Ken die mielie.pdf - Pannar Seed

Van Plant tot Opkoms
Die Mieliefabriek -
Vegatiewe Groei
Reproduksie Fase van die Mielieplant
Graankwaliteit en Oesbaarheid
Waterbenutting
Die Mielieplant se Voedingsbehoeftes
Die Mielieplant en Haelskade
Hitte-eenhede –
Brandstof vir die Mielieplant
Invloed van Siektes
Mieliesiektes in Suidelike Afrika
© Copyright
Deel 1& 2 - Sydney Bondesio
Deel 2 - Siektes - Dr Rikus Kloppers
Deel 2 - Haelskade - Heinz Oellermann
Alle Kopiereg word deur Pannar Saad (Edms) Bpk gereserveer
04
10
16
20
24
26
28
32
34
36

1VAN PLANT TOT
OPKOMS
Foto 1: Die effek van verskillende
plantdieptes op saadontwikkeling. Let op
na die verskil in saadontwikkeling, waar
saad te diep geplant is (regs) tot ’n optimale
diepte (links). Hoe dieper die saad geplant
is, hoe laer is die grondtemperatuur, wat ’n
onegalige plantestand tot gevolg het. Let
op na die saad waar die koleoptiel om die
saad gedraai is, dit is tipies van saad wat te
diep geplant is.
1
4
SAADBED
Die waarde van ’n goed voorbereide
saadbed kan nie oorbeklemtoon word
nie. Dit skep ’n ideale basis vir groeikragtige
en egalige plante teen die
verlangde plantbevolking. Dit vorm
ook die fondasie vir ’n goeie graanoes.
SAAD
Die oesverwagting begin by die saad.
Saad is die eindproduk van ’n lang,
duur, teel- en produksieprogram. Opgesluit
in die saad is die oespotensiaal
en sekere eienskappe wat die beste
voordele uit klimaat- en grondtoestande
kan voortbring.
VEREISTES VIR GOEIE
PLANTBEVOLKING
Drie vereistes van uiterste belang:
• Vogtoestande moet gunstig wees.
’n Reënbui van 25 mm sal normaalweg
verseker dat daar genoegsame
vog in die grond is om te
begin plant, indien die ondergrond
nat is.
• Genoeg suurstof.
• Minimum grondtemperature verkieslik
bo 15˚C is belangrik.
Die temperatuur tydens plant moet
optimaal wees. Mieliesaad sal nie
ontkiem by grondtemperature onder
10˚C nie. Die ideale temperatuur is
18˚C en hoër. ’n Tekort of in sekere
gevalle te veel (bv. versuiptoestande)
van die bogenoemde elemente kan ’n
nadelige invloed op die finale plantestand
en die egaligheid van die plante
hê.
BESTUURSWENKE
• Vroeë aanplantings moet so vlak as
moontlik geplant word. Diep plant
beteken laer grondtemperature wat
vertraagde ontkieming en onegalige
stand tot gevolg het.
• Bandplaas kunsmis ten minste 5 cm
dieper en 5 cm weg van die saad,
om chemiese brand te voorkom.
Dit is veral op sanderige gronde
noodsaaklik.
• Moet nie meer as 60 - 70 kg stikstof
(N) plus kalium (K) per ha in die
band by 90 cm rye plaas nie, want
dit kan tot chemiese brand lei. Vir
2.1 meter rye moet nie meer as
40 kg/ha in die ry geplaas word nie.
• Probeer korsvorming van die grond
voorkom of hef die probleem so gou
as moontlik op. Behandel die saad
met geregistreerde insekdoders om
insekskade te beperk.
• ’n Onkruidvrye saadbed na opkoms
gee die jong mielieplant die beste
geleentheid om goed te ontwikkel.
Egalige saailinge en stand vorm die
basis van ’n goeie oes.
DIE EFFEK VAN VERSKILLENDE
PLANTDIEPTES OP SAADONTWIKKELING

2
27°C
20°C
G4 G3 G2 G1 G0
14°C
Foto 2: Verskil in tempo van ontwikkeling
by 14˚C, 20˚C en 27˚C in die grond, oor ’n
tydperk van 5 dae.
WORTELS LÊ DIE GRONDSLAG
VIR ‘N BELOWENDE OES
Wortelontwikkeling het ’n belangrike
invloed op die opbrengspotensiaal.
Wanneer daar gekyk word na ’n
mielieland is dit gewoonlik die algemene
voorkoms, plantestand en kleur
wat ’n mens die meeste beïndruk.
Baie min mense besef egter dat dit wat
bo die grondoppervlak sigbaar is, ’n
manifestasie is van wat onder die grond
besig is om plaas te vind.
DIE EERSTE WORTELSTELSEL
Die kiem of primêre wortelstelsel van
die mielieplant begin voor opkoms
funksioneer en speel ’n belangrike rol
in die verwesenliking van die potensiaal
van die plant. Dié wortels funksioneer
tot die laaste stadium van
graanvulling.
Kiemwortels begin twee tot drie dae
nadat die saad geplant is te ontwikkel.
Dié wortelstelsel is feitlik ten volle
ontwikkel met opkoms. Hierdie wortels
voed op die endosperm (die meelgedeelte
van die saad) en ontwikkel
baie vinnig om die hoof wortelstelsel
van die mielieplant tot by vyfblaarstadium
te vorm. Dit funksioneer tot
lank in die groeiseisoen van die plant.
Vanuit die bogenoemde inligting is dit
duidelik dat die regte bestuur voor
planttyd, baie bydra tot goeie
wortelontwikkeling. ’n Goeie praktyk
is om so vlak as moontlik te plant met
vroeë aanplantings, omdat die grondtemperatuur
afneem met ’n toename
in diepte. Die belangrikheid hiervan
word beklemtoon deur die feit dat
opkoms met tot twee weke vertraag
kan word, wanneer te diep geplant
word. Kiemwortels toon ’n swak
reaksie tot algemene grondvrugbaarheidsvlakke,
maar reageer baie
goed op bandgeplaasde kunsmis.
Vroeë wortelontwikkeling kan dus
bevorder word deur klein hoeveelhede
fosfaat naby of op die pit te bandplaas,
tydens plant. Wees egter versigtig om
kunsmis met baie stikstof en kalium
naby die saad te plaas. Dit kan klein
plantjies brand of selfs laat vrek.
3
4
Foto 4: Uitstekende wortelontwikkeling in
die eenblaarstadium. Primêre wortels kan
duidelik gesien word op die foto.
Foto 3: ’n Gesonde wortelstelsel vorm die
basis vir ’n suksesvolle oes. Die linkerkantste
saailing is beskadig deur grondinsekte en sal
’n swak plant tot gevolg hê.
5

Foto 5a & b: Die eerste sekondêre wortels
begin ontwikkel vanuit die eerste ondergrondse
node.
5b
6
Met later aanplantings en by hoër
grondtemperature kan dieper geplant
word, om te verseker dat die saad naby
die beskikbare vog geplaas word.
Wees egter versigtig om nie te diep te
plant nie, veral op grond wat geneig
is om vas te slaan of ’n harde kors te
vorm.
DIE HOOF WORTELSTELSEL
Van die sesblaarstadium tot laat in
graanvulling, is dit die sekondêre of
nodale wortelstelsel wat die meeste
voedingstowwe voorsien, wat deur die
plant benodig word. Hierdie wortels
ontwikkel op ’n gronddiepte van
25 mm tot 35 mm, ongeag van plant-
5a
6
Foto 6: Van elke node onder die grondvlak,
sal ’n stel sekondêre wortels ontwikkel.
dieptes, en is hoofsaaklik gekonsentreerd
sowat 300 mm om en onder
die mielieplant. Hulle kan tot op ’n
diepte van 1.5 m tot 2 m ontwikkel.
Hierdie wortels reageer goed op
algemene grondvrugbaarheid, sowel
as bandgeplaasde kunsmis.
Haarwortels wat aktief uit die wortels
vorm, kan weens droogtestremming
afsterf, maar ontwikkel weer sodra vog
beskikbaar raak.
GEE DIE WORTELSTELSEL DIE
BESTE KANS VIR OPTIMALE
ONTWIKKELING
Vanuit ’n bestuursoogpunt is dit beter
om verdigtingslae tydens primêre
bewerking voor plant op te hef.
Wanneer die verdigting opgebreek
word na plant, moet vlak bewerk word
en nie naby die wortels nie, sodat
moontlike skade aan die wortelstelsel
tot ’n minimum beperk word.
Meganiese skade kan die moontlikheid
van stam- en wortelvrot bevorder. Dit
sal weer die vogopname van die plant
benadeel, veral tydens graanvulling.
Omval word ook ’n groter probleem.
Waar aluminium-inhoud in die grond
hoog is, soos in areas met hoë reënval,
moet kalk so diep as moontlik
ingewerk word. Dit verseker goeie
wortelontwikkeling. Dit is ’n goeie
praktyk om ’n profielgat van sowat
1,5 m tot 2 m regoor die mielierye te
grawe, om te bepaal hoe goed en diep
die wortels ontwikkel het en/of opbreek
van verdigtingslae nodig is vir die
komende seisoen.

