens worden gebruikt om na te gaan welke
soorten in dit totaal belangrijk zijn in aantal: de soorten met relatief hoge aantallen in de trekbanen
die voor de locatie Callantsoog-Noord relevant zijn.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 171 van 354

Vogels
Dat zijn vooral de trekbanen 1, 3, 4, 6, 7 en 10. Hierbinnen zitten in trekbaan 3, 4 en 6 veruit de
meeste vogels. In bijlage 2 zijn de talrijke soorten uit deze trekbanen gegeven (op basis van
Tabel 1 in Lensink & Van der Winden 1997), aangevuld met zeevogelsoorten die tot dit lijstje
zouden moeten behoren (maar door Lensink & Van der Winden 1997 zoals vermeld niet behandeld
zijn). Nogmaals: deze lijst is indicatief en pretendeert niet compleet te zijn. Om hierin
verder te komen dan nu mogelijk is, zijn veldmetingen uit het locatiegebied noodzakelijk.
Tabel 8.2 Indicatieve lijst van soorten die als trekvogel (absoluut dan wel relatief!) talrijk
over het studiegebied van de locatie Calantsoog-Noord vliegen. Zie tekst voor toe lichting
Roodkeelduiker
Parelduiker
Roodhalsfuut
Geoorde Fuut
Noordse Stormvogel
Grauwe Pijlstormvogel
Jan van Gent
Rotgans
Bergeend
Smient
Wintertaling
Wilde Eend
Pijlstaart
Zomertaling
Slobeend
Tafeleend
Kuifeend
Toppereend
Brilduiker
Zwarte Zee-eend
Grote Zee-eend
Middelste Zaagbek
Scholekster
Kluut
Bontbekplevier
Goudplevier
Zilverplevier
Kievit
Kanoetstrandloper
Drieteenstrandloper
Bonte Strandloper
Rosse Grutto
Regenwulp
Wulp
Tureluur
Steenloper
Grote Jager
Kleine Jager
Dwergmeeuw
Kokmeeuw
Stormmeeuw
Kleine Mantelmeeuw
Zilvermeeuw
Grote Mantelmeeuw
Drieteenmeeuw
Grote Stern
Noordse Stern
Visdief
Dwergstern
Zwarte Stern
Alk
Zeekoet
Gierzwaluw
Boomleeuwerik
Veldleeuwerik
Oeverzwaluw
Boerenzwaluw
Huiszwaluw
Graspieper
Gele Kwikstaart
Roodborst
Tapuit
Beflijster
Merel
Kramsvogel
Zanglijster
Koperwiek
Grote Lijster
Tuinfluiter
Zwartkop
Tjiftjaf
Fitis
Goudhaantje
Bonte Vliegenvanger
Kauw
Roek
Spreeuw
Ringmus
Vink
Keep
Groenling
Sijs
Kneu
Barmsijs
Sneeuwgors
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 172 van 354

Vogels
Tabel 8.3 Trek en status van zeevogels en steltlopers in de kustzone (1980-89, minder dan 7
km) en verder op zee (1978-82, 10 km) ter hoogte van Noordwijk. Onder "status" wordt aangegeven
of de betreffende vogelsoort als broedvogel op zijn foerageertochten het plangebied zou kunnen
bereiken (B), of hier een reguliere wintergast is (W), jaargast (J) of een soort is die alleen op migratie
door het gebied heen vliegt (migr) al dan niet tijdelijk het gebied gebruikt als stopover om te
foerageren op de trek (S). Vette symbolen in deze kolom duiden op de mogelijkheid dat meer dan
1% van een populatie ter hoogte van het plangebied kan voorkomen. Geen enkele soort zal echter
op enig moment binnen de grenzen van het plangebied aan deze norm voldoen; alleen een opgetelde
trekstroom zou een dergelijk percentage kunnen opleveren, maar hiervoor ontbreken de gegevens.
In de volgende kolommen staat weergegeven het gemiddeld aantal vogels per uur in het
jaar waarin maximale aantallen in de kustzone langstrokken, alsmede de maximale aantallen per
dag dichtbij en verder van de kust verwijderd (A = 1-10; B = 11-100; C = 101-1.000; D = 1.001-
10.000; E = >10.000) [Camphuysen et al., 1982; Den Ouden & Camphuysen, 1983; Den Ouden & van
der Ham, 1988; Platteeuw et al., 1994]. De verhouding tussen de omvang van de trek langs de kust
en de totale flyway-populatie 7 is verantwoord in Van der Winden et al. (1997). Zie toelichting in
tekst
Soort Status in
plangebied
N/uur
< 7 km
Maximale
Dagtotalen
< 7 km
Maximale
Dagtotalen
±10 km
Aandeel (%) van totale
flywaypopulatie
Roodkeel-/Parelduiker W, migr 10,3 C B 23
Fuut W, migr 36,9 E A 73
Noordse Stormvogel J 10,4 D D 0
Grauwe Pijlstormvogel migr 0,6 B B -
Jan van Gent J 27,9 D C 13
Zwarte Zee-eend migr 210,9 E D 70
Grote Zee-eend migr 11,1 D C 5
Middelste Zaagbek migr 6,2 C B 27
Scholekster migr 21,1 D A 10
Kluut migr 3,6 D A 23
Bontbekplevier migr 1,8 C B 3
Goudplevier migr 3,3 D A 1
Zilverplevier migr 21,7 D B 56
Kievit migr 26,5 D C 6
Kanoetstrandloper migr 23,1 D C 12
Drieteenstrandloper migr 3,9 C A 14
Bonte Strandloper migr 21,5 D B 4
Rosse Grutto migr 40,3 D C 21
Regenwulp migr 1,8 C C 1
Wulp migr 8,1 D B 10
Tureluur migr 9,2 D B 14
Steenloper migr 3,8 C A 52
Grote Jager S, migr 0 0 0 ?
Kleine Jager S, migr 2,5 C B 19
Dwergmeeuw S, migr 31,9 D D 100 1
Kokmeeuw migr 47,6 D C 4
Stormmeeuw W, migr 38,5 D D 10
Kleine Mantelmeeuw B, S, mi- 21,5 D D 23
Zilvermeeuw W No data (E) (E) >1
Grote Mantelmeeuw W 10,9 D C 10
Drieteenmeeuw J 21,2 D D 1
Grote Stern (B), migr 51,8 D C 100 1
Noordse Stern/Visdief 2 (B), migr 91,0 E D 31
Dwergstern migr 4,0 C B 50
Alk/Zeekoet 2 W 11,9 D C -
1 schatting langstrekkende aantallen overtreft schatting flyway-populatie
2 soorten tijdens zeetrektellingen niet goed van elkaar te onderscheiden
7 Flyway populatie: de grensoverschrijdende populatie van een trekvogelsoort op een bepaalde
trekroute (Ramsar-norm).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 173 van 354

Vogels
Voor zeevogels is een tweede benadering gevolgd. Uit de Locatie-MER voor het Near Shore
Windpark (OWEZ) is een tabel overgenomen en aangevuld (zie tabel 8.3). Deze tabel laat nu
voor de kustzone tot 7 km en de lijn op circa 10 km uit de kust zien hoe de aantallen vogels zich
verhouden. Voor het gebied verder op zee (dus ook de locatie Callantsoog-Noord) is deze informatie
niet voorhanden, maar de tabel geeft een idee van enerzijds de gradiënt ten opzichte
van de kust en anderzijds de betrokken soorten en ordegrootte (absolute en relatieve) aantallen.
8.3 Effectbeschrijving
8.3.1 Inleiding
De effecten van windturbines op vogels worden hier besproken conform de richtlijnen voor het
MER en in de lijn zoals die is uitgezet voor het Near Shore Windpark (respectievelijk Voorstudie
Locatieselectie, Locatie-MER en Inrichtings-MER). Voor die studies is alle beschikbare kennis
op een rij gezet, geëvalueerd en in een review door externe deskundigen getoetst. In het hier
gepresenteerde overzicht wordt dit aangevuld met in de tussentijd beschikbaar gekomen informatie
uit onderzoek naar effecten van Deense en Zweedse offshore windparken.
De bouw van meerdere windparken in de Noordzee kan verschillende gevolgen hebben voor
lokaal verblijvende vogels (zeevogels) en trekvogels die in de betrokken gebieden voorkomen.
De gevolgen kunnen variëren van een licht verstorende werking waardoor er minder vogels dan
voorheen in het gebied zullen voorkomen, tot een totale verstoring (geen enkele vogel komt het
gebied meer binnen, afhankelijk van de soort), tot aanvaringen met de dood als gevolg. Indien
de visserij uit het gebied geweerd wordt, zal ter plaatse minder bijvangst overboord gezet worden
waardoor minder aaseters in het gebied zullen voorkomen. Dit kan echter in de onmiddellijke
of ruimere omgeving gecompenseerd worden doordat naast het windpark juist meer gevist
zal worden (het lokaal sluiten van de visserij is in feite slechts een verplaatsing van de visserij
naar elders). Het is in theorie ook mogelijk dat een windpark vogels aantrekt, als bijvoorbeeld
vissen zich massaal gaan ophouden rond de funderingspalen, waardoor plaatselijk goede foerageermogelijkheden
voor viseters zouden kunnen ontstaan. De locatie Callantsoog-Noord ligt
zodanig ver uit de kust dat ze buiten de zone ligt waarin zee-eenden nog foerageren. Hoewel
incidenteel een enkele Eidereend zich enige tijd bij een offshore installatie ver op zee kan ophouden
(Thorpe 2005), zal buiten de kustwateren van een aantrekkende werking op grote
groepen zee- en eidereenden, door een verbeterd aanbod schelpdieren, geen sprake zijn.
Windturbines zijn (in Nederland) tot nu toe voornamelijk op land geplaatst. Daarom is nog weinig
onderzoek uitgevoerd naar de effecten van offshore windturbines op vogels. Om toch tot
een effectbeschrijving te komen zijn de resultaten van onderzoek naar effecten van windturbines
op vogels in algemene zin (en dus vooral op land) samengevat. Delen daarvan zijn ook van
toepassing voor offshore plaatsing van windturbines. Het schaarse onderzoek naar windturbines
op zee (o.a. Horns Rev, Nysted en Tunø Knob) is hierin meegenomen. Ten aanzien van de
risico's van windturbines voor vogels worden drie typen effecten onderscheiden.
1. Effecten op passerende (lees vliegende) vogels, kortweg aanvaringsrisico's genoemd. Vogels
kunnen met de rotor, de mast of het zog achter de windturbine in aanraking komen en
gewond raken of sterven. Dit gevaar is 's nachts het grootst, met name in donkere of mistige
nachten.
2. Als direct gevolg van het onder 1. genoemde gevaar kunnen vogels hun vliegroute verleggen.
Windturbines kunnen dan zelfs een barrière gaan vormen op een vliegroute of trekbaan.
3. Effecten op het gebruik van gebieden als foerageer- of rustplaats, kortweg 'verstoring' genoemd.
Vogels verlaten als gevolg van de aanwezigheid van een (draaiende) windturbine,
door geluid en beweging, een bepaald gebied rond de windturbine dan wel het windturbinepark.
De verstoringsafstand verschilt per soort. Verstoring leidt er toe dat een bepaald oppervlak
voor gebruik door vogels verloren gaat. Verstoring van broedgebieden wordt hier
buiten beschouwing gelaten omdat op zee geen vogels broeden.
De mogelijke effecten worden beschreven voor de volgende fasen:
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 174 van 354

Aanlegfase: aanleg van funderingen, kabels en hieraan gerelateerde scheepvaartbewegingen.
Gebruiksfase: aanwezigheid masten, draaien van windturbines en onderhoud.
Verwijderingsfase: verwijdering van funderingen, kabels en hieraan gerelateerde scheepvaartbewegingen.
Vogels
8.3.2 Effecten in de aanlegfase
8.3.2.1 Aanleg funderingen
De bouw van een windpark brengt verstoring met zich mee door de aanwezigheid en activiteit
van allerlei schepen en door geluid (ook onder water). Hoewel dit hinderlijk zal zijn voor zeevogels,
is het ook per definitie tijdelijk. Recent onderzoek aan verstoring tijdens de bouw van
OWEZ heeft geen aanwijzingen opgeleverd voor significante verstoring van lokale zeevogels
(Leopold & Camphuysen 2007).
Tijdens de aanleg zullen hoge geluidsniveaus voorkomen door het zogenaamde pile driving (het
heien). Dit zal een grote, zij het vooralsnog een onbekende impact kunnen hebben op deze
zeevogels. De bronniveaus, alsmede de specifieke gevoeligheid van de verschillende soorten
zeevogels zijn nog onvoldoende bekend. In Denemarken is rond windpark Horns Rev vastgesteld,
dat gevoelige zeevogelsoorten (duikers, alk/zeekoet en Jan van Gent) een operationeel
windpark tot op zeker 4 kilometer mijden (Elsam Engineering & Energi, 2005; Elsam Engineering,
2005). Indien onderwatergeluid de oorzaak zou zijn en onder de aanname dat het onderwatergeluid
tijdens pile driving vele malen hoger zal zijn dan ten tijde van het operationeel zijn
van het windpark, zullen tijdens de bouw vogels tot op een grotere afstand verstoord worden
dan tijdens de operationele fase.
Bij de aanleg zullen schepen van en naar het windpark varen. De frequentie van de vaarbewegingen
is afhankelijk van de variant, maar bedraagt maximaal 2 schepen per dag. De scheepvaartbewegingen
voor aanvoer van materieel zullen leiden tot een toename van geluid/trillingen.
De duur van de werkzaamheden bedraagt bij alle varianten circa 6 maanden (april t/m september)
gedurende een of twee jaren. Relatief hoge dichtheden van gevoelige soorten zeevogels
worden echter alleen verwacht in april/mei; daarna zullen de meeste van deze vogels naar de
broedgebieden zijn vertrokken en voor oktober komen de meeste ook niet terug. De omvang
van de verstoring varieert dus sterk in de tijd en is eigenlijk alleen van belang voor een beperkt
aantal vogels in april/mei. De effecten van aanleg van het windpark worden vanwege de tijdelijkheid
van de werkzaamheden en het beperkte aantal vogels beperkt negatief beoordeeld (effectbeoordeling:
0/-). De mate van verstoring is afhankelijk van het alternatief/variant. Zo zal bij
de 5 MW basisvariant waarschijnlijk één installatieschip worden gebruikt en bij de 3 MW compacte
variant mogelijk meerdere installatieschepen. Verstoring door heiactiviteiten treedt niet op
bij toepassing van de gravity base fundering, omdat deze fundering op de bodem wordt geplaatst
in tegenstelling tot de monopile en tripod die in de bodem worden geheid. In de beoordeling
is, gezien de omvang en tijdelijkheid van de effecten, geen onderscheid gemaakt tussen de
alternatieven/varianten. Aan mitigatie kan worden gedaan door de activiteiten die met de hoogste
geluidsniveaus gepaard gaan niet in de winter te laten plaatsvinden wanneer de meeste,
mogelijk voor geluid gevoelige, vogels rond het plangebied verblijven (Leopold & Camphuysen
2007).
Op de funderingen zal aangroei komen, ook in de vorm van potentieel voedsel voor zeevogels.
Aangroeiende mosselen zouden als voedsel kunnen dienen voor zee- en eidereenden (die er
thans niet foeragerend voorkomen). Vissen die zich rond en tussen de stortstenen rond de funderingen
vestigen kunnen dienen als voedsel voor visetende zeevogels. De windturbines zelf,
en een eventuele meetmast of transformatorplatform zouden zit- en zelfs broedplaatsen kunnen
bieden aan sommige zeevogels, zoals meeuwen en Aalscholvers. Al deze, mogelijk als positief
te beoordelen ontwikkelingen, staan of vallen met de bereidheid van vogels (en vissen, die mogelijk
echter ook installaties met voor hen hinderlijk onderwatergeluid zullen mijden) om zich in
het windpark te willen begeven. Dit is vooralsnog onbekend, maar de vermoedelijke geluidsniveaus
staan dergelijke vestigingen vermoedelijk in de weg waardoor dit soort positieve effecten
dan zullen uitblijven.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 175 van 354

Vogels
8.3.2.2 Aanleg kabels
De activiteiten voor de aanleg van de bekabeling betreft het trenchen van één sleuf per kabel
van circa 1 m breed. In totaal worden maximaal 3 kabels gelegd. Er zijn twee mogelijke aanlandingspunten,
namelijk Callantsoog en IJmuiden met een respectievelijke afstand van 36 km en
58 km van het windpark. De tijdsduur voor het leggen van de kabels naar het windpark bedraagt
circa 2-3 maanden. Voor het leggen van de kabels wordt een kabellegschip gebruikt. Bij
een afstand van 36 km van de kust tot het windpark is de verplaatsingssnelheid van het installatieschip
1-2 km per dag. Daarbij is er maar 1 schip tegelijk aan het werk.
Voor aanleg van de elektriciteitskabels (zowel in het windpark als van het windpark naar het
aanlandingspunt) gelden dezelfde argumenten als gegeven in paragraaf 8.3.2.1. De omvang
van de werkzaamheden is echter minder ingrijpend en daarmee ook de omvang van de effecten.
De opgewekte stroom zal worden afgevoerd via 150 kV elektriciteitskabels die in de zeebodem
zullen worden ingegraven en die lopen van het windpark naar het land. Voor zeevogels
zijn hiervan geen effecten bekend c.q. te verwachten, tenzij prooivissen hier (sterk) op reageren.
Dit wordt voor de in de zeebodem te leggen wisselspanningskabels, zoals gepland voor het
windpark Callantsoog-Noord, niet verwacht [Elsam Engineering & Energi E2, 2005]. Omdat de
effecten van het kabeltracé tijdelijk en gering van omvang zijn, worden beide alternatieven neutraal
beoordeeld (effectbeoordeling: 0).
Tijdens aanleg van de elektriciteitskabels moet de kustlijn worden doorsneden. Er zijn twee alternatieven
voor de aanlandingsplaats van de kabels: bij IJmuiden en bij Callantsoog. De aanleg
kan, afhankelijk van het seizoen waarin dit gebeurt, effecten hebben op de locale broedvogels,
dan wel op vogels die op het strand overwinteren (o.a. Drieteenstrandlopers). Deze zullen
tijdelijk te maken krijgen met een vooralsnog onbekende mate van verstoring. Vermoedelijk is
deze verstoring aan het strand dermate ernstig dat strandlopers (inclusief mogelijke broedvogels
als Bontbekplevier) er niet terecht kunnen. Ook broedvogels van de achterliggende duinen
kunnen hiermee te maken krijgen en andere natuurwaarden ter plaatse. De effecten van de
aanlanding (aanleg en verwijdering) worden daarom beperkt negatief beoordeeld (effectbeoordeling:
0/-).
8.3.3 Effecten in de gebruiksfase - aanwezigheid en in werking zijn van windturbines
8.3.3.1 Aanvaringsrisico's
Bestaande kennis
Aantallen slachtoffers
Vogels vliegen vrijwel uitsluitend 's nachts en in de schemering tegen windturbines (Winkelman
1992a). In een windpark nabij Oosterbierum (Friesland) kwam, afhankelijk van seizoen en jaar
en rekening houdend met zoektechnische problemen (waarvoor correctiefactoren moesten
worden toegepast), in de operationele situatie per windturbine gemiddeld 0,02-0,09 vogel/dag
zeker of zeer waarschijnlijk om het leven als gevolg van een botsing. Wanneer ook de mogelijk
omgekomen vogels werden meegeteld ging het om 0,04-0,12 vogels per windturbine per dag
(Winkelman, 1992a). In een windpark in de Noordoostpolder lagen deze aantallen in dezelfde
orde van grootte (Winkelman, 1989). Bij een windpark nabij de Kreekraksluizen lagen de aantallen
bijna tien keer zo laag (Musters et al., 1991). Deze locatie verschilt echter aanzienlijk van de
locaties nabij Oosterbierum en Noordoostpolder, die voor de context van open kustgebieden
relevanter zijn. In buitenlandse studies naar aanvaringsslachtoffers lagen de aantallen ook op
een lager niveau dan nabij Oosterbierum en in de Noordoostpolder, maar deze studies zijn door
de gebruikte onderzoekmethoden niet geheel vergelijkbaar met de resultaten van de drie studies
waarnaar hier wordt verwezen (Winkelman 1992a). In de operationele situatie ligt het aantal
aanvaringsslachtoffers enkele malen hoger dan in een situatie met stilstaande rotorbladen
(Winkelman 1992a). Everaert et al. (2002) onderzochten het aantal vogelslachtoffers bij drie
verschillende windparken in België, waarbij correcties op grond van proeven werden gedaan.
Bij Zeebrugge werden bij een zeewaarts gericht cluster 28-58 vogelslachtoffers/turbine/jaar berekend
en voor een landwaarts gericht cluster

Vogels
11/turbine/jaar, vermoedelijk mede veroorzaakt door het lagere aantal vliegbewegingen ter
plaatse. In de herfst van 2004 is in een drietal Nederlandse windparken (twee in de Wieringermeer
en één bij Almere) onderzocht hoe het aantal vogelslachtoffers is bij de huidige generatie
grote windturbines (Akershoek et al. 2005; Krijgsveld et al. in prep.). Er is gezocht naar slachtoffers
in oktober tot en met december, waarbij parallel detectie- en predatieproeven zijn uitgevoerd,
alsmede een kwantificering van het aantal vliegbewegingen. Uit het onderzoek blijkt dat
in de verschillende windparken per turbine per jaar circa 20 tot 39 aanvaringsslachtoffers vallen.
In de drie parken gemiddeld was dit 28 (95% betrouwbaarheidsinterval: 19-68). Dit aantal is
aanzienlijk lager dan verwacht werd op grond van de gangbare voorspellingsmethode waarin
voor de grotere omvang van turbines gecorrigeerd wordt met gebruik van Tucker (1996).
Botsingskansen
In het windpark nabij Oosterbierum vloog 's nachts één op de 40 vogels (totaal 25 groepen vogels)
die het rotorvlak van de achttien windturbines, opgesteld in drie rijen van zes windturbines,
passeerden, tegen een windturbine (Winkelman 1992b). Voor het hele windturbinevlak (rotorvlak
+ de ruimte daaronder tot de grond) was dat één op de 82 vogels (47 groepen).
Windturbines scoren wat het aanvaringsaspect betreft, ongunstig als de windturbines in een
lijnopstelling dwars op de vliegrichting van de vogels of in een clusteropstelling zijn geplaatst en
er geen of weinig achtergrondverlichting aanwezig is (Winkelman 1992b).
Relatie met het weer
In de windparken nabij Oosterbierum en in de Noordoostpolder werd tijdens de najaarstrek een
duidelijk verband gevonden tussen het aantal aanvaringsslachtoffers en het weer (Winkelman
1989; 1992b). De meeste slachtoffers werden gevonden in nachten met slechte vliegomstandigheden
(harde tegenwind) en slecht zicht (veel bewolking, geen maan en met mist of regen).
Bij goede vliegomstandigheden (windstilte of meewind) en redelijke tot goed zicht (heldere
nachten, geen regen of mist) werden geen slachtoffers gevonden. Ook op de Maasvlakte (Van
Swelm 1988) werd een vergelijkbaar verband met weersomstandigheden vastgesteld.
Aantal slachtoffers in relatie tot het aantal aanwezige vogels
Er zijn verschillen in aanvaringsrisico tussen soorten. Zo verongelukten 's nachts relatief meer
zangvogels en kwamen naar verhouding meer eenden dan steltlopers om het leven. Voor
zangvogels nam het risico af met de grootte van de vogel. Overdag scoorden onder andere
roofvogels, reigers en duiven relatief hoog. Wanneer alle aanvaringen 's nachts zouden hebben
plaatsgevonden, zou in het windpark nabij Oosterbierum gemiddeld één op de 500-1.000 passanten
tegen een windturbine zijn gebotst (Winkelman 1992a; 1992b). Worden ook de overdag
langsvliegende vogels tijdens de seizoenstrek en de lokale trek in de beschouwing betrokken,
dan werd dit één op de 5.000-10.000 passanten. In het voorjaar bleek op de 1.000-1.500 pleisterende
en broedende vogels dagelijks één dodelijke aanvaring met een windturbine plaats te
vinden (Winkelman 1992c). In het windturbinepark nabij de Kreekraksluizen was dat op jaarbasis
één op de 1.000 vogels. Hieruit blijkt dat het aantal aanvaringsslachtoffers klein is in relatie
tot het aantal vogels in het gebied.
Onderzoek aan een windpark langs een strekdam bij een Engelse haven toonde aan dat Eidereenden
een relatief hoge aanvaringskans hebben in verhouding tot het aantal aanwezige vogels
(Still et al. 1995). Op dezelfde locatie is tijdens vervolgonderzoek een lagere aanvaringskans
vastgesteld dan in het eerste onderzoek (S. Lowther, SGS Environment, mond. med.),
maar nog steeds lijkt het risico voor Eidereenden relatief hoog. Dit geldt in beperkte mate ook
voor Grote Mantelmeeuw. Zilvermeeuw en Kokmeeuw hebben een relatief lage aanvaringskans
en Aalscholvers een zeer lage aanvaringskans. Sterns lijken gevoelig voor aanvaringen. In
Zeebrugge (België) is recent vastgesteld dat Visdieven en Grote Sterns die nabij windturbines
broeden een relatief grote kans hebben op dodelijke aanvaringen en dat de absolute aantallen
slachtoffers direct samenhangen met de aantallen ter plaatse broedende vogels (Everaert &
Stienen 2006).
In onderzoek bij tot nu toe geplaatste windturbines zijn tot op heden geen rampnachten vastgesteld.
Onder een rampnacht wordt verstaan dat in één nacht op één plaats honderden of zelfs
duizenden vogels door een aanvaring verongelukken.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 177 van 354

Vogels
Aanvlieggedrag 's nachts
De reacties van vogels die 's nachts draaiende windturbines naderen, is met behulp van een
warmtebeeldcamera bestudeerd in het windpark nabij Oosterbierum (Winkelman, 1992b). Uit dit
onderzoek zijn geen aanwijzingen verkregen dat vogels (vooral zangvogels) 's nachts de windturbines
op grote afstand mijden. Een kwart van de vogels die min of meer loodrecht op het rotorvlak
aanvlogen, bleek de draaiende rotorbladen te mijden door tussen de windturbines door
te vliegen. Van de vogels die uiteindelijk door het rotorvlak vlogen, kwam vijf procent met de
windturbine in aanraking.
Voor dit aspect zijn enkele studies relevant die bij windturbines op zee of in andere grote wateren
zijn uitgevoerd. Onderzoek aan Kuifeenden bij Windpark Lely (IJsselmeer) liet zien dat de
vogels in het donker vliegbewegingen door de lijnopstelling vermijden door om de turbinelijn
heen te vliegen (Van der Winden et al. 1996; Spaans et al. 1998a). Bij Tunø Knob (Kattegat,
DK) (Tulp et al. 1999) werd vastgesteld dat Eidereenden en Zwarte Zee-eenden nachtelijke
vliegactiviteit vertonen. Voor in ieder geval de Eidereend is duidelijk dat in lichte nachten meer
gevlogen wordt dan in donkere. Dit verkleint de aanvaringsrisico's, aangezien deze in donkere
nachten het grootst zijn. Eidereenden vertoonden in het donker tot op 1.500 m van het windpark
een lagere vliegactiviteit dan verder van het windpark af. Dichterbij werd actief vermijdingsgedrag
(aanpassen vliegpad) vastgesteld.
Waarnemingen in de twee Deense windparken Horns Rev (Noordzee) en Nysted (Oostzee),
beide operationeel in 2003, bevestigen dit beeld voor een aantal soorten. In beide windparken
zijn radarstudies uitgevoerd waarvan de resultaten zijn gepubliceerd in rapporten
(http://www.hornsrev.dk) en in een boek: Danish Offshore Wind - Key Environmental Issues
(http://www.ens.dk/graphics/Publikationer/Havvindmoeller/havvindmoellebog_nov_2006_skrm.p
df).
Voor het windpark Nysted hebben Kahlert et al. (2004a, 2004b) gerapporteerd dat trekkende
watervogels, voornamelijk Eidereenden, in het algemeen vermeden om door het windpark te
vliegen. Voor plaatsing van het windpark gingen 24-48% van alle op de radar waargenomen
groepen door het gebied van het windpark, na plaatsing was dit 9% (4-7% overdag, 11-24% 's
nachts). Ook nam de standaarddeviatie van de vliegrichting van de langstrekkende groepen
vogels significant toe op 3.000 m (overdag) respectievelijk 1.000 m ('s nachts) van het windpark.
Dit geeft aan dat er zowel vermijding optreedt als een verschil hierin tussen dag en nacht.
In het donker begint het vermijdingsgedrag dichter bij het windpark en vliegen meer vogels door
in hun oorspronkelijke vliegrichting. De afstanden en de ordegrootte van de vermijding zijn vergelijkbaar
met de eerder gegeven voorbeelden van onderzoek elders.
Bij het windpark Horns Rev was het algemene patroon van vermijding tijdens de herfsttrek vergelijkbaar
met hetgeen beschreven is voor Nysted (Christensen et al. 2004). Echter, de afstand
tot het windpark waarop de vogels hun vliegrichting aanpasten was kleiner (400 m aan de
noordzijde respectievelijk 1.000 m aan de oostzijde van het windpark, geen verschil tussen dag
en nacht gegeven door de auteurs). Waarnemingen van Christensen & Hounisen (2004) bevestigden
deze patronen voor het voorjaar. Hoewel de auteurs de verschillen tussen de twee windparken
niet bespreken, zouden deze veroorzaakt kunnen worden door verschillen in soortsamenstelling
van de langsvliegende vogels. Bij Nysted vooral trekkende Eidereenden en bij
Horns Rev een meer gevarieerd spectrum aan watervogels dat op het windpark aanvliegt. Dit
zou zelfs het verschil tussen de noord- en oostzijde van Horns Rev kunnen verklaren. De situatie
aan de noordelijke kant wordt vooral gestuurd door trekkende vogels en de oostelijke door
lokaal verblijvende vogels, bijvoorbeeld heen en weer gaand tussen de kust en de zee.
Nachtelijke vlieghoogtes
In het kader van het landelijk onderzoekprogramma 'Vogelhinder door Windturbines' zijn in verschillende
landschapstypen in Nederland metingen gedaan aan vlieghoogtes van vogels in het
donker. Het gaat daarbij om vliegbewegingen tussen rust- en voedselgebieden van duikeenden
in het IJsselmeergebied (Dirksen et al. 1996b), trek van steltlopers langs de Hollandse kust (IJmuiden)
(Dirksen et al. 1995; 1996a) en vliegbewegingen van steltlopers en eenden tussen
voedselgebieden en hoogwatervluchtplaatsen in getijdengebieden (Spaans et al. 1998b). Al
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 178 van 354

Vogels
deze vliegbewegingen vinden plaats op windturbinehoogte en merendeels lager dan 75 m. Ook
Buurma & Van Gasteren (1989) stelden 's nachts de grootste vogeldichtheden vast op hoogtes
lager dan 150 m. Zij onderzochten vliegbewegingen van seizoenstrek en lokale vogels. Boven
zee vlogen vogels in de regel lager dan boven land, maar in beide landschappen vlogen grote
aantallen vogels zowel onder als boven 150 m hoogte.
Mogelijke effecten van de planlocatie
Relatieve vergelijking locatie Callantsoog-Noord met het omliggende NCP
De locatie Callantsoog-Noord ligt in de Zuidelijke Bocht van de Noordzee, buiten de directe
kustwateren (aangeduid als 'de Kustzee' in IBN 2015). In de zomer verblijven hier zeer weinig
zeevogels omdat het gebied zo goed als buiten bereik van de in Nederland en Engeland broedende
aalscholvers, meeuwen en sterns ligt (Camphuysen & Leopold 1994). Alleen de Kleine
Mantelmeeuwen van de kolonies op Texel, het Zwanenwater en IJmuiden hebben de planlocatie
binnen hun actieradius. Voor de kustbroedende Aalscholvers en sterns ligt de planlocatie
buiten bereik. Afgezien van de Kleine Mantelmeeuwen komen in de zomer alleen nog enkele
(meest onvolwassen) niet-broedende zeevogels voor, vooral meeuwen.
Buiten het broedseizoen bezoeken grote aantallen vogels uit noordelijker streken de Zuidelijke
Bocht. Na het broedseizoen stroomt eerst de noordelijke helft van het NCP vol met zeevogels
uit noordelijker streken, waaronder internationaal belangrijke aantallen Jan van Genten, Zilvermeeuwen,
Drieteenmeeuwen, Zeekoeten en Alken. Tegen het eind van de winter (rond februari)
concentreren deze vogels zich in de Zuidelijke Bocht, wat onlangs nog eens geïllustreerd
werd door de grote aantallen slachtoffers van de Tricolor olieramp in noord Frankrijk, België en
zuidwest Nederland (Camphuysen & Leopold 2005). Roodkeel- en Parelduikers (Vogelrichtlijn
Annex I soorten) overwinteren, evenals grote aantallen zee-eenden en meeuwen merendeels
veel dichter onder de kust dan waar de locatie Callantsoog-Noord is geprojecteerd. Deze ontwikkelingen
zijn terug te vinden in de gesommeerde windturbinegevoeligheden (voor uitleg zie
bijlage 3) in de Zuidelijke Bocht. Deze variëren van waardes kleiner dan 5 tot circa 200 (zie figuren
8.2 t/m 8.5). Op de locatie Callantsoog-Noord schommelen deze waarden tussen 13,5 en
51,4, waarmee ze aan de lage kant van het spectrum voor de hele Zuidelijke Bocht liggen. Tabel
8.4 laat zien dat de hoogste waarden op de locatie Callantsoog-Noord in de winter, in december/januari
en in februari/maart bereikt worden.
Tabel 8.4 Gemiddelde, gesommeerde windturbinegevoeligheid van alle ter plaatse voorkomende
zeevogels voor de locatie Callantsoog-Noord. Gegeven zijn achtereenvolgens zes tweemaandelijkse
gemiddelden en het jaargemiddelde; het seizoen met de maximale waarde is vet
weergegeven
Deelgebied Aug/Sep Dec/Jan Feb/Mar Apr//Mei Jun/Jul Oct/Nov Gemiddeld
omgevingsvriendelijk W 13.8 39.7 39.8 29.9 16.6 22.8 26.7
omgevingsvriendelijk O 17.4 36.4 49.2 28.5 20.6 21.9 28.2
energievriendelijk W 13.5 39.8 39.3 30.3 16.5 22.5 26.6
energievriendelijk O 17.1 36.0 51.4 29.9 21.1 21.8 29.2
Ook komt uit tabel 8.4 en de figuren 8.2 t/m 8.5 naar voren dat de locatie Callantsoog-Noord op
een dermate grote afstand tot de kust ligt, dat deze gevrijwaard is van de soms zeer hoge
(>100) waarden die in de kustnabije wateren, binnen de 12-mijls zone voorkomen. In alle seizoenen
ligt de locatie Callantsoog-Noord duidelijk buiten de zeer vogelrijke Kustzee, in een groter
offshore gebied, waar de vogelwaarden aanzienlijk lager liggen. Alleen in februari/maart komen
de waarden op de locatie Callantsoog-Noord voor het oostelijke compartiment rond de 50
uit. In het westelijke compartiment worden zowel in december/januari als in februari/maart
waarden van rond de 40 bereikt. De gegeven contouren in de gevoeligheidskaarten hangen
uiteraard enigszins samen met de details van de berekeningen en met de gekozen grenswaarden.
Niettemin suggereren de beschikbare data dat de locatie Callantsoog-Noord relatief gunstig
ligt ten opzichte van de duidelijk hogere vogelwaarden verder landinwaarts gedurende het
hele jaar. Dit komt ook tot uiting in de jaargemiddelde waarden, zoals weergegeven in figuur 8.5
(links).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 179 van 354

Vogels
Toelichting figuren 8.2 t/m 8.5 (zie volgende bladzijden)
Gemiddelde, gesommeerde windturbinegevoeligheid van alle ter plaatse voorkomende zeevogels
voor een groot gebied rond de locatie Callantsoog-Noord (in een westelijke en oostelijke
compartiment. De blauwe contouren geven het omgevingsvriendelijk alternatief aan en de rode
contouren het energievriendelijke alternatief. Achtereenvolgens worden de kaartbeelden gegeven
voor de perioden: aug/sep, okt/nov, dec/jan, feb/mar, apr/mei, jun/jul en gemiddeld voor het
hele jaar. De laatste figuur (8.5) geeft de jaargemiddelde en de maximale seizoenswaarde
weer. De maximale waarde is opnieuw berekend door middel van Kriging op grond van de seizoensmaxima
per cel, waardoor isolijnen iets anders kunnen liggen dan in de maandkaarten.
Dit geeft ook aan dat het gaat om globale beelden en dat niet met een resolutie van een kilometer
naar deze plaatjes gekeken dient te worden. De berekeningen zijn gebaseerd op dichtheden
zoals bepaald tijdens boot- en vliegtuigsurveys en de soortspecifieke windturbinegevoeligheidsindices
van Garthe & Hüppop (2004). De klassen van Garthe & Hüppop (2004) voor het Duitse
deel van de Noordzee is aangehouden, met een verfijning in de lage waarden ( 200
Oktober/November
< 5
5 - 20
20 - 50
50 - 100
100 - 200
> 200
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 180 van 354

ENECO ENECO
53°N 53°N
Figuur 8.3
December/Januari
< 5
5 - 20
20 - 50
50 - 100
100 - 200
> 200
ENECO ENECO
53°N 53°N
Figuur 8.4
April/Mei
< 5
5 - 20
20 - 50
50 - 100
100 - 200
> 200
Vogels
Februari/Maart
< 5
5 - 20
Juni/Juli
20 - 50
50 - 100
100 - 200
> 200
< 5
5 - 20
20 - 50
50 - 100
100 - 200
> 200
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 181 van 354

ENECO ENECO
53°N 53°N
Figuur 8.5
Gemiddelde over
alle seizoenen
< 5
5 - 20
20 - 50
50 - 100
100 - 200
> 200
Vogels
Maximale
seizoenswaarde
< 5
5 - 20
20 - 50
50 - 100
100 - 200
> 200
Relatieve vergelijking locatie Callantsoog-Noord met het OWEZ
Aantallen zeevogels binnen de contouren van locatie Callantsoog-Noord
Op de Noordzee zijn zeevogels in kaart gebracht middels tellingen per schip en per vliegtuig. In
bovenstaande paragraaf zijn beide databases samengebracht om tot eenduidige, gemiddelde
totale vogelwaarden de kunnen komen. Per soort kunnen de aantallen echter ook geschat worden
die binnen de contouren van het windpark verblijven in de verschillende seizoenen. In deze
paragraaf worden deze aantallen gegeven zoals die geschat worden op grond van de scheeps-
en vliegtuigtellingen afzonderlijk. Hiervoor is gebruik gemaakt van de schattingsmethode zoals
uiteengezet in het rapport van Arts & Berrevoets (2005). In het kort komt dit er op neer dat niet
alleen de tellingen gebruikt worden die specifiek binnen de grenzen van het plangebied zijn uitgevoerd,
maar ook van omliggende tellingen. De verschillende waarden zijn geïnterpoleerd volgens
een geostatistische methode (Kriging), waarbij metingen op grotere afstanden van de
planlocatie een steeds minder gewicht in de schaal leggen. De dekking tussen beide databestanden
verschilt soms aanzienlijk, zowel in de ruimte als in de tijd. Hierdoor kunnen de meeste
verschillen in uitkomsten tussen de beide sets worden verklaard; daarbij is er grote variatie in
aantallen ter plaatse, van soorten die vissersschepen volgen, zoals de meeuwen (zie tabel 8.5).
Tabel 8.5a Gemiddelde, dichtheden van de belangrijkste ter plaatse voorkomende zeevogels
voor de locatie Callantsoog-Noord, omgevingsvriendelijk alternatief, westelijk compartiment (18,56
km 2 ) per periode van twee maanden, op grond van scheepstellingen (1987-2002).
*: Roodkeel- en Parelduikers zijn veelal niet van elkaar te onderscheiden en deze twee soorten zijn
samengenomen (‘duikers’). **: hetzelfde geldt voor Noordse Stern en Visdief (‘NoVi’)
Aug/Sep Okt/Nov Dec/Jan Feb/Mar Apr/Mei Jun/Jul
duikers (*) 0 0 0 0 0 0
Noordse Stormvogel 0 0 1 19 5 8
Jan van Gent 32 0 0 7 3 0
Kokmeeuw 0 0 0 7 0 0
Stormmeeuw 0 1 0 5 4 0
Kleine Mantelmeeuw 33 0 0 6 26 85
Zilvermeeuw 2 13 11 5 8 4
Grote Mantelmeeuw 7 11 412 6 1 0
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 182 van 354

Aug/Sep Okt/Nov Dec/Jan Feb/Mar Apr/Mei Jun/Jul
Drieteenmeeuw 0 10 0 14 14 0
NoVi (**) 0 0 0 0 0 0
Grote Stern 0 0 0 0 0 0
Zeekoet 0 101 19 30 0 0
Alk 0 0 0 5 0 0
Vogels
Tabel 8.5b Gemiddelde, dichtheden van de belangrijkste ter plaatse voorkomende zeevogels
voor de locatie Callantsoog-Noord, omgevingsvriendelijk alternatief, oostelijke compartiment
(13,92 km 2
) per periode van twee maanden, op grond van scheepstellingen (1987-2002)
Aug/Sep Okt/Nov Dec/Jan Feb/Mar Apr/Mei Jun/Jul
duikers (*) 0 0 0 0 0 0
Noordse Stormvogel 0 0 0 15 2 8
Jan van Gent 32 0 0 6 1 0
Kokmeeuw 0 0 0 4 0 0
Stormmeeuw 0 1 0 1 3 0
Kleine Mantelmeeuw 29 0 0 3 26 63
Zilvermeeuw 2 9 10 10 6 3
Grote Mantelmeeuw 1 8 193 4 1 0
Drieteenmeeuw 0 6 0 11 8 0
NoVi (**) 0 0 0 0 0 0
Grote Stern 0 0 0 0 0 0
Zeekoet 0 28 23 30 0 0
Alk 0 0 0 2 0 0
Tabel 8.5c Gemiddelde, dichtheden van de belangrijkste ter plaatse voorkomende zeevogels
voor de locatie Callantsoog-Noord, energievriendelijk alternatief, westelijk compartiment (23,75
km 2
) per periode van twee maanden, op grond van scheepstellingen (1987-2002)
Aug/Sep Okt/Nov Dec/Jan Feb/Mar Apr/Mei Jun/Jul
duikers (*) 0 0 0 0 0 0
Noordse Stormvogel 0 0 0 12 3 5
Jan van Gent 20 0 0 4 2 0
Kokmeeuw 0 0 0 4 0 0
Stormmeeuw 0 1 0 0 2 0
Kleine Mantelmeeuw 22 0 0 13 17 54
Zilvermeeuw 1 8 7 5 5 3
Grote Mantelmeeuw 5 7 258 4 0 0
Drieteenmeeuw 0 6 0 9 9 0
NoVi (**) 0 0 0 0 0 0
Grote Stern 0 0 0 0 0 0
Zeekoet 0 65 12 17 0 0
Alk 0 0 0 3 0 0
Tabel 8.5d Gemiddelde, dichtheden van de belangrijkste ter plaatse voorkomende zeevogels
voor de locatie Callantsoog-Noord, energievriendelijk alternatief, oostelijke compartiment (24,95
km 2
) per periode van twee maanden, op grond van scheepstellingen (1987-2002)
Aug/Sep Okt/Nov Dec/Jan Feb/Mar Apr/Mei Jun/Jul
duikers (*) 0 0 0 0 0 0
Noordse Stormvogel 0 0 0 26 3 13
Jan van Gent 56 0 0 13 1 0
Kokmeeuw 0 0 0 6 0 0
Stormmeeuw 0 3 0 1 5 0
Kleine Mantelmeeuw 49 0 0 4 41 107
Zilvermeeuw 4 15 17 16 10 5
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 183 van 354

Aug/Sep Okt/Nov Dec/Jan Feb/Mar Apr/Mei Jun/Jul
Grote Mantelmeeuw 2 14 304 6 1 0
Drieteenmeeuw 0 10 0 19 13 0
NoVi (**) 0 0 0 0 0 0
Grote Stern 0 0 0 0 0 0
Zeekoet 0 27 41 52 0 0
Alk 0 0 0 5 0 0
Tabel 8.5e Gemiddelde, dichtheden van de belangrijkste ter plaatse voorkomende zeevogels
voor de locatie Callantsoog-Noord, corridor tussen de westelijke en oostelijke compartiment per
periode van twee maanden, op grond van scheepstellingen (1987-2002). De corridor is voor het
omgevingsvriendelijk alternatief en het energievriendelijk alternatief is gelijk gesteld op 11,89 km 2
Aug/Sep Okt/Nov Dec/Jan Feb/Mar Apr/Mei Jun/Jul
duikers (*) 0 0 0 0 0 0
Noordse Stormvogel 0 0 1 22 4 12
Jan van Gent 55 0 0 12 2 0
Kokmeeuw 0 0 0 7 0 0
Stormmeeuw 0 2 0 1 5 0
Kleine Mantelmeeuw 58 0 0 5 47 114
Zilvermeeuw 3 17 17 17 11 5
Grote Mantelmeeuw 2 15 429 7 1 0
Drieteenmeeuw 0 12 0 21 19 0
NoVi (**) 0 0 0 0 0 0
Grote Stern 0 0 0 0 0 0
Zeekoet 0 84 34 49 0 0
Alk 0 0 0 5 0 0
Vogels
Tabel 8.6a Gemiddelde, dichtheden van de belangrijkste ter plaatse voorkomende zeevogels
voor de locatie Callantsoog-Noord, omgevingsvriendelijk alternatief, westelijk compartiment per
periode van twee maanden, op grond van vliegtuigtellingen (2000-2005). * en **: zie tabel 8.5a ***:
tijdens vliegtuigtellingen zijn Alk en Zeekoet ook niet van elkaar te onderscheiden, deze twee soorten
zijn hier samengenomen
Aug/Sep Okt/Nov Dec/Jan Feb/Mar Apr/Mei Jun/Jul
duikers (*) 0 0 0 0 0 0
Noordse Stormvogel 1 5 1 1 1 0
Jan van Gent 4 10 23 4 9 1
Kokmeeuw 0 1 0 0 0 0
Stormmeeuw 0 1 4 4 0 0
Kleine Mantelmeeuw 26 2 2 4 31 57
Zilvermeeuw 4 5 15 9 2 3
Grote Mantelmeeuw 3 8 11 5 3 0
Drieteenmeeuw 0 22 81 33 72 0
NoVi (**) 15 0 0 0 6 2
Grote Stern 3 0 0 0 3 4
Alk/Zeekoet (***) 2 150 98 30 71 0
Tabel 8.6b Gemiddelde, dichtheden van de belangrijkste ter plaatse voorkomende zeevogels
voor de locatie Callantsoog-Noord, omgevingsvriendelijk alternatief, oostelijke compartiment per
periode van twee maanden, op grond van vliegtuigtellingen (2000-2005)
Aug/Sep Okt/Nov Dec/Jan Feb/Mar Apr/Mei Jun/Jul
duikers (*) 0 0 0 0 0 0
Noordse Stormvogel 1 4 1 1 1 0
Jan van Gent 3 7 17 3 7 1
Kokmeeuw 0 1 0 0 0 0
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 184 van 354

Aug/Sep Okt/Nov Dec/Jan Feb/Mar Apr/Mei Jun/Jul
Stormmeeuw 0 1 3 3 0 0
Kleine Mantelmeeuw 19 2 2 3 23 43
Zilvermeeuw 3 4 12 7 1 3
Grote Mantelmeeuw 2 6 8 4 2 0
Drieteenmeeuw 0 16 61 25 54 0
NoVi (**) 12 0 0 0 5 2
Grote Stern 2 0 0 0 2 3
Alk/Zeekoet (***) 1 113 74 23 53 0
Vogels
Tabel 8.6c Gemiddelde, dichtheden van de belangrijkste ter plaatse voorkomende zeevogels
voor de locatie Callantsoog-Noord, energievriendelijk alternatief, westelijk compartiment per periode
van twee maanden, op grond van vliegtuigtellingen (2000-2005)
Aug/Sep Okt/Nov Dec/Jan Feb/Mar Apr/Mei Jun/Jul
duikers (*) 0 0 0 0 0 0
Noordse Stormvogel 1 7 1 2 2 0
Jan van Gent 6 12 29 5 12 1
Kokmeeuw 0 1 0 0 0 0
Stormmeeuw 0 1 5 5 0 0
Kleine Mantelmeeuw 33 3 3 5 40 73
Zilvermeeuw 5 7 20 12 2 4
Grote Mantelmeeuw 4 10 14 6 3 0
Drieteenmeeuw 1 28 103 43 92 1
NoVi (**) 20 0 0 0 8 3
Grote Stern 4 0 0 0 4 5
Alk/Zeekoet (***) 2 192 126 39 90 0
Tabel 8.6d Gemiddelde, dichtheden van de belangrijkste ter plaatse voorkomende zeevogels
voor de locatie Callantsoog-Noord, energievriendelijk alternatief, oostelijke compartiment per periode
van twee maanden, op grond van vliegtuigtellingen (2000-2005)
Aug/Sep Okt/Nov Dec/Jan Feb/Mar Apr/Mei Jun/Jul
duikers (*) 0 0 0 0 0 0
Noordse Stormvogel 1 7 1 2 2 0
Jan van Gent 6 13 31 6 13 1
Kokmeeuw 0 1 0 0 0 0
Stormmeeuw 0 1 5 5 0 0
Kleine Mantelmeeuw 35 3 3 5 42 76
Zilvermeeuw 5 7 21 13 3 5
Grote Mantelmeeuw 4 11 14 7 4 0
Drieteenmeeuw 1 29 109 45 97 1
NoVi (**) 21 0 0 0 8 3
Grote Stern 4 0 0 0 4 5
Alk/Zeekoet (***) 3 202 132 41 95 0
Tabel 8.6e Gemiddelde, dichtheden van de belangrijkste ter plaatse voorkomende zeevogels
voor de locatie Callantsoog-Noord, corridor tussen de westelijke en oostelijke compartiment per
periode van twee maanden, op grond van vliegtuigtellingen (2000-2005). De corridor is voor het
omgevingsvriendelijk alternatief en het energievriendelijk alternatief gelijk gesteld op 11.89 km 2
Aug/Sep Okt/Nov Dec/Jan Feb/Mar Apr/Mei Jun/Jul
duikers (*) 0 0 0 0 0 0
Noordse Stormvogel 1 3 0 1 1 0
Jan van Gent 3 6 15 3 6 1
Kokmeeuw 0 0 0 0 0 0
Stormmeeuw 0 1 3 2 0 0
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 185 van 354

Aug/Sep Okt/Nov Dec/Jan Feb/Mar Apr/Mei Jun/Jul
Kleine Mantelmeeuw 16 1 2 2 20 36
Zilvermeeuw 2 3 10 6 1 2
Grote Mantelmeeuw 2 5 7 3 2 0
Drieteenmeeuw 0 14 52 21 46 0
NoVi (**) 10 0 0 0 4 1
Grote Stern 2 0 0 0 2 2
Zeekoet 1 96 63 19 45 0
Alk 0 0 0 0 0 0
Vogels
Op grond van de beschrijving in paragraaf 8.2.3 is een aantal grootschalige patronen in de verdeling
van vliegende vogels relevant voor de vergelijking van locatie Callantsoog-Noord met het
OWEZ. Kort samengevat gaat het om de volgende punten:
1. Seizoenstrek van vogels (zangvogels, watervogels, zeevogels) die van noordelijke/oostelijke
broedgebieden naar zuidelijke/zuidwestelijke overwinteringsgebieden vliegen. Als
gevolg van stuwing langs de kust (in sommige omstandigheden en voor een deel van deze vogels)
is er een netto dichtheidsgradiënt dwars op de Hollandse kust; hoe verder uit de kust hoe
minder vogels. Overigens zou deze gradiënt 's nachts minder sterk kunnen zijn dan overdag.
Een complicerend fenomeen is het "afsnijden" van de bocht in de Hollandse kust dat voor
sommige soorten overdag is vastgesteld, dit leidt tot het afvlakken van de gradiënt.
2. Seizoenstrek van vogels die van noordelijke/oostelijke broedgebieden naar westelijke
overwinteringsgebieden op de Britse eilanden vliegen. Op grond van de beschikbare informatie
bestaat er een noord-zuid gradiënt van nachtelijke zangvogeltrek die betrekking heeft op vogels
die in een keer vanaf Scandinavië naar Engeland oversteken (gedomineerd door met name de
soortgroep lijsters). Een deel van deze vogels haalt het niet in één keer en kan dan door middel
van een correctievlucht weer terugvallen op de Nederlandse kust (wat voor het grootste deel in
daglicht gebeurt). Trek van watervogels en steltlopers uit de Waddenzee kent waarschijnlijk een
van noord naar zuid aflopend dichtheidsgradiënt. Een verschil hiermee is de dagtrek van zangvogels,
die waarschijnlijk juist doorvliegen naar het zuiden en het Kanaal oversteken op het
smalste punt. Aangezien dit overdag gebeurt, is het belang voor aanvaringsrisico's gering.
3. Seizoenstrek (najaarstrek) van zeevogels die van de Britse Eilanden naar de Continentale
kustlijn oversteken om vervolgens langs die kustlijn naar het zuiden door te trekken. Er
loopt een diffuse trekroute voor een aantal soorten van de belangrijke broedgebieden in noord
en noordwest Schotland, schuin over de Noordzee naar de Continentale kust. Veel van deze
vogels lijken een route te volgen die het NCP aandoet ten zuiden van de Doggersbank, ter
hoogte van de Klaverbank en die vandaar richting Hollandse kust voert. Voor deze trekroute
vormt een windpark op de locatie Callantsoog-Noord wellicht wel een hindernis. De herfsttrek
verloopt op open zee echter meestal diffuus, over een breed pad en neemt meer tijd dan de
voorjaarstrek. Dit fenomeen wordt ondermeer geïllustreerd door verschillen in de breedtes van
trekpieken in voor- en najaar: zie hiervoor bijvoorbeeld de overzichten van de zichtbare trek van
zee- en kustvogels langs de Nederlandse kust van Camphuysen & van Dijk (1983) en van
Platteeuw et al. (1994).Deze factoren verminderen mogelijk de risico’s van een windpark op
open zee, maar nadere gegevens die licht kunnen werpen op de daadwerkelijke risico’s van
een windpark in de Zuidelijke Bocht van de Noordzee ontbreken vooralsnog.
4. Vliegbewegingen van lokaal verblijvende zeevogels. De aanwezigheid van deze vogels
is behandeld in voorgaande paragrafen. In de gevoeligheidsindex die daar is geïntroduceerd is
een factor over het aanvaringsrisico per soort opgenomen, zodat deze vogels hier niet meegenomen
hoeven te worden.
5. Vliegbewegingen van kustbroedvogels die op zee foerageren. Voor zover ze als foeragerende
vogel ter plaatse verblijven zijn deze vogels uiteraard als "lokaal verblijvende zeevogel"
meegerekend. Het feit dat ze van en naar de broedplek op en neer vliegen zorgt voor gerichte
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 186 van 354

Vogels
vliegbewegingen door de kustzone, reden om deze groep apart te vermelden. Voor locatie Callantsoog-Noord,
die 30-40 km uit de kust ligt, geldt dat het aantal kustbroedvogels dat de locatie
bereikt gering is. Slechts Kleine Mantelmeeuwen van de grote kolonies op Texel en de kleinere
kolonies van het Zwanenwater en IJmuiden zullen locatie Callantsoog-Noord in aantallen van
enige betekenis bereiken, uiteraard met een afnemende dichtheid vanaf de kust. Voor het
OWEZ is dit wezenlijk anders, zodat dit punt in de relatieve vergelijking met het OWEZ wel
meegenomen dient te worden.
Op grond van het bovenstaande kan geconcludeerd worden dat locaties die verder van de kust
liggen gunstiger zijn voor vogels dan locaties dichter bij de kust. Ten aanzien van trekvogels
geldt hetzelfde voor zuidelijker gelegen locaties ten opzichte van noordelijker gelegen locaties.
Aan de hand van de bovenstaande relatieve schaling van het aanvaringsrisico's kan locatie Callantsoog-Noord
worden vergeleken met het OWEZ. Een windpark op de locatie van het OWEZ
heeft effecten, maar deze zijn gezien het besluit tot plaatsing (en het overeind blijven daarvan in
beroepsprocedures) kennelijk van aanvaardbare omvang zodat dat een zinvolle "baseline" lijkt.
De vergelijking van locatie Callantsoog-Noord met het OWEZ is weergegeven in tabel 8.7.
Hierbij is geen onderscheid gemaakt tussen het energievriendelijk alternatief en het omgevingsvriendelijke
alternatief, omdat het hier gaat om een globale vergelijking van zoekgebieden.
Tabel 8.7 Vergelijking van het aanvaringsrisico van locatie Callantsoog-Noord met de locatie
van het OWEZ. Betekenis symbolen: -- duidelijk minder gunstig dan OWEZ, - minder gunstig dan
OWEZ, 0 gelijk aan OWEZ, + beter dan OWEZ, ++ duidelijk beter dan OWEZ, nvt niet van toepassing
Locatie
Relatieve score t.o.v. OWEZ voor aspect:
1 2 3 4 5
Callantsoog Noord + - 0 0 -
De vergelijking leidt tot de conclusie dat voor deze aspecten de locatie Callantsoog-Noord op
sommige punten beter en op andere punten slechter scoort dan de locatie van het OWEZ. Dit
komt doordat locatie Callantsoog-Noord, ten opzichte van het OWEZ, verder van de kust ligt
(gunstig) maar tegelijkertijd dichter bij de Waddenzee (ongunstig) en dichter bij de kolonies van
meeuwen en grote sterns op Texel (ongunstig). Ten opzichte van deze twee aspecten scoort
Callantsoog-Noord daarom iets minder gunstig dan OWEZ.
Bij de vergelijking met het OWEZ is echter niet alleen de locatie van het windpark van belang,
maar ook de omvang van het windpark. Voor het aanvaringsrisico betreft dit het aantal windturbines
en de grootte van de windturbines. Het OWEZ bestaat uit 36 windturbines van ieder 3
MW. De locatie Callantsoog-Noord zal afhankelijk van het ruimtebeslag en de configuratie, bestaan
uit 56-289 windturbines van 3 tot 5 MW, of 280-867 MW geïnstalleerd vermogen. Deze
verschillen moeten in de vergelijking worden meegenomen. Het zorgt direct ook weer voor een
complicatie, aangezien de hierboven beschreven relatieve verschillen alleen kunnen worden
benut als de beschreven gradiënten kwantitatief worden gemaakt. En dat nu was niet gedaan
omdat daarvoor veel informatie ontbreekt. Om te voorkomen dat twee keer een beargumenteerde
inschatting wordt gemaakt, is dat hier niet gedaan, maar in de volgende paragraaf, waar
een schatting wordt gegeven van de ordegrootte van het te verwachten aantal aanvaringsslachtoffers.
Ordegrootte schatting aantal aanvaringsslachtoffers
Om een idee te krijgen van de omvang van de effecten van aanvaringsrisico's voor de locatie
Callantsoog-Noord is een ordegrootte schatting gedaan, die in deze paragraaf zal worden toegelicht.
De schatting is gedaan op basis van de ligging van locatie Callantsoog-Noord op circa
35 km uit de kust. Er zijn schattingen gedaan voor vier varianten: de compacte variant en basisvariant
met gebruik van zowel 3 als 5 MW turbines.
De ordegrootteschatting van het aantal aanvaringsslachtoffers wordt gegeven als getal voor alle
vogels samen. Hierin wordt rekening gehouden met alle ter plekke vliegende vogels, dus zowel
trekkende vogels als lokaal verblijvende (en ook vliegende) vogels. De informatie die hiervoor
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 187 van 354

Vogels
wordt gebruikt (zie hieronder) is grotendeels afkomstig van onderzoek bij windturbines op land.
Offshore is nog op geen enkele plek voor soorten of soortgroepen een echte aanvaringskans
gemeten. Op basis daarvan wordt het niet verantwoord geacht aanvaringskansen, voor soorten
of soortgroepen gemeten op land, over te zetten naar offshore en naar grotendeels andere
soorten. De ordegrootteschatting die gegeven wordt is het maximaal verantwoorde, en zou een
afweging mogelijk moeten maken. Onderzoek in o.a. OWEZ en op andere plaatsen in de komende
jaren zal deze leemte in kennis verder kunnen invullen.
In het begin van deze paragraaf is een overzicht gegeven van de beschikbare kennis over aanvaringsrisico's
en aantallen vogelslachtoffers door aanvaringen bij windturbines. Ten opzichte
van de Locatie-MER en Inrichtings-MER voor het OWEZ is er enige nieuwe kennis verzameld
die relevant is, maar dat betreft vooral studies op landlocaties. Wel zijn de gegevens over uitwijking
door vliegende vogels bij Nysted en Horns Rev van belang bij de interpretatie van de
schattingen. Van de studies op landlocaties is met name het recente slachtofferonderzoek bij
'"huidige generatie" windturbines relevant en daarom gebruikt bij de schattingen (zie verder). De
absolute omvang van aanvaringsrisico's bij offshore windturbines is onbekend. In de Voorstudie
Locatieselectie en de beide MER's voor het OWEZ is beargumenteerd welke gegevens ontbreken
om een goed verantwoorde schatting van het aantal aanvaringsslachtoffers te maken. Uiteindelijk
is voor het MER NSW (OWEZ), om toch een eerste stap te zetten, op basis van breedfront-seizoentrek
over land een schatting van de ordegrootte gegeven van het aantal slachtoffers
in breedfront-seizoentrek over zee. De aannames en mogelijke fouten zijn daarbij aangegeven.
Voor zeevogeltrek werd destijds een dergelijke benadering niet mogelijk geacht. Op basis
van de informatie over uitwijking door verschillende vogelsoorten bij Horns Rev en Nysted
en meeuwen op de Maasvlakte is er nu voor gekozen zeevogels en andere watervogels op dezelfde
wijze in deze schatting te betrekken.
Schattingen van aantallen vogelslachtoffers op grond van in de literatuur beschikbare gegevens
kunnen langs twee routes worden gedaan: aan de hand van het aantal gevonden slachtoffers
per windturbine en aan de hand van de aanvaringskans die geldt voor een vogel die door het
windpark vliegt. Ook in de Locatie-MER NSW (OWEZ) zijn beide toegepast. Voor risicobeoordelingen
voor windparken zoals die door Bureau Waardenburg worden uitgevoerd zijn beide wijzen
van schattingen inmiddels meer geformaliseerd en vastgelegd, en aangepast naar aanleiding
van recente informatie (met name het onderzoek van Krijgsveld et al., in prep.). Deze informatie
is bijgevoegd in bijlage 4. In de schattingen zoals die uitgevoerd worden, is het nodig
een aantal gegevens uit eerder onderzoek te gebruiken en een aantal aannames te doen. Een
en ander is in de genoemde bijlage uitgewerkt, op de benodigde aannames zal hier nader worden
ingegaan.
Uit het onderzoek van Winkelman (1992b) blijkt dat de aanvaringskansen 's nachts groter zijn
dan overdag. De grootste risico's vallen samen met donkere nachten en nachten met slecht
zicht. In totaal blijkt gemiddeld ongeveer 0,14% 8 van de vogels die op rotorhoogte door het
windpark vlogen, te verongelukken. De rotors draaiden hier in het vlak van 20-50 meter hoogte.
De turbinehoogte en daarmee de rotordiameter van de windturbines in de Noordzee, zijn groter
dan die in Friesland. De rotors zullen, afhankelijk van het door Eneco te kiezen type turbine,
draaien in het vlak van 25-153 meter hoogte. De rotoroppervlakte van de windturbines in het
windpark bij Oosterbierum was ruim 700 m 2 (rotordiameter 30 m), de 3-5 MW turbines op de
Noordzee hebben een 9-18 maal groter rotorvlak. De aanvaringskans voor vogels is dichter bij
de rotoras groter dan verder weg (Tucker, 1996). Dit betekent dat het aantal slachtoffers per
windturbine op grond van de rotoroppervlakte weliswaar groter zal zijn dan in het windpark bij
Oosterbierum, maar minder dan 9-18 keer. Hiervoor is gecorrigeerd aan de hand van de relatie
tussen aantal vogelslachtoffers per windturbine per jaar en het rotoroppervlak van die turbine
(zie bijlage 4).
8 Bij dit getal hoort een 95% betrouwbaarheidsinterval, waarvan de bovengrens 0,31% is. Aangezien
inmiddels een aantal andere factoren beter bekend is, en dus naar beneden is bijgesteld,
is in de huidige berekening met het oog op het voorzorgsprincipe deze bovengrens aangehouden.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 188 van 354

Boven de Noordzee speelt zangvogeltrek zich zowel overdag als 's nachts gemiddeld op een
grotere hoogte af dan boven land, omdat grootschalige trek bij deze soortgroep (in vergelijking
tot grotere soorten) nog meer optreedt bij meewind. Door de grotere hoogte van de 3-5 MW
turbines wordt het effect van een gemiddeld hogere vlieghoogte weer deels teniet gedaan, en
ligt de kans op aanvaringen vermoedelijk in dezelfde orde van grootte als op het land.
Vogels
Voor de berekeningen dient een flux aan vogels te worden aangenomen of geschat. Bij ongestuwde
trek in het binnenland is het aanbod aan trekkende vogels gedurende een heel najaar in
de onderste luchtlagen overdag ongeveer 6 ex/m 2 (Lensink & Kwak 1985; Lensink 1996). Bij
een gelijke doortrekintensiteit in de nacht als overdag (Buurma & Lensink 1999) komt het totale
aanbod voor alle etmalen in het najaar op grofweg 12 ex/m 2 . Dit getal is als benadering voor het
OWEZ aangehouden in het Locatie-MER. Verder op zee zal dit aantal lager zijn, maar in het
Locatie-MER waren hierin bijvoorbeeld de zeevogels niet meegenomen omdat hun aanvaringskans
onbekend was. Dat lijkt wel te kunnen (zie eerder), de flux wordt daardoor zowel over dag
als 's nachts weer flink hoger (schatting 6-10 ex/m 2 extra). Overdag is de aanvaringskans (veel)
lager dan 's nachts, de flux overdag telt dus minder zwaar wanneer deze in de formule wordt
meegenomen. Uiteindelijk is voor de schatting voor locatie Callantsoog-Noord als ordegrootte
benadering 10 ex/m 2 in de formule genomen. Rekening houdend met 95% uitwijking kan dan
een ordegrootteschatting voor het totaal per jaar worden berekend. De resultaten van deze
schattingen zijn vermeld in tabel 8.8 onder 'Rekenroute 2'.
De andere route maakt gebruik van het aantal slachtoffers per windturbine. Winkelman (1992a)
vond 0,09 slachtoffer per dag per turbine in Oosterbierum. De turbines hadden een ashoogte
van 35 m, een rotordiameter van 30 m en een rotoroppervlak van 707 m 2 . Het windpark had 18
turbines van dit type. Inmiddels beschikken we over op vergelijkbare wijze verzamelde getallen
uit een aantal windparken in Nederland en België. Hoewel waarschijnlijk meerdere karakteristieken
van een windturbine de aanvaringskans voor een vogel bepalen, is rotoroppervlak ongetwijfeld
de belangrijkste en zeker ook een indicator voor andere relevante kenmerken (hoogte,
draaisnelheid etc.). Daarom zijn de in de verschillende studies gevonden aantallen uitgezet tegen
rotoroppervlak.
Een groter rotoroppervlak leidt tot meer aanvaringsslachtoffers. Tucker (1996) maakte reeds
aannemelijk dat de aanvaringskans niet evenredig toeneemt met de toename van het rotoroppervlak.
Uit verschillende veldstudies waarin slachtofferaantallen werden vastgesteld kan deze
toename geschat worden. Hiervoor is in de literatuur gezocht naar veldstudies waarin de gevonden
aantallen slachtoffers gecorrigeerd werden voor zoekefficiëntie, predatiedruk (verdwijnkans),
aantal zoekdagen en type zoekgebied. De volgende studies werden hiervoor geselecteerd:
Oosterbierum (periode 1986-91); Urk (periode 1987-1989), Kreekraksluizen (1991),
Oostdam Zeebrugge (2002), Boudewijnkanaal, Brugge (2002), Schelle, Schelde (2002), Waterkaaptocht,
Groettocht, Jaap Rodenburg (2004) (Winkelman, 1989, 1992a,b; Everaert, 2003;
Akershoek et al., 2005; Krijgsveld et al., in prep.). Op basis van deze studies is de relatie berekend
tussen het rotoroppervlak en het aantal slachtoffers, hetgeen gebruikt kan worden om het
aantal slachtoffers te voorspellen voor turbines groter dan 1,5 MW (zie bijlage 4). Voor de locatie
Callantsoog-Noord zijn twee correcties toegepast. In verband met een lagere flux aan vogels
ver op zee is voor trekvogels een correctie van 0,75 toegepast. Voor lokale vogels, waarvan de
dichtheden veel lager zijn dan op landlocaties als de onderzoekslocaties hierboven genoemd,
een correctie van 0,1. De resultaten van deze schattingen zijn voor de locatie Callantsoog-
Noord vermeld in tabel 8.8 onder 'Rekenroute 1'.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 189 van 354

Tabel 8.8 Uitkomsten van de schattingen van de aantallen aanvaringsslachtoffers per jaar
voor de locatie Callantsoog-Noord. Toelichting op berekeningswijze, gehanteerde aannames etc.:
zie tekst
Windpark Callants-
oog Noord
energievriendelijk
omgevingsvriendelijk
Rekenroute 3 MW basis 3 MW com-
1
2
1
2
2199
1239
1442
1108
pact
4126
2325
2684
2117
5 MW basis 5 MW com-
1745
911
pact
3238
1736
Vogels
Beide berekeningen gaan uit van het aantal vogels in ongestuwde trek boven het vaste land (bij
Oosterbierum (Friesland) en bij Arnhem). De verhouding tussen het aantal vogels in de onderste
luchtlagen op deze beide locaties en het aantal boven de Noordzee is dus van belang. De
doortrekintensiteit boven de Noordzeekustzone zal niet lager zijn dan die van ongestuwde trek
in het binnenland, eerder hoger. Buiten de 12-mijlszone zullen de aantallen weer lager zijn (zie
paragraaf 8.2.3). Eveneens is weinig bekend over de verdeling van vogels over de onderste
luchtlagen boven zee in de loop van de dag en in de loop van het jaar. Op grond van deze twee
onbekenden zijn beide berekeningen niet meer dan een indicatie van de ordegrootte van te
verwachten aantallen slachtoffers. Route 2 levert steeds lagere aantallen op dan Route 1. Dit
heeft onder andere te maken met de configuratie van de windparken, die op grond van bestaande
kennis niet gedifferentieerd in de berekeningen kan worden gezet. Ook consistent, en
beter te begrijpen, is dat in de dichte 3 en 5 MW varianten meer slachtoffers zullen vallen dan in
de ruime 3 MW variant: minder turbines is in dit opzicht beter dan meer. De dichte varianten
voor 3 MW turbines en voor 5 MW turbines ontlopen elkaar niet veel.
De hierboven beschreven onzekerheden in aanmerking nemende, komen de schattingen langs
beide routes redelijk overeen, ze liggen steeds in dezelfde ordegrootte. Gezien de onzekerheden
betekenen de uitkomsten (gelegen tussen 750 en 4.200 vogels) dat, afhankelijk van windpark
en variant, 'vele honderden tot duizenden' vogels als aanvaringsslachtoffer berekend worden.
In vergelijking met het OWEZ is dit een getal dat qua ordegrootte zelfs lager is. De op vergelijkbare
wijze uitgevoerde berekeningen leidden weliswaar tot vergelijkbare getallen, maar gezien
de onzekerheden ten aanzien van zowel aanvaringskansen als uitwijkgedrag op zee is destijds
in de uiteindelijke formulering een veilige marge aangehouden. Dat is nu, gezien de resultaten
in Nysted en Horns Rev, in veel mindere mate nodig. Daardoor ligt de nu gevonden schatting in
de range die destijds aangehouden is voor het OWEZ. De verschillen in berekende getallen zijn
ook te begrijpen: de locatie Callantsoog-Noord omvat bijna 2 tot 8 keer zo veel turbines (meer
slachtoffers), maar ligt verder offshore (minder slachtoffers), en er is rekening gehouden met
recent onderzoek dat wijst op (veel) minder slachtoffers bij grote turbines dan destijds werd verondersteld.
Op basis van de geschatte aantallen aanvaringsslachtoffers (zie tabel 8.8) worden de compacte
varianten (3 en 5 MW) negatief beoordeeld (effectbeoordeling: -). De basisvarianten (3 en 5
MW), waar de geschatte aantallen aanvaringsslachtoffers aanzienlijk lager liggen, worden beperkt
negatief beoordeeld (effectbeoordeling: 0/-). Dit geldt alleen voor trekvogels en pl. nietbroedvogels,
het windpark ligt namelijk nagenoeg buiten het bereik van kustbroedvogels. Het
omgevingsvriendelijk alternatief scoort in alle gevallen beter dan het vergelijkbare energievriendelijke
alternatief.
8.3.3.2 Barrièrewerking
Bestaande kennis
Behalve botsingen met windturbines, kunnen opstellingen van windturbines in lijnen of clusters
vogels dwingen af te wijken van hun vliegroutes. Een onderzoek bij het windpark in het IJsselmeer
bij Medemblik liet zien dat lokaal verblijvende Kuifeenden in donkere nachten hun vlieggedrag
aanpassen (Van der Winden et al. 1996; Spaans et al. 1998a). In deze situatie waren er
meer vliegbewegingen evenwijdig aan het windpark dan vliegbewegingen die de windturbinelijn
1177
752
2124
1553
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 190 van 354

kruisten. Bovendien boog een deel van de vogels van hun route af bij nadering van het windpark.
In lichte nachten werden vliegbewegingen tussen de windturbines door vastgesteld (onderlinge
afstand 200 m), welke daarentegen in donkere nachten geheel ontbraken.
Vogels
Onderzoek bij Tunø Knob (Kattegat, DK) (Tulp et al. 1999) bevestigde het beeld van de Kuifeenden
bij Medemblik. 's Nachts werd in en om het windpark Tunø Knob en directe omgeving
duidelijk minder gevlogen dan in de wijdere omgeving. Eidereenden die in het donker toch het
windpark naderden vlogen er in de meeste gevallen uiteindelijk omheen, soms na een duidelijk
afbuigende beweging. Er lijkt hierbij nog een verschil te zijn in gebruik. Een opening in de lengterichting
(400 m) van het uit twee rijen windturbines bestaande windpark werd meer benut dan
de openingen in de dwarsrichting (200 m).
De eerdergenoemde studies in Horns Rev en Nysted leveren vergelijkbare conclusies op en de
afstanden waarop het windpark vermeden werd c.q. het vliegpad werd aangepast liggen in dezelfde
ordegrootte. Aannemelijk is dat er voor die afstanden soorts- en locatieafhankelijke verschillen
zijn, maar de waarden die nu uit verschillende onderzoeken bekend zijn liggen steeds
in dezelfde orde van grootte: vele honderden meters tot enkele kilometers.
Meer studies van dit type zijn er niet, zodat geen verdere gegevens beschikbaar zijn over minimaal
benodigde tussenruimtes om barrièrewerking te voorkomen. Enkele kilometers is vooralsnog
de veilige maat. De omvang van het windpark bepaalt de mate van barrièrewerking. De
beoordeling hiervan dient onder andere te geschieden in relatie tot de dagelijks af te leggen
vliegafstanden.
Overdag blijken trekkende vogels eveneens hun trekroute te verleggen om windparken te vermijden.
Na oprichting van een nearshore windpark in het zuiden van Zweden (Nogersund) verlegden
trekvogels hun route zeewaarts om het windpark te ontwijken (Larsson 1994). De nachtelijke
effecten op vogels bij dit windpark zijn onbekend.
Barrièrewerking kan dus zowel optreden voor seizoenstrek als voor lokale vliegbewegingen. Uit
het bovenstaande overzicht blijkt dat informatie uit veldonderzoek nog schaars is en voor nachtelijke
seizoenstrek zelfs geheel ontbreekt.
Effectbeschrijving
Met de barrièrewerking van windparken worden de negatieve effecten van vermijdingsgedrag
bedoeld: een extra af te leggen vliegafstand betekent voor de vogel in kwestie een extra energieuitgave.
Met name wanneer op een korte vlucht, dus door lokaal verblijvende vogels tussen
bijvoorbeeld slaap- en foerageerplaats, (relatief) veel extra moet worden gevlogen is het denkbaar
dat een vogel besluit dit niet (meer) te doen. Dan kan een windpark een barrière zijn. Deze
laatste situatie zal zich bij locatie Callantsoog-Noord, gezien de ligging op zee en de omvang
van het windpark, niet voordoen. Er zijn voor vogels geen specifieke ecologische verbindingen
die kunnen worden verbroken.
Vogels kunnen tijdens de trek hun route aanpassen om het windpark te ontwijken. In vergelijking
met de totale route die trekvogels afleggen, zijn de extra kilometers of de extra tijd niet van
wezenlijke betekenis. Het windpark ligt, gezien vanuit Engeland weliswaar “voor de ingang van
de Waddenzee” maar op een dusdanig grote afstand van het zeegat tussen Noord-Holland en
Texel dat het voor west-oost (en oost-west) vliegende vogels geen barrière van betekenis kan
zijn.
Er loopt een diffuse trekroute voor een aantal soorten van de belangrijke broedgebieden in
noord en noordwest Schotland, schuin over de Noordzee naar de Continentale kust. Veel van
deze vogels, waaronder relatief zeldzame en kwetsbare soorten als Grote en Kleine Jagers,
lijken een route te volgen die het NCP aandoet ten zuiden van de Doggersbank, ter hoogte van
de Klaverbank en die vandaar richting Hollandse kust voert. Voor deze trekroute vormt een
windpark op de locatie Callantsoog-Noord wellicht wel een hindernis. De herfsttrek verloopt op
open zee echter meestal diffuus, over een breed pad. Op dit pad vormt het windpark Callantsoog-Noord
slechts een hindernis over minder dan enkele procenten van de breedte van de
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 191 van 354

