Deel 2 - Bovenbouw - Vibe

DEEL 2 – BOVENBOUW INHOUDSOPGAVE
20. OPGAAND METSELWERK......................................................................................................... 6
20.00. opgaand metselwerk - algemeen .......................................................................................... 6
20.10. binnenspouwblad - algemeen ............................................................................................. 23
20.11. binnenspouwblad - baksteen / vol |FH|m3 ...................................................................... 23
20.12. binnenspouwblad - baksteen / geperforeerd |FH|m3 ...................................................... 24
20.13. binnenspouwblad - baksteen / isolerend |FH|m3 ............................................................ 24
20.17. binnenspouwblad - kalkzandsteen |FH|m3...................................................................... 28
20.20. dragende binnenmuren - algemeen.................................................................................... 31
20.21. dragende binnenmuren - baksteen / vol |FH|m3 ............................................................. 31
20.22. dragende binnenmuren - baksteen / geperforeerd |FH|m3............................................. 31
20.23. dragende binnenmuren - baksteen / isolerend |FH|m3 ................................................... 31
20.26. dragende binnenmuren - cellenbeton |FH|m3................................................................. 31
20.27. dragende binnenmuren - kalkzandsteen |FH|m3 ............................................................ 31
20.30. supplementen - algemeen................................................................................................... 31
20.31. supplementen - wapening metselwerk / horizontaal |FH|m............................................. 31
20.32. supplementen - wapeningen metselwerk / verticaal |VH|kg............................................ 33
20.33. supplementen - ingewerkte verankeringen |PM| ............................................................. 33
20.34. supplementen - voegen / zichtbaar metselwerk |FH|m2 ................................................. 34
20.40. anticapillaire membranen - algemeen................................................................................. 34
20.41. anticapillaire membranen - folies / PE |PM|..................................................................... 35
20.43. anticapillaire membranen - folies / PIB |PM|.................................................................... 35
20.44. anticapillaire membranen - butylrubber |PM|................................................................... 35
20.45. anticapillaire membranen - bitumenglasvlies |PM| .......................................................... 36
20.46. antcapillaire membranen – epdm banen ......................................................................... 36
20.50. renovatie & invulmetselwerk - algemeen ............................................................................ 36
20.60. vochtisolatie bestaande muren - algemeen ........................................................................ 36
20.61. vochtisolatie bestaande muren - injectie |FH|m............................................................... 37
20.62. vochtisolatie bestaande muren - andere |FH|m............................................................... 38
21. NIET DRAGEND METSELWERK ............................................................................................. 39
21.00. niet dragend metselwerk - algemeen .................................................................................. 39
21.10. scheidingswanden - algemeen............................................................................................ 40
21.11. scheidingswanden - baksteen / vol |FH|m2..................................................................... 40
21.12. scheidingswanden - baksteen / geperforeerd |FH|m2..................................................... 40
21.13. scheidingswanden - baksteen / isolerend |FH|m2........................................................... 41
21.15. scheidingswanden - gipsblokken |FH|m2........................................................................ 42
21.16. scheidingswanden - cellenbeton |FH|m2......................................................................... 43
21.17. scheidingswanden - kalkzandsteen |FH|m2.................................................................... 44
21.20. sokkels in metselwerk - algemeen ...................................................................................... 46
21.21. sokkels metselwerk - bad- & doucheranden ................................................................... 46
21.22. sokkels metselwerk - keukensokkels .............................................................................. 46
21.30. supplementen - algemeen................................................................................................... 46
21.31. supplementen - wapening metselwerk |FH|m ................................................................. 46
21.32. supplementen - ingewerkte verankeringen |PM| ............................................................. 47
21.33. supplementen - voegen zichtbaar metselwerk |FH|m2 ................................................... 47
21.40. anticapillaire membranen - algemeen................................................................................. 47
21.41. anticapillaire membranen - folies / PE |PM|..................................................................... 47
21.46. anticapillaire membranen - EPDM |PM| .......................................................................... 47
21.50. renovatie & invulmetselwerk - algemeen ............................................................................ 47
22. MUURISOLATIES BOVENBOUW ............................................................................................ 48
22.00. muurisolatie bovenbouw - algemeen .................................................................................. 48
22.10. spouwisolatie / thermisch - algemeen ................................................................................. 49
22.11. spouwisolatie / thermisch - minerale wol (MW) |FH|m2 .................................................. 51
22.14. spouwisolatie / thermisch - resolschuim (PF) |FH|m2 ..................................................... 52
22.16. spouwisolatie / thermisch - Kurk |FH|m2 ......................................................................... 52
22.20. spouwisolatie / akoestisch - algemeen................................................................................ 53
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 1 7-1-2010

22.21. spouwisolatie / akoestisch - minerale wol (MW) |FH|m2................................................. 54
22.30. drukvaste isolatie - algemeen ............................................................................................. 54
22.31. drukvaste isolatie - cellulair glas (CG) |FH|m .................................................................. 54
22.32. drukvaste isolatie - cellenbetonblokken |FH|m................................................................ 55
22.40. isolatie in houtskeletbouw - algemeen ................................................................................ 56
22.41. isolatie in houtskeletbouw – cellulose / ingeblazen |FH|m³ ............................................. 57
22.42. isolatie in houtskeletbouw – cellulose / dekens |FH|m .................................................... 57
22.43. isolatie in houtskeletbouw - vlas |FH|m ........................................................................... 57
22.44. isolatie in houtskeletbouw – hennep |FH|m..................................................................... 58
22.45. isolatie in houtskeletbouw – houtvezel /zacht |FH|m....................................................... 58
22.46. isolatie in houtskeletbouw – houtvezel / half hard |FH|m ................................................ 59
22.47. isolatie in houtskeletbouw - schapenwol |FH|m............................................................... 59
22.48. isolatie in houtskeletbouw – geëxpandeerde kurk |FH|m................................................ 60
23. GEVELMETSELWERK.............................................................................................................. 61
23.00. gevelmetselwerk - algemeen .............................................................................................. 61
23.10. parement - algemeen .......................................................................................................... 61
23.11. parement - handvormsteen / machinaal |FH|m2 ............................................................. 74
23.12. parement - strengperssteen / vol |FH|m2 ........................................................................ 75
23.13. parement - strengperssteen / geperforeerd |FH|m2........................................................ 76
23.16. parement - kalkzandsteen |FH|m2 .................................................................................. 78
23.17. parement - recuperatiesteen / renovatie |FH|m2............................................................. 79
23.18. parement - gelijmd metselwerk / dunne voeg |FH|m2..................................................... 80
23.20. massieve buitenmuren - algemeen ..................................................................................... 81
23.21. massieve buitenmuren - handvormsteen / machinaal |FH|m2 ........................................ 81
23.22. massieve buitenmuren - strengperssteen / vol |FH|m2................................................... 81
23.23. massieve buitenmuren - strengperssteen / geperforeerd |FH|m2................................... 81
23.26. massieve buitenmuren - kalkzandsteen |FH|m2 ............................................................. 81
23.27. massieve buitenmuren - recuperatiesteen / renovatie |FH|m2........................................ 81
23.30. supplementen - algemeen................................................................................................... 81
23.31. supplementen - wapening parement |FH|m .................................................................... 81
23.32. supplementen - ingewerkte verankeringen |PM| ............................................................. 81
23.33. supplementen - bijzonder voegwerk |FH|m2................................................................... 81
23.34. supplementen - schoorsteen buitendaks |FH|st .............................................................. 81
23.40. vochtisolatie / spouw - algemeen ........................................................................................ 81
23.41. vochtisolatie / spouw - folies / PE |PM|............................................................................ 82
23.46. vochtisolatie spouw - EPDM membraan |PM| ................................................................. 82
23.50. glasbouwstenen - algemeen ............................................................................................... 83
23.51. glasbouwstenen - losse elementen |FH|st....................................................................... 84
23.52. glasbouwstenen - prefabpanelen |FH|m2........................................................................ 85
24. GEVELELEMENTEN / BOUWSTEEN....................................................................................... 87
24.00. gevelelementen / bouwsteen - algemeen ........................................................................... 87
24.01. algemeen - blauwe steen ................................................................................................ 89
24.02. algemeen - beton............................................................................................................. 93
24.03. algemeen - vezelcement.................................................................................................. 94
24.10. raam- & deurdorpels - algemeen ........................................................................................ 94
24.11. raam- & deurdorpels - blauwe steen |FH|m3................................................................... 96
24.13. raam- & deurdorpels - vezelcement |FH|m...................................................................... 96
24.14. raam- & deurdorpels - gevelsteen |FH|m ........................................................................ 97
24.20. garagedeurdorpels - algemeen ........................................................................................... 97
24.21. garagedeurdorpels - blauwe steen |FH|m3 ..................................................................... 98
24.23. garagedeurdorpels - vezelcement |FH|st ........................................................................ 99
24.30. gevelplinten - algemeen ...................................................................................................... 99
24.31. gevelplinten - blauwe steen |FH|m3 .............................................................................. 100
24.33. gevelplinten - vezelcement |FH|m2 ............................................................................... 101
24.40. omkaderingselementen - algemeen.................................................................................. 101
24.41. omkaderingselementen - blauwe steen |FH|m3............................................................ 101
24.43. omkaderingselementen - vezelcement |FH|m2............................................................. 101
24.50. bekledingsplaten - algemeen ............................................................................................ 101
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 2 7-1-2010

24.51. bekledingsplaten - natuursteen / ... |FH|m2................................................................... 102
24.53. bekledingsplaten - vezelcement |FH|m2 ....................................................................... 103
24.60. muurdekstenen - algemeen .............................................................................................. 103
24.61. muurdekstenen - blauwe steen |FH|m3......................................................................... 104
24.62. muurdekstenen - prefabbeton |FH|m............................................................................. 105
24.63. muurdekstenen - vezelcement |FH|m............................................................................ 105
24.64. muurdekstenen - kleideeg / geglazuurd |FH|m.............................................................. 106
24.70. schoorsteendekplaten - algemeen.................................................................................... 106
24.71. schoorsteendekplaten - blauwe steen |FH|st ................................................................ 107
24.73. schoorsteendekplaten - vezelcement |FH|st ................................................................. 107
25. ROOK- & VERLUCHTINGSKANALEN................................................................................... 108
25.00. rook- & verluchtingskanalen - algemeen........................................................................... 108
25.10. schoorsteenboezems - algemeen..................................................................................... 110
25.11. schoorsteenboezems - metselwerk / baksteen |FH|m3 ................................................ 111
25.20. schoorsteenelementen - algemeen................................................................................... 111
25.22. schoorsteenelementen - schouwpotten / gebakken klei |FH|m..................................... 113
25.23. schoorsteenelementen - buizen / vezelcement |FH|m .................................................. 115
25.24. schoorsteenelementen - buizen / roestvast staal (RVS) |FH|m .................................... 115
25.30. dakdoorgang - algemeen .................................................................................................. 118
25.31. dakdoorgang - kraagplaat & mantel / metselwerk |FH|st .............................................. 118
25.32. dakdoorgang - roestvast staal (RVS) |FH|st.................................................................. 119
25.40. trekregelaars - algemeen .................................................................................................. 119
25.42. trekregelaars - vezelcement |FH|st................................................................................ 119
25.43. trekregelaars - roestvast staal (RVS) |FH|st.................................................................. 119
25.45. trekregelaars - rookgasventilatoren |FH|st .................................................................... 119
25.50. toebehoren - algemeen ..................................................................................................... 120
25.51. toebehoren - veegluiken & roetschuiven |PM|............................................................... 120
25.52. toebehoren - condensvang |PM|.................................................................................... 120
26. STRUCTUURELEMENTEN GEWAPEND BETON................................................................. 121
26.00. structuurelementen gewapend beton - algemeen............................................................. 121
26.01. algemeen - betonstudie |PM|......................................................................................... 121
26.02. algemeen - referentienormen |PM|................................................................................ 122
26.03. algemeen - betonkwaliteit |PM|...................................................................................... 125
26.04. algemeen - wapeningsstaal |FH|kg ............................................................................... 127
26.05. algemeen - bekistingen |PM| ......................................................................................... 132
26.10. stortklaar beton - algemeen .............................................................................................. 135
26.11. stortklaar beton - staande vlakken |FH|m3.................................................................... 139
26.12. stortklaar beton - pijlers & kolommen |FH|m3 ............................................................... 140
26.13. stortklaar beton - balken / gordingen / sokkels / sloffen |FH|m3 ................................... 141
26.14. stortklaar beton - ring- & verdeelbalken |FH|m3............................................................ 142
26.15. stortklaar beton - balken met afwijkend bekistingsprofiel |FH|m3 ................................. 143
26.16. stortklaar beton - trappen & bordessen |FH|m3 ............................................................ 144
26.17. stortklaar beton - uitkragende elementen |FH|m3 ......................................................... 145
26.18. stortklaar beton - kapspanten / portalen / bogen |FH|m3 .............................................. 146
26.20. geprefabriceerd beton - algemeen .................................................................................... 147
26.21. geprefabriceerd beton - staande vlakken |FH|m3 ......................................................... 149
26.22. geprefabriceerd beton - pijlers & kolommen |FH|m3..................................................... 149
26.23. geprefabriceerd beton - balken / gordingen / sokkels / sloffen |FH|m3......................... 150
26.24. geprefabriceerd beton - deur-& raamlateien |PM| ......................................................... 151
26.25. geprefabriceerd beton - balken met afwijkend bekistingsprofiel |FH|m3....................... 153
26.26. geprefabriceerd beton - trappen & bordessen |FH|m2.................................................. 153
26.27. geprefabriceerd beton - uitkragende elementen |FH|m3............................................... 154
26.28. geprefabriceerd beton - kapspanten / portalen / bogen |FH|m3 ................................... 154
26.30. supplementen - algemeen................................................................................................. 155
26.31. supplementen - architectonisch beton |FH|m2.............................................................. 155
26.32. supplementen - waterdicht beton |FH|m3...................................................................... 159
26.33. supplementen - nabehandeling beton |FH|m2 .............................................................. 159
26.34. supplementen - chemische verankeringen |PM| ........................................................... 160
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 3 7-1-2010

26.35 supplementen - wapeningskorven / thermische onderbreking |FH|m ........................... 161
26.40. betonrenovatie - algemeen................................................................................................ 162
26.41. betonrenovatie - voorbehandeling ................................................................................. 163
26.42. betonrenovatie - herstelling / handmatig te plaatsen mortel ......................................... 163
26.43. betonrenovatie - herstelling / gietmortel ........................................................................ 165
26.44. betonrenovatie - herstelling / spuitbeton - natte methode ............................................. 166
26.45. betonrenovatie - herstelling / injecteren van scheuren |FH|m....................................... 167
26.46. betonrenovatie - herstelling / coating............................................................................. 169
26.47. betonrenovatie - herstelling / corrosieinhibitor............................................................... 170
26.50. betonversterking - uitwendig gelijmde wapening / algemeen ........................................... 171
26.51. betonversterking - uitwendig gelijmde wapening / stalen platen ................................... 172
26.52. betonversterking -uitwendig gelijmde wapening / composietlaminaten ........................ 173
27. STRUCTUURELEMENTEN STAAL........................................................................................ 175
27.00. structuurelementen staal - algemeen................................................................................ 175
27.01. structuurelementen staal - verbindingen........................................................................... 178
27.02. structuurelementen staal - stabiliteitsstudie ...................................................................... 180
27.10. liggers - algemeen............................................................................................................. 180
27.11. liggers - profielstaal / blank |FH|kg ................................................................................ 181
27.12. liggers - profielstaal / gemetalliseerd |FH|kg ................................................................. 181
27.13. liggers - profielstaal / verzinkt |FH|kg ............................................................................ 181
27.14. liggers - profielstaal / roestvast (RVS) |FH|kg ............................................................... 182
27.20. lintelen - algemeen ............................................................................................................ 182
27.21. lintelen - profielstaal / blank |PM|................................................................................... 183
27.22. lintelen - profielstaal / gemetalliseerd |PM|.................................................................... 184
27.23. lintelen - profielstaal / thermisch verzinkt |PM| .............................................................. 184
27.24. lintelen - profielstaal / roestvast (RVS) |PM|.................................................................. 184
27.25. lintelen - regelbare consoles |PM| ................................................................................. 185
27.30. kokerprofielen - algemeen................................................................................................. 185
27.31. kokerprofielen - profielstaal / blank |FH|kg .................................................................... 186
27.32. kokerprofielen - profielstaal / gemetalliseerd |FH|kg ..................................................... 186
27.33. kokerprofielen - profielstaal / verzinkt |FH|kg ................................................................ 187
27.34. kokerprofielen - profielstaal / roestvast (RVS) |FH|kg ................................................... 187
27.40. vlakke spanten - algemeen ............................................................................................... 189
27.41. vlakke spanten - profielstaal / blank |FH|kg................................................................... 189
27.42. vlakke spanten - profielstaal / gemetalliseerd |FH|kg.................................................... 190
27.43. vlakke spanten - profielstaal / thermisch verzinkt |FH|kg .............................................. 190
27.50. ruimtevakwerken - algemeen ............................................................................................ 191
27.60. hulpstukken - algemeen .................................................................................................... 192
27.61. hulpstukken - oplegstukken |FH|st ................................................................................ 192
27.62. hulpstukken - voetstukken |FH|st................................................................................... 192
27.63. hulpstukken - spankabels |FH|m ................................................................................... 192
27.70. corrosiebescherming - algemeen...................................................................................... 193
27.71. corrosiebescherming - thermisch verzinken |PM| ......................................................... 194
27.72. corrosiebescherming - metallisatie |PM|........................................................................ 197
27.73. corrosiebescherming - roestwerende verfsystemen |PM| ............................................. 197
27.74. corrosiebescherming - duplexsysteem |PM|.................................................................. 198
27.80. brandbeveiliging - algemeen ............................................................................................. 199
28. DRAAGVLOEREN GEWAPEND BETON............................................................................... 201
28.00. draagvloeren gewapend beton - algemeen ...................................................................... 201
28.01. algemeen - stabiliteitsstudie |PM|.................................................................................. 203
28.02. algemeen - referentienormen |PM|................................................................................ 204
28.03. algemeen - betonkwaliteit |PM|...................................................................................... 205
28.04. algemeen wapeningsstaal |FH|kg ................................................................................. 205
28.05. algemeen bekistingen |PM| ........................................................................................... 205
28.10. niet-gespecifieerde gewapende vloer - algemeen ............................................................ 205
28.20. draagvloeren stortklaar beton - algemeen ........................................................................ 206
28.21. draagvloeren stortklaar beton - gewone bekisting |FH|m3............................................ 206
28.22. draagvloeren stortklaar beton - verloren bekisting |FH|m2 ........................................... 207
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 4 7-1-2010

28.30. geprefabriceerde elementen / welfsels - algemeen .......................................................... 208
28.31. geprefabriceerde elementen / welfsels - zonder druklaag |FH|m2................................ 209
28.32. geprefabriceerde elementen / welfsels - met druklaag |FH|m2..................................... 209
28.40. geprefabriceerde elementen / welfsels spanbeton - algemeen ........................................ 210
28.41. geprefabriceerde elementen / welfsels spanbeton - zonder druklaag |FH|m2.............. 212
28.42. geprefabriceerde elementen / welfsels spanbeton - met druklaag |FH|m2................... 212
28.50. geprefabriceerde elementen / cellenbeton - algemeen |FH|m2........................................ 213
28.60. geprefabriceerde elementen / predallen - algemeen |FH|m2 ........................................... 215
28.70. balken & vulblokken - algemeen ....................................................................................... 216
28.72. balken & vulblokken - vulblokken / gebakken klei |FH|m2 ............................................ 217
28.80. betonvloeren / staalplaat - algemeen |FH|m2................................................................ 218
29. STRUCTUURELEMENTEN HOUT.......................................................................................... 219
29.00. structuurelementen hout – algemeen................................................................................ 219
29.01 structuurelementen hout – draagsystemen & verbindingen ............................................. 227
29.02 structuurelementen hout – stabiliteitsstudie .......................................................................... 229
29.10. liggers / hout – algemeen.................................................................................................. 230
29.11. liggers / hout – vol hout ..................................................................................................... 230
29.12. liggers / hout - gelamelleerd.............................................................................................. 230
29.13. liggers / hout – I liggers ..................................................................................................... 232
29.20. kolommen / hout - algemeen............................................................................................. 232
29.30. houtbouw / massiefbouw – algemeen............................................................................... 232
29.40. houtbouw / skeletbouw – algemeen.................................................................................. 233
29.40.10. houtbouw / skeletbouw – constructieprincipe.................................................................. 234
29.40.20 houtbouw / skeletbouw – binnenwandconstructies ...................................................... 234
29.40.21 binnenwandconstructies, houten regels .................................................................... 234
29.40.30 houtbouw / skeletbouw – buitenwandconstructies FH m² ........................................... 237
29.40.31 houtbouw / skeletbouw – buitenwandconstructies – wind- en waterdichting / plaat 238
29.40.32 houtbouw / skeletbouw – buitenwandconstructies – wind- en waterdichting / folie.. 239
29.40.33 houtbouw / skeletbouw – buitenwandconstructies – houten stijl structuur ............... 239
29.40.34 houtbouw / skeletbouw – buitenwandconstructies – I liggers structuur.................... 240
29.40.35 houtbouw / skeletbouw – buitenwandconstructies – luchtdichting / plaat.............. 240
29.40.36 houtbouw / skeletbouw – buitenwandconstructies – luchtdichting / folie.................. 241
29.40.37 houtbouw / skeletbouw – buitenwandconstructies – luchtdichting / doorboring....... 243
29.40.40 houtbouw / skeletbouw – vloerconstructies.................................................................. 245
29.40.41 houtbouw / skeletbouw – vloerconstructies – isolatie / cellulose.............................. 246
29.40.42 houtbouw / skeletbouw – vloerconstructies – luchtdichting ...................................... 247
29.50. houtbouw / industriële geraamten – algemeen ................................................................. 248
29.60. houtbouw / portaalsysteem – algemeen ........................................................................... 249
29.70. bevestigingen - algemeen ................................................................................................. 249
29.80. brandbeveiliging - algemeen ............................................................................................. 251
29.80.10 brandbeveiliging – richtlijnen voor alleenstaande of gegroepeerde
eengezinswoningen ..................................................................................................................... 252
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 5 7-1-2010

20. OPGAAND METSELWERK
20.00. opgaand metselwerk - algemeen
Omschrijving
De post "opgaand metselwerk" omvat alle elementen, werken en leveringen m.b.t. de bovengrondse
metselwerken, dewelke noch met de grond in aanraking komen, noch aan weersinvloeden zijn
blootgesteld. Hierin begrepen zijn alle dragende binnenmuren, binnenspouwbladen (het langs
binnengelegen deel van de buitenmuren), alsook de massieve buitenmuren, welke worden voorzien
van een gevelbepleistering. In overeenstemming met de bepalingen van het bijzonder bestek, dienen
de onder deze post begrepen eenheidsprijzen, hetzij volgens expliciete uitsplitsing in de
samenvattende opmeting, hetzij in hun globaliteit, steeds te omvatten
• de voorbereiding van de werken, het plaatsen van de nodige stellingen, ...;
• de levering en voorbereiding van de stenen of blokken en de metselmortels, ...;
• de eigenlijke uitvoering van het metselwerk en de nodige beschermingsmaatregelen, ...;
• de nodige vochtisolaties/-folies tegen capillair vocht;
• de prefab deur- & raamlateien, alsook prefab verdeelbalkjes, voorzover niet afzonderlijk verrekend
onder hoofdstuk 26 en/of 27;
• de nodige klossen voor de bevestiging van het binnen- en buitenschrijnwerk;
• de verbindingselementen en/of -wapeningen voor kruisende muren, alsmede alle verankeringen
aan niet ingebonden achterliggende muren of van achterliggende muren aan een betonskelet;
• het meegaand voegwerk van alle zichtbaar blijvend metselwerk (desgevallend verrekend als
supplement zie rubriek 20.30).
• een eventuele mortelbepleistering op de buitenzijde van het binnenspouwblad (betonsteen);
• het verwijderen van de voor de werken nodige beschermingen, stellingen, afdekzeilen, ...;
• het opruimen en schoonmaken van de bouwplaats.
Let wel
• De respectievelijke vochtisolaties voor de afwatering van regen- en condensatiewater in spouwenmuren zijn
inbegrepen in hoofdstuk 23 - gevelmetselwerk, maar worden geplaatst in coördinatie met de uitvoering van
het binnenspouwblad.
• De kostprijs voor de spouwhaken wordt inbegrepen in hoofdstuk 23 - gevelmetselwerk, maar de plaatsing
dient te gebeuren in coördinatie met de uitvoering van de binnenspouwbladen.
• Voorzover niet begrepen in de standaard voorgeschreven verbindings- en/of verankeringsmethoden voor het
metselwerk of de aanvullende uitvoeringsvoorwaarden afhankelijk van het type metselsteen, kan de
eventuele bijkomende wapening van het metselwerk als afzonderlijk supplement worden verrekend (zie
rubriek 20.30).
• Voorzover lateien en/of ingewerkte structuurelementen in gewapend beton of staal, niet expliciet afzonderlijk
staan verrekend in de samenvattende opmeting onder hoofdstuk 26 (beton) en/of hoofdstuk 27 (staal),
worden deze verondersteld te zijn inbegrepen in de eenheidsprijs van het opgaand metselwerk.
• Zichtbaar binnenmetselwerk uitgevoerd in gevelsteen kan afzonderlijk worden beschreven volgens hoofdstuk
23 - gevelmetselwerk.
Meting
Overeenkomstig de aard van het opgaand metselwerk, de specifieke aanduidingen in het bijzonder
bestek en/of de samenvattende opmeting wordt de meting steeds als volgt opgevat :
• meeteenheid : per m3, uitgesplitst volgens muurdikte, aard en toepassing (binnenspouwblad,
dragende binnenmuren, ...).
• meetcode : de metselwerken wordt gemeten volgens hun geometrische vorm, alle afmetingen
uitgedrukt in cm. De lengte van de muren wordt gemeten in de as van het onderdeel, bij
ontmoetingen en kruisingen wordt de dikkere muur doorgemeten. Geen enkel volume wordt
tweemaal in rekening gebracht. Openingen of geïncorporeerde bouwelementen met een
ingenomen muuroppervlakte groter dan 0,30 m2 worden afgetrokken (bv. sommige lateien en
ringbalken, voor zover zij althans afzonderlijk in rekening worden gebracht in hoofdstuk 26 en/of
hoofdstuk 27). De opleg van draagvloeren op het dragend binnenspouwblad wordt afgetrokken;
de dragende binnenmuren worden gemeten tussen de vloerlagen (cfr. meetcode 28.00
draagvloeren gewapend beton - algemeen). Het metselwerk rond rook- & verluchtingskanalen
wordt als volle muur gemeten voor kokeropeningen tot 0,12 m2 (zie ook hoofdstuk 25).
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 6 7-1-2010

Let wel : deze meetcode wijkt af van de meetcode, zoals beschreven in de vroegere B2001!
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materialen
A. METSELSTENEN
REFERENTIENORMEN
NBN B 23-002 - Gevelbaksteen (met erratum) + addenda 1&2 - Vorstproef (1986) -> zie hoofdstuk 23
NBN B 23-003 - Baksteen voor niet-decoratief metselwerk + addendum - Vorstproef (1991)
NBN B 21-001 - Metselstenen - Specificaties voor betonmetselstenen + addendum (1988)
NBN B 21-002 - Metselstenen - Specificaties voor geautoclaveerde cellenbetonmetselstenen (1989)
NBN B 21-003 - Metselstenen - Specificaties voor metselstenen van kalkzandsteen (1988)
NBN B 24-001 - Metselstenen - Terminologie (1981)
NBN B 24-002 - Metselstenen - Algemene begripsomschrijvingen (1986)
NBN B 24-201 t/m 210 - Proeven op metselstenen + addenda (1974)
NBN B 27-009 - Keramische producten voor wand- en vloerbekledingen - Vorstbestandheid : Vorst/dooicyclussen (addendum 2
= vorstproef voor baksteen) (1996)
NBN B 27-010 - Vorstbestandheid - Vermogen tot wateropslorping door capillariteit (1983)
NBN B 27-011 - Prestatiecriteria + addendum (1987)
NBN EN 771 - deel 1 t/m 6 - Voorschriften voor metselstenen (2003)
NBN EN 772 - deel 1 t/m 20 - Proeven op metselstenen (2000)
NBN EN 845 - deel 1 t/m 11 - Voorschriften voor metselwerktoebehoren (2001)
NBN EN 846 - 1 t/m 11 - Beproevingswijzen voor metselwerktoebehoren (2000)
NBN B 04-001 - Maatafstemmingen voor gebouwen - Basisbegrippen - Gebruiksprincipes - Voorkeursmodulen (1981)
NBN S 21-201 t/m 20 - Brandbeveiliging in de gebouwen met errata en addenda (1980)
NBN 713-020 - Beveiliging tegen brand - Gedrag bij brand van bouwmaterialen en bouwelementen - Weerstand tegen brand van
bouwelementen (met erratum + addenda)
Brandveiligheid van gebouwen : KB van 7/7/1994, aangevuld met KB van 31/12/96 en vervangen door bijlagen 1 tot 5 van KB
van 19/12/1997
prNBN S 01-400 - Akoestiek - Maatstaven voor geluidswering (1991)
NBN S 01-401 - Akoestiek - Grenswaarden voor de geluidsniveaus om het gebrek aan comfort in gebouwen te vermijden (1987)
NBN ISO 717-1 - Geluidsleer - Bepaling van de geluidsisolatie in gebouwen en van gebouwdelen - Deel 1 : Luchtgeluidsisolatie
(1997)
NBN ISO 717-2 - Geluidsleer - Bepaling van de geluidsisolatie in gebouwen en van gebouwdelen - Deel 2 : Kopgeluidsisolatie
(1997)
NBN B 62-002 - Berekening van warmtedoorgangscoëfficiënten van wanden van gebouwen (1987) + addendum 1 (2001)
NBN B 62-200 - Bepaling in droge toestand van de thermische geleidbaarheid of van de thermische permeantie van de
bouwmaterialen : Algemeenheden (1977)
NBN B 62-201 - Bepaling in droge toestand van de thermische geleidbaarheid of van de thermische permeantie van de
bouwmaterialen door de methode van de verwarmingsplaat met schutring (1977)
NBN B 62-204 - Bepaling van de warmtetransmissiecoëfficient van bouwdelen (1979) -> vervangen door NBN EN ISO 8990
Nota aan de ontwerper
• Voor meer informatie en een praktisch overzicht van normen en definities raadpleeg ook het "Handboek
Snelbouwbaksteen" en de publicaties "Bouwen met baksteen" uitgegeven door de Belgische
•
Baksteenfederatie. http://www.baksteen.be/
BENOR-betonproducten en hun verwijzingsspecificaties http://www.probeton.be
METSELSTENEN - INDELING VOLGENS GEOMETRISCHE VORM
Binnen de Belgische norm NBN B 24-001 - Metselstenen - Terminologie (1980) onderscheidt men drie
soorten "metselsteen" volgens hun geometrische vorm :
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 7 7-1-2010

• Volle metselsteen : Als volle metselsteen wordt beschouwd de steen waarvan de gaten of
perforaties minder dan 20% van het totale volume beslaan. Deze steen kan dus zonder gaten zijn
of met perforaties, op voorwaarde dat deze minder dan 20% van het volume uitmaken.
Volle blokken in beton zijn gebruikelijk voor ondergronds funderingsmetselwerk. Volle (bak-)steen voor opgaand
metselwerk, wordt doorgaans enkel toegepast in geval van het op niveau brengen van funderingsmetselwerk,
renovatiewerken met invulmetselwerk en/of dunne scheidingswanden waar een zekere draagkracht en/of
akoestiek wordt vereist. Volle baksteen wordt gemaakt in diverse afmetingen, het grootste, meest gebruikelijke
formaat is 190x90x65 mm.
• Geperforeerde metselsteen : Als geperforeerde metselsteen wordt beschouwd de steen of blok
waarvan de perforaties minstens 20% van het volume beslaan. De perforaties zijn verticaal,
waarbij iedere perforatie, individueel gemeten, een sectie heeft die hoogstens 6 cm2 bedraagt en
waarvan de korte zijde niet groter is dan 2 cm. Vingergaten met een grotere afmetingen om het
vastgrijpen te vergemakkelijken zijn wel toegelaten.
• Geperforeerde (bak-)steen, waarvan het legvlak groter is dan 2dm2 en de hoogte groter of gelijk
aan 90 mm, wordt in de handel snelbouw (SB) genoemd. Het meest courant toegepaste formaat
voor opgaand metselwerk, waaraan geen bijzondere esthetische eisen gesteld worden en/of
bestemd om te worden bepleisterd, is 290x140x140 mm.
• Holle metselsteen : Als holle metselsteen of kanaalsteen wordt beschouwd de steen of blok
waarvan de perforaties of holten meer dan 20% van het totale volume beslaan. De perforaties zijn
horizontaal, waarbij de sectie van elke holte afzonderlijk 6 cm2 overschrijdt. In België worden holle
metselstenen uiterst zelden toegepast.
METSELSTENEN - INDELING VOLGENS GEBRUIKSBESTEMMING
Traditioneel onderscheidt men twee hoofdgroepen :
• Metselstenen (baksteen / betonsteen / kalkzandsteen / cellenbetonsteen / ... ) voor gewoon
metselwerk (niet-decoratief metselwerk) : deze stenen voldoen voor wat betreft maattoleranties,
vormeigenschappen, uitzicht en perforaties, aan de voorschriften van de Belgische norm (NBN B
23-003). De courante geperforeerde baksteen, wordt ook wel snelbouw of tralieblok genoemd.
• Metselstenen voor gevelmetselwerk (gevel(bak-)steen - decoratief metselwerk) : een gevelsteen
is een steen die als zodanig door de fabrikant wordt verkocht, hetgeen impliceert dat deze de
garantie biedt dat de onder deze benaming verkochte steen inderdaad voldoet aan de Belgische
norm NBN B 23-002 (zie hoofdstuk 23 gevelmetselwerk).
Let wel
Men kan vaststellen dat de productnormen (NBN B 23-003) wel criteria vermelden maar geen waarden opgeven,
waaraan de producten moeten voldoen. Voor berekend dragend metselwerk dient de ontwerper dienaangaande
voor de criteria die in de norm vermeld staan, zoals gewicht, druksterkte, e.d. ... zelf de cijferwaarden en
prestatieklassen vast te leggen volgens de beoogde toepassing. In alle andere gevallen of bij het ontbreken van
duidelijke criteria, dient de aannemer rekening te houden met de maximale en toelaatbare spanningen in
metselwerk voor gebouwen tot vier niveaus, zoals vermeld in Bijlage I, Tabel I & II van STS 22 (uitgave 1987).
METSELSTENEN - MECHANISCHE & FYSISCHE EIGENSCHAPPEN
De metselstenen voor dragend opgaand metselwerk voldoen aan de in het bijzonder bestek
opgegeven specificaties volgens onderstaande criteria. Bij iedere levering van stenen worden
dienaangaande de nodige attesten en een certificaat van oorsprong bijgevoegd. De respectievelijke
mechanische en fysische eigenschappen van de metselstenen of van het metselwerk waartoe ze
behoren, staan volgens functie van het metselwerk aangegeven in de samenvattende tabel 1, van
NBN B 23-003.
• Karakteristieke druksterkte (f'bk) : het betreft de druksterkte die door minstens 95% van de
metselstenen uit een partij worden bereikt of overschreden. De vereiste karakteristieke druksterkte
wordt in principe enkel opgegeven voor berekend dragend metselwerk, waarbij de vereiste fklasse
bepaald wordt op basis van NBN B 24-201 en de berekeningsresultaten volgens NBN B
24-301 - Ontwerp en berekening van metselwerk (1980).
• De vereiste druksterkte is in overeenstemming met de verscheidene vloerbelastingen,
muurdikten, belastingswijze, volumemassa van het metselwerk en het voorziene aantal
bouwlagen.
• De maximale en toelaatbare spanningen in metselwerk voor gebouwen tot vier niveaus staan
vermeld in Bijlage I, Tabel I & II van STS 22 (1987).
Klasse Karakteristieke druksterkte (f'bk) Klasse Karakteristieke druksterkte (f’bk)
f 2 f'bk > 2 N/mm2 (MPa) f 25 f'bk > 25 N/mm2 (MPa)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 8 7-1-2010

f 4 f'bk > 4 N/mm2 (MPa) f 30 f'bk > 30 N/mm2 (MPa)
f 6 f'bk > 6 N/mm2 (MPa) f 40 f'bk > 40 N/mm2 (MPa)
f 8 f'bk > 8 N/mm2 (MPa) f 50 f'bk > 50 N/mm2 (MPa)
f 10 f'bk > 10 N/mm2 (MPa) f 60 f'bk > 60 N/mm2 (MPa)
f 15 f'bk > 15 N/mm2 (MPa) f 70 f'bk > 70 N/mm2 (MPa)
f 20 f'bk > 20 N/mm2 (MPa) f 80 f'bk > 80 N/mm2 (MPa)
⇒ de klassen f 2 en f 4 zijn enkel toegelaten voor niet-dragend metselwerk (scheidingswanden)
⇒ voor dragend metselwerk tot 2 bouwlagen kunnen klassen f 6 tot f 8 volstaan. Bij grotere
overspanningen of bij meer dan 2 bouwlagen wordt minimum klasse f 10 of meer aanbevolen.
⇒ voor funderingsmetselwerk kan klasse f 10 of f 15 als een minimum worden beschouwd
Let wel : Voor gebouwen vanaf vier bouwlagen is het aangewezen een stabiliteitsberekening te laten opmaken
door een studiebureau.
• Gemiddelde druksterkte (f'bm) : Het betreft het rekenkundig gemiddelde van de gemeten
individuele druksterkten voor een monstername van meerdere metselstenen - meestal 20 stuks. In
de toekomstige Europese norm Eurocode 6 wordt hiermee rekening gehouden bij de berekening
van het metselwerk.
• Gecorrigeerde karakteristieke druksterkte f'bk-corr) : Het betreft de karakteristieke druksterkte
gedeeld door een vormfactor 'c', gezien ook de vorm van een proefstuk een belangrijke invloed
heeft op het resultaat van de drukproeven. De norm NBN B 24-301 bevat tabellen om aan de
hand van de druksterkte van de metselstenen en van de mortel, de karakteristieke druksterkte van
het metselwerk te kunnen aflezen. Zo worden de proeven op volledige muren overbodig.
• Indien de f-klasse niet bepaald wordt in het bijzonder bestek moeten de snelbouw(bak-)stenen
behoren tot volgende klassen :
Volumemassa f-klasse (*)
klasse ρ 1 (ρ < 1.000 kg/m3) f 6 (* f 4 indien de verhouding hoogte/breedte van de steen > 1,5)
klasse ρ 1,6 (ρ < 1.600 kg/m3) f 8 (* f 6 indien de verhouding hoogte/breedte van de steen > 1,5)
• Schijnbare droge volumemassa van de metselstenen ρ (rho), volgens NBN B 24-206 - Proeven op
metselstenen - Schijnbare volumemassa van de metselsteen (1976)
klasse ρ (rho) 1,0 ρ < 1000 kg/m3 (enkel isolerende steen)
klasse ρ (rho) 1,1 ρ < 1100 kg/m3
klasse ρ (rho) 1,6 ρ < 1600 kg/m3
klasse ρ (rho) 1,6+ ρ > 1600 kg/m3 (enkel volle metselstenen)
• Vormstabiliteit volgens NBN B 24-208 - Proeven op metselstenen - Hygrometrische krimp en
opzwelling (1974) : De respectievelijke criteria volgens materiaal staan weergegeven in
onderstaande tabel :
Materiaal Thermische uitzetting Hygrometrische uitzetting εr Verhardingskrimp
Baksteen < 0,005 mm/mk εr < 0,1mm/m Geen
Betonsteen < 0,01 mm/mk εr < 0,4 of 4,0 < ερ < 6,0 mm/m 0,2 tot 0,7 mm/m
Cellenbeton < 0,012 mm/mk εr < 0,4 of 4,0 < ερ < 6,0 mm/m 0,2 tot 0,7 mm/m
Kalkzandsteen < 0,012 mm/mk εr < 0,4 mm/m 0,5 tot 1,1 mm/m
⇒ de thermische uitzetting betreft de vormverandering die optreedt in functie van
⇒
temperatuurschommelingen.
de hygrometrische krimp en uitzetting betreft de vormverandering tengevolge van het
vastgehouden water, ook wel 'krimp' of 'kruip' genoemd.
⇒ de verhardingskrimp is de vormverandering die een materiaal ondergaat gedurende een ruime tijd
na de vervaardiging
• Vorstbestendigheid : de metselstenen worden volgens NBN B 23-003 add.1 (1996) geklasseerd in
3 klassen, overeenkomstig de bekomen GC-waarden bij de capilariteitsproef volgens NBN B 27-
010 en de rechtstreekse vriesproef (20 cyclussen op -15°C) volgens NBN B 27-009 - add. 2 :
Niet - vorstbestand (-)
De stenen mogen niet gebruikt worden voor zichtbaar
buitenmetselwerk
Gewoon - vorstbestand (+) (~ klasse 4 volgens
NBN B 27-011)
De stenen mogen overal gebruikt worden met uitzondering van
toepassingen, waarvoor "zeer vorstbestand" vereist is.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 9 7-1-2010