7
8
DIE LAASTE WORTELSTELSEL
Gedurende die laaste fase van die
vegatiewe groei maak stutwortels hul
verskyning. Hulle ontwikkel net onder
die grondoppervlakte en op die
boonste twee tot drie nodes. Hierdie
wortels dring die boonste grondvlakke
binne. Hul primêre funksie is om die
plant te ondersteun, maar kan ook uit
die boonste vlakke van die grond,
water en voedingstowwe opneem.
Stutwortels kan ’n belangrike rol speel
indien baie nat toestande heers, veral
wanneer sekondêre wortels begin vrek.
Lande wat geneig is om te nat te word
(te versuip), moet eerste geplant word,
omdat groter plante nat toestande beter
hanteer as jonger plante. Vermy die
toediening van hormonale onkruiddoder
gedurende die ontwikkeling van
stutwortels, aangesien dit tot abnormale
wortelontwikkeling lei.
Foto 7: Goeie stutwortelontwikkeling. Die
geskeide wortels onder, is die sekondêre of
nodale wortelstelsel.
Foto 8: ’n Voorbeeld van sekondêre wortels
wat afgesterf het as gevolg van baie nat
toestande. Let op hoe die stutwortels
gekompenseer het.
7

9
8
Foto 9: Bewerking naby en diep kan stam- en wortelvrot tot gevolg hê. Die foto’s wys duidelik
die verskil tussen gesonde en tussen besmette stam en wortels. Merk veral die beter
kopontwikkeling by die gesonde stam.

2
10
DIE MIELIEFABRIEK:
VEGATIEWE GROEI
BLAAR- EN
STAMONTWIKKELING
Elke stadium van die ontwikkeling van
die mielieplant vereis bepaalde
bestuurspraktyke. Deur op die regte
tyd aandag daaraan te skenk, kan die
optimale opbrengs soveel makliker
behaal word. Met dit in gedagte, is dit
nodig om die blaar- en stamontwikkeling
in maklik identifiseerbare
fases te verdeel, naamlik: opkoms tot
vyfblaar; ses- tot agtblaar; nege- tot
twaalfblaar en dertienblaar tot die
pluim verskyn.
DIE SAAILINGSTADIUM
Kenmerkend van die eerste blaar, is
dat dit ’n ovaalvormige punt het, wat
verskil van al die ander blare. In
hierdie stadium van die vegatiewe
groei van die plant, ontwikkel die blare
die stadigste, met ’n nuwe blaar wat
elke ± 4 dae verskyn. Hierdie blare
ontwikkel vanuit die nodes onder die
grond.
’n Goeie egalige stand met opkoms,
lê die fondasie vir ’n uitstekende
1 3
Foto 1: Eersteblaarstadium: Let op na die
ovaalpunt van die eerste blaar. Die eerste
vyf blare verdwyn soos die plant ouer word.
oespotensiaal, terwyl ’n onegalige
stand, mededinging tussen die plante
sal vermeerder. Die swakker plante
sak uit en sal nie in staat wees om te
kompeteer nie. Hulle sal ook baie
min of geen graan produseer nie, veral
onder hoë plantestand toestande.
’n Belangrike punt om te onthou is dat
2
Foto 2: Tweeblaarstadium: Let op na die
kraag op die tweede blaar.
die teoretiese oespotensiaal bepaal
word tydens die vyfblaarstadium,
wanneer die kop en pluim by die groeipunt
geïnisieer word. Die groeipunt
is in hierdie stadium nog onder die
grond. Dit is duidelik sigbaar indien
’n langwerpige snit deur die ondergrondse
stamgedeelte gemaak word.
Enige voedingstekorte moet onmiddellik
tydens hierdie stadium reggestel
word. Onkruidbeheer is baie
Foto 3: Tydens die tweeblaarstadium is die
groeipunt steeds onder die grondoppervlakte.
belangrik om te verseker dat die jong
stadig groeiende plantjie homself goed
kan vestig. Met die groeipunt onder
die grond kan baie nat toestande lei
tot groot oesskade, maar hael- of
rypskade sal nie ’n groot invloed op
die oes hê tydens hierdie fase nie. Lae

4 5
Foto 4: Tydens die vyfblaarstadium is die
groeipunt net onder die grondoppervlakte.
7
Foto 7: Tydens die agtblaarstadium is die
groeipunt bo die grondoppervlakte en
internodes maklik sigbaar.
temperature en haelskade kan egter
die groeitydperk van die plant met ’n
paar dae vertraag.
DIE BEGIN VAN DIE AKTIEWE
GROEISTADIUM
In die ses- tot agtblaarstadium is die
groeipunt bo die grond. Die plant
groei vinniger met nuwe blare wat om
en by elke derde dag verskyn en
uiteraard neem die behoeftes aan vog-
Foto 5: Tydens die vyfblaarstadium skeur
die laer blare los as gevolg van wortel- en
stamontwikkeling.
8
Foto 8: ’n Mielieland in die agt- tot
negeblaarstadium.
en plantvoedingstowwe toe. Sekondêre
wortels is goed gevestig en vorm
nou die hoof wortelstelsel van die
plant. Spruite begin vorm en blare op
die ondergrondse nodes begin los van
die stam skeur en sal later verdwyn.
Omdat die belangrikste blare van die
plant in hierdie stadium nog nie ontvou
het nie, is haelskade gewoonlik taamlik
min, behalwe in gevalle waar die hele
plant vernietig word. Om die blaarstadium
na ongeveer die tienblaarstadium
te bepaal, tel vyf by die getal,
omdat die eerste vyf blare gewoonlik
teen die tyd verdwyn het.
6
Foto 6: Tydens die seweblaarstadium begin
die plant vinnig ontwikkel en laer blare
begin verdwyn.
11

