Warmteisolatie van de hellende daken2.indd - Ibge
Warmteisolatie van de hellende daken2.indd - Ibge
Warmteisolatie van de hellende daken2.indd - Ibge
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Warmte-isolatie <strong>van</strong><br />
hellen<strong>de</strong> daken<br />
C a s e - s t u d y : h e t I A T A t e N a m e n<br />
Het « Institut d’Enseignement <strong>de</strong>s Arts, Techniques,<br />
Sciences et Artisanats » bevindt zich in <strong>de</strong> rue <strong>de</strong> la<br />
Montagne, 43 te NAMEN.<br />
Deze school, beter bekend on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> naam IATA,<br />
telt ongeveer 1300 die les krijgen in verschillen<strong>de</strong><br />
gebouwen <strong>van</strong> verschillen<strong>de</strong> type en leeftijd.<br />
Het gebouw dat wij gaan bestu<strong>de</strong>ren werd oorspronkelijk<br />
gebouwd voor <strong>de</strong> Paters Carmes en dateert <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> vorige eeuw. Het is een zware bouw met dikke<br />
bakstenen muren; vloeren en dakgebinte dakgebinte zijn <strong>van</strong> hout.<br />
Het leien dak is een Mansard-dak met dakramen in.<br />
Oorspronkelijk was het gebouw <strong>de</strong> woonplaats <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
paters. In <strong>de</strong> jaren 50 wer<strong>de</strong>n er aan <strong>de</strong> binnen- en<br />
buitenzij<strong>de</strong> een aantal aanpassingen gemaakt om <strong>de</strong><br />
klassen <strong>van</strong> <strong>de</strong> kunstschool (het IATA) in te richten.<br />
De klassen beschikten misschien niet over alle nodige<br />
inrichtingen, maar dit was al jaren zo, en veran<strong>de</strong>ringen<br />
waren niet in zicht. Tot <strong>de</strong> dag dat…<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 1 13/02/2007 14:47:04
P2<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 2 13/02/2007 14:48:50
I. Inleiding<br />
INHOUD<br />
II. Evolutie <strong>van</strong> <strong>de</strong> bezetting <strong>van</strong> een gebouw<br />
III. De functies <strong>van</strong> het dak<br />
IV. De componenten <strong>van</strong> het dak<br />
V. Moet men het dak isoleren?<br />
VI. Uit te voeren controles en te maken keuses<br />
VII. De beschikbare materialen<br />
A. Minerale wollen<br />
B. Synthetische schuimen<br />
VIII. Dikte <strong>van</strong> het isolatiemateriaal<br />
IX. Tips en na te leven eisen<br />
X. Plaatsingstechniek<br />
A1. Isolatie in twee gekruiste lagen met behulp <strong>van</strong> horizontale tegenlatting<br />
A2. Isolatie in twee lagen gekruist, zon<strong>de</strong>r horizontale tegenlatting<br />
B1. Isolatie in een laag door zelfdragen<strong>de</strong> panelen<br />
B1. Isolatie in een laag door panelen die op <strong>de</strong> kepers wor<strong>de</strong>n gelegd<br />
XI. De binnenafwerking<br />
XII. Wat zijn <strong>de</strong> verkregen verbeteringen?<br />
XIII. Belsuit<br />
XIV. Enkele <strong>de</strong>finities<br />
XV. Enkele tips<br />
XVI. Bibliografie<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 3 13/02/2007 14:48:50<br />
P3
P4<br />
><br />
Inleiding<br />
Een rapport <strong>van</strong> <strong>de</strong> dienst brandpreventie over het ou<strong>de</strong><br />
gebouw <strong>van</strong> <strong>de</strong> Paters Carmes, beteken<strong>de</strong> dat er absoluut<br />
belangrijke werken moesten uitgevoerd wor<strong>de</strong>n...an<strong>de</strong>rs zou<br />
het gebruik <strong>van</strong> het gebouw verbo<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n.<br />
Het is waar dat het gebouw “licht ontvlambaar” was, met<br />
zijn houten trappen, vloeren en lichte wan<strong>de</strong>n… Tevens ging<br />
een twaalftal jaar tevoren één <strong>van</strong> hun an<strong>de</strong>re gebouwen<br />
op in rook door, zo bleek uit het on<strong>de</strong>rzoek, vrijwillige<br />
brandstichting. Het vuur verspreid<strong>de</strong> zich snel in dit gebouw<br />
dat nochtans mo<strong>de</strong>rner was: gelukkig was er enkel materiële<br />
scha<strong>de</strong>!<br />
Het schoolbestuur heeft als eerste stap ten gevolge <strong>van</strong> het<br />
rapport <strong>van</strong> <strong>de</strong> dienst brandpreventie rookmel<strong>de</strong>rs geplaatst<br />
en <strong>de</strong> toegang tot <strong>de</strong> kel<strong>de</strong>rs dichtgemetst. Een vuur in <strong>de</strong><br />
kel<strong>de</strong>rs, waar zich een bekledingsatelier bevond, zou zich<br />
door die toegang gemakkelijk een weg<br />
kunnen banen naar <strong>de</strong> rest <strong>van</strong> het gebouw.<br />
Voor het <strong>de</strong> rest <strong>van</strong> <strong>de</strong> werken die door<br />
<strong>de</strong> Preventiedienst wer<strong>de</strong>n gevraagd, werd<br />
een haalbaarheidsstudie uitbesteed aan een<br />
studiebureau. Deze eerste studiefase wordt<br />
gewoonlijk al te weinig uitgevoerd, maar<br />
is belangrijk omdat het een totaalbeeld kan<br />
scheppen <strong>van</strong> <strong>de</strong> uit te voeren werken en <strong>de</strong><br />
mogelijke implicaties. Zo is het ook mogelijk<br />
om <strong>de</strong> alternatieven op een rijtje te zetten en<br />
<strong>de</strong> beste keuzes te maken.<br />
Laat ons, binnen <strong>de</strong>ze case-study, stilstaan bij<br />
het on<strong>de</strong>rwerp <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze brochure, met name<br />
het energetisch verantwoord renoveren <strong>van</strong><br />
een <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> gebouwschil: het hellend<br />
dak.<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 4 13/02/2007 14:48:52
Evolutie <strong>van</strong> <strong>de</strong> bezetting<br />
<strong>van</strong> een gebouw<br />
Vroeger werd bij <strong>de</strong> bouw <strong>van</strong> een gebouw <strong>de</strong><br />
zol<strong>de</strong>r niet als een bewoonbare ruimte beschouwd.<br />
Het dak bestond dan uit dakpannen (meestal zon<strong>de</strong>r<br />
ineenschuiving) of leien die op latten wer<strong>de</strong>n gelegd,<br />
die zelf steun<strong>de</strong>n op gordingen (balken). De on<strong>de</strong>rzij<strong>de</strong><br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> dakpannen of <strong>de</strong> leien was zichtbaar <strong>van</strong><br />
binnenin en het dak was verre <strong>van</strong> lucht- en waterdicht.<br />
Dankzij <strong>de</strong> sterk geventileer<strong>de</strong> zol<strong>de</strong>r kon<strong>de</strong>n <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong><br />
bouwelementen (dakbe<strong>de</strong>kking en -gebinte)<br />
snel drogen als ze nat wer<strong>de</strong>n. Deze daken waren<br />
gezond en had<strong>de</strong>n een lange levensduur. In <strong>de</strong> zomer<br />
liet <strong>de</strong>ze auto-ventilatie het tevens toe <strong>de</strong> overtollige<br />
calorieën (zie <strong>de</strong>finitie 1 achteraan in <strong>de</strong> brochure) af<br />
te voeren afkomstig <strong>van</strong> het oververhitte dak.<br />
Vandaag wil men zoveel mogelijk het beschikbare<br />
volume gebruiken, waardoor we steeds vaker <strong>de</strong><br />
zol<strong>de</strong>rs gaan inrichten als woonruimte. Gezien ie<strong>de</strong>reen<br />
zich bewust is <strong>van</strong> <strong>de</strong> energieprijzen en weet dat<br />
20 à 25 % <strong>van</strong> <strong>de</strong> energieverliezen in een gebouw<br />
via het dak gaan, wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong>ze nieuwe woonruimtes<br />
vaak geïsoleerd.<br />
Deze twee elementen (gebruik <strong>van</strong> alle ruimten en<br />
isolatie <strong>van</strong> <strong>de</strong> wan<strong>de</strong>n), zijn op zich niet negatief,<br />
maar brengen wel het gevaar met zich mee dat het<br />
dak niet goed verou<strong>de</strong>rd. Des te meer daar isolatie<br />
en ventilatie <strong>van</strong> het dak als twee tegenstrijdige<br />
doelstellingen kunnen lijken… Er moet dus bijzon<strong>de</strong>re<br />
aandacht geschonken wor<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong>ze twee elementen.<br />
Het is geweten dat elk tekort of scha<strong>de</strong> aan <strong>de</strong><br />
waterdichting <strong>van</strong> het dak, vooral als dit dak niet juist<br />
wordt geventileerd, ernstige scha<strong>de</strong> met zich mee kan<br />
brengen zoals houtrot. Het <strong>de</strong>kkingsmateriaal (pannen,<br />
leien,...) is daarenboven in <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rne dakopbouw<br />
meestal niet zichtbaar <strong>van</strong> binnen uit. Dit heeft als<br />
gevolg dat er aanzienlijke scha<strong>de</strong> kan zijn aan <strong>de</strong><br />
dakconstructie vóór dat het opgemerkt wordt.<br />
Het is min<strong>de</strong>r gekend dat het plaatsen <strong>van</strong> een isolatiemateriaal<br />
scha<strong>de</strong> kan aanbrengen aan een dak door<br />
con<strong>de</strong>nsatie, <strong>van</strong>waar het belang om <strong>de</strong> plaatsing<br />
goed te bestu<strong>de</strong>ren. Bij renovatie <strong>van</strong> een dak moeten<br />
een aantal voorzorgen genomen wor<strong>de</strong>n en is het aangera<strong>de</strong>n<br />
zich te laten bijstaan door <strong>de</strong>skundigen. Laat<br />
ons, voor ver<strong>de</strong>r te gaan, <strong>de</strong> rol <strong>van</strong> het dak en haar<br />
verschillen<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len bestu<strong>de</strong>ren.<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 5 13/02/2007 14:48:54<br />
P5
P6<br />
><br />
De functies <strong>van</strong> het dak<br />
De functie <strong>van</strong> het dak is dui<strong>de</strong>lijk: het gebouw<br />
beschermen en, in onze regenachtige klimaten,<br />
hemelwater snel af voeren.<br />
Maar een dak moet eveneens an<strong>de</strong>re functies<br />
waarborgen… en, over het geheel genomen, zou een<br />
goed dak moeten:<br />
• <strong>de</strong> binnenruimte <strong>van</strong> het gebouw beschermen <strong>van</strong><br />
het slecht weer (regen, sneeuw, wind, sterke temperatuurschommelingen…);<br />
• water <strong>van</strong> neerslag en con<strong>de</strong>nsatie afvoeren;<br />
• water buiten <strong>de</strong> structuren te hou<strong>de</strong>n (i<strong>de</strong>aliter ook als<br />
het afvoernet ge<strong>de</strong>eltelijk of volledig verstopt is;<br />
• voldoen<strong>de</strong> weerstand bie<strong>de</strong>n tegen corrosie, hitte,<br />
en vorst en <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len vrij laten<br />
uitzetting;<br />
• voorzien zijn op gewone en uitzon<strong>de</strong>rlijke belasting<br />
(wind, sneeuwlaag, betreding voor on<strong>de</strong>rhoud...)<br />
• brandveiligheid garan<strong>de</strong>ren;<br />
Stof<br />
Vervuiling<br />
Toegang<br />
Zicht<br />
Lawaai<br />
Verticale<br />
lasten<br />
Licht<br />
BINNENKLIMAAT<br />
Lucht<br />
Vocht<br />
Druk <strong>van</strong> water<br />
Winddruk<br />
Warmte<br />
• verlichtingscomfort in <strong>de</strong> zol<strong>de</strong>rruimtes garan<strong>de</strong>ren;<br />
• gemakkelijk <strong>van</strong> on<strong>de</strong>rhoud zijn.<br />
Natuurlijk wordt bij het ontwerp <strong>van</strong> een dak altijd<br />
een aantal keuzes gemaakt die het gevolg zijn <strong>van</strong><br />
een compromis in functie <strong>van</strong> prioriteiten. Factoren als<br />
wensen <strong>van</strong> <strong>de</strong> bouwheer, <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong><br />
technieken, <strong>de</strong> budgettaire of reglementaire<br />
beperkingen, ligging… zijn bepalend bij het afwegen<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> juiste keuze.<br />
Wind<br />
Zicht<br />
Afvloeingswater<br />
BUITENKLIMAAT<br />
Regen<br />
Vorst<br />
Sneeuw<br />
Druk <strong>van</strong> grond en water<br />
Vocht<br />
Warmte<br />
BELASTING OP<br />
DE GEBOUWSCHIL<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 6 13/02/2007 14:48:56
De componenten <strong>van</strong> het dak<br />
In <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> paragrafen krijgt u een overzicht <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len en schetsen we kort <strong>de</strong> rol<br />
<strong>van</strong> ie<strong>de</strong>r <strong>de</strong>el<br />
• Het gebinte <strong>van</strong> een dak is, samen met <strong>de</strong> be<strong>de</strong>kking,<br />
één <strong>van</strong> <strong>de</strong> fundamentele elementen. Dit<br />
dragend skelet kan, naargelang het geval, <strong>van</strong> hout<br />
(talrijke houtsoorten kunnen gebruikt wor<strong>de</strong>n), metaal<br />
of beton zijn.<br />
Volgens het gekozen materiaal en gebruikte techniek,<br />
zal het gebinte meer of min<strong>de</strong>r volume in beslag<br />
nemen: er bestaan „lichte“ geraamtes en veel meer<br />
“aanwezige“ geraamtes die <strong>de</strong> ruimte vullen…<br />
Naast <strong>de</strong> traditionele gebinten (zie Figuur 2 voor<br />
<strong>de</strong> gebruikte terminologie), heeft <strong>de</strong> ontwikkeling<br />
<strong>van</strong> berekenings- en <strong>de</strong> verbindtechnieken geleid<br />
Pannelatten<br />
Zelfdragen<strong>de</strong><br />
panelen<br />
Slaper<br />
Dakbint Norkgording<br />
Pech<br />
Kepers<br />
Beplanking<br />
tot <strong>de</strong> toepassing <strong>van</strong> prefab gebinten bestaan<strong>de</strong><br />
uit houten planken samen gehecht door metalen<br />
verbindingsstukken. Hierbij moet wel gezegd wor<strong>de</strong>n<br />
dat <strong>de</strong>ze lichte constructies die goed presteren<br />
en financieel interessante (korte opbouwtijd)<br />
oplossingen zijn, niet altijd toelaten het volume<br />
on<strong>de</strong>r het dak te gebruiken.<br />
De on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len <strong>van</strong> het geraamte moeten gedimensioneerd<br />
wor<strong>de</strong>n in functie het gekozen <strong>de</strong>kkingsmateriaal<br />
en <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re lasten die op het dak inwerken<br />
