historie - Koninklijke Bibliotheek

KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK
7118 - '35
COLLECTIE-TH IERRY
B R U I K L E E N
van de Ned. Herv.
Gemeente
te 's Gravenhage

VADERLANDSCHE
HISTORIE
V E R K O R T .

VADERLANDSCHE
HISTORIE,
VERVATTENDE DE
GESCHIEDENISSEN
D E R
VEREENIGDE NEDERLANDEN,
D O O R .
JAN WAGEN AAR,
V E R K O R T .
MET KAARTEN, PLAATEN EN PORTRAITEN.
TE AMS TERDAM, BIJ
jOHANNES ALLART.
M D C C Z C 1 L

VOORBERICHT.
Ëenc beknopte Vaderlandfche Hiftorie,
getrokken uit het groote Werk van den
beroemden WAGENAAR, kan niet anders dan
nuttig en aangenaam zijn aan *t Publiek;
aan elk die begrijpt van welk een groot be'
lang bet voor ieder Nederlander is de Gefchiedenisfen
en Lotgevallen van zijn Vaderland
te kennen. —- Zij welke reeds Bezitters
zijn 'van het groote Werk van WAGËNAAR,
zullen met genoegen, in een kort bedek, hier
alles bijéén vinden, welk hun verleevendigen
en herinneren zal het geen zij in het
meer genoemde Werk voorheen gelezen hadden
— Koor hun welke zich, uit hoofde
der kostbaarheid iUitgebreidener Gcfchiedboe*
ken onzes Lands, niet hebben kunnen verfchaffen
, en echter lust genoeg voeden tot
de kennis der Vaderlandfche Gefchiedenisfen,
zal , insgelijks voorzeker een Boek als dit,
van de uiterfie aangelegenheid zijn; zo wel,
als bet, onzes inziens, allergefchiktst is, om
ah Gefchenken en Eerepryzen, onder Nederlands
Jongelingfcbap algemeen te worden
werfpreid, — En om bet ook hier toe des $
te

V O O R B E R I C H T .
te nuttiger en bevalliger te mdaken t heeft
de Uitgever het met een aantal geivigtige
Kaarten, Plaaten en Portraiten doen ver-
Tijken, welke even zoo nuttig zijn, als zij
dit Werk aangenaam en bevallig voor het oog
tnaaken; terwijl ondertusfcben, om het algemeene
nut te bevorderen, de prijs van dit
Boek zo maatig gejleld is , dat men kan rekenen,
de Plaaten Jchoon xx in getal en de
Kaarten , jchoon iv in getal, voor niet
te ontvangen; terwijl men bet Boek alleen,
zou kunnen berekenen, tot dien prijs, bijna,
als het nu met alle de Plaaten en Portraiten
gejleld is.
Aan-

Aanwijzing van het tijdftip waarmede ieder AF-
DEELING der VERKORTE VADER­
LAND SC HE HISTORIE eindigt,
I. AFDEELING Begint met de Aankomst der Batavieren
, hier' te Lande , en eindigt met het Jaar
na Christus geboorte - - 800
II» Eindigt met den dood van Wiïïë'tn II. Roomfch Koning
, in - - - 1256
III. Eindigt onder Hertog FMps van Bourgondie, in het
Jaar . . . 144a
IV. Eindigt onder Keizer Karei V. met den Kamerijkfchen
Vrede, in - - - 1529
V. Eindigt met de overdragt der Landen aan Koning
Filips, in - - 1555
VI. Eindigt met het Ontzet van Leiden, in het Jaar 1574
VII. Eindigt met den dood van Prins Willem L in 1584
VIII. Eindigt met de Overdragt der Nederlanden aan
Izabella, in 1598
IX. Eindigt met het fluiten van het twaalf jaarig Beftand,
in - - - - 1609
X- Eindigt met den dood van Prinfe Maurits , in het
Jaar . . . . 1615
XI. Eindigt met het fluiten van den Munflerfchen Vrede,
in het Jaar . . .
XII. Eindigende met den Vrede in 't Noorden in het
Jaar - - - - 1660
XIII. Eindigende met de aanftelling van Prinfe Willem
III. in het Jaar - - - 167a
XIV. Eindigt .met den Nicmvmeegfchen Vrede, in 1678
XV. Eindigt met de Verheffinge van Willem III. tot
Koning van Groot-Brittanje in 'het Jaar 1689
XVI. Eindigt met den Rijswijkfchen Vrede, in 1697
XVII. Eindigt met het fluiten van den Utrechtfchen
Vrede, in het Jaar - - 1713
XVIII. Eindigt met het fluiten van het Verdrag van
Seville, in het Jaar - - 1729
XIX. Eindigt met liet fluiten van den Vrede van Dresden,
in het Jaar . . .
XX. Eindigt met den dood van Prinfe Willem IV. in
het Jaar - 1751
AAN-

AANWYZING DER PLAATEN, enz.
De Titelplaat voor de Tytel.
Ï Kaart van den Ouden Staat, vóór Bladz. i.
2 Kleding en Wapenrusting der Batavieren. 4.
3 Civilis maakt vrede met de Romeinen op den
afgebroken Brug. 20.
4 Kaart van de Middeneeuwen. 30..
5 van Zeeland. 32.
6 —— van Hoiland. 52.
7 Gravinne Ada op de Burgt te Leiden belegerd. 74.
8 Woede van het Kaas en Broods Volk te Alkmaar. 138.
9 Keizer Karei de V. bij Toortslicht te Utrecht
ingehaald, ontvangt de Roede van Juftitie
en de Sleutels van de Poorten. 156.
10 Beeldvorming in de Nederlanden., 176.
11 Gevangeneeming van F. van Marnix, Heer
van St. Aldegonde. 194.
12 Het afieezen der Pacificatie van Gent. 204.
13 Flips de II. wordt afgezworen, zijn Wapen,
Zegels enz. vernietigd, en andere van de
Staaten in plaats gegeeven. 218.
14 Portrait van WILLEM I. 222.
15 Adriaan Teding van Berkhout, en andere
Raadsheeren , komen Oldenbarneveld
daags voor zijn gevangeneming daar van
verwittigen. 2/6.
16 Portrait van Oldenbarneveld. 294.
ij van Hugo de Groot. 296.
18 Fredrik Hendrik doet zijn Eed als Stadhouder 312.
19 Capitein van Bi akel zeilt over de Keten, in
den vermaarden Zeeflag op Chattam. 368.
20 De Raadpenfionaris J. de Wit aangevallen
en zwaar gewond. 38$.
21 Cornelis de Witt wordt gedwongen, de Akte,
om den Prins van Orange tot de Stadhouderlijke
Waardigheid te verheffen, te
tekenen. * • 388.
aaïDe Burgemeester Westerwijk, te ter Goes,
uit de Gevangenis gehaald wordende, om
zijn vonnis te ondergaan , wordt zijne
Vrouw, door de Officieren en Soldaaten,
van hem afgefcheurd. 450*
23 Burgemeefters Kamer, te Amfteldam, door
het graauw, met geweld geopend, in 't
Jaar 1747. ,

V E R K O R T E
VADERLANDSCHE
H I S T O R I E .
I. A K D E E L T N G.
Beginnende met de aankomst der Batavieren ,
hier te Lande, en eindigende met het
jaar 800.
Het Eiland, welk weleer van beide de ar- l
- AFD
-
men des Rhijns omvangen, en van ouds
80,000 fchreden of omtrent 27 uuren gaans
lang, en 22,000 fchreden, of ruim zeven uuren
gaans, in de breedte uitgeftrekt, en tusfehen
moerasfen gelegen was , of ten grooten deele
uit laag en moerig land befiond, werd dikwerf
door de rivieren overftroomd, en hierdoor of
onbewoonbaar, of zo drasfig gemaakt, dat het
de vöetftappen der betredcren zelfs niet bewaarde,
of, daar het een weinig vaster fcheen,
een hol gedruis verwekte; waarom fommigen,
twijfelende of het Land dan geen Land genoemd
moest worden, hetzelve misfehien m ,
vervolg van tijd, om deeze reden, Holland
geheeten zullen hebben. rj) e oude
Dit Eiland nu werd, na dat het door zijne WOoning
oudfte bewooneren, die of Galliërs of Qer» der Ba*
A_ manen viertn
'

2 VERKORTE VADERLANDSCHE
*• AFP
' manen zullen geweest zijn, verlaten was, ingenomen
van de Batavieren , eert Germanisck
Volk , van onbekenden oirfprong, naar welk
dit Eiland het zeer edel of zeer vermaard Eiland
der Batavieren genoemd geworden is. Bij
welke gelegenheid deeze lieden zich hetzelve
hebben toegeëigend, ftaat ons , die voornemens
zijn, in eene korte fchetze onze Vaderlandfche
Gefchiedenisfen te volgen, thans wat
breeder te vertoonon.
„ D e
K^brm , die weleer het tegenwoordig
LXn% ut
l and
e >
n d e
Teutonen, die de nog noor-
omzwcr- delijker gewesten van Zweden, Denemarken en
ven. Noorwegen, die van ouds Scandinavië- gehecten
werden, bewoonden, föanden, ruim eene
eeuw voor onze gemeenc tijdrekening, zamen,
om hunne eigene Landen te verlaten , en
vreemde gewesten op te zoeken : met dit
oogmerk opgetrokken zijnde, en, in hunnen
togt, nog meer andere volken in dïcnzelfden
toeleg gewikkeld hebbende, en onder anderen
ook de bewooners van dit ons gemeld Eiland,
(die, meent men , kortling te vooren , door
eenen zwaren watervloed van huis en have beroofd
waren,) kwamen zij , na het afloopen
van Gallie en Spanje, eindelijk op de grenzen
van Italië,, daar de Romeinen nu al 640 jaaren
gevestigd geweest waren: aan deezen verzochten
zij den affrand van eenige gewesten, welke
hun geweigerd werd; dies zij de wapenen te
hulpe namen , en eerst dezelven eene grore
nederlaag toebragten , doch zelve naderhand
door MARIUS, derwijze een en andermaal geflagen,
en op de vlucht gedreven werden, dat 'er
maar zeer weinigen van hun, nacr het te vooren

H I S T Ö R I S„ 3
ïen verlaten Land te mg gekeerd, en aldaar, J
- Aro
»
om deczcn hunnen ftouten togt, nog lange
daarna beroemd gebleven zijn.
Onder de Landen nu dcezer vermetele om- E
^ a
zwerveren , die voor eenen tijd onbewoond v i t r t n.
bleven , was ook het reeds befchreven Eiland, naamstusfehen
de uitwateringen van den Rhijnftroom; ° or
-
p r o n s
welk echter niet lange ledig fchijnt gebleven, °
maar in bezit genomen te zijn door de Batten
of Batavieren , die , door. hunne gebuuren
uit d

4 VERKORTE VADERLANÖSCHS
}• Airp
- een; met harde, ruwe, grove en fterk gefpierde
leden, als het gros der Duitfcheren, voor-'
zien , waren zij bekwaam om de ongemakken
van lucht en weder, zo wel als die van de jagc
op wilde dieren, en van den oorlog te verduuren;
welken laatftcn zij zelden ongetergd,
doch alsdan ook moedig aanvingen : voorts
muntten zij uit, onder hunne landslieden, in
oordeel en fchranderheid, in trouwe, openhartig-
herbergzaam-. en kuisch-heid ; zulks dat
hoererij naauwlijks onder hen genoemd werd,
en de veelwijverij zo vreemd ware, dat flechts
eenigen der voornaamften fomvvijlen twee vrouwen
hadden : tot den drank echter en hec
döbbelfpel waren zij dermaate genegen , dat
ze aan het laatfte dikwerf hunne vrijheid
opofferden.
I n
Kleeding, hunne langduurige kindsheid gingen zij,
woonin- zelfs bij de felfte winterkoude , moedernaakt:
gen, enz. ouder geworden, fierden zij zich met rokken
van beestenvellen, op hunne wijze, met een
gekleurd vocht van uithcemfche zeegedrogten
befprengkeld, en met eenen gesp of doorn om
den hals vastgemaakt; voor 't overige waren zy
ongedekt: de vrouwen waren in kleeding van
de mannen alleen door eenen linnen, purperverwig
befchilderd hoofddekzel onderfcheiden,
en gingen voords met bloote halzen en
armen.
Van Natuure hadden zij rosachtig of goudgeel
hair; welke kleur zij nog metkalkloog te
hulpe kwamen; bindende hetzelve met eenen
knoop in den nek of boven op het hoofd vast;
een fieraad, welk den wulpfchen Romeinen zo
zeer bekoorde, dat het ook door den tijd bij
. hen

KLEDING EN WAPENRUSTING DER BATAVIEREN.

H I S T O R I E . 5
jhen vermaard geworden is. De Batavieren I. AFD.
droegen lange baarden, en lieten hair en baard ———
fomwijlen zo lange groejen tot dat zij eenen
vijand verflagen hadden : zij bewoonden houtene
huizen, niet digt bij één, maar naar elks
welgevallen getimmerd, en meest allen met
eenen ruimen werf voorzien, het zij uit vreeze
voor brand, het zij uit onkunde van alle geregelde
bouworde: deeze huizen waren met
ftro gedekt en .veeltijds geplaatst op opgeworpcne
hoogten, Terpen , Torpen, en in latere
tijden, Vliedbergen geheeten; waarvan men
fommigen nog heden vindt, en door welken
zij zich tegen de overflroomingen beveiligden:
weinig fraais was 'er voor het overige aan
dezelven; in plaatze van • fchilderwerk, waren
zij hier en daar met blinkende aarde verfierd.
In het lezen en fchrijven waren zij zo lange Manier
onkundig, tot dat zij het van de Romeinen van ftrij-
d e n
geleerd hadden : in het vechten en te paarde '
rijden, waren zij ervarener, en, als het op een
Itrijden ging, kloek en rustig in het doorzwemmen
van wijde ftroomen , en dapper en onverzaagd
in het gevecht, tot het welk zij
zich van eene foorte van fpeeren , QFrameê'n
geheeten,) bedienden, met welke zij van nabij
en van verre konden vechten : zelden gebruikten
zij zwaarden of groote fpiesfen: de Ruiters
droegen eene Frameë en een van teenen gevlochten
langwerpig vierkant fchild : het voetvolk
ook gebruikte werpfchichten, met welken
zij op eenen grooten afftand wisten te treffen:
weinigen bedienden zich van harnasfen, en
Hechts eenigen van helmen of ftormhoeden:
hunne meeste kragt beflond in het voetvolk ,
A 3 de.

$ VERKOR.TE VADERLANDSCHE
ï. AFD. dewijl hunne paarden, noch afgericht op wen-
!
den of keeren, noch fchoon, noch fnel waren: .
hunne vrouwen en kinders, die zij in den
oorlog altoos met zich voerden, dreven, door
hun aanfehouwen en huilend kermen, de ftrijdende
mannen aan, om , met eene woeste,
drift, naer de'overwinning te trachten: de gekwetften
werden door hunne moederen en
vrouwen zo liefderijk als kloekhartig verbonden
en opgepast, en de blooden en aarfelenden
aangemoedigd om hun huisgezin en vrijheid
heldhaftiglyk te verdadigen.
Lecvens- De Batavifche mannen in het huisbefficr
wijss. e n d e n landbouw zeer onbedreven, lieten de
zorg daar van aan de vrouwen en oude mannen
over : hunne ^eenvoudige fpijs beftond in
wilde appelen, melk, boter en kaas , pappen
uit wilde haver en gerst , en verders wild en
tam vee ; hun drank was een kookzel van
gerst of ander graan en water, welk eenigzins
naar wyn fmaakte, en, of met ons hedendaagsch
bier, of met onzen moutwijn eenige
overeenkomst zal gehad hebben.
Manier Hunne huwelijken gingen zij, in het algevan
hu. meen , niet beneden de twintig jaaren aan %
welijken, p a a r e nd e dus jongelingen en maagden van gelijke
jaaren en grootte , in de tegenwoordigheid
hunner wederzijdfche bloedvrienden; wordende
het huwelijksgoed niet van de vrouw
aan den man , maar van den man aan de
vrouw gebragt : dit beftond in een koppel
osfen , een getoomd paard, een zwaard , eene
werpfpeer en een fchild ; gcevende de bruid
van haaren kant ook eenig wapentuig aan den
bruidegom \ waarmede het huwelijk voltrokken

H I S T O R I E . 7
ken was : deeze zonderlinge bruidfchat gaf I. AFD.
aan de bruid te kennen, gelijk men haar bij
de verbindtenis tevens ernflig vermaande, dat
zij met haaren man in vrede en oorlog , in
lief en leed alles verdraagen , ondemeemen,
en hem getrouw blijven moest : de jong-geborenen
werden aan geene voedfteren betrouwd,
maar door de eigene moeder gezoogd;
en onder de gehuwden fchijnen alle goederen
gemeen gebleven te zijn, gelijk dit thans nog
op veele plaaczen van ons Land gebruikelijk
is.
Met het begraven der dooden hadden zij Begrave*
in het gemeen weinig op : de lijken van ver- nisCea.
maardc mannen werden alleen met hunne wapenen
, en fomtijds ook met hunne paarden,
op eenen hogen houtftapel verbrand : het
luidruchtig treuren en kermen over dezelven,
duurden niet lang ,• doch het hartenleed fleer,
langzaam.
Aan de Afgoderije waren de Batavieren, niet Hunne
minder dan andere Noordfche Volken, ten Goden
uiterften verflaafd : behalven aan de Zon en ^ c^ s° *"
Maan, beweezen zij ook aan het Vuur eenen
Godlijken eerbied: MERKURIUS werd van' hun
onder den naam' van Woden of Wudan, gediend
, van wien de Woensdag waarfchijnelijk
zijnen naam ontvangen heeft : dat men ook
aan HERCULUS Godlijke eere beweezen hebbe,
blijkt uit de oude opfchriften , die men in
het begin der zestiende eeuwe, bij West-
Kapelle , op het Eiland Walcheren gevonden
heeft: gelijk ihen ook voor eene eeuw op
ditzelfde Eiland , uit een groot getal fteenen
met beeldtenisfen en opfchriften, ontdekt
A 4 heeft,

8 VERKORTE VADERLANDSCHE
ï. AFD. heeft, dat men oudtijds aldaar zekere Godin
' NEHALENNIA (van welke men tot nog toe
nergens elders eenig gedenkteken gevonden
heeft, en welker naamsbetekenis zeer onzeker
is,) Godsdienftiglijk geëerd hebbe : te gelijk
°met de beeldtenisfen deezer Goddinne, zijn
'er ook eenige Beelden van JUPITER en NEPH-
TUNUS, in dit Eiland gevonden, waaruit men
vermoeden mag , dat deeze Goden insgelijks
hier te Lande bekend en geëerbiedigd geweest
zijn ; daarenboven zullen de Romeinen,
ïiaa r alle gedachten , den bewooneren dezer
Landen, veele nieuwe Godheden, en de wijze
van derzelver dienst hebben keren kennen:
onder de Batavieren hadden daarom hunne
Offer-Priesters ook zeer veel gezags in zaaken
van regeeringe ; en niet min eerbieds
bewees men mede aan zekere foorte van Waarzeglteren
, die in de gewigtigfte gevallen geraadpleegd
, en welker antwoorden voor onfeilhaare
Godfpraaken gehouden werden.
Hunne Zij hadden onder hen ook zekere Zangers
Zangers, 0f Dichters, die hunne heldendaaden , in den
£ n z
' oorlog verricht, door gezangen voor den nazaat'poogden
te vereeuwigen; uit welke gezangen,
zo wel als uit het geluid, en de vlagt
van vogelen, en het briesfchen en hinnikken
van afgezonderde , en voor den gewijden wagen
geipannene paarden , zij allcrlcie goede
en kwaade voorbeduidzels wisten te maaken:
om over den uitilag van zwaare oorlogen te
oordeelen , lieten zij eenen gevangenen van
den vijand met iemand van de hunnen vechten,
en namen uit de overwinninge van deezen oi
van geenen een goed of kwaad voorteken.
De

H I S T O R I E . 9
Dc fchouwfpeelen betreffende; deezen wa- L AF».
ren bij hen onbekend, ten zij men daar'onder
1
wille tellen de vermetele behendigheid van
fommigen hunner jongelingen, ih, met naakte
ligchaamen tusfehen zwaarden en fpceren te
Ipringen, zonder zich te kwetzen.
Belangende hunne regeeringswijze , is men Hunne
meest altijd van gedachten geweest, dat zij, Relais
een Gemeenebest, door hunne voornaam- § s
ften , met toeflemminge. der Gemeenen , zijn m
*
beftierd geworden; terwijl fommigen mecnen,
dat ze de form van een Koningrijk hadt; doch,
nit onze volgende fchetze zal genoeg blijken
dat dezelve alleen in naam Koninglijk, maar
in de daad Vrij geweest is.
Gelijk de Duitfchers in het gemeen, de regeering
der voortreffelijkften beminden , zo
behielden zij niet te min altoos de magt om
over gewigtige gevallen, met gemeene Itemmen
te raadpleegen: eene zelfde zucht tot vrijheid
kleefde ook den ouden Batavieren aan,
en deeze dceden zij doorftraalen op hunne
Algemeens Landdagen, daar de Edellten, met
de bekwaamlten uit het gemeen, over vrede en
oorlog, of andere voornaame zaaken , een
gemeen befluit opmaakten: hier konden alleen
de Priesters aan iemand het Itilzwijgen opleggen
, en de Koningen, of bij gebrek dérzei-'
ven , de voornaamften, oudften, edelfien, dapperften
of welfprekendften uit den volke, werden
het eerst gehoord, meer uit eerbied voor
hunne agtbaarheid , dan uit erkentenisfe van
hun gezag : mishaagde hun raad , het algemeen
gemor keurde denzelven af; geviel hij
daar en tegen der vergaderinge, men gaf, door
A 5 het

ïo VERKORTE VADERLANDSCHE
J. AFD. het fchudden der fpeeren, het eerlijkst blijk
" van zijne toeftemminge aan denzelven.
Verkie- Hier verkoor men de Koningen , die het
zing van krijgsbewind in den oorlog, en inden vrede,
een^enz a s z n u n n e n e e m a a m
^ ^ behielden , een be-
' paald bellier over het volk hadden; welk, indien
zij 't maar, met een weinig te veel gezags
zich toe te pasfen, te verre durfden uitbreiden
, terftond , zo wel als hun naam , bij
het volk gehaat werdt: in het kort, het volk
hadt zo veel rechts over hen, als zij over het
volk; ook werden zij meest om hunnen adeldom
, en flechts voor één jaar, of zo lange
als de krijgstogt duurde , en zelden, indien
ooit, voor hun geheel leeven, tot die waardigheid
verkooren: twijffelachtig nogtans is
het, of hunne Krijgoverften of Hertogen, wel
altoos van deeze hunne Koningen onderfcheiden
geweest zijn; dewijl men de naamen van
Koning en Krijgsoverfte dikwerf door malkanderen
en op een' en denzelfden perzoon toegepast
vindt.
Krijgs- Somtijds nogthans fchijnen 'er ook Krijgsoverften.
overften, nevens de Koningen, om hunne dapperheid
verkoren te zijn ; bij welke verkiezing
zij op een fchild gezet , en daarmede
op de fchouders hunner verkiezeren om hoog
geheven werden.
Opper- Behalven deezen hadden zij ook Opperhoofboofden,
jen o v e r de bijzondere Landitreeken, die, als
Eerften of Foortrejfelykften , het , recht in
de bijzondere zamenwooningen of gehuchtenhandhaafden
; jaarlijksch aan het volk de landen
ter bezaaiinge aanweezen ; en ook weder
in hunne bedieninge, om het jaar, met andere»

H I S T O R I E lï
yen verwisfelden: aan ieder dcrzelven werden I. AFD.
honderd mantien uit het Gemeen toegevoegd , ï
welker naam , die in het eerst een getal betekende
, naderhand een eernaam geworden
ïs : deeze dienden den Opperhoofden , in vrede,
tot Raaden, en gaven hun luister en gezag
: in den oorlog verllrekten zij hun tot befchermers,
allen om het zeerst ijverende, het
naast bij hen te zijn, en hun in manhaftigheid
te evenaaren, of te overtreffen.
Hier uit zien wij dan, dat het oppergezag
berustte bij de groote vergadering ; dat de
Koningen en Krijgsovcrftcn, het zij voor eenen
tijd , of voor hun leeven gekooren , aan bepaalingen
gebonden waren ; dat de Opperhoofden
nevens de Koningen , de gemeene zaaken
afdeeden , waarin de groote vergadering niet
voorzien kon ; en dat de Staat dus door de
voortreffelijkften , onder het goedvinden van
het gemeen, naar de bij hen veel vermogende
wetten der Natuure en gewoonte , geregeerd
werd ; tot dat zij door de Romeinen
met befchreevene wetten voorzien geworden
zijn.
Deeze Batavieren nu hadden waarfchijnlijk Zij gaan
al eenige jaaren lang hun Eiland bewoond, een ver­
wanneer zij een verbond met de Romeinen j^"^
aangingen, toen deeze, onder hunnen eerlten Romeinen.
Keizer, JULIUS C^EZAR , (bezig met het overmeesteren
van Gallië, na het Haan der Helvetiers,
en het overwinnen der Germaanen en
eene menigte hunner Hulp- en Bond-genootcn,)
(*) tot het verder voortzetten hunner
zege-
£*) Deeze waren de Avecijnen, die misfehien het
Land-
3 3 1 1

IS VERKORTE VADERL ANDS CHE
L AFD
- zegepraal over den Rhijn getoogen waren r
een verbond, welk door zekeren KATTENWALD,
misfehien mede een Batavier, bewerkt, voornaamelijk
op deeze voorwaarden fchijnt gegrond
geweest te zijn : Dat de Batavieren be-
' loofden den Romeinen met gewapend krijgsvolk/,
te dienen; dat deezen van hunnen kant,
hen als vrienden en broeders zouden houden,
en handelen , zonder fchattinge van hun te
vorderen, gelijk van de andere deelen van
Gallië gefchiedde; zo dat zij , door dit verbond
, misfehien ook met en nevens anderen
hunner nabuuren, zich den Romeinen wel
fchijnen onderworpen te hebben, doch echter
niet zo volkomen als de Galliërs, dewijl hun
toeftand het naast bleef aan eene volflagene
vrijheid.
Die zy Niet te onpas kwamen C^EZAR. , de Batagroote
vifche hulp - benden , die men uit hoofde van
\TllT h
e t v c r b o n d
s terftond leverde : meer dan
jkrijg ééne overwinning behaalde hij , met hunne
doen. hulpe, op de Britten , die hij met eene
jaarlijkfche fchattinge belastte: met hunne
ruiterbenden dempte hij den opltand der
Eburonen 3 (0) Eduen , en Arvernen
}
Landfchap Ativergne bewoonden : de Sequaanen aan
de grenzen der Helvetiers, in het tegenwoordige Franfeke
Comté, gelegen : de Sneven of Germanifche Katten
, in en omtrent Iiesfenland wonende: de Belgen,
die het noordelijkfte Gallië bewoonden , uitgezonderd
. de Remen , die in Champagne , omtrent Rheims,
gehuisvest waren.
(aj De Eburonen, worden geplaatst tusfehen den
Rhijn en de Maas ; beflaande dus een gedeelte van
het tegenwoordig Kleefs • Gelder of Gulikker land.
(£) Eduen, deeze woonden tusfehen de Loive ;rj
Saone, alwaar thans het Bisdom Autum gelegen is«

H I S T O R I E 13
'tien 3 (c) en maakte dus een einde van den I- AFO;
Gallifchen oorlog : in den burgerkrijg tegen
POMPEJUS waren zij hem van geen' minderen
dienst: door hun overzwemmen en bezetten
van de rivier de Segro in Valentie, benaauwden
zij deezen mededinger van C^EZAR derwijze,
dat hij genoodzaakt werdt met deezen te
verdraagen en geheel Spanje aan hem afteftaan:
in Griekenland gekomen, betoonden
zij ook in eenige vijandlijke ontmoetingen
omtrent Durazzo in Albanië', als mede bij
het veroveren van Gomfi in Thesfalie, geene
mindere dapperheid en heldenmoed: in de Pharfalifche
vlakte vielen zij , met zo veel vaardigheids
, fchoon te voet ftrijdende, op de
ruiterij van POMPEJUS aan, dat zij dezelve
welhaast deeden zwichten , en dus genoegzaam
veroorzaakten, dat zijn gantsch leger geflagen
werd: op C^EZARS togt naar Egijpte, gingen
zij, volgens hunne gewoonte, het leger vóór
in het overwinnen van zekeren ltroom ; waar
door zij te weeg bragten , dat, nevens ALEXAN-
DRIE , gantsch Egijpte voor de overwinnende De Sjwapenen
der Romeinen boog; ja, met één tavieren
woord, zij waren in zo veele oorlogen be- 1"-°^".
tucht en beproefd geworden , dat zij nader- t e n v a a
hand door AUGUSTUS , tot lijfwachten gebe- AUGUS-
zigd werden.
T U S
Het was dees Roomfche Keizer, die, voor- KLAUDIUS
neemens zijnde het onaf hangelijk Germanie "unTvèttot
een Wingewest te maaken , den voor- richiinzoon
zijner Gemalinne , KLAUDIUS DRUZUS , gen.
. tot
(c) De Arvemen, fchijnen, volgens hunnen naam,
het landfchap Avergne bewoond te hebben.
-

14 VERKORTE VADERLANDSCHE
I. ATD. tot dat einde met een leger derwaarts zondt;
" gelijk deeze dan ook in het eiland der Batavieren
, waarfchijnlijk in het tiende jaar vóór
onze gemeene tijdrekeningc aangekómen zijnde
, zich aldaar ook zeer berucht gemaakt
heeft, door het delven eener gragt (ÜQ, (die
een weinig boven Zutphen begint, en zuidwaart
in de bogt van den IJsfel loopt, niet
verre van Doesburg , welk misfehien weleer
DRUZUSBURG genoemd is ,) als mede door
het aanleggen Van eenen dijk (e), om den
Rhijnltroom binnen zijne oevers te houden ,
en het Eiland der Batavieren tegen de overftrooming
van het winterwater te beveiligen:
en, zo eenigen willen, tevens door het tnaaken
van nog twee andere gragtcn naer den
Rhijn, te weeten de Does boven, en de Vliet
beneden Leiden tot aan V/aardingen toe.
I Na het volvoeren deczer werken , trok
DRUZUS tegen de Sueven, Uzipeet en ekSikambren
te velde; verwoestte hunne landen , overwon
vervolgends de Friezen , die beoosten
de Zuiderzee gelegen waren , maakte hen
cijnsbaar aan de Romeinen , en toog, na
ook de Knuchen, die Oostvriesland bewoonden
, beftreeden te hebben , in den aannaderenden
winter naer Rome te rug: in het
vol-
00 pit is» namelijk, de Gragt van Druzus; waar
, door hij den nieuwen met deu ouden IJsfel vereenigde
, om dus, uit het Eiland der Batavieren, te
gemakkelijker door deeze nieuwe gragt in de Zuiderzee
te komen.
(

B i S T O R - I É i£
rolgend jaar zijnen togt tcgéns de Germaaneri k ATA
hervattende, bragt hij de UzipeePen t'eenemaal *
onder zijn gebied; en trok anderwerf regens
de Sikambren , en door hun Land tegens de
Cheruscen , die tusfehen de Wezcr en Elve
woonden: nog verder zelfs zoude hij zijne
wapenen en zijnen naam uitgebreid en vermaard
gemaakt hebben, ware hij niet op zijnen
weg, door eene ziekte , of, zo anderen
zeggen , door eenen val en beenbreuke , in
zijnen toeleg verhinderd, en weinig tijds daarna
, in den ouderdom van dertig jaaren , zeven
jaaren vóór onze gemeene tijdrekeninge,
uit het leven gerukt: zijn Broeder TIBERIUS , T : B E R T U S
door AUGUSTUS eenige jaaren daarna, en wel overwint
d e K a n U
omtrent 's HEILANDS geboorte, tot zijnen Opvolger
in den Germanifchen oorlog benoemd, ns
f aaten
'
was in denzelven zo voorfpocdig, dat hij eerlange
geheel Germanie bedwong, en het bijnaer
tot een fchattinggevend Wingewest van
het Roomfche Rijk maakte : het was deeze,
die het Eiland der Batavieren met eene Romeinfehc
vloote aandeed, en de Kaninefaatcn,
een Volk van denzelfden oiriprong en heldenaart
als de Batavieren, doch minder in getal,
en welk door, men weet niet wat, misdrijf,
bij de Romeinen in ongunste vervallen
Was, beftreedt en overwon.
Min gelukkig echter was QUINTILIUS VARUS , gromde
Opvolger van
L l u s VA
TIBERIUS ; die in het agtfte ~
rd
jaar na CHRISTUS , bij het bosch Teutoburg (ƒ), *eflaen door ARMINIUS , den Veldheer der Cheruscen door b
ARcler-
MINIUS.
(f^ Dit boscb wordt door TACITUS , niet verrs
van de Lippe geplaatst.

ï6 VERKORTE VADERLANDSCHË"
h AF0. dermaate geflagen werdt, dat drie Romeinfchtf
"~ keurbenden met alle de hulptroepen en derzelver
aanvoerderen aldaar het leven lieten ; en
hij zichzelven het zijne kort daarna, uit wanhoop
benam : een ongeluk , welk AUGUSTUS
zelf eenige maanden lang als zinneloos beklaagde
; doch welk, omtrent agt jaaren daarna,
ten tijde van gemelden TIBERIUS , toen in AU­
GUSTUS plaatze tot Keizer verkooren, door GER-
MANIKUS , den Zoon van den bovengcmelden
KLAUDIUS DRUZUS, in hetzelfde gewest eenigzins
vergoed werdt door het flaan van den
zelfden ARMINIUS , die nevens zijnen zwaar gewonden
Oom INGUIOMER , ter naauwer nood,
door de vlucht toen het gevaar ontkwam.
AGitirpi- Hier was het, dat AGRIPPINA , de moedige
bTken
e n
kuisfche bedgenoote van GERMANIKUS , zijne
van hak- meêgenoote in zijne^ krijgstogten en gevaaren,
ren kloe-eene vrouw, van wier Vorftelijk Hof (_g~)
ken geest. o n z e aj oucie gedenkfchriften fpreeken , een
helder blijk gaf van haaren fchranderen en
kloeken geest: zy ftremde namelijk het fchandelijk
oogmerk van fommigen, die, eer de
uitflag van het gevecht tegen ARMINIUS bekend
was, nadeelige geruchten te ligt geloof
gaven , en zekere brug over den Rhijn , bij
Qelduha meenden af te breekcn: terwijl
(g) Dit is, volgens fommigen, eene der Sterkten
geweest, die DRUZUS langs den Rhijn gebouwd heeft:
veelen houden Roomburg, digt bij Leiden , voor dit
Hof. De Heer van LCON en anderen beweeren, dat
men 'er het Huis te Britten voor te houden hebbe;
waar van men de overblijfzels nu en dan bij laag
water , ten noordweste van Katwijk , diep in zee ,
gezien heeft.
(h) Dit was eene legerplaats der Romeinen, waarlchiju-

HISTORIE; tg?
sij-het amp: vr.n Veldheer wasrne mélde'j de £ ^n.
berooiden en gekwetiten met kleedcrcn en ver- "*
verfchingen befchonk $ en uit den ftrijd kcexende
Overwinnaars, zelve aan deeze brug j
met. loftuitingen ophoopte ; hoewel dit haar
gedrag naderhand door TIBERIUS (/') gewraakt
werdti
In het voigende zestiende jaar,. deed GER- tfaar
MANIKUS , na eene vloot in het eiland der ECNT
S E
-
Batavieren vervaardigd te hebben, andermaalMAKI^US" eenen gelukkigen togt tegen de Cheruscen flaat de
in welken hij ARMINIUS weder floeg , en hun- &*nu*
nen Veldheer SEZITHAG , nevens deszelfs""'
vrouw j eene dochter van het legerhoofd der
Batavieren, gevangen nam.
In het jaar daaraan vertrok hij $ op TIBE­
RIUS bevel, naer Rome, na dat hij hier te
lande eene fchool gefficht had , om onze Bataaffche
jeugd in de zeden en taaie der Romeinen
te doen onderwijzen;
Elf jaaren daarna begonnen de Friezen s
te zeer door zekere fchattinge van de Romeinen
* zo het fchijnt, gedrukt, eenen opftand,
in welken zij door het liaan van het
tegen hun gezonden leger omtrent het Baduïienncr-
woiid, eenen beruehten naam onder'
de Germaanen verwierven.
ti-
fbhijnKjk- boven Urdingen gelegen : omtrent het tegenwoordig
dorp Gelb of Geldub.
(«') Dees Keizer was jaloersch' , om' dat AGRIPPINA ^
behalven dit , haaren zoon cijus , (na hem Keizer'
geworden) te zeer lp het leger beminnen , en herrl
in flecht. foldaaten gewaad aldaar verkeerén deed;
terwijl zij hetri , het krijgsvolk ten .geval, om het
dragen van Soldaaten-laarsjes, Kaligula liet noemerti
ii i -

l8 VERKORTE VADERLANDSCHE
I. AFDI TIBERIUS in het 37fte jaar onzer tijdreke-
XALIGU
n
^ n
§ e
geftorven, en dus het gebied in handen
V A N
LA : zyne KALIGULA geraakt zijnde , kwam dees in
verrich- het derde jaar zijner regeeringe herwaart over:
tingen. hier m m njj

HISTORIE. 19
de nabuurige Friezen zodanig verschrikt en I AFO.
gedwee gemaakt, dat zij met hem kwamen •
handelen en hem gijzelaars zonden ; waarna
hij hen van akkers om te bebouwen , zo
wel als van wetten, Vroedfchappen en Magiftraten
voorzag; doende, om hen te beter in
toom te houden , eene fterkte nichten, ter
plaatze daar men wil dat Groningen federc
gebouwd is ; en maakende zich daarna, in
naarvolginge van DRUZUS , eenen roemruchtigen
naam door het delven van eene gragt uit den
Rhijn in de Maas , die drieëntwintigduizend
fchreden lang , en gefchikt was , om de gevaarlijker
omreizen door de Noordzee te kunnen
ontgaan, en deeze beide rivieren des te
beter binnen haare oevers te houden.
Onder de Regeeringe van NERO , die, na PAULINUS
dat KLAUDIUS omtrent het jaar 50. aan vergif POMPEJUS.
geftorven was, ten Romeinfchcn zetel klom,
voltooide PAULINUS POMPEJUS hier te Lande
den dijk , die DRUZUS ruim zestig jaaren te
vooren begonnen had (k~) ; breidcnde denzelven
toen waarfchijnlijk uit, tot aan de uitwatering
van den Rhijn bij Katwijk.
In het jaar 68. nam FONTEJUS KAPITO , Ste- 68.
dehouder van Neder - Germanie den Batavier
JULIUS PAULUS, Broeder van CIVILIS $ gevangen
, deedt hem valfchelijk van muiterije beichuldigen
en om het leeven brengen ; zendende
CIVILIS zeiven daarop geboeid naer
Rome, daar hij, zo lange NERO leefde, gevangen
bleef; doch met het begin van GAL-
BA'S regeeringe zijne vrijheid wederkreeg.
Om-
(i) Dït gefchiedde omtrent het jaar 55»
B 2
5
°'

ao VERKORTE VADERLANDSCHË
% AFD. Omtrent dienzelfden tijd, werdt de opftanct
' in Gallië, onder KAJUS JULIUS VINDEX , tegen
het leven van NERO gefmeed, met hulpe der
Batavieren geftild; doch dit verbeterde de zaaken
van dien Dwingeland geenzins zo, dat het
hem belettede zijne handen aan zichzelven te
liaan, en zich uit wanhoop den ftrot aftefnijden.
De Bata- GALBA , zijn Opvolger, te itrenge krijgsvieren
deugd en te weinig edelmoedigheids bezitten-
n d e
tógerf
e t d e
' ^
Batavieren,
z o w e
^ a
^ s
anderen,
«ALBA. die hem ten troone geholpen hadden , onbeloond
\ dit hielp de eerften aan het morren ,
en voords aan het weigeren van den gewoonen
jaarlijkfchen eed ; verklaarende dat hun
de keur van GALBA mishaagde, en dat zij
eerlang tot algemeen genoegen eenen anderen
Keizer verkiezen zouden: zulk wrevelig drei-
Cy. gen was dan de oorzaak dat zij in het jaar 69,
van hunne waardigheid als Keizerlijke Lijffchutters
ontzet en naer hun Land terug gezonden
werden.
Niet lange daarna beweezen zij, onder het
beleid van JULIUS BRIGANTIKUS, zusters-ZOOM
van KLAUDIUS CIVILIS , aan VITELLIUS , tegen
OTTO zijnen 'Mededinger naer de Keizerlijke
Waardigheid, veel dienst: in zooverre dat zij,
na hem in het Rijksgebied te hebben helpen
bevestigen , door eene ftaatelijke bezendinge ,
van wege den Roomfchen Raad, met lof- en
dankbetuigingen begroet werden.
Het was onder deezen Keizer dat CIVILIS,
na zijn ontflag door GALBA , weder tot de zijnen
gekeerd, andermaal in gevaar geraakte van
door de Romeinen kwalijk gehandeld te worden.
Dfc

CIVIXIS MAAKT VaiBE >I>:T I>F. IOMÏINÏN
op DEN AIGEJilOKKX lillUG.

H I S T O R I E . fj
Dit door hem en de zijnen zeer euvel ge- h
nomen, begon hij zelf op zijne wraak te den- '
c m L
ken , en bragt door zijne list zo veel te weeë, . l s
i , ° . J
, t> ' overwint
dat zekere werving, op VITELLIUS last, m het de iW;-
Eiland der Batavieren ondernomen, vruchtloos
afliep; daarenboven bewust van de geringheid
der Roomfche krijgsmagt, en hoe dezelve wijd
en zijd verfpreid lag, verbondt hij zich op
een gastmaal met de voornaamften des Lands,
en vervolgens met de Kanintfaten tegen de
Romeinen, op welken hij welhaast eene
doorluchtige overwinning te water behaalde,
veroverende op den Rhijnftroom eene vloot
van vierentwintig fchepcn, waar door hij en
de zijnen bij de omliggende Volken, als hcrftellers
der Vrijheid, roemruchtig vermeld wer->
den. Zedert met wisfelvallig geluk regens LU-
PERCUS, FLAKKUS, GALLUS , VOKULA en CF^
RIALIS geftreeden, de Had der Batavieren ver
brand , den dijk van DRUZUS geflecht, en zijn
vaderlijk erf, dus als ten roof en ter plonde-*
ringe voor de vijanden opengelaaten hebbende,
maakte hij eindelijk op het voorltel van CERIA-I
LIS vrede met de Romeinen, en nam de aanbieding
zijner vergiffenisfe aan : bij deezen
vrede werden de Batavieren in hunne waar*
digheid van Vrinden en Bondgenooten der Romeinen
herfteld, en even als te voren, zonder
fchattinge te betaalen, vrij gelaaten met de
dienden die zij in den krijg moesten betoo^
ncn: gelijk zij dan ook, weinige jaaren daarna,
te weete.n in het jaar 79. onder het puik dier 73»
hulpbenden geweest zijn, die de Romeinen,
onder JULIUS AGRIKOLA het Eiland Mona in
fMttanje hielpen veroveren.
B a In

fiü VERKORTE VADERLANDSCHE
t. ATD. In her jaar 86. onder de regeeringe van
"TT -
OOMITIAAN , bevochten zij anderwerf eene volkomene
zege op de Brittanniers, die het leger
van AGRIKOLA geweldig aanvallende , door
• hun gefruit en op de vlugt gebragt werden,
in zo verre, dat zij door de andere benden
bijgefprongen, tienduizend vijanden verfloegen;
daar intusfehen hun verlies en dat der Romeinen
, en hunner andere Bondgenooten, Hechts
driehonderd veertig mannen bedroeg.
9 7. Onder ULPIUS TRAJANUS , die in het jaar
97. na DOMITIAAN en NERVA , het Romeinfche
Rijk beftierde , bleeven de Batavieren
hunne oude achting bewaaren, en in het gerust
bezit van alle de voordeden hunner verbonden
met de Romeinen.
i
Ï2S.
Keizer ADRIAAN, de Opvolger van TRAJA­
NUS, bediende zich weder van de Batavifche
ruiterije, en liet > zich door deeze in het jaar
120 in zijne togten naer het Oosten verzeilen,
daar zij door het gewapend en te paarde overzwemmen
der rivieren, zelfs de verwondering
der woeste Volken tot zich trok: SUIDAS gewaagt
zelfs van zekeren te dien tijde zeer be-
SORANBS,nichten Batavier, met naame SORANUS , die
zyne be- d e n boog zo fchutterlijk wist te handteeren ,
d a t
S'fn 't
h
i
e e n e n
> d o o r h e m
opgefchooten pijl, in
fchieten. het nedervallcn , zo behendig en zeker wist
te treffen , dat hij hem aan flarden fchoot; een
bedrijf, welk zelfs den Keizer, die. het aanzag,
verbaasde , en waarvan 's mans loffelijk graffchrift,
te deezen tijde zelfs nog bewaard,
Keizer
een kennelijk geheugen draagt.
Waarfchijnelijk heeft gemelde Keizer zich nu
ADRIAVOS d„ n i n h E ij a n d d e r Batavieren bevonden,
flicht een
markt.
e a

H I S T O R I E . 23
en aldaar ten behoeve der Kooplieden , eene I. AFD.
ruime markt of plaats geflicht, die naar zijnen ' '
naam genoemd is; dewijl men in de oude
reiskaart van PEUTINGER , eene markt van
ADRIANUS (Forum Adriani) aangeweezen en
geplaatst vindt , bij of omtrent het tegenwoordig
Dorp Voorburg: ook geeft het opfchrift
van zekeren Mijl- of Grenspaal , omtrent
Naaldwijk in het begin der zestiende
eeuwe gevonden, niet duister te kennen, dat
hij cn zijne Opvolgers MARCUS AURELIUS en
LUCIUS VERUS , of eenigc openbaare wegen
alhier aangelegd, of ten minfte dezelven ver-'
beterd hebben.
• In het jaar 197. was de Batavifche lijfwacht 197.
bij den Keizer LUCIUS SEPTIMIUS SEVJERUS in
zulk eene achtinge, dat hij hun het voorrecht
vergunde, om, even als de Romeinfche
Honderd - mannen , Wijngaard-Hokken in
hunne handen te mogen draagen: het zij dezelve
dienden om de traage en loome foldaaten
rasfer te doen voortgaan ; het zij , omze bij
het Hraffen der misdaadigen, ten teken van
Rechterlijk gezag te voeren.
Dees Keizer, ook hoe fpaarzaam anders van
aart, deedt nogthans onder anderen , in het
Batavisch Eiland , een vervallen wapenhuis
ten dienfte van de vijftiende Keurbende der
Vrijwilligen, onder het opzicht en bcflier van
den Overflen CECILIUS BAÏO vernieuwen.
Onder ANTONINUS, den Zoon van SEVERUS,
fchijnen de Batavieren in het Jaar 212 niet 212.
min geacht, en even als te voren tot Keizerlijke
Lijfbenden gebruikt geweest te zijn :
ÏIERODIANUS getuigt tevens van deezen Vorst,
- . B 4 dat

24 VERKORTE VADERLANDSCHg
i. AF", dat hij, door zich op de wijze der GèrmaM
" uen te kleeden en zijne hairen te verwen
zich bij deezen landaart ten hoogfte deed
beminnen.
ALEXAK- Qf 'er onder de Germanifche lijfwachten ,
^ t
SLr
* üS
die den Keizer ALEXANDER SEVERUS $ in het
worde' jaar 235 in zijne legertente met veele fteeken
omge- het leven benamen , ook Batavieren geweest
fcragt. zjj n 5 j s o n s nj e t duidelijk gebleeken : gelijk
2
35" ' e r mede zeer weinig van hun te berichten
is onder de korte Regeering van eenige volgende
Keizeren, die meest allen eenen geweld
•digen dood ondergingen; en, door het geduurig
opwerpen van, en het oorlogen tegen
hunne mededingers, het Rijk alomme in roere
fielden, verzwakten , en aan de Barbaaren
gelegenheid gaven om de Roomfche Wingewesten
te overvallen; dezelven te verwoesten,
of als hunne eigene bezittingen te gebruiken:
gelijk dan de Franken , of Boven -Rhijnfche
Germaanen, ten tijde van VALERIANUS , die
ïoo.
v a n
Gallië omtrent het jaar 260 zich van
deeze gelegenheid mede bediend hebben, onj"
zich in Ba tav ie nedertezetten.
AURE- Deeze Franken, die, eenige jaaren laater,
overwint g ants
? n
Gallië afliepen, werden door den Be­
de Fran- yelhebber AURELIAAN , bij Magimtiakum (het
%en. tegenwoordig Mentz) zo fel gellagen, en vervolgens
door. Keizer PROBUS , omtrent het Jaar
277. 277 zo gelukkiglijk beflreeden, dat zij om
den vrede moesten bidden, dien zij, te gelijk
met een gedeelte van het Land , welk zij
overweldigd hadden, verkreegen ; onder het
gewoon beding nogthans van den Romeinen
in den krijg ten, dienfle te ftaan.
Pilt

H I S T O R I E . 25
Dit vreó-verdrag, waarmede de Batavieren I. AFD.
(te gering zeker van magt, om de Franken
uit hunne Landen te verjagen) zich toen zullen
hebben moeten vergenoegen, werdt echter
van de zijde der laastgemelden welhaast verbroken;
zij begonnen namelijk, na het veroveren
van verfcheide fchcpen , omtrent de Hunne
Spaanfche en Siciliaanfche kusten de zee te Zeefchuk
fchuimen, en in die Landen zelfs veele ver- rotogen,
woestingen aanterechten , komende na eene
lange en gevaarlijke reis, zonder veel verlies,
behouden in Batavie te rug; alwaar de Saxers,
door dit gelukkig begin gemoedigd, wel haast
met hun in het zeeroven zamenfpanden , en, 9
de Gallifche kusten hielpen afloopen.
MAXIMIAAN nogthans, wist hun, in of omtrent
den Jaare 285 na dat hij verfcheide Over- «8$*'
rhijnfche Volken verwonnen hadt, hun zeefchuimen
wel te beletten, en noodzaakte de
Franken, om, verzeld van hunnen Koning GE-
NOBON^ hem om den vrede te voete te vah
len; bij welken hij hun in eenige landen zommige
akkers ter bebouwinge afftond, mits
dat zij zich verbonden naar de Romeinfche
wetten te leeven, en niet weder de WingewesT
ten des Rijks aan te tasten of te ontrusten.
Dan dees vrede werdt door de verraderlijke
Franken , zo min heilig, als de voorgaande,
onderhouden: zij verbonden zich wel haast met
KARAUSIUS , den Landvoogd van Gallië , die
zich in Brittanje tot Keizer opwierp; en wer^
den om deeze reden in het jaar 287 door .Worden
KONSTANTIUS CHLORUS , in hunne nog nieuwe u
l Ba
l ' a
'
Landen aangevallen,en eene groote menigte van jaTgdT"
tiin gedood, verjaagd , gevangen en weggevoerd. 207^
B 5 ' Met

«6 VERKORTE VADERLANDSCHE
1. AFD. Met de geeneri, die niet verdreeven waren,
~ vernieuwde dees C^EZAR de reeds te vooren
gemaakte verbindtenisfen, en verplaatfte tevens
een gedeelte derzelven in de onbewoonde
itreeken van het Belgisch Gallië , om daar als
Romeinfche onderdaanen te leeven; waarop
men wel haast de Chamaven, die ook eene bijzondere
zoort van Franken waren, met de
Friezen en andere Volken, nevens de gemelde
Franken , ten dienfte der Romeinen, ploegen
en zaajen, en dus voor eene poos hunne
woestheid afleggen zag.
Steken Voor eene poos , zeggen we , want ook
het hóófd deeze hunne rust duurde flechts weinige jaawederop.
r e n. m e t j^t begin der vierde eeuwe, en dus
nog' 'bij het leeven, of kort na het affterven
van KONSTANTIUS, Haken zij het hoofd weder
op, ondernamen het verbond te fchenden, den
Rhijn over te trekken en in Gallië te vallen.
Hier toe hadden zij zich nu met verfcheidene
andere nabuurige Volken verbonden , en voor
het aangaan van den togt twee Koningen of
Veldoverften , naar de wijze der aloude Gerttiaanen,
gekoOren, onder welker geleide, zij
reeds tot aan den oevef des Rhijns gekomen
waren, wanneer zij door de komfte van KON-
STANTYN den GROOTEN , die zijnen Vader in
het Keizerrijk opvolgde, aan de boorden van
dien Aroom niet alleen gefluit, maar over den-
0 zeiven in eene hinderlaage gelokt, fchielijk
overvallen en geflagen, en veelen van hun ,
nevens hunne beide Koningen levendig gevangen
, en daarna wrecdclijk om hals gebragt
werden: vervolgens werden door denzelfden
Vorst, hunne, om deeze nederlaag bedroefde

H I S T O R I E . 27
de en verflagene Landslieden , onverhoeds op 1. /FD>
het lijf gevallen , en bijnaer geheel en al •
verdelgd.
Na den dood van KONSTANTYN , déeden zij Doen een
in het jaar 341 weder eenen inval in Gallië 3 i? v
.^l.. in
wanneer zij door KONSTANS, eenen der Zoonen a
^' u
van deezen Keizer, beoorloogd; doch eerlange
, zo men wil, door hemzelven , met
aanmerkelijke gefchenken, tot het aangaan van
een vredeverdrag , omgekocht werden.
• Deeze vrede verbraken de wispeltuurige en
oor-logzieke Franken weder binnen weinige jaaren
; verbonden zich met Allemannen en Saxers,
onder verfcheidene Koningen; hervatteden hunnen
overtogt over den Rhijn, en keerden, na
het vermeesteren van veele lieden, en het verwoesten
der bij en omgelegene landen, met
rijken buit en veele gevangenen beladen, naer
hun Land te rug.
KONSTANTIUS , onder wiens regeeringe dit
voorviel, zondt hier op zijnen Neef, den Veldheer
ju LIAAN , (in de Kerkhistorie , onder
den naam van den Afvalligen berucht,) met een
leger naer Gallië, die aldaar in het jaar 356 355.
verfcheiden Heden innam , en eene ijs-lelijke
flachting onder de Alemannen aanrechtte.
• In het volgend jaar tastte hij bij, Regensburg
een' en anderen geweldigen hoop dier Volken
aan , welke hij door den kloeken bijlland der
Batavifche hulpbenden, ten eenemaal verfloeg.
In het jaar 358 toog JULIAAN , na den win- JULTAAN
ter te Parijs doorgebragt te hebben , tegen DEAFVAL-
G E 011
de Salié'rs, (dus misfehien naar oude woon- V "
plaatzen in Frankenland, aan de Rivier Sala, ^Snlièrs.
geheeten , en nu in Batavie woonende,) te 358.
velde,

28 VERKORTE VADERLANDSCHE
j. »FD. velde, en bragt deeze Volken, die zich al bid-
***— dende, nevens hunne vrouwen en kinders, aan
hem kwamen onderwerpen, met weinig moeite
tot reden , vergunnende hun op hun demoedig
verzoek, het bewoonen van een ge-,
deelte der Landen , die zij alreeds bezaten:
vervolgens ook de Chamaven overwonnen, en
door eenige voorwaarden van vrede aan zich
verbonden hebbende, fcheen de rust dus verre
genoegzaam in deeze gewesten herlteld,
Degiia- Niet lange echter duurde deeze rust voor
étn ver- de Saliërs : de Quaden namelijk, eene zekere
4 ryv
?" zoort van Saxers, aan den Donau woonende,
^eze ven. ^ ^ ^ o o r a n d e r e n uj t hun Land verdreeven
Naam

H I S T Ö K t E .
legen de Perfeh gefneuveld zijnde, werdt jo- t *#8I
vi ANUS , die den Christen Godsdienst beleedt, '
in 't Oosten tot Keizer gekooren; welke
keuze zommigen Batavieren, iri Neder-Pannonie
z-ich bevindende, derwijze mishaagde, dat zij
LUCTLIAAN , den bloedverwant des Keizers ,
die hun deeze tijding bragt, in hunne woede
het leven benamen. Omtrent deezen tijd ver*"
bonden zich hier te Lande ook alle Franken,
Batavieren, en andere Gebuurvolken, tot eenen
inval in Gallië , die ook in hèt jaar 366 ge- - ö &
fchiedde, wanneer het Romeinsch leger aldaar
door hun op de vlugt werdt geflagen: maar
naderhand werden zij zelfs ook geflagen , en
door Keizer VALENTINIAAN , den Opvolger
van JOVIAAN; in hun eigen Land beftreden,
en weder voor eenen tijd beteugeld,
In het begin der vijfde eeuwe werden Gallig
en andere Wingewesten, onder de meerderjarigheid
van HONORIUS , door de Alaanen,
Wandaalen , Sueven en andere woeste Volken
overitroomd; bij welke gelegenheid de Landen
der Franken , Saliërs en Batavieren , mede
geenen geringen overlast leeden , en zommigen
dier Volken tot bewooners fchijnen gekregen oor*
te hebben; gelijk men wil dat de Sueven zich fprong
d e r Z e e u
toen in Zeeland nedergezet, en den naam van '
m n
Zeeuwen aangenomen zouden hebben. '
In het jaar 410 kwamen ook Wester-Gothen, 410.
na het bemagtigen van Rome, zich in Gallië
en de nabuurige gewesten, en dus ook waarfchijnlijk
hier te lande nederflaan; verzeld van
Herulen, Sclaayen, JVilten en anderen, van
welken men in de oudere en latere naamen
van zojnmige plaatzen, nog de geheugenis
meent

3© VERKORTE VAD ER L AND SC HÉ
I. AFD. meent te vinden. Zeventien jaaren later,
" zijn de Franken in eenen waterftrijd door
AëTius overwonnen , en in het jaar daaraan
van hunne Landen , aan den linker oever van
den Rhijn gelegen, beroofd geworden; doch
KLODIUS hun Koning bewerkte door zijnen
Zoon' een verbond van vriendfchap met Keizer
VALERIAAN , en zedert hebben de Franken
hierom de Romeinen nu en dan eenige
De Saxen krijgsdienfien bewezen. In het jaar 446
fteejien of daar omtrent, gingen de Saxen en de FriemBrit-
z m i ) onder HENGIST en zijnen Broeder HORSA,
o" e^ !
V
naer Brittanje, welk°geheel Eiland zij, verge-
/146. zeld van Anglen en Jutten , eerlange overftroomden;
nemende de overige Friezen toen
het gewest in, welke de Saxers ontruimd
hadden; zijnde al het Land, welk benoorden
den Rhijn en de Maas gelegen , ten weste
door de Schelde, en ten ooste door de Elve
en Lauwers bepaald wordt, .zedert door hun
Friesland genoemd. Ten zelfden tijde zijn de
Franken en andere Germaanen , weder in
Gallië gevallen , en in of omtrent het jaar
463. 4^3 veroverden de eerstgemelden Keulen , en
vervolgens de Eilanden der Saxen , (die bedenkelijk
gelegen geweest zijn bewesten de
Wezer, boven Oostvriesland, om dat 'er verfcheide
veldflagen in dien tijd omtrent de W&zcr
zijn voorgevallen) wordende deeze Eilanden
als toen deerlyk verwoest: deeze vijand^
lijkheden eindigden met een verdrag, waar
bij de Saxers zich aan CHILDRIK den Koning
der Franken fchijnen onderworpen te hebben.
Dan, onder alle die omkeeringen hier te
Lande, hoort men niets meer van de Batavie-

gs VERKORTE VADERL ANDSCËË
}» AFD. fchilleri , bij Bourgondiërs en Franken , te
f
deezen rijde, in hooge achtinge; doch KXO
Vis , de Koning der Salifche Franken , die
zijn gezag met nijdige oogen befchouwde,
4gÖ4 tastte hem in het jaar 486. met een leger
aan, en deed, na hem overwonnen en ge-
Vangen te hebben, onthalzen : ook maakte
hij zich vijf jaaren later, meester van het
Gewest der Tongren , of het Land der Thuringèrs,,
volgens anderen, en overwon de Alemannen
, Saxers en Friezen • • welker eerflen
hij zich geheel onderwierp , zonder dat mert
weete hoe het met de laatlle Volken afliep ;
(die toen de gewesten bewoonden , welke
nu Vereenigde Nederlanden heeten:) gcduu-
KLOVIS rende dien flag, nam KXOVIS, naar men wil*
Jieemtdenden Christen Godsdienst aan, liet zich nader-
Chris en n a nd doopen , en eigende zich in het jaar
1 0 e w a a r c u n e
dierst 5°9 5 ^ g id toe, van Bur-
aan. gemeeester ,des Romeinfchen Rijks in het
510» Westen; om welk simpt te meer klems bij te
zetten , hij, zo door list , als geweld, zich
van veele Frankifche Koningen en hunne Landen
meester maakte , en daardoor den grond
der Frankifche Heerfchappije in Gallië zo
vast maakte , dat dezelve daarop heden nog
gevestigd blijft*
Na zijn affterven werdt zijn Rijk onder
zijne vier Zoonen verdeeld , en THEODORIK *
de oudfte, uit eene bijzit geboren , verkreeg
Oost-Frankrijk, waaronder toen ook de' Zeeuw^
fche Eilanden , met een gedeelte van Gelderland
en Holland gerekend werden: THEODE-
BERT, zijn Zoon, die in het Jaar 513 of
wat laater, de Deenen van de Gallifche Kusten"

H I S T O R I E » §|
en verdreef, en hun den aldaar gefoofden j, MÖ.
buit ontjoeg, volgde in het Jaaf $34 zijnen 338
—•*
toen overleden' vader in de regeeringe op t
zijne zuster TEODECHILDE was eene ijverige
VoriHn in den Christen Godsdienst, hebbende
veele Kloosters en Kerken gefücht, en
wordende in haar grafTchrift, dat nog vöof
handen is, de Kleendochter, Dochter, Vroüw
en Zuster eens Konings genoemd, zijnde
zij gehuwd geweest aan IIËRMEGISKEL , en na
zijn' dood , aan deszelfs Voorzoon' RADI*
GIS , een' Koning der Warners, die toen
het tegenwoordig Rhijnland bewoonden > eri
van ^ welken men meent dat de naamsgeheu*
genis nog, in dien van het oude Warmond
bewaard wordt.
THEODEBERT m den jaare 547 , en des- 54^
zelfs Zoon THEQDEBALD , na eene zevenja­
rige regeering , in het Jaar 554 overleden 554.
K L O t A
zijnde, zonder manlijk oir na te laten, nam *
KLÓTARIS , een der Oud-oomen van THEODE* wi»°lT
BALD , Oost-Frankrijk in bezit, na dat hij Ssxerti
te vooren de Saxers, omtrent den Wezer
woonende, en nu weêrfpannig geworden zijn-de,
een- en andermaal geflagen, en hen
tot het opbrengen eener jaarlijkfche fchattinge
van 500 koejen verpligt hadt; doch deezen
in het jaar 555 die fchatting niet alleen
geweigerd, maar zelfs eenen inval in Frankrijk
gedaan hebbende , werden door KLÓTARIS $
toen ze met den buit naer huis keerden, we-»'
derom aangetast; doch behaalden toen, na
een wanhopig vechten eene volflagene overwinning
op dien Vorst, die voords genoodzaakf
,was hun eenen voordeeligen vrede toeteftaaft «
C Wel»

34 VERKORTE VADERLAND3CHE
I. AFD. welken hij, door zijn volk gedwongen tegen
hen te vechten, weinige dagen te voren, ondanks
hunne nederige voorwaarden, hadt moeten
weigeren.
In het jaar 558 verkreeg KLÓTARIS , na
Wordt n c t affterven van zijnen Broeder CHILUEBERT,
n §
^" het gebied over geheel Frankrijk ; doch liet,
Frankryk. drie jaren later, door zijnen dood, dien wijd-
558. uitgeitrekten Staat, zijnen vier zoonen na:
onder welken de derde , SIGEBERT genoemd,
Oost-Frankrijk verkreeg, doch welhaast met
zijne Broederen , en onder deezen vooral
met CHILPERIK , den onrustigften van allen,.
575in
onlusten gewikkeld werdt ; dcez' ontnam
hem verfcheidene Heden, doch werdt eindelijk
in het jaar 575 over de Seine terug gedreeven
, en in het volgend jaar binnen Doornik
belegerd , welke Had hij hadt doen verflcrken
: hier vondt v SIGEBERT zijnen dood;
want FREDEGUNDE ," zijn Broeders vrouw r
deedt hem. onverwachts, door twee omgekochte
moordenaaren, met vergiftigde mesfen
, in het aanzien van zijnen ganfehen hofftoet,
verraderlijk ombrengen.
CHFLM- CHILPERIK ftelde zich toen in het gebied
JUK wordt o v e r Oost-Frankrijk, en verwekte door zijne
VMDioord. g r o o r e m ag t ? z o v eel vreeze onder de Friezen
en andere Overrhijnfche Volken , dat zij
niet tegen hem durfden ondernemen ; maar
BRUNECHILDE , de Weduw van SIGEBERT , onverzoenlijk
tegen hem verbitterd, wegens den
moord haars mans, deedt hem , eenige jaaren
daarna, te weten in het jaar 584, onder
het belegeren van Touloufe , even verraderlijk
, door eenen gehuurden moordenaar, van

H I S T O R I E . 35
het leven beroven; hoewel anderen deeze I
bhdaad aan zijne eigene Gcmalinne FRËDEÖÜNDE "
toel'chrijven.
CHILDEBERT II. zoon va'ri den omgebrag- CHILP 2
ten SIGEBERT in het jaar

36 VERKORTE VADERLANDSCHK
I. A*D. pe gekomen was, bij de Rivier de JVezer ten
' ' eenenmaale geflagen, en hun land, alomme te
vuure en te zwaarde verwoest: de jonge manfchap
en de vrouwen , werden te fchepe naar
Frankrijk vervoerd, en aldaar ten behoeve
S'ELOY, des Konings verkocht: als toen zoude ELIGIUS ,
zyne wei- e e n beroemd goudfmid en muntmeester des
heid' eiiz. Konings, onder den naam' van St. ELOY be-
* kend , op • eigen kosten , eene menigte dier
ongclukkigen , vrijgekocht, van het noodige
verzorgd, en weder naer hun land hebben laten
keeren , of , zoo zij verkoozen bij hem te
blijven , hen in den Christen Godsdienst onderwezen
, en hen eer als broeders, dan als
flaaven behandeld hebben.
Te dien tijde fchijnt Koning DAGOBERT zich
ook meester te hebben gemaakt van het Slot
Wiltenburg bij Utrecht, vanwaar de Friezen,
toen nu de Saxers naer Brittanje getrokken
waren , de Wilten, een overblijfzel van den
DACO- femelden landaart verdreven hadden; en waar-
BEET fchijnlijk heeft DAGOBERT , toen aldaar mede
Cn e e n
kerk te
Christelijke kerk of kapelle, aan den H.
VtricU. THOMAS gewijd, doen bouwen, welke hij afhangelijk
Helde van den Bisfchop van Keulen,
onder voorwaarde (die nogthans luttel naargekomen
werdt) van aldaar in perfoon , onder
de ongeloovige Friezen , den Christen Godsdienst
te prediken en uittebreiden : deeze
Kerk is dan ook , eenigen tijd daarna , door
de Ongeloovigen weder geheel vernietigd
geworden.
6%t. In het jaar 631, (drie jaaren na den dood
van KLÓTARIS ,) ontfloeg DAGOBERT de Saxers,
die zich verpligt hadden om de grenzen zijns
Rijks,

H I S T O R I E . 37
Rijks, tegen de Winiden, eene foort van Sclaa- T AFD.
ven te beveiligen , van hnnne gewoone fchat- ~~
tinge; en alhoewel zij zeer weinig tegen dit
volk konden uitrechten, zij bleven niet te min
van den ouden last bevrijd. DAGOBERT 633.
in het jaar 638 geftorven zijnde, liet zijnen
Zoon SIGEBERT , in de regeeringe over Oost-
Frankrijk, welke hij hem al twee jaaren te vooren
had opgedragen; terwijl deeze, zich meest bezig
houdende met het bouwen van kloosteren
en godsdienftige geltichten, de zorg zijns Rijks
liet berusten op GRIMOALD , zijnen Groot - Hofmeester
, wiens beide Zusters GEERTRLTD en
BEGGA , zich door diergelijke godvruchtige werken
vermaard gemaakt hebben; zijnde door de
eerstgemelde, waarfchijnlijk eene kapelle gefh'cht,
ter plaatze daar Geertruidenberg nu ligt,
alwaar zij eeuwen lang, als eene Heilige geëerd
is 5 gelijk men ook hier te Lande , bij zekere
gelegenheden, ter harer gedachtenisfe
menigen ruimen vreugdebeker, onder den naam
van Sinte Geerden minne, geledigd heeft: door
BEGGA, is, zo eenigen willen, de orde dei-
Begijnen ingefteld.
Onder SIGEBERT'S regeering werdt dan, EIIGIUI,
o f S
gelijk men denken kan, veel werks gemaakt , E1 oy
»
van het bekeeren der ongeloovigen dezer Lan- onder de
den: de Goudfmid ELIGIUS, om zijne als goud Friezen,
beproefde deugd , tot Bisfchop van Noijon e
verheven , werdt met de zorg der bekeeringe
van een gedeelte van Vlaanderen belast , dies
hij , na ook den Antwerpenaaren het Euangelie
gepredikt te hebben , zich mede naaide
Friezen, Sueven, (of Zeeuwen) en andere
Barbaren begaf, onder welken hij eene mer-
C 3 kelijka
" z

38 VPjRKQRTE VADERLANDSCHE
W[* kelijke verandering in hunne zeden te weeg.
-- - bragt ; welke echter niet zo beftendig was,,
of het bijgeloof en de verbastering braken
weder, na zijn vertrek of dood , onder die
Volken door.
»Acr- Na den dood van SIGEBERT , in het jaar 656
jp^RTli. voorgevallen , werdt deszelfs Zoon DAGO-
Konmg BERT II. door GRIMOALD , die al het bewind
van Oost. in handen hielde, wel op den Oost - Frankiïmnkryk
f cnen troon gezet, doch niet lange, daarna ,
6 i 6
" onder voorwendzel van zijn overlijden, als,
Wordt balling, naer Jerlapd verzonden., en zijn eigen
fjl balling ZoOXÏ CHILDEBERT II. tot DAGOBERTS Opvol-
jchap ge verklaard; doch KLOVIS U. oom van DA-
GOBERT , (die ook nog m het evengemelde jaar
ovcrleedt,) wist deeze, oogmerken van CRIjyioALD
niet alleen te verijdelen , maar zich ook
van hem en zijnen Zoon te verzekeren, en zich
in het opper-bewind te Hellen, Zedert geraakte
Oost - Frankrijk, geduurende eenige jaaren,
nu in deeze, dan in gceiie handen; tot
Herfleld. dat men DAGOBERT II. die nog in Ierland ora-
' $74. zworf, in den Jaare 674, door behulp en me-,
dewerkinge van WILFRID, Bisfchop van Jork,
weder henvaards deed komen, en op den vaderlijken
troon hertïelde.
wit> Gemelde Bisfchop WILFRID , (om ook nog
T
* ]n
'• iets van deezen Apostel der Friezen te melden,)
*cb»V r a s v a n
^ oatuure trots en heerschzuchtig , en,
gtn. leidde niet alleen zulk een Vorstelijk leven,
dat hij zich van eenen grooten ftoet vergezellen
, en uit gouden fchotelen opdisfehen liet,
maar ijverde zelfs met zo veel- drifts voor de
gewoonte der Kerke van Rome, en voor zijn.
eigen onbepaald gezach , dat EGFRID , Koning.
van
J

H I S T O R I É . 30
Van Northumherland, hem in het Jaar 677. I- ATT>.
deed afzetten. Hier over gebelgd, reisde hij
naer Rome, om zich deswege bij den Paus te
c ? 7
'
beklagen. In zijnen togt derwaarts deedt hij
Friesland aan, alwaar de Koning ADGILLUS hem
minzaam ontving , en , geduurende zijn winter-verblijf
aldaar, vergunde, om het Euangelie
te prediken , het welk hij , met zo veel
vruchts deed, dat veele duizenden toen het
Christelijk Geloof aannamen, en openlijk gedoopt
werden. Zedert voor den Paus zich
verantwoord hebbende , is hij, na EGFRIDS
dood, weder in zijnen zetfl herlteld; vervolgens
weder daarvan ontzet, en ook andermaal
door Pausfelijk gezach 'er wederom ingebragt, Sterft,
en eindelijk in het Jaar 709, in hoogcn ouderdom
overleden.
?°S>»
DAGOBERT II. (om tot deezen nu weder te
keeren) bezat niet lange het Rijk, maar werdt,
weinig tijds na zijne herflelling , nevens zijnen
Zoon SIGEBERT , terwijl hij op de jagt was,
vermoord. De Oost - Franken koozen toen
wel zijnen tweeden Zoon THEODORIK , die in
een klooster was opgevoed, tot Koning, doch
Helden het Opperbewind in handen van twee
hunner Edelen, onder welken PIPYN VAN HER­
STAL , of de dikke, was j die zich wel haast al de
klem der regeeringe eigen maakte , en zijnen
Vorst en het Rijk, jaaren achter een, in eenen
oorlog tegen deszelfs Oom, den West - Frankifchen
Koning THEODORIK , verdaadigde, en deezen
ook in eenen veldflag in het Jaar 687 ge- 687.
vangen nam; waarna hij, onder den tijtel van
Groot Hofmeester, zo wel het West- als Oost»
Frankisch Rijk, volftrektelijk regeerde.
C \ Om-

^ft VËRKOKTfi VADEHLA&nSCÖE
ï- ATD. - Omtrent deezen. tijd , waren ook twee En*
gelfche Monniken, WIGBERT en WILLEBRORD
,' geheeten, de een na den anderen uit Engeland,
WILI.E- in r nesland gekomen, om er het Euangelie te
. BjRoun. prediken ; doch vondt hunne prediking toen
weinig ingangs , en de Friezen werden, kort
daarna, in eenen Oorlog met de Franken ge-
PIPI-N wikkeld, en in het Jaar 691 door PIPYN aanoverwint
gevallen, en hun Koning RADBOUD , na het
de Hit' verlies van eenen veldflag in het Jaar 692 , ge-
6g 2 i noodzaakt een verdrag te fluiten met PIPYN,
waarbij de Friezen aan het Frankifche Rijk onderworpen
, en cijnsbaar gemaakt Werden. —•
Toen ondernam WILLEBRORD (*), (die zich alvorens
door Paus SERGIUS f. hadt laten volmagtigen
en tot Aartsbisfchop der Friezen inwijden
, in zijne terugkomst het Eiland Walcheren
aangedaan, en aldaar zich tegen de afgoderije,
naar men wil, gekant zoude hebben)
£25« in het jaar 695 andermaal in Friesland, onder
het gezach van PIPYN , het Euangelie te verkondigen
; alwaar RADBOUD en zijne Friezen, intusfchert
niet alleen volhardden in het hardnekkig
tegenftaan dier predikinge, maar ook door geduurige
invallen in het Frankisch gebied ,
genoeg deeden zien, welk eene afkeer zij hadden
, zo wel van den Frankifchen Godsdienst,
n?i$5 ra 91 ' f{
' %»* als
(*) Dees WILLEBROED heeft hier te Lande veele kerken
gefticht, en zich door zijne predikinge berucht ge-
Eïaake. Te Heilo, in Wesivriesland, is nog de WILLE-
ÏRORDS put bekend welke op zijn bevel gegraven, eri
tne.t een wonderdoend water voorzien zoude. zijn. Hij
Is,'als eerfte Bisfchop van Utrecht, den 6 van Siagcmaand
van het jaar 737. aldaar overleden , en in de Abtdij©'
fy&mih bi] 'jtkr t die hij zelf gefticht had, begraveo,
-r*0 > j

H I S T O R I E 4t »
fcfs, van het verdrag-, onlangs met hun aangegaan. I. AF».
Dit verwekte anderwerf, in het jaar 697, eenen *
openbaren oorlog, in welken PIPYN de overwin- 6s>
7'
ning en eenen grooten buit, nevens de fterkte
of Stad Utrecht, zo men wil, te beurte viel;
waarna hij zich weder met RADBOUD bevredigde,
onder mits, bedenkelijk, dat dees zijne Dochter
THEUDESINDE , aan zijnen tweeden Zoon'
GRIMOALD ten huwelijk gave; weHte echt kort CMMO.
A L D v
daarna voltrokken, doch GRIMOALD vervolgens «*
door beleid van zijne vrouw, en mogelijk van " d e r l i j k
r
zijnen Schoonvader, mede in het jaar 714, in moord.
St. Lamberts Kerke te Luik, onder het doen 7Hzijner
gebeden, verraderlijk omgebragt is.
Tot aan den dood van PIPYN , die in den herfsc
in het jaar 714, (na den moord van zijnen Zoon
fel gewroken te hebben,) overleedt, fchijnt
alles van buiten in tamelijke ruste gebleven te
zijn; dan, in het jaar 715 voegde RADBOUD, 715.
uit eenen ingewortelden haat tegen het genacht
van PIPYN, zich bij de misnoegde Franken onder
RAGANFRID , en floeg de benden van KA- KA REL
M A R T E L
REL MARTEL bij Keulen , derwijze dat KAREL
zelf ter naauwer nood zich door de vlugt dl^ie*
wist te redden: maar in het volgend jaar zen.
werdt hij van de Franken onder KAREL MAR-
TEL'S gebied ftaande , overvallen en op de
vlugt gejaagd; waarna een verdrag volgde,
bij welk hij beloofde den Christen Godsdienst
aan te neemen. WOLFRAN Bisfchop van Sens
in Champagne, die kort daarna WILLEBRORD
M het bekeeren der Friezen onderfteunde,
zoude ook, na dat 'sKonings Zoon zich hadt
laten doopen , aan den Koning zeiven den
doop -verrichten ; maar wat gebeurt 'er? toen
C 5 men

43 VERKORTE VADERLANDSCHE
L im. men te Hoogtwoude of Medebük daartoe de
~ Voute gereedgemaakt, en RADBOUD den eenen
* A n
.. voet daarin reeds gezet hadt, vraagt hij, waar
Z!Jn n e t r o o t e t a z i n e r
duop' g S l J afgeftorvene voorouderen
vervaren ware ? en kreeg ten antwoord', dat
alk ongedoopte» zekerlijk verkoren waren ; dit
deed hem den voet te rug trekken en verklaren,
dat hij liever met de menigte zijner ongedoopte
voorouderen in het zalig gewest van Wo~
dan, dan, met den geringen hoop der Christenen,
in den Hemel zijn wilde. — WOLFRAN
vertrok hierop, en RADBOUD , die al verfcheidene
jaaren aan eene Gepende ziekte gekwijnd hadt,
ftierf zo kort hierna, dat hij op den derden dag
begraven werdt.
Na den dood van RADBOUD genooten de
Friezen onder de regeering van zijnen Zoon'
POPPO , POPPO eenige jaaren rust; en van deezen kregeeft
de g e r i de Euangelie - predikers volkomene vrij-
fepredih
e i d
'
o m n u n T i e J e e r a
m m e
l°
v 0 0 r c t e
planten;
kers vrij- doch , terwijl de Groot - Hofmeester KAREL
beid. MARTEL de handen vol hadt met den oorlog tegen
de afgevallene Saxers, en Aquitaniers, en
Op^-d de met hun verbondene Sanafijnen, befloot
der Frie POPPO , (om welke redenen is onbekend) de
dei'POP'
l i e I o o f d e t r o u w t e
verbreken, en pleegde, naar
P 0 P
PO! " het verhaal van de Frankifche Kronijkfchrijveren,
veele wreede vijandlijkheden tegen de
Franken, om welken te wreken, en && Friezen
eens vooral te beteugelen, KAREL hen in het
736.
t e
736 water en te lande, in hun eigen
land, op West er go zo gelukkig met eene welbew
j mande, vloote, 'kwam befpringen, dat hij hun
e e n e
teemde volkomene nederlaag toebragt, in welke
gebragc. POPPO fneuvelde, en daar door dit moedig volk ,
na

H I S T O R I E 43
na het uitroojen hunner Afgodifche tempelen, I. ATD.'
en gewijde bosfchen, en na het elcndig ver- *
woesten van hunne Landen, op nieuw ter onderwerpinge
aan de Franken gedwongen werdt.
Vijf jaaren daarna, te weten op den salten
van wijnmaand des jaars 741, flierf KAREL MAR- 74 1
-
TEL , nalatende twee wettige Zo.onen, KAROLO-
JVTAN en PIPYN ; waar van den eerften Oost- den
anderen West-Frankrijk ten deel viel; en de
eerstgemelde zijn Erfrijk onder den tijtel van
Hertog en Prins der Franken, op zijnen eigen
naam, regeerde : al in het begin van zijne re­
b geeringe gaf hij aan BONIFACIUS , Bisfchop van
<
TFA-
Mentz, bevel, om eenen nieuwen Bisfchop van. ee^nieu'
Utrecht te wijden , waar toe GREGORIUS van wen Bis-
Xrier, eerlange verkoren werdt: BONIFACIUS fchopvan
zelf, die ook WINFRID geheeten en in het jaar
717, reeds hier, te lande gekomen was, hadt na
den dood van WILLEBRORD , het Utrechtfche,
Bisdom eenen tijd lang , als Coadjutor, (waarin
hij den eerstgemelden al drie jaaren lang hadt
bijgeftaan) bediend; doch was in het jaar 723
naar Rome ontboden, aldaar tot Bisfchop, gewijd
, en zedert door KAREL MARTEL met het
opengevallen Bisdom van M-entz begiftigd: uit
zjjne brieven blijkt, dat de Christenen hier te lande,
ten aanzien der Afgodendienaren, toen nog een
zeer gering getal uitmaakten ; dat zij hunne
Haven aan de Heidenen verkochten om opgeofferd
te worden; dat zij gaarne het vleesch zo
van wilde , als tamme paarden aten , als ook
raauw fpek; dat hunne Priesters zelve zeer ongeregeld
leefden, zich aan ontucht, dronk*,jiehap,
kwaadfpreeken en andere zonden overgevende;
dat zij ter jagt, ja ten openbaren oor-
U H e c l l t

44 VERKORTE VADERLANDSCHE
I. iro. loge zo tegen Christenen als Heidenen , op-
4 1
trokken , in het leeren en doopen verfcheidene
ongeregeldheden begingen, en zomwijlen zelfs
het Latijn niet verftonden; als ook buiten wettige
ordening meest al", en buiten het opzicht
van eenen Bisfchop leefden: onder zijne"
742. voorzitting werdt ook in het jaar 742, op dé
befchrijving van KAROLOMAN, eene Kerkelijke
Vergadering in Frankrijk gehouden, in welke
het houden van diergelijk eene bijeenkomfle
jaarlijksch, tot weering van verfcheidene ongeregeldheden
, beflooten, en onder anderen,
aan de Geestelijken ook de jagt, en het vol-,
gen van den oorlog verboden werdt.
Eene fraaje fchets van zijne handelwijze in
het bekeeren der Heidenen hier te lande, en
in het verzorgen van zich en zijne Priésteren,en
van de moeite , welke hij aanwendde om.
de H. Schriften te laten uitfehrijven, vindt men'
elders , die des lezens overwaardig , doch te
lang is, om hier ingelascht te worden; en te
waardig, dan dat ze verkorting zoude lijden.
De Sa- De Saxers, die in of omtrent het jaar 742,
xtrs wor- weder tegen de Franken opgeflaan en vervol,
e n s m e t
onder. S de Friezen vereenigd waren , onder'
worpen. RADBOUD, Heer'van Neder-Friesland; werden'
-44> in het jaar 744, door KAROLOMAN , met behulp
van zijnen Broeder PIPYN, na het gevangen nemen
van hunnen Hertoge DIRK, weder tot
onderwerping aan het Frankisch gebied gedwongen
; bij welke gelegenheid ook een ver-
10MAH ^ Ta m e t
S de Friezen fchijnt getroffen te zijn.
ftaat van In het jaar 746 ftondt KAROLOMAN , het zij
de regee- uit eenen heimelijk in hem verwekten weerzin
1,n
|' g f
* in de regeeringe,het zij uit liefde tot het geestlij-

H t S T O R I r. 45
jijke leven, dé regeering aan zijnen evénge- L AFD.
pielden Broeder af; • en aanvaardde te Rome, in *
een Benedictijner Klooster , den Monnikskap.
PIPYN daarentegen de oproerige
Saxers, kort daarna, een en andermaal aan zijn
gebied onderworpen hebbende , en zich nu
van geheel het Frankisch Rijk meester ziende,
befloot welhaast zichzelven onafhangelijk te
maken, en CHILDERIK III, die tot hier toe den
naam van Koning hadt gevoerd, dien tijtel te
p r p
T N
ontnemen: hiertoe, door heimelijke hulpe van Koping 0
*
BONIFACIUS , de Pauslijke toellemming ver-gezalfd,
kregen hebbende , werdt hij in het jaar 751,
door denzelven tot Koning gezalfd, na dat hij
CHILDERIK van den troon geftooten en in een
klooster gelteeken hadt.
BONIFACIUS , door deeze en andere wegen
zich diep in de gunfte van PIPYN gewikkeld
hebbende, werdt zedert ook,'ondanks de tegenkantingen
van den Keulfchen Bisfchop HIL-
7S»»
DEGARIUS , in het opzicht over de Utrechtfche
Kerk, door het Pauslijk gezach van STE­
VEN III, bevestigd , en ondernam , met een
deel gewapende Bedienden of Soldaten, hem
ter zijner befcherminge, mogelijk door PIPYN
medegegeven , in het jaar 753, zijne laatfte
prediking onder de Friezen : dit fcheen in het
eerst zeer wel te zullen flaagen; maar wanneer
hij te Dokkum was aangekomen, en zijne
centen aldaar had doen nederllaan, werdt hij
door de woedende Friezen overvallen, en, na
dat hij zijn volk de weerloosheid en het lij- «OSIFAden
aanbevolen hadt, door de aanvalleren met
drieënvijftig der zijnen van het leven beroofd, omgeop
den $den van zomermaand in het jaar 754 ^"gt.
wor-
7 S
*'

46 VERKORTE VADERLANDSCHf
I. AFD. wordende zijn lijk eerst te Utrecht ter aarde
** befteld , doch naderhand uit het graf geligt i
en volgens zijne uitdruklijke begeerte, in de
Abtdije van fulda begraven.
758. In her jaar 758 vielen de Saxers weder de
Franken af; doch werden, na eenen kloeken
tegenlland, door PIPYN overwonnen, en tot
eene jaarlijkfe fchatting van driehonderd
paarden verpligt. Na deeze en meer andere
merkwaardige zegetogten , zo in Italië
als elders, overleedt dees Frankifche Vorst
7

H I S T O R I E . 47
tfe Hunnen of Hungaren, in het jaar 791, van- L
Waar zij, na het Land te vuur en te zwaard «*
verwoest te hebben , met grooten rijkdom te
rug keerden: omtrent twee jaaren later
begonnen de Saxers andermaal de hoofden op
te fteken, nadat zij 't Christendom weder verzaakt
, en zich als te vooren met de Friezen verbonden
hadden, tegen de Franken te oorlogen,
tot datze door Koning KAREL in het jaar 801 , gari
of, volgens anderen, twee of drie jaaren later,
na dus bij tusfehenpoozen-eenen bloedigen drieëndertig
jaarigen krijg te hebben gevoerd, geheel
ondergebragt , en wel , ten getale van
10,000, in Frankrijk overgevoerd geworden zijn.
Zedert is met deeze volken een verdrag gemaakt,
waar bij vastgefteld is, dat zij met de
Franken voortaan als één volk gehouden , en
door een zelfden Vorst geregeerd zouden worden:
ook heeft KAREL toen den Friezen eenige
nieuwe wetten gegeven , of de ouden verbe­
terd , en, in ééne van dezelve, wordt het dienst- Ontvan-
g e n d e n
werk op den dag des HEEREN verboden; ook
heeft hij hun den eernaam gelaten of gegeven "HIK "**
van VRIJE FRIEZEN, met welken zij veel op had.
den, fchoon zij even als de Saxers, tot op den tijd
van LODEWYK den Vroomen, verlteeken bleven
van het recht op hun vaderlijk Erfgoed, welk
hun te vooren benomen was.
Doch eer dit alles gebeurde , had Koning KAPEL
D E
KAREL te Rome , den eernaam van Keizer aanc
t 0
^.
genomen , na dat Paus LEO öï. in het jaar 799, zl* 1
door hem in den zetel herlteld was, waar uit de 799.'
Romeinen hem verdreven hadden: tot dat einde
was hij in het jaar 800. te Rome gekomen, en,
onder anderen , door de Frankifche, Friefche
ea

48 VERKORTE VADERLANDSCHE
jfc AFD. en Saxïfche fcholieren, met vaandels en baariV
* derrollen ingehaald, waarna hem de Paus, op
Kersdag, onder den tijtel van AUGUSTUS en
Keizer der Romeinen , tot Roomsch - Keizer
kroonde : hij hadt ook , veel vroeger nog ,
te Nieuwmegen een pragtig Hof gebouwd;
alwaar hij dikwerf een gedeelte van het jaar,
met zijnen Hoffloet plagt doortebrengen,
II.

H I S T O R I E . 49-
.. II. ATD.
II. A F D E E L I N G .
Beginnende met den aanvang der negende,
eewve, en eindigende met den dood van
WILLEM den II. Graave van 'Holland en
Roomsch- Koning, in het jaar 1256.
K AREL de Groote, in het jaar 8o5, de rijks- g0'& verdeeling onder zijne drie Zoonen geregeld
hebbende , om na zijnen dood de verfchillen
onder hen voor te komen, zo viel KAREL, den
©udif en derzelven, Friesland ten deel; Waarna
de Keizer te Nieuwmegen verfcheide wetten
maakte, gelijk hij ook veele Frankifche wetten
verbeterd, en befchaafd heeft: onder anderen
moest elk toen ook eenen nieuwen eed aan den
Vorst afleggen; hetwelk te noodiger was, om
dat hij de hulpe der Friezen en Saxers behoefde
, in eenen krijg tegen de Deenen , die, behalven
Wederzijdfche ftrooperijen, weinig betekende
, en wel haast eene vredehandeling te
wege bragt, die nogthans vruchtloos afliep:
hier op vielen de Deenen te water, in het jaar
810, Friesland, van drie kanten tevens aan, en D e jy .
bragten de Friezen wel haast te onder, hen ver- nen vallea
i n
pligtende tot eene fchatting van honderd ponden frksf
zilvers; waarna hun Koning GODEFRID tot aan' an
^*
de Moezel doordrong -, en Groningen ingenomen '
hebbende , voorgaf, dat hij ook den Keizer
zeiven binnen Aken wilde aantreffen; doch
v\n onverwachte dood verhinderde zulks, en
D deed

50 VERKORTTE VADERLANDSCHE
II. A?n, deed de Deenen ten eerften deeze Gewesten verlaten,
en naer huis keeren.
In het volgende jaar floot HEMMING, Broeders
Zoon en opvolger van GODEFRID , een vredeverdrag
met Keizer KAREL , bij welk de Eiderflroom
tot eene vaste grensfeheiding ter wederzijde
gefield, en dit verbond plegtiglijk bezwoeren
werdt , doch de dood van HEMMING, kort
daarna invallende, . bragt veele verwarringen in
de Noordfche zaaken te wege, en Keizer KAREL
in het jaar 814 overleeden zijnde, werdt door
zijnen Zoon LODEWYK, zedert de vroome genoemd,
in het Rijk opgevolgd; en van deezen
De Keizer herkreegen de Friezen en Saxen het recht
e va
jfrkr^ ^ d ern
jke erfenis, welk KAREL hun ontr
n o m e n
gen het badt; waar door die Vorst de Friezen in
recht op 't bijzonder zo zeer aan zich verbondt, dat zij
de vader-,hem gewilliglijk fchatting betaalden en in den
venfj 61
" t)0r
m e t
^°g manfehap dienden,
gjj, 1 Keizer LODEWYK in het jaar 817 zijnen Zoon
LOTHARIUS tot zijnen Medegenoot in de regeeringe
verklaard hebbende, hielp midlerwijl, uit
llaatkunde, heimelijk de oneenigheden der
Deenen ftijven, en begunftigde HERIOLD , eenen
der Deenfche Koningen , dermate , dat dees,
nadat hij den Chriflen Godsdienst hadt aangenomen
, het gebied van geheel zijn Rijk den Keizer
overgaf, zo, dat hij het zelve eeniglijk als
een leen van deezen weder ontvangen zoude,
zo dra hij zich tegen zijnen mededinger konde
handhaven in deszelfs bezit: midlerwijl werdt
hem Wijk te Duurjiede tot zijn verblijf, en aaa
zijnen Broeder RORUK , een Graaffchap in Kenmerland
gegeven.
Zeer duur echter kwam dit plaatsvergunnert
: • •'» en

JU H I S T O R I E . 5Ï
fn vestigen der Deenen hier te lande, den In* n. ATD.
wopneren vervolgens te liaan: van het jaar 834 —"
tot 885 hadden de Friezen in het bijzonder daar rin^ender
yan de droeve bevinding: zij zagen deDeenfche Deenen.
vlooten telkens op hunne kllsjten.Wijk te Duur- 8
34 "885«
fiede, Walcheren-, de Betuwe, en andere flemen
en landen, werden meer dan ééns verwoest
cn geplunderd , tot dat GODEFRID, de Zoon
van HERIOLD, na het aanrechten van ijsfelijke
verwoestingen, en het afloopen van veele Heden
, met geweld zich in zijne vaderlijke bezittingen
gefteld hadt; waarna hij de tegen hem
ppgeftane Friezen in zo verre wist te vernederen
, dat zij met ftroppen 9111 de halzen moesten
gaan, qm op de minde wederfpannigheid te gereeder
opgeknoopt te kunnen worden; doch in
het jaar 885 werdt hij zelf, door zekeren Grave 88fc
EVERARD , wiens Graaffchap hij zich eigen ge- GODEFST»
maakt hadt, en weigerde wedertegeven , on- h n Ko
P „*
yerhoeds, in de Betuwe overvallen, en gedood; dood.^"
cn zedert werdt het land van alle Noormannen
gezuiverd , en van de Deenfche geweldenarijen
verlost.
' Bij deeze gelegenheid werdt ook GEROLF , een
ander Friesch Graaf, door GODEFRID mede van
zijn land beroofd, in zijne bezittingen, tusfehen
Utrecht en Bodegraven gelegen, herfteld: dees
zeer gezien bij de Keizers verkreeg allengskens • • • • f|
meer gezags cn meer lands, en was, naar .men '•- ~"
wil, de Vader van DIEDERIK of DIRK , die, in f
onze Chronijken de eerlle Graaf van Hoüan^MK^ós
genoemd wordt; aan wien Koning KAREL de^eerfte
Éénvoudige in het Jaar 92a den 20 van g raSrGranfvari
maand het Graaflijk bewind, bij open brieven^T'"
, bevestigde•} flxekkende het Hollands^ Qrao{- Ho«v«
Ö D a " \fehap^

5S VERKORTE VAÜERLANDSCHË
II. AFD. fchap zich toen uit in de breedte van omtreng
Graaf Bodegraye tot Katwijk aan zee; en in de leng-
fchap zig te van de Beeke Kinheim in Kennemerland 7
uitftrekte. tot aan het Noordeinde van den LeidJ'chen Dam,
bij het dorp Veur, of, volgens zommigen ,
liever tot aan het dorp 'sGraavenpolder in Zuid*
beveland; het grootile der Zeeuwfche Eilanden.
DTr.np.RiK j n j i e t j a a r werdt dezelfde Graaf door
niet'de' *ën zelfden Koning, te Bladelle, een dorp in
Kerk van de Mei jen je van 'sBofch, met de Kerke van
Egmond £g m0nd en derzelver bezittingen begiftigd :
b e
g d v a n n e m
o23 '
gewagen de oudfte fchriften der Eg-
mondfche Klooftcrlingen , als van den eerfteiï
Ilullandjchen Graavc, die echter weinig tijds na
het ontvangen van deeze laatfte gtmfte , fchijnt
overlecden te zijn; zijnde ook te Egmond 1
be-
SISK II. graven, en door zijnen Zoon' DIRK den Ilden
opgevolgd; die naauwlijks in het bewind gekomen
was, of hij geraakte in twist met de Friezen
, die hem, of weigerden te huldigen; of,
dewijl het niet bekend is dat zij daartoe verpligt
waren, zich misfehien geene wetten door deezen
Graave wilden laaten voorfchrijven; of mogelijk
, door het misbruiken van hunne vrijheid
zelve, de grenzen hunner Nabuuren ontrust eri
den Graaf dus te recht in het harnas gejaagd
hadden; hoe het ook zij, de oorzaak deezes
Overwint krijgs is duider, doch dit zeker, dat zij welde
Frie- j^gg. ^ Q O r (j e n Q r a a v e bedwongen, en toen zij
in het volgend jaar, ten anderenmaale in Kenmmerland
gevallen, en na het verbranden vart
Alkmaar, en het Klooster te Egmond, reed»
voor den burg van Leiden getrokken waren, bij
Rijnsburg geflagen, en aan zijn bellier onderworpen
werden : federt herbouwde Graaf DIRK
IÉ.

H I S T O R I E ; 53
II. S& Egmndfcfa Abtdij, van Heen, cn ftelde »• Ayn
*
'er Benedictijner Monniken in, in de plaatze
van de Nonnen, welke hij, onder het opzicht
zijner zuster, ARLINDE , naer Bennenbroek verplaatfte.
In het jaar 925, hielp dees Graaf de Hun- 925.
nen, of'Hungaren, die met hunne fixoopingen
reeds in Friesland en de Feluwe doorgedrongen
waren, beltrijden; waarna met dezelven in het
jaar 926, een verdrag gefloten werdt: in het
jaar 935, zoude dees Graaf ook op een ren- cn 935.
lleekfpel te Maagdenburg onder de Rijksgraaven
verfchccncn zijn.
Na dat Koning OTTO zijnen Vader LODEWIJK De Ne»
in de Regeeringe over Oost-Frankrijk opge-

I'l VERK&RTÉ VAÖERÊAlïDSCrlÊ
lfëigpl werdt bij Mar in de Egmondfche kloosterkerks
"* " begraven.
AXNOUD Straks na zijnen dood Helde zijn Zoon AR-'
Iteit zig NÓUD zonder de Keizerlijke Brieven aftewach-»;
in de \ ten, of eenige aanllelling van 's Lands Staten
Graaiiij- 0f Édelen, naar het Ichijnt, te behoeven, zich
iing r
. ege
" in de nu reeds volkomen erflijk gewordene
Graaflijke Regeeringe, of fchoon hij zichzelven
bleef aanmerken en gedroeg, als een vrij
Leenman des Dtiitfchen Rijks: dit toonde hij
ook, door te Maagdenburg, onder de Rijks-,
vorilen, zich op een renfpel te vertoonen in den •
5po. aanvang van het jaar 990.
Strijdt Welhaast nogthans kreeg hij gewigtiger.
met de werk : de Westfriezen, opgehitst door den
ifestfrit- TJtrechtfchen Bisfchop VOLKMARUS , weigerden
zerL
hem de hulde te doen, en Honden openlijk te j
en n e m
~99h S
°P'
i n h e t
a a r
i
993'
w e s n a ! v e n n i
l
eene aanzienlijke magt bij een gezameld hebbende,
met dezelve in het hart van Westfriesland
trok, en zijn leger nederfloeg in de vlakte
Winkelmade, daar nu het dorp Winkel ligt;
waar omtrent de magt der West friezen zich be-
vóndt; doch eer het tot flrijden kwam viel ,'er
i e c
Zonder- zonderlings voor : zijn afgemat (volk hadt
Itog gevat gebrek aan zoet water; waarop de Graaf, zegt
men, na zich in het gebed begeven te hebben,
den zijnen eene plaats aanwees, alwaar zij, gravende
, zoet water vonden; maar het gevecht
was zo voorfpoedig niet; 's Graaven leger
wèrdt geflagen, en hijzelf in de vlucht gegrepen
en gedood: doch op de tijdrekening van'
> deezen flag, is geenen flaat te maken ; en uit
zekeren Giftbrieve bij MIERIS (I. D. bl. 55.)
blijkt het dat dees Graaf in het jaar 998, nog
'ia

H I S T O R I E . 55
in leven was, en dees flag derhalven later ]I
- A W
;
moet gebeurd zijn.
Zijn zoon DIRK III. pas 11 jaaren oud, volg- DIRK
'de hem, onder de voogdijfchap zijner Moeder ^J^'
LUTGARD in het Graaffchap Holland op: deeze j e ft«e-
Graavin wist de Friezen, met hulpe van haa- zen.
ren Behuwd-Broeder, Keizer HENDRIK II, wel
haast tot onderwerping te brengen : na haren
dood weigerden zij rasch den jongen Graaf
te huldigen, doch dees wist hen, door groote
krijgstoerustingen en dreigementen, niet alleen
hier toe, maar ook tot een verdrag te noodzaaken
, waarin zijn hem beloofden voor hunne
befcherming de tienden hunner jaarlij kfche inkomften
te zullen geven, en op eigenkosten,
met hem, tegen zijne vijanden te vechten.
Dit heritelde de rust des Lands aan deezen
oord; welke echter aan eenen anderen kant,
eenige jaaren later weder door de Noormannen
ontrust werdt: deeze hadden de koopftad 27e/en
het klooster van Walburg ingenomen en geplunderd
, en waren wel, op de aankomst van het leger
onder GODEFRID , den voogd van Gelderland, met
veel buit terug geweken; doch hervatteden in
het volgend jaar hunnen aanval, en trokken ,
na het behalen eener overwinninge te water,
regelrecht naar Utrecht, welke ftad zij evenwel,
het zij uit eerbiedenisfe voor den Bisfchoplijken
{loei, of uit hoogachtinge voor den beroemden
vroomen Bisfchop ANSFRID, onaangetast voorbij
gingen, en deeze landen verlieten, Zonder
ze, na dien tijd, ooit weder te ontrusten.
Omtrent het jaar 1015, Hichtte Graaf DIRK , Sticht
om zich in het bezit der jagt en visfcherije, hem
door den Utrechtfchen Bisfchop en andere Ker- '
D 4 ke-

S6 VERKORTE VADERLANDSCHË
II. AFD. kelijken betwist, te bevestigen , op zijn H
Ss eigen grond,en, volgens zommigen,ter plaatze
van het oude Durfos, (welke llerkte gelegen
heeft, daar de Maas met veele monden mloope
en een moerasfig Land maakt;) eene vesting,
welke hij Dordrecht noemde , en die vervolgens
, onder de Hollandfche Heden , als eene
der oudften, den eerden rang ter daatsvergaderinge
verkregen'en tot nog behouden heeft:
hier deed hij, bedenkelijk buiten 'sKeizers verlof,
en uit zucht tot onafhangüjkheid , eenen
tol heffen van alle waaren, die den droom op- en
af-gevoerd werden; het geen hem, beide bij
o-cestelijken en kooplieden gehaat maakte : zo
dat die van Tiel, gederkt door het aanzien van,
Bisfchoppen, zo veel bij den Keizer vermogten,
dat dees den Lotharingfchen Hertoge GO­
DEFRID, en den Utrechtfchen Bisfchop ADEL-
BOLD bevel gaf om Dordrecht te flechten, en de
Friezen van daar tcverdrijven.
v . Maar dit viel ligter te belasten, dan uit te
»VM- voeren : Graaf DIRK was op zijne hoede , en
'o- verdreef niet Hechts DIRK BAVO , die, uit last
yap den Utrechtfchen Bisfchop , hem kwam,
ontrusten , uit deszelfs Graaffchap Bodegrave,
hetwelk hij aan zijne bezittingen hechtte ; maar
leverde ook welhaast den Bisfchop zeiven eenen
veldflag , waarin hij mede zegepraalde (*).
Even,
(*) Deeze zege bevocht de Graaf den 2,0 van
Hooimaand des jaars 1018, door zijne vijanden van
vooren er, van ter zijden aan te tasten , waardoor zij
fchieiijk in wanorde geraakten. Ook kwam hier een
onverwachte febrik en een verbaasd geroep bi|, van
vimi vliedtl het welk het vijandelijk leger hals over
hoofd op de vlugt deed flaan.

H I S T O R I E » 57
Even gelukkig keerde hij den aanval af van den Uj
Lotharingfchen Hertog, wiens benden, na een
fel gevecht, overhoop geworpen, verdreven,
cn veelen 'er van verflagen werden; terwijl hij
zelf gekwetst en gevangen , doch naderhand
ontflagen werdt, onder beding van, voor den
Hollandfchen Graave en de zijnen, aan het hof Maakt
des Keizers, eene verzoening uit te werken; vredemet
gelijk dan ook eerlange gebeurde: de Utrecht- hem
*
fche Bisfchop maakte ook vrede met den Graave,
die zedert in het bezit van de landen omtrent
Dordrecht en Bodegrave bevestigd is;
welken hij waarfchijnlijk van den Bisfchop zal
ter ken gehouden en zich ook verbonden hebben,
om als Maarfchalk van den Bisfchop, het
llicht van Utrecht met de wapenen tebefchermen.
Niet lange daarna fchijnt de Graaf weder in
de gunde des Keizers hcrdcld te zijn , en de
eene en andere vergadering der Rijksvorden
bijgewoond te hebben; en zedert ondernam en Trekt na
c H
volvoerde hij, Godsdienstlijk, naar de gewoon- ' -
L a n J
te dier bijgelovige tijden, eene bedevaart naar *
het 11. Land, om de Kerk bij het 11. Graf te
bezoeken en te begiftigen: na zijne terugkomst,
is hij, den 27. van Bloemmaand in het jaar g, er(
t
'1039, overleeden, nalatenden bij zijne Gcma- 1030.'
fin OTHILDE van Saxen , twee zoonen, gehee­
ten DIRK en FLORIS.
DIRK IV. volgde , als vijfde Graaf van Hol- mjtKlV.
land, zijnen vader in het gebied op, en ge- overwint
raakte zo het fchijnt, over een gedeelte van ^"w ~V"
Zuidbeveland', of Zeeland, bewesten de Schel- " '
de, in twist met BOUDEWYN DEN VIJFDEN, Graave
van Vlaanderen , die toen een' inval in
Friesland deed, cn, na het verflaan zijner vijan-
D 5 den,

5§ VERKORTE VAfiERLAN)>SCHE
U. AÏD. den , volgens het bekrompen verhaal onzer
Chronijken, zegepralende naar huis keerde r
deeze nederlaag zal, bedenkelijk, den Utrechtfchen
Bisfchop aanleiding gegeven hebben ,
om ook den Keizer wederom tegen den Graat
in het harnas te jagen: immers dit is zeker, dat
' M dees in het jaar ïo 46, met eene groote vloote
' herwaart kwam, Dordrecht zo fterk bettormde,
dat hij het eerlange inkreeg ; en voorts ook
Vlaardingen en Keenenburg overmeesterde:
weshalven de Hollandfche Graaf zich met den
Hertoge van Lotharingen, die toen ook tegeri
den Keizer Was opgeftaan, verbondt, om zich
in het hem ontnomen bewind te herftellen; en
het gelukte dien Hertog ook om Nieuwmegen
te bemagtigen, en het Keizerlijk Paleis aldaar
te verbranden , terwijl de Graaf ten platten
Lande der naastgelegene Bisdommen ijsfelijke ver­
woestingen aanrechtte.
I O A 7 In het jaar 1047, gelukte het Graave DIRK
ook den Keizer , die weder met eene vloot
afgekomen was, bij Vlaardingen , met ligt gewapende
vaartuigen , zo voorfpoedig aan te
tasten , dat deeze de meeste zijner fchepen
verloor, en met moeite zichzelven te Utrecht
borg ; terwijl de Graaf, met weinig moeite,
Dordrecht heroverde, en zedert ook alles wederkreeg,
wat hem te vooren ontweldigd was:
maar m. het volgend jaar verloor en herwon
Graaf DIRK wederom deeze zijne vaderlijke veste,
Wordt bij de volgende gelegenheid: bij ongeluk,
oaige- namelijk, en zonder voordacht hadt hij te Luik,
k»St- in een fteekfpel, den Broeder des Bisfchops
van Keulen zodanig, gekwetst, dat dees het beftierf:
zo hoog werdt dit opgenomen, dat men
hena

H I § T O R I É. 5^
ttém en de zijnen aanviel, en ook twee zijner II. AFÖJ
bastaardbroederen ombragt, terwijl hij zelf ter '
haauwer nood door de vlucht ontkwam : dit
verbitterde hem dermaate, dat hij te 'Dordrecht
terfbnd de Keitlfche en Luikfche Koopvaardijschepen
deed in brand fteken, en allen handel
met hunne Bisfchoppen verboodt: deezen
zich hierop met den Bisfchop van Utrecht verbonden
hebbende, trokken in den winter naer
Dordrecht, het geen hun verraderlijk door
eenige Edelen in handen geleverd, doch, kort
daarna, even heimelijk en listig, dook GERARIJ
VAN PUTTEN den Graave weêrgeleverd werdt:
dees nogtans behaalde 'er toen weinig vreugde
én eenen zekeren dood bij, want, des daags,
na het verdrijven zijner vijanden werdt hij, op
den wal wandelende , door eenen Keulenaar,
die zich verfteken hadt, met eenen vergiftigden
pijl, zo gevaarlijk in de dije gekwest, dat hij,
drie dagen daarna, op den 14 van Louwmaand
1049 , den geest gaf; dragende de ftraat, in 1040.
welke den Graaf dit ongeluk trof, nog den naam
van Gi-aavenflraat.
Daar verliep eenigen tijd, eer FLORIS I. zij- FLORIS
hen Broeder DIRK IV. in het Graaffchap opge- !• wordt
volgd zijnde , in het gerust bezit daarvan gehakte:
het Land, om Dordrecht heen, was,
zo het fchijnt , na 's Graaven ongelukkigen
dood, door zijne terug gekeerde vijanden herwonnen
; doch niet lange daarna, door den
Tïertoge GODEFRID van Lotharingen , ten behoeve
van Graave FLORIS hun weder afhandig
gemaakt; gelijk hij dan ook eerlange dat land
in zijn bezit kreeg, en 'er, op de wijze zijner
Voorvaderen » de tollen der voorbijgevoerd
wor-

6o VERKORTE VADERLANDSCHE
IL ATB. wordende koopwaaren invorderde: niet te mirï
" wist de toenmalige UtrecUfche Bisfchop WIL-
Strijdt L E J V I • aie aan het Keizerlijk Hof zeer gezien
Uu e
ècht n
was, de Keizerin Wed. VAN HLNDRIK III. toe
fchen " eene Heirvaart te bewegen tegen den Graaf van
Bisfchop. Holland, dien hij voor eenen onrechtmaatigen
bezitter hieldt van het Land omtrent Dordrecht*
Wel haaht zag men dan de benden der Keuh
fche en Luikfche Bisfchoppen , met die der
"Graaven van Leuven , Ruik cn Brandenburg
hier te lande verfcheidene Sloten innemen, en
nu gereed Haan, om de geringe magt van Graave
FLORIS 1. in eenen vcldflag te vernielen i
iofii.
doch dees wist hen listiglijk naer Dordrecht te
lokken , cn hunne ruiterije in diepe, tot dar,
einde gegravene kuilen, die met teenen horder»
en dunne aarden zooden belegd waren, te doen
nederftorten , cn in vcrwerring te brengen, van
welke hij zich bediende, eene volkomene overwinning
op hen behaalde, en ze vervolgens uic
de veroverde fterkten joeg.
In het jaar 1061, werdt hij door dezelfde
vijanden aangevallen, doch hij, nu in beteren
ftaat zijnde, trok hen tegen, en leverde hun'
tusfehen de Maas cn V/aal nier verre van Ne*
eier-Hsmert eenen bloedigcn veldflag , waarin
hij de overwinning verkreeg, en den vijand op
de vlucht dreef: na den ilrijd echter, niet verre
verrader- van het flagveld, onder het geboomte uitruslijk
om- rende, en in flaap geraakt zijnde, werdt hij
gebragt. ó o o r cj e n JJ^; VAN IOJIK, die zijne verftrooide
benden weder hadt bijeengezameld, in den
flaap overvallen en gedood; latende, behalven
twee dochters, eenen minderjarigen zoon, DIRK
geheeten, na, die, onder het opzicht van zij-
• be

H I S T O R I E , 6t.
"ne Moeder, Vrouwe GEERTRÜID van Saxen op- tl. AFI>.
gevoed, hem als Graaf van Holland opvolgde.
Geduurcnde deezer minderjarigheid wist de y* ouw
Utrechtfche Bisfchop WILLFM , van den jongen T K U I»
Keizer HENDRIK IV. gifobrieven te verkrijgen , beftuurt
n e t 1
bij welken hem het recht op de Graaflchappen f 1

(5? VERKORTE VADERLANDS C HE
II, AFD. maar ruim een vierde van de uitgetrokkenc PeU
! ~ grims, hier te lande weder.
1067. hl het jaar 1067, overleedt BOUDEWYN dë
V. Graaf van Vlaanderen: zijn Zoon, ook zo
geheeten, , en Broeder van ROBERT de Fries,<
?ocht deezen .van de Zeeuwfche Eilanden te ontzetten
, en overviel hem hierom zelfs in Hol^
land, doch werdt in eenen veldflag tegen hem,
gedood: hierop geraakte ROBERT tot het Graafschap
van Vlaanderen ; maar zijns Broeders
Weduw zocht hem, met hulpe van Keizer
HENDRIK IV. daar weder uit te drijven , en
verfchafte hem van twee kanten tegelijk werk,
in Vlaanderen , namelijk , en in Holland: de
togt op Vlaanderen viel ongelukkig uit, en RO­
BERT behaalde bij Bergen in Henegouwen op-
Zijne tegenpartijen eene volflagene overwinning.
GODE- Beter Haagde de onderneming tegen Holland , .
E o n

I
H I S T O R I E . 63
befrierf , op den 25 van Sprokkelmaand II. A?B.
.1076'. *
Niet lange daarna overleedt ook Bisfchop
WILLEM, nadat hij zich in het bezit van Holland
, welk hij na GOPFRIDS of GODWAARTS
dood zich aanmatigde, hadt willen bevestigen,
door het bouwen van een Slot te %'sj"el-monde,
welk nogthans door zijnen opvolger KOENRAAD
voltrokken, en met eene tamelijke bezettinge
verfterkt werdt de dood van deeze bei- BTRK V.
den gaf dan ROBERT V. gelegenheid om zij- w
? r d t i n
nen Stiefzoon DIRK V. in het vaderlijk erf te derlijk" •
herftellen: waartoe hij echter eerst Tsfelmonde erf heraan
den Utrechtfchen Bisfchop moest ontwel- fteld
«
digen: hiertoe verzamelde hij met behulp van
zijnen Schoonbroeder, den Koning van Engeland
, thans WILLEM de veroveraar , eenevloot,
met welke hij de Utrechtfche fchepen
, die hem den doortogt wilden beletten,
verdreef, en toen, na vreeslijk ftormen
geduurende wel 16 dagen, het Slot innam,
en den Bisfchop KOENRAAD noodzaakte te beloven
hem in het vrije bezit van het Graaffchap
Holland te laaten; waarna hij hem met
de zijnen ongemoeid liet naar huis keeren.
De Graaf dus in zijne erflijke bezittingen
gevestigd , begaf zich, weinig tijds daarna in
huwelijk met OTHILDE eene Dochter van HER­
MAN of FREDRIK , Hertoge van Saxen , en regeerde
zedert het Land, tot zijnen dood toe,,
vijftien jaaren lang in ongeftoorden vrede ; Sterfr.
2ijnde hij. in het jaar 1091, den 17 van Zomermaand
overleeden : van deezen Graave is
nog een giftbrief ten behoeve van de Egmon-
4.1er Abtdije voor handen, in welken hij. zich %
\ noemt, -

'' ° mens

H I S T O R I E . 65
mens was, den Graave van Vlaanderen de H &TO
>
Zeeuwfche Eilanden te ontnemen , een ver- R I K V -
bond te fluiten, waarbij aan hem, voor zijnen wegens
d e
bijihnd tot deeze onderneming, de gemelde
eilanden beloofd werden: wat hiervan gewor-^"^"J
den zij is duister; doch de Graaf fchijnt de- landen.
zelve naderhand als Leenman van den Graave
ROBERT van Vlaanderen , Zoon' en Opvolger
van ROBERT de Fries, ontvangen en bezeten te
hebben, naardien wij welhaast zijnen Kleinzoon,
FLORIS III, mede in die hoedanigheid ontmoeten
zullen.
Omtrent deezen tijd beftond zeker Lekebroe- TANder,
TANciiELYN genoemd,in Vlaanderen;Zee- C ELYN
/?
:
land, en Utrecht, openlijk te leeren: dat CHRIS- allang! 16
TUS ligchaam en bloed in het. avondmaal niemand
ter zaligheid eenig nut aanbragt, en dat
men aan de Geestelijken , om hunne ampten,
geenen eerbied, veel min tienden toe te brengen
hadt: welk ftout beftaan hem weldra den haat
en de vervolging der kerklijkcn op den hals
joeg, en hem het leven kostte; want hij werdt,
toen hij onverzeld fcheep gegaan was, door
zekeren Priester, l!ie hem eenen zwaren flag
op het hoofd toebragt, eerlange van hetzelve
beroofd.
Eenige jaaren later, ,te weten in of omtrent Voorval
v a n F L 0
het jaar 1111, hadt Graaf FLORIS , die zijn Land ' *
voor het overige in vrede fchijnt geregeerd te j^/g,,
hebben, eene bijzondere ontmoeting met den LAMA.
Friefchen Edelman GALAMA , die nogthans dee- "12.
zen laatften kwalijk bekwam: de Graaf zoude
namelijk dien Edelman, drie jagthonden hebben
doen ontnemen: niet lange daarna ontmoeten
zij eikanderen op de jagt; toen fprak de vrije
E - M

66 V E R K O R T E V A D E R L A N D S C H E
II.AFD. of liever ftoute Fries, den Graaf onbefuisd gcnoeg
om fchadcbctering aan; en toen hij berispt
werdt, wegens zijne onbeleefde bejegening,
haalde hij ijlings het zijdgeweer uit de fchede
en trof 'er den Graaf mede in den arm; doch
deeze ontijdige fierheid moest hij duur betaalen ;
want 'sGraaven knechten fchooten terftondtoe,
en vielen zo fel op hem aan, dat hij weldra
van het leven beroofd werdt.
Dat FLORIS echter inhalig en hebzuchtig
mocte geweest zijn, blijkt, behalven uit het
zo even aangehaalde, mede uit getuigenisfe van
RUDOLF , Abt van St. Trnijen, fchrijvende, dat
hij deezen rijken en zwaarlijvigen Graaf, met
zilveren koorden uit Holland naer Utrecht trekken
moest, om namelijk den Bisfchop BUR-
CHARD aldaar te bewegen tot het afltaan van
zekere Kerke aan gemelde Abtdije behoorende,
die door zijnen voorzaat in bezit genomen, en
van welke dees Graaf de voorltander was, waaruit,
niet zonder reden, mag opgemaakt worden,
dat FLORIS zelden cenïgen dienst deedt,
zonder 'er zich rijklijk voor te laten betalen.
Hij fterft. Dan, hoe rijk en vermogend dees Graaf ook
1122. geweest zij, hij kon met zijn geld den tol der
Natuure niet afkoopen, noch zich voor den
dood hoeden; want hij overleedt in de kragt
zijner jaaren op den tweeden van Lentemaand
des jaars 1111.
M M VI. DIRK de VI, zijn oudfte Zoon, doch nog te
wordt jong om zelf het roer der regeeringe m handen
Graa
L, te neemen, werdt onder het opzicht van zijne
SS. Moeder PETRONELLE, eene Vrouw van heldhaftigen
en heerschzuchtigen aart, tot zijnen
opvolger benoemd: kort na haars mans dood
r 0
ftona

H I S T O R I E , 6?
frond deeze Graavin tegen den Keizer op, die H.AFD»'
haar niet dan na veele moeite, en door de wa- *
penen, in het volgend jaar, dwong, om hare
afhanglijkheid van het Rijk te erkennen.
Maar zo dra was haar Broeder, LOTHARIUS, Friefcht
ïia HEN RIK V. niet ten Keizerlijken zetel verhe- Graafven,
of ze wist zich van de gelegenheid te be-f cbapp
."'
dienen, om deezen Vorst te bewegen tot het onecht- '
affcheiden der Friefche Graaffchappen van defdie Kerk
Kerke van Utrecht, en ze Holland toe te eig;e-grei­
d e n
nen: zij fpilde ook veel gelds en middelen om *
haren Zoon in het Graaffchap van Vlaanderen,
na den dood van KAREL den Goeden, te doen
opvolgen; doch dit mislukte haar.
Intusfchen bereikte Graaf DIRK zijne manbaare
jaaren, en ftond nu zelf het gebied te aanvaarden,
wanneer hij daarin door zijnen Broeder,
FLORIS den Zwarten, werdt gedwarsboomd,die
hem de Kennemers en V/estfr lezen afgetroond,
en zich met dehzelven tegen hem verbonden
had ; maar, omtrent twee jaaren later werdc
deeze twist, door den Keizer hunnen Oom,
bijgelegd, onder beding, dat de gepleegde
yijandlijkheid van wederzijde vergeven, en elk
in zijn tegenwoordig bezit gelaten zoude worden.
_ FLORIS leefde, na dien tijd, niet lange; want
zich met HADEWIG , eene dochter van den Heere
van Rechem f tegen dank van haren Voogd, den
Heer van Arendsberg, in den echt willende begeven,
en de Landen van den laatstgemelden,
bij die gelegenheid verwoest hebbende, werdt
hij door deezen , en deszelfs Broeder , den
Heere van Knik, even buiten Utrecht bij Abt-
E & fit-

f58 VERKORTE VADERLANDS CHE
II AH), ft ede, terwijl hij ter jagt reedt, onverhoeds en
met list overvallen en gedood,
ii 38. In het jaar 1138, werdt Graaf DIRK in
eenen oorlog gewikkeld met HERBERT , Bisfchop
van Utrecht, bedenkelijk, om dat KOEN­
RAAD III. de opvolger van Keizer LOTHARIUS ,
de Graaffchappen van Ooster- en Westergomve,
aan Holland ontnomen, en der Utrechtfche
Kerke weder gefchonken hadt. Utrecht werdt
hierop door den Graave belegerd, en hij ftond
gereed om de ftad ftormenderhand in te nemen;
doch werdt hiervan door den Bisfchop",- die
hem in volle ftaatfie, buiten de ftad, met den
banblixem kwam bedreigen, derwijze afgefchrikt,
dat hij terftond den aanval deedt ftaken,
en den Bisfchop blootshoofds en ongefchoeid
om vergiffenis badt; waarna dees hem van den
grond ophief, en hem den kusch des vredes gaf;
zedert zijn zij altoos goede vrienden gebleven.
WEK VI. In het volgende jaar deedt de Graaf eenen
doet t og C n a e r het H. Land, en bezocht in de reize
naar° 8t
derwaarts den Paus INNOCENT II. te Rome, die,
H. Land. op zijn verzoek, de kloosters te Egmond en
Rhijnsburg van alle afhanglijkheid van den
Utrechtfchen Bisfchop onthief, en alleen aan
Herftelt den H. Stoel onderwierp: na zijne t'huiskomst
Bisfchop j n het jaar 1151, wist hij HERMAN VAN HOORN ,
HERMAN w} e n s verkiezing tot Bisfchop VAN Utrecht hij
HOORN, begunftigde , met de wapenen , voor wettig
1151. verkooren te doen erkennen: — In het afzijn
van den Graave hadden de Dregter-Friezen,
eenen inval in Kennemerland gedaan, doch
werden, door die van Haarlem en Osdorp welhaast

H I S T O R I E . 69
haast genoodzaakt met verlies terug te kee- H AFO.
ren.
Twee jaaren later, te weten op den sden Sterft,
van Oogstmaand, in het jaar 1157, overleedt
Graaf DIRK VI. en zijn oudfte Zoon FLORIS , nu
de derde van dien naam, volgde hem op.' dees,
jia een verdrag met de Dregter- en West-Friezen
gefloten, en de hulde van hun ontvangen
te hebben , verbondt zich in het jaar 1162,
in huwelijk met ADA , Dochter van den Schot- FLORIS
fchen Koning DAVID, en werdt, kort daarna, W- be-
gewikkeld in den twist van den Utrechtfchen G
0
}1°°£ c
Bisfchop met de ftad Groningen, welke hij gen.
vruchtloos hielp belegeren, waarna het gefchil
door een verdrag bemiddeld werdt: ook regelde
de Graaf toen het zijne over Ooster- en Westergomve
, met den Bisfchop, in diervoege, dat
hij aldaar het waereldlijk, en de andere het Kerkelijk
rechtsgebied zoude oefenen. Te Heft te
Geervliet hadt hij, met 's Keizers verlof, eenen Gurvik}
e e H to1,
tol, eenige jaaren te vooren opgerecht, en denzeiven
zo ftreng doen invorderen, dat de Vlamingen,
daarover zeer geftoord, eene ftrooping
in het Land van Waas ondernomen, en zich
hetzelve zedert toegeëigend hadden; dies verklaarde
Graaf FLORIS hun thans den oorlog, met
dat ongelukkig gevolg voor hemzelven, dat hij Wordt
in een gevecht tegen hen, gekwetst en gevan- S EVAI
** •
gen genomen, wel twee a drie jaaren bewaard, 0
en genoodzaakt werdt tot het aangaan van eenen
nadeeligen vrede : want hij wegens Zeeland
een Leenman van Vlaanderen werdt, alle hunne
fchade vergoeden, hen tol en fchattingvrij verklaren,
en zich en zijne nakomelingen, tot hei
E 3 on-

70 VERKORTE VADERLANDSCBE
ATD. onderhouden van deeze voorwaarden, bij eedö
" ' verbinden moest.
Schage Geduurende zijne gevangenis waren 'er ook
geplon- inlandfche onlusten ontftaan: het Dorp Schagen
' was door de Haarlemmers enKennemers geplun-
Alkmaar derd en verwoest: de West friezen hadden Alkvei
brand. m a a r u\ z Weêrwraake overvallen en verbrand:
de Graaf, nu t'huis gekomen zijnde, en deezen
moedwil der laatften willende ftraffen, hadt her
ongeluk van geflagen te worden, en was vervolgens
niet in ftaat om hen geheel in toom te
houden, of aan zich volflagen te onderwerpen.
Hevige Na den heeten zomer van het jaar 1170, hadt
ftorm. m e n j n den herfst eenen zeer hevigen ftorm *
1 1 7
°* die een groot gedeelte van Zeeland, Friesland en
Kennemerland overftroomde, en het zeewater
tot voor Utrecht zo hoog opjoeg, dat men aldaar
de zeevisch met netten vangen kon, en alomme
zeer veele fchade veroorzaakt werdt: door
deezen vloed, die den 23 van herfstmaand voorviel,
braken ook veele dijken in Zeeland door
en verfcheidene Eilanden werden overftroomd:
in het jaar 1173 was 'er in Bloemmaand weder
zulk een zware ftorm en hooge vloed, dat
Utrecht groot gevaar liep van geheel in den plas
bedolven te worden, cn veelen vreesden, dat
'er een nieuwe zondvloed op handen ware.
BOBDE- Eenige jaaren later, wanneer na het affterven
W7N van y a n Bi sf cn0p GODEFRID, B0UDEWYN Van HOLwordt
AND LAND,Broeder van Graave FLORIS, in dien zetel
Bisfchop was opgevolgd, en de vrede tusfehen Holland
v a n
en het Sticht hier door bevestigd, ondernamen
fltrteht.

H I S T O R I E 71
onderwierp FLORIS zich de Eilanden van Texel
en Wieringen, en verpligtte dezelvcn tot het T e x e l
opbrengen eener zwaare brandfehattinge : na gebrand,
dat de twisten tusfehen Utrecht, Eraband en fchat.
Gelder wegens de Velmve bijgelegd waren, nam
de Graaf in het jaar 1189, de gelegenheid waar, 1 r8 *.
om eene Heirvaart naer het H. Land bij te wo- f Jjw
nen; hij verzelde Keizer FREDERIK I, in wiens t r e k t r m r
' gunste hij diep deelde, op de reize derwaarts, 't H.
en in het volgend jaar ook op die naer de eeu- Land.
wigheid; want na dat de Keizer ongelukkiglijk
in eene rivier verdronken was, werdt hijzelf, te Sterft te
Antiochië door eene zware ziekte aangetast,^... 0
"
overleedt, en werdt aldaar, in de St. Pieten
Kerke, nabij het graf des Keizers, bijgezet.
Zijn oudfte Zoon , DIRK geheeten , en de *
VII. van dien naam, volgde hem in het Graaf* w o rj t
fchap op; terwijl de andere, metnaame WILLEM, Graaf.]
zich nog in Palestina bleef ophouden, enAkre
hielp bemagtigen — maar zodra was hij in het 1192.
jaar 1192 niet terug gekeerd, of hij werdt onecnig
met zijnen Broeder, tegen wien hij met
de Dregterfriezen begon op te liaan; terwijl de
Vlamingen denzelven aan den kant vm Zeeland
beflookten: DIRK zelf ging hierop deeze laatilcn ALEI»,
aantasten, en dwong hen dat Gewest te veria- mje Ge.
ten, terwijl zijne heldhaftige Vrouw At^ElDy verilaat,
met een ander gedeelte des legers haren Schoon- d e Westbroeder
en de West friezen bij Alkmaar uit het friezen.
veld floeg en eene volflagcne zege behaalde.
Na deeze overwinning verzoenden de Broeders
eerlange te Haarlem met elkandcren; doch nif neemt
dit verdrag werdt naderhand door Graave DIRK
gefchonden: latende hij, of bij oogluiking, oi g 2 v a [ >
*>p zijnen last, deezen zijnen Broeder door den g e n.
É 4 Kuin-

?J VERKORTE VADERLANDSCHE
II. Arn. Kuinderfchen Graave HENRIK DE KRAAN, op het
Slot ter Horst, in het Sticht van Utrecht, in
de gevangenisfe werpen; waar uit dees echter
eerlange ontkwam , en zich naer Gelderland
begaf, alwaar hij met Graave OTTO een verdrag
floot, deszelfs Dochter ALEID trouwde, en door
die verbindtenisfe zich derwijze fterkte, dat zijn
Ver- Broeder DIRK weder een verdrag met hem floot, '
t m e t w e
£enT
^
v a n we
derzijde ongefchonden gehou­
den werdt.
Graaf DIRK betoonde zijne trouw ook welhaast
door de vaardige hulpe, welke hij zijnen
Broeder toebragt in den oorlog tegen den Bisfchop
van Utrecht, en den Hertog van Lotharingen
, nemende 's Hertogenbosch in , alwaar
hij den Broeder van den laatstgemelden gevangen
kreeg ; doch deeze vreugde was van korten
duur , want op zijnen hertred naer Holland,
werdt hij omtrent het dorp Heusden door den
Hertog overvallen, geflagen en gevangen; en
uit zijne gevangenisfe niet eerder verlost, dan
na dat hij tweeduizend marken zilvers voor zijn
rantzoen betaald, en met deezen Brabander
ruim zo nadeelig een verdrag gefloten hadt,
als zijn Vader in 1168, met den Vlaamfchen
Graave: want het oudfte gedeelte van Holland,
om en bij Dordrecht gelegen, werdt nu afhanglijk
en leenroering van Braband, en moest omt
r e n t
Sterft 80 jaaren zulks blijven: bedenkelijk heeft
van hart- het hartzeer over dit fchandelijk verdrag den
zeer. Graaf in eene zwaare ziekte geftort, aan welke
hij omtrent het midden of einde van flagtmaand,
in den jaare 1203, overleedt, zonder manlijk
oir na te laten.
Zijne Dochter ADA, werdt door de regeerzuch-

H I S T O R I E . 73
zuchtige Graavinne ALEIDE, hare Moeder, nog H. AFD;
vóór de uitvaart van haren overledenen echtgenoot
, gehuwd aan LODEWYK , Graave van
Loon , met hulpe en toeltemminge van veele n a a r den
Edelen; terwijl veele derzelven ftraks daarna, Burgt te
L e i c i e n
Graaf WILLEM , Broeder van den overledenen, -
te Zierikzce, in Zeeland, huldigden, en toen WILLEM
W
vrouw ALEIDE en de jonge gehuwden heimelijk töc (jraaf
in handen zochten te krijgen ; doch de eerfte verheven,
ontkwam met Graave LODEWYK deeze lagen ter
naauwer noode naer Utrecht, terwijl ADA naer ADA
den Borgt van Leiden week, alwaar zij, door ^^"P
de Kennemers en Rhijnlanders belegerd, wel- ^j^fm haast genoodzaakt werdt, zich over te geven, beooren
te dellen in handen van haren Neeve WILLEM loogd.
VAN TEILINGEN, die haar naar haren ftaat liet
handelen.
Graaf WILLEM daarop in Holland gekomen,
werdt 'er met veele toejuichinge ontvangen,
en met het hoogde gezag befchonken : dees
deedt zijne Nicht ADA , eerst naar Texel, en
vervolgens naer Engeland overbrengen , alwaar
zij zo lange blijven moest, tot dat zij,
uit hoofde van zeker verdrag, tusfehen haren
Oom cn Man gefloten, eenige jaaren daarna,
ontflagen w T
erdt: zij is in of omtrent het jaar Sterft.
1218, buiten Holland overleeden.
Het kostte Graave WILLEM echter veel moeite
om zich in het bewind des Graaffchaps te
vestigen; want Zuidholland en Rhijn- en Kennemerlfind
werden in het jaar 1204, door den I 2 3 l t,
Graave VAN LOON , aan zich onderworpen,
en Graaf WILLEM door HUGO VAN VOORNE tevens
uit Zeeland verdreven ; doch de Zeeuwen
om het flecht beftuur van dien knevelen-
E 5 den

74 VERKORTE VADERLANDSCHE
11. AM>. den Bewindsman te onvrede , verdreven den-
' zeiven welhaast op hunne beurt , en onderwierpen
zich weder aan Graave WILLEM , die
kort daarna ook de Kennemers, en in het jaar
l 2 o 6 i 206, geheel Holland weder aan zich verbondt,
na dat hij zich met den Utrechtfchen
Bisfchop bevredigd hadt.
i2i3en In het jaar 1213, en 1214, hielp dees
12IA. Graaf de Engelfchen en Vlamingen met zo
veel geluks tegen de Franfchen , dat hij niet
alleen veele fteden, voorheen verlooren, hernam
, en ter zee eene overwinning bevocht;
maar' ook den Hertog van Braband van zijne
verbindtenis met Frankrijk aftrok , en een
verdrag met hem floot, waarbij dees zijne
dochter MAGTELD aan 'sGraaven zoone, FLORIS
geheeten, ten huwelijk beloofde.
1215. In het jaar 12 .15, hadt hij echter het ongeluk
van in den veldflag bij Boyines, nevens
veele andere grooten gevangen te worden:
voor groot losgeld weder ontflagen zijnde, veranderde
hij van partij, en hielp toen de Franfchen
teen de Engelfchen, doch met weinig vruchts,
erf werdt hierom ook door den Paus in den
ban gedaan: omtrent twee jaaren later deed Graaf
WILLEM eene kruistogt naer Egypte, alwaar
hij met de zijnen, onder welken misfehien ook de
Damh- Haarlemmers uitmuntten , in het berucht bete
vero- kg, en door de veroveringe van Damiate, m
v e r d
het jaar 1219, eenen ongemeenen lof behaal-
12I
f* de na zijne terugkomst vondt hij het land
in vrede, gelijk hij het gelaten hadt: twee
Graaf pwen daarna, is hij op den 4 van Sprokkelr«erf*
maand overleeden; nalatende den roem van
' dapperheid , en tevens de eer van de oudlte

H I S T O R I E . 75
Keuren cn Stadsvoorrechten aan Geertruideti- !!• AFP*
berg , Dordrecht cn Middelburg gegeven te
hebben; welke ook het oudftè bewijs opleveren
van het beëdigen van 'sLands voorrechten
door den Graave: FLORIS IV. zijn Zoon, FLORIS
omtrent 12 jaaren oud , volgde hem, onder jjem^f 1
de voogdije waarfchijnelijk van zijnen moederlijken
Oom GERARD , Graave van Gelder, in
de regeeringe op: met deezen woonde hij, in
het jaar 1222 , in Bloemmaand, de krooning 1222;
van den Roomsch Koning HENRIK te Aken
bij; en twee jaaren later ftichtte hij, op eigen
grond, een Nonnen - Klooster te Loosduinen;
doch niet lange was hij in het bewind geweest
toen hij door gemelden zijnen Oom
gewikkeld werdt, in de onlusten, welke deezen
in eenen oorlog gebragt hadden tegen
de Stichtfchen; ontdaan of door de knevelarijen
der Bisfchoplijken in Salland , of, door
het flreng afpersfen van de tollen der Gclderfchen
; bij welke gelegenheid de • Hollanders
het Gein verwoestten : doch de afgezant van
den Paus bewerkte welhaast een beftand, en
vervolgens eenen vrede, die in het jaar 1225, I22
5*
gefloten werdt door de twistende partijen.
In het jaar 1233, beklom OTTO, Broeder 1233,
van Graave FLORIS , den Bisfchoplijken zetel te
Utrecht, dien Bisfchop WILBRAND door den
dood ontruimd hadt,' en het was ten gevalle van
deezen, en ten nutte van Holland dat de Graaf, •
die eenige jaaren vroeger, met de Weduwe van
den Paltsgraave, Ilertoge van Beijercn, MACH­
TEED geheeten, en Dochter van Hertog HEN-
RIK van Braband, in den echt getreden was,
eenen

76 VERKORTE VADERLANDSCHE
31. AFD. eenen dijk van Amerongen tot aan Schoonhoven 9
' hadt laten aanleggen.
De Sta. In het volgend jaar 1234, werdt 'er tegen die
èingets van Stade, in het Stift van Bremen, om verfteuersch
^heidene buitenfpoorigheden, en omlietweigev
e r. ren der tienden, Kettersch verklaard, en met den
Waard, ban geflagen, (*) eene heirvaart afgekondigd,
als tegen openbare Ongelovigen en Afgodendienaars
, door bevel van Paus GREGOOR den
IXden, en tot deezen togt liet ook onze Graaf
FLORIS zich gebruiken: zommigen willen dat de
Hollanders en Zeeuwen toen met eene vloote
van driehonderd Schepen de Noordzee overgefteeken
zouden zijn : wat hier van zij, dit is
zeker , dat de gemelde Stadingers, na eenen
wakkeren tegenftand, geflagen, overwonnen,
en, nevens alle hunne weerlooze have verdreeven
of uitgerooid werden; zijnde van de Hollanderen,
onder anderen in dien togt gefneuveld,
de Abt WILLEM VAN EGMOND : niet lange
hierna deed zich nog eene andere, veel min
ernftige, doch doodelijke gelegenheid voor den
Hollandfchen Graave op, om zijnen moed en
behendigheid in het vechten te toonen; dewijl
hij , door den Graave van CLERMONT , naer
Cor-
(*) ALBERT VAN STADE zegt: dat zij Wasfen Bedden,
gemaakt, Waarzegjlers geraadpleegd, en het H. Olijjel
onteerd hadden. Anderen manken het noggrooter; doch
hunne grootfte, zo niet eenigfte, misdaad, fchijnt geweest
te zijn,datze zich driftig aankantten tegen de knevelarijen
der Priesteren, die reeds toen , als blijkt, gewoon
waren, om dezulken, die zich naar hunnen wil
en wenk door hun niet wilden laten regeeren, of die
zij zochten van kant te helpen , den blaam van ketterije
op den hals te werpen.

H I S T O R I E 77
Corbie, in Picardie, ten openlijken Tournooi- II- Am.
fpele genodigd werdt: hier werdt hij van elk '
met verwonderinge befchouwd, en om zijne ^ 0
*.
wakkerheid inzonderheid van de jonge Gravinne , ve'kt nadermate
geprezen, dat de oude Graaf, het zij ijver,
uit minnenijd wegens zijne Gemalinne, het zij
uit belgziekte over het verwinnen zijner Edelingen
in het fpel, het zij om iet anders, het fpel
wel haast in ernst veranderde , hem vijandlijk
aantastte, en, na eenen kloeken wederftand,
overmande en ombragt; hetwelk de Kleeffche Wordt
Graaf, mede aldaar tegenwoordig, hem nog- ^
tans ook met den dood deedt bekopen: dit gebeurde
op den 18 of 19 van Hooimaand 1234;
en men zegt dat het verraderlijk gebeurd zij:
zijn lijk is naer Holland gevoerd en te Rhijnsburg
begraven : Westkapelle en Domburg,
twee fmalle Zeeufche Steden in Walcheren, zijn
door hem van Keuren voorzien.
Graaf FLORIS IV. hadt Hechts den ouderdom Graaf
I L
van 24 jaaren bereikt, en zijn zesjarige Zoon ^ ^j £
WILLEM IL volgde hem, onder de Voogdij zijner Ro^sch
beideOomen, WILLEM en OTTO, in deregeerin- Koning,
ge op. Onder het opzicht van deezen, in alle
Ridderlijke oefeningen onderwezen, werdt hij,
naauwlijks twintig jaaren oud , gekoren tot
Roomsch-Koning, na den dood van HENRIK,
Landgraave van Thuringen • welke nieuwe waardigheid
hij echter, om den tegenftand van eenige
Rijksvorften, met de wapenen moest handhaven
; dies hij, de regeering van het Graaffchap
intusfchen zijnen Broeder bevelende, optrok,
om zich vooreerst in het bezit van de
Rijksftad Aken te Hellen; welke hij, met hulpe A\m
der Friszen, na een beleg van vijf maanden, door Ko-
in-

p VERKORTE VAüERLANDSCÖË
II. innam, in hetjaar 1248: zedert werdt hij 'crRidr*
' der geflagen en met veele plegtighcden gekroond i
ning WIL- doch zijne ondernemingen, bij gebrek van geld
M 1 L
?f en andere behoeften niet kunnende voortzetten,
iigd.1248» was hij genoodzaakt terug te keerem
In het Jaar 1251, den 25 van Louwmaand
2 5
' huwde hij, onder*de bewerkinge van den Paus
zeiven, die zijne verkiezing tot Roomsen Koning
hadt goedgekeurd , te Brunswljk , mee
ELisABETii, Dochter van Hertoge OTTO , alwaar
, zo men AL-BERT VAN STADE gelooven
Is in le. mag, de bruiloftsnacht, hem en zijne Gemavens
S 8
' Unne haast doodelijk zoude geweest zijn, door
biand het ontftaan van brand in het Paleis, waarin zij
hun bijleger hielden; hadt niet deeze, nog bij
tijds gelukkiglijk nevens haren Bruidegom of
Gemaal gewekt, hem bij de hand uit dit gevaar
geleid, langs eenen haar bekenden weg: twee fnij^
ders, aan hun werk zittende, kwamen bij dit
ongeluk om , en verfcheidene kostelijkheden
werden tevens door de vlammen verteerd: nog
eens zoude dees Koning, volgens denzelfden
Schrijver, diergelijk gevaar van brand te Nuis
gelukkiglijk ontkomen zijn, toen zeker Keulenaar
het huis, waarin hij zich met den Aartsbisfehop
van Keulen bevondt, in vlam zette de,
en zij beiden dit gevaar ter naauwer noode ontweken.
Zwarte Niet lange na de Echt-verbindtenis, werdt
M A a C A
" de Roomsch Koning , nu in Holland wedergeoorloo't"
keerd zijnde, in eenen oorlog gewikkeld tegen
fcstn. " de Graavin ^Vlaanderen, ZwüTteMARGAREET
gebijnaamd, welke niet kon dulden, dat haar
voorzoon JAN VAN AVENNES, die Koning WIL­
LEM s Zuster ALEID getrouwd hadt, met het
Graaf-

H I S T O R I E . 79
Graaffchap Namen en het Land van Waas be- II. AFE;
fchonken, en de Leen-verheffing van Zeeland
door gemelden Vorst aan haar geweigerd was:
waarom zij ook weigerde haar Leen van Vlaanderen
voor dien Koning te komen verheffen;
zendende zelfs, na dat zij te vergeefsch bij hem
op de leenheffing der Zeeuwfche Eilanden gedrongen
hadt, en terwijl zij hem te Antwerpen
met handelen zocht op te houden, haren Zoon
GUY VAN DAMPIERRE, met een groot leger naer
Walcheren, alwaar hij echter door FLORIS , des
Konings Broeder, op den 4 van Hooimaand, bij
West-Kapelle, onverhoeds aangetast, geflagen,
en zelf nevens verfcheidene voorname perfoonen
gevangen genomen werdt.
Na deeze nederlaag zocht de Graavin MAR- Henegeui
GAREET hare zaak weder te herilellen, met het «J«a«a
wegncemen van Henegouwen, door KAREL VAN H e r t 0g
ANJOU , Broeder van den Franfchen Koning, Van Anwien
zij daarmede befchonk ; maar JAN VAN
* VENNES wist zich met hulpe van Koning WIL- *
Ï,EM , zijnen Schoonbroeder, niet alleen wel m
dat Graaffchap te handhaven , maar ook den
Franschman van daar te jaagen; zo dat zijne
Moeder hem wel erkennen en met den Roomfchen
Koning vrede maken moest, die toen ook
haren gevangen Zoon Haakte.
Koning WILLEM, dien oorlog dus gelukkig- Koning
lijk voltooid en geëindigd hebbende, deedt,
door den Paus tot een mondgefprek genodigd, b e f t e m d
eene Reize naer Geneve, alwaar de tijd zijner tot Kei*
krooninge tot Keizer bedenkelijk zal beftemd «r,
zijn: vooral deed hij nog eene Reize naer Duitschland,
alwaar hij, volgens eenen brief aan LUB-
BF.RTUS , zijnen Vice - Kanzelier, en Abt van .

