l e e r e n prestee - 24.com

LEER EN PRESTEER
EKSAMENHULP BYLAAG TOT BEELD 5 AUGUST 2008 GRAAD 12

011 713 9147
www.beeld.com
kliek skool toe
Werkboeke vir
klasgebruik:
Skakel 011 713 9147
Skoolkoerantkursus
6 Sept Hoërskool Nelspruit
www.mik.co.za
Navrae
Leer en Presteer
Elize 083 380 1800.
Middelblad
Riana
082 852 8814
Lewenswetenskappe
Diversiteit, verandering en kontinuïteit
Biologie evolusie
Het jy al gewonder oor hoeveel verskillende soorte lewende organismes daar op
aarde is?
Het jy ook al gewonder hoeveel verskillende soorte organismes bestaan vandag
nie meer nie, omdat dit uitgesterf het?
Het jy al gewonder oor die veranderinge wat oor ’n baie lang tyd op aarde
plaasgevind het ten opsigte van klimaat, geologie en biodiversiteit?
1. Begrip evolusie
• Evolusie is ’n proses waardeur nuwe soorte organismes (spesies) uit
voorouerlike spesies ontwikkel oor ’n baie lang tydperk in ’n veranderde
omgewing.
• Tans aanvaar wetenskaplikes dat evolusie organismes toelaat om by hul
veranderende omgewing deur mutasies en natuurlike seleksie aan te pas.
• Die aarde is ongeveer 4 500 miljoen jaar oud en die eerste lewende
organismes het so 3 000 miljoen jaar gelede ontstaan.
• Lewe op aarde het van eenvoudige mikroörganismes tot komplekse
organismes oor miljoene jare ontwikkel.
• Natuurlike seleksie: Die proses waardeur organismes wat oor meer geskikte
eienskappe beskik om by die omgewing aan te pas, in staat is om te oorleef
deur te kompeteer vir voeding en hulpbronne, voort te plant, en hulself te
beskerm teen ander organismes en klimaatverandering.
2. Vernaamste vroeë evolusieteorieë
Lamarckisme
Darwinisme
Jean Babtiste de Lamarck (1744 – Charles Darwin (1809 – 1882, gebore
1829, gebore in Frankryk) se
in Engeland) se evolusieteorie:
evolusieteorie:
i. Spesies is nie in hul huidige vorm
i. Verworwe eienskappe kan oorgeërf geskep nie, maar het uit voorouerlike
word.
spesies ontwikkel oor ’n lang tyd.
ii. Organe wat meer gebruik word, sal ii. Organismes varieer binne ’n spesie,
verder ontwikkel en organe wat nie die variasie kan oorgeërf word en
gebruik word nie, sal verdwyn. lede van die spesie wat nie kan
iii. Organismes ontstaan spontaan.
iv. Die omgewing beïnvloed evolusie.
Lamarck se bekendste voorbeeld is
dat kameelperde se nekke langer
gerek het om die boonste blare aan ’n
boom by te kom.
Die teorie word tans nie meer erken
om evolusie te verklaar nie.
Lamarck was wel korrek deur te
verwys na die omgewing wat bydra tot
veranderinge by organismes.
aanpas by ’n veranderende
omgewing nie, sterf uit.
iii. Natuurlike seleksie is die meganisme
waardeur evolusie plaasvind om die
enorme verskeidenheid spesies op
aarde te vorm.
Darwin se waarneming van die
verskillende vinke met verskillende
snawels, op die Galapagos-eilande, is ’n
bekende voorbeeld. Die vinke eet nie
dieselfde voedsel nie en beset
verskillende ekologiese nisse. Daarom
kompeteer die vinke nie met mekaar vir
voedsel nie en bly elke spesie
voortbestaan.
Lamarck en Darwin het nie verstaan wat variasie binne ’n spesie veroorsaak nie,
asook hoe die meganisme van oorerwing werk nie. Mendel se werk oor genetika
het eers later bekend geraak.
3. Biologiese evolusie
• Biologiese evolusie word gedefinieer as die prosesse wat die frekwensie van
allele in ’n bevolking oor ’n tydperk verander.
• ’n Mutasie in ’n gameet se DNA-nukleotiedvolgorde verander ’n geen op
’n chromosoom ’n nuwe alleel vorm variasie in ’n kenmerk is moontlik
natuurlike seleksie vind plaas om voorkeur te gee aan ’n gunstiger
kenmerk by die spesie vir beter voortplanting en oorlewing spesiëring kan
•
plaasvind oor ’n kort tydperk (mikro-evolusie) en/of oor ’n lang geologiese tyd
(makro-evolusie).
’n Biologiese spesie is ’n groep organismes van dieselfde soort wat
onderling geslagtelik kan voortplant en ’n vrugbare nageslag voortbring.
• Mikro-evolusie vind op drie vlakke plaas:
a) Ekologies: As ’n spesie deur berge of oseane geskei word, ontwikkel dit later
in twee aparte spesies (allopatriese spesiëring); ’n spesie kan ook in twee
spesies verdeel wat in dieselfde gebied leef, maar voorkeur aan verskillende
voedselbronne gee en elk ’n eie ekologiese nis beset (simpatriese spesiëring).
b) Reproduktief: ’n Wyfie gee seksuele voorkeur aan die grootste/sterkste/
mooiste mannetjie van die spesie om nakomelinge met die beste gene voort te
bring. Paringsgedrag speel ’n belangrike rol. Verskillende spesies se broeitye
kan verskil en daarom kan hulle ’n gebied deel sonder om te kompeteer.
c) Geneties: Veranderinge in gene kan plaasvind deur mutasies. As die DNA
verander, verander die aminosuurvolgorde en dit lei tot ’n veranderde proteïen.
• Neutrale mutasie: As die proteïen se funksie nie verander nie, verander die
fenotipiese kenmerk nie en vind mikro-evolusie nie plaas nie.
• Noodlottige mutasie: As die proteïen se funksie verander, verander die
fenotipe en kan dit lei tot ernstige siektes en selfs die dood.
• Vaste mutasie: Sommige verandering in proteïene is voordelige fenotipiese
veranderinge wat die alelle geneties laat oorerf en dus vas raak in ’n
bevolking en mikro-evolusie vind plaas.
As daar veranderinge in die chromosoomgetal is, kan dit lei tot onvrugbare
nakomelinge en ’n spesie sterf uit.
• Inteling is wanneer nou-verwante organismes paar. Die geenpoel verklein en
daar is min variasie binne die spesie. Ressessiewe kenmerke kom dikwels
fenotipies tot uiting. As die omgewing verander, kan die spesie almal maklik
uitsterf. Voorbeeld: Jagluiperds.
• Uitteling is wanneer onverwante lede van ’n spesie paar. Die geenpoel
vermeerder en die dominante gene voorkom nadelige ressessiewe allele in ’n
bevolking.
• Geenvloei is wanneer nuwe organismes na ’n gebied migreer en nuwe gene na
die geenpoel bring. Dit lei tot uitteling om vrugbare hibriede te vorm.
• Makro-evolusie: Twee sieninge geld tans om aan te toon hoe nuwe spesies
uit voorouerlike spesies ontstaan:
a) Filetiese gradualisme: Vind stadig oor ’n baie lang tyd in klein stappies wat
mekaar geleidelik opvolg plaas.
b) Sprongteorie: Skielike veranderinge in die omgewing veroorsaak dat ’n spesie
skielik verander om ’n nuwe spesie te vorm om aan te pas om te oorleef. Die
spesiëring vind nie geleidelik plaas nie. Veranderinge vind plaas en vir ’n lang
tyd is daar nie verandering nie en skielik is daar weer ’n verandering. Dié teorie
pas die wetenskaplikes se gebrek aan sommige fossielgetuienis wat ontbreek
by die filetiese gradualisme-teorie.
4. Bewyse van evolusie
a) Fossielgetuienis: Fossiele is oorblyfsels van organismes wat bewaar is in
sedimentêre gesteentes (sand of klei), in ys en in amber (boomgom wat
verhard het). Ons land het baie fossiele opgelewer, veral in die Karoo, wat eens
’n vlak see was.
b) Anatomiese ooreenkomste: Liggaamstrukture van fossiele word vergelyk om
die verband tussen sekere skakels te vind. Paleontoloë probeer verklaar watter
spesies uit voorouerlike spesies ontstaan het.
• Analoë strukture het dieselfde funksie en getuig van konvergerende evolusie,
bv. ontwikkeling van vlerke by voëls, vlermuise en insekte.
• Homoloë strukture het soortgelyke kenmerke as ’n gemeenskaplike
voorouerlike spesie en getuig van divergerende evolusie, bv. die humerus,
radius en ulna in die voorste ledemate van amfibië, reptiele, voëls en soogdiere.
Padda Voël
Akkedis Mens
Homoloë voorste ledemate dui op ’n gemeenskaplike voorouer
c) Embriologiese ooreenkomste: Die vroeë embrio’s van die vis, kuiken, vark en
mens lyk baie na mekaar. Almal het ’n senuweestring met rugmurg en ’n
notochord wat in die werwelkolom. gaan ontwikkel, asook kieusplete en ’n
stert. Later differensieer die embrio’s om die nodige verskille te toon.
Ooreenkomste van werweldiere se embrio’s in ’n vroeë stadium
d) Biochemiese/molekulêre ooreenkomste: Organismes wat nou verwant is se
DNA stem grootliks ooreen. Dit dui op ’n gemeenskaplike voorouer. Nuwe
spesies se DNA-veranderinge het deur mutasies van gene of chromosome
ontstaan.
Alle lewende organismes beskik oor gemeenskaplike molekules soos die
stikstofbasiskodes vir DNA en RNA om 20 aminosure in volgorde te rangskik
vir proteïensintese om duisende soorte ensieme, hormone en ander
proteïenmolekules te sintetiseer.