(betreding voor on<strong>de</strong>rhoud, sneeuw, wind…).<br />
Maar als het gebinte niet <strong>de</strong>gelijk steunt op<br />
het on<strong>de</strong>rliggend metselwerk of op een stevige<br />
structuur, zal het niet lang haar functie kunnen<br />
vervullen. Daarom is het belangrijk dat <strong>de</strong><br />
steunpunten zo ontworpen zijn dat ze geen<br />
horizontale krachten uitoefenen op het metselwerk,<br />
tenzij bijzon<strong>de</strong>re matregelen voorzien zijn<br />
(ringbalk).<br />
Kepers met<br />
on<strong>de</strong>rdak<br />
On<strong>de</strong>rdak<br />
Kepers met<br />
on<strong>de</strong>rdak<br />
Tegenlatten<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 7 13/02/2007 14:49:00<br />
P7
P8<br />
GEBINTE MET PREFAB SPANTEN<br />
Panlatten<br />
Tegenlatten<br />
Beplanking<br />
Panlatten<br />
On<strong>de</strong>rdak<br />
Daagmuur<br />
On<strong>de</strong>rdak<br />
Tegenlatten<br />
Slaper<br />
Kapspanten<br />
Vloer<br />
Kapspanten<br />
Prefab spanten voor<br />
niet bewoon<strong>de</strong> zol<strong>de</strong>rs<br />
Prefab spanten voor<br />
bewoon<strong>de</strong> zol<strong>de</strong>rs<br />
Fermette<br />
Scheidingswand<br />
Plafond<br />
Binnenafwerking<br />
Daagmuur<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 8 13/02/2007 14:49:05
• In onze streken vin<strong>de</strong>n we <strong>de</strong>kkingsmaterialen terug<br />
on<strong>de</strong>r verschillen<strong>de</strong> vormen, gaan<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> klassieke<br />
dakpannen en leien tot shingles, zinkplaten<br />
of golfplaten. Er bestaat een bre<strong>de</strong> waaier aan<br />
materialen en technieken die elk een invloed hebben<br />
op het ontwerp <strong>van</strong> het dak: gewicht, ventilatiesysteem,<br />
aanpassing aan <strong>de</strong> helling, overgangen<br />
met <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re dakelementen,…zijn eigenschappen<br />
waarmee rekening moet gehou<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n bij het<br />
ontwerp.<br />
De belangrijkste eigenschap <strong>van</strong> een <strong>de</strong>kkingsmateriaal<br />
is hoe goed het hemelwater buitengehou<strong>de</strong>n<br />
wordt. Hiervoor moet het juiste materiaal gekozen<br />
wor<strong>de</strong>n in functie <strong>van</strong> <strong>de</strong> helling <strong>van</strong> het dak: als<br />
leien gebruikt wor<strong>de</strong>n voor een dak met een helling<br />
<strong>van</strong> 10°, spreekt het voor zich dat <strong>de</strong> leien <strong>de</strong> waterdichting<br />
niet volledig zullen kunnen garan<strong>de</strong>ren.<br />
Naast <strong>de</strong> materiaalkeuze is <strong>de</strong> verzorg<strong>de</strong> uitvoering<br />
<strong>van</strong> overgangen met an<strong>de</strong>re dakelementen tenminste<br />
even belangrijk: overgangen met <strong>de</strong> nok, goot en<br />
schouwvoet, zijplank, kielgoot,...<br />
Dakpannen <strong>van</strong> : 30° tot 90°<br />
Gebitumeer<strong>de</strong> shingle<br />
: 25° tot 90°<br />
Natuurlijke leien<br />
: 17° tot 90°<br />
Ijzeren pannen<br />
: 15° tot 90°<br />
• Stof en poe<strong>de</strong>rsneeuw kunnen binnendringen in<br />
bijna elk daksysteem. Het on<strong>de</strong>rdak zorgt voornamelijk<br />
voor <strong>de</strong> afvoer <strong>van</strong> water dat binnendringt<br />
door toevallige infiltratie. Bijkomen<strong>de</strong> functies zijn<br />
on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re het verbeteren <strong>van</strong> prestaties <strong>van</strong> het<br />
dakcomplex on<strong>de</strong>r invloed <strong>van</strong> wind, het isolatiemateriaal<br />
beschermen en om con<strong>de</strong>nsatie af te voeren<br />
dat gevormd wordt aan <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzij<strong>de</strong> <strong>van</strong> het<br />
be<strong>de</strong>kkingsmateriaal...<br />
Het is niet altijd noodzakelijk een on<strong>de</strong>rdak te plaatsen,<br />
maar het wordt wel veralgemeend in <strong>de</strong> bouw<br />
en renovatie.<br />
Het on<strong>de</strong>rdak bestaat in <strong>de</strong> vorm <strong>van</strong> panelen of<br />
folie dat geplaatst wordt tussen <strong>de</strong> kepers en <strong>de</strong><br />
dakbe<strong>de</strong>kking.<br />
Een folie wordt bij voorkeur gespannen geplaatst<br />
(in tegenstelling tot het slap on<strong>de</strong>rdak), maar moet<br />
dan gepaard gaan met het plaatsen <strong>van</strong> tegenlatten<br />
(dit creëert een geventileer<strong>de</strong> luchtspouw). Voor<br />
een systeem met een on<strong>de</strong>rdak in <strong>de</strong> vorm <strong>van</strong><br />
panelen zijn <strong>de</strong>ze tegenlatten altijd noodzakelijk..<br />
Het on<strong>de</strong>rdak moet met veel zorg geplaatst wor<strong>de</strong>n,<br />
vooral ter hoogte <strong>van</strong> openingen voor schoorstenen,<br />
dakvensters, edm...<br />
In ie<strong>de</strong>r geval, moet een goed on<strong>de</strong>rdak waterdicht<br />
maar damp-open zijn, zodoen<strong>de</strong> het gebouw te<br />
laten “a<strong>de</strong>men”.<br />
• Zoals net gezegd, gaat het plaatsen <strong>van</strong> een<br />
on<strong>de</strong>rdak zo goed als altijd gepaard met het<br />
plaatsen <strong>van</strong> tegenlatten. Dit waarborgt een<br />
goe<strong>de</strong> ventilatie en vermijd dat geïnfiltreerd water<br />
ge<strong>van</strong>gen zit of <strong>de</strong> afvoer sterk gehin<strong>de</strong>rd. De<br />
afmetingen <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze tegenlatten (minstens 15<br />
mm, meestal 20 x 40 mm) moeten aangepast zijn<br />
<strong>de</strong> helling en <strong>de</strong> lengte <strong>van</strong> het dak en aan het<br />
type on<strong>de</strong>rdak. Zo is het aangera<strong>de</strong>n om voor<br />
daken waar<strong>van</strong> helling kleiner is dan 25°, dikkere<br />
tegenlatten te gebruiken om <strong>de</strong> luchtcirculatie tussen<br />
het <strong>de</strong>kkingsmateriaal en het on<strong>de</strong>rdak te<br />
verbeteren.<br />
• De latten (voor dakpannen, leien of voor een an<strong>de</strong>r<br />
materiaal) moeten goed recht zijn. Hun afmetingen<br />
zijn in functie <strong>van</strong> <strong>de</strong> spreiding <strong>van</strong> <strong>de</strong> steunelementen,<br />
<strong>van</strong> het type en afmeting <strong>van</strong> het <strong>de</strong>kkingsmateriaal<br />
…<br />
• Door <strong>de</strong> hogere plaatsings- en materiaalkost wordt<br />
bebording, planken <strong>van</strong> een breedte <strong>van</strong> 10 tot<br />
15 cm, <strong>van</strong>daag <strong>de</strong> dag veel min<strong>de</strong>r gebruikt.<br />
Daarenboven zijn ze min<strong>de</strong>r geschikt om <strong>de</strong><br />
ventilatie- en isolatiefuncties <strong>van</strong> het dak te vervullen.<br />
Door beplankingen te gebruiken, bekomt men<br />
een zeer stevige continue vloer, een soort<br />
on<strong>de</strong>rdak <strong>van</strong> hout. Vroeger wer<strong>de</strong>n ze vaak<br />
gebruikt als steun voor leien daken (die door mid<strong>de</strong>l<br />
<strong>van</strong> haken wer<strong>de</strong>n bevestigd). In mo<strong>de</strong>rne daken<br />
wor<strong>de</strong>n ze veeleer gebruikt bij zinken daken. Bij het<br />
gebruik <strong>van</strong> beplankingen, moet er goed nagedacht<br />
wor<strong>de</strong>n over <strong>de</strong> plaats <strong>van</strong> het isolatiemateriaal en het<br />
on<strong>de</strong>rdak. De ventilatiemogelijkhe<strong>de</strong>n <strong>van</strong> het dak<br />
moeten ook in beschouwing genomen wor<strong>de</strong>n.<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 9 13/02/2007 14:49:07<br />
P9
P10<br />
• Aan <strong>de</strong> binnenzij<strong>de</strong>, moet <strong>de</strong> plaatsing <strong>van</strong> een<br />
luchtdicht scherm het beschermd volume min<strong>de</strong>r<br />
on<strong>de</strong>rhevig maken aan <strong>de</strong> invloed wind op het dak.<br />
Hierdoor kunnen warmteverliezen te wijten aan tocht<br />
en luchtstroming vermin<strong>de</strong>rd wor<strong>de</strong>n.<br />
• Het dampscherm mag niet verward wor<strong>de</strong>n met<br />
het on<strong>de</strong>rdak of met het luchtdicht scherm! Het<br />
dampscherm wordt steeds aan <strong>de</strong> warme zij<strong>de</strong> <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> wand geplaatst. Het kan dienen als luchtdicht<br />
scherm, maar luchtdichte schermen kunnen niet<br />
sowieso fungeren als dampscherm . (in functie <strong>van</strong><br />
het binnenklimaat <strong>van</strong> het lokaal…) In feite is <strong>de</strong><br />
functie <strong>van</strong> het dampscherm verhin<strong>de</strong>ren dat <strong>de</strong><br />
warme, vochtige lucht, door <strong>de</strong> isolatielaag heen,<br />
in een kou<strong>de</strong>re zone komt waar het dan zal con<strong>de</strong>nseren.<br />
Na <strong>de</strong> rol en <strong>de</strong> functies <strong>van</strong> het dak overlopen te<br />
hebben, moet er één belangrijke vraag beantwoord<br />
wor<strong>de</strong>n.<br />
><br />
Moet men het dak isoleren?<br />
Vandaag <strong>de</strong> dag is ie<strong>de</strong>reen overtuigd (of zou het<br />
toch moeten zijn…) dat <strong>de</strong> isolatie <strong>van</strong> een gebouw<br />
noodzakelijk is, zowel <strong>van</strong>uit comfort-overwegingen als<br />
<strong>van</strong>uit een financieel oogpunt.<br />
Want isoleren is investeren.<br />
• Investeren om op <strong>de</strong> verwarmingsfactuur factuur te<br />
besparen, en dit tij<strong>de</strong>ns het <strong>de</strong> hele levensduur <strong>van</strong><br />
het gebouw.<br />
• Investeren om het comfort <strong>van</strong> <strong>de</strong> bewoners te verbeteren.<br />
• Investeren om <strong>de</strong> na<strong>de</strong>len <strong>van</strong> con<strong>de</strong>nsatie te vermij<strong>de</strong>n.<br />
• Isoleren, is eveneens het milieu beschermen, door <strong>de</strong><br />
energievoorra<strong>de</strong>n te sparen en luchtverontreiniging<br />
te vermin<strong>de</strong>ren.<br />
Natuurlijk kan men inspelen op verschillen<strong>de</strong> factoren<br />
om <strong>de</strong> energiefactuur te vermin<strong>de</strong>ren: een efficiënt<br />
verwarmingssysteem, <strong>de</strong> gebouwschil, op het gedrag<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> bewoners hebben…een gebouw isoleren<br />
brengt meer comfort met zich mee en laat u ook toe<br />
flink te besparen op uw verwarmingsfactuur. Maar<br />
isolatiewerken hebben ook een prijskaartje dat varieert<br />
<strong>van</strong> gebouw tot gebouw. Over het algemeen kan<br />
men stellen dat, bij nieuwbouw, <strong>de</strong> warmte-isolatie<br />
(muren, dak, vloeren,…) ongeveer 3 tot 5% <strong>van</strong> totale<br />
bouwkost vertegenwoordigt.<br />
Voor <strong>de</strong> twijfelaars on<strong>de</strong>r ons is er nog steeds <strong>de</strong><br />
alsmaar strenger wor<strong>de</strong>n<strong>de</strong> regelgeving die.... In het<br />
ge<strong>de</strong>elte over het Waals Gewest komen we meer in<br />
<strong>de</strong>tail terug op <strong>de</strong>ze regelgeving.<br />
Beeld u even in dat u, net als Dhr. DELISEE, af<strong>de</strong>lingschef<br />
<strong>van</strong> IATA, verantwoor<strong>de</strong>lijk bent voor één<br />
of meer<strong>de</strong>re gebouwen met hellen<strong>de</strong> daken. Hoe<br />
gaat u tewerk als er werken moeten gebeuren in <strong>de</strong>ze<br />
gebouwen? Hieron<strong>de</strong>r krijgt u een overzicht <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
verschillen<strong>de</strong> stappen.<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 10 13/02/2007 14:49:07
Uit te voeren controles en<br />
te maken keuses<br />
In ons klimaat is het primordiaal dat u eerst en vooral<br />
nagaat of <strong>de</strong> waterdichting <strong>van</strong> het dak verzekerd<br />
wordt.<br />
De staat <strong>van</strong> het <strong>de</strong>kkingsmateriaal en <strong>van</strong> het eventuele<br />
on<strong>de</strong>rdak moeten eerst on<strong>de</strong>rzocht wor<strong>de</strong>n, maar<br />
het is ook belangrijk dat er gekeken wordt naar al <strong>de</strong><br />
overgangen en verbindingen met an<strong>de</strong>re dakelementen.<br />
Daarna moet er bepaald wor<strong>de</strong>n hoe het volume<br />
gebruikt wordt dat rechtstreeks on<strong>de</strong>r het dak ligt. Het<br />
komt er op neer dat we beslissen welk volume <strong>van</strong> het<br />
gebouw beschermd wordt tegen warmteverliezen en te<br />
weten of <strong>de</strong> zol<strong>de</strong>rs gebruikt zullen wor<strong>de</strong>n.<br />
• Als dit volume u <strong>van</strong> geen enkel nut is, behoudt u dit<br />
als “verloren” ruimte en isoleert u <strong>de</strong> vloer <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
zol<strong>de</strong>r of het plafond <strong>van</strong> het on<strong>de</strong>rliggend lokaal.<br />
• Verschillen<strong>de</strong> technieken maken het mogelijk om<br />
dit, vrij gemakkelijk, uit te voeren. In ie<strong>de</strong>r geval<br />
moet het plafond luchtdicht gemaakt wor<strong>de</strong>n. Als<br />
u daarentegen besluit om dit volume in te richten<br />
als „bewoonbare” ruimte, vindt u in <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong><br />
bladzij<strong>de</strong>n uitleg over <strong>de</strong> te volgen stappen en<br />
antwoor<strong>de</strong>n op cruciale vragen.<br />
Zoals reeds gezegd, wor<strong>de</strong>n bij <strong>de</strong> inrichting <strong>van</strong> zol<strong>de</strong>rs<br />
„<strong>de</strong> gewoonten“ <strong>van</strong> <strong>de</strong> dakelementen verstoord.<br />
Op <strong>de</strong> eerste plaats <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze „verstoor<strong>de</strong>“ elementen,<br />
zijn alle houten elementen waaruit het geraamte<br />