Let wel
Zeer - vorstbestand (++) (~ klasse 5 volgens NBN
B 27-011)
Vereist voor blootgestelde onbeschermde buitenmuren, buitenblad
van niet verluchte spouwmuren, grondkeermuren, horizontale
vlakken
• Voor metselstenen / blokken uit cellenbeton, kalkzandsteen en betonblokken kunnen aangepaste eisen
worden gesteld (zie respectievelijke artikels).
• Snelbouwstenen gebruikt voor buitenmetselwerk (bestemd voor gevelbepleistering) dienen minstens gewoon
vorstbestand te zijn.
• Warmteweerstand : de warmtedoorgangscoëfficient k (W/m2K) van een wand is afhankelijk van
de gekozen wandopbouw en wordt berekend volgens NBN B 62-002/A1 - Berekening van
warmtedoorgangscoëfficiënten van wanden van gebouwen /+ addendum 1 (2001).
• De wamtegeleidingscoëfficient λ (W/mK) van het metselwerk is afhankelijk van de volumemassa,
vochtgehalte en het formaat van de steen, aangevuld met de eigenschappen van de mortel of lijm
en is enkel op te geven bij warmteisolerend metselwerk (cellenbeton, isolerende baksteen, ...).
• Soortgelijke warmtecapaciteit (C) : De C- warmtecapaciteit per volume-eenheid dient enkel te
worden vastgelegd voor warmtecapacitief metselwerk. De eis die aan C gesteld wordt is
afhankelijk van het ontwerp.
• Brandweerstand (Rf) : De brandweerstand Rf-klasse (volgens KB van 19 december 1997) is de
tijd gedurende dewelke het bouwdeel zijn functies in het gebouw volledig blijft vervullen. De
brandweerstand van metselwerk is afhankelijk van de gekozen wandopbouw en mag niet verward
worden met de brandreactie van de metselstenen.
Vereiste brandweerstand Rf (min) Laagbouw (h < 10m)
Structurele bouwdelen (dragende wanden, kolommen, hoofdbalken)
Middelhoog
(10= 1000 kg/m3 90 90 140 140 190 190
groep 1 massieve stenen ñ >= 1200 kg/m3 90 90 140 140 190 190
groep 2a stenen ñ >= 700 kg/m3
Kalkzandsteen (volgens NBN EN 771-2)
90 90 140 140 140 190
groep 1 stenen ñ > 1000 kg/ m3 90 90 140 140 140 140
groep 1 massieve stenen ñ >= 1600 kg/m3
Cellenbeton (volgens NBN EN 771- 4)
90 90 140 140 140 140
groep 1 stenen 500

Nota aan de ontwerper
Gezien een ongepleisterde bakstenen wand in principe aan alle criteria voldoet (Rf 2 h voor een onbepleisterde
wand van 14 cm), is de vereiste brandweerstand enkel op te geven ingeval van scheidingswanden bij hoogbouw
(Rf 4h bepleisterde wand 14 cm of onbepleisterde wand 19 cm - Rf 6h) en eventuele speciale eisen.
De zwakke plekken in de brandbeveiliging zijn vooral de dragende kolommen uit staal of beton. Om de stabiliteit
van het gebouw te verzekeren dienen deze kolommen soms van een brandwerende bekleding te worden
voorzien. Baksteenmetselwerk is hiervoor uitermate geschikt.
• Geluidsverzwakkingsindex (I-categorie) : De geluidsverzwakkingsindex (categorie volgens NBN S
01-400) is enkel te bepalen voor geluidsisolerend metselwerk (woningscheidende wanden en
wanden tussen appartementen) en is afhankelijk van de gekozen wandopbouw.
Genormaliseerde bruto akoestische isolatie in situ (NBN S 01-400) - Eisen voor luchtgeluid
Scheidingswanden
Gevelelementen, gevels
Interne wanden woning A
Nota aan de ontwerper
Woongebouw
Vertrekken van een woning A
Slaapkamer Woonkamer Keuken Badkamer, WC
Vertrekken van een woning B IIa/b IIa/b IIa/b IIa/b
Trappenhuis, liftkoker Ia/b IIa/b IIIa/b IIIa/b
Categorie 2 :
LA,eq > 55 en < 65 dB(A)
Categorie 3 :
LA,eq > 65 en < 75 db(A)
Vb/c Vc/d Vd/- Vd/-
Va/b Vb/c Vc/d Vc/d
Categorie 4 : LA,eq > 75 dB(A) Va/a Va/b Vc/d Vc/d
Badkamer, WC IIIa/b IIa/b IVa/b
Keuken IIa/b IIIa/b
Leefruimte IIa/b
Slaapkamer IIIa/b
De indeling volgens equivalent geluidsniveau in categorieën beantwoordt aan onderstaande beschrijvingen
• Categorie 2 : Landelijke of voorstedelijke residentiële wijken, gelegen op meer dan 500 m van elke
belangrijke verkeersweg en op meer dan 1.000 m van elke baan met groot verkeer.
• Categorie 3 : Wijken met een bestemming die tegelijk residentieel en commercieel is, wijken gelegen langs
een belangrijke verkeersweg en op meer dan 200 m van elke baan met groot verkeer.
• Categorie 4 : Stadscentra, wijken gelegen op minder dan 200 m van een baan met groot verkeer, zones met
zware industrie.
BAKSTEEN - INDELING VOLGENS ISOLERENDE EIGENSCHAPPEN
In de praktijk onderscheidt men twee soorten bakstenen volgens de schijnbare volumemassa :
• Gewone snelbouw met normale volumemassa (SB) : met ρ ( rho) tussen 1000 en 1.600 kg/m3
• Isolerende snelbouw met verlaagde volumemassa (ISO-SB) : met ρ (rho) meestal < 1.000kg/m3
Nota aan de ontwerper
Het soortelijk gewicht van de scherf (keramische massa) kan verlaagd worden door voor het bakken zagemeel
en/of andere stoffen in de klei te mengen. Deze stoffen verbranden tijdens het bakproces, waardoor er een
grotere poriënvorming met ingesloten stilstaande lucht ontstaat. Vergeleken met gewone snelbouw hebben deze
'lichte' snelbouwbakstenen een lager gewicht en lagere warmtegeleiding, maar tegelijk ook een lagere
drukweerstand (deze stenen dragen vaak merknamen met het prefix "poro-", "iso-" of "thermo-"). De wat lagere
drukweerstand blijft echter meestal voldoende bij toepassing als dragend binnenspouwblad in lage tot middelhoge
gebouwen.
• Het is niet de architect die het scherfgewicht kiest. Aan de hand van het scherfgewicht en het
perforatiepercentage van de baksteen samen met de volumemassa van de mortel, moet evenwel de
wamtegeleidingscoëfficient λ (W/mK) van het metselwerk worden berekend volgens add 1 bij NBN B 62-002.
• In de praktijk is het gebruik van isolerende baksteen vooral zinvol voor binnenspouwbladen. In dragende
binnenmuren is het gebruik overbodig en in woningscheidende wanden minder gunstig naar akoestiek toe.
• De respectievelijke criteria voor betonsteen, cellenbetonblokken en kalkzandsteen zijn opgenomen in de
afzonderlijke artikels.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 11 7-1-2010

BAKSTEEN - FORMAAT, VORM & UITZICHT
• De bakstenen worden bij voorkeur aangeduid aan de hand van hun technische coördinatiematen
volgens NBN B 23-003. Elke fabricageafmeting is gelijk aan de technische coördinatiemaat min 12
mm, deze 12 mm komt respectievelijk overeen met de dikte van de mortelvoeg of pleisterlaag.
• De te gebruiken afmetingen stemmen overeen met de formaten (mm) opgegeven in het bijzonder
bestek en/of de aangegeven muurdikten op de plannen (modulaire dikte van 15 cm voor dragend
metselwerk). Bij afwezigheid van duidelijke specificaties worden de formaatkeuze m.b.t. de hoogte
en lengte overgelaten aan het initiatief van de aannemer, na goedkeuring van de architect. De
aannemer legt vooraf de nodige stalen ter goedkeuring voor aan het bestuur.
• Metselstenen die in lucht ontbindbare of zwelbare stoffen, oplosbaar zouten, ijzerdeeltjes,
ijzerhoudende of ongebluste kalkpitten bevatten, die oppervlaktebeschadiging kunnen
veroorzaken, mogen niet worden gebruikt.
• De vormkenmerken worden bepaald volgens de voorschriften van NBN B 24-207. De eisen
gesteld aan de geometrische kenmerken zijn niet van toepassing op de ribben en de hoeken van
de niet vlakke koppen en strekken van stenen met geribde oppervlakken.
⇒ De vlakheid van de oppervlakken is dusdanig dat de pijl van een hol of bol gebogen vlak niet groter
is dan 2% van de diagonaal van dat vlak.
⇒ De rechtheid van de hoeken is dusdanig dat de tangens van de hoekafwijking kleiner of gelijk is
aan 0,025.
• De stenen vertonen geen gebreken die hun mechanische en/of fysische karakteristieken kunnen
aantasten. Voor het bepalen van de toelaatbare beschadigingen en fouten geldt NBN B 23-003.
⇒ Worden als beschadiging beschouwd : elke gebroken steen, elke baksteen die hoek of
randbreuken vertoont waarvan het volume groter is dan 20 cm3. Een levering mag niet meer dan 5
% beschadigde stenen bevatten.
⇒ Worden als fouten beschouwd : de aanwezigheid, in beide koppen of in beide strekken, van één of
meerdere scheuren die langer zijn dan 1/3 van de hoogte van de steen en de aanwezigheid van
insluitsels die door zwelling aanleiding kunnen geven tot afschilferingen in het oppervlak
(afschilferingen met een diameter kleiner dan 20 mm worden niet beschouwd als fout). Het aantal
bakstenen met fouten mag niet groter zijn dan 10% van de levering.
• Voor te bepleisteren metselwerk kunnen de stenen geribd of ruw zijn om een beter aanhechting
van het pleisterwerk te verzekeren. Ze zijn goed recht en vertonen geen uitsteeksels, zodat de
afwerking in één laag binnenbepleistering kan gebeuren.
• Voor zichtbaar metselwerk mogen uitsluitend onbeschadigde stenen, zonder zichtbare fouten,
met een grote maatvastheid, volledig glad en goed recht gebruikt worden. De aannemer voert ze
in zo groot mogelijke hoeveelheden aan en sorteert ze voor verwerking, zodat zo min mogelijk
verschillen in kleur en textuur in de zichtvlakken merkbaar zijn.
• In geval een levering wordt geweigerd, kan de aannemer de steen op de bouwplaats sorteren; de
afgekeurde stenen verwijdert hij van de bouwplaats.
B. METSELMORTELS
REFERENTIENORMEN
NBN B 14-001 - Metselmortel (1985)
NBN B 14-201 t/m 221 - Proeven op mortel (1973-1984)
NBN EN 998-2 - Specificaties voor mortels - Deel 2 : Metselmortel (2003)
NBN EN 1015 - Beproevingswijzen voor metselwerkmortel (1999)
NBN EN 413-1 - Metselcement - Deel 1: Samenstelling, specificaties en conformiteitscriteria (2004)
NBN ENV 413-2 - Metselcement - Deel 2 : Beproevingsmethoden (1995)
NBN EN 13139 - Toeslagmaterialen voor mortel (2002)
NBN EN 932-1 - Beproevingsmethoden voor algemene eigenschappen van toeslagmaterialen - Deel 1 : Methoden voor
monsterneming (1996)
NBN EN 933-1 - Beproevingsmethoden voor geometrische eigenschappen van toeslagmaterialen - Deel 1 : Bepaling van de
korrelverdeling - Zeefmethode (1997)
NBN EN 13139 - Toeslagmaterialen voor mortel (2002)
NBN EN 197-1 - Cement - Deel 1 : Samenstelling, specificatie en overeenkomstigheidscriteria voor gebruikelijke
cementsoorten (2000) (vervangt NBN B 12-001)
NBN EN 197-2 - Cement - Deel 2 : Overeenkomstigheidsbeoordeling (2000)
NBN EN 459-1 - Bouwkalk - Deel 1 : Definities, specificaties en conformiteitscriteria (1995)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 12 7-1-2010

NBN EN 459-2 - Bouwkalk - Deel 2 : Beproevingsmethoden (1995)
NBN EN 934 - 3 - Hulpstoffen voor beton, mortel en injectiemortel - Deel 3: Hulpstoffen voor metselmortel - Definities, eisen,
overeenkomstigheid, markering en etikettering (2004)
NBN EN 480 - Hulpstoffen voor beton, mortel en injectiemortel - Beproevingsmethoden (2002)
Nuttige informatie : 'Memento - Cement / Beton' van Febelcem en 'Handboek Snelbouwbaksteen' van de
Belgische Baksteenfederatie.
BESTANDDELEN
• Het cement beantwoordt aan de voorschriften van NBN EN 197-1&2 en draagt het BENORkeurmerk.
Er zal geen cement gebruikt worden dat sulfaten bevat teneinde uitbloeiingen te
voorkomen. De aanduiding van een cement moet de genormaliseerde benaming en de
sterkteklasse bevatten.
• De norm onderscheidt 4 cementsoorten volgens type en benaming in onderstaande tabel :
Type Benaming Huidige benaming Oude benaming
I Portlandcement CEM I P
II Portland Composietcement
III
CEM II/A-M PPz
CEM II/B-M PPz
Hoogovencement 36/65 CEM III/A HK
Hoogovencement 66/80 CEM III/B HL
Hoogovencement 81/95 CEM III/C LK
V Composiet Cement CEM V/A
• Er worden drie sterkteklassen voorzien: 32,5 - 42,5 - 52,5. De norm voorziet in een gewone versie
(N-versie) en in een R-versie voor elke sterkteklasse. Bij de R-versie is de initiële druksterkte
hoger en bijgevolg geschikt voor vroegtijdig ontkisten en voorspannen van beton.
• De poederkalk (kalkhydraat Ca(OH)2 of gebluste kalk) beantwoordt aan de voorschriften van NBN
ENV 459-1&2.
• Met betrekking tot een verhoogd radongehalte valt het gebruik van hoogovencement af te raden.
• Het zand beantwoordt aan de voorschriften van:
NBN EN 932-1 - Beproevingsmethoden voor algemene eigenschappen van toeslagmaterialen -
Deel 1 : Methoden voor monsterneming (1996)
NBN EN 13055-1 - Lichte toeslagmaterialen - Deel 1: Lichte toeslagmaterialen voor beton en
mortel (2002)
NBN EN 13139 - Toeslagmaterialen voor mortel (2002)
• De mortel moet met scherp zand (klassen A, B of C met zandfractie van 0,08 tot 2 mm) worden
aangemaakt (vet of leemhoudend zand, alsook fijn zand of zavel zijn ten zeerste af te raden en
absoluut verboden bij ondergronds metselwerk). Het zand mag niet meer dan 0,05% organische
bestanddelen bevatten en moet vrij zijn van oplosbare en niet-oplosbare substanties zoals
kleiresten, sulfaten, ijzerzouten. Het moet bovendien zodanig worden opgeslagen dat het niet kan
worden bevuild wordt door vreemde bestanddelen. Let wel : Voor baksteenmetselwerk is de
fijnheidmodulus van het zand begrepen tussen 1 en 1,9 (afhankelijk van o.a. het Hallergetal van
de baksteen); indien het Hallergetal groter dan of gelijk is aan 50, moet de fijnheidmodulus van het
zand tenminste gelijk zijn aan 1,4. De klassen volgens korrel verdeling en opgehoopte zeefresten
in % worden weergegeven in onderstaande tabel :
Maaswijdte (mm) A - middelgrof zand B - middelgrof zand C - grof zand D - grof zand
2 0% 0% 0% 0%
1 0% 0% 5 tot 25% 25 tot 55%
0,5 0 tot 15% 15 tot 30% 20 tot 50% 50 tot 80%
0,25 30 tot 90% 50 tot 95% 50 tot 80% 80 tot 95%
0,125 80 tot 90% 90 tot 100% 85 tot 100% 100%
0,08 100% 100% 100% 100%
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 13 7-1-2010

• Het aanmaakwater bedraagt 30 tot 35 % van het te verwerken volume en mag niet verontreinigd
zijn door organische stoffen, zuren, zouten, alkaliën, suikers, industriële afvalstoffen of andere
stoffen die de sterkte of de duurzaamheid van de mortel kunnen schaden.
• Hulpstoffen (luchtbelvormers, plastificeerders, dispersiemiddelen, ...) worden enkel onder
voorbehoud toegelaten na voorafgaandelijk akkoord van de architect. Het gebruik en de juiste
dosering moeten beantwoorden aan de richtlijnen van de leverancier en normen van de reeks
NBN T 61 - Hulpstoffen voor mortel en beton. Bindingsvertragers (suiker en afgeleiden) zijn
verboden.
SAMENSTELLING
• De aannemer past de mortelsamenstelling en keuze van toeslagstoffen aan in functie van de
eigenschappen (druksterkte, porositeit, hardheid, ...) van de metselsteen en de vereiste sterkte
van het type metselwerk. In verband hiermee draagt hij alle verantwoordelijkheid. De invloed van
de kwaliteit van de mortel op de metselwerksterkte is daarbij des te belangrijker, naarmate de
verhouding tussen de voeg- en baksteendikte hoog is. In twijfelgevallen omtrent de globale
draagkracht van het metselwerk als geheel, kan deze worden getest door proeven op muurtjes
volgens NBN B 24-301. De proeven gebeuren op kosten van ongelijk.
• De dosering van de cement in de mortel moet nauwkeurig gebeuren : te weinig cement levert een
poreuze en niet-samenhangende mortel, overdosering leidt tot een sterk krimpende en slecht
hechtende mortel. Het is een misvatting dat wat meer cement de mortel alleen maar sterker kan
maken. Te veel water is nadelig voor de kwaliteit, de mortel wordt poreuzer en verhardt
langzamer.
• De mortels worden onderverdeeld in genormaliseerde klassen volgens NBN B 14-001 (1985) :
CATEGORIE SAMENSTELLING
M1 (cementmortel) met een verbeterde karakteristieke
sterkte (f'bk)corr groter dan 20 N/mm2.
M2 (cementmortel) met een verbeterde karakteristieke
sterkte (f'bk)corr tussen 12 en 48 N/mm2.
M3 (bastaardmortel) met een verbeterde karakteristieke
sterkte (f'bk)corr tussen 8 en 32 N/mm2.
M4 (bastaardmortel) met een verbeterde karakteristieke
sterkte (f'bk)corr tussen 5 en 20 N/mm2.
M5 (bastaardmortel) met een verbeterde karakteristieke
sterkte (f'bk)corr tussen 2,5 en 10 N/mm2.
Minimum 400 kg cement (sterkteklasse 32,5) per m3 droog
zand (= 1 deel cement voor 3 delen zand)
Minimum 300 kg cement (sterkteklasse32,5) per m3 droog
zand (= 1 deel cement voor 4 delen zand)
250 kg cement (sterkteklasse32,5) en 50 kg vette poederkalk
per m3 droog zand (= 2 delen cement en 1 deel poederkalk
voor 9 delen zand).
200 kg cement (sterkteklasse32,5) en 100kg vette poederkalk
per m3 droog zand (= 1 deel cement en 1 deel poederkalk
voor 6 delen zand)
150 kg cement en 150 kg vette poederkalk per m3 droog
zand (= 1 deel cement en 2 delen poederkalk voor 8 delen
zand)
Nota aan de ontwerper
• Cementmortels hebben een hogere druksterkte dan bastaardmortel, bovendien bindt hij ook sneller,
anderzijds is hij sterker onderhevig aan krimp.
• Bastaardmortels hebben het voordeel elastischer en beter verwerkbaar te zijn dan zuivere cementmortel en
krimpt bovendien beduidend minder. De kalk speelt de rol van plastificeerder en houdt het aanmaakwater
beter vast. Hierdoor wordt bastaardmortel aanbevolen bij warm weer of het vermetselen van poreus
materiaal. Nadeel van bastaardmortel is evenwel de relatief langere verhardingstijd.
• Mortel in contact met aantastende omgevingen (zuiver water, aantastend water, afvalwater, aarde, zeewater,
...) behoort steeds tot de categorie M1.
• Bij gewapend metselwerk is alleen de mortelcategorie M1 of M2 toegelaten.
MORTELBEREIDING
• Behoudens specifieke eisen in het bijzonder bestek heeft de aannemer de keuze tussen :
⇒ mortels, mechanisch bereid op de werf.
⇒ voorgemengde fabrieksmortels van het droge type : zij worden op de werf aangemaakt
overeenkomstig de voorschriften van de fabrikant. Indien het mengsel naast kalk en zand ook het
cement bevat wordt de mortel enkel als droog mengsel in een waterdichte verpakking worden
aangevoerd. In bulk aangevoerde mengsels zijn enkel toelaatbaar mits deze bij levering in
gesloten silo's opgeslagen zijn.
⇒ voorgemengde fabrieksmortels van het natte type : gedoseerd en klaargemaakt zonder dat nog
water wordt toegevoegd. De aannemer dient de leveringsbons met vermelding van herkomst en
samenstelling aan de architect voor te leggen. De bons vermelden de geleverde mortelcategorie,
de gebruikte cementklasse, de onderscheiden verhoudingen van de verschillende bindmiddelen
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 14 7-1-2010

voor bastaardmortel, de maximale verwerkingsduur en de aanwezigheid van hulpstoffen
(bindingsvertragers).
• De aannemer verwerkt de bereide mortels binnen de 1,5 uur (1 uur bij een temperatuur hoger dan
20° C) na het aanmaken met water en in elk geval vooraleer de binding optreedt. Mortel die een
begin van binding heeft ondergaan, mag niet opnieuw aangemaakt of verwerkt worden en wordt
afgevoerd. Er wordt gebruik gemaakt van nagespoelde kuipen. Het gebruik van
bindingsvertragers (suiker en afgeleiden) in op de werf aangemaakte mortels wordt niet
toegestaan.
• De aannemer beschermt de mortel tegen weersinvloeden. Het gebruik van bastaardmortel bij
vriesweer is verboden. Enkel dan is een matig, juist gedoseerd gebruik van zogenaamde
schuimvormers toegelaten.
LIJMMORTELS (VOOR CELLENBETON / KALKZANDSTEEN / BAKSTEEN)
• De kleefmortels (of mortellijmen) bestaan uit een compleet mengsel, dat voor de mortelbereiding
enkel toevoeging van zuiver water vergt en tot een smeuïge massa wordt vermengd. De
samenstelling van het mengsel bestaat hoofdzakelijk uit Portlandcement, gewassen wit zand,
desgevallend aangevuld met microvezelige bewapening en toevoegingproducten bestemd om de
aanhechting van de mortel tussen de blokken te verbeteren.
• De aannemer dient vooraf de verenigbaarheid van de mortellijm met de te verwerken
blokken/stenen na te gaan, dienaangaande volgt hij de voorschriften van de fabrikant. De lijmen
moeten over een doorlopende technische goedkeuring beschikken.
• Bij de verwerking van de kleefmortels dient men erover te waken dat de omgevingstemperatuur
minimaal 5° C en maximaal 35° C bedraagt. De klaargemaakte hoeveelheid moet binnen de 3 uur
worden verwerkt.
C. VOEGMORTELS (VOOR ZICHTBAAR METSELWERK)
Voor alle meegaand opvoegwerk in binnenruimten wordt gebruik gemaakt van de metselmortel. Indien
naderhand wordt opgevoegd, worden de voegen eerst uitgekrabd en zal de aannemer, onder zijn
verantwoordelijkheid, de verenigbaarheid van beide mortels nagaan.
D. SPOUWHAKEN (ZIE OOK HOOFDSTUK 23 - GEVELMETSELWERK)
• De spouwhaken beantwoorden aan NBN EN 845 en zijn overeenkomstig de bepalingen in het
bijzonder bestek vervaardigd uit verzinkt staal / verzinkt staal voorzien van een epoxy-bekleding /
roestvast staal (RVS) 18/8 of 18/10. Model voor te leggen aan de architect.
• De diameter bedraagt minimaal 4 mm, de lengte is derwijze dat zij dragen tot in het midden van
het binnenspouwblad en het parementvlak. Ze zijn steeds voorzien van een druipplooi die zich in
de luchtruimte van de spouw bevindt en bij een gedeeltelijke spouwvulling bijkomend voorzien van
een kunststofplaatje (rozet) dat voldoende stevig op de ankers bevestigd wordt om de
spouwisolatie goed op haar plaats te houden.
• Gezien binnenspouwblad / isolatie / gevelmetselwerk dient opgetrokken in drie afzonderlijke fasen
kan, mits voorafgaandelijke goedkeuring door de ontwerper, ook gebruik worden gemaakt van
aangepaste spouwanker, dewelke naderhand met behulp van pluggen in het metselwerk worden
bevestigd.
Let wel
• De spouwhaken voor de verbinding van het parementvlak aan het binnenspouwblad worden in coördinatie
met de uitvoering van het binnenspouwblad geplaatst, de kostprijs wordt evenwel verrekend in de post
gevelmetselwerk.
• Bij verlijmd metselwerk dienen aangepaste spouwhaken te worden gebruikt overeenkomstig de eisen van de
systeemleverancier.
Uitvoering
REFERENTIENORMEN
STS 22 - Deel 3 - Uitvoering metselwerk voor laagbouw (1987)
NBN B 04-001 - Maatafstemming voor gebouwen : basisbegrippen - gebruiksprincipes - voorkeursmodulen (1981)
NBN B 24-211 - Proeven op metselwerk - Druk op muurtje + addendum (1978)
NBN B 24-212 - Proeven op metselwerk - Druk op muur + addendum (1976)
NBN B 24-301 - Ontwerpen en berekening van metselwerk (met erratum) (1980)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 15 7-1-2010

NBN B 24-401 - Uitvoering van metselwerk (1981)
NBN B 62-002 - Berekening van de warmtedoorgangscoëfficiënt van wanden van gebouwen (1987)
NBN ENV 1996 -1-1 - Eurocode 6 - Ontwerp van metselwerk - Deel 1-1 : Algemene regels voor gebouwen - Regels voor
gewapend en ongewapend metselwerk, samen met Belgische toepassingsrichtlijn (gehomologeerde versie + NAD) (2002)
NBN ENV 1996 -1-2 - Eurocode 6 - Ontwerp van metselwerk - Deel 1-2 : Algemene regels - Brandbeveiligend ontwerp, samen
met Belgische toepassingsrichtlijn (gehomologeerde versie + NAD) (2002)
NBN ENV 1996- 1-3 - Eurocode 6 - Berekening van metselwerk - Deel 1-3 : Algemene regels voor gebouwen - Bijzondere
regels voor zijdelingse belasting (NAD) (2001)
NBN ENV 1996 -2 - Eurocode 6 - Berekening van metselwerk - Deel 2 : Ontwerp, keuze van bouwstoffen en uitvoering van
metselwerk (2002)
NBN ENV 1996 -3 - Eurocode 6 - Ontwerp van metselwerk - Deel 3 : Vereenvoudigde rekenwijzen en eenvoudige regels voor
metselwerk (1999)
STUDIE - BEREKENING DRAGEND METSELWERK
De vereiste druksterkten van de metselstenen en mortels staan steeds in overeenstemming met de
verscheidene vloerbelastingen, muurdikten, belastingswijze, volumemassa van het metselwerk en het
voorziene aantal bouwlagen, zoals berekend volgens NBN B 24-301 - Ontwerp en berekening van
metselwerk (1980). De maximale en toelaatbare spanningen in metselwerk voor gebouwen tot vier
niveaus staan vermeld in Bijlage I, Tabel I & II van STS 22 (1987). Overeenkomstig het bijzonder
bestek en/of bij het ontbreken van eenduidige prestatiecriteria, zal de aannemer op eigen
verantwoordelijkheid, doch in overleg met de fabrikant van de stenen en de architect, instaan voor de
juiste keuze van het type steen, overeenkomstig de aard van het toepassingsgebied.
LEVERING & OPSLAG MATERIALEN
Inzake bevoorrading, ouderdom, vervoer en opslag gelden de voorschriften van NBN B 24-401. De
blokken/stenen worden geleverd op paletten en zijn verpakt in een kunststoffolie. De aannemer treft
de nodige voorzorgen om de stenen op een vlakke ondergrond en droog op te slaan. Hij verwijdert de
verpakking zo kort mogelijk voor het vermetselen. In het winterseizoen moet absoluut vermeden
worden, dat niet vorstbestendige stenen nat zouden worden.
BESCHERMINGSMAATREGELEN
De nodige maatregelen worden genomen om het uitgevoerd metselwerk te beschermen tegen
mechanische beschadigingen en tegen weersinvloeden :
• Om een voldoende hechting tussen mortel en steen te verkrijgen moet de vereiste van een
voorafgaandelijke bevochtiging worden onderzocht in functie van de kenmerken van de steen, de
mortel en de weersomstandigheden. In aanhoudende droge perioden worden de stenen de dag
voor de verwerking bevochtigd. Nat maken door onderdompeling is evenwel verboden.
• Bij zeer warm en droog weer of felle bezonning, wordt het vers metselwerk regelmatig maar licht
besproeid om uitdroging van de mortel, voor hij volledig verhard, is te voorkomen. Bij vriesweer zal
de aannemer zich houden aan de voorschriften van het WTCB.
• Teneinde uitbloeiïngen te voorkomen dekt de aannemer, op het einde van elke werkdag en bij
regenperioden, de bovenste lagen van het metselwerk af, zodat er zich geen water kan
opstapelen in de steenholten. De bedekking moet minstens een hoogte van 60 cm beschermen,
gerekend vanaf de top van de muur.
• Bij regenachtig weer moet vers gegoten beton overdekt worden met een waterdichte laag om te
vermijden dat vrije zouten uit het beton gespoeld worden en in de bakstenen dringen, hetgeen
achteraf uitbloeiingen kan veroorzaken.
• Inzake verharding van het metselwerk neemt men een termijn van minstens 16 uur in acht
vooraleer vloeren op te leggen, minstens 24 uur voor het aanbrengen van puntlasten.
VERWERKINGSMODALITEITEN
Standaarduitvoering
De metselstenen en mortel worden verwerkt overeenkomstig NBN B 14-001 en NBN B 24-401.
• De metselstenen worden vol en zat in de mortel gelegd, horizontale en verticale voegen worden
vol gemetseld, waarbij de kopse voegen over hun hele hoogte goed opgevuld worden. De uit de
voegen puilende mortel wordt met het truweel afgeschraapt. De dichtheid van de voegen is bij
woningscheidende wanden belangrijk voor een doeltreffende akoestische isolatie (STS 22.51.2).
• De voegen moeten horizontaal zijn en overal dezelfde dikte hebben. De gemiddelde voegdikte
bedraagt nominaal 10 à 12 mm, rekening houdend met de toleranties op de gebruikte steen.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 16 7-1-2010