8o VERKORTE VADERLANDSCHE
II. AFD Egmond gcfchreven, zeer minzaam ontvangen
' werdt: uit Duitschlaiid vertrok.hij met het beïass.
v a n
gin
h e c a a r
j
I2
55> naer de Nederlanden,
•alwaar de oorlog in het Sticht, en de muiterij
•der Westfriezen hem terug riepen: de gelegenheid
tot de Utrechtfche onlusten was deeze: Na
den dood van 'sKonings Oom en gewezen
Voogd, Bisfchop OTTO , hadt men tot zijnen
nozE- opvolger gekooren GOZEWYN VAN AMSTEL , die,
WYN VAN 0f door zwakheid , of andere oorzaken, we-
AMSTEL, g e n s h e t v c l. z uj m v a n het hem toevertrouwde
van'tBis. bewind verdacht gehouden, zedert, met zijnen
dom van wille van die waardigheid beroofd, terwijl HEN-
Utreeht. R 1 K y a n V I A N E N, met dezelve, begiftigd was: hierdoor
waren de Ileeren van AMSTEL en WOER­
DEN, tegen deezen in het harnas gejaagd, daarin
onderfteund door OTTO III. Graave van Gelder,
en hadden juist toen Koning WILLEM te Utrecht
kwam, den Bisfchop flag geleverd, doch zo
ongelukkiglijk voor hunzelven, dat zij geflagen '
en gevangen, maar op de voorfpraak van den
Koning Vorst genaakt werden, die hen vervolgens met
H taÏÏfr
d e n
Bisfchop weder bevredigde: geduurende het
gevaar, vertoeven nu van Koning WILLEM te Utrecht,
gebeurde het dat, een onverlaat hem aldaar, in
een gezellchap met de Geestelijken zittende ,
eenen zwaren neen naer het hoofd wierp, en
zich tcritond wegpakte, zonder naderhand weder
te kunnen gevonden worden; dies de Koning
den Heen maar pas ontweken, zeer gebelgd over
dit geval-, de Had daarvan de fchuld gaf, dezelve
haare ondankbaarheid verweet * en, onder bedrciginge
van deeze euveldaad te zullen wreken,
zeer geltoord vertrok.
Ook riepen hem zijne zaaken elders: de Wvtfrif

H I S T O R I E . 8l
friezen hadden door herhaalde oproerigheden II. Am.
hem tot eene heirvaart tegen hen genoodzaakt:
de winter des jaars 1255 , was tot dien togt i 2 5 S.
beftemd: omtrent Kerstijd trok Koning WILLEM
over Alkmaar naer Hoogtwoude, om de Friezen
op het ijs aan te tasten , welk men fterk
genoeg achtte; dan, hij hadt het ongeluk van Sneuveli
in hetijs
met zijn zwaar gewapend paard in hetzelve, en *
te gelijk in eene hinderlaage der Friezen te vallen
, door hun afgemaakt, verborgen, en daarna
begraven te worden, zonder dat iemand der
zijnen daarvan iets befpeurde; en zijn lichaam en
graf, niet dan veele jaaren daarna, door zijnen
Zoon FLORIS V. ontdekt, en het lijk toen naer Middelburg
ter plegtige begravinge vervoerd werdt :
dit ongeluk viel voor niet verre van Hoogtwoude,
op den 21 van Louwmaand des jaars 1257: de 1257»
flag werdt ook door de Hollanders verboren,
en men wil dat zommigen, die den Koning ligtlijk
uit het ijs hadden kunnen verlosfen, zich
zedert niet buiten vermoeden konden houden,
van zich, tot het veroorzaaken van zijnen dood,
te hebben laten omkoopen.
Van Koning WILLEM zijn verfcheide handves- Hand­
v e
ten en keuren, aan de Hollandfche fteden ver- «en
d o o r h {
leend, voorhanden: Alkmaar hadt van hem eene
V 6 r
tien jaarige vrijheid van alle lasten, behalven van '
den krijgstogt tegen de Friezen; Haarlem tolvrijheid
en ftadskeuren verkregen: Delft en
Dordrecht hadden ook verfcheidene voorrechten
enkeuren ontvangen; ook Zierikzee, waarvan
nog oude affchriften in wezen zijn: in dezelven
krijgt de Baljuw , als Graaf, in des Konings
plaatse, magt om zaken te berechten, die door.
F den

&j VERKORTE VADER LANDSCHE
W AFD. den Nederbaljuw of Schout en Schepenen, niet
konden berecht worden.
Gebou- WILLEM II. heeft zich ook door het fhchten
wen door Van eenige gebouwen vermaard gemaakt: men
hem ge- fcnrijft hem een Huis te Alkmaar toe, ter plaatftlClit
" ze daar 'er zedert een is gefticht, welk nog het
jaartal 125 a in den voorgevel draagt: ook zoude
hij daar den weg aangelegd hebben, die nog
des Konings weg heet: zommigen willen dat
het Stadshuis te Haarlem in het bijzonder hem
tot een Hofgebouw hebbe gediend; maar of hij
het gefticht hebbe is onzeker: dit nogthans gaat
vast, dat 'er al in het jaar 1214 , een Hof te
Haarlem geweest is: op vasten grond wordt hem
het oprechten van het Hofgebouw in'sllags
toegefchreeven; hoewel de tijd der ftichtinge
onzeker is: uit eenen Schrijver der veertiende
Gebe- ceuwe blijkt, dat hetzelve in of omtrent het
deboek - 10{-oofi252,is aangevangen: men houdt
Sre hem ook voor den fchrnVer van een Latijmck
ven. gebedeboek, welk misfehien alleenlijk ten zijnerf
dienfte door anderen is opgefteld, of mogelijk
dat hij 'er Hechts bezitter van geweest zij.
III. AF-

R l S T ó A l K . 83
^ ^ . m »M
III. A F D E E E L I N G .
Beginnende niet de de Regeeringe van Graavè .
FLORIS den V, in het jaar 1256; en eindigende
3 in het jaar 1442, onder d&
Regeering van Hertoge FILIPS van
BOURGONDiÉ.
Cjraaf FLORIS V. bereikte nog géén twéé
jaaren toen zijn Vader dus ongelukkiglijk fneuvelde,
gelijk wij gezegd hebben: hij werd dies
onder de voogdije van FLORIS ; zijnen Vaderlijken
Oom, gelleld, die echter ook in het jaar
1258 ; en dus twee jaaren na zijnen Broeder
fneuvelde; zijnde te Antwerpen in een tournooifpel
gewond en eenige dagen daarna, aan de
wonden overleeden , en te Middelburg in de
Abtdije begraven: van hem hebben de Zeeu- ALEID
wen keuren gekreegen, volgens welke het gan- Voogdes»
fche land berecht werdt: hierop nam Vrouw'ALEID ^ fsïiJu-
TXT J J J FLORIS v •
Weduwe van JAN VAN AVENNES de zorg der opvoedinge,
en der voogdije over FLORIS V. aan,
als zijne moei; doch men zag hier ongaarne,
dat zij zich zo veel gezags aanmatigde , dies
werdt. OTTO III. Graaf van Gelder tot voogd
aangefteld, door de Hollanders, terwijl Vrouw
ALEID zich door de Zeeuwen in het opgevat
gezach zocht te handhaven : hoewel zij in
Zuidbeveland bij Vcrroutzee of Vorenlee; eèn Wordt
nu verdronken plaats bij of omtrent het dorp door . ,
Jerfeke , een voiflagen nederlaag hadt ouder-
F s gaan, 56
"^ 8
'

S 4 VERKORTE VADERLANDSCHE
III. IFD gaan, in een gevecht tegen deezen Graaf, van
:
wien men anders weinig merkwaardigs aangetekend
vindt. In den opftand der Kennemers en
126S. Westfriezen, in-het jaar 1268, bragt hij wel,
nevens den Utrechtfchen Bisfchop, JAN VAN
NASSAU, die in het jaar 1271, tot dien zetel
verheven was, een leger te velde, waarmede hij
Utrecht vruchtloos belegerde, en Amersfoort
innam, doch anders luttel uitvoerde; zijnde omtrent
drie jaaren daarna overleden.
TLQius Graaf FLORIS nam zelf al vroeg de regeering
v
- a
* n_
aan, en ging, na het bewind over Zeeland aan
regee 1
- dc zijnen Neeve FLORIS van Henegouwen, Zoone
ring. van Vrouwe ALEID voor twee jaaren te hebben
aanbevolen, de Westfriezen beoorlogen, hetwelk
hem echter eenige jaaren achtereen niet
wèl gelukte: zijne moei ALEID hem diergelijke
togten afradende, behaalde zijne ongenade en
werdt in het jaar 1277 , door hem met hare
kinderen ten lande uitgewezen: in het jaar 1282,
ging de Graaf de Westfriezen, tot hier toe te
lande beoorloogd, met fchepen aantasten; hetwelk
hem zo wèl gelukte dat hij omtrent Wijdenes
Ontdekt en Schellinkhout, eene volkomene overwinning
zijn va- Qp hen behaalde, en toen uit eenen gevangenen
ders lijk. ^ ontdekking wegens zijns vaders lijk deed,
waarvan wij te vooren met een woord gewaagden
; hetwelk hem zo verheugde, dat hij zulk»
door eenen brief te kennen gaf aan den Engelfchen
Koning EDUARD I. met wien hij, na het
vereffenen van eenige gefchillen, in vertrouwde
vriendfehap leefde , en naderhand een verdrag
van huwelijk floot, tusfehen 'sKonings Dochter
en zijnen Zoon JAN, geteeld bijBEATRIX, Dochter
van Graave Guv van Vlaanderen.
Ia

H I S T O R I E . 85
In het jaar 1283, gelukte het hem, bij opene
AFO
-
brieven door Hertoge JAN van Braband, van de
leenroerigheid wegens Dordrecht geheel en al zf ^èt^'
vrij verklaard te worden; maar in het volgend JIN van
jaar werdt hij in de Stichtfche onlusten gewik- R>aband.
keld, en hier door verpligt zijne wapenen te I2
* 3
"
gebruiken tegen de Inlandfche Edelen, voornaamlijk
tegen de Heeren van Amflel en Woerden
; welker floten en landen hij niet alleen innam,
verbeurd verklaarde en gedeeltelijk wegfchonk,
maar zelfs de overwonnen, gevangen,
en verjaagde Heeren, door eene geflrenge behandeling
noodzaakte, op harde voorwaarden,
zich weder met hem te verzoenen.
e d e n
In het jaar 1287, ^ deeze landen zeer. Zwaar*
veel door eenen zwaaren watervloed, die Fries- ^sd
land en Zeeland bijkans geheel overftroomde, 1237,
en veele menfchen en vee wegfleepte: Graaf
FLORIS nam toen de gelegenheid waar, om door
het leggen van eenige flooten de Westfri&zen nu
te beter te beteugelen; gelijk hij ook zedert te
Stavoren, naar men wil, als Heer van dat Gewest
erkend en gehuldigd, en die ftad daarom
ook met de handvesten begunftigd zoude zijn:
in ditzelfde jaar verbondt zich de Graaf ook,
nevens DIDERIK van Kleef met den Hertoge JAN
van Braband, om deezen in zijne eifchen op
het Hertogdom Limburg, tegen den Gelderfchen
Graaf REINOUT te onderfteunen en in den
oorlog bijteftaan: eenige bijzondere gefchillen,
tot nog toe onafgedaan, als mede de voorheen
genotene gunst van den Brabandfchen Hertoge,
hadden FLORIS , die bedenkelijk ooit eene meerdere
uitbreiding zijns vermogens op het oog
hadt, tot deeze verbindtenis aangezet: volgens
F 3 dit

86* VERKORTE VADERLANDSCHE
1H. JIFD. dit verdrag leverde hij dan hulptroepen onder
' verfcheiden voornaame Edelen des lands , die,
na het inneemen van eenige Gelderfche lieden,
mede deelden in den gedenkwaardigen flag_,
en in de zegepraal des Hetogen van Braband bij
1,288. beringen i in het jaar- 1288 , alwaar Graaf
REIN AU T en Graaf ADOLF VAN NASSAU , als ook
de Aartsbisfchop van KEULEN, en verfcheide andere
grooten gevangen, en deeze, niet dan een
jaar daarna, door bemiddelingc van den Franfchen
Koning weder geflaakt werden: omtrent;
deezen tijd matigde de valfche Keizer FREDRIK
zich de ftoutheid aan, om den Bisfchop van
Utrecht te vermaanen dat hij den Graaf van
Holland wederhouden zoude van het beftrijden
der Friezen; waarop FLORIS echter geen acht
gaf, en hem zijne vermetelheid zelfs dn eenen
Magt brief verweet. Ook was de magt van' onzen
der Hol- Graave nu derwijze aangewasfen, dat hij veelen,
Wrche h G t bijzonder de Zeemvfche Edelen, zeer ber
Graaven. ^ ^ he(.
t g fteeken, die zelfs naer uitkndfche
hulp uitzagen, om hem een gedeelte
van Zeeland afhandig te maaken; waar toe zij
GUY VAN OAMPIERRE , den Graaf van Vlaanderen
genegen genoeg vonden; zo dat hij welhaast
Middelburg kwam belegeren; doch hetzelve op
de aankomst van Graave FLORIS weder verliet;
doch hier mede verloor de Vlaamfche Graaf zijn
uitzicht niet op Zeeland, maar viel vier jaaren
J 2 9 S. laater , en wel in het jaar 1295 , in Zuidbeveland
met een. leger van 3000 mannen, welke
echter door die van BORSSELEN, pas zo veele
honderden fterk, geflagen en op de vlugt ge-
2295. d re
ven werden. In het 1296., ftond men 'mEngelandden
Hollander en de vrije vischvangst toe op
de

H I S T O R I E . 87
de Kust van Jarmouth; doch ontnam hun in. A.
den wolftapel, die naer Brugge verlegd werdt,
hetwelk Graaf FLORIS noopte om een befchermend
en verweerend verbond met Frankrijk,
onder de toeftemminge en goedkeuringe der
voornaamfte Edelen te fluiten; hetwelk den Engelfchen
Koning EDARD I. dermate vertoornde,
dat hij van toen af, met Heere JAN VAN KUIK JAK VAN
U 1 K
en andere misnoegde Edelen, in verfcheide za- K
menkomlten, door zijne afgevaardigden, mid- ^haandelen
liet beraamen, tot het gevangennemen en ^ tegen vervoeren van Graave FLORIS naer Engeland;
gelijk zij dan ook eerlange daar toe eene gunfti-
FLOKISV.
ge gelegenheid waarnamen, wanneer de Graaf,
ter verzoeninge van die van Amflel met het gedacht
van ZUILEN , te Utrecht gekomen , door
hun kwanswijs ter vogelenjagt genodigd en uitgelokt,
op het onvoorzienst verrast en gevangen
genomen , eerst naer Kroonenburg , kort
daarop naer het flot te Muiden, en na eenige
dagen weder vandaar vervoerd, doch op de aankomst
der Naar der s tot zijn ontzet, door VEL- ^iedoor
.
ZEN en eenige anderen, na veele mishandelingen VELZSN'
geleeden te hebben, met verfcheide fteeken ge- vermoord
griefd, en gedood werdt. wordt.
Deeze veeleer uit eene al te hevig woedende
drift, dan opzettelijke boosheid, begaanemoord
gefchiedde op den 27 of üSften van Zomermaand,
des jaars 1296: dusdanig was het einde
van FLORIS V. die zijne Voorzaten in magt en
aanzien verre te boven ging, en de eerfte was,
die zich in zijne eigen brieven Graaf van Zeeland
noemde, en het door de gunst der goede gemeente,
aan welke hij veele voorrechten hadt
gefchonken, tegen de afgunst van veele Edelen
F 4 kui-

?8 VERKORTE VADERLANDSCHE
III. A7D. lange ftaande hielde; hoewel deeze, op hem
gebeeten uit bijzondere oorzaaken , hem het
ongeluk berokten , waarin hij omkwam: men
fchrijft hem de dichting van het Lusthuis Vogelzang
omtrent Haarlem in de Duinen, en de
voltrekking van het Hof in 'sHage toe; alwaar
hij zich met de Jufferfchap, ook met de jagt,
en andere ridderlijke oefeningen plagt te vermaaken.
Zijn dood bragt veele verwarringen hier te
Lande voort; vooral ook twist om de voogdij
en het bewind, naer welke Graaf DIRK VAK
KLEEF , JAN VAN AVENNES en WOLFERT VAN
BORSSELEN dongen; en deeze laatlle wist het zo
JAH I. t e beleggen, dat hij den jongen Graaf JAN I. te
e e r e o n t v a n e n
voog- ^ g hebbende , denzelven geheel
dije. wist naer zijne hand te zetten, en de klem des
bewinds voor zich te verkrijgen; voerende den
Graaf alomme met zich, en doende hem beveelen
en zegelen, het geen hij goedvondt; doch
züne veranderingen in de munt, waardoor de
handeldrijvende Ingezetenen deezer landen zeer
gedrukt werden , en andere knevelarijen geweldadïgheden
, en vooral zijn indrang op.
'sLands privilegiën , met naame op die van
Dordrecht, verbitterden de gemeente zo zeer
tegen hem, dat hij te Delft , vanwaar hij met
den Graave naer Zeeland meende te vlugten ,
wredclijk omgebragt werdt, op den i van
Oogstmaand 1299: hierop aanvaardde A VEN­
NES weder de voogdij , van welke hij al
hadt afgezien; en men is er niet Vreemd van,
dat hij, door vergif den dood van zijnen
Sierft. Neeve Graaf JAN L, die op den ioden van
1*99. Herfstmaand van het zelfde jaar te Haarlem,
door

H I S T O R I E . So
doop een toeyal van den rooden loop ftierf, HL AT*.
bevorderd hebbe: de Engelfche P-rmfes ELIZA-
BETH zijne Gemaalin hadt hem geenc kinders
verwekt; ook was hijzelf nog in zyne eerfte
jeugd: dus ging de Regeering van dit Graaffchap
over in het huis van HENEGOUWEN: want JJNII.
JAN van AVENNES was de Zoon van ALEID, g^.^Jan Zuster van Koning WILLEM , Grootvader van jj0{ianit' den overleedenen Graave JAN I. en 'er dus de
naaste erfgenaam toe: dees hadt ook even voor
den dood van zijnen Neef, een verdrag geflooten
met Dordrecht, Middelburg, Zierikzee,
Leiden, Delft, Haarlem, Alkmaar mGeertruidenberg,
tegen de moorders van Graave FLORIS ;
thans na deszelfs dood deedt hij zich, tot meerder
zekerheid zijner Regeeringe, door de voornaamlte
Steden, welker aanzien onder het bewind
van FLORIS V. fterk was toegenomen, huldigen,
en bij bezegelde brieven tot Landsheer
aanneemen: al terftond maakte hij zijn werk om
de misnoegde Edelen te bedwingen, of te bevredigen
, fchoon dit hem Hechts gedeeltelijk
gelukte: want JAN VAN RENESSE , een Zecmvsch JAN VAN
Edelman, zich van Schouwen meester gemaakt j ^ ^ "
hebbende, verwekte vervolgens eenen algemee- e e R. op_
nen opftand in Zeeland, en dreef ten Keizerlij- ftand in
ken Hove , dat het Graaffchap Holland, aan Zeeland. ,
het Rijk vervallen ware; dies Keizer ALBRECHÏ Keizer
zelf eenen inval in Holland poogde te doen, ALdoch,
zonder zijn oogmerk te bereiken, weder B I T
r a^
aftrok. De Zeeuwfche Ballingen lieten zich toen een- {„.
met de Vlamingen in, en deeden met deezen val in
eenen inval in Walcheren, floegen Jonker WIL- t^ a
j^ '
LEM, den Zoon van Graave JAN II. en namen Z; erikzee
^fliddelburg in; ook deeden zij Zierikzee beie- belegerd.
F 5 g e
-

50 VERKORTE VADERLAtfDSCHE
III. AFD.geren, en ftaken zelfs in het jaar 1303, naer
' Holland over, daar zij al het Land, van de Maa*
ze af tot aan den Haarlemmerhout, zich onder-
WITTE wierpen, als ook de ftadt Utrecht; doch in het
VAN volgend jaar bewoog WITTE VAN HAAMSTEDE,
sT*DEbe- natu
urlijke Zoon van Graave FLORIS, de. Holwerkt
het landfche Steden , om de Vlaamfche bezetting
veróïij- uit te drijven; gelijk ook de Koning van Frank-
J'taamfche ri
i
'^
n u
'P
v e e e n d e
' i '
o m n e n u
^ Zeeland te
a a e n
bezet- " j g '•> hetwelk beiden gelukte. Verfcheidene
tiüg. ballingen , die toen in handen van Jonkheere
WILLEM vielen, moesten hunnen opftand met
eenen fmadelijken dood boeten ; anderen be-,
dienden zich van de Amnestie hun aangeboden
, om zich te verzoenen met des Landshee-
FENESfE ren Zoone; en RENESSE, die ook uit Utrecht
vlugt en gevlucht was, fneuvelde, nevens veele anderen,
]! e
. r
" bij het overvaaren van de Lek, op den 15den
n
' van Oogstmaand 1304, en den 11 derzelfde
JAN II. maand, overleedt ook Graaf JAN II. van Henefterft.
gouwen en tlolland, te Valerichijn aan eene
I 3
° 4
" kwijnende ziekte, na eene regeering van omtrent
5 jaaren: hij werdt om zijne godsvrucht
en goedaartigheid gepreezen, doch van al te
groote flapheid in de rechtsplegingen befchuldigd;
en vooral dat hij die van BORSSELEN te
flap behandeld, en daar door gelegenheid tot
de oproerigheid der Zeeuwen gegeeven hadt.
witLEM Jonker WILLEM zijn Zoon, volgde hem op
Il'i. fluit onder den naam van WILLEM III, en huwde in
e t aar 1
m e t 0 A N N A V A N
ftandraet ^ ï 3°5 » J
V A L 0 I S
1 Doch-
Fiaaude- ter van KAREL VAN VALOIS, Broeder van Kos-sn.
ning FILIPS. In het jaar 1306, floot hij een
I
3° 6
- befland met Vlaanderen, en in het jaar 1310
eenen nadceligcn vrede; waar toe hij genoodzaakt

H I S T O R I E . 91
zaakt was, om dar de Hollanders en Zeeuwen, HL AFB,
zich houdende aan hunne aloude gewoonte, ge- "
weigerd hadden , hem in Henegouwen te \omen
helpen: in het jaar 1315, vartede hij do xii$.
wapenen weder op, doch het liep aan tot in
het jaar 1323, eer 'er een vast verdrag getroffen
werdt, waar door de oude twist met Vlaanderen
een einde nam.
Zedert mengde de Graaf zich in geene nieuwe
oorlogen, maar beileedde het grootfte deel
zijns levens om zijn gezag onder zijne eigen
Onderzaten te verlterken, en tot de Nabuuren
uit te breiden : hij hechtte de heerlijkheden Hecht
van Amftel en Woerdsn ,die JAN II. aan GUY zijr Am/lel en
nenBroeder opgedraagen hadt,nadeszelfs dood, ^óer*
in het jaar 1313, weder aan Holland, cn bragt aan HoU
te weege dat het flot Vreêland aan hem ver- lani.
pand werdt: hij noodzaakte de Friezen van
Oost er go en West er go tot onderwerping aan
hem; en ten blijke dat zijn aanzien zeer hoog
gellegen was, huwde hij zijne Dochter MARGA- MAPGA.
REETE aan Keizer LODEWYK , Hertoge van Bcije- REETR
ren • en eene andere aan Koning EDUARD HL
van Engeland uit: veertien dagen vóór zijnen L O D E.
dood, die op den 6 of j van Wiedemaand in WYK.
het jaar 1333 voorviel, hadt hij nog een verbond
gefloten met zijnen Schoonzoone EDUARD,
tegen zijnen Schoonbroeder, den Koning van
Frankrijk: zijne dapperheid in den oorlog, cn
zijne gemeenzaamheid in den omgang, als ook
zijne onkreukbaare rechtmaatigheid inhetrechtsoefenen
, worden zeer gepreezen: zommigen •
hebben hem befchuldigd van verwaarloozinge
in 's Lands regeeringe , terwijl hij zich met
andere zaakcn ophicldt, en vooral zag men niet
gaar-

VERKORTE VADERLANDSCHE
III. AFD. gaarne, dat hij zo dikwijls naer Henegouwentoog:
men heeft hem den naam van de goede.
toegevoegd, mogelijk om eene enkele gunst
den Geestelijken betoond, of om zijnen ijver
in het bevorderen van eene Kruis-vaart naer het
H. Land-
Hongets- Geduurende zijne regeering, en wel in het
nood en jaar 1315, heerschten hier te Lande een groote
p e s t -
I 3
' 5
hongersnood en pest-ziekte, zo dat de armen
' op de ftraaten verfmachtten, en de echtgenooten
zelfs eikanderen fchuwden, en den nodigen
onderhand weigerden. Men floeg het vleesch
van doode krengen, raauw ten lijve in ; en in
zeker Hollandsen Dorp at men de kikvorfchen
uit de flooten, hetwelk toen ongewo'oner voedzel
was, dan tegenwoordig bij zommigen; doch
de Hemelfche voorzorg deedt binnen weinige
maanden die rampen in zo verre ophouden, dat
men zekere maat Rogge voor 15 penningen
kocht, daar men te vooren zo veele Huivers
Zwaare voor betaald hadt. In het jaar 1334, was
Water- ' e r O Qk veel fchade veroorzaakt door eenen
y]o
l d
1 3
' zwaaren watervloed, die Holland en Zeeland,
doch vooral Friesland trof; dezelve was op
eenen geweldigen ftorm gevolgd, die den 23 van
Slagtmaand van dat jaar opftak : veele dorpen
werden overftroomd, en eene groote menigte
van menfehen verloor het leven; doch Kennemerland
leedt toen weinig, of is misfehien geheel
vrij gebleeven, ten minfte het moest om
den nood der Friezen , in het volgend jaar,
twee penningen van ieder Morgen Lands op-
•brengen.
wttt-SM WILLEM de vierde, pas 19 jaaren oud, zrjlw°
nen Vader opgevolgd zijnde, zoudt in den aai>
' vang

H I S T O R I E . 93
vang zijner Regeeringe eenige hulp aan zijnen m i»n.
Behuwdbroeder, den Engelfchen Koning, die
tegen Frankrijk in eenen oorlog was gewikkeld;
doch de Graavin Weduwe van WILLEM
III. bemiddelde de gefchillen tusfehen deeze
twee Rijken door een verdrag in het jaar 1340,
en nam daarna het geestelijk kleed aan, in de
Abtdije van FONTANELLE , bij Valenchijn— om- Opkomst
trent deezen tijd begon Amjterdam merkelijk op van ^rate
komen door den Koophandel, en verkreegfi^m.
in het jaar 1342, bij een handvest van deezen
Graave, het voorrecht der Hollandfche Steden
in het gemeen, om, namelijk, alles wat binnen
derzelver vrijheid gefchiedt, mits niet draagendq
tegen de heerlijkheid van den Graave, door
Schout en Schepenen te laaten berechten.
In het jaar 1345, belegerde hij Utrecht te WILLIM
vergeefs, en beukte de Had vijf weeken lang |V
- M
uit dertien ftormtuigen; ook werd hij hier met u-recht.
eenen pijl in een' zijner hielen gewond; doch 134.5.
'er werdt, door bemiddelinge van zijnen Oom
JAN VAN BEAUMONT , een befïand geflooten, en
daarbij bedongen, dat vierhonderd Burgers,
ongegord, bloothoofds, en bamvoets, hem,
op de knieën, voor zijne tent om vergiffenis
moesten komen fmeeken, hetwelk ook gefchiedde:
de oorzaak van dit beleg was de misnoegdheid
van den Graave, om dat men de
Voogdij der Stad en over het Sticht, welke hij
oordeelde hem toe te komen, aan ROBERT VAN
ARKEL hadt opgedragen: terftond hierna ondernam
hij eenen togt tegen de Friezen, welke
tegen hem opgeftaan waren. Doch nauwe- s neu.
iijks bij Stavoren omtrent Qdulfs Klooster ge- velt.
land
«

94 VERKORTE VADERLANDSCHÉ
III. AH), land zijnde, e-n zich in het heetst van het ge-
* vecht gemengd hebbende, fneuvelde hij aldaar
op den 26 of df van Herfstmaand van het gemelde
jaar, zonder wettige kinders na te laaten.
Zijne jonge Gemalin, eene Dochter van
JAN III. Hertoge van Braband, was over den
dood van haaren Echtgenoot zo gebeeten op de
Friezen, dat zij het Klooster der Friefche Monniken
op Marken door eene bende krijgsvolks
in brand deed fteeken, en de ongelukkige Monniken
in zee fmijten. WILLEM de IV. was
de eerfte der Hollandfche Graaven , die de
kwaade leenen aan de Graaflijkheid verftorven,
niet,gelijk voorheen,aan eenen der naasteMaagen,
ten redelijken prijze afftond, maar dezelve
verdeelde , en aan verfcheide Heeren uitgaf,
waaruit veele verfchillen over het Recht van
het Poorterfchap, het Molenrecht, en andere
heerlijke Rechten ontftaan zijn.
Zijne oudfte Zuster, de Keizerin MARGAREET,
werd door haaren Echtgenoot Keizer LODEWYK ,
daarop met deeze Landen verlijd, en in het jaar
m 6. 1346, alomme gehuldigd; bij welke gelegenheid
zij aan de Landen en Steden verfcheide
Privilegiën fchonk; belovende onder anderen,
ook geenen oorlog te zullen aanvangen, dan
met goeddunken der Edelen en lieden; doch
zij hield het bewind der Regeeringe niet lange
in eigen handen , maar droeg het in 't jaar
a a n h a a r e n Z o o n W I L L E M
m i t s d e e z e
134?. 1349» °P •>
haar een gedeelte van de inkomllen zoude betaalen.
Dan, toen deeze hier in zijnen pligc
en beloften te buiten ging, aanvaardde zij de
Regeering wederom, en. zocht hulp in Engelland-,

H I S T O R I E . 95
land, om haaren Zoon, die zich op nieuws III. AFÓ."
hadt laaten huldigen,•van de Regeeringe te ont- *
fcetten.
Deeze verdeeldheid tusfehen dé Moeder en Oorden
Zoon , verdeelde ook welhaast de voornaamfte
Ingezetenen deezer landen ortder elkan- j-cjm '
deren, en bragt de partijfchap van Hoekfchen Kaleien
KabeljauwJ'chen voort, welke anderhalve i^ auw
'
eeuwen geduurd, en waarvan men de overblijfzeis,
tot in het midden van de zestiende Eeuwe
gezien heeft. Want zij bragt adel tegen adel,
fleden tegen ftedeh, ja burger en bloedverwant
tegen eikanderen, in de wapènen: de aanhangers
van Hertoge WILLEM, die graauwe bonnetten
droegen, werden Kabeljauwfchen geheeten
; wapenden zich alomme tegen die van Vrouwe
MARGAREETE , die zich Hoekfchen noemden,
en roode mutfen droegen; en men vindt gemeld,
dat de partij, die de overhand hadt, der
weêrpartije, den bol uit de muts fneedt, het-»
welk men den Lever uitfnijden noemde: de Eerde
eerstgemelden fchijnen in het jaar 1350, wel gebruik
v a n ns
zeventien floten der Hoekfchen, die de zwakften ?
waren, vernield te hebben: vindende men ook, hier'te
dat zij onder het beflormen van Rozenburg te Lande.
Voorfchoten bij Leiden, zich van buskruid bediend
hebben; welk toen eerst hier te Lande
bekend geworden is.
In het jaar 1351, viel 'er een fcheeps-ftrijd M«GAvoor
bij ter Veere; waarin Vrouw MARGAREET BEIT temet
de vereenigde Engelfche , Zeeuwfche en j^? 020
Henegouwfche magt, haaren Zoon met de Hol- z0on, en
landfche Vloote op de vlugt floeg en over- overwint,
won; doch den Aden van hooimaand daaraan
Volgende, leverde zij hem op èéMaaze^ niet
ver
I 3 S I
*

T)C VERKORTE VADERLANDSCHE
III. kin. ver van den Brielle weder flag, maar kreeg hier
• de nederlaag, en veele Edelen, die het met
Wordt n a a r hielden, raakten of om het leeven, of
V
efla''en gevangen: zij zelve ontweek met eenige fcheb
' ' pen naer Engeland, alwaar zij den Koning bewoog,
om zich als Middelaar tusfehen haar,
en haaren Zoon aan te bieden: Hertog WIL­
LEM ftraks na die behaalde overwinning ook
derwaart overgefteeken, tradt aldaar zedert in
huwelijk met MAGTELD, Dochter van HENRIK,
Hetoge van Lancaster, en nam Koning EDUARD
mede tot Middelaar aan, die toen een Verdrag
tusfehen de beide partijen bewerkte op den 7
Staat van Wijnmaand 1354; waarbij Holland, Zeehem
de land en Friesland aan Hertog WILLEM afgeftaan
regeering w e r c[ e n f blijvende Vrouw MARGAREET alleena
I 3 5 4 t lijk in het bezit van Henegouwen: doch Vrouw
MARGAREET overleefde deeze verzoening niet
Sterft, lange: zij ffcierf op den 30 van Herfstmaand des
13SS. jaars 1355, te Valenchijn in Henegouwen, werwaarts
zij zich ter wooninge begeeven hadt.
Hertog WILLEM zettede nu den oorlog voort,
dien hij op den naam zijner Moeder, reeds in
het jaar 1347, tegen den Bisfchop van Utrecht
begonnen hadt; en noodzaakte deezen, na het
afloopen en plat branden van het Sticht, in het
Heusden jaar 1356, tot vrede: in het jaar 1357, hechtte
wordt aan hij de Heerlijkheid van Heusden aan Holland;
d o c h k o r t d a a r n a w e r d t h i
^h-cht J krankzinnig, en dit
8e
j357-' befpeurde men het eerst na zijne terug komsc
uit Engeland, werwaarts hij in dat jaar was gereisd;
dewijl hij Heer GERRIT VAN WATERIN­
GEN met eigen handen, zonder eenige reden,
ombragt; dies men hem het beftuur van zichzeiven,
veel min van het Land, niet meer durfde
ver»

H I S T O R I E . 9 7
vertrouwen : hij werdt dan eerst in 's Haage Vtï»t>l
vastgezet, en vervolgens naer Ouesnoi in He- T~y
negouwen vervoerd, alwaar hij tot zijnen dood, XTEH
die m het jaar 1389 voorviel, opgefloten bleef. V fterft
Straks na zijne vastzetting fhken de Hoek-
Jcnen, die eenige jaaren zich Uil gehouden had- AL-
den, het hoofd weder op, en droegen het Ra-
B R E C H T
waardfihap der Landen, aan Hertoge ALBRECHT, ^Ird
den Broeder van onzen Graave, op; terwijl
de Kabeljaauwfchen de Voogdij, aan MAGTELD
VAN LANKASTER wilden opgedraagen hebben,
zich niet ontziende, de Regeering cener uitheemfche
Vrouwe aan te bieden, daarze te vooren
de eigen Dochter van WILLEM III, Vrouw
MARGAREET namelijk , niet voor Graavin wilden
erkennen , voorgeevende niet vervrouwd,
dat is, niet door eene Vrouwe geregeerd te
willen zijn.
Hertog ALBRECHT erkende de gunst der Hoek- '
Jchen wel, door het verleenen van verfcheide
Privilegiën aan de Steden, welker meeste nu
vaste Kollegien en Vroedfchappen, of Raaden
en Jaarhjkfche Burgemeesteren bekomen hadden,
en verbondt zich ook wel om recht te
doen, naer 's Lands Wetten en Gewoonten,en
het Land met hulpe der goede Steden te zullen
regeeren ; doch matigde zig ook ten eerde
op eigen gezag aan, naar willekeur, verande- Maakt
ring te maaken in de Regeeringe van zommine verande-
Steden, en van het platte Land; ook poogde 'tVv-f 3
Jij de Wet te De/ft buiten tijd* te verzette»; Ef 5
hetwelk hem niet fchijnt gelukt te zijn; want ringen,
die Stad hielde ftaande, dat men haare Schepenen
niet mogt afzetten, het welk ALBRECHT zo
euvel nam , dat hij dezelve , na dat zij ook
G open-

98 VERKORTE VADEitLANDSCHE
lil AFD. openlijk tegen hem was opgeftaan,- eenen inval
* t
" 5
^— in 's Iiage gedaan, en aldaar 's Graaven gevan­
genis opengebroken hadt , met de wapenen
aantastte, en 'er (het beleg vooffloeg, in Gras-
2359. maand des jaars 1359, welk hij in perfoon bijwoonde
; hij noodzaakte vervolgens dezelve tot
de overgaave bij verdrag, welk inhieldt, dat de
Stedelingen hem om vergiffenis moesten fmeeken,
hunne muuren afwerpen, en 40000 oude
fchilden opbrengen.
tJgktren Vervolgens oorloogde Hertog ALBRE&IT met
en Bronk- Gelder] chen, die, even als de Hollanders in
horsten. t w e £ p artjj en f IIEKEREN en BRONKHORSTEN ge-
ÉRECIIT heeten, verdeeld waren , als ook met de Utrcchtbeoor-
fihen 1 doch hij verdroeg zich in het jaar 1364 *
loogt de m e t f^lertog EDUARD VAN GELDER , en in het
jchenï' '375* met ARNOLD VAN IIOORNE, Bisfchop
J364. van Utrecht; eenige jaaren daarna huwde hij
zijne Dochter KATHARINA uit, aan WILLEM VAN
GULiK, Hertoge van Gelder^ die zich, na de
tegenkantingen der Stichtfchen te boven gekomen
te zijn, in het gerust bezit van dat Hertog-dom
bevestigde.
Wordt Hertog ALBRECHT, na zijns Broeders dood,
Graaf. door den Édelen en Steden in het jaar 1388,
J388- [1389,] tot Graaf gehuldigd zijnde, hieldt zich
meest in 's Hage op, daar hij in het jaar 1386,
AXEIDA
zijne Gemalin MARGAREETE overleeden zijnde ^
z i c h i n c e n e
gemeenzaame verkeermge inliet
VAN met ALEIDA VAN POELGEEST ; welke jong en be-
POEL. yallig zijnde, den Hertog zo wist te believen f
ziin bit-
d a t zi
J
i n k o r t e n
'
b ï
n a e r a l I e s t e n H o v e
i
zL naar haaren zin befchikte. Bijkans alle gunften
werden haast door haare bemiddeling van den
Hertoge verkregen \ en door haar toedoen geraak-

H I S T O R I E . 9£
raakten de Kabeljaauwfchen meer en meer in Hl. Aró,
het bewind: dït ftak den Hoekfchen, te vooren
bij den Hertog in günfte, 2eer in den krop:
WILLEM , 's Hertogen Zoön en Graaf van Ooster- Wordt
vant, zeif gaarne in de Regeeringe willende door bededen,
misgunde aan ALEID dat gezag, en be- ^nmt
fchouwde met leedweezen, dat zijn Gellacht LEM vi."
door haar ontecrd werdt: hij wist dan ook de ver­
zaak zo te beleggen, dat deeze jonkvrouw in
den nacht, tusfehen den 21 en 11 van Herfstmaand
in het jaar 1390, door eenige gewapenden
met verfcheiden wonden, nevens 's Graa-
Ven Hofmeester, vermoord werdt.— Dit was
de reden dat de Graaf van Oosteryant, zo zeer
niet meer als voorheen bij zijnen Vader gezien
was; en het ongenoegen hieruit óntftaan, deed
hem befluiteri, om zich ter zijner veiligheid te
begeeven naer het Slot te A/tena., welk zijn
Vader hem hadt opgedragen; dit deedt hij ook
in het jaar 1393, maar week, na dat het gemeld
Slot door zijnen Vader weder bemagtigd
was , ten Lande uit naer Frankrijk, alwaar
WILLEM ÈGGERT, een rijk Amfterdamsch Koopman,
hem van penningen verzórgde, het geen
de Graaf naderhand erkende , doof hem tot
zijnen Thefaurier aan te Hellen., en hem verlof
je geeven, om in zijne heerlijkheid van Purtnerende
een Slot te Itichten, hetwelk dé opkomst
aan Purmerende heeft gegeeven.
m o o r d
Hertog ALBRECHT midlerwijl, den twist tus- Schmïni
fchen de Schieringers en Vetkoopers willende te gen en ',
bate neemen, om de Friezen aan zich te onder- ^«*««*.
p e
werpen , en het verboren bewind aldaar. te ^
herkrijgen, vondt geraaden, het beleid van dien BRACHT
ftogt aan zijnen dapperen Zoone, den gemel- verzoek
-

IOO VERKORTE VADERLAND S CHE
IILAFD. den Graave van Oostervant te vertrouwen, en
~~; zich daarom alvoorens met denzelven te beloon,
vreedigen, gelijk gefchiedde; waarna ook de
Hoekfche Edelen weder in de gunlte van den
Hertoge herfteld werden.
Slaat de In het jaar 1396, in Oogstmaand, werdt de
Friezen, togt naer Friesland, tot welken men zich ook
J
Jé6. v a n Engelfche , Franfche en Duitfche hulpe
voorzien hadt, ondernomen; en de landing
gefchiedde ook gelukkiglijk in de Kuinder,
waarna 'er op den 25 van Oogstmaand een
felle ilag voorviel, ten nadeele van de Friezen,
van welken zeer veel gedood werden; waarna
men de meeste Steden en Sterkten bemagtigde,
en veele Dorpen in brand ftak: tegen den winter
keerde het leger naer Etikhuizen te fchepe
wederom, vanwaar de hulpbeden na het
ontvangen der foldije, ook huiswaart keerden.-
Men hadt te Staveren en elders wel bezetting
gelaaten, doch deeze was daar, en op meer
Belegert andere plaatzen, in het volgend jaar weder uit-
Staveren. g e (j r e v e n, door de wederfpannige Friezen, dies
de Graaf van Oostervant in het jaar 1398, Staveren
belegerde, innam, en de hulde ontving
der Inwooneren, die nu jaarlijksch eene fchatting
van 6 Huivers van ieder huis betaalen moesten
: maar wel haast werdt 'er een tweede opftand-onder
de Friezen ontdekt, dies OOSTER­
1400.
VANT in het volgend jaar hem andermaal tot
reden bragt, en toen ook de hulde van Groningen
ontving: een derde oproer onder dit wrevelig
volk werdt , door het maken van een
beftand, geëindigd, in het jaar 1400, en Staveren
was toen de eenige plaats, die nog Hollandfcht
bezetting inhieldt.
De

H I S T O R I E . IOÏ
De Hertog was tot dit beftand gedrongen, IH.Am,
deels door de foberheid zijner finantiën, deels
om. dat hij zich door den Heere van ARKEL , die
als Rentmeester der Graaflijke Domeinen, hem
rekening geweigerd, en hem en zijnen Zoone
vervolgens den oorlog aangezegd hadt, te leur
gefield zag. In het jaar 140a, viel ARKEL, na 1402.
dat hij Oudewater voorheen te vergeefsch hadt
gezocht te verrasfen, in den Krimpenerwaard',
vanwaar hij met grooten buit te rug keerde;
terwijl de Rotterdammers en anderen zijn eigen
Land daarna mede plat liepen, en alomme beroofden.
In het jaar 1403, floeg OOSTERVANT, na een Gfff,
' B
*
voordeelig verdrag met Utrecht geflooten te j_ s
"
hebben, het beleg voor Gorinchem, welk hij "1403.
met groot geweld aantastte, doch dat hem in
wederfland niet fchuldig bleef; zodat na een
beleg van 12, of volgens anderen van 22 weken
, een verdrag geflooten werdt, waarbij
ARKEL beloofde op zijne knien vergiffenis van
den Hertoge cn Graave te zullen verzoeken,
en dulden dat men eenen ganfehen dag het Hertoglijk
vaandel op het Slot te Arkel plaatzen
zoude.
In het jaar 1404, den 12 van Wintermaand, Hertog
ovcrleedt Hertog ALBRECHT , dien men bij ZOUIT ^ E C F ) T
migen, als godvruchtig, befcheiden en recht- p. erft
vaardig geprezen vindt; doch die weinig an-> 1404.
dere kloekmoedigheid fchijnt gehad te hebben,
dan om verfcheidene bastaarten te verwekken,
hetwelk eer lafheid en verwijfdheid heetenmag:
zijn Zoon was de Generaal tegen de Friezen,
en OTTO VAN ARKEL durfde hem vergiffenis
wegens een' manflag afdwingen, en werdt nog
G 3 be-

3oa V E R K O R T E V A D E R L A N D S C & S
III.AFD. beleefdelijk bejegend;en deszelfs ZoonJAN. wisé
- zich wel van het doen van rekeninge aan zijr
nen Heere te onthouden, ja deed hem zelfs den
Zijne oorlog aan — hij liet ook zo zwaare fchulden,
Weduwe na, dat zijne Moeder Vrouw MARGAREETE van
bo°del' J
' n e v e
e n k
^ t °P ^j
d c n
nagelaten boedel mee den
mec den
v o e t
i e t w a a i t o e
^ '. ' zij, in geleenden gewaade,
voet. ' ónder het wegwerpen van eenen halm, debaare
vooruit ging: in het zelfde jaar gefchiedde zulk
verftooten van haars mans boedel ook, door.
de Hertoginne Weduwe van FILIPS VAN BOUR-
GONDIE; die haaren gordel afdcedt, en denzelven,
nevens haare beurs en ijeutels, op zijnen
doodkist lag.
WILLEM, de. Graaf van Oostervant, zederc
eenige jaaren reeds vermaarder, en meer bemind
dan zijn overleeden Vader, werdt nu in den
aanvang van het jaar 1405, in de Hollandfche
cn Westfriefche Steden, als Graaf gehuldigd,—
ïtraks daarna wisten de Hoekfchen zich in verfcheide
Steden met geweld ter regeeringe in te,
dringen ; doch te gelijk was Hertog WILLEM
van "het begin zijner Regeeringe in nieuwe onlusten
, met het huis van Arkel gewikkeld, welk
Wouiri. den vrede fchendende, zich in de Lente, des
tbern in- j a a r s T405, van Woudrichem hadt meester, gen
|fe n°" maakt; doch toen de Hertog de drie Sloten.
J405. Gasperne, Ever/lein en Hagefteln, nog voor
den winter van dat jaar bemagtigd, en de bezettingen
krijgsgevangen gemaakt hadt, werdt
'er een beftand met den Jonkheere van Arkel
gefloten, welk echter kwalijk gehouden werdt,
en kort daarna ftak REINOUT , Hertog van Gelder,
wien de heerlijkheid van. Arkel in het jaar
1407, werdt opgedragen, zich in deezen twist,
• die.

H I S T O R I E 103
die niet voor het jaar 141a, meteen verdrag Hl.ATB.
eindigde, waarbij Gorinchem en het Land van I 4 I 3 i"
Arkel aan Hertoge WILLEM werdt afgefïaan ,
die zich van Heere JAN VAN ARKEL wist te ver­
zekeren , dewijl hij nevens EGMOND , IJSSEL-
STEIN en anderen eenen toeleg tegen den Hertog
gefmeed hadt.
In het zelfde jaar IHlde Hertog de opfchudding
te Utrecht tusfehen de Ligtenbergers en
Lokhorften, waarvan de eerden weder op het
kusfen kwamen, en de anderen gebannen werden
; maar Staveren werd ook in het jaar 1414, Staveren
d e
door de Friezen, die de flappe wachters ligtelijk door
overrompelden, op den 12 van Louwmaand bgj^,1
bemagtigd, welke achteloosheid den Graave tigd. °
zeer 1'mertte, om dat hij door den ftaat zijner 1414*
zaaken genoodzaakt was, van den oorlog af te
zien, en met hun een beftand te fluiten.
In het jaar 1415, huwde Hertog WILLEM Vroötf
S C
zijne Dochter JACOBA uit, aan JAN, Hertoge J ° B A
van Tourraine, Daufijn van Frankrijk; doch dJJ% Hcr->
dees werdt op den 4 van Grasmaand in het jaar tog van
1417, waarschijnlijk door vergif, te Compeigne Tounai*
in Frankrijk uit het leven gerukt, zonder bij
zijne Gemalin Kinders verwekt te hebben: ze- ' a
dert dit onverwacht fterfgeval beijverde Graaf
WILLEM VL zich, om de opvolging van zijne
Dochter na hem in de Regeeringe, op eene
buitengewoone ftaats-vergaderinge, vast te Hellen
, gelijk hij de beloften daartoe van ver» •
de meeste Edelen en Steden verkreeg. — Midlerwijl
fukkelde dees Graaf met een groot en
pijnelijk gezwel aan de dije,welke hij liet door­
'
vlijmen, het geen hem zo zwak maakte, dat hij
op. den laatflcn van B!oemmaan;l in 't jaar 1417 ,
141?*
G 4 W .

104 VERKORTE VADERLANDSCHE
Hl. AFD. te Bouchain overleedt. Zijne dapperheid worde
' met recht geroemd, en is ook in den Arkelfchen
en Luikfchen oorlog genoeg gebleeken:
maar hij mogt zich wel wat minder met de
Franfche en Bourgondifche zaaken bemoeid hebben
: behalven de Graavin JACOBA heeft hij vier
natuurlijke Kinders, drie Zoons en ééne Dochter,
nagelaaten.
Vrouw JACOBA werdt terflond in Henegouwen,
na haars Vaders dood, en wel door toedoen
van den Hertoge van Bourgondien , als
Graavin gehuldigd; de Hoekfchen zochten haar
ook, zodra zij in Holland gekomen was, in
het bewind te doen Hellen, gelijk zij ook in
Dordredc alle Steden, uitgezonderd te Dordrecht, erkend
Vro"v
e n e s
^
v o o r r e c n c e n
handvest door haar beves-
JACOBA ügd werdt: maar haar vaderlijken oom JAN VAN
te erken-BEIEREN, of de verkooren Bisfchop van Luik,
nen. m e t Kabeljaauwfchen zamenfpannende, en
den Geestelijken Haat nu verlaten hebbende,
zocht zich in de Regeeringe, of als Graaf, of
ten minften als Ruwaard en Voogd te dringen:
Erkent de Steden Dordrecht en Br ielle erkenden hem
JAN VAN voor Ruwaard; doch het mislukte hem, om
BEIEREN. Qorïncf,em m e t geweld te verzekeren.
1418. In de Lente van het jaar 1418, werdt Vrouw
JACOBA JACOBA, onder verlof van Paus MARTYN V. aan
b a a r e n v 0
haaTvo'-
e n
^
Neef JAN , Hertoge van Braband
len Neef. uitgehuwlijkt; en dees Hertog zedert ook, in
de Steden en ten platten Lande, als Graaf van
Holland en Zeeland gehuldigd: in het zelfde
jaar doeg dees nieuwe Graaf het beleg voor
Zijne Dordrecht, welk door Hertoge JAN VAN BEIEvemch-
REN met groote voorrechten was begundigd;
tuigen. Q a z e s w e ek e n belegerens werdt 'het beleg
we-

H I S T O R I E . 105
iveder opgebroken; waarna JAN VAN BEIEREN , IU> AF».
op den 10 van Wijnmaand, Rotterdam bij ver- '
rasfing innam; en door een verdrag in het volgend
jaar met zijne nichte gefloten, werdt
hem het bewind over een gedeelte van Zuidnolland
afgedaan; maar niet te vrede met dat
gezag, nam hij zijnen flag waar, terwijl Hertog
JAN , en zijne Vrouw JACOBA naer Braband
vertrokken waren, om eene gevaarlijke tweedragt
aldaar te ftillen, die hij zelf aldaar hadt
wecten te ftooken, want hij verftoutte zich welhaast
om zijne vrienden hier en daar op eigen
gezag, met ampten te voorzien, de Regeering
in zommige Steden, onder anderen te Amfterdam,
buiten tijds geheel en al te veranderen;
zo dat Utrecht, Amersfoort en Leiden,
mede op JAN VAN BEIEREN, met reden, zeer
gefloord , en voor diergelijken indrang vreezende,
met eikanderen een verbond van onderlinge
befcherminge floten.
De beide eerstgemelde Heden , verklaarden T
i*o.
hem zelfs op den 28 van Grasmaand in het jaar
1420, den oorlog, en begonnen de vijandlijkhcden
door het neemen en vernielen van verfcheide
floten der Kabeljaauwfchen, waarna zij Lei Itn
eene bezetting in Leiden wierpen, welke eer- oe,
egerd.
lange een beleg van negen wecken tegen den
Hertog uithielde, doch zich toen bij verdrag
overgaf, en hem, als Ruwaard hulde deedt, ' £Burgen
het Burggraaffchap der Stad aan hem afflond, graafzedert
welken tijd hetzelve met het Graaf- ^ a d e r
P
fchap van Holland vereenigd gebleeven is — na k o i m a a a
deezen voorfpoed, floeg JAN VAN BEIEREN het Holland.
oog op Braband, welk hij na hetbcmagtigen van
Geertuidenberg, introk, doch 'er niet veel anders
G 5 uit-

lofj VERKORTE VADERLANDSCHË
1ÏT. ATO. uitvoerden dan Lillo en Zandvliet te plunderen;
waarna hij een beftand floot en weder aftrok.
Onderwijl hadt het flap bellier van den Hertoge
van Braband, zijne ligchaams zwakheid,
en zijne onwettige verkeering met de Dochter
van eenen Brabandfchen Edelman, zulk een afkeer
tegen hem, in zijne fchoone, kloekmoe-
Vrouw digeen verflandige Gemalinne JACOBA verwekt,
JACOBA dat zij, die hem met tegenzin, op den aandrang
bewerkt n a a r er Moeder en Vrienden, genomen hadt, nu
h a £ l r e
echtfchei-
gedachten liet gaan over eene fcheidmg
diDg. van hem, en over een ander huwelijk, welk zij
vervolgens ook aanging, na de Pauflijke dispenfatie
ontvangen te hebben, met HUMFREY, Hertoge
van Glochester, Broeder van Koning HEN-
RIK V. van Engeland,
JAN VAN J A
N VAN BEIEREN hadt ondertusfchen het bc-
BEIËSËN. wind over Holland en Zeeland, voor zich zo wel
begun- verzekerd, dat hij zelfs zich met vrucht van de
Schiet- onlusten in Friesland bediende, om door middel
gen.' 1
"' der Schieringers, welken aanhang hij {lijfde,
mede aldaar zijn gezag mee* en meer uit te breiden
: hij beteugelde hunne Zeefchuimerijen door
een verdrag; kreeg van hun een gefchenk
van 50 vette osfen, en te gelijk eene verklaa­
,
ring, dat zij hem, dien ze te vooren reeds gehuldigd
hadden, voor Heer wilden blijven erkennen.
Hit gefchiedde in, of omtrent het jaar 1421,
Brand' te en op den 23 van Grasmaand van dat zelfde jaar,
jtmfiel- jgfegj Jmfterdam, nu reeds door den koophani
m
' del fterk aan het bloeien, zeer veel door eenen
zwaaren brand, die wel een derde deel der Inlijft,
benevens het Raadhuis, de nieuwe Kerk,
de heilige Stede, het Gasthuis, en -het Bagijri-

H I S T O R I E . loy
fiof verteerde; doch veel fraertelijker ramp trof
Holland en Zeeland op St. ELISABETHS nacht,
zijnde den 18 van flagtmaand in dit zelfde jaar; v[g Q
a
] erT
een fterke ftorm uit het noordvveste , joeg het
xvater tegen de dijken met zulk een geweld, dat
de ganfche Zuidhollandfche waard onderliep,
en wel 72 Dorpen verdronken, van welken meer
dan 20 onder den vloed begraven blecven: een
groot getal menfchen verloor 'er het leven bij,
en de fchade was zo groot, dat veele voomaame
en zelfs adelijke lieden, tot de uiterfte armoede
gebragt, hun brood of buiten 's Lands
zoeken, of hier bedelen moesten: men zegt dat
Dordrecht met het ftuk Lands, waarop het ftond,
toen van het vaste land vzn Zuidholland afgerukt
geworden is.
In het jaar 1423, kwam Vrouw JACOBA met
haaren Engelfchen Gemaal in Henegouwen, daar
zij zich van alle de Steden met geweld verzekerden,
uitgezonderd Halle, en 'er de hulde
ontvingen, waarna een beftand met de Brabanders
gemaakt werdt; het geen de Hertoge van
Glochester gelegenheid gaf, om eenen keer naer
Frankrijk te doen: hij liet zijne Gemalin te V f O U W
Bergen, doch nauwelijks was hij vertrokken, JACOBA
of de Brabanders fchonden het verdrag, en wordt
jigtten Vrouw JACQBA , op den 13 van Wiede-
v e r v o c r t J
maand in het jaar 1424 vandaar, 'ftellende haar I 4 ? 4,
den Hertoge FILIPS VAN BOURGONDIE haaren Oom
in handen, die haar naer Gent voerde, daar zij
omtrent drie maanden bewaard werdt ; doch Ontkomt
toen haare wachters verfchalkte, en in mans- en vlugt
klederen te paard, naer Antwerpen, en vandaar ! n
. n
. ,a0
> I I S N
naer Woudrichem vlugtte, daar zij door JAN ^ '
VAN VIANE ontvangen, naer Oudewaar, Schoon-
1$-
*
-

To8 V E R K O R T E V A D E R L A N D S C H E
IH. AFI). hoven en Gouda gevoerd, en aldaar voor Graavinne
erkend werdt: het Slot te Schoonhoven
ging eenigen tijd daarna bij verdrag over tot haare
partij, na dat de Burgtzaaten lijf en goed bedongen
hadden; uitgenomen ALBRECHT of AR-
NOLD BEILING, die veroordeeld werdt, om levend
in de aarde gedolven te worden: vooraf
kreeg hij op zijn woord van eere, een maand
verlof, tot het befchikken zijner zaaken , en
keerde toen als een andere REGTJLUS , ten beftemden
tijde weder, wanneer het vonnis op eene
molenwerf, even buiten de Stad aan hem uitgevoerd
werdt.
1425. Op den 6 van Louwmaand in het jaar 1425,
JAN VAN overleedt Hertog JAN VAN BEIEREN, aan vergif,
BEIEREN , ^ 0 0 r T_jr> j A N y A N V L I E T 5 eenen zijner gemeenven^
£e
zaame vrienden, hem ingegeeven, zo men wil;
terwijl anderen melden, dat MARGAREET VAN
BOURGONDIE, Graavin Weduwe van Holland,
verdacht gehouden werdt, van deel aan 's Hertogen
dood gehad te hebben: dit fterfgeval
JAN VAN veroorzaakte, dax Hertog JAN VAN BRABAND,
BRABAND (in plaatze van JACOBA, van wier recht hiertoe
Traaf *t n
e t s
'
§ e w a a
S^ wol
"dt) door de Edelen en Steden
huidtak"- alofnme als Graaf gehuldigd , en FILIPS VAN
BOURGONDIE als Ruwaard en Oir aangenomen
Schoon- en erkend werdt — JACOB VAN GAASBEEK voorts
fateii ^ tot Stedehouder aangefteld zijnde, floeghetbebefegMo.
j gg y o o r Schoonhoven, welk zes maanden duurde
, en toen na het fluiten van een beftand voor
zes weeken, opgebroken werdr: JACOBA had
ondevtusfchen den Tsfeldijk doen doorfteeken;
en daar door Schieland onder water gezet, en
Slag tus- Gouda van den eenen kant gedekt; van de anfchen
dere zijde dreigden de Kabeljaauwfchen de Stad
Vrouw tC,

H I S T O R I E . 109
A F n
te zullen aanvallen, doch zij tastte dezclven bij «.
Alfen, op den 21 van Wijnmaand zo gelukkig
aan, dat zij 'er de overwinning op behadde;
1
J_
en met veele gevangenen, en de banieren der BEEK.
Steden Leiden, Haarlem, Amfterdam, en anderen
, naer Gouda te rug keerde.
In den volgenden jaare 1426, leedt haarepar- t^i6.
V r o u w
tij in een gevecht bij Brouwershaven op den 13
van Louwmaand eene zwaare nederlaag; ook belegert
belegerde zij Haarlem tot tweemaalen te ver- Haarlem
t e v e r
geefs, hoewel zij in een gevecht bij Alfen, de -
Kabeljaauwfchen onder JAN VAN UITKERKE, na- geef
° L
' 1
*
derhand derwijze lloeg, dat 'er wel vijfhonderd
van bleeven: ook liepen de Kennemers, die het
met haar hielden, gantfch Schieland, Waterland
en Wcstfriesland af, doch voor Hoorn werden
zij gefluit, verllaagen en op de vlucht gejaagd:
FILIPS VAN BOURGONDIE ftrafte hen ook over
deezen opftand, met een altoosduurende belastinge
, en lag uitheemfche bezetting in de
Steden, die hem getrouw gebleeven waren ;
hetwelk genoeg toonde, hoe willekeurig hij haar
regeeren zoude, zodra hij volllrekt meester van
het Land geworden was.
Vrouw JACOBA zag nu haare zaaken zo verre
verloopen, vooral in het volgend jaar 1427, 1427.
na dat haare partij in eenen zeedag bij Wieringen
zeer groot verlies geleeden hadt, en zij zich
van haaren-Man in Engeland, die nu eene andere
getrouwd hadt, verlaaten bevondt, en van
haaren Oom met een beleg binnen Gouda gedreigd
werdt, dat zij raadzaam oordeelde, een
verdrag met denzelven aan te gaan, waarbij zij
de Re geering van Holland aan hem overlaaten, y r o u w
en belooven moest van zich niet, zonder zijne JACOBA
d ü
toe- - c
af-

Üo VERKORTE VADERLANDSCHË
III. AFD. toeflemminge, in den echt te zullen bcgeevenï
dit verdrag, waarbij' zij FILIPS voor Ruwaard
ftand van er.kenc} e« c n zich met den blooten naam van
ring tSCe
" Graavinnc vergenoegde, was den 3 van Hooi-
maand 1428, te Delft getekend.
Terltönd na het treffen van deezen zoen, begon
men zich hier te Lande, met allen ernst op
het voortzetten des handels, de zenuw van den
Staat, toe te leggen: de Noord-Hollanders, in
het bijzonder te Hoorn en Enkhuizen, zettedcri
de Haringvisfcherij zeer ftefk voort, na dat het
kaken en zouten van den haring, al voor het
einde van de voorgaande Eeuwe, door WILLEM
ÈEUKÈLSZOON VAN BIERVLIET , in Vlaanderen
was uitgevonden; Waarna in het jaar 1416, het
eerfte groote Haringnet te Hoorn gebreid was:
van toen af begon men, daar en te Enkhuizen,
met grooter fchepen, buizen genoemd, ten ha-^
ring te vaaren, en deeze vaart is; zedert, zó
fterk toegenomen, dat zij hier te Lande, deri
naam van groote Visfcherij gekreegen heeft —•
de vaart naer het Noorden en de Oostzee bloeide
thans ook lïerk in Holland en Zeelend, en verfcheide
Nederlandfche Steden hielden met elkanderen
i nü en dan ; algemcene bijeenkomften,
tot nut van den algemeenen Koophandel;
Ook werden veele derzelve begreepen in het
verbond, bekend onder den naam van Hanïse-
Verbond, te Lubek in het jaar 1418, geflooten,
tot voortzetting en verzekering des handels iri
de verbonde Steden, en tot bewaring van dieri
in dezelve.
tie Ook werdt in of omtrent het jaar 1428, hier
Druk- _ t e Lande, de loffelijke Drukkonst,. door LAU-
gevondèn^ 5
A N S Z
J
« KOSTER j te Haarlem, alwaar hij
IAH" ^

H I S T O R I E . Ui
ïn het jaar 1431 Schepen was, uitgevonden; III- AFDA'
want dees begon eerst de boeken of fchorsfen ^
tot letters te mijden, en zö regelswijze op papier
te drukken, tot nut van zijner dochters kin- KOSTER.
deren, wier man^ THOMAS PIETERSZOON hem- 1431.
een dikker en taajer inkt hielp uitvinden: ook
werden de houten letters in looden en tinnen
veranderd ; men ondernam geheele boeken te
drukken; onder welke de fpraakkunst van DONA-
TUS , en de Spiegel onzer hehoudenisfe te tellen
zijn; gelijk uit de ruwheid der kunst'met eenen
opllag van het oog te befpeurenis: deeze
kunst bragt haaren vinder groote winften aan,
die wel haast meer werkvolks moest in diénst
heemert, daar onder eenen zekeren JAN , wiens
toenaam niet te melden is * die op eenen kersnacht,
de letters en ahder drukgereedfehap heimelijk
bijeen gepakt heeft,en met hetzelve over
Amfterdam naer Duifchland gevlugt is: men
heeft naderhand gemeend dat dees JAN FUST , of
FAUST, of GUTTENBERGER geweest zij, die te
Mentz niet lange daarna, de Drukkunst heeft
geoefend: JUNIUS verhaalt, deeze letterdieverij
uit den mond van twee geloofwaardigen verftaan
te hebben, die dezelve gehoord hadden, uit den
mond van KORNÊLIS den Boekbinder, die verfcheide
maanden bij den letterdief geflapen hadt, eri
die in het jaar 1485, nog in de kruisllraat te
Haarlem woonde: zedert werdt deeze kunst nog
te Haarlem geoefend, en na dien tijd is ze over
ganfeh Europa verfpreid, en in en buiten de
Nederlanden tot volkomenheid gebragt, dewijl
men in Duifchland al vroeg op het verbeteren,
eieezer nutte uitvindinge heeft toegelegd.
Vrouw JACOBA j (om weder tot haar te kee^
ren}

112 VERKORTE VADERLANDS OHE
III. AFD. ren) hadt zich nu gemeenlijk, na datze buiterf
— het bewind gefield was, te Goes in Ztiidbeveland
en zomtijds ook in 'sHage in Holland opgehouden:
men vindt dat zij op de eerstgemelde plaats
de papegaai met den kruisboog afgefchoten
hebbende, tot Koningin der bende verklaard,
en met gefchenken door de landlieden vereerd
werdt, waarmede zij zeer vermaakt was. Doch
haare inkomften reikten nauwlijks toe tot haar
onderhoud, en dikwijls werdt zij door haare
Hoekfche Vrienden met geld onderfteund ; cn
«ANK
t o e n d e e z e h u n n e
handen flooten, boodt FRANK
VAN BOK- VAN BORSELEN , Stadhouder van Holland en Zce-
SELEN, iand, haar op zulk een' heufche en verpligten-
° r d e r
de wijze onderftand, dat 'er haar hart door gc-
ïrouw troffen werdt, waarop wel haast een heimelijk
JACOBA, huwelijk volgde, wel dra ontdekt, en toen
m e t
, w
. ie
door FILIPS de gelegenheid waargenomen werdt,
roei ijk" om JACOBA, over het. fchenden haarer belofte,
huwt. met geweld aan te tasten, en van den naam van
Graavin, het eenig teken van aanzien welk haar
Hij wordt nog overfchoot, teberooven: terftond gaf hij.
gevangen.bevel, om FRANK VAN BORSELEN in flilte uit
's Hage te ligten, en naer het flot Rupelmonde
in Vlaanderen te brengen, het welk JACOBA te
laat te weeten kreeg, om het te kunnen beletten.
Terftond liet FILIPS het gerucht loopen, als.
of FRANK den dood tot ftraffe van zijn misdrijf
te wachten hadt; dies JACOBA gcenen tijd verzuimde
, om onder bemiddelinge van FREDRIK ,
JACOBA, Graeve van met FILIPS in onderhandedoet
af-' linge te treeden: dees konde echter voor haar
Hand van n i e t ancjers bedingen, dan dat haar voor het afvanGra'r-ftaan
van Henegouwen, Holland, Zeelanden
e t t
vin, enz. " ~

H I S T O R I E . 113
West friesland, en van den naam' van Graavin,
I I L AFP
»
alleenlijk de heerlijkheden van Voorne , Zuidbeyeiand
en Tholen , nevens de tollen van Holland
en Zeeland, geduurende haar leven, werden
toegelegd ; doch indien FILIPS vóór haar '
ftierf, zoude zij weder in het bezit haarer Graaffchappen
treeden — BORSELEN, daarna genaakt, VAN BOR.
werdt met het Graaffchap van Oostervant ge- S£
LENgeduurende
zijn leven, en naderhand ook met flaakt
'
de Vliesorde befchonken , doch zijn Stadhouderfchap
hem ontnomen; ook verkreeg hij
het houtvesterfchap over den Haarlemmerhout
en de wildernisfen in Holland, op eene wedde
flechts van 70 Nobelen in het jaar, waaruit hij
nog zijne bedienden tot de wildernisfen betaalen
moest.
Na het openlijk voltrekken van haar huwelijk
met FRANK VAN BORSELEN , vindt men weinig
meer van Vrouw JACOBA aangetekend: zij
leefde ook niet lang' daarna , en bragt haare
rampfpoedigc dagen, meest op het Hot Tellingen
, 'vnMijnland bij Sasfenheim, door , alwaar
zij als houtvesterin vrij woonen mogt:
hier Heet zij den tijd, met het maaken van aarden
kannetjes, bij de liefhebbers met den naam'
van Vromv Jacoba's kruikjes bekend, en van
welken 'er nog eenigen, veele jaaren naderhand,
in de vijvers van het Hot zijn gevonden: met
zulk en diergelijk werk bezig zijnde, overleedt
zij aan de teering, op den 8 van Wijnmaand H36".
1436, in het 36 jaar haares ouderdoms; zon- JACOBA
der bij haaren vierden man, zo min als bij de
ftilfu
drie voörigen, eenig kind geteeld te hebben: met
haaren dood vervielen de heerlijkheden van Thol.m,
en Zuidheyeland weder aan de Graaflijkheid.
H Zo

Ii 4 VERKORTE VADERLANDSCHZ
n l Arr) Zo ooit iemand, het was, in de daad, JACOBA ,
j*~ ' die alle ongeluk in het huwelijk bezuurde;
tweemalen den zin haarer vrienden hebbende
moeten opvolgen , werdt zij door beide die
huwelijken zeer in haare goederen benadeeld;
en tweemaalen naer eigen goeddunken gehuwd
zijnde, was zij niet min ongelukkig; want de
Hertog van Glochester konde haar belang niet
bevorderen, om dat het Engelfche hem zulks
niet toeliet; en om dat hij eene ligtekooi koos
boven zijne aanzienlijke en fchoone vrouw: dus
werdt deeze Graavin geheel af hangelijk van Hertoge
FILIPS , die, na haar laatfte huwelijk, zich ook
van alle haare Graaffchappen meester maakte,
en den landzaat wel haast deed ondervinden wat
het in hadt, door eenen magtigen Graave geregeerd
te worden, als die eerlange genoodzaakt
werden in uitheemfche oorlogen deel te neemen
, welke hen in zwaare fchulden deeden vervallen
: in het jaar 1436, wikkelde hij hen in eenen
oorlog met Engeland, doch het wederzijdsch
belang van den koophandel drong onzen en den
Engelfchen Landaart om over een beftand te
handelen, welk alleen de kooplieden betreffen
zoude; doch deeze onderhandeling werdt 11epende
gehouden tot in het jaar 1443, en de
krijg duurde nog, toen de onzen in een oorlog
Oorlog geraakten, met de Oosterfche fteden, uit hoofde
met de v a n fchade, door de onzen aan die van Lubek
P oster
' toegebragt, waarom deeze eensflags in het jaar
I 4 3 7
1437,
a l l e d e
Hollandfche en Zeeuwfche fche-
' pen, die in de Oosterfche haavens liepen, befloegen
, en alles wegnamen wat zij van ons
op zee aantroffen; wordende de fchepen in den
grond geboord , de goederen prijs verklaard,

H I S T O R I E : 115
cn hetbootsvolk gevangengezet; een verlies, welk Hl. APD.

U6 V E R K O R T E VADERLANDSCHE
IV. AFD. :
IV. A F D E E E L I . N G .
Beginnende met het jaar i443>
o n d e r d
'
Regeer ing van Hertoge FILIPS VAN
BOURGONDIE, en eindigende, met
den Kamerijkfchen vrede in het jaar
1529, onder de Regeer ingvan Keizer
KAREL DEN VIJFDEN.
W I I t E MNa dat WILLEM VAN LALAiNG, in het jaar
vTiLA" 1440, door FILIPS tot Stadhouder benoemd, en
LAI KG, deV ze ^ 0or huwelijk, met het huis van Brede-
?Z A
L, rode verknocht was geworden, geraakten de
der v^n Hoekfchen allengskens in de voornaamfte fteden
Holland., op het kusfen, en de gemoederen der Kabel*
jaamvfchen aan het gisten : deeze tweedragt
t t i brak in het jaar i 444, tot dadelijkheden uit;
W
' welke gevoegd bij eenen ftrengen winter en
' kouden zomer van het jaar 1442 , en bij de
veele drukkende lasten der gemeente , welke
groot gebrek hier te lande veroorzaakten, alomme
niets dan rampen en elende vertoonde : m
oproer het laatst van Louwmaand, liep de muiterij te
tJmfttr Amfterdam zo hoog, dat men de klokken trok
d m
' den Schout geweldig aanviel, en de Kaoeliaauwfchen
vandaar naer Haarlem deed wijken;
daar de Hoekfche heeren , die zich in hunne
huizen verftecken hadden, door die van de te-,
genpartije beftormd, en dagelijksch eemgeii van
wederzijden geveld werden, tot dat de Hertogin
zelve, bij het afzijn van haaren man, die

H I S T O R I E . 117
elders onledig was, en haar het bewind in- IV
-
tusfehen hadt opgedraagen, de Hoekfchen bewoog
de ftad te ruimen, en met Tiaar voor
eene wijle naer Amfterdam te trekken, daar
men hen met öpene armen onving.
LALAING werdt hierop afgezet, en GOZEWYN LALAIN»
DE WILDE door den Hertoge in zijne plaatze be- at
S ezet
noemd, die te Leiden terftond werkvondt, om
beide partijen te fusfen, welke, tegen elkander in
het harnas gejaagd, niet afhielden voor dat het
lot der wapenen ook hier de Hoekfchen hadt
doen bukken, bij welke gelegenheid eenigen
der aanleggeren onder hen ook door het Gerecht
in 'sllage met den dood, en zware geldboeten
geftraft werden: de Hertog zelf in het jaar 1445, I44Shier
gekomen, ftelde toen in de Regeeringe der PHILIPS
v a
Heden , zeker gelijk getal van beide partijen, b o * roon_
waar door de rust voor dien tijd eenigszins
DIE verherfteld
werdt: te Amfterdam en elders veran- andert de
derde hij, in Slagtmaand, de Regeering, en Regee.
vernieuwde zijn Placaat tegen den ïnlandfchen 8*
tweefpalt, die noch zo verre ging, dat men
zich door het dragen van kaproenen, harnasfen,
lange mesfen en zwaerden deed kennen, al hetwelk
nu weder verboden werdt.
In het jaar 1447, deed de Hertog weder eene 1447.
tienjaarige bede, waarin de Staaten fchoorvoetende
bewilligden, en over welke in 'Noordholland
en Waterland, welke zich te hoog in dezelve
gefchat rekenden, heftiglijkgetwist werdt,
• tot dat men naderhand met geweld de tegenftanders
tot het opbrengen der lasten noodzaakte —
aan de knevelarijen van anderen wist de Hertog
echter ook door het recht wel perk te zetten
: hij het namelijk in hetzelfde jaar Heer
H 3 -JAN
«

iïS VERKORTE VADERLANDSCHE
IV. Am. TAN VAN DOMBURG openlijk onthalzen, omdat
hij, zwaarlijk befchuldigd wegens veelerleie
JAN VAN

- H I S T O R I E . li? ,
gemelde jaar werdt Utrecht zeer ontrust door de IV- AFP
-
tweedragt over de verkiezing van GVSBRECHT
VAN BREDERODE, die fchoon met bijkans een- ^ E C H T
parige Hemmen door alle de Kanonniken, in V A N BP. E.
de plaatze van den overleeden' Bisfchop RUDOLF DERODE,
gckoozen, echter door Hertoge FILIPS gcdwars- f^''
boomd werdt, als die met geweld, na dat hem utrecht
de list mislukt was, zijnen bastaartzoon DAVID verko-
VAN BOURGONDIE , thans reeds Bisfchop van
Terouanne, in dien zetel zocht te dringen, d 6 m af>
waarom hij aan het hoofd van 14,000 mannen
. in Hooimaand uit 'sHage optrok, om Utrecht
te belegeren; welke optogt den Bisfchop GYS-
BRECIIÏ en de Utrechtfchen zo vcrfchrikte, dat
men door middel van den Hertoge van Kleef,
te Tsfelftein een verdrag met FILIPS floot, volgens
welk, de zetel aan DAVID VAN BOURGON­
DIE ingeruimd, en aan GVSBRECHT de Proostdij
van Utrecht, gelaten, die van St. Donaas bij
Brilde 'er bij gefchonken , en eene dubbele
wedde, als Raadsheer in 'sllage hem beloofd
werdt, nevens 4200 Rhijnfche guldens jaarlijksch,
en 50,000 Leeuwen ééns , tot vergoeding
van reeds gedane kosten: dus zegepraalde
hie? weder de heerschzucht van FILIPS , wiens
huis toen voor het eerst den voet in het Sticht
kreeg, en zicli den weg baande, langs welken
Keizer KAREL V. uit deezen huize gefproren,
eerlange het waereldlijk gebied van het Bisdom
heeft weten te verkrijgen. De Hertog Fairs
deed ook midlerwijl eenige poogingen om het ; R
'
gebied over Friesland te verkrijgen; doch deeze ftaat n a a r
o-elukten niet, en de gelegenheid was niet gun- het geftig
om ze door de wapenen kragt bij te pNjjJgJ
ten: ook" waren de Frije Friezen, zo gehee-
H 4 ^n,

ï 2o VERKORTE VADERLANDSCHE
IV. AFD. ten, flim en tevens laag genoeg, om liever
~ fchatting en achterftallen aan den giengen Kei-
FBEDK- Z E R F R E DRI KIIL te betalen, en dien voor Heer
vordert te erkennen , als die verre genoeg van hurt
fcha.ting was, om hen niets te benadeelen, dan te buk-'
xanFries k e n o nd e r FILIPS, wiens heerschzucht zij hadl
m d
' den leeren kennen.
KABEL, Omtrent deezen tijd kreeg KAREL, Graal van ,
Graafvan Charlois, zoon van Hertoge FILIPS, wieii hij,
a a r l o i s
' in of vóór het jaar 1454, de landvoogdij over
veKei- Holland en Zeeland, hadt opgedraagen, verde
Heer- fcheide heerlijkheden hier te lande , en deed
lijkheden. ook e e n ftuk lands tegen over Rotterdam,
welk hij naer zijn Graaffchap Charlois liet
noemen, bedijken; gelijk hij ook het land van
Tonge bij Sommelsdijk bedijkt, en zo veel gezags
reeds toen verkreegen heeft, dat zijn vader
niet zonder reeden, voor de uitwerkzelen
zijner llaatzucht beducht was ; gelijk hij 'er
ook ftraks daarna , door gewikkeld werdt in
eenen oorlog met Frankrijk; welke krijg, na
den llag van Montlherij, door een verdrag
Be- geëindigd werdt. In het jaar 1466, bedwingt
de dwong de Hertog van Charlois ook de Luike-
L u i h e
' naars, en liet Dinant , welks burgers zijne
T466 beeldtenis aan de galg gehecht hadden, ftormenderhand
innemen, en dat misdrijf door 800
burgers boeten, welke hij in de Maaze deed
verdrinken : HENRIK VAN BORSELEN, Heer van
Veere., die zich in het bemagtigen deezer ftad
wel gekweten hadt, werdt toen met Westkapelle,
Domburg en Vlisfmgen befchonken,
•
en het een en ander hem en zijnen nakomelingen,
ten onverfterflijken erfleen werd opgedragen.
0 p

H I S T O R I E . 121
Op den 15 van zomermaand in het jaar 1467, Wi aitfj
©verleedt Hertog FILIPS te Brugge, in het 72fte
jaar zijns ouderdoms, nalatende behalven eenen r^ e
o g
p"
echten Zoon KAREL, nog wel 19 bastaar- fterftten,
tien zoonen namelijk, en negen Dochters, 1467.
aan verfcheiden van welken hij legaten hadt ge- Zijne
maakt; en te gelijk eenen geweldigen fchat van kinderen,
gemunt goud, veel zilverwerks, en voor meer
dan twee millioenen aan prachtigst huisraad. — Kleeder-
De rijkdommen en weelde der landzaten en de pracht in
pracht en kostbaarheid der kleedinge was te^' -
deezen tijde zeer gemeen geworden hier te lande
; en het verderflijk gevolg hier van zoude de
Graaf van Charlois, nu Hertog KAREL I. hebben
kunnen voorkomen, zo hij bij den natuurlijken
afkeer van wellust en weelde, meer begeerte
naer rust en vrede gehad hadt: doch hij, fel
en heerschzuchtig van aart, fchiep naauwlijks
ergens genoegen in , dan in den oorlog : hij
offerde zich en zijne onderdanen geheel aan de
krijgszucht op, en noodzaakte hen, hunne beste
middelen, ten deele reeds in pracht en ongebondenheid
verkwist, verder in noodelooze en
uitlandfche oorlogen te fpillen.
Na dat zijn tweede huwelijk met MARGAREET
VAN JORK, (uit het eerfte met ÏSABELLE VAN
BOURBON hadt hij een eenige Dochter, MARIA)
in Hooimaand 1468, te Damme in Vlaanderen J 4 f t 8.
voltrokken, en hij ftraks daarna in Holland en
Zeeland als Graaf gehuldigd was, vorderde hij
van deeze gewesten de zeer zware bede van
532800 Schilden; van welken Holland en
Westfriesland 372800, en Zeeland 160,000
Schilden opbrengen moesten, in den tijd van
vijftien halve jaaren; welke bede veele nieuwe
H 5 be-

ff* VERKORTE VAD ERLANDSCHE
IV. AFD. belastingen op de eet- en andere waaren in de
' {leden noodzaaklijk maakten, doch welke niet,
dan onder veel tegenmorrens der gemeente, ingevorderd
konden worden. In dit zelfde
jaar Honden de Luikenaars door de Franfchen
opgeruid, tegen Hertog KAREL op, en namen
Tongeren in; doch de Hertog, die den Fran-
VeGmtfihen Koning LODEWYK XI. te Peronne tot een
van öar- mondgefprek bij zich gekregen, en zo goed als
l o i s
' in hechtcnisfe hadt, dwong dien Vorst daarzaaïtLo-
door, om niet alleen een nadeelig vreeverdrag
DEWYI" met hem te fluiten, maar ook in perzoonmet
XI tot de h e m de Luikenaars te helpen ftraffen over het
¥ r e d e
' gecne, waartoe hij zelf hen hadt aangezet;
moetende die Koning toen, tegen wil en dank ,
ooggetuigen zijn van de verwoestinge van
Luik , eer hij naer Frankrijk mogt te rug
keeren.
Houdt In
h e t I a a t s t
Hooimaand in het volgende
het Graaf, jaar 1469, begaf zich de Hertog naer Zeeland,
' geding in o m ' e r de Graaflijke vierfchaar te houden: men
ïfTee vindt, dat hij te Middelburg, drie dagen ter
land. weeke, in perzoon te recht zittende, armen
I
4 f0
- en rijken, zonder onderfcheid, hoorde : drie
broeders, in zijn bijzijn, wegens een' doodflag,
aan eenen zijaer dienaren begaan , hebbende
doen onthalzen, rees 'er eenige opfchudding
onder het volk, welke hijzelf, met een
ftok in de hand toefchietende, ten eerfte wist
te ftillen. Vanhier naer Holland overgefteken ,
hieldt hij ook het Graafgeding in 'sHage; en
verleende, wat later, aan de Friefche Afgevaardigden
gehoor, die echter, gelijk ten tijde van
zijnen Vader, naer huis trokken, zonder iets
ie fluiten; _
In

HISTORIE. 123
. In het jaar 1470, nam de Graaf van WAR- IV. AF»
WIK , die in het kanaal kruiste, verfcheide Hol- *
G r a a f
landfche en Zeeuwfche fchepen, die in Franfche
havens opgebragt werden; hetwelk den Hertog wnskomt
zeer tegen hem en de Franfchen verbitterde, op Ce
zo dat hij aan den Aarts-bisfchop van Narbonne liolSand
-
en aan den Admiraal de Bourbon liet weten, > c
* ^°" e
'
zo men hierin niet voorzage, dat hij zelf, zon- f^o.
der zich aan hunne willekeurige en langwijlige
rechtsplegingen te ftooren, bij Sant Joris, en
met GODS hulpe , daarin wel haast voorzien
zoude : hij hieldt ook zijn woord, en zondt
eene vloot onder den Heer van Veere tegen
hen, die WARWIKS fchepen op ftrand joeg, eenigen
daar van deed verbranden, en tien der groot-
Hen in Zeeland opbragt.
Toen vervolgens des Hertogen fchoonbroc der Herftelt
Koning EDUARD IV. van den Engelfchen troon zijn' bioegebonsd
en naer Holland gevlugt was, werdt ^
te Veere in Zeeland, in ftilte, op 's Hertogen geifcben
kosten eene vloot uitgerust, met welke de ver- troon,
dreeven Koning in het jaar 1471, naer Engeland
overftak, en aldaar zich, na eene volflagen
zege bij Barnet op WARWIK , die in den ftrijd
fneuvelde, behaald te hebben, weder van de
kroon verzekerde, welke hij tot zijn'dood behieldt:
de ftad Veere kreeg toen, om den bewezen
dienst in deezen , verlof van allerleie ^ e
J'r. waaren, uitgenomen wol en fchapenvellen, in recht.
Engeland, te mogen brengen, en vandaar weder
uit te voeren.
De Excijnfen, hier te lande, om deezen tijd Oproer
of nieuwlings ingevoerd , of merkelijk ver- 'e Hoorn,
hoogd, traven op zommigen plaatfen aanleiding 2 ver
. 7?
tot oproer; welk te Hoorn zo hoog hep, dat
men

124 VERKORTE VADERLANDSCHE
IV. AFD men 'er op deu 21 van Bloemmaand 1470, de
biervaten op de markt den bodem infloeg, en
ledig dronk, voorts het huis van den geheimfchrijver
vernielde, en alle deszelfs boeken en
papieren verfcheurde: de belhamels van deezen
oproer werden zedert geftraft, en verfcheide
Vollers en Weevers, die 'er ook deel in hadden,
gebannen, tot bijkans geheel den ondergang
der lakenweverijen aldaar : in het jaar 1471,
deed de Hertog bij twee ernftige plakaten, op
ltraffe des doods beveelen, dat de Excijnfen,
even als in andere fteden van Holland, 'ook te
Te Zit-Hoorn zouden geheven worden. —- Te Zierikrikzee.
z e e echter kwam ter zelfde zaake , in Oogstmaand,
het graauw tegen de regeering op de
been, en beroofde geweldiglijk den Priester JAN
SIMONSZ. , en den Bailjuw MICHIEL», Heer van
Heenvliet en Kattendijk van het leven , fmijrende
hnnne lijken van het ftadshuis ten venftere
uit op de ftraat, waarna zij de regeering naer
hunnen zin veranderden: om deeze verregaande
woestheid te ftraffen, kwam de Hertog zelf den
1473. 30 van Louwmaand 1473, teZierikzee; daar
hij de burgers en ingezetenen, die hem al fchreijende
en wanhavenig, buiten de poort, al fmeekende
om vergiffenis, tegcngetrokken waren,
wel het leven fchonk,. maar hen verpligtte,
in negen reizen eene boete van dertig duizend
guldens te betalen, en te dulden dat de ftad
•met krijgsvolk bezet werdt ; gelijk dan ook,
onder bevel van BAREND VAN RAMST , eenen
Zwaab, eerlange gefchiedde.
ARKOTJD Hertog ARNOUD VAN GELDER, die doorzijnen
VAN osL Zoone ADOLF vijf jaaren lang op het flot te
2"'zoon^ uur
' en
* n
bewaaringe gehouden, doch in het
jaar

H I S T O R I E . 125
jaar 1470, op aanhouden van Hertoge KAREL IV. AFT»,
genaakt was, zag zich tot het verkrijgen van ~
het verloren bewind, verpligt de wapenen te- i
^ L g e
(! n "
gen de wederfpannige Gelderfchen optevatten;
doch om zulks te doen mangelde het hem aan
geld, dies hij daarvoor het Hertogdom Gelder
en Graaffchap Zutphen aan Hertoge KAREL verpandde
: doch in Sprokkelmaand des jaars 1473, ADOLF
overleeden zijnde , deedt KAKEL zelf, na het
bemagtigen van de voornaamfte deden, en dat v a n g e n,
hij ADOLF VAN GELDER op het Kasteel te Vilvoorden
hadt doen vastzetten , zich huldigen,
gelijk hij ook in hetzelfde jaar nog, wegens
deeze aangewonnen Vorftendommen, aan Keizer
FREDRIK III. te Trier de hulde deed :• hier
zoude hij zich ook tot Koning van Bourgondie
hebben doen verheffen, waar toe de fieraadjen
reeds gereed, en de tijd der krooninge beftemd
waren, indien hij zich maar aan de voorwaarden
gehouden hadt, welke hij den Keizer beloofd
hadt ; om, namelijk zijne Dochter alvoo-
•rens aan MAXIMILIAAN , 's Keizers Zoone, ten
echt te geeven, welke hij naderhand weigerde;
doch hetwelk na zijnen dood evenwel gebeurd
is.
Dit ontwerp mislukt zijnde, zocht de Hertog KAUEL
evenwel zijn gebied al meer en meer langs den Graafvari
Rhijn uittebreiden: hij floeg in het jaar »47'SK> S^ f.
ten behoeve van den Aartsbifchop van Keulen , richitinhet
beleg voor Nuis, waar in de Hollanders en gen.
Zeeuwen hem onder (leunden, en die van Zier ik- M7S»
zee te fchepe hem veel hulpe beweezen; doch
hetzelve werdt, volgens een verdrag, welke hij
ten leste met den Keizer deswege trof, opgebroken,
en hadt tot gevolg, dat de Lotharingen

126 VERKORTE VADERLANDSCHE
IV. AFD. gers hem verfcheide Heden , in het Luxenburg-
~ fche, de Zwitzers hem het Graaffchap Ferette
ontnamen, en de Franfchen midlerwijl- door
hunne kaperijen aan de onzen ongemeen veel nadeels
toebragten : om zich nu op den Lotharinger
te wreeken, brak hij , in Wijnmaand
met een leger derwaart op, en onderwierp zich
dat Hertogdom binnen korten tijd: toen lagen
de Zwitzers aan de beurt, die hij, om datze
het Graaffchap Ferette, welk aan hem verpand
was, hem afhandig hadden helpen maaken, ge-'
voelig ftraffen wilde, niet tegenflaande zij hem
alle vergoeding aanbooden, en hem met 6000
mannen overal ten dienfte wilden liaan; doch
hij bleef bij zijn befluit, en nam in het jaar
J476» 1476, de Had Granfon in, maar leedt niet
lange daarna, eene nederlaag bij die ftad, waarin
de Zwitzers al zijn pakkaadje buit maakten, en
zo weinig de waardij kenden van de kostelijkheid
, die zij vonden, datze eenen diamant van
1800,000 Franfche livres, die nu de tweede is
in de Franfche kroonc, meer dan ééns aan malkanderen
voor een' gulden verkochten : nog
zwaarder verlies leedt hij in Zomermaand bij
Murat, daar hij geheel geflagen werdt, en
Wel agtduizénd van de zijnen fneuvelden.
Dit verlies trof hem zo zeer, dat hij zich zes
weeken lang van alle gezelfchap afzonderde, en
in eene zwaare ziekte viel, die hem het verftand '
min of meer krenkte: de Hertog van Lotharingen
nam deeze gelegenheid waar, om zich in
het verlooren bewind te herftcllcn, en bcmagtigde
ook Nancij'm het begin van Wiedcmaand:
dees flag wekte den Hertog van Bourgondie uic
»jne verbijsteringen op , zo dat hij weder te
velde

H I S T O R I E . 127
velde trok, en nog vóór het einde van Wijn- IV.
maand het beleg voor Nancy hadt geflagen. *
Doch eer de Hertog van Lotharingen in het begin
van het jaar 1477, de ftad konde ontzet- , 4 7 7.
ten, viel 'er een gevecht voor, waarbij de H i j
Bourgondiërs de nederlaag kreegen, en de Her- fterft.
tog zelf ook fneuvelde, het zij door de hand
der vijanden, of door die van heimelijke en omgekochte
verraders : dit viel voor op den 5
van Louwmaand; en dus eindigde deftoute, en
ftrijdbaare, doch ftaatzuchtige en onvoorzichtige
Hertog KAREL zijn leven, in het 44fte jaar zijns
ouderdoms , Iaatende een eenige onmondige
dochter, eene verwarde regeering , beroerde
onderzaaten, en eene ledige fchatkist na .
de Vorftin MARIA, zijne Dochter, die hem opvolgde
en kort daarna de Hollanders met dat al
te hoog geroemd privilegie befchonk, waarbij
zij nog een linksch inzicht hadt, ftond meest
onder het bedwang der Gentenaaren, die haar
zeer wèl naar hunne hand wisten te zetten.
In Holland, daar de zwaare lasten, de gemeente
in verfcheide fteden aan het morren geholpen
hadden, was ook de twist tusfehen de
Hoekfchen en Kabeljauwfchen wederom in heeviger
gloed ontfteeken. De Hoekfchen raakten
te Gouda , Schoonhoven en Dordrecht op het
kusfen, als ook tê Hoorn; daar het graauw op
den voorgang van DIRK BANJAART de Excijnfen
deed affchaffen ; doch Haarlem, Delft en
Amfterdam , daar de Kabeljauwfchen de magtigfte
waren , bleeven te deezen tijde vrij van
oproer.
De Franfche Koning LODEWYK XI. hadt kort
tia den dood van Hertoge KAREL, zich van hec
Her-

128 VERKORTE VADERLANDS CHE
VI. AFD. Hertogdom en Graaffchap van Bourgondie mees*
' ter gemaakt, en zettede nog zijne overwinning
jn Vlaanderen en Henegouwen voort; doch dit
gaf den Hollanderen , die ondertusfehen een
goed getal oorlogfchepen uitgerust hadden, gelegenheid
om de F.ranfchen ter zee veel fchade
toetebrengen, neemende zij in korten tijd,
wel twintig fchepen, en beveiligende de,zeevaart
t'eenemaale.
Vrouw Het Huwelijk van Vrouwe MARIA , met den
MARIA en Roomsch Koning MAXIMILIAAN , die bij de
Koning Qentenaars in gunste llond, werd te Gent op
uAAw II
" d e n 1 8 v a n
s t m a a n d
°°g > W het jaar 1477,
voltrokken; en eenigen tijd daarna werden zij
I 4 7 7
' beiden in Holland en Zeeland gelijk ; en
in het volgend jaar , na dat zij Gelderland
geheel bemagtigd hadden , ook aldaar, gehul-
Gewel- digd. Doch de verbittering tusfehen de
denarijen Hoekfchen en Kabeljaauwfchen maakte in Hol-
ie* Hoek-iajja> ^£abeln
og z e e r veele beroerten, en onderlinge
n
geweldenarijen : Leiden werdt door de Kabeljauuw.
jaauwfehen ingenomen , en de Hoekfchen ten
Jcben. getale van honderd, gewapenderhand in hunne
.huizen overvallen , en genoodzaakt de ftad te
Hoek- verhaten : te Haarlem hadt men ook eenige
Jcben te Hoekfche Edelen moedwilliglijk overvallen en
d e
^eVva?'
a d
^
d o e n r u m i e n : t e
botterdam noodlen/
" zaakte men den Stadhouder WOLFERD VAN. BOR­
SELEN, die te Hoekfchen begunftigde, om, daar
hij over tafel zat,'op te ftaan, en de ftad te
De K"- ruimen: ook werdt zijn Hof in 'sHage, omtrent
leijaaw- het midden van den zomer door de Kabe'iaauwfchen
overmeesterd, zijne paarden van de ftnl gerenln
den haald, en zijne goederen geplonderd en bedorven:
Haag. waarna hij van zijnen kant de huizen der Kabeljauw-

H I S T O R I E . 129
jaauwfchen aldaar deed plunderen; ook bragt 1V-A?D.
hij het Hof over naer Rotterdam, doch ook
daar de partijfchap te groot vindende om ze te
kunnen bijleggen, verliet hij de ftad, en begaf
zich naer Veere in Zeeland.
Ondertusfchen hadden de Franfchen, onder
hunnen Onder-admiraal COULON , de haringvloot
geheel en al bemagtigd; en veele graanfchepen
uit de oostzee waren mede in hunne handen gevallen
: de flag bij Guinegate in Artois, den 7.
van Oogstmaand in dit jaar 1479 voorgevallen., 1479.
verzachtte,dewijlze ten voordeele der Nederlanderen
uitviel, deeze fmerte een weinig. — In het
volgend jaar 1480, deedt MJSXIMILIAAN eene
bede hier te lande , tot voortzetting van den
oorlog tegen Frankrijk en in Gelderland,
waarin de Kabeljaauwfchen geredelijk bewilligden
, en toen ook ligtlijk verkregen dat WOL-
F'ERD VAN BORSELEN, van zijn ampt als Stadhouder
verlaaten, en dit, hoewel tegen het onlangs
van MARIA verkregen privilegie , aan
eenen buitenlander, te weeten JOOST VAN LA- P°ST •
LAING, eenen Henegouwer, gegeeven werdt. J- A
"
In Louwmaand van het jaar 1481, namen de w o r cj C
Hoekfchen onverhoeds de Stad Leiden, waaruit Stadhouzij
twee jaaren te vooren, door hunne partijen I/ 1
" 1
'
verdreeven waren, in ; doch de Kabeljaauwfche
aanhang bewerkte eerlange dat de Stad van
alle kanten ingefloten werdt; zo dat zij welhaast
zich weder aan den Hertoge MAXIMILIAAN
onderwerpen moest, wiens aanhangelingen, de
Kabeljaauwfchen , zich ook van Dordrecht,
Schoonhoven, Gouda en Oudewater meester gemaakt
hadden : veele Hoekfchen werden toen ^' e
^ s
.
alomme met den dood, en verfcheiden met ver- J^e
l beurd-

130 VERKORTE VADERLANDSCHE
IV. AFD. beurd-verklaringe hunner goederen en balling-
"""""" fchap geltrafc, onder welken JAN VAN MONT-
FOORT en REIJER VAN BROEKHUIZEN Waren ,
komende Pnrmcrende onder de goederen van
den eerstgemelden, aldus aan den Hertoge, die
het aan zijnen .Neeve den Heere van VOLKESTEIN
fchonk, van wien JAN VAN EGMOND die Stad in
het jaar 1484 kocht: — onder de geencn ,
die toen om het ijveren voor de voorrechten
hunner lieden en des vaderlands, en om het
flerk trekken van hunne eigene partije, eenigermaate
als martelaaren van Haat te rekenen wa-
A.wEET-ren, bchooren vooral ADRIAAN WESTFALING,
FALIKG en DIRK VAN BEAUMONT , Schout en Burgeen
D. VAN m e e s r c r te Dordrecht, die in het begin van
Movr. Oogstmaand, in het jaar 1481, in 's Hage ontworden
halsd werden; meest om dat ze van de Hoekomhalsd.y^g
partije waren, die nu het onderfpit delfde,
en welker voornaamften het land uitvluchtte ,
terwijl de anderen zich niet verroeren durfden.
Utrecht, welk de eenige toevlucht deezer
ballingen, cn vanwaar de Bisfchop DAVID VAN
BOURGONDIE al voorecnigen tijd geweeken was,
werdt nu ook van de zijde des Hertogen gedreigd
; dies ftelde men zich daar, na het
vruchteloos handelen over een verdrag te Antwerpen
en Brusfel in flaat van tegenweer: •
men deedt de Stad Naar den door ruiteren, als
vrouwen verkleed , inneemen, en jammerlijk
verwoesten; doch de Amfter dammers verdreeven
de Utrechtfchen welhaast vandaar : de
I.ALAING Stadhouder LALAING ftak den brand in Jutfaas,
belegert en belegerde het blokhuis aan de Vaart; doch
|j e
^ D o k
^
dc' S
c n
vaart.
" werdt door de Utrechtfche ruiteren overvallen,
d e
°P
vlucht geflagen: in Wintermaand echter

H I S T O R I E . 131
i
Kr bemagtigde hij Emmenes, en lag her aan IV.Aro.
kooien. Baarn en Zoest werden ook plat ge- "**
Z D e
brand, en op den 26 behaalde hij, in West- i
broek op de Stichtfchen eene volflage overwin- veïrichning;'er
fneuvelde in dat gevecht verfcheide leden tingen."
der Utrechtfche Regeringe: in de Stad zelve
was ook groot gebrek aan levensmiddelen en Gebrekin
aan geld, dewijl de Bisfchop den toevoer der- Utrecht.
waarts aan alle kanten hadt doen affnijden: men
zocht derhalven in Sprokkelmaand, ter Dag-
Vaart te Schoonhoven , weder over een verdrag te
handelen % doch het liep vruchtloos af; zo dat
de vijandelijkheden , ter wederzijden hervat,
en Vianen door de Utrechtfchen ingenomen,
doch door de Hollanders weder herwonnen
werdt.
In de lente Van het jaar 1482. werdt VrouW Vrouw
MARIA , zich, door eenen val van haar paard MARIA
buiten Brugge, zeer bezeerd hebbende, in den ? erft
,
bloei haarer jaaren door eenen onverwachten v^van"
dood den Lande ontrukt: zij is om haare Gods- haar
vrucht en voorzichtigheid zeer gepreezen; doch P aarcU
1 4 8 2 4
van bekwaamheid in de regeeringe des Lands,
die nu tot het Oostenrijkjche Huis overging ,
heeft zij weining blijks kunnen geeven: ook
waren de gewesten, zo lange zij regeerde, onderling
jammerlijk door inlandfche twisten vaneen
gereeten, en verfcheurd; rampen* die genoegzaam
altoos aan de vrouwelijke Regeringe ovef
deeze landen verknocht waren geweest.
FILIPS , de tweede van dien naam' onder dé
Hollandfche Graaven, volgde in den ouderdom
Van vier jaaren, zijne Moeder, Vrouwe MARIA.
VAN BOURGONDIE op, en met hem ging de regeering
uit dat huis in 'thuis van Oostenrük Oven
I * Bij

I32 VERKORTE V ADE RL A ND S C HE
IV. AFD. Bij zijne geboorte liep een gerucht, dat Vrouw
— — MARIA flechts eene dochter ter waereld hadt
gebragt, om welke logen te ftraffen , Vrouw
MARGAREET VAN JORK , Weduw van Hertoge
KAREL, den jongen FILIPS, na dat hij gedoopt
. was, geheel naakt aan het volk vertoonde.
MAXI- De Aartshertog MAXIMILIAAN , werdt in Hol-
WÜ.IAAN land en Zeeland ftraks voor Voogd erkend en
w o r d
i gehuldigd ; waartoe de Kabeljaauwfchen zeer
over FI- hadden medegewerkt, gelijk die partij in het
LIPS II. jaar 1481, weder te Hoorn op het kusfen ge-
Hoorn raakt was; doch die Stad werd op den 3. van Hooiverrascht
maand in het jaar 1482, door eenen kleenen
en her- hoop Hoekfchen verrast, maar ruim veertien
dagen daarna door den Stadhouder LALAING, en
den Heere JAN VAN EGMOND, ftormenderhand
ingenomen, en toen werdt alles wat men aantrof
.baldaadiglijk of gedood, of wredelijk mis-
Wreed- handeld : twee Priesters werden boven van
daar 51
e'~ ^ et:
klokhuis geworpen , de een beftierf het
pteegdT teru
"ond, doch de ander, fchoon na den val
nog doorreegen , behieldt het leven : een der
voornaamfte Regenten werd zo gehavend, dat
men zijn lichaam bij ftukken opzocht, en met
manden t'huis bragt: voorts werdt alles leêg
geplonderd, en de buit,alomme door het Land
vervoerd, half om niet verkocht; ja, het rooven
was zo onbefuisd toegegaan, dat men daarna,
te Delft en elders, verfcheide jonge kinders
dood tusfehen de bedden vondt, die met dezelven
opgenomen en weggeftommeld waren. —
Naderhand werdt 'er een kasteel gefticht, om
de Stad, zo men voorgaf, voor eenen breidel
tegen wederfpannigheid te dienen , daar nogthans
de onderlinge tweedragt der Regenten ?
dié

H I S T O R I E . 133
die de Burgerij ook vreeslijk gekneveld had- W AÏD,
den, om de gunst des Hofs elk voor zichzelven
door geld te koopen, voor de waare oorzaak
van haar ongeluk te houden was. Na deeze
omkcering zag gantsch Holland zich weder Kabeljaaamvsch.
De krijg tusfehen het Kabeljaauwsch geworden
Holland, en de Hoekschgezinde Utrechtfchen
en Amersfoorders, duurde nog tot groote
fchade en kosten van wederzijden; die zo hoog
liepen, dat men in Holland hier en daar bed en
bulder moest verkoopen, om zijn aandeel in de
fchattingen te voldoen , en te Utrecht morde
het gemeen ook zeer over de zwaare lasten. —
JAN VAN MONTFOORT fmeedde eenen toeleg om Toeleg
Dordrecht te verrasfen; doch de aanflag liep te °P
D t r
-* m
loor. De Stadhouder LALAING bemagtigde de
flooten van Harmeien en ter Haar; maar kort Harme.
daarna vermeesterden ook die van Amersfoort de l^enTer
Kerk en toren te Barneveld; op welken JAN Haar
-^ï"
VAN SCHAFFELAAR met omtrent twinting ruiteren m
'° "
lag. Men fprak van zich bij verdrag te willen
overgeeven , doch de belegeraars op SCHAFFE­
LAAR gebeeten, eischten dat hij door de kijkgaten
des torens naer beneden zou geworpen
worden : dit weigerden de belegerden ; maar Kloeke
SCHAFFELAAR zelf, ziende hoe het op hem ge- daad van
munt ware, klom op den ommegang en zeide: £CHA
"*-
Spitsbroeders! ik moet toch eens fterven, ik wil LAAR
*
u in geenen last brengen; toen de handen in de
zijde zettende, fprong hij ftoutelijk naer beneden,
doch viel niet dood, maar werdt terftond
afgemaakt; waarna de toren opgegeeven werdt.
Het beleg van Tsfelfieln, met zesduizend man- Yifdnen
door de Utrechtfchen begonnen , werdt om fitin be~
, e s r s L
I 3 di S

134 VERKORTE VADERLANDSCHE
IV. ATP. de onwilligheid der Kleeffche hulpbenden, na
' dat men 'er meer dan 150 man voor verlooren
hadt, weder opgebroken: de Hollanders ver
overden het ilot Vrooneftein niet lange daarna,
cn het blokhuis van de vaart ; bij welks befchieten
men zich voor het eerst hier te lande
Oudst van Bomben bediende, doch 'er weinige fchade
gebruik mede deedt, door onkunde van de rechte bederBom-
handelinge,
Utrecht Utrecht vol onrust en twecdragt van binnen,
belegerd wer
^t nu in het begin van Hooimaand des jaars
1483. 1483, door MAXIMILIAAN zeiven belegerd; die
de Stad aan de Witte Vrouwe Poort heviglijk
beltormde , en aldaar eene groote bres in de
muur fchoot, die daarna door de belegerden
IAIAINC gedopt werdt: de Stadhouder LALAING, die be->
fterft. zig was met de Stad buiten de Amflerdamfche
Poort te bemagtigen, werdt in eenen uitval der
belegerden, doodgefchoten. Na een beleg van
ruim twee maanden, gaf de Stad zich bij verdrag
over. Bisfchop DAVID VAN BOURGONDIE",
toen te Amersfoort gevangen, werdt nu in zijnen
zetel heriïeld; en FREDRIK VAN EGMOND,
Héér van Tsfeljlcin tot Stadhouder van Utrecht,
cn JAN VAN EGMOND tot Stadhouder van Hol-,
land aangefteld. — De Aartshertog keerde toen
naer Braband, om de Vlaamingen, die zich
zijn bewind onttrokken , en zich meester
gemaakt hadden van zijnen Zoon% die te Gent
bewaard werdt, weder tot reden te brengen.
Die van Die van Sluis overrompelden zelfs Vlisfingen
Sluis den 16. van Bloemmaand in het jaar 1485,110e-
reien° m e n
§
e r d c n
'
Schout dood, en fleepten veel buits
Vlisfin- vandaar weg ; waarna men Vlisfingen , dat
gen. t o e n n 0g onbewald was, met muuren en poor-
M85. ten

H I S T O R I E . 135
ten verfterkte.
] V
Sluis viel kort hierna den Aarts- - A r p
-
hertoge in handen 5 ook verzoende Brugge zich
eerlange met hem; en Gent zelf op den S\ van
Hooimaand; waarna de jonge Graaf aan zijnen
Vader weergegeven ,
Werdt.
en naer Brusfel geleid
In het jaar 1486, den 9 van Grasmaand, MAXIMIwerdt
de Aartshertog MAXIMILIAAN te Aken tot LIAAN
Roomsch Koning gekroond, en zedert hier w
p°lm] ch
te Lande, bij zijne wederkomst, voornamelijk Koning.
te Dordrecht, daar hij eenige Edelen tot Rid- 1486.
ders floeg, met veele tekenen van vreugde ont-.
vaneen , en ingehaald : —r doch in het jaar
1488, toen de Vlttamfche onlusten weder begonnen
te herleven, en voorts in eenen openbaaren
inlandfchen oorlog veranderd waren ,
in68. begonnen dok de Hoekfchen in Holland, onderhun
opgeworpen Hoofd , Jonker FRANS V&U FSANS
BREDERODE , htm bijzonder voordeel voort te 0 K
-
zetten, door in dat troebel water tevisfehen: a i j n e ver'.
Jonker FRANS, voorgeevende de wapenen alleen rich-inten
dienfte van den jongen FILIPS te voeren, S e
^
begaf zich naer Sluis, en bragt, door zijne zeefchuimerijen
, van daar den Hollandercn veel
nadeels toe:- den 18 of 19 van Slagtmaand
deezes jaars, met eene vloote voor Delftshavengekomen,
en niet verder kunnende opvaaren,
om dat de Maas toegevrooren lag, overrompelde
hij met ruim 800, mannen, des nachts
na den 19, de Stad Rotterdam , zonder dat 'er FFN«mt
iemand het leven verloor, en deedt met zo veel^'T
fpoeds de Stad verfterken, dat hij, in het begin
van het volgend jaar, het gefchut op de
nieuwe werken kon planten ; terwijl 'er de
Hoekfchen van alle kanten uaer toe kwamen,.
I 4 cn

136 VERKORTE VADERLANDSCHE
IVJFD, en nog voor het einde van het jaar, na eenen
vergeeffchen aanflag op Schoonhoven, den brand
JAN vANftaken in Delftshaven , en Schoonerlo: TAN VAN
O N T r o O R T d i e h e t
' flot te Woerden bemagtigd
M ÏOTRT
zijne be-b adt
» d e e d t d e n
Hollanderen vandaar ook veel
drijven, fchade, itroopende ten platten lande, of brandfchatting
vorderende van de naaste Dorpen en
Heerenhuizen; zo dat de fchamele Landman
alomme de bitterde vruchten van den inlandfchen
oorlog fmaaken moest.
_ De Hoekfchen te Rotterdam maakten van
tijd tot tijd verfcheide aanilagen op andere Steden
, als op Schiedam, Gouda en Leiden, doch
deeze liepen op eene ftorting uit: zij werden
in het begin van Sprokelmaand , door eene
heirmagt te lande en eene tamelijke vloot fchepen,
van rondomme ingeflooten en belegerd,
onder het opzicht van MARTEN VAN POLHAIN ,
en den Stadhouder JAN VAN EGMOND. Na een'
ongelukkigen Scheepsftrijd op de Lek, waarin
de Hoekfchen de nederlaag kreegen, en nadat
het beleg nu omtrent zes maanden geduurd
BREDE- hadt, belloot Jonker FRANS, op den aandrang
S/?a
d e r B u r
c v e n
terdam S
e r i
g
i e
'
d e S t a d bi
ï verdrag over te
» .°P d e n 2
5 van Wiedemaand 1489,
over. gaande hij 's daags daarna , met ruim duizend
J489. man, doch met agterlaatinge van alle oorlogsbehoeften
, te fchepe naer Sluis , alwaar hij
in het volgend jaar, weder eene vloot uitrustte,
met welke hij Goereede te vergeefsch poogde te
bemagtigen; waarna hij te Brouwershaven aan
eene aanzienlijke Hollandfche en Zeeuwfchs
Wordt vloote op den 23 van Hooimaand flag leverde,
n d
levan ' d
° c h d e
nederlaag kreeg, gewond, gevangen,
e Q n a a r
gen, en Dordrecht, op Puttoks Toren gelegd
ftern, werdt.

H I S T O R I E . 137
werdt, alwaar hij aan zijne wonden, op den W- AFr>
»
11 van Oogstmaand overleedt, verfcheide andere
gevangenen werden te Dordrecht, Leiden
en elders, als landverraders onthalsd: — het
deerlijk overfchot der Hoekfchen hieldt zich nog
te Sluis op, of fchuilde onder JAN VAN NAALD-
WYK hier en daar, tot dat de opftand onder de
Kenntmers en Westfriezen in het jaar 1491 hun
eenige hoop gaf van zich weder in Holland te
zullen vestigen.
Tot deezen opftand gaf gelegenheid het afzetten
der munte, en de overmatige regen van
den Herfst des jaars 1490, als ook het neemen 1490.
van verfcheide Oosterfche fchepen door die van
Sluis , en andere rampen van deezen kommerlijken
tijd; waaruit zulk eene duurte en gebrek
van levensmiddelen was ontftaan, dat men te
Hoorn voor een elfponds brood uit twee deelen
garst, en één deel haver gebakken, drie Karei- ]
Huivers betalen moest, hetwelk voor veelen
onmogelijk viel: de armoede nam zo zeer toe,
dat men op veele plaatfen draf, raapkoeken,
en ander beestenvoeder atc, en te Lelden wel
aan 1 ©,000 behoeftigen brood uitdeelen moeste
; welker getal te Amfterdam nog grooter
was: het onvermogen van veelen dan, om langer
het ruitergeld te betaalen, nu bij den Stadhouder
voor onwilligheid opgevat zijnde, zocht
hij aan het hoofd van eenige knechten, de Kennemers
daartoe te dwingen ; doch dit bragt het
gemeene volk overal in Noordholland op de
been, en in de wapenen: te Alkmaar plunderde
dit toen zo geheeten kaas en broods volk het Kaas en
huis van den Rentmeester KORF, een man, oraj'j*
zijne fchraapzucht, met reeden in 's Lands
I 5 His-
/

Ï3& VERKORTE VADERLANDSCHE
IV. AFD. Historie gebrandmerkt: te Haarlem wist men
" hen door goede woorden nog vooreerst tot
bedaaren te brengen, gelijk men hen ook wat
laater , door vriendelijke bejegeningen de Stad
Hoorn deed ruimen; vanwaar zij zich te Alkmaar
nederfloegen, na dat zij de twee floten
Nieuwburg en Middelburg ten gronde toe vernield
hadden: vanhier trokken zij den 3. van
1492. Bloemmaand 149a naer Haarlem, alwaar zij,
Haarlem door eenigen uit de burgertje binnengelaaten,
door hen terftond het fladhuis overweldigden, den. Schout
ingeno- e n Rentmeester VAN RUIVEN , en twee andere
Heeren doodfloegen , verfcheide brieven ver-
BRECHT ^heurden, en veele huizen pionderden: doch
VAN Hertog ALBRECHT VAN SAXEN , met eenig gere-
SAXSN, geld krijgsvolk, herwaart gekomen zijnde,
dezefve" W
* s t
e r w e
'
'
n a a s t d e n
^* cnr
ik onder te brengen,
' en te maaken datze zich, op zeer vernederende
voorwaarden aan hem onderwerpen , en met
verbeurdmaakinge van alle hunne voorrechten,
na het betaalen van zwaare boeten, zich met
hem verzoenen moesten.
Dus eindigde dit geweldig oproer, en tevens
nam de langduurige tweefpalt der Hoekfchen en
Kabeljaauwfchen daarmede een einde , na dat
Hertog ALBRECHT zich meester van Sluis gemaakt,
-en deeze en geene voornaame Edel­
man , nevens JAN VAN NAALDWYK , en FILIPS
VAN KLEEF de wijk naer Frankrijk genomen
hadt.
1493. Aartshertog MAXIMILIAAN , in het jaar 1493 ,
JILIPS Hi zijnen overleedenen Vader , Keizer FK.EDERIK
aanvaart UI. in die waardigheid opgevolgd, en zijn
0 0 N
rin^ovêr ^
FI
LIPS nu reeds in het 17de jaar zijns ou-
Atór- derdoms getreeden zijnde, vondt geraaden hem
imi. de

"WOEBÏ: VAN IIKT KAAS KN BROODS YOX.K TE ALKMAAR.

H I S T O R I E . 139
6e regeering der Nederlanden geheellijk op te IV. AFO.
draagen; gelijk hij dan ook in Herfstmaand van
het jaar 1494 , tot Hertog van Braband, en I4S)
**
vervolgens als Graaf van Holland en Zeeland
gehuldigd werdt; zijnde hij den 21 van Wijnmaand
in het jaar 1496 in den echt verbonden Trouwt,
te Antwerpen, met JOHANNA, tweede dochter
van FERDINAND en IZABELLE , Koning en Koninginne
van Arragon en Kastilie; welke op
den 25 van Sprokkelmaand des jaars 1500, te
Gent den waereldberoemden KAREL , namaals
den vijfden onder de Keizers, en eerften onder
de Koningen van Spanjen , en tweeden onder
de Hollandfche Graaven van dien naam , ter
waereld bragt.
In den voortijd van het laatstgemelde jaar
hadt Hertog ALBRECHT VAN SAXEN , (wien door
den Keizer het gezag in Friesland gegeeven
was,) naer Duitschland vertrekkende, het bewind
over dat Gewest zijnen Zoonc HENLUI: be- HENDBIE
volen: maar dees, den Friezen eene nieuwe en V
" N
zwaare fchatting afgevorderd hebbende, werdt
toen door hun, in grooten getale zamengetrok- belegerd,
ken, binnen Franeker belegerd; doch toen hij
door Hertoge ERIK VAN BRUNSWVK, en anderen,
ontzet geworden was, werden de Friezen niet
in genade aangenomen, dan onder voorwaarde,
dat zij dezelve knielende, blootshoofds en
barrevoets , verzoeken , al hun geweer, cn
eene zekere fomme naer hun vermogen, opbrengen
zoude; doch hunnen Bevel hebberen, Zwsaw
d s
hierin niet begrecpen, werdt zedert een' fcher- j^!° "
pen paal door het lighaam gejaagd. Eene
wreede ftraf voorwaar , welke men fpitfen
noemde , en waarvan men naauwlijks cenig
voor-

140 VERKORTE VADERLANDSCHE
IV.AFD. voorbeeld , behalven dit, in onze Landsge-
1502.
fchiedenisfe ontmoeten zal.
In het jaar 150a, ontving FILIPS nevens zijne
FILIPSII. Gemalin, tot dat einde naer Spanje verreisd,
ontvangt als Prins en Prinfes van Kastïlie , en naaste erfde
hulde g e n a a men der Spaanfche Kroone, de hulde der
der Spaan- ? , , .. , , .
re/jeB- Landzaaten; en kort na zijne terugkomst hier te
lande overleedt zijne Grootmoeder, de Herto-
Hoog gin Weduwe VAN BOURGONDIE. Omtrent deehoï'te
tS
" Z e n v e s t d e F I L I P S
'S °°k het hooge gerechts-
Mechelen hof der Nederlanden , welk zedert den dood
weder van Hertoge KAREL, geene vaste Stede gehad
0
P8 e
- hadt, wederom, gelijk voorheen, te Mechelen.
r l c c
* De oorlog in Gelderland werdt nu wederom
aangevangen: de Gelderfchen hadden eene vloot
te Harderwijk uitgerust, die laat in het najaar
1504. van 1504, met zevenhonderd mannen van land
Scheeps- ftak, met voorneemen om of Monnikendam
ftrijdvoorte verrasfen, doch hier omtrent genaderd zijnmonmk-
. . . . . , _ . - 1
d e
kmdam. '
z a e n
g
ZI
J
z i c n
onverhoeds door eene ganfche
vloote der Hollanderen omringd, die hen,
met verlies van honderd-en-dertig gevangenen ,
noodzaakte te rug te keeren: — in het volgend
jaar werden de meeste Gelderfche Steden dooide
Oostenrijk/eken voor FILIPS , die nu den
tijtel van Koning van Kastilie hadt aangenomen
, bemagtigd; en hij zoude geheel het Hertogdom
voor zich hebben doen bukken, hadde
hij niet gereikhalsd om naer Spanje te vertrekken,
ten einde de hulde van Kastilie te ontvangen;
d u s m t a t G
Beftand ^ hij een beftand met KAREL VAN GELtusfehen
DER voor twee jaaren, binnen welken tijd het
FILIPS en gefchil , over het recht van beiden op dat.
VAITGEL- hertogdom, door goede mannen zoude afgedaan
DER, ' worden.
Het

H I S T O R I E . 14I
Het ftadhouderfchap van Gelderland werdt toen 1V
- A r p
'
aan HENDRIK VAN NASSAU, Heer van Breda, en
Zoone van den onlangs overledenen Stadhouder
van Holland, ENGELBERT VAN NASSAU , opgedra-,
gen , en dat der Nederlanden in het gemeen aan
WILLEM VAN CROI , Heere van Chevres en Aarfchot,
waarna FILIPS de reize ter zee naer Spanje
aannam, op het fchip Juliaan, gevoerd door
Capitein JACOB (*) KORNELISZDEHUYBERT: doch
de reis was ongelukkig; eerst floeg de brand in
het fchip , en naauwelijks was men dat gevaar
te boven, of een geweldige ftorm noodzaakte
hem , te Weijmoiiht in Engeland inteloopen:
vervolgens in Galllcie geland zijnde, aanvaardde
hij de Kastiliaanfche Regeering; doch maakte
zich, door het ftellen van Nederlanderèn in
de Regeeringe aldaar, en door het opfluiten
zijner krankzinnige Gemalinne, bij den lantaart
zeer gehaat; maar deeze hadt niet lang reden, om FILIPS II.
over hem te klagen; eene heete koorts rukte hem fterf
"
den 25 van Herfstmaand 1506, in het 29 jaar I S 05,
zijns ouderdoms uit het leven: zijne fraaje uiter- Zijne
lijke gedaante heeft hem den naam van de fchoo- gedaante
e n aait
11e verworven; doch hierbij was hij zo wellus- *
tig, dat de fpijt over de menigte zijner bijzitten,
zijner Gemalinne, zo men wil, het verftand
gekrenkt hadde: hij liet de zorg der Reegeerin-
(*) Dees en beide zijne Broeders JAS en HERMANT,
verkreegen naderhand van Keizer MAXIMILIAAN, en zijnen
Kleinzoon KAREL , oin den dienst bij deeze gelegenheid
aan FILIPS gedaan, het voorrecht van den degen te
mogen voeren, en daarmede ieder drie dienaars te Wapenen:
de fpreuk: Waakt HUYBERT, door FILIPS op de.
ze reize aan hem gegeeven, wordt nog door zijne Na •
komelingen onder hun wapen gevoerd.
g e

142 VERKORTE VADERLANDSCHE
IV. AFD. ge op zijne Staatsdienaars ihian, en was ruinl
zo onbekwaam tot het welbeleiden en uitvoeren
van gewigtige zaken als zijn Vader, gelijk het
flecht befticr van den Gelderfchen krijg daar van
een tastelijk bewijs flrckt.
Zijn zoon KAREL, nog geen ze ven jaaren oud,
werdt toen onder het bellier des Heeren van
CROI , • en onder dat van zijnen Leermeester
ADR. ADRIAAN FLORISZ. , Hoogleeraar van de Leuven-
hooge Schoole gefteld: de regeering dezer
jLosisz. j cne
meester Landen werdt aan zijnen Grootvader MAXIMIvan
KA- LIAAN , als zijnen wettigen voogd opgedragen ;
«EL V. die weder de landvoogdij opdroeg aan zijne
Dochter MARGAREETE, welke in den ouderdom van
27 jaaren, reeds blijken van ongemeene bekwaam-
1507. heid gegeeven hadt: deeze in het jaar 1507,
den 17 van Wiedemaand te Dordrecht als Landvoogdesfe
gehuldigd zijnde , wilde den Hollanderen
niet dan weinige en bepaalde voorrechten
toef taan — de Gelderj'che oorlog, die nu weder
van de zijde des Hertogen begonnen was, gaf
haar al terftond de handen vol werk •— van de
'T flot Oostenrijkfche zijde belegerde men het flot Pou-
Fnudero- derojen } welk door HENRIK VAN ENS bewaard
gereld G
' wef
dt, doch de Hertog noodzaakte hen het be­
leg optebreeken , bij welke gelegenheid PON­
TANUS wil, dat de Hollanders zich zeer lafhartiglijk
zouden gedragen hebben.
Gelier. Niet lange daarna vielen de Gelderfchen in
fche oor- Braband en Holland, namen het Mulder/lot en
nieuwbe- ^ ee
fP ' m e n
-> deeden eenen geweldigen aanval
Eonnen. °P het Blokhuis der Amflerdauimeren te Tpejloot;
waarna zij, na eenig geleeden verlies, weder te
rug keerden: Pouder0jen werdt door de Oos-
J508. tenrijkfehen in het jaar 1508, na het ontijdig
af-

H I S T O R I E . 143
affterven van den dapperen flotvoogd, tot de IV. A?D.
overgaave gedwongen; en in dit jaar werdt ook
de Kamerijkfche vrede geflooten, volgens welken
de vijandelijkheden ook tusfehen de Oostenrijkfehen
en Gelderfchen moesten ophouden, en
Weefp en het flot Muiden wederom moest overgeleverd
worden, gelijk dit laatfte ook gefchiedde
; wanneer de vijandelijkheden echter kort daarna
, van de Gelderfche zijde hervat werden: met
den aanvang van het jaar 1511, vielen Harder- I S I I,
wijk en Bommel deezen in handen; als ook Tiel
en andere plaatzen: de Oostenrijkfchen die Venlo
te vergeefsch belegerd hadden, voerden in dat
jaar weinig uit, terwijl de Hollanders op de
Zuiderzee, nog eenig voordeel op de Gelderfchen
behaalden; bij welke gelegenheid, die
van Enkhuizen zich zeer dapper gekweeten
hadden.
In het volgende jaar 1512, veroverde FLORIS I$ T2.
van TsJ'elftijn wel eenige Gelderfche floten, doch
de Gelderfchen zei ven, die in het begin van dit
jaar ook de Stad Woudrichem verrast hadden, wisten,nog
voor den uitgang van hetzelve,onverhoeds
onder het geleide van Hertoge KAREL zeiven, over
Utrecht naer Amfterdam te rukken , en den
brand te fteeken in de voorftad aldaar, vermoedelijk
die buiten de St. Antonis Poort; vernielende,
volgens zommigen, wel 22 fchepen,die
in de oude Waal lagen, om te overwinteren.
Kort daarna werdt 'er een vierjaarig beftand met
de Gelderfchen geflooten, welke zich nu ten
grooten deele hunnen Hertoge hadden onderworpen.
KAREL VAN OOSTENRIJK bereikte in het jaar KAREI;
*5i5> pas 15 jaaren, doch hadt zo veele blij- »*» o««
t t m
ken "

144 VERKORTE VADERLANDSCHÊ
IV.ATO. ken van fchranderheid, defdgheid, taal- en ge*
fchiedkunde gegeeven, dat men hem nog in dat
recht h z e d e a a r d e
f ^ J r^goering in perfoon liet aanvaar-
Friesland. den, en hij van Hertoge JORIS VAN SAXEN,voor
driemaalhonderd-en-vijltigduizend guldens, het
I
5'S- recht op Friesland kocht.
1516. In Bloemmaand van het jaar 1516, bemagde
de Hollandfche Admiraal FLORIS VAN EGMOND
een goed gedeelte der vloote van grooten PIER ,
die met de Gelderfche Friezen de Zuiderzee lange
onveilig gehouden , daarbij de wreede gewoonte
hadt, van de Hollanders die hij gevangen
kreeg, in zee te fmijten; waarom ook nu
alle de gevangens, als zeerovers te Hoorn en elders,
met de galg geftraft werden.'— De Gelderfchen
verrasten kort daarna Nieuwpoort; en
de Hollanders liepen in herfstmaand de gantfche
Veluwe af, dezelve tot aan Arnhem toe plac
brandende.
In het jaar 1516, werdt het huwelijk geflooten
tusfehen KAREL vanOostenrijk eriREisATAvm
Frankryk, Dochter van Koning LODEWIJK XII;
ook trouwde toen Graaf HENDRIK VAN NASSAU, die
dit huwelijk had helpen fluiten, met CLAUDE , eenige
zuster van FILIBERT VAN CHALONS , Prinfe van
Oranje, die, zedert zonder Kinderen in Italië.
gefneuveld zijnde, zijn Prinsdom den huize van
NASSAU nagelaten heeft; en niet lange na deezen
echt werdt Graaf HENRIK tot Stadhouder over
Holland aangefleld: — in het volgend jaar hadt
gantsch Noordholland zeer veel te lijden van de
Gelderfchen, die met den Zwarten hoop, eene
bUkf&i bende van afgedankte ofonbetaaldgelatene Saxi-
Aikmaar fche krijgsknechten vereenigd, Medenblik, Alkgepion-
maar, en verfcheide andere plaatzen, innamen
derd. eri

H I S T O R I E . 145
en vreeeslijk uitplonderden; en na her bedrij- IV
-
ven van veel moetwils, niet dan met groote moeite,
door den gemelden Stadhouder verdreeven
wérden ; terwijl de Gelderfche Friezen ook
de Zuiderzee', door hun rooven en fchunnen,
zeer onveilig maakten , en de inwooners
langs de zeekanten alomme in geduurige vreeze
hielden. 1 151S.
Op den 7. van Sprokkelmaand 1518, werdt
Prins KAREL, die het bewind over de Nederlanders
aan zijne Moeje MARGAREETE gelaten
hadt, te Valladolid tot Koning van Spanje gekroond,
en in het volgende jaar werdt hij, na
den dood van zijnen Grootvader MAXIMILIAAN , ^ ^
onder den naam' van KAREL V. tot de Keizcrlij- w a r d t
ke waardigheid verheven , wordende den 23. Keizer,
van Wijnmaand 1520, te Aken gekroond, tot
welks kosten, de Nederlanden 200,000 kroonen
ééns hadden toegeftaan.
De hervorming van LUTHER begon nu ook
hier te lande doortebreeken \ maar tevens
werdt 'er 's Keizers ftreng Plakaat tegen deeze
Leer afgekondigd, en in het jaar 1521 een 1521.
Geloofsonderzoek aangefteld, door FRANCOIS Begin
VAN DER HULST, Raad van Braband; gelijk yan Ge-
'er in het jaar 1525 i bij Plakaaten ftrenglijk:
verboden werdt, het houden van openbaare of in de Neheimelijke
bijeenkomften, in welke het Euan- dtrlandm.
geile, de Brieven vanPAULUs, en andere Geestrijke
fchriften geleezen en overwogen werden:
federt begon men ook fcherper tegen de aanhangers
van de nieuwe leer in Holland te handelen \
en JAN DE BAKKER, Priester te Woerden-, was J A N B E
de eerfte, die omtrent den tijd van het uitgee- B.VKKM.
K ven

146 VERKORTE VADERLANDSCHE
IV. Afo ven van dit laatfte plakaat, in Holland te 'sHage,
om ketterij geworgd en verbrand werdt; het-
3 w e
fla^toffer ^
z e d e r c
het lot van verfcheidene anderen
daarvan. 1
geweest is.
De Gelderfchen , die in Overljsfel, zich ook
van Zwolle meester gemaakt hadden , kwa-
1522- men in "het jaar 1522, met twintig fchepen
aan Texel en Wieringen , en vorderden daar
zwaare brandfehatting, ook namenze in Hooimaand
eene geheele vloot Oosterfche fche­
•*
pen weg, die zij voor goeden prijs verklaar-
DR
- den : in ditzelfde jaar was ADRIAAN FLORISZ.
wordt ' v £ m Utrecht tot de Pauslijke waardigheid
Paus. verkooren, onder den naam van AERIAAN VI,
doch hij hadt zo weinig met die grootheid
op, dat hij betuigde, dezelve wel voor zijne
oude Proostdije te Utrecht te willen afftaan :
Handelt met ERASMUS heeft hij ook, na dat hij Paus
E K A S
Mws ' w a s g ew
orden , veele gemeenzaame brieven
gewisfeld over het werk der hervormingc,
welke hij gaarne zacht en trapswijze wilde
bevorderd hebben : doch tegen LUTIIER en -
Zijn
deszelfs aanhang wilde hij, dat, als zachtheid .
niet hielp , ftrenge middelen zouden gebezigd
worden. Mogelijk zoude hij der kerke
van veel dienst geweest zijn, hadde hij langer
mogen leven ; maar hij overleedt, niet
dood. zonder vermoeden van vergiftigd te zijn, den
30 van Herfstmaand in het jaar 152a.
1523. In het jaar 1523, hadt het Sticht en Holland
zeer veel te lijden van de Itrooperijen
der Gelderfchen , waarbij nog kwam eene
óverftrooming van de Lek, zijnde de dijk
derzelve te Schalkwijk doorgebroken; waar-
' door

H I S T O R I E . 147
•door verfcheidene dorpen, tot Leiden toe, 011- IV. AFB.
der water gezet waren; de Schalhvijkfche —
watering was door het zand gedeeltelijk digt
geraakt , en op zommige landerijen hadt het
zand zich wel twee voeten hoog gezet. —— Oproer
in stla
In het volgende jaar ontftond 'er in V Hage &$:
een zwaar oproer over den verhoogden Bier-
Excijns , welk met moeite door den Stadhouder
geftild werdt: in het jaar 1525, werdt 15a
-'er met Frankrijk , welk zedert vier jaaren
tegen het huis van Oostenrijk geoorloogd
hadt, een beftand gemaakt, waarbij de haringvisfcherij
werdt vrij verklaard; qqk floot men Beftand
een beftand met de Oosterlingen, vooral met
die van Lubek, die door de fchepen van den o^wija.
afgezetten Deen/eken Koning CHRISTIAAN \l, gsn.
wien men hier te lande fchuilplaats hadt gegeven,
benadeeld waren.
In het jaar v
1526, begon men zich, na '5?^
dat de Keizer zijn gebied ook in America en
Afrlca hadt begonnen uit te breiden , op
de ontdekking van nieuwe landen, cn op de
-voordzetting van den handel en der zeevaart
toe te leggen; zijnde een Zierikzecsch fchip
omtrent deezen tijd , of wat laater, op
Cabo Verde geweest, om zout en wijnen te
haaien , alwaar tot nog toe geen Hollandsch

14» VERKORTE VADERLANDSCHE
lf. AFD. bragt, FILIPS geheeten, die na zijnen Vader de
Nederlanden geregeerd heeft.
In het volgende jaar namen de Gelderfchen,
door die van Utrecht zeiven aangezocht, om
zich tegen hunnen Bisfchop te handhaven,
bezit van die ftad; hetwelk eene bijstere ontfteltenis
in Holland baarde, cn te wege
bragt, dat het platte land en de kloosters,
van de Bisfchoppelijke zo wel, als van de
Gelderfche knechten, in den nazomer afgeloopen
en kaal gefchooren werden — hier. bij
kwam nog, dat Frankrijk en Engeland in het
begin van het jaar 1528, den Keizer openlijk
den oorlog verklaarden , en de wederzijdfche
vijandelijkheden toen ook begonnen; neemende
de Franfchen verfcheide Hollandfche en Zeeuw-
MAAE- fche fchepen. — Daarenboven rukte MAARTEN
v a n r o s s e m
K
ROSSÈM » Heer van Pouderojen, verzeld
plundert van eenige Utrechtfche burgeren, en omtrent
'sHage. aooo ruiteren en knechten, voorbij Leiden,
door Voorfchooten en Rijswijk , naer 's Hage,
welk vlek men onder een woest gefchreeuw
van Gelder I Gelder! den zesden van Lentemaand
, aan drie oorden tevens overviel; en
'er veele Adelijke huizen en anderen beroofde
en plunderde , het Hof innam, en de gevangenpoort
ontfloot, daar 'er een of eenigen
uitgelaaten werden, die mede hielpen plunderen
; doch die van Gelderfche afkomste wa-
, ren, werden verfchoond: de verdere verwoesting
werdt met 20,000 guldens afgekocht;
waarna zij, met grooten buit beladen, naer
Utrecht te rug keerden, persfende ook de dorpen
, die zij doormoesten, zwaare brandfehat-
)
ting

H I S T O R I E . 149
ring af: maar de raad van Utrecht liet terftond IV- *n>afkondigen
, dat de regeering in deezen togt
geenzins bewilligd hadt.
De kans der Gelderfchen verkeerde geheel
en al, na dat 's Keizers Stadhouder
Friesland, de Stad Hasfelt in Overijsfel, waar Hasfdt
in men nu ook den Keizer voor Heer hadt wordt in-
s n o m e n
aangenomen , bemagtigd , en vervolgens naer § -
de feluwe getrokken, ook Hattum, Elburg,
en ftormenderhand Harderwijk, ingenomen
hadt : zijnde ook Utrecht zelfs hun, op den Uireibt
V E R R A S C N F
eerden van Hooimaand door WILLEM TURK , -
bij verrasfehing ontweldigd, waarna de Bisfchop,
aldaar te rug gekomen , veele aanzienlijke
lieden , die den Gelderfchen gunstig waren
geweest, ten deele onthalzen , ten deele in
eenen zak fteeken , en voorts in den Lekftroom
verdrinken deed.
Daarna bewerkte men eerlange te Utrecht, JJ[5J*
'dat het waereldlijk gebied over de ftad cn hct H j e r P a H
ganrfche Neder/licht aan den Keizer, als Her- Utrecht.
toge van Braband, en Graave van Huiand
werdt opgedraagen , zo dat KAREL DE VYFDE
nu binnen zes jaaren, zijn gebied over Friesland,
Utrecht en Overijsfel zag uitgebreid:
het flot Vredenburg, werdt te deezen tijde op
's Keizers last, te Utrecht begonnen , waardoor
de ftad federt, zo lang het ftond, in toom
gehouden werdt.
De vrede met Gelder werdt toen ook op den Vr?d«
5 van Wijnmaand getroffen, en in Hooimaand g^ 1
»
van het volgend jaar 1529, werdt bij den vrede '
van Kamerijk ook de oorlog tusfehen de Franfchen
, Engelfchen en Oostenrijkers geindigd,
en het verbond met Frankrijk door de weder-
K 3 zijd-

ISO VERKORTE VADERL-ANDSCHÈ
IV AFD. zijdfche Staaten bevestigd: Keizer KAREL kreeg
• bij hetzelve de opperltè magt over de Graafi-
•> , fchappen van Vla ander at. en Artois , en de
yaMtt. Vbtokb&n verwierven 'er de affchaffing vari
hine af- het recht van Aubaine , volgens welk niemand
gefchafc. van zijne nabeflaanden erven kon, dan die geboren
was in het land daar de erffenis gelegen
was.
V". AF-

H I S T O R I E » 151
V. A F D E E E L I N G .
Beginnende met het jaar 1529, en eindigende,
met de overdragt der Landen , door Keizer
KAREL DEN VIJFDEN aan zijnen Zoone,
FILIPS, in het jaar 1555.
V. AFD.
Onder den loop der onlusten ih Duitschland,
verfpreidde zich de leef der Hervorminge meef
«n meer hier te Lande, en de Landvoogdes MAR-
OAREETE beoogde , door het verbeteren van
eenise misbruiken , den voortgang der nieuwe
leere te fluiten ; doch het gelukte niet: in
Wijnmaand van het jaar 1529 , kwam 'er in
Holland een plakaat des Keizers uit, bij welk Bloed»
de hardnekkige Ketters, de Mans ten zwaarde, plakaat.
de Vrouwen tot de put, dat is, om levende in
de aarde gedolven te worden, veroordeeld werden;
terwijl men AeRelapfen, of zulken, die
eerst tot den Roomfchen Godsdienst te rug gekeerd
zijnde, andermaal afgevallen waren,
zonder genade ten vuure doemde: dit plakaat
beval de Keizer, twee jaaren laater, den Staa- Wordt.
•ten ernftig aan, betuigende dat hij een vijand
zoude zijn , van zijn eigen Vader, Moeder, b e v o l e n >
Broeder of Zuster , indien zij Luthersch waren,
Den 5 van Slagtmaand des jaars 1530, deed 1S30.
een fterke .ftorm uit het noordweste, hetzeewa- Storm»
ter zo hoog rijzen, dat het in Holland en Zeeland
ovef de dijken liep, en geweldige fchade
Veroorzaakte gansch Zeeland vloeide gefioeg-
K 4 mfm

152 V E R K O R T E VADERLANDSCHE
v
- JIFn
- zaam onder; menigte van menfchen en bees-
' ' ten (moorden in het water, en veele lieden van
vermogen, die het leven nog behielden, vervielen
tot de dieplïe armoede : de zaailanden
in Vlaanderen, Zeeland, en elders hadden zo,
veel door deezen watervloed geleeden, dat de
, uitvoer van graanen eerst m Vlaanderen, toen in
^Braband, en eerlange ook in Zeeland verboden
werdt: Holland leedt ook gebrek, dewijl
'er weinig Öostersch koorn kwam , en twee
jaaren laater was de Slagtmaand weder ongelukkig
voor Holland en Zeeland: op den tweeden
derzelve, naamlijk , (lak 'er zo hevig een ftorm
uit den Noordwesten op, dat de meeste Zeeuwfche
Eilanden, en veele polders en dorpen die
naauwlijks weder bewerkt waren, ondervloeiden
: in Holland liep het water een voet hoog
over de dijken, hetwelk in eene eeuwe niet gebeurd
was: ook braken 'er eenige gaten in den
Wesifricfchen dijk, die, ter oorzaake van den
Krengen vorst, welke hier kort op volgde den
ganfehen winter niet geftopt konden worden —.
Btfmet- in verfcheiden Hollandfche en Zecuwfche fteden •
riekte in heerschtc te deezen tijde ook eene befmettelijke
Holland ziekte , waaraan te Zierikzee in drie maanden
en 'lts-, tijds, meer dan drieduizend menfchen (heuverhnd.
d e n : t e Rotterdam was de fterfte ook zeer
zwaar: in het laatst van Lentemaand des jaars
1534, liep 'er een gerucht dat de Herdoopcrs,
die nu te Munfter den baas fpcelden, eenen
aanflag op Afkjlerdam voorhadden; gelijk men
er cok kort te vooren vijf naakt loopende
Herdoopcrs , die het volk tot den optogt
naer Munjler wilden gaandemaaken , gevat,
en kort daarna, te Haarlem ter dood gebragt
hadt 5

H I S T O R I E . 153
hadt: dit echter fchrikte de anderen niet af, om Vin
het begin van het volgende jaar, nog ingrooter
getal, zich dus ten toon te Hellen, en als j " rg[
dolle lieden, het wee en de wraake Gods over
de ftad uit te roepen; doch ook deezen werden
gegreepen , onthoofd, en op raden gelegd;
dan, dit belettede mede niet dat de Herdoopcrs,
des nachts na den 10 van Bloemmaand, hunnen
aanflag tegen Amfterdam werkftellig, en zich
in kleenen getale, welhaast van den Dam, en
het Stadhuis meester maakten, bij welke gelegenheid
de Burgemeester KOLYN, en verfcheidene
burgers het leven infchooten : doch toen de
Burgemeester REEKALF eenig gefchut op den
Dam hadt doen brengen , werdt de Stadhuisdeur
welhaast op den vloer gefchooten, en
het oproerig gefpuis van alle kanten overvallen
en gedood : een der Hoofden, HENRIK GOED-
BELEID, werdt geveld; een ander, JAN VAN GEE-
LEN op den toren van het Stadhuis gevlugt
zijnde, ftelde zich bloot voor het fchietgeweer
der burgeren, werdt welhaast getroffen, en nog
zieltoogende op ftraat gefmeeten : het leedt
niet lange of de Herdoopers waren allen gedood
of gevangen, en een gedeelte deezer laatften,
op den 14 van Bloemmaand zwaar geftraft; een
lot welk ook den zo genoemden Bisfchop van
Amfterdam , JACOB VAN KAMPEN trof: ook
woedde men zedert , tegen oproerigen niet
Hechts, maar ook tegen vreedzaame en weerlooze
doopsgezinden, zeer ftrenglijk.
In den volgenden jaare 1536, vervoegden de ijjflj
Groningers, die met den Hertoge van GELDER De Graniet
verdraagen konden, zich bij de Landvoog- ningers
des, eh b«oden haar aan, den Keizer rot Heer !
] u
' flL
; e
?
T - den Kei-
& 5 tc 2£r.

354 VERKORTE VADERLANDSCHË
V. AFD. te willen inhuldigen ^ mits hij hun onverwijlde
* ' hulp tegen de Gelderfchen toezondt, die hun,
op den naam der Deenen, allen overlast aandeedcn:
de Landvoogdes niet traag om dien VOOK
flag aan te neemen, liet toen op den 8 van Wiedemaand
de hulde der Groningers door den
Stadhouder van Friesland ontvangen; zo dat
het gebied van KARËL V, dus met een nieuwe
heerlijkheid vergroot werdt, welke hem zedert
nimmer ontweldigd is.
Aantip ]> e Gelderfche Hertog verbondt zich toen met
delfcben c
* cn
Kcsjiog van Frankrijk, die zijne Kaapers
op Enk- op de Hollandfche koopvaardijfchepen liet loshuizen.
gaan j van welken zij een Enkhuizer fchip met
zout gelaaden, bemagtigden; terwijl twee Franfche
oorlogfchepen den Dortenaaren in handen
'vielen, en de Admiraal van MERKEREeen Fransch
Westindisch fchip te Veere opbragt, gelijk de
Zeeuwfche Kaapers ook eenige voordeden op de
Franfchen behaalden.
DEsi- Op den 11 van Hooimaand deezes jaars, was
toEitius % azei overleeden de beroemde Rotterdamoverle-
7
. . . . .
de. mer DESIDERIUS ERASMUS , wiens achting m zijn
vaderland, zelfs onder de aanzienlijkften, zo
r o o t w a s
groote g ? dat 's Lands Staaten vier jaar te vooaciting.
ren bellooten hadden , hem met een juweel
van 240 Rijnsguldcns te befchenken: men weet
dat zedert te Rotterdam een metalen ftandbeeld,
hem ter eere, is opgericht geworden.
Vrede J n net laatst van dit jaar werdt den vrede met
met Gel- Qejder getroffen; doch, des niet te min, kon
de Hertog goedvinden, op den 11 van Wie-
'537- demaand in het jaar 1537, eenen aanflag te
maaken op Enkhuizen , die echter door de
waakzaamheid der Burgeren mislukte; zo dat
de

H I S T O R I E ; 155
de 'Gelderfchen zo fchielijk afdeinsden, dat zij V. AF».
zelfs hunne ankers kapten en achterlieten, welken "~
de regeering zedert liet ophaalen, en aan den
zuider toren hangen, daarze nog te zien zijn. —-
In het volgende jaar overleedt dees Hertog, op
den 30 van Wiedemaand te Arnhem, en daardoor
verloor de Keizer een vinnigen vijand van
zijn huis, dat bijkans vijftig jaaren achtereen tegen
denzelven geoorloogd hadt»
De Keizer, wiens Gemaalin IZABELLE VAN j^p.
POTUGAL, den eerftenvanBloemmaandinhetjaar
1539, te Toledo in het kraambedde was overleeden
, kwam , na eene zwaare beroerte té
Gent gehuld te hebben, te midden van Hooi- KARELV
maand in het jaar 1540, in Zeeland en Hol- vordert
e e n e
land, daar hij de voornaamfte fteden bezag, en
c e
na het vorderen eener bede van zesmaalhonderd- *
duizend guldens , in welke bewilligd werdt,
zich naer Utrecht begaf, alwaar hij door de Edelen
en Wethoüderen, den 14 van Oogstmaand
's avonds, met toortslicht, en door de burgertje
, buiten de Tollefteegpoort ontvangen
werdt: de Schout van Utcecht boodt hem tot
driemaalen, knielende, de Roede, en de Burgemeesters
de neutels der Stad aan$ die de Kei- Wordt
zer beiden aannam, doch terftond weder over- te Utrecht
gaf: even binnen de poort ontving hem de Bis- ^^f^
ichop, nevens de Geestelijkheid, hem insgelijks g e n -
te voet vallende: een ftuk weegs in de ftad gekomen
, verwelkomde de Domdeken JAN VAN
VOORST, bij wien hij zijnen intrek nam, hem
met eene deftige aanfpraak: op de Neude ftond
feene guldene eerepoort, en een groot Vrouwenbeeld,
zo gemaakt, dat het de armen uitftrekken
en samenvoegen konde, om den Keizer
als

ï 56 VERKORTE VADERLANDSCHE
V. APJÏ. als te verwellekomen : de ftraaten waren
' J
met groen loof behangen, en voor de huizen
welke hij voorbij moest , ftonden toortzen te
branden.
De Stadhouder van Holland, ANTONIE VAN
LALAING, Graaf van Hoogftraaten, den 2 van
IIEKÉ Grasmaand deezes jaars overleeden zijnde, be-
LONS HA
~ vor
derde de Keizer tot die waardigheid, den
wordt Prins van Oranje > René de Chalons, Heer van
Stadhou- Breda, die zijne vaste wooning in Holland
d e r
' koos, en, naar gewoonte, ter pleitrolle zitting
Beroer- nam. In Herfst- of Wijn-maand van het
tets Air.- j a a r 1541, was 'er eene geweldige beroerte te
overTet ^ w
fterdam ontdaan, om dat de Ontvanger van
verlof- het verlofgeld met zijne dienaaren zekeren poorgeld.
ter uit deszelfs huis hadden zoeken te ligten, en
1541. c e vervoeren: de gemeente, die dit hieldt te
ltrijden met de voorrechten der poorteren, was
in merkelijken getale op de beurs gekomen,
en wilde den ontvanger te lijve; die hier op
heimelijk, des nachts, door de Regenten ter ftad
uitgelaaten werd: de Landvoogdes was hierover
zeer geftoord, en liet zich niet dan met moeite .
te vrede ftellen : zedert werdt dit verlofgeld
met 24000 guldens, ééns, door de Staaten afgekocht
, waarvan Amfterdam een derde deel
moest betaalen.
Oorlog Frankrijk weder met den Keizer in oorlog
wet geraakt, deed door den Dauphin in het jaar
X54SU
e t
^ Hertogdom Luxemburg, op Dieuenhoven
na, bemagtigen; doch de Prins van
Oranje herwon dat gewest welhaast weder,
en droeg voorts zorge voor Holland: geevende
belielbrieven uit aan eenige kaapers, en plaatsende
eenige uitleggers in de zeegaten van
Texel

KKIZEK KABKI.nüAJïng roORISUCni TV. ©TJUCCHT IKCJillAALP,
ONTFANCT J>r. ROKKK VAN J CS TI TIK KK I>E SLEUTELS YANDEPOORTEN.