5. Die geologiese tydskaal, teorieë oor die massa-uitsterwings op aarde en
evolusie van die mens word in die tips in Jip van 1 September behandel.
2 Leer en Presteer graad 12, bylaag tot Beeld, Dinsdag 5 Augustus 2008

Fisiese wetenskappe
Vandag gaan ons ’n bietjie kyk na vrae in die afdeling oor ORGANIESE CHEMIE
Vraag 1
Hier volg die struktuurformules of gekondenseerde formules van ’n aantal organiese
molekules. Soek vir die funksionele groep in elke molekuul, en sê aan watter
homoloë reeks die molekuul behoort. Gee ook die IUPAC-naam.
• Ons trek ’n blokkie om die deel van
die ketting wat ons gaan vertel aan
watter homoloë reeks dit behoort.
• As jy kyk na dit wat binne in die
blokkie is, sal jy sien dat daar ’n
dubbel-binding tussen twee van die
koolstofatome is.
• Dus ’n ALKEEN.
• Die naam is dus propeen.
• Ons trek weer ’n blokkie om die
deel van die ketting wat dit
B H H H
O
kenmerkend maak.
| | |
||
• Hierdie keer is daar binne-in die
koolstofketting ’n suurstofatoom
en een van die koolstowwe langs
H – C
|
– C
|
– C
|
– O – C –
die suurstof-atoom is gebind met
nog ’n suurstofatoom. Die res
van die bindings tussen die
H H H
•
koolstowwe in die ketting is enkelbindings. • Dus ’n ESTER.
Die naam van die ester is propiel (dit is die CH 3CH 2CH 2-) metanoaat (een
koolstofatoom aan die ander kant van die O in die koolstofketting), d.w.s.
propielmetanoaat.
• Wat maak die molekuul anders? Kom
ons doen weer die blokkieding.
• Die deel van die molekuul in die
blokkie is –COOH en dit verwys na ’n
KARBOKSIELSUUR.
• Die ketting het twee koolstowwe, dus
etanoësuur.
• Hierdie molekuul lyk net soos ’n alkaan,
behalwe vir die –OH.
• Dit is dus ’n ALKOHOL.
• Die –OH is op die eerste koolstofatoom
(van regs) en die ketting is twee
koolstowwe lank, dus etanol.
• Ons het weer die blokkie-ding gedoen:
hierdie keer is dit ’n ALDEHIED.
• Dit is ’n 2-koolstofketting en die naam is
dus etanaal.
H Teken die
struktuurformule van
2-chloor-3-etielpentaan
• Ons moet dus die
volgende teken:
’n 5-koolstofketting met
enkelbindings (pentaan),
by die tweede koolstof ’n
chloor-atoom en by die
derde koolstof ’n etiel
(-CH 2CH 3).
I Teken die
struktuurformules vir
3 isomere van
C 5H 12.
• Wat is isomere? Dit
is molekules met
i dieselfde molekulêre
formule (C 5H 12).
ii verskillende
struktuurformules.
iii verskillende name.
H H H
| | |
H – C = C – C –
C CH 3CH 2CH(CH 3)(CH 2) 2CH 3.
• Hierdie is geskryf as ’n gekondenseerde formule.
• Ons kan dit ook skryf as CH 3CH 2CH(CH 3)CH 2CH 2CH 3.
• Ons kan nou een van die volgende twee opsies kies: of ons skryf dit as ’n
struktuurformule, of ons kyk wat is sy molekulêre formule.
• Sy molekulêre formule is C 7H 16 (tel die koolstofatome en die waterstofatome).
Dit moet dus ’n alkaan wees, want die algemene formule van die alkane is
C nH 2n+2.
• So lyk die struktuurformule: (die CH3) in die hakie kan ’n metiel wees.
H H H H H H H
| | | | | | |
H – C – C – C – C – C – C – C – H
| | | | | | |
H H |
|
H H H H
H – C
|
H
– H
• Soos jy duidelik kan sien, is al die bindings enkelbindings, en dit moet dus ’n
ALKAAN wees.
• Die gedeelte in die blokkie is ’n syketting en word ’n metiel genoem.
• Die sistemiese naam van die molekuul is 3-metielheksaan.
H
H –
H
|
H
|
O
||
H – C – C – O – H
H
|
|
H
– C – C – C
H
|
C
|
H
H
|
H
|
H – C – C – OH
| |
H H
H
|
H – C – C – H
H
|
|
H
Cl
|
|
H
O
| |
| | | | |
H H
–
A
E
H
|
C
|
H
F
G
H
|
|
|
– C – H
|
H – C – H
–
H
|
C
|
H
|
H
–
H
H H
|
H
H
– C – C – H
H
|
C
|
H
H
|
– C – H
|
H
Hierdie een se
naam is
2metielbutaan
(die 2 is nie
nodig nie, want
die metiel kan
slegs by ’n
tweede koolstof
wees.)
Die naam
van die
molekuul is
pentaan.
J Watter van die molekules wat ons in I geteken het, is lede van ’n versadigde
homoloë reeks?
Al drie. Die alkane is versadigde koolwaterstowwe. Hulle het enkelbindings en
daarom die maksimum aantal waterstofatome vir die aantal koolstofatome in
die ketting.
K Gebruik struktuurformules en skryf ’n vergelyking vir die halogenering van
propeen met chloorgas.
Halogenering is ’n vorm van addissie, en slegs onversadigde verbindings kan
addissie ondergaan. Propeen, wat onversadig is, reageer met chloor om ’n
halo-alkaan te vorm, wat weer ’n versadigde verbinding is.
H H
L Gee die IUPAC-naam vir die volgende molekuul:
CH 3(CH 2) 4CH==CH 2
• Kom ons vereenvoudig eers: CH 3CH 2CH 2CH 2CH 2CH==CH 2.
• Dit is ’n koolstofketting met 7 koolstowwe, ’n dubbelbinding en ’n molekulêre
formule van C 7H 14, dus ’n alkeen.
• Die dubbelbinding is na die eerste koolstof (van links af getel), dus 1-hepteen.
M Die vraag kom uit die voorbeeldvraestel van die DoE (verkort)
Die volgende tabel dui die invloed van verskillende alkoholvlakke in die bloed aan:
Die invloed van bloed-alkoholvlakke
% per volume Invloed
0,005 – 0,15 Verlies van koördinasie
0,15 – 0,2 Ernstige bedwelming
0,2 – 0,4 Verlies van bewussyn
0,5 Dood
1 Watter tendens kan in die kookpunte van die alkane en die alkohole afgelei word
uit die gegewens in die tabel?
2 Verstrek ‘n rede vir die tendens deur na die tipe intermolekulêre kragte te verwys.
3 Verduidelik, deur na die tipes intermolekulêre kragte te verwys, hoekom die
kookpunte van alkohole hoër is as die kookpunte van die alkane.
4 Mense word altyd gewaarsku om vloeistowwe soos petrol (‘n mengsel van
alkane) buite bereik van kinders te hou. Gebruik die kookpunte van alkane en
regverdig hierdie voorsorgmaatreël.
5 Verduidelik kortliks hoekom etanol ‘n hernubare energiebron is, terwyl alkane nie
hernubaar is nie.
Antwoorde:
1 Hoe groter die massa van die molekules (al hoe meer koolstowwe en
waterstowwe), hoe hoër word die kookpunte.
2 Hoe groter die massa van die molekules, hoe sterker is die intermolekulêre kragte
tussen die molekules. Hoe sterker die aantrekkingskragte tussen die molekules,
hoe meer energie is nodig om die kragte te breek en hoe hoër is die kookpunt.
3 Die intermolekulêre kragte tussen alkaanmolekules is baie swak, omdat die
molekules nie-polêr is (Van der Waals). Alkohole is deels polêr, en daarom sal die
aantrekkingskragte tussen die molekules sterker wees (waterstofbindings). Hoe
sterker die aantrekkingskragte tussen die molekules, hoe meer energie nodig om
kragte te breek, en hoe hoër is die kookpunt.
4 Alkane se kookpunte is oor die algemeen laag en dit sal dus maklik verdamp,
veral ook omdat die molekules nie-polêr is. Kinders kan dit dus onbewustelik
inasem. Verder is alkane brandstowwe en sal dus met die geringste vonk aan die
brand slaan.
Vrae 4 en 5 is ‘n tipe vraag wat konsentreer op die impak van chemie op die mens
en die omgewing. Hierdie soort vrae kan jy maar te wagte wees in die eksamen wat
voorlê. In elke afdeling in die sillabus kan daar moontlike vrae wees van hierdie soort.
Ek gaan dus nie die antwoord op vraag 5 gee nie. Gaan soek die term hernubaar op
en kyk of jy self by die antwoord kan uitkom.
Leer en Presteer graad 12, bylaag tot Beeld, Dinsdag 5 Augustus 2008 3
H
| |
H – C = C
Propeen
C 3H 6
–
H
H
|
C
|
H
–
H
|
C
|
H
–
H
|
C
|
|
|
H – C – H
|
H
H
|
– C – H
H –
H
|
C
|
– H
H |
H
| |
|
H – C – C – C – H
| |
|
H |
|
H
H – C
|
– H
Dimetielpropaan
H
|
| | |
– C – H + Cl – Cl ––> H – C – C – C – H
|
| | |
H
Cl Cl H
+
Chloorgas
Cl 2
––>
|
H
H H
H
1.2 dichloorpropaan
C3H6Cl2
JSE/Liberty Life
Beleggingskompetisie
Gr 8-12
Navrae:
Idris 011 520 7168
Web: http://schools.jse.co.za

JSE/Liberty Life
Beleggingskompetisie
Gr 8-12
Navrae:
Idris 011 520 7168
Web: http://schools.jse.co.za
Wiskunde
Probeer die volgende vrae doen en kyk eers na die antwoorde aan
die einde wanneer jy al die vrae self uitgewerk het!