Vogels
trekbaan, zodat voldoende ruimte overblijft om er links en rechts langs te vliegen. Deze factoren
verminderen mogelijk de risico's van een windpark op open zee, maar nadere gegevens die
licht kunnen werpen op de daadwerkelijke risico's van een windpark in de Zuidelijke Bocht van
de Noordzee ontbreken vooralsnog.
Soorten met een kleine populatie die Callantsoog-Noord passeren: Grote Jager en Kleine
Zwaan
Het relatieve effect van een offshore windpark op vogels is wellicht het grootst bij soorten waarvan
een substantieel deel van een kleine populatie door het windpark zou kunnen vliegen. In dit
verband verdienen twee soorten bijzondere aandacht: de Grote Jager en de Kleine Zwaan.
Grote Jager. Met een wereldpopulatie van slechts ongeveer 16.000 paren (circa 50.000 vogels?)
(Lloyd et al., 1999; Mitchell et al., 2004) is de Grote Jager een van de zeldzaamste zeevogels
van de Noordelijke Atlantische Oceaan. Grote Jagers komen wijd verspreid op de
Noordzee voor en zijn op het NCP met meest talrijk aanwezig van juli tot november (Bijlsma et
al., 2001). Na het broedseizoen volgen de Schotse vogels (in Schotland broedt het merendeel
van de wereldpopulatie) een diffuse “trekroute” die ten zuiden van de Doggersbank, diagonaal
over de Noordzee richting Nederlandse kust voert. Veel vogels uit Scandinavië en Rusland volgen
meer de Continentale kustlijn maar gezien het verspreidingspatroon op zee (Camphuysen
& Leopold, 1994) volgt een groot deel van deze vogels ook een meer offshore gelegen route. In
de Zuidelijke Bocht, vanaf het Friese Front richting het Kanaal, komen deze stromen samen en
het plangebied ligt dus op de trekroutes van beide groepen Grote Jagers. Veel van de vogels
die in Nederland (dood) worden gevonden zijn eerstejaars of onvolwassen, wat een hoge
jeugdmortaliteit en een lange periode van onvolwassenheid weerspiegelt. Volwassen
(broed)vogels maakten slechts 12% uit van de in Nederland gevonden vogels (n=128; Leopold,
2005). Additionele mortaliteit door windturbines is vooral van belang voor de broedvogels, die in
tegenstelling tot de juvenielen een lage jaarlijkse mortaliteit kennen (zoals alle langlevende zeevogels)
en die het “broedkapitaal” van de soort vertegenwoordigen. Het aandeel volwassen vogels
op het NCP is niet bekend, maar gezien het grote aandeel onvolwassen (1-10 jaar oude)
vogels in de populatie (Leopold 2005), zal dit wellicht niet meer dan 50% bedragen. Daarmee is
ook de kans dat een broedvogel op een turbine botst, bij een vooralsnog onbekend aantal botsingen
en bij gelijk gedrag van oude en jonge vogels hooguit de helft van het totale aantal botsingen.
Grote Jagers zijn echter uitermate wendbaar in de lucht, wat samenhangt met hun kleptoparasitaire
gedrag. Ze zullen dus makkelijker dan de meeste andere zeevogels een windturbine
op het laatste moment nog kunnen ontwijken. Daarbij is de soort vermoedelijk vooral overdag
actief en wordt hij niet geacht veel ’s nachts te vliegen, als de kans op een late detectie van
een windturbine het grootst is (Garthe & Hüppop, 2004). Hoewel Grote Jagers dus meerdere
maanden in het zeegebied rond Callantsoog-Noord aanwezig kunnen zijn en de populatie klein
en dus kwetsbaar is, lijkt de kans klein dat Grote Jagers zullen botsen, en nog kleiner dat dit
dan “kostbare” broedvogels betreft.
Kleine Zwaan. Met een wereldpopulatie van slechts ongeveer 20.000 vogels (Delany & Scott
2006) en een overwinteringsgebied dat zich concentreert langs de vastelandkusten van de
Noordzee en de Britse eilanden (Beekman et al., 2002), is deze soort kwetsbaar voor (extra)
mortaliteit tijdens het oversteken van de Noordzee. Het leeuwendeel van de populatie overwintert
in Denemarken, Duitsland en Nederland; een minderheid steekt gedurende de winter de
Noordzee over naar Engeland. In Nederland arriveren de eerste vogels in september/oktober in
het Lauwersmeergebied en de Veluwerandmeren. Daarna worden akkergebieden (noorden van
Groningen en Friesland, Texel, Wieringermeer, IJsselmeerpolders en de Delta) en graslandgebieden
(langs de Randmeren, in het rivierengebied en in andere delen van Laag-Nederland) als
pleisterplaats en overwinteringsgebied benut. Vogels die in de loop van de winter hun voedselvoorraden
zien slinken kunnen een ander gebied binnen Nederland opzoeken of oversteken
naar Engeland en Ierland. Waarnemingen van trekkende vogels laten zien (LWVT/SOVON
2002) dat Kleine Zwanen overal langs de Hollandse kust kunnen kiezen voor hun oversteek
naar Engeland, er is dus geen sprake van een geconcentreerde, nauwe trekbaan. De waarnemingen
van Kleine Zwanen op Meetpost Noordwijk (Krijgsveld et al. 2005) sluiten hier op aan.
Vlieghoogtes boven de Noordzee zijn nog niet bekend, maar tijdens de voorjaarstrek van de
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 192 van 354

Vogels
Oostzee naar de Witte Zee was de gemiddelde vlieghoogte 165 m boven zeeniveau, met een
maximum van 759 m boven zeeniveau (Klaassen et al., 2004). Gemiddeld vlogen deze trekkende
Kleine Zwanen dus (net) boven rotorhoogte, over een breed front over zee. Daarbij lijken
de meeste vogels bij daglicht te trekken, maar een minderheid vliegt vermoedelijk ook ‘s nachts
(LWVT/SOVON 2002). Kleine Zwanen trekken meest met rugwind en zijn, gezien hun hoge
gewicht in relatie tot hun vleugeloppervlak, weinig wendbaar. Dit maakt ze kwetsbaar voor onverwachte
obstakels onderweg, zoals windturbines op zee bij slecht zicht. Ondanks deze veronderstelde
kwetsbaarheid is bij onderzoek aan verblijvende Kleine Zwanen in de Wieringermeer
gebleken dat de aanvaringskans van deze soort zeer laag of wellicht nul was, ondanks
foerageren vlakbij en vliegen door windparken, in licht en donker (Fijn et al. 2007). Onder de in
Nederland overwinterende Kleine Zwanen is, ook na een goed broedseizoen, de meerderheid
van de vogels volwassen. Dit zal ook gelden voor de vogels die de Noordzee oversteken, waardoor
een demografisch “kostbaar” deel van de populatie risico loopt. Sterker nog, omdat zwanen
in de winter nog steeds hun familieverband aanhouden, zou een botsing en de dood van
een oudervogel ook repercussies kunnen hebben voor de meevliegende jongen. Omdat de
meeste vogels echter bij relatief goed weer zullen trekken (de oversteek is slechts kort, zodat
deze vogels de mogelijkheid hebben goed weer af te wachten), op grotere hoogte dan de windturbines
en over een breed front, kan op grond van de huidige kennis worden verondersteld dat
een relatief klein windpark weinig tot geen slachtoffers zal maken.
Lokaal verblijvende vogels, met name kustbroedvogels, kunnen frequenter met het windpark
worden geconfronteerd en dus vaker extra afstand moeten afleggen. De dichtstbij gelegen kolonies
van Zilver- en Kleine Mantelmeeuwen liggen op Texel en in Noord-Holland (Zwanenwater).
Gezien de locatie, relatief ver offshore van het windpark, zal de locatie Callantsoog-Noord
geen belangrijke barrière vormen voor meeuwen die vanaf land naar open zee vliegen om te
gaan foerageren, of vice versa. Dit geldt met name voor broed- en slaapvogels die het gebied
goed leren kennen.
Op basis van de bovenstaande beschrijving wordt geconcludeerd dat de barrièrewerking van
het windpark beperkt is. De effecten worden als niet significant beoordeeld (effectbeoordeling:
0). Er is geen onderscheid tussen de varianten, omdat we er bij een barrière vanuit gaan dat het
hele windpark omvlogen zal worden, waardoor alleen oppervlakte, oriëntatie en ligging van het
windpark van belang zijn en deze factoren zijn voor de diverse varianten gelijk.
8.3.3.3 Verstoring
Bestaande kennis
Aangezien veel zeevogels lange tijd op zee verblijven en er rusten en voedsel zoeken, is verstoring
van lokaal verblijvende vogels door een offshore windpark een mogelijk optredend effect.
Recent is dit ook vastgesteld in en rond offshore windpark Horns Rev, Denemarken (Elsam
Engineering & Energi, 2005; Elsam Engineering, 2005). Er is echter nog weinig informatie over
effecten van offshore windparken beschikbaar.
Voorspellingen worden veelal gedaan na extrapolatie van windparken elders. Voorlopig moet
worden aangenomen dat de verstoring een permanent karakter heeft, dus aanwezig blijft zolang
het windpark operationeel is. Recent werk in Denemarken heeft echter laten zien dat zeeeenden
mogelijk wennen aan een windpark, dat wil zeggen het windpark wel binnengaan indien
hier althans relatief veel voedsel te vinden is (enkele jaren na de bouw; Petersen & Fox 2007).
Of er ook verder op zee, bij andere soorten zeevogels gewenning zal optreden is nog onduidelijk,
evenals om welke stimulus het gaat bij de verstoring door een offshore windpark. Als dit
“onrust aan de horizon” zou zijn, lijkt gewenning op termijn in principe mogelijk. Echter, er zijn
vermoedelijk zeer veel en snelle wisselingen tussen individuen op een bepaalde locatie op zee.
Zo werd ten tijde van de Tricolor olieramp vastgesteld, dat vrijwel de hele “populatie” aan alken/zeekoeten
in Belgische wateren dood of stervend op het strand aanspoelde. Toch was er
op zee geen duidelijke daling van de dichtheden te zien (Eric Stienen, pers. comm.). Evenzo
wijzen metingen aan koprui bij Zeekoeten in het vroege voorjaar erop, dat er voortdurend wegtrek
plaatsvindt van individuen die klaar zijn met de rui (Camphuysen & Leopold., 1994). Dit
wijst op een hoge turn-over van individuen op volle zee, waardoor rond een windpark voortdurend
nieuwe individuen zouden arriveren, die nog geen gelegenheid hadden om te wennen aan
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 193 van 354

Vogels
de onrust ter plaatse. Hierdoor zou gewenning dan ook sterk worden tegengewerkt. Indien de
stimulus voor verstoring ligt in daadwerkelijk hinderlijk (of erger) onderwatergeluid, lijkt de kans
op gewenning nog geringer. Voorlopig moet daarom worden uitgegaan van een scenario, waarbij
de verstoring even lang zal duren als de levensduur van het windpark, inclusief bouw en
sloop.
Onderwatergeluid is vooral van belang voor vogels die duikend, onderwater foerageren. Wellicht
is onderwater ook van belang voor zeevogels die zwemmend op het water rusten. Over
eventuele effecten van onderwatergeluid op foeragerende of rustende zeevogels is echter geen
informatie beschikbaar. Wel is inmiddels vastgesteld dat een operationeel windpark bepaalde
vogelsoorten afschrikt en andere juist aantrekt. Een vooralsnog onbeantwoorde vraag is waarom
bepaalde zeevogels een windpark mijden, zoals vastgesteld in Denemarken. De vogels die
het sterkste vermijdingsgedrag vertonen zijn meestal soorten die zich relatief veel zwemmend
over zee bewegen (in tegenstelling tot vliegend, zoals in het geval van meeuwen) en die duikend
onderwater naar voedsel zoeken. Dit zou kunnen suggereren, dat juist de geluidshinder
(onder water) de oorzaak van de vermijding is.
Het geluid dat het windpark boven water zal produceren, bovenop het achtergrondgeluidniveau,
is voor alle aanwezige en passerende vogels van belang, mits dit wordt gehoord en ervaren als
hinderlijk (of als aantrekkelijk) door de vogels. Het achtergrondgeluidniveau op de locatie is onbekend,
omdat dit niet is gemeten. Daarnaast is het achtergrondgeluidniveau zeer sterk afhankelijk
van de windsterkte. Bij windstilte op zee kan zich de situatie voordoen dat er geen enkele
geluidsbron is en dan daalt het achtergrondgeluidniveau tot nul. Met het toenemen van de wind
kun je de golfslag van het water horen. Bij storm is het denkbaar dat het achtergrondgeluidniveau
oploopt tot boven de 60 dB(A). In die zin is er ook sprake van seizoensverschillen (de
kans op storm in het najaar is groter dan in de zomer), echter in alle seizoenen kan er sprake
zijn van extremen. Belangrijke geluidsbronnen in het plangebied zijn voorbijvarende schepen.
Voor verschillende groepen vogels is vastgesteld dat windturbines een verstorend effect hebben
op het gebruik van direct aangrenzende gebieden als broed-, voedsel- of rustgebieden.
Voor enkele relevante groepen worden hieronder de onderzoeksgegevens kort samengevat.
Clausager & Nøhr (1996) schrijven, zonder verdere bronvermelding, dat bij grotere windturbines
(1 MW) ook grotere verstoringsafstanden (tot circa 800 m) worden vastgesteld dan in het hieronder
samengevatte onderzoek aan windturbines tot circa 300 kW (tot 500 m). Verwacht mag
worden dat een verdere opschaling, tot 3 of 5 MW windturbines, zal leiden tot nog grotere verstoringsafstanden.
In Denemarken is rond windpark Horns Rev vastgesteld, dat gevoelige zeevogelsoorten (duikers,
alk/zeekoet en Jan van Gent) een operationeel windpark tot op zeker 4 kilometer mijden
(Elsam Engineering & Energi, 2005; Elsam Engineering, 2005). Voor verschillende contouren
rond beoogde windparken worden in het Deelrapport Cumulatie de aantallen van de belangrijkste
vogelsoorten berekend. Op grond daarvan blijkt, dat dit om maximaal ongeveer 500 Jan van
Genten en om 1.700-1.800 alken en zeekoeten zou kunnen gaan. Hierbij is de situatie bij de
duikers het onzekerst. Deze zijn onder allerlei omstandigheden veel gevoeliger voor verstoring
dan alken en zeekoeten, maar het is vooralsnog onduidelijk of er ooit veel duikers ter hoogte
van dit relatief ver offshore gelegen plangebied zullen voorkomen. Indien dit gebied (ruim) buiten
het verspreidingsgebied van deze vogels ligt, worden ze ook niet verstoord door bouwactiviteiten.
Zeekoeten en Alken daarentegen, komen iedere winter in aanzienlijke aantallen in en
rond het plangebied voor.
Bij het windpark in de Noordoostpolder werd op het open water van het IJsselmeer een negatief
effect van de windturbines op de verspreiding van rustende eenden vastgesteld (Winkelman,
1989). De verstoringsafstanden varieerden van 150 m voor Kuifeend, Tafeleend, Brilduiker en
mogelijk ook Meerkoet, tot 300 m voor Fuut, Wilde eend en mogelijk ook Tafeleend en Stormmeeuw.
De vermindering in aantallen verschilde per soort, maar lag steeds tussen 50 en 90
procent. Voor Toppereend en Kokmeeuw konden geen effecten worden vastgesteld.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 194 van 354

Vogels
Onderzoek aan Eidereenden in de omgeving van een Deens windpark in de Oostzee leverde
geen aanwijzingen op voor een afname van het aantal foeragerende vogels overdag als gevolg
van de windturbines (Guillemette et al. 1998). Wel landden er minder vogels in de directe omgeving
van de windturbines. De vogels zwommen er deels van grotere afstand heen. Het betrof
hier echter een klein windpark met twee rijen van vijf windturbines. Wellicht hangt het al dan niet
binnengaan van een windpark door eenden ook samen met de voedselbeschikbaarheid ter
plaatse en kan een rijk aanbod eenden wellicht toch verleiden binnen een windpark te gaan foerageren
(Petersen & Fox 2007). Ter plaatse van Callantsoog-Noord is dit echter weinig relevant,
omdat zo ver offshore geen foeragerende eenden voorkomen.
De meeste Noordzee-zeevogels waarvoor gegevens beschikbaar zijn, mijden in meer of mindere
mate een windpark op zee. Recent zijn meetgegevens beschikbaar gekomen voor het Deense
windpark Horns Rev (Elsam Engineering & Energi, 2005; Elsam Engineering, 2005), gesitueerd
in de Deense sector van de Noordzee ten westen van ZW Jutland (Blåvandshuk). Hierbij
zijn dichtheden in het windpark vergeleken met de dichtheden op de locatie voor de bouw van
het windpark, alsmede in zones van 2 en 4 km rond het windpark. Vrijwel alle zeevogels bleken
na aanleg het windpark te mijden: dit gold voor duikers, Jan van Gent, Zwarte Zee-eend en
Alk/Zeekoet (de laatste twee soorten konden tijdens de (vliegtuig)surveys niet van elkaar worden
onderscheiden). Alleen Zilvermeeuwen, Dwergmeeuwen en Noordse Sterns/Visdieven (ook
niet van elkaar te onderscheiden uit de lucht) zochten het windpark juist op, mogelijk als gevolg
van het toegenomen scheepvaartverkeer ter plaatse (voor onderhoud). Voor de locatie Callantsoog-Noord
geldt echter, dat deze zover offshore ligt dat Dwergmeeuwen en sterns er in de
meeste maanden van het jaar niet of nauwelijks voorkomen. Alleen tijdens de voorjaarstrek komen
deze soorten misschien ver genoeg offshore voor om door onderhoudsschepen te kunnen
worden aangetrokken (Baptist & Wolf 1993; Leopold et al. 2004), maar goede gegevens ontbreken
feitelijk voor dit gebied. Voor de Zilvermeeuw geldt, dat deze soort alleen in de winter zo
ver op zee in noemenswaardige aantallen voorkomt.
Van de soorten die het windpark in Denemarken meden komen duikers niet of nauwelijks voor,
hooguit tijdens de voorjaarstrek in de buurt van de locatie Callantsoog-Noord. Jan van Genten
komen gedurende het hele jaar voor, Zwarte Zee-eenden hooguit tijdens de trek (Platteeuw
1990) en Alken en Zeekoeten gedurende het winterhalfjaar. De soortenlijst voor de locatie Callantsoog-Noord
is echter aanzienlijk langer dan die zoals in het Deense rapport wordt gegeven
en voor andere dan hier genoemde soorten zijn nog geen gegevens voorhanden. Offshore
soorten als Noordse Stormvogel, Grote Jager en Drieteenmeeuw worden mogelijk, in analogie
van de Zilvermeeuw, eveneens aangetrokken, maar vooralsnog blijft dit speculatief. Uit de
Deense studie is echter wel duidelijk dat soorten die vooral zwemmend op zee voorkomen en
die duikend onder water foerageren (Roodkeelduiker, Alk, Zeekoet) sterk vermijdingsgedrag
vertonen. Deze vogels meden het operationele windpark totaal, terwijl in de zone tot 4 km rond
het windpark nog een vermijding met 60-90% werd vastgesteld. Aangenomen mag daarom
worden, dat een aanzienlijk groter gebied dan het windpark zelf door deze soorten gemeden
wordt. Het habitatverlies is voor deze soorten dus aanzienlijk groter dan de oppervlakte van het
windpark zelf. Met name het corridor tussen de beide deelparken van Callantsoog-Noord zal
door verstoringsgevoelige soorten wellicht ook gemeden worden.
Uit dit parkoverstijgende vermijdingsgedrag volgt ook dat verschillende inrichtingsvarianten binnen
het windpark weinig invloed zullen hebben op de aantallen van deze vogels binnen het
windpark. De Deense studies geven geen informatie over de totale range waarbinnen de vogels
vermijdingsgedrag vertonen, maar duidelijk is dat dit gaat om meer dan vier kilometer rond het
windpark. Ook is niet duidelijk wat de oorzaak is van het vermijdingsgedrag. Dit kan gelegen
zijn in zichthinder of in geluidhinder.
De aantrekkingskracht van het windpark voor meeuwen en sterns, volgens de Denen vermoedelijk
gelegen in de aanwezigheid van onderhoudsschepen in het windpark, lijkt voor de Nederlandse
situatie minder relevant. Op het NCP worden de grootste aantallen meeuwen gevonden
rond vissersschepen en deze zullen in het windpark niet meer mogen vissen. De aantallen
meeuwen rond vissersschepen zijn vele malen groter dan rond onderhoudsschepen, waardoor
voor deze soorten verwacht mag worden dat binnen de grenzen van het windpark de aantallen
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 195 van 354

zullen dalen, en niet zoals in de Deense situatie, zullen toenemen. Ook ten aanzien van deze
groep is de precieze inrichting van het windpark niet van belang. Visserij zal hoe dan ook geweerd
worden en piekaantallen meeuwen, zoals deze voorkomen rond vissersschepen, zullen
in het windpark niet meer optreden.
Vogels
Aangezien veel zeevogels lange tijd op zee verblijven en er rusten en voedsel zoeken, is verstoring
van lokaal verblijvende vogels ook voor een offshore windpark een mogelijk optredend
effect. Voor verschillende groepen vogels is vastgesteld dat windturbines een verstorend effect
hebben op het gebruik van direct aangrenzende gebieden als broed-, voedsel- of rustgebieden.
De grootte van de verstoringsafstanden is afhankelijk van de grootte van de windturbine. Verwacht
mag worden dat toepassing van 5 MW windturbines zal leiden tot grotere verstoringsafstanden
dan bij 3 MW windturbines. Dit is ook zo gevonden in recent Deens onderzoek in het
windpark bij Blåvandshuk, waar afstanden tot ruim 4 kilometer werden gevonden. Een corridor
in het midden van het windpark Callantsoog-Noord heeft dan geen invloed op de omvang van
de verstoring.
Meeuwen en sterns zullen, in tegenstelling tot andere vogelsoorten, het windpark niet mijden.
Sterns rusten niet op zee, meeuwen doen dat vaak wel en liefst in de buurt van een groot object
zoals een offshore platform of een geankerd schip. Het is goed mogelijk dat Grote en Kleine
Mantelmeeuwen, Zilver- en Stormmeeuwen in of bij het windpark in groepen zullen gaan overnachten.
De ecologische betekenis hiervan lijkt zeer gering. Zonder windpark zouden ze wellicht
ook op zee gaan slapen, maar dan bij een offshore platform in de buurt. Op de fundering
van windturbines zouden meeuwen (en Aalscholvers) kunnen gaan rusten, als dat fysiek mogelijk
is. Ze zouden er zelfs kunnen gaan broeden, hierdoor zou een offshore broedkolonie kunnen
ontstaan. Dit is eerder vertoond, op verschillende offshore platforms, dus het is niet onmogelijk.
De optredende verstoring van plaatselijke niet-broedvogels wordt als een negatief effect beoordeeld
(effectbeoordeling: -). De verstoringsafstanden van de 5 MW varianten zullen wellicht iets
groter zijn dan bij de 3 MW varianten, maar bij gebrek aan relevante metingen kan dit verschil
niet nader worden beoordeeld. De verstoring van het omgevingsvriendelijk alternatief zal iets
kleiner zijn vanwege het kleinere ruimtebeslag, in de beoordeling is hier geen onderscheid in
gemaakt.
Van de verstoringsgevoelige soorten komen hoofdzakelijk Alk, Zeekoet (tabel 8.9) en Jan van
Gent (tabel 8.10) binnen het plangebied voor. Voor deze soorten is, voor de periode dat de
maximale aantallen vogels in het gebied aanwezig zijn (periode oktober/november voor de Jan
van Gent en periode december/januari voor de Alk/Zeekoet), berekend wat het aantal verstoorde
vogels binnen het windpark zal zijn, op grond van de RIKZ vliegtuigtellingen. Ook is berekend
wat het aantal verstoorde vogels zal zijn bij een verstoringsafstand van 2, 4 en 6 km rond
het windpark.
Tabel 8.9 Maximale aantallen verstoorde lokale vogels voor het omgevingsvriendelijk- en
energievriendelijk alternatief, uitgedrukt in aantallen verstoorde Jan van Genten voor het windpark.
Nadere inrichting (type, configuratie, aantal turbines) speelt hier geen rol
Alternatief km 2 Binnen het park Tot op 2 km Tot op 4 km Tot op 6 km
Omgevingsvriendelijk 44,37 23 85 151 228
Energievriendelijk 60,59 31 85 151 228
Tabel 8.10 Maximale aantallen verstoorde lokale vogels voor het omgevingsvriendelijk- en
energievriendelijk alternatief, uitgedrukt in aantallen verstoorde Alk/Zeekoeten voor het windpark.
Nadere inrichting (type, configuratie, aantal turbines) speelt hier geen rol
Alternatief km 2 Binnen het park Tot op 2 km Tot op 4 km Tot op 6 km
Omgevingsvriendelijk 44,37 235 908 1478 2118
Energievriendelijk 60,59 321 908 1478 2118
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 196 van 354

Vogels
Uit de bovenstaande tabellen blijkt dat de maximale aantallen verstoorde vogels (oktober/november
voor de Jan van Gent en december/januari voor de Alk/Zeekoet) binnen de omtrek
van windpark Callantsoog-Noord 235-321 Alk/Zeekoeten zijn en 23-31 Jan van Genten,
afhankelijk van het alternatief. Indien aangenomen wordt dat deze vogels ook verstoord worden
op afstanden tot enige kilometers rond het windpark zijn deze aantallen groter, maar gelijk voor
de beide alternatieven (zie laatste drie kolommen in bovenstaande tabellen). De beide alternatieven
verschillen hier dus alleen ten aanzien van de aantallen vogels binnen de contouren van
het windpark zelf. Het omgevingsvriendelijk alternatief beslaat, inclusief het corridor tussen het
westelijke en oostelijke deel, 73% van het oppervlak van het energievriendelijke alternatief. Zodra
echter contouren rond de beide alternatieven worden getrokken (op enkele kilometers afstand),
verdwijnt dit verschil en zijn de aantallen betrokken vogels gelijk.
De optredende verstoring van lokale niet-broedvogels wordt negatief beoordeeld. De verstoringsafstanden
van de 5 MW varianten zullen mogelijk iets groter zijn dan bij de 3 MW varianten
indien deze op grotere afstanden zichtbaar c.q. hinderlijk of hoorbaar zijn. In de beoordeling
wordt hier geen onderscheid tussen gemaakt, alle varianten worden negatief beoordeeld (effectbeoordeling:
-). Ook tussen het energievriendelijk- en omgevingsvriendelijk alternatief zijn
geen/nauwelijks verschillen.
8.3.3.4 Effecten in de gebruiksfase - effecten van onderhoud
Onderhoudswerkzaamheden aan windturbines op zee vergt de inzet van schepen, dit is verstorend
voor zeevogels. Het zal afhangen van zowel de aard als de frequentie van de werkzaamheden
hoe zwaar deze verstoring zal blijken te zijn. Onderzoeksgegevens op dit punt ontbreken
vooralsnog. De Deense studies suggereren een afstotende werking ten aanzien van duikers,
Jan van Gent en alkachtigen, en een aantrekkende werking voor meeuwen en sterns. Dit laatste
moet in de Nederlandse situatie echter worden afgezet tegen het verdwijnen van de visserij
uit het windpark, waardoor aantallen meeuwen eerder zullen dalen dan stijgen in het windpark.
De duur en omvang van onderhoudswerkzaamheden zijn van (veel) beperktere omvang dan de
werkzaamheden tijdens aanleg en verwijdering. Hoewel er verschil is tussen de varianten (verschillend
aantal turbines) wordt hier, gezien de beperkte omvang van de effecten, in de beoordeling
geen onderscheid tussen gemaakt. Verstoring door onderhoud vindt in beginsel plaats
binnen het windpark, waar de situatie voor gevoelige zeevogelsoorten toch al verstoord is. De
(extra) effecten van onderhoud worden daarom in alle varianten als niet significant beoordeeld
(effectbeoordeling: 0).
8.3.3.5 Effecten in de gebruiksfase - effecten van veranderend gebruik
Een mogelijk als negatief effect te beoordelen is het verdwijnen van de visserij uit het windpark,
in verband met de kans op aanvaringen en beschadiging van de bekabeling. Hierdoor verdwijnt
een belangrijke voedselbron voor Noordse Stormvogels, Jan van Genten, (mogelijk Aalscholvers)
jagers en meeuwen uit het plangebied. Echter, in zijn totaliteit zal de visserijdruk door
windparken in de Zuidelijke Bocht niet afnemen, de activiteiten verplaatsen zich slechts. In zijn
totaliteit zal er eerder verlies dan winst optreden waar het gaat om foerageermogelijkheden in
het windpark, maar deze effecten zijn relatief gering. Alleen wanneer een zeer ruime zone rond
het windpark door vogels gemeden zal worden, zijn deze effecten navenant groter. De effecten
van habitatverandering worden dus als beperkt negatief beoordeeld.
8.3.4 Effecten in de verwijderingsfase
De verwijdering van de funderingen zal bestaan uit het afsnijden (6 m onder de zeebodem) en
afvoeren van de funderingen. Een mogelijk alternatief is om de funderingen in zijn geheel te
verwijderen door een combinatie van trillen en trekken. Dit zal gepaard gaan met geluid/trillingen
boven en onder water. De geluidbelasting is echter aanmerkelijk lager dan bij de
aanleg. Daarnaast zal er sprake zijn geluid/trillingen door scheepvaartbewegingen. De erosiebescherming
wordt in principe niet verwijderd. De kabels worden in principe verwijderd tenzij dit
vanuit milieuoogpunt niet gewenst is.
Er zijn nog geen studies mogelijk geweest tijdens de sloop van een offshore windpark. Ten
aanzien van de uiteindelijke verwijdering van het windpark geldt dat de activiteit ter plaatse, het
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 197 van 354

Vogels
geluid en de scheepsbewegingen en van sloopactiviteiten, zeevogels zal verstoren. De effecten
van verwijdering van het windpark worden beperkt negatief beoordeeld (effectbeoordeling: 0/-)
vanwege het tijdelijke karakter van de verstoring. De duur van de werkzaamheden bedraagt bij
alle varianten circa 6 maanden (april t/m september) gedurende een of twee jaren. Relatief hoge
dichtheden van gevoelige soorten zeevogels worden echter alleen verwacht in april/mei;
daarna zullen de meeste van deze vogels naar de broedgebieden zijn vertrokken en voor oktober
komen de meeste ook niet terug. De omvang van de verstoring varieert dus sterk in de tijd
en is eigenlijk alleen van belang voor een beperkt aantal vogels in april/mei.
8.3.5 Samenvatting effectbeschrijving
De mariene avifauna rond de locatie Callantsoog-Noord is niet specifiek voor die locatie, maar
wordt aangetroffen in een groot zeegebied (vele tienduizenden vierkante kilometers). Effecten
die zich beperken tot een zeegebied ter grootte van de locatie Callantsoog-Noord zijn daarom
relatief onbeduidend. De locatie ligt buiten het bereik van de meeste broedkolonies. Van de
broedvogels hebben alleen Kleine Mantelmeeuwen de locaties nog binnen bereik, maar de locatie
ligt op een zodanige afstand en richting tot de kolonies dat er nauwelijks een barrièrewerking
van uit kan gaan. In de zomer zijn dan ook weinig problemen te verwachten. Tijdens de
trektijd (voorjaar en herfst) zullen ook zeevogels over zee ter hoogte van de locatie Callantsoog-
Noord (willen) trekken. Voor de belangrijkste soorten, de Annex 1 soorten uit de Vogelrichtlijn,
geldt echter dat deze in overgrote meerderheid een trekbaan zullen volgen die dichter bij land
ligt dan bij de planlocatie. Alleen in het voorjaar zal mogelijk een gering deel van de passerende
Roodkeelduikers, Parelduikers, Dwergmeeuwen, Grote Sterns, Visdieven en Noordse Sterns
ter hoogte van de locatie Callantsoog-Noord doortrekken. Tijdens de najaarstrek zullen sommige
zeevogels van de Britse Eilanden naar de Continentale kustlijn oversteken, om vervolgens
langs die kustlijn naar het zuiden door te trekken. Voor deze trekroute vormt een windpark op
de locatie Callantsoog-Noord wellicht wel een gering risico.
In het winterhalfjaar komen de hoogste dichtheden aan zeevogels voor in de Zuidelijke Bocht
van de Noordzee en daarmee ook op de locatie Callantsoog-Noord. Een piek in de gezamenlijke
vogelwaarden wordt bereikt in februari/maart (zie tabel 8.4 en de figuren 8.2 t/m 8.5), wanneer
internationaal belangrijke aantallen Zilvermeeuwen en Zeekoeten in het gebied verblijven.
De Zilvermeeuwen lijken, op grond van Deense studies, relatief ongevoelig voor verstoring,
maar Zeekoeten (en Alken, Jan van Genten en duikers) juist relatief gevoelig. Indien de reden
voor de verstoring ligt in hinderlijk (of erger) (onderwater)geluid, zal ook tijdens de bouw, waarbij
veel hogere geluidniveaus optreden dan tijdens de operationele fase, aanzienlijke verstoring
op kunnen treden. Dit geldt niet indien een gravity base fundering wordt toegepast, waarbij
geen heiwerkzaamheden nodig zijn. De methode voor verwijdering van het windpark is vooralsnog
niet bekend, maar aangenomen mag worden dat ook dit verstoring oplevert.
Ten opzichte van het OWEZ scoort de locatie Callantsoog-Noord beter op het punt van risico's
voor vogels op seizoenstrek naar/van zuidelijk/zuidwestelijk (Zuid-Europa, Afrika) gelegen
overwinteringsgebieden. Ten opzichte van het OWEZ scoort Callantsoog-Noord ook beter dan
OWEZ op het punt van risico's voor vogels op seizoenstrek naar/van westelijke broedgebieden
(Britse eilanden), behalve voor watervogels (o.a. Waddenzee) door de noordelijker ligging van
windpark Callantsoog-Noord. Callantsoog-Noord scoort minder voor de risico's voor de eigen
kustbroedvogels die op zee foerageren. Voor de oversteek van Schotse zeevogels richting Continentale
kust tijdens de najaarstrek, bestaat geen verschil tussen het OWEZ en windpark Callantsoog-Noord.
De locatie Callantsoog-Noord zal, op grond van de hier gehanteerde berekeningsmethoden (incl.
toegelichte aannames) leiden tot enkele duizenden aanvaringsslachtoffers per jaar. De verschillen
worden veroorzaakt door de omvang van het park, de turbinetypen en de inrichtingsvarianten.
De basisvariant is steeds gunstiger dan de compacte variant, de omgevingsvriendelijke
gunstiger dan de energievriendelijke en de 5 MW varianten beter dan die met 3 MW turbines.
Het windpark zal leiden tot verstoring van plaatselijke niet-broedvogels. Het gaat dan met name
om storingsgevoelige soorten. De omvang van de verstoring zal beperkt zijn, aangezien locatie
Callantsoog-Noord voor veel soorten buiten bereik ligt. De aanlanding van de kabel is niet in
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 198 van 354

een van de natuurgebieden langs de kust gepland en zal deze dus ook niet verstoren. De effectbeoordeling
is samengevat in tabel 8.11.
Tabel 8.11 Effectbeoordeling vogels
Toetsingscriterium Basisvariant
effecten windpark
gebruik windpark
aanvaringsrisico
(3MW)
Compacte
variant (3MW)
Basisvariant
(5MW)
Compacte
variant (5MW)
- trekvogels 0/- - 0/- -
- kustbroedvogels 0 0 0 0
- pl. niet broedvogels 0/- - 0/- -
barrièrewerking
- trekvogels 0 0 0 0
- kustbroedvogels 0 0 0 0
- pl. niet broedvogels 0 0 0 0
verstoring
- kustbroedvogels 0 0 0 0
- pl. niet broedvogels - - - -
aanleg en verwijdering windpark 0/- 0/- 0/- 0/-
onderhoud windpark 0 0 0 0
effecten kabeltracé
gebruik kabeltracé 0 0 0 0
aanleg en verwijdering kabeltracé 0 0 0 0
aanlanding kabel 0/- 0/- 0/- 0/-
onderhoud kabeltracé 0 0 0 0
In de bovenstaande tabel is de beoordeling weergegeven van het energievriendelijk alternatief en het kabeltracé dat
aanlandt bij IJmuiden. Als de beoordeling van het omgevingsvriendelijk alternatief en/of de beoordeling van het kabel-
tracé naar Callantsoog afwijkt dan is dat tussen haakjes weergegeven.
8.4 Mitigerende maatregelen
Vogels
Mitigerende maatregelen vallen uiteen in aanpassingen die relatief gunstig zijn voor ter plaatse
verblijvende zeevogels, dan wel voor passerende trekvogels. Ook dient onderscheid gemaakt te
worden tussen de bouwfase, de operationele fase en de verwijdering.
Aanleg/verwijdering
De grootste effecten worden verwacht van het onderwatergeluid tijdens het heien, en in de
maanden dat er relatief grote aantallen verstoringsgevoelige zeevogelsoorten in het gebied
aanwezig zijn. Hoe vroeger in het jaar gebouwd wordt, hoe groter de verstoring zal zijn. Vanaf
juni tot en met september is nauwelijks een effect op zeevogels te verwachten, omdat de meest
verstoringsgevoelige soorten (Alk en Zeekoet, en eventueel ook duikers en zee-eenden) dan
elders verblijven. Een belangrijke mitigerende maatregel zou daarom zijn om pas na 31 mei met
de bouw te beginnen en voor 1 oktober te stoppen (met heien).
Het verdient de voorkeur om de werkzaamheden geleidelijk op te starten. Vogels krijgen hierdoor
de gelegenheid om het gebied te verlaten, eventuele gehoorbeschadiging wordt hierdoor
voorkomen.
Een mogelijkheid om onderwatergeluid tijdens het heien te reduceren kan bereikt worden door
de inzet van bellengordijnen (bubble curtains) rond de te heien palen of door helemaal niet te
heien door een andere bouwvorm te kiezen (bijv. gravity base fundering, welke ook in het kader
van dit MER wordt onderzocht).
Ter plaatse van het plangebied kan nog veel gewonnen worden door gericht onderzoek naar de
details van het voorkomen van verstoringsgevoelige soorten. Indien zou blijken dat deze soorten
al half mei vertrokken zijn uit het plangebied, zou eerder met de bouw gestart kunnen wor-
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 199 van 354

Vogels
den. De temporele resolutie van de huidige set gegevens ten aanzien van het rond het plangebied
voorkomen van deze zeevogels is nog volstrekt onvoldoende voor een dergelijke analyse.
Ten aanzien van de aanlanding van de kabel is de belangrijkste mitigerende maatregel een
goede locatiekeuze, dus aanlanden op een plek waar aansluitingsmogelijkheden zijn én geen
zwaarwegende natuurwaarden gemitigeerd of gecompenseerd dienen te worden.
Gebruik
Onduidelijk is of verdere inrichtingsmaatregelen nog effect sorteren op zeevogels omdat de mate
van verstoring van verschillende configuraties van windturbines, de stimulus voor verstoring,
alsook de mate waarin vogels uiteindelijk zullen wennen aan windturbines, niet bekend is. Op
grond van de eerste resultaten van de Deense studies moet worden aangenomen dat het windpark,
inclusief een zone van enkele kilometers eromheen, geheel gemeden zal worden door
duikers, Jan van Gent en alkachtigen, maar dat meeuwen en sterns er zullen blijven komen.
Deze mate van effect sluit een nadere fijnstelling aan de hand van verschillende inrichtingsvarianten
binnen het windpark uit; alleen op grotere afstand van het windpark kunnen inrichtingsvarianten
wellicht effect sorteren, als functie van de totale geluidsemissie van het windpark. Effecten
van inrichtingsvarianten als ashoogte, rotorlengte, draaisnelheid, kleur van de windturbines,
verlichting aan of rond de windturbines of configuratie van de windturbines op zeevogels, zijn
onbekend. Op dit moment kan daarom alleen gesteld worden dat een groter ruimtebeslag vermoedelijk
een navenant groter effect op de ter plaatse verblijvende zeevogels zal hebben. Configuraties
die dus tot een groter ruimtebeslag leiden (gemeten als de omtrek rond de buitenste
windturbines) zijn dus relatief ongunstig. Om deze reden lijken ook varianten met "corridors"
voor passerende vogels ongunstig, tenzij deze corridors zodanig breed zijn dat er sprake is van
open zee, zonder randeffecten van de aanpalende delen van het windpark. Vooralsnog is het
echter onduidelijk op welke afstand een windpark nog zeevogels verstoort en daarmee ook hoe
breed dergelijke corridors dan zouden moeten zijn.
Voor passerende trekvogels kunnen verschillende inrichtingsvarianten (ashoogte, rotorlengte,
draaisnelheid, kleur van de turbines, verlichting aan of rond de windturbines of configuratie van
de windturbines) wel een effect hebben, indien deze de detectiekans verhogen. Er zijn echter
geen onderzoeksgegevens beschikbaar waaruit zou kunnen blijken welke van deze maatregelen
een reële verbetering ten opzichte van een basisvariant zouden kunnen betekenen. Mogelijk
kan nog geleerd worden van de ervaringen die worden opgedaan bij de reeds bestaande windparken
OWEZ en Q7, hierdoor kunnen later wellicht nog belangrijke mitigerende maatregelen
worden geformuleerd.
Verlichting windturbines
De NAM heeft een van haar olieplatforms zo ingericht dat de verlichting uit kan (Van de Laar
2007). Dit is niet gebruikelijk, aangezien schakelaars vonken kunnen veroorzaken die op een
olieplatform niet gewenst zijn. Het aanbrengen van deze schakelaars had te maken met de grote
aantrekkingskracht van verlichte platforms op vogels. Er bleek dat na middernacht, na het
ontsteken van het licht op het platform en bij 80% bewolking, al na 7 minuten circa 200 vogels
bij het platform waren aangekomen. Na een half uur waren dat er al 4 tot 5 duizend. Aangezien
dit voor dit ene boorplatform een erg dure kwestie was, is onderzocht welk licht vogels het
meest aantrekt. Hanneke Poot, in opdracht van de NAM, toonde aan dat het uitmaakt wat voor
soort licht er wordt gebruikt. Rood en wit licht zijn erg nadelig voor de vogels. Blauw licht werkt
nauwelijks verstorend voor de trek. In blauw licht kunnen mensen op boorplatforms echter niet
werken. Groen licht is een goed alternatief; 80% van de vogels vliegt ongestoord verder. Dimmen
van het licht kan dit percentage nog verhogen. Voor windpark Callantsoog-Noord kan ook
worden overwogen om dergelijke verlichting toe te passen. Hierbij gaat het echter, in tegenstelling
tot de situatie op een offshore gasplatform, alleen om navigatieverlichting en niet (ook) om
werkverlichting. Omdat de werkverlichting veel sterker is dan de navigatieverlichting, valt nog te
bezien in hoeverre hier duidelijk winst te behalen valt. Er dient bovendien te worden nagegaan
in hoeverre dit past binnen de IALA-richtlijnen (IALA, 2004) en de wensen van het bevoegd gezag.
Het lijkt echter op voorhand geen goed idee om de masten te verlichten (floodlights), tenzij
met aangepaste lichtkleuren gewerkt kan worden. Wel kan de verlichting op (grote) werkschepen
een probleem vormen als deze vogels aantrekt gedurende donkere nachten terwijl de wind-
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 200 van 354

turbines draaien. Onderhoudswerkzaamheden dienen daarom ’s nachts vermeden te worden,
zeker gedurende de trekseizoenen.
Vogels
Verschillende configuraties
Het effect van een alternatieve vorm van het windpark (bijv. langgerekt, vierkant, ruitvormig etc.)
op risico's voor vogels is nauwelijks bekend. Zo zou een langwerpige of een ruitvorm, waarvan
de korte zijden c.q. de punten in noordzuid richting wijzen, gunstig kunnen zijn voor het aanvaringsrisico
als er één overwegende vliegrichting is en die vliegrichting bekend is. Langs de kust
overheerst de noordzuid trek, maar hoe verder je uit de kust komt (zoals bij Callantsoog-Noord
het geval is), hoe belangrijker relatief de oost-west trek (naar de Britse eilanden) wordt. De
noord-zuid oriëntatie speelt dan een minder grote rol. Daarnaast ziet een ruitvorm ervan boven
uit alsof het vogels die er op af vliegen aanzet om er geleidelijk langs te vliegen. Of dat zo werkt
is niet bekend. Er is dus onvoldoende bekend om een bepaalde voor vogels gunstigere vorm
van het windpark te adviseren.
Onderhoud
Onderhoud waarbij helikopters worden ingezet lijkt meer verstoring te genereren dan wanneer
schepen worden ingezet. Echter, wanneer het windpark vrij blijft van gevoelige zeevogels, zal
binnen het windpark de toegevoegde verstoring van helikopters kleiner zijn, verstoring langs de
aanvliegroutes blijft.
Verwijdering
Mitigatie tijdens de uiteindelijke sloop ligt vooral in de timing van de sloop: niet slopen wanneer
de dichtheden van verstoringsgevoelige soorten zeevogels hoog zijn. Daarnaast kan wellicht
een methode van slopen gevonden worden die relatief weinig geluid produceert of waarmee
snel de klus geklaard kan worden.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 201 van 354

9 Onderwaterleven
9.1 Inleiding
In dit hoofdstuk worden de mogelijke effecten van het windpark op het onderwaterleven besproken.
In dit hoofdstuk wordt alleen ingegaan op de levensvormen waarop een effect kan worden
verwacht. Dit beperkt zich tot dierlijke levensvormen. Ter plaatse van het plangebied valt met
een diepte van meer dan 20 m te weinig licht op de bodem en zijn onvoldoende mogelijkheden
voor aanhechting om de groei van planten in de vorm van vastzittende algen of wieren mogelijk
te maken.
Bij de beschrijving en analyse is in eerste instantie gebruik gemaakt van de beschikbare informatie
die is verzameld in het kader van het MEP-NSW (T-nul), het I-MER NSW [Grontmij, 2003]
en de daaraan voorafgaande studies. Deze informatie is vervolgens geactualiseerd door onderzoekbureau
IMARES (Institute for Marine Resources & Ecosystem Studies). Ook de eerste ervaringen
die zijn opgedaan bij de Deense offshore windparken Horns Rev en Nysted zijn in dit
hoofdstuk verwerkt.
In dit hoofdstuk worden de effecten van het windpark op onderwaterleven niet getoetst aan wet-
en regelgeving voor natuur. Dit komt aan de orde in hoofdstuk 13 (toetsing effecten aan wet- en
regelgeving voor natuur).
9.2 Huidige situatie en autonome ontwikkeling
9.2.1 Het plangebied als leefgebied voor organismen
Algemeen
De Noordzee wordt gekenmerkt door zijn grote uitgestrektheid en heeft een oppervlak van circa
572.000 km 2 . De Noordzee heeft een hoge natuurwaarde vanwege haar, in vergelijking met bijvoorbeeld
de Atlantische Oceaan, hoge biologische productiviteit. De leefomstandigheden voor
planten en dieren zijn op de Noordzee gunstig voor een hoge productiviteit. Dit komt door de
relatief hoge watertemperatuur (invloed warme golfstroom) en de goede menging van zeewater
(dankzij de relatief geringe diepte), waardoor de zuurstofconcentratie van het zeewater gelijkmatig
is verdeeld. Het Nederlandse deel van de Noordzee wordt het Nederlands Continentale
Plat (NCP) genoemd en heeft een oppervlak van circa 57.000 km 2 . Het NCP vormt de oostelijke
helft van de zuidelijke Noordzee.
Het NCP kan ecologisch gezien worden ingedeeld in een aantal hoofdgebieden:
open zee, het gebied zeewaarts van de doorgaande NAP -20 meter dieptelijn;
kustzone, het gebied tussen de doorgaande NAP -20 meter dieptelijn en het strand;
estuariene overgangswateren, het gebied met schorren, slikken, platen en geulen.
De begrenzing van deze gebieden is niet heel scherp. De doorgaande NAP -20 meter dieptelijn
vormt ongeveer de begrenzing van het gebied waar duikende vogels nog schelpdieren kunnen
vangen. Ook de bodemfauna begint vanaf deze diepte te veranderen. De grens waar de Kustzone
exact overgaat in de Estuariene overgangswateren is eveneens moeilijk te bepalen, omdat
er onder andere een geleidelijke overgang aanwezig is van zoet naar zout water, waarvan
de positie mede afhangt van de aanvoer van zoet water, die in de tijd sterk varieert. De doorgaande
NAP -20 meter dieptelijn wordt gezien als grens tussen de Kustzone en de Open zee.
De grens is voornamelijk gebaseerd op ecologische veranderingen in de fauna en niet zozeer
op fysische eigenschappen zoals de bodemsamenstelling.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 203 van 354

Onderwaterleven
Waterbeweging
Het gemiddelde getijverschil tussen eb en vloed langs de Hollandse kust neemt toe van Den
Helder (1,4 meter) tot Scheveningen (1,7 meter). Ter plaatse van het voorgenomen windpark
dat ter hoogte van Den Helder is gesitueerd en het bijbehorende kabeltracé ligt het gemiddelde
getijverschil rond de 1,4 meter. Ongeveer een uur na hoogwater is er in de bovenste waterlaag
een maximale getijstroom (ongeveer 1,3 meter per seconde) in noordoostelijke richting. Na
laagwater stroomt het water in tegenovergestelde richting, maar deze fase duurt langer en het
water bereikt daarbij een wat lagere snelheid [Hydrografisch Bureau, 1963]. Door de overheersende
zuidwestelijk wind loopt er onder gemiddelde omstandigheden tijdens laagwater een minimale
reststroom van ongeveer 0,05-0,1 meter per seconde [Pingree & Griffiths, 1979; Van
Rijn, 1994] langs de kust in noordoostelijke richting.
Deze reststroom langs de kust is 15-30 kilometer breed en zorgt onder andere voor transport
van rivierwater vanuit de Westerschelde, het Haringvliet en de Nieuwe Waterweg langs de kust
naar noordelijk gelegen gebieden zoals de Waddenzee (kustrivier). Ter hoogte van het windpark
heeft de reststroom een meer oostelijker component. Water afkomstig uit het Kanaal en
van de Engelse oostkust komt vanuit het zuiden en westen door het gebied heen stromen, richting
noorden en noordoosten. De kustzone is ondiep, dynamisch en de bodem bevat meestal
niet meer dan 4% slib. Het zwevend stofgehalte in de kustrivier bedraagt gemiddeld over het
jaar minder dan 10 mg/l. Vlak onder de kust bij rivieropeningen lopen de waarden op tot meer
dan 50 mg/l. In de winter zijn de zwevende stofgehaltes hoger dan in de zomer. In vergelijking
met de Open zee is de Kustzone ook rijker aan voedingsstoffen, zoals stikstof en fosfaat. Hierdoor
is de biomassa aan plantaardig en dierlijk plankton en de biomassa aan bodemdieren hoger
dan op Open zee. Het jaargemiddelde zoutgehalte varieert van minder dan 30 g/l bij de
mondingen van de grote rivieren tot 32 g/l ten noorden van de Waddeneilanden.
Waterkwaliteit
Het zoutgehalte in de zone "open zee" bedraagt circa 30-35 g/l op circa 30 tot 50 kilometer vanaf
het strand. Het zeewater langs de Hollandse kust bestaat uit zogenaamd continentaal kustwater.
In deze watermassa, die zich tot op een afstand van 40 kilometer uit de kust kan uitstrekken,
is een zoetwatercomponent herkenbaar van de rivierafvoer van de Schelde, Maas en
Rijn. Het zoutgehalte fluctueert enigszins, afhankelijk van de rivierwaterafvoer. Door de hogere
nutriëntenlast bevat het kustwater relatief veel fytoplankton en is het troebeler.
Langs de kust is er een duidelijke tweedeling in de waterkwaliteit. In een zone tot 5 kilometer uit
de kust worden chlorofylgehaltes gevonden die 10 maal zo hoog zijn dan in de zone tussen 5
en 40 kilometer [Van Scheppingen en Groenewold, 1990]. Het komt er op neer dat het meest
voedselrijke continentale kustwater als het ware als een rivier langs de Nederlandse kust
stroomt. Deze "kustrivier" is een waterzone van ongeveer 15-30 kilometer breed met een sterke
rivierinvloed, waarvan een groot deel in de Waddenzee belandt. De kustrivier bevat relatief veel
nutriënten en slib. Het slibgehalte is zo hoog dat het doorzicht veelal beperkend is voor de fytoplanktonproductie.
Daarbuiten ligt een overgangszone waar zowel licht als nutriënten de productie
van fytoplankton kunnen sturen. Onder de meeste weersomstandigheden ligt het windpark
net buiten deze kustrivier, maar bij aanhoudende oostenwinden en hoge rivierafvoeren,
kan de planlocatie net binnen de invloed van de kustrivier liggen.
Waterdiepte en bodemmorfologie
De waterdiepte in het plangebied varieert van 24 tot 36 meter (MSL). Het plangebied ligt zo ver
uit de kust (circa 30 kilometer) dat, afgezien van zandgolven en zandbanken, de zeebodem
vrijwel vlak is (met een helling kleiner dan 1:1.000). De in het plangebied aanwezige zandgolven
zijn kleinschaliger dan verder zuidelijk in de Zuidelijke Bocht. De gemiddelde lange termijn
verplaatsingssnelheid van zandgolven nabij de Hollandse kust bedraagt niet meer dan enkele
meters per jaar [Van Alphen en Damoiseaux, 1989; Schüttenhelm, 2002]. Het noordoosten van
het plangebied loopt door tot in een lokale verdieping van de zeebodem, op zeekaarten soms
aangeduid als het Diepe Gat. Dit is een belangrijk visserijgebied voor de (boomkor)vloten van
Den Helder en Texel.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 204 van 354

Onderwaterleven
Met name langs de (binnen)randen van het Diepe Gat liggen geliefde visstekken voor tong- en
scholvissers, zowel vanwege de hier aanwezige helling die blijkbaar visrijk is, als vanwege de
ligging binnen het verkeersscheidingsstelsel, zodat hier kan worden gevist zonder hinder van de
doorgaande scheepvaart. De bodem en het bodemleven worden hier dan ook sterk beïnvloed
door de boomkorvisserij. Deze vorm van bodemberoerende visserij wordt hier vooral met de
zware twaalf meter boomkor uitgeoefend en laat duidelijk zichtbare sporen op de zeebodem
achter. Deze kunnen dagen tot maanden lang zichtbaar blijven, afhankelijk van het weer. De
intensiteit van bevissing verandert op een bepaalde locatie ook voortdurend. Wanneer een vloot
schepen in een klein gebied opereert, kan een ware wirwar van sporen op de bodem worden
getrokken (zie figuur 9.1). De belangrijkste verstoring vindt plaats op de sporen zelf, daartussen
zal echter ook beïnvloeding zijn door het neerslaan van slib, dat wordt opgewerveld.
In de onderstaande figuur (multibeam opname) zijn duidelijk de parallelle sporen zichtbaar van
steeds twee boomkorren, die aan weerszijden van kotters (

Onderwaterleven
Bodemsamenstelling
In het plangebied wordt voornamelijk fijn tot middelgrof zand (210-300 m) aangetroffen. De
locatie ligt zo ver uit de kust en daarbij op dermate grote afstand van de stortlocaties voor baggerspecie
van de Nieuwe Waterweg en de haven van IJmuiden dat de input van sedimenten uit
deze bronnen gering is [Daan et al., 1997; Stutterheim, 1999]. Dit gezien de afstand van het
plangebied tot de dichtstbijzijnde baggerstortlocatie (circa 50 kilometer) en vanwege de kustparallelle
stroming. De afgelopen decennia zijn hoofdzakelijk door de rivierafvoer van de Rijn en
Maas verontreinigende stoffen (bijvoorbeeld zware metalen en organische verbindingen) in het
kustwater terechtgekomen. Deze stoffen kunnen schadelijk zijn voor het milieu wanneer ze
worden opgenomen in de voedselketen. Een deel van de verontreinigingen is gebonden aan
het sediment en zodoende opgeslagen in de bodem van de Noordzee. Voor de meeste stoffen
zijn de concentraties dicht onder de kust het hoogst. Er zijn echter ook mobiele bronnen van
verontreiniging (schepen). Doordat het gebied ligt ingeklemd tussen belangrijke noord- en zuidgaande
scheepvaartroutes zijn de gehaltes aan verontreinigende stoffen, afkomstig van verf
(van de scheepshuid) en van zogenaamde antifouling, daardoor verhoogd [Ten Hallers-
Tjabbes, 2003]. Dit geldt ook voor de planlocatie.
In de omgeving van het plangebied komt hardsubstraat voor in de vorm van scheepswrakken,
enkele offshore productieplatforms en hiermee geassocieerde pijpleidingen. Deze hebben een
heel eigen begroeiing en relatief rijke visfauna. De platforms hebben daarbij een veiligheidszone
van 500 meter waarbinnen geen schepen mogen komen en dus ook geen (boomkor)vissers:
de bodemfauna is hier nog relatief intact [Bergman et al., 2005].
9.2.2 Fytoplankton en zooplankton
Fytoplankton omvat alle vrijzwevende eencellige of meercellige algen in het zeewater. Ze gebruiken
zonlicht als energiebron voor hun groei, zijn de primaire producenten en vormen de onderste
trede in de voedselketen. De doordringing van licht in het water is essentieel. Het aanwezige
fytoplankton wordt uitgedrukt in chlorofylgehalte (bladgroen) en de primaire productie
(gram koolstof per vierkante meter per dag). De primaire productie omvat de daadwerkelijk lokaal
geproduceerde biomassa primaire producenten. Het chlorofylgehalte is een maat voor de
in het water aanwezige primaire producenten en omvat de lokale primaire productie plus de met
de stroming aan- en afgevoerde primaire producenten.
Bij hoge zwevend stofconcentraties dringt licht minder diep door in het water. Waar de zwevend
stofconcentraties het hoogst zijn, zoals bij de kust, is de fytoplankton productie dan ook lager
dan verder uit de kust. Naast licht, is de beschikbaarheid van voedingsstoffen (fosfaat, stikstof,
silicium) en kooldioxide belangrijk voor de groei van fytoplankton. De concentraties voedingsstoffen
zijn hoger in een smalle strook langs de kust. De totaal-nutriëntenconcentraties zijn ongeveer
evenredig met het zoetwatergehalte en daardoor erg gevoelig voor de menging van het
rivierwater in de Noordzee. De zeebodem speelt een belangrijke rol in de beschikbaarheid van
voedingsstoffen, omdat de bodem als een permanente of tijdelijke opslag van voedingsstoffen
fungeert. Afhankelijk van de beschikbaarheid van voldoende voedingsstoffen varieert de primaire
productie (de ter plaatse geproduceerde biomassa fytoplankton) sterk per jaar. In een smalle
voedselrijke strook langs de Hollandse Kustzone wordt de primaire productie vooral door de
beschikbaarheid van licht gelimiteerd en derhalve door het gehalte zwevend stof. Iets verder uit
de kust zijn voedingsstoffen (met name fosfaat) vaak beperkend. In de Zuidelijke Noordzee,
waar de slibgehaltes relatief gezien hoog zijn, is de primaire productie lager dan in de Noordelijke,
diepere en slibarmere, Noordelijke Noordzee.
In het voorjaar, als het zonlicht krachtiger wordt, neemt de primaire productie sterk toe en is er
sprake van een zogenaamde voorjaarsbloei (mei-juni, bij de hoogste zonnestand). Tijdens deze
bloei wordt het grootste deel van de opgeloste voedingsstoffen opgebruikt, waarna de concentratie
fytoplankton weer afneemt als gevolg van een tekort aan fosfaat (fosfaatlimitatie). Doordat
fosfaat in de zomer uit de zeebodem vrijkomt, neemt de fosfaatlimitatie in de zomer over het
algemeen af. Er kan zelfs een nieuwe najaarsbloei ontstaan.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 206 van 354

Onderwaterleven
Fytoplankton vormt de primaire producenten en vormt de onderste trede in de voedselketen.
Onder het fytoplankton komen enkele soorten voor die hinderlijk dan wel toxisch zijn. Voor de
bloei van deze algen lijkt het nutriëntengehalte een belangrijke factor te zijn [Veldhuis, 1987].
Het tijdstip en de grootte van de algenbloei heeft consequenties voor de rest van het ecosysteem,
omdat via bodemdieren en kleine vissen die fytoplankton eten, ook de groei van grotere
vissen en vogels wordt bepaald. Een late of geringe bloei zou bijvoorbeeld kunnen leiden tot
een verminderde vitaliteit van het bodemleven en daarmee tot een gebrek aan voedsel voor
vogels. Broedende vogels, zoals sterns, zijn een bepaalde periode sterk afhankelijk van de beschikbaarheid
van voldoende vissen voor hun jongen. Een verlate voorjaarsbloei van fytoplankton
kan derhalve consequenties hebben voor het broedsucces van deze vogels. Naast het fytoplankton
vormt ook het fytobenthos nog een belangrijke primaire producent. Deze op substraat
levende algen komen alleen in ondiep liggende en droogvallende substraten voor. In
overgangswateren vormen ze een zeer groot deel van de totale primaire productie. In zee spelen
ze geen rol, omdat het substraat op diepten zit, waar zonlicht niet of nauwelijks kan doordringen.
Zooplankton bestaat uit eencellige en meercellige dierlijke vrij, met de zeestromen mee zwevende
soorten. Het is een mix van vele soorten, zowel larven van bodemdieren en vissen tot
eencelligen. De samenstelling van het zooplankton is in de Noordzee slecht onderzocht en varieert
waarschijnlijk sterk van plaats tot plaats en van dag naar dag. Ze voeden zich met fytoplankton
en elkaar. Zooplankton wordt door bodemdieren en vissen gegeten.
9.2.3 Bodemdieren
Inleiding
In en op de bodem leeft het zogenaamde macrobenthos: ongewervelde dieren, zoals wormen
en schelpdieren, die veelal ingegraven in het zand leven en op de bodem kruipende zeesterren,
andere stekelhuidigen en kreeftachtigen. Ze voeden zich voornamelijk met fyto- of zooplankton.
Bodemdieren vormen een belangrijke voedselbron voor vissen, vogels en zoogdieren.
Veel bodemdieren zijn plaatsgebonden, of hun actieradius is dermate beperkt dat ze functioneel
gezien toch als weinig mobiel kunnen worden beschouwd. Door de geringe mobiliteit is het type
macrobenthos op een locatie een goede afspiegeling van de abiotische factoren die ter plekke
op de wat langere termijn hebben geheerst.
Binnen de groep van de (ongewervelde) bodemdieren is vooral informatie beschikbaar over de
groep van de in de bodem levende dieren, de infauna [o.a. Holtmann e.a., 1996]. Er komt als
gevolg van het gebruik van nieuwe technieken geleidelijk meer informatie beschikbaar over
soorten die meer aan het bodemoppervlak leven (epifauna) of in lagere dichtheden voorkomen
[Daan et al., 1997, Lavaleye et al., 2000].
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 207 van 354

Onderwaterleven
Figuur 9.2 Gebieden met een hoge diversiteit aan bodemleven op het Nederlandse Continentale
Plat [Lindeboom et al., 2005]
Het voorkomen van soorten wordt bepaald door de samenstelling van het sediment, de dynamiek
van het milieu, de troebelheid van het water, de waterdiepte en de watertemperatuur. Verder
verstoort boomkorvissen sterk omdat vrijwel de hele Noordzeebodem regelmatig wordt omgewoeld
en omgeploegd. Geschat wordt dat van gemiddeld de helft van de Noordzee iedere
vierkante meter 3 tot 4 keer per jaar wordt bevist, waarbij met een boomkor circa 20% wordt
verstoord [Rijnsdorp, 2006]. Hierdoor zijn de condities voor langlevende soorten, vaak schelpdieren,
zeer ongunstig. Het ecosysteem van de Noordzee bestaat als gevolg hiervan dan ook
hoofdzakelijk uit snelgroeiende opportunistische soorten (zowel bodemdieren als vissoorten).
De gebieden met het hoogste aantal soorten op het NCP bevinden zich in het noordelijke diepe
deel van het NCP. Direct ten noorden van de Waddeneilanden ligt ook een aantal kleine gebieden
met een relatief hoog aantal soorten bodemdieren. Langs de Hollandse kust is buiten de
Kustzone de diversiteit relatief laag.
Levensgemeenschappen
Een analyse van het hele Nederlands Continentaal Plat (NCP), inclusief de 12-mijlszone, laat
zien dat in het Nederlandse deel van de Zuidelijke Bocht op zandige sedimenten twee verschillende
bodemgemeenschappen worden onderscheiden [Holtmann et al., 1996]; een kustgemeenschap
en een offshore gemeenschap. Beide gemeenschappen tonen daarbij nog een
aanzienlijke overeenkomst [zie tabel 4 in Holtmann et al., 1996], onder andere door het optreden
van de worm Spiophanes bombyx. Deze soort is een indicatie voor het instabiele karakter
van het milieu van deze levensgemeenschappen. Veel van de macrobenthossoorten in dit gebied
hebben dan ook een lage levensverwachting, ze zijn hieraan aangepast door een snelle
voortplanting en een groot aantal nakomelingen. Deze soorten worden aangeduid als de zogenaamde
r-strategen.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 208 van 354

Onderwaterleven
Uit het jaarlijkse uitgevoerde macrobenthos-onderzoek, uitgevoerd in het kader van de Biologische
Monitoring Noordzee (BIOMON), blijkt dat over de periode 1986-1998 er weinig verandering
is opgetreden in de soortensamenstelling [Lavaleye, 2000; Lavaleye et al., 2000]. Ook de
positie van de onderscheiden levensgemeenschappen verandert daarbij niet [Holtmann et al.,
1999]. Hierbij moet echter worden opgemerkt dat er al lange tijd zwaar gevist wordt op de zeebodem,
waardoor gevoelige soorten, bijvoorbeeld die welke zich trager voortplanten goeddeels
uit het systeem verwijderd zullen zijn en het systeem aanzienlijk is opgeschoven richting pioniergemeenschap
[Philippart, 1998; Lavaleye et al., 2000]. De situatie van voor de visserij is
eigenlijk onbekend, maar anekdotisch materiaal van begin vorige eeuw suggereert een veel
rijker bodem (en vissen)leven.
De kustgemeenschap wordt vrijwel uitsluitend aangetroffen in een smalle zone langs de hele
Nederlandse kust [Van Scheppingen & Groenewold, 1990; Holtmann et al., 1999]. Voor de Hollandse
kust is deze zone slechts 5 kilometer breed en reikt ongeveer tot de 15 meter dieptelijn
(NAP). De kustgemeenschap wordt gekenmerkt door een groot aantal soorten, een hoge dichtheid
(met name van polychaete wormen) en een hoge biomassa (vooral van schelpdieren). Het
jaarlijkse uitgevoerde macrobenthos-onderzoek (BIOMON, RWS-monitoring) laat tussen 1990-
1998 in de kustzone een gemiddelde dichtheid zien variërend van 1.510-8.301 individuen/m² en
een gemiddelde biomassa variërend van 36,0-89,6 gram Asvrij Drooggewicht per vierkante meter
(AVDG/m²). Dit is de hoogste biomassa van het NCP. Een belangrijk deel hiervan wordt gevormd
door concentraties van tweekleppige schelpdieren (Bivalven). Dergelijke concentraties
kunnen langs de hele Nederlandse kust gevonden worden, maar door wisselend en veelal onvoorspelbaar
voortplantingsucces en sterfte komen de rijkste gebieden op wisselende locaties
voor. Uit recent onderzoek blijkt bovendien dat de dominantie tussen soorten is verschoven. De
Halfgeknotte strandschelp (Spisula subtruncata) was tot voor kort de dominante soort (in termen
van biomassa) in de kustnabije zone tot circa -20 m [Leopold, 1996] maar is recent verdrongen
door de Amerikaanse zwaardschede (Ensis americanus) [Perdon & Goudswaard,
2006]. Spisulabanken kwamen meestal tot circa 20 meter diepte voor de kust voor, en zeker
niet meer ter hoogte van het plangebied [Holtmann et al., 1996].
Binnen de offshore gemeenschap kan een overgangszone worden onderscheiden [Van Scheppingen
en Groenewold, 1990]. Kustwaarts wordt deze overgangszone scherp begrensd op 5
kilometer van het strand. Richting zee loopt de overgangszone tot ongeveer 20 kilometer uit de
kust en gaat daar geleidelijk over in het westelijk deel van de offshore gemeenschap. In de
overgangszone komt een relatief hoge dichtheid voor aan kreeftachtigen. Verder zeewaarts
wordt het benthos steeds meer gedomineerd door wormen. De biomassa van de tweekleppigen,
die voor bijvoorbeeld zee-eenden zo belangrijk zijn, is in het westelijke deel van de offshore
gemeenschap drie maal zo laag als in de overgangszone, maar in de kustzone is zij een factor
15 hoger. In de offshore gemeenschap domineren daarom andere soorten dan in de kustgemeenschap.
Buiten de overgangszone bevindt zich de offshore gemeenschap. Deze wordt qua dichtheid
gedomineerd door polychaeten. Zij heeft als kenmerkende soorten de polychaete wormen
Nephtys cirrosa, Magelona papillicornis en Spiophanes bombyx, de vlokreeftjes Bathyporeia
elegans, B. guilliamsoniana, Urothoe brevicornis en U. poseidonis. Voor de Noord- en Zuid-
Hollandse kust neemt de biomassa in zeewaartse richting snel af. De gemiddelde biomassa van
de offshore gemeenschap is met 13,6 gram AVDG/m² circa drie maal zo laag als de kustgemeenschap.
Grote en dichte schelpenbanken ontbreken, de biomassa wordt meer bepaald door
kreeftachtigen en stekelhuidigen. Alleen een soort als Donax vittatus (het zaagje) kan plaatselijk
in tamelijk hoge dichtheden voorkomen [Holtmann et al., 1996] en zou, als ze tenminste dichter
onder de kust zouden voorkomen in ondieper water, interessant kunnen zijn als voedsel voor
zee-eenden. Ter hoogte van het plangebied komen zee-eenden echter niet meer in noemenswaardige
aantallen voor omdat het hier te diep is. Het jaarlijkse uitgevoerde macrobenthosonderzoek,
uitgevoerd in het kader van de Biologische Monitoring Noordzee (BIOMON), laat
offshore in de Zuidelijke Bocht tussen 1990-1998 een gemiddelde dichtheid zien variërend van
1.098-2.010 individuen/m² en een gemiddelde biomassa variërend van 6,4-15,35 gram Asvrij
Drooggewicht per vierkante meter (AVDG/m²).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 209 van 354

Onderwaterleven
In het algemeen is de macrobenthos fauna in de offshore Zuidelijke Bocht weinig divers en ook
niet bijzonder rijk aan biomassa. Wel worden er hoge dichtheden van (kleine) dieren aangetroffen,
tot vele duizenden individuen per vierkante meter. Binnen dit relatief arme en eenvormige
patroon is echter een uitzondering gevonden voor twee meetstations ten westen van Noordwijk.
Hier werd een aanzienlijk hogere biodiversiteit gevonden [Lavaleye, 2000]. De reden hiervoor is
onduidelijk. Gezien de variatie tussen verschillende stations en de lage dichtheid aan bemonsterde
stations binnen het BIOMON programma, kan niet worden uitgesloten dat ook op de locatie
Callantsoog-Noord een relatief hoge diversiteit aan bodemleven te vinden is, maar hiervoor
zijn anderzijds ook geen directe aanwijzingen. Het plangebied voor het windpark ligt in zijn
geheel in het verspreidingsgebied van de offshore gemeenschap, een gemeenschap die voor
wat betreft de bodemfauna geen soortenrijke levensgemeenschap vertegenwoordigt [Lindeboom
e.a. 2005].
Soorten
Op het hele NCP zijn 448 soorten macrobenthos aangetroffen [Holtmann et al., 1996]. Voor de
soortengemeenschap die karakteristiek is voor de offshore Zuidelijke Bocht, noemen deze auteurs
een 20-tal soorten die als kwaliteitsindicator soorten gezien kunnen worden voor dit gebied
(zie tabel 9.1).
Tabel 9.1 Indicator soorten macrobenthos, offshore in de Zuidelijke Bocht [overgenomen uit
Holtmann et al., 1996]. Gegeven zijn de gemiddelde dichtheden (aantal per m 2 ) met standaard deviaties
(SD). Soorten die met *** zijn aangegeven worden door Lavaleye (2000) met name genoemd
als belangrijke soorten op twee opvallend rijke stations ten westen van Noordwijk (stations OFF32
en OFF33). Naast de indicator soorten uit deze tabel noemt Lavaleye (2000) ook nog Bathyporeia
elegans en Urothoe brevicornis als 'bijna altijd aanwezig' op deze twee stations
Macrobenthos soort (BIOMON surveys) Gemiddelde dichtheid SD
Amphiura filiformes 11 9
Bathyporeia guilliamsoniana *** 52 71
Callianassa subterranea 9 21
Chaetopterus variopedatus 7 6
Corophium voluntator 15 -
Eudorellopsis deformis 9 5
Glycera rouxii 3 -
Harpinia antennaria 1 1
Lumbrineris latreilli 4 4
Macoma balthica 59 95
Magelona papillicornis *** 399 1128
Mysella bidentata 29 31
Nephtys cirrosa *** 86 62
Nephtys hombergii 28 30
Pholoe minuta 10 13
Scoloplos armiger 65 118
Spiophanes bombyx *** 721 2360
Spisula subtruncata 454 1205
Tellina fabula 79 113
Urothoe poseidonis *** 231 359
Het BIOMON programma werkt met een boxcorer, die met grote precisie relatief kleine oppervlakten
bodem bemonsterd. Deze techniek is zeer geschikt voor soorten met een hoge abundantie,
maar soorten die schaars en wijd verspreid voorkomen worden makkelijk gemist. Voor
dergelijke soorten, zeker als ze relatief groot zijn en behoren tot de epifauna (niet in, maar op
het sediment levend) zijn andere bemonsteringstechnieken meer geëigend. Dergelijke soorten
kunnen alleen kwantitatief bemonsterd worden door grote oppervlakten af te vissen, met een
kor.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 210 van 354

Onderwaterleven
Vangsten van bodemdieren worden aan boord van vissersschepen niet vastgelegd, maar wel in
de zogenaamde SNS (Sole Net Surveys) van IMARES, ten behoeve van vis- en natuuronderzoek.
De SNS is een platvissurvey waarbij ook de bijvangst wordt genoteerd. De survey vindt
jaarlijks plaats in september en wordt uitgevoerd met een visserijonderzoeksschip met een 6 m
boomkor. De maaswijdte achter in het net (in de "kuil") is 40 mm en de vissnelheid bedraagt
3,5-4 knopen. Per vistrek wordt 15 minuten gevist, de vangst wordt omgerekend naar aantal
gevangen individuen per ha. Dit is dus een relatieve maat, die geen rekening houdt met de
netefficiëntie. Er wordt op verschillende afstanden tot de kust, op standaard locaties gevist. Het
kustgebied van België tot Denemarken (Esbjerg) wordt op deze manier bemonsterd. Er worden
10 standaard transecten bemonsterd die parallel zijn aan de kust of er loodrecht op staan, het
meest relevante deelgebied voor het windpark Callantsoog-Noord binnen dit programma is 660
(Den Helder raai).
Figuur 9.3 Deelgebieden en posities van de monsterstations van de SNS survey
In tabel 9.2 zijn de gemiddelde vangsten van macrobenthos (inclusief (pijl)inktvissen) weergegeven,
voor de Den Helder raai (660) die in de omgeving van het plangebied ligt, voor de stations
dieper dan 20 meter.
Tabel 9.2 De gemiddelde vangsten van macrobenthos (inclusief (pil)inktvissen) tijdens de
SNS surveys (1995 tot en met 2005), voor de Den Helder raai (660), voor de "off-shore" stations,
gedefinieerd als de stations dieper dan 20 meter. Gegeven zijn de gemiddelde vangst (aantallen)
per afgeviste hectare over alle stations die per dan 20 meter en alle jaren
Macrobenthos soort (SNS surveys) Den Helder raai
Aequipecten opercularis 0.04
Alloteuthis subulata 0.97
Anthozoa 5.15
Asterias rubens 728.09
Atelecyclus rotundatus 0.21
Buccinum undatum 0.01
Cancer pagurus 0.10
Carcinus maenas 0.02
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 211 van 354

Macrobenthos soort (SNS surveys) Den Helder raai
Chamelea galina 0.04
Corystes cassivelaunus 0.67
Crangon crangon 213.79
Donax vittatus 11.27
Echinidae 0.24
Echinocardium cordatum 4.64
Echinocardium sp. 0.75
Ensis sp. 33.40
Hyas sp. 0.33
Liocarcinus depurator 0.15
Liocarcinus holsatus 680.63
Liocarcinus marmoreus 0.16
Loligo sp. 0.07
Lunatia alderi 0.26
Macoma balthica 0.01
Macropodia rostrata 0.03
Mytilus edulis 0.02
Necora puber 0.05
Ophiura albida 3.17
Ophiura ophiura 493.30
Ophiura sp. 1016.89
Pagurus bernhardus 21.88
Pagurus sp. 71.37
Pirimela denticulata 0.05
Psammechinus miliaris 2.80
Sepia officinalis 0.02
Sepia sp. 0.01
Sepiola atlantica 0.08
Sepiola sp. 0.00
Spatangus purpureus 0.72
Spisula solida 0.03
Spisula sp. 0.02
Onderwaterleven
Uit bovenstaand overzicht blijkt dat soorten als Gewone Zeester (Asterias rubens), Gewone
Garnaal (Crangon crangon), mesheften (Ensis sp), Gewone Zwemkrab (Liocarcinus holsatus),
Gewone slangster (Ophiura ophiura) en heremietkreeftjes (Pagurus (bernhardus) het meest
gevangen worden. Schelpdieren, anders dan mesheften en zaagjes, worden nauwelijks aangetroffen,
evenals wormen of kleine kreeftachtigen. Zeeklitten (Echinocardium) komen wel in matige
dichtheden voor. Deze dieren leven op en in de zandbodem en vormen samen met schelpdieren
voedsel voor ondermeer de grote Noordzeekrab (Cancer pagurus).
In de nationale en internationale beleidskaders worden van de bodemdieren alleen de Noordkromp
(Artica islandica) en de Purperslak (Nucella lapillus) genoemd. Beide soorten worden
genoemd in de OSPAR rapporten.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 212 van 354