Foto 9: ’n Plant in die negeblaarstadium.
Die meeste van die blare wat onder die
grondoppervlakte ontwikkel het, sou in die
praktyk verdwyn het.
11
10
Foto 10: Plante in die nege- tot
tienblaarstadium. Dit demonstreer die
pluimgroeipunt in die verskillende stadiums
van vroeë ontwikkeling. Vroeë
kopontwikkeling is sigbaar op die nodes.
12
STIKSTOFTOEDIENING VOOR
DIE AGTBLAARSTADIUM
Dit is die aangewese tyd vir ’n stikstof
kopbemesting. Alle voedingstekorte
moet nou opgehef word, sodat die
vaslegging van die finale oespotensiaal,
wat bepaal word in die twaalfblaarstadium,
nie nadelig beïnvloed
word nie. Waar die grond vasgeslaan
of gekompakteer het, kan ’n ligte
skoffelbewerking die grond deurlug.
Dit moet vlak en redelik vêr van die
plant gedoen word, om wortelskade
te verhoed.
Droogte sal in hierdie stadium kleiner
plante tot gevolg hê, hoewel oesverlies
onder droëland produksies relatief
gering behoort te wees. By vroeë aanplantings
kan eerste geslag stronkboorders
al sigbaar word. Dit kan
maklik op die stadium met ’n insekdoder
bestry word.
11
NEGE- TOT
TWAALFBLAARSTADIUM
In die nege- tot twaalfblaarstadium
begin dinge gebeur. Kopontwikkeling
versnel en is sigbaar indien die plant
gedissekteer word. Stamontwikkeling
geskied ook vinniger as gevolg van die
verlenging van internodes, vanaf die
onderste node na bo. ’n Nuwe blaar
verskyn ongeveer elke derde dag. Op
die twaalfblaarstadium word die oespotensiaal
vasgelê, wat die volgende
impliseer. Die kopgrootte ten opsigte
van die aantal saadrye op die kop word
vasgelê. Dit wil sê of daar 12, 14 en
16 of selfs meer saadrye op ’n kop sal
wees. Belangrike faktore soos beskikbaarheid
van water, grondvrugbaarheid,
hitte-eenhede en beskikbaarheid
van essensiële voedingselemente, speel
’n belangrike rol om die optimale
aantal sade in saadrye op die kop te
laat ontwikkel.
Foto 11: ’n Plant in die tienblaarstadium.
Let op na die begin van pluimontwikkeling.
Let op die goed ontwikkelde blaarskede
wat die bros stam omhul en sodoende goed
beskerm en ondersteun.

In geval van mielies onder besproeiing
is dit belangrik dat die plant geen
droogtestremming net voor en gedurende
hierdie stadium ondervind
nie. Daar moet ook gesorg word dat
enige voedingstekorte vooraf opgehef
word.
12
Foto 12: ’n Plant in die tien- tot twaalfblaarstadium,
met twee goed ontwikkelde spruite.
AKTIEWE GROEISTADIUM
Van die dertienblaarstadium tot pluimverskyning
versnel die stam- en
blaarontwikkeling steeds. Die laaste
paar blare verskyn elke een tot twee
dae. Net soos die blare, versnel kopontwikkeling
en veral die boonste
koppe ontwikkel vinniger. By meerkoppige
basters sal die boonste twee
tot drie koppe tot nagenoeg dieselfde
grootte ontwikkel, terwyl enkelkoppige
13
14
ULTRA KORT MEDIUM
Foto 14: Kopontwikkeling in die finale fases van
vegatiewe ontwikkeling, toon die verskil in
grootte van die boonste koppe in vergelyking
met die onderste koppe.
tipe basters voorkeur aan die boonste
kop se ontwikkeling gee.
By ’n lae plantestand kan spruite tydens
goeie toestande oorvloedig ontwikkel,
terwyl spruitontwikkeling by ’n hoë
stand onderdruk word, of selfs afsterf
as gevolg van ’n energie tekort.
Foto 13: Plante in die veertienblaarstadium. Dit is die begin van die kritieke twee weke voor
pluimverskyning. Die twee weke voor en twee weke na pluimverskyning is die mees kritiese
tydperk in die lewensiklus van die mielieplant.
13

15
14
Die pluim is volwasse ongeveer twee
tot drie dae voor dit verskyn. Sodra
stuifmeelstorting plaasvind, is dit die
einde van die vegatiewe groeistadium.
BESTUURSWENKE
Uit ’n bestuursoogpunt is dit belangrik
dat mielies onder besproeiing geen
vogstremming, twee weke voor en
twee weke na pluimstadium, ondervind
nie. Haelskade tydens hierdie
stadium, veral gedurende bestuiwing,
kan ’n totale oesmislukking beteken.
Die fabriek van die plant, m.a.w. die
blare, is nou ten volle ontwikkel. Die
plant sal nie herstel van enige skade
nie. In mielielande, veral lande wat
laat in die groeiseisoen aangeplant is,
kan tweede generasie stronkboorder
Foto 15: Die verskil in ontwikkeling tussen
vinnige, medium en medium-laat plante wat op
dieselfde datum geplant is. Let op die
pluimontwikkeling.
voorkom. Dit is gewoonlik ’n baie
strawwe besmetting, wat groot oesverliese
en swak graangehalte tot
gevolg het. Fusarium kopvrotbesmetting
kan ook een van die gevolge
wees. Lugbespuiting is gewoonlik
nodig om die probleem op te los.
Die vog- en voedingsbehoeftes van
die plant is baie hoog in die vroeë
reproduktiewe stadium. Goeie stutwortelontwikkeling
help die plante
om nat toestande beter te verdra. Diep
skoffelbewerking op die stadium, moet
egter vermy word, omdat dit stam- en
wortelvrot kan aanmoedig.

3
2
16
DIE REPRODUKTIEWE FASE
VAN DIE MIELIEPLANT
BESTUIWING
Die eerste stadium van die reproduktiewe
periode word gekenmerk
aan die baard wat op die voorpunt
van die koppe verskyn. Die baard
ontwikkel gewoonlik oor drie tot vier
1
Foto 1: Verskil in kopontwikkeling op
dieselfde stam. Die groot kop is die primêre
kop, ’n paar dae voor verskyning.
dae, terwyl stuifmeelstorting meestal
in die voormiddag plaasvind, vir ’n
periode van ongeveer sewe dae lank.
Droogtestremming in die tyd sal stuifmeelstorting
verkort en baardvorming
vertraag, terwyl koel en vogtige toestande
baard- en stuifmeelproduksie
verleng. Spruite stort stuifmeel sewe
tot tien dae later as die hoofplant, wat
voordelig kan wees in sommige droë
seisoene.
DROËLAND PRODUKSIE EN
BESTUIWINGSPERIODE
Die groeistadium van die mielie in die
tyd van baardstoot en stuifmeelstorting
KOPONTWIKKELING
is van die uiterste belang onder
droëlandtoestande. Veral in die
Westelike produksiegebiede, is dit ’n
bepalende faktor vir die keuse van ’n
plantdatum vir die grootste deel van
die oes.
Tydens bestuiwing val stuifmeel op
die klewerige baard, ontkiem en groei
af na die eiersel op die stronk waar
bestuiwing plaasvind. Die hele proses
duur ongeveer 24 uur, wat dit een van
die vinnigste groeiprosesse in die
natuur maak.
BESTUURSWENKE
Die belangrikste bestuurshulpmiddels
is die keuse van die plantdatum en
plantdigtheid onder droëland produksietoestande,
veral in die Westelike
produksieareas van Suid-Afrika. Die
keuse moet gekoppel word aan
langtermyn klimaatstoestande van die
area. Dit is die mees kritieke tydperk
vir die mielieplant, omdat die plant se
vogbehoefte dan die hoogste is en
Foto 2: Verskillende stadiums van baardontwikkeling en bestuiwing. Die kop op die linkerkant
is vol bestuif met die baard klaar afgespeen. Tweede van regs is ’n onbestuifde kop met al
die baard nog aan die stronk.