VRAAG 1: Analitiese Meetkunde
1.1 In die figuur is OABC ‘n parallelogram.
Die vergelyking van OA is y = x
4 .
Die gradiënt van OC is –1 en
B is die punt (2;3).
1.1.1 Skryf een eienskap van die hoeklyne
van ‘n parallelogram neer. (1)
1.1.2 Bepaal die vergelyking van AB. (3)
1.1.3 Bereken die koördinate van A. (4)
1.1.4 Bereken die grootte van CÔA korrek tot die naaste graad. (4)
1.1.5 Gestel A is die punt (4;1) en die hoeklyne van die parallelogram sny
mekaar in die punt K(1; 3 ). Bereken nou die koördinate van C. (4)
2
1.2 A(–a;–1) ; B(1;1) en C(5;5a) is punte op ‘n Cartesiese vlak.
1.2.1 Skryf die hellings van AB en BC in terme van a neer. (3)
1.2.2 Bepaal die waarde(s) van a as AB – | BC. (4)
1.2.3 Vir watter waarde(s) van a sal A, B en C ko-lineêr (saamlynig) wees? (5)
1.3 Gegee is die sirkel (x – 2) 2 + (y – 3) 2 = 20.
Die middelpunt van die sirkel is by C.
Die lyn 2y – x – 4 = 0 sny die sirkel by D en E.
1.3.1 Bereken die koördinate van D en E. (8)
1.3.2 Bewys m.b.v. analitiese metodes dat
DE ‘n middellyn van die sirkel is. (3)
1.4 Bepaal die vergelyking van die raaklyn aan die sirkel x 2 – 4x + y 2 + 2y = 5
in die punt R(1 ; 2). (8)
Totaal [47]
VRAAG 2: Trigonometrie
2.1.1 Skets die punt Q(6 ; –8) op ‘n Cartesiese assestelsel. (1)
2.1.2 Gebruik jou skets en bepaal OQ se lengte indien O die oorsprong is. (1)
2.1.3 0– is die hoek wat OQ met die positiewe x-as vorm. Bepaal sonder
sakrekenaar die waarde van tan0– sin0– . (3)
2.2 As dit gegee is dat cos 20° = b, skryf die volgende in terme van b:
2.2.1 cos 340° 2.2.2 sin 110° 2.2.3 sin 160° 2.2.4 cos 40° (10)
2.3 Bereken sonder ’n sakrekenaar die waarde van:
2.4 Bewys die volgende identiteite deur van die basiese identiteite
gebruik te maak:
2.4.1 (3)
2.4.2 Vir watter waarde(s) van x in die interval [0°;360°] is die identiteit in 2.4.1
nie gedefinieer nie? (2)
2.4.3 (5)
2.5 Bepaal sonder ’n sakrekenaar die algemene oplossing van 0– :
3cos 20– – 4 = 0 (5)
2.6 Bepaal sonder ’n sakrekenaar die waarde van:
sin 37°.cos 23° + sin 53°.sin 23° (4)
2.7 ‘n Rivier se oewers PQ en RS is ewewydig aan mekaar.
R en S is op dieselfde horisontale vlak as P en Q.
QT is ‘n toring wat loodreg by Q gebou is.
Q ˆSR = en Q ˆRS =
Die hoogtehoek van R na die bopunt van
die toring is 0– . R en S is q meter van
mekaar af. Indien ‘n persoon bo in die
toring (T) ‘n tou vanaf punt R aan die
oorkant span, bewys dat:
2.8.1 Skets die grafieke van f, g en h vir die interval [–180°;180°] waar:
f(x) = 2 cos x ; g(x) = 2 + cos x en h(x) = cos 2x
Voorsien die grafieke van duidelike byskrifte. (9)
2.8.2 Verduidelik waarom jy die grafiek van h sal gebruik om die volgende
vergelyking grafies op te los:
2 sin 2x = 1 (1)
2.8.3 Dui op die grafiek met hoofletters A, B, … aan waar jy die oplossing(s)
van 2 sin 2x = 1 sal aflees en gee die oplossing. (4) Totaal [58]
(6)
(5)
VRAAG 3: Transformasie Meetkunde
3.1 Gegee die sirkel x 2 + y 2 = 41.
3.1.1 Die sirkel word getransleer volgens die reël (x;y) (x + 2 ; y + 2).
Gee die vergelyking van die nuwe sirkel. (2)
3.1.2 Die punt A(4;5) lê op die oorspronklike sirkel. Die sirkel word nou vergroot
met ‘n skaalfaktor van 2,5 en punt word gebeeld in A’.
Gee die koördinate van A’. (1)
3.1.3 Indien die sirkel se radius halveer, wat sal met die omtrek van die sirkel
gebeur? (1)
3.1.4 Indien die sirkel se radius verdubbel, wat sal met die oppervlakte van die
sirkel gebeur? (1)
3.2 Beskou die volgende skets:
3.2.1 Toon aan dat ∆PQR ? ∆ABC deur ‘n reeks verplasings, refleksies en/of
rotasies te bepaal wat tot gevolg het dat ∆PQR bo-op ∆ABC sal skuif. (3)
3.2.2 Indien punt P deur ‘n hoek van 30° om die oorsprong geroteer word, wat sal
die nuwe koördinate wees? Gee die antwoord in wortelvorm. (2)
3.2.3 Punt R word deur 90° om die oorsprong geroteer. Wat is die nuwe
koördinate? (1)
3.2.4 Beskryf in woorde watter transformasie uitgevoer is om ∆PQR na ∆XYZ te
verskuif. (2)
3.3 Beskryf die volgende translasies in woorde:
3.3.1 (x ; y) (x – a ; y – b)
3.3.2 (x ; y) (–x ; y)
3.3.3 (x ; y) (–x ; –y)
3.3.4 (x ; y) (y ; x) (4) Totaal [17]
VRAAG 4: Data-hantering
4.1 Voltooi die volgende tabel op die antwoordblad:
Die figuur hierlangs is ‘n
kumulatiewe frekwensie
grafiek (ogief) wat die
aantal motors verby die
Da Gama-kafee, in ‘n
oostelike rigting, vir ‘n
dag voorstel. Die aantal
motors is in 2-uur
tydsintervalle getel.
4.2 Skets ‘n frekwensiegrafiek deur kolom 2 in 4.1 te gebruik en gebruik
dieselfde tydsintervalle. (6)
4.3 Wat is die modus in jou datastel? (1)
4.4 Wat is die mediaan in jou datastel? (1)
4.5 Wat is die gemiddeld van jou data? (1)
4.6 Lewer kommentaar op jou data se normaalverspreiding deur te kyk na
die grafiek by 4.2. (2)
4.7 Gee die vyfgetalopsomming vir jou data. (2)
4.8 Bereken die standaardafwyking. (3) Totaal [21]
Antwoorde op www.beeld.com – kliek skool toe.
4 Leer en Presteer graad 12, bylaag tot Beeld, Dinsdag 5 Augustus 2008

Geografie
Eksamenwenke
Het jy geweet dat 50% van jou punte afhang van hoe jy jou vrae lees en
beantwoord! Dit is dus uiters belangrik dat jy nie net met die nodige kennis
gewapen is as jy eksamen gaan skryf nie, maar ook die regte tegnieke besit om die
vrae te beantwoord. Anders is jy soos ‘n soldaat wat na die oorlog gaan sonder ‘n
wapen. Bestudeer die volgende riglyne en maak seker jy verstaan wat van jou
verwag word teen die tyd dat jy in die eksamenlokaal kom. Bestudeer die volgende
uiteensetting vir die korrekte vraagkeuses en tydspandering in jou rekord - en
eindeksamenvraestelle.
Vraestel 1
ONTHOU:
• Moenie tyd mors deur eers die hele vraestel deur te lees en vrae te kies nie –
gebruik die 10 minute leestyd om vinnig deur die vraestel te gaan.
• Die vraestel bestaan uit VIER vrae.
• Jy moet DRIE vrae beantwoord.
• Elke vraag begin met kortvrae van 20 punte.
• LEES vraag 1 en 2 deur, KIES een vraag en DOEN die vraag.
• LEES vraag 3 en 4 deur, KIES een vraag en DOEN die vraag.
• LEES die oorblywende twee vrae en KIES een vraag en DOEN die vraag.
• Jy moet die vraag in geheel beantwoord.
• Indien jy tyd oor het, gaan weer deur jou antwoorde om seker te maak dat jy
elke vraag beantwoord het en niks uitgelaat het nie.
VRAAG INHOUD TYDSPANDERING PUNTE
AFDELING A 1 KLIMAAT EN WEER (50%) LEES 5 minute
FLUVIALE PROSESSE (50%) Kies een vraag.
Doen 55 minute 100
2 KLIMAAT EN WEER (50%) LEES 5 minute
FLUVIALE PROSESSE (50%) Kies een vraag.
Doen 55 minute 100
AFDELING 3 MENSE EN PLEKKE: LANDELIKE LEES 5 minute
B EN STEDELIKE NEDERSETTINGS (50%) Kies een vraag.
MENSE EN HULLE BEHOEFTES (50%) Doen 55 minute 100
4 MENSE EN PLEKKE: LANDELIKE LEES 5 minute
EN STEDELIKE NEDERSETTINGS (50%) Kies een vraag.
MENSE EN HULLE BEHOEFTES (50%) Doen 55 minute 100
TOTAAL Kies slegs DRIE van bogenoemde vrae 3 URE 300
ONTHOU:
• Al jou vrae is gebaseer op ‘n bylaag met grafieke en sketse wat by die
beantwoording gebruik moet word.
• Bestudeer eers jou bylaag met die toepaslike figure by elke vraag, voor jy besluit
of jy die vraag gaan kies.