gevormd wordt. Na on<strong>de</strong>rhevig te zijn geweest aan<br />
alle variaties <strong>van</strong> een zo goed als buitenklimaat (temperatuur,<br />
wind, vochtigheidsgraad …), wor<strong>de</strong>n ze plots<br />
geïntegreerd in het beschermd volume <strong>van</strong> het gebouw<br />
of komen ze zelfs in verwarm<strong>de</strong> ruimtes!<br />
Omdat in <strong>de</strong> meeste gevallen, <strong>de</strong> gebinte-elementen<br />
na <strong>de</strong> werken vaak niet meer bereikbaar zullen zijn,<br />
is een belangrijke etappe het inspecteren <strong>van</strong> <strong>de</strong> staat<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> <strong>de</strong>len. Twijfel niet om beroep te<br />
doen op een <strong>de</strong>skundige die u eveneens aangepaste<br />
behan<strong>de</strong>lingen kan voorstellen om mogelijke problemen<br />
te verhelpen.<br />
Men moet immers absoluut vermij<strong>de</strong>n om elementen<br />
<strong>van</strong> het gebinte in te sluiten die niet meer gezond zijn<br />
of niet meer in staat zou<strong>de</strong>n zijn om hun functie uit te<br />
oefenen.<br />
Als het geraamte <strong>van</strong> hout is, zijn <strong>de</strong> hoofdvijan<strong>de</strong>n<br />
<strong>de</strong> houteten<strong>de</strong> insekten en <strong>de</strong> zwammen waar<strong>van</strong> het<br />
meest gekend en het meest gevrees<strong>de</strong> <strong>de</strong> huiszwam<br />
is.<br />
Houtrot kan optre<strong>de</strong>n door een rechtstreekse infiltratie<br />
<strong>van</strong> water maar ook door een gebrek aan ventilatie,<br />
waardoor waterdamp het rottingsproces op gang<br />
kan brengen. Diezelf<strong>de</strong> vochtigheid ligt ook aan<br />
<strong>de</strong> basis <strong>van</strong> <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> <strong>de</strong> schimmels en<br />
pad<strong>de</strong>stoelen.<br />
Als het probleem ligt aan <strong>de</strong> stevigheid zelf <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
dakelementen of aan <strong>de</strong> kwaliteit <strong>van</strong> <strong>de</strong> steunpunten<br />
of nog <strong>de</strong> doorbuiging die met <strong>de</strong>r tijd is opgetre<strong>de</strong>n,<br />
dan moeten <strong>de</strong>ze ver<strong>van</strong>gen of verstevigd zodanig <strong>de</strong><br />
krachten die er op inwerken te vermin<strong>de</strong>ren.<br />
Als na dit on<strong>de</strong>rzoek blijkt dat het gebinte gezond is,<br />
moet men niettemin een beschermen<strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling<br />
<strong>van</strong> het hout uitvoeren om latere aanvallen min<strong>de</strong>r<br />
kansen te geven. Er bestaan een hele reeks schimmel-<br />
en insektendo<strong>de</strong>n<strong>de</strong> producten.<br />
Voor gebinten die volledig of <strong>de</strong>els bestaan uit<br />
metalen elementen moet er vooral uitgekeken wor<strong>de</strong>n<br />
dat <strong>de</strong> isolatiewerken niet te veel kou<strong>de</strong>bruggen met<br />
zich meebrengen. Een kou<strong>de</strong>brug zou scha<strong>de</strong>lijke<br />
gevolgen hebben: con<strong>de</strong>nsatie <strong>van</strong> waterdamp vormt<br />
zich op <strong>de</strong> oppervlakte aan kou<strong>de</strong> zij<strong>de</strong> <strong>van</strong> het<br />
metalen on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el. Deze <strong>de</strong>len moeten absoluut<br />
beschermd wor<strong>de</strong>n tegen corrosie.<br />
De isolatiewerken moeten dus zo uitgevoerd wor<strong>de</strong>n<br />
dat metalen elementen geen contact vormen tussen<br />
<strong>de</strong> binnenruimte en buiten verme<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n en <strong>de</strong><br />
buitenruimte<br />
P11<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 11 13/02/2007 14:49:07
P12<br />
Zoals reeds gezegd, wordt het binnenklimaat <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze<br />
ruimte sterk gewijzigd en bestaat er een werkelijk risico<br />
<strong>van</strong> interne con<strong>de</strong>nsatie.<br />
Hoe dit risico vermin<strong>de</strong>ren?<br />
Het is hier dat het on<strong>de</strong>rdak zeer belangrijk kan<br />
blijken. Als het on<strong>de</strong>rdak uit een weinig damp<br />
doorlatend materiaal bestaat (polyethyleen of<br />
gebitumeerd kraftpapier), brengt binnenisolatie<br />
het risico <strong>van</strong> interne con<strong>de</strong>nsatie met zich mee.<br />
In functie <strong>van</strong> <strong>de</strong> om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> interne con<strong>de</strong>nsatie en<br />
<strong>de</strong> plaats waar dit zich zal voordoen, kunnen <strong>de</strong> gevolgen<br />
gaan <strong>van</strong> een vermin<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> <strong>de</strong> isolatiewaar<strong>de</strong><br />
<strong>van</strong> het materiaal (als gevolg <strong>van</strong> bevochtiging) tot een<br />
zeer ernstige scha<strong>de</strong> (rotting en progressieve vernieling<br />
<strong>van</strong> het gebinte en <strong>de</strong> afwerking).<br />
Om interne con<strong>de</strong>nsatie te vermij<strong>de</strong>n, moet <strong>de</strong> damp<br />
doorlaatbaarheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> materiaallagen<br />
afnemen <strong>van</strong> binnen naar buiten. (zie ka<strong>de</strong>rtekst).<br />
In tegenstelling tot het algemeen geloof, is het aanwen<strong>de</strong>n<br />
<strong>van</strong> een dampscherm geen garantie tegen interne<br />
con<strong>de</strong>nsatie.<br />
IIn theorie zou het volledig blokkeren <strong>van</strong> damp dankzij<br />
een dampscherm <strong>de</strong> oorzaak weghalen en dus interne<br />
con<strong>de</strong>nsatie moeten vermij<strong>de</strong>n...<br />
Maar in <strong>de</strong> praktijk blijkt het zeer moeilijk om een<br />
volkomen efficiënte dampscherm te creëren: fixatiegaten,<br />
voegen tussen <strong>de</strong> ban<strong>de</strong>n, kleine scheurtjes zijn<br />
allemaal zwakke <strong>de</strong>len in het scherm.<br />
Studies hebben aangetoond dat een perforatie <strong>van</strong><br />
0,01% <strong>van</strong> dampscherm zijn doeltreffendheid met 60%<br />
kan vermin<strong>de</strong>ren!<br />
Het zou realistischer zijn om over een damprem te<br />
spreken dan over een De noodzaak om dampscherm<br />
te plaatsen hangt natuurlijk <strong>van</strong> <strong>de</strong> hoeveelheid vocht<br />
af die in het gebouw wordt geproduceerd. De specialisten<br />
hebben 4 klassen binnenklimaat ge<strong>de</strong>finieerd.<br />
Warme lucht kan 3 tot 4 keer meer waterdamp bevatten dan kou<strong>de</strong> lucht. Daarom is <strong>de</strong> dampdruk in een verwarm<strong>de</strong><br />
ruimte in <strong>de</strong> winter aanzienlijk hoger dan buiten. Dit drukverschil heeft als gevolg dat waterdamp gaat migreren <strong>van</strong><br />
binnen naar buiten. Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong>ze migratie naar buiten koelt het damp gelei<strong>de</strong>lijk af en kan het zelfs neerslaan als water.<br />
Dit is het con<strong>de</strong>nsatie fenomeen. Oppervlaktecon<strong>de</strong>nsatie is het gevolg <strong>van</strong> het contact tussen <strong>de</strong> vochtige lucht en <strong>de</strong><br />
oppervlakte <strong>van</strong> een lichaam waar<strong>van</strong> <strong>de</strong> temperatuur lager is dan het dauwpunt <strong>van</strong> <strong>de</strong> omringen<strong>de</strong> lucht. Het is wat<br />
zich voordoet op <strong>de</strong> spiegel <strong>van</strong> <strong>de</strong> badkamer wanneer u douchet ... Het verschijnsel is dus dui<strong>de</strong>lijk zichtbaar.<br />
Watergehalte (g/kg)<br />
0 5 10 15 20 25 30<br />
12,5<br />
Con<strong>de</strong>nsatie<br />
(verzadig<strong>de</strong> lucht)<br />
Verzadiging<br />
Waterdamp<br />
(vochtige lucht)<br />
17,5<br />
21<br />
100<br />
80<br />
60<br />
40<br />
-10 -5 0 5 10 15 20 25 30<br />
Droge temperatuur (°C)<br />
Dauwtemperatuur (°C)<br />
20<br />
Relatieve vochtigheid (%)<br />
Interne con<strong>de</strong>nsatie doet zich voor in een materiaal<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> wand of op <strong>de</strong> grens tussen twee lagen voor.<br />
Deze is dus niet zichtbaar. In <strong>de</strong> ergste gevallen zal<br />
het materiaal verzadigd zijn met water en zal dit water<br />
wegstromen en ernstige scha<strong>de</strong> veroorzaken.<br />
MAAR HOE KOMT ER DEZE INTERNE<br />
CONDENSATIE?<br />
De migratie <strong>van</strong> het damp wordt in meer of min<strong>de</strong>re<br />
mate geremd door <strong>de</strong> materialen die twee klimaten<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 12 13/02/2007 14:49:11
Klasse I<br />
Klasse II<br />
Klasse III<br />
Klasse IV<br />
Klassen binnenklimaat ge<strong>de</strong>finieerd<br />
1100 Pa < p i * ≤ 1165 Pa<br />
1165 Pa < p i ≤ 1300 Pa<br />
1370 Pa < p i ≤ 1500 Pa<br />
p i > 1500 Pa<br />
Maar laat ons even terugkomen op <strong>de</strong> ervaring <strong>van</strong><br />
Dhr.DELISEE.<br />
Het schoolbestuur besluit op basis <strong>van</strong> <strong>de</strong> resultaten<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> voorstudie over te gaan tot <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> fase<br />
in het dossier, name zijn het ver<strong>de</strong>r uitwerken <strong>van</strong><br />
het project met oog op het uitvoeren <strong>van</strong> <strong>de</strong> werken.<br />
Een architectenbureau wordt aangesteld, dat snel tot<br />
<strong>de</strong> conclusie komt dat <strong>de</strong> werken gefaseerd moeten<br />
gebeuren om zo min mogelijk <strong>de</strong> gewone werking <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> instelling te hin<strong>de</strong>ren.<br />
De bouwwerken zullen namelijk bijzon<strong>de</strong>r ingrijpend<br />
zijn: het gebouw wordt volledig leeggehaald met<br />
uitzon<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> <strong>de</strong> buitenmuren, het gebinte en <strong>de</strong><br />
dakbe<strong>de</strong>kking!<br />
Het bestu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> geval is natuurlijk een beetje extreem:<br />
het is niet steeds noodzakelijk zo een grote werken uit<br />
te voeren. Om <strong>de</strong> beoog<strong>de</strong> resultaten te bekomen zijn<br />
er, in het overgrote <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> gevallen meer<strong>de</strong>re<br />
opties en keuzes: al was het maar voor <strong>de</strong> materiaalkeuze<br />
Laat ons even <strong>de</strong> voornaamste beschikbare materialen<br />
overlopen.<br />
scheidt. Aan <strong>de</strong> hand <strong>van</strong> laboratoriumon<strong>de</strong>rzoek werd er voor ie<strong>de</strong>r bouwmateriaal <strong>de</strong> µ-factor bepaald. Deze factor<br />
geeft weer hoe dampdoorlatend een materiaal is.<br />
spreekt zijn weerstand tegen <strong>de</strong> verspreiding <strong>van</strong> <strong>de</strong> damp ui<br />
Gebouwen met een heel lage of geen vochtproductie<br />
(stockage plaats voor droge waren,<br />
kerken, sportzalen voor gewoon gebruik)<br />
Gebouwen met een beperkte vochtproductie en<br />
een goe<strong>de</strong> ventilatie (niet gekoel<strong>de</strong> kantoorgebouwen,<br />
winkels, scholen, grote woningen,<br />
zorgdiensten)<br />
Gebouwen met een hogere vochtproductie een<br />
<strong>van</strong>tilatie<strong>de</strong>biet <strong>van</strong> minimaal 0,5 volumes/uur<br />
(sociale woningen, flats, rust- en verzorgingstehuizen<br />
en weinig gekoel<strong>de</strong> gebouwen)<br />
Gebouwen met een hoge vochtproductie<br />
(industrie, wasserijen, gekoel<strong>de</strong> gebouwen)<br />
De waar<strong>de</strong> µ <strong>van</strong> verwijzing is die <strong>van</strong> <strong>de</strong> stilstaan<strong>de</strong> lucht: zij is<br />
Voor klasse I en II gebouwen, is er<br />
praktisch geen risico <strong>van</strong> interne<br />
con<strong>de</strong>nsatie. Voor klasse III en IV<br />
gebouwen moeten maatregelen<br />
genomen wor<strong>de</strong>n om geen interne<br />
con<strong>de</strong>nsatie te veroorzaken.<br />
De referentie µ-waar<strong>de</strong> is die <strong>van</strong> stagneren<strong>de</strong> lucht en wordt gelijk gesteld aan 1. Hoe grotere <strong>de</strong> µ-factor, hoe min<strong>de</strong>r<br />
dampdoorlatend een materiaal is. Het risico op interne con<strong>de</strong>nsatie kan dus theoretisch geëvalueerd wor<strong>de</strong>n. In <strong>de</strong><br />
praktijk moet men onthou<strong>de</strong>n het risico op interne con<strong>de</strong>nsatie uitgeschakeld wordt als <strong>de</strong> dampdoorlaatbaarheid <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> materiaallagen vergroot <strong>van</strong> binnen naar buiten. Door on<strong>de</strong>rzoek <strong>van</strong> <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> situatie, kan een<br />
eerste diagnose snel opgesteld wor<strong>de</strong>n:<br />
• is er geen on<strong>de</strong>rdak en <strong>de</strong> luchtspouw tussen <strong>de</strong>kkingsmateriaal en <strong>de</strong> isolatie wordt geventileerd? Er is dan geen<br />
risico op con<strong>de</strong>nsatie!<br />
• is er een on<strong>de</strong>rdak en/of <strong>de</strong> luchtspouw tussen <strong>de</strong>kkingsmateriaal en <strong>de</strong> isolatie wordt niet geventileerd? Er is dan<br />
wel risico op con<strong>de</strong>nsatie!<br />
Om dit risico aan te pakken, moet men twee gevallen on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n:<br />
• als het on<strong>de</strong>rdak niet dampdoorlatend is en het <strong>de</strong>kkingsmateriaal zeer waterdicht is (ook bij hevige wind), is het<br />
verwij<strong>de</strong>ren <strong>van</strong> het on<strong>de</strong>rdak te overwegen:<br />
~ indien <strong>de</strong> verwij<strong>de</strong>ring mogelijk is moet dit gebeuren, want dit maakt het mogelijk om te isoleren langs <strong>de</strong> binnenzij<strong>de</strong><br />