Onderwaterleven
Figuur 9.4 De verspreiding van de Noordkromp (Artica Islandica) op het Nederlands Continentaal
Plat [Lindeboom et al., 2005]
De Noordkromp speelt alleen een rol van betekenis in het Noordelijke deel van het NCP, ver
van het plangebied (zie figuur 9.4). De Purperslak komt voor op stenige bodems in de Kustzone
van Spanje tot en met de Noordzee. De soort is als beleidsoort opgenomen omdat het een indicator
is voor milieuonvriendelijke stoffen als TBT. De soort is een rover die schelpdieren eet en
komt op dit moment vrijwel nergens in de Nederlandse Kustzone voor, door het ontbreken van
geschikt biotoop.
9.2.4 Vissen
Soorten
Ter Hofstede et al. [2005] geven een overzicht van het voorkomen van vissoorten op het NCP
die vanuit het internationaal natuurbeschermingskader van belang zijn (zie tabel 9.3). Dit zijn de
soorten die specifiek genoemd worden in de Habitatrichtlijn, het OSPAR verdrag, de Nederlandse
Rode Lijst en/of zijn opgenomen in het Handboek Natuurdoeltypen van LNV.
Tabel 9.3 Vissoorten, belangrijk voor het internationale natuurbeleid op de Noordzee, met
hun voorkomen op het NCP
Vissoort Wetenschappelijke naam Voorkomen op NCP
Fint Alosa fallax Schaars maar toenemend. Komt vooral voor in en voor de
estuaria, ook enkele offshore waarnemingen.
Gevlekte Rog Raja montagui Zeer schaars op westelijk NCP.
Couchi’s Grondel Gobius couchi Nog niet zo lang bekende soort uit Cornwal en Cork. Niet
in Nederland.
Kortsnuitzeepaardje Hippocampus hippocampus In de Noordzee ter hoogte van den Helder uiterst schaars.
Vrij talrijke zomergast voor de Belgische kust, schaarse
gast voor Zeeland.
Langsnuitzeepaardje Hippocampus guttulatus Hoort niet thuis in Noordzee.
Houting Coregonuslavaretus oxy-
rinchus
Sinds 1940 uitgestorven op NCP, toenemend in IJssel-
meer, mede als gevolg van Deens uitzettingsprogramma.
Nog onduidelijk of de soort zich in Nederland voortplant.
Kabeljauw Gadus morhua Zit overal op NCP, dus ook in locatie Callantsoog Noord.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 213 van 354

Vissoort Wetenschappelijke naam Voorkomen op NCP
Reuzenhaai Cetorhinus maximus Zeer schaarse zomergast op NCP.
Onderwaterleven
Rivierprik Lampetra fluviatilis Schaars op NCP maar kan overal langs de Nederlandse
kust worden aangetroffen. Ook enkele offshore waarne-
mingen.
Steur Acipenser sturio Uitgestorven in Noordzee.
Vleet Dipturus batis Komt in zuidelijke Noordzee niet meer voor. Heeft zich
hier ook nooit voortgeplant; hooguit zijn ooit wel eens
Vleten uit De Noordelijke Noordzee naar het NCP afge-
dwaald.
Zalm Salmo salar Weer enkele waarnemingen. Zou in theorie ook in locatie
Callantsoog Noord gevonden kunnen worden.
Zeeprik Petromyzon marinus Komt overal langs de Nederlandse kust voor en er zijn
ook enkele offshore waarnemingen in zuidelijke Noord-
De lijst met soorten die van nationaal belang worden geacht voor visserijbeleid en natuurbescherming
is weergegeven in tabel 9.4.
zee.
Tabel 9.4 Mariene vissoorten, belangrijk voor het nationale
natuurbeleid op de Noordzee
Vissoort Wetenschappelijke naam
Adderzeenaald Entellurus aequoraeus
Ansjovis Engraulis encrasicolus
Botervis Pholis gunnulus
Diklipharder Chelon labrosus
Driedradige meun Gaidropsurus vulgaris
Dwergbot Phrynorhombus norvegicus
Dwergtong Buglossidium luteum
Elft Alosa alosa
Fint Alosa fallax
Geep Belone belone
Gevlekte gladde haai Mustelus asterias
Gevlekte griet Zeugopterus punctatus
Gevlekte rog Raja montagui
Glasgrondel Aphia minuta
Groene zeedonderpad Taurulus bubalis
Grote koornaarsvis Atherina presbyter
Grote pieterman Trachinus draco
Houting Coregonuslavaretus oxyrinchus
Kabeljauw Gadus morhua
Kleine pieterman Echiichthys vipera
Kleine slakdolf Liparis montagui
Kortsnuitzeepaardje Hippocampus hippocampus
Pijlstaartrog Dasyatis pastinaca
Puitaal Zoarces viviparous
Reuzenhaai Cetorhinus maximus
Rivierprik Lampetra fluviatilis
Ruwe haai Galeorhinus galeus
Schol Pleuronectes platessa
Schurftvis Arnoglossus laterna
Slakdolf Liparis liparis
Spiering Osmerus eperlanus
Stekelrog Raja clavata
Steur Acipenser sturio
Tong Solea vulgaris
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 214 van 354

Vissoort Wetenschappelijke naam
Trompetterzeenaald Syngnathus typhle
Vijfdradige meun Ciliata mustela
Vleet Dipturus batis
Vorskwab Raniceps ranius
Zalm Salmo salar
Zeenaald sp. Syngnathus
Zeepaardje Hippocampus ramulosus
Zeeprik Petromyzon marinus
Zeestekelbaars Spinachia spinachia
Zwarte grondel Gobius niger
Onderwaterleven
Voorkomen
Bij het reguliere visserijonderzoek op de Noordzee door IMARES, waarbij volgens vaste protocollen
het hele gebied wordt afgevist, wordt een grote diversiteit aan vissen gevangen. Verspreidingspatronen
en aantallen variëren per seizoen en laten daarnaast trends over een reeks
van jaren zien. Voor dit rapport zijn de vangsten uitgewerkt uit de ICES database voor de International
Bottom Trawl Survey (IBTS) voor de jaren 1991-1996 (toen vier maal per jaar in alle
vier de kwartalen werd bemonsterd) en voor 1996-2005 (toen alleen nog in het 1 e en 3 e kwartaal
werd gevist). De vistrekken uit dit programma, gedaan op het NCP voor de Noord- en Zuid-
Hollandse kust op diepten groter dan 20 m zijn samengevat in het rapport. Voor de IBTS wordt
standaard gevist met een zogenaamde GOV bodemtrawl (net met grote verticale opening, die
een zo groot mogelijke variatie aan vissoorten en vismaten vangt) met een maaswijdte van 2
cm. De visduur was 30 minuten, maar alle getallen (zie tabel 9.5) zijn uitgedrukt als gemiddelde
vangst (in aantallen vissen) per uur vissen, per kwartaal en per periode (1991-1996 en 1996-
2005).
De diversiteit aan zeevissen is groot. De diversiteit van de aanwezige vissoorten op het NCP is
ook erg heterogeen verdeeld over het NCP (zie figuur 9.5). De statistische onderbouwing van
de diversiteitsberekeningen is echter zwak [Lindeboom et al., 2005]. Hoogstens kan worden
gesteld dat voor in de Kustzone (ten noorden van IJmuiden) en in het meest zuidelijke deel van
het NCP relatief gezien een hoog aantal soorten te vinden is (zie figuur 9.5). Specifieke habitats
kunnen dan ook niet worden onderscheiden [Lindeboom et al., 2005].
Figuur 9.5 De diversiteit aan vissoorten op het NCP op basis van een analyse van twee monitoringprogramma's
van het RIVO [Lindeboom et al., 2005]
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 215 van 354

Onderwaterleven
De aanwezige soorten zijn voor een deel afhankelijk van meer dan één van de zones op het
NCP. De hoogste dichtheid aan vissen bevindt zich voor de kust van Noord-Holland, de Waddeneilanden
en het noordelijke deel van het NCP. Vooral in de Kustzone en de Overgangswateren
met veel opgroeiende vissen zijn de aantallen individuen hoog (o.a. Haring). Voor de residente
soorten in de Noordzee omvat het plangebied een relatief klein deel van hun totale verspreidingsgebied.
Trekvissen brengen slechts een deel van hun levenscyclus door in Open zee,
de brakke getijdenwateren en/of de zoete binnenwateren. Ze paaien bijvoorbeeld in het zoete
binnenwater en leven als volwassene in de Open zee. De Kustzone is daarbij slechts te beschouwen
als doortrekgebied.
De visdichtheid vertoont sterke fluctuaties van jaar tot jaar wat blijkt uit verschillen in jaarklassterktes
en door meerjarige trends. Een voorbeeld van het laatste is de sterke achteruitgang
van de Kabeljauw de laatste decennia, de recent sterk teruglopende productie van nieuwe jaarklassen
van Haring en Zandspiering (aantal vissen van een bepaalde leeftijd) of juist de sterke
recente toename van zeenaalden in de Noordzee [Harris et al., 2006].
Tabel 9.5 Gemiddelde dichtheden van de vissoorten, gevangen tijdens de IBTS surveys op
het NCP voor de Hollandse kust, buiten de -20 m dieptelijn, voor de jaren 1991-1996 en 1996-2005,
per kwartaal
Gemiddeld aantal per uur per kwartaal, 1991-1996 Idem, 1996-2005
Soort / kwartaal 1 2 3 4 1 3
Aal 0.07 0.01 0.08
Ansjovis 0.04 6.64 0.07 37.43 0.56 84.53
Bot 12.24 0.36 1.41 0.58 5.55 1.13
Diklipharder 0.2 0.16 0.06
Doornhaai 0.27 0.1 0.03 0.06
Driedoornige stekelbaars 0.97 0.48
Driedradige meun 0.12 0.03 0.02
Dwergbolk 14.24 2.26 46.07 2.84 6.45 11.35
Dwergtong 3.19 0.2 2.62 3.02 17.14 11.86
Effen smelt 0.36 1.03 1.33
Elft 0.13
Engelse poon 0.03 0.03
Fint 0.04 0.18 0.09 0.12 3.58
Geep 0.03 0.01
Gevlekte gladde haai 0.1
Gevlekte griet 0.05
Gevlekte pitvis 0.04 0.08
Gevlekte rog 0.05 0.11 0.72
Gewone zeebrasem 0.02
Gladde haai 0.03 0.03 0.1
Grauwe poon 2.04 38.26 9.06 5.57 2.77 3.08
Griet 0.08 0.11 0.38 0.02 0.03
Groene zeedonderpad 0.41
Grondel sp. 47.57 0.34 0.95 0.13 11.46 2.27
Grote pieterman 0.08
Haring 3150.69 1603.69 648.8 1091.83 2164.29 143.83
Harnasmannetje 0.43 0.57 0.16 0.5 0.57
Heek 0.03
Hondshaai 0.09 0.03
Horsmakreel 0.39 1091.98 6721.69 13435.87 2.25 11569.67
Kabeljauw 5.6 10.58 6.59 11.57 3.83 2.11
Kleine pieterman 52.09 616.21 349.32 226.06 97.79 449.67
Koekoeksrog 0.07 0.02
Lange schar 0.21
Makreel 1.88 325.52 1178.87 1290.16 2.13 860.48
Mul 0.78 3.28 10.49
0.02 24.86
Gemiddeld aantal per uur per kwartaal, 1991-1996 Idem, 1996-2005
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 216 van 354

Onderwaterleven
Pelser 0.35 5.22 17.69 174.5 830.94
Pitvis 1.99 3.51 17.37 3.39 1.65 5.3
Rasterpitvis 0.04 0.33 0.39 0.02
Rivierprik 0.02
Rode poon 0.04 1.78 2.6 2.93 1.41
Ruwe haai 0.8 0.02 0.17
Schar 487.12 381.2 475.93 376.07 512.01 359.48
Scharretong 0.08
Schelvis 0.08 0.78 0.02
Schol 36.42 20.58 69.53 45.32 68.14 17.52
Schurftvis 0.08 0.44 0.27
Slakdolf 0.03
Smelt 13.94 40.32 36.72 246.16 4.75 69.28
Snotolf 0.03 0.08 0.07 0.05
Spiering 0.08
Sprot 1922.27 12264.41 2528.75 8332.19 6221.22 3361.43
Steenbolk 4.32 3.71 0.83 7.9 1.05 0.18
Stekelrog 0.05 0.07 0.17 0.01
Tarbot 0.19 0.28 0.2 0.97 0.09 0.28
Tong 0.57 0.16 0.41 0.42 0.89 0.12
Tongschar 0.04 0.28 0.42 0.03
Vierdradige meun 0.43 0.16 0.41
Vijfdradige meun 0.03
Wijting 756.08 2601.7 658.15 1959.96 1505.89 298.82
Witje 0.04
Zandspiering sp. 1.68 10669.19 12.66 0.13 0.63 84.85
Zeebaars 0.04 0.1 0.07 0.38
Zeedonderpad 0.13 0.68 0.03
Zeekarper 0.1
Het internationale visserijonderzoek is grootschalig van opzet en heeft onvoldoende onderscheidingsvermogen
om harde uitspraken te doen over het precieze voorkomen van bepaalde
vissoorten binnen de contouren van het plangebied. Daarbij zijn vissen van nature mobiel en
zegt het ontbreken van een soort op een bepaalde locatie niet alles over het niet daadwerkelijke
voorkomen van die soort ter plaatse. Trekkende of zwervende vissen kunnen overal binnen hun
verspreidingsgebied worden gevangen en het ontbreken van dergelijke soorten in een bepaald
gebied sluit hun voorkomen aldaar nog niet uit.
Gesteld kan worden dat alle soorten die in tabel 9.5 voorkomen, ook in het plangebied op enig
moment kunnen voorkomen. De kans op voorkomen stijgt naarmate de soort in hogere gemiddelde
aantallen, dan wel in meerdere kwartalen in het plangebied is gevangen. Op grond van
de beschikbare gegevens kunnen geen goede schattingen worden gegeven van de aantallen
vissen die gemiddeld in het plangebied voorkomen.
Levensgemeenschappen
Tussen de Hollandse kustzone en het gebied ten noorden van de Waddenzee bestaat een
overeenkomst in de samenstelling van de visfauna. Deels wordt dit bepaald door de grote mobiliteit
van vissen. Daarnaast is het ook onwaarschijnlijk dat er wezenlijke verschillen in visfauna
zouden bestaan, gezien de kleine verschillen in milieuomstandigheden. Zowel de abiotische
milieukwaliteiten als het voedsel voor vissen verschillen nauwelijks binnen de kustzone en gewoonlijk
wordt er voor de hele Zuidelijke Bocht, met uitzondering van de kustzone, slechts één
gemeenschap onderscheiden [Daan et al., 1990, Daan, 2000, ter Hofstede et al., 2005].
0.01
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 217 van 354

Onderwaterleven
In de ondiepe kustzone, direct tegen het strand aan, komt een aparte visfauna voor. Zo komt
jonge Tarbot met een lengte van enkele centimeters uitsluitend in heel ondiep water voor (brandingszone).
Ook van andere platvissen (Griet, Schol en Schar) is bekend dat de kleinste exemplaren
in heel ondiep water voorkomen. Naarmate ze groeien zoeken ze steeds dieper water
op. Bij de concentratie van platvis in de zone dicht bij de kust speelt de beschikbaarheid van
geschikt bodemvoedsel een grote rol. Voor grotere Schol en Bot kan Spisula het hoofdvoedsel
vormen, voor Schar zijn alleen jonge schelpdieren van belang [Leopold, 1996]. Schol en Bot
voeden zich ook met siphonen (slurfachtige buisjes) van het Nonnetje (Macoma balthica) [De
Vlas, 1979], een schelpdier dat vrijwel uitsluitend in de zone tot 5 kilometer van het strand wordt
aangetroffen [Van Scheppingen en Groenewold, 1990]. Tegenwoordig eten veel bodemvissen
ook jonge exemplaren van de Amerikaanse zwaardschede (Ensis americanus) [Binnendijk,
2006]. De ondiepste delen van de kust hebben daarom een speciale betekenis. De soortenrijkdom
van bodemgebonden vis neemt toe van de Duitse Bocht richting de Zuidelijke Noordzee
[Rijnsdorp et al., 1995]. Genoemde auteurs verklaren dit doordat er in de Duitse Bocht een grote
temperatuurvariatie voorkomt. Voor zover een dergelijke gradiënt zich al zou manifesteren
langs de Hollandse kust zou eerder het tegenovergestelde verwacht mogen worden; de milieufluctuaties
die in het zuiden worden veroorzaakt door de instroom van de rivieren zullen namelijk
in noordelijke richting uitdempen. Bergman en Santbrink (1998) bevestigen dat er in de Zuidelijke
Bocht van de Noordzee een duidelijke kustgebonden verspreiding is van een aantal vissoorten
zoals Tong, Schar, Schol en grondels. Voor de Kleine Pieterman geldt het omgekeerde.
Bij geen van deze soorten is er voor de Hollandse kust echter een noord-zuid gradiënt zichtbaar,
terwijl ook in oost-west richting de visfauna over grote afstanden gelijksoortig is, van kust
tot offshore zone.
Paaiplaatsen en kinderkamer
De kustzone heeft een belangrijke functie als kinderkamer voor platvissen zoals Schol, Tong,
Schar, Tarbot en Griet, maar ook voor Haring, Kabeljauw en Ponen. Van de Schol in de Noordzee
is 90 procent van alle jongen afkomstig uit de kustzone van België tot Jutland, inclusief de
Waddenzee en de Zeeuwse stromen [Heessen, 1998]. Een- en tweejarige Schol bevindt zich
vooral binnen de 30-mijlszone, al is er de laatste jaren een zeewaartse uitbreiding van dit verspreidingspatroon
te zien [Grift et al., 2004]. De kinderkamergebieden van nul- en eenjarige
Tong liggen binnen de 12-mijlszone. Paai- en opgroeistadia zijn binnen dit gebied niet strikt
plaatsgebonden.
Ook in de diepere delen van de Noordzee bevinden zich gebieden die als paaigebied dienen
voor verschillende vissoorten [Heessen et al., 1999; ter Hofstede et al., 2005]. De meeste van
deze soorten produceren pelagische (zwevende) eieren, waardoor er geen relatie is met de onderliggende
bodem. Veel vissoorten kennen geen specifieke paailocaties maar paaien over een
zeer groot gebied. In de Noordzee zetten slechts enkele vissoorten (waaronder Haring, Zandspiering
en Harsmannetje) hun eieren af op het substraat. Ter Hofstede et al. (2005) hebben
recent de paaigebieden van de belangrijkste (commerciële) vissoorten in kaart gebracht. De
Haring paait niet in het plangebied omdat grindbedden, waarvan de Haring afhankelijk is voor
het afzetten van de eieren, ontbreken. Wijting paait wel in het uiterste westen van het NCP,
maar niet in het plangebied. Andere kabeljauwachtigen als Schelvis en Kabeljauw paaien niet of
nauwelijks (meer) op het NCP, hetzelfde geldt voor de Makreel. Schol en Tong paaien mogelijk
wel in het plangebied. Het zwaartepunt voor Schol ligt echter verder zuidwestelijk en dat voor
Tong dichter onder de kust. Soorten die zich min of meer als locale dieren gedragen (die zich
gedurende hun leven weinig verplaatsen en dus een kleine home range hebben), zoals Kleine
Pieterman of sommige grondels, zullen zich ook ter plaatse moeten voortplanten. Voor deze
niet-commerciële soorten zijn uit het visserijonderzoek echter geen nadere gegevens voorhanden
over verplaatsingen van individuen.
Ecoysteemrelaties
Vissen voeden zich voornamelijk met zoo- en fytoplankton en kleine bodemfauna. Vissen vormen
op hun beurt weer het voedsel voor roofvissen, visetende vogels en zeezoogdieren.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 218 van 354

Onderwaterleven
9.2.5 Zeezoogdieren
Soorten
In totaal zijn 8 soorten zeehonden en circa 25 verschillende soorten walvisachtigen in de Nederlandse
wateren waargenomen (zie tabel 9.6). Van de Walvisachtigen (Cetacea) is de Bruinvis
(Phocoena phocoena) de enige soort die met grote regelmaat in de Nederlandse kustwateren
wordt gesignaleerd. Witsnuitdolfijnen komen minder talrijk en meer onregelmatig voor in Nederlandse
wateren. Maar beide soorten worden als resident in ons land beschouwd, dat wil zeggen
ze zijn sinds 1970 vrijwel jaarlijks in ons land gezien [van der Meij & Camphuysen, 2006]. De
tuimelaar wordt gezien als een reguliere bezoeker of doortrekker (in 23 van de in totaal 36 jaren
die het werk van Van der Meij & Camphuysen (2006) omvat vastgesteld) en is daarbij een orde
schaarser dan de Witsnuitdolfijn. Tien walvisachtigen zijn onregelmatige bezoekers in de zuidelijke
Noordzee (in 4-18 van de in totaal 36 jaren vastgesteld) en vier soorten zijn dwaalgasten
(minder dan vier jaar aanwezig).
Alle zeezoogdieren die op het NCP voorkomen zijn beschermd in het kader van de Flora- en
faunawet. De meest talrijke, residente soorten (Bruinvis, Gewone Zeehond en Grijze Zeehond)
alsmede de Tuimelaar zijn bovendien beschermd in het kader van de Habitatrichtlijn (bijlage II
Habitatrichtlijn). Deze soorten worden hieronder besproken.
Tabel 9.6 Voorkomen van zeezoogdieren die in de Zuidelijke Bocht van de Noordzee (kunnen)
voorkomen. Een “X” in de eerste kolom geeft aan dat er beschreven gevallen zijn voor Nederland.
Bronnen: Reijnders & Brasseur (2003), van der Meij & Camphuysen (2006); Camphuysen &
Peet (2006) en Camphuysen (2007)
Soort Voorkomen in Nederlandse kustwateren
Pinnipeda
Gewone Zeehond Phoca vitulina resident
Grijze Zeehond Halichoerus grypus resident
Zadelrob Phoca groenlandica, dwaalgast
Klapmuts Cystophora cristata Cystophora cristata dwaalgast
Ringelrob Phoca hispida Phoca hispida dwaalgast
Baardrob Erignathus barbatus Erignathus barbatus dwaalgast
Walrus Odobenus rosmarus. Odobenus rosmarus. dwaalgast
Cetacea
Bruinvis Phocoena phocoena resident
Witsnuitdolfijn Lagenorhychus albirostris resident of ten minste een zeer regelmatige
gast
Tuimelaar Tursiops truncatus zeer regelmatige gast, maar in lage aantallen
Gewone Dolfijn Delphinus delphis regelmatige gast
Dwergvinvis Balaenoptera acutorostrata regelmatige gast
Gewone vinvis Balaenoptera physalus regelmatige gast
Potvis Physeter macrocephalus regelmatige gast
Gewone Spitssnuitdolfijn Mesoplodon bidens regelmatige gast
Griend Globicephala melas regelmatige gast
Butskop Hyperoodon ampullatus regelmatige gast
Witflankdolfijn Lagenorhynchus acutus regelmatige gast
Gestreepte Dolfijn Stenella coeruleoalba regelmatige gast
Bultrug Megaptera novaeangliae was dwaalgast, in recente jaren regelmatige
gast
Spitssnuitdolfijn van Blainville Mesoplodon densirostris dwaalgast
Beluga Delphinapterus leucas dwaalgast
Noorse vinvis Balaenoptera borealis dwaalgast
Grijze Dolfijn Grampus griseus dwaalgast
Orka Orcinus orca dwaalgast
Zwarte Zwaardwalvis Pseudorca sp. dwaalgast
Spitssnuitdolfijn van Gray Mesoplodon grayi dwaalgast
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 219 van 354

Onderwaterleven
Soort Voorkomen in Nederlandse kustwateren
Dwergpotvis Kogia breviceps dwaalgast
Spitssnuitdolfijn van Cuvier Ziphius cavirostris dwaalgast
Narwal Monodon monceros dwaalgast
Snaveldolfijn Steno bredanensis één dubieus geval, ca 1825
Blauwe Vinvis Balaenoptera musculus dwaalgast
Noordkaper Balaena glacialis uitgestorven in Noordzee, mogelijk een
recent geval
Grijze Walvis Eschrischtius robustus uitgestorven in Noordzee
In vergelijking met landzoogdieren is over het algemeen weinig bekend over het voorkomen van
zeezoogdiersoorten. Intensief onderzoek bij de Gewone Zeehonden met behulp van satelliettelemetrie
laat een zeer grote individuele variatie zien. De continue ruimtelijke en temporele
verschuiving van onder andere hun prooi, maakt dat de dieren in de Noordzee geen duidelijk
afgebakende foerageergebieden en trekroutes hebben [Brasseur & Reijnders, 2001; Brasseur
et al., 2004]. Daarbij ontbreekt het over het algemeen aan kennis over het relatieve belang van
specifieke gebieden op zee voor zeezoogdieren.
Bruinvissen
Voorkomen
Voor informatie over het voorkomen van de Bruinvis is het mogelijk gebruik te maken van waarnemingen
op zee tijdens speciale surveys of tijdens surveys die speciaal gericht zijn op zeevogels
maar die Bruinvissen meenemen. Deze geven naast relatieve dichtheden en fluctuaties
hierin ook de mogelijkheid een schatting te maken van de werkelijke aanwezige aantallen, na
correcties voor de dieren die niet gezien worden (c.q. onderwater waren). Data afkomstig van
het onderzoek voor OWEZ waarbij parallel aan de tellingen ook hydrofoonwaarnemingen werden
gedaan zijn in dit rapport gebruikt. Daarnaast bestaat een langjarige verzameling van
waarnemingen van Bruinvissen vanaf de Hollandse kust die een sterk toenemende trend in de
aantalsontwikkelingen aangeven [Camphuysen, 2005, 2006; Camphuysen et al., 2005b; Camphuysen
& Peet, 2006; http://home.planet.nl/~camphuys/Cetacea.html].
De overheid heeft voorzien dat de tweede generatie offshore windparken (alle windparken na
OWEZ en Q7) voorafgegaan wordt door het demonstratiepark OWEZ. Door gericht onderzoek
aan het OWEZ komt meer kennis beschikbaar over de effecten van een offshore windpark.
Hiermee kunnen de effecten van deze tweede generatie, verder zeewaarts gelegen, windparken,
beter worden ingeschat. Het OWEZ is gebouwd in 2006. Ten tijde van het schrijven van
deze MER wordt het zogenaamde T-1 onderzoek uitgevoerd, maar de eerste resultaten hiervan
zijn nog niet vrijgegeven. De in het I-MER NSW [Grontmij, 2003] gesignaleerde leemten in kennis
bestaan derhalve nog steeds. Onderzoek naar zeehonden ontbrak ten tijde van de bouw en
voorafgaand daaraan (de T-nul) geheel. Bruinvissen zijn wel gevolgd voor, en sinds de bouw
van OWEZ, onder andere door gebruik te maken van passieve akoestische apparatuur, waardoor
de variatie in voorkomen, zowel in ruimtelijke als in temporele zin, ter plaatse in kaart is
gebracht [Brasseur et al., 2004].
Het habitat van de Bruinvis bestaat uit kusten en estuaria, maar de soort wordt ook ver van de
kust aangetroffen en tot op diepten van meer dan 200 meter [Goodson, 1997; Read, 1997; Reid
et al., 2003]. Zijn leefgebied strekt zich uit van IJsland en de Noordkaap in het noorden, tot in
West-Afrika en omvat ook de hele Noordzee.
Voor 1950 was de Bruinvis talrijk aanwezig. Na 1950 werden bruinvissen steeds meer een
zeldzaamheid langs de Nederlandse kust, maar de soort is weer bezig aan een opmerkelijke
comeback. Uit incidentele waarnemingen en waarnemingen gedaan tijdens zeevogelsurveys, is
komen vast te staan dat Bruinvissen overal op het NCP voorkomen. Harde cijfers over aantallen
of dichtheden op het NCP zijn echter zeer schaars. Tegen het einde van de 20 e eeuw, werden
vooral in de winter en voornamelijk ten noorden van de Waddeneilanden bruinvissen gezien
[Bergman & Leopold, 1992]. Tot voor kort waren ze relatief schaars in de Zuidelijke Bocht,
vooral in de zomer [Baptist, 1987; Camphuysen & Leopold, 1993; Camphuysen, 1994; Reijnders
et al., 1995; Witte et al., 1998]. De afgelopen 15 jaar was er een jaarlijkse toename van het
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 220 van 354

Onderwaterleven
aantal meldingen van Bruinvissen langs de Nederlandse kust van ongeveer 40% [Camphuysen,
2005; http://home.planet.nl/~camphuys/Cetacea.html.] (zie figuren 9.6 en 9.7).
2500
2000
1500
1000
500
Club van Zeetrekwaarnemers
Toevallige waarnemingen
Bruinvissen per uur (CvZ)
0
1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006
Figuur 9.6 Vanaf de kust in het voorjaar (januari-juni) waargenomen Bruinvissen sinds 1970.
De blauwe lijn is gecorrigeerd voor de jaarlijks wisselende waarnemingsinspanning (data: Marine
Mammal Database, Kees Camphuysen; tot en met juni 2007). In het voorjaar zijn de aantallen voor
de Nederlandse kust het hoogst
Legenda
Figuur 9.7 Seizoenpatroon van het voorkomen van de Bruinvis in Nederland aan de hand van
de aantallen waargenomen dieren per 10-daagse periode, 1970-2006. Alle meldingen van bruinvissen
(tot en met juni 2006) zijn in deze figuur opgenomen. De verschillende kleuren geven een snelle
indruk van het aantal dieren (zie legenda) en het blijkt dat na een voorzichtige terugkeer in de
winter (december-maart) de bruinvis geleidelijk aan gedurende een steeds groter deel van het jaar
langs de kust te zien is. De maand juni levert tegenwoordig nog het kleinste aantal meldingen op
(data 1970-2003, Marine Mammal Database Kees Camphuysen; figuur overgenomen uit Leopold &
Camphuysen, 2006)
1.6
1.4
1.2
1
0.8
0.6
0.4
0.2
0
Uurgemiddelden (nu/)
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 221 van 354

Onderwaterleven
In de zomer zijn de aantallen lager, maar ook in deze periode lijken Bruinvissen aan een opmars
bezig. Bruinvissen kwamen tot voor kort in lage dichtheden voor in de Zuidelijke Bocht,
zeker in de zomer [Hammond et al., 2002]. Recent werk, zowel op zee als rond het OWEZ, als
vanaf de kust heeft echter laten zien dat het sinds het begin van de 21 e eeuw om duizenden
Bruinvissen gaat, met de winter als piekperiode in het voorkomen in de Zuidelijke Bocht [Brasseur
et al., 2004b, Camphuysen, 2005; Leopold & Camphuysen, 2006]. Goede dichtheidsschattingen
voor de hele Zuidelijke Bocht, of voor locatie Windpark Callantsoog-Noord, ontbreken
echter. De dichtheden bepaald voor de hele Noordzee [Hammond et al., 2002] of rond het
OWEZ [Brasseur et al., 2004b] kunnen niet simpelweg vertaald worden naar andere locaties in
de Zuidelijke Bocht, zoals hierboven al aangegeven. Uit de door Camphuysen (2006) verzamelde
waarnemingen van Bruinvissen die vanaf de Hollandse kust werden gezien komt echter
een duidelijk beeld naar voren. De presentie in de Nederlandse kustwateren is sterk toegenomen
en de soort is hier vooral in de winter (november tot en met april) in grote aantallen aanwezig.
Verder op zee kan de soort echter ook in andere maanden van het jaar in grote aantallen
voorkomen, al is de informatie hierover zeer fragmentarisch. Tijdens zeevogeltellingen rond het
OWEZ werden Bruinvissen ook in de meeste zomermaanden aangetroffen. Continue waarnemingen,
hier met behulp van akoestische "luisterstations", laten ook zien dat de dieren permanent,
zij het met aanzienlijke seizoensvariatie, van het gebied gebruik maken [Brasseur et al.,
2004b]. Ook meer anekdotische data laten zien dat er zelfs in de zomer grotere groepen bruinvissen
in de Zuidelijke bocht aanwezig kunnen zijn [Berggren et al., 2002; Camphuysen & Peet,
2006; http://home.planet.nl/~camphuys/Bruinvis.html). Deze waarneming past goed in het beeld
van een algemene toename van de soort in onze wateren, gepaard gaande met een seizoensverbreding.
Eerder in deze paragraaf is al uiteengezet dat zich in de Zuidelijke Bocht tegenwoordig
een significant deel van de in de Noordzee voorkomende bruinvissen kan bevinden, in
de orde van 5-10%, maar dat op grond van scheepstellingen nog geen schatting kan worden
gedaan voor de locatie Callantsoog-Noord. Een laatste bron van gegevens over het voorkomen
van Bruinvissen in Nederlandse wateren vormen de zeevogeltellingen per vliegtuig van Rijkswaterstaat-RIKZ.
Hierbij wordt om de twee maanden het hele NCP geïnventariseerd, waarbij
ook waarnemingen van zeezoogdieren worden verzameld. Er wordt echter niet gecorrigeerd
voor dieren die door de waarnemers worden gemist, zodat schattingen op grond van deze tellingen
een vermoedelijk grote, maar vooralsnog onbekende onderschatting in zich hebben.
Analyses van dergelijke tellingen, uitgevoerd door Thomsen et al. (2006), vanuit een meer geschikt
vliegtuig en bij gemiddeld beter weer hebben laten zien dat zeker tweederde van de
aanwezige dieren zal worden gemist. Een analyse van de meest recente (vijf jaren) telgegevens
van RIKZ laat echter zien dat in geen enkel seizoen meer dan 1 Bruinvis zich binnen het plangebied
zal bevinden (voor methoden van tellen en berekenen zie hoofdstuk 8 Vogels). Gezien
de dichtheden van Bruinvissen die bij scheepstellingen zijn vastgesteld rond het OWEZ gebied
[Brasseur et al., 2004] is dit een weinig realistisch laag aantal. Vooral in winter en voorjaar zijn
de dichtheden vermoedelijk hoger dan vanuit de lucht kon worden geschat, maar vooralsnog
ontbreken gerichte tellingen en goede schattingen van bruinvisdichtheden.
Populatie
Observaties van Bruinvissen langs de kust laten zien dat er tot voor kort een trend tot een sterke
toename van Bruinvissen in de zuidelijke Noordzee was, vermoedelijk ten koste van de
noordwestelijke Noordzee [Camphuysen, 2005, 2006; Camphuysen et al., 2005b; Camphuysen
& Peet, 2006; Macleod et al., 2007]. Een goede populatieschatting voor het NCP is echter niet
te geven omdat voor dit specifieke deel van de Noordzee nooit op Bruinvissen gerichte tellingen
zijn gedaan. Bij speciaal op Bruinvissen gerichte tellingen wordt veel moeite gedaan om na te
gaan welk deel van de aanwezige dieren wordt gemist, bijvoorbeeld omdat ze tijdens de passage
van de tellers te diep onder water verblijven [Hammond et al., 1995; 2002]. Dergelijk onderzoek
is in Nederland nooit gedaan, wel werden tijdens NCP-dekkende vliegtuigtellingen van
zeevogels ook Bruinvissen meegenomen. Baptist (1999) was de eerste die zich waagde aan
een schatting van de totale aantallen Bruinvissen op het NCP, voor zover zichtbaar tijdens de
passage van het vliegtuig. Hij kwam op een getal van minder dan 1.000 dieren voor de jaren
1984-1995 en op ruim 20.000 dieren voor de jaren 1996-1999. Osinga (2005) analyseerde de
RIKZ dataset nogmaals, maar nu voor de jaren 1991-2003 en bevestigde de doorgaande, oplopende
trend in aantallen.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 222 van 354

Onderwaterleven
Voor 2003 schatte zij echter een dichtheid van slechts 0.196 dieren per km 2 (gemiddeld voor het
hele NCP), wat zou neerkomen op een totale NCP populatie van ruim 11.000 dieren. Geert
Aarts (Wageningen IMARES, ongepubliceerd) analyseerde de data tot 2005 en schatte de totale
aantallen op circa 40.000 dieren. Deze drie schattingen hebben gemeen dat ze uitkomen op
een tot enkele tienduizenden dieren, niet gecorrigeerd voor dieren die tijdens de tellingen werden
gemist. Ze komen alle uit de "grijze" literatuur en een "hard" populatiegetal is, gezien dit
punt en de grote statistische onzekerheden die gepaard gaan met deze schattingen, vooralsnog
niet te geven.
Op grond van het werk in het kader van de T-nul studie OWEZ werd tijdens scheepstellingen in
een onderzoeksgebied van 4.055 km 2
ter hoogte van Egmond een maximale dichtheid van 0.83
dieren per vierkante kilometer gevonden in februari 2004 [Brasseur et al., 2004]. Dit is echter
een waarneming in slechts een bepaald jaar en vooralsnog staat niet vast in welke mate deze
aantallen ook voor andere jaren gelden. Geëxtrapoleerd naar het hele NCP, dat circa 13 keer
zo groot is als het toen geïnventariseerde gebied, zou dit neerkomen op ruim 40.000 Bruinvissen
en geëxtrapoleerd naar de hele Noordzee op circa 500.000 dieren. Dit laatste is twee maal
zo veel als het aantal dieren dat hier verondersteld wordt voor te komen, volgens de enige wetenschappelijk
verantwoorde aantalsschatting die beschikbaar is [Hammond et al., 2002]. Dit
geeft aan dat de aantallen dieren rond OWEZ in 2004 zijn overschat, of dat er toen onevenredig
veel dieren voor de Nederlandse kust voorkwamen. De aantallen waren toen sinds het begin
van min of meer systematische tellingen onevenredig hoog en elders in de Noordzee was sprake
van duidelijk verlaagde aantallen, dus vermoedelijk was het laatste het geval. Deze situatie
is echter wellicht niet duurzaam want in 2007 lijken de aantallen Bruinvissen voor de Nederlandse
kust weer afgenomen (zie figuur 9.6 en http://home.planet.nl/~camphuys/Cetacea.html,
voor updates).
Voedsel
Aan de Bruinvis is in Nederland slechts beperkt onderzoek gedaan aan het dieet. De meest uitgebreide
studie is die van Santos (1998) en Santos & Pierce (2003), die een groot aantal gestrande
Bruinvissen rond de Noordzee aan maagonderzoek onderwierpen (zie tabel 9.7). De
prooikeuze is verrassend divers en omvat naast rondvissen ook veel platvis en ongewervelden.
Vis overheerst echter als prooi (>95%) en binnen de categorie vissen worden vooral kabeljauwachtigen
(uitgedrukt in prooigewicht) gegeten en grondels (uitgedrukt in aantallen vissen).
Voor zijn voedsel lijkt de Bruinvis, net als de Zeehond, niet erg specifiek. In de Noordzee worden
zowel kabeljauwachtigen zoals wijting, schelvis en kabeljauw, als zandspieringen, platvissen
en grondels gevonden [Santos & Pierce, 2003]. Grondels lijken recent van veel groter belang
geworden, mede door het ineenstorten van bestanden van eerder geprefereerde prooien,
zoals de wijting [Leopold & Camphuysen, 2006; Debruyne & Folmer, 2007].
Tabel 9.7 Overzicht van de prooien van Bruinvissen in Nederland. De reconstructie is gemaakt
op grond van gehoorsteentjes van vissen, die werden aangetroffen in de magen van dode
Bruinvissen die aangespoeld werden gevonden op de Nederlandse stranden [N=62; Santos 1998].
Het relatieve belang van alle prooien is uitgedrukt als % van de magen, % op aantalsbasis (aantallen
prooien) en % gewichtsbasis (van alle prooien samen). Meer recent werk laat een verschuiving
zien van wijting als belangrijkste prooi, naar grondels [Leopold & Camphuysen, 2006; Debruyne &
Folmer, 2007; Leopold et al., in prep.]
Prooisoort % voorkomen % aantal % gewicht
Vissen 98.40 97.16 97.04
Haring (Clupea harengus) 11.30 0.98 1.73
Sprot (Sprattus sprattus) 4.80 0.16 0.13
Alle haringachtigen 14.50 1.29 1.86
Kabeljauw (Gadus morhua) 9.70 0.19 3.34
Schelvis/Koolvis/Pollak 1.60 0.01 0.06
Wijting (Merlangius merlangus) 51.60 4.51 78.65
bolken (T. esmarkii, T. minutus, T. luscus) 17.70 0.36 1.43
Alle kabeljauwachtigen 69.40 6.87 85.89
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 223 van 354

Onderwaterleven
Prooisoort % voorkomen % aantal % gewicht
Horsmakreel (Trachurus trachurus) 1.60 0.02 -
zandspieringen (Ammodytes spp.) 24.20 2.18 2.78
pitvissen (Callionymus spp.) 6.50 0.09 0.05
Grondels 45.20 86.14 6.41
Schurftvis (Arnoglossus laterna) 1.60 0.04 -
Schar/Schol/Bot (Platichthydae) 1.60 0.01 -
Tong (Solea solea) 1.60 0.08 0.05
Alle platvissen 4.80 0.15 0.05
Vis ongedetermineerd 24.20 0.42 -
Cephalopoda 38.70 2.57 2.96
Sepia sp. 1.60 0.01 0.02
Sepiola atlantica 16.10 0.74 0.14
Sepietta oweniana 4.80 0.11 0.06
Loligo forbesi 8.10 0.27 2.03
Alloteuthis subulata 16.10 0.93 0.37
Cephalopoda sp. 9.70 0.21 -
Crustacea 9.70 0.12 -
Polychaeta 14.50 0.12 -
Overige weekdieren 3.20 0.03 -
Witsnuitdolfijnen en Tuimelaars
Aantallen Witsnuitdolfijnen en Tuimelaars in Nederlandse wateren zijn feitelijk onbekend. De
dieren zijn meestal te schaars op het NCP om bruikbare data op te leveren bij reguliere (zeevogel)surveys.
Alleen Baptist (1999) waagt zich aan een voorzichtige populatieschatting voor de
jaren 1984-99 en komt op een dichtheid van 0,5 tot 3,5 “groepjes” per 1.000 km 2 (groepsgrootte
niet gegeven). Zijn extrapolatie van gemiddelde aanwezigheid komt uit op 160 groepjes voor
het hele NCP.
Witsnuitdolfijnen worden jaarlijks ook gezien en gemeld door zeetrektellers aan de kust en een
grote variatie aan waarnemers op allerlei schepen
(http://home.planet.nl/~camphuys/Cetacea.html). Het aantal waarnemingen per jaar is stijgend
(Baptist (1999) zag in de jaren 90 een afname), deze (recente) toename wordt ondersteund
door toenemende aantallen dieren die op onze kusten stranden [Camphuysen & Peet 2006].
Jaarlijks worden tegenwoordig circa 100-200 levende dieren gemeld. De dieren worden in alle
maanden van het jaar gezien, maar de aantallen meldingen zijn relatief laag van augustus tot
oktober, wat mogelijk samenhangt met hun voortplanting. Ze krijgen hun jongen vermoedelijk
verder naar het (noord)westen, in gebieden waar de soort doorgaans veel talrijker voorkomt
[Camphuysen & Peet, 2006].
Tuimelaars zijn vermoedelijk nog veel schaarser dan Witsnuitdolfijnen. De meeste waarnemingen
betreffen enkelingen of kleine groepjes, sommige dieren blijven langere tijd hangen op bepaalde
locaties. Enkele van deze "zonderlingen"’ gingen tenslotte dood en bleken ziek [Camphuysen
& Peet, 2006].
Een opmerkelijke afwijking van het tot dan toe bekende patroon van “af en toe een Tuimelaar”
vond plaats in augustus en september 2004. Tot tweemaal toe trok een grote groep Tuimelaars
langs de Noord-Hollandse kust noordwaarts om bij Den Helder de Waddenzee in te zwemmen.
Het ging hier om tussen de 50 en 120 dieren, een groot deel van de hele Noordzeepopulatie die
zich normaal in noordoost Schotland bevindt en circa 130 dieren telt [Leopold, 2004; Camphuysen
& Peet, 2006]. Andere (kleinere) groepen leven voorbij het Nauw van Calais in het Kanaal.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 224 van 354

Onderwaterleven
Wellicht komen deze zuidelijke dieren tegenwoordig ook soms tot op de hoogte van het NCP,
getuige ook de toename van de aantallen waarnemingen in België
(http://www.zeezoogdieren.org). Er is, op grond van de RIKZ vliegtuigtellingen, één populatieschatting
gemaakt van aantallen Tuimelaars op het NCP tijdens een vermeende invasie in de
zomer van 1990. Vogeltellers van RIKZ zagen toen, verspreid over het NCP vanuit hun vliegtuig
dolfijnen die ze identificeerden als Tuimelaars. De meeste van deze dieren werden gezien in
juni 1999; 14 groepjes Tuimelaars gezien met totaal 32 exemplaren. Geëxtrapoleerd naar het
gehele NCP kwam dit neer op een dichtheid van 8,3 groepen (van gemiddeld 2,29 dieren) per
1.000 km 2 , ofwel een totaal aantal voor het NCP van zo’n 1.000 dieren. Deze waarnemingen
worden echter niet gestaafd door bewijs (foto’s) of door waarnemingen van anderen en het is
volstrekt onduidelijk waar deze aantallen dieren vandaan zouden moeten komen. Binnen de
hele Noordzee (en ruime omgeving) zijn dergelijke aantallen niet voorradig. De vogeltellers van
RIKZ zagen nog geruime tijd nadien “Tuimelaars” op het NCP (zie figuur 9.8), maar na 1993
was deze influx weer voorbij.
Figuur 9.8 Links: waarnemingen van “Tuimelaars” door RIKZ vogeltellers in juni 1990. De
stippen geven verschillende groepsgroottes weer, variërend van 1 tot 5 dieren [Sula 4: 119].
Rechts: de aantalsontwikkeling volgens de RIKZ tellingen [Baptist, 1999]
Zeehonden
Voorkomen
Kennis over de Gewone Zeehonden in het plangebied is vooral gebaseerd op een beperkt aantal
dieren dat gezenderd werd in de Waddenzee en het Deltagebied. Op basis van dat werk is in
combinatie met kennis over de populatiegrootte een verspreidingsmodel gemaakt van de aanwezigheid
van deze dieren in de Zuidelijke Bocht. Directe waarnemingen van deze diersoort op
zee zijn relatief zeldzaam, mogelijk doordat zeehonden schepen (met waarnemers) ontwijken
vanwege hun gevoeligheid voor scheepsgeluiden. Zogenaamde expert judgement wordt daarom
gebruikt om in te schatten in hoeverre er overlap kan worden verwacht tussen de verspreidingsgebieden
van de dieren en windpark Callantsoog-Noord. Voor de Grijze Zeehonden zijn
de zenderdata uit dit gebied nog te beperkt om mee te nemen in de overwegingen. Op de Razende
Bol, op circa 35 km van het plangebied, verzamelen zich echter geregeld enkele honderden
Grijze Zeehonden en gezien zenderwerk elders [met name in Schotland, McConnell et al.,
1994; 1999; Aarts et al., 2008] kunnen Grijze Zeehonden van de Razende Bol het plangebied
Callantsoog-Noord gemakkelijk bereiken.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 225 van 354

Onderwaterleven
Bij gebrek aan adequate zenderdata, zal hier het gedrag van de Gewone Zeehond als model
dienen. Als input voor het verspreidingsmodel zijn de zenderdata tot en met 2001 gebruikt. Kort
daarna crashte de populatie als gevolg van een zeehondenvirus en was de verspreiding, en
zeker de aantallen, niet te vergelijken met de huidige toestand. Nadien zijn weer enkele zeehonden
gezenderd, voor de volledigheid zijn deze datapunten weergegeven in figuur 9.9.
Zeehonden komen geconcentreerd voor in de Waddenzee en Delta, waar ze rustige zandplaten
gebruiken om te rusten. Meer dan 80% van hun tijd wordt echter doorgebracht op een afstand
van 10-200 km van deze platen, veelal op de Noordzee [Brasseur et al., 2004b]. Zo is er geregeld
uitwisseling tussen de Waddenzee en Delta, maar de locatie Callantsoog-Noord ligt dermate
ver offshore dat dit geen belemmering kan opleveren voor deze trekbewegingen (geen
barrièrewerking).
Wanneer ze niet zwemmen, verkiezen de Gewone Zeehond in Nederland droogvallende zandbanken
waar ze gedurende laagwater op de kant kunnen komen. Grijze Zeehonden worden
hier ook gezien, maar lijken een voorkeur te hebben voor banken die hoger zijn en dus langer
droog liggen. Gedurende de voortplanting en de verharingsperiode worden hier de grootste
concentraties zeehonden aangetroffen. Voor de Grijze Zeehonden is de voortplantingsperiode
in december-januari, terwijl de verharing in maart-april plaatsvindt. De Gewone Zeehonden krijgen
hun jongen juist in juni-juli en verharen in augustus-september. Men zou kunnen aannemen
dat in deze periodes er relatief minder dieren in open zee zijn.
Verreweg het grootste deel van de dieren maakt gebruik van de banken ten westen van Terschelling
om aan land te komen. Een andere belangrijke rustplaats ligt op de Razende Bol, ten
westen van Den Helder, op relatief kleine afstand tot het plangebied Callantsoog-Noord. Een
derde belangrijke rustplaats bevindt zich in de Voordelta, op de Bollen van de Ooster. Hier werd
een (voorlopig?) maximum geteld van 170 dieren in mei 2005 [Strucker et al., 2006].
Beide zeehondensoorten vertonen grote individuele variatie in de frequentie waarmee foerageertochten
worden ondernomen, de afstanden die daarbij worden afgelegd en de gebieden die
worden bezocht. In het algemeen is de kennis over het gebruik van de Noordzee door zeehonden
relatief nieuw en dus beperkt. Alleen van de Gewone Zeehond heeft men gegevens verzameld
over het voorkomen in Nederlandse wateren [Reijnders et al., 2000; Brasseur & Reijnders,
2001; Brasseur et al., 2004b]. Voor de Grijze Zeehond is gebruik gemaakt van kennis verzameld
in het buitenland, met name Groot-Brittannië [Matthiopoulos et al., 2004; Aarts et al.,
2008]. Data uit de Nederlandse wateren ontbreken nog. Van beide soorten zeehonden mag
worden aangenomen dat de grootste concentraties in de buurt van de ligplaatsen zullen worden
aangetroffen en de dieren vervolgens, afhankelijk van de dan aanwezige prooien, uitwaaieren
over de Noordzee. Tot op heden zijn geen "hotspots" op zee geïdentificeerd waar hogere concentraties
zeehonden foeragerend worden waargenomen, maar het aantal gevolgde dieren is
nog zeer gering [zie figuur 9.9, Brasseur et al., 2004b]. De modeluitkomsten geven de verspreiding
van de Gewone Zeehond op de Noord- en Waddenzee, uitgedrukt in dichtheden (aantal
per km 2 ). Hierbij moet wel bedacht worden dat het hierbij om zeer mobiele dieren gaat. Een
dichtheid van 1 per km 2
betekent daarom niet dat slechts een individu verstoord zou kunnen
worden, het betekent dat op ieder moment een individu verstoord zou kunnen worden. Doordat
de zeehonden voortdurend door het plangebied heen kunnen zwemmen, zal het over een langere
tijd gerekend cumulatief (bijvoorbeeld over een heel jaar) om veel meer verschillende individuen
gaan. Er is nog te weinig bekend van bewegingen van individuele zeehonden om uitspraken
te kunnen doen over het aandeel van de hele Waddenzeepopulatie dat zich periodiek
zo ver offshore ophoudt, dat een locatie als Callantsoog-Noord doorkruist zou kunnen worden.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 226 van 354

53°N
4°E
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
! !
!
! !
!
!
!
!
!
! ! ! ! !
!
! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! !
!
!
!
! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! !
!
!
!
! !
! ! !
!
! !
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!!
!
!
!
!
!
! !
!
! !
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
! ! !
! !
!
!
!
!
!
!
!
! ! ! !
!
!
! ! ! ! !
!
!
! !
! ! ! !
! !
!
!
! ! ! !
!
! ! !
! ! ! ! !
!
!
!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! !
!
! ! ! ! ! ! ! ! !
!
!
! ! ! ! ! !
!
!
!
! ! !
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! !! ! !
! !
!
! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
!
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! !!
! ! ! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
!
!
! ! ! ! ! !
!
!
! !
!
! ! ! ! ! !
!
!
! !
! ! ! ! !
!
!
!
!
! !
!
! !
! !
!
! !
! !
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
! !
!
! !
!
!
!
!
! !
! !
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
! !
!
!
! !
!
!
!
! ! !
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! ! !
!
!
!
!
! ! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
! ! !
! !
! !
!
!
!
!!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
! !
!
! ! ! ! ! !
!
!
! ! !
!
! !
!
! !
!
! ! !
!
! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! !
!
! ! ! ! ! !
!
!
!
!
!
! ! ! ! !
!
! ! !
!
! !
!
!
!
! ! ! !
!
! ! ! !
!
!
! ! !
!
!
!
! !
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! ! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
! !
!
!
!
!
! ! ! ! !
! !
!
!
! ! ! !
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
! !
!
!
!
! !
!
! !
!
!
!
!
! ! !
!
! !
! !
! !
! !
! !
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! ! !
!
! !
! !
!
!
!
!
!
!
! ! !
!
! !
! !
! ! !
! !
!
!
!
! !
! ! !
! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! !
!
!
! ! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
!
!
!
! ! ! ! !
! ! !
!
!
! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! !
! ! !
!
!
! ! !
!
! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! !! !
!
! !
!
! !
! ! ! !
! !
!
!
!
! !
!
! ! ! ! ! !
! !
! ! ! !
!
!
!
!
! ! ! ! ! ! !
! !
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
! !
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
! ! ! !
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
! ! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
! ! !
! !
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
! !
! ! ! !
!
! ! !
!
!
!
! !
!
!
! !
! !
!
!
!
!
!
! !
!!
!
! !
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
! ! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! ! ! ! !
! !
!
! ! !
! ! ! ! ! ! !!
! ! ! !
!! ! ! ! !
! !
!
! !
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
! !
! !
!
!
! ! !
!
! ! !
!
!
!
! !
!
! ! !
!
! ! ! !
! !
!
! ! ! !
!
!
!
!
!
! !
! !
!
!
! !
! !
! !
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !!
!
! !
! !
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! ! !
!
!
!
! !
!
!
!
! ! !
!
!
!
! !
! ! !
!
!
!
!
! ! ! ! !
! ! ! !
!!
!
! !
! !
! ! ! !! !
!
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! !
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
!
! !
! !
!
! !
! !
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
! !
!
!
!!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
! !
!
! !
!
!
!
!
! ! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
! ! !
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! ! ! !
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
! !
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! ! !
!
! ! ! !
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
! !
!
!
!!
! !
! !
! !
!
!! ! !
! ! ! ! ! !
!
!
! ! ! ! !
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! ! !
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
! !
! ! !
!
! !
! ! ! !
! ! !
!
! ! ! ! ! ! !
! !
!
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! ! !
! !
!
! !
!
! ! ! ! !
! ! ! ! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
! !
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
! ! !
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!!
!
!
!
!
!
! ! !
! ! !
! !
!
!
!
! !
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! ! !
! ! ! !
!
!
! ! ! !
!
! !
! ! ! ! !
!! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! !
! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! !
!
! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
! ! !
!
! !
!
!
! !
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
! ! ! !
! ! !
! !
!
! ! !
! ! ! !
!! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! !
!
!
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! !
!
!
!
! !
! ! ! !
!
! !
!
!
! !
! !
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
! !
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
! !
! !
! ! ! !
! !
!
! !
!
! ! !
!
! ! !
! !
! ! !
!
!
! !
!
! !
!
! !
! !
! !
!
! !
! !
!
!
! !
! !
!
!
!
!
!
!
! ! !!
! !
! !
!
!
!
! !
! !
!
!
!
! !
! !
! !
! !
!
! !
!
!
!
! !
! !
!
!
!
! ! !
! !
!
!
!
! ! ! !
!
! ! ! ! !
!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! ! !
!
!
! ! ! ! !
! ! ! !
! ! !
!
!
!
! ! !
! !
! ! !
!
!
!
!
! !
!
!
! !
!
!
!
!
!
! !
!
! !
! !
!
! ! !
! ! ! !
! ! ! ! ! !
!
! !
! !
! ! ! ! !
! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! ! ! !
!
!
! ! !
!
!
! !
! ! ! !
!
!
! !
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! ! !
! !
! !
!
!
!
! ! ! ! !
!
!
!
! ! !
!
! ! ! !
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
! ! !
!
!
! !
!
!
! !
! !
!
!
!
!
! !
!
!
! !
!
! !
!
!
! ! !
!
! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
!
! ! !
! !
!
!
!
! !
!
! ! !
! !
! !
!
!
!
!
!
!
!
!!
! ! !!
!
!
!
!
! !
!
! !
! !
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
! !
! ! !
!
!
! ! !
!
!
!
! !
!
! !
!
!
!
! ! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! ! !
!
!
! ! ! !
! !
! ! ! !
! ! ! ! !
! !
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
! !
! ! !
! !
!
! !
!
!
! !
!
!
! ! ! !
!
!
! !
! ! !
!
! ! !
!
! !
!
!
! ! ! ! !
!
!
!
!
!
! ! !
!
!
! !
! ! !
!
!
!
!
!
! ! ! ! !
!
! ! ! !
! ! !
! ! ! ! ! !
! !
! ! ! !
!
! !
! !
!
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! ! !
! !
!
!
!
! ! ! !
! !
!
! !
!
! ! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
! !
! ! !
!
!
!
! ! ! ! ! ! !
!
!
! ! ! !
!
! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! ! ! ! ! !
! ! ! ! !
! !
!
! !
! !
! ! ! !
!! ! ! ! ! !
! ! ! ! ! !
!
! ! ! ! !
!
! !
!
! ! !
! ! !
! !
! ! !
! ! !
!
!
! !
! ! !
!
!
!
! !
! !
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
! !
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
! !
!
!
! !
! !
! !
! ! ! !
!
!
! !
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
! ! !
! !
!
! ! !
!
!
!
! ! !
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
! ! !
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
! ! ! ! !
!
!
!
! ! !
! ! !
!
!
! !
!
!
!
!
!
! !
!
! ! !
! ! ! ! ! ! ! !
! ! !
! !
! ! ! !
!
! !
!
! !
! ! !
!
! !
!
!
! !
!
! ! !
! ! ! !
!
! !!
!
!
!
!
! ! !
!
!
! !
! ! !
!
! ! !
! !!!
! ! !! !
!
! ! !
! ! ! !
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
! !
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
! !
!
! !
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
! ! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
! !
!
!
!
!
! !
!
!
!
! !
!
!
!
! !
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
! ! !
!
!
!
! !
!
! !
! !
!
! !
!
! ! !
!
!
! ! ! !
!
! !
!
!
! ! !
! ! !
!
! ! ! ! ! ! !
!
! !
!
!
!
! !
! ! !
!
! ! ! !
!
!
! ! !
! ! ! !
!
! ! !
!
! !! ! ! !
!
! ! ! ! !
!
! ! !
! ! ! ! ! ! !
! !
! !
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
! !!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
! !
!
!
!
!
! !
! !
!
!
!
!
!
! ! !
! !
!
! !
!
!!
! !! ! !
!
!
! !
!
!
!
!
!
! !
!
!
! !
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
! ! ! !
! ! !
!
! !
! !
!
!
!
!
!
! !
! !
!
!
!
!
!
!!
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
!
!
!
!
!
!
!
!
! ! !
!
!
!
! !
! !
!
!
!
!
!
!
! !
!
!
! Argos tot 2005
ENECO ENECO
4°E
5°E
5°E
53°N
4°E
4°E
Onderwaterleven
5°E
Aanwezigheids
kans
zeehonden
zenders 2001
Figuur 9.9 Linker kaart: locaties waar Gewone Zeehonden met zenders op zee zijn waargenomen.
De rode punten zijn posities van dieren met satellietzenders, tot en met 2005. Op een subset
hiervan werd eerder het verspreidingsmodel (rechter kaart) gebaseerd [Brasseur et al., 2004b].
De locatie Callantsoog-Noord, gelegen in de “middenberm" van de doorgaande scheepvaartroutes
en de aanlooproute met ankergebied voor de kust van IJmuiden zijn als contouren weergegeven.
Data: IMARES
Binnen de beperkingen van het model is het nu mogelijk om de relatieve belangrijkheid van het
plangebied Callantsoog-Noord te berekenen. Er wordt alleen rekening gehouden met de afstand
tot de ligplaatsen en de aanname wordt gemaakt dat zeehonden een gemiddelde tijd op
een bepaalde afstand tot de ligplaats doorbrengen. Er is geen rekening gehouden met voorkeuren
met betrekking tot bijvoorbeeld bodemgesteldheid of type, diepte of stromingspatronen of
mate van verstoring c.q. rust. Uitgaande van een populatie van 6.500 dieren in 2005, dan zou
gemiddeld op enig moment 0.46 (omgevingsvriendelijk alternatief, inclusief corridor tussen oostelijk
en westelijk deel) of 0.47 (energievriendelijk alternatief) zeehonden op enig moment in het
plangebied Callantsoog-Noord aanwezig kunnen zijn (in beide alternatieven circa 0.01 dier/km 2 ).
Anders gezegd betekent dit dat gemiddeld ongeveer gedurende de helft van de tijd een zeehond
in het gebied aanwezig kan zijn. Voor Grijze Zeehonden is deze berekening nog niet te
maken vanwege het gebrek aan zenderdata. Een extrapolatie op grond van de gegevens voor
de Gewone Zeehond is niet verantwoord omdat er minder Grijze dan Gewone Zeehonden zijn,
en omdat Grijze Zeehonden meer geneigd zijn om grote afstanden op de Noordzee af te leggen
[McConnell et al., 1994; 1999; Aarts et al., 2008].
Van Gewone Zeehonden is de populatieomvang van de dieren die in het plangebied zouden
kunnen voorkomen, namelijk de dieren die afkomstig zijn uit de Waddenzee en de Delta, goed
bekend door jarenlange intensieve monitoring. Om in te schatten hoeveel van deze dieren gemiddeld
in het plangebied aanwezig zullen zijn, is gebruikt gemaakt van een model voor de bewegingen
van deze dieren, dat gebruikt maakt van de beschikbare satelliet-telemetrie data.
Voor de Grijze Zeehonden kan deze aanpak niet worden gevolgd. Bekend is weliswaar de omvang
van de Nederlandse populatie, maar nog niet de verspreiding op zee. Er zijn echter aanzienlijk
minder Grijze Zeehonden in Nederland dan Gewone Zeehonden.
5°E
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 227 van 354
0
0 - 0.01
0.01 - 0.02
0.02 - 0.05
0.05 - 0.10
0.10 - 0.15
0.15 - 0.20
0.20 - 0.25
0.25 - 0.50
0.50 - 0.75
0.75 - 1.00
1.00 - 1.50
1.50 - 2.00
2.00 - 3.00
3.00 - 4.00
4.00 - 6.00
6.00 - 8.00
8.00 - 10.00
10.00 - 12.00
> 12.00

Onderwaterleven
Op grond daarvan kan voorzichtig worden aangenomen dat er daarom ook op de Noordzee, het
belangrijkste foerageergebied voor beide soorten, minder Grijze Zeehonden dan Gewone Zeehonden
zullen voorkomen. In het Verenigd Koninkrijk leven veel meer (95.000-120.000) Grijze
Zeehonden, maar het merendeel leeft bij de Orkneys, dus op zeer grote afstand van de locatie
Callantsoog-Noord. De aantallen Britse dieren die hier nog voor zullen komen zijn vermoedelijk
zeer gering.
Populaties
De aantallen van beide zeehondensoorten nemen eveneens toe in Nederland [TSEG, 2006].
Zeehonden worden jaarlijks meerdere malen vanuit de lucht geteld in de (internationale) Waddenzee
en in de Delta, zodat er een goed beeld is van de populatieontwikkeling. De dieren worden
geteld als ze rusten op zandplaten, hierbij wordt steevast een deel van de populatie gemist
(de dieren die zich op zee bevinden). Dit aandeel is geschat aan de hand van een aantal studies
waarin bekende aantallen dieren waren uitgerust met VHF zenders en door na te gaan
welke gezenderde dieren zich ten tijde van de tellingen op de platen bevonden, kon het aantal
dieren op zee worden geschat (als circa 30% van de populatie). De populatie Gewone Zeehonden
in de Waddenzee (van Den Helder tot Esbjerg in Denemarken) in 2005 is geschat op circa
22.700 dieren (15.426 geteld); hiervan werd een kwart (4.065) in Nederland geteld [TSEG,
2006]. De jaarlijkse groei was in 2006 nog slechts 8%, wat aanzienlijk lager is dan de cijfers
voor 2003-2006 (gemiddeld 18,5% groei per jaar). De Grijze Zeehonden hebben zich relatief
recentelijk in het gebied gevestigd en hun aantallen groeien eveneens snel, met 20% per jaar.
Dit wordt, behalve door geboortes in Nederland zelf, vooral veroorzaakt door immigratie uit het
Verenigd Koninkrijk. In 2006 werden 2.139 dieren geteld; een schatting van de werkelijke aantalen
ontbreekt vooralsnog omdat onduidelijk is hoeveel dieren ten tijde van de vliegtuigtellingen
(onzichtbaar) in het water zwemmen.
Voedsel
Dieet analyses van zeehonden zijn in dit gebied zeer beperkt, duidelijk is dat de zeehonden in
dit gebied vooral platvis consumeren. Afhankelijk van het seizoen verwacht men variatie aangezien
er seizoensmigraties bij vissen bekend zijn. Recent werd het dieet van Gewone Zeehonden
en Grijze Zeehonden in de Waddenzee onderzocht aan de hand van prooiresten in hun
faeces. Deze werden verzameld gedurende de verharingsperiode van deze twee zeehondensoorten
(respectievelijk september en maart; Brasseur et al., in prep.). Hieruit bleek dat in april
de Grijze Zeehonden vooral Tong aten, terwijl in september de Gewone Zeehond zich concentreerde
op Bot. Naast deze soorten werden ook andere platvissoorten, grondels, Haring en kabeljauwachtigen,
zandspieringen en Pitvis gegeten. Er zijn nog te weinig data om uit te sluiten
of deze verschillen voortkomen uit het verschil in de zeehonden soort of dat de beschikbaarheid
van prooi in de verschillende seizoenen bepalend is. De gevonden prooisoorten komen veelal
overeen met het dieet van zeehonden elders; vooral in gebieden waar het net als in de Nederlandse
kustzone zandig is. Recent is ook het dieet van Grijze Zeehonden in de Voordelta onderzocht
(maart/april 2007) en ook hier waren platvissen en ook weer voornamelijk Tong, de
belangrijkste prooien [Leopold et al., in prep.].
9.3 Effectbeschrijving
9.3.1 Algemeen
In de volgende paragrafen worden de effecten van aanwezigheid van het windpark, aanleg/verwijdering
en het onderhoud afzonderlijk besproken. In tabel 9.8 is per levensvorm waarop
een effect mogelijk is, aangegeven welke mogelijke veranderingen in het abiotisch milieu als
gevolg van de voorgenomen activiteit van belang zijn. Tevens is aangegeven in welke fase van
het windpark deze veranderingen een rol spelen.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 228 van 354

Tabel 9.8 Overzicht beoordelingsaspecten onderwaterleven
Fase Mogelijke effecten Soorten
Onderwaterleven
Fytoplankton Bodemfauna Vissen Zeezoogdieren
Aanlegfase
Aanleg funderingen Ruimtebeslag X X
Hard substraat X X
Waterkwaliteit X X X X
Geluid/Trillingen X X
Aanleg kabels Ruimtebeslag X X
Waterkwaliteit X X X X
Scheepvaart Geluid/trillingen X X
Gebruiksfase
Draaien windturbines Geluid/trillingen X X
Aanwezigheid funderingen
Stroming X X X
Aanwezigheid Kabels EM straling X X X
Onderhoud Waterkwaliteit X
Geluid/trillingen X X
Verandering functies Geluid/trillingen X X
Visserij X X
Verwijderingsfase
Ruimtebeslag X X
Verwijderen funderingen Waterkwaliteit X X X X
Geluid/Trillingen X X
Verwijderen kabels Waterkwaliteit X X X X
Scheepvaart Geluid/trillingen X X
In de effectbeschrijving wordt alleen ingegaan op de organismen, waarop een effect kan worden
verwacht. Dit betreft de bodemfauna, vissen en zeezoogdieren. Ter plaatse van het plangebied
valt te weinig licht op de bodem om de groei van plantaardig materiaal in de vorm van
vastzittende algen mogelijk te maken. Deze blijven daarom buiten beschouwing.
In Van der Winden et al. [1997] wordt ook het effect van lichtschitteringen van rotorbladen in het
water genoemd. Uit die studie blijkt dat lichtschitteringen van zeer geringe betekenis zijn voor
het onderwaterleven. Bovendien zijn moderne windturbines voorzien van een anti-reflectie coating
waardoor lichtschittering zich niet meer voordoet. Dit onderwerp blijft daarom in het MER
buiten beschouwing.
9.3.2 Effecten van de aanleg
9.3.2.1 Inleiding
De effecten van de aanleg hebben betrekking op het plaatsen van de funderingen en de aanleg
van bekabeling.
9.3.2.2 Aanleg funderingen
Door het plaatsen van funderingen en het aanleggen van erosiebescherming rondom de funderingen
gaat oppervlak aan zandig substaat permanent verloren. Hiervoor in de plaats komt hard
substraat. Het plaatsen van de fundering zal lokaal leiden tot opwerveling van slib en hiermee
vertroebeling. Daarnaast zal het plaatsen van de funderingen een toename van geluid met zich
meebrengen.
De totale afname van substraat is afhankelijk van het aantal funderingen, het type fundering
(monopile, tripod of gravity base) en het oppervlak aan erosiebescherming. In tabel 9.9 is de
afname aan zandig substraat weergegeven per alternatief/variant.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 229 van 354

Onderwaterleven
De afname is berekend door het oppervlak aan fundering en erosiebescherming (zie tabel 3.2)
te vermenigvuldigen met het aantal windturbines. Het energievriendelijk alternatief (oppervlak:
48,7 km 2 ) leidt tot een groter verlies dan het omgevingsalternatief (oppervlak: 32,5 km 2 ), de
compacte varianten tot bijna tweemaal zo groot verlies als de basisvariant. Wat betreft het type
fundering scoort de gravity base beduidend hoger dan monopile, die op zijn beurt iets hoger
scoort dan de tripod. Het maximale verlies bedraagt minder dan 0,002% van het bodemoppervlak
van het NCP.
Tabel 9.9 Verlies van zandig bodemsubstraat door funderingen en erosiebescherming (ha)
Monopile 5 m Monopile 6,5 m Tripod Gravity base
Energievriendelijk alternatief
basisvariant 3MW (7D) 10,9 ha 3,7 ha 59,3 ha
compacte variant 3MW (5D) 20,5 ha 6,9 ha 111,3 ha
basisvariant 5MW (7D) 10,5 ha 2,0 ha 32,0 ha
compacte variant 5MW (5D) 19,4 ha 3,7 ha 59,3 ha
Omgevingsalternatief
basisvariant 3MW (7D) 7,2 ha 2,4 ha 38,9 ha
compacte variant 3MW (5D) 13,3 ha 4,5 ha 72,4 ha
basis variant 5MW (7D) 7,1 ha 1,3 ha 21,6 ha
compacte variant 5MW (5D) 12,7 ha 2,4 ha 38,9 ha
Door het plaatsen van de funderingen en het aanbrengen van erosiebescherming wordt nieuw
hard substraat geïntroduceerd. Hierdoor wordt een milieutype gecreëerd dat in de Noordzee
nauwelijks (meer) aanwezig is, met een heel andere flora en fauna dan op en in door sediment
gedomineerde bodems [Van Moorsel et al., 1991; Van Moorsel, 1994]. De toename van het oppervlak
hard substraat is afhankelijk van het aantal funderingen, het type fundering, de diameter
van de fundering en de waterdiepte. In tabel 9.10 is de toename van het oppervlak hard substraat
door de funderingen en erosiebescherming weergegeven voor de verschillende alternatieven
en varianten. Het energievriendelijk alternatief scoort hierbij hoger dan het omgevingsalternatief,
de compacte varianten hoger dan de basisvarianten. Wat betreft het type fundering
scoort de gravity base beduidend hoger dan monopile, die op zijn beurt iets hoger scoort dan de
tripod.
Tabel 9.10 Toename oppervlak hard substraat door fundering en erosiebescherming (ha)
Monopaal 5 m Monopaal 6,5 m Tripod Gravity base
Energievriendelijk alternatief
basisvariant 3MW (7D) 18,2 ha 14,8 ha 81,5 ha
compacte variant 3MW (5D) 34,1 ha 27,6 ha 153,5 ha
basisvariant 5MW (7D) 15,6 ha 9 ha 51 ha
compacte variant 5MW (5D) 28,8 ha 16,6 ha 94,9 ha
Omgevingsalternatief
basisvariant 3MW (7D) 12 ha 8,6 ha 36,4 ha
compacte variant 3MW (5D) 22,2 ha 15,9 ha 56,4 ha
basis variant 5MW (7D) 3,4 ha 4,7 ha 8,2 ha
compacte variant 5MW (5D) 6,2 ha 8,5 ha 14,8 ha
Omdat de afname van het oppervlak zandig substraat relatief beperkt is (zie tabel 9.9), zal dit
geen relevante gevolgen hebben voor de totale bodemgemeenschap. Omdat bij alle alternatieven/varianten
de afname van het oppervlak zandig substraat verwaarloosbaar is ten opzichte
van het NCP, is hier bij de effectbeoordeling geen onderscheid tussen gemaakt.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 230 van 354

Onderwaterleven
Fytoplankton
Waterkwaliteit
Fytoplankton is direct gevoelig voor een toename van de slibconcentratie door afname van de
lichtdoordringing, wat leidt tot afname van de groei. De effecten van vertroebeling zijn echter
beperkt, lokaal, tijdelijk en op de schaal van het NCP verwaarloosbaar (effectbeoordeling: 0).
De effecten van de alternatieven/varianten zijn niet/nauwelijks onderscheidend.
Bodemfauna
Ruimtebeslag
Het permanent verlies aan zacht substraat door de funderingen en erosiebescherming is op
lokaal niveau ingrijpend, maar wat betreft reikwijdte afgezet tegen de totale oppervlakte van de
zandbodem op het NCP verwaarloosbaar (

Onderwaterleven
Tussen en op deze soorten worden vrijkruipende organismen, zoals naaktslakken en kreeftachtigen,
aangetroffen die ofwel leven van de vastzittende soorten of daar bescherming zoeken.
Een aantal soorten, zoals inktvissen, is alleen in bepaalde seizoenen te verwachten, bijvoorbeeld
om eikapsels af te zetten op het harde substraat.
Over de aangroei van macrobenthos op objecten die vanaf de zeebodem tot boven het wateroppervlak
reiken is ook een en ander bekend. Op het Europlatform (een monopile) en de (inmiddels
gesloopte) Meetpost Noordwijk (zespotige jacket) ontwikkelt zich binnen een jaar een
laag mosselen van 8 tot 10 centimeter dik, voordat de pijlers worden schoon gemaakt. Deze
aangroei wordt meestal jaarlijks op mechanische wijze verwijderd tot op een diepte van 8 tot 10
meter; daaronder minder frequent omdat de aangroei er minder dik is. In 1986 werd op drie
diepten de bedekking van een pijler van de Meetpost Noordwijk geschat [Waardenburg, 1987].
De Mossel (Mytilus edulis) vormde tot op 16 meter diepte een bedekking tot 100 procent. De
dikte varieerde tussen 5 en 20 centimeter en nam ook hier af met de diepte. Wieren werden
alleen tot op een diepte van één meter aangetroffen. Op 18 meter diepte, vlak boven de bodem,
werd de aangroei gedomineerd door Ruwe zeerasp (Hydractinia echinata). De biomassa van de
door mosselen gedomineerde gemeenschap was met 2,2 tot 4,1 kilo AVDG/m² extreem hoog,
hoger dan de toch al hoge biomassa van scheepswrakken [Van Moorsel et al., 1991]. Begroeiing
van pijlers met mosselen is een algemeen verschijnsel; in de Oosterschelde zijn de pijlers
(beton) van de Zeelandbrug eveneens met een dikke laag mosselen bedekt. Ook op booreilanden
kan een zware aangroei van mosselen voorkomen, soms wel tot 30 meter diepte [Van der
Winden et al., 1997].
Er bestaat een groot verschil tussen de begroeiing van scheepswrakken en kunstmatige riffen
enerzijds, en pijlers anderzijds. Omdat in het geval van pijlers een getijdenrange aanwezig is,
ontwikkelt zich een litorale zone waarin vastzittende wieren voorkomen. Opvallend zijn de dikke
lagen mosselen in de lithorale zone. Op scheepswrakken en kunstmatige riffen zijn nooit volwassen
mosselen aangetroffen. Dit is deels te verklaren door de aanwezigheid van de Gewone
Zeester (Asterias rubens), die zich vanaf de zandbodem makkelijk op deze objecten kan begeven
om zich daar te goed te doen aan de mosselen. In de getijdenzone kan de Zeester zich niet
goed handhaven door de golven en doordat zij als voedsel dient voor meeuwen. Bovendien zal
het voor de Zeester moeilijk zijn om tegen lange verticale structuren, zoals pijlers, op te kruipen,
onder andere omdat de basis vaak door neteldieren is begroeid. Als zich eenmaal een laag
mosselen in de getijdenzone heeft gevormd, breidt deze laag zich waarschijnlijk geleidelijk uit
tot op grotere diepten.
Mosselen hechten zich met byssusdraden aan het substraat. De laagdikte die zich ontwikkelt, is
afhankelijk van het type substraat. Een ruw oppervlak biedt waarschijnlijk extra goede aanhechtingsmogelijkheden.
Zonder onderhoud zal de mossellaag uiteindelijk zo dik worden dat de
krachten op de byssusdraden door het gewicht van de mosselen en de golven te groot worden.
De laag zal in delen loslaten en op de zeebodem terechtkomen, zodat zeesterren en andere
organismen daar een rijk gedekte dis aantreffen. Ook voor bijvoorbeeld Eidereenden kunnen
mosselen een belangrijke prooi vormen. Deze eenden zouden mosselaangroei op windturbines
dan ook kunnen benutten. De locatie ligt op dit moment weliswaar buiten de kustnabije zone
waarin Eider- en zee-eenden regulier voorkomen, maar er zijn gevallen bekend van dergelijke
eenden die langdurig bij offshore platforms verbleven [North Sea Bird Club 2005]. Kolonisatie
kan derhalve niet bij voorbaat worden uitgesloten. Het is niet bekend of de voordelen van het
geboden voedsel voor de eenden opweegt tegenover de potentiële nadelen van de windturbines
boven water. Filterfeeders, zoals mosselen, ontdoen het langsstromende water van een
deel van het seston, het gesuspendeerde materiaal. De hard substraatfauna kan daarom in beginsel
een bijdrage leveren aan het verhogen van het doorzicht van de waterkolom, de bijdrage
is echter lokaal.
Waterkwaliteit
In het algemeen is de bodemlevensgemeenschap in de Noordzee goed aangepast aan een
zandige ondergrond die van nature in beweging is. Na een grote, al of niet natuurlijke, verstoring
weten kleine dieren, zoals polychaete wormen en kreeftachtigen, zich vaak weer snel te
herstellen door migratie en vestiging.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 232 van 354