H I S T O R I E . 157
•Texel en het Vlie,f doende in Goede rede de v
kaapen en tonnen wegneemen MAARTEN
' AFI>
-'
VAN ROSSEM liep ondertusfchen de Meijerij van T E N V^ H
'sBosch af, en nam, Breda voorbij geltreeken ROSSEM
zijnde, het kasteel van Hoogftraaten bij verdrag 1°°^
in. Oranje hen hier tegen getrokken, liet zich ^
door hun in eene hinderlaage lokken, en werdt
toen genoodzaakt, met achterlaatinge van het
grootfte deel zijner manfchap, de wijk te neemen
naer Antwerpen, welk toen door de Gelderfchen
opgeëischt, doch zo wèl verdedigd
werdt, dat deezen genoodzaakt waren , af te
trekken, en na eenen vruchtloozen aanflag op
Leuven, zich met de Franfchen in het Luxemburgfche
vereenigden: doch dees hun inval in
Braband werdt hen nog in dit jaar door den
-Prinfe van Oranje wèl betaald gezet; die in
Wijnmaand in het land van Gulik viel, verfcheidene
lieden bemagtigde , het platte land
deed afloopen, en veele kerken en kcrkfieraaden
vernielen en fchenden: het overig gedeelte
van Gelderland werdt mede met een' inval gedreigd
: in het jaar 1543, bemagtigden de J S 4J,
Franfchen een groot deel van Lunenburg en
Henegouwen, en zouden nog dieper hebben ingedrongen,
zo de flag bij Heinsberg, in Hooimaand
voorgevallen, den Prinfe geene gelegenheid
hadt gegeeven, om, meteen gedeelte zijns
legers, Henegouwen te kunnen dekken : ter zee
hadden de Franfche kaapers ook omtrent de
Zeegaten van Holland , alles weggenomen,
wat hun ontmoette; daarentegen hadt de Zee-
Admiraal van Holland, eene Vloot Koopvaarders
in de Rivier van Bourdeaux ten deele vernield,
ten deele weggenomen.
MAAR-
0 K

15S VERKORTE VADERLANDS CHE
V. AFI). MAARTEN VAN ROSSEM bemagtigde van zijnen
kant op den derden van Hooimaand Amers-
Bemag- foort bij verdrag, alwaar, naar men zegt, de
^ erin v o o r
o tagtigduizend Kareis guldens
l
Jmers- P^ Qnc
fom^]
w e r d t
afgekocht: onderwijl hadt hij Heusden,
verdrag Zoest, en andere dorpen, fchoon ze onder ver-
De Mei- ding zaten, leeg geplonderd. Nog in diezelfde
jerij en maandt werdt de Meijerij van 's Hertogenbosch
d Q O r
éïfge-"
h e m d e e r l i
J k af
geloopen. Eindhoven gepionderd.
plonderd, het dorp Vugt, behalyen één huis,
aan kooien gelegd, en geene kloosters, kerken,
noch Nonnen, van zijns volks geweldenarijen
verfchoond. Keizer KAREL zelf aan het
hoofd van zesenderugduizend knechten , en
agtduizend ruiteren, in Gulikerland gerukt
. E>i uren zijnde , floeg het beleg voor Duur en , welk
rnen:°" den 24 van Oogstmaand ftormender-
Guli'k hand innam , deerlijk liet plunderen , en aan
enz. ver- kooien leggen : voorts veroverde hij Gulik,
pverd. Roermonde en Venlo, alwaar hij met Hertoge
WILLEM, die zich knielende aan hem onderworpen,
fchuld bekend, en om genade gebeden
hadt, den 7 van Herfstmaand een verdrag floot,
Gei ler en waarbij Gelder en Zutphen aan hem werden af-
Zutphen geftaan; terwijl de Keizer den Hertog \x\Gulik
korn<
*i herflellen, en met Kleef verlijden zoude, waarna
23.11 Q£li 1 • 5 T7" • u
Keizer, MAARTEN VAN ROSSEM ook in s Keizers dienst
overging, en de Prins van Oranje de hulde
der Gelderfche lieden in 'sKeizers naam, ontving.
1544- In het jaar 1544, werdt de veldtogt tegen
de Franfchen , door de Keizerlijken geopend,
met het belegeren en bemagtigen van Luxemburg;
de Keizer zelf floeg het beleg voor St.
bijter in Champagne, in welk, op den negenr * ' den

H I S T O R I E . 150
den dag van het beleg , zijnde den 17 van v
» A ?
P^
Hooimaand, de Prins van Oranje, RENÉ DE;
CHALONS , pas 32 jaaren oud , ongelukkiglijk
fheuvelde ; latende zijnen Neef WILLEM VAN
NASSAU tot zijnen erfgenaam na, en wordende
in her. ïuadhouderfchap van Holland opgevolgd wmdoor
LODEWYK VAN
W Ï K
VLAANDEREN , Heer' van
V A N
Praat. Na de overgaave van St. Difier, in het ^fj^
laast van Oogstmaand, werdt de vrede tusfehen wordt
den Keizer en Frankrijk getroffen, te Crespi; Stadhoudoch
de Engelfchen die nog met Frankrijk
d e r
'
oorloogden, belemmerden den Nederlandfchen
handel met dat Rijk nog merkelijk, en namen
in het begin van het volgend jaar, eene aanzienlijke
vloot koopvaardij fchepen, uit deeze
gewesten naer Frankrijk
te haaien.
gefchikt, om wijnen
Midlerwijl waren de plakaaten tegen de Ket- KARËLV
ters hier te Lande weder vernieuwd; en de Kei- beoorzer
nu de handen ruim hebbende , beoorloogde p 0
^^ 8
in het jaar 154Ö en 1547, de Proteflanten inftantenin
Duitschland met zo veelgewelds en geluks, dat Duitscbhij
verfcheidene lieden innam, en den Landgraaf
van Hesfen, en de Keurvorst van Saxen gevangen 154

ïf5o VERKORTE VADERLANDSCHE
V. ATV. dat men de haringvangst voor eene wijle ver-
' boodt, en zich gereedmaakte, die door oorlogfchepen
te beveiligen : die van Amfterdam
geneerden zich toen zeer fterk met de verfche
vischvangst in de Zuiderzee; waartoe hun o&rooi
verleend was, mits netten gebruikende van behoorlijke
wijdte, en geen verfmoorden visch te
land brengende.
IS48. Op den 23 van Wintermaand in het jaar 1548,
verboren de Nederlanden hunnen Kapitein Generaal
MAXIMILIAAN VAN EGMOND, Graaf van
Biuiren, die, na eene zonderlinge ziekte, van
niet meer dan vier dagen, al zittende en gekleed,
den geest gaf: zijne eenige Dochterenerfgenaame
ANNA , bragt zedert, door haar huwelijk met
Prinfe WILLEM DEN EERSTEN van Oranje, haare
heerlijke goederen in dat Doorluchtig huis over:
JS49. in het volgend jaar 1549 , werdt Prins FILIPS ,
FILIPS ' s Keizers zoon, alomme hier te Lande, als aanwordt
ge- ftaande Erf heer en opvolger zijns Vaders gehulakSin
digd; en zo als dit groote werk afgedaan was,
vaders verklaarde de Keizer, dat de Nederlanden mmopvolger.
m e r T £ i n één gefcheiden zouden kunnen worden
, maar allen door éénen Vorst moeten
worden geregeerd; naardien hij mogelijk in
den zin hadt, om deeze gewesten tot een Koningrijk
te verheffen; waar van echter niets gekomen
is.
Omtrent deezen tijd hoorde men hier te Lande
ook , meer dan te vooren, fpreeken van de
Inquifttie, die verdachte lieden, door pijn en
banden , noodzaakte hunne heimelijke gevoelens
te openbaaren; waartoe de Opperinquifiteur
RUARD TAPPER, van Enkfiuizen, bij brieven van
Paus PAULUS III, ernftig aangezet werdt: niec
wei-

H I S T O R I E . 16*1
weinig werdt dezelve .ook bevorderd door v
een ftreng plakaat van den Keizer, welk hier
het vuur der vervolginge fterker dan ooit voorheen
ontmak, verteerende onder anderen verfcheidene
weerelooze doopsgezinden, van wel
ken 'er dit jaar een te Amfterdam, en vier te Leiden
werden ter dood gebragt, doch te Antwerpen,
daar men 'sKeizers plakaat niet, dan met
groote tegenitribbelinge, aannam , gefchiedde
de afkondiging van hetzelve niet zonder openlijke
aantuiging, dat de ftad met geene Inquifitie
bezwaard, noch in eenige Privilegiën verkort
worden zoude.
- A F P >
HENRIK II. Koning van Frankrijk , tot de
belangen der verbondene Protestantfche Vorsften
in Duitschland overgehaald zijnde, werden
de Nederlanden tegen het einde van het
jaar 1551 , met eenen nieuwen oorlog gedreigd
, van de zijde der Franfchen , die in
Hooi- en Oogstmaand ook ter zee de vijandlijkheden
begonnen, en verfcheidene Hollandfche
Graan- en andere Koopvaardij fchepen wegnamen
; waarbij Hoorn en Enkhuizen zwaare
verliezen leden. In het volgende jaar 1552, iS5*namen
de Franfchen verfcheidene fteden, in het
Lotharing fche en Luxemburg fche in; MAARTEN
VAN ROSSEM, viel daarentegen in Champagne,
allomme het platte Land aflopende en verwoestende.
De Keizer belegerde Mets, doch Mets
moest het beleg ten laatsten opbreeken — ter r
~ isch
zee waren omtrent 50 haringbuizen door de belegerd,
Franfchen genomen: in het volgende jaar werden
Terouanne en Hesdin, twee oude fteden,
ftormenderhand door de Keizerfchen ingeno-
L men,

16a VERKORTE VADERLANDSCHE
V Am. men, voorts geheel en al verwoest, en zedert
' nooit weder herbouwdé
I 55 4. In het jaar 1554, werdt het huwelijk tusfehen
Prins FILIPS , des Keizers Zoon, en
. Koningin MARIA van Engeland geflooten, en
den 27 van Hooimaand voltrokken; doch de
Engelfche natie , naer welke hij zich zocht
te fchikken, was zeer tegen hem ingenomen,
en fmaalde zelfs in openbaare fchimpfchriften,
op zijne onkuisheid: hij bleeef flechts een jaar
in Engeland, en toen de hoop op kinders uit
dit huwelijk verliezende, wikkelde hij het
Rijk, tegen zijne belofte , niet alleen in den
oorlog met Frankrijk; maar zelfs ontzag hij
zich niet, na het overlijden der Koninginne, hl
het jaar 1558, de Engelfchen zei ven openlijk te
beoorlogen.
De Franfchen Waren in hunne krijgsbedrijven
in de Nederlanden, m het jaar 1554*
voorfpoedig genoeg en hadden den Keizer in
een zeegevevecht, hoewel ook tot hunne groote
fchade, in de hoofdenwoorgevallen, eenen
zeer gevoeligen neep toegebragt, zo dat hetzelve
gantsch niet gelukkig voor den Keizer was
Privile- afgelopen. —— In ditzelfde jaar zag men hier
giën ge- wecj er een en ander voorbeeld van het fchenden
e on en. ^ voorrecht, volgens welk een inboreling
van Holland niet buiten het Graaffchap te
Zonder recht behoeft te ftaan: en's Lands Staatenmoes-
Iing einde ren ook tot hun leedweezen zien, dat ENGEL
MLi^' W I L L E M S Z
< D E
MERLE of MERULA , deftig PaS-
J555.
toor te Heenvllet, om ketterij, in het voorleeden
jaar, in hegtenisfe geraakt, in het jaar
n a e r
» Leuven , twee jaaren later naer
Ber-

H I S T O R I E . 163
Bergen in Henegouwen gevoerd, en daar ten v
- A F D
f
vuure gedoemd werdt : men weet boe hij
dit fmertelijk einde voorkwam , den Geest
gevende , terwijl hij voor het brandhuisjen
geknield, zijn jongst gebed deed: andere
voorbeelden van minder vermaardheid , in
welke dit groot Hollandsch voorrecht gefchonden
werdt, ontmoette men geduuriglijk , en
al de vlijt der Staaten, om zich en 's Lands
Ingezetenen bij hetzelve-te handhaven , was
vruchtloos.
De veldtogt van het jaar 1555, hadt niet
veel om het lijf. De Franfchen verzagen Marienburg
van voorraad, zonder dat dé Keizerfchen
het konden beletten, WILLEM, Prins van prins .
Oranje, viel daarentegen in Picqrdiê 4 en ver- WILMW.
floeg de Leenmanfchap van Frankrijk , die p^ffi
hem het Hoofd gebooden hadt: midlerwijl was
de pest in het Keizerlijk leger geflagen , en
hadt onder andere brave krijgslieden, ook den
beroemden MAARTEN VAN ROSSEM , die lange
tegen , en voor den Keizer gediend hadt, in
het graf gerukt: dit deed het leger, vroeger
dan naar gewoonte, feheideri.
De Keizer voornéemens zijnde de regeering F I L I Fi
zijner Landen, buiten het Keizerrijk, aan zij- doet*ijne
hen Zoone FILIPS af te ftaan, hadt denzelven
daartoe uit Engeland ontboden; vanwaar die ' J
PriHs den 8 van Herfstmaand te Brusfel aankwam
, en 'er zijne intrede deed: 'sLands
Staaten waren ook derwaartsbefchreeven; doch
eer de Keizer het gebied over de Nederlanden
afftond, befchonk hij eenige Nderlandfche
Heeren met nieuwe waardigheden. De Heer- Busfum
Kjkheden Bosfu in Henegouwen, en Kuilenber^ KuiUn-
L z in i!
' r
£> töt
in

154 VERKORTE VADERL ANDS CHE
V l A F D
'. in Gelderland, werden ten behoeve van JAN
Graaf-
D E H E N N I N
•>
E N
FLORIS VAN PALLAND , tOt
fchappen Graaffchappen verklaard; en ten behoeve van
verheven, den Stadhouder MAXIMILIAAN van Bourgondie ,
Heere van Beveren, werdt de Heerlijkheid van
Veere en Vlisfingen tot een Markgraaffchap verheeven
: te vooren hadt de Keizer ook den
Hollanderen beloofd , van geene ampten of
waardigheden aan vreemdelingen te zullen geeven
, doch zonderde 'er de Stadhouders en
Vliesridders van uit, en naderhand heeft FILIPS
dit voorrecht, eerst bij handtekening, daarna
bij brieven, onder het groot zegel bekragtigd."
KABEL £)e plegtige afftand van de regeering over
V
d e
.' ^Te Nederlanden, gefchiedde op den 25 van
regeering Wijnmaand 1555 ,, waarbij de Keizer eerst
af. zijnen Zoon tot opperhoofd der Vliesridderen
inflelde, en toen door FILIBERT VAN BRUSSEL,
Lid in den Raad van State , de redenen liet
opnaaien , waarom hij zijnen Zoone den last
der regeeringe thans wilde aanbevelen : terwijl
deeze nog fprak , rees KAREL zelf onverhoeds
op, en, leunende op denfchoudervan
den Prinfe van Oranje, begon hij , in het
Fransch, uit een handboek jen of papier te verhaaien
, wat hij van zijn zeventienden jaar af,
tot dien dag, treffelijks verricht hadt; hoe hij
negen togten in Duitschland gedaan hadt, zes
in Spanje, vier in Frankrijk , tien in de Nederlanden
, twee in Engeland, en even zo veel in
Afrlca; hoe hij elfmalen de zee was overgeftoken
; voorts , hoe veele oorlogen hij ondernomen
, hoe veele verbonden van vrede en
vriendfchap hij gemaakt, en hoe veele overwinningen
hij behaald hadt ; al hetwelk hij
def-

H I S T O R I E . 165
deftiglijk en onderfcheidenlijk voorfïelde: en , V- AFD.
vervolgde hij : het eenig einde van alle myne
poogingen is altoos geweest de befchermlng van
den Godsdienst en van den Staat. Dit heb ik, tj g c re.
zo lang 't my myne gezondheid toeliet , met devoe.
Gods hulpe, zo zeer beyverd, dat het den vyand Iin
&eiken
fmerten kan, dat KAREL geleefd en ge-
Jieerscht heeft; doch nu my de kragten en 't
leeven zelf byna beginnen te begeeven, gaat my de
welft and myner Onderzaaten meer ter harte,
dan de lust om te regeer en. In de plaats van
een oud man , die 't gebruik zyner leden mist,
en met het èène been in 'tgraf gaat, ftel ik nu
een' jongen, wakkeren en kloekmoedigen Forst;
en ik wilu, uit den grond myner ziele, gebeden
hebben, dat gy en alle de Landzaaten hem gehoorzaam
, onderling eendragtig, en in de waare
Leere ftandvastig zyt; en dat gy 't my ten goede
Jioudt, zo ik , in 't zorgen voor uwen welftand,
'e eenigen tyde, gemist heb: my aangaande , ik
zal uwe trouw en gehoorzaamheid, by Gode,
wien ik, in den korten tyd, dien my nog overfchiet,
eeniglyk denk te leeven, altoos ten goede
gedenken: toen zig tot FILIPS keerende; indien,
zeide hij, V bezit dezer Landen , door myne
dood, aan u gekomen ware , zou ik, om het
agterlaten van zulk een_ aanzienlyk , en door
my zo zeer vermeerderd erfgoed, iets by u verdiend
hebben: doch nu ik u deeze erfenis, niet
uit noodzaaklykheid, maar uit vrye keuze nalate;
nu ik vroeg verkies te ft erven, op dat gy,
zo veel te vroeger, aan 't bezit komen zoudt;
vorder ik , met regt, dat gy, al wat gy my
hierom meer fchuldig zyt, met zo veel meer zorgs
en liefde jegens' de Ingezeetenen dezer Landen
L 3 fo'

lG6 VERKORTE VADERLANDSCHE
v
- A r D
- betaalt. Andere Vorften verheugen zig, om dat
zy hunnen zoonen het leven gegeven hebben, en
't gebied zullen geven. Ik heb deze. beiderlei
vreugde, ah tegenwoordig, willen genieten, en.
u zo wel door my zien regeer en , ah leeven:
weinigen zullen dit myn voorbeeld, navolgen:
gelyk ik zelf, hierin, van de oudfte tyden af,
nauwlyks een voorbeeld voor- my gehad heb; doch
men zal myn bef uit eerst pryzen, als men zien
zal, dat gy u hetzelve waardig maakt; en.
dit zult. gy doen, ah gy de wysheid, welke gy,
tot hiertoe, bemind hebt; als gy de vreeze. Gods,
en den Katholyken Godsdienst, allen de regfc.
zuilen der regeeringe , ftandvastiglyk blyft
aankleeven. Een ding heb ik hier maar by te
voegen; den Almagtigen, naamlyk , te bidden,
djit hy u een' Zoon geeve, wien gy 't gebied afftaan
kunt; doch niet behoeft af te ft aan. Toen
gaf hij zijnen Zoone op deszelfs bede, zijnen
vaderlijken zegen, die met heete traanen ontvangen
werdt, en de omftanders mede tot weenen
perste. — De Bisfchop van Atrecht vertoonde
hier op 's Konings dankbaarheid aan zijnen
Vader, en deszelfs liefde tot de Landzaten,
in eene welfpreekende redevoering , die van
wege de Staaten , door JACOB MAAS, PenfioRs.Staanaris
van Antwerpen., deftiglijk en iierlijk beantwoord,
werdt.
's Anderendaags deden de Staten hunnen meuten
doeri u c n m h K de hulde, en nieuwe Zegels maaken
Muide.
1Y
> et zl
J»en INaam en 1 ïjtelen. In Louw­
maand van het volgende jaar, Houdt de Keizer
ook Spanje en alle zijne andere Heerlijkheden,
ukgezonderd het Keizerrijk, aan zijnen Zoone
u.i; alleenlijk een inkomen van honderdduizend
kroo-

H I S T O R I E . 167
kroonen, uit deeze heerfchappijen voor zich- V-w.
zeiven behoudende. Vóór dat hij naer Spanje
vertrok, ftond hij ook de Keizerlijke waardig- v/ f t a a t
heid aan zijnen Broeder FERDINAND af, dat ech- Spanje af
ter eerst plegtiglijk gefchiedde op den 24 van aan zijn-
Sprokkelmaand 1558. In het Klooster var St. • .
e i
JOOST, bij Piacenfa in Spanje,_betrok hij ze- zJ -
dert eene kleene wooning, en hieldt zich daar, a a n zV]n>
met hulpe van den Wiskunftenaar TURRIANUS , broeder,
bezig, met het maken van Uurwerken, en an- Begeeft
dere Kunsttuigen, en fleet 'er voorts den tijd zich in
met te paardrijden, planten en boomen kwee- k l o o s t e r,
ken; de Geesfel hier tot ligchaams tuchtiging
van hem gebruikt, en met zijn bloed befpat-,
zegt men, nog lange onder de gedenktekenen
der Oostenrijkfche Godsdienftighcid bewaard te
zijn geworden: hij overleedt 'er den 21 van Sterft.
Herfstmaand 1558, na 40 jaaren over de Ne- 1558.
derlanden , en 36 over het Keizerrijk geregeerd,
doch bij zijnen afitand betuigd te hebben,
dat de gewenschte voorfpoed, ooit door
hem'genooten, met zo veel verdriets gemengd
geweest was, dat hij nimmer eene waare vergenoeging
gemaakt hadt.
L 4 VI. AF-

VI. AFD.
l6"3 VERKORTE VADERLANDSCHE
VI. A F D E E L I N G.
Beginnende met den aanvang der Regeeringe
Van FILIPS DEN TWEEDEN, KoftWg W»
Spanje; in het jaar 1555,1?// eindigende met
het ontzet van LEIDEN, in het jaar 1574.
Inzxh- FILIPS , de derde onder de Hollandfche Graaven
52$; van dien naam , doch beter bekend bij den
naam van FILIPS II, dien hij als Koning van
Spanje droeg , hadt de regeering zo dra niet
aanvaard, of liet llraks zien , dat hij naer een
volftrekt en willekeurig gebied over deeze ge- '
westen ftond ; volgende daartoe, doch met
minder voorzichtigheids, de voetltappen zijns
Vaders: want hij floeg tot het uitroojen der zo
genoemde ketterije, dat niet zonder fchenden
van 's Lands voorrechten konde gefchicden, zo
geweldig en openlijk voort, dat verfcheidene
'Landfchappen tegèn hem opftonden, en zich
vervolgens zijner gehoorzaamheid geheel onttrokken.
I n h e t
HOT Xe- * luk v a n
denGodsdienst leende de Koning
n e t 0 0 r
vordert eeniglijk aan ANTONI PERENOT, Bishet
uit. fchop van Atrecht, en vernieuwde in het begin
V a
derTet- " h e t J 3 a r I 5
5 6
> z i n s V a d e r s l a k a a t
J P van
teren:de ï
55°-> te
g e
n de ketters, welk onder anderen
plakaaten toen ook in Holland fchijnt afgekondigd te zijn,
tegen hoewel men het te Antwerpen van de hand
w e e s
nieuw"" : D e e è
Bisfchop hadt ook met den
Kardinaal van Lotharingen beraamd, om gezamentlijk
de handen in één te flaan tot de uitroojing
der ketteren in Frankrijk en in de Neder-

H I S T O R I E - 169
derlanden; dit was ook tusfehen de Koningen VI- *.
van Frankrijk en Spanje geftemd; en ALVA
werkte hier' aan , toen hij met WILLEM VAN
NASSAU en anderen als gijzelaars in Frankrijk
vertoefde ; wanneer de laastgemelde Vorst
reeds voornam, dien aanflag tegen te gaan, en
de Spanjaards, die denzelven ftonden uittevoeren,
uit den lande te doen vertrekken.
Drie- a vier duizend dezer volken lagen op
de grenzen in bezetting, en tweeduizend derzelven
waren omtrend Oogstmaand 1558, uit 1558-
Biskaaje in Vlaanderen aangekomen ; en
FILIPS , die zijne Bastaart-zuster MARGAREETE MARGA-
VAN PARMA , op raad van ALVA , tot Gouver- »im
name benoemd hadt, bedoor, op het voortel M 4
L
w o r d t
van den Bisfchop van Atrecht, deeze knechten L, n {j.
hier te Lande te laten blijven, na dat de vrede voogdesmet
Frankrijk reeds was bevestigd; biedende tehet
oppergezag over dezelven ORANJE en EG­
MOND aan, die hetzelve echter grootmoediglijk
van de hand weezen. — Ook deeden de algemeene De Staa-
Staaten den Koning een vertoog in het Walsch ten pooter
hand Hellen, tegen het houden van ditvrcemde
krijgsvolk hier te Lande, en het plaatfen van geefsch
vreemdelingen in de regeeringe : doch FILIPS het
antwoordde, dat het eerfte nodig was, om hetjjjje»^
Land tegen onvoorziene beweegingen der na- uit h e t
buuren te befchermen ; dat hij het echter Land tc
binnen vier maanden zoude doen vertrekken, ^* e n >
mits men zorg droege, voor de betaalinge van
het krijgsvolk, welk dan in deszelfs plaatfe,
zoude moeten aangenomen worden. — In het ff^. %
v e r
re
laatst van Oogstmaand van het jaar I 559-. ' nr trok de Koning met eene aanzienlijke vloot,. spanje.
var. Vlisfingen, naer Spanje , en landde , na
L 5 het

ïfö VERKORTE VADERLANDSCHE
V I
- A F P
- het doorftaan van eenen zwaaren ftorm, die de
meeste zijner fchepen en zijn kostelijk huis-r
raad hadt doen vergaan , te Laredo in Blskaaje
; fchrijvende toen zijne behoudenis der
Godlijke voorzienigheid toe, ten einde hij
zijne magt , tot het uitroojen der ketterije
voortaan befteeden mogt; gelijk hij ook daarna
te Seville en Valladolid, een groot getal mem
fchen om het geloof ten vuure doemde : in
Louwmaand van het jaar 1560, voltrok hij
zijn huwelijk met de dochter van HENRIK II,
Koning van Frankrijk, die onlangs in Spanje
was gekomen — de Spaanfche knechten gingen
niet dan in het begin van het jaar 1561
onder zeil, van Vlisfingen, en dus 11 maanden
later dan de Koning beloofd hadt.
Dit en de invoering van twaalf nieuwe Bisdommen,
het oprechten eener Hooge Schoole te
JJouai, tot nadeel van die van Leuven, en het verheffen
van den Bisfchop van Atrecht tot Kardinaal
van Granvelle en Aartsbisfchop van Mechelen
, verwekte een algemeen misnoegen , en
deed het gemeen vreezen dat men te lnquifuie
nu ligter zoude kunnen doordrijven, en de
hand houden aan de uitvoeringe der ftrenge
plakaaten : de Staaten van Holland ftieten zich
ook aan deeze nieuwigheid De grooten weten
zulks alles den Kardinaal van Granvelle, en de
Prins van Oranje was een der voornaamfte misnoegden
; waarom de Koning hem bij eenen
eigenhandigen brief vermaande, om de invoering
der nieuwe Bisfchoppen te helpen bevorderen.
caAH- GRANVELLE gaf ook zo veele blijken van
wordt trotsheid er. ftaatzucht, c&t men hem openlijke
verrascht, te-

H I S T O R I E . 171
tekenen van kleinachting begon re toonen, en VI API>.
niemand der Edelen en Grooten bij zijne Intrede
te Mechekn zich vinden liet: veelen zagen
niet ongaarne, dat de aanhang des Kardinaals,
onder anderen ook door den ingang, dien de
Rederijkers hier te landen vonden, verzwakt
werdt: want door de gebreken der Kerklijken
, en de onredelijkheid der vervolginge te
toonen , werden deeze - fpeelers van het
gemeen greetiglijk gehoord en geloofd; en
al werden hunne fpeelen van het Hof verboden,
men kreunde 'er zich weinig aan: de
haat tegen GRANVELLE ging zo verre, dat Sehimpmen
zelfs door openlijke fpotlivereien hem * r
«JJbefchimpte;
en in het jaar 1563, klaagden 8
ORANJE, EGMOND en HOORN in eenen brief 1563.
aan den Koning, zeer nadruklijk over den-ORANJE,
M 0 N D
zei ven ; verfcheidene andere Heeren waren het *°
met hun ééns; en denzulken, die zich niet te- HOORN,
gen den Kardinaal hadden willen verklaaren , fchrijven
v 2r h e
toonden de drie Heeren veele tekenen van on- ° a n d fi
genoegen ; hetwelk van de kundigften gchou- K o n i n g < '
den werdt voor het beginzel eener naderende
beroerte.
De Koning weigerde echter GRANVELLE zulk
groot bewind te ontnecmen, cn eischte dat een
der drie Heeren naer Spanje kwame, om hem
bijzonderlijker te onderrichten , hetwelk zij
vreemd vonden; dies zij uit den Raad van Staate
bleven, en den Koning andermaal fchreeven; R a a (i V i S
rechtende korts daarna, met verfcheidene Groo- Staate.
ten, een plegtig bezwooren verbond op, welks
inhoud men niet weet, doch houdt, niets te
. vervatten, het geen met 'sKomngs dienst, en
het

1/2 VERKORTE VADERL AND S CHE
VT
- AFD. het belang van den Roomfchen Godsdienst
~ ftreedt: veele aanzienlijke Heeren echter weigerden
om 'er in te treeden, en hielden zich
onzijdig : doch de Landvoogdes belloot kort
daarna , om zich van den Kardinaal te ontilaan;
die, na het bevel, of verlof des Konings
daartoe, door ARMENTEROS , in het jaar 1564, uit
1564. Spanje gekomen was, naer Bourgondie, zijn
VELLE Vaderland, vertrok, daar hij twee jaaren bleef,
vertrekt.
e n
toen naer Rome ging , vanwaar hij in het
jaar 1575, naer Madrid ontboden werdt, al-
Sterft, waar hij tot aan zijnen dood, in het jaar 1586,
voorgevallen , in het hoogfte aanzien geleefd
heeft.
Zijne af- Dus ging het met GRANVELLE , die bij de
boelding. m e e s t c Nederlanders voor gierig, ftaatzuchtig,
en voor een hevig drijver der vervolginge om
den Godsdienst bekend was; beltedende zijne
bekwaamheden alleen, om het gezach zijns
Meesters hier in top te vijzelen, waarom hij
ook altoos zijne gunst behieldt; doch alzo het
volk en de Grooten niet dan nadeel hadden van
alle zijne bekwaamheden, werden zijne gebreken
ligter opgemerkt, vinniger veroordeeld,
en fchamperer ten toone gefield; gelijk
van dit laatfte , door den geleerden BURMAN
in zijn' Brederode, nog onlangs een ftaaltjen geleverd
is.
ORANJE , Terftond na GRANVELLE'S vertrek, drong de
£GMONB Landvoogdes de drie Heeren, om weder in den
a a
MOORN, R
d te keeren , gelijk zij ook, onder zekere
keeren ' voorwaarden, deden; makende zich door hunne
weder in vij: t e n yriendlijkheid veele vrienden onder de
den Raad E(j elen en de gemeente : want zij bedoelden de
Staaten. Inquifitie en de vervolging om den Godsdienst
te

H I S T O R I E . 173
te doen ophouden, en bragten ook allengs-
V I AF
_"!
kens te wege, dat die vervolging minderde en
men zwaarigheid maakte, om een fcherp plakaat
af te kondigen, welk kort te vooren was
uitgekomen; Oranje zelf verklaarde zich, in
den Staatsraad, zo openlijk voor de vrijheid
in geloove en Godsdienst, en tegen het heerfchen
over, en het dringen van, der menfchen
geweetens, hetwelk geenen Vorften op aarde
betaamde, dat VIGLIUS, niet weetende wat hem VIGLIOS
hier op te antwoorden , daardoor zo getrof- ggjgJJ
fen werdt, dat hij na een' flapeloozen nacht
door eene beroerte zich aangetast gevoelde;
van welke hij echter allengskens wederom be
kwam.
EGMOND werdt door den Raad in het jaar 1565.
1565, naer Spanje gezonden, om den Koning EGMOND
te beweegen tot het intrekken of verzachten z m n a g r
derPlakaaten, of tot het ge even van meer gezags spmje.
aan den Raad van Staate, en om de andere Raaden
aan dezen te onderwerpen; doch EGMOND
bragt tijding dat de Koning liever duizend levens,
zo hij ze hadt, wilde verliezen, dan in
den Godsdienst de minste verandering gedoogen,
of de ketterij ongeftraft laten — ook be- TTILTPS
val hij kort daarna de kerk-befluiten van het jJJjjJJ
Concilie van Trente aan te neemen; hetwelk in neemen
het Bisdom Kamerijk, niet zonder tegenkantinge der kerktor
Geestlijken, gefchiedde; dochte Mechelen^W^en
Utrecht haperde. ; Trintt.
Elk der verbondene Heeren was over 's Konings
ftrengheid in dezen misnoegd; en EGMOND
hadt 'er openlijk over geklaagd, dewijl FILIPS
hem mondeling betere dingen beloofd hadt;
doch de Koning liet weten dat hij wel tegen den
Graaf

174 VERKORTE VADERLANDSCHÉ
J 1
- AFn
- Graaf van veranderinge der ftraffe geiprokcn
hadt, maar dat dezelve, zo hij meende, alleenlijk
hadt të beftaan , in het heimelijk en niet
openlijk ter dood brengen der ketteren: 'sKonings
last tot de invoering der Inquifitie, en
de handhaaving der Plakaaten wérdt toen ook
alomme afgekondigd: dus zag men ? hoe weinig
vruchts EGMOND's reize hadt voor zulken,
die vrijheid van Godsdienst, en verandering in
de Regeeringsraaden, zochten,
V e
j !*? n d Tegen dit invoeren nu van zielendwang, en
der Ede- het voortzetten der vervolginge om den Godsdienst
, verbondt nog m Slagtmaand van het
jaar 1565, zich eene aanzienlijke menigte van
Edelen, die vervolgens nog meer anderen aan
hun fnoer kreegen, en zeer vrijmoedige en
ftoute taal uitfloegen, die men ten Hove voor
• oproerig hieldt: verfcheidene Stadhouders weigerden
ook de Inqmfitk en Plakaaten tegen de
ketters te handhaven : ook verlieten ORANJE ,
HOORNE eerlange het Hof, en toonden genoeg-
Ó a t Z J h e t v e r b o n d d e r
eerfver" ' Edelen goedkeur-
d e n
zoek- " » 2 0 w e
* als het inleveren van een verzoekfchrift
te- fchrift door dezelven ontworpen , doch welk
gen de EGMOND hadt afgekeurd: dit verzoekfchrift, beopf"^'"
doelende de Inquifitie en Plakaaten tegen de
ketters bij voorraad te doen opfchorten, werdt
der Landvoogdesfe binnen Brusfel, den 5 van
1566. Grasmaand 1566, door den Heere HENRIK VAN
BREDERODE en Prinfe LODEWIJR VAN -NASSAU,
aan het hoofd van wel 300 Edelen overgeleverd;
zedert welken tijd , deezen Edelen den
n a a m V £ l n G e u z e n
zengden''
v o l
•aam van
e n s
S
g e
g e
ven werdt, dies zij vertot
zinfpreuk van hunne livereien aan-
Geugtn. na«.

HISTORIE. 175
namen, den Koning getrouw tot den-Bedelzak, VI- A .
en lang leeven de Geuzen!
Het misnoegen der grooten en Edelen was Regunnu
zedert 2 a 3 maanden zo ruchtbaar geworden
door het ganfche Land, dat de Onroom- {J e| 0 n_
fchen alomme het hoofd begonnen op te Heken, room
en men openlijk, eerst in Wahchvlaanderen en fchen.
Artois, daarna in Braband, Holland en Utrecht,
Zeeland, en de overige Nederlanden, begon
te prediken : JAN ARENDSZ. , een mandemaker
van Alkmaar * predikte voor het eerst bij Hoorn,
den 14 van Hooimaand 1566, naderhand ook
buiten Alkmaar en Amfterdam — pas een *f'
maand laater werdt de beeldftortmng en kerk- a l g e.
fchenderij bijnaer geheel Nederland door, met meen.
veel moedwils gepleegd , door flecht geboefte
en gemeene handwerkslieden, mogelijk hier of
daar aangezet door lieden van meer aanziens:
te Middelburg hadt de Notaris WILLEM DEIJ-
NOOT de hand in deeze fchennis, en moest zijn
misdrijf naderhand met den hals boeten: te *
Arnemuiden werdt, zo men wil, het werk begunftigd,
door den Baljuw der ftad, JAN IJPENSZ. ,
die den beeldftormeren de Kerkdeur zou hebben
doen openen: te Utrecht wees, naar men Sommiwil,
JAN VAN RENESSE, Heer van WHp, den ge^Edebeeldftormeren
den weg naer de_ Buurt- en g u n f t i g e n
Geerte-Kerken, zeggende, dat hij al het na«dezelve,
deel, welk 'er van komen mogt, ,op zignam,
voorziende hij fommigen van werktuigen, óm
tebreeken: zijnen natuurlijken Broederen, FILIPS
en WILLEM , als mede STEVE VAN ZUILEN , en
WILLEM VAN ZUILEN VAN NYVELD , KORNELIS
VAN NIJENRODE , en meer anderen, gaat na,
dat zij 'er hem de hand in hebben gebooden;
en

V L
l?6 VERKORTE VADERLANDSCHE
- Ajr|
'' en van fommigen wordt gezegd, dat zij her.
graauw tot het beeldftormen gehuurd en betaald
hebben : te Amfterdam leedt de oude Kerk
eenigen overlast van dezen aart; doch de Regeering
zelf liet voorts de beelden wegneemen, en
de Kerken fluiten, tot op naderen last van de
Landvoogdesfe: te Leiden gefchiedde de beeldftorming
in de St. Pieters - Kerke , naer men
wil , op aandrijven van twee der verbondene
Edelen JACOB VAN WIJNGAARDEN , en AREND
VAN DUIVENVOORDE. In 'sHage viel het graauw
in het Preêkheeren-Klooster daar de beelden
verbrooken , en de boeken vernield werden:
men floeg 'er zelfs de geldkisten op, en roofde
het geld, waarmede zekere WOUTER WILLEMSZ.
en andere beticht werden: de Kapelle van WAS­
SENAAR werdt ook deerlijk verwoest, en den
Heer van HOFWEGEN gaat na, dat hij zich beroemd
zoude hebben, de Haagfche beeldftormers
met zeshonderd Edelen te zullen befchermen,
als iemand hen tegenftond: te Asperen
liet, naar men wil, de Heer WESSEL VAN BOET-
ZELAAR de beeldftormers, door de waterpoorte,
in de Stad, waarna alle de Kerken en Kloosters
aldaar, toen door hun geplonderd werden: te
Dordrecht en Gouda wisten de Heeren VAN DER
MIJLE alle handdadigheid te beletten: in de andere
Nederlanden heeft men deeze baldadigheid
insgelijks wat vroeger of later moeten lijden,
en nergens 'bijnaer vonden de beeldftormers
eenigen tegenftanden bedwang, dan bij Aucht'in,
waaromtrent vierhonderd hunner door den Heere
van LA TOUR , aan het hoofd van eenen hoop
huislieden, verflagen werden.
ORANJE , die te Antwerpen eenige beeldftor-*
mers

J3EELB ST OKMING IN DE NEDEELANLEN.

H I S T O R I E . 177
mers verdiende ftraffe hadt doen ondergaan,
V I A F O
' '
hadt zich echter genoodzaakt gevonden , om 0 R A N T E
met de Onroomfchen een verding te maak en, doet de
waarbij hun de preek bij voorraad, en op 'sKo- beeldftornings
goedkeuring, werdt toegeftaan; doch dicjj^
werdt hem ten Hove zeer kwalijk genomen,
en uit de brieven van ALVA blijkt dat men 'er
op uit was, om de drie Heeren , met dén tijd,
de voet te ligten, en MONTIGNI en BERGEN in
Spanje optehouden — in Utrecht kreeg de Bewerkt
Prins de zaaken ook tot een verdrag, waarbij li:Utrec!lt
ccn ver*
het preêken buiten de Stad bepaald , en die van
den ouden en nieuwen Godsdienst beide vermaand
werden, om eikanderen met woorden of
daaden geenen overlast te doen: te Amfterdam
vergunde ORANJE den Kalvinifchen eenige bekwaame
plaatzen buiten en binnen de Stad, tot de
oefening van hunnen Godsdienst: te Leiden
maakten de Wethouders, ten overftaan van den '
Prinfe, een zonderling verdrag met de Onroomfchen
, die der Augsburgfche belijdenisfe , zo
als ze door MELANCHTON was voorgefteld, verklaarden
toegedaan te zijn, en hun beloofden,
alle andere gezindheden uit de ftad te helpen
weeren.
Tc Antwerpen hadden ondertusfchen de Kal- Groot
vinifchen bij Request dertig tonnen gouds voor J ^
de vrijheid van Godsdienst beloofd — dit en vrijheid
meer andere omftandigheden deeden de Land- vanGodg.
voogdes, die het bondgenootfchap der Edelen dienst,
reeds waggelen zag, de wapenen te baate neemen
, en ftrengheid en geweld gebruiken, waarom
de Edelen zich ook op hunne flooten begonnen
te verfterken, en volk te werven:
en toen de Graaf VAN DEN BERG en de Heer van
M BRE-
0
^

i 7% VERKORTE VAD ERL AN DS C H E
V'. Ain. BK.EDERODE zich in het jaar niet deLand-s
voogdesfe zochten te bevredigen, eischte dee-
•S** ze , dat ze zich, zonder voorwaarden aan 'sKonings
genade onderwerpen zouden, hetwelk
geenen zo hard viel, dat zij niet lange hierna,
uit vertwijfelheid, verfcheidene geweldige aanflagen
ondernamen, verzekerende BREDERODE zich „
BREDE- v o o r een' tijd, van !
'sHertogenbosch, en maaken-
DODEver- de o o k e e n, M n { l a g o r a Utrecht te verrasfen,
lichvan hetwelk hem echter door MEGEN belet werdt:
SHerto. daarop wierp hij zich binnen Amfterdam, ter
genbosch. „-eigenheid van eene nieuwe beroerte, aldaar
§ den aanvang van het jaar 1567 ontdaan:
het gerucht van zijne komst liep haast door de
dam. ftad, en ontftelde de Wethouderfchap geweldig
• de treffelijkfte Onroomfchen bevonden zich
Ontmoe-dagelijks in zijn gezelfchap : de Landvoogdes
tiog van zondt haaren Geheimfchiijver DE LA TORRE naer
D E L A
Amfterdam , met last om het vertrek van BRE-
DERODE, bij wijze van overreedinge of uitgedam.
drukt bevel te bevorderen, doch dees was ongezind
om den mondlingen last van dien Secretaris
te volgen; cn gaf op gelijken raad van de
Regeeringe te kennen, dat hij doen zou, zo
Wordt als lm het verftond: de burgerij bewaakte hem
tot met omtrent honderd mannen voor zijne her-
° verft<
; bmr- en de Onroomfchen begeerden dat men
begeerd. j?ng,^ ^ ^ a a n f t d d e ^ e n ver­
knechten bezoldigde , waarin de Regeering op
het behaagen van den Prinfe bewilligde
Terwijl dit in Holland voorviel, deed de
Graaf van MEGEN in Gelderland , en die van
AREMBERG in Friesland, de openbaare preeken
ftaaken, en de fchadc aan kerken en k oosters
veroorzaakt, boeten - de aanflag op Walch^
ren y

H I S T O R I E . 179
rm, of Middelburg en Vlisfingen, onder den VI
Heere van TIIOLOUSE , die even als die van BRE­
DERODE binnen Amfterdam , door den Prinfe
van ORANJE , naer men meent, heimelijk bcgunftigd
werd , liep op eene ftorting uit; en
THOLOUSE, te Oostenweel vervolgens geflagen, THOLOU.
fchoot 'er het leven bij in, dies ORANJE , voor- « ë elli
ziende ALVA'S komst uit Spanje, met een leger, sen
*
en bemerkende het verval der Bondgenooten,
de kommerlijke verfchillen der Kalvlnifchen, en
Lutherjchen, die zich tot geene eendragt wilden
laaten beweegen, zijne ampten neder lag; hij
nam te Willebroek een tederaffcheid van EGMOND, ORANJE
en vertrok den 11 van Grasmaand mt Antwerpen
en na een dag of twee toevens te Breda, naer i and.
zijne Duitfche Staaten, verzcld van zijne Gemalin
ANNA VAN SAXEN, die, bits van aart, en
ongeregeld van leven, hem op deezen togt, met
veele fmaadheden bejegende — ten zelfden tijde
vertrokken de Onroomfche Leeraars uit Antwerpen
, alwaar de Landvoogdes de preek bij
voorraad hadt weeten te fchorsfen: HOORN en
HOOGSTRAATEN verlieten, omtrent deezen tijd,
ook deeze Landen; en de Graaf van Bosfu werdt, 7iorf»
bii voorraad, Stadhouder van Holland, Zee-wordt
7 7 i-T, 1, Stadhouland
en Utrecht. d e r v a n
De brand der vervolging , in Braband en naimd,
Vlaanderen ontfteeken, dreigde nu overtellaan Zeeland,
naer Holland, toen de Kalvinijchen te Amfter-^^
dam van zeiven aanboden de prceken te ftaaken; D s jf a(.
mits men hun vrijheid en tijd gave, om hunneMinuten
e n
onroerende goederen te gelde te maaken,
a a^g t
met de roerende het Land te ruimen, hetwelk prediken
hun op den 26 van Grasmaand werdt toege- te ftaaftaan
: toen werdt het vlugten door gantsch ken.
M 2 Hot-
"

l8o V E R K O R T E V A D E R L A N D S C H Ë
VI. AFD. Holland algemeen, en BREDERODE, na dat hem
' agtduizend guldens door HERMAN ROODENBURG
BREDE- d e n 0uden, en ADRIAAN PAUW , voor rekening
vertrekt
d e r S t a d
» vertrekt waren, vertrok, den ij van
uit Am- Grasmaand, van Amfterdam, begeleid tot in het
fterdam. ? d o o r e e n Waterfchip met gefchut: hij
overleefde zijn ongeluk niet lange ; zommigen
willen, dat hij, door fterk drinken, zijne droefgeestigheid
zoekende te verdrijven , in eene
heete koortze viel, die hem den 15 van Sprokkelmaand
1586, op het flot Harenburg, in de
Sterft, veste Rekelinghuizen, uit het leven rukte: hij
werdt te Gemmen, in het Land van Kleef begraaven:
eenigen van zijn volk kwamen daags
na zijn vertrek te Amfterdam, doch werden buiten
gehouden; waarna zij, na het pionderen
van eenige kloosters in Westfriesland, regelrecht
ftrijdig met een te vooren gemaakt verdrag,
aan den Muiderdijk geland zijnde, van-
•
z
|i n
daar naer Heusfen ftreefden, alwaar zij over den
7óopt m
" R h i
i n
getrokken, de vaandels fcheurden , en
verliepen: Amfterdam nam, wat laater, bezetting
in van NOIRKARMES , en Hertog ERIK VAN
BRUNSWIJK , wierp, na het flaan van drie vendelen
onder HUGTENBROEK , NIJVELD , en JAN VAN
RENESSE VAN WULVEN, eenig volk in Ameide,
en Viane. RENESSE, in het gemeld gevecht
gevangen, werdt zedert te Utrecht onthalsd.
Zo geweldig en plotzeling was de val van
het Bondgenootfchap der Edelen, eer het jaar
1567 nog half ten einde was: niemand was zo
koen meer, die 'er voor fpreeken durfde; ook
werden nu de Onroom fche kerken met zo veel
drifts afgebroken , als de beelden en altaaren
te vooren; en de bindten derzelven, aan zommige

H I S T O R I E - 181
ïïiige oorden, met naame in Vlaanderen, ge- VI
- AFD
-
bezigd tot galgen, waaraan de ftichters gehangen V e r ] o Q p
werden: het Land liep zo ledig van volk, en v a n v o l k
vooral Amfterdam, dat men hier dikwijls fche- tsAmfterpen
gebrek hadt, om de vlugtelingen , die *»« enz.
zich meest naer Emden begaven, te vervoeren:
die bleeven , zagen zidderende uit naer het leger
des Konings, welk binnen eene maand of
twee uit Spanje te gemoete gezien werdt.
Het Spaanseh leger onder ALVA , van zom- ALVA
migen begroot op omtrent 9000 voetknechten j£ "j*
en twaalfhonderd paardevolk , behalven nog j n d e Ne_
vier vaênen ruiters , die 'er in Bourgondie b\] derlankwamen,
bereikte in Oogstmaand in het jaar den.
1567, het Hertogdom Luxemburg, en werdt
te Diedenhoven , alwaar men ALVA van' wege
der Landvoogdesfe kwam begroeten, nog door
drie Duitfche Regimenten verfterkt, en vervolgens
in de voornaamfte fteden van Braband
en Vlaanderen verdeeld.
De Hertog was met zo breed een' last voor- De
Zien , dat de Landvoogdes, wel bemerkende Landdat
zij hem Hechts voor fchaduwe dienen zoude, verzoekt
ernftelijk aan den Koning deswege klaagde, en haar
verzocht van het bewind ontflagen te worden, ontflag.
hetwelk haar dan ook vergund werdt, en waarop
zij nog voor het einde des gemelden jaars
vertrok — ondertusfchen hadt ALVA de Graaven
van Egmond en Hoorn en andere Grooten onver- (
M0^D* hoeds doen vatten, hetwelk weder een alge- HOOKN,
meen vlugten der Ingezetenen te wege bragt; enz. vatook
hadt hij een' Raad van beroerte opgerecht ten
-
uit twaalf leden beftaande, waarvan hij zelf het Ricto
Hoofd was, in wiens naam allen vonnis geftree-* £ a
_
' ken werdt: uit deezen Raad ontrokken zich ech- r o e r t e
M 3 ter oP.

iSs' VERKORTE VADERLANDSCHE
JV. AFI). ter eerlange verfcheidene leden, zo dat dezelve ,
°" eindelijk Hechts op drie of vier leden rustte, ja
genoegzaam alleen op eenen VARGAS £ een monlier
van wreedheid, die, den Hertog zeer naer
de oogen ziende, deszelfs oor alleen hadt, en
elk bondtaan het geen hij Hemde: JAKOB HESSELS ,
een Gentsch Raadsheer, ftond VARGAS wakker bij;
en na VARGAS was LODEWYK DEL RIO , Fiskaal
van Bourgondie, het meest bij den Hertog gezien:
dees Bloedraad, (want dus noemde het
gemeen denzelven, om de ongewoone wijze van
rechtspleeginge, die men 'er volgde) hieldt niet
alleen voor doodfchuldig het opvatten der wapenen
tegen den Koning, maar ook het inleveren
en toeflaan van allerleie fmeekfchriften tegen
de Inquifitie , Plakaaten en nieuwe Bisfchoppen;
het gehengen der preekc ; het niet
wederftaan der kerkplonderaaren; te zeggen dat
de raad der beroerte zich naar de handvesten,
of vrijheden te fchikken hadt; of dat men GODE
meer gehoorzaamen moest dan den menfche;
voorts het bijwooncn van Kalvinifche begravenisfen;
het zingen van Geuzeliedekens, enz:
om de fteden ook te meer naar zijnen zin te
£ n- cr,t zetten begon ALVA hier en daar Kasteden opte
isfteelen. rechten, gelijk 'er te Antwerpen in weinige
weeken, door magt van volk, een van vier bolwerken
gefticht werdt, waaraan veertien tonnen
fchats belleed werden , waarvan de Stad
zelve een derde deel moest draagen.
t^s. In het begin van het jaar 1568, deed de
Daast Hertog den Prins van ORANJE en anderen openlijk
OUANJE^ i ndaagen, en 'sPrinfen zoon FILIPS WILLEM,
d"s't des- Graaf van Buurcn, van de Hooge Schoole te
ae'«fs Leuven ligtcn, cn gevangclijk naer Spanje voeren,

H I S T O R I E . 183
ren , daar hij 28 jaaren lang in verzekeringe ^
gehouden werdt: ook liet hij, niet lang daarna, ^
den Advokaat van Holland, JAKOB VAN DEN ,. G T E N <
EINDE , vatten, die in den kerker overleedt, doch ^ d e M
wiens naam echter naderhand vrijgefproken is : M N I ) E n a
zo ftreng ging de vervolging voort in de lente zijn/dood
deezes jfars, dat zelfs de Hertog een toeleg «jgg^
fmeedde , om de Onroomfchen s nachts voor
asfehenwoesdag , aan veele oorden tevens te
verrasfen * doch hetwelk omtrent veelen mis-
ökkm intusfehen door veele gevlugteEde- ouvj*
len en anderen aangezochte, om iets tot verlos- ««ame»
fing van het verdrukt Vaderland in het werk te itcl- ktijftS.
len, ontzag zich niet daartoe zijnehuisfieraaden, volli.
kleinodiën en kostelijkheden te gelde te maaken
, gelijk hij ook van de Onroomfchen hier
te Lande eenigen onderfland in geld ontving;
zijnde hem onder anderen., door Jonkheere
AREND VAN DORP, daartoe tienduizend guldens
ter leen opgefchoten: hier door, en door anderen
bijftand gefterkt, ging men aan het werven
en maaken van verfcheidene aanüagen, die op
zommige plaatzen ten nadeele van de ballingen
mislukten; doch in Friesland en Groningen beter
fcheenen te zullen flagen, alwaar Graaf LO-
DEWIJK, 'sPrinfen Broeder, na het mneemen Graaf
van het huis te Wedde, de Spanjaarden ( onder
den Hertoge van AREMBERG bij het Klooster d e S p s a n^
Heiligerlee op den 23 vanBloemmaandverfloeg; [dun.
bij welke gelegenheid gemelde Hertog, dapper
fi-rijdende, in den ftrijd fneuvelde, gelijk van
's Graaven zrde, zijn Broeder ADOLF VAN NAS- Gnnin-
SAU: na deeze overwinning floeg de Graaf het ff^-ebeleg
voor Groningen, welk hij echter in Hooi- a
M 4 maand.,

184 VERKORTE VADERLANDSCME
VI. AF», maand, op de komst van ALVA, verliet, en hem
zedert het ongeluk trof van bij Jemmingen eene
Graaf volflagen nederlaag te bezuuren, uit welke hij
LODEWYK naauwlijks in een fchuitjen, of, gelijk ALVA
ge agen. f c r i r e ef ? aj zwemmende over den Eems, zichzelven
redde, en het gering en deerlijk overfchot
zijns legers, vandaar naer Duitschland te
ALVA
r u
g
b r a
g £
midlerwijl hadt ALVA de vondoet
EG- nisfen van ban, op ftraffe des doods , tegen
MOND en ORANJE en anderen doen uitfpreeken, en op dea
onthaN
v a n
5 Wiedemaand EGMOND en HOORN doen
z e n. omhalzen , om wier dood gansch Brusjel, ja
geheel het Land treurde; terwijl ALVA , door
de ftrengheid zich willende gevreesd maaken,
'er zich den haat van de meeste Landzaaten door
op den hals haalde.
Ongelukkig Haagde ook de eerfte togt van
den Prinfe van ORANJE, die na eenen zeer behendigen
en krijgskundigen overtogt van de
Maaze , met zijn gansch leger , in het ge-
ORANJE zicht van ALVA, naar men zegt, gelukkiglijk
keert we- verricht, dien doorfleepen Spanjaard noch tot
Duitslhftaan
n o c h t o t
rï aan
beweegen konde; zo dat
land. hij ten leste, bij gebrek van geld en toevoer,
door Henegouwen, een gedeelte van Frankri jk cn
Lotharingen , weder naer Duitschland te rug
rfcht*.
trekken moest; op welken voorfpoed der zijnen
ALVA ZO trotsch was, dat hij den 22 van Wintermaand
eene zegepralende Intrede te Brusfel
deed, en zich vervolgens door Pauspius V. met
eenitad- een n o e d
' en zwaard, rijk van goud en gefteenbeeld
op. ten, befchonken zag ; en van het gefchut bij
Jemmingen veroverd , een metaalen ftandbeeld
liet gieten te zijner eigene eere: eene verwaandheid
, die veelen van hem af keerig maakte, gelijk

H I S T O R I E . 185
lijk ook het eerfte werk van zijnen opvolger, VI. AF»,
DON Louis de REQUESENS , in het begin van '
het jaar 1574 was, het afwerpen van dit ftandbeeld,
welk zedert 1571 in het kasteel van Antwerpen
hadt geftaan.
In het jaar 1569, eischte ALVA, die aan de 1569.
bijzondere voorrechten der fteden zich niet wil- Eischtde
de laaten binden , de Privilegiën van alle de F. r
j vile
'
Gewesten en derzelver fteden op, hetwelk door fer "a^
fommigen ook werdt ingevolgd, met 'er Copijen den.
van te laaten maaken: ook gaf hij twee alge- Geeft de
meene Ordonnantiën, bedenkelijk door VIGLIUS crimineeopgefteld,
op de crimineele Rechts oefening uit; kj^£° n
"
waarvan iömmige punten gehouden werden te- ait.
gen de Privilegiën der Landen te ftrijden; doch
welke echter nog hedendaags, in Gelderland,
Holland, en in het Sticht, grootendeels gevolgd
worden, gelijk men ze ook voor verftandlijk
ingefteld houdt: maar terwijl ALVA hier Vordert
mede, en met het invorderen van den tienden ^ ti
^ n
"
e n
penning en andere belastingen bezig, en hier ,.^ "
cn ginds daardoor ook niet weinig in den haat
geraakt was, gaf ORANJE, die nu zijn geluk ter
zee beproeven wilde, hertellingen uit, aan gevlugte
Edelen, Kooplieden en anderen, om
met fchepen voor eigene rekeninge te vrijbuit te
vaaren; welke vrijbuiters, die men Watergeu- watttzen
noemde, na eene landing in Friesland op genzee
Ameland, twee vlooten van 46 fchepen bemagtigden,
die na het betaalen van losgeld weder
vrij geraakten: ook werdt Delfzijl aan den waterkant
, doch te vergeefsch, door hun belegerd;
en zij maakten het zo grof met beroovea
van vrienden zo wel en onzijdigen, als van
5'ijanden, dat 'er de Prins zelf zeer misnoegd
M 5 over

I8

H I S T O R I E . 187
Slagtmaand deezes jaars, ftak een zo felle ftorm VI»
uit den Noordwesten op, dat de meeste dijken
o m
en Huizen voor het hoog opgezet water bczwee- ^ '
ken, menigte van huizen om verre fpoelde, en
een groot getal van menfchen cn heeften verdronk:
Vlaanderen leedt in deezen ramp meer dan Braband;
Holland, daar de Zijp doorging , eri
door verfcheidene breuken' in den Diemerdijk
Amjlerdam onder water gezet werdt, verloor
boven Vlaanderen: Zeeland, en het Sticht van
Utrecht leeden ook veel; doch nergens was de
elende grooter dan in Friesland en Oostfries*
land, alwaar men meent meer dan 20,000
menfchen te zijn omgekomen, bij welke gelegenheid
ROBLES, Heer van Billij, die binnen R OBIES
Groningen geboodt, grooten dienstdeed, met doet veel
het bergen van lieden , die hier en daar op ^" s
^£
hoogten geklauwterd , met hevige koude en t e r s u 0od.
doodsgevaar te worftelen hadden : het domme
volk fchreef deeze elende, op Allerheiligen dag
voorgevallen, toe, aan de ftoomisfe der Heiligen,
over het fchenden hunner beelden: doch
de Onroomfchen , die zalige zielen vrijkeurden
van wraaklust, zagen dit kwaad aan, als
een' bode der naderende beroerten , die Holland
eerlange, meer dan de andere Nederlanden
, troffen: men hieldt het ondertusfehen daarvoor,
dat deeze Landen nooit zwaarer watersnood,
dan deezen, bezuurd hadden: de ftorm
hadt zich , langs de Noordkust des Oceaans,
uitgeftrekt tot aan Denemarken; en men meent,
dat 'er wel honderdduizend menfchen door zijn
omgekomen.
Eer nog het jaar 1570 ten einde liep, be- i ? 7 o
ftondt HERMAN DE RUITER , OsicilkoOper van n£ i(jiyijj
's Her-

188 VERKORTE VADERLAND SCHE
VI. AID.'jHertogenbosch een ftuk, dat hem eenen onverganglijken
naam verworven heeft in 's Lands
D E RU!
T. gefchiedenisfen: in een'monnikskap gedooken,
kfoek Z1JP
onderneemt hij, na beftelling op naam van den
moedig Prinfe, en Graave VAN DEN BERG ontvangen te
bedrijf, hebben, nevens drie zijner makkeren het flot
Louveftein te verrasfen , hetwelk hem gelukt;
met 24 mannen, die hij zedert bij zich kreeg,
de plaats verfterkt hebbende, beftond hij dezelve
tegen driehonderd Spanjaarden, onder LO-
RENZO PEREA , die hem belegerd hielden, te
verdedigen, en na dat het nu reeds ingenomen
was, weerde hij zich , in een binnenvertrek
geweeken, met een flagzwaard zo dapper, dat
hij meenigen aanvaller velde ; doch zich overweldigd
vindende , ftak hij den brand in het
buskruid , daar de vloer vooraf mede beftort
was, en deed zich en zijne vijanden dus met
éénen flag in de lucht vliegen: de Spanjaards
zochten zijn hoofd uit den hoop verfcheurde
ligchaamen, en deeden het te 's Hertogenbosch
aan de galge nagelen.
, 5 7,. In het jaar 1571, in Lentemaand, gelukte het
'sPrinfen fchepen, dertig groote Schepen in
Texel , als ook Monnlkkendam te verrasfen,
welk na verloop van eenigen tijd, weder verlaaten
werd: — te Bras fel daar ALVA nog veel te
A 1 V A
•orden te doen hadt, met het drijven op den tienden pen-
Srvsjel njng 5 galastte hij in het voorjaar 1572, de
Jn oen' Wethouderfchap om denzclven te doen heffen.:
„log. maar toen men hier mede begon , flooten de
meeste winkeliers hunne huizen, en ging 'er
eene kreet op door de Stad, dat men het op
's Lands ondergang gemunt hadt: elk raakte op
de been; maar ALVA, nog niet gezind om het
ftuk

H I S T O R I E . 189
ftuk optegeeven, bcfluit eenige winkeliers te
V I
- A F n
-
doen vatten , en in hunne eigene deuren te
doen ophangen, oordeelende dat de fehrik
voor zulk een lot, de andere gedwee maaken
zoude: en men wil dat de beul reeds last hadt,
om zeventien ftroppen, en ladders van 10 of
12 voeten gereed te maaken, toen de tijding
dat de Watergeuzen den Eriel ingenomen had- Staakt
den, den Hertog van befluit deed veranderen, die vor­
J ü n n
en het heffen van den tienden penning ftaaken. 2*
Met het inneemen van den Briel was het dus De
B r i
toegegaan : de Admiraal LUMEI , uit Engeland ^
verdreeven, zettede koers met 24 fchepen naer w°, r
er"f
Texel; neemt onder weg twee koopvaardijfche- g2uzen pen , die uic Spanje kwamen ; loopt daarna ingeno-
m e n
door tegenwind de Maaze in, en ftrijkt op den -
1 van Grasmaand voor het hoofd van den
Brielle , welke Stad toen onbezet, ftraks opgeëischt,
en onder het marren en zammelen
van den Raad, in het geeven van befcheid, nog
vóór negen uuren des avonds, na het oploopen
van de Noordpoorte ingenomen was, met
Hechts 250 mannen in alles, ten deele Luikerwaaien
, gelijk LUMEI zelf was, ten deele gevlugte
Nederlanderen , onder welke genoemd
worden, BARTHOLD ENTES , WILLEM VAN BLOIS
VAN TRESLONG , KORNELIS ROOBOL, JAKOB DE
RIJK, MARINUS BRAND, Hopman D A A M , de Jonkers
LANCELOT VAN BREDERODE , ADR. VAN
ZWIETEN , en JAKOB KABELJAAUW ; VOOrtS NIKO-
LAAS RUIKHAVER , JAN KLAASZ SPIEGEL , DIRK
DUIVEL, en eenige anderen: LUMEI wilde na het
pionderen , hetwelk 's anderen daags omtrent
Kerken en Kloosters plaats hadt, de Stad weder
verlaaten, doch de anderen bewoogen hem,
om

190 VERKORTE VADERLANDSCHE
VI. AFD. om ze intehouden , en te verfterken, hetwelk
— ook gefchiedde; gelijk men vier dagen naderhand
ook reeds in ftaat was , om den Graaf van
BOSSU Bos/u , die met wèl gewapend volk de ftad
tracht de- zocht te herwinnen, met fchade te rug doen
zeivete trekken.
jj* in
" De Vlinfingers kort daarna , door JAN VAN
KUIK, Heer van Erpt aangeftookt, dreeven op
den 6 van Grasmaand, hunne Walfche bezetting
ter poorte uit, en werden toen door TRES*
LONG van hulpe voorzien, om niet alleen hunne
Stad voor den Prinfe te houden, maar ook
Veere te doen omflaan; waar toe Hopman JA-
COB SIMONSZ. DE RIJK een geweezen Koornkoper
te Amfterdam ; mcede wakker het zijne
toebragt: na dien tijd kwamen de Spanjaards
van Middelburg en Amemuiden dagelijks ftroopen
tot voor Veere : de burgers keerden hen
door menigen uitval, en de wederzijdfche gevangenen
werden terftond gehangen ; met zo
bijster eene bitterheid, dat men getuigt,
de eene broeder den anderen te hebben opgeknoopt
: in eenen anderen uitval, daar DE RIJK
met zijn volk wel 6 a 700 Spanjaarden verfloeg,
fneedt zeker Wondheeler eenen Spanjaard het
harï uit het lijf, en ftak het op het gallioen van een
fchip, daar 'er verfcheidene perzoonen de tanden
in zetteden: voorts was het ook gemeen,
de Spanjaarden die men gevangen kreeg , rug
aan rug te binden, en in zee te fmijten, hetwelk
men noemde: de voeten [poelen.
Enlhui. In Noord - Holland ging Enkhulzen voor,
zen kiest met zich der Spaanfche geweldenarije of het
»s Prirtfen bevelen van ALVA te onttrekken, en zich voor
z y d e
' ' den Prinfe van ORANJE te verklaaren, hetwelk
op

H I S T O R I E . 191
op den21 van Bloemmaand gebeurde; naliet ge- VI. AFO;
vangen neemcn van de Spaanschgezindc regeesinge,
en het beteugelen der zulksgezinde Bur­
~"
geren. Jonkheer DIEDERIK SONOI door den
S 0 N 0 1
Prinfe tot zijnen Stadhouder in het Noorder- -^Prlntert
kwartier benoemd, kwam aldaar eerlange orde Stadhouftellen
op de bewaaring der Stad, en bewerkte der in't"
voorts dat eerst Medenbllk, daarna Hoorn,
N o o r
en dei!
voorts de andere fteden van Noord-Holland,^*'
nog in Zomermaand, op gelijk eene wijze omgezet
,
werden.
en aan 's Prinfcn zijde overgebragt
Graaf LODEWYK VAN NASSAU , hadt ook niet Renige
lange na het overgaan van Enkhuizen, de Stad H° llanii
'
Bergen in Henegouwen, onverhoeds verrast, enzeeumdit
bragt te wege dat ALVA, die Stad willendeJcbe fteherwinnen,
't welk hem ook vervolgens gelukte, d
. e n
der Hoilandfche en Zeeuwfche fteden, die nog^f"^
waggelden, daardoor te betere kanfe gave, omzyde.
zich tegen zijne partij te kanten, en de zijde
van ORANJE te kiezen ; gelijk Zierikzee dan
ook, als de derde Stad in het Zeeuwsch gewest
te rekenen is, die zich voor den Prinfe
verklaarde, op den 25 van Zomermaand; doch die
van Goes door TSERAARTS opgeëischt, weigerden
plat af zich te onderwerpen, en fchooten zelfs
op den trompetter: maar in Holland was Oudewater
op den 19 derzelfde maand, doorjonkheere
ADR. VAN ZWIETEN met een hand vol volks
ingenomen; en ook twee dagen laater Gouda
en deszelfs flot : Leiden werdt door PAULUS
BUIS, Penfionaris der Stad omgezet: Dordrecht,
Gorlnchem en Haarlem volgden dit voorbeeld
ftraks daarna — ook keerden Gelderland en Ook
Onrljsfelgedeeltelijk tot den Prins. Amersfoort en Gelder-
Naar- hn
*

ioz VERKORTE VADERLANDSCHË
VI. AFD. Naarden werden door zijn volk bezet. In Friesland
openden Sneek, Bolswaard en Franeker,
Overijssel ^Q poorten voor de Geuzen, die eerlange ook
deekchjk Staveren en Dokkum bemagtigden; waarna Graaf
Friesland JOOST VAN SCHOUWENBURG overkwam, om het
Stadhouderfchap van die Provincie op zich te
neemen. •
Rotter- Rotterdam, Schiedam, Delft en Delfshaven
dam, gingen nog voor het einde van Hooimaand aan
Ty'ïft"' ' s
i e n
P zijde over; ook werdt Woerden en
anderen? deszelfs flot in het begin van Oostmaand , en
Schoonhoven op den eerften van Wijnmaand aan
'sPrinfen zijde gebragt : de Prins zelf met een
leger over de Maaze getrokken, poogde, na het
bemagtigen van Mechelen , Leuven , Dendertnonde
, Oudenaarden en andere plaatfen, ook
het beleg van Bergen in Henegouwen te doen
opbreeken ; doch die Stad ging den 19 van
Herfstmaand bij verdrag over : Goes in Zuidbeveland,
door de Nasfaufchen onder TSERAARTS
belegerd, werdt door den Overften MONDRA-
GON ontzet, bij welke gelegenheid omtrent 700
Nasfaufchen fneuvelden.
Moord De felle moorden en menigte van wreedhete
Naar- dan in deezen jaare nog door de Spanjaarden in .
Zutphen en Naarden , tegen gegeven trouwe
en woord gepleegd, maakten elk van zulk eene
bloeddorftige natie afkeerig, en veeier gemoederen
verflagen; die echter weder werden opgebeurd
, door de wonderlijke reddinge der
Zuid-tlollandfche fchepen uit het ijs, daar men
De dezelve reeds hadt willen in brand fteeken —•
Sportjaar- niettemin floeg de Spanjaard nog vóór den uit-
cererf 16
a n
" g g
v a n h e c
a a r 1 5
j
? 2
'
h e t b e l e
§ V 0 0 r H m r
~
Haarlem, lem, welk zeven maanden duurde, en met wei57*-
der*.

H I S T O R I É . '193
derzijdfche felheid en woede voortgezet werdt: VI. AFB.
in de Stad hadt de honger geduurende hetzelve '
n e
zo fel gewoed, dat men honden, katten en ^ j
paarden hadt gegeeten: de bezetcelingen waren neicï albij
de overgaave, die op genade en ongenade daar.
gefchiedde, en bij welke men bedong de plondering
met tweemaalhonderd en veertigduizend
guldens aftekoopen, op 1800 mannen gefmolten,
van welke omtrent de helft, llraks daarna,
door beuls handen werdt omgebragt: de vijand
hadt, zo men wil, 3000 mannen door fcherp,
en 7000 door ziekte en ongemak verlooren: de
fchade bij de Stad, door dé belegering, geleeden
, is op twaalfhonderd drie- en- tagtigduizend
guldens gerekend, welk eene geweldige fomme
was te dien tijde — van de beloofde penningen
tot afkoopinge der plonderinge bragten de
Haarlemmers nog geen honderdduizend guldens
op: om de overigen Werden zij nooit gemoeid;
doch zij moesten, zes weeken lang, tusfehen
de drie- en vierduizend foldaaten onderhouden:
in Oogstmaand deed DON FREDRIK plegtiglijk
zijne intrede in de Stad, en kort daarna werdt
'er eene algemeene vergiffenis afgekondigd, met
uitfiuitinge van 57 perfoonen , onder welken
de Schout, Burgemeesters, Schepens, Krijgsoverften,
en anderen begreepen waren: de
Schout en negen anderen llierven in hechtenisfe:
eenigen lagen 'er lange te kwijnen, weinigen
genooten het voorrecht van vergiffenisfe.
Burgemeester JAN VAN VLIET, nalangzittens, op
zijn woord van eere ontflaagen, wist, als een
molenaars knecht gekleed, ter Stad uit te raaken:
dus deerlijk een uitflag hadt de belegering
van Haarlem; welks overgaan door de Spaansch-
N ge-

J94 VERKORTE VADERLANDSCHE
VI- AFD. gezinden, met uitgelaatenc blijdfchap gehoord
" en gevierd wer Jt, die hier en daar tot dertelheid
uitfpattede; want, te Utrecht maakte men
eenen Prins van ORANJE van ftro, die met veel
omflags naer de markt gebragt, op een rad gelegd
, en verbrand werdt.
Beleg Terflond na het overgaan van Haarlem, floeg
van Alk- de Spanjaard het beleg voor Alkmaar, welk
maar. ^ echter in het laatst van Oogstmaand van hetj'aar
I
e e r s t
573-> met ernst voortgezet werdt; doch
die van binnen weerden zich zo dapper, in.het
afllaan der ftormen, en maakten het den vijand
zo benauwd, met het doorfteeken van den Oosterdijk,
dat DON EREDRIK den 8 van Wijnmaand
het beleg opbrak: vier dagen daarna, behaalden
de bVestfriejche fchepen in een' flag op de
Zuiderzee, de zege op de vloot van den Graave
BOSSU van BOSSU , die zelf ook gevangen geraakte, en wel
gevan- drie jaaren te Hoorn in het weeshuis in hechteg
e n
' nisfe zat.
i
ALDE- Doch de vreugde over deezen voorfpoed werdt
GONDEge- welhaast weder gematigd, dewijl de Spanjaarvangen.
^ n e t i m e e m e n v a n 's Hage en Maaslandjluls,
ook den Heer van ALDEGONDE gevangen
AI-VA namen — niettemin leedt ALVA , die Amfter-
a m
h^m^i'k ^
n e n T i e n
a d
Jk k t nioeten verhaten, ook veel
' fpijts en vèrdriets, om dat hij niet alleen zo zeer
alom gehaat'en verfmaad werdt, maar ook dat
buskruid
m e n z
^ n
u s
B k m
id •>
t e n
gewigte van 50,000
wordt ponden in Duitschland op de Helde hadt ververbrand,
brand ;' zo dat hij , wars van de regeeringe,
zijn ontflag bij den Koning verzocht; die hem
ook bij het woord vattede, en DON LOUIS DE
REQUESENS, die reeds tot zijnen opvolger bellemd
was, in allerijl herwaarts deed vertrekken.
"De

G E V A N G E N N E M I N G VAU F. VA» MAIÏNIX, H E E R
VA» S? A Ï . B E G O H M .

H I S T O R I E . 195
De nieuwe Landvoogd poogde in het begin Vi AFB,
van het jaar 1574 , het door de Nasfaufchen "
belegerd Middelburg te ontzetten: doch zijne
I 5 7 4
'
vloot onder GLIMES en ROMERO , werd door die
van den Admiraal LODEWIJK VAN BOISOT bij
Roemerswak aangetast, geflagen, en agt fchepen
veroverd, waarvan al het volk over boord
gefmeeten werdt: hierop volgde ook de overgave
van Middelburg aan den Prinfe; wiens aanflag
echter om Antwerpen en deszelfs kasteel,
bij verrasfing, in handen te krijgen, kort daarna
mislukte, even gelijk die van de Spaanfche zij- Netode
op Gouda was toegelegd: zwaarer was de laag van
ramp, welke 'sPrinfen Broeder trof, die op de LOMWFK
Mookerheide den t 4 van Grasmaand den Spanjaarden
flag leverde, eene zwaare nederlaag ÏVMwleedt,
en 'er nevens zijnen Broeder IIENRIK het
leven liet, fchoon hunne lijken nimmer onder
de gefneuvelden gevonden zijn: zeer veel verloor
de gemeene zaak aan Graave LODEWIJK,
die voor zijns Broeders rechte hand gehouden
werdt, doch beter was dan deeze op gevaarlijke
aanflagen : voorts was hij welfpreekend,
minzaam en mild, en werdt bij grooten
en kleenen die hem gekend hadden, beklaagd.
Het beleg van Leiden was het voornaamfle, Leiden
hetwelk REQUESENS in dit jaar ondernam; om beleerd,
welke Stad te benauwen de Krijgsoverfte RAL­
DES , wel 62 fchanfcn liet opwerpen, na dat
hij zich den 26 van Blocmmaand te Leiderdorp
hadt nedergeflagen, met een leger van 6 a 7000
Spanjaarden , Duitjehen en Waaien; terwijl
de Stad maar eenige vrijbuiters en vijf vaandels
bezoldigde burgers in, en zeer luttel
N 2 voor-

Ï0f5 VERKORTE VADERLANDSCHE
VI. Am. voorraads van leeftogt hadt: want, toen de
Stad een maand belegerd was geweest, moest
B e
" men elk mensch op een half pond brood's daags
Te toe* ftellen, den wakenden alleen een heel pond toe-
Hand al- leggende, dewijl 'er toen niet meer dan honderd
daar. en dertien lasten koorns in dezelve waren, waartoe
men veertienduizend monden hadt: zoetemelk
Men mogt niet gebruikt worden dan om boter te maa- \
tracht de k e n : om deeze benauwde Stad te ontzet-
S a d t e
n ten, ftak men den Ysfeldijk bij Kappeüe op 16
tenf e " plaatfen door , en liet tusfehen Rotterdam en
De/fshaven een geweldig groot gat delven, om
de baaren der Noordzee, de belegeraaren op
het lijf te ftorten: met den aanvang van Herfstmaand
ftond dit water op een en een halven voet
na aan den kruin der landfeheidinge tusfehen
Rijn- en Delfsland: deeze doorgeftooken zijnde
, na het afflaan der Spanjaarden, (*) bemagtigden
men vervolgens den Zegwaardfchen
weg en Zoctermeer, doch konde het niet verder
brengen, dan in eene breede watering die naer
Zwieten loopt; terwijl de Noordoostenwind ook
het water eer deed vallen dan wasfen: in
de Stad wees men eikanderen de vloot van verre
; en dit gezicht vertroostte wel eenigzins de
flaauwe gemoederen , doch deeze troost verdween
weder, als men naer den wind keek,
die van geen wenden wist: bijster was de be-
Hon- nauwdheid aldaar in het laatst van Herfstmaand:
gersnood veelen hadden in zeven weeken geen brood gealdaar.
nrodc\: de aanzienlijkften aten paardenvleesch,
het
(*) Bij deeze gelegenheid rukte een Zeeuwsen Matroos
(zo fel en wreed was toen dit volk!) eenen half-
' leevenden Spanjaard het hart uit het lijf, en wierp het
tnet de woorden: het is bitter [ voor de honden.

H I S T O R I E . 197
het gemeen de gekapte huiden: honden en kat- VI
- t r p
-
tenvleesch was lekkernij: vellen van drooge
fchol, en wechgeworpen beenderen werden van
de mesthoop gezocht, gekauwd en uitgezogen;
het geronnen bloed uit de gooten gelchept en
ingedikt: de zwangeren Honken van gebrek: de
kindertjes ipijsde men met paardendarmen, en
veelen gaven den geest onder het zuigen aan de
ledige borften, ja zomtijds vondt men moeder
en kind op ftraat dood : behalven met En pest.
den honger, hadt men met de pest te worftelen,
die omtrent 6000 menfchen wegileepte.
Maar toen de elende op het hoogst, en het De Stad
water tot aan de lippen gebragt fcheen, voerde
God ook de wateren der verlosfinge , door
eenen ftorm uit het Noordwest, die dezelve
deed wasfen, de Spanjaarden alle hunne fchanfen
verlaaten, en der vloote onder BOISOT
ruimte fchafte, om door de vliet naer de Stad
te kunnen roejen; daar zij ook den 3 van Wijnmaand,
'smorgens ten 8 uuren, binnen kwam,
daar al wat leefde, de handen, armen en fchouders
uitftak, en zelfs in het water fprong om
naer de aangebragte fpijze te grijpen , of te
grabbelen; ja het, zo greetig indikte, dat fommigen
met de fpijze tusfehen de tanden verdikten;
hetwelk de Overheid bewoog om weder
maat op het ëeten te ftellen. de Bevelhebbers
der vloote aan Land geflapt, namen,
gevolgd van eene menigte van fcheepsvolk en
ftedclingen, terftond gang naer de kerk, daar
de dankbaare gemoederen fmolten in hunne eigene
vuurigheid, en de tranen en mikken den zang
der Pfalmen haperen deeden: opmerkelijk is het,
dat de wind den volgenden dag uit den Zuidoos-
N 3 ten

to8 VERKORTE VADERLANDSCHE
VLAFIK ren opfteekcnde, het water ten Lande uit, en
daarna Noordwaards gezwaaid, met een onweêr
in Zee joeg: billijk dies, dat de Vroedfchap
deezen dag jaarlijksch plegüglijk wilde gevierd
hebben, het geen nog achtervolgd wordt, en
T-Tooge wel duuren mag, zo lange de Stad en Republiek
daar 0
' a!
* in v v e e z e n i s :

H I S T O R I E ^ 109
Vil. A F D E E E L I N G .
Beginnende met het jaar 1574, en eindigende,
met den dood van WILLEM DEN EERSTEN ,
Prinfe van Oranje, in het Jaar 1584.
VU. Ar»,
De Prins van Oranje zag zich in den zelfden Aanfhg
jaare 1574, na veel fchoorvoctens en beradens
aan de zijde der Staaten, niet zo dra met de o p Arj_
oppermagt over het krijgsvolk geduurende den werpen.
oorlog bcfchonkcn, of hij vertrok naer Zeeland, I
574«
om aldaar, onder anderen een toeleg op Antwerpen
te begunftigen , door eene vloot van
zestig fchepen , welken bij Vlisfingen verzameld
was; doch de aanflag werdt, toen ze op
het punt ftond, om onder het beleid van MAAR­
TEN NEIJEN , uitgevoerd te worden, bij den
Landvoogd ontdekt en te leure gefield; vlugtende
de laatstgenoemde, pas bij tijds, naer
Zeeland.
Den 4 van Wiedemand in het jaar 1575 , I 5 7 j 4
werdt tusfehen de gemagtigden van Holland en Holland
Zeeland te Dordrecht het Verbond van Unie of w z
«ronderlinge
vereeniging geflooten, waarbij men ^ tjf
beloofde, eikanderen, onder de Regeering en verbond.
gehoorzaamheid des Prinfen van Oranje te zullen
bijftaan cn befchermen tegen den gemeenen
vijand, met wien men zich niet zoude verdragen,
dan met gemeene bewilliginge en bij
raade van gemelde Prinfe, enz; doch het liep
aan tot in Grasmaand in het jaar 1576 , eer
dit verbond zijn vol beflag kreeg: onderwijl
N 4 waS>

aoo VERKORTE VADERLANDSCHE
VII. ATD. Was, onder de bemiddelinge der Keizers, te
" Breda reeds zedert het begin van Lentemaand
eene vredehandeling voortgezet, doch dezelve
werdt omtrent het midden van Hooimaand afgebroken
, om dat de Spaanfchen bleven dringen
op het vertrek der Onroomfchen , en de
zaaken niet wilden laten verblijven aan eene ververgaderinge
der algemeene Staaten.
Streng- I n dit zelfde jaar deed Jonker DIDERIK SONOI ,
JO^QJ 8
" die op 'sPrinfen naam in Wcstfriesland geboodt,
eene afzonderlijke geftrenge rechtbank oprechten
, tot onderzoek van verfcheide valschbetichte
Roomfche Huislieden , welke men zekere,
hun door vagebonden aangerichte, brandflichterijen,
door felle pijne uit den halze drong, en
daarna , ondanks alle tegenbetuiging van onfchuld,
op eene ijsfclijke wijze ter dood bragt:
een handel, die niet dan met de uitterfte verfoejinge
en affchrik hier te leezen , en de oorzaak
eene fchandvlekke geweest is, die den
Hollandfchcn naam' lange aankleefde ; hoewel
de Hoofdaanleider SONOI geen Hollander ware;
hebbende , naar men wil, met anderen, dit
werk voortgedreeven, om den Roomfchen eens
vooral den moed te beneemen, van naer veranderinge
der Regeeringe te liaan; doch de onmenschlijke
wreedheid, gepleegd in het pijni?
gen en ftraffen van lieden, in welken men geene
fchuld altoos gevonden hadt, is met geene
' reden van ftaat te verfchoonen.
MONDRAGON hadtinmiddels Klundert,Fljnaard
én Ruigenhil bemagtigd, waar door hij de vaart
op Zeeland en van daar, belemmeren konde :
Buwen HIERGES, Westfriesland doorgeftroopt hebbende,
jngeno- ^.dz Buuren, qa een beleg van twee dagen bem
a
' • mag.

H I S T O R I E . ooi
magt igd, floeg in Hooimaand het beleg voor Ou- v*H- AP
"»
dewater , en nam het den 7 van Oogstmaand
ftormenderhand in; bij welke gelegenheid, behalven
de Kerk en het Klooster, bijnaer alle
de huizen vernield, en de meeste Burgers, zonder
opzicht op Kunne en jaaren, vermoord werden
: de Nederduitfche Predikant JAN JANSZ,
fchoon voor ƒ 500 : - gerantfoeneerd, werdt
opgeknoopt; en het is aanmerkelijk dat zijn ligchaam,
na zestien maanden gehangen te hebben
, nog zo vol en blank gevonden werdt,
zelfs de oogen zo ongekwetst, en het aangezicht
zo weinig ingevallen, als of hij flechts vier
dagen dood geweest ware; hetwelk door eenen
Burgemeester van Gouda gezien en betuigd, cn
te recht, als iet zonderlings, in de Staats-registers
aangetekend is : de Predikant der Walfche
bezettinge gaf zich voor een' foldaat uit,
en kwam om honderd kroonen los; ook ontfnapte
de Bailjuw der ftede den jongden nood;
en eenige vrouwen en maagden werden ieder
pm drie of vier rijksdalers verkocht. Schoonhoven
ging op den 24 ook, bij verdrag, over; en
de fchanfen te Krimpen en Paapendrecht vielen
mede in 's vijands magt , die dus genoegzaam
meester van den Tsfel, Lek en Merwede was:
Woerden echter, door den Graave VAN MEGEN
ingeflooten, hieldt het elf maanden lang uit, en
zag zich eindelijk van het beleg ontheven.
De -Prins van ORANJE in Zomermaand deezes
jaars, in den Brfeïïe hertrouwd met CHARLOTTE
van Bourbon, (geweezen Abtdisfe van Jouarre,
doch tot den Hervormden Godsdienst overgegaan
,) was kort daarna naer Zeeland vertrokken,
om orde op Walcheren te Hellen, op de
N 5 ' tij-

20a VERKORTE VADERLANDSCHE
VII. AFD. tijding, dat Don Louis eenen aanflag op Zeeland
in den zin hadt; dees echter hadt het op
Zierikzee gemunt , en het was hem gelukt
, door eenen merkwaardigen overtogt,
uit het Land van Tholen over Filipsland
en Duiyeland in Schouwen te geraaken, Bommenede
ltormenderhand te bemagtigen, en Zierikzee
te belegeren ; hetwelk, na dat men in
Engeland der Koninginne te vergeefs de Oppermagt
over de gewesten hadt aangeboden,
en in Frankrijk als nog met flaauwe hoope,
Wan* daarover handèlde , zo veel verbijsteringe verhoopiee
oorzaakte, dat de Prins zelf, of toen, of wat
vanoKAw- ^ater, ^en wanhoopigen voorflag deed van, na
JE. * het verbranden der molens en het doorfteeken
der dijken, het land voor den vijand onbruikbaar
te maaken, met-vrouwen en kinderenen
het beste der tilbaare have fcheep te gaan, en
eene veiliger verblijfplaats te zoeken : dan ,
midlerwijl ftierf de Landvoogd REQUESENS, die
ALVA in beleid, vaardigheid, befcheidenheid en
Godsdienftigheid, doch geenzins in krijgskunde
overtroffen hadt, en zijn onverwachte dood gaf
den onzen weder eenigen moed; en ORANJE,
's Land Regeering kort daarna op een vasteren
voet dan te vooren gebragt, en de Staaten tot
het opbrengen van meêr lasten bewogen heb-
Aanflag bende, fmeedde nu verfcheidene aanflagen, die
der evenwel alle vruchteloos uitvielen ; gelijk
Spaan- 0ok uitviel een aanflag der Spaanfchen op
fChe
c?er- Geertruidenberg , in de Lente des jaars
tuiden- 157Ö , in zomermaand, in welk jaar Zlerikberg.
zee zich eindelijk bij verdrag aan hun moest
1576. overgeeven.
De Spaanfche krijgsknechten, in het beleg
dier

H I S T O R I E . 203
dier Stad, aan het muiten geflaagen zijnde ,VII. AFD.
bragten zo veele verwerringen in Braband en '
Vlaanderen te wege , dat het laatfle gewest den
Prins van ORANJE om hulpe verzocht, welke hij
toezondt, en waar tegen hem Siuls, Nieuwpoort
en Sas van Gend ingeruimd werden.
De vredehandeling te Gend hierop, in Wijnmaand
begonnen zijnde , werdt eerlange zeer
bevorderd , door den ramp , dien Antwerpen
lijden moest van de Spaanfche muitelingen,
die de Stad deerelijk geplonderd, en aan veele
oorden in brand geileeken hadden : dezelve
werdt ook den 8 Hen van Slagtmaand getekend,
en de Staaten der andere Gewesten, kwamen
daarbij, met ORANJE, en die van Holland en
Zeeland overéén , om eene goede en vaste
vriendfchap te onderhouden, en de Spanjaarden
ten Lande uittedrijven en te houden; buiten
Holland en Zeeland niets ten nadeele van
het Roomfche geloof te ondernemen; de uitvoering
der ftrenge plakaaten te fchorsfen, tot
op de Vergadering der algemeene Staaten,enz.:
op den dag der tekeninge van deezen vrede ging
het Slot te Gend over aan den Staatfchen, en
Zierikzee was weinige dagen te vooren ook verlaten
door MONDRAGON , en door den Graave
van HOHENLO bèzet: BOSSU, nu geflaakt, koos BOSSU
eerlange ook openlijk de zijde der Staaten; en ki
? s£ n a
van de zijde van ORANJE werkte men door Brief fl^g^a
op Brief, om Haarlem, Amfterdam en Utrecht , Zjjde der
tot onderwerping aan den Prinfe te bewee- Staaten. •
gen. Holland en Zeeland kregen toen
ruimer adem, na dat het Spaanfche krijgsvolk
vertrokken was, het welk den binnenlandfchen
krijg geheel uit deeze oorden deed wijken, en
den

»D4 VERKORTE VADERLANDSCHE
VII. AFD. den Prinfe de handen ruim gaf, om de naburige
gewesten tot zijne zijde te doen overflaan,
en eerlange een verbond onder hen te doen fluiten
, welk hem in ftaat ftelde, om den Koning
van Spanje moediglijk het hoofd te bieden.
Muiden en TVeesp namen nog voor het einde
van het jaar voldoening van hem: Haarlem en
Utrecht, na dat het zich van Spaanfche bezetting
hadt ontflaagen, als ook Schoonhoven,
Nlemvpoort , Tholen , en Goes , volgden in
3577. den voortijd van het jaar 1577.
Don JAN van Oostenrijk tot Landvoogd door
den Koning aangeiïeld en herwaard gezonden,
deed den 1 van Bloemmaand zijne plegtige mtreede
te Brusfel, doch maakte zich door zijne
pooging om de Hoogduitfchen hier te houden ,
als ook door het inneemen van Naamen en
Charlemont, bij de algemeene Staaten verdacht,
die hierom bij den Koning eerst een bevel verzochten
aan Don JAN, tot onderhouding van de
Gendfche bevrediginge, en toen om eenen anderen
Landvoogd in zijne ftede , en dat de
Raad van Staate, midlerwijl, het bevel voeren
mogt. .
ORANTE I"
d e n Z 0 m e t
^
d a t Z e l f d e
a a i
l '
d 0 0 r r e l S d e
doet Jne ORANJE verzeld van zijne Gemalinne, de meeste
reis door fl e£j en van het Zuider- en Noorder - quartier van
Holland. H o l l a m^ d a a r hij m e t uitbundige tekenen van
o-unfte en eerbiedenïsfe , alomme ontvangen,
fnrehaald , en in Westfritsland met den gegemeenzaamen
naam van Vader WILLEM begroet
werdt: te Utrecht, daar hij, zonder Soldaaten,
op verzoek der Wethouderfchap , van zijnen
enkelen Hofftoet verzeld , ter Stad inreedt,
vloog een prop uit eene ligte bus, die, ftaande
'

iïKT AÏXBÏ ZE X DE* PACIFICATIE VAN GENT.

H I S T O R I E . §L6§
bij de Toliefteegpoort, ter eefe zijner Door- VH- AFD
luchtigheid , afgefchooten was , in 's Prinfen
koets, hetwelk de Prinfes dermaate ontftelde,
dat zij, haaren Gemaal om den hals vliegende,
uitriep : wij zijn verraden ! Doch de Prins,
ziende, wat het was , ftelde haar fpoedig te
vrede: zijne Doorluchtigheid bleef van den 18
tot den ai van Oogstmaand aldaar, en vertrok
met genoegzaame verzekeringe, dat de Stad en
het Sticht zich welhaast weder onder zijne gehoorzaamheid
begeven zouden , gelijk ook in
Wijnmaand van dat jaar gebeurde.
De algemeene Staaten hadden , onderwijl, Antwer*
Antwerpen doen verzekeren, tegen de aanflagen Pf n
J?°*
van Don JAN, die zeer verre en gevaarlijke uit- v e r ? £_
zichten hadt; ook verzekerden zij zich van kerd.
Bergen op Zoom, Steenbergen, Tholen en 's Hertogenbosch,
ORANJE wist ook door list Breda Breda
in handen te krijgen ; en werdt, uit Braband j^^
gekomen, niet alleen te Antwerpen en Brusfel, tig^ *
met veel ftaatfie ingehaald, maar ook den 22
van Wijnmaand tot Ruwaard van dat gewest
verkooren; eene waardigheid, niet t'onrechte
vergeleken, met die van DICTATOR bij de oude
Romeinen, en welke men in kommerlijke tijden
hier te Lande, aan eenen der voornaamfte
Grooten plagt optedraagen , gelijk men nu door
dezelve, zo men wil, zelfs den weg voor den
Prinfe tot het Hertogdom van dat Gewest zocht
te baanen: doch de partijen van den Prinfe bragten
te wege , dat de algemeene Landvoogdij
den Aartshertoge MATTHIAS van Oostenrijk, MAT-
Broeder des Keizers, werdt opgedragen ; die THUS
nogthans te jong van jaaren en te zwak van
geest was , om zulk eenen last te torsfen: men w o r (j t'
bondt

2or5 VERKORTE VADERLANDSCHE
VII. AFD. bondt hem dies aan zeer bekrompene voorwaar-
^ den , en Helde ORANJE als Stadhouder van Bravoogd
band en tot algemeenen Stedehouder des Aartsou
.de hertoge aan; Hijgende het gezag des Prinfen
N'.'eüim. zo hoog, dat men hem begon aantezien, als
het opperbewind over de meeste Nederlanden
] ^woi" m
^ e D e n d e :
^
2 0 d a t d e
aanhangers van Don JAN ,
zijn Ste« den Aartshertog niet geheel te onrechte noemdenou-
den, de Griffier van den Prinfe van ORANJE,
"* er
- als hadde hij Hechts te tekenen gehad, het geene
hem, door den Prinfe, werdt voorgelegd.
JmfleU In Holland deed men ondertusfehen zijn best,
dam to o m Amfterdam aan 'sPrinfen zijde te brengen,
e n z o c U t m e n
geefsch dezelve , op de best mogelijke
beftookt. wijze te overmeesteren, doch zonderplonderinge
en overlast der burgerije , maar de aanflag
liep te leur, en de Colonels HELLING en RUIK­
HAVER fchooten 'er het leven bij in: niettemin
werdt door bemiddeling van die van Utrecht
Tiegeeft welhaast een verdrag getroffen, bij welk Amzigaandefterdam
zich aan de zijde der Staaten begaf,
e n
StaatenT vervolgens voldoening van den Prinfe nam:
kort daarna groeide de moed der Onroomfchen
aldaar zo fterk aan , dat. zij op den 26 van
1578. Bloemmaand, in het jaar 15 78, nevens een deel
uitgeweekene ballingen, na het Hoppen der
toegangen naer den Dam, ten Stadhuize inflortten
, den Schout en de Oude en Regeerende
DeWet- Wethouderfchap vandaar, en uit de wooningen
houder- h A A](5 E N J en hen op de Waag bragten; van hier
w e r
wotó de
e n z e
^
nieess,allen, nevens verfcheide Paa-
Staduit- pen, en alle de Minderbroeders, tusfehen twee
geleid, regels foldaten door, naar het Water, in verfcheide
vaartuigen Scheep gebragt, onder het
fchreeuwen van het Graauw,^ men ze naer de

H I S T O R I E . Ü07
galg voeren moest, daar zij meenig eenen aan VII. AF».
geholpen hadden: zij werden, maar pas buiten ~~~~~
de Stad, aan den St. Anthonls Dijk, wederom
opgezet; zijnde dit uitleiden der Regenten gebeurd,
zonder dat iemand gewond werdt: op yetm„ den 28 Helde men een nieuwe regeering aan;en dering
na verloop van nog eene week begonnen de in de Re.
Hervormden in de oude en nieuwe Kerken te S eerin
l«
prediken ; de Lutherj'chen en Doopsgezinden
hielden ook GodsdienlHge bijeenkomften in de
Stad, met kennisie en verlof der Wethouderen;
die zelfs den Roomschgezinden toelieten in het
heimelijk te vergaderen : te Haarlem maakte
het Graauw ook eenen opftand op Sacramentsdag,
en viel met geveld geweer in de groote
Kerk, die zedert tot in Herfstmaand gefloten,
doch toen ten dienfte der Hervormden gefchikt
werdt: deeze, naauwiijks zelve der vervolginge
ontkomen, wilden te Middelburg in Zeeland de
Doopsgezinden van het burgerrecht verfteeken,
ja zelfs de Stad hun te bang maaken, door hen
te dwingen, om gewapend ter wacht te trekken;
maar de Prins, in zijnen nood, te vooren,
door deezen, meer'zelfs dan door anderen
, bijgedaan , gelastte den Magiftraat wel
ernftelijk, om deeze liedenmiet meer moejelijk
te vallen. In Gelderland werdt de Her- De Het»'
vorming ook met geweld ingevoerd; en te Goes vorming
in Zeeland namen de Hervormden in het laatst van )" n^fn^£ Herfstmaand, ook met geweld de kerk in. voerd. b
In het .begin van het volgende jaar 1579, Utnchtwerdt
de vermaarde Utrechtfche Unie; de fcbe Unit
grondflag van het Gemeenebest der nu Veree- gefloten,
nigde Nederlanden, onder heimelijke medewer- IS7S>
*
kin-

2o8 VERKORTE VADERLANDSCHE
VII. AFD. kinge van ORANJE en deszelfs Broeder, Graave
JAN VAN NASSAU, die waarfchijnlijk of zelf,
of door iemand van zijnen wege, het ontwerp
daartoe opgemaakt hadt, te Utrecht gefloten
' den 23 van Louwmaand, en op den 29 openlijk
van het Raadhuis der Stede afgekondigd.
In den aanvang deezes jaars , was ook op
's Keizers voorflag te Keulen eene vredehandeling
begonnen, die echter in het laatst van het
jaar vruchtloos afgebroken werdt: het aanmer-
Maas- kelijkfte krijgsbedrijf in dit jaar, was het inneetrkhtiu-
men van Maastricht door den Prinfe van PARgenomen,.
MA, (die door den Koning na den dood van Do»
JAN in de Landvoogdije gefteld was,) welke ook
op Mechelen , Brusfel, 's Bosch, Antwerpen,
en andere plaatzen het oog hadt: ook verzoenden
de Walfche Gewesten zich in dit jaar met
den Koning van Spanje : te Amersfoort en
te° P
Jnt- Utrecht wierp men den 9 en 10 van Wiede-
•werpen. maand de Beelden ter Kerken uit, en te Antwerpen
zelfs was op den 28 van Bloemmaand te
vooren een gevaarlijk oproer geweest, waarbij
men de Overheid genoodzaakt hadt, om,
zeer tegen den zin van den Prinfe van ORANJE ,
wel 120 Geestelijken, die eenen omgang gehouden
hadden, ter Stad uitteleiden: te Gend
was ook alles in verwarringe , om welke te
voeden PETRUS DATHENUS (die den Prins van„
ORANJE eenen man noemde, welke om GOD noch
Godsdienst gaf, vermits hij den Roomfchen
Vrijheid van Godsdienst toeilond) wakker zijn
best deed : te Brugge hadden de Roomfchen
ook eene heftige bewceginge veroorzaakt; doch
ORANJE hadt hier en te Gend de oproerigen tot
re-

H I S T O R I E . 209
'reden wc eten te brengen; federt werdt hem het Vil. AFD.
Stadhouderfchap van Vlaanderen opgedragen; ~
doch hij wees deeze waardigheid van de hand.
In het jaar 1580, toen RENNENBERG'S ontrouw Grminontdekt,
en Groningen door dien Graave aan S«i wordt
de zijde der Spaanfchen overgebragt werdt, ftcl- gaande
de Prins orde op de verzekering van Overijsfel, jcben
alwaar de Onroomfchen zeer ongerust waren, overgezijnde
deeze ook te Utrecht op den 7 van Len- ge
^gö.
temaand, zelfs in de Kerken der Roomfchen . -
gevallen , fmijtende beelden en altaaren aan
-(lukken , en van de Wethouderen eifchende,
dat zij de openbaare oefening van den Roomfchen
Godsdienst verbooden ; ook moest
men hun in deezen , eenigermaate , te wille
zijn: den 25 van Wijnmaand van dit jaar over- SCHENK,
leedt aldaar de Aartsbisfchop van Utrecht, FRE- Aarrsbis-
DRIK SCHENK van Tautenburg , bij wiens begrafenis
eenige aanfchouwers, tegen dank der fterft.
Geestelijkheid, den 130 Pfalm aanhieven en
volzongen: op den 6 van Grasmaand van dat
jaar hadt men, tot twee reizen, door alle de v; ng j n "
Nederlanden, eene aardbeving gevoeld, die de Nederfteenen
uit eenige Kerken en torens fchudde, lmii
-
doch wijders kleene fchade deed.
Van de Staatfihe zijde hadt men dit jaar het Groninafgevallen
Groningen te vergeefsch belegerd:genbeie-
s e r d ;
waar BARTHOLD ENTES , die 'er bevel voerde i
over de belegeraars, met een kogel uit een vo- fneuVe[(. gelroer door het hoofd gefchooten werdt, dat
hij hetbeflierf: tot tweemaal toe, bij Hardenberg
en op de Bourtange hadden onze benden onder
HOHENLO ook de nederlaag gekregen , waarna
RENNENBERG , nog verfcheidene voordeden op
de Staatfchen behaald hebbende, het beleg
O voor

*lo VERKORTE VADERLAND SC HE
VII- im. voor Steemvijk floeg, en hetzelve metgloejende
• kogelen deed befchieten; een vond, waarvan men
zich vijf jaaren te vooren, in het beleg van Dantzig,
het eerst had beginnen te bedienen: bij den
aanvang van dit beleg, hadt de vijand den brand
gefteeken in de hameije der Geespoorte, die door
AART VAN GRONINGEN , eenen Brouwers Zoon,
en foldaat van KORNPUT, onder eene hagelbui
van musketkogelen, meermaalen af en aangaan-
Stout- de om water te fcheppen, gelukkiglijk gebluscht
heid van w e r cj t : 0 0k werdt toen een vijandlijk foldaat,
daat. F
°'"
D I E B I
J ^Itpoort,
D E
onder een fchriklijk mis­
bruiken van Gods naam, Hond te fchelden op de
Staaten en HOHENLO, door eenen kogel, op het
geluid afgefchooten , juist in den gaapenden
mond getroffen , het welk bleek aan het lijk,
dat terftond in de Stad gefleept werdt.
Ban te- Te Maastricht hadt de Prins van PARMA in de
gen WIL- Lente deezes jaars ook den Ban tegen den Prins
Ï.EM f. Y A N ORANJE, in 'sKonings naam, doen afkondigen
, welke hier op uitkwam : FILIPS dan ,
eerst hebbende opgehaald, hoe veele eer en, gunften
en weldaaden Keizer KAREL, zyn Vader,
en hy, aan WILLEM VAN NASSAU , eerien vreemdeling
in de Nederlanden, en hunnen Leenman
• en onderzaat, beweezen hadden , doet hem de
vinnigfie verwytingen yan ondankbaarheid „
meineedigheid, [chynheiligheid en andere [noodt
ondeugden. Hy be[chryft hem, als den eenigen
aanfteeker en opftooker van 't vuur der Nederlandfche
beroerten; als een beoorlooger van zy
nen Heere, een omftooter aller Vredehandelingen
, een 1
verbreeker van voorregten en bezwoorene
Verbintenis[en , een lasteraar, invoerer
van ketteryen, verzaaker des Heiligen algemeene»

H I S T O R I E : au
iien Geloofs, eer kozen Egtfchender, die, by H VII. AFBJ
leeven zyner Gemalinne , eene gewyde Abtdis ter '
vrouwe genomen hadt; pest van 't Christendom
en vyand des menfchelyken gejlagts; die zyne
veiligheid, gelyk Kaïn en Judas, alleenlyk vondt
in een eeuwig mistrouwen, 't regt kenmerk van,
een doorknaagdgeweeten. Over al het welke, de
Koning hem, als eenen fchelm en verraader,
met alle zyne nog onaangeflagene goederen, in
den Ban doet, en ten roof geeft: verbiedende
elk, hem eenige hulp toetebrengen, of zelfs aanfpraak
te verkenen, en elk, daarentegen, beyeelende,
hem aftefnyden en te verlaaten, binnen
den tyd van eene maand, op verbeurte van
adel, eere, goeden leeven, ten behoeve van zul*
ken, die 'er, binnen of buiten de Landen, meester
van konden worden. Eindelyk , by aldlen
men iemant, 't zy onderzaat of vreemdeling?
vonde, van zulk eenen edelen aart, en zo genegen
tot 's Konings dienst en ter gemeener welvaart
, dat hy middel wist, om den Prins, kelende
of dood, over te leveren, of hem zelf om 't
leven te brengen, belooft hy, op zyn Koningklyk
woord, zulke eenen of zyne erfgenaamen,
terflond na 't volbrengen des Werks, te zullen
beloonen met vyfëntwintigduizend gouden Kroonen,
in Landeryen of in gelde , ter keuze van
den uitvoerer , die, daarenboven, van nu af)
van alk misdaad, welke hy mogt begaan hebben
, hoe groot ook , zuiver verklaard, en, was
hy 't niet, edel gemaakt wordt, met allen, die
hem de hand zullen bieden , welken daarenboven
, begunfilgd en bevorderd zullen worden,
naar den ftaat hunner Perfoonen, en *t belang
hunner dienften.
Tegen deezen ban verdedigde ORANJE zich
O a mees-

212 VERKORTE VADERLANDSCHE i
VII. AFD. meesterlijk, door de penne van zijnen Franfchen
Hofprediker PIETER DE VILLERS ; het merg der-
's Prin- z ei v e ]^ wam hierop uit: De Prins behieldt hoogt
dedigfng agtingyoor Keizer KAREL ; doch de weldaaden, yan
tegen den deezen Vorst ontvangen, mogten niet opweegen
zeiven. dienften, door zyne vooronders , en door hem,
den Huize van Oostenrijk beweezen; en de zwaars
kosten, met open hof te houden, en in verfcheidene
gezantfchappen, ter eere des Keizers,
gemaakt: aan FILIPS was hy niets verfchuldigd:
want bewind, eer en titels, waaraan jlegts geweldige
kosten vast, en welker voorregten , in
hem, zo wel als in EGMOND , HOORNE en anderen,
zo jammerlijk gejchonden waren , liet hy zig.
voor geene weldaaden aanrekenen: nogtans durfde
FILIPS hem nu voor fchelm en verraader fchelden ;
die , zeker ! in 't hoofd zelf van deezen ban ,
met zulke weidfche titels niet pronken zou, waren
die van NASSAU en. ORANJE niet eerlyk en kloek
ten oorloge geweest, eer hy ter waereld kwam:
m nooit zou, hoopte hy, blyken, dat hy zynen
geflagte oneer hadt aangedaan : men lasterde
zyn eerlyk en wettig Huwelyk : en wie deedt dit?
FILIPS , die met zyne eigene zusters dochter ,
een bloedfchendig huwelyk hadt aangegaan ;
FILIPS , die zyne Gemaalin ISABELLE vermoord
hadt, om tot een ander Huwelyk tegeraaken,
en zynen eigen Zoon, om dat hy meêwaarig geweest
was met de Nederlanden; -FILIPS, eindclyk,
die, in over/pel met DONNA EUFRASIA geleefd
hebbende, haar naderhand den Prinfe van ASKO-
LI tot Gemaalinne hadt opgedrongen: Wyders,
was 's Prinfen egtfcheiding met de Dogter van
SAXEN gefchied, met bewilliging haarer maagen.
Zyne tegenwoordlgè : Gemaalin hadt nooit belofte
fan 'i Kkosnrleeven gedaan, of dleze gedaan
mogt

H I S T O R I F. 213
mogt hellen verbondt haar niet , als zynde ge- V]I
fchled in haare kindschheld: men noemde hem ,
wyders eenen vreemdeling: verftondt men , daarby,
dat hy buiten de Nederlanden geboren was ;
de Koning was 'er dan ook een : hy was in
Duitschland, naauw vereenigd met de Nederlanden
, ter wereld gekomen , en zyn huis hadt,
van oude tyden af, aanzienlyke goederen, in
Braband, Luxemburg, Vlaanderen en Holland,
bezeten : zelfs waren zyne voorouders Graaven
van GELDER geweest, toen die des Konings flegts
Graaven van HABSBURG waren , en in Zwitzerland
woonden. Ook werden, in Nederland, alle
bezitters van Graaffchappen en Heerlykheden ?
de zyde deezer Landen houdende, voor Inboorlingen
gerekend. De oorfprong der beroerten moest
•niet by hem gczogt worden; maar by den Spaanfchen
Raad, wiens wreedheid hem, die 't gezuiverd
Geloof, in zyne kindschheld, hadt ingezoogen,
tot medelyden met de Onroomfchen bewoogen
hadt ; en zo zyne medebroeders van de
Vliesorde en de Raaden van Staate 't ftuk met
hem ééns geweest waren, lyf en goed zou hy opgezet
hebben , om ALVA op den drempel des
Lands te fluiten. Al te vooren, hadt hy ook te
wege gébragt, dat de Staaten, op 't vertrek der
Spanjaarden, aanftonden: en %
t Verzoekfchrift
der Edelen was, niet tegen zyn goedvinden, ingeleverde
Hierin flelde hy zyne eer, om dat hy
't vorderlyk hadt gehouden tot 's Lands welvaart.
Aan den naam van Ketter, dien men hem en
zynen Broeder gaf, kreunde hy zig zo min, als
Christus aan dien van Samaritaan. Tot het
apenlyk prediken hadt hy nimmer gcraaden, ook
nooit- in * berooven van Kerken bewilligd.; nog-
O 3 tam
- AFn
-

&I4 VERKORTE VADERLANDSCHE
VII. AFDI fans hadt men hem , na zyn vertrek naar
*"""*" Duitschland, in zynen Zoon, in zyne goederen 3
in zyne eere, wreedelyk vervolgd, hem,hierdoor ,
ontflaagen van alle eeden en verbindtenisfen, en
genoodzaakt, tot het opvatten der wapenen; die
hy , zeide men , tegen zynen Heer gedraagen
"hadt: maar, met gelyk of minder regt, hadden
's Konings voorzaaten Kastilie en Lion verworven.
Ook was hy, zelf een voornaam Lid der
Staaten van Brabant, door de Landzaaten aangezogt,
om hen te befchermen. Den Roomfchen
Godsdienst zouden de Staaten va'n Holland en
Zeeland, in 't eerst, gedoogd hebben; doch ge->
waarfhuwd tegen de verraderyen eeniger Geestelyken
en. anderen, hadden zy dien moeten doen
ftaaken. Van vervolging om den Godsdienst
hadt de Prins zig altoos afkeerig getoond, wes*
Jialven hem 't mishandelen en ombrengen der Gees*.
telyken, ten onregte te last gelegd werdt.. Over
't wettig of onwettig aanvaarden der wapenen,
wilde hy gaarne het oordeel der algemeene Staaten
afwagten. De Gendfche Bevrediging hadt
niet hy, maar DON JAN , en de Koning zelf ge^
fchonden. De looze vredehandeling van den '
Heer van SELLES was, niet door hem, maar door
de algemeene Staaten , wyslyk ontdekt. De
Keulfche was gerigt, om de Landen te beder*
yen. Voorts lei men hem geveinsdheid te last.
Maar 't was immers geen geveinsdheid, dat hy
Jwn, toen zy nog vrienden waren, gewaarfchuwd
hadt tegen de rampen, die hun nu overkwamen;
't was ook. geene geveinsdheid, dat hy hun nu,
met openbaa.ren oorlog, te keer ging; wat zy
dan meer voor geveinsdheid in hem befpeurden ,
wist hy niet. En genomen 3 dathyin mistrouwe^

H I S T O R I E . 21$.
wen zyne veiligheid ftelde; moest men hem hierom VII. AFD.
met Kaïn en Judas vergelyken ? wat anders was s
'
't niet op God, wat anders niet op looze en booze
menfchen te vertrouwen, die, hoe zy beftonden,
in Grenada aan de Mooren , en hier, aan EG­
MOND en HOOR.NE beweezen hadden, en zelfs in
deezen ban deeden zien, hoe hun 't geweeten ver~
hard ware, gelyk dat van Judas, hoe zy vertwyfeld
waren, gelyk Kaïn, en van God verworpen,
gelyk Saul. Dat men voorts tegen hem inbragt
, dat hy zig, door geene aanbiedingen
van byzondere voordeden , hadt willen laaten
bewecgen, om tot bevrediging te bef uiten, ftrekte
tot zynen roem, niet tot zyne fchande: behalve,
dat hem ook zulke breede aanbiedingen, als
men voorgaf, nimmer gedaan waren : 't flot
van den Ban, waarby men hem water en vuur
verboodt, agtte hy niet, zullende hy leeven met
zyne vrienden, zo lang als het Gode behaagde,
in wiens handen zyne dagen .ponden; en fchoon
men, nooit te vooren, openlyk geld op zyn lyf
gepeld hadde, gelyk nu; wist hy wel, hoe dikwils
men daarvan heimelyk koop hadt gemaakt:
blykende, wyders, de fchaamteloosheid der Spanjaarden
hierin, dat zy eenen eerloozen fchelm,
die hem om V leeven bragt, beloofden te veradelen,
ware hy 't niet; even of een edelman, die
wist wat adeldom inhadt, ooit zou willen eeten i
met eenen boef, die iemant, om geld, den frot
hadt afgefoken : hielden de Spanjaards zulke
luiden voor edel; zo gingen zy, niet zonder reden
, voor afkomelingen van Maraanen of Jooden
, en voor kinderen van hun, die 't leeven
des Heilands, om gereed geld van Judas kogten:
nog durfde men den pel vergiffenis toezeg-
O 4 gen

lÜfl'- g en
ai6 VERKORTE VADERLANDSCHE
van allerlei misdaad, hoe [nood ook, te vooren
door hem begaan, toonende daarmede, vooral
de waereld, welke middelen en luiden men
eordeelde te behoeven , om den befchermer der_
vryheid van een verdrukt volk van kant te helpen.
En jchoon deeze ban, ook van ter zyde,
de Staaten trof, hadden zy zig daaraan niet
te jtooren. Jemant met woorden aanteblaffen
was het laatfte geweer van weerlooze wyven. Zo zy
fiegts eendragtig bleeven , en den Spanjaard de
tanden toonden, haast zouden zy hem zeil zien
minderen: 't was, riep men, meest om zynen
hals te doen; doch kon zyn vertrek of zyne"dood
zelve de rust in 't Land her ft ellen, welkom zouze
hem weezen: oordeelden dan de Staaten, dat
zyn weggaan hen helpen kon, gaarne wilde hy,
op hun bevel, tot op 't einde der waereld, vertrekken:
zyn hoofd ook, waarover geen Forst of
Oppermagt op aarde te gebieden hadt dan zy
alleen, Jlelde hy in hunne handen; [doch dagten
zy, dat zyne tamelyke ervarenis, het overfchot
zyner middelen, en zyn leven hun nog van dienst
mogten konnen zyn, hy hoopte, door Gods genade
, getrouwelyk te onderfteunen en te handhaven,
't gene zy, tot welft and van de gemeene
zaak en van den^odsdlenst, beflulten zouden.
D e S t a a t e n d i e d e n p
vükriist ' "ns ten onrechte beklad
een lijf! oordeelden, beflooten eene bende paarden tot
wacht. sPnnien beveiliging ce onderhouden: op zijne
, verdediging kwam echter nooit antwoord uit
Spanje of van de Spaanfche zijde. Hij
zelf was nog in dit jaar, na den afval des Graaxvordt
ren van RENNENBERG tot Stadhouder van Friesder
van"^
v e r k o z e n
; en derwaarts reisde hij ook
h e t
Frieslmd W volgend jaar 1581 , nevens den Graaf
iSSf. v a n

HISTORIE. 217
van HOHENLO , om 'er verfcheide gefchillen VII. API>,
van gewigc, het Landbeftier betreffende, te ver* "
effenen.
Eer dit voorviel, hadt de Graaf van RENNEN­
BERG het beleg van Steenwijk moeten opbreeken;
waarna ook Staveren en andere Friefche
plaatzen den Staatfchen in handen vielen: ook
•
werdt den Rennenbergfchen, bij Groningen,
door NORRITS en SONOI eene geweldige neep
toegebragt, op den 19 van Hooimaand deezes
jaars, en ten zelfden dage ontving de Graaf, RENNES»
aldaar aan een kwijnende ziekte liggende,
E R
de" °
laatfle kerkgerechten, overlijdende hij den 23
van Hooimaand, en wordende om eenige blijken,
naar men wil, van berouw, en om ande­
e r
*
re zeer goede hoedanigheden , bij vriend en
vijand, na zijnen dood, meer beklaagd dan befchuldigd.
Amfterdam en Haarlem ftonden in dit jaar
ook van de voldoening af; en met het vernietigen
derzelve werdt de openbaare Roomfche
Godsdienst-oefening te Amfterdam afgefchaft: Onrust
dit gebeurde zelfs te BrusfeL
te
en ook te Ant-
A n U
f i . werpen,
werpen, alwaar men uit vreeze voor eene nieuwe
plondering, reeds te vooren de Altaren, in
de groote kerke, met verlof der Regeeringe,
hadt afgebroken: in de Synode te Middelburg, Sijnode
in dit jaar gehouden, werdt eene nieuwe kerk- te Mid-
i s l i u r
ordening beraamd, bij welk de Approbatie der £'
verkoorene Predikanten aan de Overheid gelaten
werdt, zonder dat men geraden vondt haar, in
het aanftellen van Ouderlingen of Diakenen te
kennen : voorts werden hier de kerken van elk
Land onder Clasfen, en de Clasfen onder bijzondere
Synode verdeeld.
O 5 Par*

2l8 VERKORTE VADERLANDSCHE
VII.APD. Parma hadt in dit jaar, ook een toeleg ge»
maakt op Vlisfingen, die mislukte, en opBreda,
Breda, fc e beter Haagde, wordende die Stad, na dat
fpZn- h
et Kafleel, door verraad, in 'svijands hand
Jclen be-gekomen was, na eenen wakkeren tegenftand
jnagtigd. der burgeren, op den 28 van Wiedemaand door
HAUTEPENNE bemagtigd: dus verloor de Prins
de Hoofdplaats zijner Baronnije, juist op denzelfden
dag als hij het Markgraaffchap van Veere
voor vier-en-zeventigduizend en vijfhonderd
guldens aangekocht hadt, in openbaare veilinge
; en na dat hij, voor zeshonderd guldens
meer , daags te vooren , de heerlijkheid van
Vlisfingen bekomen hadt. In dit jaar ga-
Middel- ven de Staaten ook het plakaat uit, waarbij
lurg wei- men den Koning van Spanje afzwoer; hoewel
E e r t men te Middelburg, om eene bijzondere be-
^e,rzwaarnis, welke men met en tegen den Prins
' hadt, hetzelve weigerde aftekondigen, en te
beëedigen: in Friesland kreeg de Raadsheer van
het Hof, FECCO RHALA , terwijl men hem den
nieuwen eed voorhieldt, eene beroerte op het
lijf, waaraan hij réritond overleedt: en te
Woerden voer MICHIEL RUDZE, Luthersch predikant,
zo vinnig op den Predikftoel, en in zeker
gedrukt gefchrift, tegen dit afzweeren uit,
dat de Staaten van Holland hem eindelijk de
Awjou Stad ontzeggen moesten : na het verlaten van
neemt FILip S, ging men hier te Lande een verdrag aan
Öovermet den Hertoge van ANJOU, die het gebied
Neder- over de Nederlanden op zich genomen hebbenland
aan. $ e j Kamerrijk ontzettede , en vervolgens in
Engeland over een huwelijk met de Koninginne
ïiiZABETH handelde, hetwelk echter op eene
florting uidiep. In het volgend jaar 158a,
werdt

ÏLIPS DE IP? WOIPT AFGEZWOHEN, Z
JJ N
WAPEN, ZEGELS ENZ
VERNIETIGD,EN ANDERE VAN TO: STAATEN INPLAATS GEGEEVEN.

H I S T O R I E . 019
werdt hij te Antwerpen tot Hertog van Bra- VII^ATD.
band en Gelder enz. gehuldigd , doch die van
Holland, Zeeland, en Utrecht, die eerlange ^ e£_
de hooge Overheid dier gewesten aan den Prinfe tog gevan
ORANJE zochten optedragen, deeden hem huldigd.
geene hulde.
I 5 8 2 -
In de gemelde Stad werdt Oranje op zondag A
f N
^ 3
S
den 18 van Louwmaand, door zekeren JANJAU- ^„'van
REGUI , met een pistoolkogel, onder het rech- WILLEM
ter oor ingaande, en door het gehemelte, be- L
neden het flinker kakebeen, uitkomende, door
het hoofd gefchoten; hetwelk de moorder,
ten eerfte afgemaakt, -met al te zachten dood
bekocht.
De Prins herftelde echter, hoewel langzaam,
en deed op den 2den van Bloemmaand, die tot
eenen dankdag gefchikt was, zijnen kerkgang;
doch verloor drie dagen daarna zijne trouwhartige
Gemaalin CHARLOTTE VAN BOURBON , welke
door te veel wakens en dienens, in zijne ziekte,
zich eene brandende koorts op het lijf gehaald
hadt , die haar , in weinige dagen, wegrukte
: in Hooimaand daar aan volgende, werdt Tweede
A A R I F L A
"er weder een' aanflag, zo tegen het leven van S»"
den Prinfe, als tegen dat van den Hertoge
van ANJOU ondernomen, te Brugge, doch gelukkiglijk
ontdekt, en de voornaamfte aanleggers
daarvan geftraft.
In den volgenden jaare 1583, werdt den Prinfe Brabani
het Hertogdom van Braband aangeboden, {^LEM
doch hij wees het van de hand, om dat hij geene r, aange-
magt hadt hetzelve te befchermen, en den boden.
Koning van Spanje geene reden wilde geeven, l
s^3'
om te zeggen dat hij hem alle zijne Landen Aanflag
pght te beneemen; niet lange te vooren was p"
de iukc.

S2Ö VERKORTE VADERLAND SHË
VII. AFD de heerschzuchtige aanflag van den Hertoge van
ANJOU op Antwerpen en andere Brabandfche en
Vlaamfche fteden , de Franfche Furie geheeten
, gelukkiglijk mislukt; en die gewesten
dus beveiligd van eene volftrekte overheerfching.
Beroerte In Utrecht was omtrent deezen tijd ook eene
teUtrecht. hevige beroerte ontftaan, daar het gemeen zich
kantte tegen het aanneemen van. waardgelders,
en de pagten of gemeene middelen wilde afgefchaft
hebben; doch de Gemagtigden van den
Prinfe en de Staaten bragten de zaaken aldaar
eerlange tot rust.
De Prins op den 12 den van Grasmaand dee-
E M
Iaromvt. zes jaars, voor de vierdemaal in de egt getreden
met LOUISE VAN COLIGNI , Dochter van den
Admiraal van Frankrijk, die , nevens TELIGNI,,
haaren eerften man, 'in den Parijfchen moord
was omgekomen, werdt nu te Antwerpen en
elders aangezien, als overhellende naer de zijde
van Frankrijk, als of hij het Land onder des*
zelfs juk dacht te brengen; daar hij wel verre
ANJOU v a n zulk een doel vervreemd was ook
fleift. ftjcrf A N J 0 U j n Wiedemaand deezes jaars, terwijl
men bezig was, aan eene verzoening met
hem te werken.
I584. Den 29 van Louwmaand 1584, beviel de
Bolland, prinfes van eenen Zoon, die den 12 van Wie-
* n
Zee- demaand gedoopt en FREDRIK HENRIK genoemd
ïnde- werdt. De handeling over de opdragt der
len over Graaflijkheid van Holland en Zeeland aan den
het op. prinfe, Was ondertusfehen zedert eenigen tijd
deEt fterk
doorgezet, dat de Gemagtigden van
rijkheid Holland die opdragt reeds gedaan hadden , en
, . san- WIL- dezelve ook door den Prinfe aanvaard was: de
X.SM I. A&Q

H I S T O R I E . 221
Acte daar van , reeds bezegeld door de Edelen VII. AFD.
en alle de fteden, werdt bewaard tot'sPrinfe '
komfte in Holland; doch het aarfelen van die
van Zeeland, bij naame Middelburg, Veere en •
Goes, deed ook eenigen in Holland aarfelen,
namelijk Amfterdam en Gouda ; en ondanks
deeze fchoorvoeting, zoude men vermoedelijk
nogtans tot de inhuldiging van den Prinfe gekomen
zijn , ware dees Vorst niet, terwijl hij
gereed ftond om de vruchten van zijnen langduurigen
arbeid intezamelen, op den ió van
Hooimaand deezes jaars, door BALTHASAR GER- BALt
h a s a b
ARDS, die den naam van FRANCAIS OUYON hadt
aangenomen, dwars door het lijf of in het hart G
?. RABD|:
gefchoten, zo dat hij terftond den geest' gaf, moord
zeggende alleenlijk , in het zuizelen : Mon «n wn«
Dleul mon Dieul ayez pitlé de moi,

222 VERKORTE VADERLANDS CHE
VII. AF», hart, ten lijve uitgerukt, in het aangezicht ge-
• fmeeten; zijn hoofd op een' ftaak op den fchooltoren,
en elk der vierendeelen van zijn lijf, aan
. een bolwerk van vier poorten der ftad gehangen
, verdragende hij deeze felle ftraf met zo
veel hardvogtigheids, dat de Roomfche Geestelijkheid
zijnen uitgang hemelhoog verhief, en
'er te 's Hertogenhosch het Te Deum over zong;
doch eenige Spaanfchen verfoeiden den moord,
dien aanmerkende als een fchelmftuk van den
aanrader en uitvoerder beiden: de ontfteltenis
die deswege te Delft, en door het ganfche Land
ontftond, is niet te befchrijven.
•Begra- k)es anderen daags werd het lijk van den
venis van Prinfe gebalfemd, ten toone gefteld, en bleef
WILLEM k o v e n ag rde, tot den 3 van Oogstmaand, wanneer
het op kosten der Staaten van Holland,
Zeeland, Friesland en Utrecht, met bijnaer
Koninglijke ftaatfie , te Delft, in de nieuwe
kerke ter aarde befteld werdt; bij welke gelegenheid
eene korte en troostelijke Lijkpreek gedaan
is, die met aandacht en weemoedigheid •
gehoord werdt: op den dag der begravenisfe,
en eenen dag voor en na denzelven, werden,
in alle de fteden van Holland, driemaal daags,
telken reize een half uur, de grootfte klokken
geluid.
Zijne ge- Zulk eenen uitgang hadt WILLEM. Prins van
fl^^z.Oranje en Graaf van Nasfau, in den ouderdom
* 'van weinig minder dan 52 jaaren: hij was van
meer dan middenbaare lengte, bruin van gelaat
en oogen, die hem zeer levendig ftonden:
voorts helder en lieflijk, doch daar het pas gaf,
ook fcherp van ftem: vrolijk en aanvallig ftond
veeltijds zijn weezen, waardoor hij veele harten
won.

H I S T O R I E . 223
won. Niet vreemd hieldt hij zich van fcherts, VIL AFD.
vooral over tafel; alwaar hij , gewoon tot '
prachtige hofhouding, ook wel eenen Duitfchen
dronk plagt te doen. In fpeelen, rijden,
jagen, vondt hij geen vermaak. Bij vier echte 7vrouwen
heeft hij twaalf kinders verwekt, AN- huwefij-
NA VAN EGMOND zijne eerde, baarde hem FI- ken en
LIPS, die in Spanje gevangen zat, en MARIA ;
bij de tweede, ANNA VAN SAXEN, won hij MAU-
RITS, ANNA en EMILIA : bij CHARLOTTE VAN
BOURBON, de derde, zes Dochters, LOUISE JU-
LIANA, ELIZABETH, KATHARINA BELGICA, FLAN-
K I N D E R E N
'
PRINA , CHARLOTTA BRABANTINA , en EMILIA
SECUNDA. LOUISE COLINI, zijne vierde Gemalin
, hadt hem, nog geene zes maanden voor.
zijnen dood, FREDRIK HENRIK k ter waereld
gebragt. Voorts liet hij eenen natuurlijken
Zoon na, JUSTINUS genoemd: om breed
in het uitmeeten zijner goede of gebreklijke
hoedanigheden te weiden , houden wij onze
pen te zwak ; de volgende fchetze daarvan
zij voldoende. De eenvoudige vertoo- zijne
mng van zijn gedrag in de neteligde omftandig- hoedanig,
h e d e n
heden, welken iemand zouden kunnen voor- -
komen , moeten hem den Lezer reeds zo na
hebben doen kennen, als de Hiflorie hem kennelijk
maakt: de lof van fchranderheid, bedaardheid,
voorzichtigheid, naaritigheid, minzaamheid,
wordt hem van niemand geweigerd;
doch deeze hoedanigheden werden , door zijne
vijanden in zulk een licht befchouwd, dat ze
hun fchalkheid, geveinsdheid , listigheid en
ftaatzucht toefcheenen: de muiterij tegen den
Koning van Spanje, zijne hoofdmisdaad bij de
Spaanschgezinden, gaf, in hun oog, aan al
zijn

224 VERKORTE VADERLANDSCHE
VII. AFD zijn bedrijf, een afzichtelijke verwr de liefde
g""* tot de Nederlanden met naame tot Holland,
en Zeeland, die zijne vrienden hielden vooreen
beginzel zijner voornaamfte handelingen, maakte
hem, daarentegen in hun gezicht, tot een
pronkfluk onder de Vorften, en een voorbeeld
van ftandvastigheid , grootmoedigheid, goedhartigheid
en andere verhevene deugden: de
Staaten der Vereenigde Nederlanden hebben
hem, in het choor der nieuwe kerke te Delft,
eene prachtige Grafftede gefticht , in welker
opfchrift zij hem afmalen, als eenen herftellar
van vrijheid en van zuiveren Godsdienst, hem
voorts gevende den fchoonften tijtel, die immer
eenigen Vorfte te beur te viel, den tijtel van,
VADER DES VADERLANDS.
VIII. AF-

H I S T O R I Eo aas 1
VIII. A F D E E L I N G .
Beginnende met de aanfellinge van Prins
" MAURITS , tot Hoofd des Raads van Staate,
' in het 'jaar 1584, en eindigende , met
' de 'overdragt dér Nederlanden, aan
IZABELLA KLARA EUGENIA , Dochter
van Spanje, 'in het jaar 1598.
, \n!i.AïTi.
N a 'sPrinfen dood fielden de Vereenigde Gepesten
eenen'Raad van Staate aan, en Graaf wordt
MAUE.ITS, 's Prinfen tweeden Zoon, den 13 yan h o o f d
h e t
Slagtmaand in het jaar 1584, m hoofd van den
yan denzelven. — Ondertusfchen werdt Ant : wadjan
werpen, hoe langs hoe rneer door PARMA be- g e f t e l d >
nauwd , die ook Dender monde , Vilvoorde en .
Gend vermeesterde:' na het overgaan van P E T S t I 8
welke laatfte Stad, de Predikant PETRUS DATHE- D/VTHE-
NUS , vandaar geweken, zich verftout hadt te predi- IJ*
ken tegen den handel met Frankrijk, aan wien ^ a e
de Staaten deeze Landen zochten optedragen 5 handeling
en tot lof van den Prinfe van PARMA; dit bragt Staaj
een bevel der Staaten te wege aan den Adyokaaï d s
Fiskaal, om DATHENUS van Gouda naer 's Hage^ntit dex
te brengen; doch dees hiervan, naer hetfchijnc,^ 3
^"
de lucht 'gekregen hebbende, was naer VianenV*
geweeken, meencnde, veelligt, aldaar veilig te . -'
zullen zijn.' 'Hij werdt'er echter gevat , en,
bij handtasting , ontflagen ' zijnde , andermaal
gcgreepen te Vreeswijk aan de Vaart; vanwaar
jmen hem te 'Utrecht op 'Haazenhurg bragt;
* • P - wor-

226 VERKORTE VADERLANDSCHE
VIII A»f>. wordende eerst in Wintermaand deezes jaars
J
1584, onder borgtogte geflaakt; en vervolgens
van denzelven ontflagen zijnde, week hij
naer Elbing, daar hij overleeden is. [Zijne berijming
der Pfalmen, ftraks, na het midden der
zestiende eeuwe bij de Hervormde kerken deezer
Landen, ten Godsdienstigen gebruike, aangenomen
, (*) en waarvan men zich meer dan
twee Eeuwen bediend heeft, moest, eindelijk,
ruimen voor eene nieuwe berijminge, volgens
eenpaarig befluit van de Staaten der bijzondere
gewesten, en last der algemeene Staaten, in
het jaar 1773 , uit drie berijmingen gekooren,
en in het volgend jaar in de kerken ingevoerd.]
De Staa- Behalven met Frankrijk, handelden de Staaten
han- ten ook met Engeland, om, voor verleende
^olfmet befcherminge •> de Landen, onder zekere voor-
Tngeland waarden, aan hun op te dragen; doch de Kodaar
ning geene kans ziende de Landen te handhaover.
yen, en geenen lust hebbende , om dezelven
eenigen bijftand te bieden, wees alle aanbod
beleefdlijk van de hand: ook werdt de Opperheerfchappij
en altoosduurende befcherming der
'Nederlanden afgeflagen door de Engelfche Koninginne
ELIZABETH ; die echter in het jaar
1585. 1585 , den Graaf van Leicester, ROBERTDUDLEI,
nevens een' onderftand van ruim vijfduizend mannen
herwaart zondt, waarvoor haar de fteden
Briele en Vlisfingen in onderpand gegeven wer-
Dezelveden: aan LEICESTER droegen de algemeene Staaten
O ZieG. Brandts Hist. der Reform. I. deelJJIadz.
305 , 306, S55-

H I S T O R I E . 227
een de Opper-landvoogdij op: doch Holland, VIII.AFD.
waar Prins MAÜRITS tot Stadhouder was aange-
1
fteld , bedong dat de gefchillen over de belas- wordefl
ringen door dien Prinfe , en eenigen uit den " L° op
Hoogen en Provincialen Rade zoude beflist gedragen,
worden: dit belettede echter niet, dat men den
Engelfchen Graave, die de Gemeente zeer wist
te ftreelen door zijne veinzerije, en de Geestelijkheid
in het vervolg ook op zijne hand kreeg,
de volle magt en het abfolut geweld, in het ftuk
van 'Politie en Juflitie, yan alle de Provinciën
en derzeher geasfocieerden, opdroeg; gelijk hij
ook alle zaaken van Regeeringe eerlange naer
zijnen zin begon te fchikken.
Toen de Stad Graave in Bloemmaand des Deszelfs
jaars 1586, door LUBBRECHT TURK, Heere van B EDRA
-
Hemen, een jong Geldersen Edelman, uit bloo- gI
" s
" 8fi
heid en een overijld belluit , bij verdrag aan
PARMA was overgegeven, werdt hij deswege,
nevens twee andere Hoplieden, bij vonnis des
krygsraads, door LEICESTER bekragtigd , onthalsd
: doch, toen men den Engelfchen Hopman
WELTZ die voor deezen Aalst hadt verkocht,
en zedert den vijand gediend, bij zekere
gelegenheid gevangen kreeg, en aan LEICESTER
zondt, in verwagtinge dat dees hem, niet minder
flreng dan den Heer van Hemen zou doen
handelen, fchonk de Graaf aan deezen verraader
niet alleen het leven en de vrijheid, maar nam
hem zelfs onder zijne lijf bende aan : dit, en
dat hij het Regiment van HAUTAIN aan zijnen
Neeve FILIPS SIDNEI hadt opgedragen, verwekte
groot misnoegen onder de lieden van
oorloge ; doch waarover hij zich niet bekreunde.
P 2
Het

ïü8 VERKORTE VADERLANDSCHK
vni.AFr. Het bemagtigen van Doesburg en van eenige
Schanfen van Zutphen was het voornaamlte,
Bema^- h e t w eik LEICESTER in deezen jaare uitvoerde;
z i
ïutg enz^zijnde j n
neef FILIPS SIDNEI in een gevecht bij
' Wamsfeld in de dije zodanig gewond, dat hij
het beftierf: na het regelen derwinterquartieren,
begaf LEICESTER zich naer Utrecht, en hield
daar gemeenfchap met onrustige lieden, onder
welke de voornaamften waren JAKOB REHSTGOUD ,
een afgezet trouwloos commis der geldmiddelen
, GERARD VAN PROUNINK en DANIËL DE
BURGGRAAF , die te zamen te Utrecht eenen aanhang
maakten van vleiers van LEICESTER en
misnoegden op de Staaten, welken men zedert
Richt te Relngoudiften genoemd heeft. Het eerfte dan
Amfler- j a t L E I C E S T E R vervolgens ondernam , was het
Snfop 1
. oprichten eener Munte te Amfterdam , in welke
HANS DE VLAMING dubbelde Roofenobels floeg
met het wapen van Engeland, die wel 40 Huivers
boven de waarde werden uitgegeven; hetwelk
de Staaten in het gemeen, en de Stad
Dordrecht in het bijzonder zeer te onvrede
maakte : hierop volgde zijn plakaat tegen den
uitvoer van leeftogt en krijgsbehoefte , naer
Landen onder den Spanjaard ftaande; want hij
begreep niet, dat dit de vaart en den handel
uit Holland en Zeeland verjagen zoude, terwijl
de vijand niet minder dan voorheen, van elders
Wordt voorzien zoude worden: zeer liet hij zich ook
door de vleien door de Predikanten van welke hij zich
Predikan
'meesterlijk wist te bedienen, ter bevordering©
vleidf" zijner oogmerken: zonder de Staaten te ken-
B e.' nen, liet hij eene Sijnode in 'sHage befchrijfchrife
ven', en bekragtigde met voorbijgaan der Staaeen
Si;- t e n e e n e kerkenordening , aldaar beraamd,
node, - welke

H 1 S T O tl I E. 220
wélke in verfcheidene opzichten aanftotdijk be- VHUrp,
vonden werdt.
De burgerhoplieden te Utrecht, die van LEt-
CESTERS hand vloogen ; zochten de opperde
magt van geheel het gewest, zonder eenige
voorwaarde, aan de Koninginne te doen opdragen
: ook namen zij, ten believe van den -
Graave, Meester PAÜLUS BUIS gevangen, om
dat hij zich niet in alles naar LEICESTER'S behagen
wilde fehikken: nog deeden zij verfcheidene
Heeren ter Stad uitzetten , de Regeering
buiten tijds veranderen, en PROUNINK tot twee- Veranden
Burgemeester aanftellcn; dien men echter dering irt
ter Staatsvergadcringe, als Gemagtigde, wei- d
.^ e
e e
t|
gerde te erkennen: LEICESTER, korts daar na, utuchu
het bewind der burgergeriijke Regeeringe en
des oorlogs aan den Raad van Staate , welke LEICES-
hij echter in alles de handen bondt, overgege- T E I < d o ü Ê
• - 7* csn Keer
ven hebbende, ging eene reize doen naer Enge- n a e r
land, daar de Koningin hem feestelijk ontving,getani.
en men van Staaten wege door een plegtig
gezantfehap , onder billijke voorwaarden , der
Koninginne de heerfchappij over deeze Landen
aanboodt, doch zeer bits antwoord ontving:
terwijl nu die Gezanten zich bezig hielden met
de zaak hunner Meesteren fchriftelijk te verdedigen
, kregen ze ook de tijding van het verraden
van Deventer door WILLIAM STANLEI , cn
van de Schans over Zutphen, door ROELAND
JORK , aan de Spanjaarden , in het laatst van
Louwmaand van het jaar 1587, hetwelk zeer i 5g 7 t
veel hielp tot de afbreuk van LEICESTÉR'S achtbaarheid
, hem veele zijner aanhangeren dèed
Verliezen, en de Engeljchen in het gemeen hier
éeer in den haat bragt; welke nog toenam, na
"

230 VERKORTE VADERLANDSCIIE
VUL AFD dat eenige benden Engelfche ruiters het platte
" Land tusfehen Utrecht, Amfterdam en Gouda,
na de AlblasJer- en Krimpener-waarden afgelopen
hadden, om zich te helpen aan de foldye ,
welke de Koningin hun fchuldig was . die
D&et
alles maakte dat men, in het vervolg nog meer
behoedzaamheids gebruikte tegen LEICESTER en.
zijnen aanhang.
Toen dees Graaf in Hooimaand van het jaar
ff" vaT" l
t e ru
5^7 •> S gnomen , na eene vruchtlooze
vrede P°gi n o m
g Sluis, door PARMA belegerd , te
met _ ontzetten, den voorflag ter Staatsvergaderinge
•Spanje, hadt laten doen van vrede met Spanje te maaken,
en daarna uitgelekt was, wat de Engelfche Koningin
zelve met FILIPS II. ten deezen aanziene
gehandeld hadt, ook welke de inhoud van LEI­
CESTER'S heimelijk berichtfehrift, en hoe tevens
zijn toeleg was om, zich van den Prinfe MAURITS ,
Zijn toe-den Graave van HOHENLO , OLDENBARNEVELD
leg op cn anderen te verzekeren, Honden de trouwfte
HOHÏ" S
' liefhebbers des Vaderlands, als voor het hoofd
LO, enz. geflagen, en de groote fteden in een blijkbaar
gevaar van oproer , tegen welk men te Amfterdam
op zijne hoede was met eenige metalen
Komt te ftukken voor het Stadhuis te planten: LEICESTER
Amlier- hier gekomen, en in het Prinfenhof geherbergd
toeleg 21
'" z n c
y' ' e z o c n t
' zich meester van het wachtwoord,
aldaar.
e n t e
gelijk van de Stad te maaken, en derzclver
getrouwfte Regenten eenen fchandelijken
dood aantedoen: doch de moedigheid van Burgemeester
PIETER BOOM, die verklaarde dat alleen
de Vroedfchap verandering mogt maaken
in het haaien van het wachtwoord, en de genomen
voorzorg van andere brave Patriotten, bragt
te wege dat LEICESTER, zich te leur gefteld vin?
den-

H I S T O R I E . 231
dende, des anderen daags weder naer Utrecht VIII.AFD.
vertrok, daar hij de wet veranderde in weêrwil
van den Graave van NIEUWEN AAR, die beweerde
, dat hem dit, als Stadhouder, te doen flond:
V e n
in Wijnmaand van hetzelfde jaar vertrok hij n e r . r e
t
naer Noord-Holland, en werdt te Hoorn eer- . t N o o r.
lijk ontvangen; doch Enkhulzen, beducht voor derquareenen
aanflag van zijnen kant, zondt hem Ge- tier
-
magtigden te gemoete , welke , door hem te
doen begrijpen wat een hoon hem daar befchooren
ftond, hem van opzet, om derwaarts
te komen, deeden veranderen, zo dat hij in de
ftreek bleef vernachten: de Friezen, werwaart Wordt
1
hij zich toen wilde wenden, verzochten hem, ^ j "
bij brieven, zijne reize te willen daken. k e e r d >
In dien ftand der dingen namen de Holland- D e PlQm
fche Predikanten de vrijmoedigheid , om de dikanten
Staaten fchriftelijk te vermanen tot het handha- verroaaven
der eendragt en het voorkomen van verdere sfa° aten.
verwijderinge tusfehen zijne Doorluchtigheid en
hen 5 waar toe zij hen baden, zonder bot te vieren
aan hinderlijke hartstochten, en zonder bijzondere
inzichten, te willen arbeiden: men antwoordde
eerst zachtelijk, dat op het Gefchrift Worden
gelet zoude worden; doch liet hun daarna, door }jj^ e
aj-j e,
den Advokaat OLDENBARNEVELD aanzeggen, dat zet.
in hun Vertoog niets ftondt ,of de Heeren wisten
het, en nog veel meer daartoe; dat deeze ?sLands
welvaart niet minder dan zij ter harte namen,
en dat zij wel te huiswaart keeren mogten, en de
Heeren met de zaken begaan laten.
In Wijnmaand gaven de Staaten ook drie ^^^f"
Vertogen tegen LEICESTER in openbaaren druk r° n drie'
uit 5 doch zij hielpen weinig om hem van maat- vertooregelen
te doen veranderen : zijn voornemen gen uit
P 4 ont-

ïj2 VERKORTE VADERLANDSCHE
VilI-ATD. c htdekte zicb van dag tot dag klaarer: r&Dordrechi
~~ - hadt PROLNINK, zijn gunfteling, door een an-
^EICES" deren Brabander,, getracht om de burgers een
IER. Request te doen tekenen, inhoudende klagten
listige aan den Landvoogd, over eenige Leden der
óndernee- Staatsvergaderinge van Holland, die voorgaven;
mingen dat men de Engelfchen niet betrouwen mogtj
len tegen a
* s
^ e
e L , a n (
^
c n
^
e n
^
Span/aard zochten te leve-
'DordrecU, ren ; daar zij zelve niet beter dan verraders
geiden en waren :' te Leiden zocht hij door den Kapitein
viauda. C 0 S M 0 PESCARENGIS ; met hulpe yan de knechten
van NIKOLAAS MATJLDE de Stad te overmeesteren
en 'er de hekken te verhangen naer zijnen
Zin^ doch de twee Kapiteinen, en de Ouderling
VOLMAR moesten deezen toeleg met hunne
hooiden boeten; de Hoógleéraar SARAVIA, de
Predikant VAN DEN WOUWERE , cn ADOLF VAN-
MEETKERKE, die mede in den aanflag deelden;
ontweken het gevaar, en werden ook buiten de
algemeene vergiffenis gefloten : te Gouda daar
de Landvoogd iet diergelijks in den zin hadt,
werdt ook een Engelschman JAKÓB WILLIAMS
gevat en als fchuldig aan gekwetfte Hoogheid,
ter dood veroordeeld : voorts mislukte hem
mede de toeleg óm Jonkheer WILLEM'VAN ZUY-
LEN van, Nyveld te .doen ligten , zijnde dees der
lage , hem' gelegd , op de waarfchuwing van
eenige boeren , ontweken: dit mislukken van
alle zijne ondernemingen, Ook in Friesland en
Utrecht:, deed hem de onmogelijkheid zien van
zijnen toeleg te voltrekken, om een onbepaald
gebied over deeze Landen te voeren; dies hij,
na zich te-hebben laten ontvallen, dat het nu
tijd was;, om zijn hoofd te wachten; fchielijk;
en-niet .zonder vreeze uit Noord-Holland naer
Utrecht

tï i S T ó ii I E. 233
Utrecht, voorts naer Dordrecht vandaar naer VIILAFD.
Vtisfmgen , en na twee weken aldaar getoefd tè
hebben, den 6, van Wintermaand, naer D n - .
geland vertrok; alwaar hij door de Koninginné ^anï^in
tegen alle befchuldiging van Wangedrag gedekt doet af-
,land
werdt, en zich op de heimelijke InftruBien bev
a
"
riep, welke hem de looze Voriiin gegceVen JL^ 86
hadt, ten blijke dat zij het oppergebied der
Nederlanden bedektelijk zocht; doch, ziende
dit niet door hem te verkrijgen, deed zij hem
van het bewind over de Nederlanden afftaan,en
hetzelve den algemcenen Staaten weder opdraagen;
onder welker oppergezach de Regeering
allengskens eene behendiger gedaante kreeg,
In het jaar 1588, rustte de Koning van Spanje 1588.
eene vloot van omtrent 140 grooté Schepen ,
met omtrent 20,000 koppen bemand , onder
F 1 U P S
r
J TT x
"
fL ee
"
* VlOOt Uit
den Hertoge^ van MEDINA SIDONIA, tegen En- teKen Ere.
geland, in Spanje uit, die den naam van on- getand,
verwlnnelijke droeg, ELISABETH hieldt bij de
Staaten om 20 oorlogfchepen aan, met welken
men befloot haar te dienen, gelijk dan ook eert
. gedeelte derzelve met de EngelJ'chen onder SEI-
MOURS de fchepen van PARMA , binnen de haven
van Duinkerken opgeflofen hieldt, en be- Geraakt
lettede om met de Spaanfchen te vereenigen, met de
die den 31 van Hooimaand voor Pleimouth met En
E el
-
de Engelfchen flaags raakte. De Admiralfi?
BRAKE nam 's anderen daags een Spaansch Gal- '
lioen. Het Schip van den Spaanfchen Onderadmiraal
verbrandde. Dén 2 van Oogstmaand
raakten de viooten weder flaags, en de Spaanfchen
verlooren toen verfcheiden fchepen en
'veel volks; en vier dagen later bragten 8 Engelfche
Branders geheel de Spaanfche Vloot in
P 5 wan-

i34 V E R K O R T E V A D E R L A N D S CHE
VIH.AFD. wanorde, en deeden ze met verlies van verfcheiden
fchepen, de wijk nemen. Toen werdt
onder Duinkerken , een Gallioen genomen ,
door het Schip van Jongkheer PIETER VAN DER
DOES , die eenen veroverden wimpel in de Kerk
Wordt te Leiden ophing. De vloot , toen tot 75
in haare fchepen gefmolten , geene kans ziende , om
Spanje z
* c
h
m e t P A R M A
' S
fchepen te vereenigen, keer-
van een de achter Ierland om naer huis te rug, doch
zwaaren werdt toen van zo hevig eenen llorm beloopen,
at v e e
belopen ^
^ e
^ c
' ie en v a n
P
dezelve op de Ierfche
* ' Kusten {brandden; zo dat 'er maar ruim 50
Schepen van in Spanje te rug gekomen zijn.
Van de Engelfche zijde hadt men wel fchade
aan de fchepen geleden, maar geen een fchip
verloren; en deeze zege werdt zo in Engeland
als hier te Lande, voor een bijzonder gunstbewijs
der Hemelfche Voorzienigheid aangemerkt,
en op plegtige dankdagen gevierd.
PARMA , verdrietig over den ongelukkigen uitflag
der onderneeminge op Engeland, maakte nu
eenen aanflag op Bergen op Zoom, doch zocht
alvoorens Tholen te bemagtigen ; dit mislukt
zijnde, floeg hij het beleg voor Bergen, doch
moest dit omtrent het midden van Slagtmaand
opbreken: * te Utrecht, daar de burgerij
in Leicesters en Staatsgezinden verdeeld,en vinnig
op elkander gebeten was, maakte de Graaf
van NIEUWENAAR, op last der Staaten, buitentijds,
met geweld, eene verandering in de Re-,
geeringe; waarbij het Schoutampt aan TRILLO
ontnomen, aan Jongkheer N . VAN ZUYLEN van
Drakenburg te rug gegeeven, en PROUNINK,
den gewezenen Burgermeester, na lang zitten,
ter naauwer nood het leven gefchonkcu, met
ban-

H I S T O R I E &35 " •
bannisferaent geftraft en tot alle Ampten onbe- VIH.AFD.
kwaam verklaard werdt.
In het volgend jaar 1589 , ondernam de
I s 8 9
;,
Overfle MARTEN SCHENK, den 10 van Oogst-SCHENK
maand Nieuwmegen in het holst van den nacht, doei een'
a a n U a
met 20 fchepen, en vijf pleiten te verrasfen; S
doch weder ter Stad uitgejaagd , hadt hij, % e u w.
zwaar gewapend in eene fchuit fpringende, het megen.
ongeluk, door het omflaan derzelve te verdrinken
: twee maanden daarna geraakte even ongelukkig
aan zijn einde de Graaf van NIEUWENAAR, NIEWEvallende
er, toen hij bezig was met het be- IAAR;ZÏJJI
zichtigen van eenige krijgsbehoeftens, d^SgJnJfo,
vonk in het buskruid, welk twee nieuwuitgevondene
fchietgereedfchappen los deed fpringen
, die den Graaf zo gevaarlijk kwetden, dat
hij, tien dagen daarna, overleed.
Met den aanvang des jaars 1590. begon men
hier te Lande een gundiger beloop der dingen te
ontdekken: de vijand, verzwakt door de onder-
1593.
neminge op Engeland, en van nieuws gewikkeld
in den Franfchen krijg, was nu buiten
ftaat, om den oorlog in de Nederlanden met
ernst doortezetten : Prins MAURITS, daarente- MAUBITS
gen", hadt zich, van den tijd af, dat hem hetjj^ r
,j °
opperbeleid des oorlogs toevertrouwd was, zo je"Lands
zeer bcvlijtigd in de oefeninge der krijgskunde, te bevesdat
hij 'er fchier dagelijks in vorderde; boven
verwachting voortvarend en wakker in het
voordzetten zijner zaken, wist hij den vijand,
dikwijls, eene kans aftezien, en deszelfs aanflagen
te verijdelen: de geringde dingen zelfs
ontflipten zijner opmerkinge niet; hij hieldt de
vestingen in behoorlijken daat van tegenweer,
en

2 3

H I S T O R I E . 237
jii het fchip geweest was, boven de twee maan- vu* * r
».
den foldye, °eenen gouden penning ter waarde
van 25 guldens.
MAURITS zich gelatende als of hij vervolgens . Ve
c!i
"
ook eenen aanflag op Nieuwmegen maakte, ^f^uhieldt
den Waalftroom met fchepen bezet, en R, T S.
ftichtte de fchans Knodfejiburg tegen over de
gemelde ftad: in Herfst- en Wijnmaand bemagtigde
hij , met een kleen leger de huizen te
Hemert en Heel, en de fchanfen Telshout, Creyecoeur
en ter Helde: ook vielen hem Steenbergen
en de fchans te Roozendaal in handen. —!«•
Op den 30 van Bloemmaand, 1591 , nam hij I Ï 9T.
Zutphen bij verdrag in; waarna hij Deventer, dat
zich dapperlijk onder Graave HERMAN VAN DEN
BERG verdedigde , voor den tweeden ftorm ,
mede bij verdrag , vermeesterde op den 10
van Wiedemaand : toen floeg hij het beleg
voor Groningen doch verliet hetzelve wederom
, zes dagen na zijne aankomst, en vergenoegde
zich met het inneemen van eenige omgelegene
fterkten, en de fchans te Delfszijl,
welker vestingwerken hij liet verbeteren.
Niet lange daarna noodzaakte hij den Hertog
van PARMA , om het beleg van den fchans Knodfenburg
op te breeken: waarna hij met 300 vaartuigen
vol volks overfcheepte naer het Land
van Waas, daar hij zich eerst van de fchanfen
in dien oord, en toen, binnen vijf dagen , van
de Stad Hulst meester maakte, op den 25 van Ry be-
Herfstmaand: ook hadt de bezetting van Breda mwis>t
H u s t
de floten te Turnhout en te Westcrlo bemag- '
tigd. : in het midden van Wijnmaand
floeg Prins MAURITS ook op het onverwachts het Wint
n v m T
beleg voor Nieuwmegen , daar het gemeen de ^• '
l \ " Re-* -

238 VERKORTE VAD ER L AND S C HE
VllI.Arn. Regeering, met kragt van redenen drong tot het
overgeven der Stad, hetwelk op den 21 van
Wijnmaand gefchiedde: de Prins verftelde 'er
de Regeering, deed zijn volk de winterlegeringen
betrekken, en keerde naer Holland te rug,
daar hij van grooten en kleinen, met de uitbundigfte
tekenen van eerbiedenisfe en vreugde
ontvangen werdt, en aangezien niet Hechts als
's Lands befchermer , maar als een uitbreider
der gemeene grenzen: ziende in- en uitheem*
fchen zijn beleid en wakkerheid, in zulke jonge
jaaren, niet dan met de hoogde verwonderinge
: ook maakte het bemagtigen van zulke
treffelijke fteden, als hem, in dat jaar, in handen
waren gevallen , de Staaten genoegzaam
Meester van de Stroomen, en beveiligde een
voornaam gedeelte van den handel en fcheepvaart
der Ingezetenen.
Het afzijn van den Spaanfchen Landvoogd
gaf den Prinfe in het volgende jaar weder goede
gelegenheid om iets van belang te ondernee-
Vero- men: hij belegerde derhal ven Steenwijk met een
vert leger van 8 a 9000 mannen, welk zich ruim
Ste
" 1
w y
' eene maand dapperlijk verdedigde , wordende
' de Prins zelf daar voor met eenen kogel door
de linker wang gefchoten , ten zelfden tijde,
als de Kolonel WILLEM VAN DORP door de dije
gefchoten werdt, dat hij het 's anderen daags
beftierf: de Prins echter genas welhaast, en
ftondaan de bezettinge op den 5 van Hooimaand
den uittogt toe met zijdgeweer. De Staaten
rieden toen den Prinfe het hierbij voor dit
jaar te laaten, en eenige rust te nemen, vooral
tegen de naderende hondsdagen, waarin de meeste
wonden gevaarlijk zijn; maar de Prins liet zich
zo

H I S T O R I E . 239
zo Hgt niet fluiten, en floeg nog voor het einde VIÜ.AFP.
dier maand , met goedvinden der Vereenigde
Staaten, het beleg voor Koever den, welk hij , Koever-
D E N B
in het gezicht van PARMA'S leger onder VERDUGO, . E
"
den 12 van Herfstmaand bij verdrag innam: — INA
S tl
ê •
Op den 3 van Wintermaand deezes jaars overleedt
te Utrecht de Hertog van PARMA , die
Veertien jaaren lang 'sKonings Landvoogd in de
Nederlanden geweest was, en wien het geluk
des oorlogs in de vijf laatfle jaaren, geweldiglijk
hadt tegengeloopen, hetwelk hem zeer heeft
doen kwijnen, fchoon zijn dood ook aan vergif
is toegefchreeven.
De veldtogt van het jaar 1593, werdt be- Qeer_ gonnen met het beleg van Qeertruidenberg, op truiden.
den 27 van Lentemaand, en de Stad werdt den her
i S AAT
24 van Wiedemaand aan den Prinfe overgegc- jj~F^
ven bij verdrag, in het gezicht des vijandlijken over.
heirs onder den Graave VAN MANSVELD , die i593«
haar niet konde ontzetten: bet bevel over deeze
Stad werdt den jongen Prinfe FREDRIK HENRIK
opgedragen; wien de Staaten onlangs ook met
een Regiment van 20 vaandelen knechten befchonken
hadden: in het laatst van dat jaar floeg
het Spaansch krijgsvolk aan het muiten , en
pleegde veel moedwils; en terwijl dit hunne
krijgsmagt verzwakte, leedt de Hollandfche en
Zeemvfche Koopvaardij zeer veel door eenen
geweldigen ftorm, die den 24 van Wijnmaand
opftak , en meer dan 20 fchepen in Texel,
het Vlie en elders verbrijzelde , en een groot
getal bootsgezellen deedt omkomen, terwijl
veele anderen zeer groote fchade leeden welk ongeval
verfcheidene voornaame kooplieden buiten
(laat ftelde, om hunne fchWen te betalen, en
een

a 4o VERKORTE VADERLANDSCHE
ym.Afn. een deerlijk verloop, in yeele takken van nee-
-- ringe veroorzaakte.
In het volgende jaar hadt Prins MAURITS
al vroeg gepoogd om \ Hertogenbosch, en vervolgens
Maaftricht bij verrasfing te bemagtigen,
doch beide die aanflagen liepen te niet,
gelijk ook van 's Vijands zijde te leur liep de toeleg,
om Thoolen, en Bergen op Zoom te bemagtio-en:
het beleg en inneemen van Groningen was
toen het voortreflijk werk, welk MAURITS gelukkiglijk
binnen ruim twee maanden tijds ten
einde bragt; hoewel hij ook hier groot gevaar
zijns levens liep, wordende zijne Doorluchtigheid
bij het bezichtigen van het ondergraven des
Ravelijns binnen de graft, door eenen kogel,
die op zijnen rondas afituitte, bijnaer ter aarde
Aanflag geworpen ; doch grooter gevaar liep de Prins
pp 't Ie- n 0g i n hetzelfde jaar door de heimelijke aanna­
1 v a n
ai gen die de Spaanfchen brouwden, om hem door
SRITS, omgekochte moordenaren , het leven te doen
voor Gro- benemen , van welken MICHIEL RENICHON in
ningen. > sffao-e, den 3 van Wiedemaand onthalsd en geOngcvierendeeld
, en in Slagtmaand , een Soldaat
PIERRE DU FOUR, om dezelfde reden, te Bergen
op Zoom ter dood gebragt werdt.
De veldtogt van het jaar 1595 •> Haagde,on-
Jukkige gelukkiglijk voor de Staaten : m Luxemburg
veldtogt. ö. e l d t m e n z i c h flechts b e z i g met het veroveren
I 5 9 S
' Van eenige fterkten, waarna FILIPS VAN NASSAU,
die hier geboodt zijn voetvolk te fchepe naer
Holland deed keeren, en zelf met de ruiterije ,
diep door Duitschland, herwaarts kwam: Pnn£
MAURITS floeg het beleg voor Grol, doch
werdt door MONDRAGON genoodzaakt het zelve
We-

HISTORIE. 24I
weder op te breken ; eenige andere aanflagen V'H AFD;
liepen op eene ftorting uit: voorts was dit jaar
vermaard door den dood van verfcheidene aanmerkelijke
mannen: FRANCOIS VERDUGO , was den
2 van Herfstmaand aan eene ziekte, encuRisTOF-
FEL VAN MONDRAGON , na het fluiten van den V^ 0
°^ N_
veldtogt, oud 92 jaaren , overleeden. Graaf D' R A G 0 N
FILIPS VAN NASSAU lKerf aan eene wonde , in en ande­
een gevecht bekomen:DonANTONIO, verdreven
Koning van Portugal,was te Parijs,op den 24
van Oogstmaand overleeden, niet zonderfterk
vermoeden van, door de Spanjaarden, vergiftigd
te zijn.
In Holland was, door gebrek aan graanen
in dit jaar, de rogge, tot honderdvijftig goudguldens
geftegen ; doch toen de Hollandjche
fchepen uit Dantzig wèl geladen huiswaart
keerden, verminderde deeze duurte weder. In
het jaar 159 6, toen de Aartshertog ALBERTUS (zij- p** 9
*^
hen Broeder ERNST VAN OOSTENRIJK ,^ in PAR- hertog-
MA'S plaatze gekooren , opgevolgd zijnde) de ALBERTUS
Stad Hulst bemagtigd hadt, werdt 'er na dien bemagtijd
van de Spaanjche en Staatfche zijde niets meer ^r^,
ondernomen, dan zich tot eenen volgenden veldtogt
voortebereiden: ter zee echter hadden de
onzen met de Engelfchen vereenigd, eene aanzienlijke
Spaanfche vloot voor Kattik geflagen Kadix
en verdreeven, en daarop Kadix ingenomen en door de
geplunderd: de Koopvaardijvloot, die hier lag, ^t-^
werdt toen, door de Spanjaarden zeiven ver- genomen,
brand, en bij die gelegenheid, naar men wil,
wel tien Millioenen fchats aan de vlam opgeofferd. rj e
Op den 3 van Louwmaand in het jaar 1597, Spaan- ^
tastte Prins MAURITS het leger der Spaanfchen, - 3^^
onder den Graave van VARAX bij Turnhout aan; ^ü^èxi,
Q daar i s 9 7.'
r e t K

24a VERKORTE VADERLANDSCHË
VIH.AFD. daar de Graaf zelf met 2000 der zijnen fneuvel-
r
" de, wel vijfhonderd gevangen werden, en agten-dertig
vendels en de Kornet van MONDRAGON
naer 's Hage gevoerd en op de groote Zaal van
het Hof ten toon gehangen werden: van s'Prinfen
zijde, waren niet boven de tien mannen in
dit gevecht gefneuveld ; en de Prins terftond
hierna in 's Hage komende, werdt over dit
eerfte proefftuk zijner bekwaamheid in het open
veld, met algemeene toejuichinge begroet: gelijk
het nu vervolgens den Spaanfchen in dit
jaar miste, om Schenkenfchans en Steenwijk te
verrasfen, en te beklimmen, zo mislukte het
MAURITS ook, in Bloemmaand, Venlo te verrasfen,
bij welke gelegenheid de dappere Hopman
MATTHYS HELD het leven verloor : gelukkiger
Haagde de Prins in Oogstmaand, toen hij het
fterke Rijnberk , na een beleg van 18
dagen, bij verdrag innam: in de loopgraven
voor die vesting werdt LODEWYK VAN NASSAU
met eenen kogel in de dije getroffen, ook vloog
'er toen een ander door 's Prinfen tent, niet zon-
Meurs, der merklijk gevaar: vervolgens werdt Meurs
Grol, enz. ^en 12 van Herfstmaand bij verdrag, en Grol
veroverd. ^ ^ (j a a r a a n mede bij verdrag, en Breevoortden
9 van Wijnmaand ftotmenderhand ingenomen
door den Prinfe; die vervolgens nog Enfchede,
Ootmarjum en Oldenzeel bemagtigde, en
met de veroveringe van Lingen op den 12 van
Slagtmaand den veldtogt befloot.
ANNKKES j n dj t Zelfde jaar was te Brusfel om de ftand-
HOVE"!^ vastige belijdenis van de Hervormde of Doopsvende
gezinde Leere, levende in de aarde gedolven,
onder de A N N E K E N VAN DEN HOVE, Dienstmaagd te Brusdoïvenf"/^
zonder kennisfe van den Kardinaal Aartsher-

H I S T O R I E . 243
hertog , die, zo men wil, gezegd hadt, dat VlIUrd»
men haar , naar de Plakaten hadt te handelen
: haar omkomen is te aanmerklijker, om
dat, ha haar, niemand gevonden wordt, die
om den Godsdienst in de Spaanfche Nederlanden,
ter dood gebragt is: de Staaten der Vereenigde
Gewesten, bedienden zich middelerwijl
van dit voorval, om hunne afkeerigheid van de
vredehandelingen, binnens lands en bij uitheemfchen,
te billijken. .
In het volgend jaar 1598, werdt de vrede te ^95.
Verrim, tusfehen Frankrijk en Spanje op den tl)Srchen a van Bloemmaand getekend, waarbij Calais Frankrijk
aan Frankrijk
e n
kwam, met andere Steden, en
hét Graaffchap Charlois aan Spanje, mits het
van Frankrijk ten leen houdende. . Kort
daarna kwamen de brieven in het licht, bij welken
FILIPS II. de heerfchappij over de Nederlanden
aan zijne Dóchter IZABELLE KLARA EUGENIA
afdond, gevende daarna volniagt aan den Aartshertoge
ALBERTUS haaren toekomenden man;,
om de Regeering in haaren rtaam té aartvaarden ;
Wiens plegtige huldiging dan ook in den naam
zijner Gemaalirtne, gefchiedde in het Hof te
Brusfel, op den 15 van Oogstmaand met veel
uiterlijk bewijs van vreugde.
Qi ix.