zon<strong>de</strong>r risico op interne con<strong>de</strong>nsatie;<br />
~ indien <strong>de</strong> verwij<strong>de</strong>ring niet mogelijk is, zal men <strong>de</strong> dampweerstand <strong>van</strong> dit on<strong>de</strong>rdak bepalen om <strong>de</strong> positie (binnen<br />
of buiten ten opzichte <strong>van</strong> het on<strong>de</strong>rdak) en het type isolatiemateriaal te kiezen<br />
• als het on<strong>de</strong>rdak absoluut noodzakelijk is om <strong>de</strong> waterdichtheid <strong>van</strong> het dak te waarborgen, zal men een isolatie<br />
„langs buiten” plaatsen. In dit geval zal bijvoorbeeld <strong>de</strong> techniek <strong>van</strong> het “Sarking” dak (zien § X. b2) aangewend<br />
wor<strong>de</strong>n.<br />
De bovenstaan<strong>de</strong> paragrafen tonen aan hoe belangrijk het is een dampopen materiaal te kiezen voor het on<strong>de</strong>rdak.<br />
P13<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 13 13/02/2007 14:49:11
P14<br />
De beschikbare materialen<br />
• Verschillen<strong>de</strong> materialen kunnen <strong>de</strong> functie <strong>van</strong><br />
on<strong>de</strong>rdak waarborgen: verstevigd papier, panelen<br />
<strong>van</strong> cellulose cement, waterbestendige houtvezelpanelen,<br />
gebitumeerd papier, papier bekleed met aluminium<br />
of synthetisch materiaal, kunststof (eventueel<br />
met microperforaties), bitumineuze materialen. Er<br />
kan een on<strong>de</strong>rscheid gemaakt wor<strong>de</strong>n tussen capillaire<br />
en niet-capilaire on<strong>de</strong>rdaken. In onze streken,<br />
zijn <strong>de</strong> meest gebruikte materialen <strong>de</strong> micro-geperforeer<strong>de</strong><br />
soepele folies en panelen <strong>van</strong> cement-cellulose.<br />
Een goed on<strong>de</strong>rdak is waterdicht, dampopen,<br />
vorstbestendig en onontvlambaar.<br />
• Wat het dampscherm betreft, maakt men een on<strong>de</strong>rscheid<br />
tussen 4 klassen. De doeltreffendheid wordt<br />
bepaald door <strong>de</strong> µ-waar<strong>de</strong> (zie <strong>de</strong>finitie 4 , aan het<br />
eind <strong>van</strong> <strong>de</strong> brochure) te vermenigvuldigen met <strong>de</strong><br />
dikte <strong>van</strong> het materiaal. Als <strong>de</strong>ze waar<strong>de</strong> (<strong>de</strong> equivalente<br />
diffusiedikte: zie <strong>de</strong>finitie 5) tussen 2 en 5 m<br />
is, dan wordt het dampscherm in klasse E1 on<strong>de</strong>rgebracht.<br />
Tussen 5 en 25 m, horen materialen thuis<br />
in <strong>de</strong> klasse E2. Materialen uit <strong>de</strong> klassen E3 en E4<br />
zijn veel efficiënter, maar wor<strong>de</strong>n min<strong>de</strong>r gebruikt.<br />
In klasse E1 vindt met gebitumeerd papier, gebitumeerd<br />
glasvezelfolie, geplastificeerd behangpapier,<br />
olieverf … Tot <strong>de</strong> efficiëntere klasse E2 behoren<br />
enerzijds gipsplaten be<strong>de</strong>kt met aluminiumfolie en<br />
geplaatst met luchtdichte voegen en an<strong>de</strong>rzijds<br />
kunststof- of bitumeuse folies die geniet wor<strong>de</strong>n met<br />
bre<strong>de</strong> overlappingen <strong>van</strong> elke folie.<br />
• Bij <strong>de</strong> keuze <strong>van</strong> het isolatiemateriaal kan men rekening<br />
hou<strong>de</strong>n met verschillen<strong>de</strong> criteria: <strong>de</strong> intrinsieke<br />
prestaties (<strong>de</strong> isolatiewaar<strong>de</strong>: zie <strong>de</strong>finitie 2, <strong>de</strong><br />
λ−waar<strong>de</strong>), <strong>de</strong> beschikbare diktes en afmetingen,<br />
<strong>de</strong> kost, <strong>de</strong> duurzaamheid, het gedrag in geval <strong>van</strong><br />
brand of nog <strong>de</strong> milieu-impact <strong>van</strong> het materiaal<br />
(kosten-baten analyse voor het milieu),… On<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />
isoleren<strong>de</strong> materialen momenteel beschikbaar op <strong>de</strong><br />
markt, on<strong>de</strong>rscheidt men over het algemeen twee<br />
grote groepen:<br />
Dampscherm<br />
A. MINERALE WOLLEN<br />
E1 E2 E3 E4<br />
Rotswol en glaswol hebben als gemeenschappelijk<br />
kenmerk dat ze noch luchtdicht, nog dampdicht zijn.<br />
Als een mineraal wol gebruikt wordt voor isolatiewerken<br />
moet er dus in ie<strong>de</strong>r geval een dampscherm<br />
aangebracht wor<strong>de</strong>n als het <strong>de</strong>kkingsmateriaal te<br />
dampdicht is of als <strong>de</strong> isolatie zich bevindt boven<br />
vochtige lokalen. In geval <strong>van</strong> brand komen er noch<br />
rook noch giftige gassen vrij. Rotswol is trouwens<br />
interessant voor brandbeveiliging, gezien het on<strong>de</strong>r<br />
750 °C geen structurele veran<strong>de</strong>ring on<strong>de</strong>rgaat. Door<br />
eenvoudige inpakking in kraftpapier wordt <strong>de</strong>ze troef<br />
sterk tenietgedaan… De an<strong>de</strong>re kenmerken <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze<br />
materialen zijn:<br />
• veel verschillen<strong>de</strong> vormen (halfstijve panelen, matrassen…);<br />
• grote beschikbare diktes (tot 15 cm voor bepaal<strong>de</strong><br />
matrassen);<br />
• goe<strong>de</strong> aanpassing aan <strong>de</strong> onregelmatigheid <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> steunen;<br />
• re<strong>de</strong>lijke kostprijs.<br />
B. SYNTHETISCHE SCHUIMEN<br />
Behalve hun stijfheid hebben synthetische panelen als<br />
gemeenschappelijk kenmerk dat ze lucht- en dampdicht<br />
zijn. Zelf bij bevochtiging behou<strong>de</strong>n ze hun isoleren<strong>de</strong><br />
eigenschappen. Het gebruik <strong>van</strong> een dampscherm kan<br />
dus overbodig zijn. Natuurlijk is het bijzon<strong>de</strong>r belang<br />
rijk <strong>de</strong> dichting <strong>van</strong> <strong>de</strong> voegen goed te verzorgen om<br />
zo een continue, dampdichte laag te bekomen. Dit is<br />
vooral waar voor verbindingen en overgangen met<br />
an<strong>de</strong>re materialen en bouw<strong>de</strong>len! Bij brand propageren<br />
<strong>de</strong> synthetische schuimen <strong>de</strong> vlammen niet, maar<br />
geven ze wel giftige (bij PUR en PIR) of niet giftige<br />
gassen af, waarbij bewoners het gevaar lopen te stikken.<br />
Bij gebruik <strong>van</strong> synthetische panelen moet er dus<br />
in het algemeen voor gezorgd wor<strong>de</strong>n dat <strong>de</strong> binnenafwerking<br />
bestaat uit materialen die een zeer goe<strong>de</strong><br />
vuurvastheid hebben (gipsplaten,…).<br />
2m < µd ≤ 5m 5m < µd ≤ 25m 25m < µd ≤ 200m 200m < µd<br />
• Kraftpapier be<strong>de</strong>kt<br />
met aluminium.<br />
• Gipsplaat be<strong>de</strong>kt<br />
met aluminium.<br />
• Gebitumeerd papier.<br />
• Synthetische folies<br />
(PE of PVC>0,1 mm).<br />
• Gebitumeer<strong>de</strong><br />
membranen met<br />
mechanisch gesloten<br />
voegen<br />
(bv. Door overlapping<br />
en nieten, enz...)<br />
• Bitumen gewapend met<br />
glasvezel en gelijm<strong>de</strong> of<br />
gelaste na<strong>de</strong>n.<br />
Opmerking: E3 en E4 materialen wor<strong>de</strong>n<br />
maar weinig gebruikt in hellen<strong>de</strong> daken.<br />
• Met metaal gewapen<strong>de</strong><br />
bitumen en gelijm<strong>de</strong> of<br />
gelaste na<strong>de</strong>n.<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 14 13/02/2007 14:49:12
Binnen <strong>de</strong> groep synthetische schuimen vin<strong>de</strong>n we<br />
volgen<strong>de</strong> materialen terug:<br />
• polyuretaanschuim (PUR):<br />
• geëxpan<strong>de</strong>erd polystyreen (PS):<br />
• geëxtru<strong>de</strong>erd polystyreen (PSE):<br />
• polyisocyanurateschuim (PIR).<br />
PIR-schuim heeft een beter gedrag bij vuur dan PUR. De<br />
heel goe<strong>de</strong> warmtegeleidingscoëfficiënt λ (zie samenvatten<strong>de</strong><br />
tabel) <strong>van</strong> PUR is te danken aan het freon in<br />
het materiaal dat het gewone lucht als isoleren<strong>de</strong> factor<br />
ver<strong>van</strong>gt. Freon is drie maal min<strong>de</strong>r warmtegelei<strong>de</strong>nd<br />
dan lucht! Voor geëxpan<strong>de</strong>erd polystyreen, moet men<br />
absoluut controleren dat het een brandvertrager bevat<br />
Eigenschap<br />
Isolatie<br />
materiaal<br />
waardoor het materiaal brandbaarheidsklasse A1<br />
haalt volgens <strong>de</strong> norm NBN S21-203. Dit zijn <strong>de</strong><br />
enige panelen (herkenbaar aan een ro<strong>de</strong> lijn op het<br />
paneel) die geschikt zijn voor <strong>de</strong> bouw!<br />
Het gedrag bij vuur <strong>van</strong> <strong>de</strong> isoleren<strong>de</strong> materialen vormt<br />
een keuzecriterium dat niet verwaarloosd mag wor<strong>de</strong>n<br />
bij <strong>de</strong> isolatie <strong>van</strong> een hellend dak. Het is namelijk<br />
altijd gemakkelijk om bij brand te ontsnappen <strong>van</strong> een<br />
bene<strong>de</strong>nverdieping....dit is niet altijd waar voor bewoners<br />
<strong>van</strong> een zol<strong>de</strong>rverdieping. Enkele bijkomen<strong>de</strong><br />
minuten zon<strong>de</strong>r brand kunnen <strong>van</strong> levensbelang zijn<br />
voor <strong>de</strong> inwoners (zie omka<strong>de</strong>r<strong>de</strong> tekst bladzij<strong>de</strong> 14).<br />
Vergelijken<strong>de</strong> tabel <strong>van</strong> <strong>de</strong> voornaamste isoleren<strong>de</strong> materialen die voor daken wor<strong>de</strong>n gebruikt<br />
Warmtegeleidin<br />
gsvermogen<br />
(λ, in W/mK)<br />
Dampdichtheid<br />
(µ, zon<strong>de</strong>r eenheid)<br />
Uiterste<br />
temperatuursgebruik<br />
(Tu, in °C)<br />
Dichtheid<br />
(ρ, in kg/m³)<br />
Vuurweerstand<br />
Geëxpan<strong>de</strong>erd<br />
Polystyreen<br />
Schuimglas Rotswol<br />
Glaswol Polyuretaanschuim<br />
Geëxtru<strong>de</strong>erd<br />
polystyreen<br />
0,040 0,045 0,040 0,040 0,028 0,035<br />
20 - 60 1,1 - 1,8 1,2 - 1,3 10 - 80 60 - 250<br />
70 430 750 500<br />
100<br />
(PIR : 130)<br />
15 - 35 125 - 135 20 - 175 12 - 110 20 - 40 25 - 45<br />
Mag, ondanks<br />
<strong>de</strong> toevoeging<br />
<strong>van</strong><br />
vlamvertrager,<br />
niet<br />
blootgesteld<br />
wor<strong>de</strong>n aan een<br />
vlam<br />
Heel goe<strong>de</strong><br />
vuurweerstand<br />
Heel goe<strong>de</strong><br />
vuurweerstand<br />
Heel goe<strong>de</strong><br />
vuurweerstand<br />
Giftige gassen<br />
komen vrij<br />
75<br />
P15<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 15 13/02/2007 14:49:13
P16<br />
Inzake vuurvastheid weten wij dat om brand te stichten er drie elementen in een zekere verhouding<br />
verenigd moeten wor<strong>de</strong>n: zuurstof, ontstekingsenergie en brandbare materialen.<br />
Verschillen<strong>de</strong> factoren spelen een rol. De brandbaarheid <strong>van</strong> een materiaal kan bepaald wor<strong>de</strong>n:<br />
al naar gelang zij vast, smeltbaar, vloeibaar of gasvormig zijn, zal <strong>de</strong> vereiste energie om<br />
ze in brand te steken, hun manier <strong>van</strong> bran<strong>de</strong>n en hun propogatiecapaciteit zeer veran<strong>de</strong>rlijk<br />
zijn.<br />
Omdat het zowel voor <strong>de</strong> bouwheer, <strong>de</strong> architect als <strong>de</strong> aannemer belangrijk om een juiste<br />
materiaalkeuze te maken, werd een in<strong>de</strong>ling opgesteld in functie <strong>van</strong> het gedrag <strong>van</strong> het materiaal<br />
bij vuur.<br />
De norm NBN S 21-203 en het Koninklijk Besluit gewijd aan <strong>de</strong> Basisnormen inzake<br />
Brandpreventie stellen drie testmetho<strong>de</strong>s om <strong>de</strong> materialen in te <strong>de</strong>len in volgen<strong>de</strong> klassen:<br />
• klasse A0. Niet-brandbare materialen<br />
• klasse A1. Geringe vuurverspreiding<br />
• klasse A2. Gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> vuurverspreiding<br />
• klasse A3. Sterke vuurverspreiding<br />
• klasse A4. Materialen die niet aan <strong>de</strong> eisen voldoen.<br />
Beschermingsnormen wer<strong>de</strong>n opgesteld tegen <strong>de</strong> brand voor <strong>de</strong> schoolgebouwen, hotels, voor<br />
hoge en mid<strong>de</strong>lhoge gebouwen… Een norm voor lage gebouwen werd zelf goedgekeurd in<br />
april 1996 maar zijn toepassing werd uitgesteld tot 01.01.1997.<br />
De vuurvastheid <strong>van</strong> een gebouw hangt af <strong>van</strong> <strong>de</strong> kenmerken <strong>van</strong> <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> elementen<br />
waaruit het samengesteld is.<br />
De brandweerstand <strong>van</strong> een bouwelement wordt ge<strong>de</strong>finieerd als <strong>de</strong> tijd waarin het element voldoet<br />
aan criteria <strong>van</strong> stabiliteit, dichtheid voor vlammen en warmte-isolatie. Deze tijd wordt aan<br />
<strong>de</strong> hand <strong>van</strong> laboratoriumproeven volgens genormaliseer<strong>de</strong> procedures bepaald. Elk bouwelement<br />
krijgt een brandweerstands-“label”: RF <strong>van</strong> 1/2 uur, 1 uur, 1 1/2 uur of zelfs tot 2 uur.<br />
Bij brand kan een onvolledige verbranding verschillen<strong>de</strong> giftige en corrosieve gassen afgeven<br />
evenals een belangrijke rookvorming met zich meebrengen. De scha<strong>de</strong> die hieruit volgt is soms<br />
belangrijker dan <strong>de</strong> scha<strong>de</strong> als gevolg <strong>van</strong> <strong>de</strong> brand zelf!<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 16 13/02/2007 14:49:13
Celglas is een beetje bijzon<strong>de</strong>r. De structuur <strong>van</strong> dit<br />
materiaal en <strong>de</strong> perfecte dichtheid <strong>van</strong> zijn cellulaire<br />
wan<strong>de</strong>n laten zowel toe om een onveran<strong>de</strong>r<strong>de</strong> factor<br />
λ te handhaven in <strong>de</strong> loop <strong>van</strong> <strong>de</strong> tijd als totaal ongevoelig<br />