• Verskeie van die antwoorde kom op die sketse voor - jy moet net weet hoe om dit
af te lees. Jy kan ‘n groot % van jou punte verdien deur die inligting van die
sketse af te lees en daarom moet jy tyd bestee om die inligting op die skets te
verstaan.
• Maak seker dat jy verstaan wat die vraag van jou verwag om te doen. Ken jou
vraagwoorde. Daar is ‘n verskil tussen die terme illustreer en verduidelik. Dit help
as jy jou opdrag met ‘n glanspen uitlig.
• Wees bedag daarop dat daar soms meer as een opdrag in ‘n vraag mag voorkom.
Merk dan beide met die pen.
• Maak seker of die vraag van jou verwag om die antwoorde vanaf die skets te kry,
of om jou eie antwoord te gee.
• Gee eers die antwoorde wat die duidelikste gesien kan word, voor jy jou eie
antwoorde gee.
• Kyk hoeveel die spesifieke vraag tel. Dit is altyd ‘n aanduiding van wat van jou
verwag word. Gee genoeg feite om punte te tel – dit help nie jy skryf al om
dieselfde punt nie! Skryf genoeg!
• Indien jy ‘n skets moet teken, maak seker of dit ‘n bo- of sy-aansig is, wat gevra
word.
Mense en hulle behoeftes
Hierdie hoofstuk ondersoek die ekonomiese aktiwiteite wat uitgevoer word en die
redes waarom sekere liggings daarvoor gekies word. Ekonomiese aktiwiteite word
deur ekonomiese, politieke, fisiese en sosiale faktore beïnvloed. Dit bepaal die
ontstaan, vatbaarheid en volhoubaarheid van die aktiwiteite in ‘n spesifieke gebied.
Ons kan die volgende ekonomiese sektore in enige land onderskei:
• Primêre sektor – ontginning van grondstowwe uit die natuur.
• Sekondêre sektor – verwerking van grondstowwe om waarde te vermeerder,
vervaardiging en konstruksie.
• Tersiêre sektor – dienslewering, bv. Produkverspreiding, professionele dienste
soos prokureurs.
Beeld – Leer en Presteer – Eksamenhulp
Graad 12 vervang Geografie van 5 Augustus
Leer en Presteer graad 12, bylaag tot Beeld, Maandag 11 Augustus 2008
• Maak ook seker dat jy alle byskrifte volledig aandui. ‘n Skets sonder byskrifte
beteken niks.
• Daar word soms in die vraag gespesifiseer dat jy twee of meer komponente moet
vergelyk of dat iets in tabelvorm gedoen moet word. Maak seker dat jy die opdrag
uitvoer omdat slegs inligting in tabelvorm in die geval gemerk sal word.
• Nommer in die middel van jou bladsy en los ‘n lyn na elke vraag oop. Dit word
deur die eksameninstruksies vereis en vergemaklik die nasienproses.
• Maak seker dat jou pen se ink nie te lig is nie, omdat dit soms moeilik leesbaar is.
• Waak teen ‘n deurmekaargekrap.
• Om eksamen te skryf, is op sy eie baie spanningsvol. Beplan jou tyd sodat jy
betyds by jou eksamenlokaal kan uitkom, anders veroorsaak dit net nog meer
spanning wat jou uitslae kan beïnvloed.
• Jy moet met elke eksamensessie jou ID-dokument en eksamenbrief met jou
eksamennommer in jou besit hê. Maak ‘n afskrif daarvan en bewaar dit by die
skool vir ‘n noodgeval.
• Werk vir jou ‘n studierooster uit voor jy met die eksamen begin. So verseker jy dat
jy lank genoeg voor die tyd begin leer .
• Moet nie rustige “af”- dae in jou studierooster inwerk nie. Dit verbreek jou roetine.
Vraestel 2
• Hierdie vraestel word altyd tweede geskryf.
• Die vraestel tel 100 punte en dek alle komponente van Geografie en moet in
90 minute voltooi word
• Daar kom geen keusevrae in dié vraestel voor nie, maar wel kortvrae soos
meervoudige keuses, identifisering, toepassing en interpretasievrae.
• Jy moet al jou formules ken en op enige kaart/foto kan toepas. Jou kaart sal
onbekend wees.
• Maak seker dat jy by jou berekeninge alle stappe aantoon, want punte word
daarvoor toegeken. Skryf ook die formule volledig uit.
• Ken die kaarttekens. Almal word nie aangedui nie en dit kan jou help om jou
vrae vinniger te beantwoord.
• Maak seker dat jy al die toerusting wat jy gaan nodig hê, by jou het. Jy sal nie
toegelaat word om te leen nie.
• Dit is belangrik dat jy met bekende toerusting werk. As jou liniaal onduidelik is
of jy ‘n nuwe sakrekenaar gebruik, kan dit jou berekeninge en antwoorde
beïnvloed.
• Gebruik ou topografiese kaarte en oefen al jou tegnieke en ou vraestelle as
voorbeelde daarop. Dit gee jou die selfvertroue om vrae op ‘n onbekende kaart
te beantwoord.
• Maak seker jy ken die verskil tussen die verskillende hulpbronne (kaart/foto).
• Alle vrae se antwoorde kom vanaf die kaart of lugfoto. Jy moet net weet
waarna om te kyk om jou antwoord te onttrek. Dit word slegs bemeester deur
baie inoefening.
• Jy kan nooit net die een hulpbron by identifisering- en interpretasie-antwoorde
gebruik nie – gebruik beide die kaart en foto. Jy moet oefen hoe om plekke te
soek.
• Alle komponente van Geografie word op die topografiese kaart toegepas.
Maak dus seker of die vraag van jou verwag om bv. ‘n klimatologiese of
ekonomiese verduideliking te gee.
• Werk netjies, leesbaar en akkuraat – gebruik die volle 90 minute tot jou
beskikking.
• Wanneer jy klaar is, gaan terug en kontroleer jou antwoorde sonder om na jou
eerste antwoord te kyk. Indien daar ‘n verskil is, werk dit ‘n derde keer uit om
seker te maak watter antwoord die korrekte een is.
• Jou kaarte en toerusting beslaan gewoonlik ‘n groter oppervlak as wat jou
eksamenbank jou toelaat. Versoek die hooftoesighouer om twee banke langs
mekaar te kan plaas, sodat jy genoeg spasie het om gemaklik te werk.
• Dit plaas baie stremming op jou sintuie om ‘n kaartwerkvraestel te
beantwoord. Dit is dus belangrik dat jy genoeg lig het om die inligting van die
kaart af te lees. Indien die beligting te swak is, moet jy die hooftoesighouer
daarop wys, sodat ‘n plan gemaak kan word.
• Kwaternêre sektor – gevorderde dienste wat gespesialiseerde kennis, tegniese
vaardighede, inligting en kommunikasievermoë vereis, bv. inligtingstegnologie.
By elk van die sektore is daar faktore wat dit bevoordeel en strem daarom sal daar in
sekere provinsies meer primêre aktiwiteite plaasvind, omdat die grond vrugbaarder is
en in ander meer sekondêre, omdat daar delfstowwe is en die een nywerheid
aanleiding gee tot die ontstaan van ander. Bestudeer die volgende tabel wat ‘n
opsomming van die aktiwiteite en die faktore saamvat. Onthou dat die sektore baie
nou met mekaar verbind is, die een is afhanklik van die bestaan van die ander. Indien
een sektor soos die primêre sektor skade ly, gaan dit dus ‘n direkte invloed op die
ander sektore hê.
SEKTOR FAKTORE WAT DIT BEVOORDEEL FAKTORE WAT DIT STREM VOORBEELDE BELANGRIKHEID VIR SA
PRIMêR Verskeidenheid klimaatsones.
Klein % van beskikbare grond is bewerkbaar. Landbou, mynbou, Verskaf voedsel. Voorsien
Lang groeiseisoen.
Armoede van boere.
bosbou, vissery, jag, grondstowwe. Genoeg steenkool vir
Genoegsame water.
Droogtes en vloede.
gruisgate en
krag.
Groot plat oppervlaktes.
Ondergrondse water beperk ontginning. steengroewe.
Indiensneming van werkmag
Vrugbare grond.
Siektes bv. bek- en klouseer.
Uitvoerprodukte.
Groot verskeidenheid minerale.
Rotsstortings
Werkverskaffing.
SEKONDêR Genoeg grondstowwe.
Fisiese faktore - grootte van land.
Swaar nywerhede bv. Geriefliker a.g.v. verbeterde
Steenkoolreserwes vir energie.
Politieke faktore – apartheid.
chemies, yster en staal, produkte. Welvaart neem toe.
Beskikbare arbeidsmag.
Sosiale faktore – stakings.
motorvoertuie.
Veroorsaak groei in ander sektore.
Groot mark.
Ekonomiese faktore – waarde van die rand. Ligte nywerhede bv. Verskaf werksgeleenthede.
Skakelnywerhede ontstaan.
Siektes – MIV/vigs, vertraag produksie.
bakkerye, slaghuise,
Goeie infrastruktuur
skoenfabrieke
TERSIêR Genoeg grondstowwe bv. steenkool vir Kundigheid van arbeiders.
Nutsdienste.
Instandhouding van infrastruktuur.
krag. Goeie infrastruktuur. Goeie Groot oppervlak wat bedien moet word. Baie Regeringsdienste. Dienslewering dui op ontwikkeldheid
opleidingsgeleenthede.
landstale waarin dienste gelewer moet word. Handel en vervoer. van land. Werkverskaffing.
Groei van beroepe.
Gesondheid. Vermaak. Opleiding van bevolking.
Lewering van meer dienste
Finansies.
Toerisme versterk ekonomie.
Vervolg op bl 8
011 713 9147
www.beeld.com
kliek skool toe
Om
breinkaarte
as
studiemetode
op te stel en
te benut –
kyk na
voorbeelde
van
5 Augustus
en stel joune
volgens die
nuwe
kurrikulum en
vandag se
uitgawe op!
