Fase 2: Valorisatie reststromen - Glastuinbouw Waterproof

Samenvatting
Dit rapport geeft de resultaten weer van een desktop studie naar de mogelijkheden van valorisatie van afvalwaterstromen
uit de substraatteelt in andere teelten. Deze studie is één onderdeel (fase 2 van werkpakket 6) van een groter geheel van
werkpakketten welke in het KRW-project “Glastuinbouw Waterproof - Substraatteelten” is uitgevoerd. Binnen dit werkpakket
is een eerder tussentijdsrapport verschenen voor fase 1: “Glastuinbouw Waterproof - WP6: Haalbaarheidsstudie valorisatie
van concentraatstromen” in mei 2011. Dit rapport is het tweede en tevens eindrapport van de desktopstudie.
Voor deel 2 van de desktopstude, zoals vastgelegd in het onderhavige rapport, werden de beschikbare waterstromen
voor valorisatie en de verschillende afzetroutes eerst geïdentificeerd. Afzetroutes werden daarna geclassificeerd
in drie groepen: grondteelten, substraatteelten en aquacultuur en vervolgens globaal beschreven. Detail resultaten
werden opgenomen in de factsheets als bijlagen, welke als achtergrond gediend hebben voor de nadere analyse van
de haalbaarheid van de afzetroutes. Bij de evaluatie van de afzetroutes werd ook gebruik gemaakt van de resultaten
verkregen uit enkele stakeholder gesprekken. Er werd vooral gekeken naar de eisen die ontvangers aan de samenstelling
van de waterstroom stellen. Ook de logistiek, relevante regelgeving en een globale marktanalyse kwamen daarbij aan bod.
Voor de potentiële afzetroutes is verder gekeken op welke termijn een praktische implementatie haalbaar werd geacht.
Afzetroutes werden op haalbaarheid en implementeerbaarheidstermijn gerangschikt, en een advies voor korte en lange
termijn acties is gegeven.
Telers beperken hun afval-, drain- en spuistromen door efficiënt water en meststoffen te gebruiken. Als er toch geloosd
wordt, en nadat water en eventueel meststoffen voor hergebruik in de eigen teelt zijn onttrokken, blijft er een restproduct
over voor valorisatie in andere teelten met vooral stikstof, fosfor en mogelijk natrium. Alleen de meststoffen daarin
vertegenwoordigen een economische waarde van ca. €1,75/m3. Uit het oogpunt van milieuwetgeving verdient
het aanbeveling om dit product op eigen bedrijf te gebruiken eventueel voor een alternatieve (zout-tolerantere) teelt.
Afzet buiten het eigen bedrijf kan, maar de economische haalbaarheid hangt vooral af van de aanwezigheid van lokale
geïnteresseerde afnemers of de mogelijkheid om het volume drastisch te reduceren, omdat de transportkosten relatief
hoog zijn (ca. € 2,50/m3 per vracht, bij 25 km), en de intrinsieke waarde laag. Er is op dit moment veel concurrentie van
de aanvoer van drijfmest, waarvoor nu al een ontheffing voor afzet afgegeven is.
Het vinden van een afnemer is in de praktijk lastig omdat elke toepassing eigen eisen stelt qua meststofsamenstelling
en de aanwezigheid van natrium, ziektekiemen of gewasbeschermingsmiddelen. Bewerking van het concentraat is vaak
nodig. Met geavanceerde oxidatie (H2O2 met UV) kunnen ca. 80% van de gewasbeschermingsmiddelen en 100% van
de ziektekiemen uit het water verwijderd worden. Elektrochemische flocculatie en O3 met actief kool kunnen op termijn
daarvoor mogelijk ook ingezet worden. Nano-filtratie (scheiden van eenwaardige en tweewaardige ionen) en elektrodialyse
kunnen mogelijk ingezet worden om de nutriëntensamenstelling aan te passen.
Voor de korte termijn, tot 2020, worden er kansen gezien voor afzet naar regionale markten zoals de substraat(glas)tuinbouw
met centrale zuivering. Deze variant is zinvol voor nieuw te ontwikkelen glastuinbouwgebieden. Meststoffenleveranciers
kunnen het spuiwater na concentratie inzamelen en buiten de regio verwerken tot een vloeibare mengmeststof voor de
landbouw. Daarnaast kan mogelijk het natriumrijke spuiwater of het concentraat, ontdaan van gewasbeschermingsmiddelen,
ingezet worden voor grasland bemesting.
Voor de langere termijn (na 2020) zijn er kansen voor valorisatie door toepassing van het concentraat als aanvullende
bemesting bij zout-tolerante teelten op eigen bedrijf. Het onderzoek moet daarvoor wel geschikte gewassen en rassen
opleveren, die economisch interessant zijn. Ook de algenteelt voor biobrandstof of veevoer zou op termijn een markt
kunnen vormen. Algen hebben goede groeimogelijkheden op nutriëntrijke afvalwaterstromen. Er moet wel gezocht worden
naar het type alg dat optimaal presteert onder de gegeven vloeistof samenstelling. Effecten op de ontwikkeling t.g.v.
gewasbeschermingsmiddelen, natrium concentraties, en andere microverontreinigingen is nog onbekend.
Een breed scala van andere, minder kansrijke, opties zijn afzet via de vollegronds tuinbouw, aquacultuur: voor non-food
toepassingen, grondstof voor vaste meststoffen, zouttolerante buitenteelten (bv. groenten, aardappelen), akkerbouw en
de productie van biomassa (riet e.d.). Deze opties vergen alle meer onderzoek, vergen aanpassingen van wetgeving of
zijn economisch minder interessant.
Ten aanzien van de valorisatie van afvalwaterstromen worden de volgende aanbevelingen gedaan: Telers moet ervoor
zorgen hun water en meststoffen, maar ook hun concentraat, zolang mogelijk in te zetten op eigen bedrijf eventueel in een
alternatieve zout-tolerante teelt, door toepassing van waterterugwinning en zuiveringstechnieken. Waar het gebruik op eigen
7