te zijn voor vocht. Celglas heeft als bijkomend<br />
voor<strong>de</strong>el dat het volledig dampdicht is (µ = oneindig).<br />
Voor zover <strong>de</strong> verbindingsstukken tussen panelen goed<br />
lucht- en dampdicht zijn, kan celglas dus zowel als<br />
on<strong>de</strong>rdak, isolatiemateriaal en dampscherm dienen.<br />
Helaas moet <strong>de</strong> plaatsing <strong>van</strong> dit bijzon<strong>de</strong>r goed materiaal<br />
extreem verzorgd wor<strong>de</strong>n: men moet een permanent<br />
elastische stopverf op <strong>de</strong> voegen aanbrengen.<br />
Onmogelijk dus om tussen kepers te plaatsen zoals<br />
met minerale wollen, en indien het tegen <strong>de</strong> kepers<br />
geplaatst wordt moeten <strong>de</strong>ze en perfect vlakke steun<br />
vormen.<br />
N.B. 1. De samengestel<strong>de</strong> panelen die beschikbaar<br />
zijn, bestaan uit een laag isolatiemateriaal(meestal<br />
PS, PUR of minerale wol) en een afwerkingspaneel<br />
(meestal een gipsplaat).<br />
2. Om volledig te zijn, moeten we tevens<br />
mel<strong>de</strong>n dat er ook an<strong>de</strong>re isolatiematerialen bestaan<br />
zoals geëxpan<strong>de</strong>erd kurk, perliet, vermiculiet,<br />
geëxpan<strong>de</strong>erd klei,... Hoewel <strong>de</strong>ze materialen<br />
min<strong>de</strong>r vaak in <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> daken wor<strong>de</strong>n gebruikt,<br />
kunnen zij soms een oplossing zijn voor bijzon<strong>de</strong>re<br />
situaties.<br />
3. De keuzecriteria voor een isolatiemateriaal<br />
zijn zeer talrijk. De gevoeligheid voor aanvallen<br />
door insecten of knaagdieren kan in bepaal<strong>de</strong> omstandighe<strong>de</strong>n<br />
belangrijk zijn.<br />
Tenein<strong>de</strong> <strong>de</strong> plaatsing te vergemakkelijken, hebben <strong>de</strong><br />
fabrikanten <strong>van</strong> isolatiematerialen een hele reeks producten<br />
op <strong>de</strong> markt gebracht die soms zeer specifieke<br />
toepassingen hebben. Zo bestaan er rechthoekige<br />
rotswolpanelen die diagonaal zijn voorgesne<strong>de</strong>n. Dit<br />
laat toe breedte <strong>van</strong> <strong>de</strong> panelen gemakkelijk aan te<br />
passen aan een onregelmatige struktuur en min<strong>de</strong>r<br />
afval over te hou<strong>de</strong>n. Glaswol panelen zijn soms<br />
bedrukt met lijnen om <strong>de</strong> 10 cm om het versnij<strong>de</strong>n te<br />
vergemakkelijken.<br />
De lezer kan best op zoek gaan naar het isolatiemateriaal<br />
waar<strong>van</strong> <strong>de</strong> eigenschappen voldoen aan<br />
<strong>de</strong> beoog<strong>de</strong> toepassing. Het is in<strong>de</strong>rdaad nutteloos<br />
veel geld uit te geven voor een isolatiemateriaal met<br />
overbodige eigenschappen! Het dient bijvoorbeeld tot<br />
niets om in een hellen<strong>de</strong> dak een materiaal te plaatsen<br />
dat ontwikkeld werd voor <strong>de</strong> isolatie <strong>van</strong> een par<br />
kingdak …<br />
P17<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 17 13/02/2007 14:49:13
P18<br />
> Dikte <strong>van</strong> het isolatiemateriaal<br />
><br />
De dikte <strong>van</strong> het isolatiemateriaal kiezen is een an<strong>de</strong>re<br />
belangrijke stap bij isolatiewerken, maar niet meer<br />
volkomen vrij is . De nieuwe Waalse regelgeving voor<br />
warmte-isolatie bepaalt voor elke verliesoppervlakte<br />
<strong>van</strong> een gebouw een maximale k-waar<strong>de</strong> op. Deze<br />
eis wil ervoor zorgen dat er een zekere homogeniteit<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> warmte-isolatie <strong>van</strong> het gebouw gewaarborgd<br />
wordt.<br />
Om <strong>de</strong> prestaties te bereiken die wor<strong>de</strong>n gevraagd<br />
voor daken of plafonds, die het beschermd volume <strong>van</strong><br />
een niet vorstvrij onverwarmd lokaal schei<strong>de</strong>n, moet<br />
men voortaan k-waar<strong>de</strong> (zie <strong>de</strong>finitie 3) bekomen dat<br />
lager of gelijk aan 0,4 W/m²K is . Concreet en zon<strong>de</strong>r<br />
rekening te hou<strong>de</strong>n met eventuele kou<strong>de</strong>bruggen,<br />
betekent dat <strong>de</strong> er minstens volgen<strong>de</strong> diktes isolatiemateriaal<br />
geplaatst moeten wor<strong>de</strong>n<br />
• 100 mm geëxpan<strong>de</strong>erd polystyreen of minerale wol<br />
(λ = 0,040 W/mK),<br />
• 90 mm geëxtru<strong>de</strong>erd polystyreen<br />
(λ = 0,035 W/mK),<br />
• 70 mm polyurethaan (λ = 0,028 W/mK).<br />
Maar als <strong>de</strong> beschikbare ruimte het toelaat, mag men<br />
zeker niet twijfelen om een dikkere isolatielaag te<br />
plaatsen.<br />
De nieuwe regelgeving, gekend on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> naam K55<br />
(vroeger sprak men <strong>van</strong> K70), is <strong>van</strong> kracht sinds<br />
01.12.1996. Het toepassingsgebied is uitgebrei<strong>de</strong>r<br />
dan tevoren, gezien er nu naast <strong>de</strong> woningen eveneens<br />
<strong>de</strong>ze prestatie-eis bestaat voor kantoorgebouwen en<br />
schoolgebouwen bij nieuwbouw of renovatie. Deze<br />
regel eist <strong>van</strong> <strong>de</strong> ontwerper dat hij, op <strong>de</strong> moment<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> aanvraag voor een ste<strong>de</strong>nbouwkundige vergunning,<br />
bewijst wat <strong>de</strong> energieprestatie is <strong>van</strong> het<br />
gebouw dat hij ontworpen heeft. Deze prestatie wordt<br />
bepaald door het K-peil, dat aangeeft wat het globaal<br />
isolatiepeil is <strong>van</strong> het gebouw: hoe kleiner het K-peil,<br />
hoe min<strong>de</strong>r energie het gebouw nodig zal hebben<br />
voor <strong>de</strong> verwarming.<br />
Tips en na te leven eisen<br />
Alvorens <strong>de</strong> plaatsingstechniek te bepalen die best<br />
past voor uw situatie, moet u bei<strong>de</strong> tips in gedachten<br />
hou<strong>de</strong>n.<br />
Tip Nr. 1<br />
Een geventileer<strong>de</strong> luchtlaag voorzien net on<strong>de</strong>r het<br />
<strong>de</strong>kkingsmateriaal dat zorgt voor <strong>de</strong> snelle evacuatie<br />
<strong>van</strong> vocht. Dit vocht vormt zich bij regenweer of tij<strong>de</strong>ns<br />
kou<strong>de</strong> perio<strong>de</strong>s aan <strong>de</strong> binnenzij<strong>de</strong> <strong>van</strong> het <strong>de</strong>kkingsmateriaal<br />
Om wan<strong>de</strong>n te bekomen met hoge isolatieprestaties<br />
moet men niet ondoordacht alle mogelijke holtes en<br />
kieren willen vullen. De dikte <strong>van</strong> het geplaatste isolatiemateriaal<br />
moet in ie<strong>de</strong>r geval aangepast zijn aan <strong>de</strong><br />
plaats waar <strong>de</strong>ze aangewend wordt!<br />
In praktijk kan dit gemakkelijk bekomen wor<strong>de</strong>n door<br />
tegenlatten te plaatsen met minimale afmeting <strong>van</strong><br />
20 x 40 mm.<br />
Maar het is niet enkel belangrijk dat <strong>de</strong>ze ruimte<br />
bestaat, het moet eveneens geventileerd zijn. Het is<br />
al langer aangetoond dat het onnodig is openingen<br />
te voorzien voor een lage en een hoge ventilatie:<br />
onze <strong>de</strong>kkingsmaterialen zijn sowieso luchtdoorlatend<br />
genoeg. Een luchtspouw behou<strong>de</strong>n tussen het on<strong>de</strong>rdak<br />
en het isolatiemateriaal wordt <strong>van</strong>daag <strong>de</strong> dag<br />
afgera<strong>de</strong>n door <strong>de</strong>skundigen, omdat er zo parasitaire<br />
luchtstromen gecreëerd wor<strong>de</strong>n die <strong>de</strong> doeltreffendheid<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> isoleren<strong>de</strong> laag tenslotte vermin<strong>de</strong>ren en<br />
vochtigheidsproblemen kunnen veroorzaken.<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 18 13/02/2007 14:49:13
TIP Nr. 2<br />
De luchtdichtheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> wan<strong>de</strong>n die geïsoleerd wer<strong>de</strong>n<br />
waarborgen.<br />
Om te vermij<strong>de</strong>n dat <strong>de</strong> buitenlucht langzaam naar<br />
binnendringt en zo het beschermd volume afkoelt, gaat<br />
een goe<strong>de</strong> warmteisolatie noodzakelijkerwijs gepaard<br />
met een goe<strong>de</strong> luchtdichtheid.<br />
Om dit doel te bereiken, gaat het er eerst en vooral om<br />
het isolatiemateriaal zorgvuldig te plaatsen. Er mogen<br />
geen kieren zijn tussen <strong>de</strong> stukken isolatiemateriaal en<br />
tussen het isolatiemateriaal en an<strong>de</strong>re bouwelementen<br />
(muren, hout <strong>van</strong> gebinte…).<br />
Deze zorgvuldige plaatsing moet ervoor zorgen dat er<br />
zo weinige mogelijk “convectieve lekken” ontstaan die<br />
verantwoor<strong>de</strong>lijk zijn voor het optre<strong>de</strong>n <strong>van</strong> interne of<br />
oppervlaktecon<strong>de</strong>nsatie.<br />
Ja !<br />
Het isolatiemateriaal<br />
wordt aansluitend geplaatste.<br />
De flenzen<br />
overlappen elkaar<br />
en wor<strong>de</strong>n vastgeniet<br />
on<strong>de</strong>rdak<br />
Neen !<br />
warmteisolatie<br />
haak<br />
Plakband<br />
kepers<br />
Als <strong>de</strong> isoleren<strong>de</strong> panelen zelf luchtdicht zijn en <strong>de</strong><br />
voegen tussen panelen goed gesloten zijn, zal het niet<br />
nodig zijn een luchtdicht scherm te plaatsen (in tegenstelling<br />
tot <strong>de</strong> plaatsing <strong>van</strong> luchtdoorlatend isolatiemateriaal).<br />
Het absoluut noodzakelijke logische gevolg <strong>van</strong><br />
dit twee<strong>de</strong> advies, is dat men dan <strong>de</strong> ventilatie <strong>van</strong> het<br />
gebouw moet controleren. Luchtverversing is immers<br />
absoluut noodzakelijk:<br />
• om rook, geuren, polluenten <strong>van</strong> <strong>de</strong> omgevingslucht<br />
te evacueren;<br />
• om een voldoen<strong>de</strong> volume verse toe te voeren in <strong>de</strong><br />
lokalen waar er verbranding is;<br />
• om <strong>de</strong> vochtigheid te evacueren dat onvermij<strong>de</strong>lijk<br />
door <strong>de</strong> bewoners wordt geproduceerd.<br />
De nieuwe Warmteregeling dat voor het Waalse<br />
Gewest is vastgesteld, vraagt om <strong>de</strong>ze ventilatiebehoefte<br />
in rekening te nemen: door natuurlijke ventilatie<br />
of door systemen <strong>van</strong> mechanische ventilatie…<br />
Maar dit is een volledig an<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rwerp.<br />
De naleving <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze twee adviezen moeten gecombineerd<br />
wor<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> drie basiseisen <strong>van</strong> een correct<br />
ontworpen geïsoleerd hellend dak. Deze eisen zijn:<br />
1. De continuïteit <strong>van</strong> <strong>de</strong> waterdichtheid waarborgen<br />
en infiltratie vermij<strong>de</strong>n;<br />
2. De luchtdichtheid <strong>van</strong> het dak waarborgen en<br />
interne con<strong>de</strong>nsatie vermij<strong>de</strong>n, indien nodig door<br />
het aanwen<strong>de</strong>n <strong>van</strong> een dampscherm;<br />
3. De continuïteit <strong>van</strong> warmte-isolatie waarborgen door<br />
kou<strong>de</strong>bruggen te vermij<strong>de</strong>n.<br />
P19<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 19 13/02/2007 14:49:32
P20<br />
Plaatsingstechniek<br />
In het ka<strong>de</strong>r dat ons interesseert, met name <strong>de</strong> renovatie<br />
<strong>van</strong> een hellend dak, zal het vaakst het <strong>de</strong>kkingsmateriaal<br />
verwij<strong>de</strong>rd wor<strong>de</strong>n. Vanaf dat punt zijn zowat<br />
alle isolatietechnieken mogelijk...<br />
De plaatsing zal zowel op als on<strong>de</strong>r het gebinte mogelijk<br />
zijn.<br />
Omdat in het geval <strong>van</strong> het IATA het <strong>de</strong>kkingsmateriaal<br />
nog in goe<strong>de</strong> staat verkeer<strong>de</strong>, waren <strong>de</strong> enige realistische<br />
technieken die waarbij het isolatiemateriaal on<strong>de</strong>r<br />
het gebinte geplaatst wordt.<br />
In alle gevallen wordt altijd <strong>de</strong> voorkeur gegeven aan<br />
technieken waarbij een goe<strong>de</strong> homogeniteit <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
warmte-isolatie gewaarborgd wordt.<br />
Bij een klassieke situatie waarbij het dak bestaat uit<br />
een houten geraamte, zijn <strong>de</strong>ze houten elementen <strong>de</strong><br />
“zwakke” punten <strong>van</strong> <strong>de</strong> wand <strong>van</strong>uit thermisch oogpunt<br />
(of zelfs kou<strong>de</strong>bruggen). Het warmtegeleidingsvermogen<br />
(λ) <strong>van</strong> het hout is namelijk 4 keer hoger dan<br />
dat <strong>van</strong> een standaard isolatiemateriaal.<br />
Op het niveau <strong>van</strong> <strong>de</strong> globale prestaties is <strong>de</strong> weerslag<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong>ze zwakke punten <strong>de</strong>s te groter hoe meer men<br />
isoleert. De totale prestatie <strong>van</strong> het dak kan met 20 tot<br />
25% vermin<strong>de</strong>ren.<br />
In <strong>de</strong> praktijk kan men <strong>de</strong>ze slechte prestatie vermij<strong>de</strong>n<br />
door on<strong>de</strong>r het hout <strong>van</strong> kepers of gordingen een<br />
laag isolatie te plaatsen. Als een sandwich-materiaal<br />
gebruikt wordt (bv. combinatie <strong>van</strong> gipslaar en isolatielaag),<br />
is het mogelijk meteen <strong>de</strong> binnenafwerking te<br />
realiseren<br />
Maar er bestaan an<strong>de</strong>re problemen en potentiële<br />
warmtebruggen: schoorstenen, topmuren, dakgoten<br />
in gewapend beton, overgangen tussen vlakke en<br />
hellen<strong>de</strong> daken, overgangen tussen <strong>de</strong> vloer <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
toppunten en omringen metselwerk,... Al <strong>de</strong>ze plaatsen<br />