skade as gevolg van droogte ook dan
die hoogste is. Dit is noodsaaklik dat
langtermyn reënval rekords deeglik
bestudeer moet word, sodat die
blomperiode saamval met die piek
reënval periodes, en sodoende midsomer
droogte te vermy, of ten minste
die gevolge daarvan te probeer beperk.
Langtermyn rekords het bewys dat die
beste plantdatum vir die Westelike
produksiegebiede, na 20 November
is. Kultivarkeuse is ’n ander hulpmiddel
wat kan help om risiko’s te verlaag.
Basters wat hulself oor verskeie jare
as staatmakers bewys het, behoort
voorrang te geniet. Meerkoppige
3
basters speel ’n belangrike rol in veral
die Westelike produksiegebiede
vanweë hulle vermoë om te kan
kompenseer in goeie produksie jare.
In die Oostelike hoëveld is die primêre
faktor wat die plantdatum bepaal, die
hoeveelheid hitte-eenhede wat
benodig word deur die oes, wat
4
Foto 4: Die eerste stadium van
graanontwikkeling is die waterblasiestadium.
Die pitte is nog deursigtig en die inhoud
lyk soos jellie.
beteken dat die grootste gedeelte van
die planttyd in Oktober moet plaasvind
vir die beste resultate.
Met ’n aanplanting onder besproeiing
is dit veral belangrik om kennis te
neem van die kritieke tyd, twee weke
voor en twee weke na baardontwikkeling,
wanneer genoeg vog vir
die plant beskikbaar moet wees, vir ’n
vol potensiaal oes.
GRAANVULLING
Waterblasiestadium
Die eerste stadium van graanvulling
staan bekend as die waterblasiestadium,
dit is die begin van graanontwikkeling.
Direk na bestuiwing
speen die baard van die graan af. Die
ontwikkelende pitte lyk soos ’n waterblasie.
Die inhoud van die pitte is
helder en jellie-agtig. Wit- en geelgraan
se pitinhoud lyk dieselfde op
die stadium.
Die fase duur gewoonlik tien tot vyftien
dae, afhangende van die kultivartipe
en hitte-eenhede. Die pitte aan die
basis van die kop ontwikkel eerste en
die op die punt van die kop, laaste.
Wanneer die graan begin afdroog,
Foto 3: ’n Mielieplant met twee koppe. Die
boonste kop is bestuif en die graan is in die
waterblasiestadium. Bruinbaard dui dat die
bestuiwing voltooi is.
17

6
18
5
Foto 5: Die melkstadium is die tweede fase
van graanontwikkeling. Dit is die begin
van stysel neerlegging.
Foto 6: Tydens die deegstadium word stysel
neergelê en die inhoud is pasta-agtig.
swaai die proses om en droog die pitte
aan die punt van die kop eerste af.
Die baard speen af na bestuiwing.
Bolwurmskade kan op die baard en
voorste pitte voorkom. Dit veroorsaak
gewoonlik nie veel skade nie.
Haelskade, ryp en droogte kan egter
lei tot groot oesverliese en swak gehalte
graan. Die vogbehoefte is steeds baie
hoog.
Sagtedeegstadium
Die volgende sewe tot tien dae is die
melkstadium. Die pitinhoud is sag en
soet en die pitte van geelgraan begin
verkleur. Die einde van die stadium
is die ideale tyd om groenmielies te
pluk, wanneer ’n sagte groenmielie
vereis word.
Tydens die fase is daar ’n afname in
die vogbehoefte van die plant, maar
dit is nog hoog. Droogte, hael of ryp
sal ’n groot invloed hê op opbrengs
en graankwaliteit. Hael- of insekskade
kan Fusarium kopvrot tot gevolg hê.
7
Foto 7: Die vol duikstadium: Die ideale
fase vir inkuiling.
Hardedeegstadium
Die hardedeegstadium neem ook sewe
tot tien dae. Die voginhoud van die
graan neem vinnig af en die pitinhoud
word pasta-agtig. Styselvorming
versnel en die gewig van die graan is
sowat die helfte van wat dit uiteindelik
sal wees.
Droogtestremming sal in die stadium
nog ’n groot invloed op opbrengs en
graangehalte hê. Hoewel vogbehoeftes
steeds afneem, is dit nog redelik hoog.
Droogte in dié tyd sal koppe ontydig
laat hang en/of pitte aan die punt van
die kop laat afspeen.
8
Foto 8: Kenmerkend van volwasse graan is
die swart laag op die basis van die pitte.
Graan is nou fisiologies ryp.

9
VINNIG MEDIUM KORT MEDIUM
Foto 9: Verskillende stadiums van
graanontwikkeling. Vinnige kultivar (links)
is fisiologies ryp, die medium vinnige baster
is in die vol duikstadium en medium kultivar
(regs) is in die deegstadium. Wanneer 80%
van die skutblare bruin verkleur is, is die
graan fisiologies ryp.
Vol duikstadium
Dit is die regte tyd vir die sny van
kuilvoer – dit duur vir twaalf tot vyftien
dae en eindig wanneer al die pitte ’n
duik op die skouer het. Die voginhoud
van die graan neem vinnig af en
behoort so 45 - 50% te wees.
Genoeg vog is steeds belangrik.
Droogte en ryp kan steeds opbrengs
en graankwaliteit negatief beïnvloed.
Fisiologiese rypwording
Dit is die finale fase van die graanvullingsperiode
en neem vyftien tot
twintig dae, terwyl die voginhoud van
die graan van 50% na onder 40% toe
verminder. Geen sagtedeeg kom meer
aan die basis van die graan, waar dit
aan die stronk heg, voor nie en die
harde stysellyn (melklyn) het deur die
pit beweeg, met ander woorde weg
van die skouer van die pit in die rigting
van die aanhegting. ’n Swart laag sal
ontwikkel aan die basis van die pitte.
Die kleur van die skutblare wat die
kop bedek, is 70% tot 80% ligbruin.
In kontras met die graanvulling, is die
pitte voor op die punt van die kop
eerste ryp.
Die vogbehoeftes van die plant is nou
baie laag, maar droogte sal steeds die
opbrengs en graangehalte negatief
beïnvloed. Onder besproeiing kan
water toediening eers gestaak word
wanneer 80% van die skutblare van
70 – 80% van die plante verbruin het.
Kenmerkend van die aanbreek van die
finale stadium is wanneer die skutblare
ligbruin begin verkleur. Die onderste
blare op die stronk het droog geword
en ’n ligbruin kleur vervang die laaste
groen in die boonste skutblare. ’n
10
Swart laag op die basis van die pit is
duidelik as dit gedors word. Voginhoud
van die graan in nou omtrent
35%.
Na fisiologiese rypwording word die
afdroogperiode tot strooptyd ook
beïnvloed deur die graantipe. Die
flinttipes sal stadiger uitdroog as die
duikpittipes. Die humiditeit van die
omgewing speel ook ’n belangrike rol
in die tempo van uitdroging.
Foto 10: Gesonde ryp mielieplante gereed
vir stroop.
19