544 VERKORTE VADERLANDSCHE
IX. A F D E E E L I N G .
Beginnende in het jaar 1598., en eindigende
met het fluiten van het twaalfjaarig beftand,
in het jaar 1609.
IX, AFD. JN den voortijd van het jaar 1598, zondt Koning
FILIPS vierduizend Spanjaarden te fchepe
naer de Nederlanden, die te Calals ontfcheept,
doch bij weinigen verwelkomt werden, dewijl
uit hunne overkomfle bleek, dat de Landzaten
nog, gelijk onder de voorgaande Regeeringe, .
door Spanjaarden Honden beftierd te wor-
Spanji den. Van de zijde des Aartshertoge
doet den ALBERTUS deed men eenige aanbiedingen van
Staat aan- v r e cj e a a n d e Staaten van Holland enz. doch uit
van eenige onderfchepte brieven des Konings zeiven
de. ' bleek genoeg, op hoe valsch eenen grond deeze
onderhandeling fteunde, ook maakte een nieuwe
toeleg op het leven van Prime MAURITS,
HETER door zekeren PIETER PANNE van Tperen, een
f ANNE; Kuiper te Leiden, ondernomen, doch gemist,
zijn aan- $ Q Staaten hoe langer hoe af keeriger van de han-
Svenvïn delinge met de Spaanfchen: PANNE, die voor-
MAUHITS. genomen hadt den Prins , met een vergiftigd
driehoekig mes, van boven voorzien met drie
weerhaken , omtebrengen , werdt den 22
van Wiedemaand te. Leiden onthalsd en gevierendeeld.
De Aartshertog ALBERTUS in den Herfst deezes

H I S T O R I E . 245
zes jaars eene reize naer Spanje doende, werdt IX
- AFP>
derwaart vergezeld door FILIPS WILLEM VAN NAS-
SAU , die zich nu in het bezit van het Prinsdom W I L L E M
ORANJE , door voorfpraake van den Koning van VAN NAS-
Spanie, zocht te doen herftellen, hetwelk hem SAU her-
• T » I j (tolt zi£ in
ook gelukte; terwijl zijn Broeder MAURITS door , ( bsz?
ALDEGONDE eenigen tijd te vooren , vergeefsch vanOrangetracht
hadt zich van hetzelve meester te;e.
maaken. Op den 13 van Herfstmaand dee-
zes jaars overleedt, op het Efcuriaal, Koning
FILIPS II. aan eene uitteerende ziekte, bij wel- Do
°d
ke zich veele verborgene zweeren gevoegd had- U M { L
den, die vervolgens een' zovuilenetter, llanken
luizen verwekten, dat zijne oppasfers geen kans
zagen om hem te reinigen; hij was in het 72
jaar zijns ouderdoms getreden, en wordt om
zijne bedaardheid, naarftigheid, en doorzicht
in ftaatszaken, en om zijne uitwendige Godsdienstigheid
van veelen hoog geroemd ; doch Zijn aart.
de Nederlanders hebben zijne heerschzucht en
onverzoenlijkheid genoeg ondervonden; ook
was hij haatdragend, achterdochtig, loos en
geveinsd : veele eenvoudigen hier te Lande ,
oordeelden zich nu eerst van den eed ontflagen,
dien zij hem gezwooren hadden : zijn zoon
FILIPS III. gehouden voor niet al te fpoedig van
begrip, volgde hem op.
Op den 9 van Herfstmaand van dit jaar was Dood van
ook overleeden FLORIS VAN PALLANT , Graaf van FLORIS
PAL
Kuilenburg, die diep gewikkeld geweest was in de ^T "
Nederlandfche beroerten; en den 15 van Wintermaand
ftierf te Leiden , FILIPS VAN MARNIX , Van WAR.
Heer van St, Allegonde, daar hij eenige jaaren, * *r
aan eene nieuwe Overzettinge des Bijbels hadt Aldeglngearbeid,
en 'sdaags daarna te Arnhem deKan-

£40 VERKORTE VADERLANDS CHB
]X AF», felier ELBERT LEONINUS, die van Staatfche zij»
- de, na den Gend fchen Vrede, in de gewigtigfte
handelingen gebruikt was.
Veroye- bi dit jaar hadt de Admirant van ARRAGON ,
ringen voor de Spaanfchen, Rijnberk , en Deutichem
d o o r
bemagtigd, en Wefcl, Rees, en Emmerik be-
' - * * zet; Prins MAURITS flechts eene geringe magt te
velde hebbende , hadt zich van de Kleeffche
plaatzen , Zevenaar, Heufen en Lobeth verzekerd.
In het voorjaar- was 'er een Potwalvisch
te Katwijk geftrand, die van het manlijk
geflacht en 52 Roe-voeten lang was. De Graaflijkheid
eigende zich denzelven , en verkocht
dien openlijk voor 126 guldens.
De zwakheid van 's Prinfen leger veroorzaakte
in het volgend jaar 1599 weder , dat hij den
vijand niet veel af breuks konde toebrengen, en
alleenlijk Bommel, welk de Admirant belegerd
hadt, wist te bewaren , nevens den Tielerwaard:
ook werdt Deutichem herwonnen door
VANB^R
d e n
Graave WILLEM VAN NASSAU. • «• Ter zee
Do,Es;zij- hadt de vloot onder den Admiraal Jonkheer
rie ver- PIETER VAN DEPV DOES , het Kasteel op groot
ricbtin- Kanarie, het voornaamfte der Kanarifche Eilanden,
den Spanjaard ontweldigd, en Allagona
en Gomera verbrand, voornemens zijnde
naer Brafil te ftevenen; doch de Admiraal op
het Eiland St. Thomé door ziekte aangetast en
overleeden zijnde, zeilde men wel naer Brafil',
doch behaalde 'cr weinig buits, en de vloot
kwam deerlijk verzwakt van volk, welk meestdoor
ziekte geftorven was, met verlies van twee
fchepen , en dus zeer nadeelig, weder in het-
Vaderland re rug.
Yijf Duyikerker Kapers werden in het najaar;.
ge--

H I S T O R I E . 247
genomen, en het volk daarvan met de galgege-
I X A F P
-
draft; ook werden de galeien van FREDRIK SPINO-
LA , die de Zeeuwfche kusten zeer ontrustten, door
zes oorlogfchepen, voor Vlisftgen geheel reddeloos
gefchoten; welke voordeden de andere geledene
rampen weder een weinig verzetten deeden.
Veel gelukkiger was de veldtogt van het volgend
jaar 1600 : de Staaten, door Franfchen
hulpe gedeund, bragten toen eene derkeremagt
te velde. In Louwmaand hadt Graaf LODEWYK
het verderkte Wachtendonk in het overkwartier Jgg
van Gelderland bemagtigd. Nu vermeesterde e n z b eI
MAURITS in het laatst van Lentemaand, binnen magtigd.
drie dagen, de fterkte Crevecoeur, en nam vervolgens
het huis te Batenburg , en de St. Andries-
fchans in. Toen dak hij over naer Vaanderen,
daar hij Filippine cn andere fchanfen ingenomen
hebbende , het beleg voor Nieuwpoort
floeg: hier kwam de Aartshertog ALBER- Des
TUS, den'tweeden van Wiedemaand, hem met ^yshereen
leger bedooken, na dat dees ERNST VAN B(fHTUS NASSAU, in den morgen tegen hem afgezonden, nedêr'iaag
een verlies van 800 mannen hadt toegebragt: tc
^f uw
'
p m
doch MAURITS wist zijn leger zo net in orde te '
fchaaren, zijne maatregels en dandplaats zo wèl
te neemen, dat hij den Aartshertog, die met
ongedekten aangezichte door de flagorden
reedt, ook zo lange vocht, als hij hoop hadt,
en bij die gelegenheid met eene piek in het oor
gekwetst werdt, des avonds ten 7 uuren noodzaakte
het flagveld te verlaten, met verlies van
omtrent drieduizend verflagenen, en veele gevangenen
, onder welken de Admirant van AR-
RAGON , een der aanzienlijkden was: van onzen
kant waren 'er omtrent 1000 mannen gefneu-
Q; 4 vetii,

248 VERKORTE VADERLANDS CHE
IX. AFD. v eid behalven het verlies , welk ERNST VAN
" NASSAU in den morgenflond geleden hadt. ——
OLDEN- Zedert deezen flag wil men, dat OLDENBARNE-
BAENE- VELD begon te duchten, dat de Prins naer de
denkt Ver
' °PP erlte
n^gt > immers naer meerder gezach
MAURITS. dondt, dan hij tot hier toe gehadt hadt; doch,
wat in hem deeze vrees verwekte , vindt
men nergens duidelijk aangeweezen. ——
Gronin- In Groningen was over het opbrengen der achgen
door ^{lallen in de gemeene Lasten zeer grooten
WILLEM
t w i s t
ontdaan, en de Stad, die hierin niet buk-
LODEWÏK ken wilde, werdt door Graave WILLEM LODEWYK.
tot reden met geweld tot reden gebragt, op last der algegebragt.
m e e n e Staaten, die 'er ook een Kasteel deeden
dichten , en door middel van het krijgsvolk,
vier tonnen fchats door dezelve deeden opbrengen
; waama de Regeering, van vreedzamer of
rekkelijker mannen voorzien en alles weder in
rust gebragt werdt; wordende de belastingen
aldaar zedert op denzelfden voet als in Holland
gebragt.
I6OÏ. In hes volgende jaar 1601 werdt de veldtogt
Rijnberk geopend met het beleg van Rijnberk, dat Prins
men" 0
" MAURITS na een beleg van ruim zes weeken ,
den 30 van Hooimaand bij verdrag innam;
waarna hij, den 7 van Oogstmaand, zich ook
van Meurs verzekerde: hij floeg naderhand nog
het beleg voor 's Hertogenbosch , doch moest
het tot zijn leedweezen, nog voor het einde
van Slagtmaand opbreken , dewijl eene fchieïijk
opgekomen' vorst , hem deed vreezen,
dat Holland door den vijand te veel overlasts
lijden rnogt.
Aardbee- Op den 2 van Louwmaand in het jaar 1602,
ving door w a s ' e r des middags omtrent 12 uuren, alomme
door

H I S T O R I E . 249
1 X
door gansch Hollandeene aardbeving gevoeld, " «
die nogthans, geene fchade deed. — Prins MAU­
RITS nu te vergeefsch getracht hebbende, om s
* f l„ J (
het vijandlijk- leger bij Tienen in eenen veldflag
te wikkelen, floeg den 18 van Hooimaand het Gr ave
beleg voor-de Stad Gr ave welke hem eerst op ^"8"
den 19 van Herfstmaand bij verdrag overgeleverd,
en in welke hij plegtiglijk als Heer gehuldigd
werdt, waarna hij het leger de winterquartieren
deed betrekken. Graaf LODEWYK VAN
NASSAU was bij het naderen des winters in het
Luxemburgfche gevallen, en hadt 'er eene ganfche
maand befteed aan plondercn en verbranden
van eene menigte van dorpen te water
was in dit jaar den vijand merkelijk nadeel
toegebragt. Van agt galeien, die SPINOLA op FtiEnitiK
nieuw uit Spanje herwaarts voerde, waren 'er SPINOLA,
twee door de Engelfchen in Portugal vernield: ^ j ^ r
"
twee anderen werden bij Grevelingeu overzeild, gen en
en aan fpaanderen geflooten door de Staatfche dood.
oorlogfchepen: één verging 'er voor Calais:
twee anderen, zwaar befchadigd , raakten te
Nieuwpoort binnen; de laatfte, op welke SPI­
NOLA was, bereikte , met groot gevaar , de
haven van Duinkerken: in het volgend jaar
lloeg dezelfde SPINOLA met agt galeien tegen drie
Staatfche oorlogfchepen en twee galeiën, onder
JOOST DE MOOR , den Vice - Admiraal van Zeeland,
die ze de wijk deed neemen, met verlies
van meer dan honderd dooden, onder welken
SPINOLA zelf.
In het jaar 1603, hadt de algemeene veree- De 0 1.
nigde O. /. Compagnie , die op den 20 van Comp.
Grasmaand van het jaar 1602, haar octrooi van [^^ T
&c Staaten bekomen hadt, welker hoofdfom- vi 0 0 t u i t
Q 5 me "

250 VERKORTE VADERLANDSCHE
ÏX. AFD. me op 66 tonnen fchats werdt berekend, en
die toen voor het eerst eene vloot van veertien
fchepen onder den Admiraal WYBRAND VAN
WARWYK in zee gebragt hadt, weder eene vloot
van 13 fchepen onder STEVEN VAN DER HAGEN
uitgezonden: welke beide uitrustingen haar meer
dan 22 tonnen fchast gekost hebben. — Prins
MAURITS de Stad 's Het^togenbosch wederom
vruchtloos in dit jaar belegerd , maar eenige
M AU KITS andere voordeden op de Spaanfchen behaald
^dzand hebbende, deed nu in den Herfst eenen invaL
£a zan , | n g^a(jZand, alwaar hij eenige fchanfen bemag-
d e
E«mag- "S
'
e n z
"-k v o o r Sluis nederfloeg, welk
tiet Sluis, hem op den 20 van Oogstmaand van het jaar
3604, 1604 , werdt overgegeven aan den anderen
kant ging Oostende, (welk nu al drie
jaaren lang door ALBERTUS belegerd geweest, en
aan elk der partijen wel 50,000 mannen, enden
Staaten maandelijks honderdduizend guldens van
verdadigen gekost hadt,) bij verdrag aan de
Spaanfchen over, op den 2 van Herfstmaand;
doch toen bdlondt die Stad alleen uit een ledig
erf; aan den eenen kant beworpen met heuvelen
en zandhopen , aan den anderen kant,
ukgehoold tot hellende en kromme kuilen, en
overblijfzels van werken, zo verward, en wanfchiklijk,
dat men naauwlijks zien kon, welke
tot befchadiging en welke tot verdadiging der
Stad gediend hadden: de huizen der oude Stad
alleen ftonden nog overeindc: de inwooners begaven
zich toen alle naer Sluis, en 'er verliep
een geruimen tijd, eer eenigen zich te Oostende
Vrede wilden nederzetten. In dit jaar floot ook
nisfehen Koning JAKOB van Engeland, die de Koningin
S A B E T H
%anje* ï"
& het voorgaand jaar was opgevolgd
,

HISTORIE. 251
volgd, den vrede met Spanje ; hetwelk de IX. Arr>,
Staaten zo misnoegd tegen hem maakte, dat zij
hem de vrije vaart op Antwerpen weigerden;
doch in het vervolg hielden zij geraden hun
misnoegen te ontveinzen.
"
De veldtogt van het jaar 1605, werdt geo- Misluk'»
a a n f l a e n
pend met eenen vruchtloozen toeleg van Prins ë
MAURITS, om Antwerpen te belegeren: gelijk * a
" ö o s*'
ook zijn toeleg op Gelder mislukte, en hij in
dit jaar, door AMBROSIO SPINOLA verfchalkt en AMBHQtot
eenen aftogt, hoewel in goede orde,
s p
gé-"°. ^°g
noodzaakt werdt, hebbende die Veldheer Olden- ver'richfeel
en Lingen bemagtigd; als ook Wachten- tingen.
donk en het Slot Krakau door BUCQUOI doen
inneemen: ter zee hadt de Lt. Admiraal IIAO H A U.
TAIN, een fmaldeel fchepen, welke twaalfhon- TAiwver-!
derd geoefende Spaanlche
m e e s t e r t
Soldaten herwaart «
meende te voeren, onder de Engelfche kust fchepen.
aangetast, en meest alle vermeesterd, zo dat
'er wel de helft van 'svijands volk nevens hunnen
Overften gebleven was. In Indien hadt de
D e
°- r
<
Maatfchappij, na het veroveren van hetkafteelte vetert
Amhiina en Tidor zich van den Nagelhandelver- zig van
zekerd, en verbonden aangegaan met de Ko- den Naningen
van Tidor en Temate en den Samorijn je^en"
op de Kust van Malabaar : haare voordee- g a a t v e r.
len waren zo groot, dat men in dit jaar, weder bonden
eene vloot van elf fchepen naer de Indiën a;!n
*
zondt, over welke KORNELIS MAATELIEF DE
JONGE , een der Bewindhebberen, het bevel
voerde.
In het volgend jaar 1606, nam SPINOLA ,
J^ochem , Grol en Rijnberk in , welke laatfte A.
K 0 L A
Stad Prins MAURITS , fchoon een genoegzaam
leger bij zich hebbende, niet verkoos te ont- j £ J J £ ^
zet- plaacien.

454 VERKORTE VADERLANDSCHE
IX. AFD. Zetten; ook hadden de Staaten grooter verwach-
' ting van het leger onder hem, in dit jaar opge-
• A
v a t :
nH£N ^ e
aanflag van Prins HENRIK FREDRIK op
PRIK FEE- Venlo, en een andere om eenige fteden in Vlaan-
DUIK op deren te overrompelen door middel van zwem-
Venk. m e r s e n fchepen ui t Zeeland, liep mede te
leur. " Eveneens ging het met het beleg
van Grol, welk MAURITS, in het vólgend jaar,
ondernam.
HEIMS- In het jaar 1607, werdt JAKOB VAN HEEMS­
KERK; zij-KERK, die te vooren een zeer gevaarlijken togc
ne over- n a e r ]$ ova Zembla gedaan, en aldaar, nevens
e e n i
«"dood. g e
anderen overwinterd hadt, als Admi-
' raai, met eene vloote van 26 ooglogfchepen
naer Spanje gezonden, en met deeze tastte hij
in de Baai van Gibralter , een - en - twintig
Spaanfche oorlogfchepen onder den Admiraal
D'AVILA aan; doch hem werdt bij de tweede
laag door eenen kogel het linker been weggenomen
, dat hij bedierf; in zijn uiterst de zijnen
vermanende om in 'svijands nederlaage den
troost te zoeken over zijn verlies: dit gefchiedde
ook; men bevocht eene volflagen zege,
grooten roem, doch weinig voordeels: het lijk
des Admiraals werdt vervolgens op'sLands kosten
te Amjlerdam in de Oude kerke bergraven,
alwaar ook eene deftige Grafilede ter zijner
eere is opgericht.
Van de zijde des Aartshertogen en met 's Konings
verlof was men ook ernftelijk met de Staaten
, als met vrije volken, op welken men niets te
eifchen hadt, in onderhandelinge getreeden, over
Pater vrede of beftand; waartoe zich Pater JAN NEYEN ,
JAN Overfte der Minderbroederen, liet gebruiken;
KEYEW; e n i n e n fl0Qt t o e n 0 0k w ej n a a s t eene vvapenfchor-

H I S T O R I E . 253
fchorfing met eenige bepalinge, voor agt maan- IX- AFD.
den: gemelde Pater zocht toen ook den Heer
Griffier CORNELIS AARSENS, wien hij vijftigdui- ^ i l " *
zend kroonen beloofde, uit naame van SPINOLA , G E N.
tot het bevorderen van vrede of betond, omtekoopen;
hem tevens eens fchriftelijk befcheid
daarvan, en een diamant van geene kleene waarde
voor zijne huisvrouwe aanbiedende : de
Griffier weigerde eenigen tijd de gefchenken te
aanvaarden, doch ten laatfte nam hij den Diamant,
en het handfchrift, doch ontdekte zijn
wedervaaren den Prinfe en den Advokaat, en
vervolgens ook den Staaten, die het handfchrift
en den diamant Helden in handen van hunnen
Thefaurier JORIS DE BIE, eenen man van beproefde
trouwe; doch beiden, naderhand, met
een verwijt wegens deezen handel, aan LODE-
WIJK VERREIKEN , die de bekrachtiging der wapenfchorfingevan
de Aartshertoginne overbragt,
Weder ter hand deeden ftellen.
Terwijl men nu ook de bekragtiging uit Ver-
Spanje verwachtte, poogden de ijveraars voor ^e'dheid
den oorlog en voor den vrede, de Prins name- v r ej e <
lijk en de Advokaat, aanhangers voor hun gevoelen
te krijgen, MAURITS zocht Friesland en
Groningen te bewegen, om, nevens Zeeland,
tegen de handeling te Hemmen. De Predikanten,
die voor een groot gedeelte hem na de
©ogen zagen, predikten 'er openlijk tegen ; en
men hieldt hen , die van vrede fpraken, verdacht
van heimelijk verftand te houden met den
vijand: de Regenten der meeste fteden neigden
echter tot vrede, waartoe de Advokaat hen
konftiglijk, door redenen, hadt weten te beleezen.
De Prins, die dit dwarsbooraen niet dulden

554 VERKORTE VADERLANDSCHË
IX. AFD. den kon, gaf fomwijlen niet duisterlijk te kennen,
dat hij zijne trouw verdacht hieldt. OLDEN-
Onge- BARNEVELD , iehoon doorgaans eerbiediglijk van
noemen d e n Prinfe fpreekende, gaf daarentegen zijne
vari MAÜ- bekommering fomtijds te kennen, als of zijne
gen 01" Doorluchtigheid te veel gezags zocht in den
DENBAR- Staat, en daarom voor den oorlog ijverde: —
HEVELD. deeze bron van oneenigheid kon nooit zo volkomen
geflopt worden, of zij welde, van tijd
tot tijdj wederom op: maar, of zij immer zohoog
gereezen zij, dat de Prins, gelijk fommigen
vernaaien, den Advokaat eens, openlijk ,
hebbe heeten liegen, te gelijk de hand opligtende
, om hem te flaan, zou men niet durven
verzekeren.
De hoop op eenen aanftaanden vrede j of de
natuurlijke nijverheid der Hollanderen, die hun
De
niet toeliet, hunnen aanwasfenden rijkdom te
bezitten , zonder gebruik daarvan te maken ?
hadt eenige bijzondere perfoonen aangezet, om
Ikem- verlof te verwerven van de Staaten * tot het
!! er
'l r
°w ê
droogmaken van de Beemfter: een meir, welk
zeven uuren in het rond groot, en zes voeten
diep was; welk werk in het volgend jaar begonnen
, doch eerst in het jaar 161a , vol­
Z6c8.
tooid werdt, en zedert zeer veel toegebragt
heeft tot den aanwas van Purmerende.
I n
het begin van Sprokkelmaand van het
jaar 1608, kwamen de Spaanfche Gezanten,
die over den vrede handelen zouden, en aart
het hoofd van welken den Veldheer A. SPINOLA,
zeif was, in Holland; daar zij een half uur
van 's Hage, door Prinfe MAURITS , verzeld
van eenen ongelooflijken ftoet, te gemoete
gereden werden: in de onderhandelingen met
hun

H I S T O R I E . 255
huil werdt tcrftond de vrijheid der Nederlanden IX.AFB.
erkend; doch over de vaart op Indien van wel- "
ke de Spaanfchen den afltand begeerden, werdt
hevig getwist: over het Huk van den Gods^dienst
voorzag men geen minder hevigen twist,
waarom dit tot op het laatst verfchoven werdt:
over den wederzijdfchen Koophandel was ook
groot verfchil, en de onzen weigerden de vaart
op Antwerpen weder vrij te Hellen, gelijk de
Spaanfchen vorderden: onder dit haperen Wapen*
der handelinge werdt echter de wapenfchorfing fchorfing
v e r l e n
verlengd tot het einde des jaars. maar, S d
'
dewijl men bleef dringen op den afltand van de
vaart op Indien, en voor de Roomfchen vrijheid
van Godsdienstocfeninge eischte van de Spaanfche
zijde, braken de Staatfchen de handeling van
den vrede af; doch toen begonnen de Fra'njche
en Engelfche Gezanten te raden, tot het aangaan
van een veeljaarjg beltand. JEANNIN , de
Franfche Gezant, (wiens Koning bedoelde, j E A m r^
door gefchenken, Prins MAURITS , Graaf WIL- zijn toeo
i n
LEM , den Advokaat en anderen te winnen, om kg
met hunne hulpe, meester van den vereenigden f^nken
Staat te worden,) deed, omtrent deezen tijd MAURITS,
aan H ARNE VELD een gefchenk, welk de Advokaat, ÖLIMNop
omtrent 20,000 guldens begrootte , doch y*j^ c
~
welk hij verklaard heeft, onvangen te hebben, e;)Z, t'e
in erkentenisfe van dienden , den Koning in winnen,
-vroegcren tijd beweezen , en ingevolge eener BABNE*
V E L a
belofte, hem reeds in het jaar 1598 gedaan,
en dat hij nimmer, met iemand, over eln°gel
de opdragt der hcerfchappije aan den Ko- fchenk
ning van Frankrijk , in onderhandelinge ge- van
weest was. Frankrijk;
De Staaten beflooten ook eenparigliglijk, op
Zes-

25Ö VERKORTE VADERLANDSCHE
i
IX. AFD. Zeeland na, om de voorflagen van beftand te
— hooren, mits hunne vrijheid, bij hetzelve,
niet onder voorwaarden of voor zekeren tijd,
maar eenvoudiglijk en voor altoos bevestigd
werdt: de Prins , die in het bijzonder zeer
v e e l
ijven*"b
l
h e t
beftand benadeeld zoude worden ,
gen het doch zijn bijzonder belang nooit als eene reden
beftand
in
v a n klagce inbragt, ijverde zeer tegen deeze voor­
geflagene handeling, en fchreef eenen brief aan
de Hollandfche Heden tegen dezelve , waarin
hij voorftelde, dat de Landen, geen' verzekerden
vrede hebbende, met de lasten des krijgs
bezwaard zouden blijven; dat de neering verlopen
zoude, vooral zulke, die aan den oorlog
vast ware , en die wel een derde deel der Ingezetenen
voedde, waaruit dan terftond na, of
misfchien nog voor het uitgaan van het beftand,
riiet dan een fchandelijk verdrag met den vijand,
en eene flaaffche onderwerping aan zijne heerfchappije
te wachten ftonden, en, dat hij in het
geven van zijnen raad, alleen op het welzijn
van den Staat zage, enz. In Frankrijk
hadt iemand, uit 'sPrinfen naam derwaarts gezonden
, onvoorzichtiglijk genoeg verfpreid,
dat de meeste fteden van Holland en Zeeland
het met den Prinfe ééns waren, die liever zoude
•willen fterven , dan in het voorgeflagen beftand
bewilligen; dat de andere Gewesten de
wet van deezen wel zouden moeten ontvan-'
gen; dat OLDENBARNEVELD zijne misdagen begon
te zien en MAURITS gunst te zoeken; dat hij
en de beide AARSENS den Staat verraden hadden,
en dat de Advokaat en de Griffier groot
gevaar liepen van hun leven, of ten minfte
hunne ampten te verliezen.
De

H I S T O R I E , 25?
1-,
De franfche Gezant deed vervolgens eene IX APD;
deftige en dreigende rede ter Staatsvergaderinge ~
om de handeling wegens een beftand aanteraden
en te doen doorzetten; ook leverde hij een zjn'%r
gefchrift in , waarbij de redenen van Prins vóór;
MAURITS in zijnen brief aan de fteden, omftandiglijk
beantwoord werden: hierop drong MAU
RITS zijn voorig fchrijven, in een tweeden brief
'nog nader aan; ftaande omftandig ftil , op hen
groot gevaar van verdeeldheid , en omkoopingen
door den vijand; dewijl 'er geene magt of gezag
in het land was, om 'er tegen te voorzien: ook MAIJRITS
deed hij eerlange eene reis door de Hollandfche
iteden, waarbij hij zich veele moeite gaf, om BvUamL
de Regenten te overtuigen, dat men geen befta
!? d
. m a a k e n m
'°gc > dan , waarbij 's Lands
vrijheid in klaare bewoordingen en voor altoos
bevestigd wierdt,
'sPrinfen brieven en verfcherdene fchriften van Schimp,
minder gewigts, verwekten eene bijstere gis-fchriften
tegen 0L
ring in de gemoederen : men fprak in dezel- ~
ven lasterlijk en hoonende van den Advokaat, ^vS
'en de beide AARSENS ; en in zekere drie brieven,
die ter Staatsvergaderinge gebragt en gelezen
werden , maalden men het beftand af,
als eene listige uitvinding van den vijand, en
van den Advokaat, als zich bedienende vart flinkfche
middelen, om het doortedrijven, waarom
hij zelfs geoordeeld werdt een fchandelijken
dood verdiend te hebben; al hetwelk metgroote
verontwaardiginge van elk gehoord werdt: Prins
MAURITS zelf verklaarde dat de opfteller deezer
brievert, moest opgezocht en vastgezet worden.
• De Advokaat lag ftraks daarna zijne le
&
bediening neder; doch de Staaten deeden'hem neder
R doos

S58 VERKORTE VADERLANDSCHE
IX. AFD. door eenige gemagtigden weder overhaalen, om
zijn amt te* hervatten, gelijk tot elks genoegen
doch gefchiedde, zonder dat zulken, die hem tegen
het we- waren, zich openlijk verklaaren durfden,
der aan. De meeste leden van Holland Hemden toen ook
Zedant voor het beftand ; en vier andere gewesten
blijft te- voegden zich bij hen, doch Zeeland alleen ftel-
beflatuf
d e
e r z i c h v i m l i
'
S
t e
e n : m a a r n a d a t d e
ê
Engelfche en Franfche Gezanten hun vertoond
hadden, dat zij geene hulp van hunne Vorften
meer te wachten hadden, zo zij het beftand ver-
Wan- wierpen, geraakten de gemagtigden van Zeeland
kelt. aan het wankelen, en de Prins zelf werdt door
JEANNIN , die BARNEVELD ook met hem wist te
verzoenen , in zeker gefprek , mede overgehaald
tot verandering van gedachten nopens het
Beftand ; te meer na dat OLDENBARNEVELD den
Prinfe hadt toegeftaan , dat men, geduurende
het Beftand , dertigduizend mannen behoorde
te onderhouden , hetwelk niet weinig hielp,
om hem minder af keerig te maaken van hetzelve
; gelijk hij dan ook voor het einde van Slagtmaand,
gehcellijk omgekeerd was.
.Delft en Delft en Amfterdam , welk zich het laatst
Jmftef- v a n aiien ü e t overhaalen, ftemden nu ook yoor
mTnïr m
" h e t
Beftand; en Zeeland zondt, nog vóór Kers-
in. rijd, Gemagtigden naer 'sHaage, met last, om
zich te voegen bij de meerderheid, en dit was
'T wordt van dat gevolg, dat het twaalf jaarig Beftand ,
getekend. 0p ^ ^ y a n (} rasrnaand 1609, te Bergen op
Jfoo. Zvötn getekend werdt, en op den 21 daaraan in
'sHaage plegtiglijk afgekondigd; hebbende de
Koningen van Frankrijk en Engeland zich, als
borgen voor de onderhoudinge van hetzelve verklaard.
Om Prins MAURITS fchadeloos te
ftel-

H I S T O R I E . 25$
(tellen, werden hem alle zijne wedden, tagcig- IX. AF».
duizend guldens in het jaar belopende, door de
Staaten toegeltaan , en daarenboven nog eene c^je"" 8
gelijke fom, in de plaatfe van brandfchattingen | 0o8 gê=
en verbeurdverklaaringen ; nog beloofde men fteld.
hem jaarlijksch, als hij kwam te trouwen,
25,000 guldens; en deeze werden hem, op
aandrang van den Franfchen Gezant, van nu af
aan, toegelegd : de wedde van Graaf HENRIK
FREDRIK werdt tót op 30,000 guldens verhoogd;
en die van Graaf WILLEM LODEWYK beliep nu
omtrent 50.000 guldens in het jaar.
L V ? E
Hier bleef het niet bij, men zocht Prins MAU- °
RITS ook eente meerder gezags in de Regeerin- z
2'~ ^f"
ge optedragen ; en dus ook eenige verandering zacbs
in den tegenwoordigen vorm derzelve te maaken, optedraa*
die zedert eenige jaaren, eene andere gedaante ^ en
"
hadt aangenomen, dan zij, in den aanvang des
oorlogs, plagt te hebben. —— De Vergadering
der algemeene Staaten was nu tot een'
hoogentrap van aanzienlijkheid geftecgen; wordende
haaren luister niet weinig vermeerderd
door het geduurig ontvangen en hooren dér
Gezanten van magtige Vorften, ter gelegenheid
der gewigtige handelinge over het Beftand. OL­
DENBARNEVELD, fchoon in naam alleenlijk een
dienaar der Straten van Holland, deelde in die
gezag, als gewoonlijk Afgevaardigde in de
Vergaderinge van de algemeene Staaten , daar
hij de ftcm van Holland zeer wel wist te doen
gelden; en het groot gezag, welk hij zich,
door zijne langduurige dienden bij de Staaten
van Holland zijne Meesters verkreegen hadt,
was oorzaak dat hij de ftemmen, gemeenli jk kon
kiden naer zijnen zin ; en dewijl de meeste
Ra Gs*
V

a6o VERKORTE VADERLANDSCH2
IX. AFD. Gewesten zich naer Holland voegden , zo is"
?
" ligtlijk hieruit af te neemen, hoe veel de Advokaat
vermogt, in de Vcrgaderinge der algemeene
Staaten : in Zeeland alleen hadt Prins
MAURITS het meeste vermogen, en het was door
middel van dit Gewest, dat hij het befluit tot
vrede of beftand, welk OLDENBARNEVELD dreef,
lange wist tegen te houden.
Voor- Bij deezen vorm der Regeeringe nu, öntflag
tot brak het^ m geval van verfchil tusfehen de bij*
échten" zondcre Gewesten of fteden van elk Gewest,
van een' aan een vastgelleld middel ter beflisfinge: men
Raad van floeg daartoe dan voor, om eenen Raad van
Staate. staate opterichten , en Prins MAURITS aan het
hoofd van denzelven te ftellen; ten einde door
dien Raad alzulke gefchillen te doen beflisfen ;
de langwijligheid der Raadsplegingen bij de algemeene
Staaten te doen ophouden, enzaaken*
die fpoed eischten, des te fchielijker te kunnen
afdoen.
Frank' Frankrijk zelf deed door zijnen Gezant tot
rijk on- oprichting van zulk eenen Raad voorzichtedenzeï-'
n
"j k
arbeiden ; doch JEANNIN wist wel dat de
yen. Advokaat hiertoe niet ligtlijk bewilligen zou-»
de: de Raadsheer FRANKEN, die door UITEN-
BOGAARD wel eens meer op logens betrapt is,
hadt wel aan deezen verhaald, dat de Advokaat
vóór het fluiten van het beftand, hem gezegd
hadt, dat men, alvoorens, met den Prinfe behoorde
te handelen op gelijke voorwaarden,
als met zijnen Heer Vader gefchiedware; doch
het is hier uit niet zeker, dat dit ooit des Advokaats
'wezenlijk gevoelen geweest zij , om
dat FRANKEN , die noch de vriend van BARNE-
VELD, noch die van UITENBOGAARD was, zulk
iets}

H l S T O R I E. ést
iets wel kan voorgegeven hebben, om de ande- IX-AFB.
ren te doen weeten, wat hijzelf gaarne gezien
zoude hebben; of om de toenmalige breuke en
verwijdering, die 'er tusfchen MAURITS en BAR •
NEVELD was, opentehouden , of nog verder
te verwijden : de Advokaat begreep ligtlijk
dat zijn gezach merkelijk verminderen zoude, zo
dra de Prins aan het hoofd van eenen Raad van
Regeering gefield ware: ook vreesde hij voor
de nadeelige gevolgen van zulk eene uitfteekend
gezag, als men den Prinfe wilde opdraa J^j*
gen j en zij, wier belang het was dat de zaaken gl s^ n
in den tegenwoordigen fland bleven, bragten, voordzegt
DE GROOT , ligtlijk te wege, dat de on- gang.
derhandelingen over het hervormen der Regee*
ringe, eerst tot na het fluiten van het beftand,
en toen, tot na het einde des jaars verfchooven
werden, waarna zij allengskens in het vergeetboek
raakten.
De Staaten befloten nu eerlange een gedeelte DeStaavan
het krijgsvolk aftedanken , en deeden alle ten bevendelen
tot op zeventig mannen verminderen, Aujien
zonder eenig vendel geheel aftedanken; hetwelk vónf a" ft6.
den Bevclhebberen groot genoegen gaf: na danken,
deeze vermindering beliep het getal der troe
pen , volgens de monfterrollen, nog omtrent
30,000 knechten , en 3000 paarden, die, naar
gewoonte , tegen agt en twee derde maanden
in het jaar betaald werden. Op den ze- bevestfgi
venden van Hooimaand kwam de bckragtiging het be-,
uit Spanje in volkomene orde ; bevestigende ftand,
de Koning het beftand, in alle deelen, zo verre
het hem betrof, beloovende het van zijnen
kant te zullen houden; dus kreeg het werk van
het- twaalf jaarig beftand zijn volleu bcflag : de

SÓa VERKORTE VADER LAN D S C MË
!%• AFP. Vereenigde -Nederlanders zagen zich gebragt 9
" tot eene ruste, die de meesten nog niet gekend
hadden, en tot welke veelen zich bezwaarlijk
gewennen konden. Uitheemfche Volken verwonderden
zich, en het fcheen hun ongelooflijk,
dat men den magtigften Koning, den Koning
van Spanje had kunnen afdringen eene erkentenis
der vrijheid van de Vereenigde Gewesten
en een groot deel des handels op de Indien:
hiernaar werden de kragten van den vrijen Staat,
en de wijsheid van deszelfs Regeeringe gewaardeerd
; en, zedert, hebben veele Vbrften en
Staaten, naer het Bondgenootfchap der Veree*
nigde Gewesten beginnen te Haan.
X. AF-

H I S T O R I E . 263
X. A F D E E L I N G .
X. ATT».
Beginnende na het fluiten van het twaalfjaarig-
befland, in het jaar 1609, en &
eindigende met den dood van MAURITS ,
Prinfe van Oranje, in het jaar 1625.
N a het fluiten van het befland merkten de Pf^er-
Vereenigde Gewesten zich volkomenlijk aan,^ s
e^
als een' vrijen en onafhanglijken Staat, en be- t e n mergonnen
zich ook, in allen opzichte, als zodanig ken zig
a
te gedragen, alomme Gezanten afzendende met gg" v rjjen den tijtel van Ambasfadeur , en geduuriglijk Staat.
Gezantfchappen van vreemde Vorften en Staa- S l u i t e n
ten ontvangende; gelijk zij nog in den Zomer een vervan
het jaar 1609 , een verbond van vriend- l
j^ j^ t
a r o
fchap en koophandel met MULEY ZAIDEN, Ko- '*
ning van Marokko, flooten.
JAKOBUS ARMINIUS en FRANCISCUS GOMARUS, ARMIbeide
Profesforen in de Godgeleerdheid te Lei-*bt in*
den , van eikanderen over de Godlijken beflui- verfchil
ten verfchillende, zo wel als over de belijdenis met
en den Catechismus , hadden zo verregaande G0;vURU:3
'
befchuldigingen tegen eikanderen uitgeworpen,
datze reeds in Wintermaand van het jaar 1608,
deswege voor den Hoogen Raad gehoord en vJ2J r
df [J
door denzelven tot ftilte en onderlingen vrede hoogen
gelast waren , en om aftewachten dat de ge- Raad gefchillen
in eene Nationaale of anders Provin- hoord
*
ftaaie Synode vereffend wierden ; doch men
zweeg echter niet, en beider gevoelens drone
n
R 4 S

I
a6"4 VERKORTE VADERLANDSGHj
AFT
> gen meer en meer, door : de Predikanten waren
meest voor dat van GOMARUS , die een volflxekc
bcfluit van God vastftelde, om eenigen te ber
houden uit het gevallen menschdom", 'en'de.
overigen in hunne ellende te laten liggen; doch;
de meeste Wethouders hielden het met ARMI-
NIUS , wiens Leer gemaklijker te bevatten
VQns- fcheen. —— Na het overlijden van deezen, in
Tius het jaar 1609 , beriep men in zijne plaatfe,
C 0 N R A D U S
Profes VORSTIUS die bij veelen gehouden
for. c werc
^? n
,°g veel meer van de Leere der Her­
vormden te verfchillen, dan ARMLNIUS.
Beroer- Te Alkmaar ontltond, wegens het fchorste
te ^A-fen van Ds. VENATOR, die den Catechismus en
maar, de Belijdenis geweigerd hadt te ondertekenen,
eene beroerte, welke eene buitengewoone ver­
andering der Regeeringe aldaar te wege bragt:
T e
te Leeuwarden werden op Nieuwjaarsdas van
" mar
~ het jaar 1610, de glazen van het Raadhuis t
16ie. door eenigen van het graauw uitgeflagen, en
de Pvegenten naer buiten gedreeven, waarna de
Gilden eene nieuwe Regeering aanrtelden. Iet
diergelijks werdt, onder veele opfchuddingen,
ook in dit jaar te Utrecht uitgewerkt, door
DIRK KANTER en zijnen aanhang, die echter naderhand
weder het onderfpit delven, en als ballingen
de Stad verlaten moesten, alwaar toen
eene Remonflrantschgezinde Regeering plaats
gekreegen hadt : de befaamde Remonfirantie r
naar welke die van ARMINIUS gevoelen den naam
van Remonjlranten kreegen , werdt omtrent
deezen tijd , ook aan de Staaten van Holland'ingeleverd,
die daarop de Clasfen aanfchreeven,
om, tot naderen last, niemand iets, boven de
vijf punten, in die Remonjhantie vervat, aftc=
e
Je vor-

H I S T O R I E . atfg
Vorderen; waar naer zommigen, met name, de X. UnÜ'
Clasfis van Leiden , verklaarden zich niet te kun- ~ '
nen voegen.
In de Lente van het jaar 1611, werdt de
l 6 l I
«
Haagfche Conferentie tusfchen zes Predikanten r^fe^,
van elke zijde gehouden: doch de Staatenfchree-fcrentie,"
ven geene van beiden de overwinning toe,
maar vermaanden hen tot onderlingen vrede eri
broederlijke eendragt, hetwelk van wederzijde,
zonder tégenfpraake, aangenomen werdt. — MAURITS
De zaaken van Gulik en Kleeve, waarin de Staa-k ema
&"
ten gemengd waren, bragten te wege dat Prins ^ulik.
MAURITS in dit jaar met een leger van 14000
knegten en 3000 ruiteren, de Stad Gulik bele- .
gerde, en bij verdrag innam, waarna zij den
Vorst van Brandenburg en Nieuwburg in handen Uitvin,
gelleld werdt.— Omtrent deezen tijd, of liever dir
>g d
?. r
al in of voor het jaar 1(S08, vondt ZACHARIAS JAN- £f J[ EKLJ
'*
SEN , een Glasflijper en Brillenmaker te Middeljburg,
de Verrekijkers uit, die zedert door anderen
merkelijk verbeterd en zeer gemeen geworden zijn.
In het kerklijke werdt VORSTIUS thans in zijn VORSampt
, met behoudenife zijner wedde , ge- TIUS
O R D
fchorst, eer hij het nog geoefend hadt. GOMA- . T
11 • 1
r • ' ,;
• in ziin
RUS hadt te vooren reeds zijnen dienst opge-arnpt g e_
zegd, en deeze Landen verlaten, JOANNES PO- fchorst.
LYANDER , een Coritraremonftrant, en SIMON FOLYAN-
EPISCOPIUS, een Remonftrantsgezind
BER
Leeraar,
e n
werden toen in hunne plaatfen tot Profesforen pfusworaangefteld.
KORNELIS GESELIUS, dien de Rotter- den Prol
damfche Regeering van zijnen dienst hadt afge- fesforen.
G E S E L 1 U S
zet, om dat hij te hevig, naer haar oordeel,
tegen de Remonftranten van den predikftoel Tolter-^
uitvoer, werdt, toen hij naderhand afzonderlijke dam de
Vergaderingen hieldt, die hij de Kruiskerken
ftad 0 1 t
-
R 5
z e
noem- * d
'
-

HÓ6, VERKORTE VADERLANDSCHE
X. AFD. noemde , de Stad ontzegd, en op zijne weige-,
*~ ring van vertrek, door den Schout met zijne
dienaaren, des morgens voor zeslen ter poorte
uitgeleid: naderhand beriep men hem te Edam.
I 6 I„ In het begin van het jaar 1613, werdt op den
Delf/dit voorflag van Graave WILLEM, Stadhouder van
confe- Friesland, die den Remonflranten ongenegen
rentie. w a s ? ^ e Conferentie te Delft tusfchen drie
Predikanten van beide zijde gehouden ; doch
deeze werkte ook niet uit, dewijl mende vijf
punten der Remonflranten niet verdraagelijk wilde
verklaaren bij de tegenzijde: de meeste leden
Befiuit van Holland meenden derhalven dat de rust niet
van Hol- beter konde bevorderd worden, dan door het
land op n e t opvolgen van dit volgend merkwaardig be-
va' 'den fluit w e l k zi t o t h e r f t e l v a n d e n
e r k e v r e d e
' ï K »
Gods- 0
" in Louwmaand van het jaar 1614, genomen
dienst, hadden; te wee ten: zij belastten, dat men, in
It514
" het uitleggen der H. Schrift zorgen zoude,
den lieden intefcherpen , dat het begin, midden,
en einde van 's menfchen zaligheid, met
naame ook het Geloof, niet aan's menfchen
natuurlijke kragten, of werken, maar aan Gods
genade in CHRISTTJS alleen moest toegefchreeven
worden; dat God geene menfchen ter verdoemenisfe
gefchapen hadt, noch noodzaakte
tot de zonde; noch noodigde tot de zaligheid,
terwijl hij befloten hadt, hun die niet te geven;
dat zij niet verftonden, de gefchillen over de
Predestinatie, op den predikftoel of anders onder
het gemeen te brengen, noch dat men iemand
dringen zoude hooger te leeren, dan dat
GOD van eeuwigheid de zulken tot zaligheid verkooren
hadt, die , door zijne Genade , in
CHRISTUS geloven, en daarin volharden zouden,
en

H I S T O R I E . aÓ*7
en daarentegen ter verdoemenisfe verwerpen, X. Ata.
zulken die niet geloofden en in hun ongeloof
bleeven voortgaan, alzo de Staaten deeze Leer
voor genoegzaam ter Zaligheid en tot de Christelijke
ftichting bekwaam hielden : eindelijk
bevolen zij den Kerkendienaren, zich in alle
andere punten der Leere te houden aan GODS
Woord, en aan het geene doorgaans bij de hervormde
Kerken aangenomen , en in dezelve
geleerd was, en zich voorts in liefde, eenigheid
en goede ftichtinge , te gedragen, naer
het geen bij de voorgaande Staatsbefluiten was
goedgevonden: —— dit befluit werdt van de Hetzel»
Remonflranten gaarne ontvangen; en vecleCon- ve ver-
w e k t o n
traremonftranten namen aan te mijden , het "
geene de Staaten afkeurden; doch eenige von- |en? G
"
den hierin zwarigheid, oordeelende dat men
hun dus verbood de waarheid te prediken: te
Rotterdam werdt zeker Makelaar , om het zeggen,
dat hij liever van een varken, dan van
een der Predikanten wilde getrouwd worden,
van zijn burgerrecht voor een jaar, en van zijn
makelaarfchap voor altoos ontzet: een drukker
van Schiedam deed kort daarna deeze twee regels
te Enkhuizen in de loterije leggen:
Zeg my, Trekker frisch ter eere van Oranje:
Wat onderfcheid daar is tusfchen Rotterdams
Inquifitie en Spanje.
Doch de Gecommitteerde Raaden van Holland
verklaarden zijne loten verbeurd, en verweezen
hem, voor veertien dagen, te water en
te brood, welk vonnis flappelijk werdt uitgevoerd:
ondertusfchen was uit het rijm des drukkers

%6t VERKORTE VADERLANDSCHE
X. AFD. kers te fpeuren, over welke zijde zommigen
' dens Prins thans reeds hielden te hellen: men
Nadee- hoorde ook , ten deezen tijde, wederom nalige
ge- delige geruchten van den Advokaat, als of hij
v o o r
tegenoL hadt, het Land aan Spanje te brengen ;
pjjwiiAR. eO hierom verandering zocht in den Godsdienst ;
KEV£I,D. zelfs zeiden eenigen, dat hij en UITENBOGAARD
loontrekkers van Spanje waren, en Spaansch
geld uitdeelden, ten nadeele van het Vaderland:
AARSENS ook hadt PRANCOIS AARSENS , voor deezen Ge-
X
r 0
°l~A
z a n t
der Staaten in Frankrijk, uit misnoegen
ramp.van OP den Advokaat, dien hij hielde bewerkt te
JSAUNE. hebben, dat men hem van dit Gczantlchap ontval?.
z e t hac|t , zich omtrent deezen tijd , zo men
wil, laaten ontvallen, „ dat zommïger gezag
„ zo niet gevestigd was, of het kon wel ter
„ neder geworpen worden;" woorden , die
naderhand bleeken voorboden te zijn geweest
van den ramp , die den Advokaat befchooren
was.
De Hoe. i n dit jaar werdt ook op den 23 van Oogst­
E i a a n c l
te ^Frant
d e
Hooge School te Groningen , die nu
ter Inge- na die van Leiden en Franeker de derde was
wijd. hier te Lande , piegtiglijk ingewijd; dezelve
was door de Staaten van dat gewest, op fterk
aanraden van den Stadhouder, Graaf WILLEM
LODEWYK , opgericht. Te Amflerdam , daar
de Contraremonflranten een' Herken fteun aan
iöi5'
de Regeeringe hadden, gelukte het hun in het
jaar 1615, den Walfchen Predikant SIMON GOU-
LART , die de algemeene Genade gepredikt
hadt, in zijnen dienst te doen fchorsfen: in fommige
fteden begon men zich ook tot afzondering
Bewe- van de Remonflranten te fchikken. Te Lccu-
S ir
S w warden , daar weder merkelijke beweging ontilaan
:

H I S T O R I E . s6>
ftaan en wederom verandering in de Regeeringe X. ATÖ.
bewerk: was, maakte men een onderfcheid tus- °
B M A R
fehen Geneeffche , Politieke of Gemagtigde J (£ "
Geuzen-,
Het gewigtigst, welk in het volgend jaar 1616*
1616, door de Vereenigde Staaten uitgevoerd
werdt, was het losfen van Vlüfingen, Ram me- va" pand^
hens en Brielle, eertijds in verzekeringe gege- fchapontven
aan Koninginne ELISABETH en tot hiertoe ^ ast
'
met Engelsch krijgsvolk bezet: men gaf den
Advokaat OLDENBARNEVELD , in het gemeen, de
eer van het gelukkig voltrekken eener handelinge,
die de Vereenigde Gewesten onthief
van het eenig overblijfzel hunner voorige afhangelijkheid
van vreemde Mogendheden , en
den Engelfchen ook den fchijn benam , waarop
zij zich, buitens Lands, eenig gezag over
deezen Staat plagten toetefchrijven.
Op den 18 van Lentemaand van dit jaar namen
de Staaten van Holland wederom een be- De Sts».
fluit, om den vrede te handhaven in de Kerke, ten been
alle fcheuring en ^verdeeldheid voorteko- f^het
men; en op dat Amflerdam zich mede bij dit handba*
befluit der meerderheid voegen mogte, zondt ven
val1 d e n
men derwaart eene aanzienlijke bezending, aan
het hoofd van welke Jonkheer ADRIAAN VAN ^Q -RQ^
MATHENESSE, Heer van Riviere, was, en onder
welke HUGO DE GROOT , Raad en Penfionaris
van Rotterdam, alsSpreeker, eene deftige
en uitvoerige aanfpraak deed aan de Vroedfchap
tot verdediging van de Refolutien der Staaten:
doch hier mede^werdt niets uitgevoerd ; blijvende
die Stad dringen op het houden eener dmfttri
jvetdge Synode, en datze niet zou kunnen ge-j^j?
doo- a a n ^

fi/o VERKORTE VADERL AND S C HE
X. AFD. doogen dat eenige Contraremonflrantfche Predi-
1
kanten , gefchorst of afgezet zouden worden,
o m
densari
c at z m e c d e
' *j R emo}1
ft }
" ant
en geene Kereen
Sijtio- kelijke eenigheid konder/ houden ; doch de
«Ie. meerderheid der Staaten bleef bij de voorgaande
Refolutien : deeze ftrijdige befluiten
1617.
gaven ondertusfchen geen gering voedzel aan de
tweedragt: in fommige {leden werden de Contraremonftrantfche
Predikanten, die zwarigheid
maakten, om in ééne Clasfis met de Remonflranten
te komen, ontzet van hunnen dienst en
belet te prediken; daarentegen kreeg de Drosaart
HOOFT van Gecommitteerde Raaden aanfchrijving,
om de Contraremonstranten in zijn
Baljuwfchap van het Gooilaand, om vredes wil,
te gemoet te komen, in het beroep van eenen
Predikant te Huizen: in tegendeel fielden Baljuw
en Mannen van Schieland twee fcherpe keuren
tegen de afgezondene Vergaderingen der Contraremonftranten
te Zevenhuizen en elders.
In het volgende jaar 1617, befloten deeze
Scheu- laatften echter te Amflerdam en in 'sHage zich
fchen^dë m
& er
te verbinden en geene Kerkelijke eenig-
Remon- heid meer met de Remonflranten te onderhou-
Jlranten den: ook floeg Prins MAURITS den Staaten in
v 0 0 r
en Con- -Lentemaand ' dat men hun moest toetraremon-
.. „i , 1
ftranten te laaten vrijelijk te prediken , en de verlaaten
Jmjler-_ Leeraars, bij verdrag, weder moest aannemen,
dam en in Qf anderen in derzelver plaatze beroepen: —
* ^ * de Remonflranten die te Amflerdam zich nu
openlijk van de Kerk hadden afgezonderd, lieten
voor zich prediken in een' Spijker of groot
pakhuis, op Dwarsboomfloot, gehuurd van
HERMAN RENDORP, doch hier werdt hunne Vergadering
op den 12 van Sprokkelmaand door
het

H I S T O R I E . 271
het graauw geftoord, en alles wat los was ver- X. AFD.
nield: zedert werden ook de huizen van REM '
en JAN EGBERTSZOONEN BISSCHOP geplunderd;
zonder dat 'er fchaê verhaal van te bekomen was,
en weinige of geene ftraffe over de plunderaars
geoefend werdt: in 's Hage verwekte de twist De Contusfchen
H. ROS^US en j. UITENBOGAART , ook traremtmeene
fcheurine, in welke de Contraremon-$ rmttn
ftranten, nu geftij'fd door Prins MAURITS , zich j n > s zj0ge
van de Kloosterkerke meester maakten, op dendeKloos-
9 van Hooimaand: op andere plaatfen' erkerlt
gebruikte men nog geweldiger middelen om zijne in
'
oogmerken te bereiken, en fommige fchippers
ftelden in hunne vlaggen 's Prinfeu Wapen, met
dit bijfchrift:
Liever met Oranje te leggen in het veld,
Dan latiger met de Arminianen te zijn gekweld.
Ook zag men in openbaren druk, eene lijst
der fteden en fterkten, die het hielden tegen de
Arminianen: fterk, meent men, de Contraremofiftranten
aangemoedigd te zijn tot diergelijke
onderneemingen, door eenen brief des Konings
van Groot - Brittannie, in de Lente deezes jaars
in het licht gekomen, en zeer veel verfchillende
van dien, welken hij te vooren aan de Staaten
gefchreeven hadt, alzo hij niet meer riedt,
de gefchillen verdraagelijk te verklaaren, maar
dezelve te beflisfen, door eene Nationale Synode.
Deeze fcheuring in de Kerk gaf ook aan- Ongeleiding
tot eene ongewoone verandering in de Grande-
Regeeringe, om welke te bewerken de Co?}- ring in de
traremonjlranten in het eerst hunne kragten be- re
eeeproef-
rin
& e
'

üfs VERKORTE VADERLANDSCHÜf
X. Am. proefden irt de kleine fteden, die geene ftem ifi
*— Staat hadden; van zins, naar het fchijnt, om tot
de Hemmende fteden van Holland naderhand overtegaan:
de Advokaat en verfcheidene Leden der
Vergaderinge befpeurden welhaast, waarop het
was aangelegd : veelen begonnen zelfs te geloven
, dat de Godsdienst flechts tot eenen dekmantel
gebruikt werdt $ om deeze verandering
uittewerken, en vermoedden dat de Prins zelf
'er onder roeide , of door zijnen aanhang 'er
onder deed werken, op dat men hem groote.r
gezag, en aanzien opdroege; hetwelk de Advokaat
, zo als men den Prins deed gelooven,
en anderen zochten te doen verminderen; terwijl
de Contraremonflranten, die hij hieldt voor
de oude Gereformeerden, welken zijnen Vader ten,
fioel verheven hadden, ten uiterfte op het vermeerderen
van zijn gezag gefteld waren.
^Keflint Q m dan f i n zulk eenen toeftand de rust der
Waard- fteden te bewaren, hieldt men geraden, Waardgelden
gelders aan te {tellen in zulke fteden, die def-
z c v e n
fteHen- ^ oordeelden te behoeven: dit beflu.it, welk
d e
de Schérpe Scherpe Refblutie geheeten werdt, ging, bij
Refolutie de meerderheid in de Staatsvergaderinge door,
genoemd, tot groot ongenoegen des Prinfen , en onder
protest van Amflerdam en eenige andere fteden
; en het aanneemen der Waardgelders,
welke echter in Holland nog geen 1800 man-
' nen beliepen, gefchiedde te Haarlem, Leiden,
Gouda, Rotterdam, Schoonhoven i Hoorn, en
misfchien nog op twee andere plaatzen; te Utrecht
gefchiedde dit, terwijl 'er de Advokaat OLDEN-
BARNEVELD door ziekte vertoefde, op den voorilag
van GILLIS VAN LEDENBERG, Secretaris det
Staaten van Utrecbt.
Niet-i

H I S T O R I E . 273
Niettemin ging op den 11 den van Slagt- X. AFD.
maand, ter Vergaderinge van de algemeene Staa- ' "
ten, bij meerderheid van Hemmen, het befluit , F E T H O U
J -
door, tot het houden der Nationale Synode, eeneSvwaartoe
Dordrecht tot de plaats benoemd werdt: node Nade
fchranderfle Remonflranten voorfpelden zich t'onaa!
hier uit niets dan verdrukking, en hadden daar- befloteni
om gaarne gezien dat men de Synode eenvoudiglijk
ingewilligd hadde, op dat 'de verandering
der Regeeringe ware voorgekomen geworden;
doch de Advokaat oordeelde, dat men 'sLands
gerechtigheid niet mogt weggeeven.
De Prins deed kort daarna, zo door eene rei- MAUHITS
ze in flilte in perfoon, als door brieven, zeer beKoekt
veele moeite, om eenige fteden van Holland fteden.
te bewegen tot het inwilligen der Nationale
Synode, en tot het afdanken der Waardgelderen:
ter vergaderinge van Holland begonnen
ook verfcheidenë fteden over te hellen tot het Hemmen
voor de Nationale Synode, terwijl Haar- 'Merklem
eene zeer merkwaardige verklaring inlever- waardige
de, tot ftaving van de genomene Refolutiën, en v
. erklaa
van het recht en gezach der Staaten van Hol- Halrkm.
land, tot handhaving van den Godsdienst, uit
welken alle geloofsonderzoek en geweldenarij
verbannen moest blijven, en van de Privilegiën
der fteden in geval van rechtspleginge in crimineele
zaaken , tegen den indrang van de Gerechtshoven,
enz. met welke verklaringe zich
ook voegden de fteden Leiden, Gouda , Rotterdam
, Schoonhoven , Brielle , Alkmaar en
Hoorn.
Terwijl deeze gewoone Vergadering nog MAURITS
duurde, vertrok den Prins in Lentemaand van verandert
het jaar 1618, naer Gelderland, alwaar h^JjjdfS
S te
-

a/4 VERKORTE VADERLANDS.CHE
X. AFD. te Nieuwmegen , buiten tijds, en ondanks het
~ Protest der Regeeringe aldaar, de Wethouder-
Regee- fchap veranderde: en in Bloemmaand naer Overnieuw-
ij$ï vertrokken zijnde , haalde hij die Provinmegen,
cie over tot het bewilligen in de Synode: te
1618. Utrecht, daar de Waardgelders zeer tot last be-
Haalt gonnen te worden voor de Staaten, en fommioveMot
L e n
ë derzelven neigden, omze ter betalinge van
het be- Holland te doen komen, anderen omze aftedanwilligen
ken, en van den Prinfe eenige vendelen , ter
n d
l j bevvaringe van de openbaare ruse te begeeren,
was men in vreeze, dat de Stadhouder ook zulk
eene ongewoonc verandering in de Regeeringe
als te Nieuwmegen mogt komen maaken: maar
eer dit gefchiedde, moesten de Waardgelders
Bezen- afgedankt worden, en daartoe werdt de Prins,
e r
y"^ nevens eenige Gemagtigden uit de algemeene
Staaten naer Utrecht in bezendinge gefield, om
welke voortekomen de Staaten van Holland
ook eenige afgevaardigden derwaarts hadden haten
vertrekken; welke met den Prins, bij zijne
verwelkoming, in gefprek geraakt zijnde, van
zijne Doorluchtigheid moesten hooren: dat de
tegenwoordige argwaan en twist in de Regee-
MAURTTS rj ng e des Lands, de Jchuld alleen van den Ad'
dfgt cl"
aat
v°k
w a r e
e n
•> dat men hem van V bewind
PENBAR- had willen ontzetten , en ten lande uitjagen ;
JJEVELD. doch dat hy wel wist wat hy deed; vyf 'gewesten"
voor zich hadt, en anders Gemagtigden uit
Ant-
Holland verwachtte, die hem zouden onderfieunen:
voorts dat de Waardgelders erger waren
dan de Spaanfche kasteden , en daarom afgedankt
moesten worden: waarop door DE GROOT
woord en anderen werdt geantwoord, dat zy allen,
van DE ^0 de Advokaat dood ware, zich verpligt zouden

tï ï S T O R i E; 275
'dón rekenen, 'sLands Gerechtigheid voorte- X. A*Ö4 .jjftztfKj we» nu Holland fcheen te verach- "
ten, en het aan de andere Gewesten te willen GRCOT
»
onderwerpen: waarop de Prins hernam, dat de S"5op. Advokaat daarentegen Holland fcheen te willen
maaken de algemeene Staaten: het geene
de Prins hier gezegd hadt, dat men dacht hem
van zijne waardigheid te ontzetten, hadt ook,
naer het getuigenis van anderen, geen' den
minsten grond: offchoon men naderhand onderzocht
hebbe, of 'er in de Stad ,of Regeeringe
•van Utrecht immer voorflag gedaan ware, om
den Prins te ontzetten van het Stadhouderfchap,
en het den Graave van Kuilenburg optedragen:
ook fcheen men bedenkelijk te houden,
of fommigen het oog niet op Graaf FREDRIK
HENRIK hebben mogten.
Uit het gemeld gefprek blijkt echter dat de
Hollandfche Afgevaardigden, zo even genoemd *
aldaar weinig zouden hebben kunnen verrichten
^ gelijk ze ook , na dat ze zagen dat de
hoofden zelfs der Waardgelderen, zo wel als
die der bezettinge niet geneigd waren om de
Staaten van Utrecht te gehoorzaamen , goedvonden
te wijken, gelijk zij deeden, na dat de
meeste Leden der Regeeringe, als ook LEDEN­
BERG , voor erger beducht, de Had verlaatert
hadden: eer zij afreeden, zagen zij de andere
Afgevaardigden van Dort, Amflerdam, Schiedam
\f Enkhuizen, Edam en Purmerende, voor
de herberg de .Hulk, van den wagen Happen,
en vernamen naderhand, datze geen half uur
langer in Utrecht moesten gebleeven zijn, of
men zou hen op Hazenberg gebragt hebben: — MAUMTS
d a n k t
de Prins veranderde hierop, na dat de Waard- te
3 a gel-

276 VERKORTE VADERLANDSCHE
X. AFD. gelders eerst waren afgedankt, op het verzoek
van eenige genoemde Gemagtigden, de RegeetWitde
r i ng ^ar, die eene gantsch andere en ongeleids
hoorde gedaante kreeg; en NIKOLAUS BERK
af, en werdt toen Burgemeester, nevens KORNELIS
verandert V A N D E P O L L } die de andere partij verlaaten
?inV e
" h a d t
i
'
0 1 1 1 z n s
i
e i e n
S
v o o r d e e l s w i i
'
e l i k D E
g i
B
' GROOT van eenen zegt; hem, zo men meent,
bedoelende: de Remonflranten moesten vervolgens
ook de Domkerk aan hunne weêrpartije
afftaan.
„ , Na deeze groote verandering 'mUtrecht dankdSktde
te men ook in Holland de Waardgelders af; en
Waard- alle de Edelen en fteden van Holland, behalgelders
y e n Qouda , bewilligden den 25 van Oogst-
SSi» maand in de Synode, met eenige bepalingen,
in deSy- die meest hierop uitliepen: dat de zaakenaldaar
node. t o t bijlegging, niet tot beflisfing zouden moeten
beleid worden, en dat de handelingen der
Synode van geene kragt zouden zijn, dan,- na
' datze Staatswijze waren goedgekeurd: men
handelde nog over dit ftuk, toen de gevangenneming
van den Advokaat, op den 29ften, de
•raadplegingen van Holland, voor eene poos
geheellijk ftremde : 's daags te vooren hadt de
Raadsheer BERKHOUT , met nog iemand den
1 Advokaat aangezegd, dat hij voorzeker zoude
gevangen worden; waarop dees, zittende op
zijn koelvat, met zijn ftokjen in de hand, zeiden
het zijn booze menfchen, daar bij voegende,
onder het ligten van zijnen hoed; Mijne Heeren
ik bedank u voor de Waarfchoumng : nogtans
vondt hij niet raadzaam te wijken : des
zondags morgen ten 7 uuren kwam UITENBO-
GAARD hem verzoeken, zeker vertoog voor de
Re~

ADBÏAAÏï TKDIJNTG VAK BERKHOUT, utara It AA13 SHXXRX N,
KOMKH OLDENBARNEVEI.I) BAAGS voon ZIJN GE VATTGKXF. =
MINfi MAII VAIT Vr.EWIIIIGKTf.

H I S T O R I E . 277
Remonflranten inteleveren ; wanneer dees, X. xra.
hem treuriger dan. naer gewoonte vindende,
hem vertroostte met de voorbeelden van veele
treffelijke mannen, die, hun Vaderland de beste
dienften bewezen hebbende, flecht beloond
waren: een half uur daarna reedt de Advokaat OLDSNin
zijne koets, voor het laatst, naer het Hof,
en was 'er naauwlijks, of een Kamerling kwam w o r tj t
hem aanzeggen, dat zijne Doorluchtigheid hem. gevangen
begeerde te fpreekén: ten dien einde begaf hij- genomen,
zich naer het gewoon fpreekvertrek ; doch
werdt vandaar terftond in een ander geleid, daar
hem NYTHOF , Lieutenant van 'sPrinfen lijfwacht
, uit naam der algemeene Staaten-, gevangen
nam: hij verzocht den Prins te mogen
fpreekén; doch het werdt hem afgeflagen: DE
GROOT , kort daarna, in de Vergaderinge der Alsmecte
Gecommitteerde Raaden gekomen , werdt op Q^QQT° K
gelijk eene wijze, bij den Prins ontboden, daar
men zcide, dat de Advokaat ook was; doch
hij was pas boven gekomen, of hem werdt door
p. VAN DER MEULEN , Kapitein des Armes, aangezegd,
dat hij, van wege de algemeene-Staaten
in hechtenisfe genomen werdt: met HO- Oo!c
GERBEETS werdt op gelijk eene wijze gehandeld; HOGER.
en elk hunner in een afzonderlijk vertrek gezet; SZE
-TS.
zonder dat zij iet van elkanders hechtenisfeweeten
mogt-en : dien zelfden morgen- was 'er En LEiemand
naer Utrecht gezonden, om den Secre- DENBERO.
taris LEDENBERG te vangen , die, eenige weeken
in zijn huis verzekerd- geweest zijnde, onder
flerk geleide naer 's Ha ge gebragt, en ook
in een vertrek van het Hof opgefloten werdt.
Sommigen, meenen dat dit gevangennemen
der drie eerfte Hceren gefchiéd zij, door het
S 3 beleid

278 VERKORTE VADERLANBSCHE
X. AFD. beleid van weinigen uit de algemeene Staaten,
'" met zijne Doorluchtigheid, buiten kennis van
die van Holland: doch HOGERBEETS zelf heeft
aangetekend, dat het beflemd was, door dezelfden,
die, van wege der algemeene Staaten»
te Utrecht waren geweest; te weeten , DE
VOOGD , MANMAKER en ZWARTZENBURG ; dat zij
het hadden uitgevoerd door den Prinfe en daarna
eerst, ter algemeene Staatsvergadering,
daar het te vooren nooit was voorgefteld, doen
goedvinden , hetwelk nagenoeg overeenkomt
met het geene men in het Register der Refolu-.
tiën van Holland, op deezen dag aangetekend
vindt: ten zelfden dage werden eenige Heeren
uit de algemeene Staatsvergaderinge gezonden
HoHapd aan die van Holland, om hun aantezeggen*
leurt dat het vasthouden der drie Heeren ten dienfle
zulks af. y a n ^ m T, ande was gefchied, enz. waarop de
Edelen en de meeste fteden antwoordden: dat
hun het gebeurde bedroefde, en van hun, als.
eene fchending van 's Lands vrijheid en gerech-.
tigheid werdt aangemerkt, waarom zij begeerden
dat de gevangenen terftond genaakt wier-!,
den : doch de zes fteden, Dort, Amflerdam
enz. zeiden alleenlijk, dat zij van het voorgevallene
verflag zouden doen, begeerende dat
alles, middelerwijle, bleeve in ftate.
Ten zelfden dage gaven de Edelen en de
meeste fteden, den Prinfe, vrijmocdiglijk, te
kennen, dat men door deeze handelwijze, de
hoogheid, vrijheid en gerechtigheid van Holland
hieldt gekwetst te zijn , en hem verzocht *
dat hij het als Stadhouder geliefde te rechten;
doch de zes fteden deeden 'ex eene verklaring te-

H I S T O R I E ; 279
gen, waarbij zij de klagte en het verzoek der x
- A F P >
andere Leden niet goedkeurden: de Prins ant- ^ m
woordde, dat het gebeurde, niet bij zijn be- ^"nt.
vel, maar van wege de algemeene Staaten ver- fchuldigt
richt was, die geloofd moesten worden, zulks zig,
niet zonder grond gedaan te hebben: dat hij het
recht van Holland niet betwisten wilde, en dat
de Heeren Staaten van Holland het gefchil hier
over, met de Heeren algemeene Staaten wel
zouden weeten te vinden: waarop men befloot,
met het verder voorflaan van 'sLands gerechtigheid
te wachten tot op de wederkomst van
eenige leden , die verflag aan hunne fteden deeden,
en ondertusfchen zorge te dragen, dat de
gevangenen, van wege der algemeene Staaten
wèl werden behandeld.
Het gantfche huis des Advokaats was onder- Men
, r a c l u t 3
wijl door deeze gebeurtenisfe in eene diepe verflagenheid
gedompeld: de Heeren VAN DER MYLE ^efech
en VEENHUIZEN, zijne Schoonzoonen, en zijn OLDEHoudfte
Zoon, de Heer VAN GROENEVELD, bega- BAKNE-
E L n t e
ven zich des namiddags bij den Prins, hem ver- j
zoekende, dat men hunnen vader, om zijnen flaan> ouderdom, zijn huis tot eene gevangenis gave:
waarop MAURITS antwoordde ; V h fiet werk
van de Staaten Oeneraal; uwen Vader zal geen
leed gefchieden, niet meer dan my zeiven: zulks
flaat in het dagregister van UITENBOGAARD , uit
den mond van VAN DER MYLE zei ven aangetekend:
deeze beiden, als ook eenige anderen
vonden goed eerlange ^sHaage en de Landen te
verlaten: terwijl de Heeren VAN SCHAGEN en
VAN ASPEREN , beiden in de Ridderfchap befchreeven,
met oogmerk om den Advokaat te
doen ontdaan, reeds kort na zijne hechtenis,
S 4 tot

280 VERKORTE VADERLANDSCHE
x
- AFC
- tot aan zijne kamer waren doorgedrongen, en begeerden
, dat men hem los 'liete; zijnde de Prins
zelf op dat gerucht toegefchoten, en door hem
gelast de Edelen te ontwapenen en te bewaren,
tot dat deswege het goedvinden der algemeene
Staaten verftaan ware: te gelijk verklaarde hij,
dat men hen, zijns bedunkens, met eene beftraffinge,
onder handtastinge zoude mogen ontflaan,
gelijk gefchiedde.
Het gemeen werdt wel haast, door zekere
gedrukte Verklaring, ten zelfden dage verfpreid,
en bij der Staaten Drukker zonder ontiertekeninge
uitgekomen, van deeze gebeurtenisfe
verwittigd; waarna de verdenkingen, en
befchuldigingen van landverraad en handel met
Spanje, wederom levendig werden onder hen,
en de gevangenen zeer lelijk ten toone gefield,
in allerleie blaauwboekjens, die nu een vrijen
loop hadden : ook fchijnen eenige Gemagtigden
der algemeene Staaten den Advokaat van
ontrouwe verdacht gehouden te hebben; doch
het geene zij deswege te Utrecht ontdekt
meenden te hebben, was van zeer weinig gewigts.
Oorzaa- Behalven dit waren 'er vier voornaame oorken
van zaaken van het misnoegen tegen den Advokaat
misnoe- e n de zijnen, als (i) dat hij de Remoiftranten
BAHNE- 6 1 1 begunftigde, die der Overheid groot Gezag in
V£LD. het Kerkelijke toefchreeven; hebbende hij ook
de bevordering van — helpen bewerken, waar
door het getal der Remonfiratitfche Predikanten
van tijd tot tijd aanwasfen moest: (2) dat hij
het aannemen der Waardgeideren hadt doen beiluiten
en gefchieden, die eenen bijzonderen eed
aan de Magiftraten deeden: (q) dat hij ook
be-

HISTORIE. i8l
bewerkt hadt, dat 'er een bijzonderen eed of x
- AFD.
belofte van gelijke betekenisfe aan de gewone
1
bezettingen hier en daar was afgevorderd, hetwelk
bij den Prins aangezien werdt, als een'
ftap van OLDENBARNEVELD, waardoor dees zijn
gezag zocht te befnoejen: (4) dat het gebeurde
te Utrecht ook daar toe Itrekte. Het was tog
klaar genoeg dat alles hier beftierd werdt door
den Advokaat, die, wetende dat de Prins arbeidde,
tot het afdanken der Waardgelderen,
niet te min bewerkt hadt, dat 'er eene bezending
aan Utrecht gefchied ware, om dit voortekomen;
of'er de Regeering, zo wel te verzekeren
als door de Waardgelders zoude hebben
kunnen gefchieden : HOGERBEETS en DE
GROOT waren de bekwaamden onder de afgezondenen
naer Utrecht, en deelden hierom in
. het misnoegen, welk de Advokaat zich, door
deeze bezendinge op den hals gehaald hadt: zij
hadden te Utrecht geraden, de poorten te bezetten
, de wachten te verdubbelen , en de onwilligheid
der Waardgelderen om de Staaten en
de Regeering te befchermen ernflelijk veroordeeld
; hetwelk de Prins aanmerkte, als een'
geweldigen tegenitand tegen hem en tegen de
Gemagtigden der algemeene Staaten: dit alles
nu hadt ook de naaste gelegenheid gegeven
tot het befluit, om zich van den Advokaat,
van HOGERBEETS en van DE GROOT te verzekeren.
Het drietal Staatsgevangenen kon niet onderzocht
worden, voor dat de Prins gedaan
hadt, met de voorgenomenebuitengewooneveranderinge
der Regeeringe in verfcheidene Steden
van Holland te regelen: hiertoe vertrok hij den
S 5 7 van

s8n VERKORTE VA D ERL AND S CHE
X. ATT), y van Herfstmaand eerst naer Schoonhoven , en
| vandaar naer den Brielle, in beide welke plaatfen
dene^Re'" ^ ^ e
S eüec
le Regeering ontfloeg , en eene
geeringen nieuwe in de plaatfe ftelde ; vervolgens maakdoor
te hij verandering te Delft, Schiedam, Gronin~
MAUKITS gen f Oudewater , Woerden , Monnikendam ,
deid""" Medemblik, Alkmaar en /föor«, in welke laatfte
Stad hetzelve niet zonder eenige moeite gefchiedde
, reeds nabij de Stad zijnde, deed de
Regeering hem verzoeken, dat hij toch met
geen groot gevolg in de Stad wilde komen;
doch zij liet hem echter , die geen enkelen
pagie hadt willen heenzenden, met hetzelve in
de Stad , en ontving hem met groot betoog van
vriendlijkheid , maar verzocht weder, dat hij
geene verandering in haar Corps maaken wilde,
dan door eenige vermeerdering in het getal der
Vroedfchappen: dit fcheen den Prinfe te behagen
; doch toen hij uit Friesland en van elders
eenige vendelen knechten in de Stad hadt doen
komen, bedankte hij de geheele Vroedfchap,
in welke hij bij de agt der ouden, die terftond weder
aangenomen werden, twaalf nieuwen voegde:
Purmerende alleen werdt wel bezocht, maar
niets aldaar veranderd.
Hij wordt De Prins door de meeste Leden der Staaten
deswe- v £ m pp0liani Voor zijne moeite bedankt zijnde,
dankt! 8
" wei
"^ t:
door dezelven ook verzocht, om eene
gelijke verandering in de andere fteden van dat
Gewest te maaken; gelijk dan ook vervolgens
gefchiedde, te Leiden, Haarlem, Rotterdam,
Gouda en' Amflerdam; ter welke laatfte ftede
de Oud Burgemeefter K. P, HOOFT zijne Doorluchtigheid
badt om deeze goede Stad en eerlyke
Vergadering te verfchoonen ; doch de Prins ant ­
woord-

H I S T O R I E .
woordde kortlijk : Besievaêr! 't moet nu voor X. AFD.
(kezen tyd zo zyn: de nood en dienst van 'tLand •
vereischt het : toen werden hier alleen zeven
Raadcn van hun Vroedfchaps-ampt verlaten;
zonder van de andere bedieningen , welke zij
bekleedden, ontzet te worden. Te Dordrecht
werdt de verandering voorgekomen, meest dooi­
de redenen van den SchoutIIUGOMUIS VANHOLY,
die bij den Prins zeer gezien was: alles wat de
Prins in deezen gedaan hadt, en waarvan fommigen
wèl, anderen kwalijk fpraken, werd door de
Staaten van Holland goedgekeurd en bckragtigd.
De gevangene Heeren BARNEVELD en DE
GROOT kregen al vroeg kennis van de verklaringe,
die tegen hen uitgekomen was, welke hen
zeer ontfïelde en beledigde: ook kregen zij heimelijk
bericht van het veranderen der Regeeringe:
HOGERBEETS werdt in zijn kamer den 27 van HOGER-
B E E T S
Herfstmaand voor het eerst ondervraagd , en
hadt ten aanzien der Waardgelderen te Leiden, ONDER
7
v r a a s
reeds voor de aanvaardingc van zijn ampt aangenomen,
verklaard, dat hij derzelver afdanking
niet geraden hadt, om dat hij niet bevondt
dat zulks tot gerustheid en dienst der Stad zou
geiTrekt hebben.
LEDENBERG , die te Utrecht al vroeger on- Ook LEdervraagd
, doch federt op de Voorpoort in D£
NBEES.
'sHage gebragt, endaar mede op den gemelden
dag ondervraagd, en toen door PIETER VAN
LEEUWEN , Fiskaal wegens Utrecht , met de
pleie gedreigd was , zo hij niet meer belijden
wilde, dan hij tot hier toe gedaan hadt, benam n P
zichzelven het leven: de Fiskaal VAN LEEUWEN beneemt
en SYLLA, die echter verklaard hebben, geene zife'zelven
bedreigingen of hardigheid tegen dert gevangenen he£lcv
e"-
ge*

284 VERKORTE VADERLANDSCHS
X. -AFD. gebruikt te hebben, waren zo dra niet vertrokken,
of hij begaf zich eenigen tijd in het gebed
: daarna gaf hij zijnen zoon JOOST , wien
men vergund hadt hem gezelfchap te mogen
houden, een open brief jen, gefchreven in het
Fransch, welke taal de jonge LEDENBERG niet
verftond, hem belastende hetzelve wèl te bewaren,
en niet opteftaan, als 'er 's nachts eenig
gerucht gemaakt werdt, alzo hij veelligt eenster
ftoele zoude moeten gaan ; doch in dien
nacht en den volgenden dag gebeurde 'er niets:
maar in den nacht tusfchen den 28 en opiten,
hoorde de zoon zijnen vader zulk een ongewoon
geluid maaken, dat hij oprees, en aan de wacht
om licht riep: men vondt toen den elendigen,
die zich met een broodmes twee wonden in den
buik gegeven en den hals afgefteeken hadt, in
eijn bloed gewenteld, en reeds overleeden: de
inhoud van het Fransch brief jen , welk zijn
zoon, daarna te voorfchijn bragt, kwam uit op
deezen zin: Ik weet, dat de meening is, in myne
perfoon het voorbeeld te ft ellen, my te hoor en
tegen myne beste vrienden, my te pynigen, my
daarna te agterhalen op tcgenftrydigheden en
valsheden , gelyk men [preekt; en dan op
punten en puntjens , een fchandelyk vonnis te
bouwen; want zoo moet men doen, om het vangen
en opjluiten te rechtvaardigen: om dit alles
te ontwyken; ga ik tot God, door een korter
we*: tegen eenen dooden, valt geen vonnis van
verbeurdverklaring van goederen : gedaan den
xviiden van Herfstmaand 1608. O. Styl. De
Vonnis vrienden van den dooden verzochten de algemeene
over zijn Staaten, dat hun het lijk mogt gegund worden ter
lift- begravingen doch alzo de Prins afweezigwas,
0
oor-

H I S T O R I E . 285
oordeelde men dat hierin niet koude gedaan wor- x. AF»;
den: het lijk werdt dan gekist en bewaard, tot •
dat 'er in het volgend jaar over ge vonnisd werdt.
DE GROOT werdt den 3den, en de Advokaat DE
den 15den van Slagtmaand voor het eerst on- GBOOT en
B A R N £
devraagd: voor dit eerfte onderzoek verklaarde ~
de Advokaat: „ Dat het geene hij zoude zeg- worden
„ gen, tot voorftand wezen zoude der rechten onderv
r a a
„ van zijne Meesteren, de Staaten van Hol- g J
-
„ land, en dat de algemeene Staaten geen recht
„ hadden , om zijn perfoon vasttehouden:"
dit onderzoek duurde wel twintig dagen achter
een, dikwijls voor en na den middag ; doch
van het gehandelde heeft men niets bijzonders
gemeld gevonden : terwijl hij voor de eerfte Papieren
v a n B A
reize verhoord werdt, deed men alle zijne pa- »pieren
en aantekeningen, uit zijne kamer haaien, jj[ EVELD
'
waarvan hem, daarna, alleenlijk een gedeelte kering©"
wedergegeven werdt : HOGERBEETS onderging genomen*
dit zelfde lot, nadat men ontdekt hadt, dat hij
eenige berichten van buiten hadt weeten te bekomen
: de Franfche Gezanten hadden, al een er»
andermaal, aan de Staaten ten voordeele der
gevangenen vertoogen ingeleverd, doch het
antwoord hierop voorfpelde hun niet veel goeds: Sebran-
hiervan nu, en van het langzaam ondervragen des c
e r e v o n c l
' c
Advokaats, van eene opfchuddingte Rotterdam, VERUM.*"
van het op handen zijnde aanftellen der XXIV.
Rechteren enz. wist SCRIVERIUS , den gevangenen
kennis te geeven , door eenige Latijnfche
Regelen, gelascht in het dichtwerk vanjoAN-
NES SECUNDUS , welk hun ter leezinge gezonden
werdt: wat later ftelde SCRIVERIUS een Latijnsch Hem
W O R D
lofvers onder een af beeldzei van HOGERBEETS , '
.waarin hij, na de optelling van 'smans bedrij-°Jf
ven,

têê VERKORTE VADERLANDSCHE
A m
^- ven, vraagde , waar nu 't loon van zoo veele
daan verdienfen bleef? Hierover werdt hij gerechteeenvers?
aangefproken, en in eene boete van tweeWenhonderd
guldens verweezeh , die hij zich bij
panding, af haaien liet: de Drukker, COVERT
BASSON , moest eene gelijke boete betalen.
De gevangenis des Advokaats hadt ook inlndifche
vloed op den Westindifchen handel: hij, natóaflpif
raeü
jk? hadt de oprichting van de Westindifche
opge. Maatfchappije tot hier toe tegengehouden , als
licht. oordeelende die onbegaanbaar met het beftand:
doch in Slagtmaand van dit jaar gaven 'er de
Algemeene Staaten verlof toe; hoewel 'er nog
eenige jaaren verliepen eer dezelve in ftand
Grond- kwam. —— In den zomer van dit jaar waren
togen m zeer laag water, omtrent Goeree, de grondoveroude
flagen eener overoude Stad, misfchien het ver-
Srad bij maarde Witlam aan de Maaze, en aldaar eeni-
G° er
, ee
. ge Romeinfche penningen en Oudheden onto
n t e £
" dekt, waaruit men afnam, dat dezelve ten tijde
der Bsmeinen nog gebloeid hadt.
Komee- Twee komeeten hadden zich ook in dit jaar
ten. hier te Lande vertoond ; eene in den zomer,
die maar agt dagen , en eene in Slagtmaand,
die langer fcheen en grooter was: veelen merkten
ze aan, als voorboden van 's Lands ongevallen;
hoewel eenigen toen reeds zagen, dat
'er uit zulke verfchijnfelen derNatuure, niets^
met grond , te voorfpellen ware. Te
Brusfel was in dit jaar op den 20 van Sprokkelmaand
zonder kinderen overleeden FILIPS WIJ>
LEM i Prins van Oranje, die zijnen Broeder
MAURITS tot zijnen algemeenen Erfgenaam hadt
verklaard.
Gaan wij nu tot de Kerkelijke zaken over.
Men

H I S T O R I E . 287
Men zag in het begin van Slagtmaand de afge- X. AFD.
vaardigden tot de Nationaals Synode te Dord-
K
recht, aankomen; uit Engeland', de Palts, Hes- v , c r k
'
fen, Zmtferland, Geneve, Brandenburg, Nas-Si'
fau, Oostvriesland en Brecmcn : op den dertienden
werdt de Synode aangevangen door twee Aanvang
d c r s
Predikaatfiën, eene in het Nederduitsch door >' no
"
B. LYDIUS, Predikant te Dordrecht, en eene in het ^
Walsch. De Gemagtigden der algemeene Staa- ducht.
ten, ten getale van 18, welker fommigen alleenlijk
de Synode bijwoonden, hadden de uitheemfche
Godgeleerden, 28 in getal, in den
Doele verwelkomd. De inlandfche Kerkelijken
beftonden in 5 Profesforen, 36 Predikanten
en 20 Ouderlingen , boven de twee Remonjtrantfche
Predikanten, en eenen Ouderling
uit het Sticht: B. LYDIUS opende de Vergadcrin°-
met een gebed; en MART. GREGORIUS , thans
onder de Politieke voorzittende, deed eeneaanfpraak
, mede tot dat einde, waarna hij den
last, hun door de algemeene Staaten gegeven,
deed voorleezen: alles gefchiedde in het Latijn '
ten diende der uitheemfchen : in de tweede
zittinge, werdt tot voorzitter of Pmfes verkoo-
ren, JOANNES BOGERMAN , Predikant te Leeu­
warden ; j. ROLANDUS en H. FAUKELIUS, Predikanten
te Amflerdam en Middelburg, tot
Asfesforen of Bijzitters; en s. DAMMAN nevens
F. HOMMIUS, Predikanten te Zutphen en te Leiden,
tot Scriben of Schrijvers: allen voor ijverige
Contraremonflranten bekend: in de derde
zittinge werden de. Geloofsbrieven gelezen, en
de brieven afgezonden, waardoor dertien'Re­
monflranten voor de Synode gedaagd werden
Deeze, in de driëntwintigfte zittinge op den 7 s
van
E P I S C 0
-
d
e r°f

«88 VERKORTE VADERLANDS CUÉ
X. Avi). van Wintermaand verfcheenen zijnde, deed EPIS-
1
COPIUS , Profesfor te Leiden, eene fierlijke en
devoe- breec} e rede, welke voornamelijk drie punten
dezelve, inhieldt: (i) dat de Remonflranten de harde
gevoelens van fommigen omtrent de Godlijke
voorfchikking altoos hadden tegengefproken:
(a) dat zij de fcheuring hierom, voor een Synodaal
oordeel gemaakt, mispreezen hadden: (3)
dat zij de onderlinge verdraagzaamheid voorgedaan
, en de hoogfle magt in kerklijke zaaken
aan de Overheid toegekeisd hadden; fluitende
met een verzoek, dat men zich aan hun kleen
getal niet ftooren, en zich tegen hen alleen van
de H. Schrift en de gezonde reden bedienen
mogt. BOGERMAN begeerde toen dat hij
een affchrift der rede overleveren zoude; doch
hij antwoordde 'er geen te hebben, welk net
genoeg gefteld was, of, dat hij het netter zou
uitfchrijven: men verftond hem zo, dat hij ont-
Wordt kende, eenig ander affchrift in het geheel te
deswe- hebben; hetwelk, toen men het naderhand ge-
6 E
" f waar werdt, gelegenheid gaf, dat hij voor de
r a
" Synode, wegens onoprechtheid en kwaade trouwe
bettraft werdt: maar nu vorderde DANIEL
HEINSIUS, Secretaris der Politieken, dat hij het
affchrift, welk hij voor zich hadt, zoude overgeven,
na dat het eerst, door alle de gedaagden
getekend was, gelijk dit ook terltondgefchiedde.
D« Re- In de volgende zittinge weigerden de Remonmonjiran-
ji ranten de Synode voor Rechter te erkennen,
U n
fchoon zij bereid waren , voor dezelve hunne
lynode Leere te verdedigen: naderhand gaven zij hun
voor gevoelen over de vijf punten, en hunne beden-
Rechter ki ng e n over de Belijdenis en den Catechismus
: m a a r
nen. in
dewijl men hun geene dan naauw bepaal*

H I S T O R I E » 289
paalde vrijheid in het voordellen van hun eigen, en X. Attu
het wederleggen van het ftrijdig gevoelen wilde * -
vergunnen, aan welke zij zich niet wilden onderwerpen
noch bepaalen, befloot de Synode, dat
men hen uit hunne fchriften oordeelen zoude;
ten ware zij verkiezen mogten, op zekere vraagen,
die men hun voorftellen zoude, bij monde
of gefchrifte , naar gelegenheid van zaaken te
antwoorden, hetwelk zij weigerden, en daarom
, als ftijfzinnigen, uit het Synode gezet werden:
want de Synode, weetende dat zij breedfprakig
over de verwerping wilde handelen,
vondt niet goed hun dit toeteltaan, dewijl deeze
Leer aanmerkelijke zwarigheden onderhevig
was, en niet op gelijk eene wijze van alle de
Leden der Synode begrepen werdt.
*
Men ging toen over om de fchriften der Re - Hunne
monflranten in de Synode te leezen, bij welke ^ j ^ 0
gelegenheid, nu en dan, hevige gefchillen ont- 0p
ftonden tusfchen eenige Leden derzelve : ook zelve
las men niet alles, wat de Remonflranten ter§ e
l ezetl
»
hunner verdediginge hadden ingeleverd ; en
men klaagde zeerover de langheid hunner Schriften
, waarvan fommigen zeiden, dat de Synode,
zo men ze alle zoude moeten onderzoeken,
wel twaalf jaaren zitten mogt: toen ging
men eindelijk over om de oordeelen over de
vijf punten te leezen , en bevondt, dat alle
Üitheemfche en verfcheide Inlandfche verfchilden
van GOMARUS , ten aanzien van het onder-*
werp der Godlijkevoorfchikkinge: indezelfde
zittinge werden de Synodale Canons vastgefteld
en het vonnis tegen de Remonflranten uitgefpro- Profes,
for
ken; welk de algemeene Staaten naderhand be-
U k K
"
kragtigden. MAKKOVIUS , Profesfor te Fra-ne- bQfcbuU
T ker^digd.

£0o VERKORTE VAD ERL ANDS CHÉ
AFD
- ker, bcfchuldigd, dat hij God tot eene oorzaak
" der zonde Helde, werdt van ketterije zuiver gefchöuwen:
en verklaarde de Leere van c. VORS-
TIUS voor onrechtzinnig, en hem onwaardig
om Profesfor en Dr. der Godgeleerdheid in de
Hervormde Kerke te zijn: al het gemelde, nevens
de leczing en goedkeuring van den Catechis*
mus en der Belijdenisfe, was nu in honderdtweeënvijftig
zittingen afgedaan: hierop kreegen
de Uithcemfchen op den 9 van Bloemmaand
1619. 16hun affcheid, op eene plegtige wijze,
met dankzegginge en het geeven van de rechte
hand: 'sanderen daags werden zij, van wege
de algemeene Staaten , elk beichonken met
eenen gouden penning van 150 guldens, hangende
aan eene keten van 50 guldens.
In nog 26 zittingen handelden de Inlandfchen
het ftuk der Kerkenordeninge en eenige
bijzondere zaken af: de laatfte zitting, zijnde de
1 Softe, werdt den 29 van Bloemmaand gehouden:
men trad toen naer degroote Kerk, alwaar
LYDIUS weder dePredikaatfie deed: deWethouderfchap
uit de Kerke naer het Raadhuis gegaan,
werdt aldaar door BOGERMAN en de Asfesforen^
bedankt voor de gunfte en beleefdheid aan de
Synode, in haare Stad, bewezen: de Synode,
werd daarom ook in haare gewoone vergaderplaatfe,
door den Profes en de Politieke Commifarisfen
, en deeze op hunne beurt mede
door den Voorzitter bedankt; die dezelve toen
ook met een gebed en dankzegginge befloot: de
kosten van deeze vermaarde Synode , worden
door fommigen op een millioen guldens, dooï
anderen nog hooger berekend.
In het Staatkundige was men nu bedacht om
de

H I S T O R I E . $0$
cte zaak der gevangene Heeren nan.XXfVRech- X AFD.
téren te Hellen: doch eer men hier over raad-
1
pleegde, vond de Prins dienttig» het Lid der
Ridderfchap met twee Heeren, DANIEL DE "E
G R O
HARTAING namelijk, en FRANCOIS VAN AARSENS, °T,
te vermeerderen : f- na dat nu ook de nieuw Senz.
aangeftelde Rechters*, de Heeren HOGERBEETS en worden '
o n d e r
DE GROOT ondervraagd hadden, werdt het ook de -
V r a a s d
beurt van den Advokaat, die beleedt, een gefchenk *
yan den Koning van Frankrijk ontvangen te heb- ? eK
*5**
ben, ter waarde van ƒ ao,ooo, volgens eene belof- SïiniïS
te hem in het jaar 1598 gedaan; ook hadt hij van VELD.
eenige Heeren , wegens gedane dienften, gefchenken
genooten, van anderen geweigerd;
van Spaanfche zijde echter nooit iets getrokken;
ook van niemand anders met zijne kennisfe: dat.
zijne Doorluchtigheid naer de .Souverainiteit of
naer meer gezags ftond, hadt hij gevreesd; ook
dat men verandering van Regeeringe zocht door
oproer: ook hadt hij den Prinfe vrijmoediglijk
gezegd, dat 'er geruchten liepen, dat de Con~
traremgnfiranten niet te vrede zouden zijn, of
zijne Doorluchtigheid moest Graaf van Holland
weezen , en dat hein van goederhand gezegd
was, dat zeker Burgemeester van eene goede
Stad (te weten REINIER PAUW van Amflerdam,)
geoordeeld hadt, dat het aan den Advokaat
ilonde, zulks voorteflaan: hoewel deeze Burgemeester,
daar over, op zijn verzoek, gefproken
zijnde, verklaard hadt, zulks een misver-
Hand te wezen: de Refolutien tot vrede
en verdraagzaamheid , hadt hij bevorderd mét
een goed oogmerk ; en Holland en Utrechp
l.adden ook recht, beweerde hij, om Waardgelders
ter hnnne verzekeringe, aantenemen ,
T « en

ft02 VERKORTE VADERLANDSCHE
X. AFD. en mogten dezelven, buiten hunne bewilliging,
" niet worden afgedankt.
Tot hier toe hadt de Advokaat geen gedachte
altoos dat men voorhadt hem te doen fterven;
doch de uitfchrijving van den biddag, waarin
men las: dat men, met den eerften een wettig
oordeel verwachtte over hen, die den Staat van
het Land beroerd hadden, deed hem opmaken,
dat het kwalijk met hem zoude afloopen:
H e m VAN LEEUWEN en SYLLA kwamen hem ook des
wordt Zondags , den \1 van Bloemmaand , aanzegden
docdger, 5 dat hij den volgenden morgen de fententie
2eoj e
" des doods hadt te kómen hooren : dit, zeide
hij, meer verwonderd dan verflagen, niet verwacht
te hebben: —— en onder het fchrijven
aan zijne huisvrouwe , hetwelk hem vergund
werdt, zeide hij , dat ik toch wist, waarom
ik fterven zal! Een der Fiskaalen hierop, gij
weet het wel, doch zult het hierna nog bijzonderer
hooren. Door den Predikant en Profesfor
Zijn A. WALRUS, een befcheiden en verflandig man,
verzoek Het hij den Prins om vergiffenis verzoeken, zo
e n
Fins
1
^
t e
e n
ë
h em
misdaan mogt hebben; en ten
' anderen dat hij zijnen kinderen gunftig wilde
zijn: de Prins antwoordde, hem gaarne te vergeeven,
het geen hij tegen hem misdaan hadt,
en dat hij zijnen kinderen gunftig zoude zijn,
zo lange zij wèl deeden; doch vraagde, of hij
yan geen pardon fprak ? waarop de Predikant
antwoordde, met waarheid daarvan niet verftaan
te hebben: de Advokaat het bericht van den
Predikant hoorende, antwoordde daarop : dat
hij voor zijne kinderen niet meer begeerde; en
dat zijne Doorluchtigheid miste, als hij dacht,
dat hij voor zichzelven pardon zocht: > r
van

H I S T O R I E . 293
van toen af bereidde hij zich geheel tot fïer- X. AFD.
ven; fchoon de Predikanten hem niet konden "
doen bekennen dat hij den dood verdiend rt?j| ^. e
"
hadt: zeer bekommerd toonde hij zich ter dood,
over DE GROOT en HOGERBEETS : „ Zullen mijn
„ GROTIUS en HOGERBEETS ook fterven?" zeide
jhij, „ dat zoude mij jammeren, zij zijn nog
,, jong , en zouden den Lande nog veel dienst
,, kunnen doen:" niet kunnende rusten, rees
hij omtrent vijf uuren uit het bedde, en deed zijn
hemd door zijnen dienaar van vooren openfnijden;
ook gaf hij deezen zijn flaapmuts, om
ze hem te rug te geeven , als hij ze eifchen
zoude , hetwelk alles met de grootfte bedaardheid
gefchiedde : zijne vrouw en kinders
zochten hem nog eens te fpreekén: de Rechters
lieten hem vraagen of hij daartoe lust hadde;
doch hij, niet wetende, dat zij zelfs dat begeerden
, vondt zulks ongeraden; welk antwoord
de Rechters op het verzoekfchrift der
vrienden lieten Hellen, die hier op afhielden:
te vergeefsch zocht ook de Prinfes weduwe gehoor
bij den Prins te krijgen, om door haare voorbede
hem bij het leven te behouden; vruchteloos
waren ook daartoe de poogingen van den Fra/tfchen
Gezant MAURIER bij de algemeene Staaten,
Op den 13 van Bloemmaand werdt de Advo- Uitvoe.
kaat op de Rolle van het Hof gebragt, daar de ri, v a n
'g
jn von
Griffier POTS hem het doodvonnis in het bij- ^'. '"
zijn van alle Je Rechteren, en der drie Fiskaalen
voorlas; waarop de Advokaat te verftaan
gaf, dat men hem meer te last leidde, dan
men uit zijne bekentenisfe trekken konde:
ook hadt hij 'er iet tegen, dat men zijne goederen
verbeurd verklaarde: maar DE VOOGD, een
T 3 der

294 VERKORTE VADERLANDSCB&
A FR
>- der Rechteren viel hem in de rede, zeggende: Uwé
Sententie is geleezen; voort, voort: toen tradr.
de. oude man , met zijn ftökjen in de hand,
zeer kloekelijk, van de rolle over de zaal, naer
het fchavot, en hier gekomen, floeg hij zijn
gezicht hemel waart, zeggende: ö Godt, wat
komt 'er van den mensen! ' toen knielde hij neder
op de bloote planken, mids 'er geen kusfen
bij de hand was: LAMOTIUS deed ondemisfehen
het gebed, welk omtrent een vierendeel
u'urs duurde: daarna fcheen hij beter gemoed
dan te vooren, ontkleedde zich met hulpe van
zijnen dienaar, en fprak toen, of vóór het ontklceden,
het volk dus aan : Mannen gelooft
niet dat ik een landverrader ben: ik heb opregt
, en vroom gehandeld., als een goed Patriot, en
die. zal ik fterven: daarna cischte hij zijne fluweelen
flaapmuts, die hij voor zijne oogen trok:.
in het gaan naer het zand, fprak hij eenige
fchietgebeden : of hij toen nog eenige . hoop,
hadde , van den dood te zullen' ontgaan , en
hierom zijnen knecht gevraagd zoude hebben,
of 'er niemand, kwame , is twijfelachtig : nog
voor. half tien uuren knielde hij-neder, zeggende
tegen den fcherprechter : 'maak het kort:
maak het kort:, met een hief hij de handen,
al biddende, zo nabij den hals, dat hem mer^
het hoofd ook eenige ftukjens van de vingeren
algehoiiwen werden : vcelen doopten hunne
doeken in het bloed, anderen bonden 'er bloedig
zand in, en droegen het met zich of verkochten
liet: zelfs fneedt men bloedige {paanders van de,
planken, hetwelk of uit liefde, of uit haat en
wraakzucht gefchiedde: DE GROOT heeft eenige.
jaaren later, 'openlijk gefclireeven dat OLDEN-^

H I S T O R I E ; 295
BARNEVELD'S vijand, zijnen dood aanfchouwd X.AFB.
heeft: het lichaam werdt den volgenden nacht
in ftüte begraven: de Advokaat ftierf in den ouderdom
van 71 jaaren, 7 maanden en 18 dagen
, en de" Rejblutiè'n van Holland noemen
hem': een man van groot en bedrijve, befoigney memorie en directie : waarna deeze woorden:
die Jiaat, zie toe dat hij niet valle, en de zij
Godt zijne ziele genadig. Amen,.
Het lijk van LEDENBERG werdt naderhand met
de kiste aan eene halve galge buiten gehangen,
doch kort daarna , heimelijk weggehaald en
buiten Utrecht, in de Kapelle van het huis te
Zuilen, zijnen Schoonzoone LOKHORST toebe-
•hoorende, begraven: DE GROOT en HOGERBEETS DE
werden tot eene eeuwige gevangenis veroor- ^°°^_ eB
deeld, en vervolgens op Loeveftetn gebragt, BEÊTS toé
dat zedert eerst recht vermaard geworden is. eeneeeu-
- Niet lange daarna werden de Schoonzoons wige geo
vanoen is
van den Advokaat, VEENHUIZEN en VAN DER V E R W G„
MYLE niet meer befchreeven in de Ridderfchap Zeii.
van Holland, en beide zijnen Zooncn, REINIER
en WILLEM, van hunne Ampten verlaten, ook
yerfcheide Schoutenen Secretarisfenafgezet, die
of Remonftrantsch waren , of te veel oogluiking
omtrent de Remonflranten gebruikten: —
de Heer ANTHONIUS DUICIC werdt vervolgens de A.TKJCIE
opvolger van den Advokaat, met den tijtel van vo)
gt
Raadpenfionaris. In het jaar 1620 den ^ 0 % .
10 van Wiedemaand was, te Leeuwarden, aan -
WIL L R IvS
eene beroerte, overleeden, WILLEM LODEWYK, L 0 D I W Y*
Stadhouder van Friesland, enz. die in dat ampt fterft.
opgevolgd werdt door zijnen Broeder ERNST 1620..
KASIMIR VAN NASSAU ', en in dat van Groningen
en Drenthe, door Prins, MAURITS.: den. 9 van
T 4 \Vui>-

SOtS VERKORTE VADERLANDS CHE
X. AFD. Wijnmaand deezes jaars was ook overleeden de
Prinfes Weduwe van Oranje, LOUIZE DE CO-
AIs me- LIGNY , die der Remonflranten groote gunfte
de LOUIZE toegedragen, doch niettemin bij de eene en an-
LIGNY.
e r e
d P arcr
j 5 den naam eener Godsdienftige,
beleefde en minzame Prinfesfe hadt nagelaten:
eenige ijveraars hadden haar echter zo lelijk
weten af te maaien , dat zij t'eenigen
tijde door Delft rijdende, voor eene Arminiaanfche
hoer gefcholden. en met flijk geworpen
werdt: haar lijk is in de gemelde Stad, in
.'
het graf van haaren overleedenen Echtgenoot
WILLEM I. bijgezet.
Te deezen tijde werden ook de verboden
Vergaderingen der Remonflranten, op verfcheide
plaatfen fterk vervolgd, en verfcheiden hunner
Predikanten geraakten in hechtenisfe, waarvan
fommigen ontkwamen, en anderen op Loevejiein
gezet werden; onder welken men telde
s. L. BYSTERUS, en vervolgens ED. POPPIUS,
»E p, LINDENIUS en anderen. Doch door den fchran-
K a c
! 0 T
, deren vond van MARIA VAN REIGERSBERGEN ,
ontisomt . . . . , , .
z u n e
zijne ge- huisvrouw, was de geleerde HUGO DE
vangenis. GROOT, uit deeze fterke bewaarplaatfe, in eene
kist, in plaatfe en onder den naam van boeken
, door de foldaten zelve uitgedragen; te
fchepe naer Gorcum gevoerd , en vandaar,
Vermomd als een metfelaars knecht, met eenen
maatltok in de hand, in gezelfchap van eenen
meester metfelaar, te voet naer Waalwijk ge»
36ai.
bragt, vanwaar hij zich naer Antwerpen , en
voorts naer Parijs begaf, alwaar zijne vrouw,
die nog eenen tijd lang op Loevcftein zat, doch
eerlange ontflagen werdt, in Herfstmaand van
het jaar 1621, bij hem kwam; werwaart zich
ook

H I S T O R I E . 297
ook UITENBOGAART, EPISCOPIUS etl GREVINK- X. APIN
HOVEN begaven.
In het volgend jaar 162a, gaf DE GROOT I ( 5 2 2 >
zijne verantwoording in het licht, die te Hoorn Hij
gedrukt was; welk werk hier te lande niet al- geeft zijleen
ftrengelijk verboden , maar de fchrijver antwoorftraf
baar aan lijf en goed verklaard werdt: de ding uit»
geweezen Haarlemmer Penfionaris JOAN DE
HAAN, naderhand Raad van den Hertoge van
Holftein, meende dat DE GROOT hier in vooral
duidelijk moest getoond hebben, me dien toeleg
overlang bij zich zeiven hadt bedagt, om, met
vernietiging van'sLands voorregten, en verdrukking
van de oud/Ie en getrouwfte Patriotten, tot
meerder of onbepaald gezag had gezocht te geraken
: waaruit blijkt hoe zeer fommigen gebeten
waren op hem, dien zij voor de voornaamfte oorzaak
hielden van de veranderinge in het jaar 1618, Aanflag
o p c le
doch nog duidelijker bleek dit in Sprokkel- ' "
, & . J r
' n ven van
t o e n m e n
maand desjaars 1023, eenen aanflag M AU«IT«.
op het leven van Prins MAURITS ontdekte, aan 1023.
welken eenigen, die bij die verandering hunne
ampten waren kwijt geraakt, en eenige bekende
Remonflranten deel hadden.
WILLEM VAN OLDENBARNEVELD , jongde zoon D e
van den onthalsden Advokaat, hadt in deezen zoons van
roekeloozen aanflag zijnen Broeder REINIER, BARNEden
Heer van Groeneveld, weten te wikkelen: daaraan 2
'
onder zijne medemakkeren waren ADRIAAN VAN fchuldi».
pvK en DAVID KOORENWINDER , gewezen' Secretarisfen
van Bleiswijk en Berkel: ADRIAAN VAN
DER DUSSEN, KORS JANSZ. VAN ALFEN, haringkooper
te Rotterdam; HENRIK SLATIUS gewezen
Predikant te Bleiswijk, en zijn Zwager KORN.
pERRJTsz. een fchrijnwerker te Rotterdam: on-
T 5 der

208 VERKORTE VADERLAN -
DSCIIE
X. AFD. der de medewustigen waren JAN en ABRAHAM
* BLANSAART, WILLEM PARTHY, en anderen.
Men hadt voorgenomen, den Prinfe door
deezen laatften, onderfteund van nog drie omgekochte
bootsgezellen, te Rijswijk, bij het
in- of uit-gaan van de koets, het leven te bene-.
m e n
Otrge- •' doch, nog vier andere tot eenenonbekenfcoctne
den aanflag omgekochte matroozen, geheeteti
E R 0 E N E W O I ; T S
A N
"eiTdaar J « J
FAASSEN, PIETER JANSZ.
% ILU " BROEK en JAN ENGELEN ; openbaarden den Prins
zo veel van het geene zij wisten , dat de aanflag
nog even bij tijds ontdekt en verijdeld werdt.
KORNELIS GERRITSZ. en de drie omgekochte
matroozen werden gegrepen en uit deezen de
toeleg verflaan, waarna zij loon naer werk kree-
STOU- gen. De Heer VAN STOUTENBURG en VAN DER
G D U S S E N en VAN •>
t w e e
e r
^
fchuldigften, en minst be-
DER DUS- klagenswaardig, ontkwamen de handen van hetf
EN , ont- Gerecht met groote moeite , en onthielden
Komen, zj c n zecJert in Braband, in vijandelijken dienst.
GROENE-De Heer van GROENEVELD, die op Vlieland',
VELD in eene visfehers pij verkleed, gevat, en naer
w
e° rdt
£ V
's Haage gebragt was, ging rustig en kloekmoe-
' dig ter dood, op den 29 van Lentemaand, met
betuiginge , dat wraakgierigheid, en kwaade
En ont- raad hem daartoe gebragt hadden; hij werdt
hoofd, onthoofd , doch in zijns vaders graf den volgenden
nacht in ftilte bergraven: VAN DYK en KOO-
Ook RENWINDER werden onthalsd en gevierendeeld,
VAN DYK e n ^ hoofden op ftaaken gefield : niemand
SENWIK" werdt meer beklaagd, dan de Heer VAN GROE-
?£R. NEVELD , die de minfte fchuld hadt, en, om
zijne goedaartigheid, bij veelen bemind was.
SLATIUS in eene grove boeren pij naer Lingen
mecnende te vittgten, werdt digt bij Rolde '\\\
Drenthe-,

H I S T O R I E . 299
JBrenthc, daar hij zijn gelag uit angst verlopen X. kvt&
hadt, als een verfpieder gegrepen , en naer '
Holland gebragt, daar men hem ten eerde SI
-* TIUi
kende, en zijne in het koper geëtfte tekening ge°! a£
wel haast in het licht gaf. In zijne gevangenisfe
fchreef hij , gelijk ook JAN BLANSAART,
O O L I
zeer fcherp tegen de Remonflranten; waardoor *** NÏ
zij meenden van den dood bevrijd te zullen wor- AAKT.
den, doch zij maakten verkeerde rekening, en
werden nevens ABRAHAM BLANSAART en WILLEM Reüfcn
PARTHY op den 5 van Bloemmaand onthalsd; en ande-*
r e n o n l
wordende het ligchaam van SLATIUS op een rad *
h l l s d
gelegd, en het hoofd op een Haak daar boven '
gezet. In het geheel werden 'er vijftien om het
kwaad en het godloos voorneemen tegen zijne
Doorluchtigheid ter dood gebragt: de Remonflranten
hebben niet kunnen ontkennen, dat
eenigen ui t hunne brocderfchap deel gehad hebben
aan deezen aanflag; doch men heeft, tot
hunne verdediging aangemerkt, dat de ontdekking
ook door eenigen uit de brocderfchap gefchied
is; want de vier matroozen, die den toeleg
uitbragten , waren Remonftrdntichgezmd ':
de algemeene Staaten fchonken elk hunner zeshonderd
guldens , en eene gaadje van vijftien
guldens ter maand, met voorfchrijvinge ter hunner
bevorderinge tot zulke ampten, waartoe zij
bekwaam mogten zijn: de Prins gaf ieder
daarenboven, eenen gouden penning met zijne
beeldtenisfe en wapen, ter waarde van tagtig
guldens, nevens een verzilverd Rapier.
e
De winter van dit jaar was bovenmate flreng; Wip té r
en in Louwmaand van het jaar 1624, volgde 1624,
'er eene doorbraak in den Lijkdijk, een hal ven
mijl. boven de Faar-t, zo dat alles wat Noord
en

300 VERKORTE VADERLANDSCHE
X % AFD, en Noordwestwaart in het Sticht en in Holland
> - lag, tot Amft eiland onder liep: •— de vijand hadt
£ r e
f a
ook eenen inval in de Veluive gedaan, en in
,e e g e r
' Oogstmaand daarna , floeg SPINOLA het beleg
voor Breda, welk MAURITS te vergeefsch poogde
te ontzetten, in het najaar; gelijk ook zijn
aanflag op Antwerpen te leur liep, en hij den
18 van Slagtmaand, ziekelijk naer 's Hage ver-
1625. trok : hier fukkelde hij den gantfchen Winter
MAURITS aaneene opftoppinge in de lever; waaraan hij
fterft
' den 23 van Grasmaand 1625, in het 58fte jaar
zijns ouderdoms overleedt; wordende opgevolgd
door zijnen Broeder FREDRIK HENRIK , dien hij
zijnen erfgenaam gefield hadt, en die pas drie
weeken te voren op zijn fterk aandringen, gehuwd
was , met AMELIA , Dochter van den
Graave van SOLMS : MAURITS liet bij N. VAN ME»
Zijne na- CHELEN , eene Adelijke Brabandfche Juffer ,
ónderen verfcheidene natuurlijke kinderen na, waarvan
' r
' de twee oudfte Zoonen WILLEM en LODEWYK ,
zich meest vermaard gemaakt hebben. — WIL-
Zijn LEM kreeg de Heerlijkheid van de Lek; en LO»
Hiterde D E W Ij K die van Polanen , Monfler , Poeldijk „
Wï!
' ter Heide, en half Loosduinen : voors elk van
hun nog eene jaar-rente van vijfduizend guldens:
vijf andere Bastaarten kregen ook Legaten van
vier, drie, en tweeduizend guldens 's jaars.
'sPrinfen Prins MAURITS werdt in het gemeen gehouhoedanig
den voor een der grootfte krijgslieden zijner
heden. e e u w e. e n n e t ontbrak hem zeldzaam aan voorzichtigheid
of moed : hij bragt de krijgskunst
tot groote volkomenheid, en bevestigde den
Staat, dien zijn Vader pas gegrondvest hadt: in
de kragt zijns levens was hij zeer fterk en onvermoeid
: hij was, om zijne zwaarlijvigheid,
groo-

H I S T O R I E . 301
grooter van geftalte dan hij fcheen: hadt een X. AFD.
blozend wezen, en droeg een' breeden blonden '
baard: het Schaakfpel was eene zijner geliefdfte
uitfpanningen: in de verkeeringe was hij guller
en openhartiger, maar ook driftiger en oplopender
dan zijn vader: de aanzienlijke ftatigheid van
zijn Hof, wist hij befcheidenlijk, met zuinigheid
te paaren: hij vermaakte zich fomtijds met
boerten, en de Wiskonftenaars, en fchrandere
Vestingbouwers waren bij hem in hooge achtinge
: eenige befchrijven hem als achterdochtig
van aart, en niet gemeenzaam genoeg; doch
tevens als een wijs en eerlijk man.
XI. AF-

|02 VERKORTE V ADER LAND S CEE
Kt- AFB. „ ,
•
XI. A F D E E L I N G.
Beginnende met den aanvang der Stadhouder*
lijke Regeeringe van FREDRIK HENRIK,
Prinfe van Oranje, in het jaar 1625, en
eindigende met het fluiten van den Mun-
Jletjehen vrede, in het jaar 1648.
i'REDKiK ^Pnus FREDRÏK HENRIK van Oranje, bereikte
bekcfmt
v o l l e ee
nënveertig jaaren toen hem de meeste
de meeste waardigheden zijigs overleedenen broeders werwaatdig-
den opgedragen : al ten eerfte toonde hij zich
vanzT. g ez
' n
^' den oorlog, waarin de Staat bedremrien
13roe- me
^ was, en dien hij door en door verftond,
der. met allen ernst doortezetten: hij verftond ook,
dat men het misnoegen van veelen onder de
Regeering allengskenS moest wegnemen , en
van tijd tot tijd eenige öntilagen Regenten herdellen
: ook zag hij niet ongaarne dat de Remonflranten
in verfcheide fteden, openlijker begonnen
te vergaderen, zonder ooit fterk te dringen
, op de uitvoering der plakaten , tegen
hen gemaakt: hier door won hij veele misnoegden
en maakte anderen gefnaatigder, en bevorderde
dus tevens den aangroei van zijn eigen
gezach.
trachtte Te vergeefsch trachtte de Prins Breda te
yergeesch Ontzetten, welk zich Op den 2 van Zomermaand!
tC 1
omze ^ 2
$'
a a n S P I N 0 L A
overgaf: ondertusfchen was
es m
ten. " G° Louwmaand door de Staatjehen verrast,
jöiö. In den jaare 1626, werdt '"er behalven het in»
Bes-

H I S T O R I E . 303
neemen en Hechten van Oldenfeel weinig van XI. AP».
belang uitgevoerd, dan het weren van eenen
vijandlijken toeleg op Sluis in Vlaanderen:
den 27 van Bloemmaand van dat jaar beviel
'
'sPrinfen Gemalin van eenen Zoon* WILLEM WILLEM
geheeten, die den 1 van Hooimaand gedoopt, 'e„ Seb<
*
en naderhand zijnen vader opgevolgd is. * "
In Hooimaand van het jaar 1627, floeg de Grolbs*
Prins het beleg voor Grol, welk door SPINOLA legerd.
zeer verfterkt was, en nam die Stad, na dezelve
beftormd te hebben , op den 19 van
Oogstmaand bij verdrag in: de Bevelhebber
MATTHYS VAN DULKEN , die dezelve wakkerlijk
verdedigd, doch zedert eenige dagen eene wonde
bekomen hadt, werdt, nevens zijne bezetting,
l 6 z 7 ,
naer Wezel begeleid, en het bevel overdenieu- Aanflag
v a n
we bezetting aan HERMAN OTTO , Graave van Sty-
S[>1
"
rum, opgedragen: onderwijl hadt SPINOLA eenen TuMeL
aanflag op Zuidbeveland, in welken hij echter te land.
leur gefield werdt, door het aanleggen van
verfcheide fchanfep: behalven het ftroopen der
wederzijdfche ruiteren hier en daar, werdt 'er in
dit en het volgend jaar ook niet veel bijzonders
meer uitgevoerd: ter zee waren de onderne­
mingen van meer gewigts geweest: de Admiraal "ET
t I S I N
PIET HEIN hadt de rijke Spaamche zilvervloot in '
de baai van Matan^a bezet, en fchier zonder TJspTal
ilag of ftoot gewonnen* op den 9 van Herfst-fchs
maand: de buit te Amflerdam aan land gebragt ziIvei>
en in het Westindisch huis bewaard, beftond in vloot
<
veele kisten met zilver; ook eenig goud, paarlen,
gefteenten, enz. voorts in Indigo, Cochenille,
venvhout, en andere koopmanfehapoen,
ter waarde van ruim elf en een half milioenVuldens;
waarvan door het volk nog al een merkelijk

304 VERKORTE VADERLANDSCHE
XI. Ain> lijk deel verdonkerd was, welk daarna ten deele
' is achterhaald.
Te Amflerdam, daar eenige goedgunners der
Remonflranten op het kusfen geraakt waren,
en daar DS. SMOUT openlijk bedaan hadt te zeggen
, dat men het Trojaansch Paard wederom
inhaalde; was zo veele beweging ontdaan, dat
de Regeering het getal der Waardgelders vermeerderd,
en van den Prinfe eenige vendelen
knechten verzochten bekomen hadt: deeze nieuwe
bezetting was eerlange van merkelijken
dienst, in het dillen van een oproer, verwekt
door het bootsvolk, welk meer buitgeld begeerde
van de zilvervloot, die het hadt helpen
winnen: over de vernieuwing van de fchutters
eed, die de Regeering vorderde, viel ook zeer
SMOUT veel re doen : SMOUT merkte de Regeerders
en KLOP- a a n^ a l s beroerders van Israël, en maakte het
wwden 0 zo grof dat hem den 7 van Louwmaand 1630
Amfter- gelast werdt, des anderen daags voor zonnen
dam ont- ondergang de dad te ruimen; ook werde daarna
ze
f6~Q de Predikant KLOPPENBURG ter Stad uitgezet;
° ' dees bekwam , na eenigen tijd te Leiden gewoond
te hebben, het Profeslbraat te Franeker,
en aan SMOUT moest de Regeering,
haares ondanks , zijn traétement laten behou-
Remon- den. De Remonflranten bouwden hier echter,
ierftn met verlof van de Regeeringe in het jaar 1630,
Kweek- eene nette Kerk, en eene Kweekfchool, waarfchool
te in Profesfor EPISKOPIUS van het jaar 1634, tot
f nJler
' aan zijnen dood, in het jaar 1643 voorgevallen,
gebouwd, lesfen gegeven heeft: in den jaare 1631, werdt
Ook de ook de doorluchtige Schoole te Amflerdam op-
Door- gerecht, niet zonder veel tegenfpraaks van de
luchtige stad Leiden: en in dezelven werden als eerde
Schoole Pro-

H I S T O R I E , 305
Profesforen aangelleld GER. JO:I. VOSSIUS en XI. A»I»;
K. BARLEUS , met welke keuze de Remonflran- '
a , J a s r
ten zeer in hunnen fchik waren, en waarom zij °P-
? 5 r i c h t
hunne kinderen ook de lesiendeezer Profesforen *
lieten bijwoonen.
In het jaar 1629, ondernam Prins FREDRIK 'sTïerto.
HENRIK het merkwaardig beleg van 's Herto-gwbmh
genbosch, welk door
8 0
GROBBENDONK met veel
legerd.
beleids verdedigd werdt, en nam de Stad op
den Ï 4 van Herfstmaand in, in weerwil van
de nabijheid des vijandlijken legers; ook werdt
Wezel door den Kolonel van DIEDEN , in dit
jaar, ten behoeve van de Staaten, bij verrasfing
bemagtigd: in het jaar 1630, trok de
Prins niet te velde, en 'er viel in krijgszaken
weinig yan belang voor: 'sPrinfen zoon WIL- WILLEM
LEM , die nog geen vier jaaren bereikte, werdt 1L, nog
e e e n
in dit jaar tot Generaal over de ruiterij aangev
i e r
fteld: de Westindifche Comp. in dit jaar ver- g??
fcheide fterkten op de Brafilfche kust veroverd word't
hebbende, begon thans de Oostïndifche, welke Generaal
zij in uitdeelinge fomtijds overtrof, als naer de °Z7Jr,
kroon te fteeken.
In het jaar 1^31 , maakte de Prins eenen
toeleg op Duinkerken, die echtergeenen voortgang
hadt: de vijand ook eene landing op Tho- Verovelen
voorhebbende , werden zijne fchepen door rtoa vait
de onzen op. het Slaak aangetast, veroverd en v
m d ü
'} -
naerDordrecht gezonden: bij deeze gelegenheid fchepen.
kregen de onzen wel vierduizend gevangenen in 1631."
handen; en Graaf JAN VAN NASSAU, die in deeze
onderneminge het bewind voerde, was het
ter .naauwer nood met eenige weinigen ontkomen:
in plaatfe van den llaadpenfionaris
-A. DUIK, in het jaar 1629 overieeden, werdt
V • in

306* VERKORTE VADERLANDSCHE
XI. AFD in den jaare 1631 aangefteld, A. PAUW, Heer
• van Heemftede: korts te vooren was het recht
tot de opvolging in het Stadhouderfchap, op
aandrang der Edelen, den jongen Prinfe opgedragen.
Tusfchen den 19 en 20 van
Hooimaand vonden zeven Remonftrantfche Predikanten
, op Loeveftein gevangen zittende, gelegenheid
, in eenen duisteren nacht met een
fchuitjen te ontfnappen naer Rotterdam, alwaar
EPISKOPIUS, toen nog niet naer Amjierdam vertrokken
, hen herbergde : zeker foldaat , die
hen begunftigd, en deeze ontkoming toegelaten
hadt, werdt 'er om in verzekeringe genomen
; doch de achtergelatene vrouwen en kinders,
werden, na een weinig zittens, genaakt:
M U G 0 D E GR
HUGODE -°o T
> w a s i n d i t
a a r o o k n i e r t e
i
GROOT Lande, uit Frankrijk , wedergekeerd, en de
komt we- Ridder HOOFT werkte zeer om die van Amfter-
Land* 1
'* dam te bewegen, hem, in hunne Stad te ontvangen
; doch hier toe fcheenen de tijden nog
niet gunftig: fommigen ijverden zelfs zeer ftreng
tegen hem, en bewerkten dat 'er 2000 guldens
op zijn lijf gezet werdt; dies hij naer Hamburg
trok , daar hij beleefdelijk ontvangen werdt:
iedert is hij door de Kroon van Zweeden tot gewoon
Afgezant bij het Hof van Frankrijk aangefteld
, waarin hij zich getrouwlijk heeft gez
i- n kweeten: hij is in het jaar 1645, op zijne reize
idood. uit Zweeden naer Duitschland, te Rostok overleeden,
en zijn lijk, vandaar naar Holland gevoerd
, is in zijne geboorteftad Delft begraven
: zijne geleerde fchriften , en treffelijke
hoedanigheden hebben hem, weinige jaaren na
zijnen dood, ook in zijn Vaderland de achting
yerworven, welke de partijdigheid der gemoedc-

H I S T O R I E » 307
•deren, hem aldaar, bij zijn leven, hadt doen XI.AFD»
verliezen.
Inhetjaar ^1 ,^&xdx.Venlo ,Straalen,Roer^ f032.
monde en Sittart door de Staatfchen veroverd; r

308 VERKORTE VADERLANDS CHE
XI.AFD. 1635, flooten de Staaten met LODEWYK XIIL
' een verbond wegens het voeren van openbaa-
1635. r e n oorlog tegen Spanje, doch de eerfte veldtoo-t
der vereenigde legers viel zeer flecht uit:
Teren- è.e Franfchen, die twintigduizend fterk geweest
fpoed der w a r e n ? vonden , zich op meer dan de helft ge-
* rflB
/"*' B
: fmoltenj door ziekte en ongemakken: te Rot­
terdam, daar zij lange naer den wind moesten
wagten, eer ze naer Calais konden overfteken,
lagen veelen ziek, veelen ftierven 'er aan de
pest en uit armoede ; veele Edellieden hadt
men 'er zién bedelen, en de paarden met zadel
en toom voor eenen Rijksdaler zien verkopen:
dit ontftond niet uit de weinige zorge, die de
Prins of de Staat droeg voor dit volk, maar uit
de verwaarloozinge van Frankrijk zelf, die zijn
eigen volk moest onderhouden , volgens verdrag:
en overal waar zij gelegd waren, toonden
de Regenten en burgers een betamelijk medelijden
met de elenden deezer noodlijdenden.
Beroer- i n Friesland was zedert eenigen tijd zeer veele
%'. e
T l
? moeite ontftaan, over het invorderen der ge-
' meene middelen, en het veranderen van de Regeeringe
op verfcheide plaatfen, als ook over den
Ontvanger BOOTSMA, die van zijn ampt verlaten
werdt, om dat hij niet genoeg gelet hadt op de
ontrouw van zijnen klerk: fommigen hebben
gewild dat de Prins onder deeze beroerte zijn
*ezag ook in Friesland zocht te doen uitbreiden;
doch zulke oogmerken zijn of nooit, of
zelden naer behoren te bewijzen.
' 1636. In het jaar 1636, werdt Mr. JAKOB KATS,
JAKOB
*
E E N zeelander, van Brouwershaven, en Penllona-
AT
L ris der Stad Dordrecht, in de plaatfe van ADR.
Eper,PAUW, toen Gezant in Frankrijk* en die zijn

H I S T O R I E . 309
ampt kort te vooren hadt nedergelegd , tot
X I
-
Raadpenfionaris van Holland benoemd.
Te Utrecht was nu ook eene Hooge School Hooge
opgericht, welke den 17 van Lentemaand dee-
£
zes jaars werdt ingewijd, en federt zo vermaard op g^
geworden is, dat zij de Hollandfche, te Leiden, richt,
naer de kroon geileken heeft. Te Llardenvijk
was in het jaar 1600 wel eene Hooge School,
door het quartier van de Veluwe , opgericht,
doch deeze, federt zeer vervallen, is eerst in
het jaar 1647 herlleld, en tot eene Provinciale
Academie verheven. 'Holland, Friesland en
Groningen, waren deeze beiden, of ten minfle
Utrecht hierin reeds voorgegaan; en bij deeze
vijf Hooge fchoolen heeft men het laaten berusten.
In Zeeland heeft men onlangs wel- gepoogd,
te Zierikzee, volgens den laatflen wil
van den Heere. p. MOGGE VAN RENESSE , eene
Hooge School opterichten , doch tot nu toe
- daar in te veele zwarigheden en beletfelen ontmoet
,
ten.
om dit heilzaam werk voort te zet­
De Koning van Frankrijk in he.t jaar 1637, ÏRED&M.
aan den Prinfe van Oranje, den tijtel van zijne bekomt
Hoogheid in plaatfe van zijne Doorluchtigheid den tijfel
v 3 t l
hebbende opgedragen, vonden de Edelen van z'jns
Holland goed , om zijne Hoogheid mede tot ^wordt
eerik lid van hun ligchaamte verzoeken, welke eerfte
eere hij* insgelijks aannam: in dit zelfde jaar be- Edels
legerde en bemagtigde zijne Hoogheid Breda ; Hol
~
geduurendc welken tijd de vijand zich vmRoer- 1037.
monde en Venlo meester maakte: de Franfchen, R ( i e T n m„
verre van de onzen, afzonderlijk oorlogende,^ e n
hadden Landreclües en la Chapelle veroverd;. Venlo
ais ook -Maubeuge, welk laatfte zij verlieten.
or
*?
d e
V 3 Omp
m i
~
1 3

310 VERKORTE' VADERLANDSCHE
y ï
- AFD
- Omtrent deezen tijd werdt 'er in verfcheide
T. Hollandfche fteden een fterke windhandel in
veroverd, bloemen, met rmm&Tulpen, gedreven; en der-
' zeiver prijs zo hoog opgejaagd, dat men voor
eene bloem van tien aazen, eerst 95, naderhand
wel 900 guldens befteedde: een pond
geele kroonen, kostte in het eerst 20, a 24,
en eene maand later, meer dan twaalfhonderd
guldens: eene fchielijke daling hierop volgende ,
veroorzaakte veele Rechtsgedingen, over welke
de fteden zich bij ,de Staaten vervoegden, die
weinig lust betoonden, om op zulk eenen ijdelen
handel recht te laten doen. Indien ook dees
handel, die zo verre ging, dat 'er in zekere
Stad van Holland, wel voor tien millioenen
guldens in zouden zijn te koste gelegd , was
voordgezet geworden, zouden de Staaten welhaast
een Impost op de bloemen gelegd hebben;
hetwelk nu door de fchielijke daling uit den zin
gefteld werd.
' 3638 en De veldtogten van de jaaren 1638 en 1639,
3639. waren, met vruchtelooze aanflagen en weinig
uittevoeren , verloopen ; zo wel van 's vijands
kant, als van de zijde der onzen: ter zee hadt
M
de Lt. Admiraal M. H. TROMP de zogenaamde
overwint onvervvinnelijkc oorlogsvloot der Spaanfchen in
de Spaan- Duins aangetast, en op de vlugt geflagen, en
fcbevloot, verfcheide fchepen genomen , wordende zijne
in Duim. dapperheid, en die van den Vice-Admiraal DE
WITTE, wegens de algemeene Staaten, door
treffelijke gefchenken erkend. • In het jaar
1640. 1640, maakte zijne Hoogheid eenen toeleg op
Brugge, die te leur liep: vervolgens zocht hij
Hulst te belegeren, hetwelk ook niet gelukte:
de Franfchen hadden ondertusfchen Atrecht be-
le-

H I S T O R I E . 311
ïegerd en ingenomen. Het Stadhouderfcahp van XLAFD.
Friesland, door den dood van Graave HENRIK
KASIMIR, die in zeker gevecht gefneuveld was, ^DBIH
opengevallen zijnde, werdt, niet zonder onge- wordt
noegen van Prins FREDRIK HENRIK , aan 's Graa- Stadhouven
broeder WILLEM FREDRIK opgedragen , terwijl
zijne Hoogheid dat van Graningen en e n F K E w *
Drenthe verkreeg. 'sPrinfen zoon huwde DKIK
in dit jaar op den 12 van Bloemmaand te Lon- g E
aj^
den, met de Prinfesfe MARIA, oudfte dochter d g r v a n"
van Koning KAREL I. van Engeland. Gronin*
Het huis te Gennep werdt in den jaare 1641, & ^ b
door den Prinfe, en Aire door de Franfchen ' e
'
T
bemagtigd. In Oosindiën hadt de Compagnie, w G^ p
de Stad Malakka, na een lang beleg overmees- d o O Ï d e n
terd; als ook Kolombo, en verfcheide fterk ten Prins, en
op het Eiland Ceilon veroverd. de Veld- f re
*
togt van het jaar 1642, liep genoegfaam met ^„^l
heen en weder trekken ten einde. • De magtigd.
oorlog tusfchen den Engelfchen Koning en het 1641.
Parlement in dit jaar uitgeborften zijnde, onderfteunde
de Prins dien Vorst met geld, en de
algemeene Staaten waren hem mede niet ongenegen
: doch die van Holland werden gehouden
te neigen naer de zijde van het Parlement;
1042.
waarom ook STRIKLAND , de gemagtigde van STRIK- ^
het Parlement, wien de algemeene Staaten
niet meer wilden hooren, zich in het bij- a g
n ^st zonder bij de Staaten van Holland vervoegde. Engelfcbe
In den veldtogt van het jaar 1644, verover- ^ ê
" k a n
de zijne Hoogheid Sas van Gend; en maakte ^ n'^_
in het volgend jaar een' toeleg om Antwerpen n o o r krji te bemagtigen, die mislukte; doch Hulst-werdt gen, bij
d e al
toen belegerd en ingenomen; en noode zag ? e
"
zijne Hoogheid in den aanvang van het jaar s^en.
V 4. 1Ó46, 1644.

3I£ VERKORTE VADERLANDS CHS
XI. AFD. 1646, de Gemagtigden der Staaten naer Murifier
vertrekken, om 'er over den vrede te han-
164.5. delen, waarop de Franfchen nu fterk drongen:
zijne Hoogheid trok echter, hoewel zieklijk,
en zeer tegen den zin der Prinfesfe, in het begin
van Wiedemaand te velde, verzeld van zijnen
Zoone WILLEM; doch hij hieldt zich eenen geruimen
tijd te Breda op, zonder iet te pnderneemen:
hij hadt het oog wel op Antwerpen;
doch daar werdt niets uitgevoerd , en Venlo
werdt zelfs te vergeefsch belegerd: veelen verwonderden
zich dat 'er zo weinig verricht was,
en men fprak op verfcheide wijzen van de oogmerken
van deezen veldtogt: de Prins zelf, in
's Haage verwelkomd wordende , zeide: 't is
my leed, dat 'er deezen zomer niet meer is uitgevoerd;
maar 't is vrede. Van Franfche
zijde hadt men Kortrijk, Veurne, Wijnoksbergen
en Duinkerken bemagtigd, en dit maakte
de Franfchen ongeneger, om met Spanje te
fluiten , dan zij in het begin geweest waren.
'sPrinfen oudfte Dochter, LOUISE, was nog
voor het einde dcezes jaars in den echt getreden
met FREDRIK WILLEM, Keurvorst van Brandenburg:
na het voltrekken van dit-huwelijk was
'sPrinfen zwakheid zodanig toegenomen, dat men
aan zijne hcrllellinge begon re wanhoopen;
MEDRIK zeer raadde hij in het lest zijns levens tot vrede
HEKBIE met Spanje; doch de jonge Prins zijn Zoon neig-
t0C d e
viedL
'
d a a r e n t e
e B
g
> het voortzetten des oor-
logs. • 's Prinl'en ziekte nam dermaate toe,
dat hij op den veertienden van Lentemaand
Sterft, overleedt; en, op kosten van het fterf huis , den
tienden van Bloemmaand , te Delft, in zijns
vaders graf, met veel ftaatfie, bijgezet werdt.
' . Hij

FBEDHIX HEKSRIK DOJET ZIJN I E B AIS STAHHOÜBEE.

H I S T O R I E . 313
Hij liet vier Dochters en éénen Zoon na; ook Xt. A?I>,
eenen natuurlijken Zoon, FREDRIK VAN NASSAU ,
Heer van Zuikftèen , Kolonel van een Regi- k^g° e n •
ment knechten in Staatfchen dienst. Hij liet
den roem tevens na, van het magtig Spanje zo
zeer vernederd te hebben, dat het nu den Staat
ernstlijk, en bij aanhouding om vrede aanzogt,
en gunftiger voorwaarden uitboodt, dan men
zich, eenige jaaren herwaart, zoude hebben
durven bclooven. Zijne tijdgenooten hielden Zijns
hem voor den uitftekendften krijgsheld zijner h
"^ a
r
eeuwe, die, of zijnen Broeder evenaarte, of n
overtrof in beleid, voorzichtigheid en onbezwekene
ftandvastigheid: moetende het weinig
uitvoeren in eenigen zijner laatfte veldtogten,
zo men acht, eerder als een uitwerkzel
zijner diepe Staatkunde aangemerkt, dan aan
zijne toenemende zwakheid van verftand en
kragten toegefchreeven worden. In zaaken van
Regeering heeft hij zich , meest al, zo gematigd
weeten te gedragen, dat hij, in het gemeen,
bemind en geacht werdt; ook werdt het ftuk
van den Godsdienst door hem, altoos met gematigheid
behandeld : hij hieldt zich bij de
openbaare Kerke, doch hadt eenen afkeer van
de vervolginge, tegen de Rcmonftranten aangevangen
, voor dat hij aan het bewind kwam:
ook verwierven deeze, onder zijne Regeeringe,
die vrijheid van Godsdienst - oefeninge, welke
zij nog genieten. Omtrent de Roomschgezinden
was hij ook bij uitftek toegevend. Wat zijne
perfoonlijke hoedanigheden betreft, in de kragt
zijn levens was hij gezond, fchoon en fterk van
ligchaam ; alleenlijk was hij fomtijds onderheevig
aan de jicht: hij bezat een goed verftand
V 5 - e n
5 e en
'
*

314 VERKORTE VADERLANDSCH2
* r
' AFD
- e n
doordringend oordeel. Voorzichtig en fonn
wijlen langfaam was hij in het befluiten, doch
wakker en onverzetlijk in het uitvoeren var»
zaaken: hij oefende eene ftrenge krijgstucht, en
vorderde eene flipte gehoorzaamheid aan zijne
bevelen : hij was edelmoedig en milddadig,
niet fpaarzaam in het prijzen van braave daaden;
en gemeenzaam omtrent lieden van verdienfte,
zelts omtrent vreemdelingen: heuslijk handelde
hij zijne vijanden, en nimmer verliet hij zijne
vrienden, hoe zeer het geluk hem ook mogt'tegen
loopen: hij was, gelijk zijn Vader, doorgaans
bedekt en niet ligt te doorgronden , en vertrouwde
zich aan niemand, dan, dien hij lange
en dikwijls beproef hadt: de vleiers vonden bij
hemgeenen ingang: hij zocht zijne eigene grootheid
en die van zijn huis, op zulk eene wijze,
datze hem van zelve fcheen t'huis te komen,
en begeerde ze niet als ze hem verdacht of onbemind
zoude gemaakt hebben: als hij niet te
velde was, verlustigde hij zich veel in boekoefeningen:
zeer diepe eerbiedenis droeg hij zijnen
Vader toe, wiens nagelatene Schriften hij neerftiglijk
geleezen hadt: zelf het fpoor van deezen
zijnen Vader opgevolgd zijnde, liet hij zijnen
Zoon, een treffelijk voorbeeld na, en bleef
bij de meeste Landzaten lange in loflijke gedagtenisfe
, wordende het weinige, welk men in
hem mispreezen hadt, uit het geheugen gewischt,
door de herinnering van zijne menigvuldige
dienften , en uitmuntende hoedanighe-
d e n
WILLEM '
II. wordt Prins WILLEM II. werdt terflond tot Kapitein
G e n e r a a l
Generaal
e n
d e n en Admi r
Admiraal over de krijgsmagt van
S t a a t
aangefteld, en vervolgens werdt hem
raai. z|j n e

H I S T O R I E . 315
zijne Inftru&ie, ten aanzien van het Stadhou- XI- /»F».
derfchap, door Holland en Zeeland ieder af- ~"
zonderlijk gegeven. In het eerst hadt zijne
Hoogheid betuigd de oogmerken der Staaten,
ten aanzien van den Muu/lerfchcn vrede te zullen
bevorderen; doch in Grasmaand wilde hij
volftrekt te velde, waar tegen Holland zich
aankantte: toen zondt hij eenig volk met gefchut
naer den kant van Hulst, om de grenzen
te dekken , doch de Staaten bewogen hem,
hetzelve' terug te ontbieden, waarna alles zich
tot vrede begon te fchikken; welke dan einde- y r e d e
lijk, na veel handelen, twisten, morren en vitten, te Munmeest
van de zijde der Franfchen , den 30 van fl er
8 ete
"
Louwmaand des jaars 1648 , te ManJIer gete- kend
*
kend werdt, en waar bij de Koning van Spanje
deeze zeven Vereenigde Nederlanden, erkende
voor vrije en Souvereine Staaten, op welke hij
noch zijne nakomelingen niets te eisfchen hadden
, of immer eisfchen zouden, en met welke
hij gezind was, een eeuwigen vrede te fluiten
: wordende bij dit vredeverdrag de gereedfte
weg ingeflagen om de twisten over wederzijdfche
verbeurdverklaringen en benaderingen
van goederen , ten beste mogelijk , bijteleg- '
gen en om de grenzen van het Nieuw Gemecnebest
te regelen, welk nu eindlijk zijn volkomen
wasdom gekregen hadt.
Over het bekragtigen van deezen vrede, viel Zeeland
echter nog veel te doen: Zeeland en Utrecht, enUtrecbt
die onvergenoegd waren , dat men zulk een weigevrede
, zonder toeftemminge van en te gelijk JÜ£" « e
"
met Frankrijk gefloten hadt, weigerden den-jcjienVreda zeiven te bekragtigen. Holland hadt ook iet te bekra^.
tegen het 45 punt, waarin Zevenberge als een 'U eiJ
-
leen

316 VERKORTE VADERLANDSCHE
ÏLAFD. leen van Spanje was aangemerkt, en over de
vrije oefening van den Roomfchen Godsdienst
aldaar, zonder deszelfs kennisfe befchikt was:
dan hierin wist men door eene claufule te voorzien
; en ten aanzien der beide andere Gewesten,
die men niet overhaalen kon, befloot men
tot de bekragtiging va» het verdrag te komen
met meerderheid van ftemmen; gelijk dan ook
Utrecht met vijf ftemmen gefchiedde: Utrecht voegde
~l°" j 1
.?' zich nog in het vervolg daarbij , en dezelve
J
' werdt, na het overleveren der wederzijdfche
Dezelve bekragtigingen , op den 16 van Bloemmaand
l 6
S^mfl'r 4 8 t c
' Munjler openlijk afgekondigd, gelijk
d e n d e n v a n
afgekon- °P 5 Wiedemaand ook hier te lande
digd. gefchiedde : Zeeland , fchoon den vrede niet
ió48. bekragtigd hebbende, werdt echter door eene
bezending bewogen , om denzelven ook in
Dankdag dat Gewest te laten afkondigen. Vijf dagen na
en vreug- de afkondiging hieldt men een' plegtigen Dank-
d a
w e r d m e t
ven&zlï §' °°k fchieten, vuuren en branpvet.
den van pektonnen, in de meeste fteden, groote
vreugde bedreven. Doch 'mgmtsch Zeeland,
als ook te Leiden in Holland, hetwelk opmerklijk
is, werdt niet gevuurd. Sommige Predikanten,
het zij om den Prins te vleien, gelijk
eenige dagten , het zij om andere redenen, *
fpraken ook , ter gelegenheid van den Dankdag,
flaauwlijk van de voordeden des vredes ,
waarbij de rust herfteld, en de gemeene vrijheid
bevestigd werdt.
Uit den Westfaalfchen vrede tusfchen den
Keizer en de andere Mogendheden trokken de
Vereenigde Gewesten boven dien nog voordeel,
voor zo verre de grenzen van den Staat,
naer den kant van Dititschlatid, door denzelven
fa

H I S T O R I E . 317
in rust geraakten; doch, dewijl de gefchillen XLA/B*
over de nalatenfchap des Hertogen van Gulik
en Kleeve en eenige anderen bij denzelven niet
geregeld waren, bleven zij nog bezetting houden
, in de fteden, Wezel, Emmerik, Rees,
Orfoi, Gennep en Rijnberk. Maar Oostfriesland,
daar de Hesfen lange gelegerd geweest
waren, werdt een geruirnen tijd na het treffera
van den vrede, door dezelven verlaten.
XII. AF-

XII. AFD.
318 VERKORTE VADERLANDSCHE
XII. A F D E E E L I N G .
' Beginnende, na het fluiten van den Mun<
fierfchen vrede , in het jaar 1648 , en
eindigende , met den vrede in het Noorden
in het jaar 1660.
Holland Terflond na het afkondigen van den Munr
de in
ver-° P
fi er
f chen
vrede, begonnen de Staaten van Hol-
n d
minde-' ^ f op ^ het punt van menagie, of vermindering
van ring van 's Lands uitgaven, te raadplegen , en
's Lands tevens hoe Staats-Braband, nu van brandfchat-
«ugaven. tj ng e n e n vrijwaringen ontheven , zo wel als
deeze Provincie zelve, in de gemeene lasten behoorden
te draagen : men hadt hier ook over
eenige jaaren, reeds de intresten der fchulden
van zes en een quart tot vijf ten honderd verminderd,
en eenige andere bezwaren afgefchaft;
maar de zwaarfte last van den Staat, te weeten,
het krijgsvolk, bleef denzelven nog drukken,
en het aandeel van Hollands fchuld daarin bedroeg
toen meer dan drie en een halve millioen
guldens: men eischte derhalven eene vermindering
van 50 mannen van ieder Compagnie voetvolk
; waarin na wat aarzelens en twistens bewilligd
werdt: vervolgens drong Holland op de
afdanking van 50 Compagniën uitheemschvoet-
. volk, doch de Prins zulks voor gevaarlijk houdende,
liet men zich, naer het fchijnt, door
de redenen van zijne Hoogheid gezeggen : maar
in Wijnmaand eischte men, behalven eene reductie
van de zwaargewapende ruiterij, eene af-
• dan»

H I S T O R I E . S 1£
X I T
tlanking van de helft, of ten minfte van een groot - A ï B
"
gedeelte der ruiterij, en te gelijk de afdanking "
van nog 55 vendelen der uitheemfche Regimenten;
doch hier Helden zich de algemeene
Staaten en zijne Hoogheid ernfliglijk tegen, en
de Prins deed den eenen en anderen voorflag,
die der begeerte van Holland zeer nabij kwam; Beflufc
doch deeze werdt van de hand geweezen, en ee
"ig
de last afgevaardigd aan de Kapiceinen en Rit- kri
/{p'
meesteren van het voetvolk en der ruiterije, betaakhe
welke 'men onbetaald wilde laaten, om op geene haten,
verdere betaling te rekenen, waarbij zij tevens
voor hunnen dienst bedankt werden; daarentegen
fchreeven de algemeene Staaten den Kapiteinen
aan, dat zij den eed, aan hun gedaan,
gedachtig behoorden te zijn, en zich niet, zonder
hunnen last te laaten afdanken.
De algemeene Staaten befloten ook eene be- Bezen,
zending te doen aan de fteden van Holland, om j iDg
rTf
dezelve van- het befluit tot de bijzondere afdan- imdfcba
king te doen afftaan; en den Prins te verzoeken fteden.
en te magtigen om de rust en den vrede, en l6
50.
het vasthouden der Unie , te handhaven, en
alles te weeren, wat daartegen zoude voorgel
nomen mogten worden. In gevolge van
dit befluit ftelde zijne Hoogheid zich aan hec
hoofd van deeze bezending, waartoe hij uit de
Staatsvergaderinge, vier leden, AARTSBERGEN,
MAUREGNOLT , RENSWOUDE en KLANT , en drie
Uit den Raad van Staate verkoos : te Dordrecht
werdt hij op den 9 van Wiedemaand 1650, in
den vollen Oud-Raad gehoord, na dat men
alvoorens verklaard hadt, zulk een gehoor toeteftaan
alleenlijk uit agting voor Zijne Hoogheid
, zonder krenking van de opperde magt
der

320 VERKORTE VADERLANDSCHE
Xil. AFD. der Staaten van Holland, en de vrijheid van
* ftemminge in derzelver Vergaderinge: na dat
het fehriftlijk voordel gelezen was, antwoordde
men, dat men 'er over raadplegen , en het
gevoelen van de Stad ter Staats vergaderinge
overbrengen zoude. In het tweede gehoor,
des anderen daags, voerde AARTSBERGEN den
Oud-Raad te gemoete, dat zij fchuldig waren
aan het krenken der Unie, en dus ftrafbaar aan
Jijf en goed: doch de Regeering was over deeze
vinnige taal zo gebelgd, dat zij .verzekerde,
'er zich in alle gelegenheden gevoelig over te
toonen, en ter naaste dagvaarte herftelling daar
van te willen vorderen. —Gorinchem, Schoonhoven
, Brielle Rotterdam en Schiedam, gaven
ook maar een algemeen antwoord. Delft wilde
wel den Prins als Stadhouder, maar niet de andere
Heeren, in de Vroedfchap, hooren; gelijk
zij deezen ook onthaal en huisvesting ontzeiden
: daar werdt ook algemeen antwoord ge-
Awfler- geeven. Te Amperdam, vanwaar men, te veri«B2wei-
geefsch , tot tweemaalen den Prins door eene
gert WIL- plegtige bezendinge, verzocht hadt, om niet
aUafge- * n
^ e
hoedanigheid van afgezondene der alge-
sant der meene Staaten, maar alleen als Stadhouder in
algemee- hunne Stad te komen, kwam zijne Hoogheid
neStaa- m e t zjj n g ev0]g 5 e n eischte, nevens hetzelve
hoorf" i n
den vollen Raad gehoord te worden ; maar
Burgemeesters weigerden den Raad te beroepen
: toen begeerde de Prins als Stadhouder
gehoor , verklarende dat hij tevens als Afgevaardigde
der algemeene Staaten , van zijnen
last handelen wilde; doch dit verzoek werdt
DeFrirsafgCflagen: hier over beklaagde de Prina
ov«'de flM* * n
P ei
'f° on
hoogelijk ter Staatsvergadorin-
Stad. g e
>

H I S T O R I E . 32 ï
'ge-j en eischte dat de Stad hem behoorlijke her- xiI.AFbi
fteliing en voldoening geeven moest; doch dee- ——ze
wist haar gedrag zo wel te verdedigen dat de Die zig
Staaten van Holland*, met de meerderheid een I?Jr c
"
beiluit opmaakten, waarbij de gantfche handel 3
*
der algemeene Staaten in deeze gelegenheid veroordeeld
en te gelijk verboden werdt, in het
toekomende , diergelijke bezendingen , in de
fteden, te ontvangen.
Het fehriftlijk voorftel door AARTSBERGEN Bedrijf
v a n
te Dordrecht voorgeleezen ^ was intusfehen ook
gedrukt; doch werdt binnen weinige dagen, 3*^2»
door die van Holland insgelijks wederlegd; te Dor.
fommige Predikanten voeren, omtrent deezendrechti
tijd, ook zeer uit tegen het gedrag der Staaten
van Hollandj hebbende zelfs JAKOBUS STER-
MONT in 'sHaage, op den Predikftoel 4 geklaagd
over zulken , die het bloedig zweet en
den manhaften arbeid, met ondankbaarheid
wilden beloonen, waarover hij, op bevel der
Staaten, fcherpelijk door den Pvaadpenfionaris
KATS beftraft werdt;
Het verfchil tusfehen de Staaten van Holland vWch'ii
en zijne Hoogheid over het ftuk der afdanking, tusfehen
was echter tegenwoordig van kleen belang: Hol- Hoilan
f
land wilde 20 kornetten paarden afgedankt, eh de LE^II;
vendels voetvolk van zeventig tot zestig , en
van zestig tot vijftig, verminderd hebben: de
Prins en de Raad van Staaten wilden maar zestien
kornetten paarden afgedankt, en flechtsvijf
mannen per vendel, van tweehonderd en één
vendelen 'afgedankt hebben; zo dat de PrinS
3000 ruiters en 26315 knegten, en Holland
alleen 2700 ruiters, en wat minder dan 26000
knegten in dienst wilde houden: het overige
& waarin

Saa VERKORTE VADERLANDSCH3Ï
XH- waarin de Gewesten met eikanderen, en Hol-.
" land met zijne Hoogheid verfchilden, was ook
zeer kleen en gering: maar de gemoederen waren
, door het lang en hevig twisten, en vooral
na de bezending, zeer tegen eikanderen verbit-
Gedra- terd. Ook was 'er onlangs iet voorgevallen, het
BlD8
?n-
w e
^ ^ e
hevigheid nog meer hadt aangezet»
zeiven. Te weeten: zijne Hoogheid hadt den Admiraal
WITTE KORNELISZ. DE WITTE, uit Brazil, zonder
verlof van den Regeeringsftand aldaar, herwaart
doen komen, in 'sHaage doen vatten en op
de Gevangen Poort brengen: gelijk ook eenige
andere Kapiteinen te Amfterdam door de Admiraliteit
gevangen genomen waren. Dit hielden
de Staaten van Holland voor eene openbare
krenking van hun grondgebied, en eene inbreuk
op hunne opperfte magt. Die van Amfterdam,
de flaking der gevangenen niet goedwillig hebbende
kunnen verkrijgen, deeden de hechtenis
opbreken, en de Kapiteinen op vrije voeten
Hellen. De Staaten van Holland beflooten ook
om den Admiraal DE WITTE door den Procureur
Generaal van de Voorpoorte te doen haaien; doch
de Prins voorkwam dit, door bevel te geven y
om DE WITTE weder in zijne voorige herberge
te doen brengen. Zedert werden Rechters over
hem benoemd, doch met zijn Pleidooi zo lange
gedraald, dat de dood van zijne Hoogheid tusfehen
beiden kwam; waarna hij op vrije voeten
gefield werdt. Dit voorval konde niet nalaten
de verbittering te vermeerderen : gelijk zijne
Hoogheid dan ook, weinige dagen daarna, zes
Gemagtigden ter Staatsvergaderinge , als DE
WITT, DE WAAL, RUIL, DUIST VAN VOORHOUT,
KEIZER en STELLINGWERF , van Dord, Haarlem
,

H I S T O R I E . 323 1
km, Delft, Hoorn , en Medenblik , elk af- Xir. A?R.
zonderlij k deed in verzekeringe neemen , en
'sdaags daarna, naer Loeveftein vervoeren. Het
bleef hier niet bij, maar zijne Hoogheid zocht
ook Amfterdam onverhoeds door krijgsvolk te Aantip
• bezetten, en als dan in perfoon , aldaar de Tan WIL»
L E M
Wet, naer zijnen zin te veranderen, voorts de
Stad tot eenparigheid met de andere leden te 0
!F,f m
noodzaaken: dees toeleg was aan Graave WIL-onder"'
LEM FREDRIK , Stadhouder van Friesland, toe- Graave
W I L L E M
vertrouwd, doch het verdwalen van eene bende
F E E D K I K
ruiterije in het Gooiland, bij Hilverfum, ver- '
oorzaakte dat men in de Stad de tijding van derzelver
aantogt kreeg, en op zijne hoede was, I n .
om de vijanden, (die men voor Zweeden of stad'
Lotharingers, geenzins voor krijgsvolk van den wordt
Staat, hieldt) aftekeeren ; waartoe door rfct 0I
Ï?
beleid van de Heeren BIKKER en HUIDEKOOPER lefteld!
van Maarfeveen, terftond de valbruggen opge- b
haald, de poorten digt gehouden, en het gefchut
naer de wallen gefleept, als ook de fchutters
en foldaten in de wapenen gebragt werden,
terwijl men agt oorlogfchepen in ftaat fteide,
om het Y te befchermen, en eenige gewapende
uitleggers in den Amftel voor de Stad deed leggen
: zijnde elk terftond in beweginge om dienst
te doen, en biedende zelfs eenige gilden zich
vrijwilliglijk aan tot den arbeid aan de vesten.
Zijne Hoogheid gaf bij eenen brief, dien
Graaf WILLEM aan de Regeeringe zondt, re
kennen, dat hij dien Graaf met eenig krijgsvolk
dervvaart gezonden hadt, ten einde alles in rust
te houden, en niet, door eenige kwaadwilligen
3 belet te worden in het voordellen van
X a het
'

324 VERKORTE VAD2RLANDSCHE
XII. ATD. het geene hij nog verder te zeggen hadt; doch
' ' de Régeering zondt de Schepens HUYDEKOOPEII
Zij zer.dt c n y A N D E R D 0 E S } a a n den Graave af, in
dS"' een gewapend jagt, dien MAARSEVEEN voor de
aan den Hofflede Weina, zulk eene hartige taal deed
Graave. j 1 0 0 r e n } dat hij 'er niets op antwoordde, en
ten laatste zeide, niets gedaan te hebben, dan op
last van zijne Hoogheid, wien het mislukken
van den aanflag , over tafel hem aangebragt,
zo zeer van fpijt deed zwellen, dat hij opftond,
zonder den maaltijd te voleindigen, zichopfloot
in zijn kabinet, en ftampvoetende, zijnen hoed
tegen den grond wierp, en niemand fpreeken
wildc: 's daags daarna begaf hij zich in
perfoon naer den kant van Amfterdam, en vervoegde
zich op het huis ter Hart, alwaar de
Heer VAN BEVERWEERT hem zo levendig het gevaar
zijner troepen voor oogen ftelde, indien
èaAnihoms dijk bij Jaap Hannes met 'er daad
doorgefteken werdt, dat hij befloot, BEVER-
WEERT naer 's Haags te zenden, met last om de
algemeene Staaten te bewegen, dat zij den
Prins lieten verzoeken, om af te trekken met
de troepen; welk befluit dan ook eerlang volgde
: doch eer de bezending daartoe bij den
Prins kwam, hadt dees reeds een verdrag met
WILLEM Amfterdam gefloten , waarbij de Stad bewillig-
11 fluit
de in den Staat van oorloge, door den Prinfe
drag me't te regelen volgens zijnen voorflag en dien van
de Stad. den Raad van Staate, den 15 van Hooimaand
gedaan; en beloofde, den Prinfe als Stadhouder,
zo hij het begeerde, altoos in de Vroedfchap
gehoor te verleenen; waarna de troepen
zouden aftrekken en het geworven volk, dooide
Stad moeten afgedankt worden: bij een geheim

H I S T O R I E . 325
heim punt werdt verdragen, dat de_ Broeders XII. Am,
e n
ANDRIES en KORNELIS BIKKER , vrijwillig
voor altoos, doch zonder krenkinge van eere JJJjJJ
en goeden naam, zouden affiaan van de Regee- B 1 K K E R t e
ringe: de koophandel, die een geweldigen krak Amftetzou
gekreegen hebben, zo het beleg langer ge- J 0
*"
duurd hadt, en het gevaar van het omliggend v; n d e
land, noodzaakte deeze Stad, om den Prinfè, Regeebijnaer
alles , wat hij begeerde , toe te ge- dng.
ven.— De zes op Loevefiein gevangene Heeren
werden kort daarna ook geflaakt, mits zij zich
van de Regeeringe onthielden , hetwelk ook
aangenomen werdt,
In het laatst van Oogstmaand vertrok zijne WIIXEM
Hoogheid naer het huis te Dieren, om 'er zich II. ««ft
met de jagt te verlustigen; hiermede hield hy zig n
d e£
een geruimen tijd bezig; doch of de Prins toen, x?ekte.
of omtrent dien tijd zich hebbe ingelaten, in
eene heimelijke onderhandelinge met Frankrijk
, om den Staat .in eenen nieuwen oorlogtegen
Spanje te wikkelen , gelijk D'ESTRADES
heeft voorgegeeven, is zeer onzeker en twijfelachtig:
zeker is het dat zulk eene handeling
nooit tot ftand gekomen, of van eenig uitwerkfel
geweest zij : op den 27 van Wijnmaand
werdt de Prins van de koorts aangetast, en in
7 Haage gekomen zijnde , bemerkte men dat
hij de kinderpokjes onder de leden had:, die
door de ervarende Geneesmeesters, naer de
konst, behandeld werden: men rekende hem
bijna buiten gevaar , toen hij, in groote benaauwdheid,
door aanhoudende koortien veroorzaakt,
op Zondag den 6 van Slagtmaand 1650,
des avonds ten 9 uuren, den geest gaf, in den ouderdom
van vierentwintig jaaren en zes maanden.
X 5 De