moeten <strong>de</strong>gelijk bestu<strong>de</strong>erd en ontworpen wor<strong>de</strong>n bij<br />
<strong>de</strong> bouw of renovatie!<br />
Hieron<strong>de</strong>r vindt u enkele concrete gevallen om u<br />
een beeld te geven <strong>van</strong> <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> plaatsings-<br />
technieken.<br />
Zoals altijd, is <strong>de</strong> kwaliteit <strong>van</strong> het eindresultaat<br />
evenzeer afhankelijk <strong>van</strong> <strong>de</strong> kwaliteit <strong>van</strong> het<br />
gebruikte materiaal als <strong>van</strong> <strong>de</strong> zorgvuldige plaatsing …<br />
Uit controles die op bouwwerven wor<strong>de</strong>n uitgevoerd<br />
blijkt dat als het resultaat <strong>van</strong> <strong>de</strong> isolatiewerken<br />
ontoereikend is en aanleiding geeft tot <strong>de</strong> vorming <strong>van</strong><br />
kou<strong>de</strong>bruggen, tocht of con<strong>de</strong>nsatie, <strong>de</strong> oorzaak altijd<br />
ligt bij <strong>de</strong> slechte plaatsing <strong>van</strong> het dampscherm of <strong>de</strong><br />
luchtdichte laag. De kwaliteit <strong>van</strong> het isolatiemateriaal<br />
is maar zel<strong>de</strong>n <strong>de</strong> oorzaak voor <strong>de</strong>ze problemen.<br />
Wij beschrijven eerst <strong>de</strong> technieken waarbij <strong>de</strong><br />
isolatielaag geplaatst wordt aan <strong>de</strong> binnenzij<strong>de</strong> <strong>van</strong><br />
het dakgebinte. In dit geval bevindt <strong>de</strong>ze structuur zich<br />
dus aan <strong>de</strong> kou<strong>de</strong> zij<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> isolatie.<br />
A.1. ISOLATIE IN TWEE GEKRUISTE<br />
LAGEN MET BEHULP VAN HORIZONTALE<br />
TEGENLATTING.<br />
On<strong>de</strong>rdak<br />
gipsplaat<br />
tegenkeper<br />
Isolatie<br />
(18 cm MW)<br />
dampscherm<br />
gording<br />
Het is een efficiënte techniek die een goe<strong>de</strong> homogeniteit<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> warmte-isolatie waarborgt. Het gebruik<br />
<strong>van</strong> isolatiemateriaal in <strong>de</strong> vorm <strong>van</strong> financieel voor<strong>de</strong>lige<br />
matrassen is mogelijk. Deze techniek vraagt<br />
wel meer werk want men moet tegenlatting creëren,<br />
dat wil zeggen stukken hout die op <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzij<strong>de</strong> <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> keper wor<strong>de</strong>n geplaatst. De kwaliteit<br />
<strong>van</strong> uitvoering <strong>van</strong> dit werk zal bepalend zijn voor<br />
het <strong>de</strong>finitieve aspect <strong>van</strong> <strong>de</strong> wand (vlakheid…). De<br />
afmetingen <strong>van</strong> het geplaatste hout zal in functie zijn<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> gewenste dikte <strong>van</strong> het isolatiemateriaal, <strong>de</strong><br />
spreiding tussen <strong>de</strong> kepers en het type plafond. Bij een<br />
oud gebouw, waar <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> kepers vaak zeer<br />
onregelmatig zijn qua vorm en tussenafstand, is een<br />
tegenlatting of opgehangen vereist wil men een vlak<br />
en regelmatig plafond verkrijgen.<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 20 13/02/2007 14:49:36
A.2. ISOLATIE IN TWEE LAGEN GEKRUIST,<br />
ZONDER HORIZONTALE TEGENLATTING.<br />
Voor <strong>de</strong>ze techniek, die eveneens een goe<strong>de</strong> homogeniteit<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> warmte-isolatie waarborgt, gebruikt<br />
men voor <strong>de</strong> “binnenste” laag sandwich-panelen die<br />
zowel als warmte-isolatie dienen als voor binnen-afwerking.<br />
Er bestaan op <strong>de</strong> markt een hele reeks panelen<br />
samengesteld uit een afwerkingslaag gecombineerd<br />
met een laag isolatiemateriaal. Bijzon<strong>de</strong>re aandacht<br />
moet geschonken wor<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong> voegen tussen <strong>de</strong><br />
panelen on<strong>de</strong>rling en met verbindingen met muren,<br />
hout of an<strong>de</strong>re aangrenzen<strong>de</strong> elementen.<br />
Een variant <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze techniek bestaat erin om speciaal<br />
ontwikkel<strong>de</strong> fixatievoeten te gebruiken om on<strong>de</strong>r <strong>de</strong><br />
bestaan<strong>de</strong> kepers een isolatielaag te plaatsen dat tot<br />
22 cm dik kan zijn. Verschillen<strong>de</strong> fabrikanten hebben<br />
<strong>de</strong>ze “poten” zo ontwikkeld dat er metalen profielen<br />
erop vastgeklikt kunnen wor<strong>de</strong>n of houten latten op<br />
gevezen kunnen wor<strong>de</strong>n. Dit maakt het mogelijk een<br />
klassieke binnenafwerking te plaatsen zoal gipsplaten<br />
of houten planken.<br />
De volgen<strong>de</strong> technieken hebben als overeenkomstig<br />
kenmerk dat <strong>de</strong> isoleren<strong>de</strong> laag aan <strong>de</strong> buitenzij<strong>de</strong> <strong>van</strong><br />
het dakgebinte geplaatst wordt. In dit geval bevindt<br />
<strong>de</strong> dakstructuur zich dus aan <strong>de</strong> warme kant <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
isolatie en het binnenvolume wordt niet verkleind door<br />
<strong>de</strong> plaatsing <strong>van</strong> isolatie. Als <strong>de</strong> plaatsing goed wordt<br />
verzorgd, vermin<strong>de</strong>rt <strong>de</strong>ze techniek sterk <strong>de</strong> kans op<br />
warmtebruggen.<br />
B.1. ISOLATIE IN EEN LAAG DOOR<br />
ZELFDRAGENDE PANELEN.<br />
Deze techniek gebruikt zelfdragen<strong>de</strong> dakelementen met<br />
een geïntegreer<strong>de</strong> isolatielaag. Deze prefab panelen<br />
zijn klaar om be<strong>de</strong>kt te wor<strong>de</strong>n en zij hebben over het<br />
algemeen een binnenafwerking die in <strong>de</strong> fabriek wordt<br />
aangebracht.<br />
bovenzij<strong>de</strong> dient als on<strong>de</strong>rdak<br />
isolatie<br />
kepers dienen<br />
als tegenlatten<br />
isolatie<br />
houten<br />
panelen<br />
isolatie<br />
bovenzij<strong>de</strong> dient als on<strong>de</strong>rdak<br />
tegenlatten<br />
groef<br />
verbindingstong<br />
tussen panelen<br />
Met <strong>de</strong>ze panelen is het mogelijk geen kepers te<br />
gebruiken, gezien het mogelijk is met <strong>de</strong>ze panelen<br />
grote afstan<strong>de</strong>n te overbruggen (meestal één meter) en<br />
zo direct te steunen op <strong>de</strong> gordingen.<br />
Deze panelen zijn vooral voor<strong>de</strong>lig voor daken met<br />
een eenvoudige vorm en niet teveel openingen. Deze<br />
kunnen „open“ zijn (isolatiemateriaal zichtbaar aan<br />
<strong>de</strong> buitenzij<strong>de</strong>) of als „sandwich“ (isolatiemateriaal op<br />
bei<strong>de</strong> zij<strong>de</strong>n be<strong>de</strong>kt met een hou<strong>de</strong>n paneel). In ie<strong>de</strong>r<br />
geval moeten <strong>de</strong> voegen tussen <strong>de</strong>ze panelen aan <strong>de</strong><br />
bovenzij<strong>de</strong> volledig waterdicht zijn (gebruik <strong>van</strong> PURschuim)<br />
en lucht- en dampdicht aan <strong>de</strong> binnenzij<strong>de</strong>.<br />
Men moet eveneens weten dat sommige <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze<br />
panelen op vlak <strong>van</strong> akoestische kwaliteiten niet echt<br />
goed presteren. Dit laatste punt mag niet uit het oog<br />
verloren wor<strong>de</strong>n bij <strong>de</strong> keuze <strong>van</strong> het isolatiemateriaal.<br />
B.2. ISOLATIE IN EEN LAAG DOOR PANELEN<br />
DIE OP DE KEPERS WORDEN GELEGD.<br />
In <strong>de</strong>ze techniek, eveneens gekend als het Sarkingdak,<br />
wordt <strong>de</strong> isoleren<strong>de</strong> laag op <strong>de</strong> kepers geplaatst.<br />
De gebruikte panelen, die <strong>van</strong> groeven en strips zijn<br />
voorzien, bestaan uit geëxtru<strong>de</strong>erd polystyreen <strong>van</strong><br />
3 tot 10 cm. Dank zij hun gering gewicht, zijn ze<br />
gemakkelijk om te hanteren. De voegen tussen <strong>de</strong><br />
panelen moeten luchtdicht zijn. Gezien dit materiaal<br />
water niet absorbeert, is een dampscherm overbodig.<br />
Het on<strong>de</strong>rdak dat eventueel geplaatst wordt heeft als<br />
voornaamste rol <strong>de</strong> waterdichting <strong>van</strong> <strong>de</strong> voegen te<br />
garan<strong>de</strong>ren.<br />
on<strong>de</strong>rdak<br />
dampscherm<br />
tegenlatten<br />
binnenafwerking<br />
Op dit on<strong>de</strong>rdak komen tegenlatten (doorheen <strong>de</strong><br />
isolatielaag geschroefd in <strong>de</strong> kepers), panlatten en<br />
het <strong>de</strong>kkingsmateriaal, net zoals voor een klassiek<br />
daksysteem.<br />
Sinds kort zijn er ook panelen <strong>van</strong> geëxpan<strong>de</strong>erd<br />
polystyreen die geschikt zijn voor een Sarking-dak.<br />
Een variante <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze techniek bestaat erin polyisocyanuraat-panelen<br />
(PIR) te gebruiken waar<strong>van</strong> <strong>de</strong> binnenzij<strong>de</strong><br />
bekleed is met een aluminiumfolie die dienst doet<br />
als dampscherm. De bovenzij<strong>de</strong> heeft een waterdichte<br />
“huid” waardoor een gegal<strong>van</strong>iseerd of geplastificeerd<br />
metalen raster zichtbaar is dat bij <strong>de</strong> productie in <strong>de</strong><br />
fabriek in het paneel verzonken werd.<br />
P21<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 21 13/02/2007 14:49:41
P22<br />
Dit raster vormt uitsteeksels <strong>van</strong> ± 25 mm en ver<strong>van</strong>gt<br />
zowel <strong>de</strong> houten tegenlatten en panlatten.<br />
Naast hun gering gewicht (± 4 kg/m²), bie<strong>de</strong>n <strong>de</strong>ze<br />
panelen het voor<strong>de</strong>el een continue isolatie te waarborgen<br />
<strong>van</strong> 6 tot 8 cm <strong>van</strong> dikte en vermij<strong>de</strong>n zo <strong>de</strong><br />
vorming <strong>van</strong> kou<strong>de</strong>bruggen.<br />
Op <strong>de</strong> markt zijn vele verschillen<strong>de</strong> panelen beschikbaar<br />
waar<strong>van</strong> <strong>de</strong> spreiding <strong>van</strong> het raster variabel is<br />
om zo gebruikt te kunnen wor<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> meest courante<br />
dakpannen te kunnen dragen.<br />
Voor meer informatie over bevestigingsmetho<strong>de</strong>s, waterdichting<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> voegen, bepaling <strong>van</strong> <strong>de</strong> steunen kan<br />
u ver<strong>de</strong>r meer lezen in <strong>de</strong> technische gebruiksaanwijzing<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> fabrikant.<br />
Isolatie op <strong>de</strong> kepers on<strong>de</strong>rdak<br />
Isolatie<br />
dampscherm<br />
dakbe<strong>de</strong>kking<br />
keper<br />
gording<br />
binnenafwerking<br />
De toepassing <strong>van</strong> prefab isoleren<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r-dakpannen (meestal <strong>van</strong> geëxpan<strong>de</strong>erd polystyreen) en het vullen <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
spouw tussen <strong>de</strong> dakbe<strong>de</strong>kking en het on<strong>de</strong>rdak (door injectie <strong>van</strong> schuim of inblazen <strong>van</strong> minerale wol) zijn af te ra<strong>de</strong>n<br />
technieken want zij hin<strong>de</strong>ren <strong>de</strong> ventilatie <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze spouw.<br />
We herinneren u er nog eens aan dat het steeds <strong>de</strong> bedoeling is <strong>de</strong> continuïteit <strong>van</strong> <strong>de</strong> warmte-isolatie na te<br />
streven. Overgangen met an<strong>de</strong>re dakelementen schoorstenen, dakvensters en niveauveran<strong>de</strong>ringen moeten zorgvuldig<br />
bestu<strong>de</strong>erd en uitgevoerd wor<strong>de</strong>n.<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 22 13/02/2007 14:49:45
De binnenafwerking<br />
De keus <strong>van</strong> <strong>de</strong> binnenafwerking is puur subjectief in<br />
functie <strong>van</strong> ie<strong>de</strong>rs voorkeur.<br />
Als <strong>de</strong> adviezen voor toepassing <strong>van</strong> <strong>de</strong> isoleren<strong>de</strong><br />
lagen en <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re membranen (luchtdicht scherm,<br />
dampscherm, on<strong>de</strong>rdak…) wor<strong>de</strong>n gerespecteerd,<br />
maakt <strong>de</strong> binnenafwerking weinig uit <strong>van</strong>uit een<br />
bouwfysisch oogpunt. Het wordt sterk aangera<strong>de</strong>n om<br />
tussen het dampscherm of het luchtdicht scherm en <strong>de</strong><br />
binnenafwerking een vrije ruimte te laten zodat gaines<br />
(meestal elektrisch) geplaatst kunnen wor<strong>de</strong>n zon<strong>de</strong>r het<br />
scherm te perforeren. Een perforatie zou <strong>de</strong> doeltreffendheid<br />
<strong>van</strong> het scherm sterk vermin<strong>de</strong>ren. Natuurlijk<br />
kan <strong>de</strong> keus <strong>van</strong> <strong>de</strong> isolatietechniek eveneens gepaard<br />
gaan met esthetische criteria… … Sommige zweren<br />
bij zichtbare balken… An<strong>de</strong>ren willen absoluut <strong>de</strong> beschikbare<br />
en bewoonbare ruimte <strong>van</strong> <strong>de</strong> zol<strong>de</strong>rruimtes<br />
behou<strong>de</strong>n. Wij hebben tevens gezien dat het mogelijk<br />
is materialen te kiezen die zowel dienen als warmte-isolatie<br />
als <strong>van</strong> binnenafwerking. Het profiel <strong>van</strong> het plafond<br />
moet eveneens goed doordacht wor<strong>de</strong>n. Als <strong>de</strong><br />
nok hoog is, is het vaak verkieslijk om een vals plafond<br />
te creëren tenein<strong>de</strong> het te verwarmen volume te minimaliseren.<br />