Onderwaterleven
Bij de meeste grotere schelpdieren duurt het in de regel enige jaren voordat een populatie weer
haar oude omvang bereikt. Migratie vanuit de omgeving zal een belangrijke factor zijn bij het
herstel van het bodemleven na aanleg of verwijdering van de windturbines. De effecten zijn
daarbij zeer lokaal en op de schaal van het NCP verwaarloosbaar (effectbeoordeling: 0). De
effecten van de alternatieven/varianten zijn niet/nauwelijks onderscheidend.
Vissen
Ruimtebeslag
De afname van het oppervlak zandig substraat heeft een navenante afname van de leefruimte
tot gevolg voor met name bodemvissen, zoals platvis, zandspiering en ponen. Bij alle alternatieven/varianten
is de afname van het oppervlak zandig substraat (leefgebied bodemvissen) op
de schaal van het NCP verwaarloosbaar (

Onderwaterleven
Afname van het doorzicht kan leiden tot beïnvloeding van het vangstsucces van visetende vogels
en zeezoogdieren. De afname van zichtbaarheid is echter dermate laag en lokaal dat in dit
kader geen positieve effecten worden verwacht op de predatieratio. Voor visetende vogels en
zeezoogdieren geldt immers dat deze ook in de troebele kustzone en overgangswateren goed
kunnen overleven en het verminderd doorzicht hier kunnen compenseren (zie bij vogels, zeezoogdieren).
De effecten zijn daarbij zeer lokaal en tijdelijk (effectbeoordeling: 0). De effecten
van de alternatieven/varianten zijn niet/nauwelijks onderscheidend.
Geluid/trillingen
Het heien (piledriving) van de monopiles gaat gepaard met zeer hoge geluidsniveaus en bij deze
activiteit worden de meest ernstige effecten verwacht. Hoewel deze verstoring tijdelijk is, zijn
de geluidsniveaus dermate hoog dat er sprake kan zijn van zware hinder en zelfs sterfte.
Verboom [2005a] schat op grond van Amerikaans onderzoek in, dat vissen die zich binnen 300
meter van de heiplaats bevinden, direct of na enige tijd sterven. Effecten van zeer sterk onderwatergeluid
op vis kan variëren van tijdelijke of permanente gehoorschade (beschadigingen aan
haarcellen in het binnenoor), tot interne bloedingen (door het hele lichaam), tot orgaanschade
(lever, nieren) door plotselinge expansie van de zwemblaas, tot een ruptuur van de zwemblaas
(direct dodelijk). Vissterfte als gevolg van heigeluid kan direct zijn of indirect, bijvoorbeeld doordat
meeuwen vissen oppikken die tijdelijk verdoofd aan het oppervlak komen. Dergelijke effecten
zijn vastgesteld in Amerikaanse studies, tot op afstanden van 500 m tot de geluidsbron
[Anonymus, 2001]. Sterfte door onderwatergeluid neemt af met afstand tot de bron, maar hoe
precies hangt af van de lokale omstandigheden en de betrokken vissoorten [Hastings & Popper,
2005]. Het verstoringseffect van heien op vissen in de wijdere omgeving (>500m) is beperkt
aangezien er voldoende uitwijkmogelijkheden zijn.
Aangenomen mag worden dat voor zover sprake is van geluid dat schadelijk is voor vissen dit
slechts een beperkt aantal vissen betreft die zich om het moment van heien toevallig in de directe
omgeving bevindt. De effecten kunnen worden verminderd door het heien met beperkte
intensiteit te beginnen, waardoor vissen de gelegenheid hebben om naar de wijdere omgeving
te vluchten. Ook kunnen effecten mogelijk worden verminderd door het toepassen van bellenschermen.
De effectiviteit hiervan is echter nog niet bewezen. Indien vissen het windpark tijdens
het heien geheel mijden bedraagt het tijdelijk verlies aan leefgebied in de aanlegfase minder
dan 0,1% van het NCP en minder 0,01% van de Noordzee. Op basis van bovenstaande redenen
worden de effecten van zowel de basisvariant 3MW als de compacte variant 5 MW negatief
beoordeeld (effectbeoordeling: -). De effecten van de compacte variant 3 MW worden, vanwege
het relatief grote aantal windturbines, beoordeeld als een groot negatief effect (effectbeoordeling:
--). De basisvariant 5 MW heeft de minste turbines en wordt daarom beperkt negatief beoordeeld
(effectbeoordeling: 0/-).
Zeezoogdieren
Waterkwaliteit
Zeezoogdieren die van de kustzone gebruik maken lijken weinig gevoelig voor een beperkt
doorzicht aangezien ze ook foerageren in de ondiepe kustzone en overgangswateren, waar het
slibgehalte van nature hoog is. De verandering van het slibgehalte (en hiermee het doorzicht)
valt in dit kader binnen de bandbreedte van het doorzicht in het natuurlijke habitat van de betreffende
zeezoogdieren. Voor zover sprake is van beïnvloeding van het vangstsucces mag verwacht
worden dat ze dit gezien de grootte van het leefgebied en de hiermee in verband staande
uitwijkmogelijkheden in staat zijn dit te compenseren. De effecten zijn daarbij zeer lokaal en
tijdelijk. Het effect wordt in dit kader als verwaarloosbaar beoordeeld (effectbeoordeling: 0). De
effecten van de alternatieven/varianten zijn niet/nauwelijks onderscheidend.
Geluid/trillingen
Er is een toenemende bezorgdheid over de invloed van met name heiactiviteiten op het zeeleven.
In Madsen (2006) staat “Zowel de literatuur als modellen tonen aan dat heien en andere
activiteiten die intense impulsen genereren het gedrag van zeezoogdieren kunnen beïnvloeden
over afstanden van vele kilometers, en mogelijk kunnen leiden tot gehoorschade op korte afstand.”
Er is momenteel nog geen formele standaard voor het meten en analyseren van onderwatergeluid
tengevolge van offshore activiteiten.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 234 van 354

Onderwaterleven
Bovendien is er geen heldere, algemeen aanvaarde definitie van "ruisniveau". Als gevolg hiervan
is er nog geen algemeen aanvaard criterium voor het maximaal acceptabele geluidsniveau
dat door menselijk toedoen veroorzaakt wordt (Weilgart, 2007).
De verstoring die optreedt tijdens de aanleg (het heien) is hinderlijk tot dodelijk voor zeezoogdieren.
Hoewel deze verstoring per definitie tijdelijk is, zijn de geluidsniveaus dermate hoog dat
er sprake kan zijn van zware hinder en zelfs sterfte binnen een afstand van enkele honderden
meters. Het heien (piledriving) van de monopiles gaat gepaard met zeer hoge geluidsniveaus
en bij deze activiteit worden de meest ernstige effecten verwacht.
De potentieel meest schadelijke verstoring bij de aanleg van het windpark is het onderwatergeluid
van het heien omdat dit gepaard gaat met een plotseling en zeer krachtig geluid. Voor zeezoogdieren
kan dit dodelijk zijn. Carstensen et al. (2005) laten zien dat een windparklocatie
(Nysted) door Bruinvissen geheel verlaten werd tijdens heiwerkzaamheden en dat waarschijnlijk
zelfs een veel groter gebied (tientallen kilometers) werd verlaten. Maar dat na afronding van de
werkzaamheden de dieren wel terugkeren. Hetzelfde beeld werd waargenomen bij Horns Rev
[Tougaard et al., 2004]. Op de Noord-Hollandse kust zijn ten tijde van de bouw van OWEZ geen
verhoogde aantallen dode Bruinvissen gevonden, in vergelijking met kustvakken verder zuidelijk
[Leopold & Camphuysen, 2006].
Bij het onderzoek naar effecten van windparken in de Noordzee op zeezoogdieren werden dolfijnen
nooit betrokken, vanwege de lage dichtheden. Verwacht mag worden dat dolfijnen schadelijke
geluidniveaus zullen mijden. Dolfijnen kunnen naderende of passerende schepen op
kilometers afstand waarnemen (en racen er dan vaak naar toe om in de boeggolf mee te
zwemmen). Ze zullen dus ook schadelijke geluidniveaus op grote afstanden waarnemen (tientallen
kilometers). Deze snelle zwemmers hebben bij nadering van een heilocatie dus alle gelegenheid
tijdig uit te wijken en hebben binnen de Zuidelijke Noordzee ook geen belangrijk leefgebied,
wat uitwijken extra gemakkelijk maakt.
Over de reactie van zeehonden bij verstoring in open zee is weinig bekend. Wel zijn bij ligplaatsen
in de Waddenzee en de Oosterschelde verstoringproeven uitgevoerd (intensivering van
vaarbewegingen) en zijn in Denemarken ligplaatsen in de buurt van windparken in aanbouw
gevolgd [resp. Brasseur & Reijnders, 2001; Edrén et al., 2004]. Individuele (gezenderde) zeehonden
vertoonden een verschuiving in aanwezigheid als gevolg van de verstoring. Echter gemeten
vanuit een ligplaats konden de Denen deze conclusie niet duidelijk trekken. Wel werd bij
het heien duidelijk afwijkend gedrag gezien. Verwacht wordt dat zeehonden gebieden met intensieve
werkzaamheden zullen mijden. Vermijdingsafstanden op ligplaatsen zijn niet bekend,
maar deze kunnen enkele kilometers bedragen. Effecten op de individuele zeehonden, zo ook
de populatie, zijn afhankelijk van mogelijke alternatieve foerageergebieden in die periode. Het
effect van aanleg is van relatief korte duur, maar wel ingrijpend. In het hierboven genoemde
Deens onderzoek werden ook Grijze Zeehonden geobserveerd [Edrén et al., 2004]. Verwacht
wordt dat ook zij bij intensieve werkzaamheden het gebied zullen mijden. Ook bij deze soort zal
het effect hiervan afhankelijk zijn van mogelijke alternatieven foerageergebieden. Verwacht
wordt dat de reactie overeenkomstig is met die van de Gewone Zeehond. Gezien de sterkte van
het effect en de reikwijdte wordt het mogelijke effect van de aanlegfase op zeezoogdieren als
een groot negatief effect beoordeeld (effectbeoordeling: -/--). Er is op basis van het aantal windturbines
(omvang van de heiactiviteiten) onderscheid te maken tussen de varianten. De variant
met het grootste aantal windturbines (compacte variant 3 MW) wordt het negatiefst beoordeeld
(effectbeoordeling: --). De variant met het minste aantal windturbines wordt negatief beoordeeld
(effectbeoordeling: -).
9.3.2.3 Aanleg bekabeling
De activiteiten voor de aanleg van het kabeltracé naar de kust betreft het trenchen van de kabels
naar het aanlandingspunt. De breedte van de verstoorde bodem bij het trenchen van de
kabels is circa 3 m. Er zijn twee mogelijke aanlandingspunten, namelijk Callantsoog (lengte tracé:
36 km) en IJmuiden (lengte tracé: 58 km). In totaal worden, afhankelijk van de variant,
maximaal 3 kabels gelegd (zie tabel 3.4). De verstoringsoppervlakte bedraagt bij de maximale
variant (compacte variant 3 of 5 MW, aanlanding IJmuiden) circa 52,2 ha (174 km x 3 m).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 235 van 354

Onderwaterleven
De tijdsduur voor het leggen van de kabels naar het windpark bedraagt circa 2-3 maanden.
Voor het leggen van de kabels wordt een speciaal kabellegschip gebruikt. Bij een afstand van
36 km van de kust tot het windpark is de verplaatsingssnelheid van het installatieschip 1-2 km
per dag. Daarbij is er maar 1 schip tegelijk aan het werk.
Fytoplankton
Waterkwaliteit
Fytoplankton is direct gevoelig voor een toename van de slibconcentratie door afname van de
lichtdoordringing, wat leidt tot afname van de groei. De effecten van vertroebeling zijn echter
beperkt, lokaal, tijdelijk en op de schaal van het NCP verwaarloosbaar (effectbeoordeling: 0).
De effecten van de alternatieven zijn niet/nauwelijks onderscheidend.
Bodemfauna
Ruimtebeslag
Benthos kan ter plaatse van het kabeltracé door het trenchen vergraven of bedolven worden.
Dit effect is gering, lokaal (enkele meters breed) en tijdelijk. Het effect strekt zich wel uit van de
kust tot aan het windpark.
De bodemmorfologie en samenstelling is van groot belang voor de fauna die zich daarin ontwikkelt.
Door een grotere variatie in de morfologie en samenstelling van het substraat is een
grotere variatie in bewoners mogelijk. Grote verplaatsingen van sediment kunnen ook gevolgen
hebben voor de bodemfauna. Bodemdieren kunnen volledig verdwijnen of permanent begraven
worden [Bijkerk, 1988; Van Moorsel en Munts, 1995; Van Dalfsen en Essink, 1996; Van Dalfsen,
1998]. Bij het omwoelen van de bodem worden met name de fijnere sedimentfracties met
de stroom meegevoerd en kunnen daar de filtratiemechanismen van bodemorganismen negatief
beïnvloeden.
Bij de aanleg van het kabeltracé zal tijdens het trenchen een zeer gering verlies van bodemfauna
optreden. De effecten voor de bodemfauna zijn zeer lokaal en beperken zich tot hooguit enkele
meters aan weerszijden van de elektriciteitskabels. Bij het herstel van de bodemfauna zullen
in eerste instantie r-strategen domineren. Na enige tijd zullen binnen het windpark ook soorten
die gekarakteriseerd worden als niet mobiele k-strategen terugkeren. Buiten het windpark
zal geen herstel optreden aangezien hier de visserij aanwezig blijft. Daar waar dieren, die zich
voeden met gesuspendeerd materiaal, tijdelijk selectief verdwijnen door een verhoogde resuspensie
van sediment vertaalt dit zich in een daling van de IT-index (Infaunal Trophic index). In
zijn algemeenheid is de huidige levensgemeenschap in de kustzone goed aangepast aan een
zandige ondergrond die van nature in beweging is. Na een grote, tijdelijke al dan niet natuurlijke,
verstoring weten kleine dieren, zoals polychaete wormen en kreeftachtigen, zich vaak weer
snel te herstellen door migratie en vestiging. Bij de meeste grotere schelpdieren duurt het in de
regel enige jaren voordat een populatie weer haar oude status bereikt, afhankelijk van de omvang
van het effect. Migratie vanuit de omgeving zal een belangrijke factor zijn bij het herstel
van bodemleven na aanleg of verwijdering van de elektriciteitskabel.
Spisula subtruncata leeft in de bodem van de kustzone, zeer ondiep in het zand ingegraven op
(water)dieptes van circa 2-20 meter. Bij deze dieptes wordt de bodem tijdens zware stormen
beroerd, en kunnen miljoenen tot miljarden Spisula’s op het strand terechtkomen, waar ze dan
sterven [Leopold et al., 1995]. Rond 1990, de periode van rijke Spisulabestanden, had dit geen
merkbare invloed op het bestand. Recent is ook aangetoond, dat grootschalige vooroeverzandsuppleties
geen blijvend effect hebben gehad op Spisulabanken [Leopold & Baptist, 2007]. Het
trekken van een kabel door een Spisulabank is qua omvang en dus in termen van te verwachten
effecten een activiteit die in het niet valt bij zware stormen of vooroeverzandsuppleties: er
zijn dus geen relevante effecten van het trenchen van kabels te verwachten.
De maximale totale verstoringsoppervlakte van 52,2 ha is zeer gering in vergelijking met de totale
oppervlakte aan zacht substraat in de Noordzee (

Onderwaterleven
Het effect van het ruimtebeslag wordt daarom bij alle alternatieven/varianten neutraal beoordeeld
(effectbeoordeling: 0).
Waterkwaliteit
Tijdens de aanleg en verwijdering van het kabeltracé naar de kust kan door het trenchen een
tijdelijke vertroebeling van het water en mogelijk een verlaging van het zuurstofgehalte optreden.
Tijdens onderhouds- en reparatiewerkzaamheden aan kabels zijn dergelijke effecten in
minder mate ook te verwachten. De omvang van de vertroebeling, de mogelijke zuurstofafname
in het water en het mogelijk vrijkomen van verontreinigingen (als gevolg van resuspensie), vanwege
de aanleg van het kabeltracé, neemt toe met de lengte van de elektriciteitskabel. De gevolgen
van de aanleg van het kabeltracé zullen het grootst zijn op plaatsen waar de natuurwaarden
het grootst zijn. Dit is de zone tot 5 kilometer uit de kust. Het zeewater is hier echter al
relatief troebel. De extra vertroebeling van de aanleg is tijdelijk en valt binnen natuurlijke bandbreedte
van vertroebeling in de kustzone als gevolg van stormen. De vertroebeling is daarbij
beperkt van omvang. Het risico van hernieuwde beschikbaarheid van verontreinigingen (als gevolg
van resuspensie) wordt bepaald door de concentratie en oplosbaarheid van deze stoffen
en de hoeveelheid omgezette bodem. Gezien de omvang van het werk (een smalle trench) en
het tijdelijk karakter, wordt bij beide alternatieven het effect als verwaarloosbaar beoordeeld
(effectbeoordeling: 0).
Vissen
Ruimtebeslag
Er is geen sprake van permanent of tijdelijk ruimtebeslag door de aanleg van kabels, aangezien
deze zich in de zeebodem zullen bevinden (effectbeoordeling: 0). De effecten van het alternatieve
aanlandingspunt bij Callantsoog zijn niet onderscheidend.
Waterkwaliteit
De effecten van vertroebeling op vissen zijn klein, aangezien vissen hiervoor weinig gevoelig
zijn. Daarbij zijn de effecten zeer lokaal en tijdelijk (effectbeoordeling: 0). De effecten van het
alternatieve aanlandingspunt bij Callantsoog zijn niet onderscheidend.
Geluid/trillingen
Door de aanlegwerkzaamheden van de bekabeling kunnen mogelijk aanwezige paai- en
kraamkamers worden verstoord. Aangezien de verstoring zeer lokaal en zeer tijdelijk is zijn de
effecten hiervan verwaarloosbaar (effectbeoordeling: 0). De effecten van het alternatieve aanlandingspunt
bij Callantsoog zijn niet onderscheidend.
Zeezoogdieren
Waterkwaliteit
De effecten van vertroebeling op zeezoogdieren zijn klein, aangezien ze hiervoor weinig gevoelig
zijn. Daarbij zijn de effecten zeer lokaal en tijdelijk (effectbeoordeling: 0). De effecten van het
alternatieve aanlandingspunt bij Callantsoog zijn niet onderscheidend.
Geluid/trillingen
Door de aanlegwerkzaamheden van de bekabeling kunnen mogelijk zeezoogdieren worden
verstoord. De geluidsniveaus hiervan zijn beperkt. Daarbij is de verstoring, zeker op een en dezelfde
plaats, zeer tijdelijk en zijn de effecten hiervan verwaarloosbaar (effectbeoordeling: 0).
De effecten van het alternatieve aanlandingspunt bij Callantsoog zijn niet onderscheidend.
9.3.2.4 Scheepvaart
Bij de aanleg zullen schepen van en naar het windpark varen. De frequentie van de vaarbewegingen
is afhankelijk van de omvang van de variant, maar bedraagt maximaal 2 installatieschepen
per dag. De scheepvaartbewegingen voor aanvoer van materieel zullen leiden tot een toename
van geluid/trillingen.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 237 van 354

Onderwaterleven
Vissen
Vissen zijn gevoelig voor geluid/trillingen en kunnen deze over grote afstand waarnemen. Het
waarnemen van geluid/trillingen is essentieel om doelmatig te kunnen reageren op roofvijanden
en prooien. Vissen kunnen geluid maken om een vijand af te schrikken of om partners te lokken
en kunnen contactgeluid gebruiken om in schoolverband te zwemmen. Over het vermijdingsgedrag
van vissen als gevolg van trillingen en geluid is weinig bekend. Hoewel vissen op grote
afstand trillingen kunnen waarnemen, leidt dit naar verwachting slechts beperkt tot vermijdingsgedrag.
Vissen bevinden zich immers ook op korte afstand van allerlei verstoringbronnen,
waaronder varende schepen. De verstoringgevoeligheid is naar verwachting beperkt tot maximaal
enkele honderden meters. Aangezien het potentiële leefgebied van vissen zich uitstrekt tot
het gehele NCP of zelf de gehele Noordzee, is het verstoringgebied zeer klein en zijn de uitwijkmogelijkheden
groot mede gezien de grote mobiliteit van vissen. Daarbij is de verstoring,
zeker op een en dezelfde plaats, zeer tijdelijk en zijn de effecten hiervan verwaarloosbaar (effectbeoordeling:
0). De effecten van de alternatieven/varianten zijn niet/nauwelijks onderscheidend.
Zeezoogdieren
Zeezoogdieren als zeehond en bruinvis zijn gevoelig voor geluid. Ze maken gebruik van geluid
om de fysieke omgeving en prooien te kunnen waarnemen en er wordt met geluid gecommuniceerd
met soortgenoten [Richardson et al., 1995]. Bij al deze levensfuncties en gedragingen
speelt geluid dus een rol. De effecten van geluid en trillingen zijn afhankelijk van de afstand, de
sterkte en de frequentie van het geluid. De vermijdingsafstand van een gewone zeehond voor
een varend schip bedraagt circa enkele honderden meters. Bruinvissen reageren niet hevig ten
opzichte van rustig scheepvaartverkeer maar gaan motorschepen wel uit de weg en vertonen,
in tegenstelling tot zeehonden, geen gewenningsgedrag voor scheepvaartgeluid. Ervan uitgaande
dat er maximaal 2 scheepvaartbewegingen per dag naar het windpark worden uitgevoerd
is het beïnvloedingsgebied in relatie tot het gehele leefgebied, dat zich in ieder geval uitstrekt
tot de gehele kustzone (circa 7.000 ha) zeer gering. Daarbij is de verstoring zeker op een
en dezelfde plaats zeer tijdelijk en zijn er grote uitwijkmogelijkheden (effectbeoordeling: 0). De
effecten van de alternatieven/varianten zijn niet/nauwelijks onderscheidend.
9.3.3 Effecten gebruiksfase
9.3.3.1 Inleiding
In de gebruiksfase kunnen de volgende effecten worden onderscheiden:
geluid en trillingen door het draaien van de windturbines;
verandering in stromingspatronen door aanwezigheid van funderingen;
verandering waterkwaliteit door onderhoud;
elektromagnetische straling van de kabels;
verstoring door onderhoud aan kabels en funderingen;
verandering in gebruik plangebied door overige functies.
9.3.3.2 Draaien van de rotorbladen
De geluidproductie kan in principe op twee manieren worden overgedragen naar het water, namelijk
direct via de mast en indirect vanuit de lucht via het grensvlak van lucht en water. Bij hogere
windsnelheden zal als gevolg van de min of meer constante draaisnelheid, de frequentie
van het geluid door wiekpassage niet veranderen. De intensiteit van mastgeluid kan echter wel
toenemen. Een deel van de geluiden uit de gondel zal een hogere intensiteit en frequentie krijgen.
De hogere intensiteit gaat echter gepaard met een toename van het achtergrondgeluid,
doordat bij sterkere wind ook de waterbeweging en, afhankelijk van de diepte, ook het zandtransport
zullen toenemen. Om een goede inschatting te kunnen maken van de effecten van
onderwatergeluid, is het noodzakelijk dat metingen van onderwatergeluid bij windturbines worden
ingepast in een reeds bestaand overzicht van geluidspectra van andere activiteiten (bijvoorbeeld
Richardson et al., 1995).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 238 van 354

Onderwaterleven
Voor het geluid van operationele windturbines kan worden gesteld dat dit een “ruisachtig geluid
met een tonaal karakter” is. Naar de productie van onderwatergeluid door windturbines is op dit
moment nog nauwelijks onderzoek gedaan. Metingen in het IJsselmeer aan een 600 kW windturbine
van het windturbinepark Irene Vorrink laten zien dat het door de buispaal afgestraalde
onderwatergeluid relatief gering is [Novem, 1999]. Op een afstand van 90 meter van de buispaal
is het geluid van de windturbine niet meer waarneembaar tegen het achtergrondgeluid. De
vertaling van deze gegevens naar de situatie op de Noordzee is echter problematisch, door de
geringe waterdiepte waarin is gemeten (maximaal 5 meter), de andere bodemstelling en de relatief
kleine windturbines. Op open zee is nog weinig ervaring met geluid van windparken, zowel
tijdens de bouw als in de operationele fase. Madsen et al. (2006) hebben de beschikbare gegevens
recent samengevat.
Figuur 9.10 Geluidspectra in tertsbanden van windturbines op 110 m afstand.
Getrokken rode lijn: vermogen 1,5 MW, windsnelheid 12-17 m/s;
onderbroken blauwe lijn: vermogen 0,08 MW, windsnelheid 3,5 m/s;
dash-dot zwarte lijn: windturbine afgezet, windsnelheid 3,5 m/s (naar Betke et al., 2004: figuur 3)
Vissen
Gevoeligheid
Vissen zijn in staat een brede range van geluiden waar te nemen. Vissen zijn net als andere
gewervelden in staat onderscheid te maken in geluid van verschillende sterkte of frequentie. Ze
zijn ook in staat geluid waar te nemen in de aanwezigheid van andere signalen en in staat de
richting van de geluidsbron te bepalen.
In de onderstaande figuur, ook wel een audiogram genoemd, zijn voor een aantal zoutwatersoorten
waarden aangegeven van de minimale geluidssterkte waarop de betreffende vissoort
geluid van een bepaalde frequentie kan waarnemen. De Schol (Pleuronectes platessa), Kabeljauw
(Gadus morhua), Zwarte grondel (Goby Niger) en Atlantische zalm (Salmo salar) zijn soorten
die ook in de Noordzee in meer of mindere mate voorkomen. Uit de figuur komt naar voren
dat de Kabeljauw van de weergegeven soorten het gevoeligst is voor geluid.
Vissen kunnen geluid maken om een vijand af te schrikken of om partners te lokken en kunnen
contactgeluid gebruiken om in schoolverband te zwemmen. Met name in relatief troebele
(kust)wateren kan geluid een relatief belangrijke rol spelen. Vissen gebruiken geluiden in verschillende
vormen van gedrag, zoals bij agressie, bescherming van het territorium en bij reproductie.
Gegevens in de literatuur geven aan dat voornamelijk het temporele patroon van de visgeluiden
in plaats van het frequentiespectrum van belang is bij de communicatie [Hastings &
Popper, 2005].
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 239 van 354

Onderwaterleven
Figuur 9.11 Drempelwaarden voor geluidwaarnemingen van verschillende soorten vissen
[Hastings & Popper, 2005]
Vissen kunnen wat betreft het waarnemen van geluid in twee groepen worden verdeeld, namelijk
in hoorspecialisten en hoorgeneralisten. Hoorspecialisten hebben speciale aanpassingen,
waardoor ze een bredere range van geluiden kunnen waarnemen en/of geluid bij een lagere
geluidssterkte kunnen waarnemen dan hoorgeneralisten. Haringen behoren onder ander tot de
geluidsspecialisten. Geluidsspecialisten zijn vaak in staat geluid tussen 3.000 en 4.000 Hz waar
te nemen en met grenswaarden die circa 20 decibel of meer lager liggen dan geluidsgeneralisten.
De meeste vissoorten zijn echter geluidsgeneralisten.
Uit onderzoek komt naar voren dat de Amerikaanse shad (Alosa sapidissima), familie van de in
Nederland voorkomende Fint (Alosa fallax fallax) en Elft (Alosa alosa), alleen geluid kan waarnemen
met een frequentie tussen 1.000 en 1.500 Hz. Haaien en roggen zijn waarschijnlijk niet
in staat geluid boven 800 en 1.000 Hz waar te nemen. Schol kan alleen geluid waarnemen tot
circa 200 Hz. Het relatieve slechte gehoor van de Schol heeft waarschijnlijk te maken met het
ontbreken van een zwemblaas.
In Nedwell et al. (2004) is van verschillende vissoorten een audiogram weergegeven. Op basis
van het audiogram van de soorten die in dit rapport zijn opgenomen en die in de Noordzee
voorkomen (Schar, Kabeljauw, Schelvis, Haring, Pollak, Leng, Zalm, Zwarte grondel) komt naar
voren dat deze soorten hoofdzakelijk gevoelig zijn voor geluid met een frequentie tussen 100 en
300 Hz.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 240 van 354

Onderwaterleven
Hoe nemen vissen geluid waar?
Vissen kunnen geluid op meerdere manieren waarnemen. De meeste vissen bezitten inwendige
oren die net als bij andere gewervelden als evenwichtsorgaan dienen. Vissen hebben in het
inwendige oor zogenaamde otolieten liggen. Deze liggen in een zakje rustend op gevoelige zenuwcellen.
Elke verandering in de lichaamsstand leidt tot een drukverschuiving van de otolieten
op de zenuwcellen, de hersenen vertalen de signalen ervan. Het gehoor wordt bij een aantal
vissoorten nog versterkt door de zwemblaas, die geluiden opvangt en via enkele beentjes (het
orgaan van Weber) aan het inwendige oor doorgeeft [Gerstmeier & Romig].
Via het zijlijnorgaan kunnen vissen stromings- en drukverschillen waarnemen. De zintuigen van
de zijlijn worden neuromasten genoemd. Deze liggen in kanalen onder de schubben en bestaan
uit groep haarcellen; deze dragen bundels van zeer fijne haartjes. Door een drukverandering
worden deze haartjes een bepaalde richting op geduwd, wat door zenuwcellen aan de hersenen
wordt doorgegeven.
Voor het stimuleren van het zijlijnorgaan is een stromingsverschil nodig tussen de vissenhuid,
waarin het zijlijnorgaan ligt, en het omgevende water. Met andere woorden, de vis moet zwemmen
of moet zich in een niet uniform stromingsveld bevinden. Dit laatste gebeurt alleen in de
nabije omgeving van bronnen die hydrodynamische verstoringen veroorzaken. Daar ontstaan
sterke gradiënten van stroomsnelheden (Hoffmann et al., 2000). De belangrijkste waterbewegingen
die vissen tegenkomen, zijn de stromingsvelden die veroorzaakt worden door de beweging
van andere organismen, zoals van prooien of predatoren [Kalmijn, 1988, 1994 in Hoffman,
et al, 2000). Deze stromingsvelden worden door middel van het zijlijnorgaan waargenomen.
Deze stromingsvelden worden gekenmerkt door een lage frequentie, welke afhankelijk is van de
lengte van het organisme. De frequenties die afkomstig zijn van normale zwembewegingen liggen
in het algemeen tussen 40 en 50 Hz. Alleen bij abrupte zwembewegingen, zoals bij een
vluchtreactie of een aanval, ontstaan waterstromingen met een frequentie tussen 200 en 300
Hz.
Effecten
Ook het laagfrequente onderwatergeluid van een operationeel windpark, is afhankelijk van de
windsnelheid, voor vissen hoorbaar tot op 25 kilometer of meer [Wahlberg & Westerberg, 2005].
Voor vissen geldt mogelijk ook dat het niveau van onderwatergeluid in de directe omgeving van
de turbines boven de tolerantiegrens zal liggen.
In oktober 2004 is bij het windmolenpark Horns Rev een experiment uitgevoerd met als doel het
testen van een hydroakoestische techniek voor het bepalen van de visdichtheid in het windpark
ten opzichte van niet beïnvloed gebied (Hvidt, C.B., L. Brünner en F.R. Knudsen. 2005). Uit de
resultaten kwam naar voren dat de windturbines of het harde substraat geen tot weinig effect
hadden op de visdichtheid in het windpark. Deze resultaten lijken erop te duiden dat vissen
geen hinder ondervinden van het geluid dat de windturbines produceren of dat zij eraan gewend
raken. Daarnaast kan het zijn dat de vissen wel hinder van het geluid hebben maar dat andere
factoren het windpark voor de vis aantrekkelijk maken.
De bovenstaande conclusies worden nog eens onderbouwd door de resultaten van onderzoek
naar het voorkomen van Zandspiering in het windpark Horns Rev (Jensen, H., P.S. Kristensen
en E. Hoffmann, 2004). Zowel voor als enkele jaren na de aanleg van het windpark is onderzoek
verricht naar de dichtheid van Zandspiering. Uit deze onderzoeken is naar voren gekomen
dat na de aanleg van het windpark de dichtheid van Zandspiering in het gebied waar het windpark
is aangelegd, is toegenomen. Mede op basis van dit resultaat werd geconcludeerd dat de
aanleg van het windpark geen negatief effect heeft op Zandspiering.
Naast het gegeven dat dit onderzoek de eerdere conclusies over het effect van de windturbines
op vissen onderbouwt, kan de toename ook zijn veroorzaakt doordat de vissen die op de Zandspiering
prederen, negatief worden beïnvloed door geluid. Daardoor kan de predatiedruk die de
Zandspiering ondervindt, zijn afgenomen, waardoor deze in aantal kon toenemen. Of dit daadwerkelijk
het geval is, kan niet uit dit onderzoek worden afgeleid.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 241 van 354

Onderwaterleven
De effecten op vissen door geluid en trillingen van draaiende windturbines zijn naar verwachting
op basis van bovenstaand onderzoek gering. Daarbij is het maximale effect als vissen het windpark
geheel mijden van geringe betekenis, gezien de grote omvang van hun leefgebied. Het
vermijdingsgebied bedraagt dan minder dan 0,1% van het NCP en minder 0,01% van de
Noordzee. Het effect wordt dan ook als beperkt negatief beoordeeld (effectbeoordeling: 0/-). De
effecten van de alternatieven/varianten zijn niet/nauwelijks onderscheidend.
Zeezoogdieren
Gevoeligheid
Om zich te handhaven dienen deze soorten doelmatig te reageren op roofvijanden en prooien.
Daarnaast moet aandacht worden geschonken aan de fysieke omgeving en moet met soortgenoten
gecommuniceerd worden. Bij al deze levensfuncties en gedragingen speelt geluid een
rol. Zo maken walvissen en dolfijnen gebruik van ultrasone sonar om een prooi op te sporen of
obstakels te lokaliseren en worden lagere frequenties gebruikt voor sociale interacties; het
communiceren binnen een groep of tussen groepen [Richardson et al., 1995]. Bruinvissen bijvoorbeeld
maken sociale geluiden in het frequentiegebied van 700 Hz tot 2 kHz, terwijl zij ook
een laagfrequent echolocatiesysteem hebben dat tussen 1,5 en 2 kHz werkt [Verboom & Kastelein,
1995, 1997, 2003]. Deze frequentiegebieden overlappen met die van het windmolengeluid.
De fysische en fysiologische effecten van antropogene ruis op zeedieren kunnen
grofweg als volgt worden ingedeeld [Verboom & Kastelein, 2005]
1. Geen invloed.
2. Noodzakelijke activiteiten worden bemoeilijkt, zoals het vinden van voedsel.
3. Ontregeling van gedrag en gewenning.
4. Tijdelijke gehoordrempelverschuiving.
5. Permanente gehoordrempelverschuiving.
6. Verwonding (zelfs met de dood tot gevolg).
Elk van deze invloeden kan vertaald worden naar een zekere “contour” rond de
geluidsbron (zogeheten invloedszones), zoals geschetst in figuur 9.12.
Figuur 9.12 Rond een geluidsbron kunnen verschillende invloedszones worden aangegeven,
binnen welke de geluidsbron het gedrag van een naderend zeezoogdier beïnvloedt [uit: Verboom &
Kastelein, 2005]
Het geluidniveau dat het gebied begrenst waarbinnen het dier zich niet begeeft is gedefinieerd
als de 'hinderdrempel’ (Engels: ‘discomfort threshold’, zie figuur 9.12). Dit niveau hangt af van
zowel de diersoort als het soort geluid. In Nederland zijn hinderdrempels bepaald voor bruinvissen
en gewone zeehonden, voor een aantal geluidsoorten [Kastelein et al., 2005, 2006].
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 242 van 354

Onderwaterleven
Soortspecifieke niveaus voor de andere drempels zijn voorgesteld op basis van interpolatie van
gegevens over het menselijke gehoor [Verboom & Kastelein, 2005].
Uit metingen van Kastelein (2002), blijkt dat de bruinvis geluiden waarneemt tussen 100 Hz en
180 kHz (zie figuur 9.13). De hoogste gevoeligheid ligt tussen 10 kHz en 150 kHz bij een geluidsdruk
van ongeveer 31 dB re 1 Pa. Het geluid van draaiende windturbines zit vooral bij lage
frequenties, buiten het meest gevoelige gehoorbereik van bruinvissen. Volgens Madsen et
al. (2006) is het onwaarschijnlijk dat bruinvissen de laagfrequente geluidscomponent (circa 180
Hz) van windturbines kunnen horen op afstanden groter dan 100 m. De hogere frequentiecomponent
(circa 700 Hz) zou hoorbaar zijn tot afstanden van 200-500 m. Madsen concludeert dat
'de invloed van bekende niveaus en spectrale eigenschappen van windturbinegeluid op kleine
tandwalvissen waarschijnlijk klein is, vanwege hun lage gehoorgevoeligheid bij lage frequenties'.
Figuur 9.13 Gehoorbereik bruinvissen [Andersen, 1970; Kastelein, 2002; Lucke, 2007]
Bruinvissen leken de bouwactiviteiten voor het windpark Nysted in de Oostzee te mijden en dit
leek ook het geval bij het windpark Horns Rev (Deense Noordzee), maar minder sterk. Er is ook
geëxperimenteerd met opgenomen geluid van een 2 MW turbine, dus een kleinere dan thans
op stapel staat [Koschinski et al., 2003]. Effecten op Bruinvissen waren meetbaar, maar gering.
Zeehonden vertoonden een extremere reactie. Hierbij is het volgens Madsen et al. (2006) niet
duidelijk of Bruinvissen niet op bijkomende prikkels reageerden. Deze effecten lijken ook voor
de zeehond mee te vallen, maar opschaling naar een heel windpark en grotere turbines is nog
niet gedaan.
Het onderwatergeluid van werkende turbines heeft de meeste energie in een frequentiegebied
dat zo laag is, dat dolfijnen en Bruinvissen het nauwelijks nog horen. Dit is een mogelijke verklaring
voor de geringe reacties van Bruinvissen op opgenomen en weer afgespeeld geluid van
windturbines. Voor zeehonden ligt dit echter anders, omdat deze dieren veel lagere frequenties
beter kunnen horen dan de Bruinvissen. Waar Bruinvissen een windturbine op 200 tot 500 meter
vermoedelijk niet meer kunnen horen dan wel niet meer als hinderlijk ervaren, zullen zeehonden
dezelfde turbine op ruim 10 kilometer nog horen, bij rustig weer. Bij hogere windsnelheden
is er ook meer achtergrondgeluid, wat maskerend kan werken. Zowel Bruinvissen (tientallen
meters) als zeehonden (honderden meters of meer) zullen de funderingen echter mijden als
het park eenmaal operationeel is [Madsen et al., 2006]. Bruinvissen en dolfijnen zijn gevoelig
voor hoog frequent geluid, maar dit heeft slechts een beperkt doordringend vermogen in water
waardoor de verstoringsafstanden relatief gering zullen zijn.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 243 van 354

Onderwaterleven
Zeehonden kennen een hogere gevoeligheid bij lagere frequenties (zie figuur 9.14). Op basis
van modellen voor onderwatergeluid van windturbines werd geconcludeerd dat in theorie zeehonden
de windturbines op een bijna 10 maal zo grote afstand kunnen waarnemen (340 m voor
een bepaald type) dan bruinvissen (40 m). Hieraan ten grondslag ligt het feit dat zeehonden,
veel beter dan bruinvissen, deze lagere frequenties kunnen waarnemen [Henriksen et al.,
2001]. Uit recente analyse blijkt dat dit voor de Gewone Zeehond een onderschatting is en dat
deze zeehonden windturbines al op enkele kilometers kunnen horen (Henriksen pers. comm.).
Volgens Madsen (2006) is echter omgevingsruis waarschijnlijk de beperkende factor voor detectie
van de turbineruis door de gewone zeehond. Er is geen gehoorgevoeligheid bekend voor
de grijze zeehond. Echter, gewone en grijze zeehonden worden in dezelfde gehoorgroep “pinnipedia
in water” gezet door Southall et al. (2007). Naar verwachting zijn de gehoorkarakteristieken
van deze twee soorten vergelijkbaar.
140
120
100
80
60
40
20
Harbour seal
Harbour porpoise
0
10 100 1000 10000 100000 1000000
Figuur 9.14 Gehoorbereik zeehonden en Bruinvissen [Richardson et al., 1995]
Gememoreerd kan worden dat het hoogstwaarschijnlijk gaat om geluiden die een (semi)continu
karakter hebben, dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld het explosieve geluid van seismische exploraties.
Dit biedt mobiele organismen in beginsel de mogelijkheid om geluiden van windturbines
te vermijden en om zich aan nadelige invloeden te onttrekken. Uiteindelijk is het mogelijk
dat gewenning optreedt. Bruinvissen reageren niet hevig ten opzichte van rustig scheepvaartverkeer
maar gaan motorschepen wel uit de weg. Het is daarnaast bekend dat ze in de buurt
van speedboten vluchtgedrag vertonen.
Effecten
Bij het onderzoek naar een mogelijk verstorende werking van een windpark op zeezoogdieren
is het onderzoek gericht op de meest talrijke soorten zeezoogdieren: Bruinvis, Gewone Zeehond
en Grijze Zeehond. Onderzoeksgegevens over andere soorten, zoals Tuimelaar of Witsnuitdolfijn
ontbreken nagenoeg geheel. Als eerste stap is gekeken naar de mogelijke overlap
tussen het verspreidingsgebied van dieren en de locatie van het windpark.
Zeezoogdieren zijn op zee veel moeilijker te inventariseren dan zeevogels (zie Hammond et al.
(1995) voor een uitgebreide discussie over de problemen en oplossingen). Om een beeld te
kunnen schetsen van het voorkomen van de Bruinvis, kunnen we alleen terugvallen op een beperkt
aantal gerichte onderzoeken [Brasseur et al., 2004a; Hammond et al., 2002], waarnemingen
gedaan tijdens zeevogelsurveys en registraties van dieren vanaf de kust, veelal gedaan
door mensen die kijken naar langstrekkende vogels vanaf telposten langs de kust (Camphuysen
(2005) en op incidentele waarnemingen zoals die zijn verzameld op de website van Kees
Camphuysen: http://home.planet.nl/~camphuys/Cetacea.html).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 244 van 354

Onderwaterleven
Van beide soorten zeehonden kan men verwachten dat de grootste concentraties in de buurt
van de ligplaatsen zullen worden aangetroffen. Vanaf deze ligplaatsen waaieren de dieren, afhankelijk
van de dan aanwezige prooien, uit over de Noordzee. Kennis over "hotspots" op zee,
waar hogere concentraties gezien worden, ontbreekt vooralsnog. Bijkomstig is dat zeehonden
op zee zelden goed te observeren zijn en kennis over het gebruik van de zee vooral gebaseerd
is op individueel gezenderde dieren, en een eenvoudig verspreidingsmodel dat op deze gegevens
is toegepast [Brasseur et al., 2004b]. In tabel 9.11 is het relatief belang van verschillende
delen van de Nederlandse zoute wateren voor zeezoogdieren weergegeven.
De locatie Callantsoog-Noord ligt in een soort brede middenberm tussen de noordgaande en
zuidgaande scheepvaartroutes. In dit gebied heerst relatieve rust en dit maakt het mogelijk relatief
aantrekkelijk voor zeehonden. Het beeld van het voorkomen van Gewone Zeehonden op
grond van satellietregistraties lijkt dit ook enigszins aan te geven. Zeehonden moeten om dit
gebied te bereiken, uiteraard wel eerst de horde nemen van de eerste, noordgaande scheepvaartroute.
Vooropgesteld dat ze dit doen, komen ze vervolgens in een gebied met relatieve
stilte.
Tabel 9.11 Relatieve belang van verschillende delen van de Nederlandse zoute wateren voor
de meest talrijke zeezoogdieren
Soort Status Gebieden Relatief belang in
Gewone Zeehond
(Phoca vitulina)
Grijze Zeehond
(Halichoerus grypus)
Bruinvis
(Phocoena phocoe-
na)
Bijlage II en V van de
Habitatrichtlijn
Bijlage II en V van de
Habitatrichtlijn
Bijlage II en IV van de
Habitatrichtlijn en een
prioritaire soort
Waddenzeekust
Noord-Hollandse kustzone
Zuid-Hollandse kustzone
Waddenzeekustzone
Noord-Hollandse kustzone
Zuid-Hollandse kustzone
Waddenzeekustzone
Noord-Hollandse kustzone
Zuid-Hollandse kustzone
?+ = geen onderzoek, wel verwacht op basis van kennis elders en monitoring
gebied
De locatie Callantsoog-Noord ligt relatief dichtbij de ligplaatsen van de zeehonden (Razende
Bol), maar het ligt wel zo ver offshore dat er uitgaande van het gebruikte verspreidingsmodel
relatief lage dichtheden van Gewone Zeehonden worden voorspeld. Ook Grijze Zeehonden
kunnen hier verwacht worden, eveneens in relatief lage dichtheden. Het windpark zal circa 20
jaar operationeel blijven. Gedurende deze periode zal het windpark invloed uitoefenen op zijn
omgeving. Geconcludeerd kan worden dat de omvang van de effecten voor zeezoogdieren onbekend
is. Het is namelijk niet bekend in hoeverre zeezoogdieren zullen wennen aan de aanwezigheid
van windturbines. In het ergste geval zullen (bepaalde soorten) zeezoogdieren het
windpark, plus een vooralsnog onbekend gebied er direct omheen, vermijden. Dit zal het eerst
spelen bij zeehonden (het gehoor van zeehonden heeft het grootste frequentiebereik en laagste
waarnemingsdrempel wat betreft geluidsterkte). Er treedt in dat geval een habitatverlies op dat
minimaal de grootte heeft van het windpark. Wanneer de mogelijke verstoring van individuele
windturbines niet overlapt zullen in het park mogelijk corridors ontstaan.
Op basis van het voorgaande worden de effecten van het geluid van draaiende turbines in een
conservatieve benadering, dat deze het windpark en een zone van enkele honderden meters
daaromheen zal mijden, als negatief beoordeeld (effectbeoordeling: -). De effecten van de alternatieven/varianten
zijn nauwelijks onderscheidend.
+++
++
?+
?++
?+
?+
?+
++
?+
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 245 van 354

Onderwaterleven
9.3.3.3 Aanwezigheid funderingen
Bodemfauna
Waterkwaliteit
De veranderingen in de waterkwaliteit zijn beperkt tot mogelijke verontreiniging door milieuverontreinigende
stoffen. In de windturbines zijn voorzieningen getroffen (o.a. vloeistofdichte voorzieningen
en lekbakken) om te voorkomen dat milieuverontreinigende stoffen in het watermilieu
terecht kunnen komen. Een eventuele verontreiniging van het water wordt daarom niet verwacht.
Op de fundering wordt geen gebruik gemaakt van aangroeiwerende middelen (antifoulings).
Dit zou niet alleen ingrijpende gevolgen hebben op het leven op en rond de windturbines,
ook het bodemleven in een groot deel van het stroomafwaarts gelegen gebied zou in dat
geval de gevolgen van deze stoffen ondervinden. Wel wordt er op de fundering kathodische
bescherming toegepast (zie paragraaf 3.2.1). De hoeveelheid aluminium die op deze manier in
het water terecht komt, kan als volgt worden berekend. In 20 jaar tijd wordt per fundering circa
1.500 kg Al afgescheiden. In deze periode zal ongeveer 5,96 x 1012 m 3 water de fundering
passeren (uitgaande van een gemiddelde waterdiepte van 30 m, een turbineafstand van 630 m
en een stromingssnelheid van 0,5 m/s). Dit resulteert in een extra aluminium toename in het
water van 0,00025 µg/l; dit is verwaarloosbaar ten opzichte van de achtergrondconcentratie van
Al in zeewater van 0,5 µg/l. Er is dan ook geen relevante impact van de corrosiebescherming op
de waterkwaliteit (effectbeoordeling: 0).
Stroming
De funderingen brengen extra wervelingen in de getijdenstroom met zich mee, die de morfologie
en dynamiek van de bodem lokaal beïnvloeden. Op plaatsen met een verhoogde waterbeweging
(rondom de funderingen) kunnen erosiekuilen ontstaan. Door het aanleggen van erosiebescherming
rondom de fundering wordt het ontstaan van erosiekuilen voorkomen. Erosieeffecten
zouden daardoor alleen nog kunnen voorkomen langs de randen van de erosiebescherming
en dergelijke effecten zijn klein en lokaal, zeker in relatie tot de hoogteverschillen ter
plaatse door het "langswandelen" van bijvoorbeeld zandduinen.
Door de fundering van de windturbines verandert het stromingsregime op die plaats. Water
wordt gedwongen rond de fundering te stromen. Stroomopwaarts ontstaat plaatselijk stuwing en
stroomafwaarts verschijnselen als zog en stroomluwte. De plaats waar deze verschijnselen optreden
hangt af van de stromingsrichting en sterkte en wisselt dus met het getij. De verschijnselen
zijn zeer lokaal. Laminaire stromingspatronen kunnen plaatselijk overgaan in turbulente
stromingen. Verandering in de stroming van het water kan invloed hebben op vrij zwemmende
vissen en op de bodemgemeenschappen en -samenstelling. Dit effect is zeer lokaal.
De waterbeweging zorgt voor aanvoer van organismen (larven en eieren) en voedsel, en is van
invloed op de mogelijkheid voor organismen om zich te handhaven. Een verandering van de
stromingssnelheid en/of turbulentie kan van invloed zijn op vestiging en groei. Dit effect wordt,
gezien de lokale aard en de beperkte sterkte, in alle varianten als verwaarloosbaar beoordeeld
(effectbeoordeling: 0).
Vissen
Waterkwaliteit
De aanwezigheid van funderingen leidt niet tot relevante effecten op de waterkwaliteit en hiermee
ook niet op vissen (effectbeoordeling: 0).
Stroming
In de buurt van scheepswrakken en andere objecten, die boven de zeebodem uitsteken, worden
in de Nederlandse kustzone grote scholen Steenbolk (Trisopterus luscus) aangetroffen.
Mogelijk profiteren deze vissen van een afgenomen waterstroom. Dit zou uit energetisch oogpunt
gunstig kunnen zijn, als zij zich op één plaats willen concentreren. Het is echter niet zeker
of deze concentraties direct door een verandering van waterbeweging worden veroorzaakt. Het
is namelijk ook goed mogelijk dat door turbulenties dieren (zoals garnalen) uit het zand tevoorschijn
komen, zodat de samenscholingen van Steenbolk bij wrakken en dergelijke verklaard
kunnen worden vanuit de aanwezigheid van voedsel. De gewijzigde waterbeweging is in dat
geval wel indirect verantwoordelijk voor de concentratie van de Steenbolk.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 246 van 354

Onderwaterleven
Het is echter de vraag of vissen het onderwatergeluid van de turbines zullen accepteren. Indien
dit niet het geval zal zijn, zullen ze ook niet samenscholen rond de funderingen. Dit mogelijk
positieve effecten wordt daarom als neutraal beoordeeld (effectbeoordeling: 0).
Zeezoogdieren
Waterkwaliteit
De aanwezigheid van funderingen leidt niet tot relevante effecten op de waterkwaliteit en hiermee
ook niet op zeezoogdieren (effectbeoordeling: 0).
Stroming
Zeezoogdieren worden naar verwachting niet direct beïnvloed door lokale veranderingen in
stroming. Ze kunnen mogelijk wel indirect profiteren van hogere dichtheden aan vissen rond de
funderingen o.a. de Steenbolk. Het is echter niet zeker of de vissen de funderingen niet zullen
mijden als gevolg van het geluid/trillingen dat door het draaien van de turbines wordt veroorzaakt.
Een groot probleem zal liggen in de gevoeligheid van de zeezoogdieren zelf. Het is niet
te verwachten dat deze zich in de directe omgeving van de funderingen zullen begeven. Eventueel
positieve effecten zijn dan ook niet te verwachten (effectbeoordeling: 0).
9.3.3.4 Aanwezigheid kabels
De elektriciteitskabels liggen vanaf het windpark tot circa 3 kilometer uit de kust tenminste 1
meter diep in de bodem, in het resterende gedeelte tot aan de kust tenminste 3 meter diep aangelegd.
De kabels kunnen zowel elektromagnetische als elektrische velden veroorzaken.
Electromagnetische velden
Doordat drie-aderige kabels worden toegepast, zullen de magnetische velden van de aders elkaar
grotendeels opheffen. Een eventueel restveld wordt nog deels geëlimineerd door de staalband.
De bodemdiepte (minimaal 1 m) reduceert de dan nog resterende veldsterkte met het
kwadraat van de diepte.
Omdat echter niet met zekerheid kan worden gezegd dat er geen elektromagnetische velden
optreden wordt hieronder nader ingegaan op de mogelijke effecten van elektromagnetische velden.
Met het gebruik van onderwater wisselspanningkabels op het NCP is weinig ervaring.
Rond de kabels in en van windpark Callantsoog-Noord zullen geen elektrische velden optreden
omdat niet met gelijkstroom wordt gewerkt, wel zullen er magnetische velden optreden.
De eenheid die voor het aanduiden van de grootte van magnetische velden wordt gebruikt is µT
(micro Tesla). Het magnetisch achtergrondveld van de aarde in het gebied van de verbinding
wordt geschat op 50µT. Het magnetisch veld bouwt zeer snel af (exponentieel) met het toenemen
van de afstand tot de kabel. Volgens Van Doeland (2006) zal de sterkte van de magnetische
velden rondom de kabels, afhankelijk van de te kiezen inrichtingsvariant, maximaal circa 8
micro Tesla bedragen. Deze waarden zijn maxima, die optreden aan de zeebodem, uitgaande
van een ingraafdiepte van de kabels van 1 meter. De magnetische veldsterkte sterk afneemt
met de afstand tot de kabels (zie figuur 9.15). De achtergrondwaarde van het aardmagnetisch
veld in de Noordee (48-50 microTesla) is circa tienmaal hoger.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 247 van 354

Magnetisch veld (Tesla)
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
-110
-105
-100
-95
-90
-85
-80
-75
-70
-65
-60
-55
-50
-45
-40
-35
-30
-25
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85
90
95
100
105
110
Breedte (m)
1 m boven kabel
2 m boven kabel
4 m boven kabel
Onderwaterleven
Figuur 9.15 Magnetische inductie boven 150 kV kabels waar 280 MW op is aangesloten (totaal
560 MW)
Geïnduceerde elektrische velden
De eenheden die voor elektrische velden worden gebruikt zijn µV/m (micro Volt per meter). Geinduceerde
elektrische velden ontstaan doordat zeewater door het magnetische veld van de
kabel stroomt. De natuurlijke elektrische veldsterkte langs de Nederlandse kust bedraagt circa
39-42µV/m, maar is echter zeer variabel en kan in gebieden met sterke getijstromen oplopen tot
waarden van 2.500-3.500 µV/m. Op basis van eerder uitgevoerde studies naar verbindingen in
zee kan worden bepaald dat het te verwachten geïnduceerde elektrische veld ten gevolge van
het magnetische veld van de kabelverbinding op 1 m uit de kabel maximaal 0,2 µV/m bedraagt.
Dit is kleiner dan 0,5% van het natuurlijke elektrische veld en bouwt net als het magnetische
veld exponentieel af met de afstand tot de kabels [Haus & Melcher].
De dissipatie ten gevolge van de zeer geringe magnetische en elektrische velden buiten de kabel
is verwaarloosbaar ten opzichte van de dissipatie die optreedt in de geleider en het aardscherm
van de kabels en heeft daarmee geen invloed op de uitkomsten van berekeningen volgens
het model IEC60287.
Bij een maximale belasting zullen de elektriciteitskabels opwarmen tot circa 60 graden 9 . Hierdoor
zal de zeebodem rondom de kabels warmer worden. Bij een diepteligging van 1 meter zal
de bodem aan het oppervlak ongeveer 2 à 3 graden warmer worden. Bij een diepteligging van 3
meter bedraagt de opwarming aan het oppervlak minder dan één graad. Het effect hiervan op
bodemleven is niet bekend. De opwarming van de zeebodem aan het oppervlak (afhankelijk
van de diepteligging: 1 of 2 à 3 graden) is beperkt en zeer plaatselijk.
Bodemdieren
Indien er toch een zeer klein magnetisch veld optreedt dan zal de invloed op het bestaande
magnetisch veld zich vooral manifesteren direct in en op de bodem boven de kabels. Het is onbekend
of bodemdieren hier een negatieve invloed van ondervinden. Indien wel een negatieve
invloed optreedt, dan mag verwacht worden dat deze beïnvloeding lokaal is en zich tot niet
meer dan enkele meters uitstrekt. In relatie tot het totale beschikbare leefgebied van bodemdieren
op de Noordzee is dit verwaarloosbaar (effectbeoordeling: 0).
9 Berekend met het model: IEC60287-2 'ELECTRIC CABLES - CALCULATION OF THE CUR-
RENT RATING' FORMULE 2.2.3.1
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 248 van 354

Onderwaterleven
Vissen
Vissen kunnen elektrische en magnetische veld waarnemen en oriënteren zich hier deels op.
Van de vissen in de Noordzee zijn haaien en roggen (kraakbeenvissen) het meest gevoelig
voor elektrische en magnetische velden. Roggen en sommige soorten haaien, zoals de hondshaai,
behoren tot de bodemvissen. Bij haaien en roggen is aangetoond dat deze een prooi met
een elektrisch veld van 10 -8 V/m kunnen waarnemen. Haaien worden zelfs aangetrokken door
elektrische velden in de range van 10 -5 tot 10 -3 V/m [CMACS, 2003]. Haaien zijn daarnaast zeer
gevoelig voor magnetische velden. De detectiegrens ligt hierbij bij circa 1,2nT [Kirchvink et al.,
1986]. Dit betekent dat ze de kabels tot op een afstand van enkele tientallen meters kunnen
waarnemen.
Als bodemvissen een verandering van het magnetisch veld vermijden, dan zou de elektriciteitskabel
tussen het windpark en de kust een zekere barrière kunnen vormen. Het is theoretisch
mogelijk dat de oriëntatie en migratie van deze soorten door de geringe verandering in het
magnetische veld worden beïnvloed. Ook roggen kunnen (tijdelijk) loskomen van de zeebodem
en zo zelf de eventuele magnetische effecten ontwijken. Aangenomen kan worden dat deze
beïnvloeding lokaal is en zich tot niet meer dan enkele meters uitstrekt. In relatie tot het totale
beschikbare leefgebied van bodemdieren op de Noordzee is dit verwaarloosbaar. Het is dan
ook niet aannemelijk dat de oriëntatie en migratie van vissen worden verstoord (effectbeoordeling:
0).
Zeezoogdieren
Walvisachtigen zijn zeer gevoelig voor magnetische velden. De detectiegrens ligt hierbij bij circa
50nT (0,1% van het aardmagnetisch veld) [Kirchvink et al., 1986]. Dit betekent dat deze soorten
de velden van de kabels kunnen waarnemen tot op een afstand van enkele tientallen meters.
In een aantal studies is een verband gevonden tussen walvisstrandingen en de richting van het
aardmagnetisch veld ter plaatse, waarbij locaties waar de veldlijnen dwars op de kust staan,
een relatief hoge kans op strandingen lijken te hebben [Klinowska, 1985, 1986]. Het lijkt echter
niet aannemelijk dat de elektriciteitskabels een soortgelijke geleidingsbaan zouden kunnen
vormen, vanwege de zeer geringe veldsterkten. Zelfs als er voor deze dieren een meetbaar effect
zou zijn aan de bodem, zullen ze de kabels makkelijk kunnen passeren door iets hoger in
het water te gaan zwemmen. De huidige inschatting is, dat als de kabels circa een meter in de
bodem liggen, aan het bodemoppervlak zo goed als niets meer van opgewekte velden te merken
is [cf. Elsam Engineering & EnergiI E2, 2005 en Van Doeland, 2006]. Het is dan ook niet
aannemelijk dat de oriëntatie en migratie van zeezoogdieren worden verstoord (effectbeoordeling:
0).
9.3.3.5 Onderhoud aan kabels en funderingen
Onderhoud aan de funderingen zal beperkt zijn tot incidentele inspecties en reparaties. De aangroei
die plaatsvindt, kan in principe blijven zitten aangezien deze geen schade aan de funderingen
brengen. Het onderhoud aan de kabels bestaat uit het op diepte houden van de kabels
door deze voor zover deze door stroming vrij komen te liggen weer met zand te bedekken.
Onderhoud- en reparatiewerkzaamheden aan kabels en funderingen worden uitgevoerd met
onderhoudsvaartuigen. Dit leidt tot geluidproductie onder water. De geluidproductie van onderhoudsvaartuigen
langs het kabeltracé kan enige verstoring geven. Hierbij zal een lichte toename
zijn van de scheepvaart.
Bodemfauna
Vernietiging
Aangezien de aangroei op de funderingen niet hoeft te worden verwijderd zijn er geen effecten
van vernietiging door onderhoud. Door het onderhoud aan de kabels kan verstoring optreden
van de bodem. Deze is tijdelijk en zeer lokaal en daarom niet van betekenis voor de bodemfauna
(effectbeoordeling: 0).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 249 van 354

Onderwaterleven
Waterkwaliteit
Tijdens onderhoudswerkzaamheden aan de funderingen en de elektriciteitskabels in het windpark
(bijvoorbeeld controle diepteligging of herstel van een kabelbreuk) kan tijdelijk een extra
vertroebeling optreden van de waterkolom. Door resuspensie van het aanwezige slib kunnen
daaraan gebonden verontreinigingen opnieuw beschikbaar komen en opgenomen worden in de
voedselketen. De effecten hiervan zijn gezien de grote verdunningsfactor dermate gering dat er
geen relevante effecten op de bodemfauna worden verwacht (effectbeoordeling: 0).
Geluid/trillingen
Bodemdieren worden voor zover bekend niet beïnvloed door geluid en trillingen (effectbeoordeling:
0).
Vissen
Vernietiging
Bij de onderhoudswerkzaamheden gaat geen leefgebied voor vissen verloren en zijn er dus
geen effecten (effectbeoordeling: 0).
Waterkwaliteit
De mogelijke beïnvloeding van de waterkwaliteit door onderhoud is dermate gering en lokaal,
effecten op vissen worden daarom niet verwacht (effectbeoordeling: 0).
Geluid/trillingen
Het geluid en trillingen door onderhoud zijn dermate gering en lokaal, en de uitwijkmogelijkheden
dermate groot, dat er geen ecologisch relevante effecten worden verwacht (effectbeoordeling:
0).
Zeezoogdieren
Geluid/trillingen
Uit een studie van Sundberg & Söderman (1999) naar de effecten van een windpark in zee op
rustplaatsen van zeehonden, blijkt dat tijdens onderhoudsverkeer (werkschepen en helikopters)
een tijdelijke daling van het aantal rustende zeehonden werd waargenomen. Ook waren de dieren
tijdens het onderhoudsverkeer onrustiger. Verstoring kan dus een negatieve invloed zijn van
deze activiteiten. De omvang van de verstoring is afhankelijk van de aard en frequentie van de
werkzaamheden, maar ook van de locatie. Ter hoogte van windpark Callantsoog-Noord is een
belangrijke rustplaats op de Razende Bol, maar hemelsbreed bedraagt de afstand circa 35 kilometer.
Mogelijk verstoring van deze rustplaatsen door onderhoudswerkzaamheden lijkt dus
onwaarschijnlijk, uitgaand van effectafstanden van maximaal 3 km. De effecten van geluid en
trillingen door onderhoud op de overige zeezoogdieren zijn dermate lokaal en tijdelijk, en de
uitwijkmogelijkheden dermate groot, dat er geen ecologisch relevante effecten worden verwacht
(effectbeoordeling: 0).
Waterkwaliteit
De mogelijke beïnvloeding van de waterkwaliteit door onderhoud is dermate gering en lokaal
dat er geen effecten op zeezoogdieren worden verwacht (effectbeoordeling: 0).
9.3.3.6 Verandering in bestaand gebruik plangebied
Doordat het windpark, inclusief een veiligheidszone van 500 meter rondom het windpark, in
principe gesloten zal worden voor de scheepvaart (uitgezonderd vaartuigen bestemd voor onderhoud
van het park en schepen van de overheid) ontstaat een gebied met minder verstoring
door handelsvaart en visserij. Tegelijkertijd zal door het sluiten van het gebied voor de scheepvaart
de dichtheid van de scheepvaart (en de visserij) in het omringende gebied toenemen.
Bodemfauna
Visserij
Doordat in het gebied geen (boomkor)visserij meer plaatsvindt, zal het bodemleven zich vrij van
visserij kunnen ontwikkelen. Dergelijke ongestoorde gebieden zijn thans zeldzaam op het NCP
[Lindeboom et al., 2005]. Passerende vistuigen kunnen, afhankelijk van de getroffen soort,
sterfte veroorzaken van 5-65 % van de ter plaatse aanwezige populatie.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 250 van 354

Onderwaterleven
Gezien de zware visserijdruk op het NCP is de bodemfauna op dit moment al relatief ernstig
aangetast. Een goed ontwikkeld bodemleven in het windpark (incl. de veiligheidszone rondom
het windpark) krijgt hiermee een refugium/oase functie voor macrobenthos en mogelijk ook voor
bodemvissen. Onderzoek in een voor visserij gesloten veiligheidszone rond een offshore installatie
op het Friese Front (Centrale NCP) liet een veel beter ontwikkelde fauna zien dan in referentiegebieden
op grote afstand van dit platform [Bergman et al., 2005]. In vergelijking met de
heersende visserijdruk in de Zuidelijke Bocht is het effect op bodemdieren door het ruimtebeslag
door de windturbines (inclusief de erosiebescherming en kabels) te verwaarlozen. Lindeboom
(2005) heeft berekend dat de effecten van de boomkorvisserij op het NCP het benthos
1000-100.000 keer zwaarder belasten dan die van (het ruimtebeslag door) de offshore industrie,
de zandwinning en de kabels en leidingen, gebruiksfuncties die te vergelijken zijn met de
aanleg en het in gebruik hebben van een offshore windpark. In de onderstaande alinea's wordt
nader ingegaan op de effecten van het windpark op het onderwaterleven.
Bij het herstel van de bodemfauna zullen in eerste instantie r-strategen (pionierssoorten: snelle
groei en veel nakomelingen) domineren. Na enkele jaren zullen ook soorten terugkeren die gekarakteriseerd
kunnen worden als niet mobiele k-strategen (soorten met een langzame groei en
weinig nakomelingen). Daar waar dieren, die zich voeden met gesuspendeerd materiaal, selectief
verdwijnen door een verhoogde resuspensie van sediment vertaalt dit zich in een daling van
de IT-index (Infaunal Trophic index). Tijdens de gebruiksfase is de situatie vergelijkbaar met de
huidige situatie.
De Noordzeekrabben zijn bijzonder kwetsbaar voor boomkorvisserij en zouden in een onbevist
windpark wellicht in aantal kunnen toenemen, zeker als hier een “voedingsbodem” ontstaat van
hogere dichtheden aan schelpdieren en stekelhuidigen. Verwacht mag namelijk worden, dat de
gemeten dichtheden aan zowel schelpdieren en stekelhuidigen, als hun predatoren (roofslakken,
krabben) in dichtheden voorkomen, die als gevolg van de intensieve visserij in de Zuidelijke
Bocht zwaar zijn verstoord. Hier is dus wel herstel binnen de oase mogelijk naar een meer
natuurlijke biodiversiteit. Gezien de sterkte en de oppervlakte waarop dit effect kan optreden
wordt dit beoordeeld als positief effect (effectbeoordeling: +).
Vissen
Visserij
Omdat er geen visserij meer binnen 500 m van het windpark plaats zal vinden, ontstaat er een
gebied waar de visfauna sterk zal kunnen stijgen. Uit de resultaten van het onderzoek bij het
windpark Horns Rev kwam naar voren dat de windturbines of het harde substraat geen tot weinig
effect hadden op de visdichtheid in het windpark [Hvidt, C.B., L. Brünner en F.R. Knudsen,
2005]. Uit onderzoek naar het voorkomen van Zandspiering in het windpark Horns Rev (Jensen,
H., P.S. Kristensen en E. Hoffmann, 2004) is naar voren gekomen dat na aanleg van het windpark
de dichtheid van Zandspiering in het gebied waar het windpark is aangelegd, is toegenomen.
Gezien de sterkte en de oppervlakte waarop dit effect kan optreden wordt dit beoordeeld
als positief effect (effectbeoordeling: +).
Scheepvaart
Naast visserij is er geen scheepvaart toegestaan in een zone van 500 m van het windpark. De
scheepvaartdichtheid ter plaatse van het windpark is echter nu beperkt, aangezien het plangebied
niet in een scheepvaartroute ligt. Er zal geen sprake zijn van relevante positieve effecten
(effectbeoordeling: 0).
Zeezoogdieren
Visserij
Zeezoogdieren krijgen in het windpark mogelijk te maken met een veranderde (verhoogde) visfauna
en een aantal fysieke verandering aan het gebied. Door de aanwezigheid van hard substraat
zou het effect bij alle varianten, door een verhoogde visstand, op zich positief beoordeeld
kunnen worden. Meer variatie levert in theorie meer mogelijkheden op om vis te vangen, maar
deze positieve ontwikkeling zal mogelijk teniet worden gedaan door de verhoogde geluidsniveaus
ter plaatse.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 251 van 354

Onderwaterleven
Vermoedelijk echter zijn de geluidsniveaus onder water zo hoog, dat Bruinvissen, dolfijnen en
zeehonden minimaal enkele tientallen meters afstand zullen houden [Madsen et al., 2006; David,
2006], zodat vis rond de funderingspalen onbereikbaar zal zijn (effectbeoordeling: 0).
Effecten van windparken op zeehonden zullen sterk afhangen van de functie van het specifieke
gebied. Bestaande data over effecten van windparken zijn beperkt (Deense parken Nysted en
Horns Rev); technische mankementen en beperkt onderzoek daar maakt dat de conclusies die
er zijn getrokken vooralsnog niet erg sterk zijn. Bij gebrek aan goede data wordt uitgegaan van
een worst case scenario waarbij dieren volledig uit een gebied verdwijnen. Dit scenario mag
volgens sommige inzichten ook als het meest reële worden gezien [Madsen et al., 2006; Verboom,
2006]; vooralsnog is echter niet bekend of zeehonden aan een windpark zullen kunnen
wennen. Dit betekent dat er in dit kader geen positieve effecten mogen worden verwacht (effectbeoordeling:
0).
Scheepvaart
Vermindering van geluid/trillingen door afname van scheepvaart in de directe omgeving van het
windpark leiden niet tot positieve effecten op zeezoogdieren, aangezien deze het windpark naar
verwachting zullen mijden. Indien als gevolg van het weren van schepen de omgeving drukker
wordt bevaren zal dit eerder leiden tot een toename van de negatieve effecten in de resterende
ruimte. Deze effecten zullen lokaal zijn en afhankelijk van de nieuwe scheepvaartverdeling.
Voor zover dit plaatsvindt via bestaande verstoorde gebieden zullen de effecten beperkt negatief
zijn (effectbeoordeling: 0/-).
9.3.4 Effecten van verwijdering
De verwijdering van de funderingen zal bestaan uit het afsnijden (6 m onder de zeebodem) en
afvoeren van de funderingen. Een mogelijk alternatief is om de funderingen in zijn geheel te
verwijderen door een combinatie van trillen en trekken. Dit zal gepaard gaan met geluid/trillingen
boven en onder water. De geluidbelasting is echter aanmerkelijk lager dan bij de
aanleg. Daarnaast zal er sprake zijn geluid/trillingen door scheepvaartbewegingen. De erosiebescherming
wordt in principe niet verwijderd. De kabels worden in principe niet verwijderd tenzij
dit vanuit milieuoogpunt niet gewenst is.
Fytoplankton
Waterkwaliteit
Fytoplankton is direct gevoelig voor toename van de slibconcentratie door afname van de lichtdoordringing,
wat leidt tot afname van de groei. De effecten zijn echter lokaal, tijdelijk en op de
schaal van het NCP verwaarloosbaar (effectbeoordeling: 0).
Bodemfauna
Geluid en trillingen
Bodemdieren worden voor zover bekend niet beïnvloed door geluid/trillingen. Er zijn dan ook
geen effecten te verwachten (effectbeoordeling: 0).
Waterkwaliteit
Verwijdering van de funderingen en bekabeling zal leiden tot resuspentie van verontreinigingen
en vertroebeling. De vertroebeling valt naar verwachting binnen de bandbreedte van de natuurlijke
variatie van het habitat van bodemdieren op de Noordzee en is vergelijkbaar met de effecten
van een storm. De effecten zijn daarbij zeer lokaal. Resuspentie van verontreinigingen zal
niet leiden tot relevante veranderingen in waterkwaliteit gezien de grote verdunningsfactor (effectbeoordeling:
0).
Vissen
Geluid en trillingen
Vissen kunnen worden beïnvloed door de geluid/trillingen bij het verwijderen van de funderingen.
Letale effecten worden niet verwacht aangezien de kritische geluidniveaus hiervoor niet
zullen worden bereikt. Vissen kunnen wel worden verstoord en uitwijken naar de omgeving.
Aangezien de omvang van de effecten gering is in relatie tot het gehele leefgebied en de verstoring
tijdelijk zullen de effecten op vissen gering zijn (effectbeoordeling: 0/-).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 252 van 354

Onderwaterleven
Waterkwaliteit
De toename van vertroebeling bij het verwijderen van de funderingen en kabelks valt naar verwachting
binnen de bandbreedte van de natuurlijke variatie van het habitat van vissen in de
Noordzee en is vergelijkbaar met de effecten van een storm. De effecten zijn daarbij zeer lokaal.
Resuspentie van verontreinigingen zal niet leiden tot relevante veranderingen in waterkwaliteit
gezien de grote verdunningsfactor (effectbeoordeling: 0).
Zeezoogdieren
Geluid en trillingen
Zeezoogdieren kunnen worden beïnvloed door de geluid/trillingen bij het verwijderen van de
funderingen. Letale effecten worden niet verwacht aangezien de kritische geluidniveaus hiervoor
niet zullen worden bereikt. Zeezoogdieren kunnen wel worden verstoord en uitwijken naar
de omgeving. Aangezien de omvang van de effecten gering is in relatie tot het gehele leefgebied
en de verstoring tijdelijk is, zullen de effecten op zeezoogdieren beperkt zijn (effectbeoordeling:
0/-)
Waterkwaliteit
De toename van vertroebeling bij het verwijderen van de funderingen en kabels valt naar verwachting
binnen de bandbreedte van de natuurlijke variatie van het habitat van zeezoogdieren
in de Noordzee en is vergelijkbaar met de effecten van een storm. De effecten zijn daarbij zeer
lokaal. Resuspentie van verontreinigingen al niet leiden tot relevante veranderingen in waterkwaliteit
gezien de grote verdunningsfactor (effectbeoordeling: 0).
9.4 Samenvatting effectbeschrijving
Uit de bovenstaande effectbeschrijving kan worden geconcludeerd dat de relevante effecten
beperkt zijn tot geluid en trillingen en verandering van bestaand gebruik. De mogelijke negatieve
effecten van geluid en trillingen richten zich op vissen en in sterkere mate op zeezoogdieren.
De effecten van met name het heien (monopile en tripod) kunnen leiden tot grote effecten. Bij
toepassing van een gravity base fundering treden deze effecten niet op omdat niet geheid
wordt. De effecten in de gebruiksfase zijn beperkt. De verandering van bestaand gebruik leidt
tot positieve effecten op bodemdieren en vissen.
De alternatieven/varianten zijn slechts in beperkte mate onderscheidend voor wat betreft het
ruimtebeslag, het optreden van geluid/trillingen in de aanlegfase en de toename van hard substraat.
Voor alle alternatieven/varianten geldt: hoe meer windturbines, hoe groter het ruimtebeslag
en de optredende verstoring door geluid/trillingen en des te groter de toename aan hard
substraat. De compacte variant 3 MW van het energievriendelijk alternatief heeft het grootste
aantal windturbines. Bij deze variant gaat daardoor het meeste zacht substraat verloren en
treedt de meeste verstoring op door geluid/trillingen. Hier tegen over staat dat bij deze variant
de grootste toename aan hard substraat optreedt. De minste effecten zijn in dit kader te verwachten
bij de basisvariant 5 MW. De effecten tijdens de gebruiks- en verwijderingsfase zijn
dermate laag dat ze in absolute zin niet/nauwelijks onderscheidend zijn. De effecten voor het
omgevingsalternatief zijn niet significant onderscheidend van die van het energievriendelijk alternatief.
Tabel 9.12 Effectbeoordeling onderwaterleven
Fase Basisvariant
Aanlegfase
Afname zacht substraat
(3 MW)
Compacte variant
(3 MW)
Basisvariant
(5 MW)
Compacte variant
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen 0/- 0/- 0/- 0/-
- zeezoogdieren 0 0 0 0
Toename hardsubstraat
- fytoplankton 0 0 0 0
(5 MW)
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 253 van 354