326" VERKORTE VADERLANDSCHE
A T O >
XH- De tijding hiervan hadt verfchillende uit-
Veifchi! wer
' -:
^ s
n H e r e
•> ^ s
gezindheid: 'sPrinfen bijlende
uit- zonderfte vrienden, al het volk van oorloge,
werfrfe- en een groot deel der Gemeente, waren troosten
daax- t ei 0 0 S - In zulke fteden daarentegen, daar men
van
" meende, onlangs, merkelijk geleeden te hebben
van den Prinfe, ftraalde veelen een heimelijk
genoegen ten ooge uit. Te Amfterdam
in het bijzonder, fcheenen fommigen, in den
dood van den Prinfe, 's Lands vrijheid herboren
te zien: de Diakens der Hervormde Kerke
aldaar, vonden, in een der zakjens, in welke de
aalmoefen onder de preêken verzameld worden,
eenige ftukken gouds in een papier, waar bij
gefchreeven ftond, dat de gave groot er was gewaakt,
om dat 'er in tagtig jaaren, geen Mijder
tijding dan die van 'sPrinfen dood gekomen
was: ook hadt men hier, federt het beleg der
Stad, zo veel kwaads gefproken van den Prinfe,
dat het gemeen zelf zich niet wederhouden kon ,
van vreugde te toonen, over zijnen onverwachten
dood: in .Spanje was een heimelijk genoegen
over 's Prinfen affterven; maar in Frankrijk,
daar men 'er zich om bedroefde , meende de
Kardinaal MAZARIN , dat dit niet natuurlijker
wijze gefchied, maar door anderen veroorzaakt
ware: intusfchen is onbetwistbaar datdeésPrins,
'sPrinfen in zulke jonge jaaren , reeds getoond hadt, hoe
ai beeld- hij zijne Voorouderen niet behoefde te wijken,
in uitmuntende hoedanigheden : hij was
ftoutmoedig, wakker en onvermoeid, fchoon
door zwaare ligchaamsoefeningen van jagen,
kaatfen , balflaan enz. wat verzwakt: voorts
beleefd en mild, tot overmaate toe: fchoon en
gezond was hij van ligchaam, en liet geene kinde-

H I S T O R I E : 327
X [ I
deren, maar eeene hoog zwangere Gemalin na,
- ArD
>
die op den 14 van Slagtmaand van hetzelfde w j l l e m
jaar, gelukkiglijk beviel van eenen Zoon, WIL- M GE_
LEM HENRIK, de derde Stadhouder in het ver-boren,
volg, van dien naam, over de meeste Gewesten
der Vereenigde Nederlanden, en de derde onder
de Koningen van Engeland van denzelfden
naam.
Graaf WILLEM FREDRIK , Stadhouder van Graaf
Friesland, werdt kort na het overlijden van^^
den Prinfe tot Stadhouder van Groningen en w o rd t
de Ommelanden verkooren; en deszelfs aanzien Stadhouvermeerderde
niet lange daarna nog , door het Q T^*
huwelijk met ALBERTINA AGNES , tweede doch- g e n e n
ter van wijlen Prinfe FREDRIK HENRIK : in Zee- Ommeland
werd de Staat van Eerften Edele vernie- landen.
tigd; en in 'Holland boden de Staaten aan de Zeeland
fteden odroojen aan, tot beftelling van haare \f^
eigene Wethouderfchap; behoudende aan zich, ftaat v a n
in andere opzichten , een voornaam gedeelte e;rlten
van het geene de Stadhouders plagten te ver- E/e'e.
® , , . . . . 1 fiollma
richten ; toonende aat zij zich thans, meer h i e d c d e
dan immer te vooren, als Souvereinen der Pro- fteden
vincie gedragen wilden: de meeste of genoeg-oftrooi
faam alle de ftemmende fteden van Holland, Aftelling
lieten zich door deeze nieuwe oftroojen, of v a n haare
ftellen of bevestigen in het recht, om haar eigen eigene
Regeering te beftellen: dit zelfde werdt ook in ^ e U
^h° d p".
de andere Gewesten geregeld naer elks goedvinden.
De twist die 'er in het jaar 1651, over de T^*'
voogdijfchap van den jongen Prinfe gereezen wegensde
was, werdt door minnelijke overcenkomfte der voogdij-
partijen eindelijk deezer wijze bcflist: dat de fch3
P
beide Prinfesfen Weduwen, nevens den Keur-
X 4 vorst

3&8 VERKORTE VADERLANDSCHE
XII. AFD vorst van Brandenburg , met uitfluiting van dea
• Paltzgraave FREDRIK LODEWYK , dezelve zouden
lE
fef vvaarneemen; mits de Koninglijke Prinfes daarfend.
a a n a
Heen zo veel deel zoude hebben, als de
Zeeland
Keurvorst cn de Prinfes Weduwe van wijlen
Prinfe FREDRIK HENRIK zamen.
1° Zeeland zochten twee Burgemeesters, te
tracht Middelburg, HENRIK THIBAUT , Heer van St.
dewa'a' ^ a
b ten
^ er
^ e
» c n
D-r. JAN VAN LANDSBERGEI*
digheden ^ e n o n e n
5 t e
j g P doen aanftellen of ten minvan
zij- Hen voorfchikken tot Stadhouder van Zeeland,
nenvader v v a a r door hij in tijd en wijle de Wet in de
fch'üt°. r
" ft et
' en
wederom zoude kunnen (lellen. Hiertoe
jken. hadden zij de Kiezers reeds bewogen , om,,
tegen het gebruik , eenigen uk de dienende
Wethouderen, in plaatfe van uit de burgertje
te benoemen; hetwelk de laatfle zeer kwalijk
nam, en welk hun misnoegen zelfs door eeni-
Oproer gen van den Predikftoel openlijk aangezet werd:
ïf ia" graauw dreigde niet lange daarna , aan de
w . ur
& beide genoemde Heeren, den dood , die zich
heimelijk door de vlugt bergden, waarna het
huis van LANDSBERGEN aangetast en geplunderd
werd; hetwelk dat van THIBAUT mede zoude
gebeurd zijn, indien het niet door eenige Predikanten
belet ware : kort daarna verkoozen
Middelburg, Zierkzee , Goes en Tholen , hunne
Wcthouderfchap volgens dc oftroojen ,
van de Staaten hun verleend: ook weezen deeze
Staaten het verzoek van eenige Zeeuwfche
Edelen van de hand, om zitting in hunne Raadsvergaderinge
te verkrijgen, voorts hadt Zeeland
zich voor het aanvangen der groote Vergaderinge,
door Holland laaten overnaaien, om vooreerst
aftezien van de bevorderiage des jongen
Piïn-

H I S T O R I E . 329
Prinfe : waar toe

330 VERKORTE VADERLANDSCHE
XII. AFD. doen handelen; waartoe de gedaante der zaken
zich toenmaals zeer wel fchikte. Eer nog
Verdedi- de groote Vergadering fcheidde, was ook in
ging van dezelve met verontwaardiging geleezen het ge-
WILLEM fchrift ? waarin zijne Hoogheid de redenen op-
genszUn g a
^ die bewoogen hadden, tot het vast­
gehouden zetten der zes Heeren, en tot de onderneeming
gedrag, o p Amfterdam, en men ftelde vast, om bij
fiSiSt e
e n e
duidelijke Rejolutie, dit beide te verklaren
enz. voor eenen toeleg op de Vrijheid, Hoogheid
en Souvereiniteit deezer Provincie: ook werd
het gedrag der zes Heeren goedgekeurd , en
eindelijk op den aandrang van Friesland eene
algemeene vergiffenis wegens het gepasfeerde in
De Stad den voorgaanden jaare: de Stad Amfterdam
ontvangt o n t vj ng naderhand vergoeding van de Staaten
ding. 06
van Holland , wegens de buitengewoone kosten
, welke zij in den voorledenen jaare hadt
moeten doen, en die 54045 guldens en 10
Huivers beliepen, welke men nu verftond, dat
ten diende van den Lande aangelegd waren,
waarom men aan deeze Stad, wegens haaren
betoonden ijver en wakkerheid, grooten dank
fchuldig was.
KATS De groote vergadering was hierop, den 21
fluit de y a n Oogstmaand 165 1, befloten , met eene
vêmade- aanfpraak , die weder van wege der Staaten
xing in van Holland, door den Raadpenfionaris KATS
'sHaage g edaan werd; befluitende dees zijne rede, met
Tan
e e n e
dankzegginge aan alle de Afgevaardigden
fpiaak. en aan GODE, die de raadpleginge tot hiertoe,
20 merkelijk gezegend hadt: ook werdt 'er op
den 13 van Herfstmaand door alle de Gewesten,
bij gelegenheid van het gelukkig eindigen
der groote vergaderinge, eenplegtige dankdag
ge-

H I S T O R I E . 331
gehouden, waarop ook, alomme, de klokken XII.AF».
geluid, het gefchut gelost en andere vreugde "
bedreven werdt.
De Gezanten van het Engelsen Parlement, het- > t parie- Welk zich gebelgd hadt, om dat de Staat eenige lemenc
fchepen onder den Lt. Admiraal TROMP , ge- J^ 1
zonden hadt, om tegen de zeefchuimerijen van ^"i^,"
den Bevelhebber der Sorlings te waken, on- ongenoe-
en m e t
verrichter zaake, uit Holland te rus; ontbonden, ê
• • de Sta?
gaven , wegens hunne bejegeningen met het . en^
graauw, en nopens de onderhandeling met den
Staat, zulk verflag van hun gezantfehap, dat
men niet lange daarna befloot, in oorlog te treden
met de Vereenigde Gewesten: ook gaf het Geeft
e e n e
Parlement wel dra eene A&e uit, waar door de
Hollandfche en Zeeutvfche handel op Engeland {Jevordemerkelijk
benadeeld werdt; en verleende daar- X\r,g van
enboven in Slagtmaand brieven van fchaêverha- den En.
linge aan bijzondere perfoonen, welke men ^ l
f chsn
veritond benadeeld te zijn door ingezetenen van handslj
deezen Staat: terftond hierop liepen twee Engelfche
oorlogfchepen in zee, die den Hollanderen
en Zeeuwen, in korten tijd, merkelijke
fchade toebragten: dit maakte dat de Staaten
een buitengewoon Gezantfehap naer Engeland
zonden , waar toe KATS , SCHAAP en VAN DE K A T S
PERRE benoemd waren; hebbende de eerfte al- legt zijn
1 1
voorens zijn Raadpenfionarisfchap nedergelegd, j^j^ "
welk weder opgedragen was aan ADR. PAUW, P]AA£S
Heere van Hcemftede : met het gezantfehap neder,
echter werdt niets uitgewerkt, en de verwijdering
nog grooter, na dat TROMP met 42 Gevecht
fchepen in zee gezonden, en door BLAKE, met * 0Uf
50 fchepen op de Engelfche kusten kruifen- tegen
de , onverhoeds aangetast, deezen de volle BLAK.
laag
*

33» VERKORTE VADERLANDSCHE
XII. AFD. laag gegeevèn, en met zijne vloote een hevig
• gevecht tegen de Engelfihen gehouden hadt,
zo dat de beide Admiralen eikanderen de wijte
van de vredebreuk gaven, terwijl het Parlement
herltelling wilde zoeken van het ongelijk tot
hiertoe geleden, en verzekering voorliet toe-,
komende: federt gelukte het BLAKE een groot
getal haringbuizen, en dertien convooifchepen
van dezelve te nemen ; terwijl TROMP , door
eenen harden ftorm belet , hem aantetasten ,
genoodzaakt was, om, zwaar befchadigd, met
zijne vloote in de havens deezer Landen te rug
te keeren.
TROMP TROMP hier door in de ongunfte van veele
1 l e d e n
fnon-
geraakt zijnde, werdt vervolgens DE RUI-
gunst. Di TER met eene vloot in zee gezonden, die, naer
KUITER ^ hoofden geloopen zijnde, op den 26 van
t e
Oogstmaand in het jaar 1651, flaags geraakte
ASKUE. met GEORGE ASKUE, die 40 oorlogfchepen bij
' 1652. zich hadt, doch genoodzaakt werdt te wijken
naer Pkimouth; dies de RUITER zijne bijhebbende
Koopvaarders in veilige havens geleiden
konde: in een tweede gevecht betoonden wel
20 Kapiteinen hunne bloöheid; en op den 10.
van Wintermaand hadt hij in den zeedag tegen
J.1KT BLAKE, onder TROMP, die thans weder het opperbewind
voerde, ftrijdende , nevens JAN.
EVERTSZ. den meesten last van het gevecht te dragen
; doch men deed BLAKE , die ook gekwetst
was, wijken, en veroverde drie Engelfche oorlogfchepen,
en een koopvaardijfchip,
Aanflag De aanflag om de fchepen en havens deezer
der En- Landen in brand te {teken en te vernielen, door
de Engeijchen onlangs gcfmeed, bleef, zonder
SepU dat men eigenlijk dc reden weet, achter wege;

R I S T O R I F; 333
zeer veele bewegingen, ontftonden 'er echterXII. AVÜ.
in verfcheiden fteden uit misnoegen tegen de
Regeering, welke men onder den naam van *" ng d e i
Loevefteinfche factie bij het gemeen gehaat zocht Lands.
te maken : te Amfterdam was in Herfstmaand Qproar
eene merkelijke opfchudding onder de matroo- te Amzen
van 's Lands vloote ontftaan, die volle be- fierdam.
taling eischten , of niet dienen wilden : en,
toen men de belhamels wilde ftraffen, ontftond
'er, uit louteren fchrik, zulk eene beroerte,
dat 'er gelast werdt vuur te geeven op de menigte
, waar door 'er agc gedood en veelen gekwetst
werden : de Kapitein KOMMELIN , dien
men hieldt voor den lastgever om te fchieten,
week ter Stad uit, werdt onbekwaam verklaard
en gebannen; doch het bleek niet dat men het
met deeze bewegingen aangelegd hadt op het
bevorderen van de belangen des jongen Prinfen
van Oranje, voor wien zich in Zeeland veelen
als vrienden verklaarden, met het openlijk dragen
van oranje-linten: ook befloot men aldaar
den jongen Prins, (op den voorflag van Middelburg
,) te voorfchikken tot Kapitein en Admiraal
Generaal over de Land- en Zee-magt
van deezen Staat, hetwelk men, van de zijde
van Holland, door eene bezendinge te vergeefsch
zocht te voorkomen; zijnde aan het hoofd
derzelve, de Zoon van den Dordfchen Burgemeefter
JAKOB DE WITT , geheeten JOAN DE J- I>E
WITT, die in Sprokkelmaand des jaars 1653,^*
ïn de plaatfe van den overledenen ADR. PAUW , R aadpeT*;
tot Raadpenftonaris, bij proviiie, aangefteld, fionaris.
cn in Hooimaand daar aan volgende, met een- I

334 VERKORTE VADERLANDSCHE
XII. AI ?
I>» De oorlog met Engeland, werd in dit jaar
—-—- nog fterk voortgezet: in het laatst van Sprok-
Zeeflag t ei niaand en het begin van Lentemaand viel de
dagen.' 6
zeedag van drie dagen tusfehen BLAKE en TROMP
voor, waarin van onzen kant negen oorlogfchepen,
van de Engelfchen vijf of zes, doch een
grooter aantal van volk, dan bij de onzen, verboren
werden: de Engelfchen fchreeven zich
de overwinning toe, terwijl de onzen blijde
waren, dat 'er nog de meeste Koopvaarders bij
behouden gebleeven waren. Op den 12.
van Zomermaand viel de zeedag voor Nieuwpoort
voor, in welken de Engelfche Admiraal
DEANE doodgefchoten werdt: de ftrijd was zeer
Zeeflag geWeldig: het fchip van Kapitein JOOST BULTER ,
IWeaw- vier of vijf fchoten onder water bekomen hebpoort.
bende, viel om en zonk: de Kapitein zwaar
gekwetst door eenen fplinter, verdronk met het
geweer in de vuist: des anderen daags werdt de
Voor flag v o o r Duinkerken hervat,- en tot een uur
Dwwfcer- n a Z Q n gefl. re

H I S T O R I E . 335
op dien dag door des vijands vloote heen ge-XU. AFI>.
ilagen , en veelen hadden zich dapperlij k gekweten
; maar eenigen hadden den ftrijd ontweken
, en alles bijgezet om den vijand te ontzeilen:
de Engelfchen hadden 8 fchepen, de onzen
9 of io verboren: het getal der do oden
en gekwetften was bijkans egaal; doch de Engelfchen
hadden meer dan 700 gekwetften bekomen
, die federt naer Londen gevoerd en zeer
hard gehandeld werden; doch het verlies van
TROMP was onwaardeerbaar voor de Staaten, en TROMP
gaf den vijand de meeste dof tot blijdfchap: fneuvelt
-
zijn lijk werdt , met ongemeene ftaatfie, te
Delft begraven, daar de Staat, hem ter eere,
eene marmeren Grafdede deed iïichten: de
Staaten van Holland en de algemeene Staaten
hadden zijne weduwe, door eene plegtige be-
•zendinge den rouw doen beklagen, haar te gelijk
verzekerende , dat men 'smans dienden,
ten aanzien van zijne nakomelingfchap erkennen
zoude , gelijk federt gefchied is.
DE WITTE ftak in Herfsmaand wel weder in
zee ; doch ontmoette geene Engelfchen ; en ,
werdt de vloot in Texel door eenen feilen ftorm
derwijze beloopen, dat verfcheide fchepen vergingen,
en de overigen, zwaar befchadigd, in '
's Lands havens invallen moesten: met deezen
ramp eindigde de zeekrijg van dit jaar, die zo
kostbaar, hevig en fchadelijk geweest was,
voor den Staat, dat alle de zee - oorlogen, te
vooren met Spanje gevoerd, met eikanderen,
*s Lands fchatkist en den koophandel, de zenuw
van den Staat, nooit zulke felle neepen gegeeven
hadden: te Amfterdam was het verval van
neeringe en handel zo groot, dat 'er, volgens
foin-

VERKORTE VADERLANDSCBË
XII. AFD. fommigen, wel drieduizend huizen ledig ft#tf
den; of volgens anderen 14a 15 honderd, hetwelk
eene groote vermindering van handel te
kennen gaf.
r, K De Kapiteins en Lieutenants, die zich, m
cferen om de jongfte zeetogten, aan lafhartigheid en pligtlafhartig-
v e r z uim fchuldig gemaakt hadden> werden, op
JjeiJ ge- fterk aanhouden der Staaten van Holland, te
recht gefteld en geftraft: ecnigen werden gekielhaald
; of ftonden eenen tijd lang met den ftrop
om den hals te pronk; waarna zij in eene geldboete
verwezen, of voor zeker getal jaaren, 111
een tuchthuis gezet werden: eenen werdt de degen
voor de voeten gebroken, en hij voor fchelm
weggefchopt: fommigen raakten met eenen
geldboete vrij;
Op- Bij deeze rampen des oorlogs kwamen oolc
fchuddin- opfchuddingen onder het volk in de fteden*
genomler w c l k de Staaten van Holland befchuldigde, dat
h e t V O l k
'zii het Land aan de Engelfchen verkocht hadden
; hetwelk, hoewel het bij verftandigen geenen
inaang vondt* echter aangelegd fcheen, zo
wel als de beroerten, die 'er uit volgden, om
de verkiezing van eenen Kapitein - Generaal te
bevorderen, en den oorlog met Engeland voort
te zetten : doch de Staaten van Holland, toe
beiden even ongezind , wisten hun oogmerk
niet beter te bereiken, dan door het aandrijven
• der handelinge met Engelandi die zedert eenigen
tijd begonnen was.
De Ce- De fchadelijkheid van den Engelfchen krijg
w e s t e t l
.deed de vereenigde Gewesten eenpariglijk, en
Smet de handeldrijvende inzonderheid, fterk Ibaakeri
Engeland. naer vrede, waartoe Engeland ook neigde: m
Holland zagen zij, die 'er nu het meeste be-

H I S T O R I E . 2 3 ?
wind in handen hadden, dat de oorlog voor X». AFD
den Prinfe den weg baande tot de ampten zij-
s
"
ner voorouderen, tot welke zij hem, voor eerst
ten minfte, niet gaarne wilden voorfchikken •
het gemeen was hier ook opgeruid en geftijfd
door eenige Predikanten, in de verbeelding dat
de ongelukkige uitflag der zee-gevechten, aan
het misfen van een Doorluchtig Hoofd te wijten
waren: dit begon hier en daar verfcheide beweegingen
te veroorzaken ; dies men het ter
algemeene Staatsvergaderinge zo verre bragt,
dat 'er tot de handeling met Engeland beflooten
werdt.
Holland zelf gaf heimelijk aan dé Engelfchen Holland
kennis van deeze geneigdheid tot vrede, het-§ e
? fl
^,
welk bij de anderen in het eerst kwalijk geno- ÏSt
men, doch vervolgens ingefchikt werdt: men van.
benoemde tot Afgevaardigden derwaarts de Heeren
van BEVERNINGK en NIEUWPOÖRT uit Holland,
en VAN DE PERRE en JONGESTAL, uit Zeeland
en Friesland, tn Engeland floeg men eene
zamenfineltifig en vereeniging der twee Gemeenebesten
voor, onder eene Opperde magt uit
perfoonen van beide volken beftaande; doch
dit voorftel werdt verworpen: men eischte ook
het afzetten van TROMP voor eenen tijd, en andere
voldoening: doch vooral bleek het, dat 'er
eene heimelijke onderhandeling door de Hollandfche
Gezanten met de Engelfchen gehouden
werdt, welke onder het beleid van den Raadpenfionaris
doorgezet, bij de vrienden van
het huis van Oranje het misnoegen op de
Regeering deed voeden , welk in verfcheide
plaatfen zich nu nog openlijker ontdekte.
Te Rgttetdemte&t men in Bloemmaand de*
X sos

5 3$ VERKORTE VADERLAND SC HE
E K E R E N
XII. AH, zes jaars 1653', *
LEONARD VAN NAAR-
SEN in rechten betrokken, over eenige woor-
1653- den, welke men hield tot oproer te itrekken.
Te Waardingen was volk geworven ten dienfte
fe rchei. van 's Lands \foote, op naam van den Prinfe
denefte- v a n Oranje, waar tegen den Gecommitteerden
HV"/ eelast werdt, ernftiglijk te voorzien. ït Am,.
B 0 l l m d
' ferdam zocht men in Hooimaand de tromflagers
ook te dwingen, om 'sPrinfen naam » he
omflaan te gebruiken; doch het mislukte hier,
hoewel, volgens het fchrijven van fommigen,
Amfterdam toen wel half prinsgezind was , en
de Regeering 'er vier Predikanten de Stad ontzegd
hadt, om datze openlijk voor den Prinfe
gebeden hadden: te Dordrecht trok de fchutterii
op met oranje - wapentjens , hetwelk men
hielde tot oproer te {trekken, fchoon men het
ongemerkt liet doorgaan: te Alkmaar fmeet
hefgraauw de glazen in , bij den touwflager
ZEEMAN , dien men ten onrechte Wchuld^de,
touwwerk aan den vijand geleverd te hebben,
n"sHaage, daar men den Prins m het donker
ngebragt , en aan een deel jongens van de geringfte
foort, voor de venlters van het binnenhof
getoond had, was de trompet door deezen
geblazen en een groot gefchreeuw gemaakt; «
toen de Fiskaal BOY hen, op last van de Staaten
zocht teverftroojen, was hij door zekeren
barbier met fcheldwoorden bejegend ; ook
werden welhaast door het graauwbij hem en
eenige andere Heeren, de glazen mtgefmeeten ;
anderen, nevens den Raadpenfionaris DE WITT,
voor fchelmen en-Prinfenverraders uitgelcholden-
ee Enkhuizen plunderde het graauw iq
Wiedcmaand het huis van den Burgemeester en

H I S T Ö R t
Admiralireits Heef DÉ LANGE, en floot de XII. ki»i
poort voor de Gemagtigden der Staaten, en ~*
voor het krijgsvolk, welk menderwaardsterbezettinge
zondt: naderhand bragten 'ef de Staaten
behendiglijk negen'vendelen'binnen, waardoor
de rust allengskens aldaar herfteld, en de Stad
genoegfaam voor de Staaten verzekerd gehouden
werdt: te Haarlem, daar de fchutters op
de kermis met oranje - linten en oranje - vendels
waren opgetrokken, befloot de Wethouderfchap
om den Prins ter Staatsvergaderinge-, tot Kapitein-Generaal
voorteflaan, eer men 'er door het
volk of door de andere Gewesten toe gedwongen
werdt; doch de Heer DE WITT wist den
afgevaardigden RUIL tot uitftel te bewegen , zo
dat men deswege naderhand van gedachten veranderde.
In Zeeland hadden de bewegingen ten voor- öoié in
deele van den Prinfe een' beter uitflag gehadt. Zesiand (
f e Goes werdt in wiedemaand door eenen
oploop te wege gebragt, dat 'ef eenige Prinsgezmden
aan het bewind kwamen; waar door
deeze partij de fterkite , en toen het oranjevendel
uitgeftoken wefdt ; het geen ook te
Middelburg door het Collegie van Wet en Raad
bewilligd moest Worden. Te Zierikzee dwong
het graauw de Dochters der Wethouderen zeiven
om oranje-linten te draagen. Te Bergen op
Zoom werdt het huis en de winkel vart eenen
Apothecar, die Lid van de Regeeringe was^
geplunderd, om dat hij zich verklaard hadt voor
het wegneemen van de wapenen van wijlen
zijne Hoogheid; en de Bevelhebber hadt veel
werks eer hij het volk tot bedaren konde bren^
gen. — Dit alles bewoog deeze Staaten om
Y a ' ook

3 4o VERKORTE VADERLANDSCHE
XII. AFD. ook den Prins tot Kapitein - Generaal voorte-
; {lellen, maar de Staaten van Holland beletteden,
dat 'er over geraadpleegd werdt, beweerende
de noodeloosheid en den ondienst van
'het aanftellen van zodanig eenen Kapitein-Generaal.
, i i j
Deeze beweegingen hadden de vredehandewiL
ftêlt ling in Engeland ook een weinig achteruit gede
Acte z e t • alwaar men nu zelfs van de algemeene
Y, 3
" - uit
" Staaten eischte de uitiluiting van den Prmfe ym
JolT Oranje, buiten de hooge waardigheid zijner
voorouderen; en toen die niet konde verkregen
worden, eischte KROMWEL dezelve van Holland
alleen beweerende dat dit zijn bijzonder doel
.
was, en dat vrede of oorlog hiervan af hing.
Ter ftaatsvergaderinge hier over geraadpleegd
ziinde werdt met de meerderheid beflooten tot
deeze'uitfluiting, waarvan de Heer DE WITT
deeze ASe opftelde: „ dat de Staaten van Holland
en Westfriesland, tot gerustftelhnge
" van den Heere Prote&or verklaarden, dat
" zii den Prins van Oranje of iemand van deszelfs
nakomelingen nimmer zouden verkiezen
!* tot Stadhouder of Admiraal hunner Provmcie
noch, zo veel de ftem hunner Provincie
Z aanging, gedoogen, dat hij ooit werdt aangeleld
tot Kapitein - Generaal over de krijgs-
Eenige * magt der Generaliteit;" — doch Haarfteden
\ m leiden, Alkmaar, Enkhuizen en Edam ,
Ce"n in deeze uitfluiting niet bewilligende protes-
£?S- teerden tegen deeze Me, als nadeehg aan^de
gen. vrijheid en hoogheid van den Staat , en van
Holland in het bijzonder, en als bekwaam om
onlust tnsfchen de Gewesten en onder het volk
ie veroorzaken; doch, vermits de meeste leden
voor

H I S T O R I E . 341
voor het inftellen der ABe geftemd hadden, XII.ATD.
werdt zij op den 5 van Bloemmaand des jaars "
!
5654, naer Engeland gezonden. 1654.
De Staaten van Holland, zich aan niemand
rekenfchap van hunne handelingen fchuldig agtende,
vonden ongeraden, niet alleen, om ter
Generaliteit opening van deeze uitfluitinge te
doen , welke ftraks daarna onder het gemeen
zelf bekend was geworden, maar ook om 'er
met Zeeland in het bijzonder van te fprcekcn:
doch de Prinfesfen van Oranje en de Keurvorst
van Brandenburg verzochten hen , dit befluit
toch niet te willen uitvoeren ; waarop vooreerst
niet anders volgde dan dat BEVERNINGK en
NIEUWPOORT bij herhaling last kregen om de
A&e, zo lange mogelijk was , optehouden;
terwijl men eenige weeken naderhand der Prinfesfen
deed antwoorden, dat de uitfluiting niet
uit eenigen haat tegen het huis van Oranje,
maar enkelijk uit hoogen nood, en ten dienfte
van den Staat, gefchied ware.
Het liep aan tot op of omtrent den twaalfden
van Wiedemaand, eer de Acte deswege aan den
Protector , die niet naliet daarop te dringen,
overgeleverd werd : onderwijl was de vrede in Vrede
Holland op den 27 van Bloemmaand afgekondigd, j*J* f
a
met een plegtigen dankdag en eenige vreugde te- | ek " n

S4i VERKORTE VABERLANDSCHË
XiL SFTJ» heici eenige oxhoofden wijns te vereeren, docrt
" eenigen wilden zijnen wijn niet proeven, en niemand
toonde eenig teken van genoegen, toen hij
zich bij hen kwam vertoonen :• aan deeze en meer
foortgelijke ftaaltjens, was wel tebefpeurenhoe
de vrede met Engeland y en de voorwaarde ,
waarop ze gefloten was, bij veelen onder hec
gemeen, werden aangezien..
eSraa
B i
J
d e e z e n v r e d e w o n o n Z e S t a a t
" i e t S d a U
Oenzei- het ophouden der vijandelijkheden, waarlik hetveu,
' herleven van den vervallen koophandel gehooptwerdt:
van de Engelfche zijde kreeg KROMWEL,
'er alles door , wat 'hij beoogd hadt te vorderen:eene
zeer bepaalde vrijheid van handel werdtden
onzen op Engeland vergund, doch de Mie
van den 9 van Wijnmaand van het jaar 1651*
bij welker gelegenheid de oorlog begonnen was,
bleef in volle kragt: de handel op de En gek
fche volkplantingen buiten Europa, werdt den
onzen geweigerd; daarenboven werden zij ver-,
pligt, niet alleen het huis van STUART niet te
onderfteunen , maar zelfs te waaken, dat de
Prins van Oranje of deszelfs nakomelingen,
door Holland'nimmer tot Stadhouder, of Kapi-.
tein - Generaal aangefteld wièrden, en zich buiten
ftaat teftellen, om* hoe getergd ook, de
toenmalige willekeurige Regeering van Engeland
te ontrusten: zo dat men, (om eenen
dweeperigen dwingeland, als KROMWEL , te.
believen,) eenen vrede floot, die luttel voordeels
en eere beloofde, en waardoor diezelfde
dwingeland zeer aanmerkelijke voordeelen verkreeg.
Z«;«fii' - Te recht dan leverde Zeeland tegen de hei-.
verzeeg ^lük ^ 00x. Holland toegeiiaane, en met de

H I S T O R I E . 343
taeerderheid flechts aldaar beflootene A&e van XII. ATO;
uidluitinge , v/aarop deeze dishonorable vrede
rustte, een wijdluftig en welberedeneerd vertoog
in, opgefteld in befcheidene doch ernftige
bewoordingen; waar tegen Holland-, door de
hand voornamelijk van zijnen fchranderen en zig>
behendigen Staatsman DE WITT, die in alles
het meest tot dien vrede hadt toegebragt, eene
uitvoerige Deduclie of Declaratie deed opftcllen,
waarin het verkenen van de gemelde^
verdedig werdt: men kan en behoort deeze en
andere ftukken tot dat gewigtig Artijkel betrekkelijk,
zelf na te leezen, om te kunnen oordcelen
, hoe zeer een verdeelde Stadhouderloze
of veelhoofdige twistende Regeering verfchillen
van die Confiitutie, welke thans, door
Gods goedheid hier te Lande plaats heeft, cn
door welker wijs beftier, wij, middelende het
Stadhouderlijk beleid , tot nog toe de vrugten
van beteren en vasteren vrede plukken mogen.
Sedert het fluiten van den gemclden vrede,
waren de bewegingen in Holland, ten voordee- )
le van den Prins van Oranje bijna alomme^ opgehouden:
want men droeg zorg dat *er jaarlijksch
in de fteden , meer zogenaamde Liefhebbers
der Vrijheid op het kusfen geraakten:
waartoe DE WITT te Amfterdam, daar men in
het begin van het jaar 1655, vreesde dat eenige
andersgezinden in de Regeeringe mogten komen
bedektelijk ook wel iets zal toegebragt
hebben ; dewijl hij hier , kort na de Wetverandering,
eene Dochter van wijlen den
Burgemeester JAN BIKKER trouwde; maar in de
meeste andere Gewesten ftond hetten deezen
Y 4 tijde,

344 VERKORTE VADERLANDSCHE
XH. AFD. tijde, nog zeer onrustig. Groningen en Ommelanden
lagen al federt eenige jaaren overhoop \
te^Gr"-'
e n n u
°hlangs was 'er eene bezending uit Hol-
'mngen. l an
d derwaards gedaan, ten einde de gefchillenin
der minne bij te leggen.
Maar de partij tegen den Stadhouder aldaar
bleef drijven, dat men hem te veel gezags gegeeven
hadt; zo dat de onlust min of meer
bleef duuren in de Provincie, en in Groningen
zelf in het jaar 1657, eene geweldige beroerte
ontdond, bij gelegenheid der gewoone verkiezinge
van de Wethouderfchap : het huis van
Pioude- den Burgemeester TJASSENS werdt geplonderd \
lin
S en hij , in de Kerke geweeken , liep gevaaraldaar.
v £ m j e v e n ? ^och werdt nog gelukkiglijk
door Prins WILLEM van Naffau gered.
Oneenig- Te Utrecht lag het eerde Lid van den Staat
^Jirecte. overhoop met de Stad, welke geoordeeld hadt,
' ' dat dit lid, uit de geestelijke goederen, welke het
bezat, eene aanzienlijke fom behoorde aftedaan,
tot onderhoud der Predikanten, waartoe het eerde
lid niet verdaan kon: ook hadden de Edelen,
of het tweede Lid van den Staat, den Prins
van Oranje in Hooimaand van het jaar 1654,,
tot Stadhouder benoemd: doch de Stad wilde
zich echter bij de twee eerde leden der Staaten
ïn
- niet voegen". tn Friesland was men ook
Friesland. tweetJ ragtig : de deden hingen geheel af van
den Stadhouder: doch, onder de andere leden
waren 'er veelen, die de zaaken, gelijk Holland
begonnen in te zien: waar uit geduurige twist
ontdond op de Landdagen.
Q m j n In Zeeland zelf veranderde fommige deden:
oproer, te Goes, daar men in het jaar 1653, in een oproer
te wege gebragt hadt, dat eenige Prinsgezin-

H I S T O R I E . 345
«inden in de Regeeringe kwamen, hadt men, XII. AFD.
in het volgend jaar, op gelijke wijze veroor- ——
zaakt, dat eenigen herfteld werden, die te vooren
verlaten geweest waren van hunne amptcn:
in het jaar 1655, ontftondt 'er wederom dier- Andergelijke
beweging na de aanflelling van den Re- maal.
geerenden Burgemeester BARTHOLOMEUS DAN-
I Ö
5S«
KERTS, tot Baljuw; doch zij werdt door Gemagtigden
der Staaten geftild , voor dien tijd:
echter bleef de verdeeldheid tusfehen de leden van
Zeeland 'zelf, nog in dit jaar zo groot, dat
veele zaaken onafgedaan bleeven, om dat Middelburg,
Zierikzee exiTholen rechtflreeks overftonden
tegen Goes, Vlisfmgen en Veerc: in het
volgend jaar was 'er een opltand onder de Landlieden
van Walcheren, die op de Dijkgraven en
Heemraden misnoegd waren: fommigen meenden
dat de Raadpenfionaris DE WITT , de oneenigheden
in de Gewesten verwekte en aanftookte,
om daar door andere lieden, die het
nader met hem ééns waren, in de Regeeringe
te brengen; doch DE WITT betuigde bij alle
gelegenheden het tegendeel: ondertusfehen liep Ver_
de tweedragt nergens hooger dan in Overijsfel, deelddaar
zij reeds een geruimen tijd geduurd hadt; he
'd fa
daar de verdeelde Staaten tegen elkander volk
wierven , en een der partijen den Prins van
Oranje tot Stadhouder verklaarde , en hem
Prins WILLEM FREDRIK tot Lieutenant toevoegde;
waar tegen de Vergadering, die te Deyenter
zat, onder de hand door die vmHol*
/tf«*/geftijfd, zich hevigiijk aankantte; vervoegende
beiden zich aan de Staaten van Holljndy
die tot bijlegging der gefchillen beflooten, maar
daar in door de' ftrijdige begrippen van de alge-
Y 5 meene.

546 VERKORTE VADERLANDSCHE
XII.AÏD. meene Staaten gedwarsboomd werden: einde-
« lijk echter vondt Holland middel om deezen
Holtard t wj s t : Djj t e leggen, waar mede de Heer KOR-
twfst 1 N E L I S D E G R A A F H e e r v a n
bij. ' Zu^-Polsbroek,
' en de Raadpenfionaris DE WITT veele eere inleiden
; en uit naam' van de Staaten van Holland
bedankt, en op de Doele in 'sHaage vergast
werden.
Onderling waren de Gewesten famen ook,
omtrent deezen tijd, in een gefchil gewikkeld
over de keuze van eenen nieuwen Veldmaarfchalk;
zijnde de Heer VAN BREDERODE den 3
van Herfstmaand deezes jaars 1655 overleeden;
cn om welk ampt te verkrijgen Prins WILLEM
FREDRIK van Nasfau, zeer veele moeite deed;
doch Holland bericht zijnde dat deeze keuze in
Engeland zou aangemerkt worden als eene ontzenuwing
van de Acte van Seclufie, wist het zo
te fchikken, dat men zich aan deszelfs gevoelen
verbleef, welk daar op uit kwam, dat elk Gewest
volkomen gezag heeft over het krijgsvolk
ter zijner betalinge ftaande, en dat men thans
geenen Veldmaarschalk noodig hadt.
De uitrusting der vloote, die de Staat voorhadt
in dit jaar naer de Oostzee te zenden, ten
einde de Stad Dantzig tegen de Zweeden, die
baar belegerd hielden, te helpen, hadt zulke
kosten veroorzaakt, dat men wel noodig hadt
op het uitvinden van geldmiddelen daar toe be-
Bs WTIT ^cht te zijn: ook hadt DE WITT, fèdert eenen
lïrtde geruimen tijd, alle zijne kragten ingefpannen,
renten om de renten cn intresfen , die Holland betalen
ten laste moest3 van vijf tot vier ten honderd te verminvan
Ho/- jjg^ hetwelk hem eindelijk gelukte, waar- '
' door wel veertien tonnen fckats jaarlijkscn v.k-

H I S T O R I E . 347
gewonnen werdt; waaruit blijkt dat dit Gweest, XH. AF»;
te deezen tijde, honderdenveertig millioenen
aan rente en fchuldbrieven ten zijnen laste hadt:
maar terwijl men zo aanzienlijk eene fomme
gelds befpaarde, moest men aan de Stad Delft,
die door het fpringen van haaren kruidtoren, K r u i (j ( 0 a
op den \ i van Wijnmaand 1654, (*) ecre ge- ISI) t e
weldige fchade geleden hadt, toeftaan vrijdom Delft gevan
verpondinge voor alle de huizen, geduu- fprongp"rende
den tijd van vier jaaren, jaarlijksch omtrent
30,000 guldens beloopende; nevens andere
vrijheden voor de huizen, die van nieuws
opgebouwd moesten worden.
De Franfche kaperijen, die geduurende hun Gein*
oorlogen met de Spaanfchen tegen de onzen gingen
er l , m
bleeven aanhouden , gingen fomwljlen met

348 VERKORTE VADERLANDSCHE
XII.Ai'D- om ze hun te toonen: ondertusfchen handelde
' BOREEL nog te vergeefsch over een verbond aan
het Franfche Hof: zelfs hadt de Admiraal van
Frankrijk in Lentemaand deezes jaars 1656 ,
beflag doen leggen op de Nederlandfche fche*
pen, te Toulon; welk de Koning-kort daarna
weder hadt opgeheven: het gelukte ondertusfchen
DE Rui-
D E
RUITER op den 27 van Sprokkelmaand van
TER veto. het jaar 1657, twee van de gemelde Franfchen
verttwee k ap ers 0p de hoogte van Corfica te vervoveren:
ïape"
m a a r d i c n a m h e t
P ran cne
I
H o f 2 0 k w a l i
J k
»
dat men terftond alle Nederlandfche fchepen,
ÜgheUl 6
" goederen, en fchulden, door gmtsch Frankrijk
van in beflag nam ; en BOREEL deswege te vergeefs
Frankrijk jjec klagen niet alleen , maar zelfs door den
daarover. G e z a n (. D E T H O U j n 'sHaage vergoeding voor
het neemen van die twee fchepen liet eisfehen;
doch toen befloot men hier ook moediglijk,
en voerde het befluit daadlijk uit, om ook terftond
beflag te leggen op alle Franfche goederen
, wisfelbrieven en fchulden, verbiedende
ook den invoer der Franfche waaren, en raadplegende
op het bezetten der Franfche have-
Handel nen: ook werdt de handel op Frankrijk ver-
, OP Frank- boden, en een beflag gelegd op alle Franfche
hSp 61
" Sliepen en goederen. Deeze moed en
Oorlog
volftandighcid der Staaten maakten het Franfche
Hof gedwee; zo dat het, hoe ongenegen het
ook den Staat bleevc, een verdrag floot, waarbij
het beflag in Frankrijk opgeheven zoude
worden , na dat men de twee fchepen in
questie , wedergeleverd hadt, of derzelver
waarde.
Met Portugal geraakte de Staat, na te verwet
Por- o. eefscri gezocht te hebben zich minzaam met
Vigal. b 9 fee

H I S T O R I E . 34^
dat Hof te verdragen , ook omtrent deezen XIIAPT»;
tijd in oorlog , en het gelukte der vloote, •
onder den Heere VAN WASSENAAR , die in
het voorleden jaar ook in Dantzig eene ver*
fterking geworpen hadt, in het begin van
Slagtmaand deezes jaars 1657, vijfden fchepen 1657;
te bemagtigen uit de Portugeefche fuikcrvloote,
welke uit Brasfil naer Lisbon keerde: ook zagen
de Staaten met verdriet den voortgang der
Zweedfche wapenen tegen Denemarken, welks
Hoofdftad door de Zweeden was ingefloten: zij
zonden derhalven in Wijnmaand de vloot onder
den Heere VAN WASSENAAR, 35 zeilen fterk,
naer de Oostzee, met last om den koophandel in
die zee te befchermen, en om de Deenen tegen
de Zweeden bij te ftaan: ook was hem heimelijk
bevolen de vloot onder WRANGEL , die de Zond
bezet hieldt, en fterker was dan de zijne, te
verdelgen.
In het begin van Slagtmaand kwam dezelve Zeefiag
voor de Zond, en zeilde er op den agtften in de
door, terwijl 'er uit de floten Kroonenburg ^ <
en Elzingburg, ter wederzijden van deeze
engte, op Zeeland en op Schoonen gelegen,
vinnig op haar gefchooten werdt, zonder echter
eenige fchade van belang te doen; doch
terftond hier op geraakte zij Haags met de
Zweedfcht vloote , onder WRANGEL , in het gezicht
van den Koning van Zweeden zeiven, die
zich te deezen tijde, op het flot Kroonenburg
bevondt. Scherp werdt 'er van wederzijden
gevochten. De Vice - Admiralen WITTE KOR- DeVice^
NELISZ. DE WITTE , en PIETER FLORISZ. fneu- Admiraal
velden hier, van onze zijde; en het fchip van
den
" K<
*

§5* VERKORTE VADERLANDS CÖË
XII.AFD.den Lt. Admiraal liep groot gevaar vaö
- zinken of verbranden , doch werd nog behouden:
veele Zweedfche fchepen, en dat van
WRANGEL zeiven werden zo gehavend, dat zij
den ftrijd ontweken: drie werden 'er veroverd,
en agt in den grond gefchooten of verbrand:
de Zweeden hadden meer dan duizend dooden;
de onzen niet boven de vierhonderd, en maar
een fchip verlooren : na zes uuren vechtens
weeken de Zweeden onder Kroonenburg, om
zich te herftellen. 's Daags daarna ontfcheepte
de onzen 38 vendelen landfoldaten te Kopptn-
Tiagen, en men zou 's anderen daags de Zweeden
ten tweedenmaale hebben aangetast, hadden
wind en ftroom, die tegen liepen, den toeleg
niet verhinderd: WASSENAAR overwinterde in
Denemarken , en werdt in het volgend jaar
1659, door eene vloote onder DE RUITER ver*
fterkt, die te gelijk de Staatfche Gezanten
VOGELZANLK, DE HUYBERT en VAN HAREN medebragt
om den vrede tusfehen de Noordfche
Kroonen te bewerken.
's Lands vloot beflond in deezen oord toen
uit diep in de zeventig oorlogfchepen-, behalven
de galjooten en branders, en hadt omtrent
zeventienduizend matroozen en foldaten op:
dezelve zeilde in Hooimaand naer Koppenhagen,
daar de Zweedfche vloot lag, die op derzelver
aankomst terftond de wijk nam.
DE RUI- In Slagtmaand keerde de Heer VAN WASSE-
TER helpt NAAR met twintig fchepen naer het Vaderland,
bemasfi-
d o c
1 D E R U I T E R
'
'
n a e r
Funen; alwaar hij Nij-
gen. borg hielp bemagtigen, na dat 'er het overfchot
der geilagen Zweedfche legermagt in geweken was,
wor-;

H I S T O a I t. 35t
wordende die vesting doorhem genoodzaakt XII. iw;
zich op genade en ongenade over te geeven, "'
blijvende de gantfche bezetting krijgsgevangen:
de Stad zelve werdt deerlijk geplonderd: DE
RUITER overwinterde vervolgens te Koppenhagen.
In het volgend jaar veranderde de toeftand Versa­
der zaken in Zweeden grootelijks door den dood v^ n
ln
| aa-
van Koning KAREL GUSTAAF X. die den 23 van| en in
Sprokkelmaand van het jaar 1660 was voorge- Ziveeden.
vallen: nochtans werdt de Zweedfche vloot in IÖÓO,
zee gebragt, en daarna binnen de haven van
Landskroon geloopen zijnde, aldaar door DE
RUITER bezet; waardoor, waarfchijnlijk , een
voorgenomen aanflag in de Oostzee gefluit
werdt: ook ftrekte het tot bevordering van den
vrede tusfehen Zweden en Denemarken , die
eindelijk, op den derden van Wiedemaand, te
Koppenhagen gefloten werdt: Frankrijk, Engeland
en de Vereenigde Gewesten werden in dit
verdrag, als middelaars benoemd: het Kotfchildfe
verdrag werdt 'er ten deele door bevestigd,
en in eenige opzichten veranderd: onder anderen
werdt- Dronthem weder aan Denemarken.
afgeftaan: ook ruimden de Zweeden hunne andere
overwonnen plaatfen in Zeeland en de verdere
Deenfche Eilanden: de Stad Dantzig werd
begreepen in het verdrag van Elbing , welk
eindelijk bekragtigd was. Met Muskovie werdt
ook eerlange verdragen. De Staatfche Afgezanten
, de laatfte hand aan dit groote werk gelegd
hebbende, keerden eerlange naer Holland te
rug; doch DE RUITER , door Koning FREDRIK DE RUI-'
ÏII. van ptnemarken tot den Adelijken ftand TE1
*
YQ%~ wordt tot

£52 VERKORTE VADERLANDS HE
XII. AFD. verheven, bleef nog eenigen tijd met 's Lands
vloote voor Koppenhagen, om het oog te houden
den adel- o v e r h e t naark0men der voorwaarden van den
beven? 1
" vrede, en kwam niet voor het begin van Herfstmaand
in het Vlie binnen: op deezq wijze werdt,
na een krijg van vijf jaaren, derustherlteldinhet
Noorden en in de Oostzee, waar van de veiligheid
en voorfpoed des Nederlandfchen Handel^
voor een groot gedeelte, afhingen.
KUL AF*

H I S T "Ö R I El 355
xui,
„ •- ~ AF».
XIII. A F D E E L ING.
'Beginnende in liet jaar i66ó , en eindigendè
wet de aanjlellinge van WILLEM DEN DERDEN ;
•Prinfe van Oranje , tot Kapitein-Generaal,
in Sprokkelmaand des jaars 1672.
In den jaare 1660, werden eenige verfchillen l 6 6 o i
tusfehen de Nederlandfche en Engelfche O. I.
Comp. van tijd tot tijd, in de Indien gerezen , bij
minzame onderhandeling vereffend: in hetzelfde K A R E L
kar werd KAREL II. zoon van den in Engeland'ont- II. op den
halsden Koning KAREL I. op den voorouderlijken jorm^
troon in dat Rijk heriteld; waar óver men zich hier
te Lande , ïn het algemeen verheugde : dees .
Koning voor zijne afreize naer Engeland, in .^.f^
'sHaage van de algemeene Staaten, en van die g e af.
van Holland, op zijn verzoek., affcheid nemen- fcheidi
de , beval aan de laatften zijnen Neef, den
Prins van Oranje ,, ernflelijk, met verzoek om
deezen en derPrinfesfe Moeder, zijn Zuster,
gunstig te willen zijn, als zij zulks mogt begeeren
; hetwelk DE WITT uit naam der Staaten
beloofde en verzekerde: hier op volgde dac
de Koninglijke Prinfes haaren Zoon den algemeenen
Staaten en den Staaten van Holland^ iri
het jaar 1662, voordroeg tot de bekleeding
van de bekende hooge waardigheden; waartoe
de Staaten van Zeeland, gelijk ook die van
Friesland en Gelderland gereedlijk verftonden,
en mede arbeidden ; doch begreepen j
• 2 P*i

354 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIII. dat de Prins niet in het bewind behoorde te
A F Ü
' treden, voor dat hij volle agttien jaaren bereikt
hadt: ook befloot Holland, op het verzoek
der beide Prinfesfen, om zorg te draagen voor
'sPrinfen opvoedinge , om hem bekwaam te
maaken tot de bediening der hooge ampten, bij
de Afte z;: ne Voorzaten bekleed: de A&e van uitfluiting
van uit- . J
, . , , j
fluiting m
het jaar 1054, aan KROMWEL verleend,
vernie- werdt ook vernietigd; en de Raadpenfionaris
tigd. verzocht aan Koning KAREL II, om eene verklaaring
van zijne hand, dat hem gebleeken
ware, dat deeze A&e niet eerst van hier aangeboden,
maar door KROMWEL uit eigenbeweging
gevorderd ware; doch de Koning antwoordde,
geene genoegzaame kennis te hebben van het
geen omtrent het vorderen en verleenen der
A&e was voorgevallen, om deswege iets te
KAREL kunnen bevestigen; D'ESTRADES fchrijft echter,
H' 1S
' dat de Koning hem naderhand verklaard heeft:
DTWITT » dat hij de ftukken in handen hadt , waar
over die „ mede hij bewijzen konde, dat DE WITT,
A£l3
* „ Ambasfadeur der Staaten, bij KROMWEL,
„ deezen, uit den naam zijner Meesteren ge-
„ duuriglijk hadt opgeftookt tegen het huis
„ van Oranje;" doch, op dat fchrijven is te
minder ftaat te maaken, om dat 'er verkeerdlijk
in gefteld wordt, dat DE WITT in gezantfehap
aan KROMWEL is gezonden geweest ; hetwelk
nooit gebeurd is.
Ilolknd * n
Holland was men, ondertusfchen voortdraagt
gegaan tot het'benoemen van eenige Heeren,
zorg voor die opzicht op 'sPrinfen opvoeding zouden heboovoe-
en e n e n t o t
k ' h et
begrooten en vinden derkostling,
ten, hiertoe vereischt; doch, eer dit werk in
orde gebragtwas, overleedt 'sPrinfen Moedef
te

H I S T O R I E . 355
te Londen, na eene ziekte van vijf of zes da- *
gen ; hebbende de befcherming van haaren • -»
Zoon en zijne belangen, in het bijzonder aan
den Koning haaren Broeder, en aan zijne magt
en zijnen invloed aanbevolen; hetwelk dees
ook aannam , en 'er terftond zo voor ijverde,
dat hij zijn misnoegen op DE WITT , aan de
Staatiche Gezanten eerlange te kennen gaf, als
dien hij hieldt tegen de belangen van het huis
- van Oranje te zijn : de Staaten van Hol!and
aarfelden ook om zich aan de opvoedinge van
den Prinfe zeer te laten gelegen zijn, dewijl
men van de zijde der Voogden van zijne Hoogheid,
hun, totnogtoe, daar in te weinig zeggens
wilde laaten: zij kwamen met die van Zeeland
overeen , om den Prins niet tot Stadhouder
over - de beide Provinciën aan te ftellen of
voorfchikken , dan met onderling goedvinden:
ook beloofden zij eikanderen met broederlijk
vertrouwen te zullen behandelen, als zij mogten
goedvinden, de Oppervoogdijfchap over
den Prins aantenemen; doch daar verliepen
tiog eenige jaaren, eer het daar toe kwam, en
dies zullen wij in het vervolg daarvan nader
melden.
In ditzelfde jaar flooten de Staaten een ver- De Staa*
bond met Groot -Brittanje, en een verdrag yan^ ^jj"
vrede met Tunis en Algiers: ook fchreven zij, verbond
ten behoeve der Waldenzen in Piemont, aan met Enden
Hertoge van Sayoije, die hen, zo hij voor-£ eland
>
gaf, om hunne wederfpannigheid, niet om verdrag
hunnen Godsdienst, geftrenglijk deed vervolgen met Tu­
tu, onderdrukken.
n i s
enz.
Te Utrecht was federt eenigen tijd groote Twist
twist en misnoegen ontftaan tusfehen de Regee J
0ver de
Z 2 ring
i

356" VERKORTE VA DE RL AND SC Hl!
XUI. ring en de Predikanten, die, om dat de Geest-
Arn
- lijke "-oederen door het eerlle Lid der Staaten
" " c n door de Stad bezeten werden, zich niet ont-
, G
f5" zaeen de Regenten, van den predikftoel vinnig
. góederen door te ftrijken ; hetwelk te wege bragt dat de
teUtrecJit. Wethouders twee Gemagtigden in den Kerkenn
j P l f raad zonden, en twee Predikanten, te weeten
dÏÏnten'ABR. VAN DE VELDE, en JOANNES TEELING m
VAN DE het jaar 1660 de Stad en het Gewest ontzei-
V£LOi£en d e n. o o k w e r cj c MATTI-IIAS NETHENUS, ProfeS-
VorólT for in de Theologie aldaar, om dat hij hetzelfaldaar
de de , als de gemelde Predikanten , dreei, in
Stad ont Grasmaand van het jaar 1662 , van zijn Ampt
zegd veri aten : de twist tusfehen de Voetianen en
* 6(
! 2
- Cocceanen, die nog duurt, zonder echter de
tifchen eenigheid der Kerke te breeken, was toen al
de Voetia- eenigen tijd met drift cn ijver door .de_ beide
nen en partijen gevoed, doch door de Regeering in
toom gehouden, en naer tijds gelegenheid, uk
' ftaatkundige inzichten, gevoed of bedwongen:
de Voetianen, die voor uidteekende vrienden van
het Huis van Oranje wilden gaan, en zich verzetteden
tegen de gronden van den Filofoof
CARTESIUS, ZO wel als tegen de verhevene leerineen
van COCCEJUS, waren die geenen ook, die
in het Sticht en in.Holland het fcherpst uitvoeren
tegen de tegenwoordige Regeering; hetwelk
aan de andere zijde , van de Cocceanen, die
echter minst in getal waren, gewraakt, en
daarentegen geleerd werdt, dat men der Overheid
gehoorzamen , en haar gezag erkennen
moest; waarom deeze partij ook een fteunvondc
in de Staaten van Holland, die niet wilden dulden
dat zij, door de Voeüanen, verdrukt werden;
e n ook bevel gaven, toen het gefchil over den

H I S T O R I E . 35?
Sabbat* op de baan kwam , om zich in dit xm
ftuk te gedragen, naer het gecne m de Dordfche
Synode beraamd was, zonder deswege in bijzondere
Synoden , van nieuws te raadplegen ;
doch deeze gematigdheid werdt bij veelen zo kwalijk
genomen, dat men zich niet ontzag de Vv ethouders
over te haaien, als meenden zij het
niet ernitig met den Godsdienst: men maakte
voorname Amptenaars verdacht, van fchadehjke
gevoelens; ja dreef, dat 'er te Amfterdam
zelf maar drie of vier waare Protestanten onder
de Regenten, en alle de overige of Papisten 01
Vrijgeesten en Atheïsten waren.
In fommige Gewesten, en in Friesland inzonderheid
, was, federt eenige jaaren, in gebruik
geweest, voor den Prinfe van Oranje te bidden;
dit gefchiedde ook in Holland door veele
Voetianen; doch de Staaten , den Prins nog
maar als een bijzonder Perfoon aanmerkende, ^ d e r
namen in Lentemaand van het jaar 1663 een 0penbaa»;
befluit, om de Predikanten, in hun Gewest, te re gebogelasten,
dat zij, in de eerfte plaatfe zouden
hebben te bidden , voor hunne Edele Groot- i m.
mogendheden, of de Ridderfchap, Edelen en
Steden van Holland en Westfriesland, als den
ontwii(Telbaren Souverain, en, naast GOD, de
eenige hooge Overheid deezer Provincie; daarna
voor de Staaten der andere vereenigde Gewesten,
derzei ver Bondgenooten, en voor derzelver
gezamentlijke Afgevaardigden ter algemeene
ftaatsvergaderinge en in den Raad van
Staate , enz. van welk befluit terftond kennis
aan dePredikanten gegeeven werdt, om'erzwb.
naar te fchikken. . , • 1
In Friesland nam men deeze nieuwigheid van

358 VERKORTE VADERLANDSCHE
XHt. Holland zeer kwalijk, en wilde dat men
A F P
i ' zich moest fchikken naer de voorfchriften acht
e r
Verfchil ^ e e m e e n e
g bijbels en gebedeboeken gedaarover
drukt, en allomme verfpreid ; doch men
met wees van Hollands zijde aan, dat die voorichrif-
Fnesland. t e n z e e r v a n elkanderen verfchilden; en dat de
wijze van bidden in Holland ftond aan de befchikkinge
der Staaten van het Gewest, geenzins
aan de Staaten der andere Gewesten; maar
de Friezen bleeven 'er echter tegen woelen, en
Gevolg Gelderland, Zeeland , Overijfel en Stad en
daarvan. Lande verklaarden zich ook tegen dit voorfchrift,
om dat de rang der algemeene Staaten
'er in bepaald werdt, hetwelk van Zeeland rs
vreemder luidde, om dat men ook daar beweerde
, dat de Staaten, elk in hun Gewest, de
hooge Overheid uitmaakten ; doch niettemin
geraakte het nieuwe voorlchrift in Holland in
gemeen gebruik: ook werdt 'er van de zijde
der Staaten aldaar verklaard, dat zulke Predikanten,
die de raadplegingen en befluiten der
Regeeringe van denpredikftoeldoorftreeken, en
de Overheid bij de onderdaanen zochten verdacht
te maaken , terftond van hunnen dienst
zouden verlaten worden, zonder op herftel te,
kunnen hoopen; naer welk befluit eenige Voetianen
zich 'ongaarne voegden : de Cocceanen
fchikten 'er zich daarentegen gereedelijk naer,
en wonnen daar door meer en meer de gunst
der Staaten en der Wethoudcren in de fteden;
wordende zij ook voorzien van de beste plaatfen,
en namen derhalven van tijd tot tijd toe
in getal, waardoor de Staaten van Holland
eenen fteun kregen aan de Kerklijken, dien zij
te vooren niet gehad hadden»

H I S T O R I E , .35*
In Groningen en de Ommelanden waren fe- XII r.
dert eenigen tijd, uit verfcheide oorzaken, on- , AT
"' ,
eenigheden ontftaan , en de burgers door het
beleid van JOAN SCHUILENBURG, tegen de Regeering
aangehitst geworden; doch Prins wn>
LEM van Nasfau, de Stad van meer bezetting
voorzien hebbende, wist'er in deezen jaare de
rust te herftellen, en een nieuw reglement ten
aanzien der Regeeringe, der Ampten, en der
gilden aldaar in te voeren: in Friesland Friesland
hadt men ook, federt eenigen tijd, fterk ge-klaagt
klaagd, over het kuipen om ampten en over het °^. er e t
|j
geven en ontvangen van gefchenken, om in de 0 ( n ain.
Regeeringe te komen: het misnoegen hierover ten.
liep zo hoog, dat men voor opfchuddinge onder
het gemeen vreesde: het Hof nam 'er dies
kennis van, en droeg zorg dat de wetten tegen
deeze misbruiken , beter werden uitgevoerd:
de Staaten eischten ook van de amptenaaren
eenen eed van zuiveringe, en beloofden honderd
gouden rijders, aan ieder, die eenen over-;
treeder wist aantewijzen: deeze beide Gewes- Omko.
m e n
ten verlooren het volgend jaar op eene zeer onv
a n
gelukkige wijze hunnen Stadhouder Prins WIL- ^ ^ R I K
LEM FREDRIK van Nasfau; die met zijn zadel- van Nas~
piltool, welke hij beproeven wilde, zichzel-J au
-
l 6 6
ven dermate in den mond kwetfte, dat hij het 4"
zeven dagen daarna, den 31 van Wijnmaand,
in het jaar 1664 bedierf, zijne Gemalin en
onmondige kinders den Staaten. van Friesland
fehriftlijk aanbevolen hebbende: zijn lijk werd
met de gewoone ftaatfie, in het begin van het
volgend jaar, te Leeuwarden begraven: Prins Prins
JOAN MAURITS het lijk vergezeld hebbende, en ^*^ BIT8
in het wederkeeren met eenen merkelijken ftoet j nievens.
Z 4 te gevaar.

3^0 VERKORTE VADERLANDSCBE-
XIII- te Franeker over een brug rijdende, zonk de-'
AFP
* zelve aan de eene zijde, waar door de Prins
en vijf anderen in het water raakten met depaarden;
dq vijf werden terftond gered, doch
de Prins niet dan na verloop van een geruimen,
tijd, hebbende lang onder zijn eigen paard gelegen,
't welk hem ook merkelijk bezeerd hado
op de borst: hij werdt eindelijk, bij de bee-.
nen om hoog opgehaald, en bekwam allengs-,
kens zijne voorige gezondheid weder.
Vijand- De Engelfche Koning KAREL II. die den Staa-,
lij'khsden ten geen goed hart toedroeg, en al kort na
van Enge. zj_j ne
Een dtfi
o m
herftelling, bedenkelijk, vastgefteld hadt
te. beoorlogen, liet in dit jaar, na het
e n
^
Staat. en
voorafgaan van meer andere vijandlij kneden ,
den onzen in Afrika eene fterkte op. het eiland
Goeree., als ook Takorari en Kabo Kors ontneemen,
vervolgens ook geheel Nieuw- Neder-i
land en de Eilanden Tabago en. St. Eujlatius .*.
de Staaten zonden der halven den Vice-Admiraal
DE RUITER , met twaalf fchepen naer Kabo
Verde, alwaar hij de gewonnene^rkten welhaast
weder veroverde: de Engelfchen daarentegen
namen in Slagtmaand wel honderd en
dertig koopvaardijfchepen van de onzen ; en
lagen beflag op de Nederlandfche fchepen in
alle de havenen van hun Rijk; ook tastten zij-
Zij tast- de Smirnafche vloot aan , voor Kadix , en
ten de veroverden 'er twee fchepen van :. de Staat
Styrm- z o cj 1 t w e^ nujp fcjj Frankrijk volgens een
aan?' 001 Traétaat in het jaar 1662 gefloten; doch die
Kroon , eisfehen vormende op de. Spaanfche
• Nederlanden, gedroeg zich zeer achterlijk in
deezen : niettemin befloten de Staaten den
Engelfchen ook in Europa, alle mogelijke afbreuk

H I S T O R I E . 36*1
breuk te doen, rustende daartoe eene vloot-, XHï.
• onder het opperbevel van den Lt. Admiraal AF1>
-
Generaal den Heere VAN WASSENAAR
uit.
OBDAM,
In Holland was, in dit jaar-, door de zwaare Pest»
bezoekinge eener pestkoortfe, een groot getal 'l?^'*" 6
,'"
menfchcn, dagelijksch , en vooral te Amfiefdam,
weggefleept; doch omtrent het einde van
het jaar," was de fterfte al zo verre verminderd,
0 m
'
dat de algemeene Staaten tegen den 21 van
Louwmaand van het jaar 1665, een plegtigcn
dankdag deswege uitfchreeven. In Lentemaand
van het gemelde jaar verklaarde KAREL
II. den Staaten openlijk den oorlog ; die, na v'"f^"tt
eenige vruchtlooze poogingen tot hcrftel van den Staat
den vrede te hebben gedaan , de vloot onder Jen OOI-
WASSENAAR, in het laatst van bloemmaand dee- '°Sden
in zee fteeken, die met de Engelfchen onder
den Hertoge van York op den 13 van Wiedemaand
flaags geraakte, met dit ongelukkig gevolg,
dat de onzen, na het fpringen van het
fchip en het fneuvelen van den Admiraal Baron w>ASSE-
VAN WASSENAAR , en van den Lt. Admiraal NAAR
KORTENAAR , de vlugt namen naer Texel en de fi'euveta
Wielingen, terwijl eenigen den Engelfchen in
handen vielen: kort na dit ongelukkig zeege-?
vegt hegonnen zich de beginzels van oproerige
lieid in verfcheiden lieden te doen zien; i'chreeur
wende het graauw tegen de wervers of aannemers
van krijgsvolk, dat men voor den Prinfe*
van Oranje, niet voor verraders werven moest;
doch de behouden terugkomst van DE RUITER D E N V U
met zijn Esquadcr, die den Engelfchen wonder- TER woidj
v l o o t
lijk ontkomen was, en deszelfs behaalde voor-
deelen op dezelven, als ook zijne aanltelling
Z 5

362 VERKORTE VADETALANDSCHE
XIII. tot vlootvoogd, dcedcn de zaaken eerlange eene'
* gunstiger keer neemen ter bevorderinge van de
oogmerken der toenmalige Regeeringe: •
zo dra de vloot onder hem, door het beleid
van den Raadpenfionaris DE WITT uit Texel door
het Spanjaards-gat in zee gebragt was, fchreeven
de Staaten eenen bededag uit, die door
fommige Predikanten, tegen het oogmerk der
Regeeringe aan , gebruikt werdt : onder de
geenen die zich openlijk op ftoel tegen de maatregels
der Overheid verzetten durfden, waren
JACOBUS SCHEPERUS, Predikant te Gouda; FR.
„ AFt>
RIDDERUS te Rotterdam ; THADDEUS DE LAND­
MAN, en SIMON SIMONIDES in 'sHaage: tegen
welke onbetamelijkheid, van de zijde der Staaten
zorge gedragen, en dezelve ook eerlange beteugeld
werd. De vloot onder de RUITER
door ftorm verfirooid geraakt zijnde, hadt in
dit jaar geene gelegenheid om den vijand meer
eenige afbreuk te doen: ook werd 'er, onder
Frankrijks bemiddelinge aan het herftel van den
vrede tusfehen de oorlogende Mogendheden,
doch zonder vrucht, in dit najaar gewerkt.
Munfter Hier bij kwam nog dat de Bisfchpp van Mun-
»erklaart fl ert misnoegd op de Staaten over het inneemen
ten den Atr Eilerfchanfe, en aangehitst, zo als men met
ourlog. reden vermoedt, door Koning KAREL II. den
19 van Herfstmaand door eenen trompetter aan
den Staaten den oorlog deed verklaaren, om
dat zij zich in de Oostfriefche zaaken geftoken,
en hem , wegens Borkelo geene voldoening
gegeeven hadden: vóór het midden van Wijnmaand
hadt hij reeds Lochem , Borkelo, Deutichem,
Wildenburg, Keppel, Oldenzccl en Enyofc^bemagtigd;
en rukte met zijn leger, agttien-

H I S T O R I E . 363
tienduizend mannen fterk, bij de Ommerfchans XIII.
in Drenthe; doch hij werdt in Groningerland AVD
'
door het leger der Staaten onder Prinfe JOAN
MAURITS geftuit.
Dees inval deed het fchimpen en fchelden op
PE WITT dan wederom toenemen; en bragt het
gezag van den Raandpenfionaris, en der tegenwoordige
Regeeringe niet weinig aan het wankelen
; maar zo dra Frankrijk eenige duizend
mannen bij het Staatfche leger gevoegd, en dit
Lochem herwonnen hadt, bedaarde de drift van
het graauw weder, en DE WITT, uit de vloot
te rug gekeerd, verfcheen met nieuwen luister
in de Vergaderinge der Staaten.
Te Amfterdam daar de jonge Prins van Oranje
in den voortijd van het jaar 1666, door de 1666.
Regeeringe ter maaltijd onthaald was, hadc het
volk zeer op zijne bevordering gedrongen, toen
het hem uitgeleide deed: de Zeeuwen zochten
hem ook tot overfte over de ruiterij te doen
aanftellen, doch men wist hem de voet in Holland
dwars te zetten, en aan den Prinfe van
Tarente de voorkeuze te geeven ; neemende Hollmd
men niettemin den eerstgemelden Prins aan tot n
- e m £
.
P n n s
een Kind van Staat, en makende in zijne hofhouding.^
eene groote verandering , want men Omije.
aan t o t
weerde 'er de Engelfchen en Engelschgezinden
uit, en beoogde om hem gantsch andere grond- *
regels van Regeeringe in te boezemen , dan staat,
hij, tot hiertoe , uit zulken die meest met hem
verkeerden, hadt kunnen leeren.
_Na eenige geringe krijgsbedrijven van weder- Vrede
Zijden tusfehen de Staatfchen en de Munfter-mst
fchen in dit jaar, werd de vrede met den Bisfchop Mun
fl eT
-
$e Kleeve, onder bemiddelinge van den Keurvorst

364 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIII. vorst van Brandenburg, op den 18 van Gras-'
AF». maand getrofFen, waarbij de Bisfchop de vero-
* " verde plaatfen en het Kasteel van Borkelo weder
overgaf, en afftand deed van het recht van opperfte
magt over de gemelde Heerlijkheid: Prins
JOAN MAURITS, die duizend guldens ter weeke,
geduurende deezen veldtogt, genooten hadt,
bekwam naderhand nog tienduizend guldens
ééns.
Frankrijk jj e Koning van Frankrijk verklaarde ook m
V M
rn\ Lentemaand den oorlog aan de Engelfchen, die
den our- hun echter weinig nadeels deed; want de vloot,
log. die hij bij de zeemagt van den Staat zoude voegen
, werdt eerst tot in den herfst opgehouden ,
en vereenigde zich naderhand nooit met die der
Staaten, welke laatstgemelde onder DE RUITER,
den I I , 12, 13 en I4den van Wiedemaand op
na *ui- de hoogte van Duim, met die der Engelfchen,
TER onder ALBEMARLE , Haags raakte, die een en
fl met andermaal in wanorde gebragt, en wijken
de IS moest: de zege, hier bij bevochten, kwam den
ichenfvm Staaten zeer duur te ftaan. Zij verlooren in dit
< i a 2 C n
vierdaa«fche gevecht den Lt. Admiraal KORN.
* AR)S
" EVERTSEN, den Vice - Admiraal ABR. VAN DER
HULST, den Schout bij nacht STAKHOUWER, zes
Kapiteins, en omtrent 8oo matroozen en foldaaten:
het getal der gekwetften beliep omtrent
1150 , en dat der verbrande fchepen vier Hl
alles:- maar de Engelfchen hadden wel 23 fchepen
verlooren, waarvan 'er zes in Holland opgebragt
werden: het getal hunner dooden beliep
, meent men, tusfehen de vijf en zesduizend,
waar onder waren de Vice - Admira­
len B^RKLEI en MINGS. Drieduizend gevan*
genen, waar onder de Admiraal ASKUE, We»

H I S T O R I E . 36$
den herwaart gebragt, terwijl de vijand , maar XHL
weinige gevangenen en niet één fchip van de
onzen bekomen hadt. De Staaten vonden dies D a n k d a 8
geraden een' algemeenen Dankdag te houden daarover,
over deeze blijkbaare zege, hun door de
Voorzienigheid verleend: ASKUE werdt eerlange,
uit 'sHaage naer Loevefeln gevoerd, daar
Lij zat, tot na het fluiten van den vrede.
Niet lange daarna kwamen de beide vlooten Tweede
weder in zee, en geraakten op den 4 van Oogst-
maand aan eikanderen, en in deezen flag fneuvelden
de L. Admiralen JAN EVERTSEN en TJERK
HIDDES DE VRIES, als ook de Schout bij nacht
HET HOEN. DE RUITER moest al vechtende naer waarora
de Flaamfche Banken wijken; en TROMP, die DE RUI-
Let Eskader onder SMITII op de vlucht geflagen, J"
doch zich daar mede wat te lange opgehouden
hadt, liep vervolgens ook naer 'sLands Diep,
terwijl de Engelfchen zee hielden, hoewel
zij vier, en wij maar twee fchepen verloren
hadden. Ook werd de manlijke aftogt van
DE RUITER door de Franfchen zeer gepreezen:
TROMP integendeel werdt van zijn ampt verlaten
, en hetzelve den Kolonel WILLEM JOSEF
VAN GEND opgedragen.
Omtrent deezen tijd werdt de Ritmeester De Rit-
BUAT, wegens het houden van ongeoorloofde meester
correspondentie, waaruit bleek dat hij den Prins ^ T
0 ^
van Oranje door behulp van deszelfs Oom, den oorloof-
Koning van Engeland, hier te Lande zocht tedecorres.
bevorderen, gevat en voor het hof te recht ge- P° n
fteld, en op den 11 van Wijnmaand openlijk «Vftraft.
'sHaage onthalsd, beweerendé hij, tot in zijn
uiterst oogenblik, dat hij onfchuldig ftierf, en
pooit iet dan 'sLands welvaart gezocht hadt;
hoe-
a s
'
d e
g e
f*

$66 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIII. h 0ewel dit gefchied was, door middelen, die
« L men voor verkeerd of ontijdig hieldt, en op
eene wijze, die met de orde der Regeeringe
ftreedt.
Zijne De Heeren JOAN KIEVIT en EWOTJD VAN DER
mede- HORST hadden ook kennis aan het geene hij geftanders.
handcld hadt, en weeken eerlange mede ten
Lande uit: de eerfte werdt ten zwaarde veroordeeld,
als men hem in handen krijgen mogt,
en zijne goederen verbeurd verklaard; de andere
alleenlijk gebannen , met verbeurdverklaringe
van zijne goederen, die nogtans naderhand aan
zijne kinderen werden afgedaan.
's Lands vloot was nu weder, nog voor het
einde van Oogstmaand, in ftaat gefield, om zeete
kiezen, en liep in het begin van Herfstmaand
naer Boulogne, toen zij de Engelfchen op haar
zag afkomen: DE RUITER bereidde zich daarop,
terftond tot den ftrijd; doch de Engelfchen
hielden af en weeken. Ook verhinderde de
harde wind, dat de vlooten aan elkander raakten.
Vóór het einde van Herfstmaand werd
's Lands vloot van eenen ftorm beloopen, die
eenige fchade veroorzaakte ; ook hadt men
veele zieken op de fchepen. DE RUITER zelf
was onpasfelijk aan de koortfe: de Staaten beflooten
hierom de vloot t'huis te ontbieden,'
hetwelk nogtans op de tijding van eenen geweldigen
brand te Londen nog eene korte wijl verfchoven
werd: DE RUITER kreeg echter, opzijn
verzoek, verlof om zich naer land te begeven tor
herflelling zijner gezondheid : de vloot, die
ook met kwaad weder en ziekte te flrijden hadt,
liep omtrent het midden van Wijnmaand, de
havens-deezer Landen in: de Koning van Frankrijk

H I S T O R I E . 3Ó7
tipt fchreef hier over wel aan de Staaten, doch XIII.
A v n
deeze verltonden, dat zij gewigtige redenen -
hadden om hunne fchepen , in die onftuimig
jaargetijde, niet langer in zee te waagen. De
krijgsbedrijven ter zee werden derhalven hier
mede, voor dit jaar, befloten.
De weinige voordeden des oorlogs aan de nrandte
zijde der Engelfchen, en de ijsfelijke brand, die Lonten.
Londen op den 12 van Herfstmaand 1666, en
volgende dagen, voor een aanmerklijk gedeelte
vernielde , en dien men hielde door de
Roomfchen geilicht te zijn, deeden het volk en
den Koning fterk verlangen naer vrede: van de
zijde der .Staaten haakte men ook naer het einde
des krijgs, die den Hollanderen in het bijzonder
kostelijk viel en drukte: van de
laatrte zijde, werd dan, na eenige vriendlijke
briefvvisfeling met Koning KAREL II. en na het
aanneemen der bemiddelinge des Konings van
Zweeden, de Stad Breda tot eene plaats van
handelinge voorgeflagen, en door den Koning
van Engeland ook aangenomen zijnde, begonnen
de openbare handelingen aldaar op den
4 van Wiedemaand in het jaar 1667, bij welke 1057.
gelegenheid de Engelfchen zich vrij onhandelbaar
gedroegen, tot dat men 'er tijding kreeg
van het geene op den Theems, door de
vloot der Staaten verricht was; hetwelk aan de
vredehandeling welhaast eene gantsch andere
gedaante gaf.
DE RUITER namelijk, op wiens fchip de Hr.
KORNELIS DE WITT, Ruwaard van Putten, als
Gemagtigde van den Staat zich bevondt, was
met eene aanzienlijke vloot den 6 van Wiedemaand
naer de kust van Engeland gezeild, ali
• waar

368 VERKORTE VADERLANDSCÜË
XIII. waar men geen gereedheid hadt gemaakt 4 oni
AFD. c e n e vloot in zee te zenden: en gedeelte dee-
' " zer Staatfche vloote dan werdt onder den hu
D i
V' Admiraal WILLEM JOSEF VAN GEND , op wiens
S fchip zich de Ruwaard nu begai* afgezonden
VAN naer den Theems, alwaar dezelve, na Sheernejs
GEND bemascio-d te hebben, onder Chattam hen, en
jrnatr den brand ftak in verfcheide Engelfche oorlog-
Chattam fchepen; wordende een Engehch Fregat, door
bij- den iloudijk vooruitgezeilden JAN VAN BRAKEW
aangetast en veroverd; gelijk de Roijale Chat*
les, een der groottte oorlogfchepen mede ui
de magt der onzen geraakte ; wordende beide
V r, e n t e de Admiraals, en de Ruwaard, om het wel
S van gelukken deezer onderneminge, ieder met een
dett Staat g 0Uden kop befchonken: VAN BRAKEL en verover
het |. h e i d e a n d e i. en werden ook eerlijk beloond;
5?vfoo- doch de Ruwaard ontving wat later nog een
të aldaar. Rentebrief van dertigduizend guldens van de
Staaten van Holland, in erkentenisfe van de
croote dienlten , door hem, in den vermaarden
togt op Chattam gedaan, — sLands
vloot hielde in het vervolg de Engelfche kusten
in geduurige vreeze voor eene landing;
€ n wat later, in het begin van Oogstmaand,
eer men nog tijding hadt van het tekenen
van den vrede, geraakte ^\ M
f)?Z
NES , op den Theems, met den Engelfchen
Vice-Admiraal SPRAGH in gevecht, en noodzaakte
hem een en andermaal te wijken: hoewel
ter wederzijden, in dit gevegt, mets dan
branders verlooren werd. r,.-
* T A** Na de tijding van het gebeurde bij Chat-
22?" tam, ging de vredehandeling zo fpoedig.voort,
dat men reeds den 31 van Hooimaand het ver-

CAPITEIH VAN BHAKÈX. ZÏIL'J' OTKR ra KETIN,
IN »* VXUMAAUDE ZKKSLAC of CH AT TAM.

H I S T O R I E ; 369
tfrag deswege floot; bij welk echter de A&e XIIL
van het jaar 165.19 met betrekkinge tot den AI
' U
«.
koophandel , in voile kragt bleef; wordende *
nogtans, in een afgezonderd punt, de invoer
Van Hoog- en Nederduitfche vrugten, gewasfen
en handwerken, met eigen fchepen in Engeland',
aan de onzen toegedaan. — Bij het afkondigen
van den vrede ontftak men hier vreugdevuuren,
en hield groote maaltijden, en de Hr.
Graaf D'ESTRADES verhaalt in zijne Memorien,
dat de Raadpenfionaris DE WITT , ook een feest
ten zijnen huize gegeeven hebbende, zich tot twee
uuren in den nagt, voor zijne deur vrolijk maakte
met het volk, danfendc cn drinkende, onder anderen,
op de gezondheid des Konings van Frankrijk.
Maar , eer nog dees vrede getekend was,
werdt de Staat gedreigd met eenen nieuwen j^£jy|
oorlog, ter gelegenheid van den inval des Ko- va>
t in 'ja
nings van Frankrijk in de Spaanfche Nederlan- Spaanfcht
den ; alwaar hij verfcheide fteden , binnen de N'derlaM
de drie maanden, bemagtigde ; weshalven men en
'
hier befloot zich te wagten , en de grenzen van
den Staat te voorzien: tegen het einde van het
jaar raadpleegde men ook om een leger te velde
te brengen tot verdediging der grenzen; waarbij
in bedenking kwam, aan wien het opperbevel
over hetzelve behoorde gegeeven te worden,
bij welke gelegenheid de Prins van Oranje noodzaaklijk
weder in aanmerkinge moest komen;
wien men wel het oppergebied over de krijgsmagt,
doch niet zo veel gezags in zaaken van
Regeeringe, als aan zijne voorzaten gegeeven
was, durfde noch wilde toevertrouwen: — derhalven
bedagt zijnde om deeze zwarigheid te voorkomen,
maakte de Raadpenfionaris een ont-
A* werp .j

370 VERKORTE VADERLANDS CH E
XIII. werp, om het Kapitein - Generaalfehap van het-
Ai
'"- Stadhouderfchap af te fcheiden ; waartoe de
' Staaten van Holland, ondanks de afkeuring van
Zeeland, en den tegenftand van eenige andere
Provinciën , ten aanzien van zichzelven overlrr
, gingen; vernietigende zelfs op den 5 van OogsthoT.de?-
maand, het Stadhouderfchap over hun Gewest,
fchap in door een befluit, welk eerst door alle de leden
Holland t c r Staatsvergaderinge en naderhand in de Vroede
H 3d ie
" fchappen der fteden beëedigd, en federt, onder
den naam van het Eeuwig Ediël vermaard geworden
is: in Z:eland nam men deeze handelwijze
bij uitftek kwalijk; te meer, om dat men
aldaar beweerde, onderling overeengekomen te
zijn, van in deezen niets zonder elkanders medeweten
en toeftemminge te zullen vastftellen:
dees flap verbaasde ook het huis van Oranje,
hJhuis en allen die hetzelve gunst toedroegen; tervan
O w> wijl dit den Prins verftak van het Stadhouder-
/e'ver- fcnap j n net aanzienlijkfte der zeven Gewesten,
^ aest
* en hem te gelijk het vermogen benam, om Stadhouder
van eenig ander Gewest te worden, ten
ware hij voor altoos afzage van de waardigheid
van Kaptein- en Admiraal - Generaal: —
Wen hier uit nam dan ook het misnoegen tegen
boude DE ff 0n anc{ j en vooral tegen den Raadpenfionaris
DE WITT , bij veelen toe; dewijl men hem voor
de voor. de voornaamlle oorzaak hield van het Eeuwig
naamfte ^di&' het gefchil over deeze fcheidmg
oorzaak &^ ^ ampten, maakte ook dat de Prins
van Oranje, voor als nog, geene zitting verkreeg
in den Raad van Staate, welke hem anders,
ook met toeftemminge van Holland, al
zoude vergund geweest zijn.
En het leedt tot in het begin van het volgende

H I S T O R I E ; 3 7 }
pnde jaar , eer de Hoofden over het krijgsvolk ±M
van den Staat werden aangefteld, met volkomen AF:
>bewilhgmge
van alle de gewesten: Prins TOAN
3
Z7GeM a
% en
;r us
; viR
\ z
vSL^ rTu
Zwee
4fchen dienst) werden aan^e-
Veldniaarfchalken, de Heer van Noordwijk Ge- »
neraal der Artillerie; de Rhijngraaf en de Prins
van Tarente, Lts. Generaal van de ruiterij en
vLtvolk. Van fWfï'l* Generaal van het
Op den 23 van Louwmaand des jaars 1668
floot men , na eenige voorafgegaane ^heime' ,
rtjk te bevorderen; welk ook door
n 0
^f/ ?// n
' E
V 0 , e n s
\T S «"et den naam van
' c^as,
A m m
dewijl ei bij vastgefteld werd, om Frankrijk ^
des noods, door de wapenen tot vrede of verdiag
te dwingen, genoeg bleek, dat DE WITT,
de voornaame bewerker van deeze Miantie\
Was Sr*,"" t beJ fgen van
******
Was, gelijk hij ook in dit jaar, den 27 van
Hooimaand voor vijf jW, van nietJs, ej
b e r
verkorenT * h t f
«> Raadpenfionaris
verkoren, en wat later, door de Staaten, voor
d ^ e n T ^ T 0
m e t
* ^ ' vijfenveertig
duizend en door de Ridderfchap en Edelen
met vijftienduizend guldens befchonken werdt;
m opzicht van welke laatfte gifte , men hem
tastte van het punt van zijnehi/rad J Z
Aa 2 bjj

S 7* VERKORTE VADERLANDSCÖE
f XIH. bij hem verboden werdt, eenige giften of ge*
' _ fchenken aanteneemen.
- 33e inval in, en de verovering van het franfche
Comté, door den Koning van Frankrijk m
dit voorjaar , binnen veertien dagen genoegzaam
volbragt zijnde; en wat laater, zelfs Brusfel,
met een beleg van die zijde gedreigd wordende
, neigde men van de Spaanfche zijde, om
ook eerst een' wapenftilftand te tekenen , en
Vrede vervolgens den vrede, waarover te Aken genet
handeld werd, te doen fluiten; hetwelk ook
mnkrijk. „-efebiedde, nadat men de onzen, te vergeeisch,
door lang draalen , en alleie konflenarijen,
hadt gezocht in den oorlog tegen Frankrijk
te wikkelen , waarvan men hier nogthans , zo
lange zachter middelen van dienst konden zijn,
zeer af keerig was: de vrede werdt dan ook,
na veel dralens, te Aken tusfehen Frankrijk
en Spanje den 2 van Bloemmaand getekend;
en hier door verkreeg Frankrijk verfcheide,
onlangs in de Nederlanden veroverde plaatfen
in eigendom, en fchonk alleenlijk het Franfche
Comté aan Spanje te rug; wordende dePyreneefche
vrede, bij dit verdrag ook 111 alles bevestigd,
waarin dezelve van deezen niet ver-
fchilde. ,
Daar nu het fluiten van deezen vrede, en het
maken van de drievoudige of Triple Alhantie,
de Kroon Frankrijk en den Staat, merkelijk
van eikanderen vervreemd , en Groot-
Brittannie, ten minfte zo het uiterlijk fcheen,
nader aan den Staat verbonden hadden, gat
dit aan de vrienden van ORANJE weder goede
gelegenheid om op 'sPrinfen bevordering

H I S T O R I E . 373
bedagt te zijn; en dit gelukte ook in Zeeland , XIII.
A F D
in zo verre, dat hij aldaar tot Eerfte Edele ver- , '
klaard werd, en WILLEM VAN NASSAU , Heer W I L L E M
van Odijk, aldaar in de Staatsvergadering^ pleg- m. WOrdt
tiglijk zitting nam, op den 18 van Herfstmaand eente
deczes jaars , om 'er 's Prinfen perfoon te verbeelden;
het geen echter, dewijl ODYK , bui- i m i\
ten Zeeland geboren was, zeer tegen den zin
van Zierikzce aanliep. In Holland hield Uolhni
men dit voor een flap tot het Stadhouderlijk weenden
ampt, dies men aldaar befloot aan geenen Stad- ^„jf"
houder eener bijzondere Provincie , zitting te j e n R a ad
zullen geeven in den Raad van Staate. De vaa Sc3»-
Staaten van Utrecht vernietigden ook in naar- te
'
volging van die van Holland, het Stadhouder-,
fchap van hun gewest; en werkten dus met die
van Holland zamen, tegen de inzichten der andere
gewesten, ten voordeele van den Prinfe,
die nu agttien jaaren oud, en zijn eigen meester
verklaard zijnde, te meer gelegenheid
kreeg om vrienden te maaken , hoewel het
nog een geruimen tijd aanliep, eer hij tot de
bekende hooge waardigheden verheven werdt:
het woelen voor en tegen zijne bevordering,
bragt middelerwijl, onder een anderen naam,
verfcheiden Gewesten in roere; waarvan wij het
bericht , kortheidshalven , moeten voorbij
gaan.
LODEWYK de XlVde, fpande ondertusfchen Fmnhtlfk
alle kragten in, om het meergemeld drievoudig fluit een
moer, tegen hem gemaakt, te verbreken, en Sj^S**.
liet door D'ESTRADES daartoe eerst bij de Staaten Dnn(j Irefr
alle kunst in het werk Hellen; doch dit was te Engsla-uL.
vergeefsch: en DE WITT zelf, wiens bijzonder
belang anders, wel fcheen te eisfch.en., deezen
Aa 3 Vorst:

374 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIII. Vorst zich ten vriend te maaken en te houden*
J
^ p
' meende dat de Staat door die verbintenisfe zoude
uitwerken, dat deeze niet alleen zich zeiven,
maar ook anderen aldus het best bij hun recht en
bezitting konde bewaaren tegen de onderneemingen
van eenen al te ontzaglijken nabuur:—
toen wendde de Franfche Vorst het oog naer-
Zweeden, daar hij door POMPONE, zijnen listigen
Gezant, wel den Rijkskanfelier door gelet'
in zijne belangen wist te krijgen, doch zijn oogmerk
bij de Rijksftenden, welke door DR
KAHEt GROOT tegen hem geflajfd werden, niet bereiken.
bmdtrii*'^ 1
i n
' ingeland fcheen de itaatkundige-,
heimelijk COLBERT , door evengelijke omkopingen nog
met al wat op de Grooten uktewerken, doch het
Frankrijk, daadelijk aftrekken des Konings van de gemelde
Alliantie , was bewaard voor de Hertoginne
van Orleans, Zuster van Koning KAREL II,
die hem in het jaar 1670, wist overtehalen tot
een afzonderlijk verbond met Frankrijk, welk
inhieldt: dat beide Vorften deezen Staat ter zee
en te Lande beoorlogen, en in gevalle van deszelfs
verovering, denzelven dus verdeelen zou-,
den, dat Engeland zich met Zeeland vergenoegen
, en het overige aan Frankrijk onderworpen
blijven moest, uitgezonderd Hofland., welk
men den Prinfe van Oranje, zo hij in dït verbond
treden wilde, zoude aflhan.
In Zeeland was onder de leden van Staat, in,
den Herfst van den voorledenen jaare 1668,
merkelijk verfchil over het afdanken des krijgsvolks
ontdaan; bevfóerenèeiZiérikseê en Goes,
dat men drie vendels meer moest afdanken dan
de meerderheid kon goedvinden : de twist was
zo. hoog gelopen , dat de twee lieden eenen.
3$

H I S T O R I E ; 375
tijd lang , geene Afgevaardigden meer hadden Jgtt
willen zenden ter Staatsvergaderingen waartoe ^
Goes zich echter in het einde liet overhaalen ;
maar Zierikzee bleef achter, en hieldt zelfs de
penningen in, ten dieniie van de gemeene zaaken:
hetwelk eenebijstere verwarring in's Lands
geldmiddelen te wege bragt: dies de Staaten bij
meerderheid bcfloten, om frrenge en ongemeo
ne middelen te gebruiken , om Zierikzee
te cjpen buigen : de Kolonel THEODORUS VAN
VRYBERGEN , werd aan het hoofd van zes vendelen
knechten uit Vlïsftnge en Vecre gcligt, en
naer Schouwen gezonden: hij hadt zes ftukken
gefchut bij zich, en maakte zich op den vierden
van Sprokkelmaand van het jaar 1669, meester
van Brouwershaven': dit deed Zierikzee bijko- /?««men,
en zijne Afgevaardigden weder zenden ter «"'^l*
ftaatsvergaderinge, als ook de gemeene penningen JJJg»;
afgeeven, terwijl de ftad zich nogthans het recht l 6 ö 3 L
voorbehield!, om wegens haare overige bezwaayenisfen,
in tijd en wijle voldoening te vorderen.
In het jaar 1670, maakten de Franfchen
Zich meester van Nancij , de Hoofdftad van v a* d e n
Lotharingen; welke tijding den Staaten deezer o o ri 0£r
Gewesten niet fmaakte: ook werdt TEMPLE nu wsfeta»
uit Holland naer, Engeland t'huis pniboden; f" d^
en de Franfche Koning deed niet dan handelen, S t a&.
om ook nog eenige Duitfchc Vorften in zijne
belangen te trekken, hetwelk hem omtrent den
Keurvorst van Keulen en den Bisfchop van Munfier
gelukte; doch Brandenburg wilde zich van
zijne verbindtenisfe met den Staat niet laten altrekken
s en de verwachting van een kort
aanftaanden oorlog , hieldt middelerwijl de gedachten
, om den Prins van Oranje te bevorde-
Aa 4 KB»

VERKORTE'VADERLANDSCHI
XHI. ren, bij veelen levendig: zelfs kwamer»
' de Gewesten eerlange overéén omtrent het zit-
A r o
..
t e n v £ l n d i e n P r i n f e
wri LFM
d e n
*P H
aad
a n
V
. Staa
i:e ,
IH. krijgt waarin zijne Hoogheid, op den 2 van Wiede-
2i'tirgin maand van het jaar 1670, door drie Afgevaardea
Raad digden der algemeene Staaten ingeleid werdt 1.
Staate. federt werdt hem, in deeze waardigheid een jaargeld
van vijftigduizend guldens, zeggen fommigen
, fchoon Heiland maar in de helft van
die fomme had bewilligd, toegelegd;
De oor- De oorlog tegen de Staaten nu bij het Fran-
]
e
pranklrk ^
v a s t e 1
S ^ e
^ zijnde, haperde het maar
va^tgea
a n
het uitvinden van iehijnbaare redenen, om
geiteld, dien openlijk te' verklaren: men hadt de koop-r
manfchappen , vanhier naer Frankrijk ge­
De
voerd, reeds federt eenigen tijdverboden, of
zo zwaar belast, dat de handelaars 'er geen voordeel
meer op zagen: de Staaten hadden hier op
handel be
fi°ten •> even eens te handelen omtrent dé
bekom- Franfche waaren; en verboden nu met het begin
inerd. van het jaar 1671 , den invoer der FranJ'che
brandewijnen, en van verfcheide andere manufaétuuren
en waaren; doch dit werdt zo euvel
bij het Franfche Hof genomen, dat men 'er naderhand
eene der redenen uit ontleende, om
den Staaten den oorlog aantedoen. En in
Engeland Engeland, daar men zich geliet als of men
mede ge. z
^
a a n e c
^ drievoudig Verbond zoude houden,
w a s
le§enbeid
m e n
bezig eene vloot tegen deezen Staat
lot oor- uitterusten ; zoekende ook maar naer eenige
tien" 16
' ^Mijnredenen, om den oorlog te billijken, eri.
§ tj a t # nam daartoe eerlange deeze: dat de Lt. Admi-
1 raai VAN GEND, geweigerd-hadt-, de vlag voor
het Konings jagt óe.Merlin te ftrijkeö waartoe
hetzelve hem, door het fchieten met fcherp,
tecï

H I S T O R I E . 377
ten onrechte hadt willen noodzaken; daar dees Xflf.
met zijn fchip en de onder zich hebbende fche- AFD
-.
pen der' toen uitgeruste vloote voor IVcstka- ~~~
pelle ten anker lag.
Men begon dan hier het ergst te vreezen tegen
het volgend voorjaar; en bereidde zich ona
eene aanzienlijke vloot in zee te brengen; waarvan
de kosten in agt maanden tijds , omtrent
even veel milioenen guldens belopen zouden:
te Lande ftelde men zich ook eenigzinsin ftaat,
doch niet met zo veel ij vers, als de tijdsgelegenheid
vorderde, ter oorzaake van het gefchii
onder de Gewesten, welker fommigen tot geene
werving verflaan wilden, ten ware men den
Prins van Oranje aanftelde tot Kapitein - Gene­
'
raal volgens den voorflag van'Gelderland,
waartoe Holland voor als nog niet te bewegen
was : de Gecommitteerde Raaden echter verklaarden,
bij monde van den Raadpenfionaris,
dat het raadzaam ware voor den Staat, den
Prins tot de gemelde waardigheid te verheffen :
de Edelen waren het in deezen met hun eens;
ook voegden zich Haarlem, Leiden, Amfterdam
en Enkhuizen bij dezelven; maar'Dordrecht
verflond het anders, en dat men daar nog niet
van fpreeken , of om denken moest , voor
dat de Prins 22 jaaren bereikt had. Gouda en
Alkmaar wilden zich aan de Acte van Harmonie
houden, maar den Prinfe echter eene betere
waardigheid dan die van Kapitein - Generaal
opdraagen. Rotterdam hadt iet op 'sPrinfen
wedde aantemerken, en Hoorn verklaarde zich
niet; zo dat de meesten neigden om den Prins
te bevorderen, weshalven ook op het ontwerpen
zijner InftruÏÏie geraadpleegd werdt: maar
A a 5 men

378 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIII. men kon rot geen befluit komen, of deeze aan»
te
&m- ftelling voor geheel het leven des Prinfen, dan
maar voor eenen enkelen veldtogt zoude plaats
hebben.
ï67i. Het jaar 1672 was nu gekomen, welk ze
KKTKR is geweest in opéén geftapelde onheilen
voor
heeftTe^
d e e z e
Republiek : op den vierden van
hoor bij Louwmaand hadt de Gezant PR. DE GROOT geden
Ko- hoor bij den Koning van Frankrijk , aan
F^klik
w 5 e n hi e e n e n
J
b r i e f d e r S t a a t e n o v e r a f
S '
e r
'
bijvoegende, dat men hem niet erger dan misdaadigen
behoorde te handelen, welke men niet
gewoon was te ftraflen, dan na dat menze gegehoord
hadt; dat men nog de zaaken wel zoude
kunnen vinden zonder bloed te ftorten, en dat
hij gaarne zijne Majefteit den roem zoude gunnen
, van Europa in vrede te hebben bew
a a rd, doch de Koning antwoordde met
Ontvnngt c c n vcrontwaardigend gelaat, dat hij geenen
%Im- brief behoefde, die door alle Hoven gewanwoord,
deld hadt: en dat hij bezig was met het verzamelen
zijner troepen, cn het uitrusten zijner
vloote, en zulk een befluit neemen zou , als
met zijn belang en zijnen roem best overeen
Kwam: — in zijnen brief aan de Staaten fprak
hij op bijkans gelijke wijze, zo dat men den
oorlog voor onvermijdelijk hieldt.
De Staaten hadden onderwijl met niemand ,
dan mstSpanfeeen verdedigend verbond kunnen
fluiten; verbindende beiden zich, om eikanderen
met alle hunne magt te zullen bijflaan, zo
een van beiden, door Frankrijk mogt aangetast
worden: gaarne hadt men ook van
onze zijde zich met KAREL II. willen verdragen
, wegens het voorgevallene over de vlag
0
' waar -
*

H I S T O R I E . 379
waarbij men befloot zo veel toetegeeven, dat
inen, zo de Koning de Staaten tegen Frankrijk
wilde bijflaan , zo wel de gantfche vloot, als
enkele fchepen , voor een enkel oorlogfchip
met 'sKonings vlagge , zoude doen ftrijkcn,
mits het enkelijk gefchiedde, om alle eere aan
zo groot een Monarch en Bondgenoot te bctoonen,
en dat daaruit geen bewijs, ten nadeeie
der vrije vaart ontleend wierdt; dan,
noch dit, noch de bevordering van den Prinfe,
'sKonings neef, tot Kapitein-Generaal, die 'er
ftraks op volgde, konde het beraamd en met
Frankrijk gefloten verdrag, om onzen Staat te
beoorlogen, in Engeland doen intrekken: hoewel
BOREEL , niet diep van inzicht in deeze
gevallen , het tegendeel tot het uiterfte toe,
bleef vermoeden: de Koning hadt aan deezen
Gezant ook geklaagd, dat men hem hier te
Lande, door fchampere fchilderijcn , gedenkpenningen
en fchriften ongefiraft gehoond had;
ziende hiermede op het gefchilderdafbeelzel van
den Oudburgemeester KORNELIS DE. WITT , waarbij
het gebeurde tc Chattam vertoond werdt, en
w T
elk men op het ftadhuis te Dordrecht te pronk
gehangen hadt: ook was 'er een gedenkpenning
gemunt op den Bredafchen vrede, die insgelijks
het werk van Chattam vertoonde, en hierom
den Engelfchen geweldig fliet; doch de flempel
van deezen penning werdt op hoog bevel, ingetrokken
en vernietigd: het boek van JOANNES
LYDIUS , Predikant te Dordrecht, genoemd BelgiumGloriofum,
of'hetVerheerlijkt Nederland,
had den Engelfchen ook mishaagd : eindelijk
ftiet het den Koning , dat men ' het fchip de
Royale Charles, tot fchimp van Groot-Brittan-
fiie
X I I
I-
AFU
'

380 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIII. nie, voor elk ten toon liet liggen: BOREEL deed»
A F O
^
- zijn best, om den Koning genoegen te geeven
op alle deeze klagten; zelfs gaf hij hem hoop
dat de Staaten VAN GEND zouden ftraffen; hoe-j
wel Holland hier toe gantsch ongeneigd was;—
doch men bevondt wel haast dat de zaaken te
verre verlopen waren,
Benuit In Holland bragt men het nu ter Staatsverga^
dcr han- geringe ook tot befluit om den Prins alleenlijk
oveT*dv
o o r d c n
aanftaanden veldtogt tot Kapitein -GeaanfttU
ncraal aanteflelien ; het zij dat dit door DE
ling des WITT, die ook hiertoe meest helde, dus be-.
Prinfen w c r k t w a s o f n i e t.

BondgeriOoten in het bijzonder betroffen: ook XflL'
A F t
werdt hem het geeven van Patenten, op den V
eed, verboden: voorts moest hij zich lchikken
naer het gevoelen der Afgevaardigden te velde
of op de vloot, doch in derzelver vergaderinggen
mogt hij zijn gevoelen vooraf uiten; maar
geene Iqfiru&iën geeven aan de Opperbevelhebberen
over 's Lands vloot;
Deeze ontwerpen ter ftaatsvergaderinge geieezen
zijnde, werden door Gelderland, Zeeland
, Friesland en Groningen goedgekeurd *
waarbij 'zich Utrecht en Over ij fel wilden voegen
, als het met eenparigheid konde gefchieden;
doch Holland zeide, nog niet gereed te
zijn tot de verkiezing van nu af aan.
Dies befloot men den Prins alleen voor den Zijne
aanflaanden veldtogt , töt Kapitein Generaal °° s
"
aanteftellen, op eene Inflruttie, na genoeg met wor

38a V E Ï U O Ü T E VADËRLANDSHE
XlU. rcize nog geen gezag te geeven over de vloot j'
A F n
^
- die van goede Admiraals was voorzien; of onl
zich flipt te houden aan de genomene befluiten.
'sPrinfen wedde was vóór het beftandop vieren
zestig duizend, en onder en na het beftand
op honderd en twintigtig duizend guldens gefield
; doch Holland wilde zijn Hoogheid nu
niet boven agtduizend guldens ter maand, zo
lange de veldtogt duurde, toegelegd hebben: -—
de Prins deed dus met de aanvaardinge van dit
ampt, terwijl hij de zitting in den Raad van
. Staate behieldt, de tweede trede tot zijne bevordering
; die na verloop van wéinige maanden
volkomen werdt;
XIV. AF-

H I S T O R I E ; 38$
\ XIV.
XIV. A F D E E E L I N G .
Beginnende met den oorlog van het jaar
1672, en eindigende, met den Nicuwmeegfihen
vrede, in het jaar 1678.
OP den zevenden van Grasmaand in het jaar Frankrijk
e
l6ji , verklaarden Frankrijk en Engeland f" lf^ ~
a
r
tevens den oorlog aan deezen Staat: de eerlte k |''taren "
Kroon gaf enkel misnoegen voor, welk zonder dtn Staat
krenking van haaren roem , niet langer kon «ten oorontveinsd
worden ; waarom vastgefteld werdt los
*
den Staaten den oorlog te water en te Lande
aan te doen: de Koning van Engeland gaf voor.
dat zijne onderdaanen door de Nederlanderen in
de Indien onderdrukt waren; en dat wij den
vrede van het jaar 1667 gebroken hadden,
door de voortzettinge dier onderdrukkingen:
ook was het recht der vlagge, zeidehij, openlijk
gefchonden: nog gaf de Koning in zekeren
brief voor, door fommige Regenten verongelijkt
te zijn: veertien dagen te vooren was de
Hollandfche Smirnafche koopvaardijvloot door f m
" ta
"-
HOLMES aangetast, en hij wakkerlijk afgeflagen; vaard°£ p
"
hoewel Kapitein JAN VAN NES 'er zijn oorlog- vloot
fchip en het leven, de vloot zelve 'er drie a vier 'J. 00r
de
fchepen bij verloor: ook was de Commandeur ^ïlzst,
DE HAAZE in het gevegt gefneuveld.
Men rustte zich dan van onze zijde vlijtiglijk
toe ter zee , doch te lande ging de werving
•jaaglijk voort: het Verbood met Brandenburg
werdt
ATD.

384 VERKORTE VADERLANDSCHi
XIV. werdt ook eerlange tot liand gebragt, Waarbij
AFD
-_ den Staat 20,000 mannen beloofd werden, die
" " nu bij voorraad moesten geworven worden:
v 0 0 r
ten Oui-"
b e t e
" l c
' e
van Grasmaand liep de vloot
ten een onder VAN GENO in zee, en geraakte voor Soulsverbond
baai, met die der Engelfchen en Franfchen op
denbul m d e n
'
z e v e n
den van Wiedemaand (laags, waarin
m
van beide zijden veel volks fneuvelde. De Admiraal
w. JOSEF VAN GEND , liet 'er het leven;
de Ruwaard van Putten, wien een kogel digc
Voorbij het hoofd fnorde, verloor ettelijke vart
zijne hellebaardiers $ om en bij hem ftaaride:
de jonge Heer GERARD HASSELAAR fneuvelde
Ook : van de Engelfchen waren MONTAIGUE,
Graaf van Sandwich, Admiraal der blaauwe
vlagge, en wel agttien Kapiteins gefneuveld:
de Franfchen fcheenen het gevegt ontweken te
Zijn: te wederzijden waren eenige fchepen verbrand
of in den grond gefchooten: na het afwijken
der Engelfchen , keerde ook DE RUI­
TER met Onze vloote naer de Zeeuwfche kusten;
Voor- Te Lande waren de Franfche wapenen al té
X v o o r o e c
fVaV he fP % : m d e
' eerfie negen dagen van Wiedenmpenen.
maand waren Orfoi, Burik, Wezel, Rynberk,
Emmerik , Rees en Deutichem door dezelve
bemagtigd: gantsch Overijfel werdt ftraks daar \
op door de Keulfche en Munfterfche troepen,
wier Vorften onlangs ook aan den Staat den
•sLands oorlog verklaard hadden, bemagtigd. — In
wordt te deezen haglijken toeftand van zaaken, werden
jlmjler- 'sLands penningen, op den voorflag van den
dam ge- Raadpenfionaris DE WITT , naer Amfterdam geborgen.
b r ag t ï £ e r wijl het leger onder den Prinfe var<
Oranje, pas 22000 mannen fterk den Tsfk

SIST O R I E. 385
x r v
poogde te bewaaren ; doch na den ovértógt »
A g I
der Franfchen over den Rhijn-, bij het colhuis; _ \
waartoe hun door een Roomfchen boer, en
anderen, de weg fchijnt gewezen te zijn, week
hetzelve naer Utrecht ; en toen gingen Arnhem, Arnïfémt
Zutphen, Doesburg enz. aan de Franfchen óver; "Lutplien,
andere klecner en zwakker fteden namen vrije galm
hoede of Sauvegarde van de Franfchen; JVagë- aan'ds
ningen, Rheneir, Wijk, Amersfoort en Naar- Franfchm
den-, volgden alras ditvoetfpoor; en Utrecht, 0
''" 1
'
in deezen toeftand van zaaken, en na dat de
Prins op last der algemeene Staaten naer Holland
afgetrokken was, niet te befchermen zijnde
, onderwierp zich mêdë aan den Koning
van Frankrijk; leverende aan den Markgraavë
van Rochefort op den 23 van Wiedemaand, op
het ftadhuis de fleutels over; w&xmiMontfoort ook
op den 25ften met honderdenvijftig müskettiers
bezet werdt. Woerden en Oudewater namen
ook vrije hoede in; doch Muiden Werdt nog
even bij tijds door Prinfe JOAN MAURITS van
Nasfau bezet, en de Franfchen; afgezonden
om 'er zieh intewerpen , genoodzaakt té
wijken.
Van de Staatfche zijde zocht men toen met de
Franfchen en Engeljchen tot een verdrag te kómen;
doch de voorwaarden door beiden, en
vooral door Frankrijk gevorderd, werden
(fchoon men in het eerst 'er nog naer fcheen te
willen luisteren) bij den Prins en de meeste
fteden voor onaanneemelijk verklaard. 1
DE GROOT, die, als Afgezant der Staaten, vart
fommigen gehouden werdt te verre in deeze
handeling gegaan te zijn, hieldt best voor zich,
ten Lande uittewijken: zijn zwager MONTBAS .
Bb di*

386* VERKORTE VADERLANDSCHÉ
XIV. die de posten in de Betuwe > zo als hij in druk
„• AF1>
' bevestigde, op hoogen last, verlaten hadt, was,
n e v c n s
MONTBAS
t w e e
aderen ter dood gedoemd \ doch
enz ter weck eerst naer Utrecht, en vervolgens naer
dood se- Frankrijk : het gemeen hieldt het ook daardoemd.
v o o r ? dat de tegenwoordige Regeering, of
heulde met Frankrijk , of aan dat Rijk het
Land verkocht en verraden hadt: vanhier de
veele oproeren in de fteden, ten deezen tijde,
welke door eenige Predikanten gefteven werden,
omdat, zeiden zij, de zaaken zo flecht
liepen, naardien men den Prinfe van Oranje te
weinig gezags gaf: onder de voornaamfte ijveraars
van den Predikftoel, telde men THADD^EUS
DE LANDMAN, en SIMON SIMONIDES, m'sHaage;
JACOBUS BORSTIUS en JOANNES URsiNus, te Rotterdam
, en SAMUEL GRUTERUS te Haarlem,
die onlangs aldaar gepredikt hadt, dat 'er onder
de Regenten dier ftad, verraad en kwaad bellier
fchuilde; welk zeggen hij, daarna ondervraagd
zijnde, toepaste op den Ambasfadeur
DE GROOT, dien hij noemde een vuil Ei, op
Aanflag Eoeveftein uitgebroeid. Ook ging nu de
n a a t
ven van" t e e n d e n
S Raadpenfionaris DE WITT , en
den ' zijn geflagt en aanhang zo verre, dat eenigen
Raadpen- ondernamen hem en zijnen broeder den Rur
»ewiTT Waard
> v a n n e t l e v e n t e
berooven: de Raad-
' penfionaris, werdt 'snagts na den 21 van Wiedemaand
door vier perfoonen, waar onder twee
zoonen van den Raadsheer VAN DER GRAAF, op
verfcheide plaatfen zo gewond, dat hij eenige
weeken lang het bedde houden moest, terwijl
men meende hem vermoord te hebben; om welk
bedrijjf JAKOB VAN DER GRAAF, gevat zijnde,
onthalsd, doch door de vrienden van het huif
vat

UK AAAJlPKNSIOÏTAiaS J.DKWIÏ A A N G E V A I L K N
IN SAfAAIl GKWON21.

H I S T O R I E . ' 3J7
Van Oranje, als een martelaar voor 'sPrinfen XIV,
belangen, zeer beklaagd werdt; gelijk ook AFD
-
ADOLF BORREBACH, een der handdadigen, zijn-
A
de Postmeester , dit ampt bleef behouden,
fchoon 'er vijfduizend guldens op zijn lijf ware
gezet, door de Staaten. Bij den Ruwaard Geweid
van Putten kwamen op zekeren nagt vier on- bij den
bekende perfooncn, ten huize indringen, met R
. uwaar
*"».yves
maakt, het eeuwig Edi& vernietigd, en hy van
den Eed hy 't aanvaarden van V Kapitein - Ge- ring.
neraalfchap gedaan , ontjlagen wierdt ? Welk
met ja bevestigd zijnde, drong men de Vroed- Eeuwig
fchap om den Prins tot Stadhouder te doen Ediftver»
uitroepen : te Haarlem en Gouda gefchiedde nieti
S d
»
dit insgelijks , als mede te Leiden en Amftcr* Ks
dam. De Regeering te Delft, werdt hiertoe door
door de boeren en visfchers van Maasland en Holl
«nd
Maaslandfluis genoodzaakt: ftraks daar na, dert JoudS^
Vierden van Hooimaand , werdt de Prins, na verkoo.
Bb 3 het zen
-

383 VERKORTE VADERLANDS CHE
XIV. het vernietigen van het Eeuwig Edict., ftaats-
A r n
' wijze, verklaard, tot Stadhouder, Kapitein-
* en Admiraal - Generaal van Holland; en, vervolgens
ter Generaliteit, tot Kapitein-Generaal
van de Unie: waarvan de tijding alommc met
vreugde ontvangen , en , zo men zegt, zelfs
door den Raadpenfionaris DE WITT, ZO als hij
zich geliet, met blijdlchap gehoord werdt. De
Staaten van Zeeland hadden reeds den tweeden
dier maand, zijne Hoogheid tot die zelfde
Nieuw.
waardigheden in hun Gewest verkoren.
Niemvmegen, Bommel, het Huis te Gennep
negen, Graave, Raveftein enz., waren intusfehen door
Srdoór de
Franfchen bemagtigd, cn ''jHertogenbosch
de Fran- belegerd, terwijl Holland van den zeekant door
Jchen be de Engelfchen gedreigd werdt; doch de aanflag
inagtigd. deezer Heden om eene landing op7>xe/te doen,
Onge- Werdt door eene ongewoone Ebbe belet, als
ebbe 03 D
* E
> tegen gewoonte, wel twaalf uuren bleef
Texel, duuren , waarop een ftorm volgde, die den
belet de vijand van de kust dreef: deeze ongewoone lan-
Engeijchtn Werdt van veelen voor een wonderte
anden. - y a n d e m e e s t e n v 0 0 r e e n zbnderling
gunstbewijs der Hemelfche Voorzienigheid gehouden
: ook was Groningen, wat vroeger,
te vergeefs, door de Munflerfchen belegerd,
De
en hun leger daar door merkelijk verfmolten,
terwijl nu ook de Dnitfche en Brandenburgfche
hulptroepen begonnen aftekomen, en 'er tusfchen
Keizer LEOPOLD en de Staaten een ver-
Staateti bond getroffen, en het beleg van ^Hertogenfluiten
froscfr door de Franfchen verlaten werdt, om de
bond V
met Duitfchers tegen te trekken.
Keizer De verheffing van den Prinfe van Oranje
t,EoroLB.ftrekte nu eigenaartiglijk om het gezag van DE
WITT

1 OKNJ.J.TS DE"WITT wounxGEn'WONGEN.rai AKXP, OM JDEN PRINS
VAN OHANGE TOT HM S1ABHOUDEBiajJOt WAABrtlGHKI]) TK
V M H E F P H N ( T I T I E K E N E K .

H I S T O R I E . «go
WITT te doen afnemen, tegen wiens perfoon en XIV.
M n
beleid het dagelijksch fchimpfchriftcn regonde; _ -
deelende zijn broeder de Ruwaard mede in „
dien haat tegen hem: vinnig werdt de Raadpen- tegTnóen
fionaris in zeker pasquil doorgeftreeken , als Kaa'dpe»
hadt hij 'sLands penningen, tot de geheime
fion
' ris
correspondentiën beflemd, ontrouwelijk behan- D£
" W 1 T T
*
deld: waar tegen hij zich verdedigde, en door
Gecommitteerde Raaden vrij gefproken werdt:
ook fchreef hij 'er over aan den Prinfe, die
hem flaauwlijk antwoordde: tegen de befchul- Hij ver.
d e d i
diging van baatzucht in het verpanden van fchuld- o c
brieven op het Land, verdedigde hij zich ook zig
"
met bondige redenen; doch welken bij veelen
weinig ingang vonden: ook wies de haat-tegen
hem en de zijnen van dag tot dag aan, waarvan
het vatten des Ruwaards tot een nieuw bewijs
verftrekte.
Decs was door WILLEM TICHELAAR , Chirur- WILLEM
gijn van Piershil, bij den Hove van Holland:
befchuldigd van eenen aanflag op het leven van KJfdS'
den Prinfe van Oranje , en daarop door den

3^0 VERKORTE VADERL ANDSCEE
XIV. eerlijk gedrag, en boock daarom aan, zo men,
* FD
- meent, om tegen den Ruwaard gepijnigd te
worden, hetwelk men van de hand wees: de
vrienden van den Ruwaard, horende, dat men
echter op de bloote getuigenis van een eerloozen
fchurk, den Ruwaard feherplijk wilde aantasten,
drongen fterk hier tegen aan, zich beroepende
op de bekende eerloosheid van den
befchuldiger, en op de elk in het oog vallende
onwaarfchijnlijkheid van zijne gezegden, die
daarenboven door den knegt en zoon van den
Ruwaard, welken het gefprek met hem gehoord
hadden, waren tegengefproken, terwijl de Ru-,
waard zelf van dit gefprek, het geene door TI­
CHELAAR eerst geopend was, aan den Burgemeester
van het Gerecht hadt laten kennis geeven,
met verzoek om op TICHELAAR te laten
pasfen; • doch het Hof fcheen bedekte
De
redenen te hebben, om.ftreng met den Ruwaard,
te handelen.
Hij werdt op den 19 van Oogstmaand gepij-
^ uw
, a ar(J
t nigd, eerst door de fcheenfehroeven ; toea
gepijnigd, door vijftig ponden gewigts aan iederen teen
van zijne voeten te hangen, en hem zo,verre
bij de armen achterover om hoog te haaien,
dat de katrollen aan eikanderen {Heten, waarna,
de beul hem heen en weder ilingerde; toen
werdt hem door de Rechters, thans eerst binnen
gekomen , belijdenis afgevergd, waarop,
hij zich onfchuldig verklaarde; dagende, terwijl
men bleef dringen op bekentenis, zijne
Rechters voor Gods vierfchaar, zeggende, dat.
zij zeiven wel wisten, dat hij onfchuldig ware:,
hierna werdt hij op de pijnbank uitgerekt,
en zijn ligchaam op drie plaatfen, met dunne.
:
" ' ' :
• ' tqu-

H I S T O R I E : spi
feouwen vol knoopen, gebonden , zijn hoofd XrV,
tusfehen vier pennen gelegd zijnde; doch hij
bleef tot het uiterst zijne onfchuld betuigen,
toen of eerder gebruik makende van de bekende
verzen uit HORATIUS (*): deeze pijniging duurde
in het geheel vierdehalf uur, en de fcherprechter
fpaarde geene pijnen aan hem, gelijk
hij met berouw op zijn fterfbed, in een' brief
aan Mevrouw de weduwe van den Ruwaard, betuigd
heeft,
A F n
'„
Niettegenftaande nu dit alles, werdt de Ru- TICHE«
w T
aard bij fententie van het Hof, van zijne LAAR
ampten ontzet, en gebannen, en TICHELAAR ^°^ Z E T
losgelaten, en heimelijk aangeport, om het volk 0m bet
tegen den Ruwaard optezetten ; wiens broe- "ölk
der JOAN ,; men op denzelfden faturdag, den te
% en 152
20 van Oogstmaand op de Voorpoort lokte, t^hTtfen^"
werwaards eerlange het graauw ftreefde , onder
het roepen van, wapen! moord! verraad!
enz. terwijl men uitfixooide, hoewel valschlijk,
dat ook de boeren uit de naaste dorpen,
nae?
(*) CARM. Lib. Ord. 3. vs. u
Jurtum & tenacem propoïïti Virum
Non Civium ardor, prava jubentiura,
Non vultus inftamis ïijranni
Mente quatit folida.
Hetwelk omtrent hierop uitiomt!
Geen drift van 't woedend graant», hoe zeer op kwaadbelusi.
Geen dreigend aangezicht van barsfe- Dwingelanden,
Heeft ooit 't rechtvaardig en kloekmoedig hnt ontrust;:
Bi( zwicht, voor niets, en lort de wreedQe Pm en tandt'%
Bh 4

392 VERKORTE VADERLANDSCH&
naer V Haage in optogt waren, waar door d«'
n m ruiterij, voor de poort geplaatst, bevel kreeg,
om dezelve tegen- te trekken; waarna, de deur
der voorpoorte door HENRIK VERHOEF, eenen
zilverfmid, en eenige anderen geweldiglijk gebeukt
, en eindelijk door den cipier geopend
De ge-'werdt: toen ftooven de geweldenaars naer bo?
broeders v e t l j e n fleurden en ftieten de broeders, op
ITT d e
E e e d s
dere^ kamer mishandeld, de trappen af naer
lijk ver- beneden; wordende de Ruwaard, meest door
Bjpord. het (laan met de kolven der fnaphaanen , ter
doodgebragt; en de gewezen Raadpenfionaris,
mede eerst door een pistool-van JAN VAN VAA-
LEN, in de nek gefchoten, dat hijrop de knieën
nederzeeg, en voorts door den flag met een
fhaphaans kolf enz. afgemaakt; waarna men een
algemeen falvo op de lijken fchoot, en dezelve
met de. beenc-n aan de wip ophing; hetwelk
door den Lt. Admiraal K. TROMP, zich recht
voor de itrafplaats ftellende,, werdt aangezien,
zo wel. als. het fchandelijk kwetfen , fnijden,,
kerven en mishandelen der lijken; gelijk het
ook eene poos door den Predikant SIMONIDES
werdc aangekeken; terwijl- de Regeering van
'sHaage, dit- gruwelftuk uit de herberg naast
de gevangenpoort aanfchouwde: 's anderendaags
noemde de gemelde Predikant, op den predikftoel
deezen moord eene wrake Gods, verzeke,
rende, dat de handdaadigen niet geftraft, maarveeleer
betoond zouden worden..
De Prins J3e p rj n s 5 des anderen daags in 's Haag;
z I n d e
herder' i ? ontraadde het vervolgen der handdaadivolgea"
gen, om dat het"ftuk, zeide hij, door de voorvan
hun- naamlle burgeren was uitgevoerd: aanmerkelijk
re moor-IS J^J- echter, dat verfcheiden derzel-ven een ondsnaaien.
- • - ' 1
" " ' '

H I S T O R I E .
gelukkig einde gehad hebben: een der voor- XfV.
naamite was JOAN VAN BANKHEM , fchepen van
's Haage , die eenige Kapiteins bij eede hadt
doen beloven, de DE WITTEN niet inhetlevente
laaten : dees werdt in Herfstmaand door zijne
Hoogheid tot Baljuw van 'sGravenhage be*
vorderd, doch kweet zich zodanig in zijnampt,
dat hij , bp last van het Hof, omtrent vier jaaren
daarna in hechtenis gezet cn ftrengelijk gepijnigd
werdt; waarna hij om veele begane misdrijven
en vuile handelingen veroordeeld werdt
om onthalsd te worden; llervende, terwijl zijn
geding voor den Hoogen Raade, onafgedaan
hing, op de voorpoort: de Zilvcrfmid VER­
HOEF werd eerlange Waard te Voorfchooten, alwaar
hij zich aan verfcheide ftraatfcheriderijen
en andere fchelmftukken hebbende fchuldig gemaakt,
te Leiden den 16 van Slagtmaand 1677
openlijk gegeesfeld werdt: WILLEM TICHELAAR
werdt Stedehouder van den Heere van Heenvliet,
die Ruwaard van Putten was geworden, in de
plaatfe van DE WITT , doch werdt eenige jaaren
later, om zeker misdrijf afgedankt: ruim een
jaar na den dood van Koning WILLEM III. vervoegde
hij zich bij den Heer van Welland, toen
wegens Utrecht, voorzittende ter algemeene
Staats vergaderinge, zeggende, dat hij van wijlen
zijne Majefteit, jaarlijks agthonderd guldens
ontvangen hadt, in vergelding van den dienst,
door hem, in het jaar 1672 den Lande ge^
daan; hoewel de Acle deswege maar van vierr
honderd guldens fprak; verzoekende, dat men
hem , nu oud en behoeftig , die jaarlijkfche
ƒ 800 liet trekken als te vooren ; doch dit
yondt toen geen ingang, en hij verviel tot zulk
Bb 5 eeio,e

394 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIV. eene elende, dat men hem, in hoogen ouder*
AFn
- dom, op krukken, in 'sHaage heeft zien be-.
0 i r e. delen , zonder dat iemand bijkans , die hem
Iukkfï ' kende, zich zijns erbarmde: ook fleet hij zijne
einde van dagen in geduurige ongerustheid , erkennende
TICHE- N U E N D A N ^ onder vier oogen, dat hij den Ru-
*" AAB
' waard valschlijk befchuldigd hadt, en oorzaak
van den moord der twee broederen geweest
was: hij is volgens fommigen, in of omtrent
het jaar 1714, in 's Haage geftorven.
Zo veel hield ik dienftig aan te tekenen,
over het ombrengen der broederen DE WITT,,
waar door men, fchrijft BURNET , den Prinfe
meende dienst te doen; fchoon men hem meer nadeels
toebragt, dan men ooit magtig was te herftellen:
ook fprak, getuigt hij, zijne Hoogheid
nimmer van den moord, dan met de uiterfle
verfoejing. De dood van den gewezen Raadpenfionaris
werdt ook beklaagd bij veelen, die ,
met reden, voor voorfianders van het huis van
Afbeeld-Oranje, gehouden werden: zijn vlug verftand,
v a n
fc' vaardig oordeel, inneemende welfpreekendheid,
D E
|raCT. ongemeene
fchranderheid, in 't uitvorfchen van
geheimen , en groote ervaarenis in zaaken van
Staat en Regeeringe , hadden hem, al lang,,
doen aanzien, voor het orakel der hooge Staats-,
vergaderingen: 't beleid der gewigtigfte onder-,
handelingen, over uitheemfche en binnenlandfche
zaaken, werdt hem, hierom, doorgaans,.
toevertrouwd : hij ontwierp de brieven , in?
ftruétien en andere Akten van aanbelang: hij
onderhieldt briefwisfeling met de Gezanten van
den Staat aan alle Hoven, en handelde, daarenboven
, dagelijks, met de uitheemfche Ge-,
zanten in den Haage : de ftaat van 'sLands ;
ge!&

H I S T O R I E . 395
geldmiddelen, was, door hem, in zulk eene XIV.
uitfteekende orde gebragt, da: de Staaten, na Al
' D
'
dat hij zijn ampt reeds neder gelegd hadt, nog
pp hem begeerden, dat hij hun daarvan eene
fchets zou leveren: hij droeg; gemeenlijk,
een zakboekjen bij zig , voorzien met tafels,
waaruit hij aanwees, op wat grond en wijze,
men den Staat aan geld helpen kon, in gevalle
van noodzaakelijkheid. Die gefchreeven hebben,
dat hij geene kennis hadt van den Staat en
belangen van vreemde Mogendheden, moeten
zijne brieven niet hebben gelezen: TEMPLE
getuigt, nimmer iemand gekend te hebben, die
deeze belangen zoo wèl verftondt: ook is 't
hem , door anderen, als een misllag toegerekend,
dat hij te veel uit der Vorilen belangen
redekavelde , en te ligt onderdelde , dat zij,
naer hun wezenlijk belang, te werk.gingen: in
den jongden oorlog met Groot-Brittanje,
hadt hij zig zelfs op 'sLands vloote begeven,
dezelve, eens, tot merkelijk voordeel van den
Staat, tegen 't gevoelen der Lootslieden, met
eenen ongewoonen wind, in zee brengende;
doch fommige oordeelden, dat hem de krijg
niet voegde, en dat hij 'er uit loutere verwaandheid
de hand aan flocg: of veelligc, om.
zijn wankelend gezag, door eenen gelukkigen
zeeflag, onder zijn beleid, te herdellen: fchoon
hij zig wars toonde van uiterlijke praal, dikwijls ;
alleen te voet ging , en maar een of twee
knechts hieldt, meent men egter, dat hij niet
vrij was van trotschheid en heerschzugt, en
hieruit ontdondt dat hij de gewigtigde zaaken
geheim hieldt, en genoegfaam alleen afdeedt:

396 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIV. geeringen der fteden , welken hij, allengskens
Agn
- wist te vervullen, met lieden, die zijne zijde
hielden: zeer was hij 'er opgezet, om zijne
bloedverwanten en vrienden te bevorderen, tot
eerlijke en voordeelige ampten, waarover,
- fomtijds , misnpegen rees , tusfehen hem en
zulken, die anders hooge agting voor hem hadden
: voor 't overige, is hij den Vadcrlande
altoos getrouw gebleeven , zonder dat men,
wat hem ook, bij monde en gefchrifte, moge
nagegeven zijn , ooit ontdekt heeft, dat hij
zig, door vreemde Mogendheden, heeft laaten
omkoopen, om iet te onderneemen, ten nadeele
van den Staat: de Prins van Oranje zelf hieldt
hem, fchrijft BURNET, voor eenen der grootfte
mannen zijner eeuwe, en geloofde, dat hij den
Staat getrouwelijk gediend hadt : de zelfde
Schrijver noemt hem een oprecht, openhartig
man, die geene kunstftreek oefende, dan die
van ftilzwijgendheid, aan welke hij de wereld
zo gewend hadt, dat men naauwlijks wist, of
hij met voordagt, of uit gewoonte zweeg; doch
't gene wij, te vooren, van zijne handelingen
met den Franfchen Ambasfadeur D'ESTRADES,
te bock gefield hebben , heeft den leezer kunnen
leeren, dat hij, ook fomtijds, al fpreekende
, zijne waare meening wist te verbergen:
terftond na zijnen dood, werden alle zijne papieren,
en zijne bijzondere brieven zeiven in
beflag genomen door de Staaten, en door cn
door onderzocht, zonder dat 'er iet in gevonden
werdt, welk zijner gedagtenisfe oneer aandoen,
kon: een der Gemagtigden tot dit onderzoek,
gevraagd zijnde, wat hij in DE WITT'S papieren
gevonden hadt: antwoordde , wat zouden wij.
te

H I S T O R I E . 397
'gevonden hebben ? niets dan eerlijkheid : al-
Tcenlijk, kan niet gelochend worden, dat hij
door eene onverzettelijkheid, die fommigen
grootheid van ziel , andere flijfzinnigheid en
wraaklust noemden, al zijn gezag gebruikt heeft,
om den Prins van Oranje, zo veel hem mogelijk
ware, buiten bewind te houden, tegen't
gevoelen van alle de Gewesten en van verfcheiden
voorname leden van Holland zeiven, die
niet veelen konden, dat iemand, die hun gelijk
ftondt in rang en geboorte, zig 't voornaam
bewind der Regeeringe aanmaatigde: ook
fchijnt men, aan deeze onverzettelijkheid, een
groot deel der rampen van deezen tijd te moeten
toefchrijven: zij bragt hem ook in den haat
van zulken , die 't belang van den Staat, o£
hunne eigene grootheid zogten, door 'sPrinfen
verheffing : zij was oorzaak , dat hij verdagt
gemaakt werdt van landverraderije en ontrouw,
bij 't onverftandig gemeen, welk geene paaien
weetende te Hellen aan zijne woede, en, door.
lieden van meer aanzien, eerder opgehitst zijnde
dan nedergezet, hem aan zijn einde hielp,
op eene wijze, die fommigen heeft doen twijfelen
of de Hollanders niet wel met reden befchuldigd
werden van wreedheid , en die de
meesten, zonder onderfcheid, heeft doen oordeelen,
dat zijne negentienjaarige diensten een
beter lot waardig geweest waren : zijn Vader ,
de Rekenmeester DE WITT, ontfloeg zig, wat
laater, ook van zijn ampt, en overleefde het
ongeval, welk zijnen huize overgekomen was,
nog geen anderhalf jaar.
X !
A F n
'
Verfcheide oproerige bewegingen waren 'er Zijne
pok , te deezen tijde in eenige andere fte- Hoogden
V.

$t VERKORTE VADEËLANDSCHB
XIV. den ontdaan, en hierom werdt zijne Hoogheid
gemagtigd, om, des nood, allomme de Regeek
. ring te veranderen: te Amfterdam, daar
n i e n z e c r
Wordt ge-
z i
°P
n e l l o e d e w a s
i
'
e n z i c h i n ftaat
inagtigd van tegenweer tegen de Franfchen gedeldhadt,
tot het ontdond eerst gemor over het bewaaren der
veranda- fl euteien Djj e n d o o r de Durgemeesteren; ver-
Recee- 1 volgens zochten eenigen verandering in de Reiitig.
geeringe , en deeden buitenfpoorige eisfehen,
met bedreiginge, dat men, zö deeze niet werden
ingewilligd, hier op zijn Haagsch huishouden
zoude. In een ander gedrukt briefjeri
raadde men den Prins tot Graaf van Holland
te verheffen: de Regeering befloot hierop dei
nachts van den 28 van Oogstmaand óm haare
ampten te dellen ter befcheidenheid van den
Prinfe: eenige dagen later vergaderden fommige
burgers, meest handwerkslieden, in de Kloveniers
Doele, alwaar een nieuw verzoekfehrift
van XI1. Art. door den fcheepstimmerman
GERRIT FRUIT voorgeleezen, en door de meesten.
goedgekeurd en getekend werdt: vier Gemagtigden
van deeze Vergadering , te weeten
ABRAHAM en HENRIK VAN POOT, ELIAS NOLET
en JAN BRUINENBURG , tradett toen naer het
Stadshuis, doch lieten zich eerst overhalen, om
het getekend verzoekfehrift te vernietigen, en
kreegen toen zulk een antwoord van Burgemeesteren
, dat zij zich te vrede fcheenen te houden:
de Regeering hadt nu reeds vastgedeld haare
De re. ampten nederteleggen , en zijne Hoogheid
geering omfl 0eg twee regeerende Burgemeesters, JOAN
*e°ra£ VAN DE POLL en LAMBERT REINST, drie regeedeil"
rende Schepens, tien Raaden , en vijf Oudfehepens,
bij een' brief van den 10 van Herfstmaand
5

H l S T Ö R I Ë . 399
maand; Hellende in de plaatfe van de genoemx
m
de Burgemeesteren , KOENRAAD VAN BEUNIN- A
* D
'
GEN en JOANNES HUDDE , en onder de nieuwe
Raaden was 'er maar één, die ook door de burgeren
benoemd was: men fchreef in èen aangeplakt
brief jen, kort hierna, alle deeze
verandering toe aan den Burgemeester G. VAL­
KENIER ; doch hierop k*am geen verder
gevolg, en Amfterdam geraakte eerlange in
rust. , °
; Door de algemeene verandering der Regeeringe
, m Holland en Zeeland, waren veele
bekwame lieden uit, en veele driftige en gerin^
ge in het bewind geraakt, die door hunne kleine
befcheidenheid welhaast alle hunne achting
verloren; doch alieengskens kwamen zij, die
te vooren de zijde van DE WITT gehouden hadden,
tot 'sPrinfen zijde over, volgende zijne
maatregels in het wederfhan der Franfchenen
m het verdedigen van het Vaderland: daarom
werden ook fommigen, die, opeeneonbehoore-
Iijke wijze, m de Regeeringe waren gebrast
gemijd: 'er werdt vervolgens eene algemeene'
vergiffenis afgekondigd, en over de bewegingen
, die op verfcheide plaatfen na dien tijd
voorvielen, volgde onderzoek enftraffe; hoewel
de ontflagene Regenten wel eens overlast leeden,
oie niet geftraft werdt.
Ondertusfchen was de Oostindifche Vloot
door DE RUITER in behouden haven gebragt
en daar viel in dit jaar, ter zee , niets meer
yoor; doch te Lande plunderden de Franfchen Plondeverfcheide
dorpen zo in hetStlchttisin Holland ri
"§ der
mettegenflaande deezen vrije hoede van hun zepomen
hadden; de aandagen van de onzen op 7
Naar-,

x l v
, AFD
4©o VERKORTE VADERLAïfDSCHÉ
- Naarckn en Woerden, liepen zo wel als óp
' Zwart/hm, vruchtloos af: even kwalijk verging
'sPrinfen togt en zijn belegeren van Charleroi
, hetwelk meest door eene fchielijke en
felle vorst verhinderd werdt: diezelfde vorst
zoude, hadt zij aangehouden, den Franfchen
begunftigd hebben in hunnen voorgenomen inval
in Holland; doch het weder zich ontlatende,
na dat zij Zwammerdam in kooien gelegd
hadden, Haken zij ook Bodegrave in brand;
alwaar zij de huislieden, naaktuitgefchud, landwaart
in joegen ; en een zieken metfelaar etl
zijne vrouw mishandelden, zo dat de laatlle het
beftierf; zijnde voorts van de breed uitgemeetene
wreedheden, aldaar gepleegd, . geene andere
ontdekt geworden, dan drie voorbeelden van
vrouwenfchenniSi
MOSES PAIN & VIN, die aan de Nieuwerbrugge,
een onhoubaaren post, gelaten, en, door
het wijken van KONINGSMARK uit Bodegrave,
van Holland afgefneden was, week toen ook
vandaar naer Gouda; doch dit werdt hem zo
kwalijk genomen, dat hij door den krijgsraad tot
eene eeuwige gevangenis, met verbeurdverklaringe
van ampten en goederen, veroordeeld
werdt; welk vonnis, door den Prinfe te zacht
geoordeeld , en in de ftraffe van onthoofding
veranderd werdt, welke hij ook den 23 van
Ï673. Louwmaand van het jaar 1673, in het leger
te Alfen ondergaan moest.
Koever. Dezelfde vorst die de Franfche onderneemmg
den door eenigzins begunftigd hadt, gaf die van Gromnde
Gro- ^n mede gelegenheid om zich bij verrasiing
"X van Koever den meester te maken; hetwelk op
den qoften van Wintermaand gefchied zijnde y
J
nog

H I S T O R I E . 40Ï
"nog eene kleene verkwikking gaf aan den thans XIV.
hijgenden en van alle kancen benarden ftaat Alf
"- -
deezer Landen; weshalven 'er om. deeze zege-
J
ning des Hemels een algemeene Dankdag gehouden
werdt Sn de Vereenigde Gewesten: de
Munftcrfchen verlieten zedert ook verfcheide
posten in dien oord, dienogthans, bij gebrek
van volk , door de onzen niet konden bezet
worden.
In het begin van het naastvolgend jaar, werdt
er onder de bemiddeling van Zweeden , eene
wapenfchorfing. voorgeflagen; welke echter afgeweezen
werdt, om dat men dezelve niet op
dien voet j zo als zijne Hoogheid begeerde,
konde ingewilligd krijgen; niettemin kwam
men overeen, om, geduurende het voortzetten
des oorlogs, te Keulen over vrede te handelen,
waartoe van de Zweedfche. Middeiaaren j een ert
andermaal voorilagen gedaan werden ; welke
echter den onzen zo hard voorkwamen , dat
men ze, na het inneemen van het gevoelen van
zijne Hoogheid, als onaanneemelijk van de hand
wees: men rekte evenwel de handeling nog tot
in het volgend voorjaar b wanneer 'er iets voorviel,
welk gelegenheid gaf, dat zij plotzelijk
afgebroken werdt.
Met den aanvang van Bloemmaand des jaars
ï

402 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIV. gegeeven, onder beding van de gewoone krijgs*
AFD. e e r. je Koning verdeelde daarna zijn leger in
P
—' —
drie hopen, en trok met een' derzelven naer
Lotharingen; zondt een ander' naer het frier*
fche , en "liet den overigen in Braband, doch
deed geen nieuw beleg onderneemen, hetwelk
zommigen toefchrijven aan eene bedreiging van
Zweeden , om met Groot-Brittan je te zullen
breeken, indien de overwinningen verder werden
voortgezet. .
Zijne Hoogheid de Prins van Oranje den
vijand lange onzeker gehouden hebbende van
zijne oogmerken, liet des nagts na den 5 van
Herfstmaanden na het doen van eenen fterken
marsch, zijn leger, in een fchriklijk onweder,
met fchuiten over de Vecht zetten , den vol-
TW^genden dag Naar den berennen , en de Stad
doofde!I daarna heftiglijk befchieten ; zo dat zij, met
Prins van verlies van eene contrefcarpe en ravelijn,
° r a n ] e
en ziende alles tot eenen algemeenen ftorm ge-
T C r 0 V
reed, Zich bij verdrag, den iaden der gemelde
maand, overgaf.
De Staat hadt ondertusfchen verbonden aangegaan,
om zich tegen Frankrijk te fterken,
met Denemarken, den Keizer en Spanje; welke
laatfte kroon ook eerlange den oorlog aan
Frankrijk verklaarde, en haare benden voegde
bij die van deezen Staat; met welke de Prins van
Oranje na een beleg van weinige dagen de Stad en
Als me- Vesting Bon in het Keulfche vermeesterde; in
de w eijj D ei eg de Graaf VAN KONINGSMARK fneuvelde:
dees optogt naer den Rhijnkant, en het
fluiten der genoemde verbindtenisfen, deed de
De/'ran- pranfchen eerst Woerden op den 7. van Slagt-
£5.r* maaild
e n ve > rvolgens Utrecht op den 23 ^r-

HISTORIÉ;, 403
•zelve veriaren; doch men vertrok niet vöor dat XfV.
de eerfte Stad de plundering voor 15 a 16 dui- AFr>
-
zend guldens afgekocht, en de andere de beta- „ r
iing beloofd hadt van viermaalhonderd en vijtig- Utt'echi
duizend guldens ; waarvan honderdduizend enz.
Rijksdalers, in gereeden gelde moesten opgebragt
worden; verzekerende STOUPA zich van
eenigen der voornaamfte Burgeren, tot dat de
beloofde fomme betaald was.
Na het vertrek der Franfchen floot men te
Utrecht terftond de Poorten, liet het Oranjevendel
van den Doms-toren waajen, en den
Prinfe door eenige Afgevaardigden, het Stadhouderfchap
van het Gewest aanbieden: in de
Domkerk, daar 'smorgens nog de misfe gedaan
was, Predikte Do. GENTMAN des namiddags 5
en Prof. VOETIUS deed 'er vervolgens eene opzettelijke
dankpreêk. Amersfoort, Wijk, Rheenen
, Montfoort, Tsfelftein , Vianen. Heukelom,
As peren en Leerdam^, werden na het bètaalen
van zwaare brandfehattingen door fommigen
, mede omtrent deezen tijd verlaten *
gelijk ook de Gelderfche Steden ingeruimd, en
eenige fterkten aldaar, na het flóopen, verlaten
werden. Kampen , daar echter een groot ge.
tal huizen verwoest werdt, geraakte ook vrij
van Franfche bezetting; ert dit ruimen der fteden,
deed den Munfterfchen ook Steenrijk,
Meppelt en andere plaatzen in Oyerijsfel en
Drenthe verlaten. De ??
Ter zee was de vloot onder DE RUITER opTERraakt den ^den van Wiedemaand met die der Fran- flaags met
ó s E
fchen en Engelfchen, die bijkans tweemaal zo "i eU
fterk was als de onze, flaags geraakt, en hetfo^. ^
Cc s imfchtn.

s
4o4 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIV. den Lt. Admiraal gelukt een merkelijk getal
AFD. V£in vijandlijke Schepen af te fnijden , van het
" gros der vloote, welke hij echter niet vervolgde,
om TROMP, die zich toen in groot gevaar
bevondt, bij te Maan: omtrent 14 fchepen van
de vijanden werden in den grond gefchoten of
verbrand; de onzen hadden flechts eenige branders
verlooren: onder de dooden werden van
onze zijde de Vice - Admiraal SCHRAM, en de
Schout bij Nacht VLUG geteld: daags na den
flag fchreef de Lt. Admiraal TROMP aldus aan
zijne zuster:
BEMINDE SUSTER!
B l i ef Gisteren nebben wij den dans aangegaan, en
van hen Godt fy gelooft gefondt, en hebben ons hart
TROMP ^ e m weder opgehaelt als Keuningen. Ik ben op
aan zyne v k r d e $ chip
? je Qomeetftar, en meene van
* UStCr
' daeg een braven dans te danfen- Wy krygen de
Franfen foo aan 't hopen, dat fy de bramfeih
en alles byfetten en foo het van daeg foo voort*
gaet, foo hoop ik dat aller vrienden en ons gehet
verhoort fal zyn, en dat wy van de tyranny
verlost zullen worden. Adieu. Couragie. 't Sal
waerachtig welgaen. • 8 Juny 1673.
C. TROMP.
Tweede Op den veertienden daaraan volgenden, viel
gevecht ' e r andermaal een gevecht voor, welk de nacht
tegen de fch eidde ; doch in welk de Vice - Admiraal
ST SWEERTS genoodzaakt was geweest af te houenFran-
den van SPRAGGE, den Vice - Admiraal der Enfefm.
geli

H I S T O R I E . 405
x w
'gelfch blaauwe vlagge- het welk TROMP aan -
A F r v
lafhartigheid toefchreef , doch niet bewij- . ,
zen konde; welke betichting DE RUITER meende
ontdaan te zijn uit een' ouden wrok; dewijl
uit de lijst der gelede rampen aan het fchip van
SWEERTS , welk niet langer zee konde houden,
en uit de lijst der dooden en gekwetden, genoeg
bleek, dat de Vice - Admiraal zich wel degelijk
van zijnen pligt hadt gekweten.
Op den 21 den van Oogstmaand viel'er een Derde
derde zeedag voor, in het gezicht van de Z/c/-ê ev£cht
«
der en Kijkduin; in welken de dappere en minzaame
Engelfche Ridder EDUARD SPRAGGE,jammerlijk
verdronk, door het in den grond fchieten
zijner floep, in welke hij zieh van zijn ontramponeerd
fchip , welk wel 400 dooden cn
300 gekwetden hadt, zocht te redden : van
onzen kant was zo gelukkig gedreeden, dat men
wel drie uuren lang op de fchepen van TROMP
en DE RUITER gevochten hadt, zonder bijkans gekwetden
te bekomen, hetwelk men aan de gebeden
der godvruchtigen toefchreef, die ten
tijde van den flag, hier te lande, allerijverigst
werden uitgedort: ook was de Engelfche vloot
zo zwaar befchadigd, dat zij naer haare kust te
rug zeilen moest om zich te herdellen : dies.
men hier te lande met meer rechts dan in Engeland
GOD dankte voor de overwinninge; hoe- Dewel
ze ons op verfcheide wakkere zeehelden
te daan kwam; als de Vice -Admiralen JAN D&ER, ande-' '
LIEFDE en IZAAR- SWEERTS. , en de Kapiteinen ren fneur
VAN GELDER , SWEERTS , VISSCHER en anderen, velen»
zijnde de eerde dier wakkere mannen door
j. VAN DEN VONDEL met dit graffchrift vereerd:.
Cc 3 Hief-

466 VERKORTE VADERLANDS C M
XIV
- Hier rust 's Lands LIEFDE , of eer een deel, ge*
fcheurd aan flentren;
Hij fchuuwde 't fchutgevaart , van verre e&
pastte op 't enfren;
Getroost te winnen of te fterven als een Held.
Beleid en moed betoomt al V Britsch Fransch;
geweld. t.
SWÊETRS Voor SWEERTS werdt op kosten van den Staat
verkrygr te Amfterdam in de Oude Kerke een heerlijk
een eeie-gmf. e n gedenk-teken van wit marmer opge-
*" rai
" recht; waaruit blijkt, dat hij door eigen deugd,
uit eenen geringen ftaat,tot zijnen hoogen ftaat
opgeklommen, en in verftand, beleid en kloekmoedigheid,
zo wel als in welbefpraaktheid,.
en te gelijk als een goed Penvoerder, beroemd
geweest is: gelijk dan ook zijne en de LIEFDE'?,
Erfgenaamen , door den Staat, om dendienst
in het laatst gevecht bewezen, befchonken
zijn met eenen rentebrief ieder van twee.
duizend guldens.
Vrede Met Munfter en Keulen werdt de vrede inv
metMim- Grasmaand des volgendenjaars 1674 getroffen^
ƒ er en e n e e n nad er verbond met Deenemarken aan-
Jseulcn 1 / 1 • 1 • i
1674. S e
8 aan
> a
* s e e n e
nieuwe verbindtenis ge­
floten met Brandenburg en Brunswijk; hetwelk;
te wege bragt, dat alle de overige fteden ia
Gelderland en Overijsfel, die nog vijandlijke
bezettingen inhadden , mede eerlange van
dezelve verlaten werden 5 wordende na wat
fporrelings, de overheerde gewesten weder in
hunnen ouden rang ter Generaliteit herfteld, en
bij hunne voorige vrijheden en voorrechten
gelaten,
Op,

HISTORIE: 407
Op den voorflag van Haarlem werdt aan zij- XIV.
A F D
ne Hoogheid, het Erfltadhouderfchap in de '
manlijke linie opgedragen, en hij tot trouwen H a a r l m
aangeraden, terwijl Amfterdam', om hem daar diaagrzy
toe te meer aan te moedigen, hem onthief van ne Hoosjeene
fchuld van twee miljoenen, aan wijlen
zijn' Vader geleend, welke met toeftemminge houderder
andere fteden, ten laste van Holland werden fchap op.
gebragt: Zeeland befchonk hem met 300,000 Amfier.
guldens aan Rentebrieven; en de O. ï. Comp. ^'"°" t
'
lag hem een drieëndertigfte van alle haare uit- ^^„3
deelingen toe. fchuld.
Op den 9 van Oogstmaand viel de {lag van H y
Senef voor, in welken de Prins van Oranje wordt
zich wakkerlijk kweet, doende met dreigen, JoorZ^S'
e
belooven en flaan , zijn best om de wijkende ^" onk e" a
benden tot ftaan te krijgen; en geevende zijne m e t a a n.
bevelen, midden in het gevaar met de hoogde zienlyka
r e i l t e n
voorzichtigheid en kloekmoedigheid ; het ge- »
vecht was hevig, en duurde nog twee uuren TO"^
na zonnenondergang bij het maanlicht: beide n a ; v a n"
partijen fchreeven zich de overwinning toe; Sencf.
doch de onzen, al bleven zij het veld behouden
, hadden het meeste verlies aan gevangenen,
en buit geleden; en fchoon ORANJE op nieuws
naer gelegenheid tot flaan zocht, liet CONDÉ
zich echter niet uit zijn voordeel trekken.
Graave en Huij vervolgens door den Prinfe
ingenomen zijnde, betrok het leger der Bondgenoten
de Winterkwartieren, en zijne Hoogheid
keerde naer 's Hage*
DE RUITER in dit jaar, naer de Franfche Vergeef*
Karabifche Eilanden gezonden, met eene talrij- fcl e ze
^ **
ke vloote, was onverrichter zaake te rug gekeerd ; b
gelijk ook TROMP te vergeefsch getracht hadt,
Cc 4 oa>

408 VERKORTE VADERLANDSCHE-
XIV. om iets met voordeel op de Franfche kuse-
Alf
"* _ zelve te onderneemen. • Op den eerden
Zwaar
v a n
Oogstmaand deezes jaars, hadt een ijsfelijk
on'weder. onweder van donder , blikzem , winden, regen
, eene geweldige fchade door gantsch Holland
veroorzaakt; doch nergens zo hevig gewoed
, als te Utrecht, daar de Domkerk indortte,
en verfcheide torens en kerken zwaar
befchadigd werden: wie het lust de vreemde uitwerkzels
van den donder en van de rukwinden,
in deezen vervaarlijken dorm, breedvoerig be~
fchreeven te zien , raadplege het Verward
Europa, door VALKENIER befchreven.
Gddtr. Op den 29 van Louwmaand van het jaap
land 1675, werdt door de provifioneele Regeering in
derfprin Gelderland, het Hertogdom Gelder en het
fedsSou Graaffchap Zutphen aan zijne Hoogheid opgeveraini,'
dragen; die deswege den raad der andere Geteir
op westen innam. Utrecht riedt hem, om die hoo-
l6
^ 5
' ge waardigheid ftot welke de Raadpenfionaris
EAGEL met eenigen. zijner Familie , te Nieuwmegen
den grond gelegd en den weg gebaand
hadt,) aan te neemen: in Halland waren Haarlem
, Delft, Leiden, Amfterdam, Gorinchem,
Enkhuizen en Monnikendam, voor het afflaan
van die hoogheid;. doch.; de Edelen, Gouda,
Rotterdam , Schiedam , volgens fommigen,
Schoonhoven , Brielle, Hoorn, Edam en Me*,
denblik, waren voor het aanneemen derzelve ;
en Alkmaar en Purmcrende wilden zich bij de,
meerderheid voegen, of zich fchikken naat
's Prinfen welgevallen, die zich liet verluiden s
in deezen gantsch onverfchillig te zijn.
In Zeeland zag Middelburg hier in veele zwafigheden
; doch wilde zich niet recht verklaren

H I S T O R I E : 409
r;en. Zierikzee en Goes ijverden met kragtige XIV,
A l >
redenen tegen het aanneemen van zulk een ge- '\
zag. Veere, zelfs het leven anders voor den
Prinfe willende opzetten, ontriedt hem echter
het aanvaarden van het Hertogdom; doch Tholen
en Vlisfmgen meenden den Prins wel te mogen
raden, ja zelfs te bidden, zeide Vlisfmgen ,
dat hij de opgedragene Hoogheid aanvaardde.
De meerderheid derhalven was 'er in Zeeland Die
tegen; zo wel als de vermogendde Steden van doorzyne-
Holland; en dit bewoog den Prins, ten einde jfe°^" den argwaan tegen zijn' perfoon en inzichten j e hand
geen' voet te geeven, om deeze Hooge Over-geweezen,
heid over Gelderland van de hand te wijzen; WOÏl
k«
waarna hij de Regeering van dat Gewest herdelde;
gelijk hij ook te vooren, die van het
Sticht naar een gantsch nieuw Reglement hadt
ingericht: op de advifen der Zeeuwfche
Steden , die door den druk gemeen gemaakt
waren, gaf de Prins mede in druk uit, een
zeer hartigen, en eenigzins fchamperen brief,
die, tegen het Oogmerk van zijne Hoogheid, te
wege bragt, dat men hem bij de gemeente verdacht
, als of hij naer de Souvareiniteit gedaan
hadt; hetwelk men nu bij monde en gefchrifte
het volk zocht intedrukken ; dies de Staaten H"Uwk
v er
van Holland eerlange emdelijk , en op draffe t e Zg ied c
e
%gta
des doods verbooden te zeggen of te fchrijven, 0f \l
dat zijne Hoogheid dond naerdeSouverainiteit; fchryven
d a t b y e t
welk verbod wel dra elk den mond fnoerde.
f t d
n a
Sterk begon men, na den laatden veldtogt, ^°" '
van Vrede te fpreekcn;en nu werdt Niemvmegen ^"^ót
tot de handelplaats daartoe bedemd, en elke partij de hanbenoemde
reeds Gemagtigden tot die hander deiplaais
Ijng: midler.wijl was zijne Hoogheid in Gras- " vreria
-
U 5 maand

4io VERKORTE/VADERLANDSCHE
XIV. maand door de kinderpokjes aangetast gewor- 1
*?». den, doch zo fpoedig herfteld, dat hij den 19
' van die maand reeds weder in het openbaar
verfcheen; en zo dra was de veldtogt niet geopend
, of hij poogde Limburg , welke de
Franfchen belegerd hadden, te ontzetten, doch
dit aan deezen overgegaan zijnde, veroverde
TAnch hij Binch den 31 van Oogstmaand, en voorts
door den w e rd t ' e r in dit jaar door beide legers niet veel
Prins van ^ b d uitgevoerd. -
veroverd. Holland en Friesland, die zo veel te dragen
Gevaar- hadden in de lasten des oorlogs , werden, m
lyke wa. Slagtmaand, bezocht met eenen gevaarlijken
'tsrsnood. watersnood , die, des nachts, tusfehen den 4
en 5den, door eenen ftorm uit den noordwesten
veroorzaakt werdt: het water , een ftuk
van Huisduinen afgerukt hebbende , overftroomde
al het land tusfehen Wienngen en
lijpe: bij Hoorn brak de zeedijk door, waardoor
verfcheide dorpen onderliepen: tusfehen
Muiden en Naarden braken ook gaten m den
dijk en het water ftond te Amfterdam bij de
waag op den dam, en liep over den niéuwendijk-
omtrent het Huis ter Hart was de dijk
ook bezweken; en het doorbreken van den 67.
Aagtendijk hadt een groot deel van Waterland
ondergezet: in Friesland en Overijsfel werdt
ook veel fchade geleden door het doorbreeken
der dijken. Op den 8fien van Sprokkel­
maand was te Leiden het eerfte Eeuwfeest der
oprechtinge van 'sLands Hooge Schoole aldaar
plegtielijk gevierd, in tegenwoordigheid des,
Prinfen van Oranje, die zich met een jagt van
Zuileftein derwaart hadt doen brengen.
Op den 8 vanOogstmaand overleedt in sHaage,

H I S T O R I E , 411
in den ouderdom van 73 jaaren , de Prinfes XIV.
A V A
Weduw van Oranje; door den Ridder TEMPLE -
geroemd als eene vrouw van groot verftand,
en van deftige doch fpaarzaame hofhouding;
door DE GuiciiE gehouden voor eene Prinfes
van zo werkzaam eenen aart, dat zij liever
kwaad gedaan zoude hebben, dan ledig gezeten
, en, om Meesteres tc blijven, 'er niet om
gaf, wien zij beledigde of verongelijkte.
V A W
De Brunswijkfche Refident ABRAHAM, VAN
WICQUEFORT , om her houden van verbodene ^^° K
'
correspondentie gevat zijnde, werdt ook in dit wordt gejaar
tot eene eeuwige gevangenis verweezen; vangen,
doch vondt eerlang middel, om , met behulp
van de dienstmaagd des cipiers, te ontfnappen,
en naer Zette te wijken; de Heer PR. DE GROOT, PK- DE
G R 0 0 T
die nu weder in 'sHape woonde, hadt gemeeno
7
o over on*>
zaame briefwisfeling met den evengemelden ge- behoore.
houden, en zich, meende men, wat al te vrij lijk
uitgelaten omtrent veele zaaken, hetwelk men fchryven
hem nu tot misdrijf wilde doen gedijen; dan, [enbe^"
zijne Advokaten bepleitten zijne zaak, in een trokken,
gewoonlijk geding, zo wèl, dat zijne Hoogheid
en het Hof hem van de befchuldiging vrij fpraken
: hij overleedt omtrent anderhalfjaar daar- Wordt
na, op zijne Hofftede, buiten Haarlem, den v l ­
aden van Wiedemaand 1673. Eflïfc
De vredehandeling te Nieuwmegen, door een
verfchil over de paspoorten nog eenen tijd lang
opgefchort blijvende , werdt de veldtogt des
jaars 1676', door den Prinfe met het beleg van
Maajlricht geopend; doch hetzelve werdt, na ORANJE
dat 'er de jonge Rhijngraaf voor gefneuveld, belegert
en menig foldaat door een zwaare ziekte wegge- "
rokt was, op de aahnadering van SCHOMBERG tot l f l^
het

4I2 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIV. het ontzet dier vestinge, weder opgebroken:;
AFH. e i l jaar mede liep de veldtogt voor dat jaar
ten einde. De Admiraal DE RUITER met eene
e EUI
T!? R
" vloot naer Sicilië gezonden , om den Span-
zwaar ge- jaard aldaar tegen de Franjchen te helpen,
fcweut. 'hadt het ongeluk, dat hij in den tweeden zeedag
gekwetst werdt door eenen kogel, die hem
het voorde gedeelte van den linker voet wegnam
, en de twee pijpen van het linkerbeen pas.
boven den enkel in dukken doeg; zo dat hij
van het zonnedek nederdortte, zonder zich echter
veel te bezeeren door den val: het gevecht
ging ondertusfchen zijnen gang : de Spaanfchen
mengden 'er zich eerlange in, en het gelukte
der vercenigde vlooten de Franfchen te doen
afhouden en de wijk neemen; men vervolgde,
hen tot agt uuren 'savonds, waarna men in de
Baai van Siragosfa, oudtijds Syracufa, ten anker
kwam: de Koning van Spanje hadt DE
RUITER kort te vooren met den tijtel van Herto°-,
en met een jaargeld van tweeduizend du- •
kate'n befchonken ; doch hij kreeg zo men
meent, nimmer kennis van die gunde, welke
TIV vervolgens op zijnen zoon en kleinzoon overgefteift.
dragen werdt; hij overleedt aan zijne wonden
op den 29 van Grasmaand, binnenboords, in,
de gemelde baai, in den ouderdom van negen-,
en-zestig jaaren , ééne maand en vijf dagen, in
het bijzijn van de voornaamde Bevelhebberen
der vloote; wordende zijn lijk naer Amfterdam
gevoerd, en aldaar op 's Lands kosten ter aar-
Hem de bedeld in het koor der Nieuwe Kerke, daar,
wordteen n e m eerlange, een treffelijk gedenkteken van
gedenkte-marmer 0pgerecht werdt, in welks opfchriftcn.
geïiS£ zijne kundigheid in het duk van zee, °o rl
9£ e
%

HISTORIE. 413
zijne dapperheid , trouwe en geluk , hoog^ XIV»
A F D
lijk geroemd worden : ook is hij zelfs door '
vreemden geroemd als de grootfte zee - overire
zijner eeuwe, en de trouwlte dienaar dien eenige
Staat immer hebben konde: zijnde onder
menige andere graffchriften, ook dit van den
Heere G. BRAND, zijn' Levensbefchrijver, hem
ter eere gelteld:
Dit's 't Graf des Helds, der Staaten Keg- z
|!?
terhand; SOMC"
De Redder van 't vervallen Vaderland. BRAND.
'Die in één Jaar, twee groote Koningrijken >
Tot driemaal toe de trotfe vlag deed ftrijken;
Het roer der vloot, en d'arm daar GOD door
ftreê.
Door hem herleeft de Vrijheid en de Vree.
De ilechte uitflag van 'sPrinfen onderneemin- Blaauw-
•ge op Maaflricht hadt fommigen aanleiding b k
g| e ,| ens
gegeeven, om zijne Hoogheid in blaauwboek- 0 R A Kj E
jens fchamperlijk doorteltrijken , waarvan ver- gefchre^
fcheide te laste gelegd werden aan JOANNES VEN
*
ROTHÉ, een' man van kranke herfenen, doch
bij vlaagen, blijken van goed verltand geevende:
dees geraakte hier over ook in hechtenisfe
te Amfterdam ; doch werdt als krankzinnig
aangemerkt, en aan zijne vrienden overgeleverd,
om voortaan opgefloten en bewaard te worden:
hij werdt in 't jaar 1691 echter geflaakt, onder
voorwaarde van zich van fchrijven te onthouden
, en zich niet buiten de Stad zijner
wooninge te begeven, dan met kennisfe der
JkVethouderfchap.
Traaglijk gingen, midlerwijl, de handelingen

414 VERKORTE VADERLAND S CH E
XIV. gen over den vrede te Nieuwmegen voort, daaf
/rp- men zich bezig hieldt met het overleveren en
e
onderzoeken der eisfchen van de belanghebbende
Mogendheden: doch de Franfchen veroverden
reeds in het begin van Lentemaand Va*
lenchyn en Kamerijk, en belegerden St. Omer 5
welk na den ongelukkigen flagbij Mont-Kasje
f waarin de Prins van Oranje een' zeer ge-s
preezen' aftogt deed, mede veroverd werdt *
als ook St. Guilain; zijnde Charleroi te vergeefsch
door den Prinfe belegerd geworden.
fctNKis In de Westindiën vermeesterden de Franfchen
ineuvelr. o p de onzen het Eiland Tabago, bij welke ge-
by Taba. j e o. e n n ei a de Commandeur BINKES en verfchei*
S
De Fran.de anderen ongelukkiglijk aan hun einde gefchm
raakten : ook waren te vooren eenige fterkten
behaalen ^ Q n z e n i n ^uid- Amerika door de Franfchen
le°n°opden vermeesterd : en in Hooimaand hadden zij,
Staat. onaangezien de visfchcrij wederzijds vnjgefteld
ware , verfcheide walvischvangers bemagtigd,
eenigen derzelven verbrand, en anderen een
zwaar randfoen afgeperst.
«. n Hierbij kwamen nog andere moejehjkheden,
keonlus- te weeten onlusten der Kerklijken, onderling,
ten. en met de Regeeringe in Holland en Zeeland:
fommigen te vooren om hun oproerig Prediken
uit de Steden gezet, verwierven nu weder vrijheid
van zijne Hoogheid, om 'er wederom intekomen,
en hunnen dienst, gelijk voorheen,
waar te neemen: het eerfte was onder anderen
aan ABRAHAM VAN DEN VELDE, voorheen Predikant
te Utrecht, gegund: maar te Middelburg
hadt men tegen 'sPrinfen zin, tot Predikant
beroepen, WILHELMUS MOMMA , Profesfor der
Godgeleerdheid te Ham, die verdacht gehou-

H I S T O R I E . 4i§
dën Werdt van nieuwigheid te leeren: de Wet- XItf.
A g D
houderfchap handhaafde het gedaan beroep, en ^
deed den beroepenen inwijen , en op den prediktloel
brengen : doch de Prins nam dit zo
euvel, dat hij de Beroepers voor de Clasfis te
Vlisfmgen liet roepen; en, toen deeze niet verfchijnen
wilden , de Middelburgfche Predikanten
VAN DER WAAIJEN en DE MEY, die dit beroep
meest bevorderd hadden , uit de Clasfis deed
zetten ; vervolgens merkelijke verandering in
de Regeeringe te Middelburg maakte, en VAN
DER WAAIJEN fehriftlijk bevel gaf, om de Stad
en gantsch Zeeland te ruimen; terwijl aan MOM-
MA een jaargeld werdt toegeftaan, die zich
daarop naer Delft ter woon begaf, alwaar hij
in Herfstmaand deezes jaars 1677 overleedt.
J

4i6 VERKORTE VADERLANDSHÈ
XIV. de Vorftinne Weduwe van Nasfau en of
^AFD. haaren Zoon , den jongen Stadhouder : doch
8
vervolgens werdt dit gefchil eenigermaate gedempt
door een reglement, welk de Gemagtigden
der algemeene Staaten * en de Stadhouder
en Raaden van het Hof hadden ingevoerd:
maar eenigen, te onvrede datze buiten het bewind
gehouden werden , klaagden daarna , dat die
reglement kwalijk onderhouden werdt;. waaruit
eerlange zo groot een tweefpalt in de Provincie
rees, °dat 'er een geruime tijd verliep, eer alles
weder in rust geraakte.
ÖBANJE Na het fluiten van den veldtogt deezes jaars*
doet een deed zijne Hoogheid de Prins van Oranje *
togtna eenent:ogt naer Engeland\ deels, om dé Pritf-
Engeland. ^ m a r i a ^ j} 0CHter d e s Hertogen van Jork j
voor zich ten huwelijk te verzoeken; deels,
om met den Engelfchen Koning, Oom deezer
Prinfesfe , en Broeder zijner eigene Moeder,
de middelen te beraamen, om eenen verzekerden
vrede te bekomen: na het voltrekken van
zijn huwelijk, waartoe de Staaten, des verzocht
, terftond hunne goedkeuring overgézonden
hadden, kwam hij met den Koning overeen
in het ontwerp van eenen algemeenen vrede *
hetwelk, immers voor eerst, geen gevolg al-
Valt on-toos hadt in Holland terug gekomen,
der ver- begonnen zommigen zelfs argwaan tegen hem op
denking t £ v a t t e n ? al s 0f hij alleen den vrede tegen hieldt.
deSte. In den voortijd van het jaar 1678, werdt de
, 8. veldtogt door den Koning zeiven al vroeg geo-
. p end[, die op den 9 van Lentemaand de S tad Gend >
Jf rZ tlm. en drie dagen laater het kasteel innam; voorts Tpe-
\>emag. r e n op den aóften, en de Stad en het kasteel Leeu>
tigd. e o p vierden van Bloemmaand bemagtigde.