4GRAANKWALITEIT
EN OESBAARHEID
1
20
Die finale fase in die lewe van die
mielieplant breek aan na fisiologiese
rypwording. Die voginhoud van die
graan is nou ongeveer 35%. Die
volwasse graan moet egter eers afdroog
voordat dit gestoor kan word.
Voginhoud hiervoor moet minder as
15% wees. Die tyd wat benodig word
vir afdroging, word beïnvloed deur
faktore soos relatiewe humiditeit,
temperatuur, groeiklas van die kultivar,
graantipe en blaarbedekking om die
kop. Die tydperk kan wissel van 50
tot 100 dae, afhangende van die
interaksie van die bogenoemde faktore.
Graankwaliteit kan steeds beïnvloed
word in die tydperk van afdroging deur
baie lae temperature, humiditeit,
insekskade en sekere kopsiektes. ’n
Boer kan die risiko’s verminder deur
die graan kunsmatig te droog, maar
dit is normaalweg baie duur en in
sommige gevalle onprakties.
KOPSIEKTES
a) Diplodia
Twee tipes van kopvrot kan die graan
in hierdie stadium beskadig. Diplodia
kopvrot kan die kop binnedring
gedurende graanvulling of na fisiologiese
rypwording, dus ook in die
afdroogstadium. Die infeksie gedurende
die afdroogstadium is algemeen
bekend as “skelm diplodia”, omdat
die graan aan die kop geen simptome
soos in die geval van vroeë besmetting
wys nie. Dit is eers wanneer die graan
van die kop afgemaak word dat die
rooi en bruinerige vlekke op die pitte
waargeneem kan word. Die swam
kan selfs op graan ontwikkel by ’n
voginhoud van laer as 15%.
Daar is ’n paar bestuurswenke wat die
risiko van Diplodia kopvrot kan
verminder. Onbesmette lande is seker
Foto 1: Diplodia kopvrot
dié belangrikste. Besmette oesreste
moet soveel moontlik vernietig word
en/of diep in die grond ingewerk word.
’n Drastiese stap sou wees om die reste
te verbrand en dit in te werk. Wisselbou
met onverwante gewasse soos
soja-, grond- of droëbone sal ook ’n
goeie sanitasie-effek hê.
Weerstandbiedende basters kan ook
oorweeg word. Diplodia kopvrot is
’n komplekse siekte en geen baster is
daarteen immuun nie. Daar is egter
wel groot verskille ten opsigte van
weerstand teen die siekte en basters
kan gekies word, wat minder vatbaar
is. Kunsmatige droging, as ’n laaste
uitweg, kan “skelm Diplodia” soms
beperk of voorkom.
b) Fusarium kopvrot
In kontras met Diplodia sal Fusarium
kopvrot die plant voor fisiologiese
volwassenheid besmet. Dit is gewoonlik
’n sekondêre infeksie wat
plaasvind waar fisiese skade deur hael
of tweede generasie stronkboorders
veroorsaak is. Die effek van die siekte
word eers sigbaar met oestyd en word
soms verwar met Diplodia kopvrot.
2
Foto 2: Fusarium kopvrot
As gevolg van die feit dat tweede
generasie stronkboorder skade tot
Fusarium kopvrot besmetting lei, is dit
belangrik dat stronkboorder beheer
word, veral by laat aanplantings.
KOUESKADE
Koueskade in hierdie stadium kan
ondervind word, indien temperature
onder vriespunt daal. Dit gebeur
meestal net by laat aanplantings of in
baie koue gebiede. Kenmerkend van
koueskade is dat die pitte bleek vertoon
en baie stadiger as gewoonlik droog
word. Die pitte is ook sag en lig.

In gebiede waar koueskade ’n probleem
is, moet basters met ’n kort
groeiseisoen veral op laagliggende
lande, vroeg geplant word.
3
ONTYDIGE ONTKIEMING
(PRE-GERMINATION)
Foto 3: Graan wat te vroeg uitgeloop het, as
gevolg van ’n Molibdeen tekort in die grond.
’n Uitsonderlike verskynsel wat voorkom,
is die ontydige ontkieming van
graan. Dit is ’n verskynsel wat net in
sekere dele en seisoene in KwaZulu-
Natal en Mpumalanga voorkom.
Seisoene met lae sonlig ure, baie
4
bewolkte weer en lae hitte-eenhede,
lei gewoonlik tot die probleem. Dit
gebeur gedurende die later deel van
graanvulling en word normaalweg eers
tydens oestyd opgemerk, wanneer dit
met kopsiektes verwar kan word.
’n Molibdeen tekort is hiervoor
verantwoordelik. Om die saad planttyd
met molibdeen te behandel, sal
nie die probleem voorkom nie. Die
enigste manier om dit te voorkom is
om die jong plante, wanneer dit
kniehoogte is, met 40 g molibdeen per
ha te bespuit.
STAM- EN WORTELVROT
Die stroopbaarheid van mielies kan
ook in die stadium deur stam- en
wortelvrot nadelig beïnvloed word.
Die siekte is ’n komplekse besmettingsbron,
wat bestaan uit Fusarium,
Diplodia en Gibberella swamme,
asook ander swamme. Plante word
normaalweg besmet gedurende die
later groeistadiums van graanvulling.
Soos die plante ouer raak, verminder
die immuniteit van die plantweefsel
en swaar besmetting kan in sekere
gevalle verwag word.
By digte plantestand moet veral aandag
aan die regte hoeveelheid stikstof- en
kaliumvlakke gegee word. Baie stikstof
by lae kaliumvlakke kan omval vererger.
Wortelbeskadiging in wye rye,
veral bewerking in die later
groeistadium, kan die siekte tot gevolg
hê. Basters verskil in verdraagsaamheid.
Plante waarvan stamme
langer groen bly, sal die siektekompleks
beter weerstaan.
Goeie stronkboorder beheer sal
staanvermoë verbeter. Vroeë stroop
Foto 4: Die primêre oorsaak van omval is
stam- en wortelvrot.
en kunsmatige droging van die graan
is die laaste (en ’n baie duur) uitweg.
AFDROGING VAN GRAAN
Die laaste aspek wat in hierdie stadium
ter sprake is, is stroopgereedheid.
Lughumiditeit en die tipe baster (kort,
medium of lang groeiseisoen) speel
hier ’n kardinale rol. Laat reën gedurende
uitdroging van graan, kan die
oesproses vir ’n paar weke vertraag.
Die tipe graan en groeiklas van basters
speel ook ’n belangrike rol, bv. ’n baster
21

22
met ’n kort groeiseisoen en duikpittipe
graan, sal ’n paar weke voor ’n baster
wat later ryp geword het, met flinttipe
graan, gereed wees vir stroop.
BASTERKEUSES
Indien ’n produsent vroeg wil stroop,
moet hy so vroeg as moontlik, tydens
’n veilige plantperiode vir sy gebied,
plant. Hy moet ook seker maak dat
’n baster met ’n kort groeiseisoen deel
is van sy pakket.
Die tabelle toon groot verskille in
plantontwikkeling vir verskillende
groeiklasse met dieselfde plantdatum
(1 November), vir verskillende gebiede.
Hierdie tabelle vergelyk die interaksie
tussen die groeiseisoen van die
verskillende produksiegebiede, hitteeenhede
en stadium van plantontwikkeling.
Dit toon die geprojekteerde
dae tot blom, fisiologiese rypwording
en stroopgereedheid vir die onderskeie
drie rypwordingsklasse.
In dieselfde streek word die verskille
tussen basters groter, namate die plante
verder ontwikkel. By Potchefstroom
is die verskil tussen ultra kort en
medium ten opsigte van aantal dae tot
blom, net drie dae. Ten opsigte van
dae tot stroop, rek die verskil tot 22
dae. Hoewel die inligting net as riglyne
dien, is die belangrikste beginsel die
kies van ’n plantdatum vir die
verskillende klimaatstreke.
KOEL GEBIEDE
In koeler gebiede is hitte-eenhede
beperkend en sal dit ’n groot invloed
hê op die opbrengspotensiaal. Laat
aanplantings ontvang nie net te min
hitte-eenhede nie, maar ’n gedeelte
van die graanvullingsperiode val buite
die piek reënvalperiode.
WARMER GEBIEDE
In die warmer Westelike produksiegebiede
is hitte-eenhede minder
beperkend. Hier is dit belangriker om
die planttyd só te kies dat pluimperiode
en graanproduksie saamval met die
maande van beste reënval, bv. die
einde van Januarie tot die middel van
Februarie. In die gebiede gaan dit oor
risiko ontduiking en die beste kans vir
’n oes oor wisselende seisoene.
Tabelle: ’n Vergelyking van drie groeiklasse met dieselfde
plantdatum vir vier verskillende produksiegebiede wat wissel van
’n warm tot ’n koel gebied.
Ultra kort Ontwikkelingstadiums
Blom Ryp Stroop
Lokaliteit Datum Dae Datum Dae Datum Dae
Hoopstad 27 Des. 57 11 Feb. 103 12 April 163
Potchefstroom 1 Jan. 62 20 Feb. 112 21 April 172
Babsfontein 13 Jan. 74 17 Maart 137 26 Mei 207
Ermelo 25 Jan. 86 17 April 168 16 Junie 228
Medium Ontwikkelingstadiums
Blom Ryp Stroop
Lokaliteit Datum Dae Datum Dae Datum Dae
Hoopstad 29 Des. 59 17 Feb. 109 3 Mei 184
Potchefstroom 4 Jan. 65 27 Feb. 119 13 Mei 194
Babsfontein 16 Jan. 77 27 Maart 147 10 Junie 222
Ermelo 29 Jan. 90 25 April 176 9 Julie 251
Lank Ontwikkelingstadiums
Blom Ryp Stroop
Lokaliteit Datum Dae Datum Dae Datum Dae
Hoopstad 31 Des. 62 20 Feb. 120 16 Mei 205
Potchefstroom 6 Jan. 67 2 Maart 122 26 Mei 207
Babsfontein 19 Jan. 80 1 April 152 6 Julie 237
Ermelo 1 Feb. 93 2 Mei 183 26 Julie 268