Uitein<strong>de</strong>lijk moet men aandacht schenken aan<br />
<strong>de</strong> keuze en <strong>de</strong> installatie <strong>van</strong> <strong>de</strong> verlichtingsapparaten.<br />
Men moet afkoelingsmogelijkhe<strong>de</strong>n waarborgen<br />
en elk contact met een isolatiemateriaal of een scherm<br />
vermij<strong>de</strong>n dat niet hittebestendig is.<br />
Op het niveau <strong>van</strong> <strong>de</strong> begrotingen hebben <strong>de</strong> schoolbesturen, gezien <strong>de</strong> korte beschikbare termijnen, besloten om op<br />
eigen vermogen <strong>de</strong> eerste fase <strong>van</strong> <strong>de</strong> werken te financieren. Voor <strong>de</strong> twee volgen<strong>de</strong> fases voeren zij een dossier in bij<br />
het Waarborgfonds <strong>van</strong> <strong>de</strong> Schoolgebouwen.<br />
Tenein<strong>de</strong> <strong>de</strong> kosten te drukken die in <strong>de</strong> eerste fase moesten gedragen wor<strong>de</strong>n, wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> beschikbare arbeidskrachten<br />
in <strong>de</strong> instelling (werkmannen) ingeschakeld voor het uitvoeren <strong>van</strong> verschillen<strong>de</strong> opruimings- en voorbereidingswerken<br />
(reinigen <strong>van</strong> ou<strong>de</strong> pleisters, behan<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> het geraamte…). De bouwheer wenste betere prijzen te verkrijgen, maar<br />
wou <strong>de</strong> aanbesteding niet volledig opsplitsen.<br />
Een algemene aannemer werd ingeschakeld uitgezon<strong>de</strong>rd voor <strong>de</strong> werken aan het buitenschrijnwerk en <strong>de</strong> verwarming.<br />
Na een <strong>de</strong> aanbesteding uitgeschreven te hebben wer<strong>de</strong>n voor <strong>de</strong> drie loten on<strong>de</strong>rneming geselecteerd uit <strong>de</strong> streek. De<br />
werkzaamhe<strong>de</strong>n begonnen eind mei 1996 en wer<strong>de</strong>n voor het begin <strong>van</strong> het nieuwe schooljaar voltooid. De perio<strong>de</strong><br />
voor <strong>de</strong> uitvoering <strong>van</strong> <strong>de</strong> werken werd zo gekozen dat er zo min mogelijk hin<strong>de</strong>r voor <strong>de</strong> lessen was en om <strong>de</strong> veiligheid<br />
<strong>van</strong> leerlingen en leerkrachten te garan<strong>de</strong>ren in verband met <strong>de</strong> werf.<br />
Tenein<strong>de</strong> <strong>de</strong> hele beschikbare ruimte te kunnen gebruiken, is er besloten om het volume <strong>van</strong> <strong>de</strong> zol<strong>de</strong>r in te richten. De<br />
werken die hier uitgevoerd voorzien zijn moeten, zoals we u er<strong>van</strong> proberen te overtuigen sinds het begin <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze<br />
brochure, bijzon<strong>de</strong>r zorgzaam voorbereid en bestu<strong>de</strong>erd wor<strong>de</strong>n.Het is niet voldoen<strong>de</strong> om enkele gips panelen en<br />
enkele matrassen isolatiemateriaal te plaatsen …<br />
In <strong>de</strong> zol<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> het IATA dat ons als voorbeeld dient (zie <strong>de</strong> bijgevoeg<strong>de</strong> schets),wer<strong>de</strong>n wan<strong>de</strong>n opgesteld en werd<br />
een vals plafond geplaatst ter hoogte <strong>van</strong> <strong>de</strong> bintbalken. De afwerkingsmaterialen zijn gips-panelen die kenmerkend<br />
zijn voor hun brandweren<strong>de</strong> eigenschap. Achter <strong>de</strong>ze panelen (totale dikte 16 mm voor <strong>de</strong> plafonds en 22 mm voor<br />
<strong>de</strong> verticale wan<strong>de</strong>n), is een dubbele laag <strong>van</strong> warmte-isolatie geplaatst. Er werd geopteerd voor rotswolmatrassen <strong>van</strong><br />
50 mm die een dichtheid hebben <strong>van</strong> 45 kg/m³.<br />
P23<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 23 13/02/2007 14:49:45
P24<br />
Zie <strong>de</strong>tail<br />
isolatielaag<br />
Gelijkvloer<br />
Kel<strong>de</strong>rs<br />
roofafvoer<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 24 13/02/2007 14:49:50<br />
Koer
Detail<br />
Be<strong>de</strong>kking met leien en bestaand<br />
2 lagen rotswol (2 X 50 mm, 45 kg/m³)<br />
2 lagen rf panelen (10 + 12,5 mm )<br />
op metaalstructuur<br />
Dampscherm<br />
Beplanking 25 mm, asafstand 400 mm<br />
2e verdieping<br />
P25<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 25 13/02/2007 14:49:53
P26<br />
Wat zijn <strong>de</strong> verkregen<br />
verbeteringen ?<br />
Wij zullen niet terugkomen „warmtecomfort“-aspect <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnomen werken. De verbetering op dit gebied,<br />
als <strong>de</strong> materialen goed gekozen zijn geweest en het<br />
werk <strong>de</strong>gelijk uitgevoerd werd, zou zeer dui<strong>de</strong>lijk<br />
moeten zijn. Het warmtecomfort hangt namelijk niet<br />
enkel af <strong>van</strong> <strong>de</strong> temperatuur <strong>van</strong> <strong>de</strong> omringen<strong>de</strong> lucht<br />
af maar ook <strong>van</strong> <strong>de</strong> oppervlaktetemperatuur <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
omringen<strong>de</strong> wan<strong>de</strong>n.<br />
Dit grotere warmtecomfort gaat zeker gepaard<br />
met een besparing op <strong>de</strong> verwarmingskosten.<br />
(zie omka<strong>de</strong>r<strong>de</strong> tekst kosten baten)<br />
Het is lang verle<strong>de</strong>n tijd toen sommigen nog kon<strong>de</strong>n<br />
geloven dat <strong>de</strong> besparing en comfort twee tegenstrijdige<br />
concepten zijn.<br />
Maar het comfort <strong>van</strong> gebruikers wordt ook bepaald<br />
door <strong>de</strong> hoeveelheid licht en <strong>de</strong> kwaliteit <strong>van</strong> dit licht.<br />
Dit geldt zowel voor natuurlijk licht als voor kunstmatig<br />
licht.<br />
Bij werken aan een dak waarbij <strong>de</strong> zol<strong>de</strong>rs bewoond<br />
zullen wor<strong>de</strong>n, moet men altijd <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n<br />
bestu<strong>de</strong>ren <strong>de</strong> natuurlijke verlichting <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze nieuwe<br />
lokalen garan<strong>de</strong>ren.<br />
Het plaatsen <strong>van</strong> dakvensters laat toe licht en lucht te<br />
brengen en eveneens om, tenminste visueel, <strong>de</strong> ruimte<br />
te vergroten. Er bestaan op <strong>de</strong> markt ramen <strong>van</strong> verschillen<strong>de</strong><br />
afmetingen, openingsmechanismen en toebehoren,<br />
met inbegrip <strong>van</strong> een binnenafwerking.<br />
Deze zenitale verlichting biedt een zeer constante klaarheid<br />
aan aangezien het gevolgen <strong>van</strong> <strong>de</strong> schaduwen<br />
vermin<strong>de</strong>rt en het eveneens een voortreffelijke ventilatie<br />
toelaat.<br />
An<strong>de</strong>re oplossingen zijn natuurlijk mogelijk maar zij<br />
vereisen vaak het uitvoeren <strong>van</strong> belangrijkere aanpassingen;<br />
dakvensters <strong>van</strong> alle vormen, grote openingen<br />
in <strong>de</strong> puntgevels…<br />
In alle gevallen, en dus ook voor dakvensters, moet<br />
men openingen in een dak verzorgen. Het is niet <strong>de</strong><br />
bedoeling zomaar vensters en ramen <strong>van</strong> alle vormen<br />
in een dak. Het dak heeft een esthetisch belang en kan<br />
als vijf<strong>de</strong> gevel <strong>van</strong> een gebouw beschouwd wor<strong>de</strong>n.<br />
We zoeken dus best een harmonie in vormen en maten<br />
<strong>van</strong> dakopeningen.<br />
Maar er kunnen eveneens maatregelen genomen<br />
wor<strong>de</strong>n op het gebied <strong>van</strong> kunstmatige verlichting.<br />
Daaromtrent zullen wij in <strong>de</strong> komen<strong>de</strong> bladzij<strong>de</strong>s kort<br />
<strong>de</strong> keuze <strong>van</strong> Dhr.DELISEE toelichten.<br />
Verbeteringen zou<strong>de</strong>n eveneens op het niveau <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
akoestische isolatie <strong>van</strong> het gebouw moeten bestaan.<br />
Ie<strong>de</strong>reen weet dat te hoge geluidsniveau’s hin<strong>de</strong>rlijk<br />
zijn. Deze niveau’s <strong>van</strong> geluidshin<strong>de</strong>r kunnen vermin<strong>de</strong>rd<br />
wor<strong>de</strong>n door materialen te gebruiken die geluid<br />
absorberen en door constructies te maken die geluids<br />
isolerend zijn.<br />
Het probleem <strong>van</strong> <strong>de</strong> geluidshin<strong>de</strong>r is zeer ingewikkeld<br />
omdat geluid binnenkan dringen via omwegen<br />
en één klein zwak punt in het systeem kan globale<br />
efficiëntie <strong>van</strong> <strong>de</strong> geluidsbarrière te niet doen …<br />
Men moet dus alle voegen, kieren en spleten zorgvuldig<br />
afdichten.<br />
De technieken die gebruikt kunnen wor<strong>de</strong>n zijn on<strong>de</strong>rver<strong>de</strong>eld<br />
in functie <strong>van</strong> het type geluid. Men maakt<br />
een on<strong>de</strong>rscheid tussen contactgelui<strong>de</strong>n en geluid dat<br />
zich door <strong>de</strong> lucht verplaatst. In bei<strong>de</strong> gevallen, kunnen<br />
<strong>de</strong> geluidsbron en <strong>de</strong> ont<strong>van</strong>ger zich in verschillen<strong>de</strong><br />
lokalen bevin<strong>de</strong>n die door één of meer bouwelementen<br />
wor<strong>de</strong>n geschei<strong>de</strong>n.<br />
Er bestaan twee grote manieren om een efficiënte<br />
geluidsisolatie te verkrijgen. De toepassing <strong>van</strong> een<br />
massa maakt het mogelijk om hoofdzakelijk <strong>de</strong> hoge<br />
frequenties te bestrij<strong>de</strong>n terwijl <strong>de</strong> toepassing <strong>van</strong><br />
absorberen<strong>de</strong> panelen het mogelijk maakt om zich te<br />
isoleren <strong>van</strong> hoge frequenties.<br />
Om een goe<strong>de</strong> contact-geluidsisolatie te creëren, moet<br />
men ervoor zorgen dat <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> bouw<strong>de</strong>len<br />
<strong>van</strong> elkaar geschei<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n en dus niet in contact<br />
met elkaar zijn. Het plaatsen <strong>van</strong> zweven<strong>de</strong> vloeren is<br />
het bekendste mid<strong>de</strong>l maar is niet altijd voldoen<strong>de</strong>.<br />
In het ons geval, name <strong>de</strong> bezetting <strong>van</strong> zol<strong>de</strong>rruimtes<br />
ten gevolge <strong>van</strong> hun herinrichting, moet het akoestisch<br />
probleem niet verwaarloosd wor<strong>de</strong>n. De on<strong>de</strong>rburen<br />
zou<strong>de</strong>n het zich kunnen betreuren dat ze nieuwe<br />
bovenburen hebben …<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 26 13/02/2007 14:49:53
Berekening <strong>van</strong> <strong>de</strong> terugverdientijd <strong>van</strong> <strong>de</strong> investeringen<br />
• Geval <strong>van</strong> <strong>de</strong> valse plafonds •<br />
Laat ons een oppervlakte <strong>van</strong> 85m² valse plafonds (RF 1u) beschouwen voor <strong>de</strong>ze berekening. De totale<br />
kost <strong>van</strong> <strong>de</strong> werken voor <strong>de</strong>ze post (structuur, 2 lagen isolatiemateriaal en dampscherm , 2 lagen panelen en<br />
bepleistering) bedraagt 250.000 F.excl. BTW, d.w.z ongeveer 3000 F/m².<br />
In kost per m², wordt het aan<strong>de</strong>el isolatie geschat op 600 F/m².<br />
Het warmteverlies vóór <strong>de</strong> werken wordt aan <strong>de</strong> hand <strong>van</strong> een berekening geschat op 175 kWh per jaar<br />
en per m² plafond (rekening hou<strong>de</strong>nd k-waar<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> wand <strong>van</strong> 2,8 W/m²K en 5800 uur verwarming<br />
per jaar).<br />
Na uitvoeren <strong>van</strong> <strong>de</strong> isolatiewerken, zou het verlies beperkt wor<strong>de</strong>n tot 15 kWh per jaar en per m²<br />
(k is 0,25 W/m²K gewor<strong>de</strong>n).<br />
De besparing bedraagt dus 160 kWh/jaar per m², hetgeen overeenstemt met 16 m³ aardgas of<br />
160 F/m².<br />
Vergeleken met <strong>de</strong> meerkost voor warmte-isolatie, is het dus mogelijk <strong>de</strong> investering terug te betalen op 3,75<br />
jaar (600/160 = 3,75).<br />
Dankzij <strong>de</strong> subsidies <strong>van</strong> het ECHOP-project, wordt <strong>de</strong> terugverdientijd tot (600 x 0,8) /160 = 3 jaar teruggebracht.<br />
Wat <strong>de</strong> installatie <strong>van</strong> performante verlichtingstoestellen betreft, tonen <strong>de</strong> berekeningen aan dat voor <strong>de</strong> 47<br />
armaturen die in het vernieuw<strong>de</strong> gebouw wor<strong>de</strong>n geplaatst, het jaarverbruik <strong>van</strong> 8742 kW/h tot 3431 kW/h<br />
zou teruggebracht wor<strong>de</strong>n, d.w.z een besparing <strong>van</strong> 60% die per jaar ongeveer 20.000 F vertegenwoordigt<br />
(rekening hou<strong>de</strong>nd met een gelijke kWh-prijs <strong>van</strong> 3,7 F, en <strong>van</strong> een gebruikstijd <strong>van</strong> 10 uur per dag en<br />
200 dagen op het jaar).<br />
Men zou dus (47 x 8.000)/20.000 = 18,8 jaar nodig hebben om <strong>de</strong> investering terug te verdienen… Maar<br />
hierbij wordt geen rekening gehou<strong>de</strong>n met het feit dat <strong>de</strong> levensduur <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe verlichting verdubbeld<br />
wordt en dat het visueel comfort <strong>van</strong> <strong>de</strong> gebruiker sterk verbeterd wordt (betere ver<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> <strong>de</strong> verlichtingsniveau’s<br />
in het lokaal).<br />
Dankzij <strong>de</strong> ECHOP-subsidies (20%), wordt <strong>de</strong> terugverdientijd teruggebracht tot 15 jaar.<br />
Nog dit: <strong>de</strong> gewone leidingisolatie <strong>van</strong> een verwarmingssysteem kan <strong>de</strong> warmteverliezen <strong>van</strong> die leidingen<br />