Werkboeke vir
klasgebruik:
Skakel 011 713 9147
Navrae
Leer en Presteer
Elize 083 380 1800.
Middelblad
Riana
082 852 8814

• Siklogenese
breedtelyne
M
Ruimtelike
ontleding
M
Bestuurstrategieë
maatreëls
Mercator
berg- en
Lengteprofiel
landvorme
Plaaslike owerhede
bevoordeel
mynbou

Geografie
SEKTOR FAKTORE WAT DIT BEVOORDEEL FAKTORE WAT DIT STREM VOORBEELDE BELANGRIKHEID VIR SA
KWATERNêR Ontwikkelingsvlak van land.
Onkunde van arbeiders. Koste vir opleiding. Versameling en
Werkverskaffing.
Nuwe inligtingstegnologie.
Afhanklikheid van energieverskaffing.
verwerking van data, bv.
navorsing, inbelsentrums.
Versnelde dienslewering.
Nywerheidstreke in Suid-Afrika
Nywerhede is ‘n sekondêre aktiwiteit en behels die vervaardiging van produkte uit grondstowwe wat deur primêre bedrywighede ontgin word. Ons kan
nywerhede soos volg klassifiseer:
• Grondstofgeoriënteerde – waar die nywerheid naby aan die grondstof geleë is, omdat die grondstof moeilik vervoerbaar is.
• Markgeoriënteerde – waar die nywerheid naby aan die mark geleë is, omdat die produk maklik bederfbaar is, of te groot is om te vervoer.
• Vrye keuse – waar die nywerheid naby die mark of die grondstof kan ontwikkel. Daar is geen beperkende faktor wat dit beïnvloed nie.
• Brug – waar die nywerheid tussen die grondstof en mark geleë is, gewoonlik by ‘n hawe.
STREEK PRETORIA-WITWATERSRAND-VEREENIGING DURBAN-PINETOWN ( eThekwini ) SUIDWES-KAAP PE-UITENHAGE (Nelson Mandela Metropool)
Redes vir
ontwikkeling
Belangrikste
nywerhede
Beperkende
faktore
• Grondstowwe (goud, steenkool) • Goeie
landbousektor • Goeie infrastruktuur • Water uit
Vaalrivier • Beskikbare arbeid • Gekonsentreerde
mark • Energie (steenkool) • Goed ontwikkelde
vervoernetwerk (Gautrein) • Kapitaal
(buitelandse beleggers)
• Yster en Staal – MITTAL • Ingenieurswerke
• Chemikalieë – SASOL • Plofstowwe
• Metaalwerke • Voedsel en drank •
Motorvoertuie – BMW en Ford-motors
• Beperkte watervoorraad • Behuisingstekort
• Verkeersopeenhopings • Lugbesoedeling •
Nie-hernieubare bronne • Onbetroubare energie
voorsiening
Strukturele landvorme
LANDSKAP
HEUWELLANDSKAPPE
CANYON- en
KAROOLANDSKAPPE
Landvorme uit horisontale gesteentes
KLIMAAT
VOGTIGE
DROË
Plato
VORM
Geronde hellings. Diep
gronddekking. Fyn grond
a.g.v. chemiese verwering
Skerp, steil hellings
Dun laag grond a.g.v.
meganiese verwering
Growwe grond
BESKRYWING
Horisontale lae met eenvormige
weerstand teen erosie.
Nate en barste veroorsaak ‘n ru en
steil landskap.
Horisontale lae met afwisselende
weerstand teen erosie.
OORSAAK
Baie water veroorsaak:
• Massaverplasing
• Plaatvloei
Min of geen water
veroorsaak slegs vertikale
erosie
• Spooraansluiting met PWV • Hanteer
invoergoedere • Natuurlike hawe by Durban
• PWV-mark naby geleë • Genoeg water
• Beskikbare arbeid • Energie
–steenkoolbronne • Hulpbronne – warm,
vogtige klimaat • Reliëf – Gelyk kusvlaktes
• Markte in KwaZulu-Natal en buiteland
• Olieraffinaderye • Chemikalieë (AECI)
• Suikerraffinadery (Huletts) • Verf (Plascon)
• Papier (Sappi) • Voedselverwerking
• Motormontering (Toyota) • Tekstielstowwe
• Ligte nywerhede – skoene
• Hawe maksimum grootte • Bergagtige
binneland • Beperkte energiebronne
Ons kan landvorme identifiseer deur na die volgende te kyk:
• Is die gesteente massief (eenvormige gesteentemassa) of gelaag
(verskillende lae)?
• As gelaag, is die lae horisontaal of skuins?
• Is die gesteentes in die gebied ewe weerstandbiedend dus hard of sag?
• Is die klimaat vogtig of droog?
• Tyd wat gesteente aan erosie en verwering blootgestel is.
Hiervolgens kan ons die volgende drie tipes landvorme identifiseer:
Tafelkop Spitskop
Tafelberg
VOORBEELDE
Vallei van Duisend
Heuwels (KZN)
Plato, Canyon
Tafelberg, Tafelkop
Spitskop
Die volgende is ‘n skets wat die Karoo landskappe uitbeeld. Maak seker
dat jy dit op enige skets kan identifiseer.
Die landvorme se voorkoms word beïnvloed deur die klimaat waarin die
horisontale gesteentes geleë is.
GEBRUIKE
Landbouboerdery met
kontoerwalle. Nedersettings
Toerisme
Min waarde vir landbou
Toerisme
Hellende lae
Hellende lae ontstaan wanneer afwisselende rotslae met uiteenlopende weerstand
op so ‘n wyse gehef en gekantel word dat die lae teen dieselfde graad en in
dieselfde rigting kantel.
Die rûe wat ontstaan het ‘n eskarphang (steil helling) en ‘n duikhelling (geleidelike
helling). Daar kan drie tipes landvorme uit hellende lae ontstaan nl.
LANDVORM
HOMOKLINALE RUG
CUESTA
SKERPRUGBULT
KENMERKE
Duikhelling met 25º tot 45º
Duikhelling met 10º tot 25º
Duikhelling met 45º of meer
Plato
VOORBEELD
Sagte duikhelling met bewerkbare
grondsone
Sagte duikhelling met min grondsones
Steil duikhelling met min grondsones
Die volgende skets dui die verskil tussen die hellende landvorme aan.
• Grondstowwe (vis en sagte vrugte)
• Internasionale seeroete • Spoorverbinding
met noorde • Beskikbare
arbeid • Gekonsentreerde mark
• Geskiedkundige faktore •
Moederstad • Vervoer – op belangrike
seeroete
• Vis-inmaak (Lambertsbaai) • Tekstiel,
klere (Belville) • Vrugte, wyn (Paarl)
• Chemikalieë
• Afstand na binnelandse markte is
ver • Gebrek aan minerale • Beperkte
energiebronne • Bergagtigheid
• Beperkte waterbronne • Ver van
binnelandse mark
• Spooraansluiting met Kimberley • Hawe
vir uitvoer • Hawe is kunsmatig vergroot
• Sentraal langs kus geleë • Beskikbare
arbeid • Ligging geskik vir motormontering
• Oprigting van Coega-projek
• Motormontering (Delta) • Vrugteinmaakfabriek
• Motorbande (Continental)
• Leergoedere - Skoene • Tekstielstowwe
– Wol • Motoronderdele
• Afstand na binnelandse markte is ver
• Gebrek aan minerale • Beperkte
energiebronne • Beperkte vars water
• Gereelde stakings deur arbeiders
Invloed op menslike benutting:
• Veroorsaak dikwels verkeershindernisse.
• Die harde lae van die rûe lewer na verwering growwe, onvrugbare grondtipes wat
gewoonlik net vir bosbou aangewend kan word.
• Die sagte lae verweer tot fyn, vrugbare landbougrond.
• Komvormige cuestas is ideaal vir benutting van artesiese water.
• Moeilik bewerkbare oppervlaktes a.g.v. die steil hellings.
Massiewe stollingsgesteentes
Stollingsgesteentes ontstaan instrusief en word eers later deur erosie en verwering aan
die oppervlakte blootgesel.
Stollingsgesteentes is groot aaneenlopende massas maar besit tog nate en barste
omdat die hele massa nie teen dieselfde tempo afgekoel het nie.
Daar kan twee tipes struktuurlandvorme uit stollingsgeteentes vorm, nl.
GRANIETKOEPELS
• Granietbatoliet ontstaan onder die oppervlakte en word later as ‘n koepelvormige
granietmassa bo die grond ontbloot.
• Kan tot 100 meter bo andersins gelyk oppervlak uitstaan.
• Skildknoppe is plat, lae koepels.
STAPELROTSE
• Granietlakkoliet met wydgespasieerde nate.
• Afwisselende humiede en ariede tydperke veroorsaak verwering oor ‘n lang tydperk
wat onder die oppervlakte plaasvind.
• Humiede toestande veroorsaak chemiese verwering waar die verrottende
plantmateriaal die infiltrasiewater suur maak, wat help om die gesteentes in die
nate op te los.
• Ariede toestande veroorsaak dat daar nie baie plantegroei op die oppervlakte is om
die verweerde grond vas te hou nie en dit waai of spoel weg.
• Na jare word die opeengestapelde rotse bo die grond blootgestel.
Die volgende skets dui aan hoe stapelrotse vorm:
Landvorme uit stollingsgesteentes
Kernstene
INVLOED OP MENSLIKE BENUTTING:
• Harde koepelvormige oppervlakte en los opeengestapelde rotse maak dit moeilik
vir landbou. • Word vir toerisme gebruik. • Los rotse kan gebruik word om krale en
plaasmure te bou. • Granietontginning is ‘n primêre ekonomiese bedryf.