4
Medium Groeiers
HITTE-EENHEDE – BRANDSTOF
VIR DIE MIELIEFABRIEK
Hitte-eenhede is die mees belangrikste
omgewingsfaktor wat die grootste
bydrae lewer op die tempo van die
mielieplant se ontwikkeling. Dit sluit
die totale ontwikkeling in van wortels,
stam en die blare. Die plant kan nie
van die een stadium tot die volgende
meer gevorderde fase ontwikkel, indien
die benodigde hitte-eenhede bevredig
is nie.
Wat is die ideale temperature?
Navorsing in dié opsig toon dat die
ideale temperatuur vir die mielieplant
se ontwikkeling, ongeveer 30°C is.
By temperature onder 6°C en bo 45°C
kom die fotosintese proses tot stilstand,
wat ook beseringstyd vir die mielieplant
beteken.
Hoe word hitte-eenhede gemeet?
Wat die bepaling van eenhede by die
mielieplant betref, is die volgende
formule spesifiek vir die mielie ontwikkel.
Die formule word baie algemeen
gebruik waar mielies verbou
word.
Hitte-eenhede = Max + Min - 10°C
2
Die formule kom op die volgende neer.
Die maksimum temperatuur en die
minimum temperature word oor 24
uur gemeet. Die twee syfers word
bymekaar getel en deur twee (2)
gedeel, van die syfer word ’n verdere
10°C afgetrek, omrede die mielieplant
onder 10°C nie ontwikkel nie.
Hoe werk die mieliefabriek?
Die mielieplant kan as ’n “styselfabriek”
gesien word. Die plant
gebruik water en voeding uit die grond,
koolsuurgas uit die lug en sonlig (hitteeenhede)
as energiebron, om plantvoedsel
te vervaardig, waarvan stysel
die hoofbestanddeel is. In die proses
speel hitte-eenhede ’n essensiële rol,
wat die opbrengs en kwaliteit van die
eindproduk betref.
MIELIES IS KORT DAG PLANTE
Wat beteken, hoe korter die dae word,
hoe vinniger word hulle ryp. Verder
hoe korter die dae word, hoe minder
hitte-eenhede kom per dag voor en
hoe gouer kom graanvulling tot ’n
einde. Dit is een rede hoekom laat
aanplantings meestal teleurstel met
swakker as verwagte opbrengste. Nie
net die opbrengs word benadeel nie,
maar ook die kwaliteit. Groeityd word
verkort met gebrekkige hitte-eenhede,
dit is veral van groter toepassing by
koeler produksiestreke. Onder dié
omstandighede kom daar nie net
onvoldoende hitte-eenhede voor nie,
maar die mieliefabriek sluit ook vroeër
af. Tipiese simptome by laat aanplantings,
is dat blare soms verpersing
toon, dit is ’n aanduiding dat suikervloei
van die blaar na die kop teen ’n
vertraagde tempo plaasvind, a.g.v. lae
temperature. Fotosintate (suikers) begin
ophoop in die blare, vandaar die
verpersing.
KULTIVARTIPE,
GRAANPRODUKSIE EN
HITTE-EENHEDE
Wat kultivartipes betref, besit die langer
groeiers oor ’n groter blaaroppervlakte,
wat beter van hitte-eenhede gebruik
maak. Van die basters is meestal sterk
meerkoppig en kan veral onder laer
plantbevolkings, hoër opbrengste
lewer. Daarteenoor besit vinniger
Table A: Mielieplant se ontwikkeling in
verskillende produksiestreke
(Plantdatum 1 November)
Baster tipe en Ontwikkelingstadium
Lokaliteit Blom Fisiologies Ryp
Datum Dae Datum Dae
Ultra Kort groeiers Hoopstad 27 Desember 57 11 Februarie 103
Potchefstroom 1 Januarie 62 20 Februarie 112
Babsfontein 13 Januarie 74 17 Maart 137
Ermelo 25 Januarie 86 17 April 168
32
Hoopstad 29 Desember 59 17 Februarie 109
Potchefstroom 4 Januarie 65 27 Februarie 119
Babsfontein 16 Januarie 77 27 Maart 147
Ermelo 29 Januarie 90 25 April 176

groeiers meer oor regop tipe blare en
kan hulle by hoër plantbevolkings,
sonenergie beter benut en onder die
toestande hoë opbrengste lewer.
PRAKTIESE IMPLIKASIES VAN
HITTE-EENHEDE EN GESKIKTE
PLANTDATUMS
Die optimale planttyd wissel baie
tussen produksiestreke. Die langtermyn
temperature (hitte-eenhede) is die
belangrikste faktor wat dit bepaal.
Onder droëlandverbouing speel die
langtermyn voorkoms en verspreiding
van reënval, ook ’n belangrike rol by
die bepaling van die optimum planttyd.
In Tabel A word die groot verskille in
die ontwikkeling van die mielieplant
in vier uiteenlopende produksiestreke
aangetoon.
Die verskil in ontwikkeling tussen die
verskillende produksiestreke toon
duidelik die groot invloed van
daaglikse temperature (hitte-eenhede)
op die ontwikkeling van die mielieplant.
As voorbeeld sal ’n ultra kort
groeiseisoen baster met ’n plantdatum
van 1 November onderskeidelik by
Hoopstad en Ermelo een maand tot
blom en twee maande tot rypwording
verskil. Hitte-eenhede speel dus ’n
geweldige groot rol in die bepaling
van geskikte plantdatums en die
groeiseisoen van mieliebasters. Dit is
waar langtermyn reënvalsyfers veral
onder droëland produksie noukeurig
bestudeer moet word, om die beste
OPBRENGS
5.5
5.5
4.5
4
3.5
3
2.5
REËNVALVERSPREIDING
KROONSTAD - 55 JAAR
Langtermyn reënvalverspreiding vir
Klerksdorp en Kroonstad toon duidelik die
tradisionele midsomer droogte. In die weste
is voldoende hitte-eenhede vir ’n groot
plantvenster besikbaar. Die plantdatum
met die kleinste risiko oor jare is die waar
die grootste gedeelte van die mielieaanplanting
na middel Januarie blom.
voordeel uit hitte-eenhede, langtermyn
reënval en baster tipes te kry.
Hoe word groeiseisoen lengtes van
mieliebasters bepaal?
Saadmaatskappye gebruik die formule
soos reeds bespreek om byvoorbeeld
die blomdatum en fisiologiese rypwordingsdatum
van basters met verskillende
groeiseisoenlengte vir warm en
koeler produksiegebiede te bepaal.
Pannar gebruik dit ook om mieliebasters
in klasse van bv. ultra vinnig,
vinnig, medium vinnig, medium en
medium laat te verdeel. Dit is breë
riglyne om onderskeid tussen verskillende
bastertipes aan te toon.
LANK (r=0.79)
MEDIUM (r=0.80)
KORT (r=0.82)
PLANTDATUM
Figuur 1: Mielie opbrengste soos beïnvloed
deur verskillende plantdatums vir verskillende
groeiklasse oor 22 jaar te Wildebeesfontein
(Bethal). Die optimum plantdatum soos
beïnvloed deur die beskikbare hitte-eenhede
vir die oostelike produksiestreek word goed
gedemonstreer.
25 Sept 10 Okt 6 Okt 11 Okt 16 Okt 21 Okt 26 Okt 31 Okt 5 Nov 10 Nov 15 Nov 20 Nov
REËNVALVERSPREIDING
KLERKSDORP - 57 JAAR
33