Fase Basisvariant
(3 MW)
Compacte variant
(3 MW)
Basisvariant
(5 MW)
Onderwaterleven
Compacte variant
- bodemfauna 0/+ + 0/+ +
- vissen 0 0 0 0
- zeezoogdieren 0 0 0 0
Beïnvloeding waterkwaliteit
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen 0 0 0 0
- zeezoogdieren 0 0 0 0
Geluid en trillingen
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen* - -- 0/- -
- zeezoogdieren* -/-- -- - -/--
Gebruiksfase
Geluid/trillingen
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen 0/- 0/- 0/- 0/-
- zeezoogdieren - - - -
EM straling
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen 0 0 0 0
- zeezoogdieren 0 0 0 0
Waterkwaliteit
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen 0 0 0 0
- zeezoogdieren 0 0 0 0
Verandering bestaand gebruik
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna + + + +
- vissen + + + +
- zeezoogdieren 0 0 0 0
Verwijderen turbines
Waterkwaliteit 0 0 0 0
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen 0 0 0 0
- zeezoogdieren 0 0 0 0
Geluid/Trillingen
- fytoplankton 0 0 0 0
- bodemfauna 0 0 0 0
- vissen* 0/- 0/- 0/- 0/-
- zeezoogdieren* 0/- 0/- 0/- 0/-
(5 MW)
In de bovenstaande tabel is de beoordeling weergegeven van het energievriendelijk alternatief en het kabeltracé dat
aanlandt bij IJmuiden. Als de beoordeling van het omgevingsvriendelijk alternatief en/of de beoordeling van het kabel-
tracé naar Callantsoog afwijkt dan is dat tussen haakjes weergegeven. * Effecten als gevolg van geluid/trillingen treden
alleen op bij het gebruik van monopile en tripod als fundering. Bij toepassing van de gravity base fundering, waar niet
wordt geheid, treden geen effecten op.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 254 van 354

9.5 Mitigerende maatregelen
Onderwaterleven
Bij de beschrijving van mitigerende maatregelen worden alleen maatregelen beschreven die
tijdens de aanleg, onderhoud en verwijdering van het windpark kunnen worden toegepast.
Vooralsnog zijn geen mitigerende maatregelen bekend die tijdens het gebruik van het windpark
zouden kunnen worden toegepast.
Aanleg, onderhoud en verwijdering
Bij de aanleg, onderhoud en verwijdering van het windpark kunnen negatieve effecten optreden.
Deze effecten hangen vooral samen met het optreden van verstoring door onderwatergeluid,
welke het sterkst is tijdens het heien. De onder water levende soorten die het meest gevoelig
zijn voor onderwatergeluid zijn vissen en zoogdieren. Om de effecten van onderwatergeluid
voor vissen, zeehonden, Bruinvissen en onder water duikende zeevogels te beperken, dan wel
ongedaan te maken, kan voorafgaand en tijdens de bouw bij het heien een geluidsignaal worden
uitgezonden om zeezoogdieren uit het gebied te verjagen. Doel hiervan is dat zeezoogdieren
tijdig het gebied verlaten waardoor ze geen gehoorbeschadiging oplopen. Voor het tijdelijk
verjagen van zeezoogdieren kan een zogenaamde pinger 10 (akoestische afschrikmiddel) worden
gebruikt. Een dergelijke pinger is ook bij de bouw van het OWEZ toegepast, zodat hiermee
inmiddels ervaring is opgedaan. Wanneer het heien eenmaal plaatsvindt, zullen naar verwachting
geen dieren meer vanuit de omgeving naar het windpark toe zwemmen. Hier zal ook blijken
of de pinger meteen op volle sterkte aan kan worden gezet, of dat dit via een zogenaamde
ramp-up procedure dient te gebeuren: relatief zachtjes beginnen om eventueel aanwezige dieren
niet met de pinger doof te maken. Ook het geleidelijk opstarten van de werkzaamheden
biedt vissen en zeezoogdieren de gelegenheid om het gebied te verlaten, eventuele gehoorbeschadiging
wordt hierdoor voorkomen. Dit is te realiseren door bij het heien te beginnen met
een beperkte slagkracht en de slagkracht van de heistelling geleidelijk op te voeren. Dit biedt
vissen en zeezoogdieren de mogelijkheid om van de geluidsbron weg te zwemmen.
Een tweede mogelijkheid voor mitigatie is het inzetten van gekwalificeerde waarnemers (conform
de richtlijnen voor seismiek die in het Verenigd Koninkrijk gelden [JNCC, 2004]. De waarnemer
moet dan ter plaatse, voorafgaand aan de eerste klappen (bij iedere paal) vast stellen of
er Bruinvissen (of zeehonden) in de nabijheid zijn. Dit kan zowel visueel als akoestisch gebeuren
en gezien de moeilijke detecteerbaarheid van Bruinvissen middels zichtwaarnemingen verdient
het laatste ook aanbeveling. Indien Bruinvissen aanwezig zouden zijn dient het heien te
worden uitgesteld totdat deze dieren zijn verdwenen, hetzij doordat ze zelf weg zwemmen hetzij
doordat ze actief verjaagd worden.
Een derde mogelijkheid is de toepassing van bellengordijnen ("bubble curtains"). Deze worden
aan de bodem in dichte stromen losgelaten, vlak rond de te heien paal. Ze omsluiten door op te
stijgen de hele paal en daarmee ook het hiervan uitstralende geluid in belangrijke mate. Met
deze methode van geluidreductie is in de VS en Canada veel ervaring opgedaan en dit aspect
verdient, voorafgaand aan de bouw van toekomstige windparken, een nadere studie voor toepassing
in Nederland. De toepassing van een bellenscherm kan het geluidsniveau in de nabijheid
van de heiwerkzaamheden doen dalen. Volgens Würsig et al. (2000) is een reductie van
het breedband geluidsniveau met 3 tot 5 dB haalbaar. De verzwakking is afhankelijk van verschillende
factoren, waaronder de afmetingen van de monopile, de slagkracht, het frequentiespectrum
en de grootte van de bellen.
Een vierde mogelijkheid voor mitigatie is om niet te heien in het seizoen dat er maximale aantallen
Bruinvissen in de Zuidelijke Bocht aanwezig zijn [David, 2005]. Informatie over het voorkomen
in het offshore gedeelte van het NCP is nog verre van compleet, maar het seizoenspatroon
(zie figuur 9.7) laat zien dat de aantallen hier van november tot en met april het hoogst zijn. Als
kan worden vastgesteld dat dit ook geldt voor de offshore zone van de Zuidelijke Bocht, zou
met de bouw het best gestart kunnen worden vanaf 1 mei.
10 In het rapport 'Effectiviteit van akoestische afschrikmiddelen (pingers)' [Franse, 2005] wordt
ingegaan op de werking en mogelijke bijwerkingen van pingers.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 255 van 354

Onderwaterleven
Wanneer het windpark eenmaal in gebruik is, is er permanent onderwatergeluid, dat zeker door
de dieren zal worden opgemerkt, maar waarvan vooralsnog niet goed duidelijk is in hoeverre ze
hier daadwerkelijk last van zullen hebben. Vanwege het permanente karakter van dit geluid,
zullen dieren die hier last van hebben het windpark mijden. Het heeft dan geen zin om nog
meer geluid toe te voegen om dieren nog meer te verstoren. Sealscarers (of pingers) zijn dus
geen geschikte mitigerende maatregelen tijdens de gebruiksfase. Voor onderhoud geldt hetzelfde.
Dat gebeurt in het windpark met name in de windturbines en zal niet bijzonder veel geluid
produceren.
Voor de afbraak ligt dit mogelijk anders. Als daar technieken moeten worden toegepast die zeer
veel geluid of druk produceren is het zinnig om vooraf de dieren te verjagen. Uit de beschikbare
doorkijkjes naar de toe te passen technieken blijkt echter niet dat dit het geval zal zijn, en dan is
het ook niet noodzakelijk om op voorhand pingers toe te gaan passen. Aangenomen wordt dat
te zijner tijd een gerichte studie zal plaatsvinden naar de uitvoering van de verwijderingsfase en
de technieken die hiervoor op dat moment beschikbaar zijn.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 256 van 354

10 Scheepvaartveiligheid
10.1 Inleiding
Om de effecten op scheepvaartveiligheid in beeld te brengen is een specialistische veiligheidsstudie
uitgevoerd door het instituut MARIN.
De rapportage van het MARIN is integraal opgenomen in bijlage 6. In dit hoofdstuk worden de
belangrijkste resultaten van deze studie samengevat.
Ervaring met eerdere MER/Vergunningaanvragen voor offshore windparken heeft geleerd dat
de resultaten van de MARIN-studie vanuit de richtlijnen voor het MER bezien voldoende zijn
voor een aanvaarbaarheidsverklaring van MER/Vergunningaanvraag door het Bevoegd Gezag
en een positief toetsingsadvies door de Cie-m.e.r. Om een integrale afweging te kunnen maken
voor het al dan niet verlenen van een beschikking heeft de overheid een Nautische Commissie
in het leven geroepen welke als taak heeft een volledig, afgewogen en onafhankelijk advies uit
te brengen aan het bevoegd gezag over de ter beoordeling liggende initiatieven voor windturbineparken
vanuit het aspect ‘scheepvaartveiligheid’.
In het eerste deel van dit hoofdstuk (paragrafen 10.2 t/m 10.6) worden de belangrijkste resultaten
van de MARIN-studie samengevat. In het tweede deel van dit hoofdstuk (paragraaf 10.7)
wordt op een beschouwende wijze ingegaan op de resultaten van de veiligheidstudie van het
MARIN en hoe die zich lijken te verhouden tot eerder gedane uitspraken van deze nautische
commissie. Ook worden in paragraaf 10.7 de uitkomsten van de scheepvaartveiligheidsberekeningen
van Callantsoog-Noord vergeleken met de berekeningsresultaten van andere aangevraagde
offshore windparken. De MARIN-studie is in zijn geheel te lezen in bijlage 6.
10.2 Doelstelling veiligheidstudie
De doelstelling van deze studie is het bepalen van de effecten op de scheepvaart voor acht
verschillende inrichtingsvarianten van het windpark Callantsoog-Noord. Hiertoe wordt specifiek
het volgende gekwantificeerd:
De kans op een aanvaring/aandrijving van een windturbine per jaar.
De milieueffecten in termen van uitstroom van bunkerolie en ladingolie als gevolg van een
aanvaring met een windturbine.
Persoonlijk letsel in termen van het verwachte aantal doden als gevolg van een aanvaring
met een windturbine.
Bovendien worden de effecten buiten de parklocatie van het windpark op de scheepvaart geschat.
10.3 Kruisende scheepvaart
Schepen die elkaar naderen met kruisende koersen dienen tijdig vast te kunnen stellen of er
gevaar voor aanvaring bestaat en dienen voldoende mogelijkheden c.q. ruimte te hebben om
een mogelijke aanvaring te voorkomen. Daartoe dient men goed zicht op elkaar te hebben, zowel
visueel als via de radar. Windparken kunnen dit zicht belemmeren. Zowel visueel (windturbines
kunnen het zicht op de navigatielichten van het schip blokkeren) als op de radar (afscherming,
valse echo’s, windturbines geven o.a. dikke echo’s op het scherm). Dit geldt waar
zich vele windturbines tussen de beide schepen bevinden en in mindere mate waar zich enkele
windturbines tussen beide schepen bevinden.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 257 van 354

Scheepvaartveiligheid
Het MARIN trekt de volgende conclusies:
De ondoorzichtbaarheid van een windpark is niet erg gevoelig voor de opstelling van de
windturbines, mits regelmatig opgesteld in rijen. De versprongen opstelling heeft wel als
voordeel dat er meer turbines op dezelfde oppervlakte kunnen worden geplaatst.
De ondoorzichtbaarheid wordt bij langs varen kleiner wanneer de afstand tot het windpark
groter wordt.
De ondoorzichtbaarheid van een windpark met 5 MW turbines is iets minder groot, maar het
voordeel van de grotere afstand tussen de windturbines wordt deels tenietgedaan door de
grotere diameter van de windturbine.
Het MARIN concludeert verder dat er geen significant verschil is in zichtbelemmeringen tussen
de inrichtingsvarianten. De energievriendelijke varianten geven iets meer kleine schaduwstukken
(groter dan 10 meter), maar de lengtes van de maximale schaduwstukken wijken niet significant
af van die voor de omgevingsvriendelijke varianten (zie figuur 4.11 en figuur 4.17 in bijlage
6). De situatie voor het bepalen van de zichtlijnen is voor de energievriendelijke en omgevingsvriendelijke
varianten gelijk genomen, namelijk de ‘worst case’ situatie. In de praktijk zal
deze situatie zich bij de omgevingsvriendelijke varianten veel minder vaak voordoen, omdat de
afstand tussen het windpark en het noordoost gaande verkeer door het verkeersscheidingsstelsel
veel groter is. Er zal dan ook veel minder vaak dicht langs het windpark worden gevaren.
Ten aanzien van mogelijke extra aanvaringen door zichtbelemmering concludeert het MARIN
dat gezien de verkeerssituatie rond het windpark er nauwelijks kritieke ontmoetingen plaatsvinden
tussen routegebonden schepen onderling. De verplichte 500 m afstand tot het windpark
biedt ruim voldoende mogelijkheid voor een noodmanoeuvre, welke natuurlijk zoveel mogelijk
voorkomen moet worden. De kans op een extra aanvaring door zichtbelemmering is daarom
verwaarloosbaar klein.
10.4 Het effect van het werkverkeer op het risico
De aanlegfase van een windpark duurt een jaar. In de periode van een half jaar varen dan dagelijks
enkele schepen (maximaal vijf) van en naar het windpark. De meeste van deze vaarbewegingen
worden uitgevoerd met normale snelheid en geven daardoor niet meer hinder voor de
andere scheepvaart dan een normale scheepsbeweging. Het effect van deze scheepvaart op
het totale risico in een gebied hangt af van de drukte in het gebied. In een gebied bij Rotterdam
is het aandeel van 5 bewegingen op 100 vertrekkende schepen per dag kleiner dan voor een
haven als IJmuiden/Amsterdam waar zo’n 25 schepen per dag vertrekken. Het relatieve effect
op de scheepvaartveiligheid is dus bij Rotterdam kleiner dan bij IJmuiden, maar aan de andere
kant is het absolute effect op de verkeersveiligheid bij Rotterdam weer groter. Deze vaarbewegingen
moeten gezien worden als normale bedrijvigheid. Het verhoogde risico is van tijdelijke
aard.
Vermoedelijk zal IJmuiden de uitvalsbasis voor het windpark Callantsoog-Noord worden. Vanuit
IJmuiden naar Callantsoog-Noord is het ongeveer 3,5 uur varen. Voor alle bewegingen per jaar
dus 2 (heen + terug) x 5 (reizen/dag) x 180 (periode van 6 maanden) x 3,5 uur varen = 6.300
vaaruren voor de aanleg. Dit levert een verhoging van het gemiddelde aantal schepen op zee
op van 0,7 schip (= 6.300 vaaruren/(365 x 24 uren in een jaar)) op een totaal van 300 varende
schepen. Aangezien de bouw maar een half jaar duurt, is de verhoging gedurende dit deel van
het jaar 1,4 schip. In deze periode van een half jaar is de kans op een aanvaring tussen schepen
door de verhoogde verkeersintensiteit 0,9% hoger dan normaal. De kans op een ander type
scheepsongeval neemt in deze periode toe met 0,45%.
10.5 Radardekking naar de Nederlandse havens
Windpark Callantsoog-Noord valt buiten de radardekking naar een Nederlandse haven. Zowel
de radar van IJmuiden, Rotterdam en Scheveningen bereiken het windpark niet.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 258 van 354

10.6 Effecten scheepvaartveiligheid
Scheepvaartveiligheid
De basis van de veiligheidsstudie wordt gevormd door de berekende effecten ten aanzien van
scheepvaartveiligheid. In deze paragraaf zijn de berekende effecten en de conclusies ten aanzien
van het aantal mogelijke aanvaringen en aandrijvingen integraal overgenomen uit het MA-
RIN rapport, deze worden hieronder gepresenteerd.
Tabel 10.1 en tabel 10.2 zijn het meest illustratief bij de keuze van de variant. Uit de tabellen
blijkt dat het risico per variant voornamelijk samenhangt met het aantal turbines. Daarnaast is
het risico voor de omgevingsvriendelijke varianten 13 tot 16% kleiner dan voor de energievriendelijke
varianten. Dit blijkt uit de aanvaar/aandrijfkans per MWh energieopbrengst in tabel 10.2.
Het effect van de grotere 5 MW turbines op het risico is veel beperkter. Om een zo hoog mogelijk
rendement te halen, verdienen de varianten met 5 MW turbines de voorkeur, waarbij het risico
nog extra kan worden beperkt door een omgevingsvriendelijke variant te kiezen.
Bij de keuze voor zoveel mogelijk 5 MW turbines in Callantsoog-Noord of een andere locatie
moet de absolute veiligheid of de veiligheid per MWh voor Callantsoog-Noord vergeleken worden
met die van andere locaties (met behulp van tabel 10.2).
Tabel 10.1 Verwachte aantal aanvaringen/aandrijvingen per jaar voor de beschouwde inrichtingsvarianten
Inrichtingsvariant
Callantsoog-Noord
Opper-
vlakte
[km 2 ]
Energie
opbrengst
[MWh/jaar]
Aantal
turbines
Aantal aanvaringen (ram-
men) per jaar
Aantal aandrijvingen
(driften) per jaar
R-schepen N-schepen R-schepen N-schepen
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 259 van 354
Totaal
aantal per
CN_envr_3M_5d 44.85 2365000 289 0.018858 0.015494 0.128913 0.011281 0.174546
CN_envr_3M_7d 44.12 1438000 154 0.010749 0.008921 0.068955 0.006028 0.094653
CN_envr_5M_5d 44.12 2543000 154 0.011186 0.010121 0.069839 0.006291 0.097437
CN_envr_5M_7d 43.26 1498000 83 0.006707 0.006105 0.037837 0.003406 0.054055
CN_omgvr_3M_5d 30.10 1594000 188 0.003587 0.009628 0.07906 0.007267 0.099542
CN_omgvr_3M_7d 29.22 953000 101 0.002198 0.005704 0.042703 0.003932 0.054537
CN_omgvr_5M_5d 29.22 1735000 101 0.002285 0.006483 0.043245 0.004104 0.056117
CN_omgvr_5M_7d 28.27 1026000 56 0.001413 0.004054 0.024099 0.002292 0.031858
Tabel 10.2 Verwachte aantal aanvaringen/aandrijvingen per MWh energieopbrengst voor de
beschouwde inrichtingsvarianten
Inrichtingsvariant
Callantsoog-Noord
Opper-
vlakte
[km 2 ]
Energie
opbrengst
[MWh/jaar]
Aantal tur-
bines
Aantal aanvaringen (ram-
men) per MWh
Aantal aandrijvingen
(driften) per MWh
R-schepen N-schepen R-schepen N-schepen
jaar
Totaal per
CN_envr_3M_5d 44.85 2365000 289 7.97E-09 6.55E-09 5.45E-08 4.77E-09 7.38E-08
CN_envr_3M_7d 44.12 1438000 154 7.47E-09 6.20E-09 4.80E-08 4.19E-09 6.58E-08
CN_envr_5M_5d 44.12 2543000 154 4.40E-09 3.98E-09 2.75E-08 2.47E-09 3.83E-08
CN_envr_5M_7d 43.26 1498000 83 4.48E-09 4.08E-09 2.53E-08 2.27E-09 3.61E-08
CN_omgvr_3M_5d 30.10 1594000 188 2.25E-09 6.04E-09 4.96E-08 4.56E-09 6.24E-08
CN_omgvr_3M_7d 29.22 953000 101 2.31E-09 5.99E-09 4.48E-08 4.13E-09 5.72E-08
CN_omgvr_5M_5d 29.22 1735000 101 1.32E-09 3.74E-09 2.49E-08 2.37E-09 3.23E-08
CN_omgvr_5M_7d 28.27 1026000 56 1.38E-09 3.95E-09 2.35E-08 2.23E-09 3.11E-08
De kans op persoonlijk letsel bij een aanvaring en aandrijving is bijzonder klein. Er wordt dan
ook ruimschoots aan de criteria voor het extern risico, zowel het individueel als het groepsrisico,
voldaan.
Voor bunkerolie en ladingolie samen is de kans op een uitstroom in de EEZ toegenomen met
1,49% voor de energievriendelijke compacte variant met 3 MW turbines (CN_envr_3M_5d).
MWh

Scheepvaartveiligheid
De sleepboot De Waker kan een deel van de aandrijvingen voorkomen. Voor de huidige locatie
op zee van De Waker nabij het Texel-verkeersscheidingsstelsel bij windkracht vanaf 5 Bft kan
voor de energievriendelijke varianten 69% van het aantal aandrijvingen worden voorkomen en
voor de omgevingsvriendelijke varianten 73%.
De gemodelleerde uitstroom van olie is een worst case benadering. Doordat het percentage
tankers met een dubbele huid toeneemt, zal de kans op een uitstroom van olie na een aandrijving
met een windturbine afnemen.
Effectbeoordeling
Op basis van de resultaten en conclusies zoals hiervoor, kan de volgende relatieve effectbeoordeling
worden gegeven aan de verschillende inrichtingsvarianten.
Uit de effectbeoordeling blijkt dat de 3 MW compacte variant vanwege zijn relatief grote dichtheid
van turbines relatief gezien het slechtst scoort. Wanneer gekeken wordt naar de effecten
per eenheid energieopbrengst, dan scoren de varianten die worden ingericht met turbines met
een hoger vermogen beter. Om een zelfde hoeveelheid energie op te wekken zijn er namelijk
minder turbines nodig wanneer de turbines een groter vermogen hebben. Bij vergelijking van de
effecten per energieopbrengst is er geen significant verschil tussen de basis en compacte variant.
Het omgevingsvriendelijke alternatief scoort beter omdat de afstand tot het langsvarende verkeer
groter is.
Tabel 10.3 Verwachte aantal aanvaringen/aandrijvingen per jaar voor de beschouwde inrichtingsvarianten
Inrichtingsvariant
Callantsoog-Noord
Opper-
vlakte
[km 2 ]
Energie
opbrengst
[MWh/jaar]
Aantal
turbines
Totaal aantal aanva-
ringen en aandrijvin-
gen per jaar
CN_envr_3M_5d 44.85 2365000 289 0.174546 --
CN_envr_3M_7d 44.12 1438000 154 0.094653 -
CN_envr_5M_5d 44.12 2543000 154 0.097437 -
CN_envr_5M_7d 43.26 1498000 83 0.054055 0/-
CN_omgvr_3M_5d 30.10 1594000 188 0.099542 -
CN_omgvr_3M_7d 29.22 953000 101 0.054537 0/-
CN_omgvr_5M_5d 29.22 1735000 101 0.056117 0/-
CN_omgvr_5M_7d 28.27 1026000 56 0.031858 0
Score
Tabel 10.4 Verwachte aantal aanvaringen/aandrijvingen per MWh energieopbrengst voor de
beschouwde inrichtingsvarianten
Inrichtingsvariant
Callantsoog-Noord
Opper-
vlakte
[km 2 ]
Energie
opbrengst
[MWh/jaar]
Aantal tur-
bines
Totaal aantal aanvarin-
gen en aandrijvingen
per MWh
CN_envr_3M_5d 44.85 2365000 289 7.38E-08 -/--
CN_envr_3M_7d 44.12 1438000 154 6.58E-08 -/--
CN_envr_5M_5d 44.12 2543000 154 3.83E-08 -/0
CN_envr_5M_7d 43.26 1498000 83 3.61E-08 -/0
CN_omgvr_3M_5d 30.10 1594000 188 6.24E-08 -
CN_omgvr_3M_7d 29.22 953000 101 5.72E-08 -
CN_omgvr_5M_5d 29.22 1735000 101 3.23E-08 0
CN_omgvr_5M_7d 28.27 1026000 56 3.11E-08 0
Score
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 260 van 354

Scheepvaartveiligheid
10.7 Afwegingskader en vergelijking effecten scheepvaartveiligheid Callantsoog-
Noord met andere initiatieven
De door het MARIN bepaalde effecten op scheepvaartveiligheid zijn onderdeel van een generieke
benadering die het MARIN voor alle initiatieven van offshore windparken op eenduidige
wijze heeft gehanteerd. Dit maakt het mogelijk om de resultaten van de effectberekeningen van
Callantsoog-Noord te vergelijken met die van andere windparken.
In paragraaf 10.7.2 worden de effectberekeningen voor aanvaringen en aandrijvingen en oilspills
vergeleken met die van eerdere gepubliceerde initiatieven. Hieruit ontstaat een beeld hoe
de effecten van Callantsoog-Noord zich verhouden tot die van andere ingediende
MER/Vergunningaanvragen van offshore windparken. In paragraaf 10.7.1 wordt ingegaan op
het afwegingskader dat door het bevoegd gezag wordt gehanteerd voor de vergunningverlening.
10.7.1 Afwegingskader
Om een oordeel te kunnen geven voor de verlening van een ontwerpbeschikking vanuit het
oogpunt van scheepvaartveiligheid heeft het bevoegd gezag een zogeheten nautische adviesgroep
in het leven geroepen. Deze nautische adviesgroep heeft als taak een volledig, afgewogen
en onafhankelijk advies uit te brengen aan het bevoegd gezag over de ter beoordeling liggende
initiatieven voor windparken vanuit het aspect ‘scheepvaartveiligheid’.
Bij de beoordeling van een aantal eerdere initiatieven is de nautische commissie kritisch geweest
in haar oordeel met betrekking tot de aanvaarbaarheid van een offshore windpark in relatie
tot de veiligheid van de scheepvaart in en rondom het gebied van de locatie waarop de vergunningaanvraag
betrekking heeft. Uit eerdere beoordelingen is naar voren gekomen dat de
nautische commissie in haar expert-judgement naast de uitkomsten van het SAMSON-model
verschillende factoren laten meewegen waaronder:
de ligging van een windpark in de nabijheid van een ankergebied, met bijhorende gevolgrisico’s
die kunnen optreden in het geval van calamiteiten;
de ligging van een windpark ten opzichte van havenmonden zoals die van Rotterdam en
Amsterdam in relatie tot het aanlopen en verlaten door schepen van deze havens (voorzorgsgebieden);
de ligging van een windpark ten opzichte van verkeersscheidingstelsels.
Voor het windpark Callantsoog-Noord is het laatstgenoemde punt relevant. Hoewel het windpark
Callantsoog-Noord verder op zee is gelegen en niet in de directe nabijheid ligt van havenmonden,
ligt de locatie binnen een scheepvaartseparatiezone. Een separatiezone is aangewezen
als een gebied om verkeersbanen te scheiden. Binnen de separatiezone waarin het windpark
Callantsoog-Noord is gelegen ligt ook een aantal platforms van oliemaatschappijen en -
exploitanten. Het commerciële scheepvaartverkeer dient uit dit gebied te blijven en wordt in banen
om dit gebied heengeleid.
Het feit dat het windpark Callantsoog-Noord in een separatiezone ligt kan zowel positief als negatief
worden geduid. In negatieve zin omdat het plaatsen van vaste obstakels zoals olieplatforms
maar ook windturbines in strijd is met de veiligheidsfunctie van de zone. In noodgevallen
mag een schip ter vermijding van onmiddellijk gevaar de zone invaren.
Anderzijds houdt een verkeersscheiding in dat het scheepvaartverkeer normaliter niet binnen de
separatiezone mag komen (men mag een TSS en separatiezone trouwens wel recht oversteken),
dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld clearways die een “vrijwillig” karakter hebben. Dit betekent
dat er in het gebied waarin het windpark ligt relatief weinig scheepvaartverkeer aanwezig
is. Dit komt ook tot uitdrukking in de relatief lage scores van aanvarings/aandrijvingsrisico’s ten
opzichte van andere offshore windpark initiatieven op andere locaties. In onderstaande paragraaf
wordt hierop ingegaan.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 261 van 354

Scheepvaartveiligheid
10.7.2 Vergelijking locaties
De uniformiteit van berekeningen en rapportages met betrekking tot scheepvaartveiligheid die
het MARIN voor de verschillende initiatiefnemers heeft uitgevoerd, maakt het mogelijk om de
verschillende locaties met elkaar te vergelijken op het aspect scheepvaartveiligheid. In onderstaande
tabel is een aantal belangrijke resultaten van effectberekeningen op scheepvaartveiligheid
voor een aantal ingediende initiatieven op een rij gezet.
Tabel 10.5 Vergelijking locaties
Callantsoog-Noord
Energievriendelijk alter-
natief
Callantsoog-Noord
Omgevingsvriendelijk
alternatief
West Rijn
Katwijk
Breeveertien II
Scheveningen-Buiten
Inrichting Aantal
3MW
klasse -
ca 7D
3MW
klasse -
ca 7D
3MW
klasse -
ca 7D
3MW
klasse -
ca 7D
3MW
klasse -
ca 7D
3MW
klasse -
ca 7D
turbines
Vergunning
aanvraag
Aantal aanvaringen
en aandrijvingen per
jaar
Gemiddelde uitstroom
olie in m 3 per MWh
Totaal Per MWh Bunkerolie Ladingolie
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 262 van 354
Te mitigeren
aanvarin-
gen/aan-
drijvingen door
inzet Waker
154 0,095 6,58 E-8 1,08 E-6 5,46 E-7 69%
101
79
114
104
89
aan te vragen
variant *)
aan te vragen
variant
aan te vragen
variant
aan te vragen
variant
aan te vragen
variant
0,055 5,72 E-8 1,01 E-6 5,51 E-7 73%
0,076 8,74 E-8 1,31 E-6 4,14 E-6 41%
0,107 9,93 E-8 1,26 E-6 3,18 E-6 42%
0,094 8,26 E-8 1,19 E-6 2,18 E-6 47%
0,082 7,21 E-8 1,07 E-6 4,34 E-6 40%
*) op het moment van totstandkoming van dit MER is bekend dat ENECO voor het omgevingsvriendelijke alternatief een
vergunning wil aanvragen
Uit bovenstaande tabel blijkt dat het omgevingsvriendelijke alternatief van Callantsoog-Noord
de laagste effectscores heeft van alle windparken. Dit geldt zowel voor de berekende kans op
een aanvaring/aandrijving en het risico op olievervuiling als gevolg van een aanvaring. De kans
op een aanvaring/aandrijving is voor het omgevingsvriendelijke alternatief van Callantsoog-
Noord tot een factor 1,3 tot 1,7 kleiner dan van de andere locaties. Op grond hiervan mag worden
geconcludeerd dat van alle berekende locaties de effecten op scheepvaartveiligheid voor
de locatie Callantsoog-Noord het kleinst zijn, zowel in absolute zin als per eenheid energie
(MWh).
De relatief gunstige effectscores van Callantsoog-Noord zullen in de praktijk nog beter uitvallen
door de relatief grote kans waarmee een calamiteit door de inzet van de sleepboot De Waker
een aanvaring of aandrijving kan voorkomen. De kans dat dergelijke ongelukken kunnen worden
voorkomen is circa 1,5 tot bijna 2 maal zo groot dan bij de andere locaties (73% van de
gevallen ten opzichte van circa 40% bij de andere locaties). Dit heeft te maken met de noordelijke
ligging van Callantsoog-Noord in de nabijheid van deze sleepboot.

11 Gebruiksfuncties
11.1 Inleiding
Bij de locatiekeuze van het windpark zijn de kaart 'Windturbineparken; gepubliceerde startnotities;
situatie op 29 oktober 2007' van Rijkswaterstaat Noordzee [V&W, 2007], de Wbrbeleidsregels
[V&W, 2004] en de richtlijnen van Rijkswaterstaat voor het ontwikkelen van een
vergunbare kabelroute [V&W, 2004a] als uitgangspunt genomen. Gebieden waar (potentiële)
belemmeringen liggen voor de bouw van een offshore windpark zijn buiten beschouwing gelaten.
Buiten de 12-mijlszone betreft dit met name gebieden voor de scheepvaart (scheepvaartroutes,
clearways en ankergebieden) en militaire gebieden. Bij de begrenzing van het windpark
is ook rekening gehouden met aangrenzende functies door het hanteren van een veiligheidszone.
Zo is er rekening gehouden met een veiligheidszone van 500 m van het windpark tot de
clearways, olie- en gasplatforms en kabels & leidingen.
Doordat bepaalde gebieden zijn uitgesloten voor de bouw van een windpark en doordat veiligheidszones
zijn gehanteerd, worden potentiële conflicten tussen het windpark en de overige
gebruiksfuncties op de Noordzee grotendeels voorkomen. Dit neemt niet weg dat het windpark
of het kabeltracé tussen het windpark en de kust, de gebruiksfuncties op de Noordzee kunnen
beïnvloeden.
In dit hoofdstuk is voor de belangrijkste gebruiksfuncties aangegeven of en in welke mate deze
worden beïnvloed door het windpark en/of het kabeltracé naar de kust. Eén van de meest in het
oogspringende gebruiksfuncties is de scheepvaart. De effecten van het windpark op de
scheepvaart zijn reeds beschreven in hoofdstuk 10 (Scheepvaartveiligheid) en blijven daarom
hier buiten beschouwing. Op de effecten van het windpark op Vogel- en Habitatrichtlijngebieden
wordt ingegaan in hoofdstuk 13 (toetsing effecten aan wet- en regelgeving voor natuur).
In de onderstaande paragrafen wordt per gebruiksfunctie ingegaan op de huidige situatie en
autonome ontwikkeling, en de wijze waarop het wordt beïnvloed door het windpark. De volgende
gebruiksfuncties komen aan de orde:
grind-, schelpen en zandwinning;
olie- en gaswinning;
baggerstort;
militaire gebieden;
beroeps- en sportvisserij;
kabels en leidingen;
luchtvaart (burgerluchtvaart, militaire luchtvaart, SAR-operaties, helikopterverkeer en recreatieve
luchtvaart);
telecommunicatie;
radar;
recreatie;
cultuurhistorie en archeologie;
overige gebruiksfuncties/activiteiten (Natura2000-gebieden, Tweede Maasvlakte, windturbineparken,
mosselzaadinvanginstallaties).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 263 van 354

11.2 Grind-, schelpen- en zandwinning
Gebruiksfuncties
11.2.1 Huidige situatie en autonome ontwikkeling
Op de Noordzee mogen zand, grind en schelpen worden gewonnen. Grindwinning vindt momenteel
niet plaats. Schelpenwinning vindt met name plaats in de Waddenzee (zeegaten), de
Zeeuwse wateren (Voordelta en Westerschelde) en de Noordzee [Tweede Kamer, 2004]. Vanaf
2007 mag in de Waddenzee 180.000 m 3 per jaar worden gewonnen, waarvan 90.000 m 3 in het
PKB-gebied. In de Waddenzee is de schelpenwinning geconcentreerd in drie zeegaten (Marsdiep,
Vlie en Friesche Zeegat). In de Zeeuwse wateren (Voordelta en Westerschelde) mag per
jaar 80.000 m 3 worden gewonnen. Voor winning in de Noordzee buiten de kustzone geldt geen
maximum.
Zandwinning is toegestaan zeewaarts van de doorgaande NAP -20 dieptelijn. Binnen de doorgaande
NAP -20 m dieptelijn mag, in verband met de kustveiligheid en de ecologische waarde
van het gebied, niet worden gewonnen. Uitzonderingen zijn o.a. zandwinning uit vaargeulen en
zandwinning ten behoeve van de kustverdediging [V&W, 2004b]. Buiten de 12-mijlszone krijgen
windparken de prioriteit boven zandwinning [IDON, 2005]. Momenteel wordt jaarlijks ongeveer
35 miljoen m 3 zand gewonnen [IDON, 2005], hiervan wordt 20 miljoen m 3 gebruikt voor ophoogzand
en 15 miljoen m 3 voor de kustverdediging (vooroever- of suppletiezand). Scenarioberekeningen
in het Regionaal Ontgrondingenplan Noordzee (RON) laten zien dat tot 2020 jaarlijks
gemiddeld 29 miljoen m 3 zand nodig is voor ophoogzand en ongeveer 12 miljoen m 3 per
jaar voor suppletiezand. Daarnaast zal de komende jaren nog eens 300 miljoen m 3 ophoogzand
worden gewonnen ten behoeve van de aanleg van de Tweede Maasvlakte. Dit zand zal worden
gewonnen ter weerszijden van de Eurogeul, binnen de 12-mijlszone.
Voor de Zeeuwse kust ligt een reserveringsgebied voor de winning van beton- en metselzand.
Winning van beton- en metselzand is op korte termijn niet te verwachten. Dit zand bevindt zich
in diepere lagen in de bodem en is alleen rendabel te winnen in combinatie met de winning van
de daarboven gelegen zandlagen.
11.2.2 Effectbeschrijving
Effecten van het windpark
Bij het zoeken naar een geschikte locatie voor het windpark is rekening gehouden met de aanwezigheid
van gebieden voor de winning van grind, schelpen en zand: deze zijn uitgesloten
voor de bouw van een windpark. De dichtstbijzijnde zandwingebieden liggen circa 15 km ten
oosten van het windpark (zie figuur 1.2). De dichtstbijzijnde schelpenwingebieden bevinden zich
op circa 25 km ten oosten van het windpark (zie figuur 1.2). Grindwinning vindt momenteel niet
plaats. Effecten van het windpark op de winning van grind, schelpen of zand zijn dan ook uit te
sluiten (effectbeoordeling: 0). De effecten van de alternatieven/varianten zijn niet onderscheidend.
Effecten van het kabeltracé naar de kust
Het kabeltracé dat aanlandt bij IJmuiden (voornemen) ligt niet in de directe nabijheid van een
zand- of schelpenwingebied (binnen de 1.000 m bufferzone). De variant die aanlandt bij Callantsoog
grenst wel direct aan de zuidelijk gelegen zandwingebieden Q2PW1 en Q2C (zie figuur
1.2). Het kabeltracé ligt niet in het zandwingebied zelf, maar wel in de 1.000 bufferzone die
rondom zandwingebieden aangehouden dient te worden [V&W, 2004a]. In de praktijk zal dit
geen belemmering vormen voor het winnen van zand. Om bovenstaande redenen worden beide
kabeltracés neutraal beoordeeld (effectbeoordeling: 0).
11.3 Olie- en gaswinning
11.3.1 Huidige situatie en autonome ontwikkeling
Op de Noordzee ligt een groot aantal gebieden waarvoor concessies zijn verleend voor de opsporing
en/of winning van olie/gas. In deze gebieden staan ongeveer 130 productieplatforms,
waarvan het merendeel voor de winning van gas. Op tien locaties wordt olie gewonnen, waarvan
op een enkele locatie olie én gas. Enkele van deze platforms liggen in de kustzee, het
grootste deel bevindt zich echter op het centrale deel van het NCP (met name in de zuidwestelijke
hoek van het Friese Front).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 264 van 354

Gebruiksfuncties
De gewonnen olie en/of gas wordt via pijpleidingen naar land getransporteerd. Rond de platforms
wordt een veiligheidszone van 500 m gehanteerd (art. 43, lid 1, Mijnbouwwet), hierbinnen
is geen scheepvaart toegestaan.
Door uitputting van productiegebieden waar al sinds eind jaren 70 wordt geproduceerd, neemt
het aantal platforms op het NCP het komende decennium af. De komende jaren is deze afname
nog beperkt, omdat een aantal nieuwe productielocaties in gebruik zullen worden genomen. Er
resteren nog ongeveer vijfenvijftig locaties waar olie en/of gas voorkomt, het is onzeker of deze
locaties ooit in gebruik zullen worden genomen [IDON, 2005]. Het in productie nemen van deze
locaties is afhankelijk van het toekomstige investeringsklimaat en de olieprijs.
11.3.2 Effectbeschrijving
Bij dit aspect wordt ingegaan om de mogelijke effecten op winningsactiviteiten en de bevoorrading
van de platforms per boot. De effecten op helikopterverkeer en SAR-operaties komen aan
de orde bij het aspect luchtvaart (zie paragraaf 11.8).
Effecten van het windpark
Bij het zoeken naar een geschikte locatie voor het windpark is rekening gehouden met bestaande,
vergunde en geplande platforms. Rondom deze platforms geldt een veiligheidszone
van 500 meter, deze zone is uitgesloten voor de bouw van een windpark en de aanleg van kabels.
Het plangebied ligt wel in een gebied waarvoor een concessie is verleend voor de winning
van olie en/of gas (zie figuur 11.1). De operator van het concessiegebied is Chevron Exploration
and Production Netherlands BV. Binnen dit concessiegebied staat een aantal platforms waar
olie en/of gas wordt gewonnen. Uit figuur 11.1 blijkt ook dat in het westelijk deel van het windpark
twee (tijdelijk of definitief) verlaten boorgaten liggen: Q01-16 en Q01-17. In het oostelijk
deel van het windpark ligt één (tijdelijk of definitief) verlaten boorgat: Q01-18.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 265 van 354

5880000
5870000
5860000
5850000
5840000
5830000
5820000
570000 580000 590000 600000 610000 620000 630000
Q01-
HELDER-B Q01-
HELDER-A
Q01-
HAVEN-A
Callantsoog Noord
Q01-
HOORN-A
Q01-
HELM-A
L16-
LOGGER
Q01-A
Q04-A
Q04-C
Q10L
Q10F
Q01-
HALFWEG
Q04-B
Q8F
Q8E
Q10C
Q8PW1
Q10D
Q11A
Q10J
Q10H
Q2L
Q2PW1
Q2GQ2K
Q5G
Q08-B
Q11C
Q8C
Offshore windpark Callantsoog Noord energievriendelijk alternatief
Locatie windpark ten opzichte van mijnbouwwet gebieden
Locatie windpark
Windpark Callantsoog Noord
Kabeltracé
Kabeltracé Callantsoog (35,64 km)
Kabeltracé IJmuiden (57,88 km)
Transformatorstation
Aanlandingspunt
Boringen en platforms
Boringen
Platforms
Electra kabels
Toekomstig
Vergund
Umbilical kabels
In_gebruik
Verlaten
Telecom kabels
In_gebruik
Toekomstig
Verlaten
Leidingen
Gereed/In gebruik
In aanleg
Toekomstig
Verlaten
Militair
Mijnbouw besluit militair
Munitiegebieden
Oefengebied militair
Vlieggebied militair
Windturbineparken
OWEZ
Q7-WP
Scheepvaart
Route scheepvaart
Separatiezone
Ankergebieden
Clearways
Mijnbouwwet
L17D L17B
L17F
Q2J Q2A
Q2PW2
Q2D
Q5D
Q5F
Q5B'
Zand- en schelpenwinning
Q2B
Q5C'N
Q8A'Q8B
Blokindeling Mijnbouwwet
Opsporingsgebied
Wingebied
Zandwingebieden (actief)
Schelpenwingebieden
Q2E
Q11B
Q2C
Q05-A1
Q5C'Z
Q5E
Q08-A
Zoekgebied zandwinning Maasvlakte II
Reserveringsgebied beton- en metselzand
L17A
IJMUIDEN
Overig
Natuur
BERGEN
AAN ZEE
Bagger stortgebieden
Vogelrichtlijngebieden
Habitat richtlijngebieden
Voordelta
Figuur 11.1
Grenzen
Grens 12 mijl
Grens Continentaal plat
Kustlijn 0m ilws
Grens Nederlandse EEZ
Landsgrenzen
Land
0 1 2 3 4 5 6 7 Km
DEN
HELDER
CALLANTSOOG
5880000
5870000
5860000
5850000
5840000
5830000
5820000

Gebruiksfuncties
Het windpark zou in de toekomst een belemmering kunnen vormen, indien de concessiehouder
ter plaatse van het windpark nieuwe activiteiten wenst te ondernemen. Dat kan het geval als in
de toekomst ter plaatse van het windpark olie of/gas wordt aangetroffen. Op dit moment is niet
bekend of ter plaatse van het windpark olie en/of gas voorkomt. Mocht in de toekomst onder het
windpark olie en/of gas worden aangetroffen, dan maakt de aanwezigheid van het windpark de
winning van het aanwezige olie en/of gas niet onmogelijk. Het is namelijk technische mogelijk
om op enkele kilometers vanaf het olie- of gasveld het boorplatform te plaatsen en met een
schuine boring het veld te bereiken.
In de ontwikkelingsfase van het windpark, nadat de overheid een Wbr-vergunning voor de bouw
van het Windpark Callantsoog-Noord heeft verleend, zal overleg plaatsvinden tussen de initiatiefnemer
van het windpark en de concessiehouder van het wingebied. De effecten op de olie-
en gaswinning worden om bovenstaande redenen negatief beoordeeld (effectbeoordeling: -).
Het oppervlak van het omgevingsvriendelijk alternatief (53 km 2 , incl. veiligheidszone) is kleiner
dan het oppervlak van het energievriendelijk alternatief (71,8 km 2 , incl. veiligheidszone), de mogelijke
belemmeringen van het omgevingsvriendelijk alternatief voor de concessiehouder zijn
daardoor kleiner. Het omgevingsvriendelijk alternatief wordt om deze reden beperkt negatief
beoordeeld (effectbeoordeling: 0/-).
Realisatie van het windpark zal ook een beperkte invloed hebben op de bevoorrading van de
platforms per boot. Om vanuit de haven van Den Helder de platforms aan de zuid- en westzijde
van het windpark te bereiken zal enkele kilometers moeten worden omgevaren. Dit geldt voor
de platforms Haven-A, Helder-B, Helder-A en Hoorn-A (zie figuur 11.1). De extra vaarafstand
bedraagt, afhankelijk van het platform, maximaal 2 km. Op een vaarafstand van circa 40 à 45
km vanaf Den Helder is dat slechts een beperkte toename. Uitgaande van een vaarsnelheid
van circa 25 km/uur, betekent dat een extra vaartijd van maximaal 5 minuten. De effecten op de
bevoorrading van om deze reden beperkt negatief beoordeeld (effectbeoordeling: 0/-). Het omgevingsvriendelijk
alternatief is nauwelijks onderscheidend.
Effecten van het kabeltracé naar de kust
Het kabeltracé dat aanlandt bij IJmuiden (voornemen) en de variant die aanlandt bij Callantsoog
kruisen diverse kabels en leidingen (zie paragrafen 3.2.3 en 3.3.6). De wijze waarop deze kruisingen
worden uitgevoerd staat beschreven in paragraaf 4.2.3. De kabeltracés vormen geen
belemmering voor de olie- en gaswinning (effectbeoordeling: 0).
11.4 Baggerstort
11.4.1 Huidige situatie en autonome ontwikkeling
Om de toegangsgeulen van en naar het Rotterdamse en Amsterdamse havengebied op vereiste
diepte te houden, zijn onderhoudsbaggerwerkzaamheden nodig. Jaarlijks wordt ongeveer 30
miljoen kubieke meter baggerspecie verwijderd. Circa twee miljoen kubieke meter van de baggerspecie
voldoet niet aan de gestelde kwaliteitseisen en moet in een depot worden gestort. Op
de Noordzee wordt de bagger gestort in zogenaamde verdiepte loswallen. Dit zijn gegraven
kuilen in de zeebodem waarin de bagger wordt gestort. In de directe nabijheid van de havens
van Rotterdam en IJmuiden liggen een viertal baggerstortlocaties. Dit betreffen Loswal Noord
(inactief), Loswal Noordwest, Verdiepte Loswal en Loswal IJmuiden.
11.4.2 Effectbeschrijving
Effecten van het windpark en het kabeltracé naar de kust
Zowel het windpark als het kabeltracé naar de kust liggen niet in de directe nabijheid van een
baggerstortgebied (effectbeoordeling: 0). De alternatieven/varianten zijn niet onderscheidend.
11.5 Militaire gebieden
11.5.1 Huidige situatie en autonome ontwikkeling
Ruim 7% van het Nederlands deel van de Noordzee (circa 4.200 km 2 ) heeft een militaire bestemming
(zie figuur 11.2). Er zijn gebieden voor schietoefeningen, vliegoefeningen en voor
oefeningen met mijnen. Ook liggen er enkele munitiestortplaatsen waar in het verleden oude
munitie is gestort.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 267 van 354

Gebruiksfuncties
Op de kaart 'Windturbineparken; gepubliceerde startnotities; situatie op 29 oktober 2007' van
Rijkswaterstaat Noordzee [V&W, 2007] zijn deze gebieden aangeduid als: militair gebied in het
kader van het mijnbouwbesluit, munitiegebied, militair oefengebied en militair vlieggebied.
Als er geen oefeningen worden gehouden maken, indien mogelijk, ook visserij en (nietroutegebonden)
scheepvaart gebruik van sommige militaire gebieden [IDON, 2005]. Het gebruik
van militaire terreinen op het NCP verandert in de komende jaren naar verwachting nauwelijks
[IDON, 2005]. Vanwege het intensieve ruimtegebruik op de Noordzee is het verplaatsen van
deze activiteiten nauwelijks mogelijk. Het Ministerie van Defensie is wel van plan om twee
schietterreinen te sluiten van waaruit nu op zee wordt geschoten, dit heeft nauwelijks gevolgen
voor de omvang van onveilige gebieden op zee. Door de toenemende ruimtedruk op de Noordzee
krijgt gecombineerd gebruik van oefengebieden steeds meer aandacht, bijvoorbeeld door
militair gebied tijdelijk open te stellen voor zandwinning [IDON, 2005].
Figuur 11.2 Overzicht militaire gebieden (bron: RWS)
11.5.2 Effectbeschrijving
Effecten van het windpark
Bij het zoeken naar een geschikte locatie voor het windpark is rekening gehouden met de aanwezigheid
van gebieden met een militaire bestemming; deze gebieden zijn uitgesloten voor de
bouw van een windpark. De dichtstbijzijnde gebieden met een militaire bestemming liggen circa
10 km ten noorden van het windpark en 5 km ten oosten van het windpark (zie figuur 1.2). Het
windpark heeft geen effect op deze gebieden (effectbeoordeling: 0). De effecten van de alternatieven/varianten
zijn niet onderscheidend.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 268 van 354

Gebruiksfuncties
Effecten van het kabeltracé naar de kust
Het kabeltracé dat aanlandt bij IJmuiden (voornemen) en de variant die aanlandt bij Callantsoog
liggen beide voor een groot deel in een militaire gebied met de bestemming militaire gebied in
het kader van het mijnbouwbesluit. De kabeltracés vormen geen belemmering voor het militaire
gebied (effectbeoordeling: 0).
11.6 Beroeps- en sportvisserij
Het windpark kan de visserij zowel direct als indirect beïnvloeden. Van directe beïnvloeding is
sprake als het oppervlak aan visgronden wordt verminderd. Als indicatie voor de ligging van
visgronden buiten de 12-mijlszone kan de verspreiding van de vissersvloot worden gehanteerd.
De ligging van visgronden biedt ook globaal inzicht in de gevolgen van het windpark voor de
bereikbaarheid van deze visgronden. Het windpark kan er namelijk toe leiden dat de vaartijd
van schepen naar visgronden toeneemt omdat schepen om het windpark moeten heen varen.
Indirecte effecten kunnen ontstaan door bijvoorbeeld veranderingen in stroompatronen, veranderingen
in de morfologie of door schepping van paaigebieden en kinderkamers voor diverse
vissoorten. Vanuit de visserij is het van belang dat het huidige stroompatroon in de Noordzee zo
min mogelijk wordt gewijzigd. Veranderingen in het stroompatroon kunnen namelijk de kinderkamerfunctie
voor jonge vis en het transport van larven beïnvloeden. Zoals reeds is beschreven
in hoofdstuk 6 (waterbeweging en morfologie), heeft het windpark geen/nauwelijks gevolgen
voor het stroompatroon en de morfologie. Het windpark kan positieve gevolgen hebben voor de
visserij. Zo kan het windpark en het gesloten gebied rondom het windpark dienen als refugium/oase
(broedkamer) voor het onderwaterleven omdat in het gebied geen verstorende activiteiten
plaatsvinden (zie hoofdstuk 9 Onderwaterleven). In dit gesloten gebied kan een goed ontwikkeld
bodemleven ontstaan dat als voedselbron kan dienen voor vissen. Het windpark kan
ook een functie hebben als paaigebied en ontwikkelingsgebied voor vis.
11.6.1 Huidige situatie en autonome ontwikkeling
Visserij vindt op de hele Noordzee plaats. De praktijk is dat nu overal gevist wordt, behalve daar
waar het verboden is in verband met de ruimtelijke scheiding met andere functies, bijvoorbeeld
in de buurt van offshore platforms en in opgroeigebieden van jonge vis.
Bij vissersboten wordt onderscheid gemaakt tussen boten met een motorvermogen kleiner dan
300 pk en boten met een motorvermogen van groter dan 300 pk. Binnen de 12-mijlszone en in
de zogenaamde Duitse Bocht, is vissen alleen toegestaan voor boten met een motorvermogen
van minder dan 300 pk. Deze boten vissen in de kustzone voornamelijk op tong, schol en garnalen.
Schelpdiervissers zijn vooral actief in de Voordelta. Vissersboten met een vermogen groter
dan 300 pk mogen alleen buiten de 12-mijlszone vissen. Voor de zwaardere vissersboten
zijn vooral de boomkor en spanzegen van belang. De visserij-intensiteiten in de Noordzee verschillen
per gebied en per seizoen. De Nederlandse visserijvloot is voornamelijk actief in het
zuidelijke en oostelijke deel van de Noordzee. Sinds 2002 daalt het aantal kotters. Met name
het aantal grote boomkorschepen (> 2.000 pk) neemt steeds verder af, in 2003 met circa 23%.
De afname van het aantal schepen hangt samen met de daling van de vangstrechten. Sinds
1995 zijn de vangstrechten met circa 40% afgenomen [IDON, 2005]. De verwachting is dat het
aantal vissersschepen de komende jaren verder zal afnemen.
Uit onderzoek van het RIVO (2000) blijkt dat in het ICES vak waarin het windpark ligt (ICES
34F4, zie gearceerde kolom in tabel 11.1) de boomkor het belangrijkste visserijtype is. Circa
54% van het totale aantal zeedagen wordt gevist door de boomkorvisserij. Met de boomkor
wordt voornamelijk gevist op platvissoorten zoals schol, tong, schar, tarbot en griet. Daarnaast
is ook de spanzegen bodem van belang (21% van het totale aantal zeedagen). Ook in de ICES
vakken 33F3 en 33F4 is de boomkorvisserij veruit het belangrijkste visserijtype.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 269 van 354

Tabel 11.1 Aantal zeedagen per jaar (gem. 1995-1999) per visserijtype,
per pk klasse en per ICES rechthoek
Soort visserij pk klasse ICES vak
33F3 33F4 34F4
staand want 225 - 300 252 147 357
> 300 0 0
bordentrawl bodem 225 - 300 128 377 238
> 300 6 22 30
bordentrawl water 225 - 300 4 5 11
> 300 13 0 2
spanzegen bodem 225 - 300 6 92 132
> 300 13 244 462
spanzegen water 225 - 300 0 3
> 300 18 5 40
schotse zegen 225 - 300 10
> 300 3 0 4
Boomkor 225 - 300 884 1355 991
> 300 2232 116 535
divers onbekend 225 - 300 1 5 3
Gebruiksfuncties
Als wordt gekeken naar het aantal schepen per visserijtype (per jaar) dat in ICES vak 34F4
heeft gevist (zie gearceerde kolom in tabel 11.2) dan blijkt min of meer het zelfde. De boomkorvisserij
is het belangrijkste type visserij, gevolgd door de bordentrawl bodem.
Tabel 11.2 Aantal schepen per visserijtype en pk klasse dat per jaar (gem. 1995-1999) in een
ICES vak heft gevist
Soort visserij pk klasse ICES vak
33/F3 33/F4 34/F4
staand want 225 - 300 22 15,2 29,6
> 300 0,2 0,0 0,2
bordentrawl bodem 225 - 300 16,8 38,2 31,0
> 300 1,4 5,0 7,2
bordentrawl water 225 - 300 1,4 1,4 1,0
> 300 1,2 0,2 2,6
spanzegen bodem 225 - 300 2,6 10,0 13,8
> 300 5,6 13,6 15,0
spanzegen water 225 - 300 0,0 0,2 0,8
> 300 4,6 2,0 7,2
schotse zegen 225 - 300 0,0 0,0 1,8
> 300 0,6 0,2 0,8
Boomkor 225 - 300 49,8 67,2 76,2
> 300 66,2 29,8 57,4
divers onbekend 225 - 300 0,4 1,0 1,2
De visserij-intensiteit van boomkorschepen groter dan 300 pk is weergegeven in figuur 11.3.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 270 van 354

Figuur 11.3 Visserij-intensiteit Nederlandse boomkorschepen groter dan 300 pk
Gebruiksfuncties
11.6.2 Effectbeschrijving
Effecten tijdens de exploitatie
Het door de Nederlandse boomkorvissers in de Noordzee beviste gebied is circa 171.500 km 2
[RIVO, 2000]. Dit gebied omvat zowel het Nederlands Continentaal Plat (NCP), dat een oppervlak
heeft van circa 57.000 km 2
, als gebieden daarbuiten. Het voornemen leidt ertoe dat een
gebied van circa 71,8 km 2 (inclusief veiligheidszone van 500 m) wordt afgesloten voor de
scheepvaart. Hierdoor gaat circa 0,04% van het beviste oppervlak verloren. Bij het omgevingsvriendelijk
alternatief is het ruimtebeslag kleiner (53 km 2 , incl. veiligheidszone van 500 m), hier
gaat circa 0,03% van het beviste oppervlak verloren.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 271 van 354

Gebruiksfuncties
Het verlies aan visgronden zal een geringe toename van de visserijdruk op de resterende vergelijkbare
visgronden laten zien. Hierdoor zal de vangstefficiëntie van een schip kleiner worden.
Hoewel het effect moeilijk is te kwantificeren, zal het effect naar verwachting gering zijn [RIVO,
2000].
Het windpark kan ertoe leiden dat de vaartijd van vissersschepen van de haven naar de visgronden
toeneemt. Het windpark wordt namelijk gesloten voor de scheepvaart. De eventuele
toename van vaartijd is afhankelijk van de thuishaven, de locatie van de visgronden en de positie
van het windpark ten opzichte van thuishaven en visgronden. Alleen bij het varen naar de
visgronden achter het windpark leidt het windpark tot een geringe toename van de vaartijd. In
een worst-case situatie, wanneer de visgronden direct achter het windpark in de scheepvaartroute
liggen, bedraagt de extra vaarafstand circa 6 km. Uitgaande van de haven Den Helder
(afstand tot visgronden circa 40 km) betekent dat een toename van de vaartijd met (46/40)
15%. In alle andere gevallen, wanneer het windpark tussen thuishaven en visgronden ligt, is de
toename van de vaartijd minder.
De effecten van het windpark op de visserij worden, gezien het beperkte oppervlak dat wordt
gesloten voor de visserij, neutraal beoordeeld (effectbeoordeling: 0). Het omgevingsvriendelijk
alternatief scoort iets gunstiger door het kleinere ruimtebeslag. Omdat het ruimtebeslag ten opzichte
van het totale areaal aan visgronden zeer gering is, wordt in de beoordeling geen onderscheid
gemaakt tussen de alternatieven.
Effecten tijdens aanleg, onderhoud en verwijdering
De aanleg, het onderhoud en de verwijdering van het windpark hebben geen gevolgen voor de
visserij, omdat deze activiteiten zich binnen het gesloten gebied afspelen. De tijdelijke toename
van scheepsbewegingen tijdens aanleg, onderhoud en verwijdering zijn ten opzichte van de
normale scheepsvaart zeer klein, de visserij wordt hierdoor niet belemmerd. De effecten worden
neutraal beoordeeld (effectbeoordeling: 0). De alternatieven/varianten zijn niet onderscheidend.
Effecten van het kabeltracé naar de kust
Gebruik elektriciteitskabels
De aanwezigheid van elektriciteitskabels legt geen beperkingen op aan de sleepnetvisserij boven
of in de omgeving van het kabeltracé. Het beschadigen van de elektriciteitskabels door het
loswoelen van de bodem met sleepnetten, wordt voorkomen door de elektriciteitskabels voldoende
diep aan te leggen. De elektriciteitskabels worden vanaf het windpark tot circa 3 kilometer
uit de kust tenminste 1 meter diep gelegd, in het resterende gedeelte tot aan de kust worden
de elektriciteitskabels tenminste 3 meter diep aangelegd. Deze diepte is voldoende om te voorkomen
dat boomkorvissers met hun sleep de kabels kunnen beschadigen. De effecten worden
neutraal beoordeeld (effectbeoordeling: 0). De varianten zijn niet onderscheidend.
Aanleg, onderhoud en verwijdering elektriciteitskabels
Tijdens de aanleg, onderhoud en verwijdering van de elektriciteitskabels naar de kust zal de
scheepvaart tijdelijk worden gehinderd. Dit heeft geen noemenswaardige invloed op de visserij
(effectbeoordeling: 0). Het alternatieve tracé naar Callantsoog is niet onderscheidend.
11.7 Kabels en leidingen
11.7.1 Huidige situatie en autonome ontwikkeling
Op het Nederlandse Continentaal Plat (NCP) ligt ongeveer 2.500 km leiding en 4.000 km kabel,
voornamelijk in het zuidelijk deel van het NCP. Daarvan is ongeveer 200 km leiding en 2.100
km kabel niet meer in gebruik. Het betreft met name olie- en gasleidingen en telecomkabels.
Aan weerszijden van deze kabels en leidingen geldt een onderhoudszone van 500 meter. Hierbinnen
mag niet gegraven worden (zandwinning). Andere activiteiten binnen deze zone zijn alleen
toegestaan als de eigenaar van de leiding ermee instemt.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 272 van 354

Gebruiksfuncties
De groei van het aantal telecomkabels zal waarschijnlijk beperkt zijn omdat door nieuwe technieken
de capaciteit van bestaande kabels wordt vergroot. Er zijn twee projecten in voorbereiding
voor internationale elektriciteitsverbindingen: tussen Nederland en Noorwegen (NorNedkabel)
en tussen Nederland en Groot-Brittannië (BritNedkabel). De NorNedkabel zal in 2008 in
gebruik worden genomen, de BritNedkabel eind 2010. Met de komst van offshore windparken
zullen er nieuwe kabeltracés komen om de geproduceerde elektriciteit af te voeren naar het
elektriciteitsnet op land. Het aantal olie- en gasleidingen zal zich, gelet op de vooruitzichten van
de olie- en gaswinning op de Noordzee en het bestaande leidingnet, stabiliseren. Wel moet rekening
worden gehouden met nieuwe internationale gasleidingen.
11.7.2 Effectbeschrijving
Effecten van het windpark en het kabeltracé naar de kust
Realisatie van het windpark kan van invloed zijn op de onderhoudsmogelijkheden van bestaande
kabels en leidingen. De vaartuigen voor onderhoud en reparatie hebben een zekere manoeuvreerruimte
nodig. Bij onderwater werkzaamheden gaan de vaartuigen voor anker, de ankerdraden
kunnen hierbij enkele honderden meters naar voor en achter worden uitgezet. Om te
voorkomen dat toekomstige windparken het onderhoud aan bestaande kabels en leidingen belemmeren,
heeft Rijkswaterstaat richtlijnen opgesteld [V&W, 2004a]. Een van de richtlijnen heeft
betrekking op de onderhoudszone langs kabels en leidingen. Langs bestaande kabels en leidingen
dient een onderhoudszone van 500 tot 1.000 meter (aan één zijde 500 m en aan de andere
zijde 1.000 m) te worden aangehouden. In deze zone mogen geen windturbines staan.
Tussen het westelijk en oostelijk deel van het windpark komen een aantal 34 kV elektriciteitskabels
te liggen, deze verbinden de beide delen van het windpark. Deze elektriciteitskabels kruisen
een gasleiding. De wijze waarop deze gasleiding wordt gekruist staat beschreven in paragraaf
3.2.3 (kabeltracé van het windpark naar het aansluitpunt op het elektriciteitsnet).
Zowel het kabeltracé dat aanlandt bij IJmuiden (voornemen) als de variant die aanlandt bij Callantsoog
kruizen diverse kabels en leidingen. Het tracé dat aanlandt bij IJmuiden kruist zeven in
gebruik zijnde telecomkabels en twee verlaten telecomkabels. De verlaten telecomkabels zullen
plaatselijk worden verwijderd. Het tracé kruist ook twee keer een olie/gasleiding: direct ten zuidoosten
van het windpark en direct ten noorden van het windpark OWEZ. De variant die aanlandt
bij Callantsoog kruist twee in gebruik zijnde en twee verlaten telecomkabels. De wijze
waarop de bestaande kabels en leidingen worden gekruist staat beschreven in paragraaf 3.2.3
(kabeltracé van het windpark naar het aansluitpunt op het elektriciteitsnet).
Bij zowel het windpark als het kabeltracé naar de kust wordt zorgvuldig rekening gehouden met
aanwezige kabels en leidingen. Effecten worden hierdoor niet verwacht (effectbeoordeling: 0).
De alternatieven/varianten zijn niet onderscheidend.
11.8 Luchtvaart
11.8.1 Huidige situatie en autonome ontwikkeling
Het luchtruim boven de Noordzee wordt gebruikt voor verschillende vormen van vliegverkeer. In
het kader van dit MER is nagegaan welke soorten vliegverkeer er zijn en of er gezien de ligging
van het windpark een effect verwacht mag worden. Het vliegverkeer boven de Noordzee bestaat
overwegend uit de burgerluchtvaart (naar/van de luchthavens van Schiphol en Rotterdam)
en allerlei lokaal verkeer. Daarnaast zijn er vliegbewegingen van helikopters die heen en weer
vliegen tussen de kust en mijnbouwinstallaties (olie- en gasplatforms). Ten behoeve van de bereikbaarheid
van mijnbouwinstallaties op de Noordzee zijn zogenaamde Helicopter Protected
Zones (HPZ), Helicopter Traffic Zones (HTZ) en Helicopter Routes ingesteld. Hieronder is een
toelichting gegeven op de verschillende soorten vliegverkeer.
Burgerluchtvaart
Een deel van het vliegverkeer naar de luchthavens van Rotterdam en Schiphol maakt gebruik
van het luchtruim boven de Noordzee. Naarmate de vliegtuigen dichter bij de luchthavens komen,
neemt de vlieghoogte af. Door middel van een Terminal Manoeuvring Area (TMA) zijn
vliegroutes en minimum vlieghoogtes vastgelegd (zie figuur 11.4).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 273 van 354

Gebruiksfuncties
De dichtstbijzijnde TMA op de Noordzee ligt ten zuiden van het windpark, dit betreft TMA 2
Schiphol. Hiervoor geldt een minimale vlieghoogte van 3.500 voet (circa 1.050 m).
Figuur 11.4 Ligging vliegroutes en laagvliegzones
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 274 van 354

Gebruiksfuncties
Militaire luchtvaart
De militaire luchtvaart maakt voor haar oefeningen gebruik van zogenaamde laagvliegzones.
Deze zones zijn aangegeven in figuur 11.4 (gearceerde gebieden). Op circa 10 kilometer ten
noordoosten van het windpak ligt een laagvliegzone voor militair vliegverkeer: Charlie (Navy).
Daarnaast is het Waddengebied aangeduid als militaire TMA (NW Milligen), hier geldt een minimum
vlieghoogte van 1.500 voet (circa 450 m). Militaire luchtvaartuigen vliegen in de praktijk
soms ook buiten deze gebieden laag. Dit gebeurt op delen van de Noordzee waar geen obstakels
aanwezig zijn.
Vliegbewegingen van de kustwacht (SAR)
De Kustwacht coördineert de dienstverlening aan en handhaving van het scheepvaartverkeer
op de Noordzee. Daarvoor maakt zij onder andere gebruik van vliegtuigen. De routes en vlieghoogtes
van deze vliegtuigen zijn afgestemd op de op zee aanwezige installaties, zoals boorplatforms.
De Kustwacht kan gebruik maken van een vlieghoogte tot 1.000 voeten (circa 300
m). Daarnaast voert de kustwacht ook SAR (search and rescue) operaties uit om mensen in
nood te helpen. Deze reddingsoperaties worden met name uitgevoerd met boten en in mindere
mate met helikopters. De coördinatie van de SAR-operaties gebeurt vanuit het Kustwachtcentrum
in Den Helder.
Vliegbewegingen ten behoeve van ontsluiting platforms (helikopterverkeer)
Voor de ontsluiting van de olie- en gasplatforms op de Noordzee worden helikopters ingezet.
Deze vliegen in de nabijheid van platforms relatief laag over de zee om goederen en personeel
naar de boorplatforms te brengen. De overheid heeft vaste helikopterroutes aangewezen die de
helikopters moeten volgen om van en naar de platforms te vliegen (zie figuur 11.5). Dit zijn de
zogenaamde helicopter mainroutes (HMR), die een vlieghoogte hebben van 1.500 (circa 450 m)
tot 3.000 voet (circa 900 m). Een HMR heeft doorgaans een breedte van 2 zeemijl aan beide
zijden van de omschreven route.
Rondom boorplatforms zijn zones ingesteld waar helikopters gebruik kunnen maken van een
vlieghoogte tot 2.000 voet (circa 600 m), dit zijn de zogenaamde helicopter traffic zones (HTZ)
en helicopter protected zones (HPZ). Deze zones (zie figuur 11.5) zijn ingesteld om de veiligheid
van helikopteroperaties op de Noordzee te waarborgen. Rondom ieder platform is een HTZ
ingesteld ten behoeve van aankomst- en vertrekmanoeuvres van helikopters. Een HTZ bestrijkt
een gebied met een straal van twee zeemijl rondom het platform. Daarnaast zijn HPZ’s ingesteld
rondom één of meerdere platforms, waarvan het helikopterverkeer tussen die platforms
gebruik kan maken. Het doel van een HPZ is om op lage hoogte veilig manoeuvres te kunnen
uitvoeren tussen diverse helikopterdekken. De afmeting van een HPZ is dusdanig dat die minimaal
de afzonderlijke HTZ’s omvat. De HMR’s, HTZ’s en HPZ’s in de omgeving van windpark
Callantsoog-Noord zijn weergegeven in figuur 11.5.
Recreatieve luchtvaart
Boven de Noordzee is recreatieve luchtvaart zoals sportvliegtuigen en luchtballons toegestaan,
mits zij zich houdt aan de geldende voorschriften. Dit houdt onder andere in dat de recreatieve
luchtvaart rekening moet houden met de op de Noordzee aanwezige installaties en veiligheidszones.
Ook geldt een minimale vlieghoogte van 150 m. Het aantal vliegbewegingen van de recreatieve
luchtvaart is beperkt.
11.8.2 Effectenbeschrijving
Effecten tijdens exploitatie
Burgerluchtvaart
Het windpark Callantsoog-Noord ligt niet in een TMA en de minimale vlieghoogte in de dichtstbijzijnde
TMA (TMA 2 Schiphol) bedraagt circa 1.050 m. Er kan daarom gesteld worden dat onder
normale omstandigheden het windpark geen invloed zal hebben op de burgerluchtvaart. De
effecten op de burgerluchtvaart worden om bovenstaande redenen neutraal beoordeeld (effectbeoordeling:
0). De effecten van de alternatieven/varianten zijn niet onderscheidend.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 275 van 354

Gebruiksfuncties
Militaire luchtvaart
Het windpark Callantsoog-Noord ligt niet in een laagvlieggebied of een militaire TMA. Er kan
daarom gesteld worden dat onder normale omstandigheden het windpark geen invloed zal hebben
op de militaire luchtvaart. In de praktijk vliegen militaire luchtvaartuigen soms ook laag buiten
de daarvoor bestemde gebieden (in gebieden zonder obstakels). Ter plaatse van het windpark
wordt dat niet verwacht, gezien de vele platforms in de omgeving. De effecten op de militaire
luchtvaart worden om bovenstaande redenen neutraal beoordeeld (effectbeoordeling: 0).
De effecten van de alternatieven/varianten zijn niet onderscheidend.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 276 van 354

5900000
5890000
5880000
5870000
5860000
5850000
5840000
5830000
560000 570000 580000 590000 600000 610000 620000
K15-FK-1
K15-FA-1
K18-
KOTTER
KZ40
KZ45
KZ50
KZ53
KZ35
L13-FH-1
Q01-
HAVEN-A
Q01-
Q01-
HOORN-A
HELDER-A
KZ60
Q01-
HELM-A
Q01-A
UNICORN B
UNICORN A
L16-
LOGGER
Q04-A
Offshore windpark Callantsoog Noord energievriendelijk alternatief
Locatie windpark ten opzichte van helikopterverkeer
Windpark Callantsoog Noord
Platforms
Land
Heliroutes (HNR)
Heliroutes (HNR) zone 2 nautische mijl
HTZ
HPZ
Callantsoog-Noord
Q04-C
KZ60
Q04-B
KZ30
Q01-
HALFWEG
KZ30
KZ66
Q08-B
KZ23
KZ20
Q05-A1
Q08-A
Figuur 11.5
0 1 2 3 4 5 6 7 Km
KZ10
BERGEN
AAN ZEE
DEN
HELDER
CALLANTSOOG
5900000
5890000
5880000
5870000
5860000
5850000
5840000
5830000

Gebruiksfuncties
Vliegbewegingen van de kustwacht (SAR-operaties)
Het windpark kan een belemmering vormen voor het uitvoeren van een SAR-operatie ter plaatse
van het windpark. Dit zou zich kunnen voordoen als een schip het windpark binnenvaart en
in de problemen komt door de aanwezigheid van de windturbines. Ook bij een eventuele calamiteit
op een platform naast het windpark kan het windpark een belemmering vormen voor een
SAR-operatie. Met name de inzet van helikopters bij SAR-operaties kunnen hinder ondervinden
van de aanwezigheid van windturbines. Door het vliegen op lage hoogte vormt de aanwezigheid
van windturbines dan een extra risico. Om de invloed van windturbines op SAR-operaties met
helikopters te onderzoeken zijn in 2005 ter plaatse van het windpark North Hoyle (UK) oefeningen
met helikopters uitgevoerd [Brown, 2005]. Tijdens dat onderzoek is aangetoond dat reddingsoperaties
vanuit de lucht met name tijdens omstandigheden met beperkt zicht moeilijk zijn
(in verband met de slechte zichtbaarheid van windturbines).
Tijdens SAR-operaties zullen naar verwachting met name schepen worden ingezet. Deze mogen,
in tegenstelling tot anderen, het windpark binnen varen. Hierdoor treedt tijdens SARoperaties
een verhoogde kans op aanvaring op. Uit Brown (2005) blijkt dat de radiocommunicatie
tussen schepen in het windpark North Hoyle goed werkte. Dit komt doordat windturbines een
smalle schaduw hebben voor VHF communicatie en daardoor nauwelijks effect hebben op radiocommunicatie.
Het automatische identificatiesysteem was geheel operationeel binnen het
windpark. Uit het onderzoek van Brown (2005) blijkt ook dat radardetectie lastig werd als schepen
binnen 100 meter van een windturbine kwamen.
De aanwezigheid van windturbines heeft ook voordelen. Schepen in nood kunnen bijvoorbeeld
aanmeren bij een windturbine en het schip verlaten door via de toegangsladder het werkbordes
van de windturbine te betreden.
De effecten op vliegbewegingen (SAR) van de kustwacht ter plaatse van het windpark worden
om bovenstaande redenen beperkt negatief beoordeeld (effectbeoordeling: 0/-). Het omgevingsvriendelijk
alternatief scoort iets gunstiger door het kleinere ruimtebeslag (32,5 km 2 versus
48,7 km 2
, excl. veiligheidszone). Ook de varianten waarbij de windturbines op een grotere afstand
staan (7D in plaats van 5D) scoren iets gunstiger. In de effectbeoordeling is, gezien de
geringe omvang van de effecten, geen onderscheid gemaakt tussen de alternatieven/varianten.
Vliegbewegingen ten behoeve van ontsluiting platforms (helikopterverkeer)
Uit figuur 11.5 blijkt dat windpark Callantsoog-Noord geheel binnen HPZ Unicorn B ligt. Ook is
te zien dat zowel ten noorden als ten zuiden van het windpark op circa 5 km afstand een helikopterroute
ligt. Doordat het windpark binnen de HPZ Unicorn B komt te liggen zal er hinder
optreden voor het helikopterverkeer; het laagvliegen wordt hier plaatselijk onmogelijk. De mate
waarin hinder zal optreden is afhankelijk van de vliegroutes tussen de diverse helikopterdekken
en de intensiteit van die vliegbewegingen. Zo zal bijvoorbeeld het helikopterverkeer tussen de
platforms Hoorn-A en Helder-A (zie figuur 11.5) geen hinder ondervinden van het windpark omdat
het windpark niet in de kortste vliegroute ligt tussen beide platforms. Dit geldt niet voor de
vliegroutes tussen Hoorn-A en Haven-A, Hoorn-A en Logger, en Helder-A en Logger. Het helikopterverkeer
zal dan moeten omvliegen of hoger moeten vliegen (boven het windpark langs).
Het is dan namelijk niet meer mogelijk om ter plaatse van het windpark laag te vliegen. In de
onderstaande tabel zijn de vliegafstanden aangegeven als om het windpark heen wordt gevlogen.
Uit de tabel blijkt dat de extra vliegtijd enkele minuten bedraagt. In het geval dat gevlogen
wordt tussen Hoorn-A en Logger, en niet gebruik wordt gemaakt van de open zone tussen de
beide delen van het windpark, bedraagt de extra vliegtijd circa 9 minuten.
Tabel 11.3 Vliegafstand bij omvliegen
Vliegroute Huidige afstand Afstand bij omvliegen op één
km afstand van het windpark
Extra vliegafstand en extra vliegtijd (bij vlieg-
snelheid van 60 km/uur)
Hoorn-A - Haven-A circa 5,9 km circa 9,2 km (via Helder-A) 3,3 km / 3 minuten
Hoorn-A - Logger circa 10,7 km circa 19,5 km (via Helder-A
en Haven-A)
Hoorn-A - Logger circa 10,7 km circa 11,4 km (via leidingtra-
cé door windpark)
8,8 km / 9 minuut
0,7 km / 1 minuut
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 278 van 354