Hangvorme
Hange kan op twee maniere ontstaan nl.
• Endogeniese: Interne kragte soos plooiing en verskuiwing
• Eksogeniese: Ekstene kragte soos verwering, erosie en afsetting
Hangvorms kan die beste by Karoo-landvorms onderskei word.
HANGVORM
KRUIN
KRANS
PUINHANG
PEDIMENT-
VLAKTE
PLEK VAN VOORKOMS
Bo aan landvorm
Vertikale hang onder
kruin
Onder aan die krans
Aan voet van
landvorm
KENMERKE
Bolrond(konveks). Slegs 1 tot 2 m hoog.
Oorheersende prosesse: Verwering en
grondkruip
Vertikale dagsoom (harde gesteentelaag) is
ontbloot. Baie steil helling. Rotsstortings vind
van hier plaas. Oorheersende prosesse:
Rotsstortings en slooterosie
Opgebou uit verweerde material wat vanaf krans
daar versamel. Helling vorm ‘n hoek van 20º-34º
Oorheersende prosesse: Chemiese verwering
en slooterosie
Met prominente knakpunt van puinhang geskei.
Lae hoek met horison. Konkaaf (holrond).
Oorheersende prosesse: Plaatvloei, slooterosie
en afsetting
Leer en Presteer graad 12, bylaag tot Beeld, Maandag 11 Augustus 2008

Toerisme
Gevallestudie
Jy is in diens van ’n reisagentskap in jou dorp.
Jy moet ’n 14-dag toerplan vir die volgende persone saamstel:
• ’n Suid-Afrikaanse burger (’n verkoopspersoon) wat tans in New York, VSA
woon. Hy sal Suid-Afrika gedurende die Suid-Afrikaanse somer besoek.
• Sy Chinese vriend (’n rekenaartegnikus) en sy vrou (’n onderwyseres) wat
in Beijing woon sal in Suid-Afrika by hom aansluit, en
• ’n Suid-Afrikaanse vriend (’n onderwyser) van jou dorp sal saam met hulle
op die toer gaan.
Die Suid-Afrikaners sal vanaf New York vertrek en sy vriende vanaf Beijing.
Hulle sal op dieselfde dag op OR Tambo, Kaapstad- of Durban Internasionale
Lughawe land. (Kies die mees geskikte lughawe vir jou provinsie.) Hulle sal ’n
voertuig op die lughawe huur en na jou dorp ry waar hulle die nag sal
deurbring saam met hulle Suid-Afrikaanse vriend.
Die vriende is almal avontuurlustige natuurliefhebbers en is ook baie
geïnteresseerd in die lande se wildlewe, voëlkyk en kulturele erfenisterreine.
Jou toerplan word in drie fases verdeel:
Fase 1:
1. Jy moet ’n voorblad vir jou toer ontwerp. Onthou om ’n slagspreuk en logo te
gebruik.
2. Jy moet vir elke toeris ’n toeristeprofiel saamstel, bv:
Toeriste profiel
Naam, ouderdom, taal, nasionaliteit, belangstellings, beroep.
3. ’n Paspoortvorm moet ingevul word vir die Suid-Afrikaanse vriend vir sy besoek
aan Mosambiek. Aansoekvorms vir ’n Suid-Afrikaanse visum en paspoort kan
van die Departement van Binnelandse Sake verkry word – www.homeaffairs.gov.za.
Die dokumente en geld wat saam met die aansoek vir die
paspoort ingehandig moet word moet genoem word, bv. 2 paspoortfoto’s,
R180,00, Suid-Afrikaanse I.D. en aansoekvorms.
4. Die vlug van New York het 18 uur geduur. Jy moet die vertrektyd in New York
bereken as hy om 17:00 in Suid-Afrika aangekom het. Sy Chinese vriende het
vanaf Beijing na Hongkong gereis. (9 uur vlug) voordat hulle ’n aansluitingsvlug
na Suid-Afrika geneem het. Die tydsverloop van Hongkong tot in Suid-Afrika
was 10 uur en die plaaslike tyd in Suid-Afrika is 17:30 met hulle aankoms. Hulle
almal arrriveer op dieselfde dag.
4.1 Jy moet die Chinese paartjie se reistyd bereken. Jy moet ’n kaart insluit waar jy
aandui – reis wes van China na Suid-Afrika, so hulle kry ’n ekstra 6 uur by, want
Suid-Afrika is 6 uur agter China.
4.2 Bereken ook hoe laat hulle uit Beijing vertrek het.
4.3 Jy moet verduidelik waarom die plaaslike tyd nie was wat hulle verwag het toe
hulle in Suid-Afrika geland het nie. Jy moet jou inligting met ’n tydsonekaart
staaf.
4.4 Jy moet aan die Chinese paartjie raad gee oor hoe om vir vlugvoosheid voor te
berei. Jy moet die begrip ‘vlugvoosheid’ verduidelik. Drink baie water, rus voor
die vertrek, vermy alkoholiese drankies gedurende die vlug. Eet ligte etes, loop
so gereeld as moontlik rond om bloedsirkulasie te verbeter.
4.5 Jy moet die volgende vluginligting vir Mosambiek verskaf:
• Lugdiens.
• Vertrek- en aankomstyd van Suid-Afrika na Mosambiek.
• Vlugnommer.
• Dui die klas aan wat hulle kies en gee redes vir die keuse.
• Toegelate bagasievereistes.
• Ontwerp ’n instapkaart vir die Mosambiekse vlug (naam, lugdiens, vlugnommer,
naam van vertrek en aankoms lughawe, sitpleknommer, aanboordgaan,
heknommer “(boarding gate)”.
5. Buitelandse geldwisseling
5.1 Bereken die totale retoerprys vir die groep se vlug na Mosambiek in rand.
5.2 Skakel die vlugprys na Mosambiek om in die geldeenheid wat in Mosambiek
gebruik word. (Sluit ’n afskrif in van ’n geldwisselingstabel of verskaf ’n
buitelandse geldwisselingstabel uit ’n onlangse koerant of inligting van ’n
Buitelandse Valuta Verhandelingsafdeling van ’n bank.)
6. Jy moet ’n inligtingsboekie saamstel:
6.1 Stel ’n inligtingsboekie saam vir die Chinese vriende, wat hulle sal voorberei vir
hulle besoek aan Suid-Afrika en Mosambiek.
6.2 Die volgende inligting moet ingesluit wees:
• Veiligheidsinligting – dokumentasie vir die toergroep om toegang tot Mosambiek
te kry.
• Wenke vir toeriste oor veiligheid in Suid-Afrika en Mosambiek, bv. moenie
bagasie alleen los nie, moenie alleen loop in donker, verlate areas nie, gebruik
betroubare vervoer, hou altyd die deur van jou hotelkamer gesluit, hou deure
van voertuie altyd gesluit, moenie kleredrag oordoen nie, moenie soos ’n toeris
lyk nie, moenie waardevolle artikels vertoon nie, ry met toe vensters, moenie in
onbekende areas ronddwaal nie, vermy dit om in die nag te reis. Daar mag dalk
nog landmyne in Mosambiek se afgeleë areas voorkom.
• Gesondheidsinligting – verpligte inentings. Beide lande: geelkoorsinentings as
jy van hoë risiko-areas afkomstig is. Malariarisiko in die laeveld area van KZN,
Limpopo, Mpumalanga en Mosambiek. Bilharzia is ’n risiko in die sub-tropiese
areas. Meeste kraanwater is veilig om te drink in Suid-Afrika, maar nie in
Mosambiek nie. Moenie water uit damme of stroompies drink nie. Mosambiek:
Aanbevole inentings: Ingewandskoors, Hepatitis A, Tetanus en Meningitis.
Gebruik slegs gebottelde water. Pak medikasie in vir maagongesteldhede,
insekafweerders en sonbeskerming.
• Weer: Wat om in te pak: onthou die toer is in die somer. Hou die rëenvalareas in
gedagte, watter klere die toeriste sal benodig.
• Elektrisiteit: Suid-Afrika – 220 v, Mosambiek – 220/230 v.
• Bestuursinligting: Beide lande ry aan die linkerkant van die pad; moet ’n
rybewys ten alle tye by jou dra. Sitplekgordels is verpligtend; spoed.
• Inkopie-ure in beide lande.
• Banke
• Doeanevereistes: Mosambiek – ’n minimum van 5 van die volgende per
persoon – 400 sigarette, 50 sigare, 250 g tabak, 1liter sterk drank, 2,25
liter wyn, geldige paspoort vir ten minste 6 maande nadat jy Mosambiek
verlaat het.
• Doeanevereistes: Suid-Afrika – ’n minimum van 10 van die volgende
genoem – Belastingvrye toelae van 2 liter wyn per persoon, sterk drank
en ander alkoholiese drankies 1 liter per persoon, 20 sigare per persoon,
250 g sigarette van pyptabak, 250 ml Eau de Toilette, R500 se waarde in
geskenke, aandenkings, belasting van 20% op items oor die toegelate
limiet, geldige paspoort/reisdokument/visum, genoegsame fondse, retoer
vooruit vliegkaartjie, geelkoors indien deur geelkoorsgebied gereis word
op pad na Suid-Afrika.
• Die uitleg van jou boek moet logies, kreatief en netjies wees.
Fase 2
1. Jy moet die volgende inligting oor 5 akkommodasie-plekke wat jy gaan
gebruik, verskaf:
1.1 Naam van akkommodasie, bv. Bushman Sands
1.2 Tipe van akkommodasie, bv. Lodge
1.3 Ligging, bv. Alice Dale, Oos-Kaap
1.4 Fasiliteite 1.5 Tariewe 1.6 Redes vir keuse
2. Dag-vir-dag reisprogram
• Daar word van jou verwag om ’n 14-dag toerplan vir jou kliënte saam te
stel. Onthou die toer na Mosambiek is ’n pakkettoer, wat gewoonlik net
die landreëlings insluit.