met 85% beperken!<br />
P27<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 27 13/02/2007 14:49:53
P28<br />
I<strong>de</strong>aliter zou <strong>de</strong> globale vuurvastheid eveneens moeten<br />
zijn verbeterd ten opzichte <strong>van</strong> <strong>de</strong> vertreksituatie.<br />
Ten laatste zou, naast <strong>de</strong>ze „individuele“ verbeteringen,<br />
<strong>de</strong> finale situatie eveneens verbeterd moeten zijn<br />
op vlak <strong>van</strong> milieu-impact. In Wallonië, waar slechts<br />
2% <strong>van</strong> <strong>de</strong> nodige energie zelf geproduceerd wordt,<br />
is rationeel energiegebruik zeker <strong>van</strong> belang. En wanneer<br />
men weet dat 20% <strong>van</strong> <strong>de</strong> CO2-uitstoot veroorzaakt<br />
wordt door verwarmingssystemen...<br />
In totaal zijn al <strong>de</strong>ze verbeteringen belangrijk en<br />
significant.<br />
Voor <strong>de</strong> IATA in <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> vleugel <strong>van</strong> het gebouw, zijn het uitein<strong>de</strong>lijk drie tekenklassen (één per verdieping)<br />
met bijlokaal die wer<strong>de</strong>n ingericht. In feite is het gebouw na <strong>de</strong> werken zo goed als nieuw.<br />
De houten ramen (<strong>van</strong> merbau) zijn nieuw en hebben een standaard dubbele beglazing (k = 2,9 W/m²K,<br />
t.o.v 5,8 W/m²K voor het ou<strong>de</strong> raamwerk). Deze keuze past natuurlijk in <strong>de</strong> verbeteringslogica <strong>van</strong> <strong>de</strong> warm<br />
teprestaties <strong>van</strong> het gebouw. Het zou mogelijk geweest zijn om <strong>de</strong> prestaties <strong>van</strong> het raamwerk te verbeteren<br />
door voor een efficiëntere dubbele beglazing kieren. (Zie daaromtrent <strong>de</strong> commercieel-technische fiche „Types<br />
<strong>de</strong> vitrages“ die geschreven werd door Institut Wallon asbl).<br />
De vloeren, wan<strong>de</strong>n, bepleistering, <strong>de</strong>uren en trappen wer<strong>de</strong>n eveneens volledig vernieuwd. Zo wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong><br />
ou<strong>de</strong> vloeren <strong>van</strong> bene<strong>de</strong>nverdieping (vloer op bakstenen bogen) door een vloer <strong>van</strong> gewapend beton ver<strong>van</strong>gen<br />
terwijl die <strong>van</strong> <strong>de</strong> 1e en 2e verdieping door mid<strong>de</strong>l <strong>van</strong> voorgespannen betonnen welfsels.<br />
Ten laatste vestigen we <strong>de</strong> aandacht <strong>van</strong> <strong>de</strong> lezer op het feit dat er bij <strong>de</strong> keuze <strong>van</strong> <strong>de</strong> verlichtingsapparaten<br />
gezocht werd naar vrij vooruitstreven<strong>de</strong> apparaten.<br />
Op advies <strong>van</strong> <strong>de</strong> ontwerpers <strong>van</strong> het project, heeft Dhr. DELISEE het schoolbestuur er<strong>van</strong> overtuigd in dit<br />
performant materiaal te investeren. Het gaat immers om armaturen die ie<strong>de</strong>r voorzien zijn <strong>van</strong> een sensor<br />
die <strong>de</strong> hoeveelheid beschikbaar natuurlijk licht meet en in functie daar<strong>van</strong> <strong>de</strong> intensiteit <strong>van</strong> het licht regelt.<br />
Zo probeert men zowel het comfort <strong>van</strong> <strong>de</strong> gebruikers te garan<strong>de</strong>ren als <strong>de</strong> beschikbare elektrische energie<br />
rationeel te gebruiken.<br />
Op het financieel vlak, hebben <strong>de</strong> werkzaamhe<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> eerste fase ongeveer 9 miljoen F gekost.<br />
Ten gevolge <strong>van</strong> <strong>de</strong> aanpassingen aan <strong>de</strong> wan<strong>de</strong>n, plafonds en buitenschrijnwerk zou, volgens <strong>de</strong> berekeningen<br />
<strong>van</strong> Institut Wallon, <strong>de</strong> energiebalans <strong>van</strong> het vernieuw<strong>de</strong> gebouw met 15% moeten verbeterd zijn. Zoals<br />
wij u het hebben uitgelegd, was energiebesparing niet <strong>de</strong> eerste drijfveer in <strong>de</strong> beslissing om <strong>de</strong> werken te<br />
realiseren. Dit neemt niet weg dat <strong>de</strong> energiebesparing een positief gevolg is en dat <strong>de</strong> school, dankzij die<br />
besparingen, <strong>de</strong> geïnvesteer<strong>de</strong> gel<strong>de</strong>n beetje bij beetje zullen terugverdienen.<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 28 13/02/2007 14:49:54
Belsuit<br />
Wij hopen dat <strong>de</strong>ze brochure u inzicht gegeven heeft<br />
over hoe complex het isoleren <strong>van</strong> een hellend dak is<br />
en wat <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> aspecten <strong>van</strong> <strong>de</strong> isolatie zijn.<br />
We kunnen u nog alleen maar vragen het plaatje in<br />
zijn volledigheid te bekijken <strong>van</strong>af het begin <strong>van</strong> uw<br />
project!<br />
Het succes <strong>van</strong> het project hangt af <strong>van</strong> een goe<strong>de</strong><br />
voorbereiding <strong>van</strong> het dossier, het respectieve vertrouwen<br />
tussen <strong>de</strong> partijen en <strong>de</strong> goe<strong>de</strong> coördinatie<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> werf bouwterrein...<br />
Dhr. DELISEE wijst er nog op dat een regelmatige en<br />
goe<strong>de</strong> opvolging <strong>van</strong> <strong>de</strong> werf door <strong>de</strong> bouwheer een<br />
bijkomend element is om een goed verloop <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
werken te garan<strong>de</strong>ren.<br />
P29<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 29 13/02/2007 14:49:54
P30<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 30 13/02/2007 14:49:54
Enkele <strong>de</strong>finities<br />
1. De calorie is <strong>de</strong> warmte-eenheid. Deze vertegenwoordigt<br />
<strong>de</strong> hoeveelheid vereiste warmte om <strong>de</strong><br />
temperatuur <strong>van</strong> een gram water <strong>van</strong> 14,5 °C te laten<br />
stijgen tot 15,5 °C. Eén Kcal (kilocalorie) is uiteraard<br />
1000 calorieën. Het kan eveneens nuttig zijn om zich<br />
te herinneren dat: 1 calorie = 4,186 Joule en 1 kWh<br />
= 860 Kcal.<br />
2. De λ−coëfficiënt, is het warmtegeleidingscoëfficient.<br />
Het vertegenwoordigt <strong>de</strong> hoeveelheid energie (uitgedrukt<br />
in Watt) die, per tijdseenheid, door een materiaal<br />
gaat met een oppervlakte <strong>van</strong> 1 m² en een dikte <strong>van</strong><br />
1 meter, als het temperatuursverchil aan weerszij<strong>de</strong>n<br />
<strong>van</strong> het materiaal 1°K is (1 graad Kelvin = 1 graad<br />
Celsius). Dit coëfficiënt wordt uitgedrukt in W/mK of in<br />
Kcal/hm°C. (zie Figuur 16).<br />
1m²<br />
1m<br />
Hoeveelheid warmte<br />
dat in 1 secon<strong>de</strong> door<br />
het materiaal gaat<br />
Temperatuurschverschil <strong>van</strong> 1K<br />
Een warmte-isolatiemateriaal is materiaal dat weinig<br />
warmte geleid. Gas, en lucht in het bijzon<strong>de</strong>r, is<br />
een zeer goed isolatiemateriaal. In <strong>de</strong> bouw wordt<br />
aangenomen dat een materiaal isolerend is indien<br />
<strong>de</strong> λ−waar<strong>de</strong> lager is dan 0,07 W/mK. Aangezien<br />
water een zeer goe<strong>de</strong> warmtegelei<strong>de</strong>r is, is het belangrijk<br />
dat een isolatiemateriaal niet vochtig wordt, want<br />
dan verliest <strong>de</strong>ze veel <strong>van</strong> haar isoleren<strong>de</strong> eigenschappen.<br />
Het i<strong>de</strong>ale isolatiemateriaal is dus hydrofoob en<br />
niet capillair.<br />
3. De k-waar<strong>de</strong> is <strong>de</strong> warmteoverdrachts-coëfficient<br />
<strong>van</strong> een wand. Deze geeft aan hoeveel energie er per<br />
tijdseenheid door een materiaal gaat over een oppervlakte<br />
<strong>van</strong> 1 m² wanneer het temperatuursverschil aan<br />
weerszij<strong>de</strong>n <strong>van</strong> het <strong>de</strong> wand 1°K bedraagt. Deze factor<br />
(eveneens genoemd U in het internationale systeem)<br />
wordt uitgedrukt in W/m²K. Hoe lager <strong>de</strong>ze waar<strong>de</strong>,<br />
hoe efficiënter <strong>de</strong> wand is als warmte isolator.<br />
4. De µ-factor (zon<strong>de</strong>r eenheid), is <strong>de</strong> dampdiffusieweerstand.<br />
Deze geeft aan hoeveel weerstand een<br />
materiaal <strong>van</strong> een bepaal<strong>de</strong> dikte biedt aan damp om<br />
doorheen het materiaal te kunnen dringen in vergelijking<br />
met stilstaan<strong>de</strong> lucht.<br />
5. Door <strong>de</strong> dampdiffusieweerstand te vermenigvuldigen<br />
met <strong>de</strong> dikte <strong>van</strong> het materiaal verkrijgt men<br />
<strong>de</strong> equivalente dampsiffusiedikte. Dit kenmerk wordt<br />
uitgedrukt in meter wordt vooral gebruikt voor materialen<br />
waar<strong>van</strong> men <strong>de</strong> dikte moeilijk zelf kan bepalen<br />
(kunststoffolies,...).<br />
P31<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 31 13/02/2007 14:49:56
P32<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 32 13/02/2007 14:49:56
fout<br />
fout<br />
Enkele tips<br />
fout<br />
Topmuur<br />
Dakgoot <strong>van</strong> gewapend beton<br />
Verbinding hellend dak-plat dak<br />
fout juist<br />
Verbinding zol<strong>de</strong>rvloer - vertikaal metselwerk<br />
juist<br />
juist<br />
juist<br />
P33<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 33 13/02/2007 14:49:59
P34<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 34 13/02/2007 14:49:59
Bibliografie<br />
1. Isolation thermique <strong>de</strong> la Toiture inclinée<br />
Brochure die in 1996 door het Ministerie <strong>van</strong> het Waalse Gewest werd uitgegeven, dat door CIFFUL<br />
met <strong>de</strong> me<strong>de</strong>werking <strong>van</strong> WTCB werd opgesteld.<br />
Actualisering <strong>van</strong> een brochure die in 1988 door SPPS werd uitgegeven.<br />
Verschillen<strong>de</strong> illustraties <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze brochure wor<strong>de</strong>n uit dit werk gehaald.<br />
2. Nieuwe Warmtereglementering in Waals Gewest<br />
De besluiten <strong>van</strong> 15/02/96 betreffen<strong>de</strong> <strong>de</strong> warmte-isolatie en <strong>de</strong> ventilatie <strong>van</strong> <strong>de</strong> gebouwen: reglementering:<strong>van</strong><br />
kracht sinds 01/12/96<br />
3. Het WTCB heeft talrijke documenten over het on<strong>de</strong>rwerp gepubliceerd dat in <strong>de</strong>ze brochure wordt<br />
aangesne<strong>de</strong>n.<br />
Zie het Magazine <strong>van</strong> W.T.B.C. , Technische Informatie Nota’s, Tijdschrift <strong>van</strong> W.T.B.C.<br />
NIT 134, 175, 195 zijn bijzon<strong>de</strong>r interessant.<br />
4. CIFFUL heeft talrijke documenten over het on<strong>de</strong>rwerp gepubliceerd dat in <strong>de</strong>ze brochure wordt aangesne<strong>de</strong>n.<br />
Het meest volledige is het didactische werkmid<strong>de</strong>l dat ontwikkeld werd voor het technisch-<br />
en het beroepson<strong>de</strong>rwijs: «Isolation thermique <strong>de</strong>s toitures». Verschillen<strong>de</strong> illustraties <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze brochure<br />
wor<strong>de</strong>n uit dit werk getrokken.<br />
5. De isolatie <strong>van</strong> spouwmuren is eveneens <strong>van</strong> groot belang. Over dit thema ra<strong>de</strong>n we <strong>de</strong> brochure<br />
“L’ISOLATION THERMIQUE <strong>de</strong>s MURS CREUX” aan. Deze brochure, opgesteld door F. SIMON en<br />
J-M HAUGLUSTAINE is voornamelijk bestemd voor <strong>de</strong> architecten en is uitgegeven door het Ministerie<br />
<strong>van</strong> het Waalse Gewest.<br />
De Figuur 1 <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze brochure komt uit dit werk.<br />
6. Talrijke tijdschriften, zoals « Beter bouwen en Verbouwen », hebben artikels geschreven over het<br />
thema voor het grote publiek<br />
P35<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 35 13/02/2007 14:49:59
Nuttige adressen<br />
• Ministère <strong>de</strong> la Région Wallonne<br />
D.G.T.R.E. Service <strong>de</strong> l’Energie.<br />
Av. Prince <strong>de</strong> Liège, 7 – 5100 Jambes<br />
Tel. : 02 287 33 33<br />
• Centre scientifique et technique <strong>de</strong> la construction<br />
Service <strong>de</strong>s Publications<br />
Rue <strong>de</strong> la Violette, 21-23 - 1000 BRUXELLES<br />
Tél. : 02 502 66 90<br />
Station expérimentale<br />
Avenue P. Holoffe, 21 - 1342 LIMELETTE<br />
Tél. : 02 653 88 01<br />
• Institut belge <strong>de</strong> normalisation<br />
IBN<br />
Avenue <strong>de</strong> la Brabançonne, 29 - 1040 BRUXELLES<br />
Tél. : 02 734 92 05<br />
• Communauté <strong>de</strong> l’isolation thermique et acoustique<br />
COMITA<br />
Rue Royale, 109 - 1000 BRUXELLES<br />
Tél. : 02 217 63 65<br />
• Centre d’étu<strong>de</strong>s et <strong>de</strong> recherches <strong>de</strong>s isolants<br />
mineraux asbl<br />
WTC 1<br />
Bte 13 Bd E. Jacqmain, 162 - 1210 BRUXELLES<br />
Tél: 02 509 15 20<br />
• Centre technique <strong>de</strong> l’industrie du bois<br />
Chaussée d’Alsemberg, 830 - 1180 BRUXELLES<br />
Tél. : 02 332 28 28<br />
Institut wallon asbl<br />
Boulevard Frère Orban, 4 - 5000 NAMUR<br />
Tél. : 081 25 04 80<br />
Réalisation :<br />
Institut Wallon asbl<br />
Boulevard Frère Orban, 4<br />
5000 Namur<br />
Tél. : 081 25 04 80<br />
Avec la collaboration <strong>de</strong><br />
Alain MARIAGE, Ir. Architecte.<br />
Editeur responsable :<br />
Ministère <strong>de</strong> la Région Wallonne<br />
DGTRE - Service <strong>de</strong> l’Energie<br />
7, avenue Prince <strong>de</strong> Liège - 5100 Jambes<br />
Tél. : 081 32 12 11<br />
<strong>Warmteisolatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> hellen<strong>de</strong> <strong>daken2.indd</strong> 36 13/02/2007 14:49:59