Vliegroute Huidige afstand Afstand bij omvliegen op één
km afstand van het windpark
Gebruiksfuncties
Extra vliegafstand en extra vliegtijd (bij vlieg-
snelheid van 60 km/uur)
Helder-A - Logger circa 12,9 km circa 15,8 km (via Haven-A) 2,9 km / 3 minuten
Naast hinder voor vliegroutes zorgen windturbines in de nabijheid van een platform ook voor
een extra veiligheidsrisico tijdens het manoeuvreren van helikopters rondom een platform (dalen
en opstijgen). Dit geldt met name tijdens weersomstandigheden met slecht zicht. Het extra
veiligheidsrisico is afhankelijk van de afstand van windturbines tot het platform en de hoogte
van windturbines. De afstand tussen een platform en de dichtstbijzijnde windturbines bedraagt
in het voornemen circa 1.000 m. De maximale tiphoogte ligt, afhankelijk van de variant, tussen
de 115 m (V90 met ashoogte 70 m) en 173 m (5 MW met ashoogte 173 m). In het omgevingsvriendelijk
alternatief is de afstand tussen een platform en de dichtstbijzijnde windturbines aanzienlijk
groter, namelijk circa 2.000 m. In het omgevingsvriendelijk alternatief is daardoor meer
ruimte om te manoeuvreren rondom platforms.
De omvang van de effecten is deels afhankelijk van de intensiteit van de vliegbewegingen, hierover
is echter niets bekend. Bij realisatie van het windpark zal HPZ Unicorn B moeten worden
aangepast. Hiervoor is overleg nodig met de exploitanten van de in de HPZ gelegen platforms.
De effecten op helikopterverkeer (ontsluiting platforms) worden om bovenstaande redenen negatief
beoordeeld (effectbeoordeling: -). Het omgevingsvriendelijk alternatief leidt tot iets kleinere
effecten omdat het ruimtebeslag kleiner is en een grotere afstand wordt aangehouden tot
platforms. Het omgevingsvriendelijk alternatief wordt daarom beperkt negatief beoordeeld (effectbeoordeling:
0/-). In beide alternatieven zullen helikopters moeten omvliegen of hoger moeten
vliegen. Varianten met een hogere ashoogte (80, 90, 100 en 110 m) scoren iets slechter
doordat helikopters hoger moeten vliegen om het windpark te ontwijken. De vlieghoogte is afhankelijk
van de maximale tiphoogte van de windturbines. De maximale tiphoogte ligt, afhankelijk
van de variant, tussen de 115 m (V90 met ashoogte 70 m) en 173 m (5 MW met ashoogte
173 m). Hierboven dient nog een bepaalde veiligheidsafstand te worden aangehouden.
Recreatieve luchtvaart
Recreatieve luchtvaart zal, gezien de afstand tot de kust (circa 30 km), beperkt van omvang
zijn. Ook de recreatieve luchtvaart zal zich moeten houden aan de geldende voorschriften, dat
betekent onder andere een minimale vlieghoogte van 150 m. Ter plaatse van het windpark zal
een hogere vlieghoogte moeten worden aangehouden (zie hierboven). Eventuele effecten op
de recreatieve luchtvaart worden gezien de afstand uit de kust niet verwacht (effectbeoordeling:
0). De effecten van de alternatieven/varianten zijn niet/nauwelijks onderscheidend.
Effecten tijdens aanleg en verwijdering
Tijdens de aanleg en verwijdering van het windpark is het van belang dat de locatie van het
windpark, in verband met de hoogte van de windturbines, gemarkeerd is. Hiertoe zullen hoge
objecten van een rood obstructielicht van 50 cd worden voorzien. In het verlichtingsplan, dat
een onderdeel vormt van de Wbr-vergunningaanvraag, wordt ingegaan op de wijze van verlichting,
markering en gebruik van geluidsignalen. Aanleg en verwijdering van het windpark zal
geen effecten hebben op de luchtvaart (effectbeoordeling: 0). De effecten van de alternatieven/varianten
zijn niet onderscheidend.
Effecten tijdens onderhoud
Het onderhoud aan het windpark wordt uitgevoerd met boten, hierbij wordt geen groot materieel
ingezet. Het onderhoud zal geen effecten hebben op de luchtvaart (effectbeoordeling: 0). De
effecten van de alternatieven/varianten zijn niet onderscheidend.
Effecten van het kabeltracé naar de kust
Het kabeltracé (gebruik, aanleg, onderhoud en verwijdering) heeft geen effect op de luchtvaart
(effectbeoordeling: 0). De effecten van de varianten zijn niet onderscheidend.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 279 van 354

11.9 Telecommunicatie
Gebruiksfuncties
11.9.1 Huidige situatie en autonome ontwikkeling
Het transport van spraak, data en radio- en tv-signalen loopt via verschillende kanalen, zoals
telecomkabels, glasvezelkabels en zogenaamde straalpaden. Op de bodem van de Noordzee
liggen diverse telecomkabels, een aantal hiervan kruisen het kabeltracé van het windpark naar
het aanlandingspunt. Over de Noordzee lopen ook diverse straalpaden. De routes van deze
straalpaden zijn dusdanig gekozen dat er zo min mogelijk installaties in of nabij een straalpad
staan omdat die de signaaloverdracht kunnen verstoren of verzwakken. Er wordt bij straalpaden
onderscheid gemaakt tussen beschermde en onbeschermde straalpaden.
Beschermde straalpaden (vaste telefonie en radio- en tv-signalen)
Het beschermde straalpadnetwerk is in handen van KPN Telecom Netwerkdiensten en is
hoofdzakelijk in gebruik voor het transport van radio- en tv-signalen. KPN maakt zelf steeds
minder gebruik van dit netwerk en gebruikt in toenemende mate glasvezels voor het vaste telefoon
verkeer. Recent wordt dit netwerk ook gebruikt door derden. In de nabije toekomst zal Defensie
eveneens gebruik maken van dit net. Om een gegarandeerde beschikbaarheid van
99,9% te realiseren, dienen bouwwerken en installaties op een zekere afstand van het straalpad
te staan. De afstand voor relatief kleine installaties, zoals windturbines, is daarbij kleiner
dan voor bijvoorbeeld flatgebouwen.
De beschermde straalpaden in de buurt van windpark Callantsoog-Noord zijn weergegeven in
figuur 11.7. Deze figuur is samengesteld op basis van door KPN Vast Net (afdeling Straalverbindingen)
beschikbaar gestelde coördinaten van de straalpaden voor het betreffende deel van
de Noordzee. Hieruit blijkt dat windpark Callantsoog-Noord wordt doorkruist door twee straalpaden.
Onbeschermde straalpaden (mobiele telefonie)
Onbeschermde straalpaden worden gebruikt voor het mobiele telefoonverkeer. Voor dit type
straalpaden gelden geen beperkingen voor het plaatsen van windturbines. Een eventuele verstoring
van signalen door een windturbine is eenvoudig te ondervangen door het plaatsen van
een extra zender en ontvanger op de mast van de betreffende windturbine.
11.9.2 Effectbeschrijving
Voor de beschrijving van het effect van het windpark op straalpaden wordt één toetsingscriterium
gehanteerd, namelijk het verstorend effect op straalpaden. Of er verstoring optreedt, hangt
af van de afstand van de windturbines tot het straalpad. In het algemeen geldt in Nederland dat,
om verstoring te voorkomen, de afstand tussen de hartlijn van een windturbinemast en de hartlijn
van een beschermd straalpad groter moet zijn dan de rotorstraal, met een minimum van 35
meter [Rademakers et al., 2002]. Dat betekent dat rotorbladen van (grote) windturbines maximaal
door de helft van het "centrale deel" van het straalpad mogen draaien. Binnen een straal
van 1 km van een zend-/ontvangstinstallatie, dient de afstand van de tip van het rotorblad tot
aan de hartlijn van het straalpad 35 meter te zijn: hartlijn windturbinemast tot hartlijn zend-
/ontvangstmast is daar dus de rotorstraal + 35 m.
Figuur 11.6 Minimale vrije zones rondom straalpaden
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 280 van 354

Gebruiksfuncties
In die gevallen waar twee of meer turbines van één (gepland) windpark met een deel van de
rotorbladen binnen de 35 meter lijnen komen, dient goedkeuring te worden verkregen van KPN
Telecom Netwerkdiensten. Zij beoordelen dan of plaatsing alsnog is toegestaan. De hier genoemde
afstanden zijn overeengekomen met de beheerder van de beschermde straalpaden,
KPN Telecom Netwerkdiensten.
KPN Vast Net (afdeling Straalverbindingen) heeft aangegeven dat zij voor een windpark op zee
in hun richtlijnen af willen wijken van de richtlijnen (zoals in voorgaande paragraaf beschreven),
wat betreft de afstand van de windturbine tot de hartlijn van de straalverbinding. KPN hanteert
hiervoor als uitgangspunt dat op zee de rotortip van een windturbine minimaal 50 meter buiten
de hartlijn van een straalpad moet liggen (i.p.v. 35 meter op land) vanwege o.a. de reflecties die
op zee kunnen optreden en de toegepaste frequentieband(en).
In figuur 11.7 is te zien dat windpark Callantsoog-Noord wordt doorkruist door twee straalpaden.
Het betreft het straalpad van Den Burg (Texel) naar platform Helder-A en het straalpad van platform
Helder-A naar Logger. Om het eventuele effect van de windturbines op het straalpad inzichtelijk
te maken, is voor iedere variant een detailkaart gemaakt van de kruising van het
straalpad met het windpark (zie figuren 11.8 t/m 11.11).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 281 van 354

5880000
5870000
5860000
5850000
5840000
5830000
5820000
570000 580000 590000 600000 610000 620000 630000
Q01-
HAVEN-A
Q01-
HELDER-B Q01-
HELDER-A
Q01-
HOORN-A
Q01-
HELM-A
L16-
LOGGER
Q01-A
Q04-A
Q04-C
Q01-
HALFWEG
Q04-B
Q08-B
Offshore windpark Callantsoog Noord energievriendelijk alternatief
Locatie windpark ten opzichte van straalpaden
Windpark Callantsoog Noord
Platforms
Land
Straalpaden
Q05-A1
Q08-A
IJMUIDEN
BERGEN
AAN ZEE
Figuur 11.7
0 1 2 3 4 5 6 7 Km
DEN
HELDER
CALLANTSOOG
5880000
5870000
5860000
5850000
5840000
5830000
5820000

5870000
5870000
Q01-
HAVEN-A
Q01-
HAVEN-A
580000
126
83
97
70
57 34
17
112
45
6
3MW 5d variant
84
25
1
127
58
11
C
98
35
3
71
18
175
113
46
7
H
85
26
2
223
128
59
12
207
99
36
4
191
72
19
176
114
47
8
240 256 I
86
27
224
129
60
13
208
273
100
37
5
192
73
20
177
161
274
115
48
9
241 257
87
28
225
209
130
61
14
193
101
38
178
74
21
162
275
242 258
116
49
10
88
29
226
210
131
62
15
179
194
102
39
75
22
163
276
243 259
117
50
227
89
30
211
132
63
16
180
195
103
40
164
277
76
23
151
244
260
118
51
228
90
31
212
181
196
133
64
104
41
165
278
77
24
152
245
261
119
52
229
91
32
213
182
197
134
65
166
279
105
42
78
153
246 262
230
120
53
214
92
33
183
198
135
66
167
280
106
43
154
247
263
79
144
231
121
54
215
93
184
199
136
67
168
281
107
44
155
264
80
D
145
232 248
216
122
55
185
200
94
169
282
137
68
156
249
265
108
146
81
233
217
123
56
186
201
95
170
283
138
69
157
250
266
109
147
82
234
G
218
124
E
141
187
202
96
171
284
139
158
251
267
110
148
142
235
219
188
203
125
172
285
159
268
73
74
71
72
69
70
67
68
Offshore windpark Callantsoog Noord energievriendelijk alternatief
Locatie windpark ten opzichte van straalpaden
Boringen en platforms
Boringen
Platforms
66
64
65
62
63
61
59
60
Locatie windpark
Windpark Callantsoog Noord
58
Inrichting
A Hoekpunten locatie windpark
1
Windturbine
Straalpaden
Transformatorstation
Parkbekabeling
Hartlijn van straalpad
0 - 50m van straalpaden
50 - 100m van straalpaden
57
55
56
53
51
52
49
50
47
48
46
44
45
43
42
40
41
38
39
Electra kabels
Toekomstig
Vergund
Umbilical kabels
In_gebruik
Verlaten
Telecom kabels
In_gebruik
Toekomstig
Verlaten
Leidingen
37
E
35
36
32
33
30
31
28
29
Gereed/In gebruik
In aanleg
Toekomstig
Verlaten
Militair
Mijnbouw besluit militair
Munitiegebieden
Oefengebied militair
Vlieggebied militair
26
27
25
23
24
21
22
D
19
20
18
17
16
14
15
13
11
12
Windturbineparken
OWEZ
Q7-WP
Scheepvaart
Separatiezone
Ankergebieden
Clearways
Mijnbouwwet
G
Route scheepvaart
Blokindeling Mijnbouwwet
Vergunningsgebieden
Zand- en schelpenwinning
9
10
8
7
6
77
Zandwingebieden (actief)
Schelpenwingebieden
580000
76
84
83
82
Zoekgebied zandwinning Maasvlakte II
5
81
94
Reserveringsgebied beton- en metselzand
4
3
2
1
80
93
C
79
92
Overig
Natuur
91
105
90
104
Bagger stortgebieden
Vogelrichtlijngebieden
Habitat richtlijngebieden
Voordelta
89
103
88
102
116
87
101
115
86
100
114
Figuur 11.8
Grenzen
Grens 12 mijl
Grens Continentaal plat
Kustlijn 0m ilws
Grens Nederlandse EEZ
Landsgrenzen
Land
99
113
127
0 500 1.000 m.
126
H
98
112
97
111
125
96
110
124
139
3MW 7d variant
109
123
138
122
137
151
108
121
136
150
120
135
149
119
134
148
133
147
132
146
131
145
144
I
143
5870000
5870000

5870000
5870000
Q01-
HAVEN-A
Q01-
HAVEN-A
73
74
41
72
40
71
39
69
70
38
68
37
67
66
64
36
65
62
63
60
61
59
57
58
55
56
53
51
52
49
50
48
46
47
44
45
42
43
40
41
38
39
Offshore windpark Callantsoog Noord energievriendelijk alternatief
Locatie windpark ten opzichte van straalpaden
Boringen en platforms
Boringen
Platforms
35
34
33
32
Locatie windpark
Windpark Callantsoog Noord
Inrichting
A Hoekpunten locatie windpark
1
Windturbine
Straalpaden
Transformatorstation
Parkbekabeling
Hartlijn van straalpad
0 - 50m van straalpaden
50 - 100m van straalpaden
31
30
29
28
26
25
24
23
22
21
37
E
35
36
33
31
32
Electra kabels
Toekomstig
Vergund
Umbilical kabels
In_gebruik
Verlaten
30
Telecom kabels
In_gebruik
Toekomstig
Verlaten
Leidingen
20
E
19
18
29
17
27
28
25
26
23
24
Toekomstig
Verlaten
Militair
Mijnbouw besluit militair
Munitiegebieden
16
Gereed/In gebruik
In aanleg
Oefengebied militair
Vlieggebied militair
15
14
22
13
21
D
D
19
20
12
18
11
17
15
16
9
10
8
13
14
11
12
7
9
10
8
7
6
G
Windturbineparken
OWEZ
Q7-WP
Scheepvaart
Mijnbouwwet
6
Separatiezone
Ankergebieden
Clearways
77
580000
5
4
3
76
Zand- en schelpenwinning
5
4
G
44
Route scheepvaart
Blokindeling Mijnbouwwet
Vergunningsgebieden
Zandwingebieden (actief)
Schelpenwingebieden
84
580000
43
83
2
1
82
Zoekgebied zandwinning Maasvlakte II
81
94
Reserveringsgebied beton- en metselzand
3
2
49
48
80
93
1
C
79
92
C
47
Overig
Natuur
91
105
46
57
90
104
89
103
45
56
88
102
116
87
101
115
Bagger stortgebieden
Vogelrichtlijngebieden
86
100
114
Habitat richtlijngebieden
Voordelta
55
54
64
Grenzen
Grens 12 mijl
Grens Continentaal plat
Kustlijn 0m ilws
Grens Nederlandse EEZ
Landsgrenzen
Land
99
113
127
53
63
H
98
112
126
62
Figuur 11.9
0 500 1.000 m.
97
111
125
H
52
72
96
110
124
139
51
61
109
123
138
60
71
5MW 5d variant
122
137
151
108
70
81
121
136
150
59
120
135
149
69
80
119
134
148
68
79
133
147
132
146
5MW 7d variant
67
78
131
145
77
144
76
I
143
75
I
5870000
5870000

5870000
5870000
Q01-
HAVEN-A
Q01-
HAVEN-A
B
A
S
R
C
101
95
102
103
104
105
106
B
55
56
54
A
S
53
52
R
99
97
98
Q
100
C
96
94
D
92
93
P
E
90
91
H
88
89
G
F
87
O
86
84
85
82
83
80
81
78
79
N
76
77
74
75
72
73
70
71
68
69
66
67
64
65
62
63
60
61
58
59
M L
56
57
54
55
52
53
50
51
48
49
46
47
44
45
42
43
K
40
41
38
39
36
37
34
35
33
31
32
29
30
27
28
25
26
23
24
21
22
19
20
17
18
T
15
16
13
14
11
12
108
10
107
580000
Offshore windpark Callantsoog Noord omgevingsvriendelijk alternatief
Locatie windpark ten opzichte van straalpaden
Boringen en platforms
Boringen
Platforms
Q
51
D
49
50
48
P
Locatie windpark
Windpark Callantsoog Noord
Inrichting
A Hoekpunten locatie windpark
1
Windturbine
Straalpaden
Transformatorstation
Parkbekabeling
Hartlijn van straalpad
0 - 50m van straalpaden
50 - 100m van straalpaden
E
H
G
F
46
47
O
44
45
42
43
40
41
N
38
39
36
37
Electra kabels
Toekomstig
Vergund
Umbilical kabels
In_gebruik
Verlaten
Telecom kabels
In_gebruik
Toekomstig
Verlaten
Leidingen
35
33
34
32
31
29
30
M L
Toekomstig
Verlaten
Militair
Mijnbouw besluit militair
Munitiegebieden
27
28
Gereed/In gebruik
In aanleg
Oefengebied militair
Vlieggebied militair
25
26
23
24
K
22
20
21
18
19
17
16
14
15
13
11
12
Windturbineparken
OWEZ
Q7-WP
Scheepvaart
Separatiezone
Ankergebieden
Clearways
Mijnbouwwet
9
10
T
Zand- en schelpenwinning
8
7
6
Route scheepvaart
9
59
8
Vergunningsgebieden
7
6
114
Blokindeling Mijnbouwwet
Zandwingebieden (actief)
Schelpenwingebieden
580000
5
113
4
3
112
125
111
124
2
110
123
Zoekgebied zandwinning Maasvlakte II
5
1
122
138
Reserveringsgebied beton- en metselzand
4
3
58
57
66
2
1
65
121
137
64
J
120
136
63
76
119
135
154
J
118
134
153
62
75
Overig
Natuur
117
133
152
61
74
132
151
169
87
131
150
168
73
130
149
167
129
148
166
185
128
147
165
184
127
146
164
183
Bagger stortgebieden
Vogelrichtlijngebieden
Habitat richtlijngebieden
Voordelta
72
86
85
99
71
70
84
98
145
163
182
69
83
97
Grenzen
Grens 12 mijl
Grens Continentaal plat
Kustlijn 0m ilws
Grens Nederlandse EEZ
Landsgrenzen
Land
144
162
181
96
180
82
U
143
161
68
142
160
179
U
81
95
Figuur 11.10
0 500 1.000 m.
141
159
178
80
94
158
177
157
176
79
93
3MW 5d variant
175
92
173
174
90
91
V
3MW 7d variant
V
5870000
5870000

5870000
5870000
Q01-
HAVEN-A
Q01-
HAVEN-A
B
55
56
54
A
S
B
30
29
A
S
53
52
R
R
C
Q
C
51
D
50
48
49
P
E
H
G
F
46
47
O
44
45
42
43
40
41
N
39
37
38
35
36
33
34
32
31
29
30
M L
27
28
25
26
24
K
22
23
21
19
20
17
18
16
14
15
12
13
11
9
10
T
8
7
6
59
580000
Offshore windpark Callantsoog Noord omgevingsvriendelijk alternatief
Locatie windpark ten opzichte van straalpaden
Boringen en platforms
Boringen
Platforms
Q
D
28
27
P
Locatie windpark
Windpark Callantsoog Noord
Inrichting
A Hoekpunten locatie windpark
1
Windturbine
Transformatorstation
Parkbekabeling
Straalpaden
Hartlijn van straalpad
0 - 50m van straalpaden
50 - 100m van straalpaden
E
26
H
G
F
25
24
O
23
N
22
21
20
Electra kabels
Toekomstig
Vergund
Umbilical kabels
In_gebruik
Verlaten
Telecom kabels
In_gebruik
Toekomstig
Verlaten
Leidingen
19
18
17
M L
Toekomstig
Verlaten
Militair
Mijnbouw besluit militair
Munitiegebieden
16
Gereed/In gebruik
In aanleg
Oefengebied militair
Vlieggebied militair
15
14
K
13
12
11
9
10
8
7
Windturbineparken
OWEZ
Q7-WP
Scheepvaart
Separatiezone
Ankergebieden
Clearways
Mijnbouwwet
6
T
Route scheepvaart
5
Vergunningsgebieden
4
3
58
Blokindeling Mijnbouwwet
Zand- en schelpenwinning
5
4
Zandwingebieden (actief)
Schelpenwingebieden
580000
32
57
66
2
1
65
Zoekgebied zandwinning Maasvlakte II
Reserveringsgebied beton- en metselzand
3
2
31
38
64
37
63
76
1
J
J
36
62
75
46
Overig
Natuur
61
74
35
73
87
34
45
72
86
71
85
99
70
84
98
Bagger stortgebieden
Vogelrichtlijngebieden
69
83
97
Habitat richtlijngebieden
Voordelta
44
43
54
42
53
Grenzen
Grens 12 mijl
Grens Continentaal plat
Kustlijn 0m ilws
Grens Nederlandse EEZ
Landsgrenzen
Land
82
96
68
52
U
81
95
41
U
Figuur 11.11
0 500 1.000 m.
80
94
40
51
79
93
5MW 5d variant
50
92
90
91
49
48
V
5MW 7d variant
V
5870000
5870000

Gebruiksfuncties
In de detailkaarten is te zien dat in elke variant wel enkele windturbines binnen een afstand van
50 meter van de hartlijn staan, waardoor een verstorend effect op het straalpad kan optreden.
De locaties van de afzonderlijke windturbines zoals die in de figuren 11.8 tot t/m 11.11 zijn gepresenteerd,
zijn in dit stadium (waarin nog geen bodemonderzoek heeft plaatsgevonden) te
indicatief om ervan uit te gaan dat dit bij realisatie de exacte situering betreft. Bij de exacte situering
van de windturbines tijdens het detailontwerp wordt rekening gehouden met de richtlijn
"minimaal 50 meter afstand vanaf de hartlijn van het straalpad” waardoor geen effect meer optreedt.
11.10 Radar
11.10.1 Huidige situatie en autonome ontwikkeling
Langs de Hollandse kust staan verschillende radarposten. De radarposten met het grootste bereik
staan opgesteld voor de kust bij Rotterdam en bij IJmuiden, met het oog op de scheepvaartverkeersbegeleiding
voor respectievelijk de Rotterdamse en de Amsterdamse haven (Vessel
Traffic Management System, kortweg VTS). Het bereik van deze radarposten is maximaal
circa 50 km (circa 30 zeemijlen). Ter hoogte van Den Helder staat ook een radarpost. Deze radar
heeft een kleiner bereik. De radarposten met hun bereik staan aangegeven in de 1800-serie
(blad 1801) van de Hydrografische Kaart voor Kust- en Binnenwateren van de Koninklijke Marine
[Koninklijke Marine, 2008].
11.10.2 Effectbeschrijving
Een offshore windpark kan op verschillende manieren invloed hebben op radarsystemen (walradar
en scheepsradar). Beïnvloeding van radarsystemen is mogelijk door:
Schaduweffecten: wanneer zich tussen de radarpost en het te detecteren object (bijvoorbeeld
een schip) een windturbine bevindt, ontstaat een schaduwkegel achter de windturbine
waardoor het te detecteren object niet of minder op de radar verschijnt.
Vermindering van het bereik van radar: wanneer zich tussen de radarpost en het te detecteren
object een windturbine bevindt, dan is in deze schaduw het bereik minder dan in onbelemmerende
omstandigheden.
Valse schaduw door dubbele reflectie: als een windturbine zich nabij de radarpost bevindt,
kan een te detecteren object tweemaal worden weergegeven op het radarscherm. De ware
weergave komt direct van het object af, de valse weergave ontstaat door weerkaatsing van
echogolven van het object vanaf een windturbine in de buurt.
Indirecte echo door meervoudige reflectie: windturbines kunnen vanwege hun grote verticale
oppervlak een meervoudige reflectie veroorzaken, indien de turbines zich in de buurt van de
radar bevinden.
Zijlus effecten: bij radar treden naast de hoofdlus ook zijlussen op, wanneer windturbines
zich in de buurt van de radar bevinden kunnen reflecties ontstaan met deze zijlussen.
Effecten tijdens exploitatie
Walradar
Schaduwwerking is veruit het belangrijkste effect dat een windpark op radar kan hebben. Wanneer
een windpark binnen het bereik van een walradar wordt gebouwd, dan treedt achter dit
windpark een schaduw op. Dat wil zeggen een gebied waar de walradar niet kan kijken. Uit de
hydrografische kaart blijkt dat het windpark Callantsoog-Noord circa 20 km buiten het bereik ligt
van radarpost Den Helder. Radarpost IJmuiden ligt op een nog grotere afstand, hier ligt het
windpark circa 30 km buiten het radarbereik. Het windpark zal daardoor geen effect hebben op
de radarsystemen aan wal.
Scheepsradar
Doordat alle windturbines langs de buitenomtrek van het windpark worden voorzien van een
radarreflector op het werkbordes (conform IALA-richtlijnen), zal het windpark goed zichtbaar zijn
voor de radar. Ook bij een scheepsradar kunnen windturbines voor verstoring zorgen door bijvoorbeeld
schaduwwerking, reflecties of zijlus effecten. Dit geldt met name als zich vele windturbines
tussen de beide schepen bevinden, en in mindere mate waar zich enkele windturbines
tussen beide schepen bevinden. Uit een experiment van MARIN blijkt dat de scheepsradar af
en toe een echo mist van een schip dat zich achter het windpark bevindt.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 287 van 354

Gebruiksfuncties
Dit leidt echter niet tot gevaarlijke situaties omdat schepen achter het windpark geen potentieel
gevaar vormen voor het eigen schip. Het wordt gevaarlijker als de echo wordt verloren op het
moment dat beide schepen op dezelfde hoek van het windpark afvaren. In deze situatie is de
kans op verlies van een echo echter kleiner, omdat het aantal windturbines dat tussen beide
schepen staat, kleiner wordt naarmate de hoek van het windpark wordt genaderd. Ook de veiligheidszone
van 500 meter rondom het windpark zorgt ervoor dat schepen elkaar bij het naderen
van het hoekpunt eerder zien, omdat in de veiligheidszone geen obstakels staan.
Uit ervaringen met het windpark North Hoyl (UK) [Howerd, M. & C. Brown, 2004] blijkt dat de
hoogte van windturbines radarresponsies veroorzaakt die sterk genoeg zijn om zijlus effecten
en dubbele of meervoudige reflecties te produceren. Het is mogelijk om met een verlaagde ontvangstversterking
de resolutie te vergroten, waardoor windturbines van zijlussen kunnen worden
onderscheiden. Bijkomend effect hiervan is dat de ontvangstsignalen van kleine schepen
en boeien ook gereduceerd worden en wellicht niet meer waar te nemen zijn nabij het windpark.
Uit bovenstaande beschrijving volgt dat het windpark geen effect heeft op de walradar. Wel is
het mogelijk dat de scheepsradar hinder ondervindt van het windpark. Hoe groter de afstand
van de scheepsradar tot het windpark, hoe kleiner de beïnvloeding. Het voornemen wordt vanwege
de mogelijke invloed op de scheepsradar negatief beoordeeld (effectbeoordeling: -). Het
omgevingsvriendelijk alternatief wordt, vanwege de grotere afstand tot scheepvaartroutes, beperkt
negatief beoordeeld (effectbeoordeling: 0/-).
Effecten tijdens aanleg en verwijdering
Tijdens de aanleg en verwijdering van het windpark is het van belang dat de locatie van het
windpark, in verband met de hoogte van de windturbines, gemarkeerd is. Hiertoe zullen hoge
objecten van een rood obstructielicht van 50 cd worden voorzien. In het verlichtingsplan, dat
een onderdeel vormt van de Wbr-vergunningaanvraag, wordt ingegaan op de wijze van verlichting,
markering en gebruik van geluidsignalen. Aanleg en verwijdering van het windpark zal
geen effecten hebben op radar (effectbeoordeling: 0). De effecten van de alternatieven/varianten
zijn niet onderscheidend.
Effecten tijdens onderhoud
Het onderhoud aan het windpark wordt uitgevoerd met boten, hierbij wordt geen groot materieel
ingezet. Het onderhoud zal geen effecten hebben op de radar (effectbeoordeling: 0). De effecten
van de alternatieven/varianten zijn niet onderscheidend.
Effecten van het kabeltracé naar de kust
Het kabeltracé (gebruik, aanleg, onderhoud en verwijdering) heeft geen effect op de radar (effectbeoordeling:
0). De effecten van de varianten zijn niet onderscheidend.
11.11 Recreatie
11.11.1 Huidige situatie en autonome ontwikkeling
Langs de kust vinden diverse vormen van recreatie plaats. Bezoekers van het strand maken
gebruik van de zone rondom de laagwaterlijn. Vormen van watersport als surfen, kite-surfen en
deltavliegen maken gebruik van de zone vlak onder de kust. De sportvisserij vindt plaats vanaf
strand, zeedijk en vanaf boten. De recreatievaart, maar ook de grotere chartervaart, maakt
voornamelijk gebruik van de 10 à 20 km brede zone langs de kust. Vanuit onder andere de havens
bij Den Helder, IJmuiden en Hoek van Holland worden er ook oversteken gemaakt naar
Engeland.
11.11.2 Effectbeschrijving
Effecten tijdens aanleg, exploitatie, onderhoud en verwijdering
Voor de recreatie langs de kust en in de duinen zijn de zichtbaarheid en het geluid van
het park van belang. Het windpark zal gezien de afstand tot de kust (minimaal 30 kilometer) niet
hoorbaar zijn aan de kust. De zichtbaarheid van het windpark vanaf de kust is uitgewerkt in
hoofdstuk 7 (landschap). Hieruit blijkt dat het windpark vanaf de kust nauwelijks zichtbaar is.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 288 van 354

Gebruiksfuncties
Het windpark zal vanaf de kust maximaal 1% van de tijd zichtbaar (enkele dagen per jaar). In
hoofdstuk 7 (landschap is ook beknopt ingegaan op de beleving van het windpark.
Het windpark kan een aantrekkende werking hebben op recreanten met boten. Dit kan gevaar
opleveren wanneer recreanten te dicht bij het windpark komen. Dit risico is ten opzichte van het
veel grotere vrachttransport (zie hoofdstuk 10 Scheepvaartveiligheid) beperkt van omvang, gezien
de lagere massa en de groter wendbaarheid van recreatievaartuigen. Om de kans op aanvaring
te beperken wordt het windpark, inclusief een veiligheidszone van 500 meter rondom het
windpark, gesloten voor alle scheepvaart (met uitzondering van vaartuigen bestemd voor onderhoud
van het windpark en schepen van de overheid). Doordat het windpark (inclusief een
veiligheidszone van 500 meter) wordt afgesloten voor de scheepvaart wordt de bewegingsvrijheid
van recreanten enigszins beperkt. Het ruimtebeslag van het energievriendelijk alternatief
(71,8 km 2 , incl. veiligheidszone) en omgevingsvriendelijk alternatief (53 km 2 , incl. veiligheidszone)
is enigszins verschillend. Dit speelt echter nauwelijks een rol omdat recreatievaartuigen met
name gebruik maken van de 10 à 20 km brede zone langs de kust.
Voor de recreatievaartuigen die de oversteek van bijvoorbeeld Den Helder naar Engeland maken
kan het windpark een belemmering vormen. Ook kan de aanwezigheid van het windpark
ertoe leiden dat recreatievaartuigen de aanwezige scheepvaartroutes schuin kruisen, waardoor
de verblijftijd in scheepvaartroutes toeneemt. De noord-zuid lengte van het windpark (incl. veiligheidzone)
is ongeveer 8 km, dat betekent (ook gezien de afstand tot de kust) dat slechts een
kleine omtrekkende vaarbeweging nodig is om het windpark te ontwijken. Ten opzichte van de
vaarafstand naar Engeland is deze extra vaarafstand verwaarloosbaar. Ook is er binnen de separatiezone
ten noorden en zuiden van windpark Callantsoog-Noord voldoende ruimte aanwezig
om de aanwezige scheepvaartroutes haaks te kruisen. De effecten worden om bovenstaande
redenen neutraal beoordeeld (effectbeoordeling: 0). De alternatieven zijn niet/nauwelijks onderscheidend.
11.12 Cultuurhistorie en archeologie
Om de cultuurhistorische waarden van het gebied in beeld te brengen is door Deltares een
geoarcheologisch vooronderzoek uitgevoerd (zie bijlage 7). In het uitgevoerde vooronderzoek is
naast een algehele beschouwing van de cultuurhistorische en archeologische waarden in het
gebied, specifiek ingegaan op de in de richtlijnen [V&W, 2008] gestelde vragen. In deze paragraaf
wordt aan de hand van het uitgevoerde vooronderzoek (zie bijlage 7) antwoord gegeven
op de vragen uit de richtlijnen.
Bij de beantwoording van deze vragen is gebruik gemaakt van beschikbare archeologische databestanden,
de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden Noordzee en kaartmateriaal dat in
het kader van ONL (Onderzoek Nationale Luchthaven) is vervaardigd door Deltares (destijds
TNO-NITG). Dit materiaal betreft kaarten van de stratigrafische laageenheden in het kustnabije
deel van de Noordzee op schaal 1:250.000 [zie Vos et al., 2006].
Gebieden of objecten die van cultuurhistorisch of archeologisch belang zijn, worden cultuurhistorische
waarden genoemd. Conform het Verdrag van Malta dienen eventueel aanwezige cultuurhistorische
waarden zoveel mogelijk beschermd en behouden te worden (ter plaatse). Ter
plaatse van het windpark en het bijbehorende kabeltracé zal het veelal gaan om scheepswrakken.
De archeologische waarden zijn onderverdeeld in drie categorieën:
Categorie I: prehistorische archeologische resten en paleo-ecologische antropogene indicatoren
in de oudere Holocene en Pleistocene afzettingen.
Categorie II: historische scheepswrakken met een grote mate van integriteit (intactheid) en
daardoor van hoge archeologische waarde.
Categorie III: subrecente historische objecten zoals scheepswrakken uit de 19 e en 20 e eeuw
en vliegtuigwrakken uit de Tweede Wereldoorlog. De archeologische waarde van deze categorie
is wisselend.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 289 van 354

Gebruiksfuncties
Richtlijn/vraag 1a: Geef op basis van bestaande kennis (archeologische database van de
Rijksdienst Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB), wrakkenregister, sonardata) aan waar zich
in het plangebied, inclusief elektriciteitskabels en aanlandingspunt, historische scheepswrakken
bevinden en objecten/obstakels die mogelijk een historische betekenis hebben.
Voor de twee deelgebieden van het windpark en het kabeltracé staat geen enkele melding in
het Archis bestand. In het gecombineerde wrakkenbestand van Rijkswaterstaat en de Hydrografische
Dienst staan 5 wrakken. Geen enkele van deze wrakken heeft een significante historische
betekenis. Ter plaatse van het aanlandingspunt van het kabeltracé zouden zich archeologische
objecten kunnen bevinden, maar deze zullen niet in situ (op hun oorspronkelijke plaats)
liggen.
Richtlijn/vraag 1b: Geef op basis van bestaande kennis (Indicatieve Kaart Archeologische
Waarden Noordzee, geogenetische en hydrografische kennis) aan waar een lage, middelhoge
en hoge verwachting aanwezig is op goed geconserveerde scheepswrakken. Hierbij wordt met
name gevraagd om aandacht voor oude (Subatlantische) geulafzettingen.
De Indicatieve Kaart Archeologische Waarden voor de Noordzee levert geen informatie voor dit
onderzoek. De kaart is grof en gebaseerd op oudere globale geologische gegevens. Deze kaart
is aan een update toe. Het archeologische verwachtingsmodel is gebaseerd op geologische en
geogenetische kennis die bij Deltares aanwezig is en op de archeologische gegevens uit de
beschikbare archieven.
In het studiegebied komen geen Subatlantische geulafzettingen voor en daarom zijn geen categorie
II waarden in deze afzettingen te verwachten. Categorie II en III waarden kunnen wel
voorkomen in de actieve laag (Bligh Bank Laagpakket), dit laagpakket komt - in wisselende diktes
- in het hele studiegebied voor. De verwachting voor categorie II en III scheepswrakken in
dit laagpakket is middelhoog tot hoog. Daar waar dit pakket dikker is dan 1 à 2 meter kunnen de
wrakken volledig afgedekt zijn door zand van het Bligh Bank Laagpakket.
In de getijgeul-afzettingen van de Formatie van Naaldwijk met een Atlantische en Subboreale
ouderdom is prehistorisch materiaal (toevalsvondsten categorie I, zoals kano’s) nooit geheel uit
te sluiten maar de kans om deze categorie te vinden is uiterst klein en de verwachting is laag.
Uit de archeologische archieven zijn geen toevalsvondsten bekend van deze categorie.
Het ‘prehistorische gebruik’ (categorie I) beperkt zich in hoofdzaak tot het oude ongeërodeerde
Pleistocene oppervlak en de direct daarboven liggende Basisveen Laag/Laag van Velsen. Deze
afzettingen komen binnen het studiegebied alleen voor de kust bij IJmuiden voor, nabij de aanlanding
van het zuidelijke onderzochte kabeltracé. Deze laageenheden hebben daar een middelhoge
tot hoge verwachting voor vroeg-prehistorische vondsten. In dit gebied zijn er (tot op
heden) geen categorie I vondsten bekend.
Omdat de top van het Pleistocene oppervlak en de oud-Holocene afzettingen bij de kust van
IJmuiden begraven zijn onder een relatief dik pakket afzettingen behorende tot de Formatie van
Naaldwijk (en gevormd tijdens de uitbouw van de kust in het Midden-Holoceen) worden daar de
oud-Holocene afzettingen en de top van het Pleistocene oppervlak niet verstoord bij de aanleg
van het zuidelijke onderzochte kabeltracé (maximale verstoringsdiepte tot 3 m onder zeebodemoppervlak).
Richtlijn/vraag 2a: Geef op basis van de bestaande kennis over geogenese, paleohydrologie
en paleoecologie (flora, fauna) een beeld van de (verandering) in de paleolandschappelijke situatie
van het plangebied met specifieke aandacht voor rivierlopen en paleorelief.
Het oorspronkelijke Pleistocene landschap is alleen nabij het aanlandingspunt van het zuidelijke
kabeltracé, bij IJmuiden, nog intact. Als gevolg hiervan kan de paleolandschappelijke situatie bij
verdrinking in het Vroeg-Holoceen niet worden gereconstrueerd.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 290 van 354

Gebruiksfuncties
Nabij het aanlandingspunt, waar veen en klei het Pleistocene oppervlak bedekken, is sprake
van een noordwaarts hellend vlak dat de bovenrand vormt van het dal waarin - niet toevalligerwijs
- het latere zeegat van Bergen is gevormd. Bij verdrinking van het flauw hellende
Pleistocene landschap ontstonden zoetwatermoerassen, kwelders en lagunes (met een fauna
van slijkgapers, kokkels, nonnetjes en wadslakjes). Het zeegat van Bergen is het enige midden-
Holocene landschappelijke elementen met archeologische betekenis dat kan worden gereconstrueerd.
Dit zeegat, dat het Noord-Hollandse getijbekken met de Noordzee verbond, heeft een
dikke opvulling van afzettingen behorende tot de Formatie van Naaldwijk achtergelaten. Het
gaat buiten de huidige kustlijn om buitengaats gevormde sedimenten met een open mariene
signatuur. Een schelpenfauna rijk aan strandschelpen (Spisula sp.) is kenmerkend.
Richtlijn/vraag 2b: Geef op basis van lithostratigrafische gegevens aan in welke mate deze
paleolandschappelijke situatie(s) verwacht worden intact te zijn.
De archeologisch relevante paleolandschappelijke situaties zijn alleen nabij het aanlandingspunt
nog intact.
Richtlijn/vraag 3: Geef aan welke effecten kunnen worden verwacht, met nadruk op de effecten
van de aanleg (inclusief het leggen van kabels, leidingen en aanlanding) op de historische
scheepswrakken, het prehistorische landschap in het plangebied en de archeologische verwachtingszones.
De effecten van het windpark op de verwachte archeologische waarden kunnen opgesplitst
worden in effecten van het plaatsen van de monopiles, tripods of gravity base funderingen (bestaand
uit een conische betonnen fundering met een ruimtebeslag van 50 x 50 m die op de
zeebodem wordt geplaatst) enerzijds en het trenchen van kabels anderzijds. De verstoring van
de monopiles en tripods gaat tot maximaal 25-35 m onder zeebodem, die van de gravity base
fundering tot 4 m onder zeebodem, en die van de sleuven tot 3 m onder zeebodem.
De monopiles en tripods in de westelijk en oostelijk deel van het windpark verstoren het Bligh
Bank Laagpakket; dit is de actieve laag waar mogelijk scheepswrakken (categorieën II en III) in
kunnen voorkomen. De kans op verstoring is echter klein vanwege het geringe oppervlak van
de monopiles.
De gravity base fundering en de onderzochte kabeltracé’s (tot maximaal 3 m diep) liggen in of
gaan door de actieve laag en daarin kunnen scheepsresten aan of onder het zeebodemoppervlak
voorkomen. De kans op verstoring is groter dan bij de monopiles en tripods.
De diepere oud-Holocene afzettingen en de top van het Pleistocene oppervlak met mogelijk
categorie I waarden komen alleen voor in de kustzone bij IJmuiden, daar waar het zuidelijke
kabeltracé aan land komt. Omdat de bovenliggende afzettingen daar relatief dik zijn worden
deze lagen bij de aanleg van het kabeltracé niet verstoord.
Richtlijn/vraag 4: Maak inzichtelijk wat de cumulatieve effecten kunnen zijn.
Deze vraag wordt beantwoord in het Deelrapport Cumulatieve effecten (bijlage 8).
De bodemopbouw zal, voorafgaand aan de bouw van het windpark, nauwkeurig worden onderzocht.
Eventueel aanwezige cultuurhistorische waarden worden hierbij in beeld gebracht. Bij de
aanleg van het windpark zal met eventueel aanwezige cultuurhistorische waarden rekening
worden gehouden door aanpassing van de configuratie van de windturbines en het kabeltracé.
Omdat momenteel onvoldoende bekend is over de aanwezigheid van cultuurhistorische waarden
in het plangebied wordt hier niet nader ingegaan op de effecten van de inrichtingsvarianten
en de alternatieven voor het kabeltracé naar de kust. Wel kan in het algemeen worden geconcludeerd
dat bij de aanleg van het windpark en het kabeltracé naar de kust de kans aanwezig is
dat categorie II en III waarden worden verstoord doordat het Bligh Bank Laagpakket (actieve
laag) wordt verstoord.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 291 van 354

Gebruiksfuncties
Bij toepassing van monopiles of tripod is de kans op verstoring gering door het geringe oppervlak
van de fundering. Bij de gravity base fundering en de onderzochte kabeltracés naar de kust
is de kans op verstoring iets groter door het grotere oppervlak.
Indien tijdens nader bodemonderzoek cultuurhistorische waarden worden aangetroffen, dan zal
dit worden gemeld aan het bevoegd gezag en het RACM (Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurhistorie
en Monumenten). In overleg met het bevoegd gezag wordt dan bekeken hoe de
cultuurhistorische waarden zo goed mogelijk kunnen worden behouden. Een mogelijkheid is
bijvoorbeeld om de locatie van een windturbine (of de ligging van een kabel) te wijzigen om zo
een archeologisch object te ontwijken. De effecten van het windpark en beide kabeltracés naar
de kust worden, gezien het bovenstaande, neutraal beoordeeld (effectbeoordeling: 0).
11.13 Overige gebruiksfuncties/activiteiten
11.13.1 Natura2000-gebieden
De mogelijke invloed van windpark Callantsoog-Noord op Natura2000-gebieden is beschreven
in hoofdstuk 13 (toetsing effecten aan wet- en regelgeving voor natuur).
11.13.2 Tweede Maasvlakte, incl. zeereservaat
Verwacht wordt dat in het najaar van 2008 wordt gestart met de aanleg van de Tweede Maasvlakte.
Voordat met de aanleg van de Tweede Maasvlakte wordt begonnen zal ter compensatie
een zeereservaat van 20.000 hectare in de Voordelta worden gerealiseerd (zie figuur 11.12).
Binnen het zeereservaat zal een aantal beperkingen gelden voor menselijke ingrepen, zodat
natuurlijke processen zich ongestoord kunnen ontwikkelen. De realisatie van de Tweede Maasvlakte
zal invloed hebben op het stromingspatroon en daarmee ook het sedimenttransport langs
de kust. Gezien de grote afstand (circa 100 km) tussen het windpark en de Tweede Maasvlakte/zeereservaat
worden geen effecten verwacht. Ook de alternatieven voor het kabeltracé naar
de kust zullen geen effect hebben op de Tweede Maasvlakte en het zeereservaat (effectbeoordeling:
0).
Figuur 11.12 Ligging zeereservaat
11.13.3 Windturbineparken
Offshore windpark Egmond aan Zee (OWEZ)
Het Offshore windpark Egmond aan Zee is het eerste windpark dat in de Noordzee voor de Nederlandse
kust is gebouwd. Het windpark ligt circa 10 tot 18 km uit de kust in water met een
diepte van circa 18 tot 20 meter (MSL). Het windpark is eind 2006 in gebruik genomen. Het
windpark bestaat uit 36 windturbines van 3 MW en levert circa 335 miljoen kWh/jaar. Hiermee
kunnen circa 100.000 huishoudens (uitgaande van 3.350 kWh/huishouden) van groene stroom
worden voorzien. Zowel het windpark als de alternatieven voor het kabeltracé naar de kust zullen
geen invloed hebben op windpark OWEZ (effectbeoordeling: 0).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 292 van 354

Gebruiksfuncties
Offshore Windpark Q7
Het Offshore windpark Q7 is het tweede windpark dat in de Noordzee voor de Nederlandse kust
is gebouwd. Het windpark is genoemd naar blok Q7 van het Nederlands Continentaal Plat
(NCP) en ligt ten westen van het windpark OWEZ (ter hoogte van Egmond aan Zee). Het windpark
ligt circa 24 km uit de kust in water met een diepte van circa 20 tot 28 meter (MSL). Het
windpark is eind 2007 in gebruik genomen. Het windpark bestaat uit 60 windturbines van 2 MW
en levert circa 435 miljoen kWh/jaar. Hiermee kunnen circa 130.000 huishoudens (uitgaande
van 3.350 kWh/huishouden) van groene stroom worden voorzien. Zowel het windpark als de
alternatieven voor het kabeltracé naar de kust zullen geen invloed hebben op windpark Q7 (effectbeoordeling:
0).
11.13.4 Mosselzaadinvanginstallaties
In 2005 is het schelpdiervisserijbeleid herzien in ‘Ruimte voor zilte oogst’ [LNV, 2004]. Eén van
de kernpunten in dit beleidsbesluit voor de schelpdiervisserij van 2005 tot 2020 is een verdere
verduurzaming van de productie van mosselen in de Nederlandse kustwateren. De aandacht
gaat vooral uit naar de mosselzaadvisserij. Mosselzaad, jonge mosselen die de basis vormen
voor duurzame mosselkweek op percelen in onze kustwateren, wordt steeds schaarser. Vanuit
een ecologisch perspectief worden kritische kanttekeningen geplaatst bij de bevissing van mosselzaadbanken.
Sinds enkele jaren levert deze bevissing van natuurlijke mosselzaadbanken
onvoldoende uitgangsmateriaal op voor het kweekproces. Mosselkwekers hebben alternatieve
mosselzaadbronnen nodig. Eén van de oplossingen die op korte termijn uitkomst zou kunnen
bieden, is mosselzaadinvang in mosselzaadinvanginstallaties (MZI). Dit zijn installaties van
touwen, netten en boeien waar mosselzaad zich op kan vestigen. Om voldoende kennis en ervaring
hiermee op te doen zijn experimenten uitgevoerd. Deze experimenten zijn geëvalueerd
door IMARES (2007). Deze evaluatie vormt het vertrekpunt voor de beleidslijn over de opschaling
van MZI's, die naar verwachting in het voorjaar van 2008 zal uitkomen. In de beleidslijn zal
onder andere worden ingegaan op de voorwaarden waaronder in de Nederlandse kustwateren
en/of de Noordzee ruimte gereserveerd kan worden voor commerciële toepassing van de MZI's.
Het uiteindelijke doel is om de mosselsector minder afhankelijk te maken van de natuurlijke dynamiek
en om de vrije mosselzaadvisserij in het waddensysteem terug te dringen. De kweek
van schelpdieren op zee is een nieuwe, maar nog ongewisse ontwikkeling. Omdat het vergunningenbeleid
voor de traditionele kweekgebieden (met name de Waddenzee en Oosterschelde)
is verscherpt, zal schelpdiervisserij op de Noordzee naar verwachting toenemen. Het recent
opgerichte Innovatieplatform Aquacultuur speelt hierop in door kennis te verzamelen, samenwerking
binnen de sector en voorbeeldprojecten te bevorderen op het gebied van visteelt,
schelpdierkweek en het verbouwen van zilte gewassen (mosselcultuur, kokkelcultuur, oestercultuur,
en overige cultures).
Een mogelijke innovatie is de realisatie van zeecultuurparken, waar maricultuur en natuurrecreatie
kunnen worden gecombineerd. Concrete interesse bestaat op dit moment alleen voor mosselzaadinvang
en mosselkweek. Vooral de ondiepe kustzee (tot 8 à 10 meter diep) komt in
aanmerking voor mosselkweek. Daarnaast lijkt mosselkweek gecombineerd te kunnen worden
met vaste objecten, zoals windturbines. Op dit moment wordt hiernaar onderzoek gedaan. Als
drijvende mosselpercelen op de Noordzee succesvol zijn, zou dit deel van de sector in de
toekomst sterk kunnen groeien.
Momenteel wordt in overleg met Rijkswaterstaat bekeken waar zich de meest geschikte locaties
in de Waddenzee en Deltawateren bevinden. Deze zullen daarna in overleg met de visserijsector
in het algemeen en de garnalenvissers in het bijzonder, de NGO’s, recreatiesector en schelpenwinners
verder moeten worden geconcretiseerd [LNV, 2008]. Verwacht wordt dat het windpark,
mede gezien de ligging op 30 km uit de kust, geen invloed heeft op de mosselzaadinvang
(effectbeoordeling: 0).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 293 van 354

11.14 Samenvatting effectbeschrijving
Gebruiksfuncties
Uit de voorgaande effectbeschrijving blijkt dat er nauwelijks effecten optreden ten aanzien van
reeds aanwezige gebruiksfuncties. Dit komt doordat bij de locatiekeuze rekening is gehouden
met de aanwezige gebruiksfuncties. Negatieve effecten beperken zich met name tot de olie- en
gaswinning en het daarmee samenhangende helikopterverkeer voor de ontsluiting van de platforms.
Dit komt doordat het windpark in de nabijheid komt te liggen van diverse platforms, ook
ligt het windpark in een gebied waarvoor een concessie is verleend voor de winning van olie
en/of gas.
Doordat het windpark in een gebied komt te liggen waarvoor een concessie is verleend voor de
winning van olie en/of gas, bestaat de mogelijkheid dat het windpark in de toekomst een belemmering
vormt indien ter plaatse van het windpark olie en/of gas wordt aangetroffen. Op dit
moment is niet bekend of ter plaatse van het windpark olie en/of gas voorkomt. Het omgevingsvriendelijk
alternatief scoort voor dit aspect gunstiger vanwege het kleinere ruimtebeslag. Doordat
het windpark tussen diverse platforms komt te liggen, zal het windpark ook hinder opleveren
voor het helikopterverkeer tussen een aantal platforms. De helikopters zullen dan moeten omvliegen
of hoger moeten vliegen. Ook in dit geval scoort het omgevingsvriendelijke alternatief
iets gunstiger vanwege het iets kleinere ruimtebeslag en de grotere afstand die tot de platforms
wordt aangehouden (2.000 m in plaats van 1.000 m). De bevoorradingsboten van de platforms
zullen ook enige hinder ondervinden omdat de boten enkele kilometers moeten omvaren.
Naast bovengenoemde effecten kan het windpark ook een belemmering vormen voor eventuele
SAR-operaties ter plaatse van het windpark. Dit speelt met name bij SAR-operaties met helikoter,
in het bijzonder tijdens situaties met slecht zicht. Ook beïnvloeding van de scheepsradar is
mogelijk, met name als schepen dicht bij turbines varen. Des te groter de afstand van de
scheepsradar tot het windpark, hoe kleiner de beïnvloeding. Het omgevingsvriendelijke alternatief
scoort iets gunstiger vanwege de grotere afstand tot scheepvaartroutes.
Tabel 11.4 Effectbeoordeling gebruiksfuncties
effecten windpark
exploitatie windpark
Basisvariant
(3MW)
Compacte variant
(3MW)
Basisvariant
(5MW)
Compacte variant
(5MW)
grind-, schelpen- en zandwinning 0 0 0 0
olie- en gaswinning - (0/-) - (0/-) - (0/-) - (0/-)
- winningsactiviteiten - (0/-) - (0/-) - (0/-) - (0/-)
- bevoorrading per boot 0/- 0/- 0/- 0/-
baggerstort 0 0 0 0
militaire gebieden 0 0 0 0
beroeps- en sportvisserij 0 0 0 0
kabels en leidingen 0 0 0 0
luchtvaart - (0/-) - (0/-) - (0/-) - (0/-)
- burgerluchtvaart 0 0 0 0
- militaire luchtvaart 0 0 0 0
- SAR-operaties 0/- 0/- 0/- 0/-
- helikopterroutes - (0/-) - (0/-) - (0/-) - (0/-)
telecommunicatie 0 0 0 0
radar - (0/-) - (0/-) - (0/-) - (0/-)
- walradar 0 0 0 0
- scheepsradar - (0/-) - (0/-) - (0/-) - (0/-)
recreatie 0 0 0 0
cultuurhistorie en archeologie 0 0 0 0
overige gebruiksfuncties/activiteiten 0 0 0 0
aanleg en verwijdering windpark 0 0 0 0
onderhoud windpark 0 0 0 0
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 294 van 354

effecten kabeltracé
Basisvariant
(3MW)
Compacte variant
(3MW)
Basisvariant
(5MW)
Gebruiksfuncties
Compacte variant
(5MW)
exploitatie kabeltracé 0 0 0 0
aanleg en verwijdering kabeltracé 0 0 0 0
onderhoud kabeltracé 0 0 0 0
In de bovenstaande tabel is de beoordeling weergegeven van het energievriendelijk alternatief en het kabeltracé dat
aanlandt bij IJmuiden. Als de beoordeling van het omgevingsvriendelijk alternatief en/of de beoordeling van het kabel-
tracé naar Callantsoog afwijkt dan is dat tussen haakjes weergegeven.
11.15 Mitigerende maatregelen
Om de effecten op de scheepvaart en luchtvaart te verminderen kunnen een aantal mitigerende
maatregelen worden genomen.
Stilzetten windturbines bij SAR-operaties
Een mitigerende maatregel om de veiligheid tijdens SAR-operaties te verhogen, is het stilzetten
van de windturbines binnen het windpark. Dit kan binnen enkele minuten op afstand gebeuren.
Hierdoor kunnen helikopteroperaties op lage hoogte binnen het windpark veiliger worden uitgevoerd.
Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij het zoeken naar een persoon die overboord is geslagen.
Instellen van extra veiligheidszone
Om ongelukken tussen scheepvaart en offshore installaties te voorkomen worden veiligheidszones
ingesteld. Deze veiligheidszones hebben een straal van 500 m rondom installaties. Ook
rondom het windpark wordt een veiligheidzone van 500 meter ingesteld. Deze zone is verboden
voor alle scheepvaart, met uitzondering van werkvaart en schepen van de overheid. Als mitigerende
maatregel kan een extra brede veiligheidszone (> 500 m) worden aangehouden. De kans
op ongevallen wordt hierdoor verkleind. Zie in dit kader ook het omgevingsvriendelijk alternatief,
waar een afstand van 2.000 m wordt aangehouden tot omliggende scheepvaartroutes en platforms.
Vergroten afstand tussen windturbines en platforms
De platforms Haven-A, Helder-A en Hoorn-A staan op circa 1.000 m afstand van het windpark.
Om de veiligheid rondom deze platforms te verhogen, zowel voor bevoorradingsboten als voor
helikopters, kan worden overwogen om een grotere afstand aan te houden tussen de bovengenoemde
platforms en de windturbines. Dit kan door bijvoorbeeld een of meerdere windturbines
te verwijderen of te verplaatsen. Zie in dit kader ook het omgevingsvriendelijk alternatief, waar
een afstand van 2.000 m wordt aangehouden tot omliggende scheepvaartroutes en platforms.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 295 van 354

12 Energieopbrengst en vermeden emissies
12.1 Inleiding
In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de energieopbrengst en de daarmee samenhangende vermeden
emissies CO 2 , NOx en SO2. Ook wordt inzicht gegeven in de aspecten duurzaamheid en
energiebalans.
12.2 Energieopbrengst
De energieopbrengst van een windpark op een locatie hangt af van een groot aantal factoren.
De belangrijkste factoren zijn het windklimaat, de omgevingsgesteldheid (orografie en ruwheid
van het landschap), de Pv-curve van de windturbine en het parkeffect. Deze factoren zijn bekeken
voor het Windpark Callantsoog-Noord en zullen hierna verder worden besproken. Daarnaast
speelt nog een groot aantal andere factoren een rol, zoals neteffecten, nietbeschikbaarheid
en ruwheid van het blad door vervuiling.
Windklimaat op zee
Het windklimaat in het Nederlandse deel van de Noordzee wordt sterk bepaald door overtrekkende
depressies, de luwte die Engeland introduceert en de luwte van de Nederlandse kust
zelf. In de praktijk betekent dit, dat in de eerste 10 kilometer vanaf de kust de windsnelheid
sterk zal toenemen, waarna de toename langzaam zal afvlakken. Naarmate men echter verder
naar het noorden gaat, krijgen overtrekkende depressies over het algemeen meer kracht en
wordt de langjarig gemiddelde windsnelheid hoger.
De beste manier om inzicht te krijgen in de windsnelheid ter plaatse van het plangebied, is ter
plekke op ashoogte met een anemometer (windsnelheidmeter) in een mast te meten gedurende
voldoende lange tijd, in combinatie met een correlatie naar een langjarig gemiddelde. Voor de
locatie Callantsoog-Noord is dit niet gebeurd. In plaats daarvan is gebruik gemaakt van beschikbare
winddata van andere locaties in combinatie met modelberekeningen.
De WAsP-WindPro methode
Bij het bepalen van het windklimaat en de opbrengstberekening van het beoogde windpark
wordt gebruik gemaakt van het standaard stromingsmodel, dat is gebaseerd op de Europese
windatlas. Dit model is beschikbaar in de vorm van het softwareprogramma Wind Atlas Analysis
and Application Program (WAsP). Dit is een softwareprogramma voor het berekenen van het
windklimaat en de energieopbrengst van een windpark. Het programma beschikt over een
complex terrein stromingsmodel, een ruwheids- en obstakelmodel en een apart model voor het
zogeffect.
Winddata
Over het windklimaat op land is vrij veel bekend, voor de Nederlandse Noordzee geldt dit wat
minder. Voor het offshore windklimaat geldt, evenals voor het windklimaat op land, dat er een
verticale en horizontale structuur zit in de wind.
Van de verticale opbouw van de wind (het windprofiel) op land is veel bekend door data van
verschillende hoge windmeetmasten (in Nederland o.a. Petten en Cabauw). Voor het Nederlandse
deel van de Noordzee is ruimtelijke informatie beschikbaar over het windklimaat op verschillende
punten (Meetnet Noordzee: Meetpost Noordwijk (MPN), Europlatform (EPF)) waar
sinds tientallen jaren wordt gemeten.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 297 van 354

Energieopbrengst en vermeden emissies
Echter, dit betreft meestal verstoorde metingen op één hoogte, die minder geschikt zijn voor het
bepalen van de windsnelheid op ashoogte voor een offshore windpark. In het kader van het
demonstratie windpark OWEZ (Offshore Windpark Egmond aan Zee, voorheen Near Shore
Windpark, inmiddels operationeel) is om die reden in 2004 een offshore meetmast geplaatst ten
behoeve van het MEP (Monitorings- en Evaluatie Programma). Deze meetmast meet de windsnelheid
op o.a. 70 m hoogte.
In het algemeen wordt de windsnelheid niet gemeten op de voorziene ashoogte, maar meestal
aanzienlijk lager. Dat betekent dat de windsnelheid van de meethoogte wordt vertaald naar ashoogte
met een modelberekening. In deze vertaalslag zit een onzekerheid. De resultaten van
de metingen van de meetmast van ca. 1 jaar laten zien dat de modelberekening goed overeenkomt
met de waarnemingen, waardoor de onzekerheid in de verticale vertaalslag klein mag
worden verondersteld. De meetpunten waarvan uitgegaan wordt liggen op enige afstand van de
voorziene locatie. Om die reden is er een modelberekening nodig voor de horizontale transformatie.
Op land is de ruimtelijke verdeling goed bekend doordat er gegevens beschikbaar zijn
van veel verschillende vliegvelden en KNMI-stations. Op basis van de meetpunten Meetpost
Noordwijk en Europlatform (waar de locatie geografisch ongeveer tussenin ligt, is een berekening
gemaakt van de windsnelheid op ashoogte. Als schatting voor de windsnelheid volgt hieruit
een windsnelheid van 9,4 m/s (70 m). Dit is aannemelijk aangezien de locatie Callantsoog verder
noordelijk ligt en verder van de kust vandaan dan bijvoorbeeld de NSW-meetmast (waar 9,1
m/s op 70 m is gevonden als vertaling naar het langjarig gemiddelde). Hiermee kan de onzekerheid
in de horizontale transformatie klein worden verondersteld.
Windkarakteristieken
Het windaanbod wordt meestal beschreven met een Weibull-verdeling (kansverdeling). De
Weibull-verdeling wordt beschreven met twee factoren. De schaalparameter (A) en de vormparameter
(k). De windroos beschrijft de windrichtingverdeling over 12 sectoren van 30º. In de onderstaande
figuur zijn de windroos en Weibull-verdeling weergegeven, deze zijn afkomstig van
de uit de MPN-meetreeks afgeleide windklimatologie.
Figuur 12.1 Windroos en frequentie distributie van langjarig gemiddelde tijdreeks op MPNlocatie
(1990-2002) op 100 m
Weergegeven is de hoogte 100 m, de vorm van de windverdelingen op ashoogte (70m) en van
EPF zijn vergelijkbaar, maar de gemiddelde windsnelheid is er iets lager op 70 m. De voor MPN
gevonden Weibull factoren k en A op een ashoogte van 70 m zijn respectievelijk 2,21 (-) en
10,6 (m/s). Voor EPF zijn deze factoren respectievelijk 2,2 en 11,0.
Voor het berekenen van de energieopbrengst voor verschillende ashoogten zijn de gegevens
uit de onderstaande tabel gebruikt.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 298 van 354

Tabel 12.1 Windsnelheid en Weibull factoren voor verschillende ashoogten
op locatie Callantsoog-Noord
Hoogte (m) Windsnelheid (m/s) Weibull A-factor (m/s) Weibull k-factor
3 MW windturbine
70 9,4 10,7 2,1
80 9,5 10,8 2,2
90 9,7 10,9 2,2
5 MW windturbine
90 9,7 10,9 2,2
100 9,8 11,0 2,3
110 9,9 11,1 2,2
Energieopbrengst en vermeden emissies
Opbrengsten
Met WindPro is voor de locatie voor verschillende varianten de potentiële energieopbrengst berekend.
Voor de 3 MW varianten is gebruik gemaakt van een gangbare 3 MW turbine die op dit
moment op verschillende locaties wordt gebouwd. De Pv-curve hiervan is door de fabrikant beschikbaar
gesteld. Voor de 5 MW varianten is gebruik gemaakt van een specificatie van een 5
MW prototype turbine (zoals die ondertussen gebouwd is) die door de fabrikant onder voorbehoud
is afgegeven.
In de onderstaande tabel is voor de basisvariant (3 MW) van het energievriendelijk alternatief
de netto energieopbrengst berekend. Om te komen van de bruto naar de netto waarde dient
rekening gehouden te worden met een aantal verliesfactoren. Hiervoor zijn redelijke aannames
gedaan die in later stadium nader verfijnd kunnen worden.
Tabel 12.2 Berekening netto energieopbrengst basisvariant 3 MW
(energievriendelijk alternatief)
Correctie (%) Opbrengst (GWh/jaar)
bruto energieopbrengst basisvariant 1.681
parkeffect (is reeds verrekend in de bruto ener-
gieopbrengst)
(- 13,4%)
turbinebeschikbaarheid - 8,0%
elektrische verliezen - 3,5%
aan/uit switch gedrag bij hoge windsnelheden - 1,0%
stilstand a.g.v. ijsvorming en bladslijtage - 1,0%
onderhoud aan trafostation - 0,5%
storingen in het elektriciteitsnet op land - 0,5%
netto energieopbrengst basisvariant 1.438
De belangrijkste correctiefactor op de bruto energieopbrengst is het parkeffect. Dit is de onderlinge
beïnvloeding van windturbines (zogwerking). Deze wordt door WindPro uitgerekend op
basis van een standaard empirisch model. Een tweede belangrijk effect waarvoor is gecorrigeerd,
is de niet-beschikbaarheid (8%). Er wordt vanuit gegaan dat vanwege de hoge belastingen
en het voor turbines zware klimaat, er relatief veel stilstand van de turbines zal zijn. Hoewel
dit getal per turbinetype kan variëren, wordt over het algemeen in de contractfase een maximale
stilstand afgesproken waar de fabrikant (en onderhoudspartijen) zich aan zal committeren. Het
hier gemelde getal is de beschikbaarheid zoals die voor het OWEZ-windpark openbaar is genoemd,
deze wordt als representatief beschouwd.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 299 van 354

Energieopbrengst en vermeden emissies
Derde verliesfactor is het verlies in de bekabeling (3,5%). Ook hiervoor wordt in eerste instantie
uitgegaan van de verliezen zoals berekend voor het NSW. Voor dit windpark geldt in het bijzonder,
dat de opgewekte elektriciteit met 3 middenspanningskabels naar de kust wordt getransporteerd.
Hoewel het Windpark Callantsoog-Noord verder van de kust komt te liggen (en de
verliezen dus groter kunnen zijn), zal ook het aangesloten vermogen veel groter worden. Het
transport van elektriciteit naar de kust zal echter met een 150 kV kabel plaatsvinden, wat de
extra verliezen door de langere kabel in totaal weer kan compenseren. Omdat de exacte verhouding
van deze effecten pas in een later stadium berekend kan worden, is de NSW verliesfactor
op dit moment de best mogelijke schatting. Overige, minder belangrijke factoren, zijn stilstand
als gevolg van ijsvorming en bladslijtage (samen 1%), high wind hysterese (aan/uit switch
gedrag bij hoge windsnelheden, 1%), onderhoud aan het trafostation (0,5%) en storingen in het
elektriciteitsnet op land (0,5%).
Op bovenstaande manier is ook voor de overige varianten de netto energieopbrengst berekend.
De gehanteerde correctiefactoren zijn, met uitzondering van het parkeffect, hetzelfde als bij de
bovenstaande berekening. In de onderstaande tabel zijn het parkeffect en de netto energieopbrengst
per variant weergegeven.
Tabel 12.3 Parkeffect en netto energieopbrengst per variant
Varianten Parkeffect Netto energieopbrengst (GWh/jaar)
energievriendelijk alternatief
hele windpark per km 2
basisvariant (3 MW) 13,4 1438 35
compacte variant (3 MW) 24,1 2365 57
basisvariant (5 MW) 9,0 1498 36
compacte variant (5 MW) 16,7 2543 61
omgevingsvriendelijk alternatief
basisvariant (3 MW) 11,6 953 35
compacte variant (3 MW) 21,3 1594 58
basisvariant (5 MW) 7,6 1026 37
compacte variant (5 MW) 14,5 1735 63
Uit de bovenstaande tabel blijkt dat de netto energieopbrengst van de inrichtingsvarianten sterk
verschilt. Het verschil in netto energieopbrengst tussen de varianten wordt in sterke mate bepaald
door de parkconfiguratie (afstand tussen de turbines) en nauwelijks door de turbinegrootte
(3 of 5 MW). Bij de compacte variant is de netto energieopbrengst circa 64 à 70% hoger dan
bij de basisvariant (bij dezelfde alternatief en turbinegrootte), dit komt doordat meer turbines op
hetzelfde oppervlak worden geplaatst.
De compacte variant (5 MW) van het energievriendelijk alternatief heeft de hoogste netto energieopbrengst
(2.543 GWh/jaar) en de basisvariant (3 MW) van het omgevingsvriendelijk alternatief
de laagste (953 GWh/jaar). Als wordt gekeken naar de netto energieopbrengst per eenheid
ruimtegebruik dan is de netto energieopbrengst van de compacte variant 63 à 70% hoger dan
de basisvariant (bij dezelfde alternatief en turbinegrootte).
Netto energieopbrengst bij hogere ashoogte
Voor zowel de 3 MW als 5 MW windturbine is onderzocht wat het effect is van een grotere ashoogte
op de netto energieopbrengst. Uit berekeningen blijkt dat de netto energieopbrengst bij
een grotere ashoogte met enkele procenten stijgt (zie onderstaande tabel).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 300 van 354

Tabel 12.4 Netto energieopbrengst (GWh/jaar) bij verschillende ashoogten
Energieopbrengst en vermeden emissies
Turbinevermogen Configuratie Ashoogte Energieopbrengst Energieopbrengst/km²
energievriendelijk alternatief
3 MW basis 70 1.438 35
80 1.481 36
90 1.518 36
3 MW compact 70 2.365 57
80 2.437 59
90 2.498 60
5 MW basis 90 1.498 36
100 1.526 37
110 1.557 37
5 MW compact 90 2.543 61
omgevingsvriendelijk alternatief
100 2.592 62
110 2.645 64
3 MW basis 70 953 35
80 982 36
90 1.007 37
3 MW compact 70 1.594 58
80 1.643 60
90 1.684 61
5 MW basis 90 1.026 37
100 1.045 38
110 1.067 39
5 MW compact 90 1.735 63
12.3 Vermeden emissies
100 1.767 64
110 1.804 66
Het windpark levert onder andere een bijdrage aan de reductie van de emissies van CO 2 (broeikasgas)
en NOx en SO2 (verzurende stoffen). Ook komt bij de productie van elektriciteit door
middel van windenergie geen koelwater vrij zoals bij thermische centrales het geval is. Productie
van elektriciteit door middel van windenergie draagt bij aan de besparing van aardgas. Aardgas
kan dardoor worden gebruikt voor meer hoogwaardiger toepassingen. De bijdrage van het
windpark aan de reductie van CO 2 , NOx en SO2 is rechtevenredig met de netto energieopbrengst.
In tabel 12.5 zijn de vermeden emissies CO 2 , NOx en SO2 weergegeven voor het hele
windpark en per vierkante kilometer. De reductie is berekend aan de hand van het gemiddelde
gebruik van brandstoffen bij elektriciteitscentrales. Hierbij zijn de volgende kengetallen gehanteerd:
70,9 kg CO 2 /GJ [Bosselaar & Gerlagh, 2006], 0,07 kg NOx/GJ [Seebregts & Volkers,
2005] en 0,02 kg SO2/GJ [Seebregts & Volkers, 2005]. Voor het rendement van elektriciteitcentrales
is uitgegaan van 43,1% [Bosselaar & Gerlagh, 2006].
Indien wordt gekeken naar de vermeden emissies bij het hele windpark dan kan worden geconcludeerd
dat de vermeden emissies bij de compacte varianten (3 en 5 MW) het hoogst zijn. Dit
hangt samen met de relatief hoge netto energieopbrengst bij de compacte varianten. De verschillen
tussen de 3 en 5 MW windturbines (bij dezelfde turbineafstand) en de verschillende
ashoogten zijn relatief beperkt. Bij de compacte varianten (3 en 5 MW) liggen de vermeden
emissies 64-70% hoger dan bij de basisvarianten (3 en 5 MW), uitgaande van hetzelfde alternatief.
De compacte variant (5 MW) van het energievriendelijk alternatief met een ashoogte van 110 m
scoort het beste; de vermeden emissies zijn hier het hoogst. Dit geldt ook als gekeken wordt
naar de vermeden emissies per km².
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 301 van 354

Tabel 12.5 Vermeden emissies (ton)
Energieopbrengst en vermeden emissies
Turbinevermogen Vermeden CO 2 emissie Vermeden NOx emissie Vermeden SO2 emissie
energievriendelijk alternatief
windpark per km 2 windpark per km 2 windpark per km 2
3 MW, basis, 70 m 851.590 17.486 841 17 240 5
3 MW, basis, 80 m 877.054 18.009 866 18 247 5
3 MW, basis, 90 m 898.966 18.459 888 18 254 5
3 MW, compact, 70 m 1.400.563 28.759 1.383 28 395 8
3 MW, compact, 80 m 1.443.202 29.635 1.425 29 407 8
3 MW, compact, 90 m 1.479.326 30.376 1.461 30 417 9
5 MW, basis, 90 m 887.122 18.216 876 18 250 5
5 MW, basis, 100 m 903.704 18.557 892 18 255 5
5 MW, basis, 110 m 922.062 18.934 910 19 260 5
5 MW, compact, 90 m 1.505.975 30.924 1.487 31 425 9
5 MW, compact, 100 m 1.534.993 31.519 1.516 31 433 9
5 MW, compact, 110 m 1.566.380 32.164 1.546 32 442 9
omgevingsvriendelijk alternatief
3 MW, basis, 70 m 564.371 17.365 557 17 159 5
3 MW, basis, 80 m 581.545 17.894 574 18 164 5
3 MW, basis, 90 m 596.350 18.349 589 18 168 5
3 MW, compact, 70 m 943.973 29.045 932 29 266 8
3 MW, compact, 80 m 972.991 29.938 961 30 274 8
3 MW, compact, 90 m 997.272 30.685 985 30 281 9
5 MW, basis, 90 m 607.601 18.695 600 18 171 5
5 MW, basis, 100 m 618.853 19.042 611 19 175 5
5 MW, basis, 110 m 631.882 19.443 624 19 178 5
5 MW, compact, 90 m 1.027.474 31.615 1.014 31 290 9
5 MW, compact, 100 m 1.046.425 32.198 1.033 32 295 9
5 MW, compact, 110 m 1.068.336 32.872 1.055 32 301 9
12.4 Toetsing aan beleidsdoelstellingen ten aanzien van duurzame energie
In diverse beleidsdocumenten zijn doelstellingen geformuleerd ten aanzien van duurzame
energie en de reductie van CO 2 . De belangrijkste doelstellingen zijn weergegeven in de onderstaande
tabel.
Tabel 12.6 Overzicht doelstellingen ten aanzien van duurzame energie
Beleidsdocument Doelstelling
Nota Ruimte (2005) in 2020 6.000 MW geïnstalleerd windturbinevermogen op zee
Nieuwe energie voor het klimaat; werkpro-
gramma schoon en zuinig (2007)
Nieuwe energie voor het klimaat; werkpro-
gramma schoon en zuinig (2007)
in de regeerperiode 2008-2011 450 MW windenergie op zee
extra (ten opzichte van OWEZ en Q7)
reductie 65 megaton CO 2 per jaar
Energierapport 2005 (2005) in 2010 dient circa 9% van het elektriciteitsverbruik duurzaam
geproduceerd te worden
Uitvoeringsnota Klimaatbeleid (1999) in 2010 dient circa 5% van het totale energieverbruik duurzaam
Nieuwe energie voor het klimaat; werkpro-
gramma schoon en zuinig (2007)
geproduceerd te worden
in 2020 dient circa 20% van het totale energieverbruik duurzaam
geproduceerd te worden
In de onderstaande tabel wordt de bijdrage van windpark Callantsoog-Noord aan de diverse
doelstellingen weergegeven. Voor het berekenen van de bijdrage van het windpark aan een
duurzame elektriciteits- en energieproductie is uitgegaan van het verbruik in 2006. Toen bedroeg
het landelijke elektriciteitsverbruik 116.085 GWh en het energieverbruik 898.056 GWh
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 302 van 354