• Die eerste dag moet op ’n briefhoof wat jy ontwerp het, gedoen word.
Onthou jou slagspreuk en logo. Verdere inligting soos die reisagent se
naam en kontakbesonderhede is belangrik.
• Elke dag moet op ’n aparte bladsy begin.
• Elke dag moet die volgende inligting insluit:
Opskrif
Hoe en waar elke dag begin.
Akkommodasie-inligting moet ingesluit wees.
Etes moet gespesifiseer word.
Tyd moet ingeruim word vir vryetyd en alternatiewe opsies moet gegee
word.
Inkopies, vermaak.
Vervoerbesonderhede (tipes vervoer, tyd, ens).
• Tyd moet by elke dag gevoeg word, bv.
08:00 Ontbyt – Glennburn Lodge.
09:00 Vertrek na die Sterkfonteingrotte.
3. Afstande en roetes
• Redelike tyd moet aangetoon word tussen afstande gereis van een
bestemming na ’n ander.
4. Besienswaardighede
• Begin in Suid-Afrika.
• Jou toer moet ten minste 8 besienswaardighede in Suid-Afrika insluit, en
een moet ’n Wêrelderfenisterrein en een ’n nasionale erfenisterrrein wees.
• Die volgende inligting moet verskaf word vir elke
besienswaardighed/attraksie: Beskrywing en tipe; aktiwiteite waaraan
deelgeneem kan word by die attraksie of bestemming.
• Mosambiek: (Die vier attraksies wat ingesluit is in die pakket moet aan
die bostaande kriteria voldoen.)
Fase 3
1. Roetekaart
• Jy moet ’n gedetailleerde roetekaart van jou toer in Suid-Afrika weergee.
• Die kaart moet die volgende inligting insluit:
• Die roete moet aangedui word wat gevolg gaan word.
• Ligging van akkommodasie.
• Besienswaardighede.
• Dui die afstande van die reis aan.
• Dui die lughawens/poorte aan van die twee provinsies wat besoek word.
• Sluit ’n afstandstabel van Suid-Afrika in.
• Gebruik sleutels of simbole om bogenoemde aan te dui.
2. Vervoerinligting
2.1 Kies ’n geskikte pakket vir ’n gehuurde motor van enige van die
motorverhuringsmaatskappye wat in die GSA-tydskrif adverteer. Sluit die
volgende inligting in:
• Maatskappy.
• Tipe voertuig.
• Ekstras – wat ingesluit is in die voertuig.
• Pakket wat gekies is bv Groep-A motor.
• Bereken die totale koste betaalbaar aan die motorverhuringsmaatskappy
vir die reis. Hou die volgende in gedagte: tariewe per dag, totale km
gereis, versekering, enige ekstras, bv. ekstra bestuurder, koste ingesluit
en uitgesluit in tariewe.
• Sluit bewyse in van alle koste, bv. advertensies, pryslyste, ens. Wys alle
bewerkings – geskatte koste soos in advertensies in die GSA-tydskrif.
3. Reisbegroting
3.1 Beplan ’n begroting om te bepaal hoeveel die toer sal kos. Gebruik slegs
Suid-Afrikaanse Rand.
• Vervoer: Vlugkoste na Mosambiek (retoerkaartjies) – motorhuur met
versekering en geskatte brandstofkoste. Wys alle berekeninge.
• Akkommodasie en etes.
• Vermaak, aktiwiteite, toegangsfooie.
• Inkopies, (geskatte bedrag).
• Jy kan advertensies, ens. insluit.
4. Buitelandse geldwisseling
4.1 Skakel die totale bedrag om van ZAR na JPY en VSD. Wys bewerkings
deur gebruik te maak van huidige wisselkoerse van die internet, koerante,
buitelandse valuta buro’s, ens.
Leer en Presteer graad 12, bylaag tot Beeld, Dinsdag 5 Augustus 2008 9
JSE/Liberty Life
Beleggingskompetisie
Gr 8-12
Navrae:
Idris 011 520 7168
Web: http://schools.jse.co.za

Gasvryheidstudies
Afdeling A:
1. Soort wyn:
1.1 Hoekom word sommige tafelwyne “natuurlike” wyne genoem? [1]
1.2 Gee kortliks die verskil tussen stilwyn en natuurlike vonkelwyn bv. Perlé. [2]
A. Stilwyne:
B. Natuurlike vonkelwyne:
1.3 Gefortifiseerde wyne staan ook bekend as “versterkte” wyne. Hoekom? [2]
1.4 Hoekom moet die fermentasieproses gestop word (by versterkte wyn) en
moet alkohol bygevoeg word? [2]
2. Vonkelwynen sjampanje:
2.1 Bespreek die soorte vonkelwyn en sjampanje wat in S.A. verkoop word. [4]
2.2 Bespreek kortliks die vervaardigingsmetode van vonkelwyn in S.A. [2]
3. Die maak van wyn:
3.1 Wat is “mos”? [2]
3.2 Hoe verskil witwyn en rooiwyn se parsproses? [3]
A. Witwyn:
B. Rooiwyn:
3.3 Beskryf kortliks die fermentasieproses. [7]
3.4 Wat verstaan jy onder “versnitwyn”? [1]
4. Wyn etikette:
4.1 Soek ’n wynbottel se etiket en benoem die inligting wat daarop voorkom. [10]
4.2 Watter organisasie keur die egtheidseël om die wynbottel se nek goed? [1]
4.3 Wat is die doel van die egtheidseël? [2]
5. By watter temperature word die volgende dranksoorte bedien? [5]
5.1 Witwyn:
5.2 Rooiwyn:
5.3 Vonkelwyn:
5.4 Soetwyn:
5.5 Rosé wyn:
6. Kies die antwoord in kolom B wat pas by kolom A. [5]
KOLOM A ANTWOORD KOLOM B
Soort wyn Gepaste voedselsoort
6.1 Droë rooiwyn A Vis
6.2 Droë sjerrie B Nagereg
6.3 Dessertwyn C Beesvleis
6.4 Vonkelwyn D Sop
6.5 Droë witwyn E Oesters
7. Opberging van wyn:
7.1 By watter temperatuur moet wyn opgeberg word? [1]
7.2 Wat is die ideale opbergtoestande vir wyn? [5]
TOTAAL: 55
Afdeling B:
1. Opberging:
1.1 Watter opbergtoestande is die geskikste sodat die bottels se kurkproppe nie
uitdroog nie? [2]
1.2 Bespreek kortliks hoekom die kurkproppe nie mag uitdroog nie. [4]
1.3 Hoekom moet rooiwyn effens skuins gestoor word met die kurkprop na bo?
[2]
2. Aptytwekkers:
2.1 Noem twee soorte wyn wat geskik is vir aptytwekkers. [2]
2.2 Wat word ’n aptytwekker ook genoem? [1]
3. Wat is ’n wynwiegie? [1]
4. Hoekom word ’n wynwiegie vir rooiwyn gebruik? [3]
5. Skink van wyn:
5.1 Nadat die gasheer die bottel wyn goedgekeur het, word dit volgens ’n reël
ingeskink. [3]
Eerste:
Tweede:
Derde:
5.2 Die kelner beweeg om die tafel. [1]
5.3 Hoeveel glase wyn is daar ongeveer in een bottel wyn van 750 ml? [1]
5.4 Waar sit die kelner die bottels wyn sodra hy/sy dit ingeskink het? [3]
A. Witwyn:
B. Rooiwyn:
5.5 Wat staan die kelner te doen as die wynbottel leeg is? [2]
TOTAAL: 25
Afdeling C:
Bier
1. Noem die vyf geklassifiseerde soorte bier. [5]
2. Kies die antwoord in kolom B wat pas by kolom A. [5]
KOLOM A ANTWOORD KOLOM B
Bestanddele vir bier Doel van elke bestanddeel
2.1 Mout A Reageer saam met gis
2.2 Hops B Is die hoofbestanddeel
2.3 Suiker C Verskaf suiker vir fermentasie
2.4 Water D Vorm koolstofdioksied en
alkohol
2.5 Gis E Gee ’n bitter smaak
3. Glase vir bier:
3.1 Hoekom moet ’n bierglas silwerskoon wees? [1]
3.2 Hoe moet ’n bier ingeskink word? [3]
3.3 By watter temperatuur behoort bier bedien te word? [1]
3.4 Hoe hoog moet ’n goed ingeskinkte bier se kroon (kop) wees? [1]
3.5 Wat sal gebeur as:
A. Die bier te koud is? [1]
B. Die bier te warm is? [1]
Memorandum op webblad: www.beeld.com kliek skool toe.
10 Leer en Presteer graad 12, bylaag tot Beeld, Dinsdag 5 Augustus 2008

Inligtingstegnologie
Algemeen
Vanjaar se graad 12-leerders is die eerste groep wat ’n nasionale senior sertifikaat
eksamen sal aflê in Inligtingstegnologie (IT). Dit is ook die eerste jaar wat die hele land
se graad 12 leerders dieselfde IT-vraestel sal skryf. Daarom het die Departement van
Onderwys duidelike riglyne na al die skole toe gestuur wat die spesifikasies vir die ITvraestelle
(asook al die ander vakke) betref.
Verder is daar voorbeeld-vraestelle met memorandums na al die skole toe gestuur.
Die voorbeeld-vraestelle met memorandums is op die webtuiste van die Departement
van Onderwys beskikbaar. Onthou net dat die memorandum wat voorsien is, slegs
een moontlike oplossing voorstel. Daar is altyd alternatiewe oplossings vir ’n
probleem wat ook reg kan wees – solank die oplossing die probleem wat gevra is,
volgens die gegewe spesifikasies sal oplos.