• Alle nodige voorzorgen worden genomen om aan het metselwerk een verzorgd en onbesmeurd
uitzicht te geven en dit te behouden. Nesten van aarde of andere materialen in het metselwerk
moeten worden voorkomen. Bij iedere gebeurlijke werkonderbreking verwijdert de aannemer, alle
gebonden mortel boven een laatste laag stenen of blokken.
Zichtbaar blijvend metselwerk
• De zichtvlakken van het zichtbaar blijvend metselwerk worden zoveel mogelijk samengesteld uit
hele en/of halve metselstenen. Het gebruik van gebroken elementen of elementen met een
onregelmatige vorm of uitzicht wordt niet toegestaan. Het delen van hele stenen gebeurt door
mechanisch verzagen, zodat nergens sporen van gekapte stenen zichtbaar zijn. Hoeken worden
steeds in verband gemetseld.
• Ingewerkte muurklossen zijn niet zichtbaar in het dagvlak van het metselwerk. Bij het optrekken
van zichtbaar blijvend metselwerk dienen elektriciteitsleidingen bij voorkeur gelijktijdig met het
metselen ingewerkt te worden. In het zichtvlak van het metselwerk worden de nodige uitsparingen
voor contactdozen voorzien of zorgvuldig uitgezaagd (zie ook hoofdstuk 70).
• Behoudens andere voorschriften worden de voegen achter de hand platvol (meegaand) gevoegd
met de gebruikte metselmortel. Bij metselwerk dat naderhand gevoegd, bepleisterd of betegeld
wordt, krabt de aannemer de voegen uit tot circa 10 à 12 mm achter het dagvlak. De voegen
worden geborsteld en alle op de steen klevende mortelresten zorgvuldig verwijderd, de
zichtvlakken van de stenen worden gereinigd en beschermd tegen verdere verontreiniging.
Let wel : De meerprijs voor de eisen gesteld aan zichtbaar blijvend metselwerk en het meegaand voegwerk kan
als afzonderlijk supplement worden verrekend in artikel 20.32 supplementen - voegen zichtbaar metselwerk.
Gelijmd metselwerk
• Bij gelijmd metselwerk (baksteen, cellenbeton of kalkzandsteen) wordt eerst een aanzetlaag in
traditionele mortel voorzien. De aanmaak en de verwerking van de lijm gebeurt volgens de
voorschriften van de fabrikant. Te lijmen blokken worden nooit bevochtigd.
• De lijm wordt met behulp van een aangepast getand truweel of speciale rol aangebracht,
overeenkomstig de voorschriften van de fabrikant. De gemiddelde voegdikte bedraagt 2 à 3 mm,
uitpuilende lijmvoegen worden afgestoken met een metalen spaan.
METSELWERKVERBAND - MAATVOERING - TOLERANTIES
Alle regels der kunst worden in acht genomen om aan het metselwerk een regelmatig en verzorgd
uitzicht te geven, waarbij :
• alle muren loodrecht, haaks en goed vlak worden uitgevoerd : alle randen en muuropeningen
staan volkomen in het lood, het dagvlak is goed effen. Per laag zal met de koord gemetseld
worden. Het werk zal worden afgekeurd wanneer de toleranties inzake de venster- en
deuropeningen niet nageleefd zijn.
• alle voegen overal even dik, horizontaal en rechtlijnig zijn. De gemiddelde voegdikte bedraagt
nominaal 10 à 12 mm, rekening houdend met de toleranties op de gebruikte metselsteen. De
gemiddelde voegdikte wordt gecontroleerd op 10 lagen metselwerk.
• alle stootvoegen verspringen. Behoudens andere bepalingen in het bijzonder bestek worden de
muren opgetrokken in halfsteensverband (snelbouw).
• alle zichtvlakken van het zichtbaar blijvend metselwerk uitsluitend worden uitgevoerd met
elementen met een lengte groter dan een halve metselsteen. Passtenen worden mechanisch
verzaagd en niet gekapt.
WONINGSCHEIDENDE WANDEN
Woningscheidende wanden worden ontdubbeld en mechanisch onafhankelijk gescheiden door een
spouw, zodat nergens spouwhaken of -ankers, noch vloerplaten ter plaatse van de fundering of
tussen twee vloeren, de twee delen koppelen. Voor de thermische isolatie is een spouwmuur van
2x14 cm in principe voldoende om aan de eis k < 1 W/m2K te voldoen.
Om akoestische redenen wordt steeds een bijkomende geluidswerende isolatie voorzien volgens
rubriek 22.20 spouwisolatie / akoestisch - algemeen. Dergelijke wandopbouw vermindert het risico op
geluidslekken door mogelijk contact van mortelresten in de spouw. Voor een doeltreffende
akoestische isolatie dient er tevens op gelet, dat bij het inslijpen van leidingen en plaatsing van
wandcontactdozen, deze nergens symmetrisch t.o.v. elkaar worden voorzien.
Nota aan de ontwerper
Voor een scheidingswand tussen twee appartementen binnen eenzelfde gebouw gelden in principe dezelfde
regels. Wanneer een appartement gescheiden dient te worden van een dienstruimte waar veel lawaai kan
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 17 7-1-2010

voorkomen, kan een verbeterde geluidswering worden bekomen door het voorzien van een spouwmuur waarvan
de spouwbladen een verschillende dikte hebben. Door de verschillende dikte hebben de spouwbladen immers
hun optimale geluidswering bij andere frequenties.
Ingeval gewerkt wordt met voorzetwanden, waarbij de naburige appartementen zich op dezelfde vloerplaat
bevinden, worden steeds zwevende vloeren voorzien, en wordt met het oog op het weren van contactgeluiden,
een aangepaste akoestische isolatie voorzien volgens rubriek 52.40 akoestische vloerisolaties - algemeen.
SPOUWOPVATTING - GEVELOPENINGEN
• De spouwen moeten volledig vrij blijven van mortelresten, steenbrokken en ander afval. Hiertoe
wordt de spouwmuur verplicht in drie afzonderlijke fasen opgetrokken (zie hoofdstuk 23 -
gevelmetselwerk), zodat een vlotte controle op de goede uitvoering mogelijk blijft.
• Bij het traditioneel parementwerk, wordt ter hoogte van raam- en deuropeningen een standaard
aanslag van 50 mm voorzien, met een maximale afwijking van 5 mm. De aanslagen laten toe de
raamkaders tot circa 20 à 30 mm achter de dagkant van de ruwbouw te plaatsen en bijkomend te
isoleren. Rechtstreeks contact tussen binnenspouwblad en parament wordt niet toegestaan.
• Aan de deur- en raamopeningen wordt overeenkomstig de aanduidingen op de plannen :
⇒ geen retour voorzien. Er wordt steeds en vochtisolatie voorzien, dewelke tegen het
buitenspouwblad wordt aangedrukt d.m.v. een extra isolatielaag. De vochtisolatie wordt minstens
50 mm breder voorzien dan de eventuele contactzone. Het tussen te plaatsen isolatiemateriaal
moet verenigbaar zijn met de voegvulling van het buitenschrijnwerk.
⇒ een retour voorzien. De aanslagen tussen binnen- en buitenspouwblad mogen enkel worden
aangemetst mits tussenplaatsing van een vochtisolatie en isolatiestrook (bv. geëxtrudeerd
polystyreen met een minimum dikte van 3 cm). De vochtisolatie wordt minstens 50 mm breder
voorzien dan de eventuele contactzone. Het tussen te plaatsen isolatiemateriaal moet verenigbaar
zijn met de voorziene voegvulling van het buitenschrijnwerk.
VOCHTWERENDE LAGEN
Overeenkomstig de regels van goed vakmanschap en/of volgens aanduiding op plans of
detailtekeningen, worden overal waar nodig waterdichte lagen aangebracht, tegen opstijgend vocht en
de afvoer van regen- of condensatiewater, d.w.z. aan de basis van de spouwmuren, overal waar de
spouw wordt onderbroken en bij elke overgang van het buitenspouwblad van een binnen naar een
buitenomgeving (hoger opgaande muren, dakdoorsteken van schouwen). Als regels van goed
vakmanschap worden de richtlijnen en typedetails van het Informatieblad van het BUtgb “Geïsoleerde
spouwmuren met gevelmetselwerk” (2003/1) in aanmerking genomen.
• Aan de basis van alle opgaand metselwerk worden anticapillaire membranen aangebracht. De
folies worden geplaatst op alle funderingsmuren, zowel binnen- als buitenmuren, op een laag
boven de pas van het gelijkvloers, hetzij minimum 2 cm tot maximum 6 cm. Behoudens specifieke
bepalingen in het bijzonder bestek, heeft de aannemer inzake de materiaalkeuze voor de
anticapillaire membranen vrije keuze uit rubriek 20.40 anticapillaire membranen - algemeen.
• De folies worden aangebracht over de volledige dikte van de muren en tussen 2 lagen
rivierzandcementmortel gelegd. In de lengterichting worden de folies zoveel mogelijk in één stuk
gelegd, naden zijn voorzien van een overlapping overeenkomstig de respectievelijke
plaatsingsvoorschriften van de aangewende folie.
• Boven alle raam- en deurlateien wordt een waterdichte folie Z-vormig in de spouw aangebracht
om binnengedrongen vocht af te voeren. De vochtisolatie dekt steeds de volledige breedte van het
buitenspouwblad af en wordt geplooid met de afwatering naar buiten toe. Zijdelings wordt de
vochtwerende laag opgeplooid om te verhinderen dat binnengedrongen vocht in de spouw loopt.
De overlappende naden worden steeds gekleefd of met koudlasstroken bevestigd.
• Teneinde de vochtafvoer uit de spouw mogelijk te maken, worden de nodige verticale stootvoegen
in de horizontale lagen boven de vochtkerende laag open gelaten à rato van circa 2 voegen per
lopende meter en dit over hun gehele hoogte (tot onder de lintvoeg). Per twee bouwlagen wordt
de Z-vormige spouwvochtafwatering niet enkel boven de lateien aangebracht maar doorgetrokken
over het gehele gevelvlak.
• Bij ter plaatse gegoten balken boven deur- en raamopeningen, worden tussen de balk en het
buitenspouwblad aangepaste isolatiestroken (bv. geëxtrudeerd polystyreen, dikte 3 cm) voorzien,
met tussenvoeging van een vochtscherm. De bevestigingsankers van stalen lintelen worden door
deze isolatie gestoken.
• Aan de voet van de spouwmuren wordt ter hoogte van het maaiveld bovendien een dubbele
vochtwering geplaatst waarvan de bovenste in het binnenspouwblad wordt opgetrokken. Daar
waar het buitenniveau niet horizontaal is, wordt de vochtisolatie trapsgewijze gelegd door boven
elkaar geplaatste overlappende lagen. De plaatsing en plooiing van de lagen verzekeren een
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 18 7-1-2010

trapafwaartse afwatering. Desgevallend dient de vochtisolatie in de spouwen te steunen op een
afgeschuinde, niet capillaire isolatiestrook (bv. geëxtrudeerd polystyreen, dikte 3 cm).
• Ook zal een vochtisolatie voorzien worden tussen alle contactpunten van de spouwmuren, onder
het draagvlak van de gewelven, boven de kelders en de kruipruimten, boven alle betonlateien in
buitenwanden, in de schoorsteenpijpen bij de dakdoorgangen (waarbij men trapsgewijze in de
spouwmuur de helling van het dak volgt ), bij de aansluiting van de aanbouw tegen een hoger
gelegen gevel (tegen het zakwater), en overal waar enig gevaar van waterinfiltratie (doorslaand
regenwater, opstijgend grondwater, zakwater, enz.) kan bestaan.
• Bij bestaande muren wordt de dichtingslaag samen met het opgaand metselwerk geplaatst
waarbij de slabben de volledige dikte van het parament overspannen en achteraan minstens 5 cm
tegen het gevelvlak omhoog geplooid worden. De slabben worden in een voeg van de
binnenspouwmuur gelegd en komen een paar lagen lager door het spouwblad naar buiten. Om
het afvoeren van het binnengedrongen water mogelijk te maken, worden enkele stootvoegen
opengelaten in de eerste laag parement metselwerk boven de slabben à rato van circa 2 voegen
per lopende meter en dit over hun gehele hoogte.
Let wel : De levering en plaatsing van bovenvermelde vochtisolaties maken geen deel uit van een afzonderlijke
post, maar zijn inbegrepen in het opgaand metselwerk en/of het gevelmetselwerk. De aan te wenden materialen
voor vochtwerende folies voor afvoer van regen- of condensatiewater in spouwmuren worden nader beschreven
in rubriek 23.40 vochtisolaties / spouw - algemeen.
HORIZONTALE BELASTINGEN - VERBINDINGEN & VERANKERINGEN
Om aan horizontale krachten te weerstaan zullen de bouwonderdelen zelf buigstijf zijn en moeten de
verbindingen tussen horizontale en verticale onderdelen de schuifkrachten kunnen overbrengen. In de
twee loodrechte richtingen dienen hiertoe een voldoende aantal dragende wanden voor te komen, die
organisch met elkaar verbonden zijn. De daartoe vereiste verbindingen en verankeringen van het
metselwerk, onderling en/of in samenhang met andere bouwelementen, dienen te beantwoorden aan
de uitvoeringsprincipes zoals uiteengezet in STS 22.22-23.. De nodige stalen van de voorziene
verbindings- en verankeringsmaterialen worden vooraf ter goedkeuring voorgelegd aan de architect.
De onderlinge verbindingen en bijkomende verankeringen worden als volgt opgevat :
• Alle muren die een geheel vormen, worden tezelfdertijd opgetrokken. Verbindingen tussen
gelijkaardig metselwerk moeten tot stand komen door de continuïteit van het steensverband.
• Haakse muren worden in verband in elkaar gewerkt (indien onmogelijk: om de laag verankeren
met omgeplooide wapeningsstaven).
• Kruisende muren worden voorzien van een verbindingswapening bestaande uit 2 staven
betonstaal diameter 6 mm in de voegen ingewerkt over een afstand van 50 cm ten opzichte van
het kruispunt van beide muren. Er worden minstens 2 wapeningen per meter hoogte voorzien.
• Achterliggende of haakse muren worden overeenkomstig de voorziene metselstenen
⇒ in metselverband aan de doorgaande muren gekoppeld (standaard werkwijze).
⇒ met verbindingswapeningen uit betonstaal, diameter 6 mm, in de voegen van de doorgaande muur
ingewerkt. De wapeningen worden om de 60 cm geplaatst over een lengte van minimum 50 cm in
beide muurdelen. In de doorgaande muur verlopen ze afwisselend links en rechts.
⇒ verbonden d.m.v. een doorlopende dwarswapening in diagonaalvorm, bestaande uit een
geprefabriceerd netwerk samengesteld uit 2 geprofileerde langsdraden of een gelijkwaardig
systeem ingewerkt in de voegen van de doorgaande muur. Een gelijkaardige wapening wordt in de
voeg van de doorgaande muur geplaatst. Ten opzichte van het verbindingspunt heeft de wapening
een lengte van 50 cm in elke richting. Er worden minstens 2 wapeningen per meter hoogte
voorzien.
⇒ verbonden aan de doorgaande muur d.m.v. gegalvaniseerd bandijzers 40 x 2 mm van circa 35 cm
lengte, die om de 60 cm met gegalvaniseerde nagels van 8 cm lengte per kant worden genageld in
de langsvoeg.
• Betonkolommen worden om de 60 cm mechanisch met het metselwerk verbonden. De muren
worden tegen het betonskelet aangesloten met bandijzer 40x2 mm om de 60 cm hoogte bevestigd
aan de betonstructuur en over een afstand van 50 cm ingewerkt in het metselwerk.
• Andere structuurelementen worden verbonden met het metselwerk d.m.v. aangepaste ankers. De
tussenafstand ervan bedraagt ten hoogste 60 cm.
• Verankeringen van muren aan bestaande constructies : in principe worden de muren verankerd
door het inwerken in verband in de bestaande muren. Is dit niet mogelijk dan wordt om de 50 cm
een voegband in het metselwerk ingewerkt en aan de bestaande constructie verankerd. Analoge
verankeringen worden aangebracht om de 50 cm horizontaal en verticaal tussen de twee
gedeelten van een muur, samengesteld uit twee maal een halve steen.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 19 7-1-2010

• Bij de verbinding van niet-dragende muren met vloeren wordt, indien gevaar bestaat tot scheuren
en barsten, rekening gehouden met de mogelijke maatregelen zoals voorgesteld in STS 22.23.15.
• Vrijstaande muren worden geschoord tegen inwerking van de wind.
Nota aan de ontwerper
• Teneinde de belastingen te spreiden, differentiële zettingen op te vangen en eventuele dakstructuren te
verankeren kan de toepassing van ringbalken aangewezen zijn, bij gebouwen met meer dan twee niveaus,
alsook ingeval van losliggende vloerplaten bij toepassing van metselwerk in cellenbeton.
• De aanvullende uitvoeringsvoorschriften dienen steeds afzonderlijk te worden gespecificeerd in het bijzonder
bestek, hetzij in uitvoeringscoördinatie met de lateien (bv. doorlopend bij muren met brede openingen), hetzij
in coördinatie met het opstorten van de druklagen van de vloerplaten (zie STS 22.22.11.3). De uitvoering van
deze werken wordt begrepen in hoofdstuk 26.
VERTICALE BELASTINGEN - OPLEG WELFSELS & LATEIEN
• De opleg van vloeren en lateien gebeurt volgens de bepalingen van STS 22.21.4 en STS 22.21.5.
• De muren mogen niet worden belast vooraleer het metselwerk een voldoende sterkte bereikt
heeft
⇒ De wachttermijn vooraleer het metselwerk mag worden belast door een gelijkvormig verdeelde
belasting bedraagt 16 uur (onder normale omstandigheden van de metselmortel).
⇒ De wachttermijn vooraleer het metselwerk mag worden belast door een puntlast bedraagt 24 uur
(onder normale omstandigheden van de metselmortel).
• Niet-dragende muren mogen niet worden gebruikt als bekisting voor dragende delen. Ze mogen
pas worden gemetseld nadat de dragende delen ontkist zijn.
• De opleglengte van (al dan niet geprefabriceerde) deur- & raamlateien is aangepast aan de
belasting en bedraagt minimum 15 cm. De rand van de oplegging blijft minimum 40 mm verwijderd
van de slag van de opening (zie ook hoofdstukken 26 & 27).
• Lateien op metselwerk van cellenbeton en kalkzandsteen worden los opgelegd door
tussenvoeging van bv. een laag bitumenvilt. De opleg wordt uitgevoerd met een voeg in elastisch
materiaal dat vochtongevoelig en rotbestendig is.
• Bij zware puntlasten en/of bij oplegging van balken loodrecht op de muur dient de
geconcentreerde belasting doelmatig in het metselwerk gespreid te worden, door het voorzien van
een verdeelbalk, ofwel door holle stenen op te vullen of te vervangen door volle of geperforeerde
stenen.
• De vloerbelastingen worden gecentreerd in de aslijn van het oplegvlak, de opleglengte van
geprefabriceerde welfsels bedraagt daartoe minimum 7 cm, hetzij minstens de halve dikte van de
gewapende vloer. De opleglengte van breedvloerplaten bedraagt minimum 5 cm. De steundiepte
wordt vermeerderd met 2 cm
⇒ bij overspanningen van meer dan 5 meter en/of te verwachten doorbuiging op lange termijn,
⇒ oplegging op muren van lichte metselstenen.
MAATREGELEN TEGEN SCHEUREN - UITZETTINGSVOEGEN
Overeenkomstig STS 22.23 en NBN B 24-401 - Uitvoering van metselwerk (1981), zijn de nodige
uitzettingsvoegen te voorzien voor het opvangen van differentiële zettingen en hygrothermische
bewegingen in het metselwerk. De afstand tussen de vereiste uitzettings- of dilatatievoegen is
afhankelijk van de aangewende metselsteen :
Metselsteen Hygrometrische uitzetting (mm/m)
Dikte van het metselwerk
d < 140 mm d > 140 mm
Baksteen < 0,1 mm/m 30 m 30 m
Betonsteen < 0,4 mm/m 8 m 12 m
Kalkzandsteen < 0,4 mm/m 8 m 12 m
Cellenbeton 0,4 < Δr < 0,6 mm/m 6 m 8 m
Voor baksteen metselwerk zijn uitzettingsvoegen vereist op tussenafstanden van maximum 30 meter.
Voor betonstenen en kalkzandsteen zijn uitzettingsvoegen vereist op tussenafstanden van max. 8 m.
Voor cellenbeton zijn uitzettingsvoegen vereist op tussenafstanden van maximum 8 m voor muurdikten kleiner dan 150 mm en
maximum 12 m voor muurdikten groter dan 150 mm.
• Voor gewapende muurdelen worden deze afstanden groter een berekeningsnota overeenkomstig
de gegevens van de fabrikant van de wapeningen, dient aan de architect te worden voorgelegd.
• De juiste plaats van de voegen wordt aangegeven op de plannen en/of gebeurt volgens de
stabiliteitsstudie, overeenkomstig het gebruikte type steen of -blok.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 20 7-1-2010

• De verticale krimpvoegen gaan doorheen de ganse dikte van de muur, de eventuele gevelsteen
inbegrepen, en worden zodanig opgevat dat de muurdelen vrij en elastisch kunnen bewegen en
de voeg waterdicht blijft. Zij hebben een vrije breedte van circa 10 mm.
• De beide muurdelen worden aan elkaar verankerd met veerankers uit gegalvaniseerd staal
waarvan de benen aan het metselwerk bevestigd worden door 2 verzinkte nagels van 8 cm lengte.
• De voegen worden opgevuld met een hoogwaardige elastische kit, volgens STS 56.1 –
Gevelmastiek en rubriek 43.20 voegvullingen, aangebracht op een voegbodem uit een
rotbestendig synthetisch materiaal (rupsen of compri-banden). Het afdichtingsmateriaal moet een
voldoende diepte hebben om goed aan de sponningen van de voeg te hechten.
DOORBREKINGEN
De nodige doorbrekingen en doorvoerbuizen moeten zoveel mogelijk worden voorzien tijdens de
ruwbouwwerken. De aannemer zal dan ook op voorhand de nodige uitsparingen laten, teneinde latere
doorkappingen tot een minimum te beperken (dit geldt voor alle zichtbaar blijvende delen). Indien de
aannemer verzuimt deze werken uit te voeren, zijn het eventueel later boren door hem (of door een
van zijn onderaannemers) en alle nadelige gevolgen die hieruit zouden voortvloeien, volledig ter zijner
laste. Geen enkele verrekening of termijnaanpassing uit hoofde van deze toestand wordt toegestaan.
VOORZIENINGEN VOOR VERANKERING VAN BINNENSCHRIJNWERK
• Ruwbouwopeningen die bedoeld zijn om afgewerkt te worden met binnendeuren of met loutere
uitbekledingen, dienen dermate in de wand gesitueerd te worden, dat een volledige omlijsting
(deklijsten) kan aangebracht worden.
• Bij metselwerk uitgevoerd in niet-spijkerbare of niet-schroefbare materialen, plaatst de aannemer
in de dagkanten van raam- en deuropeningen de nodige ankerklossen of andere
bevestigingsmiddelen voor de plaatsing van de kozijnen. De prijs is integraal begrepen in de post
opgaand metselwerk. De ankerklossen voldoen aan onderstaande voorwaarden :
⇒ De spijkerklossen zijn zwaluwstaartvormig en zijn voorzien van de nodige groeven zodat een
optimale hechting in het metselwerk verzekerd is. Ze moeten goed nagelbaar en/of schroefbaar,
krimpvrij en uitzetvrij zijn.
⇒ Ze zijn ofwel van verduurzaamd PNG of RND (vooraf gedrenkt in een bederfwerend product
volgens STS 04.31.12), ofwel vervaardigd op basis van cement en rotbestendige, inerte materialen
d.w.z. nagelbaar beton in baksteenformaat).
• Het metselverband mag niet onderbroken worden voor de plaatsing van de klossen. Ze mogen in
geen geval de muurisolatie perforeren. De muurblokken worden goed verankerd in het
metselwerk, waarbij de lengte van de muurblokken niet groter mag zijn dan de dikte van de muur.
Bij zichtbaar blijvend metselwerk mogen de klossen niet zichtbaar zijn na afwerking.
• Waar brandwerend schrijnwerk komt, worden onbrandbare spijkerbare klossen aangebracht.
• Bij de wanden in gipsblokken, cellenbetonblokken en/of blokken in volle silicaatsteen worden de
klossen vervangen door bevestiging d.m.v. roestvaste vijzen (RVS) en pluggen met aangepaste
lengte volgens gebruik. Het aantal bevestigingen is recht evenredig met de stijfheid van het
geheel.
• De plaatsen waar de klossen of andere hechtingsmiddelen worden ingewerkt, en het aantal te
voorziene klossen is in overeenstemming met de corresponderende bepalingen voor het
schrijnwerk (zie desbetreffende posten) ; de aannemer staat in voor een juiste coördinatie.
⇒ Zijaanslagen : op maximum 20 cm van de boven- en onderdagkant van de opening; de afstand
tussen 2 hechtingspunten bedraagt maximaal 60 cm.
⇒ Bovenaanslag :
o breedte van de opening < 1 m : geen hechtingspunt;
o breedte van de opening > 1 m : 1 hechtingspunt per strekkende meter, deze
hechtingspunten zijn gelijkmatig verdeeld over de lateioverspanning.
⇒ Rolluikkasten : twee per dagkant.
• Afmetingen van de muurblokken : de hoogte = minimum 4 cm; de diepte = minimum 6 cm; de
breedte bedraagt respectievelijk :
⇒ vensteropeningen : breedte = minimum 4 cm;
⇒ deuropeningen : breedte = gelijk aan de muurdikte;
⇒ zichtbaar metselwerk : breedte = respectievelijk 5-9-12 cm bij muurdikten van 9-14-19 cm;
Veiligheid
Overeenkomstig het veiligheids- & gezondheidsplan, zoals opgemaakt door de veiligheidscoördinatorontwerp
en gevoegd bij het bijzonder bestek. Alle richtlijnen terzake en concrete aanwijzingen van de
veiligheidscoördinator-verwezenlijking zullen nauwkeurig worden opgevolgd.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 21 7-1-2010

Keuring
MATERIALEN
De levering, bemonstering en beproeving van de materialen gebeurt overeenkomstig de
respectievelijke normen. Indien de metselstenen geleverd worden onder het BENOR-merk van
overeenkomstigheid, kunnen zij volgens NBN B 23-003 worden vrijgesteld van de opgelegde proeven
inzake de karakteristieken van de metselstenen zelf. Bij twijfelgevallen omtrent de kunnen
drukproeven op muurtjes worden uitgevoerd overeenkomstig de methode beschreven in NBN B 24-
211.
UITVOERING
Overeenkomstig NBN B 24-401 - Uitvoering van metselwerk (1981), aangevuld met NBN B 04-001 -
Maatafstemming voor gebouwen : basisbegrippen - gebruiksprincipes - voorkeursmodulen en NBN B
06-008 - Grootste toelaatbare afwijkingen voor gebouwen - Steenachtige draagsystemen (1994).
• Alle muren hebben correcte afmetingen en worden loodrecht, haaks en goed vlak uitgevoerd,
overeenkomstig NBN B 24-401.
⇒ per verdiepingshoogte (tussen 2,5 - 3,5 m) dient de maximale afwijking van de muur t.o.v; de
loodrechte stand (schietlood) beperkt te blijven tot 8 mm.
⇒ de grootste afwijking op de lengte van een muur mag nooit meer dan 4 cm bedragen volgens
onderstaande tabel :
Lengtemaat (m) Toegestane afwijking (cm)
L < 1,25 +/- 1
1,25 < L < 3,43 +/- 1,5
3,43 < L < 7,29 +/- 2
7,29 < L < 13,31 +/- 2,5
13,31 < L < 21,97 +/- 3
21,97 < L < 33,75 +/- 3,5
33,75 < L +/- 4
• Voor de toleranties inzake de raam- en deuropeningen bedragen de afwijkingen t.o.v. de
nominale afmetingen maximaal :
⇒ bovenste maatverschil : 1 cm
⇒ onderste maatverschil : 0 cm
• Het werk kan worden afgekeurd indien bovenstaande toleranties niet nageleefd zijn. Wanneer de
uitvoering van het metselwerk onderworpen is aan de controle door een onafhankelijke instelling
(bv. in functie van het bekomen van een BENOR-merk) kunnen bijzondere uitvoeringstoleranties
worden opgelegd :
⇒ de grootste afwijking op de hoogte van een muur bedraagt 7,5 mm op 3m en de grootste afwijking
op de volledige lengte bedraagt 5mm op 5m.
⇒ per verdiepingshoogte (2,95 m) dient de maximale afwijking van de muur t.o.v; de loodrechte stand
(schietlood) beperkt te blijven tot 3 mm.
⇒ het vlakheidsgebrek (over 2,5 m) dient beperkt te blijven tot 5 mm.
PROEVEN
NBN EN 1052-1 - Metselwerkproeven - Deel 1: Bepaling van de druksterkte (1998)
NBN EN 1052-2 - Metselwerkproeven - Deel 2: Bepaling van de buigsterkte (1999)
NBN EN 1052-3 - Metselwerkproeven - Aanvangsschuifsterkte (2002)
NBN EN 1052-4 - Metselwerkproeven - Schuifsterkte met inbegrip van de waterkerende laag
(2000)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 22 7-1-2010

20.10. binnenspouwblad - algemeen
Omschrijving
Worden begrepen in deze rubriek : alle (dragende) binnenspouwbladen en desgevallend massieve (te
bepleisteren) buitenmuren uitgevoerd in blokken of stenen. Het buitenspouwblad
(parementmetselwerk) is voorzien in rubriek 23.10 parement - algemeen hetzij overeenkomstig de
voorziene gevelbekledingen in hoofdstuk 44.
Meting
Overeenkomstig de aard van het opgaand metselwerk, de specifieke aanduidingen in het bijzonder
bestek en/of de samenvattende opmeting wordt de meting steeds als volgt opgevat :
• meeteenheid : per m3, uitgesplitst volgens muurdikte, aard en toepassing (binnenspouwblad,
dragende binnenmuren, ...).
• meetcode : de metselwerken wordt gemeten volgens hun geometrische vorm, alle afmetingen
uitgedrukt in cm. De lengte van de muren wordt gemeten in de as van het onderdeel, bij
ontmoetingen en kruisingen wordt de dikkere muur doorgemeten. Geen enkel volume wordt
tweemaal in rekening gebracht. Openingen of geïncorporeerde bouwonderdelen met een
ingenomen muuroppervlakte groter dan 0,30 m2 worden afgetrokken (bv. de lateien en eventuele
ringbalken, in zover zij afzonderlijk in rekening worden gebracht in hoofdstuk 26 en/of hoofdstuk
27). De opleg van draagvloeren op het dragend binnenspouwblad wordt afgetrokken; de dragende
binnenmuren worden gemeten tussen de vloerlagen (cfr. meetcode 28.00 draagvloeren gewapend
beton - algemeen). Het metselwerk rond rook- & verluchtingskanalen wordt als volle muur
gemeten voor kokeropeningen tot 0,12 m2 (zie ook hoofdstuk 25).
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Let wel : deze meetcode wijkt af van de meetcode, zoals beschreven in de vroegere B2001!!
20.11. binnenspouwblad - baksteen / vol |FH|m3
Materiaal
De volle bakstenen uit gebakken klei beantwoorden aan NBN B 23-003 - Baksteen voor nietdecoratief
metselwerk (1991) en NBN EN 771-1 - Voorschriften voor metselstenen - Deel 1:
Metselbaksteen (2003). Ze hebben minder dan 20% perforaties volgens NBN B 24-001, waardoor ze
beschikken over een hogere vorst- en drukweerstand dan geperforeerde blokken.
Specificaties
• Nominale muurdikte : 19 / 29 / ... cm / volgens aanduidingen op plan (bv. renovatiewerken met
metselwerk in volle baksteen, lokale aanwending op vorstgevoelige of extra belaste zones)
• Formaat (lxbxh) : 190x90x50 / 190x90x57 / 90x90x65 / ... mm / op voorstel van de aannemer
• Karakteristieke druksterkte (f'bk) : ... N/mm2 (MPa) (klasse f ...)
• Gemiddelde druksterkte (f'bm) : minstens ... N/mm2 (MPa), hetzij overeenkomstig het voorziene
aantal bouwlagen en de voorkomende belastingen, berekend volgens NBN B 24-301.
• Thermische geleidbaarheid : maximum ... W/mk
Uitvoering
De metselmortel beantwoordt aan categorie M3 (bastaardmortel) / M2 (cementmortel) / ... (volgens
NBN B 14-001)
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Volgende muurdelen worden van een wapening voorzien : … (overeenkomstig artikel 20.31
supplementen - wapening metselwerk / horizontaal).
• Volgende muurvlakken worden als zichtbaar blijvend metselwerk uitgevoerd : …
• Voor zichtbaar blijvend metselwerk mogen de bakstenen geen ijzer-, ijzerhoudende- of kalkpitten
bevatten die oppervlaktebeschadiging kunnen veroorzaken. Het zichtbaar blijvend oppervlak is
glad. Muren en verticale aansluitvoegen worden meegaand gevoegd / niet meegaand gevoegd,
met voegmortel, ...
• Spouwhaken : verzinkt staal / roestvast staal (RVS) / ..., diameter minimum 4 / ... mm
• Lateien : overeenkomstig artikel 26.24 geprefabriceerd beton - deur-& raamlateien / ...
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 23 7-1-2010

• Vochtisolaties : overeenkomstig artikel 20.41 anticapillaire membranen - folies / PE en 23.41
vochtisolatie / spouw - folies / PE.
• Verankeringen : ...
20.12. binnenspouwblad - baksteen / geperforeerd |FH|m3
Materiaal
Het betreft "gewone" snelbouwstenen (SB) in gebakken klei, beantwoordend aan NBN B 23-003 -
Baksteen voor niet-decoratief metselwerk (1991) en NBN EN 771-1 - Voorschriften voor metselstenen
- Deel 1: Metselbaksteen (2003). De snelbouwstenen dienen vrij te zijn van kalkpitten. De stenen
beschikken over een BENOR-keurmerk volgens NBN B 23-003 + add1 (of gelijkwaardig). De
aannemer legt een staal en prestatiefiche ter goedkeuring voor aan de ontwerper.
Specificaties
• Nominale muurdikte : 14 / 19 / … cm / volgens aanduidingen op plan
• Formaat (l x b x h) : ... x ... x ... mm / modulair formaat op voorstel van de aannemer
Prestatiecriteria
• Karakteristieke druksterkte (f'bk) : minimum 10 / ... N/mm2 (MPa) (klasse f ...)
• Gemiddelde druksterkte (f'bm) : minimum 8 / 10 / 12 / ... N/mm2 (MPa), hetzij overeenkomstig het
voorziene aantal bouwlagen en de voorkomende belastingen, berekend volgens NBN B 24-301.
• Schijnbare volumemassa van de steen : 1000 < ρ (rho) < 1600 kg/m3 (volgens NBN B 24-206)
• Thermische geleidbaarheid λ volgens NBN B 62-002/A1 : maximum 0,26 W/mk
Voor meer informatie en een praktisch overzicht van normen en definities raadpleeg ook het "Handboek
Snelbouwbaksteen" van de Belgische Baksteenfederatie.
Uitvoering
De metselmortel beantwoordt aan categorie M3 (bastaardmortel) / M2 (cementmortel) / ... (volgens
NBN B 14-001)
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Volgende muurdelen worden van een wapening voorzien : overeenkomstig artikel 20.31
supplementen - wapening metselwerk / horizontaal.
• Volgende muurdelen worden van een verticale wapening voorzien : overeenkomstig artikel 20.32
supplementen - wapening metselwerk / verticaal.
• Volgende muurvlakken worden als zichtbaar blijvend metselwerk uitgevoerd : …
• Voor zichtbaar blijvend metselwerk worden bakstenen gebruikt met afmetingen : … . De
bakstenen mogen geen ijzer-, ijzerhoudende- of kalkpitten bevatten die oppervlaktebeschadiging
kunnen veroorzaken. Het zichtbaar blijvend oppervlak is glad. De muren en verticale
aansluitvoegen worden meegaand gevoegd / niet meegaand gevoegd met voegmortel, ...
• Spouwhaken : verzinkt staal / roestvast staal (RVS) / ..., diameter minimum 4 / ... mm
• Lateien : overeenkomstig artikel 26.24 geprefabriceerd beton - deur-& raamlateien / ...
• Vochtisolaties : overeenkomstig artikel 20.41 anticapillaire membranen - folies / PE en 23.41
vochtisolatie / spouw - folies / PE.
• Verankeringen : ...
Toepassing
20.13. binnenspouwblad - baksteen / isolerend |FH|m3
Materiaal
Het betreft "isolerende" snelbouwstenen (ISO-SB) in gebakken klei volgens NBN B 23-003 - Baksteen
voor niet-decoratief metselwerk (1991) en NBN EN 771-1 - Voorschriften voor metselstenen - Deel 1:
Metselbaksteen (2003). Het soortelijk gewicht van de scherf is verlaagd door voor het bakken
afmageringsmiddelen zoals zagemeel, kunststofkorrels en/of andere stoffen in de klei te mengen.
Deze stoffen verbranden tijdens het bakproces, waardoor er een grotere poriënvorming met
ingesloten stilstaande lucht ontstaat. De snelbouwstenen dienen vrij te zijn van kalkpitten. De stenen
beschikken over een BENOR-keurmerk volgens NBN B 23-003 + add1 (of gelijkwaardig). De
aannemer legt een staal en prestatiefiche ter goedkeuring voor aan de ontwerper.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 24 7-1-2010