5 BASIESE
34
INVLOED VAN
SIEKTES
Fig 1
PLANTSIEKTE
KONSEPTE
’n Eenvoudige definisie van ‘n plantsiekte
is: ‘n versteuring of voortdurende
irritasie deur ‘n siekteveroorsakende
organisme of omgewingsinvloed
wat inmeng met die plant
se normale struktuur en tot gevolg het
dat selle en weefsel in die plant nie
meer optimaal funksioneer nie. Sodra
die fisiologiese prosesse in ‘n plant
geaffekteer word lei dit tot gedeeltelike
of selfs totale afsterwing (Fig. 1) van
plantweefsel en word dit in ‘n
gewasverbouingsopset waargeneem
as ‘n afname in opbrengs, en of swak
kwaliteit produkte. (Fig. 2 & 3)
Fig 3
Plantsiektes kan verdeel word in:
(1) dié veroorsaak deur parasitiese
mikroörganismes of siekteveroorsakende
organisme bekend as
patogene (swamme, bakterieë,
virusse en nematodes) wat ‘n plant
aanval, en
(2) nie-parasitiese (abioties) of fisiologiese
siektes. Laasgenoemde
word deur ‘n wye verskeidenheid
faktore veroorsaak, insluitend
mineraal toksisiteite, tekorte en
wanbalanse, verkeerde na-oes
opbergingspraktyke, omgewingsinvloede
soos atmosferiese besoedeling
en onkruiddoder skade.
VERLIESE AS GEVOLG VAN
PLANTSIEKTES
Plantsiektes was nog altyd een van die
plae van die wêreld, met skroei en
meeldou wat reeds in die Ou Testament
genoem word. Een van die mees
bekende voorbeelde van die impak
van ‘n plantsiekte in die geskiedenis
van die mens, is dié van laatroes op
aartappels, wat verwoesting gesaai het
in Europa gedurende die 1840's.
Hierdie vernietigende siekte, veroorsaak
deur ‘n swam Phytophthora
infestans, het wyd verspreide hongersnood
en grootskaalse sterftes in Ierland
veroorsaak, met die verlies van hulle
stapelvoedsel.
Plantsiektes het vandag nog ‘n enorme
impak op landbou wêreldwyd en dit
word beraam dat ongeveer 11% van
die potensiële gewasproduksie in die
wêreld, verloor word as gevolg van
plantsiektes. In 1970 het ‘n suidelike
Fig 2

mielie blaarskroei epidemie die mielieoes
in Amerika vernietig, met verliese
van meer as een bijoen dollar aan die
land se hoof graangewas. Die blaarskroei
veroorsaak deur ‘n swam, kom
tans steeds voor in alle mielieproduserende
dele van die wêreld, maar
die verspreiding daarvan word relatief
goed onderdruk deur middel van
genetiese bestandheid.
Plantsiektes het ook in Suid-Afrika in
die onlangse verlede groot vernietigingswerk
gedoen. Veral waar siektes
onverwags die land binnegekom het
en ‘n gebrek aan kennis oor die siektes
en beheermaatreëls of bestande
kultivars tot gevolg gehad het dat
grootskaalse siekte-epidemies massiewe
verliese veroorsaak het.
Gedurende Augustus – Oktober 1996,
het streeproes op koring, veroorsaak
deur Puccinia striiformis f.sp. tritici,
vir die eerste keer in die Wes-Kaap
voorgekom. In hierdie seisoen
alleenlik, het dit skade van R30 miljoen
veroorsaak, en het in die daaropvolgende
seisoen gestyg tot ‘n totaal
van R70 miljoen vir die hele SA
koringproduserende gebied. Roes op
sojabone en Karnalbrand op koring
het albei vir die eerste keer in 2001 in
SA voorgekom en het groot impak op
hul onderskeie bedrywe gehad.
Siektes verminder nie net die oesopbrengs
van gewasse nie, maar
degradeer ook die kwaliteit van die
produk, soos die vermindering van die
olie-inhoud van sonneblomsaad (die
gevolg van roes) of die kosmetiese
beskadiging van vrugte, wat dit ongeskik
maak vir die uitvoermark.
Indirekte verliese a.g.v. verskuilde
kostes rondom beheermaatreëls,
kwarentyn en gevolglike in- en uitvoerbedrywe
is aspekte wat dikwels nie
eers in ag geneem word as skade a.g.v
siektes vereken word nie.
SIEKTE ONTWIKKELING EN
BEHEER
Alle siektes veroorsaak deur patogene,
is die resultaat van ‘n interaksie tussen
% SIEKTE
120
100
80
60
40
20
0
die gasheerplant, ‘n patogeen en
omgewingsfaktore soos lig, temperatuur
en vog. Omgewingsfaktore het
‘n invloed op die ontwikkeling van
beide die gasheer en die patogeen.
Hierdie interaksie staan algemeen
bekend as die siekte driehoek, en
wanneer enige een van die komponente
ontbreek sal siekte nie voorkom
nie. (Fig. 4)
Fig. 4
PATOGEEN
GASHEER
DIE SIEKTE DRIEHOEK
OMGEWING
Die ontwikkeling van ‘n siekte of
epidemie is afhanklik van 3 faktore:
(1) Die aanvanklike hoeveelheid
siekte-veroorsakende organismes
(inokulum) teenwoordig
(2) Die tempo waarteen die siekte
kan versprei en
(3) Die tyd beskikbaar vir die siekte
om te ontwikkel en te versprei
Die normale ontwikkeling van ‘n
epidemie, grafies geplot volg gewoonlik
‘n sigmoidale of die bekende
(S-kurwe) kurwe (Fig. 5A). Aanvanklik
begin die siekte stadig, daar is min
inokulum en infeksie is stadig. Sodra
infeksie egter vestig, word vinnig baie
nuwe inokulum (bv roesspore) gevorm
in siklusse van herinfeksie en neem
die siekte baie vinnig (logaritmies of
eksponensieel) toe (Fig. 5A). Die siekte
begin later afplat (Fig. 5A) waar daar
nie meer plantmateriaal is om te
infekteer nie (alles is nou siek), en ook
as die omgewingstoestande ongunstig
raak vir infeksie en die groeiseisoen
vir die gasheer kom tot ‘n einde.
Siekte beheerstrategieë is daarop gemik
om die gasheerplant se groei en ontwikkeling
te bevorder, die aanvanklike
inokulum te verminder, die tempo
waarteen die siekte ontwikkel te
vertraag en ook die tyd beskikbaar vir
infeksie en siekte-ontwikkeling te
manipuleer.
Fig 5 – SIEKTE - ONTWIKKELINGSKURWES
10 20 30 40 50 60 80 100
GEEN KONTROLE
TYD (DAE)
KONTROLE
OF WEERSTAND INOCULUM VERMINDERING OF WEERSTAND
5A
5B
5C
Vermindering van die aanvanklike
inokulum kan bewerkstellig word met
kwarentynmaatreëls wat die siekte
totaal uithou, die gebruik van siektevrye
of skoon goeie kwaliteit saad.
Wisselbou is baie effektief aangesien
baie siektes gasheer spesifiek is en net
een soort gewas kan infekteer. Sanitasie
bestaan uit alle agronomiese
aktiwiteite gemik op die eliminering
of vermindering van die hoeveelheid
inokulum teenwoordig in ‘n plant of
land en sluit in verwydering van plantreste
waarin die organismes oorleef,
vernietiging van gewasoorblyfsels (bv.
brand) en alternatiewe onkruid gashere.
Spesifieke weerstand wat totale
weerstand teen siektes bied, verminder
ook inokulum aangesien infeksie
dadelik gestuit word en nuwe
infeksiestrukture nie gevorm kan word
wat kan herinfekteer nie. Waar die
inokulum verminder word het dit die
effek dat die siektevlakke laer is aan
die begin en dus langer neem om
skadelike vlakke te bereik (Fig 5B).
Siektes kan in so situasie ontsnap word
aangesien die plant moontlik reeds te
ver ontwikkel is as siektevlakke hoog
genoeg is om ‘n ekonomiese impak te
hê.
Siekte-ontwikkeling kan ook vertraag
word deur die gebruik van plantweerstand/toleransie
en/of die gebruik
van chemiese beheermaatreëls. Al is
die aanvanklike vlakke van inokulum
hoog en sal die gebruik van siekteverdraagsame
basters en ook die
effektiewe aanwending van swamdoders
die tempo van siekteontwikkeling
vertraag (Fig. 5C) en steeds die
plant die geleentheid te gee om sy
potensiaal en oes te lewer.
Die tyd beskikbaar vir infeksie kan
gemanipuleer word deur die plantdatum
aan te pas en basters of kultivars
te kies met ‘n spesifieke groeiseisoenlengte
om ook kritiese tye wanneer die
waarskynlikheid van siekte hoog is, te
ontsnap.
Die effek van veskillende beheerstrategieë
op die persentasie siektevoorkoms
na ‘n gegewe tyd (bv 50
dae) kan dan duidelik gesien word in
Figuur 5. Die kern van moderne
siektebeheer lê egter daarin om nie
net ‘n enkele beheermaatreël toe te
pas nie, maar om ‘n kombinasie van
bogenoemde metodes (geïntegreerde
plaagbeheer) te volg en sodoende
effektiewe, ekonomies aanvaarbare
siektebeheer te verkry, met minimum
risiko vir die omgewing.
35