Energieopbrengst en vermeden emissies
(3.233 PJ) [Bron: www.cbs.nl]. Wat opvalt is dat Windpark Callantsoog-Noord een aanzienlijke
bijdrage levert aan de doelstellingen ten aanzien van duurzame elektriciteit (9% in 2010). Ten
aanzien van duurzame elektriciteit is de bijdrage, afhankelijk van de variant, 9,1 à 25,3 procent.
De feitelijke bijdragen zijn afhankelijk van het elektriciteits- en energieverbruik in 2010 c.q.
2020.
Tabel 12.7 Bijdrage windpark Callantsoog-Noord aan doelstellingen (relatief en absoluut)
energievriendelijk
alternatief
in 2020 6.000
MW op zee
reductie 65 mega-
ton CO 2 per jaar
in 2010 9% elektri-
citeitsverbruikduur- zaam
in 2010 5% ener-
gieverbruikduur- zaam
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 303 van 354
in 2020 20% ener-
gieverbruikduur- 3 MW, basis, 70 m 7,7% (462 MW) 1,3% (0,85 mton) 13,8% (1.438 GWh) 3,2% (1.438 GWh) 0,8% (1.438 GWh)
3 MW, basis, 80 m 7,7% (462 MW) 1,4% (0,88 mton) 14,2% (1.481 GWh) 3,3% (1.481 GWh) 0,8% (1.481 GWh)
3 MW, basis, 90 m 7,7% (462 MW) 1,4% (0,90 mton) 14,5% (1.518 GWh) 3,4% (1.518 GWh) 0,8% (1.518 GWh)
3 MW, compact, 70 m 14,5% (867 MW) 2,2% (1,40 mton) 22,6% (2.365 GWh) 5,3% (2.365 GWh) 1,3% (2.365 GWh)
3 MW, compact, 80 m 14,5% (867 MW) 2,2% (1,44 mton) 23,3% (2.437 GWh) 5,4% (2.437 GWh) 1,4% (2.437 GWh)
3 MW, compact, 90 m 14,5% (867 MW) 2,3% (1,48 mton) 23,9% (2.498 GWh) 5,6% (2.498 GWh) 1,4% (2.498 GWh)
5 MW, basis, 90 m 6,9% (415 MW) 1,4% (0,89 mton) 14,3% (1.498 GWh) 3,3% (1.498 GWh) 0,8% (1.498 GWh)
5 MW, basis, 100 m 6,9% (415 MW) 1,4% (0,90 mton) 14,6% (1.526 GWh) 3,4% (1.526 GWh) 0,8% (1.526 GWh)
5 MW, basis, 110 m 6,9% (415 MW) 1,4% (0,92 mton) 14,9% (1.557 GWh) 3,5% (1.557 GWh) 0,9% (1.557 GWh)
5 MW, compact, 90 m 12,8% (770 MW) 2,3% (1,51 mton) 24,3% (2.543 GWh) 5,7% (2.543 GWh) 1,4% (2.543 GWh)
5 MW, compact, 100 m 12,8% (770 MW) 2,4% (1,54 mton) 24,8% (2.592 GWh) 5,8% (2.592 GWh) 1,4% (2.592 GWh)
5 MW, compact, 110 m 12,8% (770 MW) 2,4% (1,57 mton) 25,3% (2.645 GWh) 5,9% (2.645 GWh) 1,5% (2.645 GWh)
omgevingsvriendelijk
alternatief
3 MW, basis, 70 m 5,1% (303 MW) 0,86% (0,56 mton) 9,1% (953 GWh) 2,1% (953 GWh) 0,5% (953 GWh)
3 MW, basis, 80 m 5,1% (303 MW) 0,89% (0,58 mton) 9,4% (982 GWh) 2,2% (982 GWh) 0,5% (982 GWh)
3 MW, basis, 90 m 5,1% (303 MW) 0,92% (0,60 mton) 9,6% (1.007 GWh) 2,2% (1.007 GWh) 0,6% (1.007 GWh)
3 MW, compact, 70 m 9,4% (564 MW) 1,45% (0,94 mton) 15,3% (1.594 GWh) 3,6% (1.594 GWh) 0,9% (1.594 GWh)
3 MW, compact, 80 m 9,4% (564 MW) 1,49% (0,97 mton) 15,7% (1.643) GWh 3,7% (1.643) GWh 0,9% (1.643) GWh
3 MW, compact, 90 m 9,4% (564 MW) 1,54% (1,00 mton) 16,1% (1.684 GWh) 3,8% (1.684 GWh) 0,9% (1.684 GWh)
5 MW, basis, 90 m 4,7% (280 MW) 0,94% (0,61 mton) 9,8% (1.026 GWh) 2,3% (1.026 GWh) 0,6% (1.026 GWh)
5 MW, basis, 100 m 4,7% (280 MW) 0,95% (0,62 mton) 10,0% (1.045 GWh) 2,3% (1.045 GWh) 0,6% (1.045 GWh)
5 MW, basis, 110 m 4,7% (280 MW) 0,97% (0,63 mton) 10,2% (1.067 GWh) 2,4% (1.067 GWh) 0,6% (1.067 GWh)
5 MW, compact, 90 m 8,4% (505 MW) 1,58% (1,03 mton) 16,6% (1.735 GWh) 3,9% (1.735 GWh) 1,0% (1.735 GWh)
5 MW, compact, 100 m 8,4% (505 MW 1,62% (1,05 mton) 16,9% (1.767 GWh) 3,9% (1.767 GWh) 1,0% (1.767 GWh)
5 MW, compact, 110 m 8,4% (505 MW 1,65% (1,07 mton) 17,3% (1.804 GWh) 4,0% (1.804 GWh) 1,0% (1.804 GWh)
Wisselvalligheid van de elektriciteitsproductie
Bij de bouw van een bepaald vermogen aan windenergie op zee dient een bepaalde hoeveelheid
conventioneel vermogen achter de hand te worden gehouden. De hoeveelheid is afhankelijk
van de verhouding tussen windenergie op land en windenergie op zee. In een ECN studie
[Vries, de et al., 2005] wordt uitgegaan van 1450/480, waaruit een benodigde reservecapaciteit
volgt van 98 MW (voor toelichting zie par. 6.4 uit Vries, de et al. (2005)).
Het normale standby geproduceerde vermogen wordt op de spotmarkt verkocht, waardoor de
CO 2 uitstoot niet als extra hoeft te worden beschouwd. Echter, de reservecapaciteit bestaat uit
wat oudere centrales die een hogere CO 2 uitstoot hebben. Op de totale elektriciteitsmix van de
Nederlandse markt, valt echter lastig vast te stellen hoe groot deze extra CO 2 productie is.
Daarnaast geldt hierbij ook dat een elektriciteitsbedrijf haar reservecapaciteit up to date zal
houden zodra de hoeveelheid windvermogen toeneemt. Oude centrales zijn immers relatief
duur (in onderhoud) om als reservecapaciteit aan te houden. Dus bij een sterk stijgend windvermogen
op zee zullen deze hoogst waarschijnlijk vervangen worden door modernere, efficiëntere
centrales (normale CO 2 -uitstoot).
zaam

12.5 Duurzaamheid en energiebalans
Energieopbrengst en vermeden emissies
Energiebalans
Een andere maat voor duurzaamheid van windenergie is enerzijds de hoeveelheid energie die
nodig is voor de productie, de installatie, het onderhoud en uiteindelijk de verwijdering van een
windpark, en anderzijds de tijd die verstrijkt voor de input (benodigde energie) is terugverdiend
(energieopbrengsten). Door middel van een zogeheten Life Cycle Analyse (LCA) kan dit worden
nagegaan. De terugverdientijd is afhankelijk van het turbinetype en het heersende windklimaat.
Vestas heeft in 2005 een LCA uitgevoerd voor een offshore windpark bestaande uit 100 Vestas
V90-3.0 MW windturbines [Vestas, 2005]. In de door Vestas uitgevoerde LCA is rekening gehouden
met de turbines, de parkbekabeling, de offshore transformator, de kabels naar de kust
en de aansluiting op het elektriciteitsnet.
In de LCA is onderscheid gemaakt in vier fasen:
De productiefase: dit betreft de periode van het winnen van grondstoffen tot en met de productie
van de windturbine.
De transport- en bouwfase: dit omvat het transport van alle turbineonderdelen naar de locatie
en de bouw van de windturbine.
De gebruiksfase: dit betreft het gebruik en het onderhoud van de windturbine gedurende 20
jaar.
De ontmantelingsfase: dit betreft de ontmanteling van de windturbine.
De energieconsumptie tijdens de bovengenoemde fasen is weergegeven in de onderstaande
tabel.
Tabel 12.8 De energieconsumptie tijdens de gehele levenscycles van de V90-3.0 MW
windturbine [Vestas, 2005]
Fase Energieconsumptie (van één 3 MW
turbine)
productiefase 12.255 MWh
transport- en bouwfase 477 MWh
gebruiksfase 117 MWh
ontmantelingsfase - 4.751 MWh
totale energieconsumptie 8.098 MWh 186.753 MWh
Gemiddelde netto energieopbrengst
van 1 windturbine gedurende 20 jaar.
Uit de bovenstaande tabel blijkt dat de productiefase de grootste invloed heeft op het milieu. Dit
wordt veroorzaakt door het energieverbruik tijdens de winning van ijzer voor de productie van
stalen onderdelen. Bij de productie van kunststof onderdelen (zoals rotorbladen) wordt gebruik
gemaakt van ruwe olie, ook dat heeft invloed op het milieu. De invloed van transport en bouw is
beperkt, de enige invloed komt van het energieverbruik tijdens het transport en de bouw. Tijdens
de gebruiksfase is het energieverbruik minimaal, het energieverbruik is dan beperkt tot het
gebruik van onderhoudsvaartuigen. De ontmantelingsfase heeft een positieve invloed omdat
circa 80% van het turbinemateriaal kan worden hergebruikt. De winning van nieuwe grondstoffen
wordt hierdoor beperkt.
Als de gemiddelde netto energieopbrengst van de 3 MW windturbine gedurende zijn levensduur
wordt afgewogen tegen het energieverbruik tijdens de gehele levensduur, dan blijkt dat de windturbine
circa (186.753 MWh 11 /8.098 MWh) 23,1 keer zijn eigen energie-input kan opleveren.
Dat betekent dat de energieterugverdientijd circa 10 maanden bedraagt. Dit betekent dat de
CO 2 , NOx, en SO2 uitstoot als gevolg van de productie, transport & bouw, onderhoud en ontmanteling
van een windturbine zeer gering is ten opzichte van de vermeden emissies gedurende
zijn levensduur.
11 Gemiddelde netto energieopbrengst van één windturbine uit de 3 MW basisvariant van het
energievriendelijk alternatief gedurende een periode van 20 jaar (1.438.000 MWh / 154 turbines
x 20 jaar).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 304 van 354

Energieopbrengst en vermeden emissies
Bovenstaande conclusies gaan echter niet helemaal op voor windpark Callantsoog-Noord. In de
uitgevoerde LCA [Vestas, 2005] is er namelijk vanuit gegaan dat het windpark circa 14 km uit
de kust ligt in water van gemiddeld 10 meter diep. Windpark Callantsoog-Noord ligt verder op
zee (30 km uit de kust) en in dieper water (gemiddeld 30 m). De funderingsconstructie van de
turbines zal door de grotere waterdiepte aanzienlijk zwaarder zijn (circa 30 m langer). Ook de
kabels naar de kust zullen langer zijn. De energieterugverdientijd zal hierdoor vermoedelijk 1 à
2 maanden langer zijn. Uitgaande van een energieterugverdientijd van circa 12 maanden, zal
circa 5% van de energieopbrengst tijdens de gehele levensduur nodig zijn voor de bouw, onderhoud
en ontmanteling van het windpark. Dat betekent dat windpark Callantsoog-Noord circa
20 keer zijn eigen energie-input kan opleveren.
Duurzaamheid
Nagenoeg alle onderdelen van een windturbine zijn recyclebaar (zie ook paragraaf 3.2.6). Dit
geldt ook voor het ruimtebeslag: wanneer een windpark na zijn levensduur wordt ontmanteld,
kan het landschap weer volledig in oude staat worden teruggebracht. De funderingspalen worden
verwijderd tot een diepte van ten minste 6 meter onder de zeebodem of worden in zijn geheel
verwijderd (zie paragraaf 3.2.6). Een uitzondering vormen de rotorbladen, meestal gemaakt
van glasvezel. Die worden momenteel slechts voor laagwaardige toepassingen opnieuw
gebruikt, bijvoorbeeld als grondstof voor 'Amsterdammertjes' of als hulpstof in beton. Aan meer
hoogwaardige vormen van hergebruik en het gebruik van natuurlijke vezels, zoals hout, wordt
onderzoek uitgevoerd [Beurskens & Van Kuik, 2004].
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 305 van 354

13 Toetsing effecten aan wet- en regelgeving
voor natuur
13.1 Inleiding
In dit hoofdstuk worden de effecten op vogels en onderwaterleven, zoals beschreven in de
hoofdstuk 8 en 9, getoetst aan beleid, wet- en regelgeving voor natuur.
De bescherming van natuurlijke en landschappelijke waarden is in hoofdzaak vastgelegd in de
volgende beleid, wet-, regelgeving:
Internationaal
Vogel- en Habitatrichtlijn
OSPAR-verdrag 1992
Nationaal
Natuurbeschermingswet 1998
Flora- en faunawet
Nota Ruimte
Integraal Beheersplan Noordzee 2015
In de volgende paragrafen worden de verschillende toetsingskaders toegelicht en wordt de
toetsing uitgevoerd aan de hand van de betreffende toetsingscriteria.
De gebiedsbeschermingskaders van de Vogel- en Habitatrichtlijn (VHR) zijn geïmplementeerd
in de Natuurbeschermingswet (NB-wet), die op 1 oktober 2005 van kracht is geworden. De werkingssfeer
van de Natuurbeschermingswet is vooralsnog beperkt tot de 12-mijlszone. Omdat de
externe werking op deze gebieden wel aan de orde is en uitbreiding van de werkingssfeer tot
het gehele NCP op korte termijn wordt verwacht, worden de beschermingskaders van VHR en
Natuurbeschermingswet gezamenlijk behandeld.
Het OSPAR-verdrag is een verdrag dat zich specifiek richt op bescherming van het Noordoostelijk
deel van de Atlantische Oceaan. Het verdrag vormt een aanvulling op de Vogel- en Habitatrichtlijn
die nog niet voorzag in speciale beschermingsgebieden op zee.
De soortsbeschermingskaders van de Vogel- en Habitatrichtlijn zijn geïmplementeerd in de Flora-
en faunawet. Omdat de werkingssfeer van deze wet vooralsnog beperkt is tot de
12-mijlszone is de directe werking van de soortsbeschermingskaders van de Vogel- en Habitatrichtlijn
van kracht. Toetsing van soorten vindt dan ook plaats in het kader van de VHR.
De Nota Ruimte bevat het nationale beleid ten aanzien van natuur. Naast het beleid van beschermingsgebieden
conform de VHR omvat de Nota aanvullend beleid voor gebieden die onderdeel
uitmaken van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). De werkingssfeer van de Nota
Ruimte strekt zich uit tot het hele NCP, dus inclusief de EEZ. Het Integraal Beheersplan Noordzee
(IBN) 2015 is een gebiedsspecifieke uitwerking van de Nota Ruimte voor de Noordzee. Deze
beleidsmatige beschermingskaders worden dan ook gezamenlijk behandeld.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 307 van 354

Toetsing effecten aan wet- en regelgeving voor natuur
13.2 Gebiedsbescherming Vogel- en Habitatrichtlijn/Natuurbeschermingswet 1998
13.2.1 Inleiding
De Natuurbeschermingswet (Nb-wet) bevat het wettelijk beschermingskader voor de aangewezen
c.q. aangemelde Vogel- en Habitatrichtlijngebieden (Speciale beschermingsgebieden ofwel
Natura2000-gebieden) en de in nationaal kader aangewezen Beschermde- en Staatsnatuurmonumenten.
Voor de betreffende gebieden worden momenteel specifieke instandhoudingsdoelen
opgesteld, die zullen worden vastgelegd in aanwijzingsbesluiten. Afronding hiervan wordt in
2009 voorzien. Tot die tijd vormen de aanwijzingsbesluiten van de Vogelrichtlijngebieden en de
Beschermde- of Staatsnatuurmonumenten, en het gebiedendocument voor de aangemelde Habitatrichtlijngebieden
de formele toetsingskaders. In het kader van afspraken in het OSPARverdrag
wordt uitbreiding met vier nieuwe beschermingsgebieden buiten de 12-mijlszone voorgenomen.
Vooruitlopend op de aanwijzing vallen ook deze gebieden onder het beschermingskader
van de VHR/NB-wet.
13.2.2 Werkingssfeer
Het beschermingskader is van toepassing op de gebieden die zijn begrensd en de natuurwaarden
waarvoor deze gebieden zijn c.q. worden aangewezen of aangemeld inclusief externe werking
op deze gebieden.
De huidige beschermingsgebieden die in de kustzone zijn aangewezen of aangemeld zijn
weergeven in tabel 13.1 en figuur 13.1.
Tabel 13.1 Overzicht van de belangrijkste NB-wetgebieden in de omgeving van het plangebied
(volledige lijst kustzone: zie bijlage 9)
Beschermingsgebied Vogelrichtlijn Habitatrichtlijn Beschermd/Staatsnatuurmonument
Noordzeekustzone X
Waddenzee X X X
Kustduinen NH/ZH X X
De SBZ Noordzeekustzone strekt zich tussen de oostelijke waddeneilanden en Petten zeewaarts
uit tot de 15 m dieptelijn op circa 3 mijl uit de kust (zie figuur 13.1). De SBZ Waddenzee
beslaat de gehele Waddenzee inclusief delen van de Waddeneilanden. De SBZ's kustduinen
langs de Noord- en Zuidhollandse kust zijn zeewaarts begrensd door de laagwaterlijn.
De overheid is voornemens om buiten de 12-mijlszone de Natura2000-gebieden uit te breiden
met de gebieden Doggersbank, Klaverbank en het Friese Front. Daarnaast wordt binnen de
12-mijlszone uitbreiding van de Noordzeekustzone voorgenomen zuidwaarts tot aan Bergen en
zeewaarts tot aan de 20 m dieptelijn (IBN 2015). Formele aanwijzing van deze gebieden als
Natura2000-gebied wordt verwacht in 2008. Aangezien de GBEW-gebieden echter nog niet zijn
aangemeld hebben deze nog geen wettelijke status worden ze niet meegenomen in de voorliggende
toetsing 12 .
12 Conform overleg met LNV, augustus 2007
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 308 van 354

Figuur 13.1 Ligging van huidige en toekomstige beschermingsgebieden
Toetsing effecten aan wet- en regelgeving voor natuur
13.2.3 Habitats en soorten
De natuurwaarden waar de aanwijzing van de Speciale Beschermingzones betrekking op heeft
volgen uit de aanwijzings- c.q. aanmeldingsdocumenten. In het kader van de VHR gaat het om
zogenaamde kwalificerende habitats of soorten. Voor de Beschermde- of Staatsnatuurmonumenten
gelden in het algemeen ruimere doelstellingen met betrekking tot kenmerkende natuurwaarden.
Dergelijke gebieden komen echter niet voor binnen het potentiële beïnvloedingsgebied.
In tabel 13.2 zijn de op het NCP voorkomende soorten en habitats weergegeven die beschermd
zijn in het kader van de gebiedsbescherming van Vogel- en Habitatrichtlijn (VR-G en
HR-G).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 309 van 354

Toetsing effecten aan wet- en regelgeving voor natuur
Tabel 13.2 Overzicht beschermde soorten en habitats op het NCP (exclusief vogels, deze zijn
opgenomen in tabel 8.1)
Nederlandse naam Wetenschappelijke naam OSPAR VR-G HR-G HR-S
Schelpdieren
Noordkromp Artica islandica (2)
Purperslak Nucella lapillus (1)
Vissen
Fint Alosa fallax 1
Gevlekte Rog Raja montagui 2
Gobius couchi Gobius couchi X
Kortsnuitzeepaardje Hippocampus guttulatus X
Houting Coregonuslavaretus oxyrinchus (1) 1 X
Kabeljauw Gadus morhua (1),(2)
Reuzenhaai Cetorhinus maximus X
Rivierprik Lampetra flaiatilis (1)
Steur Acipenser sturio (1) (1) X
Vleet Dipturus batis X
Zalm Salmo salar (1) X
Langsuitzeepaardje Hippocampus hippocampus X
Zeeprik Petromyzon marinus 1 1
Zoogdieren
Bruinvis Phocoena phocoena (2) X
Dwergvinvis Baleanoptera acutorostrata X
Gewone dolfijn Delphinus delphis X
Gewone zeehond Phoca vitulina 1
Griend Globicephala melas X
Grijze dolfijn Grampus griseus X
Grijze zeehond Halichoerus grypus X
Witflankdolfijn Lagenorhynchus acutus X
Witsnuitdolfijn Lagenorhynchus albirostris X
Habitats
Bij eb droogvallende slikwad-
den en zandplaten
1 1
Estuarium 1
Oesterbank (2)
Permanent met zeewater van
geringe diepte overstroomde
zandbanken
Riffen (2)
Zeegras 1
Zeepennen en gravende mega-
fauna
VR-G = Vogelrichtlijnsoorten waarvoor gebieden zijn of moeten worden aangewezen
(2) (1)
(bijlage I-soorten); HR-G = Habitats of soorten waarvoor gebieden zijn of moeten worden aangewezen (bijlage II-
soorten); HR-S = soorten die vallen onder het soortbeschermingskader van de Habitatrichtlijn (bijlage IV-soorten); 1 =
kwalificerend voor SBZ's in kustzone; (1) = kwalificerende soort voor nog nader aan te wijzen SBZ in kustzone; (2) =
kwalificerende soort voor nog nader aan te wijzen SBZ's op het NCP; X = beschermde soorten waarvoor in of aangren-
zend aan het NCP geen specifieke SBZ's zijn aangewezen.
De soorten die hinder kunnen ondervinden van de aanleg of exploitatiefase van het windpark
zijn in principe alle soorten die het gebied tussen de kust en windpark als (deel)leefgebied hebben
en zich hier dus op enig moment hun voedsel zoeken, rusten of migreren. Met betrekking
tot soorten waarvoor beschermingsgebieden zijn aangewezen betreft dit de soortengroepen
zeevissen, zeezoogdieren en kust- en zeevogels.
(2)
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 310 van 354

Toetsing effecten aan wet- en regelgeving voor natuur
De relevante beschermingsgebieden en soorten betreffen in eerste instantie het open water van
de Voordelta en de Noordzeekustzone. Daarnaast zijn er in het kader van de externe werking
effecten op kustbroedvogels die in de kustzone foerageren mogelijk. In figuur 13.1 is de ligging
van de in de kustzone en NCP gelegen aangewezen, aangemelde en toekomstig aan te wijzen
Natura2000-gebieden weergeven.
Op basis van de mogelijke effectrelaties is een selectie van soorten/habitats en gebieden aangegeven
waarop een effect mogelijk is. In bijlage 9 is een overzichtstabel opgenomen met alle
Natura2000-gebieden, die in de kustzone liggen en alle soorten/habitats waarvoor deze gebieden
zijn aangewezen. De selectie betreft in eerste instanties alle vissen en de zeezoogdieren
waarvoor de Voordelta en de Noordzeekustzone zijn aangewezen als beschermingsgebied.
Wat betreft vogels richt de toetsing zich op de in de kustzone foeragerende en rustende vogels.
Hiertoe behoren zowel de niet-broedvogels waarvoor de Voordelta en de Noordzeekustzone
zijn aangewezen als de kustbroedvogels van de beschermingsgebieden op het vaste land die in
de kustzone foerageren. De niet-broedvogels van de overige Natura2000-gebieden (binnenwateren
Delta, overgangswateren en Waddenzee) worden niet meegenomen, omdat een directe
of indirecte ecologische relatie met het beïnvloedingsgebied ontbreekt. Dit geldt in ieder geval
voor steltlopers en de typische zoetwatervogels.
13.2.4 Het toetsingskader
Het toetsingskader voor de Natuurbeschermingswet wordt gevormd door de instandhoudingsdoelen
die voor de betreffende Natura2000-gebieden inmiddels in concept zijn opgesteld. Deze
instandhoudingsdoelen zijn gericht op het waarborgen van de gunstige staat van instandhouding
van soorten en habitats, waarvoor deze gebieden zijn aangewezen.
De 'staat van instandhouding' van een natuurlijke habitat wordt als 'gunstig'
beschouwd wanneer (LNV, oktober 2005):
het natuurlijke verspreidingsgebied van de habitat en de oppervlakte van die habitat binnen
dat gebied stabiel zijn of toenemen;
de voor behoud op lange termijn nodige specifieke structuur en functies bestaan en in de
afzienbare toekomst vermoedelijk zullen blijven bestaan;
de staat van instandhouding van de voor die habitat typische soorten gunstig is.
De 'staat van instandhouding' van een soort wordt als 'gunstig' beschouwd
wanneer:
uit populatiedynamische gegevens blijkt dat de betrokken soort nog steeds een levensvatbare
component is van de natuurlijke habitat waarin hij voorkomt, en dat vermoedelijk
op lange termijn zal blijven;
het natuurlijke verspreidingsgebied van die soort niet kleiner wordt of binnen afzienbare
tijd kleiner lijkt te zullen worden;
er een voldoende groot habitat bestaat en waarschijnlijk zal blijven bestaan om de populaties
van die soort op lange termijn in stand te houden.
De beoordeling van effecten op instandhoudingsdoelen betreft de effecten op de kwaliteit en
omvang van leefgebieden van soorten c.q. kwaliteit en omvang habitats. De beoordeling gebeurt
hier aan de hand van de sleutelprocessen voor de betreffende soorten c.q. habitats.
Het feitelijke toetsingscriterium bij de beoordeling is de ‘significantie’ van de effecten op de kwaliteit
en omvang leefgebieden.
Het begrip 'significantie' is de door de wetgever omschreven als (Habitatrichtlijn artikel 6, lid 3.
Beheer van Natura2000-gebieden, EG, 2000):
“Wat als een "significant" gevolg moet worden aangemerkt, is geen kwestie van willekeur. Ten
eerste wordt de term in de richtlijn als een objectief begrip gehanteerd (d.w.z. dat de term niet
op zodanige wijze wordt gekwalificeerd dat hij op een arbitraire wijze kan worden geïnterpreteerd).
Ten tweede is een consequente interpretatie van "significant" noodzakelijk om te garanderen
dat "Natura2000" als een coherent netwerk functioneert. Aan het begrip "significant" moet
een objectieve inhoud worden gegeven.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 311 van 354

Toetsing effecten aan wet- en regelgeving voor natuur
Tegelijk moet de significantie van effecten worden vastgesteld in het licht van de specifieke bijzonderheden
en milieukenmerken van het beschermde gebied waarop een plan of project betrekking
heeft, waarbij met name rekening moet worden gehouden met de instandhoudingsdoelen
voor het gebied”.
Het bovenstaande impliceert dat aan het begrip significantie door de toetser op projectniveau
invulling moet worden gegeven. In de voorliggende studie wordt de significantie beoordeeld aan
de hand van expert-judgement op basis van kwantitatieve en kwalitatieve criteria. Voor de bepaling
van de significantie worden de volgende beoordelingsstappen doorlopen.
Bij de beoordeling van de significantie van effecten op de kwaliteit en omvang van leefgebieden
c.q. habitats worden de volgende criteria betrokken:
individu (kwalitatieve maat voor de impact van de ingreep op het sleutelproces/kwaliteit van
het gebied):
o gevoeligheid/effecten op sleutelprocessen;
o duur van het effect;
o uitwijk-/herstelmogelijkheden.
populatie (kwantitatieve maat voor de impact van de ingreep op het sleutelproces/kwaliteit
van het gebied):
o aantallen/oppervlakte waarop de effecten betrekking hebben in relatie tot omvang bestaande
populaties/oppervlakten (relatief belang populatie en Natura2000-gebied);
o instandhoudingsdoel (conform ontwerpbesluiten);
o lokale c.q. landelijke trend van de populatie/omvang;
o landelijke staat van instandhouding;
o belang van de populatie in de internationale context.
13.2.5 Kwalificerende habitats
Op de kwalificerende habitats van de beschermingsgebieden in de kustzone (zie bijlage 9) zijn
geen effecten te verwachten van aanleg en verwijdering aangezien de aanleg c.q. verwijdering
van funderingen, kabels inclusief scheepvaartbewegingen buiten de beschermingszones
plaatsvinden en er geen sprake is van mogelijke beïnvloeding in het kader van de externe werking.
Effecten in de gebruikfase zijn eveneens niet te verwachten, aangezien de habitattype niet
gevoelig zijn voor de aard van de effecten die hier zullen plaatsvinden. Significantie van effecten
op beschermde habitattypen is in dit kader uit te sluiten.
13.2.6 Kwalificerende broedvogels
Aangezien locatie Callantsoog-Noord buiten de aangewezen beschermingszones ligt zijn de
mogelijke effecten beperkt tot de externe werking. Effecten in het kader van de externe werking
zijn mogelijk voor vogelsoorten die in de SBZ's broeden en dagelijkse foerageervluchten uitvoeren
naar zee. Van de voor de SBZ's kwalificerende kustbroedvogels foerageren alleen de soorten
kleine mantelmeeuw (tot 100 km uit de kust) en aalscholver (tot 60 km) op enige afstand uit
de kust. Effecten op de Dwergstern, Noordse stern en Visdief buiten de beschermingsgebieden
zijn niet te verwachten, aangezien deze soorten op niet meer dan 10 km vanuit de broedkolonies
foerageren. Voor de grote stern is dit tot 25 km.
De mogelijke effecten van het windpark op de kwalificerende kustbroedvogels zijn beperkt tot
de kleine mantelmeeuw. Voor de andere kwalificerende broedvogels van de nabijgelegen Natura2000-gebieden
ligt het windpark op 35 km afstand buiten bereik van de normale range van
foerageervluchten. De relevante effecten zijn beperkt tot aanvaringsslachtoffers. In bijlage 11 is
een onderbouwing gegeven van de mogelijke significantie van effecten op de kleine mantelmeeuw.
Het mogelijk aantal aanvaringsslachtoffers is berekend door een onderbouwde schatting
te maken van het aantal vogels dat het windpark kan bereiken, het aantal vliegbewegingen
en de aanvaringskans. Het potentieel aantal slachtoffers dat berekend is bedraagt in 1 jaar
maximaal 0,36% van de betreffende populaties. Gezien de geringe (maximale) omvang van de
effecten en de in Nederland sterk toenemende trend wordt geconcludeerd dat er zeker geen
sprake is van een mogelijk significant effect in het kader van de externe werking op de instandhoudingsdoelstelling
(behoud van de bestaande populaties).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 312 van 354

Toetsing effecten aan wet- en regelgeving voor natuur
De te verwachten effecten zijn dermate klein, dat de bijdrage aan mogelijke cumulatie van effecten
met andere ontwikkelingen verwaarloosbaar kan worden geacht.
13.2.7 Kwalificerende niet-broedvogels
De kwalificerende niet-broedvogels van de SBZ's in de kustzone zijn met name steltlopers en
watervogels die in de Waddenzee of Deltagebied kortere of langere tijd verblijven op doortrek of
overwinteren. Deze vogels maken geen gebruik van de open zee en dus ook niet van de planlocatie.
Alleen de kleine mantelmeeuw, zilvermeeuw, grote mantelmeeuw, grote stern en aalscholver
foerageren ook op grotere afstand uit de kust. Hoewel deze soorten op de planlocatie
kunnen worden aangetroffen is het niet waarschijnlijk dat er sprake is van regelmatige vliegbewegingen
tussen de planlocatie en de SBZ's. Hiermee is er geen feitelijke ecologische relatie
tussen het plangebied en de SBZ's voor deze vogels. Op de kwalificerende niet-broedvogels
van de SBZ's zijn in dit kader dan ook geen effecten te verwachten.
13.2.8 Kwalificerende zeezoogdieren
Tot de zeezoogdieren die kwalificeren voor de SBZ's op het NCP en mogelijk regelmatig gebruik
maken van de planlocatie behoren de gewone zeehond, grijze zeehond en bruinvis.
Gewone zeehond
In tabel 13.3 zijn de huidige populatieomvang, de staat van instandhouding en de instandhoudingsdoelstelling
van de gewone zeehond voor de Natura2000-gebieden weergegeven.
Tabel 13.3 Populatieomvang en instandhoudingsdoelen gewone zeehond
Natura2000-gebied Huidige populatie Instandhoudingsdoel Staat van instandhouding
Voordelta Westerschelde < 200 behoud omvang en verbetering kwali-
teit leefgebied voor uitbreiding popu-
latie 200 individuen op het niveau van
het Deltagebied;
Deltaniveau
matig ongunstig
Waddenzee (NL) circa 4.000-5.500 nog niet bepaald regionaal niveau gunstig
De populatie Gewone zeehonden in de Waddenzee (van Den Helder tot Esbjerg in Denemarken)
in 2006 is geschat op bijna 22.700 dieren (15.426 geteld); hiervan werd ruim een kwart
(4.065) in Nederland geteld. De aantallen nemen toe in Nederland. De jaarlijkse groei bedraagt
thans 8,1% (Reijnders et al. 2006). De populatie in de Voordelta/Westerschelde bedraagt minder
dan 200 individuen.
Zeehonden foerageren tot op 200 km van de ligplaatsen, zandbanken die zich bevinden in de
Waddenzee en het Deltagebied. Er vinden ook uitwisselingen plaats tussen beide populaties,
waarbij het windpark kan worden gepasseerd. De afstand van de bekende ligplaatsen tot het
plangebied bedraagt circa 90 km vanaf de Hoge Platen in de Westerschelde en circa 100 km
vanaf de Waddenzee. Gezenderde individuen laten een afname zien in dichtheid vanuit de ligplaatsen
(zie hoofdstuk 9 Onderwaterleven). Berekend is dat op elk moment gemiddeld 0,47
zeehonden (0,01 zeehond/km 2 ) binnen de omtrek van het windpark aanwezig kunnen zijn en
dus verstoord zou kunnen worden. Dit is op een geschatte populatie van 5.500 individuen in
Nederland (welke weer deel uitmaakt van de veel grotere biogeografische populatie) < 0,01%.
De effecten kunnen zich echter verder uitstrekken dan het windpark zelf. Uit onderzoek is bekend
dat de gewone zeehond de laagfrequente trillingen al op enkele kilometers kunnen horen.
De grens voor vermijding door zeehonden van een ACME geluidsbron is 107 dB [Kastelein et
al., 2006]. In een conservatieve benadering kan gesteld worden dat de geluidsterkte voor “geen
gedragsverandering” ligt op: 100 dB voor alle frequenties. Bij een turbine van 1,6 MW bedraagt
deze afstand circa 110 m. Voor 3 MW en 5 MW windturbines zal deze vermijdingsafstand verder
weg liggen, maar niet evenredig en hiermee naar schatting op minder dan 500 m. Uitgaande
van een vermijdingsafstand van de buitenste windturbines van het windpark van 500 m zal
het totale vermijdingsgebied circa 64 km 2 bedragen ofwel circa 0,1% van het NCP c.q. 0,64
zeehond-equivalent.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 313 van 354

Toetsing effecten aan wet- en regelgeving voor natuur
Een dergelijk mogelijk permanent verlies aan leefgebied kan als niet-significant worden beschouwd
in het kader van de instandhoudingsdoelen gezien de ruime uitwijkmogelijkheden en
de verwachting dat de populatie aan zeehonden niet wordt beperkt tot de beschikbare ruimte
c.q. hoeveelheid voedsel, maar door de rust op de voortplantingplaatsen.
De effecten van verstoring van in bedrijf zijnde windturbines zijn in het kader van bovenstaande
beschouwing zeker niet significant voor de instandhoudingsdoelstelling (behoud c.q uitbreiding
van de populatie) mede gezien de jaarlijkse groei. De effecten van het heien hebben naar verwachting
een groter effectgebied, maar dit effect is tijdelijk en voor een belangrijk deel mitigeerbaar
(zie hoofdstuk 9 Onderwaterleven). In dit kader worden ook deze effecten als niet significant
beschouwd voor de instandhoudingsdoelstelling.
Grijze zeehond
In tabel 13.4 zijn de huidige populatie omvang, de staat van instandhouding en de instandhoudingsdoelstelling
van de grijze zeehond voor de Natura 2000-gebieden weergegeven.
Tabel 13.4 Populatieomvang en instandhoudingsdoelen grijze zeehond
Natura 2000-gebied Huidige populatie Instandhoudingsdoel Staat van instandhouding
Voordelta circa 200 dieren behoud omvang en verbetering kwali-
Waddenzee circa 1.500 dieren
(2005)
teit leefgebied voor uitbreiding popu-
latie 200 individuen
deltaniveau
matig ongunstig
nog niet bepaald regionaal niveau gunstig
De grijze zeehonden hebben zich relatief recentelijk gevestigd en hun aantallen groeien eveneens
snel, met 20% per jaar. Dit wordt, behalve door geboortes in Nederland zelf, vooral veroorzaakt
door immigratie uit het Verenigd Koninkrijk. In 2005 werden 1.500 dieren geteld, een
schatting van de werkelijke populatie ontbreekt vooralsnog, omdat onduidelijk is in hoeverre
deze kolonie los van de Britse populatie moet worden gezien. Verreweg het grootste deel van
de dieren maakt gebruik van de banken ten westen van Terschelling om aan land te komen,
maar ook op de Razende Bol bij Den Helder kunnen honderden exemplaren rusten. De aantallen
die zich op de Noordzee bevinden zijn onbekend.
Voor de grijze zeehond geldt in principe dezelfde analyse als voor de gewone zeehond. Grijze
zeehonden zwemmen wel verder dan de gewone zeehond. Dit betekent dat de relatieve dichtheden
ten opzichte van de populatie ter hoogte van het windpark hoger kunnen zijn dan bij de
gewone zeehond. Dit wordt echter weer gecompenseerd door het feit dat het totale foerageergebied
groter is en hiermee de relatieve betekenis van de oppervlakte van het windpark kleiner.
De soort is mogelijk gevoeliger voor verstoring. Echter ook bij een tweemaal zo grote gevoeligheid
wat betreft vermijdingsgedrag, betekent dit naar analogie van de berekeningen bij de gewone
zeehond een verlies aan potentieel leefgebied van maximaal 0,14% van het NCP ofwel
leefgebied voor 0,81 zeehondquivalent. Dit potentiële effect is dermate klein dat dit als niet significant
wordt beschouwd in relatie tot de instandhoudingsdoelstelling gericht op van behoud en
uitbreiding van de populatie.
Bruinvis
Voor het relevante deel van de Zuidelijke Bocht rond het windpark (20.000 km 2 ) worden de aantallen
geschat op circa 20.000-30.000 bruinvissen in het seizoen met maximale presentie, zo’n
5-10% van de totale Noordzeepopulatie (zie hoofdstuk 9 Onderwaterleven).
De potentieel meest schadelijke verstoring bij de aanleg en verwijdering van het windpark is het
onderwatergeluid van het heien omdat dit gepaard gaat met een plotseling en zeer krachtig geluid.
Carstensen et al. (2005) laten zien dat een windpark locatie (Nysted) door Bruinvissen geheel
verlaten werd tijdens heiwerkzaamheden en dat mogelijk zelfs een veel groter gebied werd
verlaten, maar dat na afronding van de werkzaamheden de dieren wel terugkeren. Hetzelfde
beeld werd waargenomen bij Horns Rev [Tougaard et al., 2004].
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 314 van 354

Toetsing effecten aan wet- en regelgeving voor natuur
De effecten van het heien kunnen daarbij voor een belangrijk deel worden gemitigeerd (zie
hoofdstuk 9 Onderwaterleven).
De reikwijdte van de effecten van het in bedrijf zijn van het windpark is niet bekend, maar strekt
zich naar verwachting uit tot buiten het windpark. Bruinvissen zijn daarbij minder gevoelig voor
het laagfrequent geluid dan zeehonden, de vermijdingsafstanden zijn daardoor ook kleiner.
Daarbij is het leefgebied van bruinvissen groter dan dat van de gewone zeehond en strekt zich
uit tot de gehele Noordzee en mogelijk zelfs daarbuiten. Tegelijkertijd is de populatie bruinvissen
groter dan dat van de gewone zeehond. Dit betekent dat, bij een dichtheid van circa 0,4
bruinvissen/km 2 binnen het windpark, op enig moment gemiddeld maximaal circa 20 bruinvissen
aanwezig kunnen zijn. Bij een op basis van het onderzoek aannemelijke vermijdingsafstand van
maximaal 200 m van de buitenste windturbines van het windpark zal het gaan om gemiddeld
circa 22 bruinvissen. Op een populatie van circa 40.000 dieren is dit circa 0,06%. Gerelateerd
aan het NCP is het leefgebied dat mogelijke permanent verloren gaat maximaal 0,1% van het
NCP en 0,01% van de Noordzee. Dit potentiële effect is dermate klein dat dit als niet significant
wordt beschouwd in relatie tot de instandhoudingsdoelstelling gericht op van behoud en uitbreiding
van de populatie.
13.2.9 Kwalificerende vissen
De kwalificerende vissoorten die gebruik maken van het plangebied en dus verstoord kunnen
worden zijn zeeprik, rivierprik, elft, fint en zalm (zie bijlage 9).
Het belangrijkste effect op vissen vormt het heien tijdens de aanleg. Het heien kan in het meest
extreme geval leiden tot dodelijke effecten, indien de vissen zich bij de start van het heien in de
directe omgeving van de heilocaties bevinden. De kans hierop is bijzonder klein, aangezien
voorafgaand van het heien reeds verstorende activiteiten zullen plaatsen, waardoor het niet
waarschijnlijk is dat de vissen zich binnen letale afstand van de heilocaties bevinden. De effecten
kunnen daarbij geheel worden vermeden door het toepassen van bellenschermen of door
het heien geleidelijk aan te starten.
De resterende effecten richten zich op de effecten van verstoring in de gebruiksfase. Vissen zijn
gevoelig, maar de vraag is in hoeverre ze ook het windpark zullen mijden is niet bekend. Uit
onderzoek bij Horns Rev blijkt niet dat vissen het windpark mijden. De verstoringsgeffecten
worden mogelijke gecompenseerd door het feit dat er binnen het windpark niet gevist kan worden
en dat de bodemfauna zich hier goed kan ontwikkelen. Wat betreft de kwalificerende soorten
gaat het om trekvissen, die het windpark mogelijk niet als foerageergebied maar als doortrekroute
zullen gebruiken. Er is weinig bekend over de exacte trekroutes van deze trekvissen.
Voor zover bekend ligt het windpark niet in een specifieke trekbaan. Voor zover dit wel zo zou
zijn en de vissen het windpark mijden dan betreft het vermijdingsgebied van het windpark met
een maximale oppervlakte van 48,7 km 2 slechts 0,09% van het NCP en 0,009% van de Noordzee.
Het effect wordt in dit kader niet als significant beschouwd.
13.3 Soortbescherming Vogel- en Habitatrichtlijn/Flora- en faunawet
13.3.1 Toetsingskader
De Flora- en faunawet regelt de bescherming van individuele soorten binnen de 12-mijlszone.
Daarbuiten geldt de directe werking van de VHR.
In het kader van de individuele soortsbescherming zijn in de kustzone en open zee diverse vissoorten,
zeezoogdieren en vogels beschermd. Beschermde soorten die ter plaatse van het
plangebied kunnen voorkomen zijn weergegeven in tabel 13.5 en tabel 8.1 (exclusief trekvogels).
Steltlopers, ganzen, zwanen, futen en zoetwatereenden komen slechts incidenteel op zee
voor om te rusten en dan alleen in de directe omgeving van de kust. De open zee wordt gebruikt
als trekroute voor diverse vogelsoorten. Voor het overgrote deel betreft dit geen vogels
die foerageren op zee, uitgezonderd meeuwen, jagers, alken en dergelijke.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 315 van 354

Tabel 13.5 In het kader van de Flora- en faunawet
beschermde vissen en zoogdieren
Nederlandse naam tabel
Vissen
Fint 3
Houting 3
Rivierprik 3
Steur 3
Zoogdieren
Bruinvis 3
Dwergvinvis 3
Gewone dolfijn 3
Gewone zeehond 3
Griend 3
Grijze dolfijn 2
Tuimelaar 3
Grijze zeehond 3
Witflankdolfijn 3
Witsnuitdolfijn 3
Toetsing effecten aan wet- en regelgeving voor natuur
De bescherming van soorten volgens de Flora- en faunawet is vastgelegd in verbodsbepalingen.
De in het kader van de voorgenomen ontwikkeling relevante verbodsbepalingen zijn:
artikel 9: Het is verboden dieren, behorende tot een beschermde inheemse diersoort, te
doden, te verwonden, te vangen, te bemachtigen of met het oog daarop op te sporen;
artikel 10: Het is verboden dieren, behorende tot een beschermde inheemse diersoort, opzettelijk
te verontrusten.
Bij de toetsing van de soorten in het kader van de Flora- en faunawet worden de volgende soortencategorieën
en toetsingsprocedures en onderscheiden:
voor soorten van tabel 1 (algemeen voorkomende soorten) geldt voor bepaalde activiteiten,
waaronder ruimtelijke ontwikkelingen, een algemene vrijstelling;
voor soorten van tabel 2 kan een ontheffing worden gekregen indien er geen afbreuk wordt
gedaan aan de gunstige staat van instandhouding van de soort;
voor soorten van tabel 3 dient te worden aangetoond dat er geen alternatief is voor de werkzaamheden
en er sprake is van een specifiek in de wet of de AMvB genoemde omstandigheid,
waaronder de bedreiging van de volksgezondheid of de openbare veiligheid, bestendig
gebruik en uitvoering van werkzaamheden in het kader van ruimtelijke inrichting of ontwikkeling.
Dezelfde toetsing geldt voor alle vogels, waarbij de bescherming zich wel beperkt tot de
broedplaatsen.
Indien sprake is van effecten op beschermde soorten van tabel 2, tabel 3 of vogels dan dient
een ontheffing te worden aangevraagd. Indien de gunstige staat van instandhouding van beschermde
soorten in het geding is dan dient compensatie plaats te vinden.
Het belangrijkste beoordelingscriterium is de 'gunstige staat van instandhouding' van de betreffende
soort. De effecten op de beschermde soorten worden dan ook beoordeeld in het kader
van wezenlijke effecten op de gunstige staat van instandhouding.
Met de term ‘wezenlijke invloed’ wordt gedoeld op wezenlijke negatieve invloed op de soort. Of
sprake is van wezenlijk negatieve invloed op de soort hangt af van de lokale, regionale, landelijke
en Europese stand van de soort. Bij activiteiten waarbij bijvoorbeeld enkele dieren van een
soort geschaad dreigen te worden, moet worden bekeken welk effect dit heeft op de populatie:
de stand van de soort op lokaal, regionaal, landelijk of Europees niveau. Op welk niveau gekeken
moet worden hangt weer af van de zeldzaamheid van de soort. Een zeer zeldzame soort
zal op lokaal niveau bezien moeten worden. Een zeer algemene soort kan op Europees niveau
bekeken worden. Daarnaast is het van belang of de populatie een negatief effect zélf teniet
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 316 van 354

Toetsing effecten aan wet- en regelgeving voor natuur
kan doen.
Bijvoorbeeld doordat er voldoende uitwijkmogelijkheden zijn naar een volwaardig leefgebied
elders. Bij soorten die zich niet over grote afstanden kunnen verplaatsen, dus waarvan de uitwijkmogelijkheid
gering is, zoals amfibieën, reptielen en veel soorten insecten en planten, is
eerder sprake van wezenlijke invloed dan bij soorten die zich over grotere afstanden kunnen
verplaatsen. Als het negatieve effect van tijdelijke aard is, kan de betreffende populatie van de
soort zich gemakkelijker herstellen dan wanneer het gaat om een aanhoudend negatief effect.
Over het algemeen is eerder sprake van wezenlijke invloed op een soort bij zeldzame soorten
dan bij algemene soorten.
Tekst en uitleg over het begrip “wezenlijke invloed” uit de brochure Buiten aan het Werk (LNV, 2002)
De beoordeling of een ingreep wezenlijke invloed heeft op de gunstige staat van de soort is dus
afhankelijk van:
omvang en duur van het effect;
omvang van de populatie op het te beoordelen schaalniveau (lokaal, regionaal, landelijk of
Europees niveau);
trendontwikkeling van de betreffende populatie;
de mogelijkheid uit te wijken naar andere geschikte gebieden;
de normale levensverwachting, sterftecijfers en reproductiesnelheid van de soort.
Uit het bovenstaande is duidelijk dat bij de beoordeling van wezenlijke invloed geen sprake kan
zijn van één vast criterium. Op de website van LNV staat in de soortendatabase een overzicht
van beschermingsregime, status, trend en populatieniveau voor een deel van de in Nederland
voorkomende soorten. Deze worden als referentie van de beoordeling gehanteerd.
De toetsing van de effecten op de gunstige staat van instandhouding dient, conform de toelichting
van LNV in een reactie op vragen van de Tweede Kamer (2004), te worden toegepast op
het ecologisch relevante populatieniveau: een geïsoleerde populatie, een deelpopulatie of een
metapopulatie. Voor veel soorten, waaronder vogels is het relevante populatieniveau op dit
moment niet bekend. Gezien de mobiliteit van de aanwezige vogels mag echter worden aangenomen
dat er voor alle aanwezige soorten minimaal sprake is van een deelpopulatie en in de
meeste gevallen zelfs van een metapopulatie.
Het belangrijkste criterium voor de toetsing van effecten is de gunstige staat van instandhouding,
die voor populaties van beschermde soorten niet in het geding mag komen. In een uitspraak
van de Europese Commissie (COM2000 180) is vermeld dat sterfte als gevolg van een
windpark niet meer mag bedragen dan 1% van de jaarlijkse sterfte van de (populatie van) betreffende
soort.
In het kader van de Vogelrichtlijn zijn alle natuurlijk in het wild levende vogels beschermd. In het
kader van de Habitatrichtlijn is met name de bescherming van Bijlage IV soorten relevant. De
op het NCP voorkomende soorten die beschermd zijn in het kader van de Vogel- en Habitatrichtlijn
vanuit de soortsbescherming zijn weergegeven in tabel 8.1.
13.3.2 De toetsing van effecten
Lokaal verblijvende vogels
De locatie Callantsoog-Noord ligt dermate ver uit de kust, en bovendien dermate zuidelijk op het
NCP dat veel van de in Nederland beschermde soorten zeevogels er niet of nauwelijks zullen
voorkomen. Alleen voor de soorten Noordse Stormvogel, Jan van Gent, Grote en Kleine Jager,
Dwergmeeuw, Kleine Mantelmeeuw, Zilvermeeuw, Grote Mantelmeeuw, Drieteenmeeuw, Zeekoet
en Alk mag verwacht worden dat grotere aantallen regelmatig gehaald worden. Van deze
soorten vliegen alleen de Jan van Gent en de verschillende meeuwen op rotorhoogtes, onder
deze soorten kunnen aanvaringslachtoffers vallen. Afgezien van de Jan van Gent, lijken deze
relatief hoog vliegende soorten vrij ongevoelig voor verstoring van een windpark. Jan van Gent,
Zeekoet en Alk lijken hiervoor wel gevoelig en wellicht leidt het windpark tot verlies aan foerageergebied
door verstoring. Het verstoorde oppervlak bestaat uit het windpark plus een zone
van enkele kilometers rond het windpark.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 317 van 354

Toetsing effecten aan wet- en regelgeving voor natuur
Jan van genten komen verspreid voor op het NCP. Rond het NCP komt maximaal circa 4% van
de biogeografische populatie voor (35.900 vogels, Camphuysen & Leopold 1994). De oppervlakte
van de planlocatie bedraagt maximaal circa 48,7km 2 /57.000km 2 = 0,09% van het NCP.
Bij een gelijkmatige verdeling zou het dan om circa 31 vogels gaan. Dit betekent dat de aantallen
jan van genten gemiddeld zeer laag zijn. Binnen de planlocatie gaat het vermoedelijk om
niet meer dan enkele tientallen vogels op enig moment. De vogels vliegen tijdens foerageervluchten
relatief hoog en zijn daarom aanvaringsgevoelig Leopold et al. 2004). Omdat de vogels
lokaal beweeglijk zijn neemt de trefkans puur statistisch gezien toe met het aantal vliegbewegingen
door het windpark. Deze trefkans neemt echter weer af, omdat de vogels de lokale situatie
leren kennen en hun gedrag aan de aanwezigheid van de windturbines aanpassen.
Daarbij vliegen jan van genten ’s nachts, en vermoedelijk ook bij mist, niet; ze gaan dan op het
water zitten buiten bereik van rotorbladen. Uit onderzoek uit Denemarken (zie hoofdstuk 8 Vogels)
is bekend dat de vogels een operationeel windpark bovendien tot op 4 km mijden. Gezien
de te verwachten zeer lage dichtheden op de planlocatie en de geringe aanvaringskans worden
de effecten op deze soort gering geacht, zeker minder dan 1% van de jaarlijkse sterfte. De gunstige
staat van instandhouding van deze soort is als gevolg van de aanwezigheid van het windpark
dan ook niet in het geding.
Alk en zeekoet
Deze soorten komen verspreid over het NCP voor in lage tot hoge dichtheden. Tezamen gaat
hem om maximaal circa 321 vogels binnen het windpark. De meeste vogels zijn zeekoeten (75-
90%). Uit onderzoek uit Denemarken (zie hoofdstuk 8 Vogels) is bekend dat de vogels een operationeel
windpark tot op 4 km mijden. In tegenstelling tot jan van genten vliegen zeekoeten en
alken vrijwel nooit hoger dan een tiental meters boven het wateroppervlak; aanvaringskansen
zijn mede hierdoor feitelijk nihil. Ook voor deze soorten geldt dat het plangebied maar een zeer
gering deel uitmaakt van het totale foerageergebied (

Toetsing effecten aan wet- en regelgeving voor natuur
catie te verwachten die groter is dan enkele duizenden vogels, hetgeen de kritische grens zou
zijn in relatie tot de gunstige staat van instandhouding.
Onder de watervogels die over Nederland trekken is een aantal soorten met relatief kleine populaties
die gebruik maken van de Noordatlantische Flyway. Op grond van de combinatie populatieomvang
en sterfte komen soorten met een kleine populatieomvang voor nadere beschouwing
in aanmerking. Voor deze soorten valt uit te rekenen hoe groot het aantal vogels zal moeten
zijn dat door het windpark vliegt om, gegeven een bepaalde aanvaringskans, het kritisch
aantal slachtoffers te bereiken (zie tabel 13.6 en 13.7).
Tabel 13.6 Voor iedere combinatie van populatieomvang en jaarlijkse sterfte is het kritische
aantal slachtoffers weergegeven, bij meer slachtoffers dan vermeld is sprake van meer dan 1% van
de jaarlijkse sterfte. Overleving = 1 - jaarlijkse sterfte
Jaarlijkse
sterfte
20.000 100.000 500.000 1.000.000 10.000.000
80 % 160 800 4.000 8.000 80.000
70 % 140 700 3.500 7.000 70.000
60 % 120 600 3.000 6.000 60.000
50 % 100 500 2.500 5.000 50.000
40 % 80 400 2.000 4.000 40.000
30 % 60 300 1.500 3.000 30.000
20 % 40 200 1.000 2.000 20.000
10 % 20 100 500 1.000 10.000
Tabel 13.7 Voor iedere combinatie van aanvaringskans en het kritische aantal slachtoffers is
de passage van vogels door het windpark weergegeven, bij een passage hoger dan vermeld is
sprake van meer dan 1% van de jaarlijkse sterfte
Aantal slachtoffers 0,14 % 0,09 % 0,05 % 0,01 %
20 14.286 22.222 40.000 200.000
100 71.429 111.111 200.000 1.000.000
500 357.143 555.556 1.000.000 5.000.000
De combinatie van 20 slachtoffers en een bepaalde aanvaringskans zou model kunnen staan
voor een soort als kleine zwaan. Een trekstroom van meer dan 14.000 exemplaren door de
planlocatie, onder de voorwaarde van een relatief hoge aanvaringskans, lijkt op geen enkele
wijze een reëel scenario. Dit zou namelijk betekenen dat tijdens de voor- of najaarstrek vrijwel
de gehele flyway-populatie door het windpark gaat. Ook voor zangvogels met een zeer kleine
populatie lijkt een doortreksterkte van enkele honderdduizenden vogels door het windpark niet
realistisch. Dit is een ordegrootte van aantallen die van een enkele soort alleen onder omstandigheden
van gestuwde trek [Lensink et al., 2002] voor soorten met een grote populatieomvang
wordt gehaald (bijvoorbeeld spreeuwen langs de kust). Ter plaatse van planlocatie is geen
sprake van gestuwde trek.
Over de Noordzee tussen Noorwegen en België trekken jaarlijks naar schatting 65 miljoen nietzeevogels
tussen broedgebied en overwinteringsgebied en vice versa [Lensink & Van der Winden,
1997]. Daarnaast gaan naar schatting meer dan een miljoen zeevogels onder onze kust
langs. De miljoenen vogels zijn verdeeld over meer dan 200 soorten; enkele tientallen hiervan
zijn relatief talrijk, een groot deel minder talrijk, schaars of zeer schaars. Het gros van de slachtoffers
van een eventueel windpark valt daarom te verwachten onder de talrijke soorten. Dit zijn
de soorten met een grote populatieomvang.
In tabel 13.6 is voor de combinatie van populatieomvang en jaarlijkse sterfte de kritische waarden
voor het aantal slachtoffers aangegeven. Hieruit volgt dat voor een individueel windpark de
kritische waarden voor geen enkele soort wordt bereikt. Hiermee is er geen sprake van aantasting
van de gunstige staat van instandhouding als gevolg van het windpark.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 319 van 354

Toetsing effecten aan wet- en regelgeving voor natuur
Zeezoogdieren
De Bijlage IV soorten van de Habitatrichtlijn die op het NCP voorkomen en niet al kwalificerend
zijn in het kader van de Habitatrichtlijn, zijn de dwergvinvis, de gewone dolfijn, de griend, de
grijze dolfijn, de witsnuitdolfijn en de witflankdolfijn. Het betreft allen soorten die slechts incidenteel
als dwaalgasten in het plangebied kunnen worden aangetroffen, uitgezonderd de witsnuitdolfijn.
In de Noordzee leven circa 10.000 witsnuitdolfijnen (Hammond et al. 2002). Het kerngebied van
de verspreiding van deze soort ligt in de noordelijke en (noord)westelijke Noordzee, maar de
soort komt met enige regelmaat en meest in kleine aantallen ook in Nederlandse wateren voor
(Camphuysen 2005). De afgelopen 25 jaar zijn in de zuidelijke Noordzee 271 groepen witsnuitdolfijnen
gerapporteerd, met een gemiddelde groepsgrootte van 7,2 dieren. Groepen van 100
dieren of meer komen voor, maar zijn uiterst schaars (Camphuysen & Peet 2006). Gemiddeld
zullen er enkele tientallen, tot hooguit enkele honderden dieren tegelijkertijd op het NCP verblijven,
de aantallen in en rond de windparklocatie zullen in de regel verwaarloosbaar klein zijn.
Gezien de ligging van deze locatie, ver van de kern van het verspreidingsgebied van deze dolfijnensoort
en de geringe oppervlakte van het mogelijke beinvloedingsgebied ten opzichte van
het totale leefgebied (

Toetsing effecten aan wet- en regelgeving voor natuur
13.4.3 Soorten en habitats
In 1998 is Bijlage V bij het Verdrag aangenomen, die betrekking heeft op de bescherming en
het behoud van ecosystemen en biodiversiteit. Deze Bijlage is, met het bijbehorende aanhangsel
3, op 24 augustus 2001 voor Nederland in werking getreden. De Initial OSPAR List of Threatened
and/or Declining Species and Habitats is een in 2003 opgestelde lijst van mariene
soorten uit het Noordoost-Atlantische gebied, waarvoor bescherming nodig is vanwege Annex V
van de Convention for the Protection of the Marine Environment of the North-East Atlantic (1992
OSPAR Convention) (zie tabel 13.8).
In het kader van OSPAR zijn de volgende habitats beschermd die zich permanent of tijdelijk
onder water bevinden:
bij eb droogvallende slikwadden en zandplaten;
oesterbank;
riffen;
zeegras;
zeepennen en gravende megafauna.
Tabel 13.8 In het OSPAR-verdrag genoemde soorten
Nederlandse naam
Schelpdieren
Noordkromp
Purperslak
Vissen
Gevlekte Rog
Gobius couchi
Kortsnuitzeepaardje
Houting
Kabeljauw
Reuzenhaai
Rivierprik
Steur
Vleet
Zalm
Langsnuitzeepaardje
Zeeprik
13.4.4 Toetsing van de effecten
Tot de OSPAR soorten die op de planlocatie mogelijk regelmatig voorkomen en niet al door de
Vogel- of Habitatrichtlijn zijn beschermd behoort alleen de kabeljauw. Het belangrijkste negatieve
effect op de kabeljauw vormt het heien tijdens de aanleg. De betreffende soort zal de locatie
en omgeving daarvan tijdens de aanleg mijden. Gezien de beperkte oppervlakte van de planlocatie
in relatie tot het totale leefgebied van de soorten, de beperkt te verwachten aantallen en
de hoge mobiliteit worden er geen significante effecten verwacht van aanleg, gebruik en verwijdering
van het windpark op deze soort.
De Noordkromp (Arctica islandica) en de Purperslak (Nucella lapillus) komen thans in het plangebied
niet voor. Noordkrompen zijn dieren van dieper water en meer slikkige sedimenten en
zijn bovendien zeer gevoelig voor visdruk. Het plangebied lijkt ongeschikt als habitat voor deze
soort, ook na uitsluiting van de visserij. Purperslakken komen voor op stenige ondergrond,
vooral langs de kust. Effecten op deze soorten zijn dan ook uit te sluiten.
De door het OSPAR verdrag beschermde habitats slikgebieden, zandbanken, estuaria, oesterbanken,
riffen, zeegras en zeepennen komen niet voor op de planlocatie en worden ook niet
beïnvloed in het kader van de externe werking. Effecten in dit kader zijn dan ook uit te sluiten.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 321 van 354

13.5 Nota Ruimte/IBN 2015
Toetsing effecten aan wet- en regelgeving voor natuur
13.5.1 Inleiding
De Nota Ruimte heeft het Structuurschema Groene Ruimte (en de Vierde nota ruimtelijke ordening
extra) vervangen. De beschermingsformule uit het SGR met betrekking tot de ecologische
hoofdstructuur is daarbij overgenomen in de Nota Ruimte. Het IBN 2015 [IDON, 2005] bevat als
gebiedsspecifieke uitwerking van de Nota Ruimte een integraal afwegingskader voor de gehele
Noordzee, dat van toepassing is op alle vergunningspichtige activiteiten. Dit afwegingskader
bevat op hoofdlijnen dezelfde beschermingsformules als dat van de vigerende wet- en regelgeving
van de Nota Ruimte en de Natuurbeschermingswet 1998 (incl. VHR).
13.5.2 Werkingssfeer
Het Nederlands deel van de Noordzee (NCP) valt sinds de inwerkingtreding van de EEZ-wet in
1999 geheel onder de EHS en hiermee is de beschermingsformule direct van toepassing op het
plangebied. De hele Noordzee is een kerngebied van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS).
13.5.3 Toetsingskader
De beschermingsformule in de Nota Ruimte kent een zogenaamde "nee, tenzij" constructie. Dit
houdt in dat als sprake is van significante aantasting van wezenlijke kenmerken of waarden, de
ingreep niet is toegestaan, tenzij er geen reële alternatieven zijn en er sprake is van een
zwaarwegend maatschappelijk belang. Eventuele effecten dienen te worden gemitigeerd en de
resterende significante schade gecompenseerd. De richtlijnen voor compensatie zijn vastgelegd
in een compensatiebeginsel.
De te volgen stappen zijn:
aantasting van wezenlijke kenmerken en waarden: Bij aantasting van wezenlijke kenmerken
en waarden gaat het met name om de aantasting van natuur- en landschapswaarden. Van
aantasting van wezenlijke kenmerken en waarden is sprake indien unieke situaties verloren
gaan, ecologische processen op landschapsniveau blijvend verstoord raken of populaties
van nationaal zeldzame of voor dat ecosysteem kenmerkende soorten planten of dieren zodanig
worden verkleind, versnipperd of geïsoleerd dat hun lokale voortbestaan op termijn
niet meer is verzekerd;
groot openbaar belang: Er is sprake van een groot openbaar belang als bijvoorbeeld een
activiteit wordt uitgevoerd om redenen van menselijke gezondheid, openbare veiligheid, voor
het milieu wezenlijke gunstige effecten of sociale/economische effecten;
alternatieven: De Nota Ruimte vereist, in het geval dat wezenlijke waarden en kenmerken
worden aangetast, dat alternatieven worden onderzocht. Er dient dan te worden gekeken of
de activiteit niet elders of op een andere wijze kan worden uitgevoerd;
compensatie: Het compensatiebeginsel is in de Nota Ruimte samengevat als:
o geen netto verlies aan areaal, kwaliteit en samenhang;
o aansluitend of nabij het schadegebied;
o kwalitatieve compensatie indien voorgaande niet mogelijk is met kwalitatief vergelijkbare
waarden of dezelfde waarden verder weg;
o financiële compensatie indien niet aan voorgaande voorwaarden kan worden voldaan;
o compensatie moet zijn geregeld tezamen met het te nemen besluit van de ingreep.
De beschermingsformule van de Nota Ruimte komt in hoofdlijnen overeen met de stappen van
de beschermingsformule van de Vogel- en Habitatrichtlijn en Natuurbeschermingswet 1998. De
bescherming op grond van de Vogel- en Habitatrichtlijn is echter sterker:
'dwingende redenen van groot openbaar belang' i.p.v. 'redenen van groot openbaar belang';
beoordeling schadelijke effecten is strenger;
voor Natura2000-gebieden is financiële compensatie niet mogelijk.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 322 van 354

Toetsing effecten aan wet- en regelgeving voor natuur
Het IBN 2015 introduceert een aanvulling in de vorm van een integraal afwegingskader voor
vergunningverlening. Voor nieuwe activiteiten op de Noordzee moet de initiatiefnemer, ten behoeve
van de voorzorgtoets (uit te voeren door de vergunningverlener, zijnde Rijkswaterstaat
Noordzee), informatie aanleveren die zowel de ecologische effecten als effecten op de gezondheid
van de mens en op ander rechtmatig gebruik in beeld brengt. Daarbij moeten de volgende
stappen worden doorlopen (IBN 2015):
beschrijven van de ingreep;
beschrijven van de natuurwaarden van het gebied en de situatie ten aanzien van het gebruik;
beschrijven van de effecten die de ingreep kan hebben;
beoordelen van deze potentiële effecten op basis van de beste beschikbare kennis.
Op basis van de Nota Ruimte/IBN 2015 dient de initiatiefnemer van een nieuwe activiteit met
significante ruimtelijke en/of ecologische effecten nut en noodzaak aan te tonen, tenzij activiteiten
expliciet in rijksbeleid worden toegestaan of gestimuleerd.
Volgens de Nota Ruimte/IBN2015 moeten negatieve effecten van een activiteit worden beperkt
(gemitigeerd). Schade die niet voorkomen kan worden, moet zoveel mogelijk worden gecompenseerd.
Het initiatief dient getoetst te worden op significante effecten op de te behouden kenmerken
en natuurwaarden van de verschillende gebieden in de Noordzee. Als er geen significante
effecten worden vastgesteld, dan kan het initiatief zonder compensatie doorgang vinden.
Worden er wel significante effecten vastgesteld (of niet uitgesloten), dan dient compensatie
plaats te vinden.
13.5.4 Toetsing
De toetsing aan de Nota Ruimte/IBN 2015 wordt voor natuur geheel gedekt door de toetsing
aan de voorgenomen wet- en regelgeving van de Natuurbeschermingswet, Flora- en faunawet
en OSPAR. De conclusie hiervan is dat er geen effecten op de fitness van het individu worden
verwacht en er hiermee geen sprake is van wezenlijke effecten de natuurwaarden binnen het
beleidsmatige beschermingsgebied.
13.6 Conclusies toetsing
In de aanlegfase, gebruiksfase en verwijderingsfase van het windpark worden geen effecten
verwacht op soorten of habitats, die kwalificeren voor de speciale beschermingszones op of
rond het NCP in het kader van de gebiedsbescherming van de Vogel- en Habitatrichtlijn. Gezien
de grote afstand c.q. ongeschiktheid van het leefmilieu is het voorkomen van de meeste soorten
op de planlocatie uit te sluiten. Voor grotere zeezoogdieren als bruinvis en zeehond zijn geen
ecologisch relevante effecten te verwachten, aangezien deze soorten zeer mobiel zijn en er
voldoende uitwijkmogelijkheden zijn. Op basis van het voorgaande wordt dan ook geconcludeerd
dat er geen sprake is van aantasting van de gunstige staat van instandhouding van de
Speciale Beschermingszones. Aangezien er hiermee ook geen sprake is van significantie van
de effecten is het uitvoeren van een Passende Beoordeling en compensatie conform de wettelijke
procedureregels niet van toepassing.
De effecten van het windpark beperken zich tot de lokaal aanwezige zeevogels, trekvogels,
zeezoogdieren en vissen, die beschermd zijn in het kader van de directe werking van het
soortsbeschermingsspoor van de Vogel- en Habitatrichtlijn. Als gevolg van de relatief lage te
verwachten aantallen van de betreffende soorten in relatie tot de biogeografische populatieomvang,
de beperkte effectkansen en de uitwijkmogelijkheden worden er geen significante effecten
verwacht op de gunstige staat van instandhouding van deze soorten op populatieniveau.
Effecten op aanvullende soorten die zijn opgenomen in het OSPAR verdrag worden eveneens
niet verwacht.
In het kader van de beschermingsformules van de Nota Ruimte en het Integraal Beheersplan
Noordzee 2015 wordt er geen significante aantasting van de wezenlijke kenmerken of waarden
verwacht. Hiermee is er geen sprake van een compensatieverplichting.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 323 van 354

Literatuurlijst
[Aarts et al., 2008]
Aarts, G., M. macKenzie, B. McConnell, M. Fedak & J. Matthiopoulos 2008. Estimating spaceuse
and habitat preference from wildlife telemetry data. Ecography, online publication. doi:
10.1111/j.2007.0906-7590.05236.x.
[Addink, 2000]
Addink, M.J., The Harbour porpoise Phocoena phocoena in Dutch coastal waters: Analysis of
stranding records for the period 1920-1994. Lezing Vereniging voor Zoogdierkunde en Zoogdierbescherming,
Groningen 28 september 2000.
[Addink & Smeenk, 1999]
Addink, M.J. & C. Smeenk, The harbour porpoise Phocoena phocoena in Dutch coastal waters:
Analysis of stranding records for the period 1920-1994, Lutra 41 (1-2) 55-80.
[Akershoek et al., 2005]
Akershoek, K., F. Dijk & F. Schenk, Aanvaringsrisico's van vogels met moderne, grote windturbines,
Studentenverslag van slachtofferonderzoek in drie windparken in Nederland, Studentenrapport
Van Hall/WUR, Rapport 05-082, Bureau Waardenburg, Culemborg.
[Arcadis, 2004]
Arcadis. Kabelaanleg Velsen-Noord naar Beverwijk, Natuurtoets. Documentnummer
110502/ZF4/2U6/200912, juli 2004.
[Arts & Berrevoets, 2005]
Arts, F.A. & C.M. Berrevoets, 2005. Monitoring van zeevogels en zeezoogdieren op het Nederlands
Continentaal Plat 1991-2005. Rapport RIKZ/2005.032, Middelburg.
[Baptist, 1987]
Baptist, H.J.M. 1987. Waarnemingen van zeezoogdieren in de Nederlandse sector van de
Noordzee, Lutra 30: 93-104.
[Babtist, 1999]
Baptist H.J.M. 1999. Zeezoogdieren Noordzee, GONZ III bijdrage. Ongepubliceerd document
RIKZ Middelburg.
[Baptist & Leopold, 2007]
Baptist, M.J. & M.F. Leopold 2007. De relatie tussen zichtdiepte en vangstsucces van de Grote
Sterns van De Petten, Texel. Wageningen IMARES rapport C097-07.
[Baptist & Wolf, 1991]
Baptist H.J.M. & P.A. Wolf, Vogels monitoren per vliegtuig, Sula 5: 16-23.
[Baptist & Wolf, 1993]
Baptist H.J.M. & P.A. Wolf 1993, Atlas van de vogels van het Nederlands Continentaal Plat,
Rapport DGW-93.013, Rijkswaterstaat Dienst Getijdewateren & Nederlands Instituut voor Oecologisch
Onderzoek, Middelburg, Yerseke.
[Barentse, 2000]
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 325 van 354

Literatuurlijst
Barentse, J., Nadere toelichting: Gevolgen van aanvaringen door de windturbine-installatie Jacobs
Comprimo Nederland, juli 2000.
[Beekman et al., 2002]
Beekman, J.H., B.A. Nolet & M. Klaassen 2002. Skipping swans: fuelling rates and wind conditions
determine differential use of migratory stopover sites of Bewick's Swans Cygnus bewickii.
Ardea 90: 437-460.
[Beets et al., 1992]
Beets, D.J., L. van der Valk & M. Stive. Holocene evolution of the coast of Holland. Marine Geology
103, 423-443.
[Berggren et al., 2002]
Berggren, P., S. Brown, D. Gillespie, I. Kuklik, T. Lewis, J. Matthews, R. McLanaghan, A. Moscrop
& N. Tregenza, Passive acoustic and visual survey of Harbour Porpoises (Phocoena phocoena)
in Polish coastal waters confirms endangered status of Baltic population, IWC,
SC54/SM3: 1-6.
[Bergman et al., 2005]
Bergman, M.J.N., G.C.A. Duineveld & M.S.S. Lavaleye 2005. Long term closure of an area to
fisheries at the Frisian Front (SE North Sea): effects on the bottom fauna. NIOZ-Rapport 2005-
6.
[Bergman & Leopold, 1992]
Bergman, M.J.N. & M.F. Leopold, De ecologie van de kustzone van Vlieland en Terschelling,
Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ), NIOZ-rapport 1992-2.
[Bergman & Santbrink, 1998]
Bergman, M.J.N. & J.W. van Santbrink, Distribution of larger sized invertebrate species (megafauna)
in the Dutch sector of the North Sea, BEON rapp. 98-2, 55-92.
[Bergman & Donner, 1964]
Bergman G. & K.O. Donner, An analysis of the spring migration of the Common Scoter and the
Long-tailed Duck in southern Finland, Acta Zool. Fenn. 105: 1-59.
[Berrevoets & Arts, 2001]
Berrevoets, C.M. & F.A. Arts, Ruimtelijke analyses van zeevogels: verspreiding van de Noordse
Stormvogel op het Nederlands Continentaal Plat, Rapport RIKZ/2001.024, Middelburg.
[Berrevoets & Arts, 2002]
Berrevoets, C.M. & F.A. Arts, Ruimtelijke analyses van zeevogels: verspreiding van de
Alk/Zeekoet op het Nederlands Continentaal Plat, Rapport RIKZ/2002.039, Middelburg.
[Berrevoets & Arts, 2003]
Berrevoets, C.M & F.A. Arts, Ruimtelijke analyses van zeevogels: verspreiding van de
Drieteenmeeuw op het Nederlands Continentaal Plat, Rapport RIKZ/2003.033, Middelburg.
[Beurskens & Van Kuik, 2004]
Beurskens, J. & G. van Kuik. Alles in de Wind; Vragen en antwoorden over windenergie. Oktober
2004.
[Bijkerk, 1988]
Bijkerk, R., Ontsnappen of begraven blijven, de effecten op bodemdieren van een verhoogde
sedimentatie als gevolg van baggerwerkzaamheden, RDD aquatic ecosystems, Groningen.
[Bijlsma et al. 2001]
Bijlsma R.G., Hustings F. & Camphuysen C.J. 2001. Avifauna van Nederland II - Algemene en
schaarse vogels van Nederland. GMB Uitgeverij/KNNV, Haarlem/Utrecht.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 326 van 354