H I S T O R I E ' . 41?
tn de lente deezes jaars, was 'er ook om het XIW
Invoeren van eene nieuwe turftonne, van groot- AgD
- .
te als de Leidfche^m den zaankant een fel op- Q .
ïoer ontdaan, geduurende welk eenige huizen o v e r d e
geplunderd , en andere baldaadigheden en ge- tuifcon*
weldenarijen gepleegd waren te Oost- en Wtst- n«n.
Zaandam , Wormet, Wormerveer , Westzaanen
, Asfendelft en Krommende; en het plunderen
hadt al vier of vijf dagen geduurd, toen
twee vendels knechten , door de Staaten van
Holland en den Prinfe van Oranje , te fcheep
naer Zaandam gefchikt, de ruste fpoedig herftelden:
ten zelfden tijde waren 'er Gemagtigden
der Staaten gekomen, die terftond bevel gaven
om de turf met de nieuwe tonne te meeten:
agt of tien oproerige mans en wijven werden
naer 's Haags gevoerd , alwaar vier der
eerden ter galge, de overigen met de wijven
ter geefelinge verweezen werden : de fchade
bij de plondering geleeden, werdc naderhand
van wege der Staaten begroot, én den befchadigden
goedgedaan: dit oproer, dus fpoedig gefluit
, floeg niet naer andere fteden of dorpen
over, en het meeten met de nieuwe turftonne
bleef federt in Holland in gebruik.
In het begin van Wiedemaand hadt BEVER-
NINCK , eene wapenfchorfing van zes weeken,
met den Koning van Frankrijk gefloten; geduurende
welken tijd men te Nieuwmegen arbeidde,
om de Bondgenooten ook tot vrede te
bewegen, waartoe hier te Lande zulk eene geneigdheid
was , dat de Prins , die denzelven
niet gaarne op de Franfche voorwaarden wilde
aanneemen, geen kans meer zag, om dien te
fluiten: dezelve werdt dan ook, fchoon dik-
D d wijk

4ïB VERKORTE VADERLANDSCHE
XIV. wijls vertraagd, en meer dan ééns hoopeloos
fchijnende door de Intrigues der Franfchen en
~ -
" Engelfchen, eindelijk op den 10 van Oogst-
N
TuZ maand deezes iaars getekend. Bij denzelven
vrede ge- werdt Maajlricht en alles wat van die Stad aifloien.
hing, den Staaten wedergegeeven, mits Frankrijk
het gefchut, en de krijgsbehoeften 'er uit
r n o
V Idfl S c neemen; doch op den 4den dag na het
bij S. X
" tekenen der vredeartikulen viel de veldflag voor,
Denijs, bij S. Denijs, tusfehen den Prins van Oranje en
na den ^en Hertog van Luxemburg , die het ontzet
v r e d e
' van het geblokkeerde Bergen in Henegouwen
zocht te beletten: het gevecht duurde zesuuren,
maar was door den nacht gefcheiden: in hetzelve
liep de Prins groot gevaar om gewond of
gevangen te worden door een' Franschman, die
in het heetst van den ftrijd op hem afkwam,
doch door HENRIK VAN NASSAU , Heer van
Ouwerkerk, met een Pistoolichoot van het paard
geligt werdt. —— Des anderen daags ontving
zijne Hoogheid tijding dat de vrede getekend
was, waarvan hij terftond den Hertoge van
Luxemburg kennis gaf; waarna de twee Legerhoofden
eikanderen, in het open veld kwamen
omhelzen en geluk wenfehen met den vrede: —
de Franfchen meenden, dat de Prins van Oranje
wist, dat de vrede getekend was, eer de legers
aan eikanderen geraakten ; anderen meenden,
dat de Markgraaf DE GRANA de brieven der
Staaten , die deeze tijding behelsden , onderfchept
en opgehouden hadt; doch hoe het ook
zijn mag, de Prins, misnoegd over het onverwacht
fluiten van den vrede, verliet het leger
ijlings, keerde naer 'sHaage en begaf zich vandaar
naer Dieren, om te jaagen.
Voor

H I S T O R I E . 419
Voor do Staaten echter was niets beters te Xfv\
A F
-bejagen dan zulk een vrede, die hun de eenige °'
vesting weder bezorgde, welke hun aanvaller
nog in handen gehouden hadt; die met hun tevens
een verdrag van koophandel floot, ruim
zo voordeelig als het laatfte, welk zij, in een'
tijd van vrede, met hem gemaakt hadden; terwijl
hun onvermogen hen noodzaakte om eenen
afzonderlijken vrede met Frankrijk aantegaan,
waarop zij zich, ter hunner verdediginge, in
liet vervolg meermaalen beroepen hebben.
Dd * XV. AF-

.4=o VERKORTE VADERLANDSCKE
XV. ,
XV. A F D E E L I N G.
Beginnende met het jaar 1679, en eindigende
met de verheffinge van den Prinfe
en Prinfesfe van Oranje , tot Koning
en Koninginne van Groot - Brittan je,
in het jaar 1689.
S traks na het fluiten van den Nieuwmeegfchen
vrede , zonden de Staaten een buitengewoon
Gezantfehap naer Frankrijk, welk met alle tekenen
van eere zijne intrede deed, en veel
toebragt, tot bevordering van den algemeenen
vrede; regelende wijders het gefchil over de
brandfehattingen tot wederzijdsch genoegen. —
Voor- Het jaar 1679 , is voorts vermaard wegens
naame eenige voornaame fterfgevallen: op den 20 van
vMIerfta Wintermaand was te Bergendaal bij Kleve, in
1679- den ouderdom van omtrent 80 jaaren overleeden,
Prins JOAN MAURITS van Nasfau, gewezen
Veldmaarfchalk deezer Landen, wiens goedaartigheid,
minzaamheid, en fpraakzaamheid,
hoog geroemd werden bij veelen, die hem gekend
hadden : op den 17 van Wiedemaand,
was ook te Vianen overleeden WOLFERD, Heer
van Brederode, het laatfte manlijk oir van dat
huis: in 'sHaage was op den 29 van Lentemaand
overleeden, de Graavin van Benthem,
die haaren Gemaal, ter oorzaake zijner veranderinge
in den godsdienst, voor eenige jaaren
verbaten hadt; latende bij haaren dood de al-

H I S T O R I E : 421
gemeene Staaten en den PrifiS van Oranje tot xv\
voogden over haare vier zoonen: eindelijk was AH>.
op den 5 van Sprokkelmaand te Amjlerdam in
den ouderdom van 91 jaaren overleeden, de
beroemde Dichter JOOST VAN DEN VONDEL, aan
wien de Nederduitfche Taal- en Dichtkunst een
groot deel van haare opkomst en aanwas is verfchuldigd:
hij werdt in de Nieuwe Kerk begraven:
den Lijkdrageren, allen ook Dichteren
of liefhebberen der Poëzije, werdt een zilveren
gedenkpenning vereerd, met dit bijfchrift,
d'Oudfle en Groot/ie Poëet.
In het naastvolgend jaar maakte Frankrijk
zich meester van verfcheide (leden, welke hij
door willekeurige Gerechtshoven, hadt doen
verklaren , als af hanglijk van zulke lieden of
Landen , die hem bij den vrede gelaten waren
: waartegen de Staaten hun best deeden,
om hem te bewegen tot het geene zij redelijk
oordeelden; doch hunne pogingen waren vrugteloos
waarom zij eerlange genoodzaakt werden,
zich, door het fluiten van nieuwe verbonden
, tegen den aanwas der Franfche magi te
verzekeren; waartoe men te meer neigde, na
dat men in het volgend jaar de eifchen der
Franfchen op een gedeelte van Vlaanderen
hoorde; Luxemburg door hun zag blokkecren, Luxemen
vernam dat Koning LODEWYK , de Heerlijk- ^ r
^'" r
heden van Vianden en St. Vit, den Prinfe van ^ g ( 1 g(T„
Oranje ontnomen , en aan anderen opgedragen blokhadt:
men ging dies over tot een verbond van kMri»
Asfociatie met Zweeden; waartoe men ook Engeland
zocht te bewegen; doch waar door zij
Frankrijks misnoegen, tegen hen reeds opgevat-,
verfterkten. —— Dit belettede de Staaten van
Dd 3 Hol-

422 VERKORTE VAöERLANDSCHI
Holland echter niét, om zich moediglijk te veri
'— zetten tegen eenen aanflag, die men van de Fran-
T) E fcbe zijde gevormd hadt, om, door eenen Lui-
Franfchen tenant en eenige Dragonderen, zekeren Franschlemand"
m a n u i t -dmfterdam te ligten, die hoewel voor
ïieiinelijk lange reeds burger dier Stad, nu aan fiioode
uit Am- misdrijven fchuldig gehouden werdt: men deed
Jierdam öit krijsvolk te Rotterdam vatten, naer 's Haags
te ligten. v o e r e n . e n y o o r het Hof te recht ftellen; den
Lieutenant ter dood verwijzen , en zijne manfchap
tot een tienjarig werken in het rasphuis
hoewel na het lezen van het vonnis, tot welks,
uitvoering alles gereed was gemaakt, aan allen
vergiffenis verleend werdt : ook weigerden de
algemeene Staaten den Graaf D'AVAUX , op zijne
begeerte , door de Stadhouders Poort toteen
openbaar gehoor te ontvangen ; hetwelk
dees zo kwalijk nam, dat het begeerd gehoor
geheellijk achter bleef.
Hun Met de Staaten dus weinig ziende uitterech-
Gezant ten, wendde die Gezant het op eenen anderen
Rsruf af boeg,en zocht toen den RaadpenfionarisFAGEL,,
iionads"'«aar men zegt, door twee Milioenen geldste
TAGEL bewegen, om den Prins van Oranje in de
omte- Franjche maatregelen , ten aanzien der Spaanfeoopen.
Nederlanden , te doen treden ; waarvoor
men zijne Hoogheid den Graaf'van Holland,
en Generalisfimus der Franjche legers maaken,
en met verfcheide Milioenen gelds befchenken
zoude: Dan, FAGEL hadt dees voorflag verworpen
, met te zeggen dat zijne Meesters edelmoedig
en magtig genoeg waren om zijnen
arbeid te vergelden , cn dat zijne trouw nier
gehengde, zulke voorflagen te doen aan eenen
grootmoedigen Prinfe, die roem uit deugden,
niee

H I S T O R I E . 423
niet uit fchatten en waardigheden zocht.
Toen dit mede mislukte, zocht men niet anders
dan den Prins te kwellen, en de Franfche Ko- F f a n k_
ning verklaarde eerlange deszelfs Prinsdom rijk vervan
Oranje, ten behoeve des Hertogen van klaart het
Longueville verbeurd; hetwelk den Prins ver-^
bitterde tegen het Franjche Hof. jf ver-
In den zomer des jaars 1682, beflooten ds beurd.
Staaten, tot meerder verzekering der Scheepvaart
en visfeherije, 36 oorloglchepen aan te
bouwen , waar onder tien van 80 (tukken gefchuts
ieder: zij moesten allen in twee jaaren tijds
1082.
gereed zijn: op den 26 van Louwmaand Vreesdes
gemelden jaars, llak 'er zulk een felle fronn ^ m • e i l
op, uit den Noord - Noord - Westen , dat het waterwater,
aan veele oorden, over de dijken liep, vloed,
elders door dezelven heenen drong, en een geweldig
verlies van menfehen en vee veroorzaakte
: de meeste Zeeuwfche Eilanden vloeiden onder
: in Holland werdt de grootiïe fchade te
Rotterdam geleeden : Vlaanderen was mede,
voor een gedeelte, door het bezwijken van verfcheide
dijken onder geloopen.
In het volgend jaar vielen de Franfchen in
Vlaanderen, en bemagtigden Kortrijk en Diksmuiden
, en Bombardeerden Luxemburg; dies
Spanje den oorlog aan Frankrijk openlijk verklaarde
; en de Staaten , vreezende in deeze
onlusten deel te moeten neemen, eene werving
van 16,000 mannen voorfloegen ; die echter Amjl»rtot
ongenoegen van den Prinfe, door 4mflet>^
dam tegen gehouden werdt; welke Stad zich [j c n e w e r.
ook, door verfcheide bijzondere handelingen op ving van
haarzelve, met den Franfchen Gezant D'AVAUX , i

424 VERKORTE VADERLANDSCHS
XV. den Staat; in zo verre dat men zelfs de papie-
.f*°' ren van hunne Gemagtigden ter ftaatsvergaderinge,
onder verzegelinge deed leggen: ——«
16O4. met den aanvang van het jaar 1684 , deed die
Stad een wijdluftig vertoog inleveren ter Staatsvergaderinge,
waarin de noodeloosheid en fchadelijkheid
der werving van 16,000 mannen, en
Holland de noodzakelijkheid van een Verdrag tnsfchen
roeerder. y
F raf!
& r
ijk
e n
Spanje beweerd werd: doch dit
heid tot vertoog was niet in flaat, om tot die werving
die wer- niet te doen befluiten, waartoe de meerderheid
vin
8- overging, ondanks de Protesten van Amfterdam
Verwy. e H Schiedam daartegen: — de verwijdering
«jsfchen
t u s 1 n e n
^
z n e
y Hoogheid en de eerstgemelde
zijne Stad, nam dies ook hand over hand toe; en
Hoog- werdt wederzijdsch gevoed door bitfe en fchimde'sta"
P en
de Schriften , en blaauwboekjens van allerjfvfter
leien flag,in weerwil van een nieuw Plakaatder
dam. Staaten tegen het drukken en verkoopen derzelven;
want de drift van het gemeen, die te Amfterdam
door de vingeren gezien werdt, om dat
men 'er thans zeer misnoegd was op den Prins,
wies aan tegen het verbod, en men kon eikanderen
naauwlijks vinniger befchuldigen , dan*
men ten deezen tijde deed : van de zijde der
Amfterdammers fchroomden men niet te zeggen
, dat de Prins 's Lands vrijheid zocht te
verkrachten; en van de andere zijde- ver-fpreidde
men onder het Gemeen dat Amfterdam hee
Land aan Frankrijk verkocht en het bedongen
geld van D'AVAUX daarvoor reeds ontfan»
gen hadt: vooral hieldt zijne Hoogheid
zich in het bijzonder ten hoogde beleedigd
door den Burgemeester VAN BEUNINGEN , op
wiens leven men wil % dat toen. > door VAN,
BANK,

H I S T O R I E . 425
BANKHEM , een' der eerlïe ijveraaren tegen de XV.
A t n
DE WITTEN , en door zekeren s. BOSCH, een t
aanflag zoude zijn gefmeed: ondertusfchen deed
men de Stad zelve met dubbele wachten bewaaken
en maakte zo veele voorhoedzels aldaar,
als of men voor eene overrompelinge beducht
geweest ware.
In Zeeland waren Middelburg en Gocs tegen
de werving; hoewel de laatstgemelde Stad zich
eerlange bij de meerderheid voegde; met welke
de Prins, zelf de Hemmen opneemende, om
dat de Raadpenfionaris DE HUYBERT dit heufchelijk
geweigerd hadt, dezelve doordrong; waar
tegen Middelburg bleef protesteeren: Friesland
en Groningen waren ook tegen de werving;
Utrecht had ze bewilligd; maar Overijsfel draal- Twin-
r i
de met befluiten; zo dat ze eerst uitgefleld, en ?i^ |
eindelijk geheel achtergelaten werdt, na dat de ^£["1^
handeling over een twintigjaarig Beltand tus- Frankryk
fchen Frankrijk en Spanje,door het treffen van en Spanje.
zulk een verdrag, tot ftand gebragt was, welk
op den 15 van Oogstmaand 1684 getekend,
en waar door dees Staat gerust gefield werdt
voor de onderneemingen van Frankrijk in de
Spaanfche Nederlanden, welke men in het gemeen
aanzag als de voormuur der vereenigden:
—.— in dezelfde Oogstmaand was ook
het verdrag bekragtigd , welk de Staaten in
Bloemmaand 1683, met MULEI ISMAEL, KO- j e n s taat.
ning van Marokko en Fez, ter bevorderinge en den
van vrijen en veiligen Koophandel hunner on- ^a° n
j^fj
derdaanen getroffen hadden. nkko.
Te Gorinchem was in de Lente deezes jaars Onlust
ook eenige onlust ontflaan tusfehen den Dros- te Garinr
faard en de Wethouders , om dat de eerfle op c,tem
'
L)d 5 eigen

426 VERKORTE VAnr»r
Held : I c ï S Hon , T u
Drosfaard vervelens in ^
Recht om de vSbhS 55
J e h a d c
Hge-
en in het
fe echter ^ ^ ^ ^ t ^
zitting en fiern krZf n ' S e]l
jk hij ook
en voor ? ^«erskamer,
geeven van J
b e h i e l d t
hir ï* het
^ S l S s t S S ^ » -^tbewaaren
ken\Hd J a n d W d e n
d e
T ^ °P " gewoonlif
Ken tijd der regeermgsveranderinge neVen
heid mede e e ^ f ^ ^ ^ ^ ;
iS;
Tas- atl^ü! 0
in de
SSÜ *r&£38s3i S
de
e
en z y n e m de benoeminge der o-oedf P
Foag.
j Sr
Achten i,w v ÏT , b
heid.
-Luiden van
iiet z l n e
, . » , J Hoogheid door GemurrtT
den uit den Hove deswege bij eeniSf
onderzoek doen; doch dl R ^ S &
l S
eene handelwijze aanmerkende 0
£ g
j j £
jnet haare *bWÉ#», w i s t d i t onderZoek'drf te ftremmen; hetwelk d e n prinfe d;7. ,
ZT*^-.
o r a al
" «ü?«S!
zoek naer die nominatie te doen , zeer trmL
weidt om uit de Nominatie, omtrent welS
verfcheide ongeregeldheden zouden g pTcld zijn , geene verkiezing te doen • yfnX ,
n-ok ondertusfchen d e
g ftrenZn DofZl?
welk niettemin moest dulden ?at het Hofftol
zyne Gemagugden nieuwe Agteu verkoos, welke

H I S T O R I E . 427
ke men niet konde erkennen , noch weeren; XV.
A F R >
ook geraakte de Burgermeester AREND MUIS ' T
VAN HOLY , op wien zijne Hoogheid misnoegd
was, om dat hij fterk voor het beftand hadt
geijverd, in het volgend jaar uit de Regeering
aldaar. Te Leiden wist zijne Hoogheid
in het jaar 1685, ondanks de tegenfpraak van i58S-
t u s
de meerderheid der Vroedfchap , eenigen tot "
Schepenen te benoemen, die hem bovenal aan- H e m e t l
genaam waren: ook werdt de Staat van oor-Leiden,
loge, op dien voet aangenomen, als de Prins
en de Raad van Staate beraamd hadden; na dat
men Amfterdam, welk voor verminderinge der
land- en vermeerderinge der zee-magt fterk
ijverde, hadt overgehaald, om'sPrinfen maatregels
in deezen goed te keuren.
In dit- zelfde jaar was het den buitengewoonen 1*0^3
l i t u , t
Gezanten van deezen Staat in Engeland gelukt, ^
een Verbond te fluiten met Koning JAKOB If. bond met
die thans den troon bekleedde , (zijnde zijn dan Staat
Broeder KAREL II, den 16 van Sprokkelmaand
1685 , niet zonder fterk vermoeden van vergiftigd
te zijn, overleeden,) bij welk eenige voorige
verdragen, als van de jaaren 1667, 16Ó8.
1674 en 1678, vernieuwd en bevestigd werden
: op het laatst van dit jaar of nog vroeger, Ontdek-
o m
was 'er ook eene aanmerkelijke ontdekking ge- jfjj"^ *
daan, omtrent pligtverzuim van het Collegiepijgtvar. ter Admiraliteit op de Maaze; weshalven eeni- zuim van
1 C o , l e
ge Commifen ter Recherche nevens den Fiskaal "f *
KIEVIT op de gevangenpoort in 'sHaage gezet Admirali.
werden; alwaar de laatfte ook verfcheide Raa- teit op da
M ( M ï i
den ter Admiraliteit befchuldigde , terwijl de -
Commifen tevens verklaarden dat 'er een algemeen
verval üi het middel der convoojen en
li-

42S VERKORTE VADERLANDSCHE
KV. licenten gekomen was; en dat de Regcering te
- Amfterdam , daar men fterk llook, het zelfs
zeer kwalijk nam, dat de Raaden ter Admiraliteit
den Commifen bevalen, fcherp op hun
ftuk te pasfen; gelijk ook te Rotterdam geheele
fcheepsladingen gefmokkeld werden, ond&r
voorgeeven, dat de fchepen flechts met ballast
waren ingekomen: dit belettede echter niet dat
men KIEVIT voor eerloos en meineedig verklaarde;
en hem eerst in het jaar 1689 ontfloeg,
na dat zijne dochter den Lande eerst twintigduizend
guldens hadt betaald om hem los te krijgen;
zijnde hij voorts ten eeuwigen dage uit
de vereenigde Gewesten gebannen: vier Commifen
werden ook met boete en ban, en twee
met amptfchorfinge voor drie jaaren geftraft.
, AFn
Op den 22 van Slagtmaand 1686, ontftondt
'er een felle ftorm, die Groningerland en Oost-
1686. friesland merkelijke fchade aanbragt: hetftorm-
Felle de, namelijk, eenen gantfchen nacht door uk
en 1
'vad
e n
Noord - Westen, zo hevig, dat het zeewatervio'ed.
ter alomme in Groningerland, en op fommige
plaatzen wel agt voeten hoog, over de dijken
liep: men rekende, dat 'er in dien watersnood,
meer dan twaalfhonderd menfchen, en omtrent
vijfduizend paarden , koejen , fchaapen en varkens
verdronken waren in dit gewest: het getal
der omvergefpoelde huizen, werdt op omtrent
vierhonderd en vijftig begroot.
Toerus-
V a n d e
Engelfche zijde maakte men te deezen
•ring der tijde ook den argwaan der Staaten vooral gaan-
En
S el
- de door de groote toerustingen ter zee, welke
de Roomschgezinden , (door den Koning thans
ten hoogften begunftigd) zeiden tegen dit Gemecnebest
gericht te zijn, hetwelk te meer gelooid

H I S T O R I E . 429
ïoofd werdt, om dat de Koning van Frankrijk XV.
thans zeer naauw verbonden was met JACOB II, AFD
' t
en groot belang hadt, zo men meende , om
onlust te verwekken tusfehen den Prins van
Oranje en zijnen Schoonvader , hetwelk niet
beter fcheen te kunnen gefchieden, dan door
het ontfteeken van eenen oorlog, tegen deezen
Staat, die, gelukkig uitvallende voor Koning
JAKOB , deezen , veelligt, bewegen zou, om
zijnen Schoonzoon te verfteeken van de opvolginge
tot de Kroon van Groot-Brittan je:
het belang der Roomschgezinden vorderde dit
ook, als wier toeleg, om hunnen Godsdienst
ïn Engeland intevoeren , te niet moest loopen,
zo de Koningin geenen zoon ter waereld
bragt, en zo de Prinfes van Oranje , 's Konings
oudfte dochter, haaren vader t'eenigen
tijde opvolgde: de Prins deeze inzichten weetende,
konde derhal ven niet nalaten een zorgvuldig
oog te laten gaan, over alles wat in Enland
omging: ook hieldt hij naauwe gemeenfchap
met luiden van aanzien, die, zedert eenigen
tijd, uit Engeland herwaart geweken waren
, en hem dikwijls in het heimelijk kwamen
lpreeken, wordende in deeze zamenkomften,
zo men geloofde, fomtijds op de vernedering der
Roomfchen in Engeland gedronken: onder
deezen was ook Dr. GILBERT BURNET, die BUHNET, 1
zich tegen de openlijke indaging des Engel- zün gefchen
Konings, gedekt hadt met het burger- trent 0
"*"
fchap te Amfterdam te verwerven; en die bij OKAHJE,
zekere gelegenheid de Prinfes van Oranje wist
te bewegen , om te verklaren , dat zij, niet
zonder den Prinfe, over Groot-Brittanje regeeren
zoude ; hetwelk den Prinfe bij uitnemend:

436 VERKORTE VADERLANDSCHE
XV. mcndheid behaagde, als die de Revolutie te dien
AF
"- tijde reeds voorzag.
Zijne Hoogheid was ook zo verre af van de
maatregels goedtekeuren , welke zijn Schoonvader
in Engeland volgde, en welke dienden,
om de Roomfchen tot voomaame ampten te bevorderen,
door de affchaffinge der Test - A&e ,
en van de ftrafdreigende wetten, over zaaken
1687. van Godsdienst , dat hij in den jaare 1687
goedvondt, in eenen wijdluftigen gedrukten
brief zijn gevoelen deswege openlijk in Engeland
bekend te maaken, waar door hij, zo wel
als door de verzekeringe , dat hij nooit den
vastgeftelden Godsdienst zoude trachten te veranderen
, noch de Kalvinistifche begrippen in
te voeren in het Rijk, zeer veele aanzienlijke
voorflanders en leden der Engelfche Kerke op
zijne zijde trok.
De toerusting ter zee ging in Engeland met
j«88. het begin van het jaar 1688 weder haaren gang:
dies de Staaten ook vroeg in het voorjaar eene
vloot van 25 fchepen onder den Lt. Admiraal
CORNELIS EVERTSEN , de zoon van den voorheen
gemelden Lt. Admiraal van denzelfden naam,
op Schooneveld bijéén bragten ; hetwelk veel
achterdochts verwekte bij het Engelfche Hoï;
daar men de Prins van Oranje aanzag als de
grootfte partij des Konings, die niet fchroomde
zijne Hoogheid bij den Ambasfadeur VAN
CITTERS te befchuldigen, dat hij eenen opftand
Aanflag zocht te verwekken in Engeland: de haat teop
't le- g e n den Prins nam zelfs zo toe ten Hove, dat
ven van e e n i g e ij veraars voor 'sKonings of hunne eigen
ORANJE. b e l a n g e n ? befl 00ten, zijne Hoogheid van kant
te helpen: immers PUFFENDORF heeft aangetekend-

H I S T O R I E . 431
"kend, dat twee leren , te vergeefsch eenen XV.
Dnitfcher daartoe hebbende willen omkopen, • AFD,
_
zulks op de Haagfche Kermis zelfs trachtten te *
doen , zonder dat zij in hun opzet konden
Hagen.
De Koning van Engeland fcheen de zaaken TACOB K.
ook tot een uiterfte te willen brengen, dewijl v
? r_
hij door twee verklaaringen de Test-Acte en de Teutte,
poenale of ftrafdreigende Wetten, vernietigde, enz.
zonder dat het Parlement daarin bewilligd hadt;
dies de misnoegden van alle kanten het oog
wierpen op den Prins van Oranje , en hem alleen
in Haat en bevoegd oordeelden om een
Rijk, op welk zijne Gemalin, na den Koning,
het meeste recht hadt, voor omkeeringe en bederf
te bewaaren. De zeer verdachte geboorte
van eenen zo genoemden Prinfe van Walles,
zedert onder den naam van Koning JAKOB III,
en dien van Pretendent bekend, voorgevallen
den 20 van Wiedemaand 1688, en op welken
de Roomschgezinden alle hunne hoop gefield
hadden, ftrekte ook om verre het grootst gedeelte
van het volk te vervreemden van den
Koning; en men begon, van nu af, ernftelijk
bedacht te zijn op middelen, om het Pausdom
en de flavernij, waar mede het Hof dreigde,
uit het Rijk te weeren: het getal der heimelijke
en openbare vrienden des Prinfen van Oran- WILLBM
b e
ie vermeerderde van dag te dag , en daar J^; '
ïieerschte eene algemeene geneigdheid om hem fngJlani
naer Engeland te nodigen , hetwelk hem ook overteeen
vast doch heimelijk befluit deed neemen tot toeken,
den overtogt derwaarts; doch, dewijl daartoe
eene aanzienlijke landmagt, en veele vaartuigen
, ter overvoeringe van dezelve, vereischt
wer-

43a VERKORTE VADERL ANDSCHË
XV. werden, zocht men naer een ander voorwend- 4
_ AFD
- zei, onder welk men eenigen dier toebereidzelen
voegelijk maken konde, welk zich eerlange
door den dood van den Keurvorst van Keulen
, gelukkiglijk opdeed ; dewijl, 'Frankrijk
zich openlijk verklaard hebbende voor den Kardinaal
van FURSTEMBERG, en reeds troepen in
de meeste Keulfche Steden gelegd hebbende,
de Staaten zich hier door voor eenen inval van
dien kant bloot gefield, en zich reden gegeeven
zagen , om den Prins van Beijeren te helpen
Hellen in het bezit van het Keurvortlendom, en
de Franfchen uit het Sticht Keulen te doen ver^ •
huizen : dit gaf den Prinfe van Oranje zeer
goede gelegenheid om krijgsvolk, ter herftellinge
van de EngelJ'che Regeeringe, bij een te
vergaderen ; waarop bijna niemand verdacht
was: ook befloot men in de Vroedfchap te Amper
dam , ter vergaderinge van Holland, en in
de andere gewesten, om den Prins, in dit oogmerk
, te onderfleunen.
De Staat Toen nu de vloot, uit omtrent vijftig ooronder-
logfchepen beitaande , mede tot dat einde in
fteunt g-ereedheid was gebragt , en 'er omtrent vijfhem
in p . ö
i ° i i
zijn cogt honderd fluiten gehuurd waren tot de overvoeder-
ring van het krijgsvolk, welk op de Mookerwaaids.
feifc gereed lag, deed den Prins, in eene openbare
verklaringe , de redenen in het ligt geeven
, welke hem tot den togt naer Engeland,
hadden doen befluiten, die het Engelfche Hof
zeer onthelden. De Staaten fielden de vloot onder
, den Lt. Admiraal HERBERT , eenen Engelschman,
en verflrekten den Prinfe nog daar
benevens vier millioenen gelds tot den aanllaanden
togt, om dat zij zo wel Frankrijk als En-

H I S T O R I É : 433
'getond wantrouwden, en hoopten, dat de XV.
Prins in ftaat zoude zijn, de rust en eendragt, AFI)
'- .
in het laatstgemelde Rijk te herftellen, en daar
door ook hunnen Godsdienst , Vrijheid en veiligheid
te fterken.'
De Raadpenfionaris FAGEL -, die veel toe- De
bragt, en groote eere ingelegd hadt, met de Raadpen*
Staaten tot zulke hartige én gewigtige befluiten
fionaris
te bewegen, overleedt op den 15 van Winter- Jerfu
maand deezes jaars, Waar door de Prins een'
grooten fteun verloor. Hij was, fcheef BUR- BUR.
NET, die hem van nabij gekend hadt, zeer be- NET*s"ge>
dreeven in de regten: hij hadt eene duidelijke K*??.
s Vart
bevatting van zaaken , en een klaar en vaardig e m
oordeel: hij was welfpreekend; doch meer ge- '
meenzaam-, dan net van taaie : in eene talrijke
vergadering , kon hij de zaaken \ gemeenlijk ;
naer zijnen zin tot een befluit brengen : DE
WITT plagt zig, vervólgt hij, veel van hem te
bedienen : hij hadt de Staaten van Friesland,
die 'er 't meest tegen waren , overgehaald „
om in 't eeuwig editï te bewilligen: hij was,
vóór hij Raadpenfionaris werdt, Greffier der
algemeene Staaten geweest -: het voordeelis.fte
ampt i fchrijft BURNET , in Holland: voords,
was hij, vervólgt dezelfde Schrijver> een vroom\
deugdelyk man; doch te fcherp en te hevig: hij
hadt wat te groote verbeelding van zig zèlven :
moedig was hij, als alles vuor den wind ging $
maar, in moejelyke en netelige omftandigheden,
betoonde hij zo veel harts niet, als in eenen groo-
Hn Staatsdienaar vereischt wordt:
Op den 26 van Wijnmaand nam zijne Hoog- Zijne
heid een hartelijk affcheid van de hooge verga- Hoogderingen
in [sffage; doch het duurde „toe den jj^JJ?
£ e elf- Sngehrd,

434 VERKORTE VADERLANDSCHE
XV. elfden van Slagtmaand eer de vloot, eens te vei**
AI
' "• geefsch uitgeloopen, en weder ingevallen, andermaal
in zee konde fteeken, en gelukkiglijk in
TmbaL inliep, alwaar het leger ontfcheept
werdt, en op weg floeg naer Exeter, daar zich
een goed gedeelte van het heir zijns Schoonvaders,
te Salisbury gelegerd, bij hem voegde,
gelijk toen ook de Prins en Prinfes van Denemarken,
de Hertog van Ormond, de Graaf van
Batb, en verfcheide andere Grooten tot 'sPrinfen
zijde overgingen; dies de Koning eerst in
onderhandelinge met hem tradt, doch zich welhaast,
gelijk zijne Gemalin reeds gedaan hadt,
naer Franrijk begaf, terwijl de Prins zich van
Whitehall en St. James verzekerde.
Fran- De Koning van Frankrijk , al voor lange
foyk door D'AVAUX fterk aangezet, om deezen Staat
'ten" dor
t e e 0 0 r
e n
m e t
b l°g » het het begin van Winterpen
in * maand tien dorpen in de Meierije van ''s Bosch
's Bosch in brand fteeken, en voorts eene oorlogsverklaaf,
en rj ng e afg a a n aan de Staaten, welke den 16 van
den Staat Slagtmaand deezes jaars gedagtekend was, doch
den ooi- daarin niet als eene reden tot dezelve gefield „
iog« het zenden van onderftand tot den inval in Engeland;
maar alleenlijk dat zij hun leger onder
WALDEK gevoegd hadden bij dat der Rijks -Vorften
, die zich verbonden hadden tegen den
Kardinaal VAN FURSTEMBERG , dien hij in
het Keurvorftendom van Keulen zocht te
ftellen.
JACOB 1° Engeland ondertusfchen Haagden 's Prinfen
II, wordt oogmerken zo wèl, dat men eerlange verklaarverklaard
^ dat Koning JAKOB van de Regeeringe hadt
troon af- afgeftaan, en dat de troon hierdoor was opengedaan
te gevallen \ waarna men tradc tot het raadplegen
hebben. om

H I S T O R I E . 435
c m
. denzelven weder te vervullen ; wanneer XV,
eenigen den Prins alléén, anderen zijne Gemaa- AKU
-
lm alleen, op denzelven wilden geplaatst heb- '
ben ; doch men kwam eerlange Overeen om
dien hun beiden aan te bieden, door den Markgraaf
VAN HALIFAX : de Prins nam dien voorlag
aan met te zeggen , dat hij dien hieldt
Voor de grootfte blijk van het vertrouwen, 't
welk men in hem ftelde: en hij verzekerde bij
die gelegenheid den Godsdienst, de Wetten en
de Vrijheid des volks, naar vermogen te onderiteunen,
en altoos gereed te zullen zijn, orri
met beide de huizen mede te werken tot alles
wat de welvaart des Koningrijks bevorderen,
en den voorfpoed en roem des Volks konde
doen aanwasfen: ten Zelfden dage, te WILLEM
weeten den 23 van Sprokkelmaand 1680, m en
n e
werdt hy en de Prinfes, onder de naamen van
G e
"
WILLEM en MARIA, uitgeroepen voor Koning!*
en Koningin van Engeland, Frankrijk en let ^l*.
land:
e n
men wil, dat de Prins in het eerst P voor
zwarigheid maakte, om de breede handhaving Ko,
£ ng
van svolks voorrechten, welke men van hem t!S
eischte, te beloven : ook zou het in dé daad van ^
moejehjk zijn, te bewijzen, dat alles, wat men lanit
'
zijne Hoogheid afvergde, op blijkbare wetten
Iteunde: zelfs werdt verfpreid en geloofd, dat
de Heer BENTIKK , van 'sPrinfen wege, volftrektehjk
geweigerd hadt, de Kroon op zulke
voorwaarden , aanteneemen : dit verwekte
argwaan en misnoegen in beide de kamers, en
de Heer WITSEN, Burgemeester van Amfterdam
verzocht zijnde deswege met den Prinfe te
fpreeken, en hem tot andere gedachten te brengen,
onthieldt zich hiervan , uit vreeze van zijne
Ee 2 Hoog-

436 VERKORTE VADERLANDSCHE
XV. Hoogheid te zullen ftooten : doch de Heer
M U M
_ VAN DYKVELD , die meer op den Prins ver*
mogt, bewoog hem daarna, tot het aanneemen
der voorwaarden, op welke hem de Ko*
ninglijke waardigheid werdt opgedragen.
XVÏ.

H I S T O R I E , 437
XVI, A F D E E L I N G .
Beginnende in het jaar 1689 , en eindigende
met den Rijswijkfchen Vrede, in het jaar
1697.
DE vijandlijkheden waren, van de Franfche XVF.
zijde , zo dra niet begonnen, of men zocht
zich, van de zijde der Staaten, in (laat te Mei- D g
len, om het geweld te keeren; doch het liep S t a a ( e n
aan tot den 19 van Lentemaand van het jaarverklaa-
1689, eer men de oorlogsverklaring tegen die tenFrank-
Kroon tekende ; en in Wiedemaand trok het^ r'j og® B
leger, onder den Prinfe van Waldek te velde s *
in Braband, tegen dat der Franfchen onder
HUMIERES ; maar 'er viel in dien veldtogt niets
bijzonders voor, dan alleen een gevecht bi)
Walcovrt, waarin de onzen den vijand merkelijke
afbreuk deeden, en zei ven geringe fchaden
leeden: in Duitschi'andwerden Rijnberk ,
Mentz , Bon, en andere plaatzen gewonnen
door de Bondgenooten. Tusfehen den Groot
Keizer en de Staaten, werdt, door de bewer-verbond
kinge van den Heer Mr. JACOB HOP ,. een ver- ^ E
S C
bond gefloten op den 12 van Bloemmaand , zer en
welk naderhand het groot verbond genoemd is. den Staat,
Uit de b ,-kendmakinge des Prinfen van
Oranje, aangtande zijne verheffing tot Koning
van Groot-Brittannie, bleek, dat hij niet gezin
t ware , de ampten afteleggen , welke hij
hier bekleedde, gelijk zommigen zich verbeeld
E e 3 had-
N
KX

438 VERKORTE VAD E RL AN DSC HE;
X V I
« hadden; onderwijl toonde men hier veel©
- * Fn
" vreugde over deeze verheffing, en men hield
den 30 van lentemaand deswege eenen plegtigen
dankdag: ook werdt de dag der krooninge
hier gevierd, en men gaf op verfcheide plaatzen
, groote tekenen van blijdfchap en genoe- •
gen , over deeze ongemeene gebeurtenis:
doch zijne Hoogheid zelf leerde welhaast de
veranderlijkheid der Engelfchen zo wel kennen ,
dat hij tot de Staatfche Gezanten zeide: T is
hier nu Hofanna! maar 't zal, veelligt, haast
kruist hem! kruist hem ! weezen : de
Votde- g erae
lde Gezanten vorderden dien Prinfe nu ook
ringen den onderhand af, dien het Rijk den Staaten,
van den volgens het verdrag van Lentemaand van het
X 1
l ,
! EM i a a r l 6
7 8
' verfchuldigd was; waarop eerlange,
Hl, het afzenden van vijfduizend mannen onder den
1. Graave VAN MARLBOROUGH volgde : wijders,
drongen zij op het voldoen der zwaare kosten
hier te Lande gemaakt tot 'sPrinfen overtogt;
van welke kosten men eenen flaat overleverde ,
waaruit bleek, dat ze ruim zeven milioenen en,
driemaalhonderdduizend guldens beloopen hadden
; voor welk verfchot het Huis der Gemeenten
, den Staaten, zeshonderdduizend ponden
Sterlings toelag, en 'er verliepen wel drie jaa-
Verdrag ren eer alles afbetaald was. Op den 23
Engeland
V a
" 0 0
s t m a a n d w e v d t
g
e r e e n
'
verdrag tusfehen,
en den"

H I S T O R I E . 439
Nederlandfchen koophandel te bedingen; want, XV!
>
naar 's Konings eigen zeggen , waren alle de
Engelfche Staatsdienaars, op HALIFAX na, den
Staat ongenegen.
Te water hadden de Franfchen dit jaar eenen
aanilag gemaakt op Suriname , die mislukte ;
A F D
'
doch zij bemagtigden St. Eujlatius; waaruit
zij echter, zo wel als uit meer andere Eilanden
in America, in het volgend jaar, weder door
de Engelfchen verdreven werden.
Over de nominatie van Schepenen te Amfter- VerfchU
dam , was, mids het afzijn des Stadhouders, ^ ƒ"
eenig verfchil ontflaan: men hadt het Hof van Hol- o v e r de land verzocht , uit dezelve de verkiezing te nomina»
doen, doch het Hof hadt ze , buiten kennis ^ n
van die van Ameftrdam, aan den Koning ge- n^ ƒ e
"'
zonden , die 'er de verkiezing uit deed, en
misnoegd was, dat die Nominatie hem niet regelrecht
van Amfterdam toegezonden was: van
de zijde der Stad weigerde men vervolgens in
de lasten te draagen , zo men haar niet bij haare
Privilegiën handhaafde : ook protesteerde zij
tegen de zitting in de Vergaderinge van Holland
van den Heere BENTINK , tot Graaf van Portland
verheven, die door den Koning voorgedragen
werdt: na veel twistens en harrewarrens,
zondt men in het jaar 1690, de nomina- 1690.
tie aan de Staaten, die ze den Koning lieten
toekomen; waarin dees genoegen nam, en 'er
de verkiezing uit deed; ook werdt het verfchil
over de zitting des Graaven van Portland daar
mede vereffend; de Stad bewilligde eerlange in
de gemeene lasten en men handelde van jaar
tot jaar op gelijke wijze met de nominatie, als
Ee 4 ia

44ö VERKORTE VADERLANDSCHE".
i n
JMTO!' deezen jaare gefchied was, zo lange Koning
•v WILLEM leefde.
Qnlust In- Overijsfel lag te deezen tijde de Ridder-*
te oeer. fchap ook overhoop met de Steden, die zich,
. v ••' naar het oordeel der Edelen, te veel gezags had-'
den aangematigd over de belastingen en midde-.
len van verteeringe, zonder het Lid der Ridderfchap
naar behooren te hebben gekend :
doch door eene uitfpraak des Konings , bij'
voorraad-, te Whitehcdl gedaan, werdt de ltaac
der geldmiddelen van dat Gewest buiten verwarring
gehouden.
De veldtogt van het jaar 1690, die weder
onder den Prinfe van Waldek geopend was, be-.
gon met een voordeelig gevecht voor de onzen
, onder den Kolonel F. N. FAGEL ; doch
daarop volgde eerlange de ongelukkige flag bij ;
Slac bij Flettrij; waarin de Franfchen het flagveld be-.
Fiwij, hielden-, en het Staatsch voetvolk zich dapperlijk
gekweeten hadt; terwijl- op het gedrag
onzer ruiterije minder te roemen viel: daar was,'
van wederzijden zo veer. volks verlooren , dat
'er in dit jaar, na dien flag niets meer onderno-"
men werdt: dezelve viel voor op den eeriten
van Hooimaand.
J°£L S
vJ n Gr
, as,Mand
'te vooren was'er een heime-
' hjke toeleg ontdekt, om Sluis aan den vijand
te leveren , en eenige Zeeuwfche Eilanden, nevens
Kadzand, onder brandfchattinge te bren^
gen of af te loopen : de hoofdbeleider van dit
hnksch werk , geheeten. JA K OB MARTINET %
iranschman van afkomst, en Oud-Schepen te
$luis y moest dit nevens zekeren Schipper ROE-,
LANDSZ.,

H I S T O R I E .
:LANDSZ., door hem daartoe bepraat, met den xvi.
dood bekoopen : en de Schoolmeester REG-
AF1
>-
KAULT, die het ftuk hadt uitgebragt, kreeg een "*
jaargeld van driehonderd guldens van de Staaten.
Op den tienden van Hooi naand viel 'er ook zeeflag
een zeeflag voor, tusfehen de onzen met de voor Be-
Engelfchen vereenigd, tegen de Franfchen: de w
Lt. Admiraal KORN. EVERTSEN begon het gevecht
op de hoogte van Bevefier, eerst met
tamelijk goed gevolg , dewijl de Franfchen
moesten afhouden; doch de ftilte hen weder
bij eikanderen brengende, werdt het Esquader
onder hem deerlijk door den vijand befchadigd,
en bijna alle fchepen reddeloos gefchoten
; fneuvelende 'cr ook verfcheide Kapiteins,
en veel bootsvolks: men weet den ongelukkigen
uitflag van dit zeegevecht den Graave VAN
TORRINGTON , die zich bijna geheellijk buiten
het gevecht gehouden hadt; die ook, te Londen
komende, terftond naer den Tour gezonden
, en te recht gefteld, doch van wangedrag
zuiver gefchouwen , en ontflagen werdt:
de fchade, echter, hier geleden, werdt
ten deele geboet, door de overwinninge van
Koning WILLIAM , aan de Boijne in Ierland op
zijnen Schoonvader bevochten, die hierop weder
naer Frankrijk week.
m Te Rotterdam was, in een geweldig oproer, Oproer
Uit haat tegen de Pachters der wijnen, en te-

442 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVI. rust aldaar eerlange herfteld: meer gezien bij
l • fiFD
' zijne burgers was de Schout ADRIAAN BAKKER
te Haar hm, dien het graauw, om het handhaven
der keure tegen het tabakroken op de
ftraat, mede met plunderinge dreigde, in hoope
van dus tevens de zoutpacht, en andere lasten
afgefchaft te krijgen: doch de fehutterij bij
tijds in de wapenen gebragt, ftuitte den opiland,
en werdt hierom ook, door de Staaten
van Holland, en de Wethouderfchap der Stad,
bij openbaare afkondiging, voor de betoonde
wakkerheid, gepreezen en bedankt.
BEVER. Op den 30 van Wijnmaand deezes jaars,
pin GK overleedt op zijne hofflede Lokhorst, of, oud Teipverle-
Ungen , de vermaarde Staatsman en Gezant
C S E N
' HIERONIMUS VAN BEVERNINGK , in den ouderdom
van 76 jaaren, die zedert het jaar 1679, zich
van alle Haatsbewind ontflagen, en'een ftil le-^
ven verkoren hadt, waarin hij zich meest met
het kweeken van uitheemfche plantgewasfen
bezig hieldt : hij was fchrander, arbeidzaam %
vaardig en vlug van oordeel: doch WICQUEFORT
merkt zekere oneenparigheid in zijn gedrag,
als een gebrek aan: hij is in de groote kerk
te Gouda begraven, in eene kapelle, doorhem
van marmer herbouwd, en zijne Bloedverwanten
hebben hem hier een deftig Latijnsch Graffchrift,
in toetsfteen gefneeden, opgerecht.
Intrede Koning WILLEM in den aanvang des jaars
Tan Ko- 1691, in Holland gekomen zijnde, na groot
nmg WIL- g e v a a r bij zijne landing op de Maaze gelopen
^sHage,
t e
hebben, deed den 5 van Sprokkelmaand eene
IÓOI openbaare intrede in 'sHage, waartoe men
zedert eenigen tijd eenen prachtigen toeftel van
eerepoorten, zeegebogen, zinnebeelden en op-
'.. . fehrif-

H I S T O R I E . 443
fchrïften vervaardigd hadt : ook werden 'er XVI.
fraaje vuurwerken afgelleeken en fterke llluminatiën
van woningen, en andere openlijke tekenen
van vreugde vertoond: aldaaf bcfloten
de Bondgenooten eene aanzienlijke magt
op de heen te brengen, en men floot 'er een
verbond met de Hertogen van Brunswijk-IVol- Verbond
fenbuttel, en ontving den Keurvorst van Mentz et
'
in het groot verbond. l''mu
Doch, terwijl men hier mede bezig was, enfenhateL
Koning WILLEM zich naer het Loo begeven
hadt om te jagen, belegerden de Franfchen de
Stad Bergen in Henegouwen, onder den Maar-,•£e>v^
m R e n s
fchalk DE BOUFLERS , op den 15 van Lentemaand '
en namenze bij verdrag in op den 8 van Gras- dooTde
maand; hebbende de Koning, die terftond ook Franfchen
te velde getrokken was, geen' kans gezien om veroverd,
de Stad te ontzetten: in den verderen veldtogt
van dit jaar, viel weinig anders voor dan het
bombardeeren van Luik door de Franfchen;
het ongelukkig gevecht der onzen tegen hen
bij de Leure , onder WALDEK , en het een en
andermaal gevaar loopen van Koning WILLEM'S
leven, die in het laatst van Wijnmaand wedernaer
Londen keerde.
Op den 29 van Bloemmaand deezes jaars
overleedt de Lr. Admiraal CORNELIS TROMP;
wordende weinige dagen laater te Delft in de
Grafftede zijns Vaders bijgezet: geen zeeflag
viel 'er in dit jaar voor, en de Franfche aanflag
op de Smirnafche vloot liep ook te leur, welke
den 4 van Oogstmaand behouden in Texel
aankwam; doch de Franfche Kaper JAN BART ,
voorheen een gering visfeher te Duinkerken,
deed den Nederlqndfchen Kooplieden merkelijke
fcha-

444 VERKORTE VADERLANDSCBË
XVI. fchade; verbrandde wel 8 of 9 Haringbuizen ;
A F P
- na dat het oorlogfchip, welk de buizen geleidde
, door den Ridder DE FORBIN vermeesterd wasJ
Verdrag Op den 30 van Wiedemaand werdt te Kop*
van penhage een verdrag van koophandel gefloten,
K°°P- tusfehen deezen Staat met den Koning van
tusfehen Groot - Brittanniën , en de Kroon van Beneden
Staar, mar-ken , door beleid van den Afgezant den
Engeland j|eer VAN AMERONCEN ; die ruim drie maanden
mmïcn'
m h e t fluiten v a n d i c v e r d r a
S' aldaar'overleed:
zijn lijk te fchepe herv/aart gevoerd, werdt in
de Kerk te Amerongen begraven : hij was de
Vader van den Generaal VAN GINKEL., die, om
zijn beleid en moed, in de onderwerping van
Ierland aan Koning WILLEM , getoond , door
dien Vorst tot Graaf van AMone en Baron van
Agrum verheven werdt; tijtels, thans door,
zijnen
dragen.
waardigen nakomeling met eere ge­
Krygs-
In dit jaar was ook nog, in Sprokkelmaand,
aan eene beroerte, overleeden de Luit. Genei
raai VAN WEIBNUM : dees , fchoon Roomscb
Katholijk, was, tot zijnen dood toe, Bevelhebber
van Breda geweest. Wat later ftierf ook
de Lt. Generaal AILUA , die zich op de jagt,
door het vallen van zijn paard, gevaarlijk in
het hoofd bezeerd hadt: ook was de Heer VAN
SOMMELSDYK in Slagtmaand aan de kinderpokjes
overleeden; en die Heerlijkheid hier door;
verftorven op zijnen Broeder, den Heer van
Chdtillon.
In het laatst van Bloem- en in het eerst van
bedryven zomermaand des jaars 169a, werdt de Fran~.
?n i6Q2. ^ vj 0 0 £ o n d e r T O U R V I L t E ) door de vereenigde
Engel/eken en Staatfchm, die haar in aantal

H ï S T Ö R ï È. 1 l 445
tan fchepen verre overtrof, op de vlugt ge- XV7.
A r D
dreeven , en verfcheide fchepen van dezelve ,
veroverd, vernield en verbrand : hier door verfloof
de toeleg van Koning JAKOB , die aan
Kaap la Hongue toefde , om van daar eene
landing in Engeland te doen. Namen en Namen
deszelfs kasteel gingen in dit jaar aan de Fran- gaat aan
fchen, in het gezicht van het vereenigd leger fee^ ran
*
onder Koning WILLEM , over; en den 3 van 0tfer>
Oogstmaand viel het gevecht bij Steenkerken
voor, waarin het verlies der Franfchen weinig
minder dan dat der Bondgenooten was, doch
de eerden het flagveld behielden: zedert viel
'er weinig van belang voor.
Zekere GRANDVAL , die eenen aanflag op Ko- Aanflag
ning WILLEM'S leven gemaakt hadt, doch te op het le-
Eindhoven gevat was, werdt gevonnisd om ge- j^"
hangen, en, nog half levende, geopend en ge- W I L L E M,
vierendeeld te worden, welke ftraf hij met eene
zoort van hardvochtigheid, op den 13 den
Oogstmaand onderging: in zijn vonnis werden
•BARBESIEUX, de zoon van den overleedene Staats-
Minister, LOUVOIS, PAPAREL, CHANLAIS, en anderen,
zelfs Koning JACOB, fchandelijk ten toone
gefield, zonder dat het Franfche Hof zich
zulks immer aangetrokken, of eenige pogingen
gedaan heeft, om die kladde af te wisfchen.
Den 18 van Herfstmaand deezes jaars 1692, Aardbee*
gevoelde men 'snamiddags, omtrent half drie ving in
e r
uuren, in de Nederlanden, Frankrijk, Duitsch- ^ j '
a n
land, en zelfs in Engeland en Schotland, eene *
aardbeeving, die omtrent 2 minuten duurde,
en op de eene plaats zwaarer dan op de andere
was, doch nergens fchade van belang veroorzaakte
: de huizen in Holland werden fterk be-
WQ»
; a

:
44^6 VERKORTE VA DE RL AND SC HÈ
XVI. wogen : te Amfterdam fchuddeden eenige to»
AFi>
rens zo geweldig, dat de fpeelklokken eenige
reizen klepten: het ftadhuis zelf bewoog zich
min of meer: de fchepen in het Y werden opgeligt,
en de wateren in de graften beroerd:
doch eer men alles behoorlijk konde opmerken j
hieldt de beweging t'eenemaal op: deeze aardbeeving
viel ook, gelijk doorgaans, voor, bij
zeer ftil weder: omtrent twee maanden te vooren
waren 'er ijsfelijke aardbeevingen gevoeld,
in de Eilanden Sicilië en Maltha; en zelfs op
het Eiland Jamaika, in Amerika, waar door
de Stad Po 'rt-Royal groote fchade geleeden heeft.
Prins Op den 19 van Slagtmaand overleedt, op
van Wal- zijn huis te Arolfen in het Graaffchap Waldek ,
tfefcfterft. ^ e p rj ns G E 0 R G E FREDRIK, Veldmaarfchalkover
de legers van den Staat > oud 73 jaaren: hij
werdt gehouden voor een' man van gezond oordeel
en groote ervarenisfe in ftaat- en krijgs-zaaken,
doch was in den oorlog, altoos ongelukkig
geweest: ook hadt men*hem, volgens fommigen
, nooit naar behooren, van manfchap en
oorlogsbehoeften voorzien : het krijgsvolk in
het gemeen, hiedt hem voor een' ongelukkigen
Veldoverften; en dees waan was zo diep geworteld
, dat zijne onderneemingen, ter oorzaake
daarvan , minder flaagden, dan zij anders
veelligt zouden gedaan hebben.
Gewei- Over de verkiezing van Rentmeesteren, wadia
op- ren te Goes in Zeeland, in deezen jaare, zeer
roer te hevige gefchillen gereezen, tusfehen de partij
o u
' van den Bailjuw KORN. EVERSDYK, met die van
den Burgemeester FERDIN. GRUWALD en eenige
Schepenen aan den eenen kant; en tusfehen die
van den Burgemeester ADOLF VAN WESTERWVK , en
eeni-.

HISTORIE* 447
eenige Schepenen aan den anderen kant; wor- XVL
dende de laarften aangezien, als of zij, onder AFD
voorwendzel van het handhaven der ltedelijke
voorrechten, inbreuk zochten te doen op het
wettig gezag des Erfftadhouders: beide partijen
koozen, elk met gelijke ftemmen,in de haaren,
tWee verfcheide Rentmeesters; en de Bailjuw ,
zijne keuze voor wettig houdende, weigerde,
de Rentmeesters, door de tegenpartijc gekoozen
, te beëedigen ;~waarom deezen laatilen door
' a
den Burgemeester WESTERWYK zeiven, den eed WESTERwerdt
afgenomen : de Bailjuw keerde zich WYK Burdeswege
met klagten tot Koning WILLEM ; ^tg es
"
•doch de Burgerij verklaarde zich vóór het geen Qoes, gede
Burgemeester gedaan hadt: de Koning zondt raakt in
in Zomermaand twee gemagtigden uit den hove, moeite,
om de zaaken aldaar te onderzoeken, en wilde
dat de verandering der Wet zo lange uitgefteld
•werdt, tot dat hij het verflag der Gemagtigden
zoude gehoord hebben : men befloot daarop
terftond de vernieuwing der Regeeringe uitteftellen;
doch eene groote menigte volks,
dringende, zo als WESTERWYK en de zijnen zedert
verklaarden, de Wethouders om met het
werk voort te gaan , gefchiedde eindelijk de
verkiezing, om grooter onheil voorttekomen,
en het volk, hier mede naer het fcheen zeer
vergenoegd, ging ftillekens naer huis: doch dit
belgde Koning WILLEM zeer, die zich toen in
het Leger bij Ganappa bevondt , en befloot
eerlange eenig krijgsvolk naer Goes te zenden,
en aldaar de nieuwe Regeering met geweld te
verzetten: hij zondt hiertoe ook de Patenten aan
tiet Regiment van Kauw, en aan een gedeelte
yan dat van Klaubergen, die door hem zeiven
en

U[
448 VERKORTE VADERLANDSCrfS
XVI. e n zijnen Secretaris HUIGESTS getekend waren i
AFD
' dit volk kwam den 13 van Oogstmaand voor
Ook
d e
t a d
^
' d
° C
^
d e
u r
^
e r n e e s t e r
g
EVERSDYK i
Burge- deed de poorten en den havenboom fluiten *
meester twee vendels Schutters in de wapenen komen *
Evens- e n z} c n v o o r n e t Stadshuis plaatzen, alwaar hij
de Wet deed bijéén komen , die allen , op
twee na $ beflooten, het krijgsvolk, welk, zij
niet dan op patenten van de Staaten van Zeeland
behoefden te ontvangen, en om welk inreneemen,
den nood hen thans niet dwong,
buitentehouden , en , behoudenis de diepe
eerbiedenis voor den geheiligden perfoon zijner
Majefteit, de voorrechten der ftad, edelmoediglijk
te handhaven.
Men gaf ook terftond hier van aan de Gecommitteerde
Raaden en aan de andere Steden
kennis, en verzocht ernftelijk aan de Officieren,
om te willen aftrekken, hetwelk deeze weigerden
; doende zelfs na het bekomen van een affchrift
van het befluit der Regeeringe, de toegangen
naer de Stad bezetten. — i — De andere
Seden ftelden deeze Stad in het ongelijk, of
hadden geen harts genoeg om zich tegen zijne
Majefteit te verzetten; en een brief aan den
Koning zeiven gefchreeven, werdt niet beantwoord;
dies het krijgsvolk, op naderen lastj
zo het fcheen , van zijne Majefteit , den 24
van Oogstmaand ter poorte introk, en de Stad,
en in het bijzonder het Stadhuis, bezettede s
's Konings Gemagtigden kwamen toen ook weder
in de Stad, om naar alles onderzoek te
doen; en hierop volgde eene geheele verande-
Vonnis ring in de Regeeringe, waardoor WESTERWYK
over Bur- en de zijnen buiten het bewind raakten. Ook
bleef

B 1 ! T O R I E 449
bleef het hier niet bij; men ftelde hem en ver- XVI*
feheide anderen in Wijnmaand te reeht voor de AFD
' ^
tegenwoordige Regeeringe, bij welke de Pre- g e m e s s,
lident Schepen JOAN VAN DORTH Joansz. nu deterwas. bediening van Baljuw zoude waarneemen: TIUWYK
en a
daarop werden de Burgemeester en Secretaris "?f"
WESTERWYK , de Burgemeester MATTHEUS EVERS- iproketH
DYK , en de Burger - Officiers JOAN VAN DER
HiLLE , JAN VERKAT en MARTINUS BEISSE-
LAAR in hechtenisfe genomen en naauw bewaard
; de eerlte in een gat, het donkere gat
geheeten, ter zijde van hër"Stadhuis , eene
plaats voor de grootfte fielten gefchikt ,daar hij van
drie foldaten, vijf weeken lang bewaard werdt*
In Slagtmaand verwees men hem om onthalsd *
EVERSDYK, en den Secretaris, en VAN DERHILLE»
om met het zwaard over het hoofd geflagen en
cn gebannen, VERKAT om gegeesfeld en gebannen
, en BEISSELAAR om gebannen te worden,
de twee eerden met verbeurdverklaringe van
alle-, en de twee volgenden van de helft van
hunne goederen.
Deeze vonnisfen zondt de Regeering met Koning
eenen beleefden brief naer Engeland, aan den ^ a^ t
Koning; de Schutterij en de gilden deeden Grande,
"er een verzoekfehrift bij, om eene algemeene ring in de
vergiffenis te erlangen : weinige dagen laater vonnisfen» _
befloten alle de Gevonnisden ook bij zeer ootmoedige
fmeekfehriften , brieven van vergiffenisfe
en uitwisfehing van misdaad, aan zijne
Majefteit te verzoeken: deeze de vonnisfen
hebbende goedgekeurd, maakte 'er echter die
verandering in , datze in zo verre j als ze betroffen
het onthalzen van ADOLF WESTERWYK,
fSi het flaan met het zwaard o/er het hoofd der
'Ff 'drie
ENt

45© VERKORTE VADERLANDSCHE
XVI. drie anderen, en het geesfelen van JAN' VER-
' KAT , zouden blijven onuitgevoerd; doch men
moest de beide WESTERWYKEN naer *s Bosch op
eene verzekerde plaats brengen, en aldaar ten
hunnen koste doen bewaaren.
, AFR>
JVESTM Zeer bemind was de Burgemeester WESTER­
WYK WVK bij de Goezenaars, die hem met imarte,
11 z i n e i e m ted
v^voerd.^ j ^ erlievende Echrgenoote, on-
'befcheiden genoeg zagen affcheuren ; terwijl
dezelve hem verzelde en geduurig riep, datze
met hem fterven wilde: de burgers riepen hem
ook nog het vaarwel van de wallen toe, fchoon
hun dat met ftokflagen van de foldaten en Officieren
betaald werdt: zelfs hadt hij de burgers,
zo hij iemand verongelijkt hadt om vergiffenis
gebeden, en zich zijns lijdens in deeze rechtvaardige
zaake getroost; zich voorts beroepende
op den rechterftoel van CHRISTUS.
In de fchans aan het hoofd van de haven
werdt hun eerst de inhoud van den brief des
Konings voorgeleezen ; en daarop werden de
WESTERWYKEN naer 's Hertogenbosch en de anderen
naer Bergen op Zoom gevoerd; en dus
uit Holland, Zeeland en West - Friesland gebannen.
EVERSDYK zat omtrent een jaar te Ber-
Hij en gen op Zoom, en verkreeg toen verlof Van den
o m n
o m
n^Hd ^ S*j » e e r s t v 0 0 r
zekeren tijd, nadere
i e
' hand zonder eenige bepaling, weder binnen
Goes te komen: maar de twee WESTERWYKEN
werden niet voor Oogstmaand in den jaare
1697 geflaakt; doch moesten zich onder het
gebied der Generaliteit onthouden, en begaven
zich toen naer Bergen op Zoom ter woon : in
het jaar 1702, ontvingen zij eene Acte, ruim
twee jaaren te vooren reeds getekend, waarbij
hun

DE BirRGEMEESTEE WESTERWIJK.TI TEJR GOES.UITBI GEVANGENIS
GEHAALD WOKDENBE,OM ZIJN VONNIS TE ONBERGAAN, W O M I zipE
VROUW, DOOK ra: QEFICIEKEN EN SOIJRATEN, VAN HEM AFGE SCHEUK».

H I S T O R I E; 451
fcun werdt toegelaaten binnen Goes te woonen;
alwaar men hen met uitbundige vreugde önt-
ving, en zij eerlange weder in de Regeeringe
geraakten, en in hunne gekrenkte eere herfteldzijn:
VAN DER HILLE was, geduurende zijne
ballingfchap overleeden.
*
' ,
Weinig tijds na deeze verandering te Goes «Afgeraakte
ook de Oud-Burgemeester van Dord- W7fi
; Ba:
*
recht, Mr. SIMON VAN HALEWYN, wegens eene^ van"
heimelijke handeling met de Franfchen over Dord, in
den vrede , in merkelijke ongelegenheid , en ona
£iewerdt
gevangelijk op de Voorpoort in 'sHaage s
£^*
gebragt: hij zeide tot zijne verdediging, miheimelR.
hij, als hij de geneigdheid tot een' goeden kehmda. •
vrede, bij het Franfche Hof hadt vernomen, [^ en
zulks door de Regeeringe van Dordrecht, ter Frankrijk.
verdere raadpleginge daarover, in der Staaten
Vergaderinge zoude hebben doen brengen: hij
meende dat men zulk iemand, die zo goede inzichten
hadt, veeleer een beeld moestoprechten
, dan hem voor eenen misdadiger houden;
en dat hij liever wilde dood zijn , dan langer
zien , dat men de lieden hier goed en bloed
deed geeven , om dobbe dobbe dob en fan fan
te fpeelen voor den Koning van Engeland;
doch dit laatst gezegde verzachtte hij, bij nader
bedenking, met te herzeggen: dat hij liever
ilerven wilde, dan zien, dat men het bevorderen
van vrede, door eerlijke middelen,
voor misdaad hieldt.
Hij werdt veroordeeld tot eene altoosduurende Zijn
hechtenis, en zijne goederen werden verbeurd vonnis
»
verklaard. Koning WILLEM, aan wien ook dit
vonnis gezonden werdt, hieldt het zacht, naer
gelang van de misdaad, doch fchijnt niet fterk
Ff* ge-
X V I
A S 0

VERKORTE VADERLANDSCHE
XVI. gedrongen te hebben op deszelfs verzwaring J
f- IIALEWYN ontfnapte in het jaar 1696 van Loc~
rii' rr vc
ft e
" 2
->
e n D C a l :
g
z
ieh nzer Suriname, daar hij
" "zijne dagen geëindigd heeft: DE PILESDUPLESSIS,
met wien hij gehandeld hadt, en die op Loeve*
flein het leven der fchilderen gefchreeven heeft *
is na den vrede van Rijswijk , in Wijnmaand
van het jaar 1697 geflaakt: en de broeder des-
Óud - Burgemeesters , de Heer Mr. KORNELIS
TEERESTEIN VAN HALEWYN , voormaals in blakende
gunste bij Koning WILLEM , toen hij nog.
Prins van Oranje was, mede op vermoeden in
verzekeringe gezet zijnde, werdt, na verloop
van eenige maanden,
field.
op vrije voeten ge­
fnapt. 0
Slag bij In het begin des jaars 1693, hadden dc Fran*
Landen, fchen onder BOUFLERS , zich zonder moeite-
1093. meester gemaakt van Veurne en Diksmuide: de
veldtogt van dit jaar was in het bijzonder merkwaardig
door den flag bij Landen , dien de
Bondgenooten verlooren, om dat zij, min voordeelig
gelegerd, en de Franfchen hun veel te
fterk waren , en hen nu hier dan daar aantastten,
tot dat zij geheel het leger op de vlugt
bragten ; wijkende Koning WILLEM met moeite;
over de brug te Neerhespen, en ontkomende
ATIILONE naauwïijks het gevaar van verdrinken:
de Bondgenooten lieten hier 60 ftukken en 9
mortieren in den loop , en verlooren omtrent
zevenduizend mannen; doch geene voornaame
lieden dan den Graaf VAN SOLMS , die aan eene
wonde,, in het gevecht bekomen, overleed ï
de Franfchen hadden niet minder en veele voornaame
Bevelhebbers verlooren; dies LUXEM'
BURG, die hier geboodt, niets ondernam, voor
dat

H I S T O R I E . 453,
dat het leger van BOUFLERS zich met het zijne XVI.
yereenigd hadt, en toen werdt Charleroi bele- AFn
- j
gerd, en, na omtrent eene maand zich dapper- ch,
irletgi
lijk verdedigd te hebben , veroverd bij ver- door de
drag. Franfchen
Ter zee, was op de hoogte van Caap Sl. v
eroverd.
Vincent, tusfehen edijke Franfche en twee Zseflag
Staatfche oorlogfchepen, onder de Kapiteinen [Hf,^
SCURYVER en VAN DER POLL een gevecht voor- van
gevallen, welk vijf uuren duurde, en eerst te- Pincent.
gen elf, daarna tegen zeven vijandlijke fchepen,
zo lange en hardnekkiglijk uitgehouden werdt*
dat de Franfche Admiraal TOURVILLE den Kapi-
•tein SCHRYVER naderhand vraagde, of hij eeir
mensch of een duivel ware? na dat deeze fchepen
voor de overmagt hadden moeten bukken,
vielen omtrent dertig koopvaardij fchepen den *
Franfchen in handen , hetwelk in Hooimaand
aan agt-en-dertig fchepen ter walvischvangst uitgezonden,
te beurt viel; ook werdt den onzen
. geduurige fchade door de kapers van St. Malo St. Milo
toegebragt, dies de Bondgenooten die ftadS ;l30ra
-^
vier dagen achtereen, in Slagtmaand, lieten bom- Dai
v ct145
bardeeren , doch weinige fchade aan dezelve
toebragten.
Doch na deezen ongelukkigen veldtogt j
werdt 'er zan de zijde van Frankrijk , welk
binnenlands met duurte en honger hadt te ftrijden
, een voorflag tot algemeene bevrediging
gedaan , die in Engeland van de hand ge~
wcezen werdt; terwijl men in 'sHaage beflotea
•hadt, zich niet zonder zijne Bondgenooten met
•de Franfchen te verdragen.
De gantfche zomer van het jaar 1694, werdt *f"J^
van de zijde der Bondgenooten gelkten met ti;)gejl
F f 3 het
*

454 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVI. het bombardeeren van verfcheide Franfche zee»
AFD. fteden, hetwelk echter, zo wel als de landing
~ vjopfi.bij eenen toeleg op Br est, eenen min voordee-
gerooter,% en
uitflag hadt, en het gelukte JAN BART,
1694. eene Franfche Graanvloot niet alleen te herneemen
, maar ook drie Staatfche oorlogfchepen
op de hoogte van Texel te overweldigen: ts
lande, was, om dat de Franfchen telkens een
gevecht ontwecken, en met den Dauphin eenen
fchoonen oprogt gedaan hadden, om Fransch
Vlaanderen te dekken, niet anders uitgevoerd,
dan dat de opzen de vesting Huij veroverden in
„ ... Herfstmaand.
ke aaa-
D e
Herklijke gefchillen hier te Lande, tus-
keu. fchen de Voetiaanen en Cocceaanen, die reeds
eenigen jaaren geduurd hadden, en nu weder
heviger fcheenen te worden, gaven aanleiding,
dat de Staaten eenen weg beraamden tot vrede
in de kerke; voofnamlijk, door vast te Hellen
en te gelasten, dat de Hoogleeraars en Predikanten
zich zouden houden bij de Formulieren
van eenigheid en bij de Geloofsbelijdenisfen;
en omtrent onbeflist gelaten punten zich gedragen
naar de bijzondere kerkenordeningen;
voorts geene ongewoone en onfchriftuurlijke
fpreekwijzen gebruiken, noch zulke toepasfinge-n
der Profetiën , die misnoegen en opfchudding
zouden kunnen veroorzaken: wijders dat
men in het beroepen der Predikanten,, alleen
zoude zien, op perfoonen, itichtelijk in leere
en leven, en van eenen gematigden en vreedzaamen
aart: —— federt bedaarde de hevige
Beid der twistende partijen allengskens; en de
gematigdheid en vreedzaamheid kwamen veelen
Predikanten nu bekoorelijker vpqr dan zij plagten
s

H I S T O R I E » 455
ten, om datze den weg tot bevordering gewor- XVI.
,
0
den waren. # -. , .
Den 7 van Louwmaand van het jaar 1694, M A R I A
overleedt aan de kinderpokjes, Koningin MARIA Koningin
van Engeland; die aldaar en hier te Lande, van Envan
grooten en kleenen, oprechtelijk betreurd^'**
werdt: de Koning, Nederlandsen Erf - Stadhou- j e n < "
der, was zo getroffen van haaren dood, die
in haar drieëndertigfte jaar voorviel, dat hij
verfcheide weeken buiten ftaat was om zich met
zaken van gewigt bezig te houden; hetwelk,
nevens meer andere redenen, oorzaak was dat
hij eerst diep in Bloemmaand naer Holland
overftak, en zich begaf naer het leger der Bondgenooten
bij Gend verzameld: hetzelve j^amen deed hij verfcheide bewegingen maken, tot dat belegerd*
hij in het begin van Hooimaand, Namen deedt
berennen , welke vesting van alles rijklijk
voorzien , en met een fterk guarnizoen bezet
was ; hebbende BOUFLERS zich nog daarenboven
met eenige Regimenten 'er binnen geworpen.
;
Geduurende dit beleg , zocht de Franfche De Prins
Maarfchalk DE VILLEROI den Prins van Vaude- van Vautnonty
omtrent de Leije gelegerd, te overval- ^"eeji
len; doch dees maakte zulk eenen roemruch- r o e r n.
tigen aftogt, dat hij, zo als Koning WILLEM ruchtigea
febreef, daardoor beter toonde een bedreven
Veldheer te zijn, dan hij door het winnen van
eenen veldflag zoude hebben kunnen toonen.—•
Het beleg van Namen werdt onderwijl zo fterk
voortgezet, dat de Stad op den 4 van Oogstmaand
zich , bij verdrag, overgaf; wijkende
de bezetting toen in het kasteel, welk terftond
hierna werdt belegerd ; terwijl de Franfchen
Ff 4 Diks-
AF».
a f t 0
S t
«

456* VERKORTE VADERLANDSHE
XVI. ï Diksmuiden en Deinze innamen , en Brusfel
flFt>
' twee nachten en eenen dag lieten bombardeeren
en met gloejende kogelen befchieten; waardoor
die Stad eenige millioenen fchade leedt:
het beleg van het kasteel van Namen ging middelerwijl
zo fterk voort, dat hetzelve zich den 5
van Herfstmaand mede bij verdrag, moest
S 0 B. overgeeven: BOUFLERS werdt bij deeze gelegen-
TLEKS in heid gevangen gehouden , wèl tegen het ver»
verzeke- drag, doch uit weêrwraake over het vasthourionien"
<
- ,en e r
^ bezettingen van Diksmuiden en Deinze,
en weder tegen het gemaakt Kartel; maar hij werdt weigegaakt,
dra geflaakt, toen-de Koning van Frankrijk
beloofd hadt ook de gemelde bezettingen te
zullen Haken: — het bemagtigen van Namen,
is federt altoos gerekend onder de doorluchtigfte
bedrijven van 'sKonings leven ; en in deeze eere
deelde ook de beroemde Opper-Ingenieur
KOEHOORN, die de voornaamfte werken deezer
vestinge , voorheen, aangelegd en opgemaakt
hadt: men hieldt hier deswege eenen openbaren
dankdag, en gafallerleie blijken van vreugde;
hoewel het winnen deezer vestinge eene geweldige
fchat gekost heeft.
Te water was, in dit jaar, niet veel van belang
voorgevallen.. Groot -Brittanje en de
Staaten hielden twee vlooten in zee; de eene
onder den Admiraal RUSSEL, die deSpaanfche
zeelieden in Katalonie dekte ; terwijl de andere
zich in en omtrent de hoofden ophieldt mèn
het bombardeeren van St. Mak , Duinkerken
en Calai ; hetwelk nogthans weinig gevolg
hadt: fommigen tekenen zelfs aan, dat de fchade
door dit bombardeeren veroorzaakt , het duigendst
deel niet beliep, van de kosten, die tot
f "> - h.e^

H I S T O R I E . 457
ket uitrusten der vloote en der bombardeer- XVf.
galjooten , bedeed waren; doch dit bombar- Ap
deeren hieldt echter de kusten in geduurige onrust;
gelijk ook de Bondgenooten, in dit jaar,
tot aan en zelfs door de ftraat van Gibraltar,
meester waren van de zee.
ü-
• De Staaten van Heiland, om een gedeelte . x a a n ?
van de kosten des oorlogs te vinden, onlangs fpreeken
eene nieuwe belasting gelegd hebbende op het ' ö
trouwen en begraven, vonden die van den ge- n
rechte van Amfterdam goed , ten einde de ampt gepracht
der begravenisfen te bepalen , en het maakt,
e n z
groot getal der aanfpreekeren te verminderen, '
derzelver beroep te maaken tot een ampt, welk
Burgemeesters begeven zouden; gelijk ook het
getal der lijk- en lantaarndrageren bepaald, en
het loon der hoofdlieden , aanfpreekeren en
draageren naauwkeuriglijk geregeld werdt: alle
deeze en andere bijzonderheden waren in eene
uitvoerige keure vervat, die den 31 van Louwmaand
1696, ftond integaan ; doch hieruit Oproer
ontdond zulk een gemor onder het gemeen, daarover
meest verwekt door buiten dienst geraakte aanfpreekers
, en derzelver vrouwen, dat het
graauw haast aan het famenrotten ging, cn op
den 30, in grooten getale , te hoop liep naer
den Dam, fcheldende op de afgaande Burgemeesters
, die de keur hadden helpen maaken:
de hoofdlieden en draagers leeden ook last omtrent
het Aalmoesfeniershuis: en op den volgenden
dag, toen de Regeering de foldaaten in het
geweer hadt doen komen, was de Dam ten 9
uuren reeds zo vol gepropt van allerlei flag van
volk, dat de Heeren ter nauwer nood op het
aSigdWs geraaken konden: geheel de Stad was
6 9 a
' '
3 . Ff 5 W

458 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVI. in beweeginge; kareis, jongens en vrouwvolk,'..
trokken op, gewapend mee puthaken, luiwagens,
bezems, fchorteldoeken aan Hokken gebonden,
en veelerlei ander geweer; en trommelende
, met talhouten, op bier- en botervaten:
men vertoonde befpottelijke lijkftafiën,
in het gezicht der foldaaten, omtrent het Aalmoesfeniershuis,
op den Dam, en aan andere
hoeken der Stad; en aan het Stadhuis hadt men
brieven geplakt, waarbij het te huur gefteld
field werdt, om terftond betrokken te kunnen
worden: de Wethouderfchap, die eene
fcherpe keur tegen oproer wilde afkondigen,
vondt nu geraaden dit nog wat te verfchuiven,
en bekend te maaken, dat de keur op het begraven
, voor den tijd van zes weeken zoude
opgefchort blijven; hetwelk een geweldig gejuich
verwekte onder het graauw, dat met eene>
menigte vreemd bootsvolk, naer het Aalmoesfeniershuis
aftrok, en daar de foldaaten op de
-"n den
v m
S t
dreef; waarna het huis van den Burge-
Burge- meester BOREEL geplonderd werdt ; als dien
meefler men alleenlijk hieldt voor den opfteller der keu-
BOREEL r e^ o m jj at dezelve door zijnen zoon, als Sederd?
n
" cretaris , ondertekend was,: Kapitein
SPAAROOG, die zich hier moediglijk, doch te
Wgeelsch, tegen de woede der muitelingea
verzet hadt, fcheen hierdoor ook hunnen haat
op zich geladen te hebben; want zijn huis op
de Reguliersgraft, moest kort daaraan ook de
plondering bezuuren; gelijk mede des anderen
daags dat van den Engelfchen Conful JOSEPH
KERBY, die men uitmaakte voor een, vinder van
nieuwe belastingen, en, veelligt, ook van de
keure op het begraven; en hij was het ook, die
het

H I S T O R I E . 459.
het middel op het trouwen en begraven eerst XVI.
A V O
hadt uitgevonden , en daarvoor eerlange een
jaargeld verwierf van vijftienhonderd guldens,
geduurende zijn léven. Na dat hier alles deerlijk
vernield was, werdt het huis van den Oud-
Burgemeester ÜE VRIES met gelijke verwoestinge
gedreigd; gelijk men ook 'sdaags te vooren
dat van den Burgemeester DE HAAZE gedreigd
hadt.
Doch de fchutters en eenige vrijwilligers op Den
de been gekomen zijnde, hadden den moedwil- moedwil,
ligen hoop, met liaan en fchieten, hier en daar
midlerwijl verdreven: een gedeelte echter "
van het geboefte begaf zich eerlange naer het
huis van den rijken Jood pmro, hetzelve aanvallende
om te pionderen, in het afzijn de*
bezitters , die geen deel altoos hadt aan de
keure op het begraven; maar de burgers, ziende
dat het de fielten nu om buit te doen ware,
fchooten hier fchielijk toe; en ftuitten, door,
de Jooden trouwelijk geholpen, de woede der
plonderaaren, die in een oogenblik verflooven,
achterlatende omtrent dertig, meest gekwetfle,
gevangenen; het gild der turfdrageren, welk
zich vrijwillig tot demping van den opfland
hadt aangeboden, ftond nu op den Dam, gewapend
met halve pieken: met den avond ge- Eenige
raakte alles in rust, en ten 6 uuren werden tweebelba-
m e
der gevangenen, bij toortslicht, uit eene van ' s
f
l U 2 t C m
de venfleren der waage opgehangen; drie andere &
leeden des anderen daags dezelfde ftraf: men deed
fcherp onderzoek naer de fchuldigen, en gelastte
het geroofd goed in handen van den Schout
te brengen: de fchutterij, en de vrijwillige
ruiters 3 bleeven nog eenige dagen in de wape*
nen,
' m

4&*o VERKORTE VADERLANDSCHB
XVI. ncn , en het regiment guardes, uit 's Haage ^
AFP. w clk, op twee uurenna, de Stad reeds genaderd
was, kreeg bevel om te rug te keeren: op den
4 van Sprokkelmaand werden nog, zeven plonderaars
met de galge geftraft. De beroerte was
hier mede geheellijk bedaard, en de keure op
het begraven bleef vernietigd: de Vroedfchap
deed eerlange den fchutteren, in erkentenisfe
der betoonde trouwe, eenen zilveren gedenkpenning
uitdeelen.
HSNDKIK Op den 25 van Lentemaand overleed te
KASIMIR Leeuwarden, aan eene borstkwale, Prins HEN-
E R I E
J ! RTK KASIMIR van Nasfau, Stadhouder van Friesm
' land , Groningen en Drenthe , en een der
Veldmaarfchalken van den vereenigden Staat;
opgevolgd wordende in genoemde Stadhouderfchappen
door zijnen Zoon JOAN WILLEM FRISO,
onder de voogdijfchap zijner moeder : naauw*
lijks twee maanden laater, ftierf op het Oranje-
Woud, de Prinfes ALBERTINA AGNES, dochter
van FREOBIK HENRIK, en moeder van den overleeden
Prinfe.
Aanflag M c n h a d t. o o k ? i n ,j e n aanvang deezes jaars,
Feren van eenen aanflag ontdekt tegen het leven van Ko-
Koning riing WILLEM, en om Koning JAKOB, die met
WILLEM. C E N E if ranfche vloote in het Rijk verwacht
werdt, op den troon te herftellen; na welks
te leurftelling en het ftraffen der fchuldigen,
eene algemeene verbindtenis aldaar getekend
werdt, om den Koning op den troon te handhaven
; wordende ook hier te Lande eenen plegtigen
dankdag gehouden over het ontdekken
deezer zamenzweeringe.
De Bondgenooten verbrandden., uit weerwraak
van het gefmeed verraad in Engeland, fa.Fran\
feke

H I S T O R I E , fgfes
jr%e Magazijnen, en een groot getal kazernen XVI.
en burgerwooningen te Giyet: wat laater werdt •* FP
'
Calais door eene Engelfche vloote gebombardecrd,
doch kleine fchade aan hetzelve toegebragt.
St. Martin op het Eiland Rhee, moest
een gelijk lot bezuuren; dus hieldt men
weder de zeekusten in geduurige onrust; en
noodzaakte den vijand zijne kragten te verdee-,
kn: de beroemde JAN BART, nu tot Ridder, JA»
verheven, viel, in Wiedemaand, van de an- ****
dere zijde, aan op de Hollandjche graanvloot, ^ollmddie
uit de Oostzee kwam, veroverde de fregat- frhe
ten, die dezelve geleidden, en nam of ver- graannielde
een merkelijk getal koopvaardijfche- vlootaan
*
pen.
Te lande werdt, in de Spaanfche Nederlanden
, de krijg flaauwelijk voortgezet: gebrek
aan geld belettede de wederzijdfche legers iet
tegen eikanderen te onderneemen: elk derzelven
'vergenoegde zich met onderhoud voor zich
op 'svijands bodem te zoeken, waarmede het
jaargetijde verliep, zonder dat 'er iets tusfehen
de twee legers voorviel. •• Van de Franfche
zijde bewerkte men bij het Hof van Tnrin
bedektelijk zo veel in dit jaar, dat men den
Hertog van Savoije van het groot verbond wist
aftetrekken, en tot de partij van Frankrijk
over te brengen. —— Op den Raad van Koning
WILLEM beflooten de Staaten en de Engelfchen
nu ook met Frankrijk, welk fterk tot
vrede neigde, onder de bemiddelinge van
Zweeden, te handelen , waartoe zij ook den Vrede-
Keizer eerlange overhaalden ; wordende tot de » a
plaats der handelinge over denzelven^ het huis
H
"i#'-P

4rj2 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVI. te Rijswijk, den Koning van Groot-Brittaniën
AFI)
' toebehoorende, gekoren.
Geduurende de vredehandeling zetteden de
Franjchen de krijgsverrichtingen alomme voort,
en belegerden in de Nederlanden de vesting
Aath; doch Koning WILLEM bij het leger gekomen
zijnde, verklaarde aan den Keurvorst van
Betëren, dat hij niet gezind was éénen man
tewaagen, om eene Stad te ontzetten, welke
de Franjchen toch met den vrede zouden moeten
terug geven: hij maakte zich derhalven alleenlijk
meester van eene voordeelige legerplaatfe,
op welke de vijand het oog hadt: na'
' Aath het overgaan van Aath werdt 'er in dit jaar
gaat aan 1697 ? ni e t s meer ondernomen in de Spaanfchc
de Fran- peperlanden geduurende de vredehandeling. In
over. de West'-Indiën veroverden de Franjchen op
1697. de Spanjaarden de rijke Stad Karthagena, alwaar
de buit op agt millioenen kroonen door
hun begroot is; zij deeden daar en elders den
Engeljct/in veel nadeels. Ook hadt de Heer DUT
GUAY TROUIN zich in Grasmaand meester gemaakt
van de Hollandfche koopvaardijvloote»,
die van Bilbao kwam; na het bemagtigen van
drie oorlogfchepen, die dezelve geleidden, onder
het bevel van den Baron VAN WASSENAAR ,
Heere van St arrenberg, die bij deeze gelegenheid
zwaar gewond en gevangen , doch om zijne
betoonde dapperheid zeer gepreezen werdt:
ha zijne geneezing werdt hij den Koning aangeboden,
die hem, met veele tekenen van ach-»
önge, ontving.
Czaar In dit jaar ondernam Czaar PETER DE EERSTE,
rETE*, de 1
Groote gebijnaamd, die van groote ontwer-
*H ne
pen zwanger ging, eene reize door Duitschland

H I S T O R I E . < 463
«aer deeze gewesten, om in Hollanden Enge* XVI.
A F D
land zich te laten onderrechten in de fcheeps- -
bouwkunde, en andere wetenfchappen tot de '
zeevaart behorende: alvorens hadt hij ook daarom
een gezantfehap aan de algemeene S:aaten
afgevaardigd, welk eenige punten, den koophandel
betreffende, hadt te regelen, en daarenboven
heimelijk onderflaan moest, of men
hem ook zoude willen bijfpringen in eenen ontworpen
oorlog tegen den Turk.
De Gezanten waren niet lange op weg geweest,
of de Czaar volgde hen, in onbekend
gewaad, en ilechts van twee of drie dienaaren
verzeld: hij onderhaalde zijne Gezanten fpoejdigh'jk,
en kwam, in hun gevolg, in Oogstmaand
, binnen 's Haage, daar zijne Gezanten
terftond gehoor bij de Staaten verwierven, zonder
dat 'er te deezen tijde, waarfchijnlijk, iet
met hun gefloten werdt: wat laater hieldt de
Czaar een monagefprek met Koning WILLEM te „.
Utrecht: terwijl hij in Holland was, oefende0^Bt. hij zich,te Amfterdam, inhetfeheepstimmeren,^ te
met eigen handen, zonder op de timmerwerf dmller-
m i n
anders dan PIETER genoemd te willen zijn. In ^
het volgend jaar vertrok hij naer Engeland, daar fcheeps;
hij tot in Bloemmaand vertoefde; en in Hol- timuie-'
r e n
land wedergekeerd zijnde, hieldt hij 'er zich nu *
maar ruim veertien dagen op; keerende vervolgens
over Weenen , naer zijne Staaten, derwaards
geroepen door oinnenlandfche bewegingen.
Op den 20 van Herfstmaand deezes jaars, V r e d t
Werdt de vrede tusfehen Frankrijk,., de Staaten, tusfehen
de Engelfchen en de Spaanfclten gefloten: ook
werdt tenzelfden dage een verdrag vankoophan- f„^2

4Ö4 VERKORTE VA DE RL A NDS CH J!
XVI. del en zeevaart getekend tusfehen Frankrijk en i
AFI)
- de Staaten, voor den tijd van 25 jaaren; waars
bij de zaken herfteld werden op den voet, waar
op zij vóór den oorlog beftaan hadden. 1
De gevlugte Franjche hervormden , zochten
wel eenig voordeel te bedingen, bij het fluiten
van den vrede, doch hunner pogingen waren
vrugteloos; zelfs hieldt de Koning zich gehoond
door eenen voorflag ter hunner herflellinge,
welken hij hieldt aanteloopen tegen het oppergezag,
hem over zijn eigen rijk toebehorende :
de vrede bragt zelfs de zaaken der hervormden 111
Frankrijk, in érger ftaat dan zij te vooren geweest
waren: het Hof kreeg meer gelegenheids
om hen te vervolgen, dan men
den oorlog geraden hadt gevonden.
geduurende
Staat dts . Het Rijswijksch Vreeverdrag ftelde den
Lands. Vereenigden Staat in geen erger toeftand, dan
dezelve federt het fluiten van den Niemvmeeg*
fchen vrede geweest was: het belang van
Koning WILLEM, deszelfs Erfftadhouder,_of dat
van den Protestantfchen Godsdienst, die vei Engeland
gevaar gelopen hadt, en waaraan ook
het belang van deeze Republiek verknocht was,,
hadt den onzen deezen jongden oorlog op den
hals gehaald: de vrede bevestigde Koning WIL-
• LEM op den troon van Engeland, en beveiligde
hier door den Protestantfchen Godsdienst aldaar,
en in den vereenigden Staat te gelijk,
meer of min : in zo verre dan bereikte ons Gemeenebest
deszelfs oogmerk op de vredehandeling
: voor het overige hadden zij niets van
Frankrijk' te vorderen of te wachten, dan de
herftelling van een voordeelig verdrag van koophandel
en zeevaart , waartoe van de Franfche zijde

H I S T O R I E ; ' 4

:
46t> VERKORTE V A D E R L A N D S C H E
xvir. : : L
AFD.
XYJI. A F D E E L I N G .
Beginnende met het jaar 1698, en eindigende
met het fluiten van den Utrechtfcheti
vrede, in het jaar 1713.
Door den Rijswijkfchen Vrede werdt de inwendige
rust in Europa, voor een korten tijd
/ herfteld; en men mistrouwde de oogmerken
van Frankrijk omtrent de Spaanfche nalatenfchap:
de afneemende gezondheid des Konings
van Spanje, hieldt de Mogendheden in geduurige
onrust, die toenam, toen men befpeurde
dat Frankrijk in de wapenen bleef: om de her-
Helde vriendfchap echter met de laatstgemelde
kroon aantekweeken , zondt men de Heeren
VAN ODYK en VAN HEEMSKERK , in plegtig Gezantfchap
, naer Frankrijk, om onder anderen
ook de lijst der rechten te regelen; waartoe ook
een Gezantfehap uit dat Rijk herwaarts kwam;
doch waarin men niet Haagde, om dat Frankrijk
die lijst merkelijk verhoogen wilde, hetwelk
de Staaten niet konden toeftaan.
Koning In Hooimaand van het jaar 1698, kwamKo-
WILLEM n; ng WILLEM in 's Haage , daar hij de laatfte
HoTand
h a n d h i e I
P
l e
e n
8'g » a a n e e n
verdrag over de
1698. verdeeling der Spaanfche nalatenfchap, na het
affterven van Koning KAREL II, wiens aanftaande
dood genoegzaam te gemoete gezien werdt:
ook vernieuwden Groot-Brittanniën en de Staaten
de voorige verbonden met de Kroon Zweeden
i

H l S T O R I f f . 4 6 >
den, en kwamen overeen om elkanders rechten XVii
en bezittingen te. handhaven, en den algemee- '
nen vrede van Europa te bevorderen, vorens '
m^- r
ff^ V a n h e t j £ l a r i 6 8 2 6,1 l 6 8
3- Inhet Doeteer,
najaai deed Koning WILLEM een keer naer Zelle k e
daar lm e e p mondgefprek hieldt met verfcheide
Dmtjche Vorften, welke hij zocht te ontheffen
van den argwaan , dien fommigen tegen den
aanwas van magt in het Huis van Oostenrijk
hadden opgevat: op deeze reize bevorderde nii
ook het huwelijk tusfehen den Roomsch-Koning
JOZEFUS, en eene dochter van Hanovcr, welk
kort hierna voltrokken werdt: ook werdt door
bemiddeling van de Staaten, en die zijner Majelieit,
de vrede bewerkt tusfehen den Keizer en
de Porte die in het jaar 1609, den 26 van
Louwmaand gefloten werdt, te Karlomtz ; bijwelk
verdrag de Porte ook aan Polen de vestmgKamnuek
, en aan Venetië, Morea en vericheide
iterkten in Dalmatie afftond.
De lijst der rechten op de inkomende goederen,
werdt in het jaar 1699 met Frankrijk ook
geregeld Koning WILLEM in Wiedemaand van Piakaat
dat jaar herwaards gekomen, bewerkte dat delgende
Staaten bij piakaat, de Engelfche en 'Schotfche En
^ che
«n aer
wederfpannehngen gelastten, binnen vijftien da-3/£"
gen na de afkondiging, het gebied van dj£^~staat
te ruimen; en in het volgend jaar werdt
na den dood van den Keurprinfe van Beieren'
wien men de Kroon van Spanje, na 'sKonings
dood, bij het eerfte verdrag van verdeeling
hadt toegelegd, en die in zijn zevende jaar wa^
overleeden, een tweede verdrag van verdeelin
ge gefloten; bij welk nu de Kroon van Spanje
aan den Aarohertoge KAREL van Oostenrijk,
Gg 2 twec-r

458 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVII. tweeden zoon van Keizer LEOPOLD J en Napels
Agn. e n Sicilië, en eenige omliggende Eilanden van
' ' de ToskaanJ'che kust, enz. aan den Dauphin
werden toegedeeld j terwijl dees ook Lotharingen
hebben zoude, welks Hertoge dan het Hertogdom
Milaan zoude te beurte vallen. In dit
verdrag echter begeerde het Hof van Weenen,
welk 'er zeer misnoegd over was, niet te treeden
, maar wist ten behoeve van den Aartshertoge
eenen anderen uiterften wil in Spanje te
bewerken; waar tegen vervolgens de Franjchen
weder een Testament of Codicil wisten te bewerken,
ten behoeve van FILIPS van Anjou, die
bij hetzelve tot opvolger in's Konings Staaten
verklaard werdt.
m w s Koning KAREL den 11 van Slagtmaand van
Hertog' het jaar 1700 overleeden zijnde, vertrok de
van Ai- Hertog van Anjou nog in Wintermaand naer
Spanje , en werdt in Sprokkelmaand van het
als lt jaar 1701 , te Madrid openlijk ingehaald a s
nlw? in- Koning, onder den naam van FILIPS V, die ook
gehaald. y a n - e verheffinge aan de Staaten kennis gaf;
I ? 0 1
" doch deeze, dralende te erkennen, moesten
zien dat de Franfchen welhaast de fterke plaatfen
in de Spaanfche Nederlanden bezetteden;
en zich door verfcheide verdragen met andere
Vorften verfterkten, om dus, ware het mógelijk
, de gantfche nalatenfchap van Spanje aan
Franknk hunne kroon te hechten; ontziende de Koning
d e n d o o c
erkent 0 0k niet, na
* van Koning JAKOB II,
den Pre- d i e d e n j 6 v a n Herfstmaand van het jaar 1701
vooVKo te St. Germain was overleeden, deszelfs zoon,
ning van den zogenoemden Pretendent, te erkennen voor
Engeland. K o nj ng v a n Engeland ; welken flap Koning
WILLEM aanmerkte als eene blijkbaare vredebreuk,

H I S T O R I E . 4(Jp
breuk, en over zulks bevel gaf aan zijnen Am- XVII.
basfadeur om hec Franfche Hof ce verlaten: gelijk
de Staaten dit gelastten aan den Heere
A F D
' _
VAN HEEMSKERK; ZO dat de oorlog nu als onvermijdelijk
werdt aangemerkt: de Franfchen Aanflag 1 Iiran
hadden zelfs eenen heimelijken aanflaggefmeed, p. '
om Maajiricht te vermeesteren; doch de Ge-M$£?
neraal DOPFT , aldaar gebiedende, hadt het trkht.
verradersch voorneemcn ontdekt, en deed de
hoofdbeleiders eerlange zwaarlijk ftraffen.
- Koning WILLEM hadt ook nn in den zomer 1703.
des voorleeden jaars 1703, onder de hand fterk
gewerkt, om den jongen Prins van Nasfau ,
JAN WILLEM FRISO , tot Stadhouder van Holland
te doen aanneemen, wanneer hijzelf mogt komen
te overlijden; doch daar was luttel genegenheids
onder de leden, om deezen. Prins tot
zijnen opvolger te benoemen, zo dat hij het
ftuk vervolgens fteekcn liet; verklarende ten eenigen
dage, dat men dan moest wachten, tot na
zijnen dood, om een befluit te neemen, welk
zo heilzaam voor den Staat zoude zijn: in den
herfst van het jaar 1701 , bevondt de Koning
zich zó onpasfelijk dat hij aan den Graave vart
Portland verklaarde, zo zwak te zijn, dat hij.
meende niet tot den volgenden zomer te kunnen
leeven, daar bijvoegende, dat men dit, vóór
zijn overlijden , aan niemand ontdekken moest.
In Engeland terug gekeerd, fcheen zijne Ma- Koning
W i L L E M
jefleit echter toeteneemen in krachten; hij vermaakte
zich geduurende den winter, gemeen- ^Engtl^i
lijk ééns ter weeke met de jagt te Hampton- teru&. '
court; doch op den 4 van Lentemaand van het
jaar 1702, van Kenfington derwaards rijdende»
ftorcte hij, door het ftruikelen van zijn paard\
Gg 3 ft*

t
470 VERKORTE VADERL ANDSCHE
XV:T. ter aarde, en brak bet fleuteibeen van de rechte
A r p
' fchouder. RONJAT , zijn Onder - Heelmeester,
Vak van ^
e t
c m
^ ^
z e t t e d e
'
e n z n e
Ü Majefteit niet
zijn
vl
"ij bevondt van koortfe, hieldt eene aderlating
paard, nodig, doch de Lijfarts BIDLOO, den Koning
'sr avonds ten negen uuren zonder koortfe vindende
, ontriedt de lating: na zes dagen fcheen
do Vorst ook zo verre gebeterd, dat hij zich
kleedcn liet, en aan verfcheide uitheemfche
Gezcnten gehoor gaf: drie dagen daarna wandelde
hij de gaanderij van Kenfington op en
neer; doch daarna in eenen ftoel aan het fluir
meen geraakt, werdt hij weder, met een hui-
Slerft, vering, wakker: hierop volgde koorts, braking
en ftoelgang, die duurde tot aan 'sKonings
einde , welk op den 19 van dezelfde maand
voorviel ; ontflapende hij toen zachtlijk , des
morgens tusfehen agt en negen uuren in het
tweeënvijftigfte jaar zijns ouderdoms: bij het
openen zijns ligchaams vondt men de breuk in de
• fchouder geneezen; doch een gedeelte van de
long en het ribbevlies ontfteken tot verfterving
toe , hetwelk voor de eigenlijke oorzaak van
zijnen dood gehouden werdt: hij hadt den Prins,
van Nasfau tot zijnen eenigen erfgenaam benoemd;
doch in een Codicil, den Graave VAN
ALBEMARLS , zijnen voornaamften gunfteling,
op het einde zijns levens de Heerlijkheid van
Breêvoort,
maakt.
en tweehonderdduizend guldens ge*
SSijne af- Hij was altoos zeer zwakkelijk van ligchaams?
3 e e 8
'
' gefteidheid geweest; doorgaans aêmborftig, en
zwaar' kugchende; wélk laatst ongemak hij uit
de kinderpokjens gehouden hadt; doch het geacht
Hond hem helder eq glinflerend: hij hads

H I S T O R I E . 471
een breed voorhoofd , gekromden neus, en XVII.
bruin hair: zijn gantfche wezen was deftig en * rD
-
ontzachlijk: doorgaans was hij ftil, fomber en
ernftig: zelden vrolijk, en Hechts bij weinigen:
zijne fpraak was langzaam en koel, behalven
in eenen veldflag, wanneer hij vol vuurs fcheen,
en alom op alles acht gaf: voor dapper werdt
hij in her. veld gehouden, doch tevens ongelukkig
in het winnen van lieden en veldflagen ;
hetwelk fommigen heeft doen twijfelen aan
eenig gebrek van beleid en krijgskunde in hem:
bedekt en agterhoudend was hij, en daarom
minder gezien bij de Engelfche en Nederlandfche
Gemeente die met gulheid en gemeenzaamheid
te winnen is: hij werdt ligtlijk driftig,
als hij tegengefproken werdt: hij fprak de
Franfche, Engelfche, Hoog- en Neder-duitfche
taaien allen even goed, en verftond iet van hec
Latyn , Spaansch en Italiaansch: hij kende
grondig den Haat en toeftand der Hoven van
Europa, en floeg vooral de inzichten en bedrijven
gade van het Franfche Hof, welks konftenarijen
tegentegaan, de heerfchende drift van.
zijn gantfche leven was: hij vattede ligtlijk argwaan
tegen iemand op, en behieldt denzelven
lang; fchoon men getuige dat hij zich nooit vervoeren
liet tot onbetaamelijke wraak; — hij
geloofde de waarheid van den Christelijken
Godsdienst vastlijk , en ging, vooral des zondags,
vlijtiglijk ter kerke, en oefende zich ook
afzonderlijk, in het bidden, en in het kezender
H. Schriften: een heerlijk getuigenis zeker,
als in welke dingen niemand zich, opregtelijk,
beftendig, en hartelijk kan bezig houden,
zonder den invloed daarvan in zijn gedrag
Gg 4 «ö

47S VERKORTE VADERLANDS CHE,
XVII. en Z N E
'J
verkeeringe te laten blijken: in de ui ter-
. ACDi Hjke kerkzeden ftelde hij weinig gewigts, hef-
• = welk hem in Engeland eénige vijanden maakte s
alwaar ook zijn edele en wijze voorflagaan bec
Parlement, om de Bisfchoplijken en Presbyterianen
met eikanderen te vereenigen, hem, in
Londen alleen, zegt de I leer N. WITSEN , wet
tagtigduizend menfchen verliezen deed: hij
hieldt de voldrektheid der Godlijke befluiten
voor ontwijfelbaar, en dezelve voor den grond
van het geloof in eene voorzienigheid: :
voor de Kerklijken in het gemeen toonde hi}
Itleene achting, en verklaarde, zich altoos rondelijk
voor het verdragen van allerleie gezindheden
in den burgerftaat : in Engeland heefthij
de veranderlijkheid des volks genoeg beklaagd,
gelijk hijze ook wel voorzien hadt, en
buiten Lands hadt men zulke kleene gedagten
van zijn gezach aldaar, dat men hem Stadhoudervan
Engeland en Koning van Holland noemde: :
en, zeker hier was zijn gezach zo hoog gefteegen,
dat veelen van den Staat, zonder zijnen
adem, zegt WITSEN , niets durfden aanvangen:
van dit gezach hadt hij, bij den aanvang zijner
Regeeringe, zich bediend om zijne vrienden,
of zulken die hij daarvoor hieldt, alom op
het kusfen te helpen; ook deed hij zich, in
Gelderland, Utrecht en Ovérijsfel een zeer onbepaald
gezach opdragen over de beftelling der
Regeeringe: de handeling over de opdragt van
bet Hertogdom Gelder en van het Graaffchap Zutphen,
deed fommigen vermoeden dat zijne
"Hoogheid naer de opperde magt van de Landen
Hond, en dit vermoeden fchoot diepe wortelen
in groote Steden , die het tegenkanj
tcij^

H I S T O R I E . 473
ten aan 'sPrinfen voorflagcn, wilden doen XVII.doorgaan
voor een ijverig handhaven der ge- Avn
mcene vrijheid, waarvan het jaar 1684, een
der merkwaardigfte voorbeelden heeft opgeleverd.
De tijding van 'sKonings aftterven werdt,
niet zonder ontfteltenisfe, ontvangen in 's Haage ;
fommigen echter hebben opgemerkt, dat de
droefheid niet zo groot en algemeen ware,
',, Jt
als eenige jaaren te vooren, over het afiterven
van Koninginne MAMA : men gaf eerlang bevel,
om , zes weeken achter een, driemaal 's daags,
t'elken reize anderhalf uur, de klokken te luiden;
ook kleedden alle de Regenten zich, op
5
s Lands kosten, in den rouw ; doch eenige
lieden hadden de onbefcheidenheid van te fpotten
met deeze openbaare tekenen van treurigheid
, van welken fommigen te Rotterdam in
hechtenisfe geraakten, en één, fchrijft men, te
/
Amfterdam,
werdt.
door het geterd genieën gedood
Men oordeelde hier, dat de overleeden Vorst
te veel aan den Lande verdiend hadt, dan dat
men zijne gedagtenis , ongeftraft, zoude hebben
kuiinen laten hoonen: ook hieldt men hem
voor zo uitmuntend in veele deugden, dat 'er
geene plaats fcheen te zijn voor eenig gebrek,
welk hem , bij het gemeen, in verachting
brengen kon. De Heer VAN ODYK hadt
o d
YIC
reeds in het jaar 1699, ter Vergaderinge van om'K °° F
de Staaten van Zeeland voorgeflagen dat men ningwii..
den Koning op het Hof te Middelburg een me- LEM te
taaien ihndbeeld behoorde opterichten : ook Middel.
werdt hiertoe veel genegenheids bij de leden fand. eea
befpeurd, doch 'sKonings dood veranderde dé beeld op,.
Gg 5 ge-terichte».

474 VERKORTE VADERL ANDSCHBC
XVII. gedaante der dingen derwijze, dat hieraan niet,
A F P >
meer gedacht werdt.
a n Z
Truisfen ^ V^ e
^ es
v a n
^onings Pruisfen werdt
d e
betwist " j° n
S e
s v a n
P Nasfau gedwarsboomd, ten
JOAN WIL- aanzien der verkreegene erfenisfe van den Koning
LEMFRiso v a n Engeland; welke zijne Majefteit zich, uit
op' 'sKo- hoofde van het testament van FREDRIK HENRIK,
nings na- geheel en al toeëigende: zonder dat de Staaten
laten- van Holland deezen twist, die lang bleef hanfchap.
g e n > konden bijleggen. — De hooge ampten
door Koning WILLEM hier te Lande bekleed,
bleeven ook onbegeven, en de Regeering der
Gewesten , die geenen Stadhouder hadden,
fchikten zich eerlange , bijnaer op denzelfden
voet, waarop zij, na den dood van Prinfe WIL­
LEM II, gebragt was.
Beroerte Ook ging dit in Holland toe, zonder eenige
in Gel- merkelijke opfchudding ; doch in Gelderland
icriand. o n tfl- o nd en, in dit en eenige volgende jaaren,
zorgelijke beroerten, dewijl fommigen zich
gaarne herfleld wilden zien , in het bewind,
waarvan zij, onder de Stadhouderlijke Regeering
ontzet waren; welke begeerte aanliep
tegen geene mindere driften van anderen, om
zich te handhaven in het gezach , welk hun,
door den Stadhouder was opgedragen, en
waarmede zij zich nog bekleed vonden: het
•morren borst eerst te Nieuwmegen uit, daar de
Gemeentslieden, even als ook te Tielente Bommel
de Regeering cp hun eigen gezach dwongen
hunne ampten afteftaan: en fchoon de Staaten
van Gelderland de oude Regeering wederom
herflelden, wisten die van de nieuwe plooi, zo
als men ze noemde, zich zo veel aanhangs te
verkrijgen, datze andermaal hunnen aanhang op
het

H I S T O R I E . 475
het kusfen bragten. Te Arnhem en in de ove- XVII.
rjge lieden van het Veluv/fche quartier, werden Arr>
-
in den beginne van het jaar 1703, de Regee- ~"
ringen ook door de Gemeentslieden veranderd ; jj^
gelijk ook in Sprokkelmaand, in de fteden van elders
het quartier van Zutphen plaats hadt. wordt da
In Overijsfel gefchiedde, omtrent deezen tijd, ^ e
seeook
diergelijke verandering in de Regeering der anderd,
fteden; welke niet zonder merkelijke opfchuddingen
toeging ; en twee Burgemeesters van
Deventer hadden zich hunne afzetting zo fterk
aangetrokken , dat het hun,, zo eenigen meenen,
eerlange den dood veroorzaakte.
Te Amersfoort bragten fommige misnoegde Geweidic!e
b e
Regenten, de burgerij ook in beweging; waarin -
de Oud Burgemeester WILLEM TEEKMAN gehou- A^UTU '*
den werdt, mede de hand gehad te hebben, foort.
HETER VAN HOUTEN en RICHARD SAAB' hielden
ook bijeenkomften, in welke men befloot de
ganfche Regeering door de burgerij te doen bedanken
, gelijk gefchiedde ; en waar door de
gemelde drie, en anderen van hunnen aanhang in
de Regeeringe kwamen: naderhand dwong men
eenige oude Regenten de Stad te verlaten; en
de Staaten van Utrecht te vergeefsch getracht
hebbende de partijen te bevredigen, deeden de
Stad door krijgsvolk inneemen, voorts de hoofden
der oproerigen, gelijk menze noemde, in '
hegtenisfe neemen, en te Utrecht op Hazenberg
brengen: de oude Regeering werdt toen herfteld,
door Gemagtigden van den Hove: drie »
gevangenen, namelijk, VAN HOUTEN, SAAB en
TEEKMAN werden vervolgens gevonnisd, de
twee eerften om onthalsd,de laatfte,ommethet
swaard over het hoofd geflagen, en uit de Provin-

476' VERKORTE VADERLANDSCHi.
XVII. vincie gebannen te worden; welke vonnisfen
AF
"; te Amersfoort, in het openbaar werden uitgevoerd:
kort hierna werdt 'er eene algemeene
vergiffenis door last der Staaten afgekondigd,
van welke echter veertien perfoonen uitgefloten
werden: federt wisten de Staaten hun befluit,
op het hertellen der Wethouderen genomen,
gelijk voorheen onder de Stadhouderlooze Regeeringe
, te handhaven, onaangezien de pogingen
van eenigen , die zich in het bewind
zochten te dringen.
oi)YK
w o n
K,
In Zeeland riep het gemeen, opgeftookt, zo
men wil, door fommigen, dat wijle de Koning
's volks vrijheden gefchonden,-en een onmatig
gezach geoefend hadt in de Provincie:
men verklaarde den Heer VAN ODY-K vervallen
van de waardigheid van eerften Edele, die men
verklaard nu vernietigd oordeelde; doch liet hem de zitting
van de ter algemeene Staatsvergaderinge behouden: > te
waardig- tholen wist de Raadsheer JAKOB WOUTERS zich
e e n e n
eelieT
a a n h a n
g
t e
maaken, door welken hij ge-
Edslen noegzaam meester werdt van de Regeeringe alin
Zee- daar; doch dit werdt zo euvel bij de Staaten
land. genomen, dat zij hem, die zedert uit Tholen
Veran- g e w ek e n w a s , openlijk indaagden, en 'er de
js r
i n
Re. Wet, door hunne Gemagtigden, op nieuws
geering deeden veranderen : te Goes haalde men • de
;e Tholen. W E STERWYKEN en EVERSDYKEN , die in het jaar
1692 geweldig afgezet en gebannen waren,
op den 23 van Bloemmaand van het jaar 1702,
met ongemeen gejuich weder in, en herftelde
' hen in het verlooren bewind; ook verwierven
zij vervolgens bij 's Lands Staaten vernietiging
'van de vonnisfen, tegen hen geveld, en van de
witfpraak van zijne Koninglijke Majefteit zelve;

H I S T O R I E : 477
ve: te Middelburg werdt, door aanftoken van XVII.
DAMEL FANNius, en anderen, ook verandering AFL>,
-
in de Regeeringe te wege gebragt, en de Bur- T e M i^
gemeester ALEXANDER DE MUNGK, nevens twee deiburg.
Raaden cn vier Schepens afgezet.
Midlerwijl was de oorlog den 15 van Bloemmaand
van het jaar 170a door de Staaten aan
Frankrijk en Sjjanje verklaard; hetwelk ook
vervolgens door den Keizer en de Engelfche
Koninginne ANNA gefchiedde, welke laatfte in
alle de maatregelen des overleeden Konings
fcheen te zullen treden: • vier weeken nog Aanflag
voor dat de Franfchen van hunnen kant, den de
7
r Frmi
oorlog verklaarden, zochten zij onder den Her-^^f 1
toge van Bourgondie de Stad Nieuwmegen te megen.
verras fen; en den Graaf VAN ATHLONE, die met
eene geringe legermagt bij Klaarenbeek gelegerd
was, Van de Stad aftefnijden; doch dees
Veldmaarfchalk, van'svijands aantogt bij tijds
bericht zijnde, week gelukkiglijk onder het gefchut
van Nieuwmegen , welks burgerij den
vijand toen ook wakkerlijk te keer ging; hem
tot tweemaalen uit de fchans Kijk in de pot
dreef, en den aanval op twee poorten hunner
Stad, zo dapperlijk afweerde, dat de Franfchen
onverrichter zaake aftrokken ; welke behoudenis
dier Stad, van te meer belangs voor
den Staat was, om dat de vijand vandaar ligtlijk
tot in het hart der Vereenigde Gewesten
hadt kunnen doordringen: ook was Nieuwmegen
zo ilecht voorzien, dat het zoude bemagtigd
geweest zijn, indien ATHLONE Hechts een
half uur laater tot deszelfs befcherming ware
aangekomen.
Het leger zedert merkelijk door EngelfcH.
man*
"'

4^8 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVII. manfchap verfterkt, en nu onder het opperbevel
van den Graave van MARLBOROUGH gefield,
trok toen op dat der Franfchen aan, die tusfehen
Gogh en Gennip verfchansd lagen i MARL­
BOROUGH wilde hen aantasten, doch de Staatjche
Gemagtigden beletteden dit, en verkoozen,
dat men liever de fteden van het Spaansch Gel-
Venh derland aantastte; weshalven Venlo op den 29
bemag- v a n Oogstmaand door den Baron VAN OBDAM
U ê
' berend, en onder het beftier van den Generaal
KOEHOORN, op den vijden dag daarna, bij verdrag
bemagtigd werdt: daarop werden ook
Stevenswaard en Roermonde, vervolgens Luik ,
ën deszelfs kasteelftormenderhandbemagtigd: —
ook veroverde de Prins van Hesfen verfcheide
fteden aan den Rhijn ; en de Hertogen van
Wolfenbnttel die de Franfche zijde gekoozert
hadden, waren in het voorjaar ook door dé
Hanoverfche troepen gedwongen, die zijde te
verlaten; welk lot ook den Hertoge van Saxen
Gotha te beurte was 'gevallen : ter zee
Spaar* w a s n e t ^ e r yereenigde Engelfche en Staatfche
vtrvfoot vloote onder ROOKE en ALMONDE gelukt, de
vernield. Spaanfche zilver-vloot in de haven van Vigos,
deels te veroveren , deels te vernielen; waaróver
hier te Land eenen dankdag gehouden
werdt.
In den aanvang des volgenden jaars werdt
ook alle handel en briefwisfeling op Frankrijk
én Spanje, van de zijde der Staaten, verboden:
de Veldtogt in Duitschldnd, vroeg door
de Franfchen geopend, deed de zaaken der
Bondgenooten aldaar wat te rugge gaan; doch
aan den Nederrhijn en elders ging het hun voor-
(boediger, door het veroveren van Rijnberk,

H I S T O R I E . 4 ^
Gelder en Bon; als ook door het overweldigen XVII.
van de Franfche Liriiën in Vlaanderen: de Ge- AFD
-'
neraal OBDAM echter bij Ekeren onverwachts ~'
door BOUFLERS overvallen zijnde, met eene groote
ovfermagt, werdt genoodzaakt te wijken, en al
vegtende én vlugtende zich te bergen binnen
Breda; hetwelk, naderhand te zijner oneere geduid,
zo wel door hem verdedigd werdt, dat
de Staaten van Holland verklaarden, niets ten
zijnen laste gevonden te hebben; doch hijzelf
niet naer zijn genoegen bevorderd, verkoos eerlange
niet meer te dienen. Huij en Limburowerden
naderhand door de Bondgenooten veroverd
, die de Franfchen in geenen veldflag hadden
kunnen wikkelen; en hier mede werdt de
veldtogt beflooten, in welken de jonge Prins
van Nasfau, dien fommigen gaarne tot Kapitein-Generaal
zouden bevorderd gezien hebben,
reeds blijken van moed en dapperheid hadt
gegeeven.
Ter zee was door de vereenigde vloot in dit
jaar 1703,, niets van belang uitgevoerd, en
het den Franfchen gelukt, twee Hollandfche en
eene Engelfche koopvaardij vlooten, ten deele
te vefflroojen, ten deele weg te neemen, en
eemge haringbuizen te vernielen; gerakende de
óorlogfchepen, die de gemelde vlooten geleidden
, na een hardnekkig gevegt, ook meest
allen in 'svijands handen : de wakkere Capitein
ROEMER VLAK , (wiens naamgenoot nog met lof
deezen Staat dient,) ontving eene wonde in het
gevegt, waaraan hij eerlange te Toulon overleedt.
De Prins van Nasfau werdt, op het aandrin- De Prins
van Nas
gen van Friesland, met meerderheid van item- ~
a M w o r d t
men/

48ö VERKORTE VADERLANDSCHË
XVII. men, tot Generaal van het voetvolk bevorderd?
A F D
- onder zekere bedingen , waar tegen Zeeland
" ' echter eene fterke betuiging liet dóen: de Prins
vmT woonde den veldtogt weder bij; doch deeze
voet- was vari weinig belang in de Nederlanden, uit
Volk. hoofde van de zwakheid der wederzijdfche lege­
ren : de Veldmaarfehalk VAN OUWERKERK kon
de Franfchen tot geenen veldflag bewegen: het
bombardeereri van Namen, alwaar hij de Magazijnen
ih brand fchoot en veele huizen befchadigdê;
gelijk ook van Brugge, door den
Generaal SPAR, welks verdere fchade voor zeshonderdduizend
guldens werdt afgekogt, was
het vóornaamfte , welk in deezen oord werdc
verricht; doch in 'Duitschland hadden MARL-
M F L I A
" BOROUGH en EUGENIUS met hunne vereenigde
en B
Euo£- legeren eene groote doch bloedige zege bij den
is:us win- Schellenberg , en vooral bij Hochflet op de
nen den Franfchen èn Beiërfcheti bevogten * wier leger
S^Mrt t'eenemaal verdelgd was ; want men begroot
° C
' het verlies dier beiden op 40,000 dooden,
en het getal der gevangenen op 13,000 gemee-"
ncn,en 1200 Officiers: ook waren'er 30 Esquadrons
paarden en dragonders in den Donau gejaagd,
en grootendeels verdronken: meer dan
honderd flukken gefchut, 25 mortieren , een.
groot getal vendelen, ftandaardeh, keteltrommelen
, tenten, en andere pakkaadje, en 8 kis-
• ten met zilver, waren den Bondgenooten in
handen gevallen ; die zich vervolgens van
Augdnirg, Vim, Landau enTraarbach meester
maakten.
Ter zee hadt de vereenigde vloot ook het
geluk gehad Gibralter te veroveren , en de
Franfchen bij Mallaga, in eenen zeeflag, die

H I S T O R I E . 481 •
door den nacht gefcheiden werdt, zo veel fcha- Xvir.
de toetebrengen, dat zij, zwaar befchadigd,
naer Toulon terug zeilden.
Ondertusfchen bleeven in Gelderland de onlusten
in verfcheide fteden, tusfehen de Regen­
A f D
' i
ten van den Ouden en Nieuwen Plooi, en derzelver
wederzijdfehen aanhang duwen, en werden
de algemeene itaaten in deezen twist eerlange
betrokken; ja zo verre liep de hevigheid,
dat men van wederzijde volk wierf , om
zich tegen eikanderen te vezekeren, en de gemeene
middelen te heffen naer zijnen zin: te
Arnhem zettede men den Burgemeester VAN
BRINEN af, en ter Stad uit: te Nieuwmegen, Opfcrmi«
zochten eenige afgezette en gebanne Regenten, ^"5 ^
weder op het kusfen te raken door geweld, „ e„ en,"
doch werden in hunnen toeleg gefluit: vier der
oproerlingen, die in handen vielen, werden op
denzelfden avond uit de venfteren van het Stadhuis
opgehangen: Dr. w. ROUKENS, op heete
daad gevat, werdt den anderen dag, 'savonds,
op de plaats van het ftadshuis onthalsd : de
Raadsvriend WILLEM VAN LOON , die zich hadt
laaten Prefident Burgemeester maken door den
nieuwen aanhang, werdt onbekwaam verklaard
tot eenig ampt, hoewel het Hof van Gelderland
hem onfchuldig oordeelde: de Advokaat SER-
VAAS VAN KUILENBURG, die de Tielenaars hadt
opgeflookt, om de hand te leenen tot Regeeringsverandering
te Nieuwmegen , week ten
Lande uit, en werdt zedert openlijk ingedaagd.
Dus handhaafde zich , alomme in Gelderland,
de nieuwe Regeering, die, volgens fommigen,
onder de hand geflijfd werdt j door de
H h ee :

482 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVII. tegenwoordige Regeering van Zeeland, en met
• flFD
' naame door die van Vlisfigen en Veere : ook
w a s
e r u s
Betotrte ^ ^ * n Zeeland zelf op verre na niet herin
Zee- Held, en in het begin van het jaar 1704, al-
Zand, daar eene geweldige beroerte ontftaan, ten behoeve
der oude Regeeringe, van welke fommigen
zich door behulp van het gemeen, eenige
Vïisfingers en Veerenaaren, ten Stadhuize
indrongen, en het met geweld innamen, doch
na pas drie uuren regeerens, door de gewapende
burgerije, onder den Burgemeester VAN
DEN BRANDE , weder vandaar verdreven, en de
pas geweeken Regenten, in hunne zetels herifeld
werden; waarna deeze tweehonderd rijksdalers,
bij openbaare afkondiging, beloofden
aan elk, die eenen der genoemden Veerenaaren
en Vlisfingers in hechtenisfe leverde, welker
meesten toen uit Zeeland weeken: men kondigde
echter naderhand eene algemeene vergiffenis
af, en dus werdt de rust, te dier itede,
weder herfteld; en federt, in veele jaaren, om
zaaken van Regeeringe niet geitoord. '
1705.' In den veldtogt der Bondgenooten in de Nederlanden
, viel in den jaare 1705 niet veel
aanmerkelijks voor, buiten het verkragten der
, Franjche lienien in Braband, en het inneemen
van Zouwtleeuw en Zandvliet: MARLBOROUGK
en OUWERKERK hadden gaarne de Franjchen, in
de nabuurfchap van Brusfel, welke zij onverwacht
nabij gekomen waren, en onbereid vonden
, aangetast, doch 'de Afgevaardigden te
velde, den raad VAN SLANGENBURG en anderen
volgende , wilden dit niet toeflaan : hier uit
rees in Engeland ongenoegen in het parlement,
om welk te fuslèn, men een gezantfehap der-
waardü

H I S T O R I E ; 483
waards zondt, en op het aanhouden van Holland XVII.
befloot, in het volgend jaar, aanvallender wijze A
_
te oorlogen- Bij Holland, Zeeland en
Utrecht, werdt in deezen jaare ook beflooten,
zorg te dragen, dat Friesland en Stad en Lande
den Prins van Nasfau in den Raad van Staate
niet invoeren zouden, zonder eenparige bewilliginge
yan alle de Gewesten.
De veldtogt in de Nederlanden in den jaare I7
°&
1706, in Bloemmaand geopend zijnde, viel
'er den 23 derzeive tusfehen de Franfchen, onder
VILLEROI en den Keurvorst van Beieren, en
de Bondgenooten, onder de voorengetnelde legerhoofden,
bij Ramillies in Braband een veldflag
voor, ten voordeele der laatften: OUWER-
KERK dreef hier den vijand uit eenen yoordeeligen
post, bij welke gelegenheid de Staatfche
en Deenfche ruiterij zich wakkerlijk kweet; doch
de bloem der Franfche benden toegefchooten
zijnde, flrond de llrijd Langer dan een uur aan
beide zijden hagchelijk: toen geraakte deStaatfche
ruiterij eenigzins in wanorde, terwijl de
Deenfche ftand hieldt; doch MARLBOROUGH toen
met 20 escadrons Engelfche ruiterij, toefchieten- soRouwf
de, herftelde de wanorde, en bragt den vijand wint den
b i
aan het wijken ; gelijk dees ook op den aanval ^8 i
van SCHULTZ , het dorp Ramillies, na eenen
dapperen regenfland verliet ; en toen, dewijl
het vlugten algemeen werdt,'verklaarde zich de
overwinning teenemaale voor de Bondgenooten
, wier verlies hier ten hoogfte op vijfentwintig
honderd mannen berekend werdt, terwijl
de Franfchen wel agtduizend dooden, en
vijfenzestighonderd gekwetften verlooren hadden;
wijkende deeze daarop naar Leuven, m
Hh 5! • yapr

484 VERKORTE VADERLAND S CHE
XVII. vandaar naer Brusfel; wordende de eerstgemel-
AFD. ^ plaats terftond daarna bezet, door de Bond-
'• genooten, wier zijde ftraks door die van Braband
en Vlaanderen gekozen, en door welken
ook Oostende, Meenen, Dendermonde en Aath
• veroverd werdt; met welke laatfte overwinninge
men den veldtogt in de Nederlanden be-
n r fl
°De Franfche kusten, werden dit jaar door
geljrhen' onze en de Engelfche vlooten in geduurige onhouden
r u s t gehouden, en mèt eene landing gedreigd:
A s F r a K
' daarentegen deed de Ridder FORBIN, op een
U S
Sin " kruistogt uitgelopen, den koopvaarderen-eenionrust-
ge fchade: omtrent de Elve, lchoot hij in het
begin van Wijnmaand, twee oorlogfchepen,
van de zes die de koopvaarders uit de Oostzee
geleidden, in den grond, en nam een derzelven:
ook deeden de,Franfchen in dit jaar, van
verfcheide zijde opening tot eene vredehandeling,
doch de Engelfchen hadden geenen zin in
de voorgeflage voorwaarden.
Omtrent deezen tijd dreef de Regeering van
Goes in Zeeland, nevens die van Vlisfmgen en
Veere , om de beide laatften van de leenroerigheid
aan het Hof van Holland te ontheffen,
tegen voldoening der waarde; doch de algemeene
Staaten verftonden, dat de zaaken van
het Markgraaffchap in haar geheel behoorden
gelaten te worden, tot dat zij door den gewoonlijken
rechter konden afgedaan worden. —
Men drong ook in het volgend jaar, in Holland
het befluit door, waarbij de Prins van Nasfau
gehouden werdt uit den Raad van Staate, en
men meende, dat het Hof van Berlin, 't welk
den Prins laag zocht te houden, veel hadt toege-

H I S T O R I E . 485
gebragt, om de Staaten daartoe t; bewegen:
niettemin werdt den Prinfe, zo dra hij 20 jaaren
bereikt hadt, toegedaan , het Generaalfchap
over het voetvolk te aanvaarden, gelijk
hij 'er van toen af ook de gewoone wedde
voor genoot. —— Op den voorflag van Overijsfel,
werdt omtrent deezen tijd ook bij vier
Gewesten geraadpleegd, om geenen Stadhouder
in het vervolg aanteltellen , waartoe men
ook de Provinciën, Gelderland, Friesland en
Groningen, zocht te bewegen; doch 'er fchijnt
niets uitdrukkelijks ten deezen aanzien, op dien
tijd vastgefteld te zijn.
X V ! I
A F D
-
' ,
In Gelderland had Arnhem voornamelijk be- Misnoewerkt,
dat de uitfluiting van den Prinfe van gen in
Nasfau uit den Raad van Staate, met meerder-j^'^
heid. van ftemmen, ook aldaar was toegedaan; , t uitflui_
doch dit verwekte merkelijk misnoegen van de ;en van
andere Feluwfche fteden tegen die van Arnhem,

48^ -VERKORTE VADERLAND S CHE
^Ktn' Arnhem eh Nieuwmegen ; zedert verandering
»——L- in de Regeering gemaakt, en te Arnhem, wel
een twaalftal perfoonen door de burgerije uit
de wet gezet werdt. Eerst in het jaar
1717, werdt 'er eene algemeene vergiffenis afgekondigd
, (want tot zo lang ging het 'er
zeer tweedragtig toe) en daardoor werdt eindelijk
de rust in Gelderland herfteld.
1707* De veldtogt van het jaar 1707, liep zonder
flag in de Nederlanden af, en zonder dat 'er
eenige plaats belegerd of ingenomen werdt: de
beide legers evenaarten eikanderen in fterkte,
en fleeten den tijd met heen en weder trekken
; en eindelijk werden de Franfchen doof
de Bondgenooten genoodzaakt, om bij Cambron
over de Schelde te trekken , en achter
hunne linien te wijken: de Prins van Nasfau
hadt zich nu voor het eerst aan het hoofd vaii
het voetvolk der Staaten geplaatst: aan anderë
oorden hadden de zaaken der Bondgenooten
i)e Prins zeer veel geleden: — in het jaar 1708, hadyanGVfl».
c| e-n

. H I S T O R I E . 4S~
kaadje in veiligheid naer Gend wisten te doen XVFi.
voeren, verfchanfende zich ook eerlange achter _ AFB
*
de vaart, tusfehen Gend en Brugge; vanwaar
zij eenen inval in het Land van Kadzand deeden,
en dit deerlijk afliepen; om den Bondgenooten
het afloopen des platten Lands van
Fransch Vlaanderen tot in Picardije toe, betaald
te zetten : kort na den flag bij Oudenaarde
, werdt Rijsfel door de Bondgenooten
belegerd, en den 23 van Wijnmaand bij verdrag
ingenomen ; volgende de overgave des
kasteels eerst op den 8 van Wintermaand; terwijl
de Prins van Oranje dat beleg tot den einde
hadt bijgewoond : ook waren Gend,
Brugge , en andere plaatfen , nog voor het
einde deezes jaars door de Bondgenooten bemagtigd.
Geduurende deezen veldtogt was
de Veldmaarfchalk, Heer VAN OUWERKERK , te DeH. j
er
v a n
Roufelaar, in den ouderdom van 67 jaaren overou
"
lëeden, en werdt in het opperbevel overliet Staat- fterftT^
fche leger opgevolgddoor den Graave VAN TILLY.
De Prins van Oranje en Nasfau was in
het begin deezes jaars 1708 , ook in het ORANJE
bezit getreeden van het ftadhouderfchap van ^jxt n e t
Stad en Lande; en floot den 1 van Bloem- stac(hou maand 1709 , een huwelijk met de Prinfesfè derfchap
MARIA LOUISA van Hesfen - Kasfel;
o v e r S t a i
bij welke
gelegenheid de Staaten van Friesland hem een e g""
gefchenk van 60,000 guldens deeden: de Prin- tro'awt.
les SOFIA HEDWIGH, zijne zuster, was, kort te J
7°9vooren,
met KAREL LEOPOLD , Hertog van
Mekelenburg, in den echt getreeden.
Sterk werdt 'er met ROUILLE, VOISIN en de
TORCY, door fommige Heeren van de Regeering
, onder medeweten van den Raadpenfiona-
Hh 4 ri»

488 VERKORTE VADERLANDS CHE
XVH. f\ 5 HEINSIUS, in den beginne van het jaar 1709,
over den vrede gearbeid, doch Frankrijk, de
onttrooning van zijnen kleinzoon , noch de
overgave van eenige vestingen in den Elzas en
het Dauphins niet kunnende verzwelgen, zo
bereidde men zich weder ten oorlogehoewel
ï)E TORCY, door middel van PETKUM, de vredehandeling,
het ganfche jaar door , min of
meer, levende hieldt. de Veldtogt werdt
nu door de- Bondgenooten geopend met het
beleg van Doornik, welk na éene maand lang
zich verdedigd te hebben, den a8 van Hooimaand
bij verdrag werdt overgegeeven: het
kasteel hieldt het uit tot in het begin van Herfstvan
maand. Op den 11 dier maand viel de flag
Jttuipia. voor bij JSialpIaquet ; in welke het krijgsvolk
qUSC
' onder den Prinfe van Oranje en den Generaal
FAGEL , den vijand hef eerst deeden wijken,
hoewel zij naderhand ook genoodzaakt werden
terugtekeeren, naer de plaats, vanwaar zij gekomen
waren: aan eenen anderen kant werden
des vijands verfchanfingen overweldigd en ingehouden
; de vijand week toen naer de naaste
lieden , en de Bondgenooten behielden het flagveld,
hetwelk hun echter op een verlies van
ruim vijfenvijftighonderd mannen te flaan kwam:
het is twijfelachtig of 'er de branfehen wel meer
volks verloren hebben : de legerhoofden; en
onder deezen de Prins van Oranje en de Graaf
VAN TILLY , hadden zich wakkerlijk en ongemeen
dapper gekweten in deezen flag, die federt,
bij de Krijgskundigen is gehouden voor
den fcherpflen en gevaarlijkflen van deezen gane
•n't^ene ^
n
oorlog. —— Bergen in Henegouwen
Touwen werdt daarna, onder het opperbevel van den
L
Prinfe

H I S T O R I E . 489
Prinfe van Oranje belegerd, en den 21 van XVII.'
Wijnmaand bij verdrag ingenomen ; waar mede
A F D t
t
de veldtogt in de Nederlanden eindigde. ^ ^
De onderhandelingen over den vreden, wer- e n \f^e_
den nu, voornamelijk te Geertruidenberg, met nomen,
de Franjchen voortgezet, doch, met eenige we- Vredederzijdfche
hevigheid, vruchteloos afgebroken, handeling
in het laatst van Hooimaand des jaars 171 o,
toen men aan den goeden uitflag der onderhandelingen
aldaar begon te twijfelen, was men te
rade geworden , den veldtogt in de Nederlan- '
p^nkrjjk den te openen: midlerwijl had het Weener Hof tiet Keizo
veel genoegen in deeze handeling der Staa- zetlijke
ten genomen, dat hetzelve hun naderhand, of^° f
S e
eft
te deezer gelegenheid, in dit jaar, den tijtelten ( i e n"
g?.f van Celfi et Potentes, of H.oog-Mogenden\\\\\

4QO VERKORTE VADERLANDSCHR
XVII. zich van deezen omzwaai bediende,, om in En-
AF
"- geland over een afzonderlijken vrede te laten
handelen: de dood van Keizer JOZEFUS I, den
• ^17 van Grasmaand 1711 voorgevallen, en in
wiens plaatfe nu Koning KAREL , onder den
tijtel van KAREL VI, opvolgde, deed ook Koningin
ANNA , en deezen Staat neigen tot het
hervatten der afgebrokene handelinge over den
vrede.
Frankrijk verkoos echter eerst met Enge
land afzonderlijk en in het heimelijk te handelen
; gelijk ook de Engelfchen heimelijk in
Frankrijk deeden, zoekende Port Mahon en
Gibralter, nevens verfcheide bijzondere voordeden
voor hunnen koophandel te bedingen-
Geduurende dees bedekte handel werdt de
veldtogt in de Nederlanden geopend; doch
MARLBOROUH, reeds genoegzaam vervallen uit
de gunst der Koninginne, hoewel nog aan het
hoofd des legers geplaatst, konde niets van
belang ondernemen, dan op den 4 van Oogstmaand,
toen hij de vijandlijke linien bij St.
Omer verraschte, en Bonchain belegerde, en
innam bij verdrag, op den 11 van Herfstmaand.
i
De Prins van Oranje, JOAN WILLEM FRISO,
had zich, in het begin van den veldtogt, ook
naer het leger begeeven; doch werdt, na dat
de Koning van Pruisfen , om de verfchillen
over de nalatenfchap van Koning WILLEM uit
den weg te ruimen, in 's Haage gekomen was,
door de Staaten en door deezen Vorst gedrongen
tot de overkomst uit het leger derwaards;
fchoon hij reeds gemeld hadt, dat men in het
leger

H I S T O R I E . 49!
ieger zijne tegenwoordigheid niet konde misfen: XVII.
toen hij echter aan die begeerte wilde voldoen , AFr>
'
werdt hij daarin, door een' onverwachten ramp
verhinderd:: op den 14 van Wiedemaand met OBANJB
zijnen ftoet aan den Moerdijk gekomen zijnde, verdrinkt
d
Hapte hij met de Heeren VERSCHUUR, PLETTEN- ^J e r ^"j
BERG ^ DU TOUR i HILKEN, en eenigen zijner
bedienden in de veerfchuit, om naer het Strijenj'che
Sas overtefteeken; doch de wind opfteekende,
met eenen zwaaren ftortregen, Hapte
de Prins met DU TOUR en HILKEN , in de fchouw
over, en ging in de koets zitten, om voor den
regen gedekt te zijn: niet zonder groot gevaar
geraakte de veerfchuit over; maar de fchouw
helde zo geweldig, dat men voor omflaan beducht
was:^ niet verre van den overzijdfchen
oever gekomen, tradt de Prins uit de koets,
om zo veel te eerder aan Land te kunnen flappen;
doch terwijl de fchouw, door tegenwind
beneden den fleiger vervallen, wat hooger opftak
, werdt zij dóór een rukwind geheel over
zijde geflagen: de Prins, die Zich in het eerst
nog aan den mast en, aan DU TOUR vasthieldt,
werdt door het geweld der golven uit de fchouw
gcfmeten, en ging terftond te gronde: doch DU
TOUR en de overigen kwamen behouden aan
Land. 'sPrinfen Kolonel HILKEN , die in de
koets gebleeven was, liet hier ook het leven :
het lijk van den Prinfe werdt negen dagen daarna
, toen het boven kwam, gevonden, en den
25 van Sprokkelmaand 1712 te Leeuwarden
begraven: zeer werdt hij, van alle de vrienden
van het huis van Nasfau betreurd: de Koning
van Pruisfen zelf fcheen zo getroffen van dit
onverwacht overlijden, dat hij zich moest doen
ader-

492 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVII. aderlaten : de Prins die reeds in verfcheiden
A F D
- veldtogten blijken van beleid en dapperheid
• gegeeven hadt, bereikte naauwlijks 24 jaaren,
toen hij op zulk eene deerlijke wijze verongelukte:
hij liet eene dochter en eene zwangere
DeStaa- Gemalin na: de algemeene Staaten, oordeelende
tan ver- dat de Prinfes Weduwe, in haaren tegenwoordraagen
d i g e n fi. aat"
? z} ch n} e t m et de vereffening der ge-
Friïfen, fchillen, over Koning WILLEMS nalatenfchap,
over d'e' bemoejen f konde , befloten met meerderheid
ralaaten- v a n ftemmen, hoewel tegen den zin der Prinfchapvan
£ n t eg e n ^ pr0testen van Friesland en
WILLEM G r o^ f jg m } b}j
v o o r r aad, deswege met den
WILLEM
Koning van Pruisfen te verdragen, gelijk gefchiedde;
tot dat 'er in het jaar 1732, een nader
verdrag van verdeelinge getroffen werdt.
De Prinfes Weduw beviel op den 1 van
KAREL Herfstmaand van het jaar 1711 gelukkiglijk van
so E
ge- eenen Zoon, WILLEM KAREL HENDRIK FRISO,
boren, die, Stadhouder van alle de vereenigde Gewesten,
in den jaare 1751 , den 22 van
wijnmaand in den vroegen ouderdom van
ruim 40 jaaren overleeden is , in eenen tijd
toen de handel, kunnen, zeevaart, manufactuuren
en fabrieken van hem hunne herftelling
en voortzetting verhoopten; na dat hij den Staat
eenen vrede bezorgd had, welken wij thans
nog zien duuren ; terwijl zijn Doorluchtige
zoon, loffelijk 'sVaders voetftappen volgende,
'sLands vrijheden, voorrechten en zegeningen
ter harte neemt, en lange nog, zo wij wenfchen,
een handhaver en bevorderaar derzei ven
blijven zal, en het geluk mogen genieten, om
zijne ampten en waardigheden aan volwasfen
zoonen te mogen nalaten.
Onder

H I S T O R I E ; 493
Onder het handelen over den vreden, waar- XVI
*-
M O
toe de Franfchen een algemeen ontwerp had- ' i
den overgegeeven , welk veelen mishaagde,
doch waarover men echter befloot, te Utrecht
te zullen handelen; werdt 'er een ontwerp, zo
men wil, door MARLBOROUGH zelf, gefmeed,
om geduurende den winter, eenen inval te doen
in /Frankrijk; waar door men ook eenen op-
Hand in dat Rijk meende te zullen veroorzaken:
men wil ook dat Prins EUGENIUS ZO zeer naer
deezen togt haakte, dat hij zoude gezegd hebben
: te verlangen, om met de toorts in de hand,
voort te rukken tot Verfailles toe; doch dit ont- MARLwerp
verdween in rook, door het afzetten des BOROUGH
Hertogen VAN MARLBOROUGH , die, voor het ° r
^.. ne
Hogerhuis, befchuldigd wegens het ontvangen ampten
van aanzienlijke gefchenken van zulken , die verlaahet
leger in de Nederlanden van mondbehoef- ten
*
ten voorzagen , door de Koninginne van alle De Herzijne
ampten verhaten werdt. Sedert werdt tog van
JAMES BUTLER , Hertog van Ormond, aan het Omtmd
i a
hoofd der Engelfche troepen in de Nederlanden ^""g
gefield. plaats.
Maar dees Hertog was naauwlijks in het leger
gekomen, of S. JOHN , Vicomté Bolinghroke
, toen Staats-Secretaris in Engeland,
fchreef hem , dat hij zich in geen gevecht
moest laten wikkelen, ten ware hij 'er merkelijk
voordeel in zage; en veertien dagen later
werdt hem uitdrukkelijk gelast zich in geenerlei
gevecht ih te haten noch belegering aantevangen;
doch hem te gelijk bevolen, deezen last
zo geheim te houden, als mogelijk ware: want
de heimelijke handel tusfehen de Hoven van
Londen en Verfailles was nu zo verre gevorderd,
dat

494 VERKORTE VADERLANBSCHË
XVII. dat men zulk een' flap in Engeland durfde
A F n
' waagen.
,, ORMOND weigerde dan ook , volgens dien
Deszelfs, , , ° r
W£.
tiraojn_last, optetrekken tegen VILLARS , toen men
Eén. deezen met voordeel kon aantasten, en lïoorde
'er zich niet aan, al durfden fommigen zeggen,
dat de Bondgenooten door de Engelfchen verraden
werden: alleenlijk dekte hij het beleg van
Qiiesnoi, welk onder den Lt. Generaal FAGEL ,
1 7 I 2 #
den 29 van Wiedemaand van het jaar 1712
ondernomen was, na dat hij alvoorens aan VIL­
LARS gefchreeven hadt, dat zulks gefchieden
zoude ; te gelijk verzekerende, dat 'er geen
man door hem gebruikt zoude worden, die door
de Koninginne alleen betaald werdt: hem werdt
ook het bezetten van Duinkerken door de
Franfchen toegeftaan, mits hij tenzelfden tijde
verklaarde , last te hebben, om niets meer
tegen Frankrijk te onderneemen: want Frankrijk
hadt reeds toegeftaan, dat FILIPS VAN ANJOU
kiezen mogt, of, de Spaanfche Kroon te blijven
bezitten, of, van de opvolginge in Frankrijk
afteftaan; en toen dees gekozen hadt, de
Kroon van Spanje te blijven behouden, werdt
'er in Wiedemaand eenen ftilfiand van wapenen
getekend, tusfehen de beide Hoven, voorden
tijd van twee maanden.
Uit de aanfpraak der Koninginne aan het
Parlement kort daarna gedaan, vernam men
ook dat de Engelfchen der Staaten belangen
wegens den koophandel, en Barrière geregeld
hadden, zonder dat men wist hoe; dies men
zich ten uiterfte misnoegd toonde over dit gedrag
van het Engelfche Hof; doch men ftoorde
'er zieh in Engeland niet aan, en gaf zelfs al
de

H I S T O R I E . 495
de fchuld van het gebeurde aan de geenen , die XVII.
hier te lande thans het roer in handen had- Arr>
-
den. ' *
Na het overgaan van Ouesnoi, fcheide OR» S C H E I D T
MOND zich met de Engelfchen geheel en al van zig met
d e En
het leger der Bondgenooten af, kondigde in S e
^zijn
leger een wapenflilfland af, en bezetadefJ""
Duinkerken, Gend en Brugge, welke twee laat-der Bond,
e n o
fte plaatfen de Engelfchen niet begrepen wilden S °-
t 3 n
hebben onder de Barrière der. Staaten: en na '
deezen flap der Engelfchen neigde ook Amfterdam
tot eene wapenfchorfing voor twee maanden;
doch het befluit viel anders va.'sHaage,
waarnaar Amfterdam zich voegde. Na
den aftogt VAN ORMOND werdt het leger der
Bondgenooten bij Denain door de Franfchen
aangetast en geflagen , waarbij ALBEMARLE zelf
den vijand in handen viel: weinige dagen later
werdt ook Marchienne, de voorraadfchuur van
het geiilliëerde leger, door de Franfchen ingenomen
; die voorts Douai, Qiiesnoi, en Bouchain
herwonnen : in Wijnmaand" deeden de
Franfchen ook eenen inval in het Zeeuwsch
Eiland Tholen, de Stad inneemende, en haar Tlitim
eene brandfchatting van 10,000 rijksdalers af- t 00
''ff
perfende: de Staaten van het Gewest fielden £3!u
terftond orde op de beveiliging; ook gefchiedde fchat.
door gantsch Zeeland eene inzameling van penningen
, ten behoeve der arme geplonderde ingezetenen;
zijnde 'sLands Comptoir toen ook
van ruim 500 gl. beroofd geworden.
Op de tijding der nederlaage bij Denain, De Graaf
hadden de bedienden van den Franfchen Gezant ^ H T E
MENAGER, te Utrecht, die van den Graave VAN HENdoel
HSCHTEREN, Staatfche Gevolmagtigden, fcham- afftanr}
per-

496 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVII. perlijk bejegend; waarom deeze laatften, na
A F D
- dat hun deswege voldoening geweigerd was,
.. de anderen, toen zij hun in de maliebaan ontwaard!^
moetten, in het aanzicht floegen; hetwelk MEheid
te N AGER ZO euvel nam, dat hij 'er bij den Koning
Utrecht. Q v e r y a agd e, waarop dees bevel gaf, dat men
in geene onderhandelingen treeden moest, zo
lange de Graaf VAN RECHTEREN te Utrecht bleef;
vorderende tevens van de Staaten, dat hij opontbooden
en een ander in zijne plaatfe gezonden
werdt, waartoe men, in weêrwil en tegen
den zin van Gelderland, Overij fel en Groningen,
befloot, ten einde aan Frankrijk genoegen te
geeven; dies de Graaf afiland deed van de waardigheid,
welke h'j te Utrecht bekleed hadt.
Onderwijl hadden de Franfchen in dit jaar ter
zee ook eenige voordeden behaald, als St.Jago,
in een der Raho-Verdfche Eilanden, overweldigd
en geplonderd; eenen inval gedaan in de
Lewards Eilanden , en de volkplantingen der
onzen in de West- Indien, ah Suriname, Berhice
, Curagao, onder brandfehatting gefield:
tevens was de krijg in het Noorden nadeelig
voor de Hollandfche fch'eepvaart, hebbende de
Zweeden een groot getal van de Nederlandfche
fchepen aangehouden, onder voorwendzel datze
Contrebande goederen hadden gevoerd.
De Staa. £) e Staaten beflooten derhalven billijk , om
T E N
"OJ" vrede te maaken op de beste voorwaarden; en
vrede met tekenden , na dat de Engelfchen voor hun
Frankrijk. Doornik bedongen hadden van de Franfchen,
een nieuw verdrag van Barrière met Engeland,
Sluiten op den 30 van Louwmaand van het jaar 1713?
denzel. e n 0p den 14 van Grasmaand met de Fran-
ven
* Men een verdrag van vrede en van koopban-
1713. t] el.