Het thermisch isolerend niet decoratief opgaand metselwerk zal uitgevoerd worden in geperforeerde
isolerende snelbouwbakstenen gefabriceerd op basis van plastische klei met toevoeging van
afmageringsmiddelen en oxiderend gebakken op minstens 990°C. De snelbouwblokken
beantwoorden voor wat betreft maattoleranties (T1), vormeigenschappen, uitzichtkenmerken en
perforaties aan de eisen van de norm EN 771-1 “Voorschriften voor metselstenen – Deel1:
metselbakstenen”. Vóór uitvoering zullen monsters door de aannemer op de werf neergelegd worden
ter goedkeuring van de opdrachtgever.
Specificaties
• Nominale muurdikte : 14 / 19 / … cm / volgens aanduidingen op plan
Prestatiecriteria
• Karakteristieke druksterkte (f'bk) : minimum 10 / ... N/mm2 (klasse f ...)
• Gemiddelde druksterkte (f'bm) : minimum 8 / 10 / 12 / ... N/mm2 (MPa), hetzij overeenkomstig het
voorziene aantal bouwlagen en de voorkomende belastingen, berekend volgens NBN B 24-301.
• Schijnbare volumemassa van de steen : ρ (rho) < 1000 kg/m3 (volgens NBN B 24-206)
• Thermische geleidbaarheid λ volgens NBN B 62-002/A1 : maximaal 0,26 / … W/mK
• Vorstbestendigheid : Euroklasse F0, niet gecertificeerd volgens NBN 27-009
• Hygrometrische krimp en opzwelling: Volgens NBN B 24-208: ≤ 0,1 mm/m
Nota aan de ontwerper
In de praktijk is het gebruik van isolerende baksteen enkel zinvol voor de binnenspouwbladen. Voor dragende
binnenmuren en/of lichte scheidingswanden zijn ze veeleer overbodig en minder gunstig inzake akoestische
prestaties. Voor woningscheidende wanden in appartementsbouw dient het gebruik van isolerende blokken
dienaangaande te worden afgeraden. Vanwege de fragielere scherf zijn sommige isolerende stenen (zonder
verdikte buitenscherf) ook delicater bij verwerking (bv. bij zichtbaar metselwerk) en dienen aangepaste pluggen te
worden gebruikt voor de ophanging van keukenkastjes, e.d..
Voor meer informatie en een praktisch overzicht van normen en definities raadpleeg ook het "Handboek
Snelbouwbaksteen" van de Belgische Baksteenfederatie.
Uitvoering
De metselmortel (volgens NBN B 14-001) beantwoordt aan categorie M3 (bastaardmortel) / M4
(bastaardmortel) / een (industriële) lichte of isolerende mortel (droog volumemassa < 1.500 kg/m3) /
een aangepaste lijmmortel volgens de voorschriften van de fabrikant.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Volgende muurdelen worden van een horizontale wapening voorzien : overeenkomstig artikel
20.31 supplementen - wapening metselwerk / horizontaal.
• Volgende muurdelen worden van een verticale wapening voorzien : overeenkomstig artikel 20.32
supplementen - wapening metselwerk / verticaal .
• Volgende muurvlakken worden als zichtbaar blijvend metselwerk uitgevoerd : ...
• Voor zichtbaar blijvend metselwerk worden bakstenen gebruikt met afmetingen : … De bakstenen
mogen geen ijzer-, ijzerhoudende- of kalkpitten bevatten die oppervlaktebeschadiging kunnen
veroorzaken. Het zichtbaar blijvend oppervlak is glad. De muren en verticale aansluitvoegen
worden meegaand gevoegd / niet meegaand gevoegd met een voegmortel ...
• Spouwhaken : verzinkt staal / roestvast staal (RVS) / ..., diameter minimum 4 / ... mm
• Lateien : overeenkomstig artikel 26.24 geprefabriceerd beton - deur-& raamlateien / ...
• Vochtisolaties : overeenkomstig artikel 20.41 anticapillaire membranen - folies / PE en 23.41
vochtisolatie / spouw - folies / PE.
• Verankeringen : gebruik van aangepaste pluggen volgens voorschriften fabrikant ...
Toepassing
20.16. binnenspouwblad - cellenbeton |FH|m3
Materiaal
De cellenbetonblokken zijn volle metselstenen in cellulair materiaal, bekomen na behandeling onder
hogedrukstoom (autoclavering), van gemalen silicaathoudende grondstoffen, hydraulische
bindmiddelen, een hulpstof bestemd om de cellulaire structuur te vormen en eventueel andere
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 25 7-1-2010

estanddelen. De blokken zijn glad gestructureerd en hebben een witte tot heldergrijze kleur. Zij
beantwoorden aan de bepalingen van NBN B 21-002 - Metselstenen - Specificaties voor
geautoclaveerde cellenbetonmetselstenen (1989), aangevuld met NBN EN 771-4 - Voorschriften voor
metselstenen - Deel 4: Cellenbetonsteen (2003). Zij zijn drager van het Benor-keurmerk, bij iedere
levering wordt een certificaat van oorsprong gevoegd. De blokken worden geleverd in een krimpfolie
en in droge toestand gehouden tot verwerking. De aannemer legt een staal en prestatiefiche ter
goedkeuring voor aan de ontwerper.
Specificaties
• Nominale muurdikte : overeenkomstig de aanduidingen op plan / …
⇒ Binnenspouwblad : 15 / 17,5 / 20 / 24 / 30 / 36,5 / ... cm
⇒ Binnenmuren : 15 / 17,5 / 20 / 24 / 30 / ... cm (enkel dragende diktes vermelden)
• Formaten (l x b x h) : ... x ... x ... mm / modulair formaat op voorstel van de aannemer
⇒ lengte : 24 / 29 / 33 / 39 / 40 / 50 / 62,5 / … cm
⇒ breedte : 15 / 17,5 / 20 / 24 / 30 / 36,5 / ... cm
⇒ hoogte : 9 / 14 / 19 / 24 / 25 cm
• Oppervlaktetextuur : vlak / geribd
Prestatiecriteria
• Kwaliteitscategorie : C3-05 / C4-06 / … (aanduiding volgens tabel)
• Hygrometrische krimp en opzwelling εr (epsilon) : < 0,4 / tussen 0,4 en 0,6 mm/m.
• Thermische geleidbaarheid (bij 20° in droge toestand) : maximum 0,13 W/mk (categorie C3-05) /
0,16 W/mk (categorie C4-06)
Klasse f (f'bk in N/mm2 (MPa)) rho-klasse (ρ in kg/m3) Kwaliteitscategorie
f 2 (f'bk > 2 N/mm2) 0,4 (ρ < 400 kg/m3) C2 / 0,4
f 3 (f'bk > 3 N/mm2) 0,5 (400 < ρ < 500 kg/m3) C3 / 0,5
f 4 (f'bk > 4 N/mm2) 0,5 (ρ < 500 kg/m3) C4 / 0,5
f 5 (f'bk > 5 N/mm2) 0,6 (500 < ρ < 600 kg/m3) C4 / 0,6
f 6 (f'bk > 6 N/mm2) 0,8 (700 < ρ < 800 kg/m3) C6 / 0,8
• De blokken behoren, in functie van de karakteristieke druksterkte fbk (klasse f) en de schijnbare
volumemassa van de blokken ρ (rho) tot de standaard kwaliteitscategorie.
• Andere kwaliteitscategorieën zijn toegelaten voor zover zij een gegeven f-klasse niet combineren met een
rho-klasse die hoger is dan deze die overeenstemmen met deze f-klasse in de tabel en omgekeerd, voor
zover zij een gegeven rho-klasse niet combineren met een f-klasse die lager is dan deze die
overeenstemmen met deze rho-klasse in de tabel. In het geval van berekend dragend metselwerk wordt de
vereiste f-klasse bepaald op basis van berekeningen volgens NBN B 24-301 - Ontwerp en berekening van
metselwerk (1980). De karakteristieke druksterkte wordt enkel opgegeven voor berekend dragend
metselwerk.
• De schijnbare droge volumemassa van de stenen/blokken (rho) wordt bepaald volgens NBN EN 678 -
Bepaling van de droge dichtheid van geautoclaveerd cellenbeton (1994).
Uitvoering
• Studie : ten laste van de aannemer en ter goedkeuring voorgelegd aan de architect / ….
• Het metselwerk wordt uitgevoerd volgens artikel 20.00 opgaand metselwerk - algemeen,
aangevuld met de voorschriften van de fabrikant.
(ofwel) De blokken worden verlijmd. Een gebruiksklare kleefmortel door de blokkenfabrikant
aanbevolen, wordt ter goedkeuring aan de ontwerper voorgelegd. Deze kleefmortel bestaat
uit een compleet mengsel, dat voor de mortelbereiding, alleen toevoeging van zuiver water
vergt met uitsluiting van elke andere grondstof. De samenstelling van het mengsel zal
hoofdzakelijk bestaan uit Portlandcement, gewassen wit zand, aangevuld met microvezelige
bewapening, en toevoegingproducten bestemd om de aanhechting van de mortel tussen de
blokken te verbeteren. De lijm bezit een druksterkte van minimum 12,5 N/mm2. De
voegdikte van de stootvoeg bedraagt circa 3 / ... mm. De voegdikte van de lintvoeg bedraagt
2 / ... mm.
(ofwel) De blokken worden vermetseld. De metselmortel beantwoordt aan :
(ofwel) categorie M2 : in de mortelspecie wordt verplichtend een toeslagstof gemengd à
rato van 5 kg product per 50 kg cement of 1/12 deel.
(ofwel) categorie M 3 / M4
(ofwel) een fabrieksmortel waarvan de technische fiche ter goedkeuring wordt voorgelegd.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 26 7-1-2010

Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Lateien worden opgelegd met een steundiepte van minstens 200 / … mm. Cellenbetonlateien
kunnen worden gebruikt waar de draagkracht dit toelaat. Lateien uit gewapend beton worden van
het metselwerk gescheiden door een PE- folie / ….
• Waar hoge drukspanningen te verwachten zijn ingevolge de opleg van geprefabriceerde
dragende elementen wordt een tussenlaag uit gebitumineerd vilt geplaatst van minstens 3 mm dik
met een breedte gelijk aan deze van de muur verminderd met 2 x 30 mm langs de zijranden.
• Lateien : lateien uit cellenbeton / ...
• Bij een ter plaatse gestorte betonvloer wordt een polyethyleen folie vastgeniet over de volle
oplegbreedte en wordt aan de binnenzijde van de buitenmuren een polystyreenstrip van 40 x 5
mm vastgeniet.
• Volgende muurdelen worden van een wapening voorzien : overeenkomstig artikel 20.31
supplementen - wapening metselwerk / horizontaal.
• Volgende muurvlakken worden als zichtbaar blijvend metselwerk uitgevoerd : …
• Voor zichtbaar blijvend metselwerk worden bakstenen gebruikt met afmetingen : …
• Bij gebruik van geprefabriceerde elementen houdt de uitvoeringswijze aanvullend rekening met de
voorschriften van
⇒ NBN EN 1739 - Bepaling van de schuifsterkte van voegen tussen geprefabriceerde bouwdelen
gemaakt uit geautoclaveerd cellenbeton of licht korrelbeton met open structuur bij belasting in het
bouwdeelvlak (1998)
⇒ NBN EN 1741 - Bepaling van de schuifsterkte van voegen tussen geprefabriceerde bouwdelen
gemaakt uit geautoclaveerd cellenbeton of licht korrelbeton met open structuur bij belasting haaks
op het bouwdeelvlak (1998)
⇒ NBN EN 1742 - Bepaling van de schuifsterkte tussen verschillende lagen van meerlaagse
geprefabriceerde bouwdelen gemaakt uit geautoclaveerd cellenbeton of licht korrelbeton met open
structuur (1998)
• Spouwhaken : verzinkt staal / roestvast staal (RVS) / ..., diameter minimum 4 / ... mm. De
spouwhaken worden om de 600 mm in het buitenspouwblad aangebracht, telkens op de
blokhoogte (bv. elke 250 mm), zodat het buitenspouwblad met het binnenspouwblad wordt
verankerd met circa 6,6 spouwhaken per m2.
• Vochtisolaties : overeenkomstig artikel 20.41 anticapillaire membranen - folies / PE en 23.41
vochtisolatie / spouw - folies / PE.
• Verankeringen : hoekaansluitingen tussen cellenbetonmuren gebeuren met gegalvaniseerd
bandijzers van circa 350 mm lengte, die om de twee lagen in de blokken wordt genageld met
gegalvaniseerde, conische nagels van circa 100 mm lengte / ...
Toepassing
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 27 7-1-2010

20.17. binnenspouwblad - kalkzandsteen |FH|m3
Omschrijving
Overeenkomstig de voorschriften van het bijzonder bestek kunnen de blokken of elementen uit
kalkzandsteen ofwel worden Vermetseld dan wel Verlijmd.
Materiaal
De blokken (of te verlijmen elementen) uit kalkzandsteen worden vervaardigd op basis van gebluste
kalk, zand en water. Het in vorm brengen gebeurt onder hoge druk en de verharding onder dampdruk.
Zij beantwoorden aan NBN B 21-003 - Metselstenen - Specificaties voor metselstenen van
kalkzandsteen (1988) en NBN EN 771-2 - Voorschriften voor metselstenen - Deel 2 : Kalkzandsteen
(2000). Zij zijn drager van het Benor-merk (of gelijkwaardig), bij iedere levering wordt een certificaat
van oorsprong gevoegd.
Specificaties
• Type : vol / hol
(ofwel) metselblokken, modulair formaat op voorstel aannemer
⇒ lengte : circa 300 / 400 mm / naar keuze aannemer
⇒ hoogte : circa 150 / 200 mm / naar keuze aannemer
⇒ breedte : 140 / 190 mm / volgens muurdikte
⇒ kopvlakken : vlak
⇒ zichtvlakken : vlak
(ofwel) te verlijmen blokken of elementen, modulair formaat op voorstel aannemer
⇒ lengte :circa 300 / 400 / 900 / ... (elementen) mm / naar keuze aannemer
⇒ hoogte : circa 150 / 200 / 600 / ... (elementen) mm / naar keuze aannemer
⇒ breedte : 140 / 190 mm (voor zichtbaar lijmwerk, hol), 150 / 175 / 215 / 300 (voor niet zichtbaar
lijmwerk, vol)
⇒ kopvlakken : tand & groef (verlijmd metselwerk)
⇒ zichtvlakken : vlak
• Prestatiecriteria : De respectievelijke vereiste karakteristieke druksterkte (f'bk) van de stenen /
blokken wordt bepaald in functie van het aantal bouwlagen en de verschillende belastingen,
overeenkomstig de berekeningen volgens NBN B 24-301 - Ontwerp en berekening van
metselwerk (1980) of NBN ENV 1996 - Eurocode 6: Ontwerp van metselwerk.
⇒ Karakteristieke druksterkte (f'bk) : minimum 10 / 15 / ... N/mm2 (MPa) (klasse f ...) (NBN B 24-201)
⇒ Gemiddelde druksterkte (f’bm): minimum 15 / 20 / … N/mm2 (MPa);
⇒ Schijnbare droge volumemassa ρ (rho) : 1300 kg/m3 (holle blokken) / 1750 kg/m3 (volle blokken)
volgens NBN B 24-206
⇒ Hygrometrische krimp en opzwelling εr (epsilon) : < 0,4 mm/m;
⇒ Thermische geleidbaarheid λ : circa 0,49 W/mK (holle blokken) / circa 0,93 W/mK (volle blokken)
Aanvullende specificaties
• Er wordt gebruik gemaakt van verlijmde elementen met tand en groefverbinding, lengte 90 / … cm
hoogte 60 / … cm. Zij worden verwerkingsklaar geleverd op de werf, inclusief passtukken (rechte,
schuine, …), volgens vooraf goedgekeurde muurtekeningen. De mechanische verwerking gebeurt
met behulp van stelkraantjes, overeenkomstig de voorschriften van de fabrikant. Muren die op
elkaar aansluiten hoeven hierbij niet in verband gemetst te worden. Dienaangaande kan gewerkt
worden met zgn. ingelijmde lijmkoppelstrips die hetzelfde resultaat geven.
• Mogelijkheid tot 2-zijdig zichtbaar lijmwerk.
Uitvoering
Het metselwerk wordt uitgevoerd volgens rubriek 20.00 opgaand metselwerk - algemeen, aangevuld
met de voorschriften van de fabrikant. Overeenkomstig de wijze van verwerking kunnen de blokken of
elementen uit kalkzandsteen ofwel worden Vermetseld dan wel Verlijmd.
(ofwel) Vermetseld
• Metselmortel : volgens aanbevelingen van de steenfabrikant en/of volgens berekeningsnota,
respectievelijk van categorie M2 (cementmortel) / M3 (bastaardmortel) / M4 (bastaardmortel).
• De voegdikte bedraagt minimum 10 / ... mm.
• De blokken zijn winddroog (vochtgehalte 4 à 7%) bij verwerking. Bij een lager vochtgehalte dienen
ze zo nodig vooraf bevochtigd te worden.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 28 7-1-2010

• Passtukken voor zichtbaar metselwerk mogen uitsluitend worden gezaagd. Deze voor het te
bepleisteren metselwerk mogen ook worden geknipt met de knipschaar of zorgvuldig gekapt.
•
•
•
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 29 7-1-2010

Nota aan de ontwerper
• Mortelcategorie M5 en M4 : voor opgaande dragende en niet dragende binnenmuren.
• Mortelcategorie M4 en M3 : voor kelders, funderingen en zwaar belast metselwerk.
• Mortelcategorie M2 en M1 : enkel met akkoord van de architect, indien aan het metselwerk hoge sterkteeisen
worden gesteld. Het gebruik van mortel van categorieën M1 en M2 is verboden door NBN B 14-001,
bijlage C. Op basis van een uitgebreid mortelonderzoek voor kalkzandsteen-metselwerk, uitgevoerd door het
laboratorium Magnel te Gent in 1992, heeft een fabrikant evenwel verzocht om deze verbodsbepaling te
schrappen.
(ofwel) Verlijmd
• Vooreerst wordt een paslaag volkomen waterpas aangebracht. Deze paslaag wordt steeds op
traditionele wijze gemetseld met een metselmortel van categorie M2 / M3 / ...
• Pas na voldoende uitharding van de paslaag worden de muren verder opgetrokken met een
kleefmortel. De voegen dienen vol en zat verlijmd te worden zodat de lijm een beetje uitpuilt. De
lijm dient pas verwijderd te worden als hij wat uitgehard is. Dit duurt ongeveer een half uur. Men
mag de lijm dus niet uiteensmeren in de voegen.
• De dikte van de stootvoeg bedraagt circa 3 mm. De dikte van de lintvoeg bedraagt circa 2 mm.
Muren die op elkaar aansluiten hoeven niet in verband gemetst te worden, mits gebruik wordt
gemaakt van de door de fabrikant voorgeschreven lijmkoppelstrips, die mee worden ingelijmd.
• De blokken zijn winddroog (vochtgehalte 4 à 7%) bij verwerking. Bij een lager vochtgehalte dienen
ze zo nodig vooraf bevochtigd te worden.
• De lijmen moeten beschikken over een technische goedkeuring ATG beschikken. De lijm bezit
een gemiddelde of karakteristieke druksterkte van minimum 12,5 N/mm2. De samenstelling van
het mengsel zal hoofdzakelijk bestaan uit Portlandcement, gewassen wit zand, aangevuld met
microvezelige bewapening, en toevoegingproducten bestemd om de aanhechting van de mortel
tussen de blokken te verbeteren. De kleefmortel wordt geleverd als een compleet mengsel, dat
voor de mortelbereiding, alleen toevoeging van zuiver water vergt met uitsluiting van elke andere
grondstof. Bij de verwerking van de kleefmortels dient men erover te waken dat de
omgevingstemperatuur minimaal 5°C en maximaal 35°C bedraagt. Speciale kleefmortels kunnen,
overeenkomstig de voorschriften van de fabrikant, aangewend worden bij lagere temperaturen.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Verbindings- en verankeringsmaterialen :
⇒ nominale lengte : ….
⇒ diameter : ….
⇒ materiaal : verzinkt staal / roestvast staal (RVS) / …
• Lateien op metselwerk van kalkzandsteen worden los opgelegd door tussenvoeging van een laag
bitumenvilt / …, teneinde gebeurlijke uitzettingscoëfficiënten van twee materialen onafhankelijk
van elkaar te laten gebeuren.
• Volgende muurdelen worden van een wapening voorzien volgens artikel 20.31 supplementen -
wapening metselwerk / horizontaal.
• Voor zichtbaar blijvend metselwerk worden uitsluitend niet beschadigde stenen gebruikt.
Volgende muurvlakken worden als zichtbaar blijvend metselwerk uitgevoerd … en worden
meegaand gevoegd / niet meegaand gevoegd volgens artikel 20.34.
• Spouwhaken : verzinkt staal / roestvast staal (RVS) / ..., diameter minimum 4 / ... mm
• Vochtisolaties : overeenkomstig artikel 20.41 anticapillaire membranen - folies / PE en 23.41
vochtisolatie / spouw - folies / PE.
Keuring
De structuur van de stenen bevat noch barsten, noch schilfervorming, noch ongebluste kalkpitten van
meer dan 2 mm diameter, noch in de lucht ontbindbare of zwelbare stoffen, noch oplosbaar zout.
Sterk gescheurde kalkzandstenen worden niet gebruikt. De kleur en samenstelling van de stenen zijn
gelijkmatig wit, op de buitenvlakken en op de breuk- of zaagvlakken. De toelaatbare afwijking op de
basisafmetingen bedraagt maximaal 2 mm.
Wanneer uit de visuele beoordeling volgt dat 10% van de geleverde stenen slecht gevormd zijn, wordt
de levering geweigerd. In geval de levering wordt afgekeurd, kan de aannemer de stenen op de
bouwplaats sorteren; de geweigerde stenen verwijdert hij van de bouwplaats.
Toepassing
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 30 7-1-2010

20.20. dragende binnenmuren - algemeen
Omschrijving
Dit artikel omvat het uitvoeren van de dragende binnenmuren met blokken/stenen die geen deel
uitmaken van buitenwanden. In principe worden de dragende binnenmuren en deze van het
binnenspouwblad afzonderlijk gemeten en opgenomen in de samenvattende opmeting. De niet
dragende binnenmuren zijn afzonderlijk voorzien in hoofdstuk 21 - niet-dragend binnenmetselwerk.
Niet-dragende binnenmuren die niet uit metselwerk bestaan zijn voorzien in hoofdstuk 51
plaatafwerkingen.
Let wel : De dragende binnenspouwbladen alsook de te bepleisteren massieve buitenmuren worden voorzien
onder artikel 20.10.
20.21. dragende binnenmuren - baksteen / vol |FH|m3
Zie artikel 20.11
20.22. dragende binnenmuren - baksteen / geperforeerd |FH|m3
Zie artikel 20.12
20.23. dragende binnenmuren - baksteen / isolerend |FH|m3
Zie artikel 20.13
20.26. dragende binnenmuren - cellenbeton |FH|m3
Zie artikel 20.16
20.27. dragende binnenmuren - kalkzandsteen |FH|m3
Zie artikel 20.17
20.30. supplementen - algemeen
Omschrijving
Het betreft meerprijzen voor een verhoogde complexiteitsgraad en/of extra toebehoren bij de
uitvoering van het opgaand dragend metselwerk. Zij kunnen afzonderlijk aangerekend worden als een
supplement, mits daartoe een afzonderlijke post in de samenvattende opmeting wordt opgenomen.
20.31. supplementen - wapening metselwerk / horizontaal |FH|m
Omschrijving
Het betreft horizontale muurwapeningen ingelegd in de voegen van het metselwerk, gebruikt om de
treksterkte te verhogen en mogelijke schuifspanningen op te vangen.
Nota aan de ontwerper
Proeven hebben uitgewezen dat horizontale wapeningen ook een verhoging van de druksterkte met 20% kunnen
bewerkstelligen. Bij laterale belastingen heeft gewapend metselwerk ook een groter breukmoment.
Dienaangaande zijn horizontale wapeningen een alternatief voor lateien, ringbalken en oplegbalken voor
puntlasten. Wapeningen voor metselwerk kunnen, na berekening, worden voorzien in de volgende gevallen :
• muren die onderhevig zijn aan een horizontale belasting, zoals een grond- of een keermuur;
• delen van muren die dienst doen als ringbalk;
• lateien die onderhevig zijn aan gelijkmatig verdeelde verticale lasten;
• delen van muren die onderhevig zijn aan een ongelijk verdeelde verticale belasting al dan niet met
ongelijkmatige zetting;
• wanden op vervormbare draagvlakken (platen en balken).
In onderstaande toepassingen vervult de metselwerkwapening een preventieve functie en kan zij ook zonder
berekening op grond van de ervaringsregels worden aangewend :
• versterking van opleg of puntlasten
• verhoging van de tussenafstand van uitzettingsvoegen
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 31 7-1-2010

• versterking van hoeken en ter plaatse van hoeken, rond deur- en vensteropeningen
• niet in verband gemetselde muurdelen.
Voor meer informatie raadpleeg ook :
• Gewapend metselwerk. Deel 1 : materialen en uitvoering (WTCB, Uit de praktijk, nr. 2001/1)
• Gewapend metselwerk. Deel 2 : toepassingen en berekening (WTCB, Uit de praktijk, nr. 2001/2)
Meting
De wapening voor horizontaal gewapend metselwerk is niet in de eenheidsprijs van het metselwerk
begrepen en wordt als een afzonderlijk supplement beschouwd.
• meeteenheid : per lopende m volgens muurbreedte (14 cm).
• meetcode : netto muurlengte. Overlappingen worden niet meegerekend.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materiaal
De horizontale wapening beantwoordt aan NBN EN 845-3 - Voorschriften voor metselwerktoebehoren
- Deel 3: Lintvoegwapening van staal (2003). De wapening bestaat uit een netwerk samengesteld uit
twee dunne evenwijdige metalen wapeningen, onderling verbonden door een zigzag traliewapening.
De diagonaalstructuur is aan de langsdraden gelast. De buitenste staven zijn gekarteld voor een
betere aanhechting van de mortel.
Specificaties
• Staalkwaliteit : Staaldraad volgens de reeks NBN A 24.403 en NBN EN 10016;
• De wapening is thermisch verzinkt à rato van min. 50 / 100 / … g/m2 (volgens omgevingsklasse);
• Afmetingen : aangepast aan de dikte van de stenen en de voeg (steeds dunner dan de
voegdikte);
• Draadsecties : een onderscheid wordt gemaakt tussen mortelvoegen en lijmvoegen :
(ofwel) Voor metselwerk met mortelvoegen gelden volgende draaddiameters :
⇒ bij muurdikte tot 24 cm is de diameter van de langsdraden 4 mm
⇒ bij muurdikte groter dan 24 cm en bij spouwmuren is de diameter van de langsdraden 4,75
mm. De diameter van de dwarswapening bedraagt in beide gevallen 3,75 mm
(ofwel) Voor metselwerk met gelijmde voegen gelden volgende draadsecties :
⇒ voor de langsdraden 2x6 mm en voor de dwarswapening 2x5,5 mm
Aanvullende specificaties
• De muurwapening beschikt over een doorlopende technische goedkeuring ATG.
• De wapening is voorzien van een epoxy / polyester bescherming voor toepassing in corrosieve en
zeer agressieve omstandigheden (Industrie -Zeelucht).
• Voor spouwmuren is de muurwapening van een druipplooi voorzien.
Uitvoering
• De studie van de metselwerkwapening dient te beantwoorden aan de bepalingen van STS 22.24
(veiligheidscoëfficiënten volgens Eurocode 6) en wordt op verzoek aan de architect voorgelegd.
De druk- en buigtreksterkte van het gewapend metselwerk op muurtjes wordt bepaald volgens
NBN B 24-212 en NBN B 12-208.
• De wapeningen worden in verband geplaatst en de overlappingen bedragen 15 / 20 / 25 / ... cm.
Voor een overlapping vanaf 25 cm worden de dwarswapeningen doorgeknipt. In de hoeken wordt
de wapening zodanig geplooid dat ze een doorlopend geheel vormt, op de wijze zoals
aangegeven door de fabrikant. De muurwapening wordt in de mortelspecie en/of in de mortellijm
ingedrukt.
• Voor gewapend metselwerk worden uitsluitend de mortelcategorieën M1 of M2 (cementmortels)
volgens NBN B 14-001 toegelaten.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften (schrappen wat niet van toepassing is)
• De metselwerkwapening zal worden aangebracht op de plaatsen zoals aangeduid op de plannen /
volgens de studie van de fabrikant van de stenen.
• De wapening wordt voorzien om de 2 / 3 / ... lagen / tussen elke laag metselwerk.
• De wapening wordt voorzien in de 3 / 4 lagen onder en boven alle deur- en raamopeningen.
Boven lintelen en rollagen komt steeds onmiddellijk een wapening (de wapening steekt 1 /… m uit
aan beide zijden van de opening).
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 32 7-1-2010

• De wapening wordt voorzien ter hoogte van alle hoek -en T-verbindingen van de binnenmuren,
om de 2 / 3 / ... lagen van onder tot boven (lengte minimum 1,5 / … m langs elke muur).
• De wapening wordt voorzien om de 2 / 3 / ... lagen, bij halfhoge scheidingsmuren / muren met
onregelmatige vorm.
Toepassing
20.32. supplementen - wapeningen metselwerk / verticaal |VH|kg
Omschrijving
Het betreft verticale muurwapeningen aangebracht in de perforaties, in daartoe gemetselde kokers of
tussen twee muren, gebruikt om de draagweerstand en de buigweerstand van het metselwerk te
verhogen.
Nota aan de ontwerper
Proeven hebben uitgewezen dat de toelaatbare verticale belasting voor gewapend metselwerk gelijk is aan de
som van de maximale toelaatbare belasting van het ongewapend metselwerk plus deze van het staal. Wel stelt
men volgende voorwaarden :
• de metselmortel heeft een gemiddelde druksterkte van minstens 8 N/mm2.
• de sectie van het vulbeton bedraagt minder dan 60% van de sectie van het metselwerk.
Voor meer informatie raadpleeg ook :
Gewapend metselwerk. Deel 1 : materialen en uitvoering (WTCB, Uit de praktijk, nr. 2001/1)
Gewapend metselwerk. Deel 2 : toepassingen en berekening (WTCB, Uit de praktijk, nr. 2001/2)
Meting
De wapening voor verticaal gewapend metselwerk is niet in de eenheidsprijs van het metselwerk
begrepen en wordt als een afzonderlijk supplement beschouwd.
• meeteenheid : per kg wapeningsstaal
• aard van de overeenkomst : Vermoedelijke Hoeveelheid (VH)
Materiaal
Staven met aangepaste diameter en verbeterde kleef, volgens de normenserie NBN B 15.
Uitvoering
Overeenkomstig de stabiliteitsstudie / ... Er dient steeds voldoende ruimte over te blijven om het
inbetonneren van de staven toe te laten.
20.33. supplementen - ingewerkte verankeringen |PM|
Omschrijving
Het betreft de levering en plaatsing van alle vereiste verankeringen nodig ter verbetering van de
stabiliteit en goede samenhang van de constructie (dakconstructie).
Meting
Overeenkomstig de aard van het opgaand metselwerk, de specifieke aanduidingen in het bijzonder
bestek en/of de samenvattende opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(ofwel)
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Inbegrepen in de eenheidsprijs van het
metselwerk
(ofwel)
• aard van de overeenkomst : Som Over geheel (SOG)
(ofwel)
• meeteenheid : per stuk, opgesplitst volgens type en afmetingen
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materiaal
De verankeringselementen beantwoorden aan NBN EN 845-1 - Voorschriften voor metselwerktoebehoren
- Deel 1 : Spouwhaken, bandstaal, balkschoenen en kraagijzers (2003). Alle in te werken
elementen en hulpstukken zijn corrosiebestendig (thermisch verzinkt / roestvast staal / …). De
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 33 7-1-2010

dimensionering wordt afgestemd overeenkomstig het toepassingsgebied. Volgende elementen zullen
worden voorzien :
⇒ Draadstangen met moer (verankering muurplaten / vloerplaten / …) : sectie min. 12 / … mm, lengte
voldoende voor een degelijke verankering, onderaan in een hoek van 45° omgeplooid. Te plaatsen
om de 100 / … cm.
⇒ …
Uitvoering
De werken worden uitgevoerd in coördinatie met de posten daktimmerwerken / structuurelementen
gewapend beton / …
Toepassing
20.34. supplementen - voegen / zichtbaar metselwerk |FH|m2
Omschrijving
Het betreft een supplement voor het meegaand opvoegen van zichtbaar blijvend metselwerk.
Meting
Overeenkomstig de aard van het opgaand metselwerk, de specifieke aanduidingen in het bijzonder
bestek en/of de samenvattende opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• meeteenheid : m2
• meetcode : netto-oppervlakte zonder rekening te houden met het formaat van de steen
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materiaal & Uitvoering
Er wordt gebruik gemaakt van de metselmortel. Voor een verzorgde aanblik wordt bij zichtbaar
blijvend metselwerk enkel gebruik gemaakt van lateien en balken uit glad bekist beton.
Toepassing
• Garages
• Bergingen
• Kelders
• Liftschacht
20.40. anticapillaire membranen - algemeen
Omschrijving
Het betreft de nodige vochtisolaties in opgaand metselwerk tegen opstijgend vocht. Onverminderd de
voorschriften in het bijzonder bestek en/of uitvoeringsdetails, dient de aannemer er voor te zorgen dat
absoluut geen water van buitenuit of vanuit de onderbouw kan infiltreren in de bovenbouw. Een
vochtwerende laag wordt hiertoe aangebracht op alle plaatsen waar capillair vocht kan opstijgen in de
bovenbouw. De prijs is inbegrepen in de prijs van het metselwerk.
Meting
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM). Inbegrepen in de eenheidsprijs van het
metselwerk.
Materialen
Indien de vochtisolaties niet nader worden gespecificeerd in het bijzonder bestek heeft de aannemer
de keuze uit onderstaande producten, in zoverre deze verenigbaar zijn met de voorschriften van de
fabrikant, de aard van de toepassing en de voorgeschreven materialen. De gebruikte membranen
hebben een lage temperatuursgevoeligheid en zijn chemisch bestand tegen zuren, basen en zouten
die aanwezig kunnen zijn in het grondwater en de gebruikte bouwmaterialen. Zij zijn waterdicht, rotvrij
en scheurvast (hoge rek bij breuk). Een staal van alle aangewende vochtisolaties wordt
voorafgaandelijk ter goedkeuring voorgelegd aan de ontwerper.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 34 7-1-2010

Uitvoering
De isolatie wordt aangebracht over het volledig te isoleren bouwdeel, de profielen stemmen overeen
met de detailtekeningen. Daar waar het muurniveau niet horizontaal is, wordt de vochtisolatie
trapsgewijze gelegd door boven elkaar geplaatste overlappende lagen. De contactvlakken zijn
voldoende zuiver en glad zodat perforaties niet voorkomen. Onder de muurisolatie wordt een mortel
afstrijklaag van 1 cm dikte aangebracht. De banen worden overeenkomstig de voorschriften van de
fabrikant aangebracht met voldoende overlapping en over het volledige oppervlak aan elkaar gekleefd
of met koudlasstroken bevestigd. De te kleven oppervlakken moeten zuiver en droog zijn.
Toepassing
Alle binnenmuren op gelijkvloers of kelderniveau.
20.41. anticapillaire membranen - folies / PE |PM|
Materiaal
De vochtisolatie bestaat uit PE-banen vervaardigd uit polyethyleen met een hoge scheur- en
indrukweerstand. Het materiaal wordt vervaardigd op basis van minstens 0,900 g/cm3 aan polymeren,
gemengd met een goed gedispergeerd carbon black. De PE-folie heeft een tweezijdig gewafeld of
generfd oppervlak voor een verbeterde mortelhechting en tegen het zijwaarts afglijden van het
metselwerk.
Specificaties
• Dikte : minimum 0,4 / 0,45 / 0,5 / … mm
• Temperatuurbestendigheid : ca -50 °C tot +80 °C
• Soortelijke massa : minimum 400 / 450 / 480 / … gr/m2
Uitvoering
De banen worden aangebracht met een overlapping van minimum 10 cm. De overlappende stroken
worden over het volledige oppervlak aan elkaar gekleefd met een aangepaste (butyl-)lijm of band.
20.43. anticapillaire membranen - folies / PIB |PM|
Materiaal
De vochtisolatie bestaat uit een laag thermoplastisch membraan op basis van polyisobutyleen met
een hoog moleculair gewicht en minerale vulstoffen en is vrij van weekmakers.
Specificaties
• Dikte : minimum … mm
Uitvoering
De banen worden aangebracht met een overlapping van minimum 5 cm. De overlappende stroken
worden over het volledige oppervlak aan elkaar gekleefd door middel van zelfklevende stroken of door
middel van koudlijm.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Spouwvoetisolatie : Het hoogteverschil tussen de laag in het binnenspouwblad en het
buitenspouwblad bedraagt minstens 25 cm.
20.44. anticapillaire membranen - butylrubber |PM|
Materiaal
De vochtisolatie bestaat uit een laag butyl-rubber, een elastomeer met geringe onverzadigdheid, dat
bekomen wordt door co-polymerisatie van isobutyleen en kleine hoeveelheden isopreen.
Specificaties
• Rek bij breuk : minstens 400%.
• Dikte : minimum ... mm.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 35 7-1-2010

Uitvoering
De banen worden aangebracht met een overlapping van minimum 10 cm. De overlappende stroken
worden over het volledige oppervlak aan elkaar gekleefd door middel van een hechtstrip en een
rubberoplossing.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Spouwvoetisolatie : Het hoogteverschil tussen de laag in het binnenspouwblad en het
buitenspouwblad bedraagt minstens 25 cm.
Nota aan de ontwerper
Enkel te gebruiken na raadpleging van de documentatie.
Toepassing
20.45. anticapillaire membranen - bitumenglasvlies |PM|
Materiaal
De vochtisolatie bestaat uit een laag gemodificeerd SBS-bitumenglasvlies met polyesterinlage,
beantwoordend aan de voorschriften van NBN B 46-002.
Specificaties
• Type : V 50-16 / …
• Dikte : minimum 1,5 / … mm
Uitvoering
De banen worden aangebracht met een overlapping van minimum 10 / ... cm. De overlappende
stroken worden over het volledige oppervlak aan elkaar gelast.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Spouwvoetisolatie : Het hoogteverschil tussen de laag in het binnenspouwblad en het
buitenspouwblad bedraagt minstens 25 cm.
20.46. antcapillaire membranen – epdm banen
Materiaal
De vochtisolatie bestaat uit een EPDM-membraan met een massa van 1,40 kg/m². De overlapping
van de banen bedraagt 80 mm.
Specificaties
• Massa per eenheid : 1,68 kg
• Levensduur : 25 jaar
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Spouwvoetisolatie : Het hoogteverschil tussen de laag in het binnenspouwblad en het
buitenspouwblad bedraagt minstens 25 cm.
20.50. renovatie & invulmetselwerk - algemeen
20.60. vochtisolatie bestaande muren - algemeen
Omschrijving
Het betreft de behandeling van bestaande muren tegen opstijgend (en/of indringend) vocht. De
werken omvatten de voorbereiding van het oppervlak en de eigenlijke behandeling en levering van
producten. De systemen voldoen voldoen aan de voorschriften van TV 162, waarbij de aannemer de
vooropgestelde methode naar zijn efficiëntie beoordeeld. Het systeem wordt ter goedkeuring
voorgelegd aan de architect.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 36 7-1-2010