6MIELIESIEKTES IN
SUIDER AFRIKA
MIELIESIEKTES IN SUIDER
AFRIKA
Inleiding
Die verlies in mielieproduksie oor die
wêreld, as gevolg van plantsiektes
word op gemiddeld 10.9% beraam.
In uitsonderlike seisoene waar
weerstoestande gunstig is vir siekteontwikkeling
kan siektes egter
epidemiese afmetings aanneem en
baie groter oesverliese veroorsaak.
Van die algemeenste mieliesiektes in
Suid-Afrika kan opgedeel word in
wortel-, stam-, kop- en blaarsiektes.
Fig 1
SIEKTE SIEKTE-VEROORSAKENDE
ORGANISME
Bruinroes Swam:
Puccinia sorghi
Grysblaarvlek Swam:
Cercospora zeae-maydis
Witroes/Noordelike
Blaarskroei
Phaeosphaeria
blaarvlek
36
Swam:
Exserohilum tursicum
Swam:
Phaeosphaeria maydis
Oogvlek Swam:
Kabatiella zeae
Sorghum
donsige meeldou
Bakteriese
blaarstreep
Mieliestreepsiekte
Swam:
Peronosclerospora sorghi
Bakterie:
Xanthomonas campestris pv zeae
Virus:
Mieliestreepvirus
Heelwat literatuur en inligting oor die
siektes, hulle impak in Suid-Afrika en
die nodige beheermaatreëls is
beskikbaar en kan nie volledig hier
bespreek word nie en word van die
belangrikste siektes bloot hier gelys.
Plaaslik geteelde mieliebasters het die
voordeel dat hulle saam met die siektes
ontwikkel word en oor hoër vlakke
van natuurlike weerstand beskik as
van die ingevoerde basters uit die
buiteland. Waar moontlik word alle
PANNAR mieliebasters in evaluasieprogramme
onderwerp aan die
onderskeie siektes onder ideale toestande
en word die inliging as riglyne
beskikbaar gestel aan die produsent
om sodoende ‘n ingeligte besluit te
kan maak waar hy mielies produseer
in ‘n hoë risiko gebied. Alhoewel hierdie
inligting betroubare data weergee
moet dit egter beklemtoon word dat
Fig 2
Bruinroes Noordelike Blaarskroei
BELANG EN BEHEER
Ekonomies belangrik in alle mielieproduserende streke
van SA. Basterkeuse en chemiese beheer.
Baie destruktiewe siekte. Veral in KZN en die ooste,
alhoewel ook opgemerk in Limpopo en selfs dele van die
weste. Basterkeuse en chemiese beheer.
Belangrik in alle mielieproduserende dele van SA. Baie
destruktief en versprei vinnig. Basterkeuse en chemiese beheer.
Ekonomiese impak nie regtig bekend nie. Kom algemeen
voor en veral in dele van KZN en selfs oor die weste.
Basterkeuse.
Kom sporadies voor en veral in die koeler dele van KZN.
Basterkeuse.
Veral onder warm vogtige toestande en beproeiing in die
Limpopo provinsie. Chemiese beheer.
In die weste en benede Oranje besproeiingsgebied. Min
bekend oor die ekonomiese impak. Geen chemiese beheer
nie. Basterkeuse.
Kom in OVS en dele van die weste voor. Kan baie skade
veroorsaak indien dit vroeg inkom. Insekbeheer
(saadbehandeling of in die ploegvoor) is noodsaaklik.
Onkruidbeheer om oorlewing van die bladspringer te verminder.

Fig 3
Diplodia Kopvrot
die biologiese omgewing ‘n baie
dinamiese een is en die siekteorganismes
baie vinnig aanpas by
beperkinge wat weerstand aan hulle
stel en dit steeds slegs as riglyn kan
dien en nie streng as waarborg beskou
kan word nie.
MIELIEBLAARSIEKTES
Die meeste plaaslik geteelde basters
uit die PANNAR teelprogram het goeie
weerstand teen een of meer van die
blaarsiektes en die inligting is beskikbaar
by plaaslike verteenwoordigers.
Alternatiewelik het die boer ook die
voordeel dat hierdie siektes visueel
duidelik sigbaar is en waar simptome
waargeneem word kan verliese beperk
word met ‘n effektiewe chemiese spuitprogram.
SIEKTE SIEKTE-VEROORSAKENDE
ORGANISME
Diplodia kop- en
stamvrot
Fusarium kopen
stamvrot
Gibberella kopen
stamvrot
Kop- en
pluimbrand
Swam:
Stenocarpella maydis
Swam:
Fusarium verticilliodes
Swam:
Fusarium graminearum
Swam:
Sphacelotheca reiliana
Blaasbrand Swam:
Ustilago maydis
Erkenning: Wilmarie Kriel,
Departement van Plant Patalogie, UV
STAM-, WORTEL- EN
KOPSIEKTES
Hierdie siektes is aanvanklik minder
opmerklik en sigbaar as blaarsiektes
en die werklike impak daarvan dring
dikwels eers tot die produsent deur
met oestyd. Hierdie skade kan in verskeie
vorme voorkom byvoorbeeld
direk deur stand en omvalprobleme,
ligter graan (kwantiteit) of swak kwaliteit
graan of meer indirek deurdat die
gekontamineerde graan dikwels ongeskik
is vir menslike gebruik en
veevoer. Basters met totale weerstand
is nie algemeen beskikbaar nie en
chemiese beheerprogramme is ook nie
altyd koste effektief nie.
Fig 4a/b
Gibberella Kopvrot Gibberella Stamvrot
BELANG EN BEHEER
Kan epidermiese afmetings afneem in gunstige nat
seisoene en veral in die koeler ooste. Sekere basters meer
verdraagsaam as ander.
Kom wyd verspreid voor, maar neem nie sommer epidermiese
afmetings aan nie. Stronkboorderskade lei dikwels tot sekondêre
Fusarium besmettings.
Grootste oorsaak van omvalprobleme by mielies en veral
ook waar insekte soos stamboorders infeksieopeninge skep.
Wisselbou met koring en minimum bewerking bevoordeel die
siekte.
Sporadies en goeie genetiese bestandheid in meeste basters.
Baie sporadies. Goeie genetiese bestandheid.
Bakteriese stamvrot Erwinia chrysanthemi pv zeae Enkele plante word geaffekteer en ’n kenmerkende vrot
reuk word waargeneem.
Carbonum kopvrot Bipolaris zeicola Baie sporadies.
37

NOTAS