HISTORIE. 497
del, niet zonder het ongenoegen te behaalen XVII.
der Kelzerfchen: dees vrede werdt den volke, AFn
-
des morgens van den laatstgemelden dag, door
het losfen van eenige ligte Itukjens kanon, die
voor het Stadhuis te Utrecht ftondcn, aangekondigd
; en naderhand gefchiedde de afkondiging
door het gantfche Land, tot klein genoegen
van het gemeen , welk zeer op de Engelfche
Staats - Ministers gebeten w/as, die de
onzen noodzaakten, na een roemrijken oorlog ,
eenen niet zeer voordeeligen vrede te fluiten.
Niet lange daarna kwamen ook de Gezanten
van Koning FILIPS, die nu voor Koning van
Spanje door de Engelfchen en de Staaten erkend
was, te Utrecht, alwaar met dezelvea
ook over eenen vrede werdc gehandeld.
n XVIII. AF-

498 VERKORTE VA DER LAN D S COS
XVüL
Am " ~
XVIII. A F D E E L I N G .
Beginnende met het jaar 1713, en eindigende
met het fluiten van het verdrag van Seville,
in het jaar 1729.
D e vrede was te Utrecht, zo dra niet tusfehen
Frankrijk en deezen Staat getekend, of de Keizerlijke
Gezant, Graaf van Sinzendorff, vertrok
naer Wecncn, misnoegd op de onzen en
de Engelfchen: de onzen echter, die eerlange
Verdrag een buitengewoon Gezantfehap naer Frankrijk
met En- zonden, om den vrede te bekragtigen, flootcn
geland. l e Tj[recht, met de EngelIchen, ook bijvoorraad
een verdrag over de rechten op de koop-
Met Bern waaren in de Spaanfche Nederlanden, en met
en de Bern en de Graauwbunderen kwam men, om'jcnt
e e z e n
fundtr"' ^ ' °°k overeen tot het leveren van
" eenige nieuwe vendelen Zwitzers : ook beveiligden
de Staaten, in deezen jaare 1713, den
handel en de zeevaart hunner ingezetenen, in
Vrede de Middelandfche Zee en Levant, door drie bijmet
1 Al- zondere verdragen van vrede en fcheepvaart, met
giers, de Regeeringen, van Algiers, Tunis en Tripoli.
ll'fpLlT 1
K°t° n
i e
& Berbice, in den voorgaanden
jaare gebrandfehat door de Franfchen, en deswege
eenen wisfclbrief gemaakt zijnde ten laste
der Heeren JOAN en KORNELIS VAN PEERE , Oud-
Burgemeesteren en Raaden te Vlisfmgen, als,
voor een merkelijk gedeelte, eigenaars dier
volkplantinge, welke deezen wisfelbriefweigerden

H I S T O R I E . 4 9p
den te betalen, zo werden de Franfchen met XViir.
honderd en agtduizend guldens daar voor te Ayi>
-
vrede gefield, door NIK: en HENRIK VAN HOORN, "~
ARNOLD DIX en PIETER SCHUURMANS, waarvoor
deezen den eigendom der volkplantinge bekwamen
, die hun federt door de Erfgenamen van
ABRAHAM VAN PEERE ook is opgedragen: eenige
jaaren laater hebben zij den eigendom in die
Kolonie voor agtmaalhonderdduizend guldens,
afgedaan aan eene maatfchappije van deelgenooten,
onder welken de handel op dezelve in fuiker
merkelijk is toegenomen.
Na dat in het 1714, de vrede te Radflad £JJ£.
tusfehen den Keizer en Frankrijk was gefloten, metS.p«.
werdt ook den 26 van Wiedemaand de vrede P 8 ete
-
tusfehen Koning FILIPS van Spanje en deezen kenct
*
Staat te Weggetekend: . in Engeland OEOROB
overleed den 12 van Oogstmaand deezes jaars, I. Keurv
o r s t v a a
Koningin ANNA ; waarop de; Keurvorst van
Hanoyer, naast aan haar vermaagfehapt, on- wordt *
der den naam van GEORGE I, tot Koning uitgeroe- Koning
v a n £r,
pen, en in Herfstmaand derwaards, onderande- «
g £ l a n d
ren door eenige Staatfche oorlogfchepen, be- '
geleid werd : de Vicomté BOLINGBROKE was
reeds vóór 'sKonings komste , als een verdacht
aanhanger van den Pretendent, van
zijn ampt verlaten en week toen naer Frankrijk.
- Met den Koning van Pruisfen waren omtrent VeykhiU
deezen tijd eenige verfchillen ontslaan , over 'en met
het aanleggen der tollen te Well, beneden Ven- Pruis
f en
,
la, op de Maaze, hetwelk door de Staaten als
eene nieuwigheid aangemerkt werdt; op wier van,
yertoogen echter zijne Majefleic zo luttel gehoors
gaf,: dat hij zelfs meende recht te hebli
s ben,

500 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVIII. ben, om overal in het Overquartier van Gelder-
AF1)
- land, waar hij wilde, uitgaande en inkomende
rechten te vorderen: ook zocht hij kort daarna
de Stad Graave, eene Heerlijkheid van het Huis
van Oran je , te verrasten; doch dees toeleg
werdt ontdekt en gefluit; gelijk ook een aanflag
van dat Hof op Dlest in Braband, mede eene
Heerlijkheid van het Huis van Oranje: zo dat
nien hier, om diergelijke moejelijkheden te
voorkomen, het gefchil over de goederen van
dat Doorluchtig Huis aan de beflisfingen van
den gewoonlijken rechter overliet.
Begin der In dit jaar werdt ook de handeling over de
bande- Barrière te Antwerpen begonnen , bij welke
SS gelegenheid, fomtijds hevige verfchillen tusre
der fchen de Staatfche en Keizerlijke Gemagtigden
Staaten. ontltonden : te vergeefs zocht men aldaar ook
eene handeling over een verdrag van koophandel
in de Spaanfche Nederlanden tot Hand te
brengen.
* 7
* 5
In het jaar 1715 zonden de Staaten, des vertenon-
33
zocht, een corps van zesduizend mannen,
dertteu- welke zij verbonden waren, in zulk een geval,
ren GE- A A N Qruot-Brittanje te leveren, naer Schotland,
Sóooo onder den Major - Generaal VAN DER BEEK, bij
man, hij gelegenheid van den opftand onder den Graave
gelegen- v a n Mar, ten voordeele van den Pretendent,
heid jan a l d a a r v e r w e k t. w eike echter eerlange gedempt,
ft e
"nd P
ten en die gelukzoeker zelf hier door ook genoodvoordee-
zaakt werdt, om dat Rijk , waarin hij , toe
Jf va
pf onderfteuning dier hopelooze onderneeminge,
undentl' reeds gekomen was, ijlings wederom te verlaten.
Op den i van Herfstmaand deezes jaars overleed
Koning LODEWIJK XIV, die door zijnen
ach-

H I S T O R I E . 501
achter - kleinzoon , den Hertog van ANJOU, XVÜI.
onder den naam van LODEWYK XV, opgevolgd
werdt, onder de voogdije van den Hertoge van
ORLEANS, als Regent des Rijks; die, op verzoek
der Engelfche en Staatfche Gezanten,
verklaarde, den Pretendent niet in Frankrijk
te zullen dulden, noch hem te onderfteunen,
maar zich ftiptelijk te houden bij den Utrechtfchen
vrede ; waaruit bleek dat de Hertog
zijn belang wèl kende en zocht te behartigen.-
**',
Op den 14 van Slagtmaand deezes jaars, Hervet
werdt ook het verdrag nopens de Barrière der Jrag over
Staaten in de Spaanfche Nederlanden te Ant- d
- B(ir
"
werpen tot ftand gebragt en getekend; waarna d e n Sta
de klokken werden geluid, het g-efchut gelost, gereeen
maaltijd op het Stadhuis gehouden, en een ke
nd.
aartig vuurwerk afgefteeken : door dit AatJ>
verdrag werden de Staaten nu eerst bevestigd merkfng
in het bezit van het geen zij bij eenen twaalf- daarover,
jaarigen oorlog gewonnen, en bij den Utrechtfchen
vrede bedongen hadden: zij verkregen bij
hetzelve, den eigendom en de opperlte magt
over een aanmerkelijk gedeelte van het Overquartier
van Gelderland, en over een kleen
gedeelte van Vlaanderen, waardoor zij hunne
grenzen ten oosten en westen in grooter veilig
heid dan voorheen, gefteld zagen; gelijk ze
ook tegen ondernemingen van Frankrijks zijde,
zich dekten door het leggen van bezettingen
in Namen , Doornik , Meenen , Warneton,
Veurne, Tperen en het Fort de Knokke, welke
allen, in gevalle van oorlog, eerst moesten overweldigd
worden , eer men van de zijde van
Fransch Vlaanderen, op het grondgebied van
li 3 dsa

Soa VERKORTE VA DE RL AND SC HE
XVIII. den Staat komen konde; en buiten welke kost»
A F
"' baare Barrière, men van dien kant, zich gee»
"~ ne genoegzaame veiligheid fcheen te kunnen
bezorgen.
Eenige onlusten wegens de fluiting van dit
verdrag met de Keurvorsten van Keulen en den
Paltz, en met den Koning van Pruisfèn, over
de oefening van het rechtsgebied in het Overquarticr
van Gelderland, werden vervolgens,
JOAN
door eenige overeenkomften vereffend.
Eenigen tijd na het fluiten van den vrede niet
VA^RI?. Spanje , werdt door den Staat, als buitengepuRDA,
woon Afgezant, derwaards gefchikt, de fleer
Afgezant j O A N WILLEM VAN RIPPERDA , Vrijheer van Poel-
e
sfaafnaer^^' ^
a a a r
^ eene zonderlinge rol gefpeeld
Spanje, heeft, gelijk in het vervolg zal blijken: — om
Vloot de Zweedfche Kaperi/en in de Oostzee, die zeer
naer de verderflijk voor den handel, en hier te Lande
Oostzee. v o o r openbaare Zeeroverijen aangezien werden,
te beletten, zondt men van onzen kant, gelijk
de Engelfchen ook deeden, eene vloot onder den
Schoutbij nacht, LUCAS DE VETH, mer de Oostzee,
die nevens die der Engelfchen, de koopvaarders
befchermde, en toen eerlange terug' keerde.
Een geweldige flormwind uit den Noord*
Gewei- w e s t e n hadt j n Lentemaand deezes jaars, mernorai-
kelijke overftroomigen veroorzaakt in Holland,
wind. Zeeland, Friesland en Groningerland; en fee
r t
Sterfte ^
e e m e 1 1
g
tr
jd heerschte hier te Lande ook
onder bet eene zwaare fterfte onder het rundvee, die verrundvee
fcheiden jaaren geduurd heeft; welke nogtans
het zuivel niet hoog in prijs deed ftijgen, ter
oorzaake van den Herken aanvoer van vreemd
vee: hoewel dit niet gefchieden konde, zonder
vcd celds uit het Land te doen gaan. ——
Ook

H I S T O R I E . 503
Ook was federt eenen geruimcn tijd, een ge- XVI!I.
rucht onder het gemeen verfpreid, dat fommige
Regenten zich, door gefchenken, lieten bewegen
tot ontrouw, welk gerucht zo veel invloeds
en geloofs vondt, dat 'er de Staaten van fommige
gewesten kennis van namen, en de alge­
A F P
',,
meene Staaten eerlange befloten , om alle
hunne leden, en die van eenige andere Collegiën,
als ter Admiraliteit, des Raads van Staate,
de Bewindhebbers van de Oost- en West-
Indifche Compagnie, enz. bij eede te doen beloven,
zich ftiptelijk te zullen gedragen, naer
een piakaat, welk in Wintermaand, tegen het
ontfangen van ongeoorloofde gefchenken, in
het licht kwam.
Op den 17 van Sprokkelmaand van het jaar
1716, flooten de StaatfchelAmbasfadeurs in En- V£^onJ
geland met die Kroon een verbond tot bevesti- m e t /?,,.
ging van de voorige verdragen, en tot hand- stlani.
having van het verdrag wegens de Barrière, door
Groot - Brittan je ; gelijk die Kroon ook van de
zijde der Staaten geguarandeerd werdt in het
bezit van Gibralter en Minorka. • Czaar
z a a j
^ \
PETER de Groote , reizens gezind zijnde, deed ^rootè *
in den Herfst van dit jaar, verzeld van zijne komt a'n-
Gemalinne, wederom een keer naer Holland-: dsnwat
hij kwam, vooruit, te Amjlerdam ; vanwaar J"^"'"
hij, in de Lente des jaars 1717, mer'sHaage
en voorts naer Frankrijk vertrok: de Czarin
onthieldt zich ,-jin zijn afweezen, te Amjlerdam,
daar men haar met fpiegelgevechten te water,
en op andere wijzen, veel vermaaks zocht aantedoen:
men bewees den Czaar op zijne wederkomst,
geene mindere eere, doch konde niet
flagen in het voorneemen, om met hein een
li 4 re-

504 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVIII. redelijk verdrag van koophandel aan te gaan:
A1?f)
- het verhoogen der rechten in de Steden van
Lijfland, welke hij zeer willekeuriglijk regeerde,
maakte dat veelen hem nu ook met min gunftige
oogen aanzagen - dan zij anders zouden gedaan
hebben, Van Amjlerdam begaf hij zich
naer het Hof van Berlin,
Rijk te rug.
en voorts naer zijn
Men raadpleegde ter ftaatsvergaderinge in dit
jaar ook over het aanftellen van eenen Advokaat
Fiskaal, die waaken zoude tegen de overtredingen
van het piakaat, op het ontvangen van gefchenken
gemaakt; doch de oneenigheden onder
de Gewesten waren zo groot te deezen
tijde, dat men niet kon verwachten,
deeze zaak door een eenparig befluit tot ftand
te brengen: eenige Gewesten hadden verfcheide
vendels hunner knechten afgedankt; andere
hielden hunne Compagniën voetvolks en ruiterije
niet voltallig ; en Gelderland hieldt een
zevende in, van 't geen tot de gemeene
lasten moest opbrengen; men befloot dies op
DeStaa- fcn voorllag van Overijsfel, om door het berfenYotKdwijv
6
* 1
cener buitengewoone vergaderinge de
het ba- eendragt en goede orde in den Staat te bewaawaaien
ren : terwijl eenigen, het zij in of buiten de
Va
"dr ö
Regeeringe, van veriland waren , dat men
eenen Stadhouder moest aanftellen ; waartoe
fommigen willen, dat de Koning van Engeland,
giaine zijnen broeder ERNST AUGUSTUS, Bisfchop
van Osvahrugg-, zoude bevorderd gezien hebben
, na dat dees dc Weduwe van JOAN WILLEM
FRISO zoude gehuwd hebben; welk oogmerk
men meende dat fommigen toen hebben geweten
in ililte Cè verijdelen: —m men fprak toen
ook

H I S T O R I E . 505
ook om de fnkomften der posterijen te brengen XVIII.
aan het gemeene Land, waar door de fchatkist, _ AF
"- _
meende men, 's jaars twee millioenen zoude
kunnen trekken. De Regeering van Rotterdam
hadt onlangs de inkomften der Posterijen gebragt
in de Stads kasfe, latende hun Postmeesterfchap
bedienen op eene eerlijke jaarwedde; doch in
de groote fteden van Holland, daar dit voordeeligampt
aan de voornaamften uit de Regeeringe
ftond, was men niet gezind zijn bijzonder
voordeel afteftaan aan het gemeen: het gewigtigst
punt ter overweginge , betrof het
krijgsvolk, welk ook het eerst in aanmerking
kwam in de gemelde buitengewoone vergaderinge
op den 28 van Slagtmaand deezes jaars, *
welke door ADOLF HENRIK , Graave van Rechter
en, wegens het toen voorzittend Overijsfel,
met eene deftige aanlpraak geopend werdt,
waarin hij fterk drong op de noodzaaklijkheid
der eendragt onder de Gewesten: ook fprak hij
van ter zijde tegen de omkopingen, dewijl hij
het piakaat daar tegen zeer fterk hadt helpen
doordrijven ; willende hij, dat men de aldaar
beraamde maatregels opvolgde, al ware het alleen
om het volk te overtuigen van de eerlijkheid
der Regenten , welke men gewoon was
verdacht te maaken, als men eenige verandering
in den zin hadt: toen nam men het ftuk van het
krijgsvolk en dat der geldmiddelen in beraad;
doch de Afgevaardigden niet gelast zijnde,
om alles aftedoen, zonder rugfpraak te houden,
zo was dit eene der redenen , waarom
deeze vergadering lange zat en weinig uitvoerde
: —— men belastte op het voorbeeld van rjelastea
Heiland, de Obligatiën ter Generaliteit met hunne
li 5 eenen

506 VERKORTE V A DE RL AND S HE
XVIII. eenen honderften penning, doch, op het aan-
AFD
' houden van Gelderland, alleenlijk voor drie
oblisaa
a r e n
i ; e n
verminderde het krijgsvolk tot op
tién met ruim 34000 mannen, tegen den zin van fomeeren
migen, en tegen het protest van Zeeland, welk
Z e e r e u v e l n a m
ften pen- > d a t n i e n e r t o e
' beflooten had,
ning. met de meeste, niet met eenparige ftemmen: de
vergadering zat nog tot in Herfstmaand van het
jaar 1717, en fcheidde eindelijk, zonder dat de
Gewesten het ééns waren geworden over verfcheiden
voorname punten, waarom zij bijeen
gekomen waren.
Verbond Den 4 van Louwmaand van het jaar 1717,
tusfehen floten de Staaten met Frankrijk en Engeland
e e n d r e v o u
^rnk'v'k ' ^S verbond, waarbij de ProtestantenEnge-fch
e
Opvolging in Engeland verzekerd , de
land. Utrechtfche vrede bekragtigd, het flechten van
Duikerken, en het dempen der Haven toegeftaan,
en in gevalle van aanval, een onderlinge bijftand
beloofd, en ook aan de Staaten den tijtel van
Hoog Mogende Heeren door Frankrijk toegeftaan
werdt; en men hadt de bijzonderheid der
vereeniginge van deeze drie Mogendheden, tot
welke de Abt DU BOIS zeer veel hadt toegebragt,
alleen toetefchrijven aan de veranderinge, door
den dood van LODEWYK XIV, in het fijstema
van Europa, zo wel als in dat van Frankrijk,
veroorzaakt.
ALBE
ver * n
a a r o n t o n d
^ -i ^ onverhoeds een oorlog
wekt een' tusfehen Spanje , den Keizer en Frankrijk;
oorlog berokkend door den Kardinaal JULIUS ALBERONI ,
tusfehen die het Hof te Madrid deed twijfelen , of de
denifei- ^Hand van de Kroon van Frankrijk wel plaats
zèr en behoorde te grijpen ; inzonderheid wanneer
Franhïji. Keizer KAREL VI, niet van zijnen eisch op
Span-

H I S T O R I E . 507
Spanje begeerde afteftaan; en men vondt goed XVill.
den Keizer, toen bedremmeld in den krijg te- AFD.
gen den Turk, van Sardinië te beroven, welk "
hij hadt behouden, na dat het in het begin des
jongden oorlogs, door de Engelfchen, veroverd
geworden was : men verdedigde zich wegens
dit gedrag bij de Staaten, die met Groot- Brittan
je hunne pogingen wilden aanwenden om
den verbroken vrede te herftellen, waartoe men
eerlange alle moeite deed, doch de handeling
deswege duurde tot diep in het volgend jaar,
eer men tot een befluit kwam.
Tegen het einde deezes jaars werden deeze Zwaaie
Landen, en bijzonderlijk Groningerland, door ^Jfj"
eenen zwaaren watervloed bezocht, bezwijkende
veele dijken door eenen feilen ftorm uit denNoordwesten,
op den 25 en 26 van Wintermaand,
terwijl anderen, met moeite behouden werden:
de Asjendelf tlche dijk op zes plaatfcn doorgebroken
zijnde, werden daar door veele dorpen
van Noorholland, van Zaandam af tot Avenhorn
toe, onder water gezet; hetzelfde gebeurde
de Uitgeester- en Heemskerkerbannen, door
twee gaten, die in den St. Aagtendijk gevallen
waren: in Friesland liepen eenige Grietenijen
zo onverwachts onder, dat 'er veele beesten en
eenige menfchen door verdronken; doch Groningerland,
welk meerendeels onderliep, leed
het grootfte nadeel , en het water ftondt in
Groningen zelfs vier voeten hooger dan in den
zwaaren watervloed des jaars 1686; men rekende
dat 'er tusfehen de 14 a 15000 huizen om
verre gefpoeld , meer dan 2000 menfchen,
ruim 14000 Hoornbeesten en paarden, en over
de aaooo varkens en fchaapen verdronken waren
:

508 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVIII. ren: dees vloed breidde zich uit over Oostfries'
A
* D
land, en verder Noordwaards tot in Zweeden
~ en Denemarken , en veroorzaakte geweldige
fchade: in het Zuiderquartier van Holland en in
Z-. eland hadt de vloed de minfte fchade gedaan.
1718. Het volgen d jaar \ 718, is merkwaardig door
den vrede tusfehen den Keizer en de Republiek
Oorlogs pTgMtui en de Porte; het veroveren van bijfooed
der kans geheel Sicilië door de Spanjaarden, en
Spanjaar- het zeegevecht bij Pasfaro, welk zij tegen de
dtn. Engelfchen hielden en verlooren, die gekomen
V i e r waren, om hen in deeze verovering van Siciliëvoadig
teftremmen: vooral ook nog, door het fluiten
vei bond v a n een viervoudig verbond, tusfehen den Kei'
tusfehen z g r ^ prankrijk en Groot - Brittan je , (en verde
S' volgens de Staaten,) waarin ook de Koning van
zer, Sicilië deel nam, onder den tijtel van Koning
Frankrijk v a n Sardinië: de Staaten werden 'er ook toe
E n é t
f^ ' genodigd, en hunne overwegingen hadden voornamelijk
dit onderwerp te bedisfelen, geduurende
den zomer deezes jaars; gelijk men ook
met meerderheid van (remmen befloot, daarin
deel te neemen: ook vereffende men met
Vereffe

H I S T O R I E . 509
De onrustige Kardinaal ALBERONI , ten groo- XVIII.
ten nadeele zijns Konings ondernomen hebben- . A1
' D
' ti
de eenen opftand in Frankrijk te verwekken, A L B E K O,
die nog bij tijds ontdekt werdt , hadt Spanje HI l r a c n c
hierdoor in eenen oorlog met dat Rijk gewik- een' opkeld;
en hier mede niet te vrede, zocht hij ^ n
fa
ook den Pretendent in Schotland, in eene nieu- te""érwe
onderneeming bijteftaan, zendende daartoe wekken,
in het jaar 1719 eene vloot derwaards, die
eehter door ftorm verftrooid werdt; terwijl de
krijg te Lande, door de Engelfchen met hulpe
der onzen, onder den Generaal - Major KEPPEL ,
mede welhaast gelukkiglijk ten einde geb'ragt,
en dus ook dees toeleg verijdeld werdt: hetwelk
nevens meer andere tegenfpoeden, den Spaanfchen
Koning FILIPS bewoog, om den geestlijken
floke brand, ALBERONI, eerst Madrid, voorts
Spanje te doen ruimen, met bevel, om zich van
allen handel over (laatszaaken , te onthouden.
Het jaar 1720 , is door de actiehandel in Aftie-
Frankrijk en Engeland berucht, en dewijl dees ha.idd.
I 7 2
met merkelijk voordeel gedreevenwerdt, maak- °"
te dezelve ook de kooplieden en anderen hier
te Lande gaande, die verfcheide handelgenootfchappen
oprichtten , welke, als meest op
losfe en windige gronden (leunende, of niet tot
iland kwamen , of niet lang duurden, of in
kwijnenden (land bleven; gelijk dat van Utrecht
daarvan tot een voorbeeld kan (trekken; welk
voorgaf eene vaart van die ftad tot in de Eem
te maaken, en dien droom zo te verdiepen, dat
men met groote fchepen, tot zelfs voor Utrecht
zoude kunnen komen: doch alles is op wind en
ijdelheid uitgekomen: nog in hetzelfde jaar,
begonnen de actiën in de meest ontworpen
Maat-

510 VERKORTE VADERL ANDSCfHE
XVIII. Maatfchappijen te niete te loopen: te Am-
AVn
' fier dam verboodt men den makelaaren zich met
deezen windhandel te bemoejen; ook werden
de Actiehandelaars hier het voorwerp der algemeene
en openbaare befpottinge ; zo met
woorden, als in prenten en gedrukte fchriften;
ook in fchouwfpelen , waarin zij fchamperlijk
werden doorgeftreeken: het graauw zelfs viel
aan op een koffijhuis, alwaar zij vergaderden,
en zoude het geplunderd hebben, ware het niet
door de Schouten en gerechtsdienaaren gefluit
geweest: dus verviel dees Actiehandel in het
kort; tot bijstere fchade van veelen, die buiten
Haat geraakten om hunne fchulden te voldoen;
terwijl eenige weinigen 'er veel bij gewonnen
hadden.
De vervolgingen, die de Hervormden in
Hongarijen, Duitschland en vooral in den
Maatre- Paltz, te deezen tijde bezuuren moesten, begelen
der wogen de Staaten, om te dringen op herftel
v a n d e e z w a a r e m s e n
onTde"' b ^ hunner Geloofsgenooten
vervol- in den Paltz; doch hierin niet flagende, begingen
diende men zich van krachtiger middelen, en
ot d e
vorrnden befl° Platen tegen de jefiuiteti ftreng-
r e d o e n u u e r e
inDuitich-tifo v° n; doende verfcheide
lani te Roomfbhe Kerken in Gelderland en Holland
doen op. fl uj ten, en de Jefuiten alomme ten Lande uit
homen. v e r t r ei.i { e n. waardoor allengskens de verdrukkingen
in den Paltz een weinig verminderden;
en waarom, na verloop van eenigen tijd , ook
hier te Lande, wederom eenige oogluiking gebruikt
werdt.
Voorbe- Het woeden van de pest te Marfellle, deed
hoedzels den Staaten het inloopen hier te Lande, vertegen
de D} eden aan alle fchepen, die vandaar, of uit
p e s
' eenige

H I S T O R I E ; 511
eenige Franfche havenen aan de Middeïïandfche XVitt.
zee, kwamen: ook gebruikten zij zonderlinge Ar
"~
voorzorg omtrent fchepen en goederen van de
. Levant herwaards komende, en deeden zelfs
Lazaretten, op de zeedorpen opflaan, om in
dezelven perfoonen en goederen, uit geftrande
fchepen, die van befmette plaatfen kwamen,
te bergen: het opvisfchen van befmette goederen
, werdt ook volflrektlijk verboden: in de
volgende twee jaaren fielden de Staaten nog
naauwkeuriger orde op het weeren van fchepen
en goederen, van befmette plaatfen komende;
doende zelfs fomtijds verdachte fchepen met de
ladinge verbranden, en het volk daarvan, ongekleed
aan land brengen, om aan een afgelegen
oord, eenigen tijd te verblijven, eer men
het verder landwaards in komen liet; doch na
het ophouden der pest in de Levant en Frankrijk
, hielden ook deeze voorbehoedzels op.
Op den 3 van Oogstmaand deezes jaars 1720,
was overleeden de Raadpenfionaris HEINSIUS,
die nu ruim 31 jaaren, (hetwelk, behalven
aan OLDENBARNEVELD, aan niemand, voor of
na hem, tot nu toe, zo lange gebeuren mogt,)
dit ampt bekleed, en na den dood van Koning
WILLEM 5 zijne maatregels wel veranderd, doch
zich zodanig gedragen hadt, dat de Franfchen niet
konden roemen, dat hij met hun heulde: de •
mindere partijfchap onder de Gewesten, maakte
dit aanzienlijk ampt nu ook minder gevaarlijk
dan ten tijde van DE WITT. Mr. IZAAK VAN
HOORNBEEK werdt op dezelfde Wedde van 12000
guldens, gelijk HEINSIUS hadt genooten, met
eenparige Hemmen tot het bekleeden van hetzelve
verkoozen, en ook op gelijke Inflructie;
hoe-

512 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVIII. hoewel uit dezelve alles gelaten was, wat tot
AFD. ,jen perfoon en het ampt van Stadhouder van
Holland eenige betrekking hadt: de Ridderfchap
en Edelen van Holland namen hem tenzelfden
tijde aan, tot Penfionaris hunner orde.
1721. In de Lente van het volgend jaar 1721 be-
Uitrus- floten de Staaten, op de klagten der Levantfche
tingtegen jj 00pii eden , wegens het aanhoudend rooven
riitftn. der Algerijnen, een Esquader van 8 oorlogfchepen
te zenden naer de Middeïïandfche zee,
onder den Vice-Admiraal FRANCOIS VAN AERSEN
VAN SOMMELSDYK • die dien ganfchen zomer,
af en aan, door de ftraat kruistte, zonder
eenig vijandlijk fchip te kunnen veroveren; terwijl
nog veele koopvaardijfchepen den Algerij'
ntn in handen vielen: de Schout bij Nacht
HENRIK GRAVE , in het jaar 1722, met een diergelijk
fmaldeel in zee geileken, hadt het geluk
van twee Algier/che "kapers te bemagtigen.
WIIAÏM In dit jaar werdt de jonge Erfiladhouder van
KAREL Friesland, de Vader van onzen tegenwoordi-
HENDRIK g e n Erfiladhouder, fchoon nu nog pas elf jaaren
wdt' bereikende, Stadhouder van Drenthe; en eeniftadhou-
gen zijner vrienden arbeidden toen ook, om
der van n e m v a n het ftadhouderfchap van Gelderland te
f"cd" verzekeren, waarin zij ook Haagden, ondanks
ietlani. de poogingen der Staaten van Holland om zulks
te beletten; want op den 2 van Slagtmaand
deezes jaars werdt zijne Inftru&ie, die echter
zeer bekrompen was, daartoe opgemaakt; men
befnoeide bij dezelve het gezag deezer hooge
waardigheid merkelijk, en kon, na dat men nu
al tien jaaren aan het ftadhouderloos bewind
gewoon was, nietbelluiten, om een groot gedeelte

H I S T O R I E » 513
deelte van zijn gezach aan eeneenigen, en wel XVIII.
nog zo jongenVorst, optedragen : het bijleggen AFD
-
der gefchillen tusfehen de onderlinge leden en
fteden van het Hertogdom, was, bedenkelijk,
eene der beweegredenen tot deeze aanltelling;
om dat men in dit opzicht liever de uitfpraak
van eenen Stadhouder , dan van eenen zijner
Bondgenooten hebben wilde. —— De ftadhouderlijke
waardigheid was dan in Gelderland
nu zeer van natuur veranderd, en van een groot
deel haars voorgaanden luilters beroofd: nogtans
verftonden 's Prinfen vrienden en raaden ,
dat hijze op deezen bekrompen voet moest aanneemen;
naardien dit den weg konde baanen
tot zijne verdere verheffing , en het ligter te
vermoeden was, dat de vier overige Iradhouderlooze
Gewesten, dit Geldersch voorbeeld volgen
zouden, dan wel anders, nu zij zagen door
welke voorwaarden men zich konde verzekeren
tegen het ukftekend ftadhouderlijk gezach: het
gevolg echter toonde ^ dat de vier Gewesten
ongezind bleeven, om den Prins geduurende
zijne minderjaarigheid, tot Stadhouder aanteftellen:
hoe hetzelve naderhand van alle de
Gewesten zamen, op onbekrompen voorwaarden
, in den jaare 1748 gefchied zij, behoort
tot de gebeurtenisfen van dat merkwaardig
jaar.
In Oogstmaand deezes jaars, werden vol- Am*
gens befluit van de Staaten van Holland en ^j^j".
Westfrksland, ter onderlteuninge van 's Lands „Ij^
bezwaarde fchatkist, weder eenige Landen * in Hoitienden
en ambagtsheerlijkheden , tot 's Lands ianti
j_vep3
Domeinen behoorende, openlijk opgeveild en
verkocht, de meeste aan bijzondere peffoonen;
Kk eeni-
o c
^

514 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVIII. eenigen aan de naaste fteden; anderen aan de
, A F D
' Regenten der plaatfen zeiven; terwijl men echter
het hooge rechtsgebied der ^ plaatfen niet
wilde vervreemden van de Generaliteit.
defchef 11
D e
r i c h t i n d e r
' . °P S Oostendefche Maatfchap
Maate
d o o r
PÜ' den Keizer, om ten behoeve van de
• fchappij Ingezetenen der Oostenrijkfche Nederlanden
°P8 E
- op lndië te vaaren, gaf den Staaten en Grootn
c c
" Brittanje zeer veel te doen ; toonende men
van dien kant, dat het verleenen van een octrooi
daartoe, met de verdragen ftreedt, en doende
de redenen ten tegendeele, in verfcheide openbaare
fchriften tegenfpreken ; doch ondanks
deeze fchriften, en het verbod der beide Mogendheden
, aan alle hunne onderzaten , om
eenig deel in dezelve te neemen, hetwelk ook
in Frankrijk werdt verboden, ging dezelve
echter voort, en kreeg haare hoofdfom binnen
korten ingefchreeven.
rjcmKE- Terwijl men met Algiers van de Staatfche zijde
L I S
' te vergeefsch eenen vrede zocht te bewerken,
VBR in veroverde de Kapitein KORNELIS SCHRYVER,
gevecht onder het Esqnader van den Schout bij Nacht
met deJl- G 0 D I N behoorende , eenen Algierfchen kaper
genjnen. v a n ^ flukken, in Wiedemaand des jaars 1724,
e n maakte in Wijnmaand jagt op eenen anderen,
die het bij Tetuan , op ftrand zettede, en
zijn eigen fchip in brand ftak.
J725. In het jaar 1725, hadden de Keizer en de
Koning FILIPS V, van Spanje eenige verdragen
te Weenen geflooten, welke met recht den argwaan
der Staaten, en van Groot- Brittanje en
vznl?a Frafikrïjk hadden gaande gemaakt; gelijk ze
nover
0 0 c
'
d e
afbreeking van de onderhandelingen te
tusfehen Kamerijk veroorzaakt hadden, en voet gegeven
tot

HISTORIE.' gij
tot het aangaan van het verdrag van Hanover, XVIIt.
tusfehen Frankrijk , Groot-Brittanje , en
A , D
' u
Pruisfen; tot welk ook de Staaten genoodigd F r a n k r^
werden. Engeland
Het jaar 1725 $ liep ten eindë, zonder dat de en Ptuit*
Staaten tot een befluit kwamen omtrent de twee f en
-
verdragen; hoewel de gevoelens der meesten
neigden tot dat van Hanover: in andere zaken Holland
viel luttel voor van gewigt: alleenlijk kochten ^"PJ rfd
de Staaten v a n i n Wijnmaand, dehooge HeerHjir*
Heerlijkheid van Ameide en Vianen $ met het heid van
geene 'er onder behoorde, van SIMON HENRIK * Amtldt
Graave van dei 1
Lippe Detmold, die dezelve enfïawii*
bezat uit hoofde van zijn huwelijk met eene
Graavinne VAN DON A $ dochter eener zuster van
den laatften Heer van Vianen , uit het huis VAN
BREDERODE i de inkdop en de Onkosten beliepen
agtmaalhonderd en negentigduizend en tweehonderd
guldens; wordende de Staaten$ op den a
van Slagtmaand , plegtiglijk j als Heeren van
Viane ingehuldigd: — ook werdt 'er een nieuw t^ieuW
piakaat en lijst op de inkomende, ert uitgaande piakaat
rechten ontworpen; welke federt, volgens diert
voet 5 geheven werden $ döch niet met die een- êtl uit- "
parigheid, als men vei vacht had: ook eischteh gaande
dezelve veele Verbeteringen , omtrent welke rechter^
men niet, dan na het verlopen van veele jaaren
elkartderen konde verdaan.
In het jaar 1726 , werdt dë Hertog VAM *7*Ö*
ÈOURÖON van het bewind als ftaatsdienaar in
Frankrijk ontzet, en hetzelve geraakte toert in
handen van den Oud - Bisfehop VAN FREJÜS$
die vervolgens als Kardinaal DE FLEÜRY is békend
geworden" ; doch vaii meer belang
Was de Staatsverandering iri Spanje $ Omtrent
Kk a Ö««*

516" VERKORTE VADERLANDSCHE
XVIII. deezen tijd voorgevallen; ten aanzien van den
Arr>
- Hertoge VAN RIPPERDA, een Nederlander van
afkomst, en toen eerde ftaatsdienaar van Span-
>je, van welke perfoon wij, hierom, wat om*
Handiger fpreeken willen: dees Heer, in het
VAN Kir-jaar 1715, van wege deezen Staat, naer Spanje
r-EKDA gezonden, hadt drie jaaren daarna, te Madrid,
V
d e n
Rolmsch R- oom
f clien
Godsdienst omhelsd, en was
oomsc 1. j l i e r (j o o r v e mu e n v a n de waardigheid, welke
hij , van wege der Staaten aan het Hof van
Richt Madrid, bekleed had: federt had hij zich beweeverij-
zig gehouden met het oprechten en voortzetten
en op. van weverijen in Spanje, zonder zich te kreunen
aan het nadeel, welk hij hierdoor aan zijn
vaderland toebragt: door zijne zucht tot bewind
in ftaatszaaken, drong hij zich allengskens
zo zeer in de gunst der Koninginne, dat hunne
Majefleiten, hem den handel aan het Weener
Hof toevertrouwden , werwaards hij , onder
Handelt den naam van Baron VAN PAFFEMBERG gezonden
voor Werdt; alwaar hij zich zeer los, onbezonnen,
onder' en onbefcheiden gedroeg ; voornaamelijk omden
naam trent de Koningen van Groot - Brittanje , en
VAN PAF- pruisfen, en de Staaten der Vereenigde Neder-
FEMBEKG. imdm . hoewel hij door het fluiten van het
Weener verdrag, de gunst der Koninginne hadt
verworven, terwijl hij van tijd tot tijd groote
onderflandgelden aan den Keizer bezorgde,
.waartoe hij het volk zwaarlijk drukken moest,
en hetwelk hem dus den gemeenen haat op den
hals haalde: hier door behieldt hij nog eenen
geruimen tijd de gunst der Koninginne, die
zich van dat Weener Verdrag groote voordeelen
voor haare kinderen beloofde ; doch de
Hechte Haat derKoninglijkegeldmiddelen, bragt
hem

H I S T O R I E . 517
hem eindelijk in zo groot eene verlegenheid, XVIII.
dat hij, geen kans ziende, om aan de behoeften Arn
-
van het Weener Hof te voldoen, zich naauwer
met Groot - Brittan je en de Staaten zocht te
verbinden, hetwelk echter niet dan heimelijk
gefchieden konde, om de Koningin niet te ftooten.
Aan de Gezanten van deeze Mogendheden zijne
ontdekte hij , dat 'er een geheim verdrag i» .verdere
r a g i n
Weenen geflooten was , waarbij men bepaald ^ '
had , de Oostendefche Compagnie in Hand te h
houden , en Gibraltar en Port Mahon aan
Spanje te herbrengen, enz; beide die Gezanten
Honden verbaasd over zulk eene ondekking, die
zij van den Hertoge, fchoon bij hen bekend
voor los van tonge, geenszins verwacht hadden,-
dies fchreeven zij dit terftond aan hunne
meesteren over; doch maakten 'er voorerst een
groot geheim van te Madrid; daar de Hertog
toen nog zo diep in de gunst der Koninginne
deelde, dat hem omtrent deezen tijd het bewind
over zaaken van oorloge opgedragen
werdt.
Dan, deeze ontdekking van den Hertog werdt
bij het Weener Hof, zo wel als te Madrid, za
draze bekend werdt, *zeer euvel opgenomen;
doch op de navraag der belanghebbende Mogendheden
niet ronduit gelochend, gelijk hij
zelfs voor de Afgezanten dit naderhand nog
eens herhaalde, hoewel hij zich toen reeds over
zijne onvoorzichtigheid beklaagde: -> deeze
losheid nu deed hem de gunst des Konings
en der Koninginne verliezen: ook fcheen hij,
daarna niet meer te weeten , welk eenen weg
hij zou inflaan, om zijn aanzien te behouden,, 1
lik 3 ter»

5i8 VERKORTE VADERLANDSCHE
XVIII. terwijl het Weener Hof door deszelfs Gezant
AFn
- bij de Koningin liet aanhouden, om RIPPERDA
van het bewind te ontzetten.
K i
i Op den 11 van Bloemmaand ontnam men
h e m h e t
vanr ziine beftuur over de geldmiddelen; en daar^ampten
op verzocht hij van alle zijne ampten ontflagen
veriatep, te worden , hetwelk hem na drie dagen verloops,
werdt toegeftaan, bewilligende de Ko^
ning aan hem een jaargeld van drieduizend piftolen:
deeze tijding hem in den voornacht gebragt
zijnde, begaf hij zich terftond uit het
Paleis des Konings, naer zijne huurwooning
in de Stad, alwaar zijn val, onder het volk
geer veele vreugde verwekte: gaarne hadt RIP­
PERDA , den haat van het graauw vreezende, •
zich toen geborgen bij den Ambasfadeur der
Staaten, den'Heer VAN DER MEER; doch dees
verfchoonde zich hier van, onder anderen, om
dat zijne Meesters als nu zorge moesten draagen,
om aan de Hóven van Weenen en Madrid -geene
ftof tot misnoegen te geeven; hem radende, te
wijken in de wooning van den Engelfchen Gezant
STANHOPE ; die toen naer Aranjeuz vertrokken
was: dit deed hij; doch eerlange deed
de Koning, die eenige papieren van gewigt van
hem terug begeerde, die wooning met foldaaten
bezetten, en , na het zamenroepen van den
Wordt R a a d v a n KafljMe c w eik e deezen zijnen intrek
fepome". voor eenen misdaad van gekwetfte Majefteit verklaarde,
hem aldaar met geweld vatten, en op
het Kafteel van Segovia gevangen zetten, alwaar
hij bewaard werdt, zonder dat men iemand
behalven eenen enkelen dienaar, bij
1 n e m t o e l i e t J m e r z a t m t o t i n
dfr Ve! J herfstmaand
drijf en van het jaar 1728, toen hij door behulp van

H I S T O R I E . 519
een foldait, en van eene dienstmaagd des Be XVI! T
.
velhebbers , gelegenheid kreeg tot ontvlug-
ten ; eerst naer Portugal, toen naer Ierland;
vanwaar hij zich naer Londen begaf, daar men
hem zo onverfchillig ontving, dat hij naer zijn
Vaderland terug keerde; alwaar hij, zegt men,
den hervormden Godsdienst weder aannam; doch
geene kans ziende, om op nieuws in de regeering
te geraken, deed de (baatzucht, naer men
wil, hem het roekeloos befluit neemen , om
naer Barbarije te reizen, en zich in dienst des
Konings van Marokko te begeeven: hier
omhelsde hij, zo getuigd wordt, den Mahometaanfchen
Godsdienst, doch hij bleef in zo
gering een aanzien bij den Koning, dat hij,
naer men bericht, genoodzaakt was, zich met
den koophandel in fchaapen te geneeren ; in
welken (laat hij eindelijk, in Slagtmaand van
den jaare 1737, te Tetuan overleeden is.
Op den 9 van Oogstmaand des jaars 1726,
waren de Staaten midlerwijl in het verdrag van
Hanover getreeden; en de vrede met Algiers
werdt ook nog in dit jaar getroffen; daar onder •
wijl aan terug komende fchepen van dit Gemeenebest,
het inloopen in de Spaanfche zeehavenen
ontzegd werdt, offchoon bij hetXXfte
Art. van den Utrechtfchen vrede bedongen ware %
dat dezelven , in tijd van vrede, ƒ niet uit de
havenen van Spanje mogten geweerd worden;
doch het Spaanfche Hof oordeelde nu van gedrag
te moeten veranderen omtrent de Staaten,
na dat zij in het verbond van Hanover getreden
waren; en na dat hunne Bondgenooten de Engelfchen,
de Spaanfche havens, in en buiten
Kk 4 Eurü"
A F n
^

520 VERKORTE VADERLANDS CHE
XV'dL Europa, met oorlogfchepen hadden begonnen
A F n
' te bezetten.
De geweldige regen, in den zomer en herfst
van den jaare 1725 gevallen, hadt de rivieren
alomme zo hoog doen zwellen, dat men in den
volgenden winter, hier te Lande, voor eene
doorbraak der dijken aan de rivieren begon te
Dcjor» duchten: ook veroorzaakte een zwaare ijsdam,
m d e
den" / èk ' ^*' bij Schoonhoven , twee groote doordjk
en braken in den dijk, op den 21 van Louwmaand
andere van het jaar 1726, waardoor de Krimpener en
djjfceik Eopikenvaarden terftond onderliepen: de Waaldijk
bij Thiel bezweek omtrent, denzelfden
tijd, en in het begin van Sprokkelmaand brak
de Lingedijk bij Kedichem door, en zettede den
Alblasfèrwaard onder water: men meende dat
de boeren, in den Krimpenerwaard en elders,
de dijken aan fommige oorden hadden doorgeftecken,
tegen welken moedwil, door plakaten,
bij de Staaten voorzien werdt:- het hoog
water drong, wat laater ook door den Marendijk,
en door den dijk bij Linfchooten; waar
door een geweldige plek Lands, welke men
tot hiertoe hadt droog gehouden, overftroomd
werdt; in Sprokkelmaand kreeg het water, na
den dooi, allengskens een vrijer loop: in de
• volgende lente werdt eindelijk gearbeid aan het
ftoppen van de doorbraken; waarna men in het
water door eene menigte van fluizen begon te
ïoozen uit den Alblasferwaard, die allengskens,
gelijk de andere pverftroomde Janden wederom,
$roog geraakte.
De Staaten, naauwlijks in het Hanwersch
verdrag getreeden zijnde, en zjende , dat de
gondgerjooten van het Weener Verdrag zich te
wa-

H I S T O R I E . 521
water en te lande begonnen te wapenen, beilo- xviIU
ten mede hunne Land- en zeemagt te vermeer- AFD. "
deren; en men voorfpelde uit deeze voorbe- "
reidzelen, eenen kort aanftaanden oorlog tusfehen
de Weener en Hanoverfche Bondgenooten:
midlerwijl werkte men in de kabinetten der Vorften
fterk aan eenige ontwerpen van vrede, onder
welke dat van den Kardinaal DE FLEURY het Q e j^ tsl
best fmaakte, gelijk dit ontwerp hem ook hier dinaal
te Lande eene hoogachting deed verwerven, 02 r
LEü«'
waartoe de Ambasfadeur der Staaten aan het**^^
Franfche Hof, de Heer ABRAHAM VAN HOEY , hooge
veel toebragt; doch op het laatst van zijn leven achting*
heeft men eerst begonnen te oordeelen, dat
men hem te vooren niet wél gekend had.
Uit hoofde der voorafgaande punten, welke
ook in 'sHaage bekragtigd, en te Parijs op
den 29 van Hooimaand van het jaar 1727, uit- 1727;
gewisfeld werden, gaf de Keizer terftond bevel
aan zijne zuster MARIA ELIZABETH , federt het
jaar 1724 , Landvoogdesfe der Oostenrijkfche
Nederlanden, om het oetroi der Oostendefche Oostmi l
Maatfchappije te doen opfchorten; welke ü-defckt
dert haare oprichting reeds agttien fchepen naer j?f s
de Indien en China hadt gezonden , waarvan 0pge-
'er één in de Ganges gebleeven was, vijf be- fchort.
houden te rug gekeerd waren, en nu nog twaalf
verwacht werden.
De vereenigde Gewesten, en Holland in het Héétbijzonder
, werden, in den zomer en herfst f° 0
jj^f n
deezes jaars, bezocht met heete koortfen,/ an^.
welke in het gemeen befmettelijk geoordeeld
werden, en veele mensfchen uit het leven rukpn:
te Amfterdam, daar anders, bij gewoone
pjden, ia den herfst naauwlijks twee honderd
Kk 5 men-.

5»a VERKORTE VADERLANDSCHE
XVIII. menfchen ter weeke begraven werden, begroef
A?D
- men nu, verfcheide weeken achtereen , tus-
" fchen de zes en zevenhonderd. Op den
i 7 van Wiedemaand deezes jaars was ook aan
eene uitteerende ziekte, in den ouderdom van
71 jaaren overleeden, de Raadpenfionaris IZAAK
VAN
V A N
HOORNBEEK, en werdt dit ampt den 17 van
SJ.IMGE- Hooimaand opgedragen aan den Thefaurier - Ge-
LAHD neraal SIMON VAN SLINGELAND , die twee dagen
d a a r n a
Raad' en. J
v o o r d e e e r
e r e i z e v a n zi
^
n l e v e n
ï
fionaris." de vergaderinge van Holland verfcheen ; hetwelk,
veelligt, nimmer eenen Raadpenfionaris
vóór hem gebeurd was: hij werdt op dezelfde
Inftruclie, als zijn voorzaat, beëedigd en met
dezelfde jaarwedde van 12000 gl. befchonken.
1728. Op de bijeenkomst te Soifons in het jaar
Sfoo1?" 1728 gehouden, fielden de S taaten der V ereenigmerhen
de Gewesten zich , in de ganfche handeling,
op de alleenlijk twee voornaame oogmerken voor: te
komstte weeten, degeheele vernietiging de Oostendefche
Sifons. Maatfchappye, die Hechts voor zeven jaaren
opgefchort was , en voldoening omtrent de
zaaken van Oostfriesland; alwaar 'sKeizers
Gemagtigden, de Keurvorst van Saxen en
de Hertog van Brusmjk-Wolfenbuttel, zich
een gezach aanmatigden, welk zij verftonden
te ilrijden met de oude overeenkomften, tusfehen
den Vorst en de Stenden, en ligtlijk het
recht van pandfehap , welk zij , wegens verftrekte
penningen, op de inkomften des Vorftendoms
en de Stad Emden hadden , mitsgaders
, het recht om bezetting in Emden te houden,
te zullen kunnen benadeelen.
De handeling te deezer plaatfe in het volgend
'
i n

H I S T O R I E - gag
gend jaar 1729, verflaauwende , werdt naer xvm,
Shilie in Spanje verlegd, en aldaar een verdrag AP1)
'
tusfehen de handelende Mogenheden gefloten,
waarbij de Staaten ook toetraden, om dat verdra"
•Spanje nu mede aannam de hand te willen lee- van Sivil
nen tot de vernietiging der Qostendefche Maat- lie
& eflo
*
t e n
fchappije.
'
Terwijl de Heer Capitein SCHRYVER zich in
dit jaar te Algiers bezig hieldt, met over het
losfen van eenige Haven te handelen, werden
aldaar in Wiedemaand twee Oostindifche fchepen
,' door vier kapers opgebragt, om dat zij
geene Algierfche pasfen hadden kunnen toonen,
welke de Heer SCHRYVER aantoonde dat zij niet
behoefd hadden : ook kostte het dien Heer
veele moeite eer hij voor dezelve verlof verwierf
om de reize te vervolgen, hetwelk niet
gefchiedde, dan met verlies van de helft van
het gemunt geld , . welk zij inhadden, en
137,000 guldens beliep.
Op den ió van Herfstmaand deezes jaars WILLEM
werdt de Prins van Oranje en Nasfau, Erf-£ A
j^
ftadhouder van Friesland , te Groningen, en F R t s 0
eene maand later, te Zutphen, na het afleggen gehuldigd
van den eed, als Stadhouder van Stad en Lande^J**'
en Gelderland, erkend en ingehuldigd, hou- df? r v°"*
dende hij vervolgens zijn gewoon verblijf te Friesland,
Leeuwarden. In Lentemaand deezes jaars enz
-
vonnisde het Hof van Holland zes perfoonen Zespsrwegens
verboden verltandhoud?ng: onder dee-^ omQVL
zen waren drie klerken ter Griffie van de alge-f,^"^,
meene Staaten ; van welken één hadt doengens verfchrijven,
dat vijf Gewesten, zeer tegen denken
zin van Holland en Zeeland, beweerd hadden, houding
dat het recht tothetMargraaffchapvan^ere en
Vlis-

524 VERKORTE VADERLANDS CH E
XVIII. Vlisfingen in wezen moest gehouden worden,
AFD. t o t 0p de meerderjaarigheid van den Prinfe van
Nasfau; hetwelk zeer hoog bij het Hof genomen
werdt: twee klerken werden derhalven
met het zwaard over het hoofd geftraft ; de
derde met eenen brief op de borst, waarop het
woord Mtineedig ftond, ten toone gefield: een
Advokaat, die 'er zich mede hadt ingemengd,
werdt van zijn ampt ontzet, en nevens hen, en
nog twee anderen, ten Lande uitgebannen.
XIX. AF-,

H I S T O R I E . 525
XIX»
• 1 — AFD.
XIX. A F D E E L I N G .
Beginnende in het jaar 1730 , en eindigende
met het fluiten van den vrede van
Dresden , in het jaar 1745.
In de lente des jaars 1730, werdt de Heer I
73c -
DANIEL DE DIEU, Oud-Schepen der Stad Amfterdam,
als buitengewoon Gezant van deezen
Staat aan het Rusftjche Hof, naer Moskow afgevaardigd
, en bleef aldaar tot in den nazomer
des jaars 1732, wanneer hij op zijn aanhoudend
verzoek terug geroepen werdt: hij hadt voornamelijk
gehandeld over een verdrag van vriendfchap
en koophandel, en over eene nieuwe
tollijst in het Rusfisch Rijk; doch hetzelve
werdt niet tot volkomenheid gebragt. —— In Holland
dit jaar vorderden de Staaten van Holland, bij vordert
piakaat, van de Roomfche Priesteren eene nieu- J? E
• ROO
. M
-
we belofte van onderdanigheid, en eene ver-fe^" 6
**
klaaring van hunnen hartlijken afkeer van het eene
gevoelen der geenen die leerden, dat de Paus nieuwe
of eenige andere Kerklijke Overheid de magt ^onhadt,
om de onderdaanen , om ketterije of derdanig.'
eenige andere oorzaak te ontdaan van den eed heid af.
en de gehoorzaamheid aan burgerlijke Overheid
enz. Zeer veel geruchts maakte ook in Onnadit
en in het volgend jaar hier te Lande, de tuurlijke
z o n
ontdekking en ftrafvan de onnatuurlijke misdaad ^ e
der Sodomie, welke of te vooren zo gemeen en^egenniet
geweest, of meer bedekt gepleegd ge- gegaan. I
wor-

£

H I S T O R I F. 527
1728 , nevens de Heeren CORNELIS HOP en XIX.
STEVEN HURGRONJE , Gevolmagtigden tot de AFn
-
bijeenkomften van Soisfons; vanwaar hii, in l
Slagtmaand deszelfden jaars terug gekeerd was: S"f"
hij het eenen loffelijken naam bij zijne landslie- Kerft,
den de Friezen, en bij allen, die hem gekend
hebben, achter: hij was in den jongften oorlog,
Afgevaardigde te velde geweest, en had den
flag van Malplaquet, in het jaar 1709 zo van
nabij gezien, dat hem het paard onder het lijf
bezweek en hij eenigen, die hem naast waren,
dood ter aarde zag Horten: federt werdt
hij op de Utrechtfche vredehandeling en tot andere
gewigtige ftaatsdienften gebruikt, waarin
hij zig altoos eerlijk gekweeten heeft: hii was Zijn
met alleen in de meeste hedendaagfche, "maar afbeeldook
m de Latijnfche en Griekfche taaien, be- fe1,
dreeven, en las Horatius en Polibius met genoegen
: Keizer LEOPOLD heeft hem tot den
Rijksgraaven-ftand willen verheffen, en die van
Bern hebben hem het groot burgerrecht hunner
Stad aangebooden; doch hij, te vrede met zijne
Oud-adehjke geboorte, en niet willende uit-
Iteeken boven de andere Edelen zijner Provincie,
heeft de eene en de andere eer van de hand
geweezen: maar het gefchenk vaneenen gouden
beker hem, nevens de Heeren FAGEL en
HOORNBEEK, aangeboden, door de Staaten van
Gelderland, na het bijleggen van eenigen hunner
gefchillen over het aandeel der bijzond-re
quartieren in de gemeene lasten, heeft hij wel
willen aanvaarden: van zijne poogingen om den
Prins van Oranje tot Stadhouder van Groningen
te doen aanftellen, hebben wij voorheen gewaagd»
&
In

güS VERKORTE VADERLANDSCÖE
XIX. In Herfstmaand des jaars 173a, werdt 'ef
AFD. B I; Breda een veldleger bijeen gebragt, onder
' den Generaal Graave VAN HOMPESCH, ten einde
vlu\e het krijgsvolk, in de voornaamfte bedrijven das
gerbij oorlogs te oefenen: na de monftering des volks,
Breda. hieid£ men hier fpiegelgevechten, en deed verfcheide
andere legeroefeningen, in het gezicht
eener talrijke menigte van aanfchouweren van
alle kanten derwaards zamengevloeid,
p r p De twisten onder de Roomfchen deezer LangSn
den over zekere veroordeelde Hellingen van
over de J A N S ENIUS, Bisfchop van Tperen, maakten te
Janfenis. ti>de o o k e e n g r 0oc gerucht ; gelijk
J
' mede die over het aanftellen van eenen Vicaris
of Paufelijken ftedehouder, de raadplegingen
der Staaten eischten; geduurende welke, eenige
Predikanten, dezelven openlijk van den Predikftoel
durfden berispen, waaromtrent zij echter
van Staaten wege welhaast beter onderricht,
en tot hunnen eigen pligt vermaand werden. —
Paal- Omtrent deezen tijd had men, eerst aan den
wormen Westkapelfthen dijk, in het Eiland Walcheren *
i n d e
vervolgens wat laater aan den Westfriejchen
S T dijk HjMedembliki aan do Helder, op Texel,
en langs de Friefche kust ontdekt, dat een groot
getal paaien geheel doorboord waren, door een
weeken , flijmerigen worm , met een harden
fchelpachtigen kop, uit twee rasp- of zaagswij-
Ze gevormde deelen beftaande, welke dienden
om het hout, eeken niet uitgezonderd, uitte
hooien; hebbende dees worm voorts , ter wederzijde
van den weeken ftaart, twee fchelpachtige
fchaaren, die veeltijds buiten het hout
uitftakeq, en den ftaart, waardoor het Dier
ademde , befchermden: de fchade door deezen
worm*

H I S T O R I E , 520
worm, binnen korten, veroorzaakt, deed veelen XIX.
•op middelen bedacht zijn , om dit kwaad te
fluiten of te voorkomen ; waartoe best te
ftade kwam het ontwerp van PIETER STRAAT en
PIETER VAN DER DEURE , die de wieren voor
den'aarden dijk, tot op eene zekere laagte deeden
affpitten, en nieuwe wiervakken tegen den
dijk zetten, die met paalwerk, in de oude wier
geflagen, gefchocid werden: voor dit paalwerk
lietenze eene fchuinfche gloojing van fteen leggen,
tot op den grond der zee, waardoor de
paaien tegen de worméü beveiligd bleven, en
de dijk weinig van den drang en flag des waters te
lijden had: op deeze wijze werden de dijkaadjen
beter dan eertijds befchermd; en dus bleek de
plaag der zeewormen, om wélke aftewenden
men den Hemel, op bevel der Hooge Overheid,
ia de Kerken deezes Lands ernflelijk gefmeekt
hadt, bij de uitkomst, een zege» voor
de ingezetenen geweest te zijn.
Ook werdt in dit jaar 1732, het gefchil over ^ e
^ e
*
de nalatenfchap van Koning WILLEM III. tus- hs^Jr"
fchen den Koning van Pruisfen en den Prins fchii over
d e naIa
van Oranje vereffend en afgedaan, en een ver- ~
drag van verdeeling gefloten; doch omtrent het^^R^*
Markgraaffchap van Veere . en Vlisfmgen was WIL;
L E M [ U
eene merkwaardige verandering voorgevallen: '
want de Staaten van Zeeland befloten , den 17 Zeeland,
van Slagtmaand van het jaar 173 2, met eenpa* vc-mietige
rige bewilliginge van alle de leden , uit krachte het Leen
V I U
van hunne Souvereiniteit en onbetwisthaare '
magt, de fteden Vlisfmgen en Veere van nu af, Vtau^
altoos en ten eeuwigen dage, met 'er daad en
van rechtswege te ontheffen, van alle leenroerigheid
, en ze voor vrije Graafftijke fteden ts
hl yep

530 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIX. verklaren; geevende zij vervolgens van dit befluit
kennis aan de algemeene Staaten, met bijgevoegd
verzoek, dat zij, begeerig zijnde, de
nalatenfchap van Koning WILLEM uittekeeren
aan de Erfgenaamen, Vlisfmgen en Veere daarvan
zouden gelieven uittezonderen, en in derzelver
plaatfe honderdduizend rijksdalers aante-
OBANJE bieden; doch de Prins van Oranje protesteerde
verzet ni e r tegen , zich beklagende, dat de Staaten
daar h e m v a n n e t e r f
fi2n
e d z i
g°
n e r v a d e r e n
i
zochten te
' verfteeken, bij een enkel befluit van hun welbehagen,
onder de benaming van hunne hooge
Souvereiniteit en onbetwistbaare magt; geevende
voorts agt redenen op, waarom hij verpligt
was, tegen het befluit der Staaten te protesteeren
; onder anderen , om dat dit befluit ftreedt
met verfcheide privilegiën, en dat men'er hier te
Lande geene wedergaê van toonen konde; gelijk
het ook regelrecht tegen alle Leenwetten
deezer Landen aanliep , die den Leenheer zo
wel aan den Leenman, als deezen laatften aan
den eerlten verbonden; om niet zeggen dat de
Staaten van Zeeland niet eens Leenheeren waren
van het Markgraaffchap, welk bij brieven
van het jaar 1555 , bleek te zijn een Hollandsch
goed, een onverfterflijk erfleen; enz. dies hij
zich het recht voorbehieldt om daar tegen
zodanige middelen in het werk te flellen, als
hij zou bevinden te behooren. Hier tegen
verdedigden de Staaten van Zeeland hun
gedrag in eene wijdluftige verhandeling, welke
reeds voor eenige jaaren opgelleld was: ook
deeden zij wat laater den Prinfe de fomme aanbieden
, welke zij hem, in vergoeding van
fchade, voor ?ijn vernietigd Leen hadden toege:

H I S T O R I E . 5 3 I
gelegd; doch hij weigerde dezelve te ontvan- XIX.
gen ; waarom dezelve in de bank van Middel-
AFB
'
burg leggen bleef. - " *•
Het kwam in dit merkwaardig gefchil vooriiaamlijk
hier op aan: of deredenen, waarom
de Staaten van Zeeland goed vonden het leen van
Vlisfmgen en Veere, tegen billijke vergoeding, te
vernietigen, gewigtig genoeg waren? de Staaten
oordeelden van Ja ; maar de Prins van
Oranje en de Gewesten die zijne zijde hielden
begrepen het anders: men betwistte den Staaten
het recht van opperden eigendom niet, maar
men beweerde dat zij 'er zich zeldzaam, en
niet dan om dringende redenen van behoorden
te bedienen: ook werdt dit van hunne zijde toegedaan;
maar zulke gewigtige redenen meenden
zij, in dit tegenwoordig geval, te zien; hunne
vrijheid liep, dachten zij, gevaar, zo zij
het leen in wezen lieten: de Prins van Oranje,
zo hem het leen was opgedragen, konde zich^
meenden zij , van het gezag, welk het hem
geeven zou, bedienen , om deeze vrijheid te befnoejen,
en, zo hunne vrees hiervoor, gegrond
ware , kon niemand hun kwalijk neemen ,
dat zij van het recht van opperden eigendom
gebruik maakten: maar dat hunne vreeze gegrond
was, werdt van de andere zijde ontkend,
gelijk uit verfcheide echte dukken, en onder
anderen uit het advis vxn Veere, te befpeurenis:
aan wien dond nu de beflisfecde uitfpraak tusfehen
dit tweeërlei oordeel? de Staaten beweerden
dat het hun toekwam; doch de uitkomst
heeft geleerd, dat zij hunne uitfpraak niet
hebben kunnen doen gelden , en dat die van
Vette, door welken zij in het jaar 1723, reeds
LI a tegen

5 32 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIX. te^en verandering van tijden waren gewaar-
AFD._ fchouwd, beter dan zij geraaden hebben, het
'
r
r
geen naderhand gebeurd is.
Dë dood van den Pool/eken Koning FREDRIK AU-
Podfc'he GUSTUS II. den eeriten van Sprokkelmaand van het
zaaken. j a a I 7 « voorgevallen, verwekte mdat Kijk en
elders groote onrusr. Van de zijde van Frank*
rijk braet men het zo verre, dat STANISLAUS,
ten tweedenmaale tot die Kroon verkooren
werdt- terwijl eene andere partij, onderfteund
door de Rusfcn en Keizerlijken, den Keurvorst
FREDRIK AUGUSTUS III. Zoon van den overleeden
Koning, te Krakau, deed.kroonen: dit,
en zo men wil, meer andere redenen, veroorzaakten
dat de Koning van Frankrijk , die
van Spanje en Sardinië bewoog , om nevens
hem " den Keizer den oorlog te verklaren;
doch'de Staaten der vereenigde Nederlanden,
den Keizer reeds te vooren verklaard hebbende
dat ze zich wegens de Poolfche verkiezing,
•in'geenen oorlog• dachten te fteeken , en die
met Frankrijk in onderhandelingen getreden
waren, over de. onzijdigheid der Oostenrijkjebe
Nederlanden, en daarvan ook aan den Keizer
kennis gegeeven hadden, en ze vervolgens nog
in deezen jaare tot Hand bragten, weezen den
Keizer , die op den onderftand , volgens de
verdragen, deed aanhouden, van de hand, met
te beweeren, dat hij onbekende verdragen met
anderen te deezer zaake hadt aangegaan, welke
zü niet gehouden waren te handhaven.
Het Huwelijk tusfehen den Prins van Oranje
ORANJE , e n Kroonprinfes van Groot - Brittanje werdt den
verkrijgt y £ m L entemaand van het jaar 1734 te Lon-

H I S T O R I E . 533
en de Prins, die men aldaar te vooren met on- XIX.
AFI>
gemeene ftaatfie ingehaald , en nu met het i - i
recht van inboorlingfchap befchonken , en te v m
Oxford de waardigheid van Doétor in de Rechten boreling;
opgedragen hadt3 keerde in Bloemmaand, meten te
zijne Gemalinne, naer Holland te rug; wordende .
het Doorluchtig paar te Rotterdam , door Bur- (li(,
nei(1 '
gemeesteren begroet: te Amfterdam vertoefden van Doe
zij naauwlijks een uur, en hadden hierom voor Wta da
de eere de begroetinge door Burgemeesteren Recnten,
>
bedankt. Te Leeuwarden werden zij met veele
plegtigheden ingehaald. Koning GEORGE
II, gaf de Staaten terftond na het voltrekken
des huwelijks kennis van deeze gebeurtenisfe bij
Misfive: bij welker beantwoording, de Staaten
in het (lot zich dus uitdrukten: ,, en naarde-
„ maal uwe Majefteit eene vrije Republiek als
„ onze is, verkooren heeft, tot eene verblijf-
„ plaats voor zijne teder beminde Dochter,
„ hoopen wij, dat zij daar vinden zal-al het
„ genoegen, welke de gelegenheid der plaat-
„ fe , en de tegenwoordige gefteldheid onzer
„ Regeering, welker behoudenis ons ter hartg
„ gaat, aan haar zullen kunnen geeven."
Hieruit maakten fommigen op , dat men
deezen Koning alle gedachten beneemen wilde,
om zijnen fchoonzoon verheeven te zien tot
Stadhouder dier Gewesten, welke de Stadhouderlooze
Regeering verkooren hadden: ook
meenden zij dat hiertoe te meer reden was, om
dat zij voor zeker hielden, dat de vrienden des
Prinfen van Oranje niet nalaten zouden zich na
het voltrekken van zulk een aanzienlijk huwelijk
van de eerfte gelegenheid te bedienen, om
hem tot Stadhouder van Holland en van de
LI 3 drie?

5, Jans- en
^acra* Sacramentsdag , welke bij veele Roomschgezim
Ksnssdag. dep opmerkerking verwekte : men verfpreidde
onder het te gemoer zien van dien dubbelen
feestdag, door de meeste Gewesten, verfchrik*
kelijke geruchten nopens geweldige omkeeringen,
alom te duchten: bier, door de geheele
verwoesting van fteden ; elders, door een bloedbad
onder de Protestanten, welk de Roomfchen
zouden aanrechten ; ginds , door de afzetting
der Overheden ; het geweldig inneemen van
kerken; gelijk men meende, dat de Rot-mfchen
reeds te Am fier dam onder zich eene nieuwe
Regeering ontworpen hadden , welk op dien
noodlotrigen dag het bewind aanvaarden zoude:
men ftrooide uit, dat deezen ook op veele
plaatfen wapenen en buskruid , om 'er zich
tegen de Gereformeerden van te bedienen,
c
bijéén gebragt hadden: men verfpreidde, hier
en daar flroppen in de kerken, en wel in de
geftoelten der Wethouderen , gevonden te heb*
ben: dit alles verwekte onder de domme menig»
te zo veel fchriks, dat men in fommige plaat*
fen geraden vondt, eenige voorzorg tegen dien '
wapent dag te gebruiken: te Goes, daar het Land ron*
sig daar- dom de ftacl vol Roomfchen is, en daar men
tege». een perfoon om dreigende taal had vastgezet,
, en door een anderen in dronkenfehap vivat
Qrmje geroepen was, deed men eenigen krijgs*
voor.

H I S T O R I E . 535
voorraad van Bergen op Zoom inkomen, bragt
de burgers in de wapenen, floot de poorten, -
en deed op het Oude Slot, eenen Roomfchen
Heer toebehoorende , huiszoeking, naer vermeend
verborgen geweer ; doch vondt 'er
naauwlijks iet dan nesten van vledermuizen; en
zo verre ging hier de fchrik, dat men eenen
hond, over de ftads graft zwemmende, voor
een vijand of Franschman aanzag; als van welken
men eene belegering vreesde; doch op de
meeste plaatfen is geene bijzondere voorzorg
gebruikt: te Leeuwarden, reedt de Prins van
Oranje in perfoon door de Stad , en vernam
geen de. minften onraad ; ook liep alles
overal af, zonder merkelijke opfchuddinge,
hoewel fommigen willen, dat deeze door eenige
ijverige vrienden van den Prins, gaarne zoude
gezien en bewerkt of gevoed zijn geworden,
om als dan zijne Hoogheid tot Stadhouder te
verklaaren: waartoe fommigen geloofden, dac
de Oranje - vendels op eenige Kerktorens reeds
in gereedheid waren : ook was dees dag zo
dra niet voorbij ; of de bijgelovige vrees en
hoop van eenigen verdween geheellij k, en
werdt bij elk belacht; gelijk de verfpreide geruchten
mede geenen invloed altoos op den
ftaat der tegenwoordige Regeeringe maakten.
De Walfche Predikant JEAN ROYER, thans Hofprediker
van zijne Hoogheid, werd om het openlijk
bidden voor zijne Hoogheden, met de inhoudinge
zijner wedde gedreigd; doch verfchoond ,
om dat hij verklaarde alleenlijk op den welfland
der Hooge perfonaadjen, en op het belang van
den Proteftantfchen Godsdienst gezien te hebben.
Omtrent deezen tijd begonnen de Genoot-
L 4 fchap-

530 VERKORTE VADERLANDSCHE
XlX. fchapperi der Vrije Metfelaaren in verfcheide-
AFD. iteden van Holland, en onder anderen , te
Vrj-e Amjlerdam en in 'sHaage te herleeven. . In de-
Wetfe- zeiven ontving men lieden van allerleien rang,
laars. ftaat en gezindheid; doch het eigenlijk oogmerk
derzelven bleef zeer bedekt; zrjude ook elk lid,
mer men wil, bij welks aanneeming zeer vreemde
plegtigheden plaats hadden, door eenen zwaaren
eed ter geheimhoudinge verpligt: en ondertusfchen
gaven de leden voor, dat hunne oogmerken,noch
met den Godsdienst, noch met de goede
zieden , noch met de welvaart van den Staat ftree^
den: men gaf zelfs wegens het oprechten van de
llaagfche Logie in een Nieuwspapier eene openbaare
bekendmaking; weshalven de Regeering
van Holland'hiervan ook kennis nam; en eerlange
befloot, deeze genootfchappen terftond te doen
ophouden , gelijk ook gefchiedde; wordende
zij te Amjlerdam, in deStilfteeg, met de daad
geftoord; hoewel nu nog hier en daar lieden
zijn, die niet fchroomen te erkennen, dat zij
tot dit genoötfchap behooren ; onder welks
grondregelen , in zeker boekjen , in het jaar
1723, te Londen gedrukt, voornamelijk twee
fen hoogften bedenkelijke punten voorkwamen t
(1) dat men lieden van allerleie gezindheden
in den Godsdienst, die de verpligring aan de
Zedelijke Wet erkenden ^ en eerlijk leefderi,
doch geene Godlochenaars of Vrijgeesten, in
dé broederfchap ontving: (-2) dat men zich wel
alsi - vreedzaarne onderdaanen van de burgerlijke
Overheid hadt te gedragen ; doch dat ie^
mand, dié zich alleenlijk aan wedeffpannigheid
tegen den Staat, en aan geene andere misdaad
ichuldig gemaakt; hadt, niet uit de broederfchap
mog,s

H I S T O R I E * 537
mogt gezet worden, en alleenlijk verpligt was, XIX:
zijne wederfpannigheid te lochenen, en geenen
A ¥ u
\
argwaan te geeven aan de Regeering. In
Engeland zijn deeze Genootfchappen in ftand
gebleeven; doch wat men met dezclven, hier
te Lande inzonderheid, bedoeld hebbe , is
nooit met volle zekerheid ge weeten.
Midierwijl ook arbeidden de Staaten nevens De Star.'
den Koning van Groot-Brittanje aan de be- ^"jj""
vrediging der oorlogende Mogendheden , en de bevre*
maakten ten dien einde een ontwerp, welk den diging
Keizer wel fcheen te fmaaken , doch door d er
0 en^,° r
*
Frankrijk en zijne Bondgenooten afgekeurd Mogend^
werdt.; welke laatften echter , toen zij za- heden,
gen , dat de Staaten op ernftiger maatregels
bedacht werden, niet lange daarna bewilligden,
in eene wapenfehorsfing, onder zekere voorwaarden
; tredende Frankrijk eerlange met hes
Weener Hof in afzonderlijke onderhandeling;
zo dat de voorafgaande punten tot den vrede,
nog voor het einde van Wijnmaand des jaars
1735, tusfehen deeze beide Mogendheden, te
Weenen getekend werden ; waar over Groot-
Brittanje en de Staaten niet zeer vergenoegd
waren: als buiten hunne kennisfe en bemiddeling
gefchied, en bij welke in het geheel niet
gezorgd was voor het belang van hunnen koophandel,
weshalven zij ook weigerden zich tot
de handhaving dier punten te verbinden.
De andere oorlogende mogendheden namen
in de lente des volgenden jaars ook deeze Prceliminarien
aan, waarna de vijandelijkheden aan
alle oorden ophielden. — Deeze verandering in
den ftaat der openbaare zaken, maakte ook de
sanftelling van hooge Krijgsbevelhebberen hier
LI 5 te

538 VERKORTE. VADERLANDSCHE
X'X- te Lande onnoodig, en dus verviel de pooging van
A F P
' de Staaten van Gelderland', even als in het jaar
1727, om den Prins van Oranje, hunnen Stadhouder,
tot Generaal van het voetvolk te doen
verheffen; waartoe ook Utrecht en Overijsfel
neigden: bij de algemeene Staaten, was men
toen zelfs ten eerde bedacht op de vermindering
van het krijgsvolk, en vondt eerlange, op het
fterk aanhouden van Holland, geraden , omLAMtrent
tienduizend mannen minder in dienst te
houden : waarna men nog ruim 44,000 mannen
op den ftaat van oorloge hieldt.
Met den Koning van Marokko nog den vrede
BHrxHTs niet hebbende kunnen treffen , hielden de Staa-
A N
BER
t e n e e n
% e
oorlogfchepen in de MiJdelandfche
WAATEN zee, om op de Saleefche roovers te kruisfen:
onder- 'sLands Kapiteinen, LAMBREGTS en VAN DER
e-nlat-
W A A V E N
> ondernamen in Oogstmaand van hec
ding op" jaar 1736, ecr.e landing op de Barbarijfche
de Bar- Kust niet verre van Sajïa, daar zij een verlaten
harijfebe kasteel innamen, welk zij echter welhaast
u s t
' moesten ruimen , hebbende flechts twee visfchers
barken en zes ligte ftukken gefchut op
'725' dien togt veroverd: in het jaar 1735, werdt
LÏWSLA ^ K a
i t e i n
P
HENDRIK LYNSLAGER gematigd,
oEn ban- met den tijtel van Ambasfadeur, om met MULEI
delt over ALI over den vrede te handelen; doch konde
^ n v
t j e
^ e
niets uitvoeren: in Grasmaand des jaars 1736,
kleinen ondernam hij nogmaals eenige handelingen,
Turk. onder anderen met den Basfa van Tetuan, doch
zij liepen vruchtloos af, en hij hadt de voorzigtigheid
gehadt, om zich niet met de gefchenken
aan Land te begeeven : in 's Haage verflag
van zijne verrichtinge doende, hadt hij het
ge-

H I S T O R I E . 539
genoegen dar. zijn gedrag door een Staats-refo- XIX.
lutie goedgekeurd werdt. AFD.
In Wintermaand deezes jaars verloste de Prinfes
van Oranje in 's Haage van eene Prinfesfe,
~"~
die terftondt overleedt, en wier lijk, drie
daagen later, met twee koetfen naer Delft gevoerd
, en in het voorouderlijke graf bijgezet
werdt: in Wijnmaand te vooren hadt de Pri s,
aan de voornaamfle leden der Regeeringe te
vcrfiaan gegeeven, dat hij van zins ware, hunne
Hoog Mogendheden tot Gevaders te verzoeken
, in gevalle zijne Gemalin eenen Prins
ter waereld mogt brengen; doch men hadt in
fommige Gewesten kleene genegenheid befpeurd,
om aan dit verzoek te voldoen.
Op den eerlten van Wintermaand was ook R d
onverwacht, in den ouderdom 73 jaaren, over- penfionaleeden,
de Raadpenfionaris SIMON VAN SLINGE- ris SUN-
LAND , een man , uitffekend bekwaam in het GELAK1
?»
handelen met uitheemfche Gezanten, en Zeer den
bedreven in de kennisfe van de belangen van
vreemde Mogendheden. Hij werdt in zijn ampt
opgevolgd, door den Heer en Mr. ANTHONY
VAN DER HEIM , Thefaurier Generaal, die zich
in dit ampt ook eenige jaaren loffelijk gekweten
heeft: drie dagen laater overleedt ook de Heer
JAKOB GODEFROI, Baron VAN BOETZELAAR , Heer
van Nieuvêen, groot Zegelbewaarder van Holland
, welke waardigheid eerlange werdt opgedra
gen aan den Heere JOAN HENRIK , Heer van
Wasfen aar en Obdam.
Van Staaten wege werdt in het jaar 1737,
en eenige jaaren achter eikanderen, vruchtloos
te Antwerpen, door eenige Gematigden, gearbeid
aan een verdrag van koophandel met de
Oos-

540 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIX. Oostenrijkfche Nederlanden, zonder dat 'er iet
A r B
- gefloten werdt. Den 15 van Louwmaand dee»
B fl . zes jaars namen de Staaten van Holland een beilerVtaa-
fluit, bij welk de Godsdienflige geftichten, zo
ten om- Van den waaren Hervormden Godsdienst, als van
de andere Protestantfche gezindheden, met naame
dienftige Remonjlranten, Lutherjchen en Doopsgezinden,
gefticb en geene anderen , vrij verklaard werden van
ten. gewoone en buitenge woone verpondingen; doch
omtrent de Roomfche Kerkhuizen, die met de
verpondingen bezwaard bleeven, befloot men,
dezelve driemaalen in de honderd jaaren hec
Collateraal, of het recht der zijdelingfche erf-
QiuNjt
volginge t» doen betalen.
In Herfstmaand deezes jaars werden de Prins
wordt e n Prinfes van Oranje te Breda, als Heer en
gehnldigd v r o u w deezer Baronnye, plegtiglijkingehuldigd:
vanX" de Prins beferrtnk de burgers met eenen zilveda.
ren penning , te deezer gelegenheid gemunt:
de Regeerinsperfoonen en de oudfte Predi- .
kant werden mét eenen gouden penning vereerd.
In dit en in het volgend jaar wendden de.
Staaten ook hunne goede diensten aan, om de
gefchillen over het recht tot de Hertogdommen,
Gulik en Berg, tusfehen de Huizen van
Saxen, Brandenburg en Sultsbach, in der minne
te doen vereffenen, gelijk 'er ook verfcheide
middelen werden voorgeflagen , om dadelijkheden
te voorkomen; doch de handeling hier
1718. over bleef fteken; maar het vredeverdrag
tusfehen den Keizer en Frankrijk, werdt na
lang draalen, eindelijk den 18 van Slagtmaand
van het jaar 1738, te Weenen tot Hand gebragt;
bij welk de Koning van Frankrijk de
hand-

H I S T O R I E . 541
handhaving der Pragmatieke San&ie, plegtiglijk
op zich nam; welk de Zee - Mogendheden
altoos hadden aangezien, als het zekerst middel,
om de rust en het eveawigt in Europa te
bewaaren; zo dat het in dit opzicht aan hun
groot oogmerk voldeed, en op zijnen tijd ook
door hun beiden bekragtigd werdt.
-
"'^
In den oorlog, die in het jaar 1739, tus- Q* 7
!^.
fchen Spanje en Engeland ontdond., bedooten t e n
de Staaten zich volkomenlijk onzijdig te zullen gedragen
houden; hetwelk het Spaanfche Hof zo verge- z[cj> onjioegde,
dat men twee van de onzen genomen j^^Örv
fchepen terdond vrij gaf; en omtrent twee an- log'tus.'
deren ook vergoeding beloofde: met Frank- fchen
rijk werdt kort daarna, ook een verdrag van §^' J }
Jtoophandel vernieuwd, waarbij de koopvaar- ' fa
dij fchepen ontheven werden van de betaling der
vijftig duivers van het vat; behalven als zij in
eene haven van Frankrijk geladen hadden,
en in eene andere weder losten: hieruit zoude de
koophandel van den Staat merkelijke voordeden
getrokken hebben, zo wel als uit de vaart op
Spanje , ware deeze niet door de Engelfchen
ontrust en belemmerd geworden, die de koopvaarders
van den Staat, op vermoeden van Contrabanden
te voeren, deeden aanhouden, doorzoeken
, en opbrengen, en dikwijls verbeurd
verklaaren, al hetwelk ten hoogde nadeelig was
voor 'sLands koophandel.
De Winter van het naastvolgend jaar 1740, '74°>
was uitermaate dreng: op den vierden van win
Louwmaand vroor het met zo veel felheid, dat
niemand van zulk eene drenge koude gëheugenis
hadt: op den tienden en elfden was de
koude op het heyigst : verfcheide menfchen
vroo-
X ! X
A g
e
£
r
t|"f

542 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIA'. vrooren bij nacht dood op ftraatcn : de zui-
A F D
' derzee lag alomme dik bezet met ijs, en werdt,
""*"" -weeken achtereen, met paard en flede gebruikt:
de Noordzee was» tot op eene halve mijl van
ftrand af toegevrooren: het vroor aan fommige
oorden, omtrent drie duimen dik, in een etmaal,
en men getuigt, dat het ijs, in het begin van
Lentemaand nog omtrent twintig duimen dik
was in de Haarlemmer Meir. Het weder fcheen
zich zomtijds wel een weinig te ontlaaien; doch
het floeg geduuriglijk weder aan het vriezen,
tot dat het op den tienden van Lentemaand,
aanhoudend begon te doojen, waardoor het ijs
zachtlijk verdween»
Gevol- Deeze Vorst hadt ondertusfchen groote fchade
d a a r
van " a a n
de veldgewasfen en het geboomte gedaan,
en eene geweldige duurte in de levensmiddelen
veroorzaakt, waartoe de koude lente ook veel
toebragt : aan Beestenvoeder was zeer groot
gebrek , hetwelk vee! hoornvee in Friesland
het leven kostte. De duurte der levensmiddelen
, tot in het najaar aanhoudende, verwekte
eenig gemor onder het gemeen hier te Lande,
waaruit in Oogstmaand en wat laater, oproerige
bewegingen in fommige fteden ontftonden,
die niet, dan met moeite gefluit werden. Te
Rotterdam werdt een grutters huis aangevallen;
ook te Delft: doch de burgerij, in de wapenen
gekomen, ftuitte welhaast den moedwil, gelijk
ook gefchiedde in 'sHaage, daar hetgraauw
zich echter zwaarlijk bedwingen liet. Het Hof van
Holland gaf op den zeventienden een fcherp
piakaat tegen diergelijke oproerige bewegingen
uit.
i74i. De Staaten, vreezende dat zij onder het wape-

H I S T O R I E . 543
penen en oorlogen hunner nabuuren, de onzij- XIX.
digheid niet wel zouden kunnen bewaaren, be- At
"-.
flooten , in dit jaar , hunne Landmagc met "
ruim elfduizend mannen te vermeerderen; ook t^ e a a
^ *
fielden men in Bloemmaand reeds vast om zes meerdefchepen,
bij voorraad, in zee te brengen: —ren hunde
dood van Keizer KAREL den VI, op den 20
'van Wijnmaand deezes jaars , en de onlusten magc.
hieruit ontftaan, en die van Koning FREDRIK
II, van Pruis/en , Sn het daarop gevolgd be- ,
magtigen van geheel Silefiën door deszelfs Zoon
en opvolger, maakten deeze maatregels der
Staaten ter hunner eige befcherminge, en vervolgens
tot onderftenninge hunner Bondgenooten
, ten hoogden noodzaaklijk. Beijeren en
Saxen groote eisfchen makende op de Oostenrijkfche
Staaten, (gelijk ook Spanje deed) werden
door Frankrijk onderfieund, en de Koning
van Groot-Brittanje zag zich , als Keurvorst -
van Hanover, weldra genoodzaakt, om ten
aanzien van zijne Duitfche Staaten, een verdrag
van onzijdigheid met Frankrijk aantegaan, in
het volgend jaar 1741, hetwelk ook menlgwerf
den Staaten reden gaf, om over de Engelfchen
te klaagen, die niet ophielden verfcheide Neder-
• landjcjie fchepen te neemen, welken men voorgaf,
dat Spaanfche of Contrabande goederen voerden,
zonder dat ze zich, op 'sKonings bevel,
wilden voegen naer het verdrag van het jaar
1674, welk gedrag tot groot nadeel van veelen
hier te Lande flrekte , die, of in het geheel
niet, of niet dan na lang pleiten, en het fpillen
van veel gelds, aan recht geraken konden
in Engeland.
De toeftand der zaaken in Duitschland be- i 7 4 r,
woog

544 VERKORTE VADERL AND S CHE
XIX. woog de Staaten, in het jaar 1741, tot eene
ATP
- tweede vermeerdering hunner troepen, welke
in omtrent elfduizend mannen beftond; hoewel
Frankrijk hun zulks door zijnen Gezant zocht
te ontraaden, onder voorwendzel van zijne
vreedzaame inzichten: ook zochten de Staaten
een verdrag te bewerken tusfehen den Koning
van Pruisfen en de Koningin van Hongarye-,
maar de onderhandeling liep vruchtloos af; weshalven
zij nog in dit jaar befioten, "de laatstgemelde
met
ftaan*
een onderftand in geld bijte-
' ° ver
" Holland hadt in dit jaar veel te lijden van verfien'
n
ir n
" fcheide doorbraaken in de rivierdijken, en
Holland, daarop gevolgde overftroomingen; eene van
welke den Aiblasferwaard en de vijf Heerenhanden
blank zettede, na dat de Lingedijk bij
Kedighem den 5 van Louwmaand was doorgebroken
: men rekende dat 'er meer dan 150
duizend morgen Lands overftroomd werden in
Holland en Gelderland \ menigte van menfchen,
naer de dijken gevlugt, werden met moeite
gered: veele fluizen fpoeldenweg, of werden
zwaar befchadigd, doch aan de meeste oorden
hadt men deezen ramp voorzien, en het vee bij
tijds naer de fteden, of op de zolders, in de
Kerken, en naer de hoogten gebragt: van Staaten
wege en door de milde giften van veele particulieren,
werden de noodlijdenden van veele
kanten trouwhartiglijk onderfteund en bedeeld;
tot dat het water, traaglijk geloosd, döor hulpgaten
was afgeleid, het Land allengskens
zich weder herftelde, en de dijken met veel
moeitetn kosten verbeterd waren,
174a. In den volgenden jaare 1742, befloten de
Staa-

H I S T O R I E . 543
Staaten tot eene derde vermeerdering hunner
krügsmagt, hetwelk de Franfche Ambasfadeurj
Marquis DE FENELON , zocht te voorkomen,
door de aanbiedinge van een verdrag van onzijdigheid;
doch de Staaten, ziende dat de oude
verdragen niet werden naargekomen, lcheenen
A F
"\
zich op geene nieuwe met Frankrijk te durven
verlaten , en lieten zich nu door het Groot-
Briltannifche Hof overhaalen tot het neemen
van ernftiger maatregelen, dan zij tot hiertoe
gevolgd hadden: de vermeerdering van 'sLands
krijgsmagt ging dan door; doch om de kosten
hiertoe te vinden, werdt 'er eene Perfoneele Petto
Quotifatie in Holland ingevoerd , welke nog- Q Q
jJifai5 thans aan het oogmerk niet voldeed , en op l i e
verre na geen millioen in 's Lands kasfe bragt; daar.
waarom zij, na verloop van weinige jaaren weder
afgefchaft werdt. — Dordrecht en Brielle
hielden ter ftaatsvergaderinge van Holland, het
onderfteunen van de Koninginne van Hongarije
met twintigduizend man , waartoe de
meesten neigden, geduurende eenigen tijd zo
fterk tegen, dat men eene bezending aan beiden
afvaardigde, met oogmerk om hen van gedachten
te doen veranderen, die echter hen niet
overhaalen kon, om het befluit der meerderheid,
naderhand genomen, zich te laaten wel^ Hollmi
gevallen; gelijk zij 'er ook tegen protesteerden; JjJÖjJ
hoewel in het jaar 1743, ter algemeene ftaats- o n d., r.
vergaderinge met de merderheid van ftemmen iteuning
befloten werdt, de gemelde Koningin met 20,000
man te onderfteunen. g !nnë vat)
Te vooren hadt men ook bij de aaüfteïling Hongavan
eenige Hooge krijgsbevelhebheïen, den rijen.
Prinfe van Oranje het Lieutenant-Generaal- OHASJS
Mm fchap^KM

546 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIX. fchap aangeboden, doch de Prins had dit van
. AFt>
' de hand gewezen, als onbeftaanbaar met het
a m t
het Lieu. P
v a n Ka
pitein Generaal over drie Gewestenant-
ten, welke hij bekleedde; betuigende dat het
Generaal-hem leed ware, dat men, door deeze voor hem
o n v o e l i k e
aangaf. g j aanbiedinge de gelegenheid aan hem
den. bénam , om zich bekwaamer te maaken ten
dienste van den Staat: welke betuiging veel
toebragt, om hooge gedachten van 's Prinfen
groetmoedigheid bij het gemeen te verwekken.
De Staatfche hulptroepen kwamen in het
jaar 1743, te laat in Duitschland aan, om
deel te hebben aan den flag van Dettingen,
waarin op den 27 van Wiedemaand door den
Koning van Engeland in perfoon, op de Franfchen
de overwinning behaald was: zij keerden
dies eerlange terug naer de Oostenrijkfche Nederlanden,
alwaar zij de winterquartieren betrokken:
terwijl het Franfche Hof, zijn misnoegen
over derzelver optogt, duidelijk aan den
Ambasfadeur VAN
hadt.
HOEY te kennen gegeeven
Octrooi Na dat men met de Oostindifche Maatfchap-
MihbT'^. overeengekomen was, wegens de Recog-
Maat*
ni{
i e » welke de Maatfchappij aan de Staaten
fchappij betaalen zoude, werdt het Qctroi dier Compagnteïiwd
e V 0
° r t w a a
a a r e n
^ J verlengd, en te gelijk
1
' ' gehandeld over het befpaaren van veele noodelooze
kosten in de huishouding der Compagnie,
en over eenige verbeteringen, in het beleid
van. den inkoop veeier waaren , hier en in de
Indien, waarop men eerlange eenige fchikkingen
maakte, die federt gedeeltelijk werden naargekomen.
1743' Op den 28 van Sprokkelmaand deezes jaars

H I S T O R I E . 547
r
w a s
743 5 de Prinfes van Oranje, te Leeu- XIX»
warden bevallen van eene dochter, die, naer
haare moederlijke Grootmoeder, CAROLINA genoemd
werdt, en thans de Doorluchtige Gemalin
is van den regeerenden Vorst van Nasfau
A r o
",
Wïilburg ; met wien zij, onder het aankweeken
van de vruchten haars huwelijks, nog lange
een gezegend leven moge leiden, en den roem
haarer eigene voortreflijke deugden en hoedanigheden,
door haare afitammelingen zien overerven
!
De inval, ten behoeve van den Pretendent,
door de Franjchen, in Schot/and, in het volgend
jaar 1744 ondernomen , doch mislukt, D e Staanoodzaakte
de Staaten , om den Koning van ten on.
d e r
Engdand met zesduizend mannen te onderfteu- "
nen, volgens verdrag; en eerlange onderlteun- ^edani
den zij hem, na dat Frankrijk hem den oorlog tegen de
hadt verklaard, met tien oorlogfchepen onder Franfiim.
den Lt. Admiraal HENRIK GRAVE.
Niet lange daarna verklaarde Frankrijk ook
den oorlog aan den Koninginne van Hongarije,
en deeze haare Majefteit volgde dat voorbeeld,
door gelijke verklaring na: de Franfchen ge- DeFran.
reed om den veldtogt te openen, vielen ter-f cn
*n val-
n [ n
ftond in de Oostenrijkfche Nederlanden en ver- ~ ^
overden Warneton, Meenen, Tperen, het Fortrecht
de Knokke en Veurne; weshalven de Staaten, Nederlanvoor
hunne Barrière
d e n
bekommerd, de Konin- -
gin met nog 20,000 mannen onder den Lt. Generaal
SMISSAART onderfteunden; doch het vereenigd
leger, welk men verwachtte dat Rij fel
belegeren zoude, waartoe het goede kans had,
en dus mogelijk den Maarfchalk van Saxen uit
zijn voordeelig leger zoude gelokt hebben,
Mm 2 trok

5.48 VERKORTE VADERLANDSCHE
XIX. trok ( na bijnaer eene maand lang vruchteloos bij
* fP
- Rijsfel te hebben gelegen, naer Doornik terug,
' " en betrok voor het einde van Wijnmaand reeds
de winterlegeringe.
W a t e r. In het begin van Lentemtand deezes jaars,
vloed, zwol de Lekftroom met eenen zuidwesten wind,
zo hoog, dat 'er op den elfden bij Leksmonde
een gat in den dijk brak, waardoor eerst de Vijf
Heeren Landen, en daarna ook de Alblasferwaavd,
onderliepen: in Gelderland en Overijsfel
bezweeken de dijken ook op verfcheide
plaatfen • doch de fchade was op verre na zo
groot niet, als in het jaar 1741. In het
1744. begin deezes jaars 1744, hadt zich hier, voor
Koinee- e e n e n korten tijd eene Komeet vertoond; en
ten
* eene kleiner met korter ftaart, was ook ih
Oogstmaand des jaars 1743, befchouwd: eenige
weinigen waren 'er nog , die deeze verfchijnfels,
als voorboden van naderende oorlogen
of andere algemeene rampen aanmerkten.
De De eerfte Grieffier der algemeene Staaten,
Griffier de Heer en Mr. FRAOCOIS FAGEL, zijne demfo-
IAGEL fie y a n d i c ZWaarwigtig ampt, welk hij tot in
ampt 211
" eenen hoogen ouderdom bekleed hadt, ver­
neder. Zocht hebbende, werdt nu in Slagtmaand door
zijnen neef, den tweeden Griffier, Mr. HENRIK
FAGEL opgevolgd, en de Penfionaris van Haarlem,
Mr. JAKOB GILLES, werdt toen tot tweeden
Griffier aangefteld: de Oud Griffier overleedt
omtrent twee jaaren laater, op den 4 van
Wijnmaand des jaars 1746.
n , f 9 a In Louwmaand des jaars 1745, werdt door
ten flui- het beleid van den Ambasfadeur der Staaten,
ten een den Heer CORNELIS CALKOEN , het viervoudig
v e r
£ a g
te Wa.r.
fclmv».
verbond van Warfchaim gefloten, hetwelk den

H I S T O R I E . 549
Koning van Polen, als Keurvorst van Saxen , XIX.
K n )
nu de belangen der Koninginne van Hongarije \
deed bevorderen, nevens dat der Zee-Mogendheden;
ook veranderden de zaaken dier Vorftinne
zeer ten goede , na den dood van Keizer KAREL
VII, uit het huis van Beijeren; waarna haar
gemaal, de Groothertog van Toslianen, zelfs tot
Keizer verkooren werdt.
De zoon des Pretendents in dit jaar in Schot- j) szooa
land eenen opftand verwekt hebbende, zonden Van den
de Staaten wederom de beloofde zesduizend Pretsnmannen
, op verzoek van het Engelfche Hof
derwaards, die deezen opftand mede hielpen 0pfland
dempen; doch intusfchen werden zij zeiven ter in Schol­
l a n c i
zee , in hunnen handel, dermate door deeze '
nijdige gebuuren belemmerd, dat de fchade alleen
voor de Haarlemmer en Amflerdamfche
kooplieden op tien millioenen guldens begroot
werdt: men zocht dies brieven van fchaêverhaling
te bekomen, doch te vergeefs: alleenlijk
werden de tien oorlogfchepen, den Engelfchen
ter hulpe toegefchikt, terug ontboden tot beveiliging
van den koophandel van 'sLands ingezetenen.
Mm 3 XX. AF-

XX.
AF1>.
550 VERKORTE VADERLANDSCHE
XX. A F D E E L I N G.
Beginnende, met het openen van den veldtogp
in de Nederlanden, in het jaar 1745, en
eindigende met den dood van den Ërjjladhouder,
WILLEM KAREL HENDRIK FRISO ,
Prinfe van Oranje en Nasfau,
in het jaar 1751.
1745- D e veldtogt werdt in het jaar 1745, door de
''evol' F ran cnen m
f ^ e
Nederlanden, geopend met het
geifdaaNbeleg van Doornik, welk den 25 van Gras-
' van. maand door den Hertoge van HARCOURT berend ,
werdt: het vereem'gd leger der Bondgenooten,
tot ontzet dier vestinge opgetrokken, leedt in
den flag bij Fontenoi, op den 11 van Bloemmaand
, eene nederlaag , bij welke deszelfs
verlies 8 aio duizend mannen beliep; de
Franfchen rekenden bij deezen flag zesduizend
mannen verlooren te hebben: de Koning van
Frankrijk het flagveld, met lijken bezaaid,
befchouwende, zoude toen tegen zijneji zoon,
den Dauphin gezegd hebben: Ziehier, Zoon!
tot welk eenen prys de overwinningen gekocht
worden : het gevolg van deezen flag was de
gawaan overgang van Doornik den 23 van Bloemmaand,
de Fran- e n v a n n e t kasteel op den 20 van Wiedemaand:
Jjnhen Gend en deszelfs kasteel, werdt in het begin
over. v a n Hooimaand mede door de Franfchen bemagtigd
: bèhalven dat hier een groote voorraad
van mond- en oorlogs-behoeften en klederen,
ver-

HISTORIE. 5£ï
veroverd werdt, ontnam de vijand hierdoor XX.
tevens aan de Bondgenooten de gemeenfchap
K V D
'
met Vlaanderen, en maakte zich voorts ook
meester van verfcheide zwakke plaatfen in
Vlaanderen, ah Brugge, Delnze, Damme, Aalst,
Oudenaarden en Dendermonde; zulks het vereenigd
leger naer Braband week, en zich nederfloeg
achter de vaart, tusfehen Bntsfel en
Vilvoorden. De Graaf VAN LÖWENTHALL bemag- Oostenis
tigde in Oogst- en Herfstmaand de
enz
fteden
t i i 0 0 r
Oostende en Nieuwpoort voor de Franfchen; en ^ e g
" n gnt dees voorfpoed , welke door fommige onder
het gemeen aan verraad werdt toegefchreeven,
maakte groote verflagenheid hier te Lande:
de Staaten van Holland beflooten de fchans aan
de Nieuwerfluis te herftellen en te bezetten,
gelijk eerlange gefchiedde.
Nog grooter werdt de bekommering hier te
Lande, na dat de Maarfchalk van Saxen, de
Stad Brusfel, eene derwinterlegeringen van het
vereenigd leger, voor welke hij den 7 van
Sprokkelmaand 1746, de loopgraven geopend
hadt, den 20 derzeive bij verdrag vermeesterd
hadt; vorderende hij van dezelve eene brandfchacting
van twee millioenen, die aan het
krijgsvolk uitgedeeld werden; de bezetting, op
1 o a 12 duizend mannen begroot, moest krijgs- ,
gevangen blijven; en het werdt den Bondgenooten
in het gemeen voor eenen merkelijken
misflag aangerekend, dat zij zo veel volks en
voorraads, in eene zo kwalijk verfterkte Stad
bijéén gebragt hadden.
De Graaf VAN WASSENAAR TWICKEL, en de
tweede Griffier der Staaten , de Heer JACOB
GILLES, handelden midlerwijl in het eerst van
Mm 4 dit

5$i VERKORTE VADERLANDSCHE
XX. die jaar, en vérvolgens in den zomer, bij her.
A r x >
t ' Franfche Hof, welk zij naer het leger volgden,
zo over eene algemeene bevrediging, als
over het afdoen van eenige bijzondere gefchillen
met Frankrijk, en bragten onder anderen
te wege, dat het Hechten der veroverde plaatfen
in de Nederlanden, waarmede de Franfchen
een begin gemaakt hadden, voor eerst geftaakt,
en de Franfche wapenen, geduurende den veldtogt
, niet gebragt werden op den bodem van
den Staat; doch dit belettede niet, dat de Franfchen
in den veldtogt van het jaar 1746, onder
den Maarfchalk van Saxen , den Graave
D'ESTRÉES en den Prinfe van Condé, Antwerpen
f} (rpen en gansch Oostenrijksch Braband, voorts Berin
Bene- gen in Henegouwen , St. Guislain, Charleroi
gouwen e n Namen bemagtigden; gelijk ze ook in den
hen be° r ^ a
S bij Raccoux op den 10 van Wijnmaand de
magtigd. overhand op de Bondgenooten behielden, onder
welken de Staatfche ruiterij, naer het getuigenis
der vijanden zeiven , zich wakkerlijk
gekweeten had.
JACOB f) e Raadpenfionaris VAN DERHEIM op den ï§
wordf'
v a n
Hooimaand van het jaar 1746, overleeden
Raadpen- zijnde , werdt, deeze waardigheid opgedragen
Ènnatis, aan den tweeden Griffier, den Heere JAKOB
GILLES, die te Breda de vruchtlooze poogingen
hielp voortzetten, om de twistende partijen
met eikanderen te bevredigen; doch het verfchil
met den Engelfchen Gevolmagtigden over
de toelaating van de Staatsdienaaren van de Horen
van Weenen cn Turin, ook van dien van
Spanje; vervolgens het aanzoek der Franfchen
om afzonderlijk met de Staatfchen te fluiten,
brax deeze handeling af: en op den 17 van
Gras--

H I S T O R I E . 553
Grasmaand deed de Abt DE LA VILLE in eenen XX.
brief den Staaten kermis geeven, van den toe- Avl>
- m
leg zijns meesters om den ftaatfchen bodem _ ...
B J
. . . , - I J Frankrijk
aantetasten: weinige dagen daarna vielen de s e e f t d^a Franjchen in Staatsch- Vlaanderen en in het Staat kenland
van Kadzand, namen verfcheide fchanfen n v a n
j?
in, en berenden Sas van Gend: Sluis, Tzen-^ ] n
e rk°° s
"
dijk, en de fchanfen Liefkenshoek en de Perel
vielen hun in handen.
Bij deeze gelegenheid namen veele opgezetenen
deezer landftreeken met hunne gereedfte
goederen de wijk naer Vlisfmgen en Veere, hetwelk
aldaar onder het gemeen eene bijstere ontroering
verwekte ; en de Walcherfche fteden
befloten, met verlof van den Engelfchen Koning,
het esquader van den Commandeur MIT-
CHELL te gebruiken, ter befcherminge van de
Zeemvfche ftroomen : in deezen toeftand van
zaaken, begonnen de fchutterijen op de wachten,
te fpreeken van de noodzaaklijkheid, om,
in deezen hachlijken tijd, eenen Stadhouder en
Capitein - Generaal aanteftellen : gelijk dit dan 0 B A„ I £
ook doorgedreeven werdt, eerst te Veere, des wordt in
morgens van den 25 van Grasmaand van het Zeeland
jaar 1747, en op denzelfden dag ook te Mi- ^ J ^ 1
'
delburg en te Vlisfmgen; voor zo veel die fte- v e r.
v
den aanging, dewijl de burgers de Regeeringklaard.
daartoe gedrongen hadden : te Goes echter,
welk het eerst op Veere volgde, gefchiedde
zulks mede, op den voorflag van een der Burgemeesteren
, en zonder dat de gemeente zich
r
er mede gemoeid had: te Zierikzee dreigde her
graauw zijnen Regenten den dood , zo men
den Prins niet terftond voor Stadhouder erkende
; hetwelk dan ook, na kort beraad gefchied-
Mm 5 de.

554 VERKORTE VADERLANDSCHE
XX. de. Te Tholen gefchiedde die verkiezing eerst,
AFn
- op den 27ften: des anderen daags gefchiedde
deeze aanftelling Staatswijze, en men gaf 'er
e n
ftaats'e- ^ ^ n e
' kennis van, door eene plegtige bewijze
zending.
aarigc- Ondertusfchen werdt het volk hier te Lande
' de ooren vol geblazen van eenen verderflijken
toeleg der tegenwoordige Regeeringe om een
verdrag van onzijdigheid aantegaan met Frankrijk
, en den Koning Staatsch - Vlaanderen tot
naarkoming van zulk een verdrag in handen te
Hellen: de fchielijke overgang van de fterkten
in dien oord, ftijfde het gemeen in een vermoeden
, als of dit maar gefchiedde ter bevorderinge
van den vrede, en dat men ze allen naderhand
wederom geeven zoude : in het bijzonder
hieldt men den Raadpenfionaris GILLES verdacht
van flinkfchen handel met Frankrijk; doch na
dat die Heer verflag gedaan had ter algemeene
S taatsvergaderinge, van het geene te Breda gehandeld
was, namen de Staaten daarin zulk genoegen
, dat men zelfs onderzoek liet doen, naer
de uitftroojers van deeze kwaadaartige geruchten
, om ze in rechten te doen vervolgen ; en
dit bragt veel toe, om hem buiten vermoeden
van ontrouwe te brengen, waaraan hem in
deezen hagchelijken tijd zeer veel gelegen
was.
De tijding van 'sPrinfen verheffinge in de
Zeeuwfche fteden veroorzaakte niet flechts in
'sHaage, maar ook in de voornaamfte Hollandfche
fteden , terftond eenige beweeging onder
het volk; en de Grasmaand liep niet ten einde,
of Rotterdam eerst, en daarna Delft , door
eenigen uit de Gemeenten daartoe gedrongen,
vep-

H I S T O R I E . 555
verklaarden den Prins mede tot Stadhouder: te XX.
Dordrecht, Leiden , Gorinchem , Schiedam, AiB
'
Schoonhoven , en in den Brielle , werdt zulks
ook afgekondigd in die maand,, zonder dat 'er
eenige merkelijke beweeging onder het volk
was geweest: te Haarlem gefchiedde het den
eerlten van Bloemmaand: ook te Gouda, Alk- Woi.

556 VERKORTE VADERLANDSCHE
XX. wapenen eisfchen, om 'er de Franfchen mede
AFD. t e keer te gaan: dit alles verhaastte het befluit
"~ tot 'sPrinfen aanftelling, welke op den 3 van
Bloemmaand door de Staaten van Holland gefchiedde,
van welke verkiezing de Graaf WIL­
LEM VAN BENTINK, Heer van Rhoon en Pendrecht,
door eenen Renbodé, den Prinfe kennis
gaf; en waarop zijne Hoogheid verklaarde:
„ zich zei ven over zijne bevordering eerst ge-
„ luk te zullen wenfchen, als dezelve bleeke
„ te verllrekken , ter eere van GOD , en tot
„ -welzijn van het lieve Vaderland; en dat het
,, zijn grootst vermaak was, te hooren, dat bij
„ deeze zijne bevordering, alles zonder onge-
„ luk was afgelopen; zullende hij den Hemel
„ bidden, dat een werk, zo openbaarlijk door
„ deszelfs zegel bekragtigd, in het vervolg ook
„ door geene de minfte bloedftortinge, mogt
Zijne n bezoedeld worden. "
P° j 5
' Den elfden van Bloemmaand kwam de Prins
tornt al- M Amflerdam, en vertrok 's anderen daags met
daar. zijne Gemalinne en de Prinfesfe CAROLINA naer
'sHaage, daar hij eerlange in het lid der Edelen
ingeleid, en door den gemelden Graave
VAN BENTINK verwelkomd werdt, onder anderen
met deeze betuiging: „ dat hij niet twij-
„ felde, of de Prins zoude de voetflappen zij-
„ ner voorvaderen navolgen, en medewerken
„ om den reeds ten deele overrompelden Staat
„ te bevrijden voor het juk van eenen heersch-
Worntin,, zuchtigen en trouwloozen nabunr, die met
Zeeland „ de goede trouwe, en met de plegtigst beherfteM,
^ Zwooren Traétaten openlijk den fpot dreef." —
v'iJSln Zeeland herllelde menden Prins, terwijl hij
en Vlis- nog op de reize derwaards zich bevondt, in
/êsgtffi. hes,.

H I S T O R I E . 557
het bezit van het Markgraaffchap van Veere en XX.
Vlisfmgen, welk voor eenige jaaren vernietigd AFn
'.
was verklaard: ook droeg men hem het recht
van eerften Edelen van Zeeland op, onder de
gebruiklijke voorwaarden, en met dit bijzonder
beding: dat 's Prinfen perfoon, als eerfte Edele,
zoude verbeeld worden door perfoonen , den
Staaten aangenaam, in Zeeland gegoed en geboren
, van den Hervormden Godsdienst, en
geene krijgsampten bekleedende ; gelijk dan
zijne Hoogheid daartoe benoemde, den Heer
JAN VAN BORSSELE VAN DER HOOGHE , in Welken
alle de gemelde hoedanigheden gevondenwerden.
De vredehandelingen te Breda waren nu al v ^
afgebroken, en de Franfchen gingen voort, met g a n g d e r
het inneemen, na zeer korte belegeringen, van Franfche
w e i n
Sas van Gend, Filippine, Hulst, Axel en '
Ter Neuze. De Heer p. DE LA ROQUE, Bevel- MÖ
2 CN
*
hebber over Hulst, die deeze Stad terftond
overgaf, werdt van eenig wangedrag in zijn
ampt befchuldigd , met het zwaard Over het
hoofd geftraft, en naderhand op Loeveftein gevangen
gezet, alwaar hij ook geftorven is. —
Op den eerften van Hooimaand Viel de flag
voor tusfehen de Bondgenooten en de Franfchen
bij Lafeld; alwaar de laatften het flagveld
behielden , doch, zo men wil, ruim zo veel
volks, als de Bondgenooten verlooren hadden:
twee weeken na den flag trok de Vorst VAN
"WALDEK met eenige Staatfche manfehap fchielijk
naer 's Hertogenbosch , ontfloeg zich van
zijn ampt, en begaf zich, zonder *s Haage
aantedoen , naer Duitschland, uit misnoegen
zo men dacht, om dat hem het bevelhebberfchap

558 VERKORTE V A D E RL AN D S CHE
XX. fchap over Bergen op Zoom niet was opgedragen,
of om andere redenen.
n _ Kort na den flag bij Lafeld, te weeten, op
e n 1 1 v a n
Zoom, ^
Hooimaand, berende de Graaf VAN
door de LÖWENTHALL , de vesting Bergen op den Zoom,
Franfchen e n n a m dezelve op den 16 van Herfstmaand, na
men" 0
a t
^ dezelve z
^ wakkerlijk verdedigd hadt, bij
1747. verrasling in; hetwelk den Baron VAN CRON-
SÏROM, reeds over de 87 jaaren oud, de wijk
deed neemen naer de Linie, Qm orde te (lellen
op de verzekering van Zeeland: de Prins VAN
HESSEN PHILH'STHALL , in zijn been gekwetst,
verliet de Stad al vechtende, met een gering
overfchot van zijn volk: toen werdt de Had den
geheelen dag en volgenden nacht, hoewel het
tegen den avond al verboden was, geplonderd:
het verlies der Franfchen in dit beleg, werdt
• op wel 20,000 mannen gefchat; en dat der
Bondgenooten op de helft van dat getal:
men vreesde toen wel voor eenen inval der
Franfchen in Zeeland, doch zij vergenoegden
zich met ^de Kruisfchans, en de fchanfen Lillo
en Fredrik Henrik te veroveren ; waarna de
winterlegeringen van beide zijden betrokken
Roomsch- wer
den: het overgaan van Bergen op den Zoom
gezinde verwekte, vooral in Holland en Zeeland, eene
huize ge- bijstere ontfleltenis onder het gemeen der Herpilunderd.
yürm^e;^ w eij. ai t e Vooren, eenige Roomschgezinden
, het zij met of zonder reden, te
Haarlem, Amfterdam en elders, raauwlijk bejegend
hadt; doch nu bragt de tijding van het
overgaan van Bergen op den Zoom veelen van
deeze Gezindheid, die bij het graauw verdacht
waren , als hadden zij zich in dat ongeluk verblijd,

H I S T O R I E . 559
Wijd, op nieuws in ongelegenheid: te Utrecht, XX.
Deventer en Groningen , werdt veel gewekds ASO
-
gepleegd aan huizen van Roömschgezinden ,• ge-
Kjk ook te Amfterdam den 18 van Herfstmaand
het huis eener Roomschgezinde vrouwe op den
Haarlemmerdijk werdt geplonderd: in'sHaage
werdt het huis eens paruikemaakers, en dat van
eenen kleêrmaaker geplonderd, ja zelfs het
eerfte afgebroken, zonder dat de foldaaten
zulks konden fluiten : diergelijke bewegingen
werden ook in andere fteden befpeurd; doch
zijne Hoogheid en het Hof van Holland verboden
ze bij een ernftig Piakaat van don 22 van
Herfstmaand.
De Staaten van Holland beflooten nu ook ,
de Ingezetenen in den wapenhandel te oefe- hf£kde
nen , de weerbaare manfchap op te neemen, ingezete­
n e n i n
en honderd vendels waardgelders te laaten
d e n
werven, ieder vendel van honderd koppen: , w a
"
doch men bragt het getal der laatften met moeite M t
niet hooger, dan tot 4000 koppen:-ook trok oefenen,
men van deezen weinig nut in het ftillen van
burgerlijke bewegingen, die fommigen onder
hun eerder hielpen verwekken, dan dat zij hun
werk gemaakt zouden hebben, van ze te voorkomen,
of te fluiten, waarom de meesten , in
ftede van in de binnenlandfche plaatfen gelegd
te worden, eerlange naer de grenzen gezonden,
en in het volgend jaar afgedankt werden.
De ontroering, over het verasfen van Berge*
°P den Zoom veroorzaakt, was nog niet
bedaard , de argwaan over het tegenwoordig
beituurnam zelfs nog toe onder het gemeen,
toen deRidderfchap en Edelen gecaaden vonden
voorteilaan, dat men zijne Hoogheid behoorde te
ver-

560 VERKORTE VADERLANDSCHE
x x
' verklaaren Erfiladhouder in de vrouwelijke za
wel als in de mannelijke nakomelingfchap. •
en ftraks daarna beweerden fommigen zelfs, dat
men zijne Hoogheid tot Graaf van Holland behoorde
te verheffen, welke waardigheid anderen
verzekerden dat de Prins niet begeerde,
fchoon hij met genoegen den voorflag tot het
Erfftadhouderfchap had verftaan: men vondt 'er
hier en daar onder de burgerije, die, om de
Vroedfchappen te doen bewilligen in deezen
voorflag, ondernamen zulks openlijk te verzoeken:
ook fprak men thans veel van het begeven
der kleine ampten, en om de posterijen te
brengen aan het gemeene Land, waar omtrent
" fommigen meenden , dat zijne Hoogheid inzichten
had, welke zij goedvonden te bevor-
' deren; doch op fommige plaatfen ging dit zo
onbefuisd toe, dat zijne Hoogheid zelve hun
Sommi- gedrag afkeurde: in 'sHaage droeg men de
ge pos- p o s t e rij e n den Prinfe op, die ze aan het Land
S?d-n afftond: Dordrecht en de meeste oude Holland-
Vnxis,tt\fche fteden, volgden dit voorbeeld; doch Delft
anderen droeg de zijne regelrecht aan het Land op: te
Tand on Amfterdam maakte men 'er zwarigheid in, en
gedragen", gaf dezelve aan de ftad, fchoon men ditin 'f Haage
kwalijk name.
0 Te Rotterdam deeden eenigen uit de burgeteEUij
de Regeering door herhaalde verzoekfchrifdam.
ten bewilligen in hunnen eisch, om alle de
ampten openlijk verkoopbaar te maaken , en
verkrijgelijk voor den meestbiedende, cn hec
geld daarvan te brengen aan het gemeene Land;
doch zijne Hoogheid vernietigde de afgeperfte
bewilliging, en verklaarde zich tegen het verkopen
der ampten; hetwelk veel misnoegen onr
deï

H I S T O R I E . 561
der de partije voor de oranje - ftrikken maakte; XX.
die bij fommigen ten eerste van de hoeden afge- AFD,
|_,
trokken werden, onder het uitroepen van
Oranje gnder! LAURENS VAN DER MEER, federt
te Gouda in het tuchthuis bekend geworden, en
zijn aanhang, die toen ten Hove niet geheel
onbekend was, verklaarde geen deel te hebben
aan het veroordeelde verzoekfehrift. Te Haarlem
en Gouda bleef de drift om iet diergelijks
te onderneemen, in de geboorte gefmoord, nadat
men gehoord had, wat te Rotterdam gebeurd
was: te Amjlerdam echter droeg de Por- Beroerte
celeinkooper DANIEL RAAP, een requestvan 4 £ r^"
artikelen om, waarin men begeerde het ervelijk o v e r h e t
verklaaren van het Stadhouder - Capitein- en ervelijk
Admiraalfchap - Generaal, in de manlijke en
vrouwlijke nakomelingfchap van zijne Hoog- J^" g J
ta(I.
heid; het openlijk verkoopen der ampten aan houderden
meestbiedenden , ten voordeele van het Capitein.
Land; het kiezen van Burger - Capiteinen uit ^jr^f." de burgerije, niet uit de Regeering, en her- f c h a p.
ftel der gilden in derzelver oude voorrechten; Generaal,
doch toen dit middel niet rasch en fterk genoeg V?.j!g gjj 11
"
werkte, noodigden anderen het volk bij aange- vJoÜwlijplakte
briefjens op den dam; vanwaar men op ke nako-,
den 9 van Slagtmaand eenen oproerigen inval nielingdeed
in het Stadhuis, en tot in Burgemeesters fchap
*
kamer, daar inktkookers, en alles wat 'er was,
om verre raakte, en de venfters der voorpuije
opengeftooten werden ; vanwaar een raagbolftok
uitftak met een oranje-lint voorzien;
doch de burger Compagnie van den Capitein DeBur.
ABRAHAM SCHEERENBERG dreef deezen oproe- gerij ver.
rigen hoop in een oogenblik van het Stad-£"i^*|
Nn huis gek

562 VERKORTE VADERLANDSCHE
XX, huis af: een timmerman, WILLEM VAN NES ge-
Agp
- noemd, befchuldigd van deel in dit oproer gehad
te hebben, werdt, wat kater, in hechtenisfe
genomen, en het zoude hem -, naèr me»
meent, den hals gekost hebben, hadde zijne
Hoogheid niet eerst het vonnis doen opfchorten,
en naderhand abolitic van misdaad aan
hem verzorgd: nogthans werdt hem, in de
Lente des jaars 1748, door Burgemeesteren,
buiten vorme van rechtsgeding, de ftad ontzegd.
De Staaten van Holland namen , op den
voorflag van zijne Hoogheid, eerlang een befluit
tot weering der misbruiken in het fluk der
ampten ; waaromtrent nogtans Amfterdam bij
zijn befluit bleef; ook befloten de Staaten
het Stadhouder- Capitein- en Admiraalfchap-
Generaal, in de Manlijke- enVrouwlijke Nakomelingfchap
van zijne Hoogheid ervelijke te
verklaaren, waartoe de voet beraamd was, met
'sPrinfen volkomen genoegen, door de Afgevaardigden
van de gemelde ftad; en federt is ook
gelijke erfverklaaringvan's Prinfen Hooge waardigheden
, op denzelfden voet, in de meeste
andere Gewesten en ter algemeene ftaatsvergaderinge
gefchied.
' Liberale Om geld tot het voordzetten des oorlogs te
gift hier vinden, werdt, op 'sPrinfen voorflag, door
te Lande. ^ g t a a t e n befloten tot het eisfchen eener liberale
of milde gifte, bij welke van ieder, boven
de tweeduizend guldens gegoed, ten minflen
twee van het honderd gevergd werdt, na alvoorens
bij eede, of waare woorden zo zij Mennoniten
waren , verklaard te hebben, dat men
den overflag zijner goederen naer zijne beste
ken-

BURGEMEESTERS KAMER,TE AMSTEEDAM.nooR HET
GHAAU"W, I»OOR GE"WEX.J3 GE OPEN», IN'T JAAR IJ47-

H I S T O R I E . 563
kennis gemaakt had: deeze gifte gefchiedde ook XX.
in de andere Gewesten, en zelfs in Oost- en AF
"',.
West - Indien, op de plaatfen die onder het ge- '*
bied van den Staat waren.
De Staaten toonden vervolgends ook dat het
hun ernst-was, om zich uit al hun vermogen,
tegen de vijandlijke oogmerken van Frankrijk
te kanten: hiertoe verboden zij den uitvoer van
wapentuig en fcheepsbouwiloffen; derf invoer
van Franfche waaren , en het verzekeren op
Franfche goederen en fchepen: ook werdt de
kaperij en commislievaart op de Franfchen door
hun krachtiglijk aangemoedigd, hoewel de uitwerking
daarvan aan de verwachtinge niet voldeedt
: maar het verbod der Franjche waaren
bragt niet weinig toe, om dat Rijk, welk daardoor
zeer veel leedt, te doen neigen tot den
vrede, die eerlang te Aken getroffen werdt: —
hierop hielp ook zeer veel de belofte van Rus- Rusland
land, om Groot - Brittanje en den Staat met belooft
37,000 mannen hulptroepen bijteftaan : zo ^dsn
dat alles zich fchikte om Frankrijk te verplig- staat" on-,
ten tot het aanneemen van billijker voorwaarden «erfland,
eener algemeene bevrediging.
De vredehandeling te Aken was in Lente- i74g, maand van het jaar 1748 , reeds aangevangen,
en de voorafgaande punten werden 'er den 30
van Grasmaand getekend; doch Maaftricht, Maas*,
midlerwijl door de Franfchen belegerd , ging trieht gaat
n d
den 6 van Bloemmaand bij verdrag aan hun ^ , e
7
over ; bedingende de bezetting daarbij alle over/
krijgseere; waarna ook de flilftand van wapenen
in het algemeen doorging; doch eer de
vredehandeling nog zo verre gevorderd was,
Nn 2 en

564 VERKORTE VADERLANDSCHË
XX. en terwijl men zich in het voorjaar gereed
AFP
-„ maakte tot den veldtogt, was haare Koninglijke
Hoogheid, de Prinfes van Oranje, op
den 8 van Lentemaand van het jaar 1748, gelukkiglijk
bevallen van eenen zoon , WILLEM
WILLEM genoemd, (thans Nederlands Erfiladhouder,
V, gebo ui t wiens echt wij ook eerlange een aantal van
ren
* zoonen verhoopen te zien,) die door zijnen vader
zelv' ten doop gehouden werdt, en befchonken
Pillegif- met verfcheide pillegiften, in lijfrenten beftaan-
ten hen ^ . zïjnde die der algemeene Staaten tien duiien.
h0n
" z e n d
guldens; die der Staaten van Holland zevenduizend
, die van Zeeland drieduizend; en
die van Friesland vijfduizend guldens: Nieuwmegen
fchonk duizend, Dordrecht, Gouda en
Schiedam , ieder agthonderd; Haarlem en Leiden,
ieder twaalfhonderd; Delft duizend; Amfterdam
vijfentwintighonderd; en Rotterdam
vijftien honderd guldens jaarlijks ; hebbende
deeze allen als Peeters over den jongen Prins
geftaan: alle deeze lijfrentebrieven lagen in gouden
of zilveren doozen: de algemeene Staaten
en die van Holland deeden daarenboven ieder
een gefchenk in de kraamkamer, de eerften van
vierhonderd, de anderen van driehonderd dukaten;
de Stad Nieuwmegen voegde 'er 50 dukaten
bij, alzo de zilveren vergulden doos,
tot haaren lijfrentenbrief niet had kunnen gereed
zijn.
De toeleg, om de Regeering in de gewesten
en de fteden te doen veranderen, welke bij
de ij veraars voor den herftelden Regeeringsvorm
reeds was aangevangen, begon nu meer en
meer gezien te worden : men bediende zich
daar-

H I S T O R I E . 565
daartoe van verfcheide redenen, om opfchud- XX.
ding onder het gemeen te verwekken, en onder
deezen, van het voorwendzel, welk alom ge- 0 p r o e r
bruikt werdt, om de wijze der heffinge van inFriesde
gemeene confumpciemiddelen, door pachters land,^
die al lang in den gemeenen haat waren, p a c h t e n >
als verfoejelijk te doen voorkomen: m Bloemmaand
deezes jaars borst het fmeulend misnoegen
tegen de Pachters, allereerst in Friesland,
tot daadlijkheden uit: men viel 'er aan op de
Opzichtershuisjens wegens den havenpacht, en
vernielde dezelven: ook werdt hier en daar een
huis geplunderd: de Harlingers eischten door
Gecommitteerden, dat de Staaten alle pachten
affchaften ; het Stadhouderfchap ervelijk verklaarden
in beide liniën, en de oude wetten
herftelden; dreigende fommigen dat de Heeren
niet levende van het Landfchapshuis zouden komen,
zo zij der gemeente geen genoegen gaven
• dit gefchiedde dan ook, men kondigde Die Proten
eerften het befluit af J£^g Satt
der pachten ; verklaarde het Stadhouderschap ^ ^
ervelijk in de Manlijke- en Vrouwelijke Linie, en h o u d e r.
magtigde ook kort daarna zijne Hoogheid, om fchap erde
Regeering enz. te herftellen. _ Z l
L
Te Groningen, daar'het huis van den riur-lijke- e n
cemeester GEERTSEMA werdt geplonderd, kwam yrouwmen
zeer fchoorvoetend tot een befluit omtrent ^ HhetErfftadhouderfchap:
echter arbeidden sPnn- m a g t 5 g t
fen vrienden zo fterk onder de burgerij , om zij n e
aan den Prinfe meer en grooter gezag in de Re- Hoogh
geering te doen opdragen, dat de Magiftraat"
daarin bewilligde; gelijk ook daarna de Staaten r i n g t e
van het Gewest: men fchafte ook aldaar alle herftel,
Nn 3 ae'en-

$66 VERKORTE VADERLANDSCHB *
de pachten af: in Drenthe, Onrijsfel en Gel-
. F
"' derland waren ook verfcheide opfchuddingen
e w e
öpfchmd. g öst, doch de pachten bij vooraad nog aanding
ovtr gehouden ; doch in Utrecht werdt de hooge
ten* in'
R e e e r i n
S g gedrongen, ora eerst eenige, en daar-
Dnnthe
na alle de pachten aftefchaffen; waarna het op-
Overijsfei roer bedaarde: in Zeeland bleef de verpachting
en Gei. i n gebruik: hebbende zijne Hoogheid den Lui-
' tenant Generaal EVERTSEN gelast,,de pachters^
des noods, met het krijgsvolk van den Staat ts> "
onderfteunen tegen allen moedwil.
Maar nergens waren de bewegingen, ten
deezen aanzien , geweldiger dan in Holland:
te Haarlem begon de woede tegen de pachters
eerst, en deed de Wethouderfchap befluiten
om alle pachten bij voorraad te doen ftilflaan:
doch de Staaten der Provincie maakten bekend,
dat de pachten in ftand zouden blijven : de
Wethouderfchap vondt niettemin goed het tegendeel
te laaten afkoudigen; hetwelk bij de
S c a a t e n
Zeiden.
ze
er kwalijk genomen werdt. Te Leiden
pionderde het graauw ook de meeste pachtershuizen
, en de Wethouderfchap volgde ook
ïn'sHaa J 1
* 61
" h e t v o o r b e e l d v a n
die van Haarlem: in
'
3 3
'sHaage werden ook eenige pachtershuizen geplunderd
: een der lijfwachten van zijne Hoogheid
, zich meer of min in den oproer geileken
hebbende, werdt eenige dagen daarna gevat,
en, voor het Hof te recht gefield zijnde, verwezen
ter galge: op de overige handdadigen
T«\ Am-werdt geen onderzoek gedaan: te Amjlerdam
jteriam. w e rd e n ook, ondanks de voorzorg der Regee»
ringe, en fchoon men zelf in den aanvang des
oproers, op de botermarkt met fcherp op de
ge-

H I S T O R I E . 567
geweldenaars gefchoten hadt, de huizen der XX.
pachteren aangevallen en geplonderd , en at- ,
fchuwelijke baldadigheden gepleegd aan de huizen
der Directeuren van den impost der wijnen, Door da
tot dat de Schutterij eindelijk den oproer ftuitte, fch««enj
en men twee der belhamelen in handen kreeg; &
den zogenoemden Burgemeester, zijnde een
tuinman van Hecht gerucht, PIETER VAN DORT
geheeten, en een vrouwmensch, welke met
fchol enz. bij de beurs plagt te zitten, deeze Twee
beiden werden uit de wage, 's daags na datze oproen
gevat waren, opgehangen; de laatfte onder het ftraft:gg;
iisfeliik roepen van, Wraak ! doch naauwhjks volgen
was de karei ten venfter uitgehijst, of eenige daarvan,
burgers, die de ronde gedaan hadden, langs
den vijgendam op den Dam willende doordringen
door het volk, welk hun weêrftand boodt,
vuurden met los kruid op deeze wederftrevers;
en de fchutterij, dit houdende voor eenen aanval
van het gemeen, beantwoordde die fchooten
met fcherp, waardoor eenigen gekwetst en gedood
werden: het gedrang hierop, vooral naer
de zijden van het damrak, veroorzaakte dat er
veelen in omkwamen , en ook veelen in het
water fmoorden; het getal van welke laatlten
op omtrent veertig is begroot: met deezen
ramp eindigde de oproer tegen de pachters te
Amfterdam.
In andere fteden hadt men wijshjk , door
het dagelijksch doen der ronde, tot voorkoming
van zamenrottinge, zulken of diergelijken
opftand belet of in zijn begin gefmoord; en
had de burgerij flechts moeds genoeg betoond,
om zich te verzetten tegen den moedwil van
Na 4 een

568 VERKORTE VADERLANDSCHE
XX. een klein hoopjen uit de heffe des volks, ner-
AFD
r * gens zou dezelve dus de overhand gekregen
2» n e hebben : nu kwam hier nog bij , dat, toen
Hoog men bijkans deezen wrevel gefluit en geflrafc
heid flaat hadt, zijne Hoogheid zelf 'sdaags na den aan-
v a n
e r m n d e r
eemeenê £ ^ P i n e t e
g Amjlerdam, ter vergaaffchaf-
deringe van Holland op den 25 vanWiedemaad
eenen voorflag deedt, ter onmiddelijke affchaffinge
van de pachten; een voorflag, zoo onfing.der
verwacht dat de leden in het gemeen op elkanfn
C
Hol- deren zagen, zonder iet te zeggen: zijne Hoogland
voor. heid liet hun ook gelegenheid, om 'er op te
raadplegen, vertrekkende terftond uit de vergaten
be- a
dering: ' £
l ee
d c
e n m a a r
t° tot 's anderendaags ,
fluiten dat de affchaffing van alle de pachten, overeendaartoe.
komflig met den voorflag van zijne Hoogheid,
afgekondigd werdt, na dat 'er, terftond na
'sPrinfen vertrek, toe beflooten was, na eene
korte raadpleeging; — doch nu was de vraag,
wat daarvoor in plaatfe te ftellen? zijne Hoogheid
gaf daartoe een middel aan de hand, welk
echter moejelijkheden ontmoette in de uitvoering;
waarna de Prins aan een ontwerp deedt
arbeiden van een Hoofdgeld, en om de middelen
bij wijze van Collette te doen heffen:
dit laatfte werdt, na verloop van twee maanden
bij de Staaten aangenomen; zijnde hetzelve met
het begin van het jaar 1750 in trein gebragt,
en tot nog toe in gebruik gebleven : — de
fchade, door de plondering der pachteren en
pachtersbedienden, in Holland geleden, werdt
hun eerlange, ter fomme van omtrent driemaalhonderdduizend
guldens, uit 'sLandskasfe goed
gedaan.
De

HISTORIE. 5 6
9
De vrede van Aken'was nu op den 18 van XX,
Wijnmaand deezes jaars i74 y
> t o t ftand
g e
" A ?
"'bragt,
en getekend: waarna de Staaten weder V r e d e
traden in het bezit der plaatfen, door Frankrijk t e Aken.
op hen veroverd: ook keerden de veele krijgs- D e S t a a.
gevangenen van de onzen, uit het hart van t e n tree.
Frankrijk eerlange herwaards: het geene 'er den wenog
te vereffenen flond, zoude men afhandelen JJjwg
op eene nadere bijeenkomst te Brusfel: midler- pIaatfen wijl werdt hier te lande, den 17 van Wiede- door
maand van het jaar 1749, een plegtige dankdag
k
over den vrede gehouden; en na het eindigen v er0_
van den Godsdienst, in 'sHaage een prachtig verd.
en kostbaar vuurwerk afgefleeken.
De verandering in de Regeeringsvorm hier te
Lande , in het voorleden jaar gemaakt, hadt
deezen vrede helpen bevorderen: de Prins van
Oranje toonde geene gezindheid altoos, tot het
voordzetten des oorlogs, zo dra men kans zagen
daar een einde aan te maaken: dees kans was gemist
toen hij eerst aan het bewind kwam, door
het af breeken der Bredafche handelinge buiten
zijn toedoen; doch zijn ijver, en.het vertrouwen,
welk de landzaten in hem fielden, bragten
de milde giften in 'sLands kasfe; die giften
hielpen de rusfifche hulptroepen in aantogt
herwaards, en dit maakte dat de vrede fpoediger
twerdt getroffen dan men verwacht hadt;
fchoon men in het jaar 1747, te Breda veel
voordeeliger vrede zoude hebben konnen fluii
Zijne Hoogheid, in Zomermaand van het
jaar 1748, bij zijnen voorflag ter affchafïinge
van de pachten, ook begeerd hebbende, dat men
Nn 5 de

5?o VERKORTE VADERLANDSCHE
JX- de bezwaarenisfe wegens de ampten wegname,
en gedrongen hebbende op het afflaan Van de
posterijen aan het Land; zo bedienden fommigen
zich van dit ernffig verzoek des Prinfen
om nieuwe opfchudding te Amfterdam te ver
Bewe- wekken; bhjkbaarlijk ter verkrijginge van L
5» 7 , 1 ^ ^ wSfeeniget
l e d
^wfirc-k-^ «t zekeren tijd het hadden toegelegd: de
kende tot Vroedfchap te Amfterdam befloot echter om
de posterijen ten eeuwigen dage aan de Stad te
U d e n :
S I " 5° T ] e t d k
j Gefluit drukken, om te
RegeeriBg.
d o e n z ie
3 " dat deeze inkomften dienen zouden
tot ondertand der armen, en onderhoud der
Godshuizen _ Straks hierna kwamen verfcheide
gefchnften als uit naam der burgerije in
het licht ftrekkende tot hertelling dfrTude
voorrechten en gildekeuren: ook werdt 'ereen
vinnig fchimpfchrift tegen fommige voorname
amptenaars en tegen de Regeering in het gemeen
onder de hand verfpreid, ondanks het
verbod van het Hof van Holland; zelfs hielden
fommigen, met naame, onder anderen, ANDRIES
BOEKELMAN , Chirurgijn, de Patroontekenaar
HENRIK VAN GIMMIG en JEAN ROUSET, eenige
heimelijke bijeenkomlten in de kroeg Vredenburg
m de lange leidfche dwarsftraat; en niet
lange daarna, kwam het request der drie Artikelen
VAN DANIEL RAAP, den Porceleinkooper,
in het hcht; en den 9 van Oogstmaand, namen
Innee. eenige van de lieden, ten getale van zes
f a
d e roote z a a I v a n d
de aovïï -° ?' S e Cloveniers doele
niersdoe- In a l w a a
' r VAN GIMMIG aan eene toegevloeide
len door menigte eene aanfpraak voorlas, ter beraminge
deZW Van middelen van hertel der burgerlijke voorreek-

H I S T O R I E . 571
techten; en tot benoeming van Gecommitteer- XX.
A F n
den uit de wijken. RAAP, of een ander van '.
zijnen aanhang, las aan de vergadering drie ar- t m > m(Jt
tijkelen voor, behelpende de punten , welke E AAP aan
men vooral begeeren moest, terwijl anderen hun
h 0 0 i { i t
drongen op het kiezen van Gecommitteerden:
de Regeering veroordeelde, bij openbaare afkon- De Rediging
het inneemen van de Doele; waarom- geering
trent eenige burgers zich verdedigden: ookJ«J«'
wisten zij het oorfpronglijk verzoekfchrift, doorz~ lks>
veelen ondertekend, den Prinfe, in een bijzonder
gehoor te hand te ftellen, en verhaalden
'naderhand , dat de Prins , hunne begeerten
gebillijkt, doch hen tot ftilte vermaand
had.
Men deedt ook van tijd tot tijd aanfpraken in de
Doele, en won al meer en meer intekenaaren ^^J'
voor de drie artijkelen, zo dat men zelfs uit g e e r e n
naam van deeze Doelisten op de Predikanten be- dat men
r hen
geerde dat zij openlijk voor hun zouden bidden, £? d° d e
1 e
als voor befchermers en herftellers der vrijheid; *
doch de Predikanten vonden niet geraden aan
dit verzoek te voldoen. Een grooten
fteun kregen de Doelisten eerlange aan het
fcheepstimmerlieden gild , welk ook, (zo het
heette) wilde arbeiden aan de vervallen voorrechten
der gildebroederen: de driftigften van
deeze lieden verfcheenen nu op de Doele en
fchreeuwden heftiglijk om eenen burger krijgsraad.
Straks daarna drongen de Doelisten
bij de Regeering zo fterk aan op het onbepaald
inwilligen der drie artijkelen, dat Bnrgemeesters
en Raaden, den 24 van Oogstmaand , een
onbeperkt Fiat toeftonden; en te gelijk op
dien

572 VERKORTE VADERLANDSCHE
XX. dien zelfden dag afftonden van de Regeering
AFD
l - op hen behagen van zijne Hoogheid , wien
D Re- daarvan terftond kennis gegeven werdt: te gegeering
6
* lijk werden de posterijen der Stad den Prinfe
ftaat het opgedragen, die ze op den voet der overigen,
bewind a a n het gemeene Land afftond.
Zijne Hoogheid werdt hier den 31 van Oogstmaand
op het verzoek van de Afgevaardigden
de Regeeringe, door de Staaten gemagtigd om
de rust in Amjierdam te herftellen, al ware het
ook door verandering te maken in Burgemees-
Eenigenters en Raden. Midlerwijl ondernamen
tekenen fpmmige burgers eenige verzoekfchriften te teeorn
hen k e n e n ? waarbij de handhaving der tegenwoorwind
te dïge Regeering begeerd werdt; doch de toehouden,
listen vonden middel om dit tekenen te beletten,
door ten wege te brengen eenen optogt
der fcheepstimmerlieden , met vijf of zes der
ftoutfte Doelisten aan hun hoofd, die, in fmalle
geleden, een groot deel der Stad doortrokken,
ftilhoudende voor de huizen of herbergen, daar
zulken woonden of zich onthielden, van welken
men wist, of vermoedde, dat zij voorde
tegenwoordige Regeering getekend hadden:
hier en daar gebruikte men zelfs dreigementen
; en deeze oproerige togt baarde zulk
eene ontfteltenis door de Stad, dat 'er
de voorgenome en aangevange tekening geheellijk
door geftremd werdt: ook wil men
dat eenige leden der Regeeringe, den voorftanderen
deezer tekeninge, onder de hand te
verftaan gaven, dat zij zich vergeefsch affloofden,
en dat de verandering der Regeeringe niet
zou kunnen voorkomen worden.
Dc

H I S T O R I E . 573
De Prins, den tweeden van Herfstmaand in XX.
A F D
de Stad gekomen zijnde, na dat RAAP hem aan ' •
de tweehonderd roeden, buiten de Stad, be- Z i j n e
groet hadt , werdt binnen geleid, door om-Hoog trent dertig van de nieuwlings gekooren Ge- heid
committeerden der burgerije, onder welke de^J^
driftigfle Doelisten waren, en door eenen hoop üoeiisten van drie of vier duizend bijltjens; voor welken ingoeen
Oranjevendel gedragen werdt, waaropn^ld.
ftondt, voor Oranje en de Vrijheid: zijne Hoogheid
nam zijn intrek in het Oude Zijds Heeren
Logement, daar hij door drie der regeerende
Burgemeesteren GERRIT CORVER, JAN SAUTYN
en piETER VAN DE POLL, terftond begroet, en
geduurende zijn verblijf, op ftads kosten, onthaald
werdt.
De Gecommitteerden vorderden bij een wijd- Vorderen
luftig verzoekfchrift, de verandering der Re- fe' geeringe, en met naame ook het ontflaan der der R e.
beide Penfionarisfen; doch omtrent deeze laat-geering.
ften, die in dienst bleven, bereikte men zijn
oogmerk niet: onderwijl gingen eenigen der
ftoutfte Doelisten, met ao of 30 bijlcjens des
avonds van den 4 van Herfstmaand aan de drie
gemelde Burgemeesteren vraagen ; (zijnde de
vierde, de Heer JAN SIX, uit de Stad) waarom
ze niet terftond van de Regeeringe afftonden;
'1 geen beantwoord werdt met te zeggen: dat dit
aan zijne Hoogheid gelaten was; welk antwoord
echter niet voldeedt, en men moest hen
verzekeren, dat 'er binnen twee dagen verandering
komen zoude, gelijk zijne Hoogheid die
ook 'sanderen daags regelde.
Toen werden de vier Burgemeesters ontfkgen.