REFERENTIENORMEN
TV 210 - Vocht in gebouwen : Bijzonderheden van opstijgend vocht (WTCB, 1998)
TV 162 - Procédés voor de behandeling van metselwerk tegen opstijgend vocht (WTCB, 1985)
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• meeteenheid : per lopende m
• meetcode : netto te behandelen muurlengte
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH) / Vermoedelijke Hoeveelheid (VH)
20.61. vochtisolatie bestaande muren - injectie |FH|m
Materiaal
Het betreft de behandeling tegen opstijgend vocht d.m.v. het injecteren met een poriënvullende
vloeistof met lage viscositeit, goed penetratievermogen en vertraagde uithardingstijd. Door inwerking
met de vochtigheid uit de omgeving vormt het product een reactie, waarbij na uitharding een
duurzame afdichting ontstaat.
Specificaties
• Product : hydrofobe harsen / silanen-siloxanen / kiezelzuren / op voorstel aannemer
• Werkwijze : kokers (atmosferische druk) / nippels (pneumatische druk) / injectienaalden
(pneumatische druk) / op voorstel aannemer
• Opstelling : eenzijdige injectie vanaf de binnenzijde / buitenzijde
• Boorgaten : één horizontale rij / kruiselings patroon
Aanvullende specificaties
• Voorafgaandelijk droging van de muren d.m.v. thermische convectie via nippels in de boorgaten,
waarbij de lucht, afhankelijk van het vochtpercentage in de muur, tussen de 40° en 100° celsius
wordt opgewarmd.
Nota aan de ontwerper
Teneinde voorafgaandelijk te bepalen in welke mate opstijgend vocht inderdaad de (hoofd-) oorzaak is van de
vochtproblemen, kan het vochtgehalte in het hart van de constructie worden gemeten, hetzij met een
elektronische meting, hetzij (meer betrouwbaar) door door een gat in de muur te buren en het monster steengruis
op vocht te controleren volgens de CM-methode.
Om opstijgend vocht een halt toe te roepen is in de meeste gevallen een horizontale injectie in de muur vereist.
Om de injectievloeistof goed verspreid in de steenmassa te krijgen, en zo een permanente buffer te kunnen
vormen, moeten alle poriën goed toegankelijk zijn. Door de verzadiging van vocht is er in de porieën vaak nog
maar weinig ruimte over om goed te kunnen injecteren. Injectie in te natte muren biedt onvoldoende garanties
voor een duurzame sanering.
Uitvoering
Over een hoogte van minimum 25 / 30 / 35 / ... cm vanaf de vloer worden de te behandelen muren vrij
gemaakt van alle bekledingen (plinten, pleisterwerk, ...).
Het boorpatroon en de hart-op-hartafstand van de boorgaten kunnen verschillen in functie van het
gebruikte product, de wanddikte en de doorlaatbaarheid van de constructie. Als basis wordt
aangenomen dat de boorafstand maximaal de wanddikte mag bedragen. De diepte bedraagt
minimum 70% van de wanddikte. De injectie is optimaal wanneer de kringen van geïnjecteerde
vloeistof elkaar raken. De muur wordt onder een boek aangeboord, waarna in de daartoe voorziene
holten het injecteringsproduct aangebracht wordt tot volledige verzadiging van de muur, duurtijd en
verbruik (15 à 20 liter/m2) zijn afhankelijk van de ondergrond. De boorgaten voorafgaandelijk zuiver te
blazen, door middel van luchtdruk of een stofzuiger. Voor de eigenlijke injectie wordt gebruik gemaakt
van
(ofwel) kokers, die men op 50cm of hoger plaatst, om zo onder atmosferische druk het materiaal in
de muur te laten dringen (onvoldoende garanties bij zeer vochtige muren).
(ofwel) nippels met afsluitklep (die alleen doorlaten in één richting), via dewelke wordt geinjecteerd
met een conische spuitkop.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 37 7-1-2010

(ofwel) injectienaalden verbonden met een drukketel. De injectie naalden kan men opspannen door
middel van een rubberen sluitingsring. Zo worden de boorgaten volledig afgesloten en kan
het product onder druk geïnjecteerd worden (aangewezen bij zeer vochtige muren).
De holten worden gedicht met een krimpvrije mortel, verenigbaar met het injecteringsproduct. Tijdens
en na de werken zullen de lokalen goed verlucht worden.
Op een coördinatievergadering wijst de aannemer de plaatsen aan die toegankelijk en vrijgemaakt
moeten worden. Ter verduidelijking van de werken maakt de aannemer een injectieplan op en legt dit
ter goedkeuring voor aan de architect op een voorafgaandelijke coördinatievergadering.
Keuring
De aannemer verstrekt een 10-jarige garantie op de goede waterdichtheid van de behandelde
(geïnjecteerde, ...) wanden. Hij verbindt zich ertoe alle eventuele herstellingswerken op eigen kosten
uit te voeren bij het falen van de waterdichtheid binnen de garantieperiode, die ingaat vanaf de
voorlopige oplevering.
Toepassing
20.62. vochtisolatie bestaande muren - andere |FH|m
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 38 7-1-2010

21. NIET DRAGEND METSELWERK
21.00. niet dragend metselwerk - algemeen
Omschrijving
De post "niet dragend metselwerk" omvat alle elementen, werken en leveringen voor de realisatie van
de niet-dragende binnenmuren (scheidingswanden) opgevat in metselwerk. In overeenstemming met
de bepalingen van het bijzonder bestek, dienen de onder deze post begrepen eenheidsprijzen, hetzij
volgens expliciete uitsplitsing in de samenvattende opmeting, hetzij in hun globaliteit, steeds te
omvatten :
• de voorbereiding van de werken, het plaatsen van de nodige stellingen, beschermingen, ...;
• de levering en voorbereiding van de stenen of blokken en de voorgeschreven metsel- of
lijmmortels;
• de eigenlijke uitvoering van het metselwerk en de nodige beschermingsmaatregelen, ...;
• de vereiste vochtisolaties tegen capillair vocht;
• de geprefabriceerde lintelen voor raam-& deuropeningen en verdeelbalkjes, in zover zij in de
samenvattende opmeting niet afzonderlijk worden verrekend onder hoofdstuk 26 en/of 27;
• de nodige klossen voor de bevestiging van het binnenschrijnwerk;
• alle nodige verankeringen, verbindingselementen en/of -wapeningen voor kruisende muren;
• het meegaand voegwerk bij zichtbaar blijvend metselwerk;
• het desgevallend plaatsen van buitenhoekbeschermers en schilderklaar afwerken van de vlakken
(bv. gipsbokken / ...);
• het verwijderen van de voor de werken nodige beschermingen, stellingen, afdekzeilen, ...;
• het opruimen en schoonmaken van de bouwplaats.
Let wel
• Voorzover niet begrepen in de standaard voorgeschreven verbindings- en/of verankeringsmethoden voor het
metselwerk of de aanvullende uitvoeringsvoorwaarden afhankelijk van het type metselsteen, zal de eventuele
bijkomende wapening van het metselwerk afzonderlijk worden verrekend als supplement (zie artikel 21.30
supplementen - algemeen).
• Voorzover de lateien en/of andere structuurelementen in gewapend beton of staal, niet expliciet afzonderlijk
staan verrekend in de samenvattende opmeting onder hoofdstuk 26 (beton) of hoofdstuk 27 (staal), zijn deze
standaard inbegrepen in de eenheidsprijs.
• Desgevallend decoratief metselwerk (met parementsteen) voorzien binnen het gebouw, is afzonderlijk te
voorzien en beantwoordt aan de voorschriften van hoofdstuk 23 gevelmetselwerk.
Meting
Overeenkomstig de aard van de scheidingswanden, de specifieke aanduidingen in het bijzonder
bestek en/of de samenvattende opmeting wordt de meting steeds als volgt opgevat :
• meeteenheid : m2 volgens muurdikte en aard.
• meetcode : netto uit te voeren oppervlakte, gemeten in het midden van de muur. Uitsparingen
kleiner dan 0,5 m2 worden niet afgetrokken.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materialen
Overeenkomstig artikel 20.00 opgaand metselwerk - algemeen
Uitvoering
Overeenkomstig artikel 20.00 opgaand metselwerk - algemeen
Veiligheid
Overeenkomstig het veiligheids- & gezondheidsplan, zoals opgemaakt door de veiligheidscoördinatorontwerp
en gevoegd bij het bijzonder bestek. Alle richtlijnen terzake en de concrete aanwijzingen van
de veiligheidscoördinator-verwezenlijking zullen nauwkeurig worden opgevolgd.
Keuring
Overeenkomstig artikel 20.00 opgaand metselwerk - algemeen
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 39 7-1-2010

21.10. scheidingswanden - algemeen
21.11. scheidingswanden - baksteen / vol |FH|m2
Materiaal
De volle bakstenen uit gebakken klei beantwoorden aan NBN B 23-003. Ze hebben minder dan 20%
perforaties volgens NBN B 24-001. De aannemer legt een staal en prestatiefiche ter goedkeuring voor
aan de ontwerper.
Specificaties
• Nominale muurdikte : 9 / ... cm / volgens aanduidingen op plan (bv. bij renovatiewerken met
metselwerk in volle baksteen)
• Formaat (lxbxh) : 190x90x50 / 190x90x57 / 190x90x65 / ... mm / modulair formaat op voorstel van
aannemer
Prestatiecriteria
• Karakteristieke druksterkte (f'bk) : minstens ... N/mm2 (MPa) (klasse f ...)
• Gemiddelde druksterkte (f'bm) : minstens … N/mm2
Uitvoering
Metselmortel : categorie M3 (bastaardmortel) / M2 (cementmortel) volgens NBN B 14-001
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Volgende muurdelen worden van een wapening voorzien : ... overeenkomstig artikel 21.31
supplementen - wapening metselwerk.
• Volgende muurvlakken worden als zichtbaar blijvend metselwerk uitgevoerd : … De muren en
verticale aansluitvoegen worden meegaand gevoegd / niet meegaand gevoegd met voegmortel, ...
• Voor zichtbaar blijvend metselwerk worden bakstenen gebruikt met afmetingen : ... Deze
bakstenen mogen geen ijzer-, ijzerhoudende- of kalkpitten bevatten die oppervlaktebeschadiging
kunnen veroorzaken. Het zichtbaar blijvend oppervlak is glad.
• Verankeringen : overeenkomstig artikel 21.32 supplementen - ingewerkte verankeringen / …
• Vochtisolaties : ...
• Lateien : overeenkomstig artikel 26.24 geprefabriceerd beton - deur-& raamlateien / ...
Toepassing
Alle binnenscheidingswanden behoudens deze uitgevoerd in plaatmaterialen opgenomen in post 51.
21.12. scheidingswanden - baksteen / geperforeerd |FH|m2
Materiaal
De geperforeerde bakstenen beantwoorden aan NBN B 23-003 - Baksteen voor niet-decoratief
metselwerk (1991). De metselstenen bevatten verticale perforaties meer dan 20% van het totale
volume van de steen, volgens NBN B 24-001. De aannemer legt een staal en prestatiefiche ter
goedkeuring voor aan de ontwerper.
Specificaties
• Nominale muurdikte : 9 / ... cm / volgens aanduidingen op plan
• Formaat (l x b x h) : ... x ... x ... cm / modulair formaat op voorstel van de aannemer
Prestatiecriteria
• Karakteristieke druksterkte (f'bk) : minstens ... N/mm2 (MPa) (klasse f ...)
• Gemiddelde druksterkte (f'bm) : minstens … N/mm2
• Schijnbare volumemassa van de steen : 1000 < ρ (rho) < 1600 kg/m3 (volgens NBN B 24-206)
Voor meer informatie en een praktisch overzicht van normen en definities raadpleeg ook het "Handboek
Snelbouwbaksteen" van de Belgische Baksteenfederatie.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 40 7-1-2010

Uitvoering
Metselmortel : categorie M3 (bastaardmortel) / M2 (cementmortel) volgens NBN B 14-001
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Volgende muurdelen worden van een wapening voorzien : ... overeenkomstig artikel 21.31
supplementen - wapening metselwerk
• Volgende muurvlakken worden als zichtbaar blijvend metselwerk uitgevoerd : … De muren en
verticale aansluitvoegen worden meegaand gevoegd / niet meegaand gevoegd met voegmortel, ...
• Voor zichtbaar blijvend metselwerk worden bakstenen gebruikt met afmetingen : ... Deze
bakstenen mogen geen ijzer-, ijzerhoudende- of kalkpitten bevatten die oppervlaktebeschadiging
kunnen veroorzaken. Het zichtbaar blijvend oppervlak is glad.
• Verankeringen : overeenkomstig artikel 21.32 supplementen - ingewerkte verankeringen / …
• Vochtisolaties : ...
• Lateien : overeenkomstig artikel 26.24 geprefabriceerd beton - deur-& raamlateien / ...
Toepassing
Alle binnenscheidingswanden behoudens deze uitgevoerd in plaatmaterialen opgenomen in post 51.
21.13. scheidingswanden - baksteen / isolerend |FH|m2
Materiaal
Het betreft "isolerende" snelbouwstenen (ISO-SB) in gebakken klei volgens NBN B 23-003 - Baksteen
voor niet-decoratief metselwerk (1991) en NBN EN 771-1 - Voorschriften voor metselstenen - Deel 1:
Metselbaksteen (2003). Het soortelijk gewicht van de scherf is verlaagd door voor het bakken
afmageringsmiddelen zoals zagemeel, kunststofkorrels en/of andere stoffen in de klei te mengen.
Deze stoffen verbranden tijdens het bakproces, waardoor er een grotere poriënvorming met
ingesloten stilstaande lucht ontstaat. De snelbouwstenen dienen vrij te zijn van kalkpitten. De stenen
beschikken over een BENOR-keurmerk volgens NBN B 23-003 + add1 (of gelijkwaardig). De
aannemer legt een staal en prestatiefiche ter goedkeuring voor aan de ontwerper.
Specificaties
• Nominale muurdikte : 9 / … cm / volgens aanduidingen op plan
• Formaat (l x b x h) : ... x ... x ... mm / modulair formaat op voorstel van de aannemer
Prestatiecriteria
• Karakteristieke druksterkte (f'bk) : minstens ... N/mm2 (klasse f 4 / f 6 / ...)
• Gemiddelde druksterkte (f'bm) : minstens ... N/mm2 (MPa)
• Schijnbare volumemassa van de steen : ρ (rho) < 1000 kg/m3 (volgens NBN B 24-206)
• Thermische geleidbaarheid λ volgens NBN B 62-002/A1 : maximaal 0,28 / … W/mK
Nota aan de ontwerper
In de praktijk is het gebruik van isolerende baksteen vooral zinvol voor de binnenspouwbladen. Voor toepassing in
dragende binnenmuren en/of lichte scheidingswanden zijn ze eerder overbodig en minder gunstig inzake
akoestische prestaties. Vanwege de fragielere scherf zijn sommige isolerende stenen (zonder verdikte
buitenscherf) ook delicater bij verwerking en dienen aangepaste pluggen te worden gebruikt voor de ophanging
van keukenkastjes, e.d..
Uitvoering
De metselmortel (volgens NBN B 14-001) behoort tot categorie M3 (bastaardmortel) / M4
(bastaardmortel) / een (industriële) lichte of isolerende mortel (droog volumemassa < 1.500 kg/m3) /
een aangepaste lijmmortel volgens de voorschriften van de fabrikant.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Volgende muurdelen worden van een wapening voorzien : ... overeenkomstig artikel 21.31
supplementen - wapening metselwerk
• Volgende muurvlakken worden als zichtbaar blijvend metselwerk uitgevoerd : … De muren en
verticale aansluitvoegen worden meegaand gevoegd / niet meegaand gevoegd met voegmortel, ...
• Voor zichtbaar blijvend metselwerk worden bakstenen gebruikt met afmetingen : ... Deze
bakstenen mogen geen ijzer-, ijzerhoudende- of kalkpitten bevatten die oppervlaktebeschadiging
kunnen veroorzaken. Het zichtbaar blijvend oppervlak is glad.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 41 7-1-2010

• Lateien : overeenkomstig artikel 26.24 geprefabriceerd beton - deur-& raamlateien / ...
• Verankeringen : enkel mits gebruik van aangepaste pluggen volgens voorschriften fabrikant
• Vochtisolaties : ...
Toepassing
21.15. scheidingswanden - gipsblokken |FH|m2
Materiaal
Het betreft volle blokken vervaardigd uit hoogwaardig gips met twee gladde oppervlakken, conform
NBN EN 12859 - Gipsblokken - Termen en definities, eisen en beproevingsmethoden + add 1 (2001).
Ze zijn voorzien van een tand- & groefprofiel voor een nauwkeurige plaatsing. Voor de eerste rijlaag
en vochtige lokalen zullen uitsluitend vochtbestendige blokken, welke met een hydrofugerend middel
in de massa werden behandeld, worden gebruikt (te onderscheiden door hun lichtgroene tot
lichtblauwe kleur). De gebruikte lijm is conform NBN EN 12860 - Lijmen op basis van gips voor
gipsblokken - Termen en definities, eisen en beproevingsmethoden (2001).
Specificaties
• Volumemassa : minimum 700 / 900 / 1100 / 1200 / ... kg/m3
• Karakteristieke druksterkte (f’bk) : minimum … N/mm2
• Gemiddelde druksterkte (f'bm) : minimum 5 / 10 / … N/mm2
• Muurdikte : circa 6 / 7 / 8 / 10 / … cm / volgens de aanduiding op plan
Aanvullende specificaties
• De blokken beschikken over een Technische goedkeuring ATG voor de betrokken toepassing.
Nota aan de ontwerper
• Lage volumemassa : tussen 600 à 800 kg/m3
• Medium volumemassa : tussen 800 à 1100 kg/m3
• Hoge (zware) volumemassa : tussen 1100 à 1500 kg/m3 (m.b.t. verhoogde akoesische kwaliteiten)
Uitvoering
• De temperatuur van omgeving en ondergrond bedragen tussen 5° en 30°C.
• De blokken worden in verband verlijmd met een lijm op gipsbasis. De verwerking van de lijm
gebeurt volgens de voorschriften van de fabrikant. De blokken worden rechtstreeks op de vloer
geplaatst in een mengsel van 50% lijm en 50% gips.
• Waar gevaar is voor opstijgend vocht, wordt onderaan de wand eerst een polyethyleenfolie van
minstens 40 cm aangebracht. Deze folie wordt langs de binnenvlakken opgetrokken zodat hij 2 cm
boven de afgewerkte pas van de vloer uitsteekt.
• Dwarse aansluitingen met opgaand dragend metselwerk of betonkolommen gebeuren d.m.v.
aangepaste bevestigingsankers. Wanneer verschillende wanden verbonden worden, moeten de
opeenvolgende rijen alternerend verlopen.
• Voor de lateien, met kleine overspanning, wordt ter hoogte van de deuropening een voorlopige
steun onder de blokken aangebracht. Na volledige verharding wordt de juiste opening uitgezaagd.
Voor overspanningen tot 160 cm worden prefablateien aangewend.
• De aansluiting met het plafond gebeurt
(ofwel) door kleven aan het plafond van een samendrukbare band, van minstens 10 mm dik.
(ofwel) door het opspuiten van de voeg met PUR-schuim waarvan na uitharding het overtollige
schuim afgesneden wordt.
• Voor de ophanging van toestellen (wastafels, …) worden aangepaste bevestigingselementen
aangewend, overeenkomstig de voorschriften van de fabrikant.
• De buitenhoeken worden beschermd met een ingewerkt hoekprofiel, dat nadien uitgeplamuurd
wordt met een mengsel van 50% lijm en 50% gips.
• De afwerking gebeurt door, na het bijwerken van de voegen, een microfilmlijm (geleverd door de
fabrikant van de blokken), over het volledige oppervlak aan te brengen. De wanden dienen na
deze afvlakking, schilderklaar te staan. Waar wandtegels komen, mag de vliespleister niet
aangebracht worden.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 42 7-1-2010

Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• De verlijmde blokken worden voorzien van een dunwandige vliespleister overeenkomstig artikel
50.13 wandbepleistering - vliespleister / egalisatie verlijmde blokken.
Toepassing
Alle binnenscheidingswanden behoudens deze uitgevoerd in plaatmaterialen opgenomen in post 51.
• Gewone blokken : …
• Vochtbestendige blokken : eerste laag + scheidingswanden van badkamers en keukens volledig
21.16. scheidingswanden - cellenbeton |FH|m2
Materiaal
De cellenbetonblokken zijn volle metselstenen in cellulair materiaal, bekomen na behandeling onder
hogedrukstoom (autoclavering), van gemalen silicaathoudende grondstoffen, hydraulische
bindmiddelen, een hulpstof bestemd om de cellulaire structuur te vormen en eventueel andere
bestanddelen. De blokken zijn glad gestructureerd en hebben een witte tot heldergrijze kleur. Zij
beantwoorden aan de bepalingen van NBN B 21-002 - Metselstenen - Specificaties voor
geautoclaveerde cellenbetonmetselstenen (1989), aangevuld met NBN EN 771-4 - Voorschriften voor
metselstenen - Deel 4 : Cellenbetonsteen (2003). Zij zijn drager van het Benor-keurmerk, bij iedere
levering wordt een certificaat van oorsprong gevoegd. De blokken worden geleverd in een krimpfolie
en in droge toestand gehouden tot verwerking. De aannemer legt een staal en prestatiefiche ter
goedkeuring voor aan de ontwerper.
Specificaties
• Nominale muurdikte : minimum 7 / 10 / ... cm / overeenkomstig de aanduidingen op plan / …
• Formaat : (l x b x h) : ... x ... x ... mm / modulair formaat op voorstel aannemer
⇒ lengte : 24 / 29 / 33 / 39 / 40 / 50 / 62,5 / … cm
⇒ breedte : 7 / 7,5 / 10 / ... cm / overeenkomstig de aanduidingen op plan
⇒ hoogte : 9 / 14 / 19 / 24 / 25 cm / op voorstel aannemer
• Oppervlaktetextuur : vlak / geribd
Prestatiecriteria
• Kwaliteitscategorie : C3-0,5 / C4-0,6 / … (aanduiding volgens tabel)
Klasse f (f'bk in N/mm2 (MPa)) rho-klasse (ρ in kg/m3) Kwaliteitscategorie
f 2 (f'bk > 2 N/mm2) 0,4 (ρ < 400 kg/m3) C2 / 0,4
f 3 (f'bk > 3 N/mm2) 0,5 (400 < ρ < 500 kg/m3) C3 / 0,5
f 4 (f'bk > 4 N/mm2) 0,5 (ρ < 500 kg/m3) C4 / 0,5
f 5 (f'bk > 5 N/mm2) 0,6 (500 < ρ < 600 kg/m3) C4 / 0,6
f 6 (f'bk > 6 N/mm2) 0,8 (700 < ρ < 800 kg/m3) C6 / 0,8
• Hygrometrische krimp en opzwelling εr (epsilon) : < 0,4 / tussen 0,4 en 0,6 mm/m
• Thermische geleidbaarheid (bij 20° in droge toestand) : maximum 0,13 W/mk (categorie C3-05) /
0,16 W/mk (categorie C4-06)
• De schijnbare droge volumemassa ρ (rho) wordt bepaald volgens NBN EN 678 - Bepaling van de
droge dichtheid van geautoclaveerd cellenbeton (1994)
• Thermische geleidbaarheid (bij 20° in droge toestand) : maximum 0,13 W/mk (categorie C3-05) /
0,16 W/mk (categorie C4-06)
Uitvoering
• De blokken worden
(ofwel) vermetseld met een metselmortel M2 / M3 / M4 (volgens NBN B 14-001)
(ofwel) verlijmd met een lijmmortel, volgens de voorschriften van de fabrikant; een technische
fiche wordt ter goedkeuring voorgelegd. Bij verlijming kan worden toegestaan de
scheidingswanden niet in verband in te werken in de doorgaande muren mits gebruik
gemaakt wordt van aangepaste roestvaste lijmkoppelstrips, dikte minimum 0,8 mm,
ingewerkt in de voegen van de doorgaande muren, minimaal om de 60 cm of minstens 2
wapeningen per meter hoogte.
• Kruisende muren worden
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 43 7-1-2010

(ofwel) onderling verbonden door middel van een gegalvaniseerd bandijzer 40x2 mm van + 0,35
m lengte dat om de 2 lagen wordt genageld met 2 gegalvaniseerde nagels, van + 8 cm
lengte, aan elke zijde.
(ofwel) voorzien van een verbindingswapening bestaande uit 2 staven betonstaal diam. 6 m in
de voegen ingewerkt over een afstand van 0,50m ten opzichte van het kruispunt van
beide muren. Er worden minstens 2 wapeningen per meter hoogte voorzien.
• Er wordt gebruik gemaakt van aangepaste lateien in cellenbeton, overeenkomstig de
voorschriften van de fabrikant. Lateien worden opgelegd met een steundiepte van minstens 19
cm. Lateien uit gewapend beton worden van het metselwerk gescheiden door een
polyethyleenfolie.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Uitzettingsvoegen van 10 mm breedte worden voorzien op tussenafstanden van maximum 8 m
voor muurdikten kleiner dan 15 cm. Voor gewapende muurdelen worden deze afstanden groter
volgens de gegevens van de fabrikant. De beide muurdelen worden aan elkaar verankerd met
veerankers uit gegalvaniseerd staal waarvan de benen aan het metselwerk bevestigd worden
door 2 gegalvaniseerde nagels van + 8 cm lengte. De voegen worden afgedicht met een
elastische voegvulling op basis van polisulfiden aangebracht op een voegbodem uit synthetisch
materiaal. De voegen worden glad afgestreken.
• Volgende muurdelen worden van een wapening voorzien : voor muurdikten kleiner of gelijk aan 10
cm : 1 net van 4 cm breedte
• De verlijmde blokken worden voorzien van een dunwandige vliespleister overeenkomstig art
50.13 wandbepleistering - vliespleister / egalisatie verlijmde blokken.
21.17. scheidingswanden - kalkzandsteen |FH|m2
Omschrijving
Overeenkomstig de wijze van verwerking kunnen de blokken of elementen uit kalkzandsteen ofwel
worden Vermetseld dan wel Verlijmd.
Materiaal
De blokken (of te verlijmen elementen) uit kalkzandsteen worden vervaardigd op basis van gebluste
kalk, zand en water. Het in vorm brengen gebeurt onder hoge druk en de verharding onder dampdruk.
Zij beantwoorden aan NBN B 21-003 - Metselstenen - Specificaties voor metselstenen van
kalkzandsteen (1988) en NBN EN 771-2 - Voorschriften voor metselstenen - Deel 2 : Kalkzandsteen
(2000). Zij zijn drager van het Benor-merk (of gelijkwaardig), bij iedere levering wordt een certificaat
van oorsprong gevoegd.
Specificaties
• Type : hol
(ofwel) metselblokken, modulair formaat op voorstel aannemer
⇒ lengte : circa 300 / 400 mm / naar keuze aannemer
⇒ hoogte : circa 150 / 200 mm / naar keuze aannemer
⇒ breedte : 90 mm
⇒ kopvlakken : vlak
⇒ zichtvlakken : vlak
(ofwel) te verlijmen blokken of elementen, modulair formaat op voorstel aannemer
⇒ lengte : circa 300 / 400 / 900 / ... (elementen) mm / naar keuze aannemer
⇒ hoogte : circa 150 / 200 / 600 / ... (elementen) mm / naar keuze aannemer
⇒ breedte : 90 mm (voor zichtbaar lijmwerk, hol)
⇒ kopvlakken : tand & groef (verlijmd metselwerk)
⇒ zichtvlakken : vlak
Aanvullende specificaties
• Er wordt gebruik gemaakt van verlijmde elementen met tand en groefverbinding, lengte 90 cm
hoogte 60 cm. Zij worden verwerkingsklaar geleverd op de werf, inclusief passtukken (rechte,
schuine, …), volgens vooraf goedgekeurde muurtekeningen. De mechanische verwerking gebeurt
met behulp van stelkraantjes, overeenkomstig de voorschriften van de fabrikant. Muren die op
elkaar aansluiten hoeven hierbij niet in verband gemetst te worden. Dienaangaande kan gewerkt
worden met zgn. ingelijmde lijmkoppelstrips die hetzelfde resultaat geven.
• Mogelijkheid tot 2-zijdig zichtbaar lijmwerk.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 44 7-1-2010

Prestatiecriteria
• Karakteristieke druksterkte (f'bk) : minimum ... N/mm2 (klasse f ...) (volgens NBN B 24-201)
• Gemiddelde druksterkte : minimum … N/mm2
• Schijnbare droge volumemassa ρ (rho) : circa 1300 kg/m3 (volgens NBN B 24-206)
• Hygrometrische krimp en opzwelling εr (epsilon) : < 0,4 mm/m;
• Thermische geleidbaarheid λ : circa 0,49 W/mK voor holle blokken / 0,93 W/mK voor volle blokken
Uitvoering
Het metselwerk wordt uitgevoerd volgens rubriek 20.00 opgaand metselwerk - algemeen, aangevuld
met de voorschriften van de fabrikant. Overeenkomstig de wijze van verwerking kunnen de blokken of
elementen uit kalkzandsteen ofwel worden Vermetseld dan wel Verlijmd.
(ofwel) Vermetseld
• Metselmortel : volgens aanbevelingen van de steenfabrikant en/of volgens berekeningsnota,
respectievelijk van categorie M3 (bastaardmortel) / M4 (bastaardmortel).
• De voegdikte bedraagt minimum 10 / ... mm.
• De blokken zijn winddroog (vochtgehalte 4 à 7%) bij verwerking. Bij een lager vochtgehalte dienen
ze zo nodig vooraf bevochtigd te worden.
• Passtukken voor zichtbaar metselwerk mogen uitsluitend worden gezaagd. Deze voor het te
bepleisteren metselwerk mogen ook worden geknipt met de knipschaar of zorgvuldig gekapt.
Nota aan de ontwerper
• Mortelcategorie M5 en M4 : voor opgaande dragende en niet dragende binnenmuren.
• Mortelcategorie M4 en M3 : voor kelders, funderingen en zwaar belast metselwerk.
(ofwel) Verlijmd
• Het metselwerk wordt uitgevoerd volgens artikel 20.00 en de voorschriften van de fabrikant
• Vooreerst wordt een paslaag volkomen waterpas aangebracht. Deze paslaag wordt steeds op
traditionele wijze gemetseld met een mortel van de klasse M3.
• Pas na voldoende uitharding van de paslaag worden de muren verder opgetrokken met een
kleefmortel. De voegen dienen vol en zat verlijmd te worden zodat de lijm een beetje uitpuilt. De
lijm dient pas verwijderd te worden als hij wat uitgehard is. Dit duurt ongeveer een half uur. Men
mag de lijm dus niet uiteensmeren in de voegen.
• De dikte van de stootvoeg bedraagt circa 3 mm. De dikte van de lintvoeg bedraagt circa 2 mm. Bij
verlijming kan worden toegestaan de scheidingswanden niet in verband in te werken in de
doorgaande muren mits gebruik gemaakt wordt van aangepaste roestvaste lijmkoppelstrips, dikte
minimum 0,8 mm, ingewerkt in de voegen van de doorgaande muren, minimaal om de 60 cm of
minstens 2 wapeningen per meter hoogte.
• De passtukken voor het te bepleisteren metselwerk mogen ook worden geknipt met de knipschaar
of zorgvuldig gekapt. De passtukken voor één- of tweezijdig zichtbaar metselwerk mogen
uitsluitend worden gezaagd.
• De lijmen moeten beschikken over een technische goedkeuring ATG beschikken. De lijm bezit
een gemiddelde of karakteristieke druksterkte van minimum 12,5 N/mm2. De samenstelling van
het mengsel zal hoofdzakelijk bestaan uit Portlandcement, gewassen wit zand, aangevuld met
microvezelige bewapening, en toevoegingproducten bestemd om de aanhechting van de mortel
tussen de blokken te verbeteren. De kleefmortel wordt geleverd als een compleet mengsel, dat
voor de mortelbereiding, alleen toevoeging van zuiver water vergt met uitsluiting van elke andere
grondstof. Bij de verwerking van de kleefmortels dient men erover te waken dat de
omgevingstemperatuur minimaal 5°C en maximaal 35°C bedraagt. Speciale kleefmortels kunnen,
overeenkomstig de voorschriften van de fabrikant, aangewend worden bij lagere temperaturen.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Verankeringsmaterialen : overeenkomstig artikel 21.32 supplementen - ingewerkte verankeringen
⇒ nominale lengte : ….
⇒ diameter : ….
⇒ materiaal : verzinkt staal / roestvast staal (RVS) / …
• Volgende muurdelen worden van een wapening voorzien volgens artikel 21.31 supplementen -
wapening metselwerk.
• Voor zichtbaar blijvend metselwerk worden uitsluitend niet beschadigde stenen gebruikt.
Volgende muurvlakken worden als zichtbaar blijvend metselwerk uitgevoerd … en worden
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 45 7-1-2010

meegaand gevoegd / niet meegaand gevoegd volgens artikel 21.33 supplementen - voegen
zichtbaar metselwerk.
• Lateien op metselwerk van kalkzandsteen worden los opgelegd door tussenvoeging van een laag
bitumenvilt / …, teneinde gebeurlijke uitzettingscoëfficiënten van twee materialen onafhankelijk
van elkaar te laten gebeuren.
• Lateien : ...
• Vochtisolaties : ...
Keuring
De structuur van de stenen bevat noch barsten, noch schilfervorming, noch ongebluste kalkpitten van
meer dan 2 mm diameter, noch in de lucht ontbindbare of zwelbare stoffen, noch oplosbaar zout.
Sterk gescheurde kalkzandstenen worden niet gebruikt. De kleur en samenstelling van de stenen zijn
gelijkmatig wit, op de buitenvlakken en op de breuk- of zaagvlakken. De toelaatbare afwijking op de
basisafmetingen bedraagt 2 mm. Wanneer uit de visuele beoordeling volgt dat 10% van de geleverde
stenen slecht gevormd zijn, wordt de levering geweigerd. In geval de levering wordt afgekeurd, kan de
aannemer de stenen op de bouwplaats sorteren, geweigerde stenen verwijdert hij van de bouwplaats.
Toepassing
21.20. sokkels in metselwerk - algemeen
21.21. sokkels metselwerk - bad- & doucheranden
Nota aan de ontwerper
Sokkels in metselwerk worden nog zelden toegepast. Meest gebruikelijk worden uitbekledingen in plaatmateriaal
aangewend. Zie ook artikel 51.80 uitbekleding bad- & doucheranden.
21.22. sokkels metselwerk - keukensokkels
Nota aan de ontwerper
Sokkels in metselwerk worden nog zelden toegepast. Meest gebruikelijk worden stelpoten in combinatie met
voorzetplinten aangewend. Zie artikel 57.10 keukenmeubilair.
21.30. supplementen - algemeen
Omschrijving
Het betreft meerprijzen voor een verhoogde complexiteitsgraad bij de uitvoering van niet-dragend
metselwerk. Zij kunnen afzonderlijk aangerekend worden als een supplement, mits daartoe een
afzonderlijke post in de samenvattende opmeting wordt opgenomen.
21.31. supplementen - wapening metselwerk |FH|m
Omschrijving
Het betreft horizontale muurwapeningen ingelegd in de voegen van het metselwerk, gebruikt om de
treksterkte te verhogen en mogelijke schuifspanningen op te vangen. Indien volgens de
uitvoeringswijze barstvorming kan optreden in dunne wanden van niet-dragend metselwerk, worden
zij gewapend met speciale geprefabriceerde wapeningselementen.
Voor meer informatie raadpleeg ook :
• Gewapend metselwerk. Deel 1 : materialen en uitvoering (WTCB, Uit de praktijk, nr. 2001/1)
• Gewapend metselwerk. Deel 2 : toepassingen en berekening (WTCB, Uit de praktijk, nr. 2001/2)
Meting
De wapening voor horizontaal gewapend metselwerk is niet in de eenheidsprijs van het metselwerk
begrepen en wordt als een afzonderlijk supplement beschouwd.
• meeteenheid : per lopende m volgens muurbreedte (in principe 9 cm).
• meetcode : netto muurlengte. Overlappingen worden niet meegerekend.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 46 7-1-2010

• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materiaal
De horizontale wapening beantwoordt aan NBN EN 845-3 - Voorschriften voor metselwerktoebehoren
- Deel 3 : Lintvoegwapening van staal (2003). De wapening bestaat uit een netwerk samengesteld uit
twee dunne evenwijdige metalen wapeningen, onderling verbonden door een zigzag traliewapening.
De diagonaalstructuur is aan de langsdraden gelast. De lassen zijn zodanig uitgevoerd dat de
zigzagvormige draad volledig in het vak van de langsstaven ligt. De diktemaat van de wapening is dus
gelijk aan de diktemaat van de buitenste staven. De buitenste staven zijn gekarteld voor een betere
aanhechting van de mortel.
Specificaties
• Staalkwaliteit : Staaldraad BE 500 volgens de reeks NBN A 24.303
• De wapening is thermisch verzinkt à rato van minstens 30 / 60 g/m2
• Afmetingen : aangepast aan de dikte van de stenen en de voeg (steeds dunner dan de voegdikte)
• Draadsecties : een onderscheid wordt gemaakt tussen metselwerk met mortelvoegen en met
lijmvoegen :
(ofwel) Voor metselwerk met mortelvoegen gelden volgende draaddiameters : bij muurdikte tot
24 cm is de diameter van de langsdraden 4 mm. De diameter van de dwarswapening
bedraagt minimum 3 mm.
(ofwel) Voor metselwerk met gelijmde voegen gelden volgende draadsecties : voor de
langsdraden 2x6 mm en voor de dwarswapening 2x5,5 mm.
Uitvoering
• De metselwerkwapening zal worden aangebracht op de plaatsen zoals aangeduid op de plannen /
volgens de studie van de fabrikant van de stenen.
• De muurwapening wordt in de mortelspecie en/of in de mortellijm ingedrukt.
• Voor gewapend metselwerk worden uitsluitend de mortelcategorieën M1 of M2 (cementmortels)
volgens NBN B 14-001 toegelaten.
Toepassing
21.32. supplementen - ingewerkte verankeringen |PM|
21.33. supplementen - voegen zichtbaar metselwerk |FH|m2
21.40. anticapillaire membranen - algemeen
Overeenkomstig de respectievelijke bepalingen van rubriek 20.40
21.41. anticapillaire membranen - folies / PE |PM|
21.46. anticapillaire membranen - EPDM |PM|
21.50. renovatie & invulmetselwerk - algemeen
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 47 7-1-2010