Dit is baie belangrik dat al die IT-leerders hierdie voorbeeldvraestelle goed deurwerk.
Die vraestelle wat aan die einde van die jaar geskryf sal word, sal soortgelyk wees
aan hierdie voorbeeld vraestelle. Leerders wat onseker is oor die praktiese vraestel
moet veral baie seker maak dat hulle al die vrae in die praktiese voorbeeld-vraestel
kan doen. Stel vir jouself soortgelyke vrae op en doen dit op die rekenaar.
Teorievraestel:
Tyd: 3 uur Totaal: 180 punte
Afdeling A: Meervuldige keuse 10 punte
Afdeling B: Hardeware en sagteware 50-60 punte
Afdeling C: E-kommunikasie, etiese en sosiale kwessies 20 punte
Afdeling D: Programmering en sagteware-ontwikkelling 50 punte
Afdeling E: Geïntegreerde scenario 40-50 punte
Afdeling E van die vraestel bevat ’n verskeidenheid van vrae uit al die verskillende
leeruitkomste.
Onthou:
• Al die werk van graad 10 tot 12 kan getoets word, hoewel klem sal val op die
Graad 11 en 12 werk.
• Leer: Definisies (om die ‘wat is’ vrae te kan beantwoord), waarvoor afkortings
staan, hoe goed werk (soos pakkieskakeling, paging, ens) en waar komponente
gebruik word en deur wie. Leer volledige definisies. Verkorte weergawes is die
meeste van die tyd nie voldoende nie.
• Leer: Teoretiese konsepte van programmering soos byvoorbeeld wat is
objekte, SQL, algoritme ens. Daar behoort ook prakties-georïenteerde vrae in die
vraestel te wees. Kyk na die vrae in afdeling D van die voorbeeldvraestel om ’n
idee te kry van die tipe vrae wat gevra kan word in hierdie afdeling.
In die eksamen:
• Leeswerk: Die voorbeeld-vraestel het baie leeswerk. Die finale vraestel sal
waarskynlik ook baie leeswerk hê. Onderstreep die kerngedeeltes in die vrae of
leesgedeeltes, sodat jy nie elke keer die hele paragraaf moet lees nie. Moet nie
oorhaastig wees nie – maak seker jy verstaan wat die vraag vra, voordat jy
antwoord.
• Tyd: Deel jou tyd baie goed in – gewoonlik een punt per minuut. Jy moet by al
die vrae uitkom. Doen dus eers al die maklike vrae en merk die vrae wat jy
oorslaan duidelik, sodat jy dit later kan beantwoord.
• Skryf eerder te veel as te min.
Praktiese vraestel:
Tyd: 3 uur Maksimum punte: 120
Afdeling A vir die Delphi-programmeerders en Afdeling B vir die Java
programmeerders.
Vraag 1: Databasiskonnektiwiteit en SQL 40 punte
Die volledige databasis asook die “dop” van program wat met die databasis koppel,
word gegee. Jy moet slegs die kode intik wat die SQL-stellings sal bevat om die
verskillende navrae uit te voer en die resultate te vertoon.
Voorbeeld: Gestel die databasis bevat twee gekoppelde tabelle naamlik PunteTb en
LeerderTb. Een van die opsies op die kieslys van toepassing- of navraag-program wat
gegee word, is: Bereken Promosiepunte.
Die SQL-stelling waarvoor jy punte gaan kry, sal soos volg lyk:
SELECT LeerderNaam, VakNaam, (Punt1 + Punt2 + Punt3) / 3 AS PromPunt
FROM LeerderTb, PunteTb
WHERE PunteTb.LeerderID = LeerderTb.LeerderID
Hierdie SQL stelling skep ’n veld met die naam PromPunt skep wat ’n berekende
waarde sal bevat waar die drie termyne se punte bymekaar getel en deur 3 gedeel
word.
Die gegewe program sal ’n aantal soortgelyke opsies op die kieslys hê waarvoor jy die
SQL-stellings moet intik. Hersien al die SQL-stellings in die teoriehandboek baie
deeglik.
Vraag 2: Objek georïenteerde programmering. ±50 punte
Leerders moet in staat wees om een of twee objekte te kan skep en dan ’n toetsklas
(hoof unit) te ontwikkel om objekte te skep en dan metodes van die klas(se) te roep.
Strukture soos tekslêers, skikkings en skikkings van objekte kan ingesluit wees in
hierdie vraag.
Tegnieke soos soek met/sonder ’n vlag, sorteer, kry die
hoogste/laagste/gemiddeld/totaal, verwyder/voeg by elemente van/by ’n skikking,
vertoon al die/sekere inligting kan gevra word.
Voorbeeld:
Skep ’n objekklas (ander unit) met die naam DiereXXXX. Skryf die volgende kode as
deel van hierdie klas:
1.1 Defineer ’n klas met die naam TDier wat die volgende privaat velde sal bevat:
Naam, ouderdom, gewig, klubgeld
1.2 Skep ’n konstruktor met die naam met parameter wat die naam, ouderdom en
gewig van die dier sal voorsien. Die klubgeld word later bereken. Initialiseer die
velde van die objek met hierdie waardes.
1.3 Skryf ’n toString-metode wat die inligting van een dier sal terugstuur in die
volgende string-formaat: Name, ouderdom, gewig en klubfooi
Voorbeeld:
Vlooi 12 4.5kg R 0.00
1.4 Skryf ’n metode om die klubfooi te bereken. Die gewig moet met die ouderdom
van die dier vermenigvuldig word.
1.5 Skryf get-metodes vir al die privaat velde van die dier-objek.
1.6 Skryf ’n set-metode sodat die gebruiker die gewig van die dier met ’n
toepassingprogram kan verander, indien nodig.
Oplossing:
unit DiereXXXX;
interface
uses SysUtils;
type
TDier = class
private
Naam :string;
Oud :integer;
Gewig :real;
Fooi :real;
public
constructor create(sNaam:string;iOud:integer;rGewig:real);
Function toString:string;
Procedure setGewig(rGewig:real);
Procedure berekenFooi;
Function getNaam:string;
end;
implementation
constructor TDier.create(sNaam:string;iOud:integer;rGewig:real);
begin
Naam := sNaam;
Oud := iOud;
Gewig := rGewig;
Fooi := 0.0;
end;
Function TDier.toString:string;
begin
result := Naam + #9 + IntToStr(Oud) + #9 + FloatToStr(Gewig)+ #9 +
FloatToStrF(Fooi,ffCurrency,10,2);
end;
Procedure TDier.setGewig(rGewig:real);
begin
Gewig := rGewig;
end;
Procedure TDier.berekenFooi;
begin Fooi := Oud * Gewig;
end.
In die tweede gedeelte van hierdie vraag moet jy die data van die diere uit ’n
tekslêer na ’n skikking van objekte kan lees.
Verder moet jy die metodes van hierdie objek kan gebruik om sekere opdragte uit
te voer. Byvoorbeeld:
• Gebruik die toString-metode om die inligting van al die diere op die skerm
te vertoon.
• Vertoon ’n genommerde lys met al die name van die diere op die skerm
(gebruik die getNaam-metode). Die gebruiker moet die nommer van die dier
intik water gewig verander moet word. Gebruik die setGewig-metode om die
gewig van die dier te verander.
Kyk na die memorandum van die voorbeeld-vraestel se tweede vraag om te sien
hoe die oplossing van die vraag sal lyk. Probeer om self nou hierdie volledige
vraag te doen op die rekenaar. Gebruik die memorandum van die voorbeeldvraestel
as riglyn.
Vraag 3: Algemene programmeringsvaardighede ±30 punte
Algemene programmeringsvaardighede en tegnieke sal getoets word. Hierdie
vraag kan strukture tekslêers en een-/tweedimensionele skikkings bevat.
Tegnieke soos soek met/sonder ’n vlag, sorteer, kry die
hoogste/laagste/gemiddeld/totaal, verwyder/voeg by elemente van/by ’n skikking,
vertoon al die/sekere inligting kan gevra word.
Samevatting van vaardighede en tegnieke wat belangrik is vir die praktiese
eksamen:
• Skikkings
o Eendimensionele skikking/skikking van objekte
o Gebruik van ’n heelgetal veranderlike om die aantal elemente van die
skikking te bepaal (teenoor die grootte van die skikking)
o Voeg objekte/primitiewe elemente in ’n skikking in
o Verwyder objekte/primitiewe elemente uit ’n skikking
o Sorteer die elemente van ’n skikking
o Verwerking van ’n skikking (bv. optel, gemiddeld, uitsoek, lys, ens)
• Tekslêers
o Koppel lêerveranderlike met tekslêer op die disket
o Oopmaak en toemaak van ’n tekslêer
o Stap met ’n lus deur die tekslêer
o Kry data van ’n tekslêer af (insluitend lees reëls uit ’n tekslêer)
o Stuur data na ’n tekslêer toe (insluitend skryf reëls na ’n tekslêer)
• Algemene konsepte
o Karakterhantering
• Bou ’n string op (aaneenskakeling)
• Enkripsie/dekripsie
• Tel woorde
• Verwyder items
• Skakel items om van ’n string
• Verander van hoof- na kleinletters en andersom
• Formattering van desimale waardes (bv. geen desimale plekke, ens)
• Formattering van afvoer bv gebruik van en
karakters/gebruik van die printf funksie (in Java)
o Basiese wiskundige manipulasie
o Lusse (al 3 lusse)
o Besluitneming - if, switch/case
o Omskakeling van tipes volgens spesifieke tale
Leer en Presteer graad 12, bylaag tot Beeld, Dinsdag 5 Augustus 2008 11
end;
Function TDier.getNaam:string;
begin result := Naam;
end;
JSE/Liberty Life
Beleggingskompetisie
Begin: 14 Maart vir gr 8-12
Navrae:
Idris 011 520 7168
Web: http://schools.jse.co.za