574 VERKORTE VADERLANDSCHE
XX. gen, zonder herfteld te worden; doch uit de
A F D
' 36 ontflagene Raden, werden 'er negentienherz
fteld, bij welke zijne Hoogheid zeventien ande-
Hc'ogr
e n v o e
g^ e
»
n o o i t
die
i n
de Regeeringe geheid
ont. weest waren: naderhand door de Staaten ook
e m a
zelve*!» daartoe g g"g^ zijnde, ontfloeg zijne Hoogn
e
v e e
Jmfter- ^ °°k ^ e
van den Oud-raad; als vier
dam. regeerende Schepens, zeven Oud-Burgemeesters,
en driëndertig Oud - Schepens, vervullende
ten zelfden dage de plaatfen der vier regeerende
Schepenen, met vier anderen.
Maar men zocht ook verandering in den
krijgsraad te maaken, dien de Bijltjes en Doelisten
vrij wilden hebben, zonder een eenigen
Ofjicier uit de nieuwe zo min als uit de oude
Regeeringe: hiertoe kwam men zelfs des nachts
De Doe» van den 9 van Herfstmaand zijne Hoogheid in
listen zjj n flaapvertrek ontrusten: de Prins gaf toen
e e n
den Mris uitftellend antwoord, en den volgenden dag
bij nacht zijne ftem tot een Vrijen Krijgsraad; doch het
tot het bleek niet, uit dit verlof, of zijne Hoogheid
h e t
vatfeen
w 0 0 r d v r i
J e
Krijgsraad in denzelfden zin als
vrijen het volk verftond : niettemin men regelde toen
kfijgs- alles naer zijnen zin, en niemand die aan de
raad. o u cj e Df n i e u w e Regeeringe vermaagfchaptwas,
behieldt zijn ampt onder de fchutterije, of verkreeg
'er een: de Kapitein CHRISTIAAN SCHOL­
TEN zelf, hoe zeer hij voor de drie artijkelen
geijverd hadde, werdt bedankt, om dat zijn
vader door den Prins tot Raad was aangefleld:
de Prins bevestigde het verrichte voor deeze
keer, doch gaf bij publicatie genoeg te kennen,
hoe zeer de onbetaamelijkheden, in deezen gebruikt,
bij veelen, hem tegenftonden, en dat

H I S T O R I E . 575
hij wijders voor deeze keer de ongeregeldheden XX.
over het hoofd wilde zien, mids elk zich voor- AFD
taan fr.il en onderworpen aan zijne Overheid gedroeg
, en de Gecommitteerden der wijken
zich van nu af, van die en diergelijke Gommis*
li en ontflagen hielden.
's Middags van den 15 den vertrok zijne
Hoogheid uit de Stad , nemende VAN GIMMIG,
uit naame der Gecommitteerden, affcheid van
hem met eene aanfpraak, op welker tij­
-
tel ftond, WILLEM den Grooten , en die
hij federt liet drukken: ••• - de Stad geraakte
na deeze veranderingen, allengskens in rust,
doch de aanhang der Doelisten eerlange zo zeer
inde gemeene verachting, dat hetgraauwzelfs,
na den dood van RAAP , in Louwmaand van het Begra-
ving
jaar, 1754 verhinderd heeft, dat hem eene
gewoonlijke begravenis werd aangedaan : de
lijkbaar werdt vernield, en de Wethouderfchap
genoodzaakt, het lijk ter middernacht met
eene vrachtflede, naer de Kerk te laten fleepen:
ondertusfchen hadt de bewilliging der voorgaande
Regeeringe in de drie artijkelen,- voor
welken hij geijverd had, te wege gebragt, dat
'er ook in de gilden merkelijke veranderingen
kwamen, door het aanftellen van nieuwe overlieden
, en door het vernieuwen van oude en
het verleenen van nieuwe gildenkeuren; waaraan
de Regeering maanden achtereen veel tijds
befteedde.
v a n
Binnen Haarlem was het volk , na 't af- Omftanfchaffen
der pachten niet recht gerust geweest, ^J^!„ te
en in het begin van Herfstmaand floeg een lid
ter

576 VERKORTE VADERLANDSCHE
XX.' ter Vroedfchap, Mr. REMEES FLORIS VAN ZA-
A
- NEN , zijnen mederaden voor 3 of men, uit
hoofde van de bewegingen in Amjierdam, zijne
Te Lek Hoogheid niet behoorde te verzoeken, om ook
d e n
' te Haarlem zulks te voorzien op het ftuk der
Regeeringe, als hij ten nutte van Stad en Land
zou bevinden te behooren. Doch de Vroedfchap
nam op deezen voorflag geen befluit; en
de bewegingen onder het Gemeen bleven duuren.
De Wethouders verzochten Gemagtigden
van zijne Hoogheid, die op den 7 van Wijnmaand,
uit 's Prinfen naame deeden af kondigen
dat de Vroedfchap voortaan uit tweeëndertig,
in plaatfe van uit vierentwintig leden beftaan
zoude: zeven leden der Vroedfchap bleven ontflagen;
en voorts werdt het volk tot ftilftanden
onderdanigheid vermaand.
Te Leiden werden, den 18 van Wijnmaand
de Vroedfchappen en de veertigen, door dezelfde
Gemagtigden, allen ontflagen; doch weder
op vier na, die verlaten bleeven, herfteld in
het bewind: de Burgemeester VAN DEN BERG,
een van deeze vier, en de Secretaris VAN ROIJ-
EN , hadden reeds te vooren verzocht, om
van hunne ampten ontflagen te worden: de laatfte
werdt echter eerlange tot Penfionaris der
Stad, en federt tot Secretaris van den Raad
van Staate aangefteld: doch kort daarna veroorzaakten
eenige oproerige Gecommitteerden,
zoo veel rumoers in de ftad dat de rust niet herfteldywerdt,
voor dat de Generaal ROUSE aan
het hoofd van eene bende Dragonders en Zwitzers
in de ftad tgekomen, en een viertal der
voor-

H I S T O R I E . 577
Voornaamfte rumoer makers gevat was, waar van XX.
twee of drie met gevangenisfe en ballingfchap AFr
'y
van eenige jaaren zijn gellraft.
Te Rotterdam werdt de gantfche Regeering De Re.
door 'sPrinfen Gemagtigden, den 24 van Wijn- geeririgte
maand, ondanks twee Burgerrequesten terftandhoudinge
van dezelve, bedankt; doch op vijf J e r d #'
Leden der Vroedfchap na, weder herfteld: en
te Gouda, daar de Hoofd-Officier zelf de gee- Ook te
nen, die tegen de Regenten misnoegd waren, Gouda. ,
met raad bediend hadt, werdt ook de gantfche
Regeering ontflagen, doch weder herfteld, op
zes Leden na, die buiten bewind bleeven. Te TeGariri*
Gorinchem werdt het getal der Vroedfchappen chm.
van zeventien tot vierentwintig vermeerderd;
doch de oude Regenten bleven allen in het be- . 4
wind te Schoonhoven werdt de gantfche Regeering Te
ontflagen, doch op drie leden na weder aange- ^f nJ>0
'
fteld; voorts werdt het getal der Vroedfchappen
en Kiezeren vermeerderd, en fchikking gemaakt
op eenige punten door de burgerijen begeerd:
te Delft, Schiedam en Brielle viel ook eenige _ _ •
geringe verandering voor ; maar te Dordrecht

578 VERKORTE VADERLANDSCHE
XX. ving der tegenwoordige Regeeringe, door eene
* FD
' plegtige bezending , op zijne Hoogheid begeerd
hadden: de vorm der Regeeringe werdt,
aldaar genoegzaam gebragt op denzelfden voet
In als hij ten tijde van WILLEM III geweest was:
IsnOver Utrecht en Overijfel verkreeg zijne Hoogheid
ijsjel. T het zelfde gezag, als WILLEM III in het jaar
1674 en 1675, over de Regeering van deeze
twee gewesten bedongen hadt; — maar in
Zeeland gefchicdde genoegzaam geene buitengewoone
verandering in de Regeering,- gelijk
'er ook de pachterijen gehandhaafd werden,
onaangezien fommigen reeds beweging gemaakt
hadden tot derzelver affchaffing.
In Fries- Friesland daarentegen onderging eene gantland.
f che verandering in de gedaante van deszelfs
Regeeringe ; welke door den Piïnfe, bij een
reglement van 61 artikelen, werdt geregeld;
terwijl Leeuwarden en Franeker nu ook het
voorbeeld volgden der andere fteden , in het
opdragen van de beftellinge over de bijzondere
ftads regeering.
Te Gro- Te Groningen en in de Ommelanden arbeidde
ningtn men ook tot het verkrijgen van veranderinge
ctlz
' in de regeering , waartegen fommigen weder
fterk werkten; tot dat de Gemactigden van zijne
Hoogheid, daar gekomen zijnde, vervolgens
door de volmagten der burgerije aan het hoofd
der fchutterije , verzocht werden, om de regeering
te ontdaan : welke toen geene kans
ziende, om de drift, die tegen hen gaande gemaakt
was, te ftuiten, van zelf affland deedt
van haar bewind: welk voorbeeld ook gevolgd
werdt door de Ommelander Heeren, ten aangier*

H I S T O R I E . 579
zien van hunne bijzondere ampten ten platten XX.
lande: de Prins zelf hier op den 22 van Slagtmaand
van het jaar 1749, te Groningen gekormen
en ingehaald zijnde , yeranderde de regeering,
en de Commisfiën , welke uit naam
der Stad en Provincie bekleed werden; latende
verfcheide Heeren van hunne ampten ontzet,
pn eenigen in lager ampten Hellende, anderen
bevorderende : voorts rechtte zijne Hoogheid
een Provinciaal Gerechtshof op, en deedt ein?
delijk een geheel nieuw reglement op de regeering
door de Staaten goedkeuren, alles inger
volge en uit kragte van de volle mate en magt,
hem, in het vporleeden jaar, bij Staatsbefluit
opgedragen ; en toen dit door de Regenten
beëdigd was, verliet de Prins Groningen in het
begin van Wintermaand: kort na zijn vertrek,
werdt, op naam der Staaten, eene algtneene
vergiffenis van de gepleegde onbehoorlijkheden
afgekondigd; en lèdert geraakte de Scad en het
Gewest allengskens in rust: het leedt ondertusfchen,
tot in het laatst van Hooimaand, van
het jaar 1750, eer het Diploma op de opdragt
van het Erfftadhouderfchap aan Zijne
Hoogheid in orde werdt overgeleverd.
Dit hoog aanzien des Prinfen werdt nog ver- jfó^ meerderd door het Erflladhoiiderfchap van heid^
Staats -Braband, Vlaanderen, en Opper> Gel- w
°rdt
derland, welk de algemeene Staaten hem op- J^^r" droegen, en door het Opper-Direfteurfchap dei-Gelder
Oost- en West-Indifche Maatfchappijen , ralifeiü;'
L n , e n
nooit door eenigen Stadhouder te vooren be- ^ t
kleed, en welk den Prinfe in deeze aanzienlijke perdjregf
ligchamen groot gezag gaf; in 't eerst van wel-
O02 ken

580 VERKORTE VADERLANDSCHÉ
XX. ken de Heeren FILIPS VAN DER GHIESEN en
A T D
- JOSUA VAN DER POORTEN , in de kamers in Hol-
, 'land, en LEENDERT BOMME, in die van Zeeland
Oost-en werden aangefteld: terwijl de Heeren JAN VAN
West- MARCELIS en THOMAS HOPE, dezelfde waardig-
Jndifche i^eid. bekleedden bij de Westindifche Compag-
Compag. n i e^ e n cj e j_j e e r G E R A R D A R NoUT HASSELAER
reeds te vóoren tot Reprefentant van zijne
Hoogheid, in de Admiraliteits Collegien in
Holland, was aangefteld.
Na het treffen van den vrede waren de Staaten
ook bedacht op de vermindering van't krijgsvolk;
de waardgelders, Hechts 4000 mannen
fterk, waren al in Herfstmaand van het jaar*
1748 afgedankt: nu dankte men ook twee Regimenten
voetvolks geheel af; en befloot tot
eene verdere vermindering en afdanking, waardoor
de Staat van oorlog van omtrent dertienduizend
mannen verligt werdt. De Raadpenfionaris
GILLIS, te rade geworden, omzijn
ampt neder te leggen, deedt zulks in Bloemmaand
van het jaar 1749, en werdt opgevolgd
DsRaad-door den Heere PIETER STEIN, regeerend Burpenfiona.
gemeester van Haarlem, dien, in zijne lnflru:ris
GILLES ^ m e £ kennisfe en goedvinden van zijne
amPt Z
ne- Hoogheid vastgefteld, was gelast, zorge te
dtr. dragen voor de handhaving van den tegenwoordi°-en
Regeeringsvorm, met naame ook van de
refolutie op het Erfftadhouderfchap van den 16
van Slagtmaand van het jaar 1747, en den Staaten
en den Prins kennis te geeven van het geene
hem voorkomen mogt, daartegen ondernomen
te worden: ook moest hij zijne Hoogheid
van alle Staatszaaken verflag doen.
De»

H I S T O R I E : 581
Den 10 van Sprokkelmaand van het jaar XX.
A s n
1749, was de Heer WILLEM BUYS, Secretaris - ^
der Staaten van Holland, die in veele gewigtige
Staatshandelingen met roem gebruikt was, in
het 88 jaar zijns ouderdoms overleeden. En
den 25 van Lentemaand van het jaar 1749,.
ftierf, in den ouderdom van omtrent 79 jaaren,
de Heer HENRIK GRAVE Lt. Admiraal van Hol-,
land, bij wiens begravenis des Prinfen perfoon
verbeeld werdt door den Heere G. A. HASSE-
LAER , die 't lijk onmiddelijk volgde in eeno
koets met zes paarden befpannen.
Te Haarlem ging het wederlireeven van de-^J
invoeringe der CollecJe zo verre, dat men den djng j e
Prins bij requeste verzocht, dezelve te laaten Haarlem
achterblijven, en dat hem geliefde Opperfinancier
van Haarlem te worden; doch de agt Gemagtigden,
met dit request in 's Haage gekomen
, werden van hun bed geligt, op de :
gevangenpoort gezet, en na eene wijle ontflagen,
terwijl één derzelven voor tien jaaren.
gebannen werdt : midlerwijl was 'er- krijgsvolk
naer Haarlem gezonden , welk op den
3 van Louwmaand van het- jaar 1750 , met I 7 J C a
geweld zich van de groote Houtpoort aldaar
meester maakte en ter Stad inrukte, na dat
men op den Major DU PERRON , van binneneen
musketfchoot had laten afgaan: de Majordeedt
echter niet crnflig vuuren-, dan toen bijde
markt eenige burgers, die hun geweerniet
wilden afleggen en heenen gaan, op de
foldaaten fcholden , en één zelfs zijn geweer
op hen loste ; toen werdt bij de tweede
yuuring eenen burger doorfchoten „. en na-.
O 0 3 der-»-

g8a VERKORTE VADERLANDSCHE
XX. derhand nog een tweetal zó getroffen * dat
A F n
- i zij het bedierven : twee van deezen werden
daarna bij de beenen aan de galg gehangen:
het krijgsvolk bleef 14 dagen in de Stad,
en Werdt toen door anderen afgelost ; doch
de rust was terftond herfteld , en de Colle&e
werdt hier, zo wel als elders $ ingevoerd:
zijne Hoogheid meende dat de Regeering en
het Gerecht alhier te flap ware geweest,
in het voorkomen en weeren der oproerigheid:
waarop de Staaten befloten de Burgemeesters
fen den Schoüt te vermaanen tot meer vlijts
en Wakkerheids in diergelijke omftandigheden ;
betuigende echter hier mede niet te beoogen,
om der Stad of der Regeeringe eenige kleinigheid
aan te doen.
Onlusten fe Amfterdam en Rotterdam, daar de
fteidamen wijnkoopers misnoegd waren , dat hun de
Ronerdam impost op de wijnen , niet als voorheen, in
order de Admodiatie werdt gegeven , waarom men te
Wnnkoo- v e rg e ef s verzocht had, en daar men weigerde
1
' den eed te doen bij den aanvang der nieuw
ingevoerde Colle&e, vreesde men voor onlusten
hier uit; doch toen de meeste wijnkoopers
den 14 van Hooimaand van het jaar
1751, den eed te Amfterdam gedaan hadden,
liep aldaar alles zonder opfchuddinge af; doch
te Rotterdam , daar men het bleef weigeren,
was GERUIT IIAGEDOORN de eerfte, die deezen
ieed deedt op den 19 van Oogstmaand van
het zelfde jaar , maar zag ook op denzelfden
dag zijn huis en pakhuizen door eenigen uit
het graauw aangevallen, en ten deele geöïonderd
tot dat twee vendels fchutteren
den

H I S T O R I E . 583
den verderen moedwil voorkwamen, waarna XX.
zijne fchade, op omtrent 8240 guldens be- AFM
-
groot , aan hem van Stads wege is vergoed
geworden : 't kostte derhalven zeer
veel moeite, eer de gemeente zich liet ge*
wennen aan eene nieuwe wijze van heffing
van 's Lands gemeene middelen : de CollccJe
geraakte echter allengskens in ftand : de
wethouders deeden alomme hun best , om
ze te handhaven , en 't gemeen fchikte 'er
zich zo wel na, als voorheen na de verpachting.
Ondertusfchen hadden die van Huisdui- D:e van
nen en de Helder zich ook beklaagd bij den H
^ isd
" l
^e Prins, over de knevelarijen van hunne Re- n
^ e^ r
genten , doch toen deezen voor zijne Hoog- b jgeeren
heid zich verdedigd hadden , werden de op- te vergezetenen
tot ftilheid en eerbied jegens verande •
zeiven vermaand , dewijl de Prins niet had ,j n g in de
kunnen vinden , dat zij zich kwalijk van Regeehunnen
pligt gekweten hadden: en toen men, ïin
§*
niettemin , eenige Regenten , bij zekere gelegenheid
, hunne bedieningen hadt doen afleggen
, deedt het Hof van Holland dezelven
weder in het bewind herftellen : te
Zaandam zocht de Chirurgijn JAN PIGGE,
de Sar dammer Raap gebijnaamd, met eenige
anderen, de Regeering te verpligten om de aangekochte
Ambachtsheerlijkheid der plaatfe aan
zijne Hoogheid afteflaan; doch de Prins zelf
wees zulk een voordel, met verontwaardiging,
van de hand.
In het kleine Steemvijk in Over ijsfel waren Onlus.
vijf jaaren lang, groote onlusten geweest, ten te]
die, uit Kerkelijke gefchillen gefproten , na- Steen-
Oo 4 der- w
; fe
*

584 VERKORTE VADERLANDSCHE
XX. derhand gevoed werden door begeerte naar.
A F D
_
' verandering der Regeeringe, die zo verre liepen
, dat het gezag van zijne Hoogheid tusr
1'chen beiden komen moest, om 'er een einde,
van te maken; wordende geheel de Regeering
daar in het jaar 1750 veranderd, en zekeren
opgehangen H. COOPS FLEDDERUS , in.
zijne eere herfteld ; zijn lijk, voorheen bij
de galg begraven, ontgraven, en op eene
eerlijke wijze wederom ter aarde befteld, onder
het geleide der nieuwe Wethouderfchap,
der' Predikanten , en eene groote menigte,
van ingezetenen , alle 'met oranje ftrikken
verfierd ; wordende de galg waaraan bij gehangen
hadt, wat later, door eenige ijveraaren
voor zijne eere , bij nacht aan brand geftoken
en vernield. Steenmjk was ook de.
laatfte Stad, waar, onder 't Stadhouderlijk
bewind van den Prinfe, eenige buitengewoone
verandering der Regeeringe voorviel.
Beroe- " Maar terwijl de beroeringen in het waelingen
in reldlijke begonnen optehouden , werdt 'er,
e e n e
formeer- * n
^ et
Kerkelijke verwekt te Nieuwkerk
de Kerk op de Veltnve , onder het preêken van Do.
deezer GERARDUS KUIPERS , toen Predikant aldaar,
Landen. n u p r of e sf o r t e Groningen • welke als een lopend
vuur, ook andere dorpen van de Veluwe ,
het Sticht en Gooiland aandeedt, en weikei
beftond in een openbaar handgewring , getier,
geklop, gefehreeuw, en benaauwd zuchten
en kermen , zo men zeide , over zijne
zonden; vallende veelen in zwijm, terwijl
andere ftuiptrekkingen kregen , of openlijk
begonnen te zingen ; al hetwelk fommigen
aan-

H I S T O R I E . 5&J
aanzagen voor werkingen van Gods Geest,- XX.
waarvan KUIPERS zelf, in het eerst , niet _ AI
^- _
vreemd fcheen : anderen fchreeven het aan
de preêkwijze van den Leeraar, en fommigen
zelfs aan een boozen geest toe : dat 'er gemaaktheid
en bedrog onder liep , ontdekte
men dra in Zuidholland, daar deeze beroerte
zich te Dordrecht en in den omtrek dier Stad,
door eene waarfehouwinge van de Wethouderfchap
liet te keer gaan , behelzende: Dat
zij met de uiterfte aandoening vernomen had,
lioe verfcheiden lieden , in de naaste dorpen,
zig niet ontzagen , te fchreeuwen, en andere
beweegingen en hertstogten te vertoonen, in de
kerken; en hoe men zulke kwaade.oogmerken,
ook daar ter fiede begon te fineeden , welker
gevolgen niet dan nadeelig konden zijn voor
zwakke gemoeden, dezelven aftrekkende van
de waare Christelijke Godvruchtigheid; behalven
, dat zij den Leeraaren, in het verkondigen
van Gods woord, hinderlijk waren, veele
regtzinnigen buiten de Kerken hielden, de
liefdegaven aan de behoeftigen decden afneemen
, 'en de rust in den Burgerftaat, zo wel
als in de Kerk , verft oor den ;. zaaken allen ,
waarvan regtfchapen Christenen een afkeer
hadden , en die, volgens alle wetten van deezen
Lande , ten hoogften ftrafbaar gerekend
moesten worden : zij verboden , hierom, alle
diergelijke verfiooringen van den openbaareti
Godsdienst wel ernflelijk aan ingezetenen en
vreemden; met verklaaring, dat de ouders voor
hunne kinders en de voogden voor hunne weezen
zouden moeten verantwoorden ; en dit
Oo 5 ver-

586* VERKORTE VADERLANDSCHE
XX. verbod was van zo veel kragts, dat niemand
A F P
w ' federt aldaar ondernam, eenige ongewoone
beweeging in de Kerken te veroorzaaken.
In andere fteden belettede de bloote tegenwoordigheid
van den Schout de gevreesde en
voorfpelde bewegingen; zo dat deeze opfchuddingen
, toen ze verboden en veracht
werden, ten eenemaal achterbleeven.
Prins van
Z i n e
'
H o o n e i d
S > z i n e
J ligchaamelijke ge-
Brvr.s- zondheid gevoelende afneemen, hadt de algetui/*
meene Staaten bewogen , om Prins LODEWYK
ygjj 1
ERNST van Brumwijk Wolfenbuttel', tot Veldmat
maarfchalk, op eene wedde van vierentwintigfchalk.
duizend guldens , aanteftellen, en deedt kort
daama deezen Vorst voorfchrikken , om bij
zijn overlijden, het krijgsvolk als opperhoofd
- te gebieden , waartoe hem eene wedde van
veertigduizend guldens werdt toegelegd.
Door- Op den 03 van Louwmaand van het jaar
de^Le*" I
* 7
5 I ' ^rak bi
J Jaarsveld is. Lekdijk door,
dijk. waarin twee gaten vielen, één van 30, en één
1751. van 11 roeden wijd: de Loppikkerwaard, het
Land van Tfelftein, en een gedeelte van de
Krimpenerwaard', werden hier door onder water
gefteld. Bij Beuzichem bezweek de dijk
insgelijks. Doch de fchade was aldaar niet
j ^
groot. Ook gaf het gunftig jaargetijde gelegenheid
tot het fpoedig herftellen derdijkaadjen. —
1
^ In Bloemmaand liet zijne Hoogheid zich te
heiddoet/^m-e en Vlisfingen als Markgraaf inhuldigen:
zig huldi- 0p welke plegtigheid een penning geflagen,
Mark- S uitgedeeld en geftrooid werdt, zo in goud als
praafvanin zilver, waarop Ulysfes, na een veeljaarig
Vute en omzwerven in zijn Rijk Ithaka wederkeerende,
Vlisfmgtn. bij

H I S T O R I E . 587
bij zijnen zoon en vriend, verbeeld ftond, met XX.
A U
dit randfchrift : VETEREM DOMINUM VIDETIS "'
X/LYSSEM : Gij ziet hier Ulysfes, uwen ouden
Heer: onderaan, las men, SUUM CUIQUE , Elk
liet. zijne: op de keerzijde, zag men een Raadbuis
, van welks, puie de Prins penningen
ftrooide, onder eene vergaderde menigte. Om
den rand ftond ADGNOSCO STUDIUM MENTEMQUE
MEORUM , Ik erken den ijver en zucht der mijnen.
En nog, FIDES CIVIOM VER^E& VLISSING^E,
Trouw der burgeren van Veere en Vlisfingen:
de Prins hieldt zich, na het voltrekken deezer
plegtigheid, nog eenige dagen op in Zeeland,
om orde te ftellen op de Regeering en op het
begeeven der ampten, waarna hij naer V Haage
terug keerde; alwaar hem, die reeds te vooren
een voorflag ter S taats vergaderinge van Holland
had gedaan, tot herftel der weeverijen, en in
het bijzonder die der zijden ftoffen, eene verhandeling
over den koophandel van deezen Staat
werdt ter hand gefteld ; waarin getoond werdt
deszelfs verval , de oorzaken hiervan , en de
middelen tot herftelling, onder welken een
Porto Franco aangepreezen werdt, nevens een
vrijen doorvoer van goederen; waarvan de voordeden
aangeweezen , en de zwarigheden 'er
tegen opgelost werden. Dit ontwerp prees de
Prins den Staaten ernftig aan; doch de verfchillende
gevoelens der Admiraliteiten maakten dat
men in deezen niet tot een befluit konde
komen; gelijk hetzelve tot nog toe onuitgevoerd
blijft; waartoe ook niet weinig hielp
het affterven van deszelfs grootften voorftander,
den Prinfe Erfftadhouder zeiven, die, na eene
zwaare

538 VERKORTE V A D E R L A N D S CEÉ
XX. zwaare ziekte in den jaare 1748, eene geduuri-
J^o- ge zwakheid had overgehouden, welke in dee-
"" zen zomer eer toe dan-af-genomen was; waarom
men hem de wateren van Aken aanprees. Deeze
, vier- welken lang , doch met luttel baats,
gebruikt zijnde, kwam de Prins in'sHaagetc
rug, daar de ziekte zich verhief; flaande eene
ligte koorts 'er bij, met een flaauwen en zwakken
pols, nevens ligthoofdigheid en flaapzucht,
en, eerlange, ook de fprouw in de keel, en
aan het gehemelte van den mond ; welke toevallen
bij beurten aan- en af- gingen: op woens-
Sterft. dag den 20 van Wijnmaand fcheen het te beteren
, doch in den volgenden nanacht verergerde
het derwijze, dat de Vorst, in de armen van
den Baron vmGroveftins, zijnenOpperftalmeester,
'svrijdags den 22 dito, in den morgen,
tuslchen 2 en 3 uuren, in den ouderdom van
40 jaaren en 52 dagen, den geest gaf.
DePrin- De Staaten namen op denzelfden dag nog
d^vfre 6
" de Prinfesfe Weduwe den eed af, als gouverwordt
in nante en voogdesfe van den jongen Erfftad-den
eed houder. En men ftelde alomme orde op hetgenomen,
hiiden der klokken. Het lijk van den Priiife ,
geopend en gebalfemd zijnde , werdt, des
nachts tusfchen den eerften en tweeden van
Slagtmaand, in eene lijkkoets, van twee andere
Besra- koetzen verzeld, uit het huis in het Bosch, overgeven
is var. bragt naer het Stadhouderlijk quartier in 'f Haage :
zijne hier werdt een praalbed toebereid, waarop het
heÏÏ 8
" J i
j k
'
v a n d e n 2
5
v a n s l a
t m a a n d l 0 t d e n 8 v m
g
Wintermaand, ten toone gelegd, en van eene
groote menigte volks, kleine en grooten, dag aan
dag, befchouwdwerdt: het ligchaam wasmetten

H I S T O R I E . 589
•een langen nagtrok van zilver moor bekleed: de XX.
A F n
Ridderorde van den Koufeband, de degen enftaf ' J
van bevel, de helm, deVorftelijke kroon en mantel
waren geplaatst nevens het praalbed: voorts,
was de lijkzaal verfierd met zinnebeelden en
opfchriften, flaande op 'sPrinfen afiïerven, en
op de fmart, die 'er over gevoeld werdt: de
algemeene Staaten, den 24 van Wintermaand,
op den voorflag van Gelderland, beflooten hebbende
het lijk, op gemeene kosten der Gewesten
, ter aarde te doen heitellen, werdt
het, den 10 van Louwmaand des volgenden
jaars, gelegd in eene kist, van duurzaame (toffe
gegooten: waarbij ook het hart en de ingewanden
, in twee kleine kistjens, geplaatst werden :
den 4 van Sprokkelmaand werdt tot den dag
der begravenisfe gefchikt, op welke echter, de
uitheemfche Ambasfadeurs , toen in 's Haage
zijnde, om verfchillen over den rang te voorkomen,
niet genodigd werden: het lijk werdt
haer Delft gebragt en aldaar in een nieuwen
grafkelder , benoorden den gewoonlijken van
de Vorsten uit den huize van Oranje, in de
nieuwe Kerk bijgezet. Op en na den dag
der begravenisfe, werden, in de Hooge Schooien
deezer Landen, en in veele Kerken, zo van
de Gereformeerde als van andere gezindheden,
lijkredenen uitgefproken, ter gedachtenisfe van
Wijlen zijne Hoogheid: de kosten deezer Vorstelijke
begravenisfe, werden eerlange op agtentwintigduizend
guldens berekend.
Zodanig eenen uitgang hadt Prins WILLEM Zijné
IV. Nederlands Erfftadhouder, in het vijfde Afbae!.
Jaar zijns algemeenen bewinds over deezen ing
*
Staat*

590 VERKORTE VADER LAND S CHE
XX. Staat. ——— Dees Vorst was van een deftig»
minzaam en achtbaar gelaat: zijne groote blaauwe
oogen ftonden hem doordringend en levendig:
hij droeg bruin lang hoofdhair: in zijne
j eugd hadt hij zich, op de kennis van talen en andere
nuttige wetenfchappen, vlijtiglijk toegelegd:
fiet Latijn, Framch, Engehch en Hoogduitsch,
fprak hij vaardiglijk. Ook was hij in de wiskunde
niet onbedreeven: in de gefchiedenisfen
des Vaderlands hadt hij zich van vroeg af geoefend,
en hierin plagt hij, naar men wil,
de gebreken zoo wel als de deugden zijner
voorzaten te befpiegelen, om de laatlien te volgen
, en de eerften te fchuwen: lieden, in wetenfchappen
uitftekende , bejegende hij altoos
met achtinge, en ondervraagde hen over het
geen hem wetenswaardig fcheen: zo fterk was
zijn geheugen, dat hij de aanfpraken, aan hem
gedaan, meest al in goede orde en van punt
tot punt, wist te beantwoorden; fomwijlen
ook, als de gelegenheid het eischte, met eene
minzaamheid en gemeenzaamheid, die de harten
innam: de oorlogszucht fchijnt hem luttel
bezeten te hebben, gelijk hij ook geene gelegenheid
had, om na zijne verheffing eenen veldflag
of belegering bijtewoonen : men meent dat hij,.
hadde hij het begeerd, zijn gezag nog meer zoude
hebben kunnen zien verheffen: om zijne oogmerken
te bereiken , neigde hij meer tot het
gebruik van zachte dan van ftrenge middelen:
hij was meer of min haastig of oploopend,
doch zijne drift was iTraks wederom over, en
hij fchroomde fomtijds niet, zulken, die 'er da
uitwerkzels van gevoeld hadden, door heufcha
be-

H I S T O R I E . 591
bejegeningen van nieuws aan zich te verplig- XX.
i r o
ten: ijverig was hij in het voorftaan van den -
Hervormden Godsdienst, doch , volgens de '"
Staatkunde van dit Gemeenebest, gematigd in
het verdragen der verfchillende gezindheden,
hebbende hij zelf nu en dan Remonftranten en
Doopsgezinden bevorderd tot aanzienlijke waardigheden
, waarbij, volgens'sLands wetten,
geene belijdenis der Gereformeerde Leere vereischt
werdt: fchoon prachtig in hofhouding,
was hij ook meedogend en milddadig , en
ftrooide rijkelijker, naer gelang dat zijne inkomften
vermeerderden : begeerig , om het geen
hem in den Staat gebreklijk fcheen, te herltellen
, gaf hij, meent men, te ligt gehoor aan
fommige eigenbatige lieden, die hem deswege
voorilagen deeden : afkeerig was hij van alle
ongebonden reden; doch in gezelfchap vrolijk,
en tot onbedwongenheid aanfpoorende: de
Koninglijke Princes zijne Gemaalin , verloor
in hem eenen getrouwen en liefhebben den echtgenoot,-
zijne Kinderen eenen tederhartigen vader.
De gevaarlijk krijg, in welken hij
den Staat gewikkeld bevondt, en de binnenlandfche
beroerten, verwarringen en veranderingen,
die toenamen, na het fluiten van den
vrede, hebben hem eenen ongelooflijken arbeid
veroorzaakt; die te lastiger moest vallen voor
eenen Vorst,welke verklaard hadt: niets te kennen
, dat de eerzucht van eenen flerveling mier
fireelen kon , dan zich te mogen houden voor
een voorwerp van de liefde en hoogachting van
een vr>f volk, en die hierom , midden onder
alle de beroeringen van den Staat, deeze hoog-
ach-

5pa VERKORTE VADERL. HIST.
XX. achting en liefde zocht te verkrijgen eh te bè-
AV»! houden: de voorflagen, die ten deezen einde,
i
' — ontworpen, gedaan, en aangedrongen moesten
worden, onder welken het ontwerp ter verbeteringe
des koophandels het gewigtigst gekeurd
werdt, verfchaften hem, bij de gewoöne pligten
der' Regeeringe, bezigheden, die te zwaar
fcheenen voor de verzwakte kragten zijns ligchaams,
en waar onder hij ten laatften bezweken
is;
AAN-;

AANMERKINGEN
E N
VERBETERINGEN.

A A N M E R K I N G E N
'E W
V E R B E T E R I N G E N
OP D E E Z E
VERKORTE VADERLANDSCHE
H I S T O R I E .
BI. i. reg. I. „ Het Eiland was, vm ouds, 80000 ichreden
lang." Men zal best deeze meeiing beginnen, van daar
de Waal, voor 't eerst, in de Maaze valt, tot omtrent de
Plaat in de Noordzee, de Breiveertien gezegd; ruim zo ver
fchijnt onze vaste kust, ten tijde der Romeinen, geloopes
te hebben.
BI 5. reg. 18. „^Leezen en Schryven van de Romeinen
geie»d." Dit zegt, voor zo ver men weet, geen der ou­
de Schrijveren, en loopt tegen foaimïge gedenkftukken van
verder afgelegen' Germanifche Volken. 'T is waar ,Tacitus, in
*t groote werk van Wagenaar hier aangehaald, fpreekt van
der Batavieren onkunde in de geheimen der Letteren, of, zo
als men 't ook kan vertaaien, in de geheime Letteren, maar
Biet in alle fchrift. Hy beezigt ook deeze woorden, fiegts,
in 't Hoofdtt.uk over, en in betrekking tot, de huuwiyken
en den eenvoudigen minnenhandel van dit Volk, in tegen-
flelling der Romeinen , die, dow geheime teekenen van
vinger en voet, in de fchouwburgen, aan den disch enz^
Pp 2 ei-

A A N M E R K I N G E N E »
elkander hunne begeerten wisten aan te duiden. Zulke kunstjes,
fehijnt Tacitus te willen zeggen, kenden de Batavieren niet,
BI. 7. reg. 2.5. „ MERCURIUS werdt van hun gediend" Dit
Oioet men flegts aanmerken als een onderftelling der Ro-
meinfche Schryveren, die, op den minden fchijn van over­
eenkomst , de Goden van vreemde Volkeren, als van éénen
oorfprong met dien van hunnen Lïndaart oordeelden. Doch
de Batavieren, en andere permaanen, eerden, oorfpronglijk»
andere Goden, die zij begreepen niet afgebeeld, of in
tempelen beflooten, te kunnen worden. De Romeinen zel­
ve noemen, onder deezen, Tuisto, die dezelfde fehijnt,als
fheut, en, Theutates. Hunne verdere naamen en hoeda­
nigheden kan men, gedeeltelijk, doch reeds zeer verbas*
terd, ontdekken 'uit de Frankifche en andere Noordfche ge-
fehn'ften en wetten, bijzonderlijk uit zeker Boek, omtrend
de 12 eguw opgeteld, en genaamd de Edda der Yslanderen.
BI. 30. reg. 17. „ Het Land, ten westen door de Schel­
de lepaaid is federt Friesland genoemd." Verfiaa dat west-
Jijk geueelte dier Rivier, 't geen, de Vlaamfche kust be-
fpoelende, voorheen de Cincfalq en, daar na, het Zwin is
genaamd geworden.
B', 33 reg, ia- Wmers, die,toen,het jegenswoerdigRijni
land, bewoonden. Dit punt is zeer duister bij oude Schrij­
vers , en, de Warners ooit omtrend Rijnland gewoond
Jaebben, is 'c niet wel mooglijk de juiste grenzen van die
•syooningen (e bepaalcn.
BI. 50. reg. 1^. ,, Van deezen Keizer (LODEWYK den froo-
%tri yerkreegen de Friefen en Saxen het reg, op de vaderlijke

V E R B E T E R I N G E N » S9f
Brfgoederen, welk Karei, hun ontnomen hadt." Reeds ten
jaare 804,, waren de Saxers en de, onder hun behoorende,
Friefen, bij wederzijds verdrag met Keizer Karei denGroo-
ten, niet alleen tot vrije Volkeren, maar tot één Volk met
de Franken, verklaard,en zij ftemden, federt, op alle Rijksda­
gen. 'T is dan niet te denken, dat deeze twee geheele Na-
tien, egter, nog in't jaar 814, van hunne vaderlijke erfenis
verfteeken bleeven;maar veel eer, dat eenige Geflagten on­
der dezelven, die , voorheen. omftreeks de Elve woon­
den, en die men leest, dat$ telkens, van Karei waren af­
gevallen en naar Vrankrijk verp'aatst, nu, door LODEWYK«
in haare bezittingen herfteld wierden*
Bl. 54. laatfie regel. „ 'f blykt,dat deeze Graa/(ARHOun)
iri den jaare 998* nog in 't ieeven was." Men meent *
thans, op vrij zekere gronden, dat hij, eerst in den jaard
ioo3 of IC04, is overleden.
Bl. 55-rég-3. Van ond. DIRK fligte,—tér plaaize van'i ott*
dé Durfos, 'eene Vesting , welke hy Dordrecht noemde:'' 't
Slot Durfos fehijnt elders, dan in Zuidholland, gelegen tö
hebben. 'T geen hier, verder, van DordrecJit volgt, fteurit
op KoLïNi dooi- WAGENAAR, federt, verworpen*
Bl. 62. reg. 4.- Zijn zoon (BOUDEWYN VI) overviel hem M
Holland, doch werdt — gedood." ZoBoudewijn een* inval iri
deeze Gewesten gedaan beeft j fehijnt het in Zeeland te zijn
gefchied. Oude Schrijveren noemen het gewest Friesland i
dan Vlaanderen grenzende. Doch, denklijk, is dteze
gantfche oorlog, zo wel als 't fneuvelen van BOUDEWYN,
Pp 3 v««

59* A'A N M E R K I N G E N EN
verward met het geen, onder en nopens deszelfs zoon,
ARNOUD, gebeurde.
BI. 71. reg. f. „ Eiland van Texel," Uir egte bewij­
zen blijkt, dat Texel, ten deezen tijde, noch aan 't
vaste Land lag.
BI. 73. reg. 10 van ond. „ Niet eerer ontflagen, voor hij
een Verdrag gefloten hadt." Men weet thans, dat dit
Verdrag, reeds in 't jaar 1200 is gefiooten geworden, en
geen betrekking hadt tot het vangen of Joslaaten van den
Graave, 'tgeen, eerst ten jaare 1202, en dus een geruimen
tijd na 't lluiten van dit Verdrag, voorviel.
Bl.74. reg. 14. v.o.„ Twee jaaren daarna." Leez, lieve v&7e.
Bl. 75. reg. 6. „ Omtrend 12 jaaren oud." Leez, lie­
ver, dertien.
BI. 77- re
o- I
4 » Dit gebewde op den 18 of var.
Hooimaand 1234." Men vindt nog een brief van
hem, gefchreven in Slagtmaand van dit jaar. Hij moet dus
iets laater zijn geftorven. Ook is de wijze van zijne om­
komen niet ten volles ztker.
Bl. 84. reg. 17. „ALEID— behaalde zijne ongenade." Het
te groot gezag, 't geen zij , of haare zoonen , zig, door
't bouwen van Slooten, als anderzints , zonder 's Graaven
bewilliging, hadden aangematigd, fehijnt hier van de
voornsamfle reuen, geweest te zijn,
Bl,

V E R B E T E R I N G E N . S99
Bl. 87. reg 5 van ond. „ Ftosis V. was de eerfte dit
zig, in zijne eigene Brieven, Graaf van Zeeland noemde"
voor eigene , leez opene. Voor 't overige hadden WTLLBM
de IV en anderen, reeds voorheen, zig Graaven van Zeé-
land genoemd.
BI. 90. reg. 5. „ WifrB VAN HAAMSTEDE bewoog de Hol*
landfciie Steden — de bezetting uit te drijven" : verftaa dd
Noordholiandfche , d. i., die tusleben de Maast en Kenne-
merland gelegen waren. NIKLAAS VUN PUTTEN deedr ze*
Wit Dordrecht en Zuidholland, verftuiven;
BI. 96. reg. 19, „ MARGAREET ftierf op den 30 van
Herfcsmaand des jaars '355-" Volgens haar graffcbrift, ftierf
zij op den 23 van Hooimaand des jaars 1356.
BI. 100. reg. 6. „In het jaar T396." Al 't geen van deri
Friefchen oorlog , op deeze bladzijde , gezegd wordt, kari
men beter brengen tot den jaare 1398.
Bl. 102. fcg. Si „ Moeder" leez „ Weduwe."
Bl- 107. reg. 7 „ 72 Dorpen verdronken" zestien Dorpöti
Verdronken er; de ovengen vloeiden alleenlijk onuer.
Bl. 107. reg. 17. „ In het jaar J423" enz» leez,,' in het jaa?"
1424."Nopens't geen. 1 p deeze bladzijde, volgt, rti iet detyds-
orde eenigzints veilehikr worden} en men htefi oniaqgs.ilj
de Bijvoegfels en Aanmerkingen op 't groote werii vani
YV'AGÜNJUK, doen zen , dat vrouw JACMB/* $ niet voot, maar'
na, eten dood van JAK VAN Ü£iè'«£N, en wel eerst of
ém 1 van Zomermaand des jaars 1^25, in nanderi
Pp 4 *«J

tfuo AANMERKINGEN K M
Van den Bour^ondifchen Hertoge wierdt gefield en naar Gend ge­
voerd , van waar zij naar Holland ontfnapte; hebbende
zig, nog in 't begin van dat jaar , door FLORIS VAN
KIJPHOEK , Meefteresfe gemaakt van Schoonhoven.
Bl. in. reg. 20. „ JAN FUST of FAUST, of GUTTENBER-
CER." Men heeft, na Wagenaars fchrijven, vrij duidlijk
doen zien, dat JAN GUTTENBERG , de oude, knegt van KOSTER,
deezen diefftal gepleegd heeft.
Bl. 113. reg. 21. „ Zij (JACOBA) bragt haart dagen,
meest op het Jlot Teijlingen, door." Men vindt haar, even zeer, te
Reimerswaal, St. Maartensdijk, Oostvoorn, in den Briel en op
Maasland. Dat zij zig zou hebben opgehouden met het maa-
ken der kruikjes of kannetjes , nog onder haaren naam be­
kend , fehijnt. meêr geloofd, dan gegrond , te zijn.
lil. 118. reg. 5. ,, De heersch- en geldzucJit deezer Lan­
den" leez „ De heersch en geldzucht der Geestelijken deezer
Landen."
Bl. 119. r. 10 van ond. „ FILIPS, wiens huis, toen,
voor 't eerst, den voet in 'f Sticht kreeg." Men moet dit
zo niet opvatten , als of, voor 't huiz van Bourgondie,
de voorige Graaver niets in 't Sticht zonden te zeggen ge­
had hebben. Reeds onder de Henegouwfehe Regeering , had­
den, bijzonderlijk, de Graaven Willem de III en IV, als mede
de gelijktijdige Gelderfche Vorlien, de voogdij over de
waereldfche zaaken van het Sticht bekleed ; maar Bis»
fchop WILLEM VAN ARKEL hadt, onder WILLEM V., aan
dat gezag paaien gefield.

V E R B E T E R I N G E N , ScA
Bl. 120. reg. 12 van ond. „ Hertog." leez „ Graavt"
Bl. 124. reg. 17. MICHIEL, Heer van Heenvliet en
Kattendijke." Wagen, noemt deezen (4 d. bl. 124 r, 4.
v. 0.) geen Heer deezer Heerlijkheden, en mij blijkt ook
niet, dat hij zulks geweest is.
Bl. 127. reg. 15. Hij (Hertog KAREL) liet eene leedige
fchatkist na." Een gelijktijdig Schrijver meldt egter, dat
hij, op 't kafleel van Luxemburg, nog wel honderd vijf­
tig' duizend kroonen overig hadt; eene groot* femme voor
die tijden. Onder deezen Hertog wierdt, vooor zo ver
men kan nagaan, voor het eerst, hier te lande, vas,t be*
foldigd Krijgsvolk in dienst gefield.
Bl. 158. reg. 2. „ Op den derden van Hooimaand, leez
„ op den negende van Hooimaand."
Bl. 158. reg.,4. „Men zegt, dat de Plondering QeJiners*
foori) voor tagtig duizend Kareis guldens , werdt afgekogt. Men
moest hem, boven dien, twee aanzienlijke fchuldbrieven ter
hand flellen, waar voor hij Gijzelaars met zig nam.
Bl. 159. reg. 2. „ RENé DE CHALONS Jneuvtlde, pas 32
jaaren oud" Zijne Ouders waren in 'c jaar 1516 ge-
huuwd , en hij in 't jaar 1518 geboren. Hij was dan,
bij zijn overlijden, ten jaare 1544, nog geen 32, maar pa?
26 jaaren, oud.
Bl. 172. reg. 6. „ Bevel of verlof"leez, alleenlijk „ verlof.**,
BL 172. reg. 8. Bourgondie --daarbij twee jaaren bltef, en
Pp 5 toeri

«ca A A N M E R K I N G E N E N
toen naar Rome ging, van waar hij, in het jaar 1575» naar
Madrid ontladen werdt enz. Men weet thans, dat Granvel.
Ie, van wien hier gefproken wordt, reeds in J
t laast van
den jaare 1565, naar Rome toog en, korts daaraan , in zijn
Vaderland terug keerde. In 1571 , wierdt hij Onderko-
üing van Napels en Pauslijk Legaat, en, ten jaare 1575, u
't
Napels naar Madrid ontboden, plaatfte FILIPS hem aan
't hoofd der Spaanfche zaaken. Hij wierdt federt,
Aartsbisfchop van Befancon , maar ftierf in 1586, voor hij
van dit Bisdom bezit konde neemen-
Bl. 174- reg. 5. van ond. „ Prinfe LODEWYK" leez
„ Graave LOPEWYK."
Bl., 174.reg. 2 van ond. „DeezenEdelen werdt de mamvan
Geuzen gegeven — dies zij, vervolgens, tot zitifpreuk van nunne
Lnereien aannamen, den Koning getrouw tot oen bedelzak,
en lang leeven de Geuzen!" 'T komt meer met Wagenaar
overeen , wanreer men leest „ Deezen Edelen wierdt de
„ nactn van Geuzen gegeven, dien zij, vervolgens, tot zia-
„ fpreuk , aannaamen , draagende Penninkjes aan den hals,
„ met dit nndfchrifc, meest in de Franfche taal uitgedrukt ,
den Koning getrouw "tot den Bedelzak; als mede Napjes
„ op de borst, of aan een hoed, op welken gelheeden
„ ftondt, Lang leeven de Geuzen!"
Bl. 100. reg. 16. „ Na dien tijd kwamen de Spanjaards
van Middelburg en Arnemuiden, dagelijks, (iroopen, tot voor
Vtm. De Burgers keerden hen, door menigen uitval, en

V E R B E T E R I N G E N . ffo^
de iveJerzijdfche Gevangenen vierden terftond opgehangen:''
Leez, liever. „ Nadien tijd, deeden die van Viisfingen en
„ Veere eene vergeeffche pooging om Middelburg, op da
,, Spanjaards,te veroveren; doch die Stad en Amemuiden,
„ daar reeds Veerfche manfchap in lag , wierdt door SAN-
„ CHIO D'AVILA ontzet ; die, daar op , eene kans op
e e r e
M ^
waagde en, nat een fcherp gevegt, ter Stad ia-
„ drong, doch, ziende dat men zijne Schepen, agter hem ,
„ in den brand ftak , dezelve, ijlings, weder verliet en,
„ met groot verlies, naar Middelburg terug keerde. De
wederzijdfche Gevangenen wierden, terftond, gehangen.'*
Bl. 191. reg. 21. „ Zierikzee — verklaarde zig voor den
Prinfe, op den 25 van Zomermaand." Zierikzee girg eerst
over, en verklaarde zig voor den Prinfe, op den 3 van
Oogstmaand ; T'SERAERTS deedt op Coes twee aanvallen ,
eer hij die Stad , opzettelyk, belegerde.
-BI. 198. reg. 12. „ AIDEGOHDE — heeft de eerfte Hoog­
leeraar daarheen Cd. i. mar Leiden) uit Heide) berg, en
elders, gebragt." ALDEGONDE trok wel, ten dien einde, ook
mar Heidelberg, maar 't is zeker,dat, onder de eerfte Leid-
fche Hoogleeraaren , 'er niet één w9S, die uit heidelberg, of
elders in Duitschland, kwam.
BI. 202. reg. 13. „ De Prins deedt den wanhopigen voor»
flag." Op goede gronden , wordt, door andere Schrijve»
ren, in twijrTel getrokken, of de Prins, immer, zodani.
gen voorfiag gedaan hebbe,
BI. 205. reg. 19. „ Uit Brdband" leez in Braband."
El.

6o4 A A N M E R K I N G E N cd
BI. 205. reg. 23. 1, RUWAARD , niet te onrechte vergeU 1
ken met Dictator, bij de Romeinen" Men zou deeze vcrge*- '
lijking kunnen agterlaaten daar uic (tukken, deels na WAOE*
NAARS fchrijven in't licht gebragt, genoegzaam blijkt, dat
*er, tusfehen deeze twee waardigheden , veel verfcbjls was-
BI. 207. reg. 3 van ond. „ Utrechtfche Unie, onder
heimelijke medewerkinge van Oranje en ~ Graave JAN VAN
NASSAU, die, waarfchijnlijk , of zelf, of door iemand van
zijnent weegen, het Ontwerp daar toe opgemaakt hadt ,
geflooten." Zo de medewerking van Oranje , bijzon­
der , toen hij Stadhouder der algemcene Staaten, onder
den Aartshertoge MATTHIAS, was, flegts heimelijk kost ge
fehieden, kwam 'er egter Graaf JAN VAN NASSAU , ten
zeiven tijde Stadhouder van Gelderland, openlijk voor uit,
en was d'eerfte, die de Unie onderteekend." Wie oeHelder
van dit nuk geweest zij , is nog niet uitgemaakt.
Bl. 218. reg. 15 van ond. FJJCCO RHALA" leez „ FOKKÖ
~RAI.DA,"
Bl. 221. reg. 3. „ 't Aarfeleri van — Veere," Men mag
twijfelen of Veere , thans aan Oranje behoorende, ten dee­
zen wel geaarfeld nebbe.
Bl. 221. reg. 14. Dwars door 't lijf, of in 't hartige,
fchooten." m een , federt WABSNAARS febrijveu uitgekomen $
gelijktijdig en geloofwaardig ftuk, leest men, dat de Prins
getroffen wierd , „ boven de heupe , doer den buik."
BI. 265. reg. 17. ,. Omtrend deezen tijd , of, liever j al
in %

V E R B E T E R I N G E N . foj
In, of voor, het jaar itfcS." 'Tis niet twijffèlacbtig, maar zeker,
dat, reeds in, of voor, den jaare 1608, de Verrekijkers, waar van
hier gefproken wordt, uitgevonden z'jn; na dien de Staaten,
zo als WAP.ENAAR zelve aanteekent, reeds in dat jaar,
er twee bij den Uitvinder bedelden, om aan den Koning
van Vrankrijk te vereeren.
BI. 280. reg. 6 van ond. ,. Hebbende hij de bevordering
van .... helpen bewerken , waar d"or 't getal der Remon-
Jlrantfche Predikanten, van tijd tot tijd, aanwasjen moest. De
hier voorkoomende dipjes Cellijnen te moeten aangevuld
worde^, door den naam VOFSTIUS » die de opvolger van
AR MIN us was, of, anderszints, door de woorden, Armini-
aansgezinde l rofesforen. Bij WAGENAAR leest men , dat O L-
DENBARNEVELD te weege bragt , dat 'er , na ARMINIUS,
,, Profesfors in de godgeleerdheid op 'slands bacge fchool ge-
„ kooren werden , d'e men oordeelde , of wist , het ge.
,, voelen der Re.nonftranten te zijn toegedaan ; waar door
„ ook het getal der Rcmondrantfche Predikanten, van tijd
„ tot tijd , aanwasfen moest."
Bl. 307. reg. 7 vr.nond. „ In den jaare 1632 , wetdt Rynbcrk
gewonnen door,, Zijne Hoogheid :"leez„ zi:iie Doorlugtigheid"
Eerst vier jaaren na deezen tijd, dat is in het jaar 1637,
droeg de Koning van Frankrijk den tijtel van He>gheid,
in plaatze van Dooi luchtigheid (Excellentie ) aan den Prin-
fe op; gelijk alhier, bl. 305, te regi wordt opgemerkt;
welke twee plaatzen , anderzints, tegen een zouden loopen,
Bl. 310. reg. 20. . Uit den zin gefleid zijn," leez
ï? *? jehijht uit den zin gejleld te zijn"
s
81.

6o6 A A N M E R K I N G E N E M
Bl» 329. r.9 „ Het derde Jluk" lccz„ Het eqrfte ftuk."
Bl. 408. reg. 10 van ond. „ De Edelen, Gouda" enz.
leez „ de Edelen, Dordrecht , Geuda " Dordrecht, naam-
lijk, hadt mede met de üdelen, geoordeeld, dat Prins
Willem de 3 het aanbod des Hertogdoms van Gelderland,
op zijnen perfoon , niet moest afwijzen.
Bl. 445. reg. 5 „ Kaap La Hongue ," leez „ L«
Hógue "
Bil 479. rég. 7. v. o, „ De wakkere Kapitein VLAK , wiens
naamgenoot, nog, met lof, deezen Staat dient," de laat-
fte zirlbcde , als betreklijk tot toer' tijd, dan het jaar
1752, Itaat niet in 't groote werk van WAGENAAR, 't geen
flegts tot dien tijd loopt, maar, alleen , in deeze ver­
korte Hiftorie; even zo als verfcheidene andere plaatfen. De,
bier bedoelde. Nazaat, ROEMER VLAK , ftierf voor eenige jaaren.
Bl. 480. reg. 19 van ond. ,, Bloedige zegen, lij den Schel­
lenberg, en wij, bij Hochftet, op de Franfchen. Deeze
beide gevegten, vielen niet voor in 't jaar 1703, zo als
men, uit het overig verhaal van deeze bladz., zoude op-
maaken , maar in Hooi- en Oogstmaand des volgenden
jaars 1704.
Bl. 494.reg. If>. v. o. „ Frankrijk hadttoegeftaan,datFiutsvAN
ANJOU kiezen mcgt, of de Spaai:fthe kroon te blijven bezitten,
of vac öe opvolginge in Frankrijk afteltaan. „ De twee
Jaatfte zinfnëdén zijn rJnifter. Men las beter, en meer over-
eenkomftig de waarheid," of van de Spaanfche kroon,
„ of van de opvolging in Frankrijk, afteilaan." FILIPS
mogt flegts de keuze doen van ééne der twee kroonen.
B,

V E R B E T E R I N G E N . 637
Bl. 534. reg. 5. „ Te Goes" enz. Van al het geen op
deeze woorden volgt, tot aan die, „ vaci welke men" eene
„ belegering vreesde", is, in 't groote werk van WACE.
NAAR, niets te vinden.
Bl. 574, reg. 3. „ KAROLINA, thans Gemalin van den
Forst van NASSAU WEILBURG." Ook dit is een bijvceg-
zel. Die Vorflin overleedt, in Bloeimaand des jaars 1787,
en haar Gemaal, ten jaare 1788, in Wintermaand.
Bl. 552. reg. 18 van ond. ,, Slag van Raucoux, op den
10 van Wijnmaand." In de Staats Refolutien van Holland
wordt die berugte Slag een' dag laater, dat is, den 11 van
Wijnmaand, gefield.
BI. 552 reg. 1. v. o. „ Qp den 17van Grasmaand:" Voeg
er bij „ des volgenden jaars 1747."
Bl. 557.reg. II.v, o.„ Op den eerden van Hooimaand, viel dt
„ Jlagvoor, Éi/Lafeld" leez „«ten tweeden" voor „ den etrflen"
Lafeld ligt in 't Luikfche.
Bl. 558. reg. 8. „ CRONSTROM , reeds over de 87 jaa­
ren oud" Leez, „ in he$ 87 jaar zijnes ouderdoms"
Bl. 563. reg. 1 o. v. o. Maaftricht-gmg, den 6 van Bloeimaand,
lij Verdrag, over." Men tradt , den 6 van Mei, wel in een
nader be'prek, nopens de overgave dier Stad , maar 't ver,
drag wierdt, eerst den volgenden dag, geteekend. De dap­
pere Generaal van AIJLUA, die, op eenen enkelen last van
den Hertoge van Kumierland, en zo lang hij van hooger
Ijand hier toe geen bevel kreeg, geweigerd hadt in verdrag
te

6o8 AANMERKINGEN EN VERBETERINGEN.
te treeden, wierdt, ter belooning der goede verdeedigfng,
door hem, in deeze beleegering, gehouden, ftraks tot Gou­
verneur der Stad aangefteld.
BI. 589. reg. 4. v, o. Agt en twinting duizend" Leez
,, agt en zestig duizend"
BLAD-

B L A D W I J Z E R
,• der voornaamfte Perfoonen en zaaken
. i vermeld in de XX. AfdeeMngen der
V E R K O R T E
VADERLADSCHE HISTORIE.
A.
.Aanflas der Gelderfchen
op Enkhuizen, 154.
van Oranje op verfcheide
fteden 186, op Antwerpen
199, der Spaanfchen
op Geertruidenberg 203.
tegen het leven van Anjou
en Oranje ontdekt 219.
op het leven van Prinlé
Maurits 240. van Henrik
Fredrik op Venlo 252. op
het leven van Prinfe Matilits,
door de Remonftranten
gefmeed, ontdekt en
geftraft, 297. van Spinola
op Zuidbeveland
303. om de Schepen en
havens dezer Landen in
brand te fteeken. 332. op
het leven van Jan en Corneüs
de Witt, 386, enz.
op het leven van denPrinfe
van Oranje 430. op Koning
Willems leven, ontdekt
en geftraft, in 169a.
445. tegen het leven van
Koning Willem in 169Ö.
ontdekt, 460. der Franfchen
op Maaftricht ,
469,
Aardbeeving in de Nederlanden
in 1580,209 door
gantsch Holland gevoeld
in 1602, 248. in de Nederlanden,
Frankrijk enz.
in 1692. 445.
Aarfens (Cornelis) Neijen
zoekt hem om te kopen,
hij ontdekt het Prin$
Maurits en den Staaten,
252. Spimpfchriften tegen
hem, 257,
Aarjens (Francais) voorfpelt
den ramp van OIdenbarneveld,
26$
Aartsbergen in bezending
aan de Hollandfche Steden
in 1650, 319. zijn bedrijf
te Dordrecht, 321.
Aath gewonnen door de
Franfchen in 1697, 463,
heroverd, 35.84.
Acte van Uitfluiting door
Cromwel voorgefteld, en
Qq doo? -

6io BLADWIJZER der Verkorte
door de Staaten van Hol­ over tusfehen de Stad eti
land overgeleverd, 340. den Prins, 426.
word vernietigd, 354. Aire door de Franfchen
Actiehandel omtrent 1720. bemagtigd in 1641, 311.
Hiftorie van deszelfs op­ door de Bondgenooten,
komst en verval, 509. in 1710, 489.
/DA Gravin van Holland, Aken door Koning Willem
trouwt met Lodewijk, bemagtigd, 77.
Graave van Loon. Vlucht Alberoni ( Julius ) Kardi­
naer den Burgt te Leiden, naal en Staatsminister
73. wordt naer Texel ge­ verwekt een oorlog met
voerd , en van daar naer den Keizer en Frankrijk,
Engeland. Keert te rug 506. zoekt een opftand in
en fterft, 73. Frankrijk en Engeland te
Adolf, Zoon mn Arnou'd, verwekken, en moet ein­
Hertoge van Gelder is ondelijk Spanje ruimen ,
eenig met zijnen Vader,
509.
dien hij gevangen zet. Albertus, Aartshertog van
Wordt te Vilvoorden ge­ Oostenrijk, wordt Landvangen,
125. voogd der Spaanfche Ne­
Adriaan Floriszoon, Hoogderlanden, Bemagtigd de
leeraar te Leuven,wordt Stad Hulst , 241. Aan­
Leermeester van Karei vaart de heerfchappij uit
den V. 142. Wordt Paus naam der Infante Izabelle
onder den naam van Adri­ Klara Eugenia, 243. Hij
aan de VI. Houdt gemeen­ flaat eene vredehandeling
zame briefwisfeling, nu voor 244. reist naer Span­
Paus zijnde.over het werk je 245. zijne Nederlaag
der Reformatie met Eras­ bij Nieuwpoort, 247.
inus , 146. zijn Dood, Albrecht ("Keizer) poogt
ibid.
een inval in Holland te
AORIANUS (Keizer) heeft doen, 89
Batavieren in zijn Leger. ALBRECHT (Hertog) wordt
Zijne Markt hier te Lan door beleid derHoekfchen
de, 22. tot R.uwaard aangefteld,
Agrippina Huisvrouw van 97. maakt verandering in
Germanikus,bewijst groot de Regeering. Delft kant
beleid en kloekheid in den zich tegen hem. Huwt
krijg tegen de Germa­ zijne Dochter Katharina
nen, 16. uit aan Willem van Gulik,
Agten (Nieuwe) te Dord­ Hertog van Gelder, 98.
recht , hevige twist daar wordt tot Graaf ingehul-

Vaderlandfche HISTORIE. ($ n
huldigd, Bemagtigt het Aleid Dochter van Floris
Slot te Altena, 99. ver­ den IV. trouwt met Jan
zoent zich met zijnen van Avennes78. gedraagt
Zoon Wiliem. Steekt 0- zich als Voogdes van Flover
naer Friesland. Slaat ris den V. 83. wordt op
de Friezen , 100. Zendt Vournoutfee geflagen, 84,
zijnen Zoon Willem, nog Aleid van Poelgeest , bijzit
tweemaalen derwaarts. van Hertog Albrecht
Sluit een Beftand met wordt vermoord, 99,
hem. Vordert Rekening ALfcXANDER SEVESÜS door
van Jan van Arkel. Raakt
de Germanifche lijfwacht
met van Arkel in oorlog.
omgebracht, 24,
Sluit een Verbondmetde
Alfen Slag aldaar, tusfchert
Stad Utrecht. Maakt VreVrouwJacobaendenStadde
met van Arkel. Sterft.
houder Gaasbeek , 108.
101. Zijn aart. Zijne We­
Algiers. Verdrag van Vreduwe
itoot zijnen boedel
de van 1713, 4 9y.
met den voet, 102.
ALKMAAR verbrand door
Albrecht Hertog van Saxen,
de Westfriezen, 70. door
komt met Krijgsvolk in
de Gelderfchen geplon-
Holland. Maakt een ftrenderd,
144. door de Span»
gen zoen met de Kenne-
jaards belegerd, doch wemers
en Westfriezen,
der ontzet, t&4. buiten­
138. Staat zijn recht op
gewone verandering der
Friesland afaan Karei van
Regeeringe aldaar, 264.
Oostenrijk, 143.
diva komt met een leger
Aldegonde (Filips van Mdr-
uit Spanje in de Nedernix
Heer van) wordt gelanden,
181 doet Egmond]
vangen, 194. Bezorgt de
en Hoorne en andertn vat­
eerfte Hoogleeraars op
ten. Recht een Raad van
'sLands Hooge School
Beroerte op. Sticht eeq
te Leiden , 198. wordt
Kasteel te Antwerpen,
aangefteld tot het vertalen
182. Hij daagt Oranje en.
van den Bijbel. Sterft 245.
anderen openlijk in. Doet
ALEID (Vrouw) gehuwd
denGraaf van Buuren naey
met Dirk den VII. verilaat
Spanje voeren, 183. Ver­
de Westfriezen ,71. geeft
laat Graaf Lodewijk bij
haare Dochter Ada ten
Jemmingen. Doet Eg*
huwelijk aan denGraave
mond en Hoorne onthals
van Loon. Vlugt naer
sen. Doet een Standbeeld
Vtrecht, 7q.
ter zijne eigene eere op,
2
reeft.

6n BLADWIJZER der Verkorte
rechten * 184. eischt de
Privilegiën van alle Gewesten
en Steden op.
Geeft de Crimineele Ordonnantie
uit. Hij zoekt
den tienden penning in te
voeren, 185. zoekt dien
met geweld te doen heffen
te Brusfel, 188. laat
'er plotfelijk van af, 189.
wijkt heimelijk uit Am
fterdam. Zijn Buskruid
wordt verbrand.Hij wordt
ontflagen van de Landvoogdije,
194-
Ambagtsheerlijkheden in
Holland verkocht, 513.
Amerongen (Godard Adriaan
van Rheede, Heer van)
fterft, 444-
AMERSFOORT raakt met
Jan van Beieren in oorlog
,105 door Maarten
van Rosfem bemagtigd,
158, geweldige beroerte,
aldaar, 475-
Ampten aan geeenevreemdelingen
te geven, 164.
AMSTERDAM , Opkomst,
door den Koophandel,
93. lijdt zeer veel door
eenen zwaaren brand in
1421. 106. oproer 116.
de voorftad aldaar wordt
door de Gelderfchen in
brand gedoken ,143 wordt
van Lutheranerij befchuldigd
151. aanflag der Herdoperen
op de Stad 152.
de Herdoopers bemagtigendenDamen
het Stad­
huis. Worden overwonnen
en geftraft 153. beroerte
over hetverlofgeld
156. die van Amfterdani
visfehen in de Zuiderzee
159. nieuwe beroerte.
Brederode komt in de Stad
78. men begeert hem tot
overfte ibid. hij vertrekt
van daar. Zijn volk wordt
buiten gehouden hij fterft.
Noirkarmes bezet de Stad
180. verloop van inwooneren
aldaar 181. te vergeefsch
beftookt. Wordt
door verdragaan deSpaanfche
zijde gebragt. Haare
Roomschgezinde Regenten,
verfcheide Papen en
alle de Minderbroeders in
verzekering" genomen en
ter Stad uitgeleid. Verandering
in den Godsdienst
en Regeering 207. zij bewilligt
genoegzaam de
laatfte in het beftand 258.
bezending derwaards om
de Stad tot eenigheid met
de meeste Leden te beweegen.
Zij blijft bij haar
befluït 269. de Remonftranten
aldaar zonderen
zich af van de openbaare
Kerke 270. nieuw oproer
aldaar De Prins zendt eenige
Vendels in de Stad.
TweePredikanten terStad
uitgezet. Oprichting eener
doorluchtige Schoole
aldaar 304. verzoekt dat
Prins Willem II, niet in de
Stad

Stad kome. Weigert hem
als afgezondene der algejneenè
Staaten gehoor.Hij
klaagt over de Stad 320.
zij verdedigt zich32i. aanflag
van zijne Hoogheid
om haar in te nemen bij
verrasfing. Stelt zich in
ftaat van tegenweer. Doet
eene bezending aan Graaf
Willem 324 fluit een Verdrag
rnet den Prinfe ibid.
oproer in de Stad in 1652.
333. verval van koophandel
aldaar33ó.'sLands
fchatkist aldaar geborgen
384. de Regeering wordt
veranderd398.deStad ontheft
zijne Hoogheid van
eene fchuld van twee Millioenen
407. het Franfche
Hof zoekt iemand heimelijk
uit de Stad te doen
ligten 422. de Stad weigert
in eene werving van
zestienduizend mantebe
willigen 423.verwijdering
tusfchen zijne Hoogheid
en de Stad 424. voegt zich
bij Dordrecht in het gefchil
over de Nominatie
der goede lieden vanAgten
426. raakt met Koning
Wi Hem in gefchil over het
zenden der Nominatie van
Schepenen naer Engeland,
riet wordt bijgelegd
439 geweldig oproer in
de Stad, ter gelegenheid
eener keure op het begraven
45j.dePrins vanOran-
Vaderlandfche HISTORIE. 613
je aldaar in 1747. tot Stadhouder
uitgeroepen 555.
hijkomtteAmfterdam556
De Stad maakt zwarigheid
om haare Posterijen aan
den Prinfe of aan het Land
op te dragen. Zij worden
aan de Stad gegeven. Beroerte
onder het gemeen
560. oproerige inval in het
Stadhuis. De Schutterij
verdrijft de oproerigen
561 geweldige plondering
derPachtershuizen aldaar.
De fchutterij ftilt de beroerte.
Twee belhamels
gehangen. Ongeluk bij
het uitvoeren deezer ftraffe567.bewegingen
aldaar,
ftrekkende tot veranderinge
der Regeeringe. Hei*
melijke bijeenkomften. Inneeming
üder Kloveniers
Doele 569. de Regeering
veroordeelt het innemen
der Doele. Staat af van
de Regeeringe 570. eenige
tekenen om hen in het
bewind te handhaven 572.
anderen vorderen dat zij
veranderd worde. Hetgefchiedt
door zijne Hoogheid
573. gevolgen der
veranderinge 574. onlusten
aldaar over het afleggen
van eenen eed door de
Wijnkoopers 582.
Anjou (Hertog van) neemt
het gebied over de Nederlanden
bij verdrag aan.
Ontzet Kamerijk. Huwe-
Qq 3 lijks-

tfi4 -BLADWIJZER der Verkorte
lijksbandeling met Koninginne
Elizabeth wordt
plotfelijk afgebroken 218.
hij wordt tot Vorst van
de meeste Nederlanden
ingehuldigd. Holland ,
Zeeland en Utrecht weigeren
het. Aanflagopzijn
perfoon. Zijn aanflag op
Antwerpen en andereBrabandfche
en Vlaamfche
fteden mislukt 319 hij
fterft,; 220.
Anneken van den Hove,
Dienstmaagd te Brusfel,
om de ftandvastige belijdenis
des Geloofs, levende
onder de aarde bedolven
j 242.
Antwerpen, door de Spaan
fche muitelingen geplunt1erd,bevordertdenGendfchen
vrede 302. wordt
door de Staaten verzekerd
305, oproer aldaar
208.
Arlir.de Zuster van Dirk II.
Abtdis van Bennenbroek
yïrminiafVeldheer derCherufen
, flaat Quintilius
Varus 15. wordt van Germanikus
geflagen, 16
Arminius (Jakobus) Hoogleeraar
der Godgeleerd­
heid te Leiden, raakt in
gefchil met Gomarus,
wordt nevens hem voor
den Hoogen Raad gehoord
263. fterft, 264
ARNHEM door de Fran-
fchen bemagtigd, 385
ARNOTJD Graaf van Holland,
fielt zich 11a zijns
Vaders dood in de Graaflijke
Regeering 54, ftrijdt
met de Westfriezen,
waarbij iet zonderlings
voorvalt. Hij fneuvelt ibid,
Arnoui Hertog van Gelder
wordt door zijnen Zoon,
gevangen. Geflaakt. Verpand
Gelder en Zutphen
aan Hertoge Karei. Sterft
12+
Atrecht (Antoni Perenot,
Bisjchop van) legt op de
uitroejing der Ketteren
toe. Zoekt de Spaanfche'
knechten in het Land te
houden 169. hij raadt den
Koning tot het oprechten
van nieuwe Bisdommen.
Misnoegen tegen hem.
WordtKardinaal enAartsbisfehop
van Mechelen
171. zie Granvslle.
Aubaine (Recht van) afge»
fchaft in de Nederlanden
150
AUGUSTUS neemt eeneBatavifche
Lijfwagt aan. Befluit
de Germanen te be­
oorlogen 14 hij dankt zij­
ne Batavifche Lijfwacht af
20
Aureb'aan overwint de
Franken, 24
Avaux zoektden Raadpenfionaris
Figel om te kopen,
om den Prins van
Oranje te bewegen, in de
Fran.

Vaderlandfche HISTORIE. 615
Franfche maatregelen over
te gaan, 42a
E.
Jfalthafar Gerards, moordenaar
van den Prinfe
van Oranje zwaarlijk geftraft
422.
Ban tegen den Prins van
Oranje, in 1580. afgekondigd
210. wederlegging
van denzelven 212. oordeel
der Staaten daarover
216.
Barrière. Aanvang der handelinge
over dezelve500.
Het verdrag wordt getekend.
Aanmerkingen over
hetzelve 501. verefFening
eeniger gefchillen wegens
hetzelve 508
Bart (Jan) Franfche kaper
doet den Staaten veel af.
breuk 443, 453, 461.
Barthold Ehtes, lheuveltin
het beleg teGroninge 209.
BATAVIEREN, hunne oude
Woning 1. twist met de
Katten. Zij nemen het Eiland
des Rhijnsin bezit2.
hunne afkomst, aart en
zeden 3. manier van ftrij
den 5. Huwelijken en deszelfs
Plegtigheden. Begravenisfen.
Goden en
Godsdienst 6. Regeeringsvorm
9. verkiezing van
Koningen , Krijgsoverften
en Opperhoofden van
bijzondere . Landfcbap-
pen, en hunne magt 10.
gaan een verbond aan met
de Romeinen. Doen bun
groote diensten in den
Krijg 12. blijven onder
Trajanus in het bezitvan
alle hunne voordeden 21.
hnnne Ruiterij zwemt over
den Donauw. Staat
der Batavifche Lijfwacht,
onder Septimus Severus,
23. zijn misnoegd over
Joviaans verheffing, verbinden
zich metverfcheide
volken tegen de Romeinen
29. laatst bericht welk
men van hun vindt 31
Beeldftorming en Kerkfchenderij,
bijna door geheel
Nederland, en wie
gezegd worden de hand
daarin gehad te hebben,
176
Beemfier droog gemaaakt,
2
54«
Beginzels van oorlog in
1670. tusfchen Frankrijk
en den Staat, 375, enz.
Bentink (Willem Graaf,
van) Heer van Rhoon en
Pendrecht , geeft den
Prinfe van Oranje kennis
van zijn aanftelling. Leidt
hem in den Raad van
Staate, 556
BERBICE gebrandfchat door
de Franfchen in 1712.
496. verandert van Eigenaars,
498
Bergen in Henegouwen veroverd
door de Franfchen
4 i»

6i6 BLADWIJZER der Verkorte
in 1691, 443. door de
Bondgenooten in, 1709.
door deFranfchen ini.746.
552
Bttgen op Zoom door Par-
- ma vergeefsch belegerd,
bij verrasfing ingenomen
door de Franfchen , in
3747- 558.
Beroeringen in de Gereformeerde
Kerken deezer
Landen, in 1750en 1751.
Befluit ("merkwaardig) der
Staaten van Holland, op
hetftukven denGodsdienst
zóó. geeft bij veelen geen
genoegen 267. der Staaten
van Holland de feherpe
Refoluiie genoemd 272.
in 1663. rakende de orde
der openbare gebeden,
Voor de Hooge Overheid
deezer Landen. Verfchil
daarover met Friesland
en verfcbeide andere Provinciën
357. het gevolg
hier van 358. der Staaten,
omtrent Godsdienstige
Gedichten 540. door
Dordrecht en Brielle tegengehouden
545.
Befluiten (ftrijdige) omtrent
de Remonftranten
269
Beftand tusfchen Filips en
Karei van Gelder 140. met
Frankrijk, waarbij deVisfcherij
vrij verklaard'
wordt. Met de Oosterlingen
, 147. wordt door
Spanje bevestigd en krijgt
zijn vol beflag 261. door
Prinfe Maurits fterk tegengefproken,
doch door
de Franfche Gezanten
met alle kragt aangeraden
256. enz. komt eindelijk
tot ftand, en wat men
bij die gelegenheid vastftelt,
258. enz.
Beftand (twintigjaarig)tusfchenSpanjen
enFrankrijk
wordt getekend 425.
Beverningk fluit eene Wa«
penfchorfing met de Franw
fchen 417. fterft, 442.
Bewegingen ten voordeele
van den Prinfe houden op
na het fluiten van den Vrede
343. onder het gemeen
over den dubbelen Feestdag
van St. Jan en Sacramentsdag
534. enz.
Biddag(merkwaardige)van
1619. 292.
Bikker ftelt orde op de veiligheid
van Amfterdatn
323. ontflaat zich van de
Regeering 325
Bülïj (Gafpar Robles, Heer
van) doet veel dienst in
den watersnood van 1570.
187.
Binch door den Prinfe van
Oranje veroverd in 1675.
410.
Binkes ("de Kommandeur)
fneuvelt bij Tabago 414
Bisfehop (de) van Munjier
verklaart den Staaten den
oorlog, neemt verfcheide

Vaderkndfche HISTORIE. 617
6e plaatzen in , rukt in
Drenthe,doch wordt door
Prinfe Joan Maurits ge­
Ö 2
fluit 3
Bodegrave verbrand door
de Franfchen 400
Bomben, oudst gebruik der
zei ven 134
Bon door den Prinfe van
Oranje vernieesterd in
1073, 402
Bonifacius, die ook Winfrid
heete, Bisfchop van
Mentz, eerst Coadjutor,
naderhand Bisfchop van
Utrecht, een ijverig Prediker
van het Euangelie
onder de Heidenen, wordt
door de Friezen gedood,
43, enz.
Bursfele van der Hooghe
(Jan van) tot eerften Edele
in Zeeland aangefteld,
557
Borsfelen. (Wolferd van) zie
Wolferd van Borsfelen.
Borflius Predikant te Rotterdam
ijvert tegen de
Regeering, 387
JBw/uwordtStadhouder van
Holland, Zeeland en Utrecht,
bij voorraad, 179,
tracht Brielle te herwinnen,
189. wordt op de Zuiderzee
geflagen en gevangen,
194. wordtgeflaakt203
Boudewijn van Holland,
Broeder van Floris den
III. wordt Bisfchop van
Utrecht, 70
Beufiers in verzekering ge­
nomen. Geflaakt, 456
Bourbon, zie Charlotte van
Bourbon.
Bourdeaux bemagtigd, met
hulpe der Hollanderen en
Zeeuwen, 118
Brandenburg (Fredrik, Willem
, Keurvorst van)
trouwt met de Dochter
van Fredrik Henrik, 312
BREDA. Oranje bemagtigd
de Stad door list, 205.
zij wordt door Parma
ingenomen ,218. herwonnen
door middel van een
Turffchip, 236. Spinola
belegerd de Stad, 300.
Fredrik Henrik zoekt te
vergeefs haar te ontzetten
, 302. zy geeft zich over,
303. wordt met beleg
gedreigd,307. Vredehandeling
aldaar in 1667. 367
BKEDERODE(FRANS VAN)
Hoofd der Hoekfchen ,
doet den Hollanderen veel
nadeels. komt met de vloot
voor Delfshaven, neemt
Rotterdam bij verrasfing
in, en verfterkt het, 135.
hij wordt in Rotterdam
belegerd in 1489. geeft
hetzelve bij verdrag over,
levert flag aan eene Hollandfche
en Zeeuwfche
Vloot, krygt de nederlaag
, wordt gewond, gevangen
gezet en ftertt,
13Ö
Brederode zoekt zich te
vergeefsch met de Land-
Qqj voog-

Vaderhndfche HISTORIE. €m
Kerk te Utrecht. Ont- Friezen, 52. helpt de
Haat de Saxers van ee­ Hunnen beftrijden. Verne
Jaarlijkfche Schatting. fehijnt onder deRijksgraa-
Sterft, 36 ven. Otto de III. (bat
DAGOBERT de II. wordt hem het volle bezit van
Koning van Oost-frank­ eenige Leenen af. Hij
rijk. Wordt in balling- ftertt,
fchap gezonden. Op den DIRK de III. Graaf van
Throon herfteld, 38 Holland noodzaakt de
Damiate, in Egijpte,bele­ Friezen tot een verdrag,
gerd en ingenomen met 55. hij fticht Dordrecht,
hulpe van Graave Willem ibid. heft eenen Tol. Ver­
denl, 74 jaagt Dirk Bavo. Over­
Dathenus (Petrus') Predikt wint Bisfchop Adelbold.
tegen de handeling der Maakt vrede met denzel-
Staaten, wordt daar over ven, 56. woont de Rijks­
gevat en onder borgtogt dagen bij. Trekt naar 't
ontflagen, 225 Heilige Land. Sterft, 57
Deinen of Noormannen DIRK de IV. Graaf van
oorlog met Karei den Holland, raakt in twist
Grooten. Vallen in Fries­ met Boudewijn den Vijfland,
49. overvallenDuurden , Graave van Vlaandeftede,
Walcheren en anren. Strijdt en overwint
dere oorden, 51. in Thiel. den Keizer, 57. zijne ont­
Trekken af, 55 moeting te Lufic. Hij
DEUTICHEM bemagtigd wordt te Dordrecht ver­
door de Spaanfchen in raderlijk omgebragt, 58
1598. herwonnen door DIRK de V. Graaf van Hol­
Graave Willem in 1599. land wordt in zijn Vader­
246. veroverd door de lijk Erf herfteld. Over­
Franfchen in 1672. 384 weldigt Ysfelmonde.
DEVENTER , moeite met ee­ trouwt, 63. fterft. Zijn
nige Gemeentslieden, 415 Giftbrief ten behoeve
DIRK de I. Graaf van Hol- der Egmondfche Abtland;hoe
verre zijn Graafdije, 64
fchap zich uitftrekte, aan­ DIRK de VI. Graaf van
gewezen ,51. wordt met Holland onder voogdije
de Kerke van Egmond be­ zijner Moeder Petronella
giftigd. Hy fterft, 52 66. wordt in 1138. in een
DIRK de II. Graaf Van Oorlog gewikkeld met
Jiolland, overwint de Herbert Bisfchop van Utrecht,

620 BLADWIJZER der Verkorte
trecht, doch haast weder
verzoend, 67. doet eenen
togt naar hetH.Land,en
verkrijgt eenige gunsten
van den Paus. Sterft, 68
DIRK de VII. Graaf van
Holland , is met zijnen
Broeder Willem oneenig,
verzoent zich met denzei
ven. Neemt zijnen
Broeder gevangen. Helpt
hem in den Oorlog tegen
den Bisfchop vanütrecht,
en den Hertog van Lotha -
ringen, 71. wordt gevangen.
Sterft van hartzeer,
7 2
Boelisten. Hun bedrijf in
de Doele te Amfterdam,
570. zij verdedigen
zich wegens het innemen
derzelve. Begeeren dat
men opentlijk voor hun
bidde. 't Scheepstimmermans-Gild
kiest hunne
zijde ,571. beletten, door
middel van het Scheeps-
«immermans-Gilde het tekenen
tot handhaving der
Regeeringe. Halen zijne
Hoogheid in, 572. doen
, een onbefcheiden eisch
aan Burgemeesteren, 573.
dringen den Prins bij
nacht tot hettoeftaan van
eenen vrijen Krijgsraad.
Raken in eene algemeene
verachting, 574
Does (Pieter van der) gebiedt
's Lands Vloot als
Admiraal. Valt in groot
Kanarie. Verbrandt Allagona
en Gomera. Komt
op- St. Thome. Sterft
aldaar, 246
Domburg (Jan van) wordt
onthalsd, 118
Don ffan van Oostenrijk
zie Oostenrijk (Don Jan
van)
Doorbraak in den Lekdijk
en in (andere Dijken in
1726. 520. in de Revierdijken
enOverftromingen
in 1741.544. in den Lekdijk
in 1744. J48.in 1751.
j8ö
Doornik door de Bondgenooten
ingenomen in 1709.
488. door de Franfchen in
174J- JJO
DORDRECHT, door Graave
Dirk III. en bij welkegelegenheidgefticht
yj. wordt
belegerd door Jan vanBraband.
Verlaten io4.Montfoort
poogt de Stad te
verrasfén, 133. tot de
plaats der Nationale Synode
benoemd, 273 verfchil
met Willem den III.
over de Nominatie der
goede Luiden van Agten,
426. Kerkberoeringen
aldaar voorgekomen,
584
DREGTER - FRIEZEN Vallen
in Kennemerland, verdragen
zich met Floris den
m, 69
DRUZUS beoorloogt verfcheide
Germamfche volken,

Vaderhndfche HISTORIE. 6*21
ken, 13. fterft, 14
Duik (Antonius) wordt
Raadpenfionaris van Holland,
295. fterft, 305
Duure tijd in 't Jaar 1437,
JIJ. in 120. 241.
E.
TTbbe (ongewone) belet
de landing der Engelfchen
op Texel, 388
EDELEN (NEDERLAND-
SCHE) fluiten een Verbond,
in 1565. hunne
klagten over delnquifitie
en Plakaten. Stellen een
verzoekfchrift op aan de
Landvoogdesfe. Krijgen
den naam van Geuzen. Begunstigen
de openbaare
preêken, 1/5. zommigen
hunner hebben de hand in
de Beeldftorming, ibid zij
werven en verfterken
hunne Slooten, 177. deerlijk
verval van hun Bondgenootfchap,
180
IDELEN (Frie/che en
Zeeuwfchej die de Kruisvaart
naer het H. Land onder
de Regeeringe van
Graave Floris II. hebben
bijgewoond, opgenoemd,
Oranje, 370. wordt vernietigd,
387
Egmond fch rijft aan den
Koning. Blijft uit den
Raad' van Staate, 171.
keert 'er weder in, 172.
trekt in gezatitfchap naer
Spanje. Doet verflag van
zijne verrichtingen, 173.
wordt gevangen, i8r.
onthalsd, 184.
Eligius (St. Eloy) bewijst
groote weldadigheid aan
de gevangene Saxers in
Frankrijk, 37. wordt Bisfchop
van Noijon. Pre­
dikt den Friezen en Zeeuwen
, ibid.
ENGELAND zoekt gelegenheid
tot oorlog met den
Staat, 376
ENGELSCHEN maken groo­
te toerustingen ter zee,
in 1080. en met wat inzicht,
428
ENK HUIZEN kiest 's Prinfen
zijde, 190
Episcopius (Simon) wordt
Hoogleeraar te Leiden,
265. doet eene Redenvoering
in de Synode te
Dordrecht, 287. wordt
deswege beftraft, 288
Erfftadhouderfchap in de
64 Manlijke en Vrouwelij­
o r
SdiEt (eeuwig) d° den ke nakomelingen in Hol­
Raadpenfionaris de Witt land vopïgeflagen , 559.
ontworpen. Door Hol­ bewegingen onder 't geland
vastgefteld. Door meen ter dezer gelegen­
Zeeland kwalijk genomen. heid , 500. befluit derStaa-
Verbaast het Huis van ten van Holland daartoe
562.

(522 BLADWIJZER der Verkorte
562. der meeste andere
Gewesten, ibid,
Erasmus ( Defiderius) te
Bazel overleeden in 1536.
zijne groote achting in
zijn Vaderland, 154
ERNST KASIMIR VAN NAS­
SAU wordt geflagen, 248.
wordt Stadhouder van
Friesland, Groningen en
Drenthe, 295. fneuvelt
voor Roermonde, 307
Esquader van 8 Oorlogfchepen
tegen de Algerijnen
uitgezonden, 512
Eversdyk (Mattheus) Burgemeester
van Goes,'
raakt in merkelijke moeite,
448. enz.
Excijnfen (nieuwe) oproer
over dezelve in 's Hage,
14Ö
F.
JfAgel, (Raadpenfionaris)
fterft. Burnets getuigenis
van hem, 433
Fagel, QFrangois') Griffier
der algemeene Staaten
legt zijn amptneder,548
FILIPS , Hertog van Bourgondie,komt
in Holland.
Verandert de Regeering
in verfcheide Steden, 117.
beteugelt de overdaad der
Geestelijken. Herftelt de
Kennemers en Westfriezen
in de verbeurde voorrechten,
ti8. ftaat naar't
gebied overFriesland, 119.
fterft. Zijne echte en on­
echte Kinders, 121
FILIPS de II. Zoon van
Maximiliaan en Maria,
wordt Graaf onder Voogdije
zijns Vader, 132.
aanvaart de Regeering.
Wordt in Holland en Zeeland
tot Graaf ingehuldigd.
Trouwt, 138. reist
naar Spanje. Aanvaart de
Regeering van Kastilie.
Sterft. Zijne gedaante
en aart, i 4 l
FILIPS, Zoon van Keizer
Karei den V. wordt gebooren,
147. wordt tot
toekomenden Prins en
Heer der Nederlanden
ingehuldigd, 160. trouwt
met Maria Koninginne
van Engeland, 162.
zijn Vader draagt hera
't gebied op over de
Nederlanden en over
Spanje, 163. zijne inzichten
op de Regeering, 168.
vernieuwt dePlakaten tegen
de Ketters, ibid. vertrekt
naer Spanje, \6g,
zijne handeling met Egmond.
Hij beveelt het
aannemen der Kerkvergaderinge
van Trente en
het uitvoeren der Plakaten,
173. trouwt voor da
vierde reize. Doet den
Erfprins Karei ter dood
brengen, I8ö. rust eene
magtige Vloot uit tegen
Engeland die met verlies
terug keert, 233, enz.
fluit

Vaderlandfche HISTORIE. fo?
fluit met Frankrijk den de Zeeuwfche Eilanden.
Vrede. Draagt de Ne­ Voorval tusfchen hem en
derlanden op aan zijne den Friefchen Edelman
Dochter, 243- zijne laatfte Galma, 65. nog eene met
Ziekte en Dood, 245 den Abt van St. Truijen.
Filips, Hertog van Anjou Hij fterft, 66
wordt te Madrid als Ko­ FLORIS de III. Graaf van
ning ingehaald, en geeft Holland, trouwt eene
van zijne verheffinge aan SchotfchePrinfes, 64, heft
de Staaten kennis, 468 een' nieuwen Tol te Geer­
ÏILIPS WILLEM Van NAS­ vliet tot misnoegen der
SAU herftelt zich in 't Vlamingen. Voert krijg
bezit van 't Prinsdom tegen Vlaanderen. Wordt
Oranje, £45 gevangen. Sluit een' na-
FUdderus (Herman Coops) deeligen Vrede. Trekt op
te Steenwijk opgehangen, tegen de Westfriezen.
begraven , weder opge Keert te rug met verlies
graven en in zijne eere 09. trek naar het H. Land.
herfteld, 584 Sterft te Antiochie, 71
Fleury. Slag aldaar, in FLORIS de IV. Graaf van
1690. 415 Holland, fticht een Kloos­
Fleury (Kardinaal de) raakt ter te Loosduinen. Mengt
hier te Lande in hooge zich in den twist tusfchen
agting, 521 Gelder en het Sticht, 74.
FLORIS de I. Graaf van Overwint de Stadingers.
Holland,raakt na eenige Wordt in een Steekfpel
moejelijkheden in 't bezit gedood, 77
daarvan. Geraakt in FLORIS de V. Graaf van
Oorlog met Willem, Bis- Holland, neemt al vroegfchop
van Utrecht. Overde Regeering aan. Béwint
hem en zijne Bondoorloogt de Westfriezen.
genooten, 58. wordt na Ontdekt na eene Over­
eene tweede overwinning winning , zijns Vaders
bij Hemert overvallen en Lijk. Handelt over een
gedood, 60 Huwelijk met Engeland,
ÏLORIS de II. gebijgenaamd tusfchen de wederzijd-
de Vette, G.aafvan Holfche Kinders, 84. helpt
land. Trouwt met Pe- de Stichtfchen tegen Amtronella
van Saxen, 64. flel en Woerden. Ver­
verdraagt zich met Keibindt zich met Herzer
Henrik den V. wegens toge Jan van Braband tegen

624 BLAWIJZER der Verhrtè
gen den Graafvan Gelderland
, Reinout 85. wordt
op de vogeljagt gevangen
genomen en gedood 87
f-rank van Borfelen wordt
gevat. Geflaakt 112
FR AN KEN zetten zich neder
in Batavia, Loopen Gallie
af. Worden van de Romeinen
geflagen. Maken
vrede. Verbreeken dien
: weder. Maximiliaan overwint
hen. Hunne Zeefchuimingen
25. worden
door ConftantiusChlorus
geflagen, en uit Batavia
verjaagd Zij vallen inGallie
ibid. Worden door
Kanftantijn geflagen. Vallen
op nieuws in Gallie
26. worden door Juliaan
bedwongen. Door de
Quaden uit Batavia gejaagd
28. door /Etius
overwonnen. Vallen naderhand
weder in Gallie.
Overwinnen de
Saxers 33
FRANKRIJK zoekt deTriple
Alliantie te verbreeken,
en maakt een afzonderlijk
verbond met Koning Karel
den 11. 373. zoekt
voorwendfels tot oorlog,
die het Hof ook haast
vindt 376. verklaart het
Prinsdom oranje verbeurd
423. laat tien dorpen afbranden
in de Meijerije
van 's Bosch, en verklaart
den oorlog 434
FRANSCHEN in 1635. zowel
Officiers als foldaten,
koment, door verwaarlozinge
van hunnen eigen
Vorst, in groote elende
308. hebben al te groot
een voorfpoed in hunne
Wapenen in 1672 312.
plunderen verfcheide dorpen
, 384. verlaten Woerden,
'Utrecht en meer andere
fteden ïn 't Sticht
van Overijfel 402, 403.
behalen veele voordeelen,
zo hier te Lande als
in de Westindien op de
onzen 414. zoeken Nieuwmeegen
te verrasfen vier
weken voor de oorlogsverklaring
, doch te vergees
477
FREDRIK de III. (Keizer)
vordert fchatting van
Friesland * 120
FREDRIK HENRIK krijgt
het bevel over Geertruidenberg,
239. worden de
meeste waardigheden van
zijnen broeder opgedragen,
302. belegert en
verovert Grol en 's Hertogenbosch
303 , 30.7.
bekomt den tijtel van zijne
Hoogheid. Wordt Eer-
Jte Edele van Holland. 309.
wordt Stadhouder van
Groningen en Drenthe.
Sluit een Huwelijk voor
zijnen zoon met de dochter
van Karei den I. 310.
• wordt zeer zwak. Raadt
tol

Vaderlandfche HISTORIE. 615
tot Vrede. Sterft, Zijne
afbeelding 318.
G.
FRIESLAND kiest gedeeltelijk
's Prinfen zijde in 157a.
f~la!ama % een Friesch Edelman.
Zijne ontmoe­
Graaf Joost van Schouting met Floris II. 65
wenburg wordt 'ei Stad­ GALLIE. Inval van verfcheihouder
over 191. Beroerte de woeste Volken in het­
en verandèringe der Regeezelve 29
ringe aldaar 308. k'agten Gebed voor de Overheid
over't Kuipen ^59, Regle­ (openbaar) orde daar op
ment op de Regeering al­ gefield door de Staaten van
daar genaakt 359. (temt de Holland 357
werving van tocoo Man GKERTRUID (Vrouw) be«
ai 425. fchaft de Pachten ffiert het Land voor haar»n
af. Verklaart het Stadbou- onmondigen Zoon Dirk.
derfchap ook in dc Vrou­ Trouwt met Robert dt
welijke linie erfelijk. Mag- Vries 61, wijkt naer Vlaantigt
den Prins tot herftelderen 62
linge der Regeeringe 565 GïEllïRUIDENBERG. Ka­
FRIEZEN liaan op tegen de pel aldaar gefticht. Door
Romeinen, en flann het Prinfe Maurits belegerd en
Leger tegen hen gezonden ingenomen ' 239
17. Eligius predikt onder GELDERLAND draagt den
hen 37, ook Wilfrid, Wig- Prinfe de Souverainiteit op
bert , W illehrord 38 , enz. 408. die van de hand ge-
Wolfran en Bonifacius 40, weezen wordt 409. oproe­
door Pipijn overvvomien ren aldaar,in en na 1702.
41. Karei Martel overwint 474. geichillen over het
hen ibid. hun opltand on­ uitfluiten van den Prinfe
der Poppo'42, zij worden van Nasfau buiten den
door Karoloman en Pepijn Raad van Staate 485
geflagen 44, enz. eenigen Gelderfche Oorlog, van de
hunner (taan op tegen Ka- zijde des Hertogen weder
rel den Grooten, die hen begonnen in 1507 wordt
overwint en hun 't Recht door den Kamerijkfcheii
op hun Vaderlijk Erfgoed Vrede geëindigd in 1508.
beneemt 46. welk hun door doch kort daarna van de
Keizer Lodewijk wederge­ Gelderfche zijde weder
geven wordt 50. zij beko- hervat en fterk voortgezet
jnen den naam van frije 142. tot dat in 1529. de
Friezen. 47 Vrede gemaakt wordt 149
Rr
Cel-

626' BLADWIJZER der Ferkortt
Gelderfche Hertog verbindt
zich met Frankrijk tegen de
Hollanders ia 1536. maakt
Vrede met de Hollanderen
in 't zelfde jaar 154.
Geloofs onderzoek begint
in de Nederlanden 145.
Gend C Willem Jofef van )
Luitenant Admiraal woont
den togt naar Chattam bij,
368. zijne ontmoeting met
het Jagt de Merlijn 376. hij
fneuvelt in den flag voor
Soulsbaai 3S4
George de I. Keurvorst van
Hanover, wordt Koning
van Groot-Brittanje. De
Staaten geleiden hem met
eenige Oorlogfchepen naer
Engeland 499. de Staaten
onderfteunen hem met
6000 Man 500
George de II, Koning van
Groot-Brittanje, geeft den
Staaten kennis van het
Huwelijk zijner Dochter
met den Prinfe van Oranje
533. fluit als Keurvorst
van Hanover een verdrag
van onzijdigheid met
Frankrijk 543.
GE!.IM:INTCUS verzamelt eene
Vloot in het Eiland der
Batavieren. Keert na«r
Rome 17
Gefcbil tusfchen de Gewesten
over eenen nieuwen
Veldmaarfchalk, hoe bellis
t 346
Gefelius(JCornelis') Contrai-emonftrantfch
Predikant
te Rotterdam de Stad ontzegd
Gifte (liberale of milde) hier
te Lande geheven 562.
Gilles (Jicob) wordt Raadpenfioiiaris
551. men maakt
hem verdacht bij 't gemeen,
wegens't gehandelde
te Breda. Hij doet 'er
verilag van. De Staaten nemen
'er genoegen in 554. hij
legt zijn ampt neder 548
GODEFRID , Koning der
Deenen, valt in Friesland
en vordert aldaar fchatting
49. fterft 51
GODEFRID , Zoon van Heriold,
Koning der Deenen ,
vernedert de Friezen heel
zeer. Wordt in de Betuwe
overvallen en gedood 52
GODEFRID de 111. Hertog
vanLotharingen, verjaagt
Robert de Vries en gedraagt
zich als Graaf 62.
hij wordt omgebragt ibid.
Godsdienstoefening (openbaare
Roomfche) te Amfterdam
en andere Steden
afgefchaft 217
Goerede. Grondflagen eener
oude Stad hierbij ontdekt
286
GOES in Zuidbeveland
, wordt door Tferaarts belegerd.
Door Mondragon
ontzet 19a. opfchudding in
1653. en in eenige volgen­
de Jaaren 344. bewilligt in
de werving van IÓCCO
man 425'. geweldige beroer-

Vacltrhnclfche HISTORIE;
rtiertc en ongewoone verandering
der Regeeringe
^ aldaar, in 169a 446
Goslinga QSicco van) Griet­
man van Franekeradeel
ilerft 526. zijne afbeelding
Qoulart (Simon) Predikant
te Amfterdam, gefchorst
26S
Gozewijn van Am/iel, ftaat
af van 't Bisdom van U-
. trecht 80
Graffchrift op den Vice-
Adm. de Liefde, door J. v.
, Vondel 406
Granvelle,. (Antoni Pe enot,
Kardinaal van) 't misnoegen
tegen hem berst uit.
Schimplivrei tegen hem
uitgevonden 170. de Land­
voogdes befluit zich van
hem te ontflaan. Hij derft.
Zijne afbeelding 172. zie
Atrecht QAntoni Perenot,
( Bisfchop van)
GROL ingenomen door
Prinfe Maurits in 1597.
242. door Spinola bsmag-
. tigd, in 1606 251
GRONINGEN. Karei de V.
wordt voor Heer aangenomen
154. de Stad wordt
door Rennenberg aan de
Spaanfchea overgegeeven
209. door de Staatfchen
vergeefsch belegerd ibid.
belegerd en ingenomen,
door Prinfe Maurits 240.
hevige twist aldaar. Graaf
Willem brengt Krijgsvolk
in de Stad. De achterftallen
aldaar met geweld gevorderd.
De Stadsraakt in rtii>t
248. hooge School aldaar
.opgericht „ 268
Groot (Hugo de) wordt in
hechtenisfe genomen 277.
krijgt berigt van 't geene 'er
tegen hem uitkomt, en van
't veranderen der Regeeringe
283. wordt ondervraagd
291. tot eene eeuwige gevangenis
verweezen eri
naar Loeveftein gebragt
295. ontkomt op eene zonderlinge
vvijze uit de hegtenisfe.
Geeft zijne yerantvvi
icrding in 't licht, welke
ftrengeüjk verboden wordt
297. keert hier te lanüe
weder. Zijn verder bedrijf
en dood , 30(1
Groot (Pieter de) Ambasfa-
deur geeft eenen Brief over
aan den Koning van Frankrijk
378. bekomt daarop
een vinnig antwoord ibid.
wordt over onbehoorlijk
fchrijven in rechten , bétrokken.
Vrijgefprokeni
Sterft —411
GrooteVergadering in 'sliage
in 1651. gehoudeni
waar over handelde. Wat
daarin belloten zij 329]
Gysbrecht van Breder ode
wordt tot Bisfchop van
Utresht verkoren. Krijgt
David yan Bourgondié,tot.
eenen mededinger. Staa^
Rr > hem het Bisdom af T,iia
1 H: m&

èi% BLADWIJZER der Verkorte
H.
YTAAGE. Opfchuddingen
in 1747. plonderingder
Pachtershuizen aldaar in
1748 566
HAARLEM tweemaal vergeefs
belegerd door Vrouwe
Jacoba ico. eenige
Hoekfehen aldaar overvallen
128. die van Haarlem
zoeken hetKaas-en Broods
Volk tot bedaaren te brengen.
De Stad wordt door
dezelve ingenomen 137.
verzoent zich mei Hertoge
Albrecht van Saxen 138.
wordt in 1572. do r de
Spanjaarden belegerd en
deerlijk verwoest 192.
merkwaardige Verklaring
der Stad 273. opfchudding
aldaar 442. beroerte aldaar
58i
H

Vaderlandfche HISTORIE. 629
HEUSDEN (Heerlijkheid
van ) wordt aan Holland
gehecht 96
Èierges belegert en verovert
Oudewater 201
Hoekfchen en Kabeljaauwfchen;
waar uit hunne partijfchappen
ontdaan zijn
95 tweefpalt tusfchen dezelve
128. verfcheiden met
ballingfchap, verbeurt verklaring
hunner goederen,
en fommigen met den dood
geftraft 129. einde van de
tweefpalt 138
Hogerbeets wordt in hechtenisfe
genomen 077/wordt
voor 't eerst ondervraagd
283. hij wordt van zijne
Papieren beroofd 285. tot
eene eeuwige gevangenis
verweezen en naar Loeveftein
gebrast 295
HOLLAND (STAATEN vanj
gceven drie Vertogen tegen
Leicester uit 231. hooren
Gomarus en Artninius 263.
neemen een befluit op de
Kerkelijke gefchillen 266.
befluiten wederom alle
fcheuring en verdeeldheid
te weeren,door eene bezending
naar Amfterdam 269.
befluiten tot eene bezending
naar Utrecht 274. zij
doen de Waardgelders afdanken.
Bewilligen op zekere
wijze in de'Nationale
Synode 176. dringen zeer
op 't verminderen van
'sLands uitgaven 31,8. be-
ï
fluiten eenig Krijgsvolk onbetaald
te laten 319. verbieden
het ontfangen van
bezendingen der algemeene
Staaten aan deSteden 32*1.
verleenen aan de Steden
Octroi tot het beftellen haarer
Wethouderfchap. Neigen
tot Vrede met Engeland.
Scbriiven heimelijk
derwaarts 337. zij verdedigen
hun befluit 343. verbieden
den handel met Frankrijk
348. riraagen zorg voor
's Prinfen opvoeding 354.
dellen orde op het open»
baar bidden voor de Overheid
357. zij neemen den
Prins van Oranje aan tot
een Kind van Staat ^63.
kiezen den Prins tot Stadhouder
387. befluiten bij
meerderheid van Memmen
over eene werving van
16000 man 424 koopen de
Heerlijkheid van Viane en
Ameide 515. vorderen den
Roomfchen Priesteren eene
nieuwe belofte van onderdanigheid
af-525. raadplegen
ophetonderfteunen
der Koninginne van Hon»
garije. Befluiten 'er toe
545. verkiezen den Prins
van Oran je tot Stadhouder,
Kapitein-Generaal en Admiraal
555
HOLLAND fluit een Verbond
met Zeeland 199. handelt
over 't opdragen der Graaflijkheid
aan den Prinfe 220.
,r 3 Bloe-

feac BLADWIJZER der Verkorte
Bloemenhandel aldaar 31c.
Oproeren in 165a» 336. in
1672. 398. de weerbaare
manichap aldaar opgenomen
, en de Inwooneis in
den Wapenhandel geoefend
" 559
Hongersnood en Pest* in
'Holland 1315 92
Hoog-Mogendè Heeren. Het
'Keizerlijke Hof geeft den
Staaten den tijtel yan Hoog
Mpgenden ' 489
HOORN. De Kenncmers ,
'Vrouw Jacoba's zijde houdende,
worden voor deeze
Stad gefluit 109. 't invoeren
der nieuwe Excijnfen
verwekt 'er merkelijke
Beroerte 123. de Hoekfchen
verrasfen de Stad, die
lïórmenderhand herwonnen
wordt 13a. zij wordt
tot'sPrinfen zijde overgebragt.
190
Hoornbeek (/zaak van)
wordt"" Raadpeufionaris
511. fterft 522
Hoorne fchrijfr ann den
'Koning. Blijft uit den
Raad van Stante 171.
•keert 'er weder in 172.
hij verlaat het Hof 173.
•wordt gevangen 181. onthalsd
184
Hora CEwoiid van der)
lieert deel in den handel
van Buat. Wijkt ten lande
uit. Wordt gebannen 366
Hove ( Afineken van den) om
denGodsdienst gedood 24a
HUISDUINEN en deHELDER.
. (die van) begeefen verandering
in de Regeeringe,
doch, te vergeefsch 58.5
J ACOJSA (Vrouw) Dochter,
van Willem den VI.
'trtuw» met Jan, Hertog
•van Touraine 103. wordt
als Graavin in Henegouwen
gehuldigd, doch 'm
Holland door haareu Oom
daarin belet. Trouwt voor
de tweede R.eizc met Jan,
Hertog van Braband 104."
wordt oneenig met haaren
Man. Staat naar een ander
Huwelijk. Trouwt met
Hamfreij , Hertog van
Glochester 106. komt in
Henegouwen. Wordt uit
Bergen geligt en naer Gend.
gevoerd. Vlugt naer Holland
107.. Glochester
verlaat haar. Haar Vloot
bij Wieringen wordt geflagen.
Zij wordt genoodzaakt
Filips, Hertoge van
Bourgondie, tot Ruwaard
aan te (rellen 109. trouwt
heimelijk met Frank van
Borfelen. Moet de Graaflijkheid
aan Hertoge Filips
afïïaan 112. haar verder,
bedrijf en dood. Aanmerkingen
over haar vier
Huwelijken 113
jfacob van den Einde Advokaat
van Holland, wordt

Vaderland/die HISTORIE. 6%i
gevat. Sterft in de gevangenis-
Wordt na zijn
dood vrijgefprokeu 183
J.ieob de li. Koning van
Engeland, fluit een verbond
met de Staaten 427.
vernietigt de Test-Me
en maakt zich daar door
zeer gehaat 431. begeeit
zich naer Frankrijk. Wordt
verklaard van de Kroon
afgeftaan te hebben 434.
fterft 4

BLAD WJJZE R der Verkorte
Stadhouder van. Holland
129. belegert het Blokhuis
op de Vaart. Wordt aldaar
geflagen. Slaat de U-
.trechtfchen in WestLrpek.
Houdt eene Dagvaart te
Schoonhoven 150. bemag-
. tigt de Sloten Harmeien en
ter Haar 133. fneuvelt in
net beleg van Utrecht 134
Jozefus (Keizer) fterft 490
JULIAAN ontweldigt den
Barbaaren verfcheide Steden
, 27. bedwingt de
Saliers in Batavia. Ook de
Chamaven, bevredigt de
Quaden a8. fneuvelt in
eenen flag tegèn de Perfen
2
9
JoLiusBuicANTiKUs, Zusters
Zoon van Civilis,
kiest de zijde van Vitellius
co
K.
T^Adix ingenomen en geplonderd
in 1596. 041
KALIGULA zijnbelagchelijk
bedrijf, in en omtrent het
Eiland _ der Batavieren.
Doet zich eenen zegepraal
bereiden. Wordt omgebragt
!8
Kalvinifchen beloven dertig
tonnen fchats voor de
Vrijheid van Godsdienst
177. ftaaRen het preêken
en vlugten met hunne
roerende goederen 179
Karaufius gedrag omtrent
de Frankifche en Saxifche
Zeefchuimers 25
KABEL de Groote, Koning
der Franken , bedwingt
. de oproerige Saxers. Doet
hen den Christelijken
Godsdienst aanneemen.
Overwint de Wilzen. Beoorloogt
de Hunnen 46.
beteugelt de Saxers en
Friezen geheel en al. Sluit
een Verdrag met deeze
Volken. Wordt Keizer 47.
verdeelt zijn Rijk. SterfT.49
KAREL de V. (Keizer)
word geboren 139. volgt
zijnen Vader op onder
Voogdij 142 aanvaart de
Regeering der Nederlanden
in Perfoon 144. wordt tot,
Koning van Spanje gekroond.
Wordt Keizer 145.
geeft een Plakaat uit tegen
Luther ibid. trouwt 147.
wordt Heer van Utrecht
149. komt in de Nederlanden.
Doet eene Bede 156.
maakt René van Chalons
Stadhouder van Holland,
raakt in Oo; log met Frankrijk
ibid. valt in Gulikerland
en bemagtigt Duwen"
en anderePlaatfen. Hertog
Willem ftaat hem Gelder
en Zutphen af. Hij maakt
Vrede met Frankrijk 158.
befchenkt eenige 'Nederlandfche
Heeren met nieuwe
waardigheden. Staat
de Regeering over rfe
Nederlanden af, aan zijnen
Zoon' Filips 164. doet bij
die gelegenheid eene deftige

Vadtrlandfcke HISTORIE. 633
tige Redevoering 165.
itoat vervolgens Sranje en
alle zijne Heerlijkheden
aan zijnen Zoon, en eindelijk
ook het Keizerrijk
aan zijnen Broeder Fefdinand
af. Vertrekt naér
Spanje. Zijn afgezonderd
leven en dood . i(,6
Karei de II. Koning van
Engeland, herlleld op den
Troon. Neemt affcheid
van de Staaten. Hij beveelt
hun den Prins van Oranje
aan, en wat daarbij is
•voorgevallen 353 enz. is
zeer misnoegd op de VVitt.
Sluit een Verbond met de
Staaten 355. 'laat den
Staaten vericheide bezittingen
in Africa en America
ontneemen , waar tegen
deezen zich ook toerusten
360. verklaart in 1665. den
Staaten den oorlog 361.
verbindt zich heimelijk
met Frankrijk 374
KAREL,Graaf van Charlois,
Zoon van Hertog Filips,
verkrijgt verfcheide heerlijkheden
hier te lande,
bedwingt de Luikenaren
120. volgt zijnen Vader op.
Vordert na hel voltrekken
van zijn tweede Huwelijk
en zijne inhuldiging als
Graaf eene zeer zwaare
bede. NoodzaaktLodewijk
den XI. tot Vrede 122.
houdt het Graafgeding in
Hólland en Zeeland ibid.
herlfelt zijnen Schoonbroeder
Edu'ard den IV.
op den Éngelfchefi Throon
123. pandt Gelder en Zutpneu,
en doet zich aldaar
inhuldigen. Staat naar den
naam van Koning 125.
lvifrijüt de Zwkzers.
Wordt van hun geflagen;
gelijk van deLotharingers
ibid. fneuvelt in een
gevecht bij Murat 127
KAROLOMAN, Koning der
Oost-Franken , Haat de
Reegeering af aan zijnen -
Broeder Pipijn 44
Kats (Jacob) Penfionaris
van Dordrecht , wordt
Raadpenfionaris 308.opent
en (luit de Groote Vergadering
met eene aanfpraak
329enz. legt hetRaadpenflonarisjchap
neder 331
KENNEMERS weten zich
'door geld in hunne verbeurde
voorrechten te
herftellen in 14 %6. 118
Kievit (Johan) heeft deel
in den handel van Buat.
Wijkt ten lande uit.Vonnis
over hem 427. raakt in
hechtetiisfe. Befchuldigt
andere Raaden. Wordt
gevonnisd. Raakt los ibid.
KLAUDIUS (Keizer) trekt
tegen de Britten 18. wordt
vergiftigd ibid.
KLAUDIUS CIVILIS. zijn
togt tegen de Britten 18.
wordt gevankelijk naer
Rome gevoerd. In vrijheid
Elr 5 her-

634 BLADWIJZER der Verkorte
herfteld 19. befluit tegen
de Romeinen op te (taan.
Hitst de Batavieren op
tegen de Romeinen. Slaat
de Romeinen 20. maakt
Vrede met hun 21
KLOTARIS wordt Koning
van Oost Frankrijk. Overwint
de Saxers. Wordt
door hun overwonnen.
Sterft 32
KLOTARIS de II. wordt
Koning van Frankrijk.
Overwint de Saxers en
Friezen 33
KLOVIS , Koning der Franken
, overwint Syagrius
en verfcheide Gewesten.
Neemt ' den Christen
Godsdienst aan. Legt
den grond der Frankifcbe
Tleerfchappije in Galüe 32
KoEr\RAAD deIII. (Keizer)
herdelf de Urrechtfché
Kerk in het recht op Ooster-
en Westergouwe 67
KOEVEUDEN door de Groningers
vermeesterd 40c
Komeeten. Twee hier te
Lande in 1618. gezien 2S6.
een' in 1744. 548
Koophandel op Frankrijk
bekommerd , door het
verbieden van invoer van
Brandewijn en andere
Franfche Waaren 376
Korbulo{Domitius)vtx\w.gt
Gannaskus, Doet hem ombrengen.
Overheert deFriezen
18. Vereenigt Rhijn
en Maas door eene Gragti9
Kruidtooren te Delft gefprongen
347
Krijgsbedrijven in 1692.
444. in 1696. 460 enz.
in 1702. 477. in 1703.
478. in 1705. 482. in
i7i°« 489
Krijgsvolk afgedankt 261.
506. 580
KUILENBURG (Heerlijkheid
van) fot een Graaffchap
verheeven 163
L.
L Afhartigheid en Pligtverzuim
van eenige
Kapiteinen sn Luitenanten
in de zeeflagen van 1653.
geftraft 336
Laurens Jar.sz. Koster vind
de Drukkonst no
Ledenberg wordt gevat en
naer 's Hsge gevoerd 277.
Wordt ondervraagd. Met
den Pijnbank gedreigd, Hij
beneemt zichzelven het
leven 283. vonnis over
zijn Lijk 295
LEEUWARDEN. Geweldige
beroerte aldaar 264. nieuwe
beweging in 1615. 269
Legerhoofden aangefteld in
1668. 371
Leicester (Robert Dudlet,
Graaf van) komt in de
Nederlanden. Wordt Ópper-Landvoogd
226. doet
den Heer van Hemert,
wegens bloolieid en een
overijld befluit onthalzen;
doch

faderlandfch HISTORIE. 635
doch verfchoont koxtdaar en Pest aldaar. Wordt
na den Engellchcn Verra­ ontzet i97.'sLands Hooge
der Weltz. Geeft liet Re­ School aldaar opgericht
giment van Hautain aan 198. verfchil met zijne
Sidnei. Misnoegen hier • Hoogheid' over de Nomi*
over. Hybemagtigt Does­ natie der Schepenen 427.
burg. Houdt te Utrecht LODEWIJK ("Keizer) geeft .
gemeenfebapmet onrustige den Friezen het recht op
Lieden 227. doet Rozenobels
munten. Geelt een
Plakaat op de Zeevaart uit.
Vleit de Predikanten. Laat
hun Vaderlijk Erfgoed
weder 50. begunstigt de
Dcenfche Koningen ten
grooten nadeele der Ne­
„ een Synode in 's Kage derlanden 51.
befchrijyen. Verandert de Lodewijk de XI. Koning
Regeering te Utrecht 229. van Frankrijk, maakt zich
' doet een' keer naar Enge­ meester van Bourgondie;
land. Komt te rug. Doet doch wordt van de Hollan­
een' voorflag totVredehanderen ter Zee aangetast 127.
deling met Spanje. Legt Lodewijk, Graaf van Nas-
toe op Prins Maurits , fau, bemagtigt het Huis
'Öldenbarneveld en andereu te Wedde. Slaat de Spaan­
te verzekeren 230. komt te fche n bij Heiligerlee 183.
Amfterdam. Wordt gefluit belegert G'roningan. Ver­
in zijnen toeleg. Vertrekt laat net. Wordt door Alva
naer' 't Noorderkwartier, geflagen b'j Jernmingcn 184.
wordtin zijneReize door verrast Bergen in Hene­
brieven gefluit, ibid. zijne gouwen 191. raakt Haags
listige onderneemingen te opdeMookerheide. Sneu­
Dordrecht , Leiden en velt 195.
Gouda 232. wijkt naer Lodewijk van Nasfau , be­
Vlisfingen. Keert naer magtigt Wagtendonk 247.
Engeland. Watthem aldaar valt in het Luxcnburgfchc
bejegende. T lij doet affland
' 249.
van de Regeering der Lodewijk van Vlaanderen ,
Nederlanden 233.
Heer van Praat, wordt
LUIDEN. Geweldig oproer
Stadhouder van Holland
'aldaar 117. zonderling
159verdrag
met de Onroom-
LOÜISE van COMGNIJ
fchen 178. wordt belegerd.
Men befluit het door Water
trouwt niet Willem den I.
te ontzetten 196. Honger
Brengt Fredrik Henrik
ter Wereld 202. fterft 296.
Lu-

6$6 BLADWIJZER der Verkorte
Luther, ( Marten ) Oorfprong
en voortgang zijner
Leere 146. Itcrfc 159.
•Luxemburg, geblokkeerd in
1681. 421.
Li}iiftager( Henrik) handelt
als Ambasfadêur met den
kleinen Turk 538.
M .
"AA'darten van Ros/ent
•*~ ^ overvalt en plondert
'sHage 148. loopt de Meijerij
af. 157. derft 163.
MAASTRICHT wordt veroverd
door de Franfchen
401 vergeefsch belegerd
floor Willem denlU. 411.
in 1748. belegerd door de
Franfchen. Gaat over 533
Maatregels der Staaten om
de vervolgingen der Hervormden
in Duitschlnnd
enz. te doen ophouden 510
Malo (SV.) gebombardeerd
fti 1693. 453
MARGAREET , Dochter van
Graave Willam den III.
trouwt met Keizer Lodewijk
91. wordt metHoliand
verlijd en alomme inge-
.fcul.iigd. Draagt het bewind
der Regeeringe aan haare
Zoon Willem op. Aanvaardt
de Regeeringe wederom
, raakt met haaren
Zoon in oorlog 94. wordt
geflagen. Wijkt naer Engeland.
Sterft 96
Magareet van Aleeie,
Weduwe van Hertoge Al­
brecht , ftoot haars overleeden'
mans boedel met
den voet 102
MARGAREET Hertogin van
Paf ma, wordt Landvoogdes
169. komt in de wapenen
178. verzoekt ontflag
van het bewind 181.
MARIA (Vrouwe) trouwt
met Maximiliaan den
Roomsen Koning in 1477.
en worden beidein Holland
en Zeeland gehuldigd 128.
Sterlt 131
MARIA Koningin van Engeland
, overleeden den 7
Januarij 1694. word zeer
betreurd , inzonderheid
door Koning Willem 455
MARKGRAAFSCHAP van
VEERE en VLISSINGEN,
door Oranje gekocht in
1581. 2i 8, door de Staaten
van Zeeland vernietigd
5:9. punt van het gefchil
over het recht tot dit
Markgraaffchap ibid. de
Prins wordt'er in herfteld
55

Vadtrlandfche HISTORIE. «3?
MATTHIAS Aartshertog van
Oostenrijk, wordt bevorderd
tot Landvoogd der
Nederlanden 205
MAURITZ (Graaf) wordt
aan het hoofd van den
Raad, van Staate gefield
£145. ijvert om den Staat des
Lands te bevestigen 235.
fticht Knodfenburg. Wint
eenige Sterkten. Bemagtigt
Zutfen en Deventer.
Belegert Groningen. Verlaat
het. Bemagtigt Hulst
237. Wint Nici'.vvmegen.
Verovert Steenwijk 238.
bemagtigt Koeverden en
Geertruidenberg 239. flaat
de Spaanfchen bij Turnhout
241. verovert Rijnberk
, Meurs en Breevoort.
Bemagtigt Enfchede, Ootmarfum
, Oldenzeel en
Lingen 242. Zevenaar,
Heusfen en Lobeth 246.
behaalt eene merkwaardige
overwinning bij Nieuwpoort
247. verovert Rijnberk
en Meurs. Belegert
's Hertogenbosch Verlaat
de Stad. Bemagtigt Graave
249 valt in Kadzand ibid.
belegert en verovert Sluis.
Belegert Antwerpen vergeefs
251. toont zich/zeer
misnoegd op Oldenbarneveld
554. doet een' keer
door de Hollandfche Steden
257. wordt fchadeloos
gefield wegens het nadeel,
welk hij bij het beftand
ftond te lijden 159. bemagtigt
Guiik 265. bezoekt eenige
Steden 173. vertrekt
naar Gelderland. Verandert
deRegeering teNieuwmegen.
Haalt Overijsfel
over tot bewilliging in de
Synode 274. dankt de
Waardgelders te Utrecht
af. Verandert 'er de Regeering
276. ook in verfcheide
Hollandfche Steden ; en te
Hoorn niet veel moeite 282
enz. de Leden der Staaten
bedanken hem deswege
ibid. tracht Breda te ontzetten.
Wordt ziek. Dringt
zijnen Broeder tot een Huwelijk
met de Princesfe van
Solms. Sterft. Zijne natuurlijke
Kinders. Üitterfte
Wil 300. Hoedanigheden
" Vnd.
MAXIMILIAAN (Aartsher-,
tog) word in Holland en
Zeeland voor Voogd erkend
131. belegert Utrecht.
Neemt de Stad in bij verdrag
134. wordt Roomsch-
Koning 135. wordt Keizer.
Staat zijnen Zoon de Regeering
der Nederlanden af
138. aanvaardt ze wederom
als Voogd van zijnen Kleinzoon
Karei. Stelt zijne
Dochter Margareet tot
Landvoogdes aan 142.
fterft I 46
Meeneten, hooge Raad aldaar
opgericht 140
Meruia

638 BLADWIJZER der Verkortz
Pastoor te Heenvliet, zijn
zonderling einde 162
Mets vergeefsch belegerd
door Karei den V. 161
MIDDELBURG. Keuren aan
deeze Stad door Willem
den I. gegeven 75. Synode
aldaar m 1581. 217. De
Stad weigert het Plakaat af
te kondigen, waar bij Filips
de II. van zijn recht op
de Landen vervallen, verklaart
wordt 218. oproer aldaar
na den dood van Willem
den II. 323. verandering
in de Regeeringe aldaar
447. bewegingaldaar.
De Prins van Oranje wordt
'er tot Stadhouder verklaard
553
Mondragon bemagtigtKlundert,
Fijnaart en Ruigenhil
200
MONNIKENDAM. Scheepsftrijd
voor deeze Stad 140
Montbas en twee anderen
worden ter dood gedoemd
386
Montfoort (J.van~) het Slot
te Woerden bemagtigd hebbende
, ftroopt ten platten
Lande 136
N
N.
AARDEN. Moord en
plondering aldaar 192.
door den Prinfe van Oranje
veroverd in 1673. 4° 2
NAMEN berend, belegerd en
ingenomen 455, enz. gewonnen
door de Franfchen
5Si
Neijen (Pater Jan) is met
de Staaten in onderbande-
' ling over Vrede of Beftand;
Zoek: den Griffier Aarfens
omtekoopen 252
Nieuwenaar ('Grtaf van)
maakt op last der Staaten
verandering in de Regeeringe.
Komt ongelukkiglijk
aan zijn einde 235
Nieuwerfluis. Schans aldaar
herfteld in 1745 551
NIEUWMEGEN door de
Franfchen bemagtigd 388.
wordt tot eene handelplaats
over den Vrede verkoren
409, opfchudding en verandering
der Regeeringe aldaar
48i
Nieuwpoort door de Franfchen
gewonnen in J745;
Noormannen. Zie Dcenem
O.
r\dijk flaat voor om Ko-
^ hing Willem te Middelburg
een eerebeeld op te
rechten 473. wordt van den
Staat van eerften Edeb
vervallen verklaard 476
Oldenbameveld vat achterdocht
op tegen Maurits.
248. Schimpfchriftentegeri
hem geftrooid 257. legt zijn
ampt neder. Aanvaardt het
wederom 258. nadeeligë
geruchten van hem 268.
wordt in hechtenisfe genomen
276. pogingen om hem
té

Faderlandfche HISTORIE. 639
te doen ontdaan 279. wordt
ondervraagd 285. van zijne
papieren beroofd/Z»/a?. komt
vooi' de Rechters. Zijne Bekentenis
291. hem wordt
de dood aangezegd 292.
zijn verzoek aan den Prinfe
en deszelfs antwoord. Bereid
zich ter dood 293.
wordt onthoofd 294
Ondergang van het Westerfchen
Keizerrijk 31
Onlusten tusfchen den Engelfchen
Koning en het Parlement
311. in de Regeeringe
te Gorinchem 425
Onweêr (zwaar) in Holland
408
Oostende aan de Spanjaarden
overgegaan, in eenen
deerlijken toedand in 1604.
1150. door de Franfchen
veroverd in 1745. 55 1
OostendeicheMaatfchappij,
door Keizer Karei den VI.
opgericht 514. opgefchort
521
Oostenrijk (Don Jan van)
komt als Landvoogd in de
Nederlanden. Maakt zich
verdacht bij de algemeene
Staaten 204
Oosterlingen. Oorlog met
dezelven 114
Oostindiiche Maatfchappij,
derzelver Oktroi wordt
vernieuwd 546
Oproer aan den Zaankant in
1678. over het invoeren
van eene nieuwe Turfton
4(7. in verfcheide Steden
van Holland 54-2
ORANJE. Zie RENÉ VAN
CHALONS. WILLEM VAN
NASSAU of WILLEM den I.
MAURITS , FREDRIK HEN­
RIK, WILLEM den 11.
WILLEM denIII. WILLEM
KAREL HENRIK FRISO.
Orleans (Hertog van) wordt
Regest van Frankri jk 500
Ormend (James Bulter,
Hertos van) bekomt het
opperbevel over de Engel-»
iche Troepen. Zijn last.
Maakt zwarigheid om te
vechten 494. zondert zich
af van het Leger der Bondgenooten.
Bezet Gend en
Brugge ibid.
Otto de III. Graaf van Gelder
, wordt Voogd van Floris
den V. 83. Haat Vrouwe
Aleid; Sterft 84
Ouwerkerk (Henrik van
JYasfau, Heer van') befchermt
Willem den III. in
den Slag van St. Denijs
418. fterft 487
Overwinning op het flaak
3°5
OVERIJSSEL. Scheuring onder
de Staaten van het Gewest.
Eene der Partijen
kiest den Prins van Oranje
tot Stadhouder. De Staaten
van Holland beflisfen eerlang
den twist. 345. Onlusten
tusfchen de Edelen
en Steden 440. verandering
in de Regeering aldaar 475
P. Paal-

6'4o BLADWIJZER der Verkor te
P.
Pauw (Adriaan) wordt
aalwormen, in het hout Raadpenfionaris van Hol­
P der Zeeweeringen ontland 305. fterft 333
dekt 528 Perfonen (zes) door het Hof
Pachten afgefchaft in Fries­ van Holland gevonnisd in
land 565. in Stad en Lande. 1719 wegens verboden ver-
In Utrecht. Te Haarlem. ftandhouding 523
Te Leiden 566. zijne Hoog­ Pest. Zorg tegen dezelve,
heid flaat eene algemeene in de Vereenigde Gewes­
affchaffing der Pachten in ten 299
Holland voor. De Staaten Pestkoortzen in Holland,
befluiten 'er toe. En tot het in 1664. 361
heffen van een middel, bij Peter, Czaar vanMuskovie.
voorraad, inde plaats van Zijne reizen 462. hij oe­
de afgefchafte Pachten. Zij fent zich te Amlterdam in
befluiten de verpachte raid- het Schaepstimmeren 463.
delen , bij wege van ColleSle komt weder in Holland
en inzameling te heffea 567
5°3
enz. PIPIJN , doet zich zalven
Pain ef Vin QMozes) ver­ tot Koniag van geheel het
laat den Post aan de Nieu- Frankifche Rijk 45
werbrugge. Wordt ont­ Plakaat tegen de Hervormde
halsd 400 Leer in Holland uitgeko- •
Panne (Pieter) om eenen men in 1529. 151. tegen
aanflag op het leven van de Engelfche en Schotfche
Prinfe Maurits , in 1598. wêerfpannelingen 467. op
ter dood gebragt 244 de inkomende en uitgaande
Parlement van Engeland Rechten 515
raakt in ongenoegen met de Plunderingen en oproeren
Staaten. Geeft in het Jaar wegens dePachtersinFries-
1651. de vermaardeAkte uit kmd, Groningen en meest'
tot bevorderingvan denEn- in Holland 565, enz.
gelfchen Koophandel 331 Potwalvifch bij Katwijk ge-
Panna neemt Maaftrichtin ftrand a\6
208. heeft de hand in den Peuderoijen (het Slot) bele­
laatften toeleg op het leven gerd. Gewonnen 142
van Oranje 221 .neemtDen- Predikanten vermanen de
dermonde, Vilvoorde en Staaten 231.worden fcherp
Gend in 225. fterft 239 afgezet ibid
Paulinm Pompeji s voltooit Pretendent door Frankrijk
den Dijk van Druzus langs voor Koning van Engeland
den lihijn 19
er-

Vaderlandfche HISTORIE. 641
erkend, doet den Oorlog afftand van zijne waardig­
uitbarften 468. opftand in heid teUtrecht op aandrang
Engeland en Schotland ten des Konings van Frankrijk
zijnen behoeve 500. zijn
495
Zoon verwekt een' opftand
in Schotland 549
Regeering. Gedachten om
dezelve te hervormen 259 ,
Privilegiën van verfcheide
enz.
Steden gefchonden 162 Remonftranten. Eenigen
Protestanten. Karei de V. hunner komen voor de Sy­
doet hun den Oorlog aan node teDordrecht 287.wei-
in Duitfchland 159 geren dezelve voor R echter
Pruisfen (de Koning van) te erkennen.Verklaren hun
legt nieuwe Tollen aan te gevoelen. Raken met de
Wehl. ZoektGraavete ver- Synoden in verfchil over
rasfen. Wordt gefluit 499 de wijze van handelen 288.
VuKMKR¥.TS!Dk(Heer/ijkhetd worden vervolgd. Verfchei-
van) verandert van Heer dene hunner Predikanten
130 raken in hechtenisfe 296.
Q-
Richten eene Kerk eu
f\ Uadtn, eene foort van Kweekfchool te Amiterdam
%f_ Saxers, komen in Ba- 304. zeven hunner Preditavie.
Verdrijven de Sakanten ontkomen uit de
liers. Worden tot vrede Loeveftehifche hechtenisfe
gedwongen 28
306
Quotifatie (Perfoneele) in Rfivé de Cha'ons, Prinsvan
Holland ingevoerd 545 Oranje wordt Stadhouder
van Holland. Draagt zorg
R.
aad van Staate in de Ne­ R derlanden. Holland
. voor Holland 156. trekt
uit tegen de Gelderfchen.
Wordt geflagen. Valt in
fluit 'er de Stadhouders bui­ Gulikerland 157. fneuvelt
ten, in 1668. 373 in het beleg van St. Difier
RADBOUD , Koning der Frie­
159
zen , flaat Karei Martel Rennenberg. Zijne ontrouw
met hulpe van Raganfrid wordt ontdekt 209. bele­
Wordt door Karei Martel gert Steenwijk. Befchiet de
overwonnen 41. weigert Stad met gloejende Kogels
zich te laten dopen, fchoon 210 breekt het beleg op.
hij de voet reeds in de vou­ Sterft 217
te hadt 42
Rechter en (Graaf van) doet
Reqiicfens (Don Louis de)
komt als Landvoogd in de
Ss ..' > Nö-

6\

Vaderlandfche HISTORIE. 643
looft, Groot-Brittanje en
den Staaten onderftand in
manfchap 563
Rijsfel veroverd door de
Bondgenootenin 1708.487
Rijswijk (Huis te) Vredehandeling
aldaar 461
S.
aangedaan, om een Lofvers
op den eerften - 285
Sidnei (Filips) bekomt het
Regiment van Hautain.
• Sneuvelt bij Warnsfeld 228
SIGEEERT , Koning der
Oost-Franken, verraderlijk
vermoord 33 \
Slag tusfchen deBondgenoo-
ALTZBURG. Een gedeelte S der verdrukte Proteflanten
en de Franfchen bij
Landen in 1693. 45
ten aldaar komen herwaart.
Worden in het Land van
, Kadzant geplaatst 526
SAXERS fteken naar Brittanje
over 29. doorKaroloman
bedwongen 42
Schaffelaar (Jan van) zijne
onverzaagtheid 133
SCHAGEN , geplonderd door
de Haarlemmers 70
Schenk (Fredrik) Aartsbisfchop
van Utrecht fterft
209
Schenk (Maarten) doet een'
aanflag op Nieuwmegen.
Verdrinkt 235
Schepen op eene zonderlinge
wijze verlost uit het ijs
192
Scheuring en onlusten iu
verfcheide Steden tusfchen
de Remonftranten en Contraremonftranten
269 enz.
Schrijver (Komelis) in gevecht
met de Algerijnen 514
Seriverius. Zijn fchrandere
vond om Hogerbeets en de
Groot iet te berichten inde
gevangenisfe. Moeite hem
2
- bij
Ramillies 433 bijMalplaquet488.
bijDenain,door
dè Bondgenoten verloren
en de gevolgen daar van
495. bij Fontenoi55o. bij
Rancourt 552. bij Lafeld
I 558
Slingeland (Simon van)
wordt Raadpenfionaris van
Holland 522. Sterft 539
SLUIS. Die van Sluis verrasfen
Vlisfingen 134. verraad
aldaar ontdekt en geftraft
440
Sodomie in de Vereenigde
Nederlanden ontdekt en tegengaan
in 1730. 525
Sonoi (Diederik) wordt
*s Printen Stedehouder in
het Noorderquartier 191
zijn handel omtrent eenige
Roomschgezinden aldaar
200
SORANUS , de Batavier. Zijn
behendigheid in het fchieten
22
Spinola (Ambrofla) verovert
Oldenzeel en Dingen 251.
verovert Lochem, Grol en
Rijnberk 251
Ss 2 Spi-

644 BLADWIJZER der Verkorte
Spi nok (Fredrik) zijne Galeien
worden overzeild. Hij
fneuvelt in een' fcheepsftrijd
met Joost de Moor
249
Spitfen. Eene zwaare en
wreede doodftraffe aan de
Bevelhebberen der oproerige
Friezen geoefend.
139
STAA.TEN ( ALGEMRENK )
DER. VERE ENIG DE NEDER­
LANDEN handelen met
Frankrijk en daarna met
Engeland over de opdragt
der Opperheerfchappije.
Wordt van beide^fgeflagen
225. doen eeneifózending
naar Utrecht 273. haken
naar Vrede met Karei de
II. 367 onderfteunen den
Prins vanOranje in den togt
naar Engeland 432. verklaren
Frankrijk den Oorlog
437. verdragen bij voorraad
met den Koning van
Pruisfen over de Nalatenfchap
van Willem den III.
492. zenden eene Vloot
naar de Oostzee 502. fluiten
een Verbond met Engeland
503 raadpleegen
over het aanftellen van eenen
Advokaat 504. verklaren
Frankrijk den Oorlog
in 1702.477. verbieden allen
handel met dat Rijk 478.
fteeken zich in de Gelderfche
Gefchillen 481. neigen
tot Vrede 496. befchrijven
op den voorflag van Över-
ijsfel eene buitengewoon»
Vergadering 504. belasten
hunne Obligatien met een'
honderdften penning 506.
fluiten een viervoudig Verbond
508. treeden in het
Verdrag van Hanover 514.
verklaren dat zij zich niet
denken te moejen met den .
oorlog om de Poolfche
Kroon 532. arbeiden tot
bij legging van den twist
over Gulik en Berg. Houden
zich onzijdig in den
Oorlog van 1739. tusfchen
Engeland en Spanje. Gaan
een verdrag van Koophandel
aan met Frankrijk 540.
vermeerderen hunne Landen
Zeemagt 543. doen zulks
voor de tw. ede reize 544.
hunne Landmagt voor de
derde reize vermeerderd
ibid, Onderfteunen Engeland
tegen de Franfchen in
1744. ook de Koningin van
Ilongarijen 545. wederom
Engeland 547. kanten zich
met al hun vermogen tegen
Frankrijk in 1747. 563.
treeden weder in het bezit
der Plaatfen door Frankrijk
op hen veroverd 568
STADCIILANDE. Onlustaldaar
344. Gefchil wegens
de gevangenneeming en te
recht ftelling van den Heer'
Rengers van Slogteren 415.
beroerte in 1748. . 565
Stadingen worden Ketters
verklaard 7 2
Sta-

Vaderlandfche HISTORIE. 645
Star.islaus andermaaltot Koning
van Polen verkoren
S tan lei ( Willem ) verraadt
de Stad Deventer 229
STAVEREN door de Friezen
bemagtigd 98
STEENWIJK, geweldige beroerte
en verandering der
Regeering aldaar 583
Storm en hooge Vloed in
1170. in Zeeland, Friesland
enz. wederom in 1173. 70.
in Holland en Zeeland in
1530. veroorzaakt Dijkbreuken
en zwaare Overftroomingen
in verfcbeide
Proviiicien van Nederland
187. in 1682. ontdoken,
veroorzaakt veele lchadein
Zeeland, Holland en Vlaanderen
423. in 1686. die
Groningerland en Oostvriesland
groote fchade
aanbrengt 428
Stoutheid van eenen Soldaat
bij de belegering van Steenwijk,
welgèlukt 210
Strik/and, Gezant van het
Parlement van Engeland bij
de Staaten, kan geen gehoor
krijgen 311
Sneven, hebben zich in de
V. eeuwe in Zeeland nedergezet,
en den naam van
Zeeuwen aangenomen 28
Sweerts (haak) Vice-Admiraal
, door Tromp van
lafhartigheid befchuldigd,
verdedigt zich 404. hij
fneuvelt 405
Ss j
Synode. (Nationale) Dordrecht
benoemd tot de plaats
der Synode 273. Zij vangt
aan. Kort verhaal haarer
voorn aam de handelingen
287,enz. Scheidt 299
T.
"T^Anchelijn predikt eene
•*• Ketterfche Leer. Wordt
omgebragt 4 6$
Teeling ( jToannes) Predikant
te Utrecht, wordt de
Stad en het Gewest ontzegd
356
Terouanne veroverd , en
t'eenemaal verdelgd 161
TEXEL gebrandfehat door
Floris den III. 67
THOLEN. Verandering aldaar
in 1702.476. de Stad
wordt door de Franfchen
gebrandfehat in 1712. 495
'1 houloufe wordt gedagen bij
Oosterweel 179
TIBERIUS Krijgstogt tegen
de. Germaanen. Hij overwint
de Kaninefaaten 15
7ichelaar (Willem) Chirurgijn
te Piershil, belchuldigt
Kornelis de Witt van een'
aanflag op het leven van
den Prinfe van Oranje 389.
hij wordt aangezet om het
volk tegen den Ruwaard op
te hitzen 391. zijn ongelukkig
einde 394
Toedandvanzaaken naden
Rijswijkfchen Vrede 466
Tolhuis, de Franfchen trekken

6tf BLADWIJZER der Verkorte
ken bij hetzelve over den
Rhijn 385
Ton e (J. de la) Lid van den
Geheimen Raad. Zijne ontmoeting
te Amfterdam. 178
Tromp (M. H.) overwint de
Spaanfche Vloot in Duins
310. raakt in een Gevecht
met Blake. Wijt hem de
Vredebreuk. Vervalt in ongunst
3 31. raakt op nieuws
flaags met Blaake 332. en
ten derde maale, drie dagen
achtereen. Zijne Scheepsftrijden
tegen Monk 334.
hij fneuvelt voor de Maaze
335
Twist tusfchen de Regenten
en Predikanten over de
Geestelijke Goederen teUtrecht
355. tusfchen deVoetianen
en Coccejauen hadt
ook invloed op de Regeering
356. tusfchen den Koning
van Pruisfen, en den
jongen Prins van Oranje ,
over de eröënis van Koning
Willem 367
U.
TRECHT. Slechte ftaat
U harer geldmiddelen
Wint Viane. Verliest het
weder 131 die van Utrecht
belegeren IJsfelfteïh' 133.
deStad word belegerd.Gaat
over bij verdrag 134. wordt
verrast door de Oostenrijkfchen
149. lijdt veel overlast
van de bezettinge van
Alva i86.deUnie van 1579.
wordt aldaar gefloten 207.
geweldige opfchudding in
1583. 220. men wil 'er de
Opperheerfchappij aan Engeland,zonder
eenige voorwaarde
, opdragen. Eenige
Burgers ter Stad uitgezet
229. men is'er bekommerd
voor verandering in de Regeeringe
274. Hoge School
aldaar opgerecht in 1636.
309. otieenigheid aldaar
344. de Stad van het Leger
der Staaten verlaten
zijnde, onderwerpt zich
aan Frankrijk 385. Vrede
wordt afgekondigd 497
UTRECHT (STAATEN VAN)
weigeren denMunfterfcheh
Vrede tebekragtigen. Doen
het eindelijk 315
V.
Tfarax (Graaf van) fneuvelt
in het gevecht bij
Turnhout 24Ï
Vaudemont (Prins van) doet
een' roemruchtigen aftogt
' ' 455
VEERE verkrijgt een voorrecht
in den handel, van Eduard
den IV. 123. de Heerlijkheid
van Veere, nevens '
die van Vlisfingen tot een
Markgraaffchap verheven
164. de Prins van Oranje
wordt aldaar in 1747. het
eerst voor Stadhouder van
Zeeland uitgeroepen 553
Vel-

Faderlandfche HISTORIE. 647
Velde (Abr. van dé) Predikant
te Utrecht, wordt de
Stad en het gewest ontzegd
356
Veldleger bij Breda , in
1732. 5a8
Veldflag bij St. Denijs 418
Veldtogt in de Nederlanden
van 1745. en de gevolgen
daarvan 550, enz.
Veldtogt van het Jaar 1595,
Haagt ongelukkiglijk 240.
van 1601 en 1602 is zeer
voorfpoedig 249
VENLO door den Staatfchen
veroverd 307. door de
Spaanfchen heroverd 309.
te vergeeffch belegerd 311
Verbond tusfchen Groot-
Brittanje en de Staaten, van
1668. 37i.tusfchendeStaaten
en Keur-Brandenburg
384 tusfchen den Keizer
Leopold en de Staaten 388.
tusfchen den Koning van
Denemarken, de Staaten,
den Keizer en Spanje 402.
tusfchen den Keizer en de
Staaten, het groot Verbond
gepoemd 437. tusfchen de
Staaten, Bern en de Grauwbunders
498. tusfchen
Groot-Brittanje en de Staaten
in 1716. 503. drievoudig
van 1717. tusfchen
Frankrijk, Groot-Brittanje
en de Staaten 506. Pasfarowitfch
van 1718 508
Verdrag van 1662. met Tunis
en Algiers 355. met
Frankrijk van i6ó8. 372.
van Weenen van 1745.
met Groot-Brittanje in
1689. 438. metBrunswijk
Wolfenbuttel 445. van
Koophandel met Frankrijk
in 1697. 463. van Hanover
van 1725. 514. van Seville
van 1729. 523. van
Weenen 1738. van Koophandel
met Frankrijk van
1739. 543 van Warfchau
van 1745. 548
Verdrag van verdelinge der
Spaanfche Heerfchappije.
'Handeling over hetzelve
466. het tweede wordt ge­
6 s
floten 4
Vereenigde Gewesten (de)
beginnen zich alsonafhattr
gelijk aan te merken en te
gedragen 263
Verrekijkers gevonden te
Middelburg 265
Verfchillen tusfchen J. Arminius
en F. Gomarus over
Gods Befluiten uitgeborffen
263
Verzoek fchrift om de In-
quifitie enz. te doen opfchorten
in 1566. te Brusfel
ingeleverd 174
Vet kopers en Schieringers;
hun tweefpalt in Friesland
9-)
Viglius krijgt eene beroer-r
të 173
Vigos. Spaanfche Zilvervloot
aldaar vernield 478'
VU Ie (Abt de lajgceft den
Staaten kennis van het
oogmerk zijns Meesters
S s 4 om

648 BLADWIJZER der Verkorte
om hunnen bodem aan te
tasten , 553
Vindex (C.ijus Julius} verwekt
eenen opftand in Gallie
, die^ gedempt wordt 20
VITELLIUS beveelt het doen
eener wervinge onder de
Batavieren u ihia
VLAANDEREN. Binnenlandfche
oorlog aldaar 135
VLISSINGEN, WESTKAPEL-
LE en DOMBURG (de Heerlijkheid
van) aan den Heere
van Veere gefchonken
120
- VLISSINGEN. Verjaagt haare
bezetting en kiest
'5 Printen zijde 189. den
Engelfchen in pandfehap
gegeven, gelost 269
Vloot (zogenaamde onverwinnelijke)
in Spanje uitgerust
233. raakt flaags
met de Engelfchen. Keert,
iiaer huis. Lijdt zvvaare
fchade door Storm 234
Vloot (Smirnfche) aangetast
door de Engelfchen
in 1672 383
Vondel (Joost van den)
fterft 421
Voorflagen tot het oprechten
van eenen Raad van
Staate, door Frankrijk onderfteund
260. doch in het
Vergeetboek geraakt 261
Vor/iiiis (Conraduï) in Arminius
plaatze tot Hoogleeraar
te Leiden beroepen
264. gefchorst 265
Vrede van Vervins in 1598.
243. van Munlter in 1648.
315. van London 1654.
343. met den Bisfchop van
Aiunfter 1666. 363. Bïedar
fche van 1667. 368. Akenfche
van 1668. 372. Munfterfebe
en Keulfche 1674.
406. Nieuwmeegfche van
1678. 418. Rijswijkfche -
van 1697. 463.' Utrechtfche
van 1713. 496. met
Algiers, Tunis en Tripoli
in .1713. 498. van Radflad
in 1714. met Spanje
in 1714. 499. van Weenen
van 1738. 540. van
Aken van 1748. 568
Vredehandeling met Spanje
in 1680. Afgebroken 255.
tusfchen den Keizer en
Frankrijk wordt afgebroken
498
Vredehandeling (geheime)
met Frankrijk 488. voortgezet
te Geertruidenberg
489
Vrije Metzelaars Genootfchap
derzelven in Holland
geftoord en verboden 536,
enz,
W .
aardgelders. Oorzaak W van 't aanneemen derzelven
272. afgedankt te
Utrecht en in Holland 276.
honderd vendels befloten
aan te nemen in Holland in
!747- 559
Waldek (George Fredrik,
Prins van) trekt met het
Le-

Faderlandfche HISTORIE. 6&
Leger der Staaten te Velde
in 1689. 437. wederom in
1690. hij fterft 446
Waldenzen. De Staaten
fchrijvcn in hun voordeel
aan den Hertoge van Savoije
355
Wapenhuis van Septimius
Severus, hier te Lande 23
Wapenfchorfmg in 1607.
met Spanje gefloten voor
agt maanden 253. verlengd
255
WARNERS. Verwekken opftand
in Rhijnland. Worden
door Childebert verdelgd
35
Warwik (Graaf van )
kruist op de Hollandfche
en Zeeuwfche fchepen.
Wordt verjaagd 123.
fterft ibid.
Wasfenaar bemagtigt vijftien
Suikerfchepen. Zeilt
naer de Zond 348. raakt
flaags met de Zweedfche
Vloote. Overwintert in
Denemarken 350. doet de
Zweedfche Vloot wijken
van voor Koppenhagen.
Keert te rug naer het Vaderland
ibid. Loopt we.
der in Zee 361. fneuvelt
ibid.
Wasfenaar Twickel handelt
met het Franfche Hof 551
Watervloed van het Jaar
1170.7o.vanhetJaar 1287.
85. van het Jaar'13 34. 92.
in 1421. 107. in 1523.116.
in 1530. en 1531. 1.52. in
Ss
1624. 299. in 1675.410. in
1682.423. in 1686.428.m
i7 I
7-5°7- in 1726.520.in
I74I' 544- in 1744. 548
Weibnum (Luitenant Generaal
van) fterft 444
Westerwijk (Adolf van)
Burgemeester van Goes
raakt in moeite 447 enz.
vonnis ten zijnen laste 448.
hij wordt vervoerd 450.
herfteld ibid.
Wistfaiing ( Adriaan )
Schout van Dordrecht
wordt onthalsd 130
Westindifche Maatfchappij
opgericht in 1621. 286
Wezel wordt door den Kolonel
van Dieden bij verrasfing
bemagtigd 268
Wicquefort (Abraham van)
Brunswijkfche Refident,
wordt gevangen 411
Wilfrid Bisfchap van Jork.
Wordt afgezet. Komt
in Friesland. Predikt aldaar.
Wordt in zijn Bisdom
herfteld. Sterft 38
Willebrord een Engelsen
Monnik, komt in Fries-,
land, als Aartsbisfchop
. der Friezen, om 't Euangelie
te Prediken 40
WILLEM de I. Zoon van
Floris den III. helpt Arkel
winnen 71. Wordt door
de Edelen tot Graaf verheven
73. helpt de Engelfchen
en Vlamingen tegen
de Franfchen. Wordt gevangen
74. Gaat op de
5 / Kruis-

6 S0 BLADWIJZER der Verkorte
Kruisvaart naer Egypten.
Sterft ibid.
WILLEM de II. wordt Graaf
van Holland onder Voogdije.
Wordt tot Roomfch
Koning verkoren 77. wordt
Ridder geflagen' én ge
kroond. Trouwt. Komt
tweemaal in levensgevaar
door Brand. Keert naerHolland.
Raakt in Oorlog met
"Vlaanderen 78. zijne bénden
flaan de Vlamingen bij
West-Kapelle. Hij maakt
Vrede met Vlaanderen.
"Wordt door dén Paus ontboden
omKeizer gekroond
te worden 79. komt te
Utrecht in Lijfsgevaar.
Trekt op tegen de Westfriezen
80. fneuvelt bij
Hoogtwoude in het ijs.
Vrijheden aan ëënigë Steden
doorhem verleend. Gebouwen
door hem gefticht
81. gebedeboek hem toegefchreeven
8 a
Willem de III. Graaf van
Holland, trouwt. Sluit
een beftand met Vlaanderen
90. pandt Vreeland.
Handelt met' Engeland
over een Verbond tegen
Frankrijk. Sterft 91
WILLEM de IV. Graaf van
'Holland. Belegert Utrecht
te vergeefs. Zijn togt tegen
deFriezen. Sneuvelt hl een
gevecht bij Stavoren. Heeft
het fplitzen der leenen in
gebruik gebragt 93
WILLEM de V. Trouwt 96.
Oorloogt tegen de Stichtfchen.
Maakt Vrede met
dezelven. Reist naer Engeland.
Wordt krankzinnig.
.Sterft 91
WILLEM de VI. bewerkt den
moord van Aleid van Poelgeest.
Vlugt op 't flot te
Alteha. Wijkt naar Frankrijk
99. verzoent zich met
Hertog Albrecht. Beoorloogt
deFriezen 100. Wordt
Graaf. Doet een' inval in
het Land van Arkel 101.
Sluit feen Beftand met Arkel.
Stilt de opfchuddingte
Utrecht 193. Sterft. Zijne
Kiriders 104
Willem de I. E>isfchop van
Utrecht, doet Heirvaart tegen
Floris den I. befchrijven.
Het Leger wordt geflagen
60. hij bekomt gunstige
Giftbrievehvan Henrik
den IV. 61. trekt naar het
Heilige Land ibid. begint
éen Slot te IJsfelmonde te
ftichten. Sterft ' 62.
Willem van Lalaing wordt
Stadhouder van Holland
116. wordt afgezet' 116
WILLEM VAN NASSAU , in '
het gemeen Willem de 1.
trouwt de Erfdochter des
Graaven van Buuren 160.
valt in Pikardie 163. fchrïjft
aan den Koning tegenGranvelle.
Blijft uit den Raad
van Staate 171. neemt 'er
weder plaats in 172. verlaat
het

VaderlandfcH HISTORIE. 651
het Hof 174. draft de beeldïtormers
te Antwerpen.
Geeft de brieven van Alva
in 't licht.' Stelt orde op de
Preeken te Utrecht 177. begeeft
zich ten lande uit en
haarDuitschland 179. verzamelt
Geld én Krijgsvolk
183. vonnis tegen hem.
Trekt over de Maaze. Heeft
gelds gebrek. Keert naar
Duitschland 184. geeftbeftellingen
ter Zée uit 185.
veele Zeeuwfche en Hollandfche
Steden vallen hem
toe 190 , enz. neemt Middelburg
in bij verdrag 195.
de Staaten dragen hem de
opperde magt op, geduurende
den Oorlog 199. doet
een' wanhopigen voorfjag
202. dóet eene reis door
Zuid- en Noordholland en
Utrecht 204. wordt Ruwaard
van Braband. Wordt
Stedehouder van den
Aartshertoge 205. delt orde
op de verzekering van
Overijsfel 209. hij wordt
door het hoofd gelchoten.
Geneest. Het Hertogdom
van Braband wordt hem
aangebodeii2i9. hij wordt
doorfchoten. Sterft 221.
zijne Begravenis. Gedaante,
Aart, Gemalinnen en
Kindcrs 222
WILLEM de II. Prins van
"Oranje , gebooren ' 303.
wordt Generaal der Ruiterije
305. neigt tot het voort­
zetten des Oorlogs 312.
wordt Stadhouder, Kapitein
en Admiraal-Generaal.
Wil te Velde. Zendt eenig
Krijgsvolk naar de Grenzen
315. ftelt zich tegen
Hollands gevoelen óver de
Vermindering van het
Krijgsvolk. "Stelt zich aan
het hoofd eener bezendinge
naar de Hollandfche Steden
319. vertrekt naar Dieren
ter J agt. Krijgt de Kinderpakjes
. Sterft. Verfchilïénde
oordeelen over zijnen
'dood 326. zijne afbeelding
ibid.
WILLEM de III. wordt geboren
327. verfchil over
zijn Voógdijfchap vereffend
ibid. Zeeland befluit
hem tot de waardigheden
zijns Vaders te voorfchikken
333. men gaat hem
voorbij in het begeven der
hooge Krijgsampten 363.
hij wordt eerfte Edele van
Zeeland 373. krijgt zitting
in den Raad van Staats
374. Befluit der handelinge
over de aandelling des Prinfen
van Oranje tot Kapitein
Generaal 380. hij wordt tot
Kapitein-Generaal aangedcld
voor denaandaahden
Veldtogt 381. wordt STAD­
HOUDER, en KAPITEIN-GE­
NERAAL 387. ontraadt het
vervolgen der handdadigen
aan den Moord der de Witten
392. wordt gemagiigd
tot

65* BLADWIJZER der Verkorte
tot veranderinge der Re­ Engeland 469. zijne ziekte
geeringe 397. hij wordt tot en dood470,enz. Afbeel­
trouwen geraden. Verliest ding ibid.
den flag van Senef 407. WILLEM KAREL HENDRIK
wint Graave en Huij ibid. FIUSO , Prins van Oranje en
fchrijft ernftigjijk aan die Nasfau wordt geboren 492.
van Zeeland. De Staaten wordt Stadhouder vanGro-
verbieden te zeggen of te ningen 508. van Drenthe en
fchrijven dat de Prins naar Gelderland. Aanmerkingen
de Souverainiteit flaal 409. over de laatstgemelde aan-
hij krijgt de Kinderpokjes ftelling 512. hij treedt in
410. doet een' keer naar het bezit van het Stadhou-
Engeland. Trouwt met derfchap van Gelderland en
Maria, Dochter des Her­ Groningen 523. trouwt
togen van Jork. Komt met met de Kroon-Prinfesfe van
Karei den ïï. overeen we­ Groot-Brittanje. Keert hergens
een ontwerp van Vrewaart 532. voorflag om hem
de 416. befluit heimelijk tot tot Generaal van het Voet­
den overtogt naar Engevolk aan te ftellcn538. hij
land. Krijgt gelegenheid wordt ingehuldigd als Heer
om zich daartoe, onder een van Breda 540. wordt tot
ander voorwen dzel, te be­ Generaal van het Voetvolk
reiden 431. neemt affcheid. verkoren. Weigert dit ampt
Gaat fcheep. Landt in Tor­ te aanvaarden 545. wordt
baai 434. men draagt hem Staatswijze tot Stadhouder
en zijner Gemalinne de van Zeeland aan gefteld 553.
Kroon op 435. komt in zijn aanmerkelijk fchrijven
Holland43ó keertnaarEn- aan den Graave van Bengeland
443. zijne gedachtink. Hij komt te Amfterten
over het vonnis van dam. In 's Haage 556. Pos­
Burgemeester Halewijn. terijen aan hem, en door
Woont den flag van Lan­ hem aan het Land opgedraden
bij 45i.zamenzwcering gen 560. dringt op herftel-
tegen zijn leven 460. oorling omtrent de Ampten en
deelt dat men onder bemid- op den afftand der Postedelinge
van Zweeden berijen 569. wordt gemagtigd
hoort te handelen van Vre­ om de rust in Amfterdam te
de 461. komt in Holland herflellen 571. komt aldaar.
466 Doet een' keer naar Maakt groote verandering
Duitschland. Komt in Hol­ in de R egeeringe 573. in den
land te rug 467. keert naar Krijgsraad. Vertrekt' uit
Am-

Vaderlandfche HISTORIE. £53
Amfterdam 574. verandert,
in alle Hollandfche Steden,
behalven te Dordrecht, de
Regeering, doorGemagtigden
575, enz. ook in Gelderland
en Overijsfel. In
Friesland In Stad en Lande
578. wordt Erfftadhouder
der Generaliteits Landen
579. en Opper-Direéteur
der Oost- en VVest-fndifche
Maatschappijen 580. doet
zich tot Markgraaf in Veere
en Vlisfingen inhuldigen.
Doet een'voorflag tot nerftelling
der Fabrieken, en
des Koophandels 586. prijst
een bepaalde Porto Franco
aan. Wordt ziek. Sterft.
588. zijn Lijk wordt op een
Praalbed gelegd en plegtiglijk
ter aarde befteld ibid.
zijne afbeelding 589
WILLEM, Graaf van Buuren,
en daarna Prins van
Oranje enz. wordt geboren.
Pillegiften hem vereerd
564. wordt Erfftadhouder
onder Voogdijfchap zijner
Vrouwe Moeder 588
WILLEM FREDRIK , Graaf
van Nasfau, wordt Stad»
houder van Friesland 311.
heeft het beleid van den
aanflag op Amfterdam. Bezending
aan hem van wege
der Wethouderfchap 323.
hij trekt af met het Krijgsvolk
324. worr't Stadhouder
van Groningen en de
Ommelanden 327. trouwt
met de Dochter van Fredrik
Henrik 328. brengt Krijgsvolk
inGroningen. Herltelc
de rust aldaar 358. lterft
ongelukkiglijk 359
WILLEM LODEWIJK , Stadhouder
van Friesland lterft
Winter (ftrenge) des Jaars
1740. 5 4 i
Wut (Joan de} wordt
Raadpenfionaris van Holland
333 brengt te wege
dat de Renten van vijf op
vier ten honderd verminderd
worden 376. handelt
met Temple. Wordt op
nieuws voor vijf Jaaren
tot Raadpenfionaris aangenomen.
De Staaten befchenken
hem 371. zijn
oordeel over het Drievoudig
Verbond 372. flaat
voor, 's Lands Krijgsge-
' reedfehap en penningen te
bergen 384. wordt bij
nacht aangevallen en gewond.
Geneest weder 386.
haat tegen hem en zijnen
broeder. Hij verdedigt zich,
389. legt zijn ampt neder.
Krijgt zitting in den Hooge
Raad ibid. komt op de
Gevangen-poort. Wordt
deerlijk vermoord ' 392.
zijne afbeelding 394
ÏVitt (Kornelis de~) Ruwaard
van Putten, komt als gevolmagtigde
in de Vloot
op den togt naer Chattam.
Wordt deswege befchonken

654 BLADWIJZER der Verkorte Vadert. HIST»
ken door de Staaten 367. IJsfelmonde (Slot te) door
aanflag op zijn leven. Men
1 e u
de Bisfchoppen Wihen
dwingt hem de verheffing Koenraad gelucht. Bele­
van Willem den III. te tekegerd en ingenomen 63
nen 386. hij wordt gevat.
Van eenen aanflag ©p
Z.
's Prinfen leven befchuldigd.
Zijne verdediging EELAND handelt over de
389. hij wordt gepijnigd Zopdragt derGraaflijkheïd
390. gevonnisd. Door \ Ê20. weigert den Munfler-
graauw jammerlijk omgefchen Vrede aan te nemen.
bragt . „ , SP * Doet het eindelijk 315.
Witte van Haamftede be­ vernietigt den Staat van
weegt de Hollandfche eerften Edele. Befluit den
Steden om de Vlaamfche Prins van Oranje tot Stad­
bezetting uit te drijven 40a houder enz. te voorfcbik-
Witte {Witte Kornelis de) ken 327. oordeelen van het
wordt in hechtenis geno Gewest over het verleenen
men. Wat hierover te doèn der Akte van uitfluitinge
viel. Hy raakt los 322. 342. opfchudding aldaar
fneuvelt in dé Zond 349 476. beroerte aldaar 482
Wolf er d van Borfelen matigt Zeedag van drie dagen in
zich de Voogdij aan over , 1653. 334. in de Zond
Jan denl. zijn groot gezag. 1658. 349. voor Soulsbaai
Oorzaken van zijnen val.
in 1672. 384. zeeflagen
Hij poogt met Jan den I.
van 1673. 403 enz. voor
naer Zeeland te vluchten.
Bevefler in 1690. 441. op
Wordt te Delft omgebragt
de hoogte van S. Vincent
in 1693. 453. voor Mallas-
88
ga in 1704. 482. bij Pas-
Wolf er d van Borfelen, Stadfaro
in 1718. 508
houder van Holland.
Zeewormen , die de palen
Wordt genoodzaakt Rot­
doorknaagden , ontdekt
terdam te ruimen. Zijn
528. middelen daar tegen
Hof in 's Haage wordt ge -
in het werk gefteld 529
plonderd 128 ZIERIKZEE belegerd door
Wolfenhuttel wordt Veld- deSpaanfchen. Gaat «ver
maarfchalk 586 bij verdrag 202. geweldige
WOUDRICHEM , door van beroerte aldaar in 1747.
Arkel ingenomen 102
U
IJ-
553
PEREN door de Franfchen
veroverd 416