22. MUURISOLATIES BOVENBOUW
22.00. muurisolatie bovenbouw - algemeen
Omschrijving
De post "muurisolatie bovenbouw" omvat alle leveringen en werken, voor het realiseren van de op
plan aangeduide en de in het bijzonder bestek voorziene thermische (spouw-)isolaties voor
gevelmetselwerk en/of gevelbekledingen, en de voorziene akoestische isolaties tussen de
woningscheidende wanden.
Let wel : de thermische isolatiematerialen bestemd voor rechtstreekse bezetting met een buitenbepleistering
behoren tot systeem beschreven in rubriek 45.20 buitengevelisolatiesystemen.
Materialen
REFERENTIENORMEN
STS 08.82 - Materialen voor thermische isolatie - Algemene Terminologie (2003)
NBN EN 822 t/m 826 - Materialen voor de thermische isolatie van gebouwen (1994)
NBN EN 1602 t/m 1609 - Materialen voor de thermische isolatie van gebouwen (1997)
NBN EN 12085 t/m 91 - Materialen voor de warmte-isolatie van gebouwen (1997)
NBN EN 12429 - Materialen voor de warmte-isolatie van gebouwen - Conditionering tot vochtevenwicht bij gegeven
temperatuur en vochtigheid (1998)
NBN B 62-200 - Bepaling van de thermische geleidbaarheid of van de thermische permeantie van de bouwmaterialen -
Algemeenheden (1978)
NBN B 62-201 - Bepaling in droge toestand van de thermische geleidbaarheid of van de thermische permeantie van de
bouwmaterialen door de methode van de verwarmingsplaat met schutring (1977)
NBN EN 13172 - Warmte-isolatiematerialen - Overeenkomstigheidsbeoordeling (2001)
ISOLATIEWAARDE
De definities van de grootheden m.b.t. de thermische isolatie beantwoorden aan NBN B 62-
002/addendum 1. De λu-normwaarden per isolatiemateriaal stemmen in feite overeen met de hoogste
λd-gedeclareerde waarden volgens respectievelijke ATG’s, verhoogd met circa 10%. In onderhavig
bestek en/of de bepalingen van het bijzonder bestek wordt volstaan met de opgave van de minimale
dikte en de maximale lambda-waarde. Indien de aannemer een product (mits ATG) met een hogere
lambda-waarde wil gebruiken, zal hij een grotere dikte moeten toepassen om gelijkwaardig te zijn.
Isolatiemateriaal maximale λd-waarde (W/mK) λu-normwaarde (W/mK)
Minerale wol (MW) 0,037 0,041
Cellenglas (CG) 0,044 0,048
Fenol (PF) 0,023 0,025
Geëxpandeerd perliet (EPB) 0,050 0,055
Voor meer informatie raadpleeg :
http://www.bbri.be/antenne_norm/energie/nl/normen/isolatie.html
Gunstige en betrouwbare rekenwaardes in ATG's van thermische isolatiematerialen.
Lijsten ATG’s - Isolatiematerialen
Ter berekening van het globaal peil van de warmte-isolatie worden gratis softwareprogramma's aangeboden (bv.
door de Belgische Baksteenfederatie).
Uitvoering
REFERENTIENORMEN
TV 178 - Thermische isolatie van gevels (WTCB, 1989)
NBN B 62-301 - Warmte-isolatie van gebouwen - Peil van de globale warmte-isolatie (1989)
NBN B 62-001 - Hygrothermische eigenschappen van gebouwen - Thermische Isolatie : Winteromstandigheden
NBN B 62-002 - Berekening van de warmtedoorgangscoëfficiënten van wanden van gebouwen (gedeeltelijk vervangen door
NBN EN ISO 6946) (1987) +add.1 (2001)
NBN EN ISO 6946 - Componenten en elementen van gebouwen - Warmteweerstand en warmtegeleidingscoëfficiënt -
Berekeningsmethode (1996)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 48 7-1-2010

NBN EN ISO 10211-1 - Koudebruggen in gebouwen - Warmtestromen en oppervlaktetemperaturen - Deel 1 : Algemene
berekeningsmethoden (1996)
NBN EN ISO 10211-2 - Koudebruggen in gebouwen - Berekening van warmtestromen en oppervlaktetemperaturen - Deel 2:
Lineaire koude-bruggen (2001)
NBN EN ISO 13789 - Thermische eigenschappen van gebouwen - Specifieke transmissiewarmteverliezen -
Berekeningsmethode (1999)
NBN EN ISO 14683 - Koudebruggen in gebouwen - Lineaire warmtegeleiding - Vereenvoudigde methoden en
standaardwaarden (1999)
Handleiding voor controle op toepassing isolatie- & ventilatiereglementering - Deel 2
http://www.bbri.be/webcontrole/pdf/Deel2%20Alg%20proc.0700N.pdf
Handleiding voor controle op toepassing isolatie- & ventilatiereglementering - Deel 3
http://www.bbri.be/webcontrole/pdf/Deel3%20Informatie%20Vl%20Gewest.0900N.pdf
Handleiding voor controle op toepassing isolatie- & ventilatiereglementering - Deel 6
http://www.bbri.be/webcontrole/pdf/Deel6%20Isolatie.0401N.pdf
Veiligheid
Overeenkomstig het veiligheids- & gezondheidsplan, zoals opgemaakt door de veiligheidscoördinatorontwerp
en gevoegd bij het bijzonder bestek. Alle richtlijnen terzake en de concrete aanwijzingen van
de veiligheidscoördinator-verwezenlijking zullen nauwkeurig worden opgevolgd.
22.10. spouwisolatie / thermisch - algemeen
Algemeen
Het globale warmte-isolatiepeil K, zoals berekend volgens NBN B 62-301 - Warmte-isolatie van
gebouwen - Peil van de globale warmte-isolatie (1989)(+add 1, 2003), dient sedert 1 januari 2006
maximaal K45 te bedragen. Teneinde een evenwichtige verdeling van de isolatie over alle bouwdelen
te verkrijgen, worden door het Vlaams isolatiedecreet bovendien bijkomende voorwaarden gesteld
aan de verschillende buitenwanden. De individuele warmteweerstand R (W/m2K) van een wand of
wanddeel, is afhankelijk van de gekozen wandopbouw en wordt berekend volgens NBN B 62-002 -
Berekening van warmtedoorgangscoëfficiënten van wanden van gebouwen + add1&2 (1987, add
1997, 2001& 2003).
Omschrijving
Het betreft een gedeeltelijke of volledige spouwvulling met stijve of halfstijve isolatieplaten. De
spouwopvatting stemt overeen met de respectievelijke uitvoeringsmodaliteiten van het parement en/of
de lichte gevelbekledingen (zie algemene bepalingen in hoofdstuk 23 gevelmetselwerk en/of
hoofdstuk 44 gevelbekledingen).
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• meeteenheid : per m2
• meetcode : gemeten volgens netto oppervlakte, uitsparingen groter dan 0,5 m2 worden
afgetrokken
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materialen
REFERENTIENORMEN
STS 08.82 - Thermische isolatiematerialen (1997)
NBN CR 245 - Warmte-isolatie - Indeling van bouwstoffen volgens hun warmteïsolerende eigenschappen (1986)
NBN EN 13162 - Materialen voor de warmte-isolatie van gebouwen - Fabrieksmatig vervaardigde producten van minerale wol
(MW) - Specificaties (2001)
NBN EN 13166 - Materialen voor de warmte-isolatie van gebouwen - Fabrieksmatig vervaardigde producten van fenolschuim
(PF) - Specificatie (2001)
NBN EN 13167 - Materialen voor de warmte-isolatie van gebouwen - Fabrieksmatig vervaardigde producten van cellulair glas
(CG) - Specificatie (2001)
NBN EN 13168 - Materialen voor de warmte-isolatie van gebouwen - Fabrieksmatig vervaardigde producten van houtwol
(WW) - Specificatie (2001)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 49 7-1-2010

NBN EN 13169 - Producten voor thermische isolatie van gebouwen - Fabrieksmatig vervaardigde producten van
geëxpandeerd perliet (EPB) - Specificatie (2001)
NBN EN 822 t/m 826 - Materialen voor de thermische isolatie van gebouwen (1994-1996)
NBN EN 1602 t/m 1609 - Materialen voor de thermische isolatie van gebouwen (1997)
NBN EN 12085 t/m 91 - Materialen voor de warmte-isolatie van gebouwen (1997)
NBN EN 13172 - Warmte-isolatiematerialen - Overeenkomstigheidsbeoordeling (2001)
Informatieblad van het BUtgb “Geïsoleerde spouwmuren met gevelmetselwerk” (2002/1)
Handleiding voor controle op toepassing isolatie- en ventilatiereglementering (WTCB)
http://www.bbri.be/webcontrole/pdf/Deel6%20Isolatie.0401N.pdf
http://www.bbri.be/antenne_norm/energie/nl/normen/isolatie.html
• De aangewende isolatiematerialen zijn weersbestendig, rotbestendig, niet ontvlambaar, niet
onderhevig aan krimp en blijvend waterafstotend. De anorganische en amorfe structuur mag geen
voedingsbodem vormen of doen ontstaan voor ongedierte, bacteriën of schimmels en tasten de
andere bouwelementen niet aan. Beschadigde plaatdelen mogen niet worden verwerkt.
• De isolatiematerialen beantwoorden aan STS 08.82 - Materialen voor thermische isolatie (1997)
inzake keurings- en toepassingsmodaliteiten.
• De gedeclareerde thermische geleidbaarheid λ (W/mK) van de isolatiematerialen wordt gemeten
volgens NBN B 62-201 - Bepaling in droge toestand van de thermische geleidbaarheid van de
bouwmaterialen door de methode van de verwarmingsplaat met schutring (1977) en gecertificeerd
overeenkomstig de CEN/ISO-normalisatie en de richtlijnen van de BUtgb (Goedkeuring en
Certificering van λ-waarden in ATG's - 20/12/1995).
• Om het bijkomend isolatieverlies door koudebrugwerking van de mechanische bevestigingen in
rekening te brengen hanteert STS 08.82 een correctiefactor δk, voor een typische geïsoleerde
spouwmuur met spouwhaakjes van diameter 4 mm en circa 5 per m2, komt dit neer op een δk van
0,02 W/m2K (bv. een k-waarde van 0,60 wordt 0,62 W/m2K).
• Het formaat van de platen is afgestemd op de verticale tussenafstanden van de spouwhaken. De
afstandhouders (bij onvolledige spouwvulling) die op de spouwhaken bevestigd worden, zijn
aangepast aan het isolatiemateriaal. Een model wordt ter goedkeuring voorgelegd.
• De respectievelijke voorschriften volgens tabel 2 van het Informatieblad van het BUtgb
“Geïsoleerde spouwmuren met gevelmetselwerk” zijn van toepassing en aan te vullen met de
bepalingen van de specifieke ATG’s.
Uitvoering
• Op het thermisch isoleren van gevels gelden de bepalingen van TV 178 - Thermische isolatie van
gevels (WTCB, 1989).
• Als regels van goed vakmanschap worden de richtlijnen en typedetails van het Informatieblad van
het BUtgb “Geïsoleerde spouwmuren met gevelmetselwerk” (2002/1) in aanmerking genomen.
• De platen mogen pas worden aangebracht na voorafgaandelijke keuring van het
•
binnenspouwblad, volgens de faseringen vermeld in hoofdstuk 23.
De aannemer zal er over waken dat de isolatie een ononderbroken geheel vormt, koudebruggen
en vervormingen van de isolatielaag worden vermeden. De platen worden daartoe in zo groot
mogelijke afmetingen, nauwsluitend tegen de binnenzijde van de spouw en onderling goed
aansluitend in verband geplaatst. Zij worden waar nodig mooi recht versneden voor een perfecte
aansluiting tegen andere bouwelementen.
• Aan de hoeken wordt de isolatie steeds over de volledige dikte doorgetrokken. Ter hoogte van
raam- en deuraanslagen wordt de isolatie 10 à 15 mm doorgetrokken teneinde een goede
aansluiting te hebben met het buitenschrijnwerk.
• Perforaties van het isolatiemateriaal worden tot een minimum beperkt door een aangepaste keuze
van de vorm en de plaatsingswijze van de spouwhaken. Zij worden lichtjes afhellend naar buiten
geplaatst. De platen moeten per m2 op minstens 5 à 6 punten bevestigd worden. Bij een verluchte
spouw met gedeeltelijke spouwvulling wordt verplicht gebruik gemaakt van aangepaste rozetten
die licht tegen de isolatie worden aangedrukt.
• Waar vochtwerende lagen doorheen de isolatie dringen worden de platen zorgvuldig in vorm
gesneden. Bij de aanzet op of onderbreking door de vochtisolatie worden de platen afgeschuind
volgens de helling van de vochtisolatie ofwel wordt de waterkerende folie onder en achter isolatie
doorgetrokken. Waar vereist voorziet de aannemer, ter hoogte van lateien en/of op plaatsen waar
zich gebeurlijk koudebruggen zouden voordoen, aangepaste isolatiestroken (bv. geëxtrudeerd
polystyreen, dikte min. 3 cm) tussen het parament, de dagkanten, betonnen lateien, e.d. ....
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 50 7-1-2010

Nota aan de ontwerper
Elke onderbreking van het isolatiemateriaal in de spouw of aan de buitenzijde van een volle muur vormt een
koudebrug. Studies wijzen uit dat spleten tussen de isolatieplaten een luchtcirculatie omheen de platen
veroorzaken, waardoor tot 30 % verlies op de isolerende waarde kan optreden. Dit verlies kan enkel vermeden
worden door een perfecte plaatsing tegen en hechting aan het binnenspouwblad en het waar nodig opspuiten van
de naden met isolerend schuim.
Keuring
Overeenkomstig hoofdstuk 23 - gevelmetselwerk wordt het parament verplicht (!) opgetrokken in drie
afzonderlijke fasen. De goede onderlinge aansluiting en bevestiging van de spouwisolatie en
vochtisolaties kunnen daardoor in betere omstandigheden worden gecontroleerd. In het bijzonder zal
worden toegezien op de goede aansluiting van de isolatie ter hoogte van ramen, dorpels, …
Beschadigde of nat geworden platen dienen op aanwijzen van de ontwerper te worden vervangen.
REFERENTIENORMEN
NBN EN 13187 - Warmteprestatie van gebouwen - Kwalitatieve opsporing van thermische onregelmatigheden in de
gebouwschil - Infraroodmethode (1999)
NBN ISO 2573 - Trekproefsystemen - Bepaling van de K-waarde (1997)
http://www.bbri.be/webcontrole/pdf/Deel3%20Informatie%20Vl%20Gewest.0900N.pdf
22.11. spouwisolatie / thermisch - minerale wol (MW) |FH|m2
Materiaal
Het betreft halfstijve platen uit minerale vezels, beantwoordend aan STS 08.82.5 en NBN EN 13162 -
Materialen voor de warmte-isolatie van gebouwen - Fabrieksmatig vervaardigde producten van
minerale wol (MW) - Specificaties (2001).
Specificaties
• Plaatdikte : minstens 40 / 50 / 60 / 70 / 80 / 90 / ... mm / overeenkomstig de aanduidingen op plan
• Formaat : maximale afmetingen 60x120 / 60x150 cm / in functie van tussenafstanden
spouwhaken
• Afwerking :
⇒ eenzijdig / tweezijdig bekleed met een glasvlies (ingeval van glaswol)
⇒ zonder glasvliesbekleding / … (ingeval van rotswol)
• Prestatiecriteria :
⇒ Gedeclareerde warmtegeleidingscoëfficiënt λd : maximum 0,037 / … W/mK bij 10°C
⇒ Gemiddelde volumemassa in geval van rotswol : minimum 35 / … kg/m3 voor gedeeltelijke
spouwvulling / minimum 45 / 65 / … kg/m3 voor gevelbekledingen (in functie van gevelopvatting)
⇒ Gemiddelde volumemassa in geval van glaswol : minimum 20 / … kg/m3 voor gedeeltelijke
spouwvulling / minimum 30 / 45 / … kg/m3 voor gevelbekledingen (in functie van gevelopvatting)
⇒ Brandreactie : euroklasse A1 (volgens NBN EN 13501)
Aanvullende specificaties
• De isolatieplaten bezitten een technische goedkeuring ATG voor toepassing als gedeeltelijke /
volledige spouwvulling.
Uitvoering
De platen worden voorzien als gedeeltelijke / volledige spouwvulling. De platen worden in verband
geplaatst en met zorg over de spouwankers gedrukt. Zij worden steeds met een lichte druk sluitend op
en tegen elkaar geplaatst teneinde dichte naden te bekomen.
Toepassing
• Spouwmuurisolatie : ...
• Spouwvoetisolatie : ...
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 51 7-1-2010

22.14. spouwisolatie / thermisch - resolschuim (PF) |FH|m2
Materiaal
Het betreft stijve isolatieplaten gevormd uit hard resolschuim (PF) overeenkomstig NBN EN 13166 -
Materialen voor de warmte-isolatie van gebouwen - Fabrieksmatig vervaardigde producten van
fenolschuim (PF) - Specificatie (2001). Het blaasmiddel bij de productie van de platen is H en CFKvrij.
Specificaties
• Dikte : 40 / 50 / 60 / 70 / 80 / 100 / 120 / ... mm / overeenkomstig de aanduidingen op plan
• Randafwerking : sponning / vlak
• Prestatiecriteria :
⇒ Gedeclareerde warmtegeleidingscoëfficiënt λd : maximum 0,023 W/mK
⇒ Schijnbare volumemassa : minimum 30 / ... kg/m3
⇒ Drukvastheid : minstens 0,1 / … N/mm2
Opties
• De platen zijn aan beide zijden voorzien van een glasvlies of alukraft-laminaat.
• De platen bezitten een technische goedkeuring ATG voor toepassing als spouwisolatie.
Uitvoering
De platen worden voorzien als gedeeltelijke spouwvulling. De platen worden nauwsluitend tegen de
binnenzijde van de spouw geplaatst met de groef aan de onderzijde.
Toepassing
• Spouwmuurisolatie : ...
• Spouwvoetisolatie :
• Indien de overgang tussen harde en gewone spouwplaten met een spouwoverbruggende
waterkering gebeurt, worden beide platen voorafgaandelijk met een lintzaag onder 45° verzaagd,
zodat de waterkering doorheen de isolatiezone schuins afwaterend naar buiten afloopt.
22.16. spouwisolatie / thermisch - Kurk |FH|m2
Materiaal
Beantwoorden aan STS 08.82.5 en NBN EN 13162 - Materialen voor de warmte-isolatie van
gebouwen.
De geëxpandeerde kurkplaten worden vervaardigd uit vermalen, blanke kurkkorrels. Blanke
kurkkorrels zijn een 100% natuurlijk product afkomstig van de schors van de kurkeik. Het ontschorsen
van de kurkeik gebeurt om de 9 jaar en heeft geen nadelige gevolgen voor de boom.
De korrels worden in een autoclave onder druk en hoge temperatuur (360°C) geëxpandeerd door
toevoeging van stoom (steambaked-procédé). Onder invloed van de vrijgekomen hitte gaan de
kurkcellen vergroten en verdonkeren. De eigen, natuurlijke harsen (suberine) zorgen ervoor dat de
granulaten tot één blok samenkleven. Nadien worden deze blokken geëxpandeerde kurk in
verschillende diktes verzaagd of weerom vermalen tot korrels.
Tijdens het ‘steambaked-procédé’ worden geen vreemde stoffen aan de kurk-korrels
toegevoegd. Men start en eindigt m.a.w. met een 100% natuurproduct.
Kurkplaten en kurkkorrels isoleren zowel thermisch als akoestisch, zijn vocht-afstotend en worden niet
aangetast door muizen of termieten.
Kurkplaten hebben als standaard afmeting 1000 mm x 500 mm en kunnen eventueel met sponning
verkregen worden op 40 mm of 50 mm dikte. Deze sponning vergemakkelijkt het plaatsen in de
spouw en verminderd het warmteverlies door koudebruggen (geen naden meer tussen de panelen).
Kurk brandt niet autonoom en heeft dus een brandvertragende eigenschap (klasse B2 volgens DIN
4102). Doordat kurk een natuurproduct is komen er bij de verbranding geen chloriden, cyaniden of
andere toxische gassen vrij.
Kurk heeft een zeer gunstige verouderingscoëfficiënt. D.w.z. dat de isolatie-waarde van kurk
nauwelijks afneemt in de tijd, in tegenstelling tot verschillende alternatieven.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 52 7-1-2010

Kurk is van nature waterafstotend. Dit maakt dat de isolatie-waarde of thermische geleidbaarheid niet
kan toenemen doordat het materiaal nat wordt en dat het onder invloed van vocht en een slechte
ventilatie onmogelijk kan gaan rotten.
Kurkplaten isoleren ook akoestisch. De snelheid van het geluid vertraagt aanzienlijk in kurk, wat de
heersende geluiden afzwakt. De snelheid van het geluid in kurk bedraagt 450 m/sec., in gewapend
beton is deze 2500-2800 m/sec. Dit maakt dat kurk een klankverbeterend en gehoorvriendelijk
product is.
Specificaties
• Plaatdikte : minstens 40 / 50 /... mm / overeenkomstig de aanduidingen op plan
• Formaat : standaard afmetingen 100x50
• Prestatiecriteria :
⇒ Gedeclareerde warmtegeleidingscoëfficiënt λd : maximum 0,034 / … W/mK bij 10°C
Aanvullende specificaties
• De isolatieplaten bezitten een technische goedkeuring ATG voor toepassing als gedeeltelijke /
volledige spouwvulling.
Uitvoering
De platen worden voorzien als gedeeltelijke / volledige spouwvulling. De platen worden in verband
geplaatst en met zorg over de spouwankers gedrukt. Zij worden steeds met een lichte druk sluitend op
en tegen elkaar geplaatst teneinde dichte naden te bekomen.
Toepassing
• Spouwmuurisolatie : ...
• Spouwvoetisolatie : ...
22.20. spouwisolatie / akoestisch - algemeen
Omschrijving
Het betreft de levering en plaatsing van isolatieplaten tussen de woningscheidende wanden, met als
doel een degelijke akoestische scheiding te realiseren.
Meting
• meeteenheid : per m2
• meetcode : volgens netto oppervlakte, uitsparingen groter dan 0,5 m2 worden afgetrokken
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materialen
De aangewende isolatiematerialen zijn weersbestendig, rotbestendig, niet ontvlambaar, niet
onderhevig aan krimp en blijvend waterafstotend. De anorganische en amorfe structuur mag geen
voedingsbodem vormen of doen ontstaan voor ongedierte, bacteriën of schimmels en tasten de
andere bouwelementen niet aan. Beschadigde plaatdelen mogen niet worden verwerkt.
Uitvoering
De isolatie wordt geplaatst tussen de twee dragende delen van de woningscheidende wanden. Een
volledige spouwvulling moet er toe bijdragen dat de ontdubbelde muren volledig mechanisch
onafhankelijk blijven tot elkaar, d.w.z vrij van mortelbruggen, spouwankers, ... Dienaangaande wordt
er voor gezorgd dat de isolatie zoveel mogelijk in één stuk, zonder perforatie of onderbreking
doorloopt. Hiertoe dienen de platen goed tegen elkaar aan te sluiten, zonder dat mortelresten tussen
de plaatvoegen voorkomen. Bij gebruik van stijve platen mogen zij niet strak geklemd worden.
REFERENTIENORMEN
NBN EN 12354-1 - Bouwakoestiek - Schatting van de geluidsgedraging van gebouwen van uit de bouwdeelgedraging - Deel 1:
Luchtgeluidswering tussen vertrekken (2000)
NBN EN 12354-2 - Geluidsleer - Schatting van de geluidsgedraging van gebouwen uit de bouwdeelgedraging - Deel 2 :
Klopgeluidswering tussen vertrekken (2000)
NBN EN 12354-3 - Geluidsleer - Schatting van de geluidsgedraging van gebouwen uit de bouwdeelgedraging - Deel 3 :
Luchtgeluidswering tegen buitenlawaai (2000)
NBN EN 12354-4 - Bouwgeluidsleer - Schatting van de geluidsgedraging van gebouwen vanuit de bouwdeelgedraging - Deel
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 53 7-1-2010

4 : Overdracht van binnengeluid naar buiten (2001)
NBN EN ISO 717-1 - Geluidsleer - Bepaling van de geluidsisolatie in gebouwen en van gebouwdelen - Deel 1 :
Luchtgeluidsisolatie (1997)
NBN EN ISO 717-2 - Geluidsleer - Bepaling van de geluidsisolatie in gebouwen en van gebouwdelen - Deel 2 :
Klopgeluidsisolatie (1997)
NBN EN ISO 140-4 - Geluidsleer - Meting van geluidswering in gebouwen en bouwdelen - Deel 4: Veldmeting van
luchtgeluidswering tussen ruimten (1998)
NBN S 01-401 - Akoestiek Grenswaarden voor geluidsniveaus om het gebrek aan comfort in gebouwen te vermijden (1987)
22.21. spouwisolatie / akoestisch - minerale wol (MW) |FH|m2
Materiaal
De isolatie bestaat halfstijve isolatieplaten uit minerale wol (MW), beantwoordend aan STS 08.82.5
(1981) en NBN EN 13162 - Materialen voor de warmte-isolatie van gebouwen - Fabrieksmatig
vervaardigde producten van minerale wol (MW) - Specificaties (2001).
Specificaties
• Plaatdikte : minimum 20 / 25 / 30 / ... mm
• Afwerking :
(ofwel) eenzijdig / tweezijdig bekleed met een glasvlies
(ofwel) zonder glasvliesbekleding / … (ingeval van rotswol)
• Prestatiecriteria :
⇒ Gedeclareerde warmtegeleidingscoëfficiënt λd : maximum 0,037 W/mK bij 10°C
⇒ Gemiddelde volumemassa in geval van glaswol : minimum 45 / … kg/m3
⇒ Gemiddelde volumemassa in geval van rotswol : minimum 65 / ... kg/m3
Toepassing
Te voorzien tussen alle woningscheidende wanden.
22.30. drukvaste isolatie - algemeen
Omschrijving
Het betreft de levering en plaatsing van een aangepaste drukvaste isolatie, vorm- en drukvast te
integreren in het metselwerk, met het oog op het opvangen van koudebruggen.
Nota aan de ontwerper
De voorziening van drukvaste isolatie voor het opvangen van koudebruggen kan aangewezen als aanzet van
dragend metselwerk boven kruipkelders, op vloerplaten boven buitenruimten, parkeergarages, ter hoogte van
buitenterrassen, dakopstanden bij platte daken, e.d.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• meeteenheid : prijssupplement gerekend per lopende meter, desgevallend opgesplitst volgens
dikte en muurbreedte. De hoeveelheden metselwerk worden niet in mindering gebracht.
• meetcode : gemeten volgens netto lengte
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
22.31. drukvaste isolatie - cellulair glas (CG) |FH|m
Materiaal
De isolerende blokken zijn vervaardigd uit alumino-gesilicatiseerd cellulair glas, beantwoordend aan
NBN EN 13167 - Materialen voor de warmte-isolatie van gebouwen - Fabrieksmatig vervaardigde
producten van cellulair glas (CG) - Specificatie (2001). De boven- en onderzijde zijn voorzien van een
aangepaste cachering, de zijkanten zijn afgewerkt met een bitumencoating.
Specificaties
• Afmetingen :
⇒ Dikte : 5 / … cm
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 54 7-1-2010

⇒ Breedte : aangepast aan het metselwerk 9 / 14 / 19 / … cm.
⇒ Formaat : … x … x ... mm / keuze aannemer.
• Prestatiecriteria :
⇒ Volumemassa : minimum 175 / ... kg/m3
⇒ Gedeclareerde warmtegeleidingscoëfficiënt λd : maximum 0,048 W/mK
⇒ Drukweerstand : minimum 0,45 / … N/mm2
Nota aan de ontwerper
De toepassing van een laag isolerende blokken in cellulair glas over de volledige spouwvoet is mogelijk voor
gebouwen tot circa twee bouwlagen. Teneinde verrassingen te voorkomen dient een stabiliteitsstudie, rekening
houdend met de overspanningen en te verwachten belastingen, uitsluitsel te geven. Wanneer ten gevolge van
belastingsverschillen ontoelaatbare zettingen worden verwacht, waar nodig dilatatievoegen aan te brengen en/of
het metselwerk te voorzien van een wapening. Bij zwaardere belastingen kunnen cellenbetonblokken een mogelijk
alternatief bieden.
Uitvoering
• Studie : door de architect / stabiliteitsingenieur / ten laste van de aannemer
• In eerste instantie dienen hierbij de voorschriften van de fabrikant strikt te worden opgevolgd, zelfs
al zouden deze afwijken van onderstaande beschrijving.
• De isolerende blokken dienen een doorlopende thermische snede te realiseren met de
aansluitende isolatiematerialen volgens hun toepassing :
⇒ Horizontale of schuine bouwelementen zoals plat dak, zadeldak, terrassen, balkons, e.d.,
⇒ Verticale bouwelementen zoals spouwmuren : deze verbinding wordt gerealiseerd door het
inmetselen van de isolerende blokken op de plaatsen zoals aangegeven op de detailplannen.
Onder muurdelen of dwarsmuren die niet op de isolerende blokken rusten (maar er wel mee
verbonden zijn) zullen twee lagen van een gepast bitumineus vilt ingewerkt worden om een
gelijkaardige samendrukking onder deze verbonden muren te krijgen. De eerste laag metselwerk op
de isolerende blokken moet alle op te vangen lasten voor 100% over het isolatiemateriaal spreiden; zij
wordt daartoe vol en zat in een zo vloeibaar mogelijke mortelspecie gedrukt. De elementen worden in
een zo vloeibaar mogelijke mortelspecie lichtjes heen en weer geschoven totdat deze langs alle zijden
wegvloeit en een verkleving van 100% bekomen wordt (nooit op de elementen kloppen, noch met een
truweel, noch met ander gereedschap), de opstaande voegen worden nauw aansluitend uitgevoerd
zonder mortelspecie tussenin.
Toepassing
Zoals aangegeven op de uitvoeringsplannen en/of detailtekeningen.
• Doorlopende isolerende laag over de volledige spouwvoet.
• Dakopstanden ter hoogte van de isolatie van de platte daken
22.32. drukvaste isolatie - cellenbetonblokken |FH|m
Materiaal
Het betreft de voorziening van een drukvaste isolerende laag met cellenbetonblokken, beantwoordend
aan NBN B 21-002 - Metselstenen - Specificaties voor geautoclaveerde cellenbetonmetselstenen
(1989), aangevuld met NBN EN 771-4 - Voorschriften voor metselstenen - Deel 4: Cellenbetonsteen
(2003). Zij zijn drager van het Benor-keurmerk, bij iedere levering wordt een certificaat van oorsprong
gevoegd. De aannemer legt een staal en prestatiefiche ter goedkeuring voor aan de ontwerper.
Specificaties
• Nominale muurdikte : 10 / 15 / 20 / … overeenkomstig de aanduidingen op plan / …
• Laagdikte : 14 / 19 / 24 / … cm
• Oppervlaktetextuur : vlak
Prestatiecriteria
• Kwaliteitscategorie : C3-05 / C4-06 / C6-08 / … (aanduiding volgens tabel)
Klasse f (f'bk in N/mm2 (MPa)) rho-klasse (ρ in kg/m3) Kwaliteitscategorie
f 2 (f'bk > 2 N/mm2) 0,4 (ρ < 400 kg/m3) C2 / 0,4
f 3 (f'bk > 3 N/mm2) 0,5 (400 < ρ < 500 kg/m3) C3 / 0,5
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 55 7-1-2010

f 4 (f'bk > 4 N/mm2) 0,5 (ρ < 500 kg/m3) C4 / 0,5
f 5 (f'bk > 5 N/mm2) 0,6 (500 < ρ < 600 kg/m3) C4 / 0,6
f 6 (f'bk > 6 N/mm2) 0,8 (700 < ρ < 800 kg/m3) C6 / 0,8
• Thermische geleidbaarheid (bij 20° in droge toestand) : maximum 0,13 W/mk (categorie C3-05) /
0,16 W/mk (categorie C4-06)
Uitvoering
• Studie : door de architect / ten laste van de aannemer en ter goedkeuring voor te leggen aan de
architect / ….
• Het metselwerk wordt uitgevoerd volgens artikel 20.16 binnenspouwblad - cellenbeton
(ofwel) De blokken worden verlijmd.
(ofwel) De blokken worden vermetseld.
• De metselmortel beantwoordt aan :
(ofwel) categorie M2 : in de mortelspecie wordt verplichtend een toeslagstof gemengd à rato
van 5 kg product per 50 kg cement of 1/12 deel.
(ofwel) categorie M 3 / M4
(ofwel) een fabrieksmortel waarvan de technische fiche ter goedkeuring wordt voorgelegd.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Vochtisolaties : overeenkomstig artikel 20.41 anticapillaire membranen - folies / PE en 23.41
vochtisolatie / spouw - folies / PE.
• Verankeringen : hoekaansluitingen tussen cellenbetonmuren gebeuren met gegalvaniseerd
bandijzers van circa 350 mm lengte, die in de blokken wordt genageld met gegalvaniseerde,
conische nagels van circa 100 mm lengte / ...
Toepassing
Zoals aangegeven op de uitvoeringsplannen en/of detailtekeningen.
• Doorlopende isolerende laag over de volledige spouwvoet.
• Dakopstanden ter hoogte van de isolatie van de platte daken.
22.40. isolatie in houtskeletbouw - algemeen
Omschrijving
Het betreft de levering en plaatsing van een aangepaste isolatie te integreren in de houtskeletbouw,
met het oog op het opvangen van koudebruggen.
Bio-ecologisch bouwen gaat uit van het concept dat de buitenschil van een huis zo veel mogelijk uit
dampopen materialen moet bestaan. Dit om in huis geproduceerd vocht op een optimale manier af te
voeren of te verwerken. We spreken van ‘ademende muren’. Het betekent dat je vermijdt dat jouw
gebouw een ‘plastic zak’ als buitenschil heeft. Met kunststofmaterialen creëer je een ‘plastic zak’. Die
zijn water- én dampdicht. Over grote oppervlakte dampdicht gemaakte oppervlakken wekken het
zogenaamde ‘bunkerklimaat’ op. Gebruikers ervaren de lucht in zo’n ruimtes als benauwend en
‘gebruikt’. Het diffusieweerstandsgetal ⎧ (mu) duidt de dampdoorlatendheid van een materiaal aan.
Het geeft aan hoeveel maal moeilijker de waterdamp doorheen het betreffende materiaal gaat dan
door de lucht. De isolatiematerialen uit nagroeibare isolatiematerialen hebben een kleine mu-waarde
en zijn dus dampopen. Gebruik daarom isolatiematerialen uit nagroeibare grondstoffen in
houtskeletbouw.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• meeteenheid : prijssupplement gerekend per lopende meter, desgevallend opgesplitst volgens
dikte en muurbreedte. De hoeveelheden metselwerk worden niet in mindering gebracht.
• meetcode : gemeten volgens netto lengte
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 56 7-1-2010