Literatuurlijst
[Binnendijk, 2006]
Binnendijk, E. 2006. Dieet van 11 demersale vissoorten in de Nederlandse Voordelta. IMARES
rapport 06.007, 105p.
[Birdlife, 2004]
BirdLife International, Birds in the European Union: a status assessment, Wageningen, The
Netherlands, http://birdsineurope.birdlife.org.
[Bjørgesæter et al., 2004]
Bjørgesæter, A., K.I. Ugland & A. Bjørge 2004. Geographic variation and acoustic structure of
the underwater vocalization of harbor seal (Phoca vitulina) in Norway, Sweden and Scotland. J.
Acoust. Soc. Am. 116: 2459-2468.
[Bosselaar & Gerlagh, 2006]
Bosselaar, L. & T. Gerlagh. Protocol Monitoring Duurzame Energie; Update 2006. Methodiek
voor het berekenen en registreren van de bijdrage van duurzame energiebronnen. SenterNovem.
Publicatienummer: 2DEN0611, december 2006.
[Brasseur, 2000]
Brasseur, S., Radio tracking of seals: behaviour and habitat use of free ranging harbour seals,
Lezing Vereniging voor Zoogdierkunde en Zoogdierbe-scherming, Groningen, 28 september
2000.
[Brasseur et al., 2004a]
Brasseur, S.M.J.M., P.J.H. Reijnders, O. Damsgaard Henriksen, J. Carstensen, J. Tougaard, J.
Teilmann, M.F. Leopold, K. Camphuysen & J. Gordon, Baseline data on the harbour porpoise,
Phocoena phocoena, in relation to the intended wind farm site NSW, in the Netherlands, Alterra-rapport
1043, 80p.
[Brasseur et al., 2004b]
Brasseur S.M.J.M., I.Y.M. Tulp, P.J.H. Reijnders, C.J. Smit, E.M. Dijkman, J.S.M. Cremer,
M.J.J. Kotterman & H.W.G. Meesters, Voedselecologie van de gewone en Grijze Zeehond in de
Nederlandse kustwateren; I Onderzoek naar de voedselecologie van de Gewone Zeehond, II
Literatuurstudie naar het dieet van de Grijze Zeehond, Alterra rapport 905; 116p.
[Brasseur & Fedak, 2003]
Brasseur S. & M. Fedak, Habitat use of harbour seals in relation to recreation, fisheries, and
large infrastructural works, Wadden Sea Ecosystem 17: 27-31.
[Brasseur & Reijnders, 2001]
Brasseur, S.M.J.M. & P.J.H. Reijnders, Zeehonden in de Oosterschelde, fase 2. Effecten van
extra doorvaart door de Oliegeul. Alterra rapport 353, 58p.
[Buurma, 1987]
Buurma, L.S., Patronen van hoge vogeltrek boven het Noordzeegebied in oktober, Limosa 60:
63-74.
[Buurma & Lensink, 1999]
Buurma L.S. & R. Lensink, Achtergrondinformatie bij zichtbare vogeltrek, in R. Lensink et al
(red), Vogeltrek over Nederland 1976-93, KNNV/SOVON, Utrecht.
[Buurma & Van Gasteren, 1989]
Buurma L.S. & H. van Gasteren, Trekvogels en obstakels langs de Zuidhollandse kust. Rapport
van de Koninklijke Luchtmacht, Luchtmachtstaf, Afdeling Luchtmacht Bedrijfsveiligheid, sectie
Ornithologie, 's Gravenhage.
[Brown, 2005]
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 327 van 354

Literatuurlijst
Brown, C. Offshore Wind Farm Helicopter Search and Rescue Trials UNdertaken at the North
Hoyle Wind Farm; Report of helicopter SAR trials undertaken with Royal Air Force 'C' Flight 22
Squadron on March 22 nd 2005. Maritime and Coastguard Agency, 2005.
[Caltrans, 2001]
Caltrans 2001. San Francisco - Oakland bay bridge. East span seismic safety project. Fisheries
impact assessment.
http://www.dot.ca.gov/dist4/documents/pidp_fisheries_final_report_82401.pdf
[Camphuysen, 1991)
Camphuysen C.J., Baltsvluchten van Noordse Sterns Sterna paradisaea op open zee, Sula
5(2): 59-61.
[Camphuysen, 1994]
Camphuysen, C.J., The Harbour Porpoise Phocoena phocoena in the southern North Sea, II: a
come-back in Dutch coastal waters? Lutra 37: 54-61.
[Camphuysen, 1988]
Camphuysen, C.J., Dode zangvogels op de vloedlijn, Sula 2: 79-82.
[Camphuysen, 2005]
Camphuysen, K., Bruinvissen voor de Nederlandse kust, 2004-2005, Nieuwsbrief Nederlandse
Zeevogelgroep 6(3).
[Camphuysen, 2005]
Camphuysen, C.J., The return of the Harbour Porpoise (Phocoena phocoena) in Dutch coastal
waters, Lutra.
[Camphuysen, 2006]
Camphuysen 2006. Bruinvissen langs de Noord-Hollandse kust. Tussen Duin & Dijk 5(1): 4-8.
[Camphuysen, 2007]
Camphuysen, C.J. 2007. Foraging humpback whale (Megaptera novaeangliae) in the Marsdiep
area (Wadden Sea), May 2007 and a review of sightings and strandings in the southern North
Sea, 2003-2007. Lutra 50: 31-42.
[Camphuysen et al., 1982]
Camphuysen, C.J., G.O. Keijl & J.E. den Ouden, Meetpost Noordwijk 1978-1981, verslag nr. 1,
Gaviidae-Ardeidae, CvZ-verslag, Amsterdam.
[Camphuysen et al., 1993]
Camphuysen C.J., K. Ensor, R.W. Furness, S. Garthe, O. Hüppop, G. Leaper, H. Offringa &
M.L. Tasker, Seabirds feeding on discards in winter in the North Sea, Final report to the European
Comm., study contr. 92/3505, NIOZ-report no. 8, NIOZ., Texel, 142p.
[Camphuysen]
Camphuysen, C.J. subm. Het regent soms kleine alken in november. Natura.
[Camphuysen & Garthe, 2001]
Camphuysen, C.J. & S. Garthe, Recording foraging seabirds at sea: standardised recording and
coding of foraging behaviour and multi-species foraging associations, IMPRESS Report 2001-
001, Netherlands Institute for Sea Research (NIOZ), Texel.
[Camphuysen & Leopold, 1993]
Camphuysen, C.J. & M.F. Leopold, The harbour porpoise Phocoena phocoena in the southern
North Sea, particularly the Dutch sector, Lutra 36: 1-24.
[Camphuysen & Leopold, 1994]
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 328 van 354

Literatuurlijst
Camphuysen, C.J. & M.F. Leopold, Atlas of seabirds in the southern North Sea, IBN Research
report 94/6, NIOZ Report 1994-8, Institute for Forestry and Nature Research, Netherlands Institute
for Sea Research and Dutch Seabird Group, Texel.
[Camphuysen & Leopold, 1996]
Camphuysen, C.J & M.F. Leopold 1996. Invasies van Kleine Alk Alle alle: voorkomen en achtergronden.
Sula 10: 169-182.
[Camphuysen & Leopold, 1998]
Camphuysen, C.J. & M.F. Leopold, Kustvogels, zeevogels en Bruinvissen in het Hollandse
kustgebied, NIOZ-rapport 1998-4, CSR-rapport1998-2, IBN-rapport 354.
[Camphuysen & Leopold, 2005]
Camphuysen, C.J. & M.F. Leopold, The Tricolor oil spill: characteristics of seabirds found oiled
in The Netherlands, Atlantic Seabirds (special issue) 6: 109-128.
[Camphuysen & Peet, 2006]
Camphuysen K. & G. Peet 2006. Walvissen en dolfijnen in de Noordzee. Fontaine Uitgevers
BV, 's Graveland / Stichting De Noordzee, Utrecht.
[Camphuysen & Winter, 1996]
Camphuysen C.J & C.J.N. Winter, Arctic Terns Sterna paradisaea in the central northern North
Sea in July: offshore staging area for failed breeders?, Seabird 18: 20-25.
[Camphuysen & Van Dijk, 1983]
Camphuysen, C.J. & J. van Dijk, Zee- en kustvogels langs de Nederlandse kust, 1974-79, Limosa
56: 81-230.
[Carstensen et al., 2005]
Carstensen J., O.D. Henriksen & J. Teilmann, Impacts on harbour porpoises from offshore wind
farm construction: acoustic monitoring of echolocation activity using porpoise detectors (T-
PODs), Marine Ecology Progress Series.
[Chakrabari, 1987]
Chakrabari, S.K. Hydrodynamics of Offshore Structures. Computational Mechanics Publications,
1987.
[Christensen et al., 2004]
Christensen, T.K., J.P. Hounisen, I. Clausager & I.K. Petersen, Visual and radar observations of
birds in relation to collision risk at the Horns Rev offshore wind farm, NERI Report, Kalø.
[Christensen & Hounisen, 2004]
Christensen, T.K. & J.P. Hounisen, Investigations of migratory birds during operation of Horns
Rev offshore wind farm: preliminary note of analysis of data from spring 2004, NERI note, Kalø.
[Cie-m.e.r., 2008]
Cie-m.e.r. Advies voor richtlijnen voor het milieueffectrapport Offshore windparken Callantsoog-
Noord, Callantsoog-Oost, Callantsoog-Zuid, Callantsoog-West, Schaar, Q10 en Q7-West. Advies
voor richtlijnen voor het milieueffectrapport. Rapportnummer 2001-2007-36, 22-01-2008.
[Coelingh et al., 1996]
Coelingh, J.P., A.J.M. van Wijk, A.A.M. Holtslag: Analysis of wind speed observations over the
North Sea, Journal of Wind Engineering and Industrial Aerodynamics, Amsterdam, 1996.
[Courtens & Stienen, 2007]
Courtens, W. & E.W.N. Stienen 2007. Verspreiding en dichtheid van de mariene avifauna en
zeezoogdieren ter hoogte van de geplande windparken 'Den Helder I, II, III en IV'. Studie uitge-
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 329 van 354

Literatuurlijst
voerd in opdracht van de Afdeling Water & Ecologie, Royal Haskoning (Nederland); Rapport
INBO.A.2007.214.
[Coeterier et al., 1997]
Coeterier, J.F., A.E. Buijs & M.B. Scöne. Waarden van de Wadden; belevingsonderzoek in het
Waddengebied. DLO-Staring Centrum, Rapport 569, Wageningen, 1997.
[Clausager & Nøhr, 1996]
Clausager, I. & H. Nøhr, Impact of wind turbines on birds, an overview of European and American
experience, pp. 156-159 in: Proceedings 1996 European Union Wind Energy Conference,
Göteborg, Sweden.
[Cooper & Beiboer, 2002]
Cooper, B. & F. Beiboer. Potential effects of offshore wind developments on coastal processes.
Report ETSU W/35/00596/00/REP, URN 02/1335, ABP Marine Environmental Research Ltd. en
Metoc Plc., 70 p. + appendices.
[Craeymeersch & Perdon, 2004]
Craeymeersch, J.A. & J. Perdon 2004. De halfgeknotte strandschelp Spisula subtruncata, in de
Nederlandse kustwateren in 2003. RIVO rapport C040/04, Yerseke.
[Craeymeersch & Perdon, 2006]
Craeymeersch J.A. & J. Perdon 2006. De halfgeknotte strandschelp Spisula subtruncata, in de
Nederlandse kustwateren in 2005. RIVO rapport C036/06.
[Daan, 2000]
Daan, N., De Noordzee visfauna en criteria voor het vaststellen van doelsoorten voor het natuurbeleid,
RIVO rapport C031/00. 90p.
[Daan et al., 1990]
Daan, N., P.J. Bromley, J.R.G. Hislop & N.A. Nielsen 1990. Ecology of North Sea fish. In: P. De
Wolf, H.J. Lindeboom & R.W.P.M. Laane (eds). Proc. int. symp. Ecol. North Sea, May 1988.
Neth. J. Sea Res. 26: 343-386.
[Daan et al., 1997]
Daan, R., M.J.N. Bergman & J.W. van Santbrink, Macrobenthos op Loswal Noord na 35 jaar
stortingen van havenslib en op Loswal Noordwest voor aanvang van stortingen, NIOZ-rapport
1997-3.
[David, 2006]
David, J.A. 2006. Likely sensitivy of bottlenose dolphins to pile-driving. Water and Environment
Journal 20: 48-54.
[Delany & Scott, 2006]
Delany, S. & D. Scott 2006. Waterbird Population Estimates. Fourth Edition. Wetlands International,
Wageningen.
[De Vlas, 1979]
Vlas, J., de, Annual food intake by plaice and flounder in a tidal flat area in the Dutch Wadden
Sea, with special reference to consumption of regenerating parts of macrobenthic prey,
Neth.J.Sea.Res.13 (1) 117-153.
[Debruyne & Folmer, 2007]
Debruyne. M & A. Folmer 2007. Een onderzoek op harde prooiresten van bruinvissen gestrand
aan de Nederlandse kust in 2006. Afstudeerrapport Van Hall Larenstein (Leeuwarden) en Wageningen
IMARES (Texel).
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 330 van 354

Literatuurlijst
[Deelder & Tinbergen, 1947]
Deelder, C.L. & L. Tinbergen, Waarnemingen over de vlieghoogte van trekkende Vinken Fringilla
coelebs L. en Spreeuwen Sturnus vulgaris L. Ardea 35: 45-78.
[Den Ouden & Camphuysen, 1983]
Den Ouden, J.E. & C.J. Camphuysen, Meetpost Noordwijk 1978-1981, verslag nr. 2, Anatidae-
Scolopacidae, CvZ-verslag, Amsterdam.
[Den Ouden & Van der Ham, 1988]
Den Ouden, J.E. & N.F. van der Ham, Meetpost Noordwijk 1978-1981, verslag nr. 3, Stercorariidae
- Alcidae, CvZ-verslag, Amsterdam.
[Dirksen et al., 1995]
Dirksen, S., A.L. Spaans & J. van der Winden, Nachtelijke trek en vlieghoogtes van steltlopers
over de noordelijke havendam van IJmuiden, voorjaar 1995, Bureau Waardenburg, DLO-
Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek, Bureau Waardenburg rapport 95.26, Culemborg.
[Dirksen et al., 1996a]
Dirksen, S., A.L. Spaans & J. van der Winden, Nachtelijke trek en vlieghoogtes van steltlopers
in het voorjaar over de noordelijke havendam van IJmuiden, Sula 10:129-142.
[Dirksen et al., 1996b]
Dirksen, S., A.L. Spaans, J. van der Winden & L.M.J. van den Bergh, Vogelhinder door Windturbines,
Landelijk onderzoekprogramma, deel 2: nachtelijke vlieghoogtemetingen van duikeenden
in het IJsselmeergebied, Bureau Waardenburg rapport 96.18, DLO-Instituut voor Bos- en
Natuuronderzoek, Bureau Waardenburg bv; Wageningen, Culemborg.
[Edrén et al., 2004]
Edrén S.M.C., J. Teilmann, R. Dietz & J. Carstensen, Effect from the construction of Nysted
Offshore Wind Farm on seals in Rødsand seal sanctuary based on remote video monitoring,
Report request, Commissioned by ENERGI E2 A/S, National Environmental Research Institute,
31p.
[Eisma, 1981]
Eisma, D. Suspended matter as a carrier for pollutants in estuaries and the sea. In: R.A. Geyer,
Mar. Envir. Pollution, 2. Mixing and dumping, Elsevier Science Pub. Comp., Amsterdam.
[Elsam Engineering, 2005]
Elsam Engineering, Elsam offshore wind turbines - Annual status report for the environmental
monitoring programme, 1 January 2004 - 31 December 2004 (report available from:
www.hornsrev.dk).
[Elsam & ENERGI, 2004]
Elsam Enginering A/S & ENERGI E2 A/S, The Danish Offshore Wind Farm Demonstration Project:
Horns Rev and Nysted Offshore Wind Farm, Environmental impact assessment and monitoring,
Review Report 2003, september 2004.
[Elsam Engineering & Energi E2, 2005]
Elsam Engineering & Energi E2, Review Report 2004, The Danish offshore windfarm demonstration
project: Horns Rev and Nysted offshore windfarms environmental impact assessment
and monitoring, Report for the Environmental Group (report available from: www.hornsrev.dk).
[Eneco, 2007]
Eneco. Startnotitie Milieueffectrapportage inrichting Offshore Windpark Callantsoog-Noord, oktober
2007.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 331 van 354

Literatuurlijst
[Energie E2, 2003]
Energi E2, Investigations of birds during construction and operation of Nysted offshore windfarm
at Rødsand, Annual status report 2003 (report available from: www.hornsrev.dk).
[Evans, 1980]
Evans, P.G.H., Cetaceans in British waters, Mammal Review 10: 1-52.
[Everaert, 2003]
Everaert, J., Windturbines en vogels in Vlaanderen: voorlopige onderzoeksresultaten en aanbevelingen,
Oriolus 69: 145-155.
[Everaert et al., 2002]
Everaert, J., K. Devos & E. Kuiken, Windturbines en vogels in Vlaanderen, Voorlopige onderzoeksresultaten
en buitenlandse bevindingen, Instituut voor Natuurbehoud, Brussel.
[Everaert & Stienen, 2006]
Everaert, J. & E.W.M. Stienen 2006. Impact of wind turbines on birds in Zeebrugge (Belgium).
Significant effect on breeding tern colony due to collisions. Biodivers. Conserv., on line: DOI
10.1007/s10531-006-9082-1.
[Exo et al., 2002]
Exo, K.M., O. Hüppop & S. Garthe, Offshore-Windenergieanlagen und Vogelschutz, Seevögel,
Zeitschr, Verein Jordsand, Hamburg. 23: 83-95.
[EZ, 2004]
Ministerie van Economische Zaken. Connect 6000 MW. Den Haag, juli 2004.
[EZ, 2005]
Ministerie van Economische Zaken. Energierapport 2005; Nu voor later. Den Haag, Juli 2005.
[EZ, 2005a]
Ministerie van Economische Zaken. Connect II. Den Haag, november 2005.
[Fijn et al., 2007]
Fijn, R.C., K.L. Krijgsveld, H.A.M. Prinsen, W. Tijsen & S. Dirksen 2007. Effecten op zwanen en
ganzen van het ECN windturbine testpark in de Wieringermeer. Aanvaringsrisico’s en verstoring
van foeragerende vogels. Rapport 07-094. Bureau Waardenburg bv, Culemborg.
[Franse, 2005]
Franse, R., Effectiviteit van akoestische afschrikmiddelen (pingers)', Universiteit Leiden, Centrum
voor Milieuwetenschappen Leiden, juli 2005.
[Fugro, 2004]
Fugro. Seabed morphology and dynamics assessment and local scour evaluation, near-shore
windpark Dutch sector, North Sea. Report No. N4322/06, Issue 2.
[Garthe & Hüppop, 2004]
Garthe, S. & O. Hüppop, Scaling possible adverse effects of marine wind farms on seabirds:
developing and applying a vulnerability index. J. Appl. Ecol. 41: 724-734.
[Gertsmeier & Roming]
Gerstmeier, R. en T. Romig, s.a.. Zoetwatervissen van Europa. Tirion Uitgevers BV, Baarn, 368
pagina’s.
[Goodson, 1997]
Goodson, A.D., Studying the acoustic signals of the harbour porpoise, pp. 56-59 in: Evans,
P.G.H. (ed), European research on Cataceans 10. Proc, 10 th Annual Conference European Catecean
Society, Lisbon, Portugal, 11-13 March 1996.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 332 van 354

Literatuurlijst
[Grift et al., 2004]
Grift, R.E., I. Tulp, L. Clarke, U. Damm, A. McLay, S. Reeves, J. Vigneau & W. Weber 2004.
Assessment of the ecological effects of the Plaice Box. Report of the European Commission
Expert Working Group to evaluate the Shetland and Plaice Boxes. Brussels, 121p.
[Grontmij, 2003]
Grontmij Advies & Techniek. Inrichtings-milieueffectrapport Near Shore Windpark. Houten, 3
juni 2003.
[Grontmij, 2004]
Grontmij. Meldingsnotitie: windturbine V90 in plaats van NM92; toepassing erosiebescherming
en verschuiving aanlandingspunt elektriciteitskabels. Memonummer: 13/99052293/CD, december
2004.
[Gruber en Nehls, 2003]
Gruber, S. en G. Nehls, Charakterisierung des offshore Vogelzuges vor Sylt mittels schiffsgestützter
Radaruntersuchungen, Vogelkdl. Ber. Niedersachs. 35: 151-156.
[Guillemette et al., 1998]
Guillemette, M., J.K. Larsen en I. Clausager I., Impact assessment of an off-shore wind park on
sea ducks, NERI Tech. Rep. 227, National Environmental Research Institute, Denmark.
[Hammond et al., 2002]
Hammond, P.S., P. Berggren, H. Benke, D.L. Borchers, A. Collet, M.P. Heide- Jørgensen, S.
Heimlich, A.R. Hiby, M.F. Leopold en N. Øien, Abundance of harbour porpoise and other small
cetaceans in the North Sea and adjacent waters, J. Appl. Ecol. 39: 361-376.
[Hammond et al., 1995]
Hammond, P.S., H. Benke, P. Berggren, D.L. Borchers, S.T. Buckland, A. Collet, M.P. Heide-
Jørgensen, S. Heimlich-Boran, A.R. Hiby, M.F. Leopold en N. Øien, Distribution and abundance
of the harbour porpoise and other small cetaceans in the North Sea and adjacent waters, Life
92-2/UK/027, final report, Sea Mammal Research Unit, National Environment Research Council,
Cambridge.
[Harris et al., 2006]
Harris, M.P., D. Beare, R. Toresen, L. Nøttestad, M. Kloppmann, H. Dörner, K. Peach, D.R.A.
Rushton, J. Forster-Smith & S. Wanless 2006. A major increase in snake pipefish (Entelurus
aequoreus) in northern European seas since 2003: potential implications for seabird breeding
success. Mar. Biol. DOI 10.1007/s00227-006-0534-7.
[Hastings & Popper, 2005]
Hastings, M.C. & A.N. Popper 2005. Effects of sound on fish. Reort to the California Department
of Transportation. Jones and Stokes, Sacramento, CA.
http://www.dot.ca.gov/hq/env/bio/files/Effects_of_Sound_on_Fish23Aug05.pdf
[Hatakeyama et al., 1994]
Hatakeyama, Y., K. Ishii, T.Akamatsu, H. Soenda, T. Shimamura en T. Kojima, A review of
studies on attempts to reduce the entanglement of the Dall's porpoise, Phocoenoides dalli, in
the Japanese salmon gillnet fishery. Rep. Int. Whal. Comm. (Spec. Issue) 15: 549-563.
[Heessen et al., 1999]
Heessen, H.J.L., P.M. de Vries en H.C. Welleman, Ecosysteemdoelen Noordzee: Vissen, Rijksinstituut
voor Visserij Onderzoek (RIVO), IJmuiden, RIVO-Rapport CO60/99.
[Heessen, 1998]
Heessen, H.J.L., Gevolgen voor de zeevisserij van infrastructurele werken in de kustzone,
Symp. Productschap Vis, Den Haag, januari 1998.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 333 van 354

Literatuurlijst
[Henriksen et al., 2001]
Henriksen, O.D., R. Dietz en J. Teilmann, Does underwater noise from offshore wind farms potentially
affect seals and harbour porpoises? Poster presented at the 14th Biennial Conference
on the Biology of Marine Mammals, Vancouver, Canada, 28 November - 3 December 2001.
[Hoffman et al., 1997]
Hoffman, C.J.C.M. & H.J. Verheij. Scour Manual. A.A. Balkema Publications.
[Hoffmann et al., 2000]
Hoffmann, E., J. Astrup, F. Larsen, S. Munch-Petersen & J. Støttrup 2000. Effects of marine
windfarms on the distribution of fish, shellfish and marine mammals in the Horns Rev area.
Baggrundsrapport nr. 24.
[Holtmann et al., 1996]
Holtmann, S.E., A. Groenewold, K.H.M. Schrader, J. Asjes, J.A. Craeymeersch, G.C.A. Duineveld,
A.J. van Bostelen en J. van der Meer, Atlas of the zoobenthos of the Dutch Continental
Shelf, Ministry of transport, Public Works and Water Management, North Sea Directorate, Rijswijk,
pp 244.
[Holtmann et al., 1999]
Holtmann, S.E., G.C.A. Duineveld en M. Mulder, The macrobenthic fauna in the Dutch sector of
the North Sea in 1998 and a comparison with previous data, Nederlands Instituut voor Onderzoek
der Zee (NIOZ), NIOZ-Rapport 1999-5, Texel.
[Houbolt, 1968]
Houbolt, J.J.H.C. Recent sediments in the Southern Bight of the North Sea. Geologie en Mijnbouw
47, 245-273.
[Howerd, M. & C. Brown, 2004]
Howard, M. & C. Brown. Results of the electromagnetic investigations and assessments of marine
radar, communications and positioning systems undertaken at the North Hoyle wind farm
by QinetiQ and the Maritime and Coastguard Agency, 2004.
[Hunt et al., 1998]
Hunt W.G., R.E. Jackman, T.L. Hunt, D.E. Driscoll en L. Culp, A population Study of Golden
Eagles in the Altamont Pass Wind Resource Area: population trend analysis 1994-1997. Report
to National Renewable Energy Laboratory, Predatory Bird Research Group, University of California,
Santa Cruz.
[Hvidt et al., 2005]
Hvidt, C.B., L. Brünner & F.R. Knudsen 2005. Hydroacoustic Monitoring of Fish Communities in
Offshore Wind Farms, Annual Report 2004. Bio/Consult as in association with Carl Bro as.
[Hydrografisch Bureau, 1963]
Hydrografisch Bureau. Stroomatlas Nederland deel 1, 's Gravenhage.
[IALA, 2004]
International Association of Marine Aids to Navigation and Lighthouse Authorities. IALA Recommendation
O-117; The Marking of Offshore Wind Farms. Edition 2, December 2004.
[IDON, 2005]
Interdepartementale Directeurenoverleg Noordzee. Integraal Beheerplan Noordzee 2015, juli
2005.
[IMARES, 2007]
IMARES. Perspectieven voor mosselzaadinvang (MZI) in de Nederlandse kustwateren: Een
evaluatie van de proefperiode 2006-2007. Rapport C113/07, Den Helder, 10 december 2007.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 334 van 354

Literatuurlijst
[Jacobs, 1999].
Jacobs, M. Zee van vrijheid; een studie naar motieven voor kusttoerisme en vrijetijdservaringen
aan de kust. Landbouwuniversiteit, Werkgroep Recreatie en Toerisme, Wageningen, 1999.
[Jensen et al., 2004]
Jensen, H., P.S. Kristensen & E. Hoffmann 2004. Sandeels in the wind farm area at Horns
Reef: Final Report. Charlottenlund, Danish Institute for Fisheries Research.
[JNCC, 2004]
JNCC 2004. Guidelines for minimising acoustic disturbance to marine mammals from seismic
surveys. www.jncc.gov.uk/marine, 9p.
[Kahlert et al., 2004a]
Kahlert, J., I.K. Petersen, A.D. Fox, M. Desholm & I. Clausager, Investigations of birds during
construction and operation of Nysted offshore wind farm at Rødsand, Annual status report
2003, NERI report, Kalø.
[Kahlert et al., 2004b]
Kahlert, J., M. Desholm & I. Clausager, Investigations of migratory birds during operation of Nysted
offshore wind farm at Rødsand: preliminary analysis of data from spring 2004, NERI note,
Kalø.
[Kastelein, 2000]
Kastelein, R.A., Reducing bycatch of harbour porpoises in gillnet fisheries, Lezing Vereniging
voor Zoogdierkunde en Zoogdierbescherming, Groningen 28 september 2000.
[Keijl & Mostert, 1988]
Keijl, G.O. & K. Mostert K., Vorsttrek van Scholeksters Haematopus ostralegus langs de kust in
1987, Sula 2: 113-118.
[Klaassen et al., 2004]
Klaassen, M.,J.H. Beekman, J. Kontikorpi, R.J.W. Mulder & B.A. Nolet 2004. Migrating swans
profit from favourable changes in wind conditions at low altitude. J. Ornithol. 145: 142-151.
[Klinowska, 1985]
Klinowska, M., Cetacean live stranding sites relate to geomagnetic topography, Aquatic Mammals
11: 27-32.
[Klinowska, 1986]
Klinowska, M., The cetacean magnetic sense - evidence from strandings: 401-432, In: Bryden
M.M. & Harrison R.J. (eds), Research on dolphins, Oxford Univ. Press, Oxford.
[KNMI, 1999]
Koninklijk Nederland Meteorologisch Instituut, Maritiem Kennis Centrum. Op basis van ref. 23:
dertig jaar waarnemingen van 1910 t/m 1939.
[Koninklijke Marine, 2008]
Koninklijke Marine, Dienst der Hydrografie. Officiële zeekaart voor kust- en binnenwateren,
1801 Noordzeekust De Panne tot Den Helder.
[Korevaar, 1987]
Korevaar, C.G. Climatological data of the Netherlands lightvessels over the period 1949-1980.
KNMI-rapport WR 87-9, 1987.
[Korevaar, 1990]
Korevaar, C.G. North Sea Climate; Based on observations from ships and light vessels. KNMI.
[Koschinski et al., 2003]
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 335 van 354

Literatuurlijst
Koschinski, S., B.M. Culik, O. D. Henriksen, N. Tregenza, G. Ellis, C. Jansen, G. Kathe 2003.
Behavioural reactions of free-ranging porpoises and seals to the noise of a simulated 2 MW
windpower generator. Mar Ecol Prog Ser Vol. 265: 263–273, 2003.
[Krijgsveld et al., in prep.]
Krijgsveld, K.L. K. Akershoek, F. Schenk, F. Dijk, H. Schekkerman & S. Dirksen, Collision risks
of birds with modern large windturbines.
[Kyoto, 1997]
Kyoto protocol to the United Nations framework convention on climate change, 11 december
1997.
[Larson, 1994]
Larsson, A.K., The environmental impact from an offshore plant, Wind Engineering 18: 213-218.
[Lavaleye, 2000]
Lavaleye, M.S.S. 2000. Karakteristieke macrobenthos levensgemeenschappen van het NCP &
Trendanalyse van de macrobenthos diversiteit van de Oestergronden en het Friese Front
(1991-1998). Rapport Ecosysteemdoelen Noordzee, NIOZ-Rapport 2000-9.
[Lavaleye et al., 2000]
Lavaleye, M.S.S., H.J. Lindeboom en M.J.M. Bergman, 2000. Macrobenthos van het NCP.
Rapport Ecosysteendoelen Noordzee. Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ),
Texel. NIOZ-Rapport 2000-4.
[Leeuwis et al., 1997]
Leeuwis, R.J., I. de Vries, H.C. Busschbach, M. de Kluijver & G.W.N.M. van Moorsel, 1997.
Kunstriffen in Nederland. Bureau Waardenburg, Culemborg.
[Lensink, 1996]
Lensink, R., 33 Koperwieken ZW 4, vogeltrek in het binnenland, Wetenschappelijke Mededeling
KNNV nr. 217, KNNV, Utrecht.
[Lensink et al., 1999]
Lensink, R., C.J. Camphuysen, D.A. Jonkers, M.F. Leopold, H. Schekkerman & S. Dirksen,
Falls of migrant birds, an analysis of current knowledge, Rapport 99.55, Bureau Waardenburg
bv, Culemborg, 117p.
[Lensink & Kwak, 1985]
Lensink, R. & R. Kwak, Vogeltrek over Arnhem in 1983 met een samenvatting over 1981-83 en
methodieken voor het bewerken van trektelmateriaal, dl. 1 & 2, Rapport, VWG Arnhem e.o.,
Arnhem.
[Lensink & Van der Winden, 1997]
Lensink, R. & J. van der Winden, Trek van niet-zeevogels langs en over de Noordzee: een verkenning,
Rapport nr. 97.023, Bureau Waardenburg bv, Culemborg.
[Leopold, 1996]
Leopold, M.F., Spisula subtruncata als voedselbron voor zee-eenden in Nederland, BEON rapport
96-2.
[Leopold, 2004]
Leopold, M.F. 2004. Grote groepen tuimelaars voor de kust van Noord-Holland en in de westelijke
Waddenzee. Nieuwsbrief NZG 5(3): 6-7.
[Leopold et al., 1997]
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 336 van 354

Literatuurlijst
Leopold M.F., B. van der Werf, E.H. Ries & P.J.H. Reijnders, The importance of the North Sea
for winter dispersal of harbour seals Phoca vitulina from the Wadden Sea, Biol. Conserv. 81:
97-102.
[Leopold et al., 2004]
Leopold, M.F., C.J. Camphuysen, S.M.J. van Lieshout, C.J.F. ter Braak, E.M. Dijkman. Baseline
studies North Sea Wind Farms: Lot 5 Marine Birds in and around the future site Nearshore
Windfarm (NSW) and Q7, Wageningen, Alterra, Alterra Report 1048.
[Leopold, 2005]
Leopold, M.F. 2005. Geringde grote jagers in Nederland. Nieuwsbrief NZG 7(1): 6-7.
[Leopold et al., 2006]
Leopold M.F., E.M. Dijkman, G. Gonzalez-Mirelis & C. Berrevoets, Marine protected areas in
the Dutch sector of the North, Sea: a bird's eye view. Rapport aan LNN, in druk.
[Leopold & Baptist, 2007]
Leopold M.F. & M.J. Baptist M.J. 2007. De effecten van onderwaterzandsuppleties op het habitat
van de Kustzee, Spisula en enkele beschermde soorten zeevogels. Wageningen IMARES
rapport C014/07, 62p.
[Leopold & Camphuysen, 2006]
Leopold M.F. & C.J. Camphuysen 2006. Bruinvisstrandingen in Nederland in 2006. Achtergronden,
leeftijdsverdeling, sexratio, voedselkeuze en mogelijke oorzaken. Wageningen IMARES
Rapport C083/06; NIOZ rapport 2006-5.
[Leopold & Camphuysen, 2007]
Leopold, M.F. & C.J. Camphuysen 2007. Did the pile driving during the construction of the Offshore
Wind Farm Egmond aan Zee, the Netherlands, impact local seabirds? Rapport Wageningen
IMARES Nr. C062/07 - NoordzeeWind Rapport OWEZ_R_221_Tc_20070525 aan Nuon
Energy Sourcing.
[Leopold & Van Damme , 2003]
Leopold M.F. & C.J.G. van Damme, Great Cormorants Phalacrocorax carbo and polychaetes:
can worms sometimes be a major prey of a piscivorous seabird?, Marine Ornithology 31: 75-79.
[Lindeboom, 2005]
Lindeboom, H.J. 2005. Comparison of effects of fishing with effects of natural events and nonfishing
anthropogenic impacts on benthic habitats. American Fisheries Society Symposium 41:
609-617.
[Lindeboom et al., 2005]
Lindeboom, H., J. Geurts van Kessel & L. Berkenbosch, Gebieden met bijzondere ecologische
waarden op het Nederlands Continentaal Plat, RIKZ-rapport 2005.008; Alterra-rapport nr. 1109,
april 2005.
[Lloyd et al., 1991]
Lloyd, C., M.L. Tasker & K. Partridge 1991. The status of seabirds in Britain and Ireland. T. &
A.D. Poyser, London.
[LNV, 1999]
Ministerie van Landbouw, Natuur en Visserij, Ecosysteemdoelen Noordzee.
[LNV, 2004]
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Ruimte voor een zilte oogst: Naar een
omslag in de Nederlandse schelpdiercultuur. Beleidsbesluit Schelpdiervisserij 2005-2020. Den
Haag, 1 oktober 2004.
[LNV, 2008]
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 337 van 354

Literatuurlijst
Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Aanbieding evaluatie rapport MZI's: Perspectieven
voor Mosselzaadinvang (MZI) in de Nederlandse Kustwateren. Kenmerk: Viss.
2008/915, 20 februari 2008.
[Lorenz et al., 1991]
Lorenz, G.K., W. Groenewoud, F. Schokking, M.W. van den Berg, J. Wiersma, F.J.J. Brouwer &
S. Jelgersma. Heden en verleden - Nederland naar beneden, Interim-rapport over het onderzoek
naar bodembeweging in Nederland. RWS/RGD, Delft/Haarlem/Rijswijk.
[LWVT & SOVON, 2002]
LWVT (Landelijke Werkgroep Vogeltrektellen) & SOVON 2002, Vogeltrek over Nederland 1976-
1993, Schuyt & Co, Haarlem.
[Macleod et al., 2007]
Macleod, C.D., M.B. Santos, R.J. Reid, B.E. Scott & G.J. Pierce 2007. Linking sandeel consumption
and the likelihood of starvation in harbour porpoises in the Scottish North Sea: could
climate change mean more starving porpoises?. Biol. Lett. online: doi:10.1098/rsbl.2006.0588.
[Madsen et al., 2006]
Madsen, P.T., M. Wahlberg, J. Tougaard & P. Tyack 2006. Wind turbine underwater noise and
marine mammals: implications of current knowledge and data needs. Mar. Ecol. Prog. Ser. 309:
279-295.
[Matthiopoulos et al., 2004]
Matthiopoulos, J., B.J. McConnell, C. Duck & M.A. Fedak, Using satellite telemetry and aerial
counts to estimate space use by grey seals around the British Isles. J. Appl. Ecol. 41: 476-491.
[McConnell et al., 1994]
McConnell, B.J., M.A. Fedak, P. Lovell & P.S. Hammond 1994. The movements and foraging
behaviour of grey seals in the North Sea. In: P.S. Hammond & M.A. Fedak (eds). Final Report
to the Ministry of Agriculture, Fisheries and Food, contract MF0503, SMRU & NERC, Cambridge:
88-148.
[McConnell et al., 1999]
McConnell, B.J., M.A. Fedak, P. Lovell & P.S. Hammond 1999. Movements and foraging areas
of Grey seals in the North Sea. J. Appl. Ecol. 36: 573-590.
[Mitchell et al. 2004]
Mitchell, P.I., S.F. Newton, N. Ratcliffe & T.E. Dunn, 2004. Seabird populations of Britain and
Ireland. Results of the Seabird 2000 census (1998-2002). T & AD Poyser, London, 511p.
[Musters et al., 1991]
Musters, C.J.M., G.J.C. van Zuylen & W.J. ter Keurs, Vogels en windturbines bij de Kreekraksluizen,
Rapport vakgroep Biologie, Rijksuniversiteit Leiden, Leiden.
[Nedwell et al., 2003]
Nedwell, J., A. Turnpenny, J. Langworthy & B. Edwards, 2003. Measurments of underwater noise
during piling at the Red Funnel Terminal, Southampton, and observations of its effect on caged
fish. Referentienummer: 558 R 0207.
[Nedwell et al., 2004]
Nedwell, J.R., B. Edwards, A.W.H. Turnpenny & J. Gordon 2004. Fish and Marine Mammal Audiograms:
A summary of available information. Subacoustech Report ref: 534R0214
[Niessen & Schüttenhelm, 1986]
Niessen, A.C.H.M. & R.T.E. Schüttenhelm, Oppervlaktedelfstoffen (Noordzee), 1:1.000.000,
Rijks Geologische Dienst, Haarlem.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 338 van 354

Literatuurlijst
[North Sea Bird Club, 2005]
North Sea Bird Club, 2005. Recent Reports May to September 2005. The Fulmar, Bulletin of the
North Sea Bird Club 109: 6.
[Novem, 1997]
Novem, Haalbaarheidstudie Demonstratieproject Near Shore Windpark, Amsterdam.
[Novem, 1999]
Novem, Akoestisch onderzoek, Onderwatermetingen windmolenpark Irene Vorrink,
GO795.FD/R001/GCDD/JER.
[NWEA, 2006]
Nederlandse Wind Energie Associatie. Zin tegen onzin over windenergie; Feiten en voordelen,
tegenover fabels en vooroordelen, vergelijkingen tussen windenergie en conventionele bronnen,
verzameld door de Nederlandse Wind Energie Associatie, april 2006.
[Olsen, 1883]
Olsen, O.T., 1883. The Piscatorial Atlas of the North Sea. English and St. George's Channels.
Taylor & Francis, London.
[Osinga, 2005]
Osinga, N. 2005. Monitoring of cetaceans in the North Sea, the RIKZ aerial surveys and the
Stena Line ferry surveys. Masters thesis, Institute of Environmental Sciences Leiden University
(CML), 40p.
[Ouwehand et al., 2005]
Ouwehand J., M.F. Leopold & C.J. Camphuysen. A comparative study of the diet of Guillemots
Uria aalge and Razorbills Alca torda killed during the Tricolor oil incident in the south-eastern
North Sea in January 2003. Atlantic Seabirds (special issue) 6: 147-166.
[Perdon & Goudswaard, 2006]
Perdon, K.J. & P.C. Goudswaard 2006. De Amerikaanse zwaardschede, Ensis directus, en de
Halfgeknotte Strandschelp, Spisula subtruncata, in de Nederlandse kustwateren in 2006. IMA-
RES rapport C078/06, 21p.
[Perrow et al., 2006]
Perrow, M., E.R. Skeate, P. Lines, D. Brown & M.L. Tomlinson 2006. Radio telemetry as a tool
for impact assessment of wind farms: the case of Little Terns Sterna albifrons at Scroby Sands,
Norfolk, UK. Ibis 148: 57-75.
[Petersen & Fox, 2007]
Petersen, I.K. & A.D. Fox 2007. Changes in bird habitat utilisation around the Horns Rev 1 offshore
wind farm, with particular reference on Common Scoter. NERI Report, 36p.
[Philippart, 1998]
Philippart, C.J.M., 1998. Long-term impact of bottom fisheries on several bycatch species of
demersal fish and benthic invertebrates in the southeastern North Sea. ICES Journal of Marine
Science 55:342-352.
[Pingree & Griffiths, 1979]
Pingree, R.D. & D.K. Griffiths. Sand transport paths around the British Isles resulting from M2
and M4 tidal interactions. Journal of the Marine Biological Association of the United Kingdom
59, 497-513.
[Platteeuw, 1987]
Platteeuw, M., Trekbewegingen van Kokmeeuwen Larus ridibundus langs de Noordzeekust:
oorzaken en achtergronden, Sula 1: 29-37.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 339 van 354

Literatuurlijst
[Platteeuw, 1990]
Platteeuw, M., Zwarte zee-eenden Melanitta nigra snijden Nederlandse kust af, Sula 4: 70-74.
[Platteeuw et al., 1985]
Platteeuw, M., N.F. van der Ham & C.J. Camphuysen, K7-FA-1, K8-FA-1, Zeevogelobservaties
winter 1984/85.
[Platteeuw et al., 1994]
Platteeuw, M., N.F. van der Ham & J.E. den Ouden, Zeetrektellingen in Nederland in de jaren
tachtig, Sula 8 (1/2, special issue): 1-203.
[Rademakers et al., 2002]
Rademakers, L., H. Braam, H. Brinkman, K. Ham, F. Verheij, H. Cleijne & L. Folkerts. Handboek
Risicozonering Windturbines, versie 1.1. ECN, NRG, TNO-MEP, KEMA, Ecofys, juli 2002.
[Read, 1997]
Read, A.J., Through the looking glass: the behaviour of harbour porpoises in relation to the entaglement
in gill nets, in: European research on Cateceans 11 Proc. 11 th Annual Conference
European Catecean Society, Stralsund, Ger-many, 11-12 March 1997.
[Reid et al., 2003]
Reid, J.B., P.G.H. Evans & S.P. Northridge, Atlas of cetacean distribution in north-west European
waters, JNCC, Peterborough, 76p.
[Reijnders et al., 1995]
Reijnders, P.J.H., M.F. Leopold, C.J. Camphuysen, H.J.L. Heessen & R.A. Kastelein, Status of
the harbour porpoise Phocoena phocoena in Dutch waters and state of related research in The
Netherlands: an overview, IWC-Sci Ctee SC/47/SM41: 1-7.
[Reijnders & Brasseur, 2003]
Reijnders, P. & S. Brasseur 2003. Vreemde snuiten aan de Nederlandse kust. Zoogdier 14(4):
5-10.
[Richardson, 1978]
Richardson, W.J., Timing and amount of bird migration in relation to weather: a review, Oikos
30: 224-272.
[Richardson et al., 1995]
Richardson, W.J., C.R. Greene, C.I. Malme & D.H. Thomson, Marine mammals and noise, Academic
Press, Londen.
[Rieu et al., 2005]
Rieu, R., S. van Heteren, A.J.F. van der Spek & P.L. de Boer. Development and preservation of
a mid-Holocene tidal-channel network offshore the western Netherlands. Journal of Sedimentary
Research 75.
[Rijnsdorp et al., 1995]
Rijnsdorp, A.D., P.I. van Leeuwen & B. Vingerhoed, Variation in abundance and distribution of
demersal fish species in the coastal zone of the southeastern North Sea between 1980 and
1993, deel 3 (pp 20) in: Wintermans, G., N. Dankers, H. van der Veer, A.D. Rijnsdorp, P.I. van
Leeuwen & B. Vingerhoed, Habitatkarakteristieken van de Nederlandse kustzone, BEON rapp.
95-12.
[RIKZ, 1997]
Rijksinstituut voor Kust en Zee. Landen op zee, Kwalitatieve beschrijving van de morfologische
en ecologische effecten van een vliegveld in de Noordzee, deel 1. Rapport RIKZ-97.047.
[RIVO, 2000]
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 340 van 354

Literatuurlijst
Nederlands Instituut voor Visserijonderzoek. Effecten offshore windmolenpark op visserij. RIVO
Rapport C032/00, 13 september 2000.
[Rodkin & Reyff, 2004]
Rodkin, R.B. & J.A. Reyff, 2004. Underwater sound pressures from marine pile driving. Acoust.
Soc. Am. 116: 2648.
[Roelvink et al., 2001]
Roelvink, D., T. van der Kaaij & B.G. Ruessink. Calibration and verification of large-scale 2D/3D
flow models - phase 1. MARE Marine Ecology and Morphology Sub-product 2, WL-report
Z3029.11.
[RSPB, 2006]
Royal Society for the Protection of Birds, Fears of eagle injury from windfarm.
http://science.monstersandcritics.com/news/article_1089962.php/Fears_of_eagle_injury_from_
wind_farm;
http://www.rspb.org.uk/action/eagledeaths.asp
[Santos, 1998]
Santos, M.B., 1998. Feeding ecology of Harbour Porpoises, Common and Bottlenose Dolphins
and Sperm Whales in the North East Atlantic. PhD thesis, Univ. Aberdeen, 284 pp + figs & tables.
[Santos & Pierce, 2003]
Santos M.B. & G.J. Pierce, The diet of harbour porpoise (Phocoena phocoena) in the Northeast
Atlantic, Oceanography and Marine Biology: An Annual Review 41: 355-390.
[Schüttenhelm, 2002]
Schüttenhelm, R.T.E. Grain-size variability and crest stability of a North Sea sand wave in space
and time. Rept. NITG 02-219-B, 52 p. + appendices.
[Schwemmer & Garthe, 2006]
Schwemmer, P & S. Garthe 2006. Sea ducks and impacts of ship traffic in the Baltic Sea. J.
Ornithol. 147 suppl.: 249.
[Seebregts & Volkers, 2005]
Seebregts, A.J., C.H. Volkers. Monitoring Nederlandse elektriciteitscentrales 2000-2004. ECNrapport:
ECN-C-05-090, november 2005.
[Shell, 2001]
Shell Global Solutions. Metocean conditions for the Egmond wind farm development; Preliminary
design criteria and operating statistics offshore Egmond aan Zee. Netherlands, March
2001.
[Sips & Waardenburg, 1989]
Sips, H.J.J. & H.W. Waardenburg, 1989. The macrobenthic community of gravel deposits in the
Dutch part of the North Sea (Klaverbank): ecological impact of gravel extraction. Bureau Waardenburg,
Culemborg, 34p.
[Skov et al., 2007]
Skov, H., J. Durinck, M.F. Leopold & M.L. Tasker 2007. A quantitative method for evaluating the
importance of marine areas for conservation of birds. Biological Conservation 136: 362-371.
[Smit et al., 1998]
Smit, M.J., I. Borup, J.M. Lourens & P. van Vessem, Landen op zee 2, Veranderingen in het
water- en kustsysteem door het aanleggen van een vliegveld in zee in de zoekruimten Maasvlakte
en Noordzee, Rapport RIKZ 98.025.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 341 van 354

Literatuurlijst
[Smit et al., 1998]
Smit, M.J., I. Borup, J.M. Lourens & P. van Vessem, Landen op zee 2, Veranderingen in het
water- en kustsysteem door het aanleggen van een vliegveld in zee in de zoekruimten Maasvlakte
en Noordzee, Rapport RIKZ 98.025.
[Spaans et al., 1998a]
Spaans, A.L., J. van der Winden, R. Lensink, L.M.J. van den Bergh & S. Dirksen, Vogelhinder
door windturbines, Landelijk onderzoekprogramma, deel 4: nachtelijke vliegbewegingen en
vlieghoogtes langs de Afsluitdijk, Bureau Waardenburg rapport 98.015, Bureau Waardenburg,
Culemborg/Instituut voor Bos- en Natuur¬onderzoek (IBN-DLO), Wageningen.
[Spaans et al., 1998b]
Spaans, A.L., J. van der Winden, R. Lensink, L.M.J. van den Bergh & S. Dirksen, Vogelhinder
door windturbines, Landelijk onderzoekprogramma, deel 5: nachtelijke vliegpatronen en vlieghoogtes
van getijdentrek langs de Friese waddenkust, Bureau Waardenburg rapport 98.066,
Bureau Waardenburg, Culemborg/Instituut voor Bos- en Natuur¬onderzoek (IBN-DLO), Wageningen.
[Staatsblad 410, 2007]
Staatsblad van het Koninkrijk der Nederlanden. Besluit van 16 oktober 2007, houdende regels
inzake de verstrekking van subsidies ten behoeve van de productie van hernieuwbare elektriciteit,
hernieuwbaar gas en elektriciteit opgewekt door middel van warmtekrachtkoppeling (Besluit
stimulering duurzame energieproductie). Besluit 410, jaargang 2007.
[Still et al., 1995]
Still, D., B. Little & S. Lawrence, The effect of wind turbines on the bird population at Blyth, ET-
SU, Haugh Lane Industrial Estate, Hexham.
[Stutterheim, 1999]
Stuttenheim, S., Balanceren met baggerspecie, een nieuwe loslocatie op de Noordzee voor licht
verontreinigde baggerspecie uit de Rijnmond, Zoutkrant 1999 (3) 5-6.
[Strucker et al., 2006]
Strucker, R.C.W., F.A. Arts, S. Lilipaly, C.M. Berrevoets & P.L. Meininger 2006. Watervogels en
zeezoogdieren in de Zoute Delta 2004/2005. Rapport RIKZ/2006.003, Rijksinstituut voor Kust
en Zee, Middelburg, 102p.
[Suijlen & Duin, 2001]
Suijlen, J.M. and R.N.M. Duin. Variability of near-surface total suspended matter concentration
in the Dutch Coastal Zone. Rijkswaterstaat, RIKZ, Report RIKZ/OS/2001.150X: 33 p. + appendix.
[Sundberg & Söderman, 1999]
Sundberg, J. & M. Söderman, Windpower and Grey Seals: An impact assesment of potential
effects by sea-based windpower plants on a local seal population. Anceps Ecologidata & Department
of Animal Ecology, Uppsala Uni-versity, Sweden.
[Tasker et al., 1984]
Tasker, M.L., P.H. Jones, T.J. Dixon & B.F. Blake, Counting seabirds at sea from ships: a review
of methods employed and a suggestion for a standardized approach, Auk 101: 567-577.
[Ten Hallers-Tjabbes et al., 2003]
Ten Hallers-Tjabbes C.C., J.W. Wegener, A.G.M. van Hattum, J.F. Kemp, E. ten Hallers, T.J.
Reitsema & J.P. Boon 2003. Imposex and organotin concentrations in Buccinum undatum and
Neptunea antiqua from the North Sea: relationship to shipping density and hydrographical conditions.
Marine Environmental Research 55: 203-233.
[Ter Hofstede et al., 2005]
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 342 van 354

Literatuurlijst
Hofstede, R. ter, H.J.L. Heessen & N. Daan 2005. Systeembeschrijving Noordzee: Natuurwaardenkaarten
vis. RIVO Rapport C090/05.
[Thomsen et al., 2004]
Thomsen, F., V. Brock & W. Piper, Fachgutachten Meeressäuger, Untersuchungsgebiet: ENO-
VA offshore Windpark RIFFGAT für ENOVA Energieanlagen GmbH, Betrachtungszeitraum: Juli
2002 - Juli 2003, Biola, Hamburg, 112p.
[Thomsen et al., 2006]
Thomsen, F., M. Laczny & W. Piper, 2006. A recovery of harbour porpoise (Phocoena phocoena)
in the southern North Sea? A case study off Eastern Frisia, Germany. Helgol. Mar. Res.
DOI 10.1007/s10152-006-0021-z.
[TNO, 2003]
TNO. Radaronderzoek Noordzeewind, Near Shore Windpark. 2003.
[Tougaard et al., 2005]
Tougaard, S., K. Abt, S. Brasseur, P.U. Siebert & M. Stede, 2005. The Harbour Seal Population
in The Wadden Sea - Aerial Surveys in 2005. Trilateral Seal Expert Group (TSEG), Wadden
Sea Newsletter 2005-1 (Vol. 31).
[TSEG, 2006]
TSEG (Trilateral Seal Expert Group): P.J.H. Reijnders, S.M.J.M. Brasseur, K.F. Abt, U. Siebert,
M. Stede & S. Tougaard 2006. Aerial Surveys of Harbour and Grey Seals in the Wadden Sea in
2006. Wadden Sea Newsletter 2006 (1): 9-11.
[Tucker, 1996]
Tucker, V.A., A mathematical model of bird collisions with wind turbine rotors, Journal of Solar
Energy Engineering 118: 253-262.
[Tulp et al., 1999]
Tulp, I., H. Schekkerman, J.K. Larsen, J. van der Winden, R.J.W. van de Haterd, P. van Horssen,
S. Dirksen & A.L. Spaans, Nocturnal flight activity of sea ducks near the windfarm Tunø
Knob in the Kattegat, Bureau Waardenburg bv, Institute for Forestry and Nature Research (IBN-
DLO) and National Environmental Research Institute (NERI), Bureau Waardenburg report
99.64, Culemborg.
[Tweede Kamer, 2004]
Tweede Kamer. Tweede Partiële herziening Landelijke Beleidsnota Schelpenwinning. Vergaderjaar
2004-2005, 29.841, nr. 2
[Tweede Kamer, 2007]
Tweede Kamer. Aanwijzing Natura2000-gebieden Noordzee. Kenmerk: DN.2006/3363, 22 januari
2007.
[Van Alphen, 1986]
Van Alphen, J.S.L.J., A mud balance for Belgian-Dutch coastal waters between 1969 and 1986,
Netherlands Journal of Sea Research 25, 19-30.
[Van Alphen & Damoiseaux, 1989]
Van Alphen, J.S.L.J. & M.A. Damoiseaux. A geomorphological map of the Dutch shoreface and
adjacent part of the continental shelf. Geologie en Mijnbouw 68: 433-443.
[Van Dalfsen, 1998]
Van Dalfsen, J.A., RIACON 2, Long term effects of subaqueous sand extraction North of the
island of Terschelling, Rijksinstituut voor Kust en Zee (RIKZ), Report RIKZ-98.034.
[Van Dalfsen & Essink, 1996]
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 343 van 354

Literatuurlijst
Van Dalfsen, J.A. & K. Essink, Risk analyses of coastal nourishment techniques (RIACON),
Rijkswaterstaat, Rijksinstituut voor Kust en Zee (RIKZ), Report RIKZ-97.022.
[Van de Laar, 2001]
Van de Laar, F.J.T. 2001. Desoriëntatie van vogels door gaswinlokaties op de Noordzee. Rapport
NAM en SBNO, Assen/Amsterdam.
Van den Berg & Bosman, 1999]
Van den Berg A.B & Bosman C.A.W. 1999. Avifauna van Nederland I - Zeldzame vogels van
Nederland, met vermelding van alle soorten. KNNV, Utrecht, 397p.
[Van der Meij & Camphuysen, 2006]
Van der Meij, S.E.T. & C.J. Camphuysen 2006. Distribution and diversity of whales and dolphins
(Cetacea) in the Southern North Sea: 1970-2005. Lutra 49: 3-28.
[Van der Winden et al., 1996]
Van der Winden, J., S. Dirksen S., L.M.J. van den Bergh & A.L. Spaans, Nachtelijke vliegbewegingen
van duikeenden bij het Windpark Lely in het IJsselmeer, Bureau Waardenburg rapport
95.052, Bureau Waardenburg, DLO-Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek, Culemborg, Wageningen.
[Van der Winden et al., 1997]
Van der Winden, J., G.W.N.M. van Moorsel & S. Dirksen, Bureau Waardenburg, Near shore
windenergie, voorstudie locatieselectie, deelstudie ecologie (rapport nr. 97.015), Culemborg/Wageningen.
[Van der Winden et al., 1999]
Van der Winden, J., A.L. Spaans, I. Tulp, B. Verboom, R. Lensink, D.A. Jonkers & S. Dirksen,
Deelstudie Ornithologie MER Interprovinciaal windark Afsluitdijk, Bureau Waardenburg rapport
99.002, Bureau Waardenburg/DLO-Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek, Culemborg/Wageningen.
[Van der Winden & Lensink, 1997]
Winden, J. van der & R. Lensink, Trek van niet-zeevogels langs en over de Noordzee: een verkenning.
Rapport 97.023. Bureau Waardenburg, Culemborg.
[Van Dobben, 1953]
Van Dobben, W.H., Migration in the Netherlands, Ibis 95: 214-234.
[Van Gasteren, 1986]
Van Gasteren, H., De trek van de Kievit over Nederland, Rapport, Koninklijke Luchtmacht, Den
Haag.
[Van Gasteren et al., 2002]
Van Gasteren, H., J. van Belle & L.S. Buurma, Kwantificering van vogelbewegingen langs de
kust bij IJmuiden: een radarstudie, Rapport Koninklijke Luchtmacht, Den Haag.
[Van Malde, 1996]
Van Malde, J. Historical extraordinary water movements in the North Sea area. Mededelingen
Rijks Geologische Dienst 57, p 27-39.
[Van Moorsel, 1994]
Van Moorsel, G.W.N.M., Bureau Waardenburg, Monitoring kunstriffen Noordzee 1993 (rapp. nr.
94.05), Culemborg.
[Van Moorsel, 2003]
Moorsel, G.W.N.M. van, 2003. Ecologie van de Klaverbank, Biota Survey 2002. Ecosub, Doorn,
154p.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 344 van 354

Literatuurlijst
[Van Moorsel et al., 1991]
Van Moorsel, G.W.N.M., H.W. Waardenburg & J. van der Horst, Bureau Waardenburg, Het leven
op en rond scheepswrakken en andere substraten in de Noordzee (1986 t/m 1990) - een
synthese -, Culemborg (rapp. nr. 91.19).
[Van Moorsel & Munts, 1995]
Van Moorsel, G.W.N.M. & R. Munts, Bureau Waardenburg, Effecten van zandoverslag met de
''Punaise II" op sediment en macrobenthos, Onderzoek in kader van strandsuppletie bij Bloemendaal-Zandvoort
1993 t/m 1995 (rapp. nr. 95.47), Culemborg.
[Van Rijn, 1994]
Rijn, L.C. van. Dynamics of the closed coastal system of Holland. Delft Hydraulics report H2129,
Project Kustgenese, 93 p.
[Van Rijn, 1995]
Van Rijn, L.C., Sandbudget and coastline changes of the central coast of Holland between Den
Helder and Hoek van Holland, period 1964-2040, Kustgenese rapport H2129.
[Van Scheppingen & Groenewold, 1990]
Van Scheppingen, Y. & A. Groenewold, De ruimtelijke verspreiding van het benthos in de zuidelijke
Noordzee, de Nederlandse kustzone overzicht 1988-1989, Rijkswaterstaat Directie Noordzee/Dienst
getijdenwateren, MILZON-BENTHOS rapport 90-03.
[Van Swelm, 1988]
Van Swelm, N., Vogels en de multi-windturbine op de Maasvlakte (1987), Rapport PPD Zuid-
Holland, Den Haag.
[Veen, 1977]
Veen J. 1977. Functional and causal aspects of nest distribution in colonies of the Sandwich
Tern (Sterna s. sandvicensis). Behaviour Suppl. XX: 193 pp.
[Verboom, 1991]
Verboom, W.C., Possible disturbance of marine mammal hearing perception by human made
noises, preparatory study, TNO-rep. TPD-HAG-RPT-91-110, pp 39.
[Verboom, 2005a]
Verboom W.C., Bulderen windmolens de bruinvis weg?, Nieuwsbrief Nederlandse Zeevogelgroep
6(3): 12.
[Verboom, 2005b]
Verboom W.C., Mensen berokkenen waterdieren gehoorschade, De Water juli 2005: 7-8.
[Vestas, 2005]
Vestas Wind Systems A/S. Life cycle assessment of offshore and onshore sited wind power
plants based on Vestas V90-3 MW turbines. Denmark, 29-03-2005.
[Vries, de et al., 2005]
De Vries, H.J., A.J. Seebregts, M. Verrips (CPB) & M. Lijesen (CPB). Windenergie op de
Noordzee; Een maatschappelijke kosten-batenanalyse. ECN-rapport: ECN-RX--05-160.
[V&W, 1990]
Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Kustverdediging na 1990; beleidskeuze voor de kustlijnzorg.
Tweede Kamer 1989-1990, 21.136, Den Haag, 1990.
[V&W, 1998]
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 345 van 354

Literatuurlijst
Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Zichtbaarheid landaanwinning, Meteo Consult, in opdracht
van Samenwerkingsverband Maasvlakte 2 Varianten Werkgroep Landschap. November
1998.
[V&W, 1998a]
Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat, Interactie zeegebonden
gebruik, in opdracht van: Toekomstige Nationale Luchtvaart Infrastructuur (TNLI).
[V&W, 1999]
Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Directoraat-generaal Rijkswaterstaat, Rijksinstituut voor
kust en zee. Getijtafels voor Nederland, 1999.
[V&W, 1999]
Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Nota 'Toekomst van de Nederlandse Luchthaven'.
[V&W, 2000]
Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Graadmeters voor de Noordzee, Rapport RIKZ-
2000.022, 17 april 2000.
[V&W, 2000]
Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Derde kustnota; Traditie, Trends en Toekomst. Den
Haag, december 2000.
[V&W, 2004]
Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Beleidsregels inzake toepassing Wet beheer rijkswaterstaatswerken
op installaties in de exclusieve economische zone. Nr. HDJZ/BIM/2004-2986, 21
december 2004.
[V&W, 2004a]
Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat, Directie Noordzee.
Richtlijnen voor het ontwikkelen van een vergunbare kabelroute, 29 november 2004.
[V&W, 2004b]
Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat, Directie Noordzee.
Tweede Regionaal Ontgrondingenplan Noordzee. Januari 2004.
[V&W, 2007]
Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Rijkswaterstaat Noordzee. Windturbineparken; gepubliceerde
startnotities; situatie op 29 oktober 2007.
[V&W, 2008]
Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat, Rijkswaterstaat
Noordzee. Richtlijnen inzake de inhoud van de milieueffectrapporten m.b.t. de offshore windturbineparken
Schaar, Callantsoog-Oost, Callantsoog-Noord, Callantsoog-West, Callantsoog-Zuid,
Q7-West en Q10. 25 februari 2008.
[VROM, 1999]
Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. Uitvoeringsnota Klimaatbeleid,
1999.
[VROM, 2005]
Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. Evaluatienota Klimaatbeleid;
Onderweg naar Kyoto; Een evaluatie van het Nederlandse klimaatbeleid gericht op realisering
van de verplichtingen in het protocol van Kyoto, oktober 2005.
[VROM et al., 2005]
Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, Ministerie van Landbouw,
Natuur en Voedselkwaliteit, Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Ministerie van Econo-
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 346 van 354

Literatuurlijst
mische Zaken. Nota Ruimte; Ruimte voor ontwikkeling; Deel 4: tekst na parlementaire instemming,
17 mei 2005.
[VROM et al., 2007]
Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, Ministerie van Economische
Zaken, Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit,
Ministerie van Financiën, Ministerie van Buitenlandse Zaken. Nieuwe energie voor
het klimaat; werkprogramma schoon en zuinig, september 2007.
[Waardenburg, 1987]
Bureau Waardenburg, De fauna op een aantal scheepswrakken in de Noordzee in 1986 (rapp.
nr 87.19), Culemborg.
[Wahlberb & Westerberg, 2005]
Wahlberb M. & H. Westerberg, Hearing in fish and their reactions to sounds from offshore windfarms,
Mar. Ecol. Prog. Ser. 288: 295-309.
[Walker et al., 1998]
Walker, W.E., M. Pöyhönen, C. van der Tak & J.H. de Jong, POLSSS - Policy for Sea Shipping
Safety, Executive Summary, RAND Europe and MARIN, december 1998.
[Weerts & Diermanse, 2004]
Weerst, A.H. & F.L.M. Diermanse. Golfstatistiek op relatief diep water 1979-2002. WL|Delft.
Rapport Q3770, december 2004.
[Wijnberg, 1995]
Wijnberg, K.M. Morphological behaviour of a barred coast over a period of decades. Ph. D. thesis
Utrecht University.
[Winden et al., 1999]
Winden, J. van der, A.L. Spaans, I. Tulp, B. Verboom, R. Lensink, D.A. Jonkers , R.J.W van de
Haterd & S. Dirksen, Deelstudie Ornithologie MER Interprovinciaal Windpark Afsluitdijk, Bureau
Waardenburg rapport nr. 99.002, Bureau Waardenburg, Culemborg/Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek
(IBN-DLO), Wageningen.
\Winkelman, 1989]
Winkelman, J.E., Vogels en het windpark nabij Urk (NOP): aanvaringsslachtoffers en verstoring
van pleisterende eenden, ganzen en zwanen, RIN-rapport 89/15, Rijksinstituut voor Natuurbeheer,
Arnhem.
[Winkelman, 1992a]
Winkelman, J.E., De invloed van de Sep-proefwindcentrale te Oosterbierum (Fr.) op vogels, 1:
aanvaringsslachtoffers, RIN-rapport 92/2, DLO-Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek, Arnhem.
[Winkelman, 1992b]
Winkelman, J.E., De invloed van de Sep-proefwindcentrale te Oosterbierum (Fr.) op vogels, 2:
nachtelijke aanvaringskansen, RIN-rapport 92/3, DLO-Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek,
Arnhem.
[Winkelman, 1992c]
Winkelman, J.E., De invloed van de Sep-proefwindcentrale te Oosterbierum (Fr.) op vogels, 3:
aanvlieggedrag overdag, RIN-rapport 92/4, DLO-Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek, Arnhem.
[Winkelman, 1992d]
Winkelman, J.E., De invloed van de Sep-proefwindcentrale te Oosterbierum (Fr.) op vogels, 4:
verstoring, RIN-rapport 92/5, DLO-Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek, Arnhem.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 347 van 354

Literatuurlijst
[Winkelman, 1992e]
Winkelman, J.E., Methodologische aspecten vogelonderzoek Sep-proefwindcentrale Oosterbierum
(Fr.), deel 2 (1988-1991), RIN-rapport 92/6, DLO-Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek,
Arnhem.
[Witte et al., 1998]
Witte, R.H., H.J.M. Baptist and P.V.M. Bot, Increase of the harbour porpoise Phocoena phocoena
in the Dutch sector of the North Sea, Lutra 40 (2) 33-40.
[Witte & Wolf, 1997]
Witte, R.H. & P.A. Wolf, Vliegtuigtellingen van de gewone zeehond (Phoca vitulina) in de Voordelta,
Westerschelde en Oosterschelde, Delta Project, Culemborg / Rijksinstituut voor kust en
Zee, Middelburg.
[Wolf, 2003]
Wolf, P.A., 2004. Audouin's Meeuw op Neeltje Jans in mei 2003. Dutch Birding 26: 237-239.
[Wolski et al., 2003]
Wolski, L.F., R.C. Anderson, A.E. Bowles & P.Y. Yochem, 2003. Measuring hearing in the harbor
seal (Phoca vitulina): Comparison of behavioral and auditory brainstem response techniques.
J. Acoust. Soc. Am. 113: 629-637.
[Würsig et al., 2000]
Würsig, B. C.R. GreeneJr. & T.A. Jefferson 2000. Development of an air bubble curtain to reduce
underwater noise of percussive piling. Marine Environmental Research 49: 79-93.
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 348 van 354

Lijst van begrippen en afkortingen
Abiotisch behorende tot de niet levende natuur
Activiteit fysieke handeling met invloed op het milieu
Alternatief een andere uitwerking van de voorgenomen activiteit om
daarmee (in aanvaardbare mate) tegemoet te komen aan
het doel (doelen) van de initiatiefnemer; de Wet milieubeheer
(Wm) schrijft voor dat alleen alternatieven moeten
worden beschouwd, die redelijkerwijs in de besluitvorming
een rol kunnen spelen
Anti-foulings aangroeiwerende middelen
Annode blok van een bepaald metaal (veelal Zink, Aluminium of
Magnesium) dat wordt gebruikt om roestvorming tegen te
gaan
Archeologie de wetenschap van stoffelijke resten uit oude tijden
Autonome ontwikkeling op zichzelf staande ontwikkeling (die plaatsvindt als de
voorgenomen activiteit niet wordt uitgevoerd)
Bathymetrie waterdiepte
Bestemmingsplan gemeentelijk plan (ontwerp) betreffende de bestemming
van terreinen en de daarmee verband houdende voorschriften
Bevoegd gezag degenen die het besluit over de vergunningverlening
moeten nemen, in dit geval Rijkswaterstaat Noordzee
(namens de Minister van Verkeer en Waterstaat)
Biotisch behorende tot de levende natuur
Biotoop leefomgeving van een leefgemeenschap van planten
en/of dieren
Bodem vaste deel van de aarde waarin zich water, lucht en organismen
bevinden
C-m.e.r. commissie voor de milieueffectrapportage, deze bestaat
uit een aantal onafhankelijke deskundigen uit diverse disciplines
CO2
koolstofdioxide
Compensatiebeginsel het principe, dat bij aantasting van waardevolle natuurgebieden
of landschappen, mitigerende en/of compense-
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 349 van 354

ende maatregelen moeten worden genomen
Lijst van begrippen en afkortingen
Compenserende maatregel maatregel om de nadelige gevolgen van de voorgenomen
activiteit voor het milieu te compenseren
Corrosie roesten
Cultuurhistorie de geschiedenis van de door de mens gemaakte en door
de mens beïnvloede omgeving
dB decibel (eenheid voor geluidbelasting)
Ecologie de wetenschap van de betrekkingen tussen organismen
en hun milieu
Ecologische hoofdstructuur
(EHS)
samenhangend stelsel van natuurkerngebieden, ontwikkelingsgebieden
en verbindingszones
Ecosysteem geheel van planten- en dierengemeenschappen in een
territorium, beschouwd in hun wisselwerking met de milieufactoren
Ecotoop een ruimtelijke begrensde homogene ecologische eenheid,
waarvan de samenstelling en ontwikkeling van de
plantengroei wordt bepaald door abiotische (bodem, waterhuishouding,
voedselstatus, zuurgraad, dynamiek),
biotische en door de mens beïnvloede condities
EHS Ecologische Hoofdstructuur
Emissie uitstoot/lozing van stoffen of geluid
EZ (Ministerie van) Economische Zaken
EEZ Exclusieve Economische Zone
EU Europese Unie
Fauna diersoorten die in een gebied worden aangetroffen
Flora plantensoorten die in een gebied worden aangetroffen
Foerageergebied gebied waar dieren voedsel zoeken
GBEW Gebied met Bijzondere Ecologische Waarden
Geluidemissie hoeveelheid geluid, die door een geluidsbron wordt uitgezonden
GWh gigawattuur (1.000.000 kWh)
Habitat leefgebied van planten of dieren
Hard substaat hard materiaal onder water (bijv. funderingen, scheepswrakken)
waar mosselen, poliepen e.d. zich op kunnen
hechten
HAT Highest Astronomical Tide
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 350 van 354

HMR Helicopter Mainroute
HPZ Helicopter Protected Zone
HTZ Helicopter Traffic Zone
Hz hertz, een maat voor trillingen
Lijst van begrippen en afkortingen
IALA International Association of Marine Aids to Navigation and
Lighthouse Authorities
IBN2015 Integraal Beheerplan Noordzee 2015
Initiatiefnemer instantie of bedrijf dat van plan is om een (m.e.r.-plichtige)
activiteit uit te voeren. De initiatiefnemer van deze m.e.r.
is Eneco Milieu bv
Inrichtingsalternatief alternatief voor de wijze van inrichting van het plangebied
Kathodische bescherming elektrochemische methode om corrosie (roestvorming)
tegen te gaan
K-strategen zie k-strategie
K-strategie conservatieve levensstrategie (soortkenmerken: energie
wordt vooral in handhaving gestopt; langzame groei; hoge
leeftijd; voortplanting op late leeftijd; weinig nakomelingen
per jaar)
Kustzone gebied aan de zeezijde van het strand, evenwijdig aan de
kust en met een relatief geringe waterdiepte
kV kilovolt (1.000 V)
kW kilowatt (1.000 W)
kWh kilowattuur
LAT Lowest Astronomical Tide
llws-lijn laagste laagwater spring, laagste gemeten laagwaterstand
onder invloed van zon, maan en wind
LNV (Ministerie van) Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
Locatie alternatief alternatief voor de locatie van de voorgenomen activiteit
Macrobenthos bodemleven bestaande uit grotere organismen (groter
dan 1 millimeter)
Meest milieuvriendelijk
alternatief (MMA)
het alternatief waarbij de negatieve milieueffecten het
kleinst zijn en de positieve milieueffecten het grootst
MEP Monitoring- en Evaluatieprogramma
m.e.r. heeft betrekking op de procedure voor de milieueffectrapportage
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 351 van 354

MER heeft betrekking op het milieueffectrapport
Lijst van begrippen en afkortingen
Milieu het geheel van en de relaties tussen water, bodem, lucht,
mensen, dieren, planten en goederen
Milieueffectrapport (MER) document waarin van een voorgenomen activiteit en de
redelijkerwijs in beschouwing te nemen alternatieven of
varianten de te verwachten gevolgen voor het milieu in
hun onderlinge samenhang op systematische en zo objectief
mogelijke wijze worden beschreven; het wordt opgesteld
ten behoeve van een of meer besluiten die over
de betreffende activiteit genomen moet(en) worden
Milieueffectrapportage (m.e.r.) de procedure die bestaat uit het maken, beoordelen en
gebruiken van een MER en het achteraf evalueren van de
milieugevolgen die samenhangen met de uitvoering van
een mede op basis van het MER genomen besluit; dit
alles met inachtneming van de voorgeschreven procedures
Mitigerende maatregel maatregel om de nadelige gevolgen van de voorgenomen
activiteit voor het milieu te voorkomen, te beperken of te
compenseren
MMA Meest Milieuvriendelijk Alternatief
Monitoring metingen waarmee de ontwikkelingen in het milieu worden
gevolgd
MSL Mean Sea Level (gemiddeld zeeniveau)
MVA Mega Volt Ampère
MW megawatt (1.000.000 W)
MWh megawattuur (1.000 kWh)
Natuurgebied een gebied met duidelijke natuur- en landschapswaarden
die in hun planologische functieaanduiding (mede) tot
uiting komen
Natuurontwikkeling het scheppen van omstandigheden waarin natuurlijke
ecosystemen zich kunnen ontwikkelen
Nb-wet Natuurbeschermingswet
NCP Nederlands Continentaal Plat
Near shore gebied tussen kustlijn en de 12-mijlszone
Nederlands Continentaal Plat
(NCP)
Het Nederlandse deel van het continentaal plat omvat het
onder de Noordzee gelegen deel van de zeebodem en de
ondergrond daarvan, gelegen buiten de Nederlandse territoriale
zee.
Netinpassingspunt het punt waar de elektriciteitskabel(s) uit het windpark
wordt (worden) aangesloten op het elektriciteitsnetwerk
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 352 van 354

Niet-routegebonden scheepvaart
NO x
Lijst van begrippen en afkortingen
visserij, werkvaart (bijv. voor offshore installaties), supply
vaart en recreatievaart
stikstofoxides
NSW Near Shore Windpark
Nulalternatief het uitblijven van de voorgenomen activiteit
Oase/refugium gebied waar organismen zich relatief ongestoord kunnen
ontwikkelen
Offshore gebied buiten de 12-mijlszone
OWEZ Offshore Windpark Egmond aan Zee
Pkb (procedure van de) planologische kernbeslissing
Plangebied het gebied waar de voorgenomen activiteit wordt ondernomen
Pleisterende vogels niet-broedvogels (rustende vogels)
Referentie vergelijking (maatstaf)
Refugium/oase plaats binnen een gebied waar planten of dieren kunnen
overleven
Reliëf hoogteverschillen in een terrein
Resedimentatie opnieuw sedimenteren
Richtlijnen document waarin het bevoegd gezag aangeeft wat er in
het MER tenminste moet worden onderzocht
Routegebonden scheepvaart veerboten, passagiersschepen en alle koopvaardijvaart
(alle verkeer tussen zeehavens)
R-strategen zie r-strategie
R-strategie opportunistische (revolutionaire) levensstrategie (soortkenmerken:
snelle vestiging op open plekken; snelle
groei; voortplanting op jonge leeftijd; veel nakomelingen
per jaar)
RWS Rijkswaterstaat
SAMSON Safety Assessment Models for Shipping and Offshore in
the North Sea
SBZ Speciale Beschermingszone aangewezen in het kader
van de Vogelrichtlijn of Habitatrichtlijn
SGR Structuurschema Groene Ruimte
SO2
zwaveldioxide
Spisula schelpensoort
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 353 van 354

Lijst van begrippen en afkortingen
Startnotitie eerste product in de m.e.r.-procedure, dat de formele start
van de procedure vormt
Studiegebied het gebied waar effecten kunnen optreden (plangebied en
directe omgeving)
Trenchen het laten verzinken van kabels in de zeebodem door middel
van het "verweken" van de bodem met water
Variant één van de oplossingsmogelijkheden
Vegetatie de concrete begroeiing van wilde planten in een bepaald
gebied in een spontaan ontwikkelde orde en structuur
VHR Vogel- en Habitatrichtlijn
Visueel gericht op het zien
voorgenomen activiteit de activiteit die de initiatiefnemer wil realiseren; het bouwen
van een offshore windpark
Voorkeursalternatief alternatief die de voorkeur geniet van de initiatiefnemer
VROM (Ministerie van) Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening
en Milieubeheer
VTS Vessel Traffic Services
V&W (Ministerie van) Verkeer en Waterstaat
Wbr Wet beheer rijkswaterstaatswerken
Wettelijke adviseurs de hoofdinspecteur milieuhygiëne van het Ministerie van
VROM en de directeur Natuurbeheer van het Ministerie
van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
Wm Wet milieubeheer
Zog dit is het effect waarbij het windveld van een windturbine
wordt verstoord door het windveld van ander windturbines
(hierdoor neemt de opbrengst van een windpark af)
Zuidelijke Bocht de Noordzee tussen West-Nederland en Engeland
13/99085084/CD, revisie C1
Pagina 354 van 354