22.41. isolatie in houtskeletbouw – cellulose / ingeblazen |FH|m³
Tussen de stijlen wordt over de volledige dikte, aan de buitenzijde begrensd door de wind- en
waterdichte laag, aan de binnenzijde door de damprem/luchtdichting (houtderivaatplaten e.d.),
cellulose isolatie aangebracht, met een dikte van … mm.
Materiaal
Montagelatten: geschaafde latten, minimumsectie 50 x 20 mm bij keperafstanden as op as tot 500
mm, 50 x 24 mm tot 625 mm en 50 x 30 mm tot 815 mm. De dikte van de latten wordt voorts bepaald
door de sectie van de in te werken leidingen en/of inbouwdozen voor elektrische voorzieningen en
dergelijke.
Het materiaal moet minstens voor 85% van het gewicht in droge toestand bestaan uit gerecycleerde
krantenpapier van de groep 2.02 (lijst van de europese (CEPI / B.I.R) standaardsoorten en hun
kwaliteiten).
Beschermd tegen insecten, schimmels en brand en zonder andere toeslagstoffen.
Warmtegeleidingscoëfficiënt λd volgens EN ISO 10456: 0,038 / 0,040 W/(m.K).
Brandklasse: B2 volgens DIN 4102-1.
Belasting door schimmelgroei volgens EN ISO 846, tabel 4: klasse 0.
Uitvoering
Indien ingeblazen wordt tussen een damprem tegen de binnenzijde (en geen luchtdicht gemaakte
platen), dan mag het inblazen van de vlokken pas gebeuren nadat de montagelatten zijn geplaatst.
Deze latten steunen de damprem bij het inblazen van de cellulosevlokken.
De latten moeten worden aangebracht volgens de voorschriften van de leverancier van de afwerking.
De tussenafstand as op as bedraagt maximaal 50 cm.
Via openingen in de luchtdichting/damprem worden de vlokken door een gelicentieerd aannemer met
de gepaste inblaasapparatuur ingeblazen met een densiteit minimaal gelijk aan die voorgeschreven
door de fabrikant.
Na het inblazen dicht de aannemer de inblaasopeningen ofwel met damprem en de gepaste lijm ofwel
met kleefband.
Toepassing
22.42. isolatie in houtskeletbouw – cellulose / dekens |FH|m
Materiaal
Het materiaal moet minstens voor 85% bestaan uit hernieuwbare grondstoffen, gebaseerd op het
gewicht van het materiaal in droge toestand. Materialen die synthetische toevoegstoffen gebruiken
moeten voor minstens 75% bestaan uit hernieuwbare grondstoffen, gebaseerd op het gewicht van het
materiaal in droge toestand. De verhouding van brandvertragers mag niet de 15% van het gewicht
van het materiaal in droge toestand overschrijden. De verhouding van boorzouten in het materiaal
mag niet meer zijn dan 10% van het gewicht van het materiaal in droge toestand.
Cellulosevlokken gemaakt van gerecycleerd papier, beschermd tegen insecten, schimmels en brand
en zonder andere toeslagstoffen.
Warmtegeleidingscoëfficiënt λd volgens EN ISO 10456: 0,035 / 0,055 W/(m.K).
Brandklasse: B2 volgens DIN 4102-1.
Belasting door schimmelgroei volgens EN ISO 846, tabel 4: klasse 0.
Uitvoering
Het wordt op maat versneden met een mes of zaag.
Hou rekening met 2 à 3 cm overmaat waardoor het zich tussen de ribben klemt.
Gebruik verschillende diktes op elkaar te gebruiken met verspringende naden.
Toepassing
22.43. isolatie in houtskeletbouw - vlas |FH|m
Materiaal
Het materiaal moet minstens voor 85% bestaan uit hernieuwbare grondstoffen, gebaseerd op het
gewicht van het materiaal in droge toestand. Materialen die synthetische toevoegstoffen gebruiken
moeten voor minstens 75% bestaan uit hernieuwbare grondstoffen, gebaseerd op het gewicht van het
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 57 7-1-2010

materiaal in droge toestand. De verhouding van brandvertragers mag niet de 15% van het gewicht
van het materiaal in droge toestand overschrijden. De verhouding van boorzouten in het materiaal
mag niet meer zijn dan 10% van het gewicht van het materiaal in droge toestand.
Vlas isolatie is optimaal temperatuur- en vochtregulerend; omdat het van natuurlijke vlasvezels is
gemaakt, die hun natuurlijke vocht- en temperatuurregulerende eigenschappen ook als isolatie
behouden. Vlas zorgt dus voor een comfortabel en optimaal binnenklimaat.
Bij de productie is slechts een totale energie input van 1,6 MJ noodzakelijk. Vlas heeft een (in theorie
oneindig) lange levensduur en is volledig recycleerbaar.
Warmtegeleidingscoëfficiënt: 0,038 W/mK
Warmteopslagcapaciteit: 1550 J/kgK
Geluidabsorbtiecoëfficiënt (alfa w): 0,95
Dampdiffusieweerstand: 5,7 m
Brandklasse (Euroklasse): C
Dikte geplaatst : 12 / 14 / 16 / 18 / 20 cm
Uitvoering
Het wordt op maat versneden met een mes of zaag.
Hou rekening met 2 à 3 cm overmaat waardoor het zich tussen de ribben klemt.
Gebruik verschillende diktes op elkaar te gebruiken met verspringende naden.
Toepassing
22.44. isolatie in houtskeletbouw – hennep |FH|m
Hennep wordt als matten of rollen geleverd en is geschikt voor het isoleren van daken, muren en
vloeren.
Materiaal
Het materiaal moet minstens voor 85% bestaan uit hernieuwbare grondstoffen, gebaseerd op het
gewicht van het materiaal in droge toestand. Materialen die synthetische toevoegstoffen gebruiken
moeten voor minstens 75% bestaan uit hernieuwbare grondstoffen, gebaseerd op het gewicht van het
materiaal in droge toestand. De verhouding van brandvertragers mag niet de 15% van het gewicht
van het materiaal in droge toestand overschrijden. De verhouding van boorzouten in het materiaal
mag niet meer zijn dan 10% van het gewicht van het materiaal in droge toestand.
Matten: Formaten: 0,625 m x 1,20 m, 0,580 m x 1,20 m, 1,000 m x 2,00 m
Dikte: Van 30 mm tot 180 mm (per 10 mm) Vanaf 200 mm dikte wordt het 2-lagig geplaatst.
Rollen: Breedte: 0,625 m und 0,580 m
Dikte en lengte: 30mm= 10m, 40mm= 8m, 50mm= 8m, 60mm= 8m, 70 mm = 6 m,80 mm = 6m
Inhoud Hennep vezels, Bi-component vezels, Soda (brandbescherming)
Dichtheid Ca. 30–42 kg/m3
Warmtegeleidingscoëfficient 0,040 / 0,042 W/(m·K)
Specifieke warmtecapaciteit 1600 J/(kg·K)
Dampdiffusiewaarde 1–2
Luchtstroomweerstand 6,0 kPa·s/m2
Bouwstofklasse/brandklasse E klasse, normaal ontvlambaar
Max. temperatuursblootstelling 120°C
Uitvoering
De afmetingen van het isolatiemateriaal moeten zo gekozen worden dat ze afgestemd zijn op hun
toepassing; hiervoor wordt de tussenafstand van de balken gemeten en 2à3 cm bijgeteld, de reserve
is nodig om koudebruggen te vermijden. Indien men werkt met 2 isolatieplaten op elkaar (bijvoorbeeld
2 platen van 8 cm om in totaal 16 cm te isoleren) worden de platen geschrankt geplaatst, zodat de
naden onderbroken worden.
Toepassing
22.45. isolatie in houtskeletbouw – houtvezel /zacht |FH|m
Materiaal
Het materiaal moet minstens voor 85% bestaan uit hernieuwbare grondstoffen, gebaseerd op het
gewicht van het materiaal in droge toestand. Minstens 80% van de vezels vervat in het materiaal
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 58 7-1-2010

moeten hun origine hebben van een bron binnen een radius niet verder dan een 300km autowegkilometer-equivalent(2)
van de productie.
(2) 1 km autoweg ≅ 2.5 km treinspoor ≅ 27 km schip-overzee ≅ 4 km schip-binnenlandse waterwegen.
Het hout mag niet ontstaan uit een bron waar ontbossing of overkap toegepast wordt en moet
gecultiveerd worden onder een duurzaam bosbeheer.
Houtvezel kan je plaatsen tussen spanten of roostering van daken, muren en vloeren en is een
dampopen en recycleerbaar materiaal.
warmtegeleidingscoëfficiënt: 0,038 / 0,043 W/mK
warmteopslagcapaciteit: 2100 J/kgK
massadichtheid: 50 kg/m³
brandklasse (Euroklasse): E
uitvoering
De afmetingen van het isolatiemateriaal moeten zo gekozen worden dat ze afgestemd zijn op hun
toepassing; hiervoor wordt de tussenafstand van de balken gemeten en 2à3 cm bijgeteld, de reserve
is nodig om koudebruggen te vermijden. Indien men werkt met 2 isolatieplaten op elkaar worden de
platen geschrankt geplaatst, zodat de naden onderbroken worden.
Toepassing
22.46. isolatie in houtskeletbouw – houtvezel / half hard |FH|m
Materiaal
Het materiaal moet minstens voor 85% bestaan uit hernieuwbare grondstoffen, gebaseerd op het
gewicht van het materiaal in droge toestand. Minstens 80% van de vezels vervat in het materiaal
moeten hun origine hebben van een bron binnen een radius niet verder dan een 300km autowegkilometer-equivalent(2)
van de productie.
(2) 1 km autoweg ≅ 2.5 km treinspoor ≅ 27 km schip-overzee ≅ 4 km schip-binnenlandse waterwegen.
Het hout mag niet ontstaan uit een bron waar ontbossing of overkap toegepast wordt en moet
gecultiveerd worden onder een duurzaam bosbeheer.
warmtegeleidingscoëfficiënt: 0,043 / 0,055 W/mK
uitvoering
De afmetingen van het isolatiemateriaal worden zo gekozen dat ze afgestemd zijn op hun toepassing.
Indien men werkt met 2 isolatieplaten op elkaar worden de platen geschrankt geplaatst, zodat de
naden onderbroken worden.
toepassing
22.47. isolatie in houtskeletbouw - schapenwol |FH|m
Materiaal
Het materiaal moet minstens voor 90% bestaan uit hernieuwbare grondstoffen gebaseerd op het
gewicht van het materiaal dat verkocht wordt (17% vochtinhoud). Het gebruik van synthetische
toevoegstoffen is verboden.
Uitgezonderd “Sulcofuron”, is het gebruik van halogene/organische elementen als insectenwerende
producten of behandelingen verboden. De hoeveelheid van “Sulcofuron” is beperkt tot 0,5% van het
gewicht van het materiaal dat verkocht wordt (17% vochtinhoud) in vloeibare vorm, of 1% in vaste
vorm. De leverancier bezorgt de nodige bewijzen hiervoor.
Warmtegeleidingcoëfficiënt 0,035 / 0,041 W/m.K
Warmteopslagcapaciteit 1720 J/Kg.K
Latente warmteaccumulatie 9,2 KJ.(Kg.K)/m²
Geluidsabsorptie α Sm 0,87 (30 mm)
Dampdiffusie weerstand 4,1 / 4,7
Brandgedrag Euroklasse E
NIBE milieuklasse
uitvoering
1a
Aanbrengen doet men zonder speciale kleding en er gelden geen bijzondere verwerkingsrichtlijnen.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 59 7-1-2010

De afmetingen van het isolatiemateriaal moeten zo gekozen worden dat ze afgestemd zijn op hun
toepassing; hiervoor wordt de tussenafstand van de balken gemeten en 2à3 cm bijgeteld, de reserve
is nodig om koudebruggen te vermijden.
Indien men werkt met 2 isolatieplaten op elkaar worden de platen geschrankt geplaatst, zodat de
naden onderbroken worden.
toepassing
22.48. isolatie in houtskeletbouw – geëxpandeerde kurk |FH|m
Zie 22.16
materiaal
Het materiaal moet voor 100% bestaan uit hernieuwbare grondstoffen. Geen andere bindmiddelen
mogen gebruikt worden in het productieproces buiten de inherente, natuurlijke bindmiddelen in de
kurk zelf. Biociden en brandvertragende toevoegstoffen zijn verboden.
Lambda-waarde: 0,038 / 0,040 W/mK.
Dichtheid: 110 / 190 kg/m³.
Goede geluidsdempende werking.
Brand- en schimmelwerend.
Drukvast en vormbestendig.
Geëxpandeerde kurk is waterbestendig.
Geëxpandeerde kurk is een 100% natuurlijk product.
Er worden geen bindmiddelen of andere stoffen toegevoegd.
Uitvoering
Wordt voornamelijk als vloerplaat gebruikt. Men moet oppassen om niet op de randen van de platen
te wandelen. Deze kan afbrokkelen.
toepassing
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 60 7-1-2010

23. GEVELMETSELWERK
23.00. gevelmetselwerk - algemeen
Omschrijving
De post “gevelmetselwerk” omvat alle elementen, werken en leveringen, voor het realiseren van de in
het bijzonder bestek omschreven parementmetselwerken, inclusief alle bijhorende werkzaamheden,
afhankelijk van de aard van de toepassing en/of de samenstelling.
Veiligheid
Overeenkomstig het veiligheids- & gezondheidsplan, zoals opgemaakt door de veiligheidscoördinatorontwerp
en gevoegd bij het bijzonder bestek.Alle richtlijnen terzake en concrete aanwijzingen van de
veiligheidscoördinator-verwezenlijking zullen nauwkeurig worden opgevolgd.
23.10. parement - algemeen
Omschrijving
Het betreft de buitenspouwbladen in gevelmetselwerk. In overeenstemming met de algemene en/of
specifieke bepalingen van het bijzonder bestek, dienen de onder deze post begrepen eenheidsprijzen,
hetzij volgens uitsplitsing in de samenvattende opmeting, hetzij in hun globaliteit, steeds te omvatten :
• de voorbereiding der werken, het plaatsen van de nodige stellingen, beschermingen, afdekzeilen;
• de levering en voorbereiding van alle materialen t.t.z. de stenen of blokken, de mortels, alle
noodzakelijke metalen versterkingselementen voor lateien / rollagen, ankerklossen, L-profielen,
platijzers, de verbindingen met de binnenmuren (spouwankers), aansluitingen met dakranden
(loodslabben), de vochtisolaties ter hoogte van gevelaanzet, gevelopeningen en dakranden, de
vochtweringen en thermische isolatiestroken aan de dagkanten van ramen;
• de eigenlijke uitvoering van het buitenmetselwerk en de eventuele beschermingsmaatregelen, ...;
• de voegwerken, de zettingsvoegen en afwerking;
• het gebeurlijk afwassen en/of afkrabben van de gevel;
• alle meerwerken voor het verwijderen van uitbloeïngen;
• het verwijderen van beschermingen en stellingen;
• het opruimen en schoonmaken van de bouwplaats.
Let wel : massieve (dragende en niet-dragende) buitenmuren en/of dragende binnenspouwbladen van materialen
met een parementvlak worden begrepen in rubriek 23.20 gevelmetselwerk - massieve buitenmuren”.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• meeteenheid : per m2, alle afmetingen uitgedrukt in cm, met vermelding van de dikte. Bij
buitenspouwbladen die zijn samengesteld uit twee soorten metselwerk van verschillende
materialen, kan de meting desgevallend worden opgesplitst.
• meetcode : netto uit te voeren zichtbare oppervlakte zonder onderscheid te maken voor kant-, rolen
streklagen, dorpels, eventuele hoekblokken, sierlagen in metselwerk, enz., ... Alle raam- en
deuropeningen worden afgetrokken, uitsparingen voor verluchtingsroosters,
•
brievenbusopeningen, ... kleiner dan 0,2 m2 worden evenwel niet afgetrokken. De dagzijden van
de openingen en vensters en de onderzijde van de lateien worden enkel meegerekend (nettooppervlak)
in zoverre hun breedte groter zou voorzien zijn dan de breedte van een gevelsteen. De
spouw wordt nooit meegerekend.
aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Inbegrepen in de eenheidsprijs zijn :
• de spouwhaken voor de verbinding van het parementvlak aan het binnenspouwblad. Zij worden geplaatst in
coördinatie met de uitvoering van het binnenspouwblad (hoofdstuk 20 - opgaand metselwerk). De kostprijs
wordt evenwel integraal begrepen in hoofdstuk 23 ‘buitenmetselwerk’.
• de eventuele spouwankers voor de verbinding van rollagen aan het binnenspouwblad;
• de eventuele L-profielen of regelbare ophangconsoles, …voor het opvangen van de rollaag in het
naastliggend metselwerk;
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 61 7-1-2010

• de eventuele platijzers voor verankering van de rollaag in het naastliggend metselwerk;
• de eventuele wapeningstaven voor verbinding van de rollaag aan het binnenspouwblad;
• de nodige vochtisolaties en desgevallend aanvullende thermische isolatiestroken;
• de voegwerken (behoudens andere bepalingen in het bijzonder bestek en/of meetstaat)
Niet inbegrepen in de eenheidsprijs zijn :
• de eventuele voegwapening van het metselwerk (verrekend als supplement in artikel 23.32)
• gevelplinten en/of sierlagen in bouwsteen (opgenomen als afzonderlijke post in hoofdstuk 24)
Materialen
A. METSELSTENEN
REFERENTIENORMEN
NBN B 23-002 - Gevelbaksteen (met erratum) + addenda 1&2 - Vorstproef (1986)
NBN B 21-001 - Metselstenen - Specificaties voor betonmetselstenen + addendum (1988)
NBN B 21-003 - Metselstenen - Specificaties voor metselstenen van kalkzandsteen (1988)
NBN B 24-001 - Metselstenen - Terminologie (1981)
NBN B 24-002 - Metselstenen - Algemene begripsomschrijvingen (1986)
NBN B 24-201 t/m 210 - Proeven op metselstenen + addenda (1974)
NBN B 27-009 - Keramische producten voor wand- en vloerbekledingen - Vorstbestandheid : Vorst/dooicyclussen (addendum
2 = vorstproef voor baksteen) (1996)
NBN B 27-010 - Vorstbestandheid - Vermogen tot wateropslorping door capillariteit
NBN B 27-011 - Prestatiecriteria + addendum (1987)
NBN EN 771 - deel 1 t/m 6 - Voorschriften voor metselstenen (2003)
NBN EN 772 - deel 1 t/m 20 - Proeven op metselstenen (2000)
NBN EN 845 - deel 1 t/m 11 - Voorschriften voor metselwerktoebehoren (2001)
NBN EN 846 - deel 1 t/m 1 - Beproevingswijzen voor metselwerktoebehoren (2000)
NBN B 04-001 - Maatafstemmingen voor gebouwen - Basisbegrippen - Gebruiksprincipes - Voorkeursmodulen (1981)
NBN B 62-002/A1 - Berekening van warmtedoorgangscoëfficiënten van wanden van gebouwen (2001)
Inzake de algemene begripsbepalingen "metselstenen", zie ook 20.00 opgaand metselwerk - algemeen.
MECHANISCHE & FYSISCHE EIGENSCHAPPEN
Alle gevelstenen zijn Benor gekeurd (of gelijkwaardig) volgens NBN B 23-002 - Gevelbaksteen (met
erratum + add.1&2 ) (1986). Bij iedere levering worden de certificaten van oorsprong of de Benor-
Certificaten voorgelegd. De parementstenen moeten daarenboven voldoen aan de prestatiecriteria :
• Zeer vorstbestand (++) (~ klasse 5 volgens NBN B 27-011) : overeenkomstig de bekomen GCwaarden
(beter dan -2,5) volgens NBN B 27-010 vertonen de stenen na rechtstreekse vriesproef
(20 cyclussen op -15°C) volgens NBN B 27-009 geen zichtbare schade (code 0) bij impregnatie
onder 51 kPa;
• Gemiddelde wateropslorping bij onderdompeling volgens NBN B 24-203 : maximum 18 / 15 / 12
%
• Hallergetal (zuigkracht van de steen) : tussen … en …
• Hygrometrische krimp of zwelling (< 0,1mm/m - baksteen);
• Eflorescentieproef (uitbloeiing) volgens NBN B 24-209 : geen witte vlekken verschijnen groter dan
5 cm2 (baksteen);
• Karakteristieke druksterkte (f’bk) volgens NBN B 24-201 : minimum 5 N/mm2.
• Gemiddelde druksterkte (f’bm) volgens NBN B 24-201 : minimum 8 N/mm2.
Algemeen overschrijdt de drukweerstand van gevelbaksteen ruimschoots de vereiste criteria.
BAKSTEEN - FORMAAT, VORM & UITZICHT
• Voor de uitvoering zullen minimum drie verschillende stalen ter goedkeuring aan de architect en
het Bestuur worden voorgelegd, teneinde de definitieve kleur te bepalen. Het in het bijzonder
bestek opgegeven type en formaat, de prestatiecriteria, de textuur en kleurschakering zullen
hierbij doorslaggevend zijn. Gebeurlijke aanduidingen opgenomen in het bijzonder bestek m.b.t.
de herkomst van de klei vormen geen strikt uitsluitingscriterium, waarbij de aannemer gerechtigd
is om, conform de opgegeven prestatiecriteria, varianten ter keuze en goedkeuring voor te leggen.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 62 7-1-2010

• Voor de bakstenen kan een onderscheid worden gemaakt tussen (machinale) handvormsteen
(HV), vormbaksteen (VB) en strengperssteen (SP). De maatvastheid van strengpersstenen
beantwoordt minstens aan tolerantieklasse T 2 volgens NBN B 23-002.
• De te verwerken stenen zijn vrij van barsten, afgesprongen stukken of gebroken hoeken. Het
gebruik van gebroken elementen of elementen met sporen van blussers, een onregelmatige vorm
of uitzicht hebben afkeuring tot gevolg. In geval de levering zou worden geweigerd, kan de
aannemer de steen op de bouwplaats sorteren; de afgekeurde stenen worden van de bouwplaats
verwijderd.
• Inzake beperking van beschadigingen en fouten moeten de gebruikte stenen in de praktijk steeds
tot de categorie K behoren (volgens NBN B 24-001) :
Categorie K
Categorie P
Categorie S
De strek en tenminste 1 kop vertonen geen enkele scheur en geen enkele hoek- of kantbreuk
die zichtbaar zijn vanop 2 m, bij ten minste 90% van de stenen uit de levering.
De strek en tenminste 1 kop vertonen geen enkele scheur bij ten minste 80% van de stenen
en geen enkele hoek- of kantbreuk bij ten minste 70% van de stenen uit de levering, zichtbaar
van op 2 m.
De stenen vertonen geen barsten, noch scheuren en geen enkele hoek- of kantbreuk die met
het blote oog waarneembaar is van op 10 m.
Let wel : bovenstaande categorieën zijn niet van toepassing voor vormbak en/of handvormstenen.
Gebruikelijke formaten (Bron : Bouwen met baksteen)
• Meest bekend is de "modul 50" of M50 (nominale maat: 190x90x50, streefmaat: 188x88x48) die door alle
fabrikanten buiten de Rupelstreek gemaakt wordt. Ook courant zijn modules M65 of M90.
• De "Waalvorm" is een formaat dat in Nederland genormaliseerd is, doch dat ook in België tot de traditionele
(niet-genormaliseerde) formaten behoort. Volgens de Nederlandse norm heeft het Waalformaat de
afmetingen 210x100x50 (WF50), in België is de steen soms langer (tot 220 mm).
• De "Rijnvorm" (ca. 180x85x50) is het traditionele formaat uit de provincie Antwerpen, en is in feite het
standaardformaat voor de "klampsteen".
• Het "Romeinsformaat" (ook "vechtformaat" genoemd) was vroeger vrij populair, en wordt door sommige
fabrieken nog steeds aangeboden. Dit formaat is niet genormaliseerd, en de afmetingen kunnen van fabriek
tot fabriek lichtjes verschillen: lengte 210 tot 220 mm, breedte 100 tot 165 mm, hoogte 40 mm. Aangezien de
verhouding hoogte/lengte zeer klein is, heeft het "Romeins formaat" een langgestrekt uitzicht, wat aan het
metselwerk een horizontale gelaagdheid geeft. Het wordt vaak vermetseld met brede horizontale voeg (tot 20
mm).
• Naast de hoger geciteerde "gebruikelijke" formaten bestaat nog een reeks andere, die minder gebruikelijk
zijn, doch waarvan sommige op de markt wel aan betekenis schijnen te winnen. Wij kunnen deze "nieuwe"
formaten indelen in twee groepen: de "dikke" en de "grote". Als "grote" formaten bestempelen wij de stenen
met lengte vanaf 240 mm en groter, zoals het "Spaans formaat" en de "moeffen". Deze stenen worden
gewoonlijk gemaakt voor restauraties, doch enkele fabrikanten hebben een of meerdere "grote" formaten in
hun normaal productiegamma opgenomen.
• De drie meest gebruikte formaten (moduul 50, Rijnvorm en Waalformaat) hebben een hoogte van 50 mm. De
meeste fabrieken maken echter ook hogere (of "dikkere") stenen zoals de "moduul 57" (190x90x57), "moduul
65" (190x90x65) of "moduul 90" (190x90x90). Ook de Waalvormformaten (WF) met lengte 210 mm worden
algemeen gangbaar in de uitvoering "dik" aangeboden, met hoogte 57 mm, 65 mm, 70 mm, e.d..
Enkele Formaten Lengte (mm) Breedte (mm) Hoogte (mm)
Moduulformaat M50 / M65 / M90 190 90 50 / 65 / 90
Waalformaat 210 100 50
Vechtformaat 210 100 40
Dikformaat 210 100 65
Rijnvom 181 87 41
Lilliputformaat 160 75 35
Ijsselformaat 160 78 41
Kloostermop 280 105 80
Duits Normalformat (NF) 240 115 71
Duits Dünnformat (DF) 240 115 52
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 63 7-1-2010

Euroformaat 240 100 69
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 64 7-1-2010

B. METSELMORTELS
REFERENTIENORMEN
NBN B 14-001 - Metselmortel (1985)
NBN B 14-201 t/m 221 - Proeven op mortel (1973-1984)
NBN EN 1015 - Beproevingswijzen voor metselwerkmortel (1999)
NBN ENV 413-1 - Metselcement - Deel 1 : Specificatie (1995)
NBN ENV 413-2 - Metselcement - Deel 2 : Beproevingsmethoden (1995)
NBN EN 13139 - Toslagmaterialen voor mortel (2002)
NBN EN 932-1 - Beproevingsmethoden voor algemene eigenschappen van toeslagmaterialen - Deel 1 : Methoden voor
monsterneming (1996)
NBN EN 933-1 - Beproevingsmethoden voor geometrische eigenschappen van toeslagmaterialen - Deel 1 : Bepaling van de
korrelverdeling - Zeefmethode
NBN EN 13139 - Toeslagmaterialen voor mortel (2002)
NBN EN 197-1 - Cement - Deel 1 : Samenstelling, specificatie en overeenkomstigheidscriteria voor gebruikelijke
cementsoorten (2000) (vervangt NBN B 12-001)
NBN EN 197-2 - Cement - Deel 2 : Overeenkomstigheidsbeoordeling (2000)
NBN EN 459-1 - Bouwkalk - Deel 1 : Definities, specificaties en conformiteitscriteria (1995)
NBN EN 459-2 - Bouwkalk - Deel 2 : Beproevingsmethoden (1995)
Voor meer informatie raadpleeg ook 'Memento - Cement / Beton' van Febelcem en het ''Handboek
Snelbouwbaksteen' van de Belgische Baksteenfederatie.
BESTANDDELEN
• Het cement beantwoordt aan de voorschriften van NBN EN 197-1&2 en draagt het BENORkeurmerk.
Er zal geen cement gebruikt worden dat vliegas of sulfaten bevat teneinde uitbloeiingen
te voorkomen.
• De poederkalk (kalkhydraat Ca(OH)2 of gebluste kalk) beantwoordt aan de voorschriften van NBN
ENV 459-1&2.
• Het zand beantwoordt aan de voorschriften van :
NBN EN 932-1 - Beproevingsmethoden voor algemene eigenschappen van toeslagmaterialen -
Deel 1 : Methoden voor monsterneming (1996)
NBN EN 13055-1 - Lichte toeslagmaterialen - Deel 1: Lichte toeslagmaterialen voor beton en
mortel (2002)
NBN EN 13139 - Toeslagmaterialen voor mortel (2002)
• De mortel moet met scherp zand worden gemaakt (vet of leemhoudend zand, alsook fijn zand of
zavel zijn ten zeerste af te raden en absoluut verboden bij ondergronds metselwerk). De
fijnheidsmodulus van het zand is begrepen tussen 1-1,9. Het zand mag niet meer dan 0,05%
organische bestanddelen bevatten en moet vrij zijn van oplosbare en niet-oplosbare substanties
zoals kleiresten, sulfaten, ijzerzouten, ... Het moet bovendien zodanig worden opgeslagen dat het
niet kan worden bevuild wordt door vreemde bestanddelen.
• Het aanmaakwater bedraagt 30 tot 35 % van het te verwerken volume en mag niet verontreinigd
zijn door organische stoffen, zuren, zouten, alkaliën, suikers, industriële afvalstoffen of andere
stoffen die de sterkte of de duurzaamheid van de mortel kunnen schaden.
• Hulpstoffen worden enkel toegelaten na voorafgaandelijk akkoord van de architect. Het gebruik en
de juiste dosering moeten beantwoorden aan de richtlijnen van de leverancier en aan de normen
van de reeks NBN T 61 - Hulpstoffen voor mortel en beton. Bindingsvertragers zijn verboden.
SAMENSTELLING
• De aannemer past de mortelsamenstelling en keuze van toeslagstoffen aan in functie van de
eigenschappen (druksterkte, porositeit, hardheid, Hallergetal, ...) van de gevelsteen en aan de
vereiste sterkte van de metselwerkdelen die hij verbindt, in verband hiermee draagt hij alle
verantwoordelijkheid. Voor een goede hechting dient de keuze van de mortel te worden
afgestemd op het zuiggedrag van de steen (Hallergetal), teneinde verbranding of verzeping te
voorkomen. De invloed van de kwaliteit van de mortel op de metselwerksterkte is daarbij des te
belangrijker, naarmate de verhouding tussen de voeg- en baksteendikte hoog is.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 65 7-1-2010

• De aannemer onderzoekt vooraf het S-gehalte en de verenigbaarheid van de legmortels,
voegmortels en de gevelstenen zodat uitbloeiïngen en verwering van voeg- en legmortel
voorkomen worden. De mortel moet vorstbestand zijn.
• De dosering van de cement in de mortel moet nauwkeurig gebeuren : te weinig cement levert een
poreuze en niet-samenhangende mortel, overdosering leidt tot een sterk krimpende en slecht
hechtende mortel. Het is een misvatting te veronderstellen dat wat meer cement de mortel alleen
maar sterker kan maken.
• De mortels worden onderverdeeld in genormaliseerde klassen volgens NBN B 14-001 (1985) :
CATEGORIE SAMENSTELLING
M1 (cementmortel) met een verbeterde karakteristieke
sterkte (f'bk)corr groter dan 20 N/mm2.
M2 (cementmortel) met een verbeterde karakteristieke
sterkte (f'bk)corr tussen 12 en 48 N/mm2.
M3 (bastaardmortel) met een verbeterde karakteristieke
sterkte (f'bk)corr tussen 8 en 32 N/mm2.
Minimum 400 kg cement (sterkteklasse 32,5) per m3 droog
zand (= 1 deel cement voor 3 delen zand)
Minimum 300 kg cement (sterkteklasse32,5) per m3 droog
zand (= 1 deel cement voor 4 delen zand)
250 kg cement (sterkteklasse32,5) en 50 kg vette
poederkalk per m3 droog zand (= 2 delen cement en 1 deel
poederkalk voor 9 delen zand).
Nota aan de ontwerper
• Cementmortels hebben een hogere druksterkte dan bastaardmortel, bovendien bindt hij ook sneller,
anderzijds is hij sterker onderhevig aan krimp.
• Bastaardmortels hebben het voordeel elastischer en beter verwerkbaar te zijn dan zuivere cementmortel en
krimpt bovendien beduidend minder. De kalk speelt de rol van plastificeerder en houdt het aanmaakwater
beter vast. Hierdoor wordt bastaardmortel aanbevolen bij warm weer of het vermetselen van poreus
materiaal. Nadeel van bastaardmortel is de relatief langere verhardingstijd.
• Indien in het parementmetselwerk een wapening wordt aangebracht, zoals voorzien in artikel 23.31
supplementen - wapening metselwerk, wordt enkel de mortelcategorie M2 toegelaten.
• Voor een goede hechting dient de keuze van de mortel te worden afgestemd op het zuiggedrag van de steen
(Hallergetal), teneinde verbranding of verzeping te voorkomen, dienaangaande dient voorafgaandelijk aan de
werken het advies van de steenfabrikant te worden ingewonnen.
MORTELBEREIDING
• Behoudens specifieke bepalingen in het bijzonder bestek heeft de aannemer de keuze tussen :
⇒ mortels, mechanisch bereid op de werf.
⇒ voorgemengde fabrieksmortels van het droge type : zij worden op de werf aangemaakt
overeenkomstig de voorschriften van de fabrikant. Indien het mengsel naast kalk en zand ook het
cement bevat wordt de mortel enkel als droog mengsel in een waterdichte verpakking worden
aangevoerd. In bulk aangevoerde mengsels zijn enkel toelaatbaar mits deze bij levering in
gesloten silo's opgeslagen zijn.
⇒ voorgemengde fabrieksmortels van het natte type : gedoseerd en klaargemaakt zonder dat nog
water wordt toegevoegd. De aannemer dient de leveringsbons met vermelding van herkomst en
samenstelling aan de architect voor te leggen. De bons vermelden de geleverde mortelcategorie,
de gebruikte cementklasse, de onderscheiden verhoudingen van de verschillende bindmiddelen
voor bastaardmortel, de maximale verwerkingsduur en de aanwezigheid van hulpstoffen
(bindingsvertragers).
• De aannemer verwerkt de bereide mortels binnen de 2 uur (1 uur bij een temperatuur hoger dan
20° C) na de bereiding en in elk geval vooraleer de binding optreedt. Mortel die een begin van
binding heeft ondergaan, mag niet opnieuw aangemaakt of verwerkt worden en wordt afgevoerd.
Er wordt gebruik gemaakt van nagespoelde kuipen. Het gebruik van bindingsvertragers in op de
werf aangemaakte mortels wordt niet toegestaan.
• De aannemer beschermt de mortel tegen weersinvloeden. In principe wordt er enkel gemetst bij
temperaturen tussen 5-35°C. Het gebruik van bastaardmortel bij vriesweer is absoluut verboden.
Enkel dan is een matig, juist gedoseerd gebruik van zogenaamde schuimvormers toegelaten.
C. VOEGMORTELS
De voegmortel moet aangepast zijn aan de aard van de steen en de kenmerken van de legmortel. De
aannemer zal onder zijn verantwoordelijkheid vooraf de metsel- en de voegmortel onderzoeken om de
verenigbaarheid van beide mortels na te gaan. De aannemer is verantwoordelijk voor de goede
hechting van de voegen.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 66 7-1-2010

• De voegmortel bevat de nodige toeslagproducten om volgende eigenschappen te verzekeren :
een goede aanhechting, kleurvastheid, waterdichtheid in de massa, krimp- en barstvrijheid,
afwezigheid van faiencering, waarbij uitbloeiïngen en roestvlekken worden vermeden.
• Bepaling voegtint : Drie verschillende monsters naar kleur, textuur en vorm van de voeg worden
aangebracht op proefvlakken van ongeveer 70 x 40 cm. Hieruit wordt door de architect en het
Bestuur de definitieve voegsamenstelling gekozen. De homogeniteit van de mengeling is zodanig
dat de tint overal eenvormig is.
• Behoudens specifieke eisen in het bijzonder bestek kiest de aannemer een geschikte voegmortel
:
⇒ Bastaardmortel : C250-CL50 / C200-HL100 per m3 zand volgens NBN B 14-001
⇒ Fabrieksmortel : aangepaste voegmortel voor gevelwerk bestaande uit een volledig mengsel,
droog vervaardigd in de fabriek dat voor de bereiding enkel toevoeging van zuiver water vergt, met
uitsluiting van andere grondstoffen. Het product wordt geleverd in vochtwerende zakken, waarbij
de verpakking duidelijk de naam draagt van het product, de herkomst en de mortelsamenstelling.
De mortel voldoet aan de bepalingen van NBN B 14-001 index 7.2. De ontwerper kan steeds een
mengsel van meerdere producten van het fabricatiegamma eisen, teneinde de gewenste kleur te
bekomen.
• Bij toepassing van toon op toon voegwerk mag met het oog op een constante kleurtint uitsluitend
gebruik worden gemaakt van voorgemengde fabrieksmortels.
D. SPOUWHAKEN
• De spouwhaken beantwoorden aan NBN EN 845-1 - Voorschriften voor metselwerktoebehoren -
Deel 1 Spouwhaken, bandstaal, balkschoenen en kraagijzers (2003) en zijn overeenkomstig de
bepalingen in het bijzonder bestek vervaardigd uit verzinkt staal / verzinkt staal voorzien van een
epoxy-bekleding / roestvast staal (RVS 18/8 of 18/10). Model voor te leggen aan de architect.
• De diameter bedraagt minimum 4 mm, de lengte is derwijze dat zij dragen tot in het midden van
het binnenspouwblad en het parementvlak (circa 21 cm). Ze zijn steeds voorzien van een
druipplooi die zich in de luchtruimte van de spouw bevindt en/of bij een gedeeltelijke spouwvulling
voorzien van een kunststofklemstuk (rozet) dat voldoende stevig op de ankers bevestigd wordt
teneinde de spouwisolatie goed op haar plaats te houden.
• Gezien binnenspouwblad / isolatie / gevelmetselwerk moeten worden opgetrokken in drie
afzonderlijke fasen kan, mits voorafgaandelijke goedkeuring door de ontwerper, ook gebruik
worden gemaakt van aangepaste spouwankers, dewelke naderhand met ankerpluggen in het
metselwerk worden bevestigd.
E. GELIJMD GEVELMETSELWERK - SYSTEMEN MET DUNNE VOEG
• Het betreft de toepassing van gelijmd gevelmetselwerk met een terugliggende “dunne voeg”,
hetwelk aan het gevelmetselwerk een massief en gestapeld uitzicht verleent. Enkel sytemen
waarbij de verenigbaarheid van gevelstenen, lijmmortels en toebehoren worden gewaarborgd
door een en dezelfde systeemleverancier (of steenfabrikant) komen in aanmerking.
• De aangepaste mortels met zeer fijne granulometrie worden geleverd als een compleet mengsel,
dat voor bereiding enkel toevoeging van zuiver water vergt en tot een smeuïge massa wordt
vermengd. De systeemleverancier staat garant voor de juiste samenstelling en dosering,
afgestemd op de zuigkracht van de gekozen stenen (Hallergetal). De kleur van de mortel sluit aan
op deze van de steen (toon op toon).
• De mortels worden aangebracht op het legvlak d.m.v. een mengdoseerpomp en pistool met
aangepaste spuitkop. Enkel geschoolde vaklui komen in aanmerking voor de uitvoering.
• Aangepaste toebehoren (spouwankers voor dunne voegen, …) volgens richtlijnen van de
systeemleverancier (steenfabrikant).
Uitvoering
REFERENTIENORMEN
NBN B 04-001 - Maatafstemming voor gebouwen : basisbegrippen - gebruiksprincipes - voorkeursmodulen (1981)
STS 22 - Deel 3 - Uitvoering metselwerk voor laagbouw (1987)
NBN B 24-211 - Proeven op metselwerk - Druk op muurtje + addendum (1978)
NBN B 24-212 - Proeven op metselwerk - Druk op muur + addendum (1976)
NBN B 24-301 - Ontwerpen en berekening van metselwerk (met erratum) (1980)
NBN B 24-401 - Uitvoering van metselwerk (1981)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 67 7-1-2010

TV 208 - Opvoegen van metselwerk (WTCB, 1998)
Informatieblad van het BUtgb “Geïsoleerde spouwmuren met gevelmetselwerk” (2002/1) - Typedetails
UITVOERINGSPRINCIPE
De gevelmuren met spouw worden verplicht(!) in drie afzonderlijke fazen uitgevoerd volgens
onderstaand basisprincipe :
⇒ het volledig dragend binnendeel van de buitenmuren over de volledige hoogte;
⇒ nadien, het aanbrengen van de isolatie over de volledige oppervlakte;
⇒ na de goedkeuring van deze werken door de architect: het optrekken van het parament;
Alle spouwankers dienen juist af te hellen en goed verankerd te zijn in het metselwerk, bij een
uittrekkracht van circa 75 à 100 kg mogen de ankers niet loskomen (manuele uittrektest).
De isolatieplaten worden met zorg over de spouwhaken gedrukt en met een lichte druk sluitend op en
tegen elkaar geplaatst om dichte naden te bekomen. De isolatieplaten mogen desgevallend ook door
middel van aandrukplaatjes, vijzen en muurtappen (speciale pluggen), die in voorgeboorde gaatjes in
het metselwerk zijn aangebracht, aan het binnenspouwblad worden vastgemaakt.
Let wel
Indien het buitenspouwblad, tegen de algemene voorschriften in, toch gelijktijdig zou worden opgetrokken met het
binnenspouwblad en de spouwisolatie, zal systematisch een minwaarde van 10 % (op de offerteprijs van het
parement èn deze van de spouwisolatie) worden aangerekend, gezien deze uitvoeringswijze minder
kwaliteitsgaranties biedt inzake een correcte plaatsing van de spouwisolatie en derhalve een nauwgezette
controle op de werf vergt.
SPOUWOPVATTING
Overeenkomstig de aard en/of de dikte van het voorziene isolatiemateriaal wordt de spouw
⇒ matig geventileerd opgevat, met een gedeeltelijke spouwvulling. De verticale luchtlaag in de
restspouw bedraagt hierbij minimum 30 mm. Voor de ventilatie worden boven de anticapillaire laag
ter hoogte van de plint en lateien, alsook onder de dakrand het vereiste aantal stootvoegen
opengelaten. De open stootvoegen met een opening van minstens 6 cm2 worden gemarkeerd tot
na de uitvoering van het voegwerk.
⇒ niet geventileerd opgevat, met een volledige spouwvulling. Deze oplossing is risicohoudend en kan
enkel worden toegestaan, wanneer expliciet vermeld in het bijzonder bestek. Aangepaste
detaillering en een hydrofobering van het metselwerk blijft aangewezen.
Het aantal te voorziene open stootvoegen is afhankelijk van de spouwopvatting en module van de
steen, overeenkomstig onderstaande tabel :
Ventilatie van de spouw Module Aantal open stootvoegen
Niet geventileerd
Weinig geventileerd
Matig geventileerd
M 50 max 2 per 3 m
M 65 max 2 per 3 m
M 90 max 2 per 5 m
M 50 min 3 per 4 m max 2 per m
M 65 min 3 per 5 m max 7 per 4 m
M 90 min 1 per 2 m max 4 per 3 m
M 50 min 5 per 2 m
M 65 min 2 per m
M 90 min 3 per 2 m
Bron : Bouwen met Baksteen - Technische Brochure (Nr. 2 1997)
• Het binnen- en buitenspouwblad worden onderling verbonden door middel van spouwhaken. De
spouwhaken zijn zo ontworpen en aangebracht dat zij het water afvoeren naar het
buitenspouwblad. De lengte, vorm en het te voorziene aantal worden bepaald in functie van de
spouwbreedte en de aard en afmetingen van de spouwisolatie.
• Er worden minstens 5 à 6 spouwhaken voorzien per m2 (hetzij minimaal om de 60 cm in verticale
en om de 40 cm in horizontale richting), zij worden zoveel mogelijk geschrankt geplaatst. In de
nabijheid van openingen worden bijkomende haken aangebracht.
• Het voorziene isolatiemateriaal wordt met goed aansluitende voegen tegen elkaar, en met
geschikte ankers tegen de buitenzijde van het binnenspouwblad bevestigd. Perforaties van het
isolatiemateriaal worden tot een minimum beperkt door een aangepaste keuze van de vorm en
plaatsingswijze van spouwhaken en rozetten.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 68 7-1-2010

LATEIOPVATTING
• De rollaag boven de raam- en deuropeningen wordt, overeenkomstig de voorschriften in het
bijzonder bestek, en aangepast aan de karakteristieken van de achterliggende betonnen
draagstructuur en/of het binnenspouwblad, verankerd d.m.v.
⇒ spouwhaken om de twee stootvoegen, begrepen in de eenheidsprijs van het parement. De
rollagen worden uitgevoerd met een licht tegenpeil (kleiner dan 1/1000 van de overspanning) en
aan de achterliggende latei vastgehecht door middel van roestvaste stalen haken.
⇒ een continu L-profiel uit verzinkt / gemoffeld / roestvast staal (RVS), zoals beschreven in rubriek
27.20, maar inbegrepen in de eenheidsprijs van het parement. Met het oog op het behoud van een
beperkte voeg (5-10 mm) en egale aansluiting op het buitenschrijnwerk worden de profielen
opgesteld met de buitenzijde van de opstaande kant in hetzelfde vlak als de binnenzijde van het
buitenspouwblad (de gevelstenen dienen hiertoe zo nodig machinaal te worden uitgefreesd).
⇒ regelbare consoles volgens 27.25. lintelen - profielstaal / regelbare consoles. Zij laten ook bij grote
overspanningen toe om de verticale last van het parement op te vangen en een aansluitende laag
isolatie mogelijk te maken zonder koudebruggen. De dimensionering van het verankeringssysteem
stemt overeen met het advies van de fabrikant.
• De rollaag boven de raam- en deuropeningen wordt, overeenkomstig de voorschriften in het
bijzonder bestek, in het naastliggend metselwerk verankerd d.m.v.
⇒ platijzers uit verzinkt / roestvast staal (RVS) met afmetingen 60x6 / 60x8 mm, dat tot minstens 20
cm in het naastliggend metselwerk reikt. Het gebruik van zogenaamde platijzers voor de
verankering van de rollaag in het naastliggend metselwerk wordt echter slechts toegestaan voor
overspanningen kleiner dan 1,50 m.
⇒ horizontale wapeningsstaven diameter10 mm, die doorheen de continu gemaakte gaatjes in de
parementsteen worden gestoken en die tot minstens 30 cm in het naastliggend metselwerk reiken;
bovendien worden deze staven alle 3 stootvoegen door staven diameter 6 mm aan het
binnenspouwblad of achterliggende betonbalk verankerd. Alle wapeningsstaven zijn begrepen in
de eenheidsprijs van het parement.
⇒ horizontale wapeningsstaven diameter 10 mm, die doorheen de continu gemaakte gaatjes in de
parementsteen worden gestoken en die tot minstens 30 cm in het naastliggend metselwerk reiken;
bovendien worden deze staven alle 3 stootvoegen door staven diameter 6 mm aan het
binnenspouwblad of achterliggende betonbalk verankerd. Alle wapeningsstaven zijn begrepen in
de eenheidsprijs van het parement.
GEVELOPENINGEN
Indien het gewoon parementwerk betreft, zal ter hoogte van raam- en deuropeningen een standaard
aanslag van 50 mm worden voorzien, met een maximale afwijking van +/- 5 mm. Deze aanslagen
moeten toelaten de raamkaders tot circa 20 à 30 mm achter de dagkant van de ruwbouw te plaatsen
(zie ook hoofdstuk 40).
VOCHTISOLATIES
Overeenkomstig de aanduidingen op de plans en/of detailtekeningen worden de nodige vochtisolaties,
voor de afvoer van regen- en condensatiewater, aangebracht aan de basis van de spouwmuren,
overal waar de spouw wordt onderbroken en bij elke overgang van het buitenspouwblad van een
binnen naar een buitenomgeving (bvb. hoger opgaande muren, dakdoorsteken van schouwen e.d.).
• Als regels van goed vakmanschap zullen de richtlijnen en principedetails opgenomen in het
Informatieblad van het BUtgb “Geïsoleerde spouwmuren met gevelmetselwerk” (2002/1) in acht
worden genomen.
• De vochtisolaties bestaan uit een polyethyleenfolie (PE, 450 gr/m2) of een gelijkwaardig
materiaal, overeenkomstig het bijzonder bestek. In de lengterichting worden de folies zoveel
mogelijk in één stuk geplaatst, naden zijn voorzien van een voldoende overlapping
overeenkomstig de voorschriften van de fabrikant. De naden worden gekleefd of met
koudlasstroken bevestigd.
Let wel : De voorgeschreven materialen voor de vochtisolatie kunnen afzonderlijk worden gespecificeerd onder
rubriek 23.50, maar zijn standaard inbegrepen in de eenheidsprijs.
• De vochtisolatie dekt steeds de volledige breedte van het buitenspouwblad af en wordt geplooid
met de afwatering naar buiten toe. Daar waar het buitenniveau niet horizontaal is, wordt de
vochtisolatie trapsgewijze gelegd door boven elkaar geplaatste overlappende lagen. De plaatsing
en plooiing van deze lagen verzekeren een trapafwaartse afwatering. Teneinde de ventilatie van
de spouw te mogelijk te maken en vochtafvoer te verzekeren, worden in de horizontale lagen
boven de anticapillaire membranen, de nodige stootvoegen open gelaten, .
• De vochtisolaties zullen waar mogelijk volledig gesteund zijn met een afgeschuinde, niet capillaire
en onrotbare isolatiestrip volgens STS 08.82. (bv. geëxtrudeerd polystyreen, dikte minimaal 3 cm).
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 69 7-1-2010

Bij ter plaatse gegoten balken boven deur- en raamopeningen, worden tussen de balk en het
buitenspouwblad aangepaste isolatiestroken (bv. geëxtrudeerd polystyreen, dikte 3 / ... cm)
voorzien, met tussenvoeging van een vochtscherm. Spouwhaken en/of linteelankers worden door
deze isolatie gestoken.
• Bij een retour van de binnenmuur ter hoogte van de dagkanten aan ramen en deuren worden
tussen het binnen- en buitenspouwblad steeds aangepaste isolatiestroken (bv. geëxtrudeerd
polystyreen, dikte 3 cm) voorzien, met tussenvoeging van een vochtscherm, dat minstens 50 mm
breder is dan de contactzone. Het tussen te plaatsen isolatiemateriaal moet verenigbaar zijn met
de voorziene voegvulling rond het buitenschrijnwerk.
DAKRANDAANSLUITINGEN
De uitvoering van het gevelmetselwerk moet een waterdichte aansluiting waarborgen met de
voorziene dakbedekkingsmaterialen, ter hoogte van schouwen en boven het dak uitstekende
gevelopstanden. Inbegrepen zijn alle in het buitenspouwblad (evenwijdig of trapsgewijs) in te werken
loketten (loodslabben met een dikte van minimum 1,5 mm).
• De loodslabben moeten voldoende uitsteken uit het metselwerk, zodat zij nadien kunnen worden
omgeplooid door de dakdekker. De wijze van plooien en overlappen garandeert een waterdichte
en esthetisch verzorgde uitvoering.
• Mits voorafgaandelijke goedkeuring door de architect kan de aannemer, als alternatief, ook een
aangepast systeem van geprefabriceerde kunststofelementen aanwenden.
• De aangepaste uitvoeringsmodaliteiten en verhoogde complexiteitsgraad, m.b.t het
gevelmetselwerk, kunnen, overeenkomstig het bijzonder bestek, bijkomend worden beschreven
en verrekend als afzonderlijk supplement in artikel 25.30 dakdoorgang - algemeen.
UITZETTINGSVOEGEN
Overeenkomstig NBN B 24-401 - Uitvoering van metselwerk (1981), zijn de nodige uitzettingsvoegen
te voorzien voor het opvangen van differentiële zettingen en hygrothermische bewegingen in het
metselwerk. De juiste afstand tussen de zettings- of dilatatievoegen is te bepalen door de ingenieur
stabiliteit, rekening houdende met de gevelopvatting en het voorziene type gevelsteen :
Metselsteen Hygrometrische uitzetting (mm/m)
Dikte van het metselwerk
d < 140 mm d > 140 mm
Baksteen < 0,1 mm/m 30 m 30 m
Betonsteen < 0,4 mm/m 8 m 12 m
Kalkzandsteen < 0,4 mm/m 8 m 12 m
Cellenbeton 0,4 - 0,6 mm/m 6 m 8 m
Voor baksteen metselwerk zijn uitzettingsvoegen vereist op tussenafstanden van maximum 30 meter.
Voor beton- en kalkzandsteen zijn uitzettingsvoegen vereist op tussenafstanden van resp. 8 / 12 m.
• De verticale krimpvoegen in het parement worden zodanig opgevat dat de muurdelen vrij en
elastisch kunnen bewegen en de voeg waterdicht blijft. Zij hebben een vrije breedte van + 10 mm.
• In de voegen wordt een voegbodem voorzien met rupsen of compri-banden uit geslotencellig
polyethyleen, opencellig geïmpregneerd polyurethaan of neopreenrubber. De hechtvlakken dienen
zonodig voorzien van een aangepaste primerlaag.
• De dichtingsvoeg aan de buitenzijde bestaat uit een waterdichte elastische kit, minimum behorend
tot de klasse F25 LM volgens STS 56.1 (NBN EN ISO 11600). De kitten zijn weersbestendig,
hechtvast en blijvend elastisch. De kleur sluit aan bij deze van het voegwerk of is van lichtgrijze
kleur. Aangepaste uitvoeringsmodaliteiten kunnen in het bijzonder bestek, steeds bijkomend
worden beschreven als een afzonderlijke post onder hoofdstuk 43 gevelvoegen & kitten.
WAPENINGEN
Waar nodig worden, overeenkomstig het bijzonder bestek en/of de aanduidingen op plan, aangepaste
muurwapeningen aangebracht. De muurwapeningen bestaan uit twee evenwijdige dunne metalen
wapeningen verbonden door een zigzag wapening. Zij zijn beschermd zijn tegen corrosie en geschikt
voor toepassing in metselwerk onderhevig aan vocht (gevelmetselwerk). De verwerking gebeurt
volgens de voorschriften van de fabrikant. De wapeningen kunnen, overeenkomstig het bijzonder
bestek, desgevallend bijkomend worden beschreven en verrekend als afzonderlijk supplement in
artikel 23.31 supplementen - wapening parement.
LEVERING & OPSLAG MATERIALEN
Inzake bevoorrading, ouderdom, vervoer en opslag gelden de voorschriften van NBN B 24-401.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 70 7-1-2010

• Teneinde kleurverschillen te voorkomen, dient men de volledige bestelling in één keer te plaatsen,
zodat de totale hoeveelheid uit één productie kan geleverd worden.
• De stenen worden geleverd op paletten en zijn verpakt in een kunststoffolie, zodat zij winddroog
kunnen verwerkt worden. De aannemer treft de nodige voorzorgen om de stenen op een vlakke
ondergrond en droog op te slaan. Hij verwijdert de verpakking zo kort mogelijk voor het
vermetselen. De stenen dienen schoon te worden gehouden gezien modder, ingeregend stof en
gemorste betonmelk zich naderhand moeilijk laten verwijderen.
• De stenen worden steeds in zo groot mogelijke hoeveelheden op de werf aangevoerd en voor de
verwerking vermengd uit minstens 4 pakken tegelijk (diagonaal afnemen), zodat geen storende
verschillen in kleur en textuur in de gevelvlakken waarneembaar zijn.
BESCHERMINGSMAATREGELEN
De nodige maatregelen worden genomen om het uitgevoerd metselwerk te beschermen tegen
mechanische beschadigingen en tegen weersinvloeden :
• Bij temperaturen onder het vriespunt mag niet worden gemetseld (slechte binding van de mortel).
• Om een voldoende hechting tussen mortel en steen te verkrijgen moet de vereiste van een
voorafgaandelijke bevochtiging worden onderzocht in functie van de kenmerken van de steen, de
mortel en de weersomstandigheden. In aanhoudende droge perioden worden de stenen de dag
voor de verwerking bevochtigd. Nat maken door onderdompeling is evenwel verboden.
• Bij zeer warm en droog weer of felle bezonning, wordt het vers metselwerk regelmatig maar licht
besproeid om uitdroging van de mortel, voor hij volledig verhard, is te voorkomen. Bij vriesweer zal
de aannemer zich houden aan de voorschriften van het WTCB.
• Tijdens de opbouw worden eventueel openstaande spouwen beschut tegen weersinvloeden. Op
het einde van elke werkdag en bij regenperioden worden de bovenste lagen van het metselwerk
afgedekt, deze bedekking moet de muur minstens 60 cm beschermen, gerekend vanaf de top van
de muur.
VERWERKINGSMODALITEITEN
Alle nodige voorzorgen dienen te worden getroffen om de spouw schoon te houden, vrij van
mortelbaarden en van mortelafval die vochtbruggen zouden kunnen vormen en zo de prestaties van
de muur aantasten. Tussen beide spouwbladen wordt geen enkel rechtstreeks contact toegelaten.
• De uitpuilende mortel langs de muurvlakken die naar de spouw gericht zijn, wordt met het truweel
effen gestreken, waarbij de spouwhaken moeten worden ontdaan van mortelresten. De stoot- en
lintvoegen langs de buitenzijde worden uitgekrabd en geborsteld over een diepte van gemiddeld
15 mm achter het dagvlak, om een degelijk voegwerk toe te laten. De nodige open stootvoegen
worden duidelijk gemarkeerd tot na de uitvoering van het voegwerk.
• Mortelsporen en/of verontreinigingen op de zichtvlakken worden dadelijk verwijderd met water en
een harde borstel (geen staalborstel).
• Het uitgevoerde metselwerk mag pas worden belast met een gelijkmatige belasting na 16 uur en
pas na 40 uur met een puntlast. Volledige mortelsterkte wordt pas bereikt na 28 dagen
MAATVOERING - METSELWERKVERBAND - UITZICHT
Alle regels der kunst worden in acht genomen om aan het metselwerk een schoon, regelmatig en
verzorgd uitzicht te geven.
• Per laag wordt met de koord gemetst, er zorg voor dragend dat :
⇒ het dagvlak van de muren goed vlak is en alle randen en muuropeningen in het lood staan.
⇒ alle muren die een geheel vormen tezelfdertijd worden opgetrokken. De verbindingen tussen
gelijkaardig metselwerk moeten tot stand komen door de continuïteit van het steenverband.
⇒ alle voegen overal even dik en rechtlijnig zijn. De gemiddelde voegdikte bedraagt daarbij nominaal
10 à 12 mm, rekening houdend met de maattoleranties op de gebruikte steen. De gemiddelde
voegdikte wordt gecontroleerd op 10 lagen metselwerk.
⇒ de zichtvlakken van het metselwerk uitsluitend uitgevoerd worden met elementen met een lengte,
groter dan een halve blok of halve baksteen. Het delen van hele stenen gebeurt door mechanisch
verzagen, zodat geen sporen van gekapte stenen zichtbaar zijn in het gevelvlak. Het uitleggen van
de stenen, vóór aanvang van de metselwerken, kan maatvoeringsproblemen helpen voorkomen.
• Behoudens andere bepalingen in het bijzonder bestek worden de muren opgetrokken in een
halfsteensverband of strekverband. In afwijkende gevallen maakt de architect een detailplan van
het gevraagde steenverband (bv. klesoorverband / kruisverband / staand verband / ...).
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 71 7-1-2010

VOEGWERKEN
De voegwerken worden uitgevoerd, door ervaren vaklui, overeenkomstig TV 208 - Opvoegen van
metselwerk (WTCB, 1998).
• Het uitvoeren van het voegwerk bij regen en vorst wordt niet toegestaan. Bij sterk drogend weer
moet het voegwerk tegen voortijdige uitdroging beschermd worden.
• De voegen worden vooraf tot op een diepte van tenminste 1,5 à 2 cm uitgekrabd en geborsteld,
teneinde alle niet-hechtende mortelsporen te verwijderen. Te smalle voegen worden
voorafgaandelijk bijgewerkt en beschadigde stenen vervangen.
• De te voegen muur wordt met zuiver water gereinigd, waardoor tevens de vochtigheid voldoende
wordt om de hechting van de voegmortel te bevorderen. Het voegwerk dient goed te worden
aangedrukt en verdicht. Verontreinigingen door de mortel kunnen, volgens verenigbaarheid met
de steen met een fosfor- of zoutzuuroplossing 1/7 tot 1/10 worden verwijderd, waarna de
behandelde plaatsen opnieuw moeten worden schoongespoeld, zodat geen resten van het
aangewende product zouden achterblijven. Let wel : inzake de keuze van toegestane producten,
dient voorafgaandelijk steeds het advies van de steenfabrikant te worden ingewonnen!
• De uitvoering gebeurt overeenkomstig het bijzonder bestek
⇒ achteraf na de uitvoering van het metselwerk (=standaard werkwijze).
⇒ naarmate het metselwerk opgaat, onmiddellijk achter de hand opgevoegd.
• Voegtypes : overeenkomstig het bijzonder bestek : platvolle voeg / terugliggende platvolle voeg /
holle voeg / terugliggende holle voeg / schuine schaduwvoeg / ...
• Bewerkingen van de voeg : overeenkomstig het bijzonder bestek : geborstelde voeg / glad
afgewerkt / beklopte voeg met harde borstel / strijken onder hoek van 45 graden met grove
borstel.
NABEHANDELINGEN
Overeenkomstig het bijzonder bestek kunnen voor bepaalde delen van het gevelmetselwerk
bijzondere nabehandelingen worden voorgeschreven, overeenkomstig de rubrieken :
⇒ 81.30 nabehandelingen op metselwerk - algemeen
⇒ 81.31 nabehandelingen op metselwerk - hydrofobering
⇒ 81.32 nabehandelingen op metselwerk - antigraffiti
Veiligheid
Overeenkomstig het veiligheids- & gezondheidsplan, zoals opgemaakt door de veiligheidscoördinatorontwerp
en gevoegd bij het bijzonder bestek. Alle richtlijnen terzake en concrete aanwijzingen van de
veiligheidscoördinator-verwezenlijking zullen nauwkeurig worden opgevolgd.
Keuring
MATERIALEN
De gevelstenen zijn vrij van barsten, afgesprongen stukken of gebroken hoeken. Het gebruik van
gebroken elementen of elementen met sporen van blussers, een onregelmatige vorm of uitzicht zullen
afkeuring tot gevolg hebben. In geval een levering zou worden geweigerd, kan de aannemer de steen
op de bouwplaats sorteren, afgekeurde stenen worden van de bouwplaats verwijderd.
De levering, bemonstering en beproeving van de materialen gebeurt overeenkomstig de
respectievelijke normen. Overeenkomstig het BENOR-merk van overeenkomstigheid, kunnen
gevelbakstenen volgens NBN B 23-002 worden vrijgesteld van opgelegde proeven inzake de fysieke
of mechanische kenmerken van de steen.
UITVOERING
Overeenkomstig NBN B 24-401 - Uitvoering van metselwerk (1981), aangevuld met NBN B 04-001 -
Maatafstemming voor gebouwen : basisbegrippen - gebruiksprincipes - voorkeursmodulen (1981).
• Alle muren volgen de juiste afmetingen volgens plan en worden loodrecht, haaks en goed vlak
uitgevoerd, overeenkomstig NBN B 24-401.
⇒ per verdiepingshoogte (tussen 2,5 - 3,5 m) dient de maximale afwijking van de muur t.o.v; de
loodrechte stand (schietlood) beperkt te blijven tot 8 mm.
⇒ de grootste afwijking op de lengte van een muur mag nooit meer dan 4 cm bedragen volgens
onderstaande tabel :
Lengtemaat muur (m) Toegestane afwijking (cm)
L < 1,25 +/- 1
1,25 < L < 3,43 +/- 1,5
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 72 7-1-2010

3,43 < L < 7,29 +/- 2
7,29 < L < 13,31 +/- 2,5
13,31 < L < 21,97 +/- 3
21,97 < L < 33,75 +/- 3,5
33,75 < L +/- 4
• Het werk kan worden afgekeurd indien de toegestane toleranties niet nageleefd zijn.
• Wanneer de uitvoering van het metselwerk onderworpen is aan de controle door een
onafhankelijke instelling (bv. in functie van het BENOR-merk) worden strengere
uitvoeringstoleranties opgelegd :
⇒ de grootste afwijking op de hoogte van een muur bedraagt 7,5 mm op 3 m en de grootste afwijking
op de volledige lengte bedraagt 5 mm op 5m.
⇒ per verdiepingshoogte (2,95 m) dient de maximale afwijking van de muur t.o.v; de loodrechte stand
(schietlood) beperkt te blijven tot 3 mm.
⇒ het vlakheidsgebrek (over 2,5 m) dient beperkt te blijven tot 5 mm.
• Voor de toleranties inzake gevelopeningen bedragen de afwijkingen t.o.v. de nominale afmetingen
maximaal :
⇒ bovenste maatverschil : 1 cm
⇒ onderste maatverschil : 0 cm
• De voeghardheid dient te beantwoorden aan de eisen van TV 208 (WTCB).
• Sporen van uitbloeiïngen op het gevelmetselwerk worden voor de voorlopige oplevering gereinigd
met een aangepast product overeenkomstig de aard van de uitbloeiïng en type steen (bv. op basis
van een fosfor- of zoutzuuroplossing). Enkel het advies van de steenfabrikant zal uitsluitsel geven!
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 73 7-1-2010

23.11. parement - handvormsteen / machinaal |FH|m2
Materiaal
Het betreft machinale handvormstenen beantwoordend aan NBN B 23-002 - Gevelbaksteen + add.1
(1986). Zij zijn drager het Benor-keurmerk of gelijkwaardig. Kalkinsluitsels worden niet toegelaten. De
aannemer legt een representatief staal en prestatiefiche ter goedkeuring voor aan de ontwerper.
Specificaties
• Type : handvorm (HV) / vormbak (VB)
• Formaat :
⇒ Benaming : M50 / M65 / M90 / WF50 / WF65 / WF90 / …
⇒ Afmetingen(lxbxh) : 188x88x48 / 188x88x63 / 188x88x88 / … mm
• Oppervlaktetextuur : glad / geschorst / geschaafd / bezand / niet bezand / ruw / ...
• Uitzicht : effen / genuanceerd
• Categorie : K
• Kleurtint : roze / zachtrood / bruinrood / donkerrood / oker-geel / grijs / zwart / ... (benaderende
omschrijving). De kleur is homogeen in de massa.
• De kleur wordt mede bekomen door oxyderend bakken / reducerend bakken / oppervlakkige
sintering van zouten
Prestatiecriteria
• Karakteristieke druksterkte (f’bk) volgens NBN B 24-201 : minimum … N/mm2.
• Gemiddelde druksterkte (f’bm) volgens NBN B 24-201 : minimum ... N/mm2
• Vorstbestendigheid volgens NBN B 27-009 : zeer vorstbestand (++)
• Gemiddelde wateropname volgens NBN B 24-203 (1973) : maximum 15 / 12 / … %
• Eflorecentieproef volgens NBN B 24-209 : geen witte vlekken verschijnen groter dan 5 cm2
• Thermische geleidbaarheid λ volgens NBN B 62-002/A2 : maximum ... W/mk
Uitvoering
• De metselmortel behoort tot categorie M2 (cementmortel) / M3 (bastaardmortel) volgens NBN B
14-001 (1985), in overeenstemming met de verwerkingsadviezen van de steen- en
mortelfabrikant.
• Het metselwerk wordt uitgevoerd in halfsteensverband / ...
• Voegbreedte : nominaal 10 / 12 / ... mm
• Spouwopvatting : matig geventileerd / ..., spouwbreedte … cm
• Open stootvoegen : overeenkomstig tabel B 2005
• Spouwhaken : verzinkt staal / roestvast staal (RVS) / ..., diam. min. 4 / … mm
• Lateiopvatting : rollaag met haken / continu L-profiel uit verzinkt staal / regelbare consoles volgens
27.25. lintelen - profielstaal / regelbare consoles / …
• Voegtint : keuze uit minimum drie monsters / toon op toon fabrieksmortel / ...
• Voegtype : platvolle voeg / terugliggende platvolle voeg / holle voeg / terugliggende holle voeg /
schuine schaduwvoeg / ...
• Voegafwerking : geborstelde voeg / glad afgewerkt / beklopte voeg met harde borstel / ...
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften (schrappen wat niet van toepassing is)
• Wapening : volgens 23.31 supplementen - wapening parement. In voorkomend geval wordt enkel
mortelcategorie M2 toegelaten.
• Verankeringen : volgens 23.32 supplementen - ingewerkte verankeringen
• Speciale vormstenen : ...
• Vochtisolaties : ...
• Uitzettingsvoegen : minimaal om de 30 meter / …
• Volgende oppervlakken worden voorzien van een nabehandeling volgens rubriek 81.30
Toepassing
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 74 7-1-2010

23.12. parement - strengperssteen / vol |FH|m2
Materiaal
Het betreft volle strengpersgevelstenen met strak afgelijnde randen en vellingkant, gefabriceerd
volgens het strengpersprocédé. Zij beantwoorden aan NBN B 23-002 - Gevelbaksteen + add. 1
(1986). Kalk-, ijzeroxyde- of andere insluitsels zijn niet toegelaten. Zij zijn drager van het Benorkeurmerk
of gelijkwaardig. De aannemer legt een representatief staal en prestatiefiche ter
goedkeuring voor aan de ontwerper.
Specificaties
• Formaat :
⇒ Benaming : M50 / M65 / M90 / WF50 / WF65 / WF90 / …
⇒ Afmetingen (lxbxh) : 188x88x48 / 188x88x63 / 188x88x88 / ... mm
• Oppervlaktetextuur : glad / geschorst / geschaafd / bezand / niet bezand / ruw / ...
• Uitzicht : effen / genuanceerd
• Categorie : K (tolerantieklasse : T2 / …)
• Kleur : roze / zachtrood / bruinrood / donkerrood / oker-geel / wit / grijs / ... (benaderende
omschrijving). De kleur is homogeen in de massa.
• De kleur wordt mede bekomen door oxyderend bakken / reducerend bakken / oppervlakkige
sintering van zouten.
Prestatiecriteria
• Karakteristieke druksterkte (f’bk) volgens NBN B 24-201 : minimum … N/mm2.
• Gemiddelde druksterkte (f’bm) volgens NBN B 24-201 : minimum ... N/mm2
• Vorstbestendigheid volgens NBN B 27-009 : zeer vorstbestand (++) / ...
• Gemiddelde wateropname volgens NBN B 24-203 (1973) : maximum 15 / 12 / … %
• Eflorecentieproef volgens NBN B 24-209 : geen witte vlekken verschijnen groter dan 5 cm2
• Thermische geleidbaarheid λ volgens NBN B 62-002/A2 : maximum ... W/mk
Uitvoering
• De metselmortel behoort tot categorie M2 (cementmortel) / M3 (bastaardmortel) volgens NBN B
14-001 (1985) in overeenstemming met de verwerkingsadviezen van de steen- en mortelfabrikant.
• Het metselwerk wordt uitgevoerd in halfsteensverband / ...
• Voegbreedte : nominaal 10 / 12 / ... mm
• Spouwopvatting : matig geventileerd / ... spouwbreedte … cm
• Open stootvoegen : overeenkomstig tabel B 2005
• Spouwhaken : verzinkt staal / roestvast staal (RVS) / ..., diam. min. 4 / … mm
• Lateiopvatting : rollaag met haken / continu L-profiel uit verzinkt staal / regelbare consoles,
volgens 27.25. lintelen - profielstaal / regelbare consoles / …
• Voegtint : keuze uit minimum drie monsters / toon op toon fabrieksmortel / ...
• Voegtype : platvolle voeg / terugliggende platvolle voeg / holle voeg / terugliggende holle voeg /
schuine schaduwvoeg / ...
• Voegafwerking : geborstelde voeg / glad afgewerkt / beklopte voeg met harde borstel / ...
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Wapening : volgens 23.31 supplementen - wapening parement. In voorkomend geval wordt enkel
mortelcategorie M2 toegelaten.
• Verankeringen : volgens 23.32 supplementen - ingewerkte verankeringen
• Speciale vormstenen : ...
• Vochtisolaties : ...
• Uitzettingsvoegen : minimaal om de 30 meter / …
• Volgende oppervlakken worden voorzien van een nabehandeling volgens rubriek 81.30
Toepassing
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 75 7-1-2010

23.13. parement - strengperssteen / geperforeerd |FH|m2
Materiaal
De mechanisch geperforeerde strengpersgevelstenen beantwoorden aan NBN B 23-002 -
Gevelbaksteen + addendum 1 (1986). De stenen hebben strakke afgelijnde randen en zijn
gefabriceerd volgens het strengpersprocédé. De perforaties bevinden zich op min. 15 mm van de
zichtvlakken. Kalk-, ijzer-, ijzeroxyde- of andere insluitsels zijn niet toegelaten. Zij dragen het Benorkeurmerk.
De aannemer legt een staal en prestatiefiche ter goedkeuring voor aan de ontwerper.
Let wel
Daar waar perforaties van de strengpersgevelsteen zichtbaar zouden blijven, worden in de plaats ervan volle
stenen van dezelfde grondstoffen, afmetingen, oppervlaktetextuur en kleur gebruikt.
Specificaties
• Formaat :
⇒ Benaming : M50 / M65 / M90 / WF50 / WF65 / WF90 / …
⇒ Afmetingen (lxbxh) : 188x88x63 / 188x88x88 / … mm
• Oppervlaktetextuur : glad / geschorst / geschaafd / bezand / niet bezand / ruw / ...
• Uitzicht : effen / genuanceerd
• Categorie : K (tolerantieklasse : T2 / …)
• Kleur : roze / zachtrood / bruinrood / donkerrood / geel / ... (benaderende omschrijving). De kleur
is homogeen in de massa.
• De kleur wordt mede bekomen door oxyderend bakken / reducerend bakken / oppervlakkige
sintering van zouten.
Prestatiecriteria
• Karakteristieke druksterkte (f’bk) volgens NBN B 24-201 : minimum … N/mm2.
• Gemiddelde druksterkte (f’bm) volgens NBN B 24-201 : minimum ... N/mm2
• Vorstbestendigheid volgens NBN B 27-009 : zeer vorstbestand (++) / ...
• Gemiddelde wateropname volgens NBN B 24-203 (1973) : maximum 15 / … %
• Eflorecentieproef volgens NBN B 24-209 : geen witte vlekken verschijnen groter dan 5 cm2
• Thermische geleidbaarheid λ volgens NBN B 62-002/A2 : maximum ... W/mk
Uitvoering
• De metselmortel behoort tot categorie M2 (cementmortel) / M3 (bastaardmortel) volgens NBN B
14-001 (1985), in overeenstemming met de verwerkingsadviezen van de steen- en
mortelfabrikant.
• Het metselwerk wordt uitgevoerd in halfsteensverband / ...
• Voegbreedte : nominaal 10 / 12 / ... mm
• Spouwopvatting : matig geventileerd / ..., spouwbreedte … cm
• Open stootvoegen : overeenkomstig tabel B 2005
• Spouwhaken : verzinkt staal / roestvast staal (RVS) / ..., diam. min. 4 / … mm
• Lateiopvatting : rollaag met haken / continu L-profiel uit verzinkt staal / regelbare consoles,
volgens 27.25. lintelen - profielstaal / regelbare consoles / …
• Voegtint : keuze uit minimum drie monsters / toon op toon fabrieksmortel / ...
• Voegtype : platvolle voeg / terugliggende platvolle voeg / holle voeg / terugliggende holle voeg /
schuine schaduwvoeg / ...
• Voegafwerking : geborstelde voeg / glad afgewerkt / beklopte voeg met harde borstel / ...
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Wapening : volgens 23.31 supplementen - wapening parement. In voorkomend geval wordt enkel
mortelcategorie M2 toegelaten.
• Verankeringen : volgens 23.32 supplementen - ingewerkte verankeringen
• Speciale vormstenen : ...
• Vochtisolaties : ...
• Uitzettingsvoegen : minimaal om de 30 meter / …
• Volgende oppervlakken worden voorzien van een nabehandeling volgens rubriek 81.30
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 76 7-1-2010

Toepassing
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 77 7-1-2010

23.16. parement - kalkzandsteen |FH|m2
Materiaal
De stenen uit kalkzandsteen worden gefabriceerd op basis van gebluste kalk, zand en water. Het in
vorm brengen gebeurt onder hoge druk en de verharding onder dampdruk. Zij beantwoorden aan
NBN B 21-003 - Metselstenen - Specificaties voor metselstenen van kalkzandsteen (1988) en NBN
EN 771-2 - Voorschriften voor metselstenen - Deel 2 : Kalkzandsteen (2000). Zij zijn drager van het
BENOR-keurmerk, bij ieder levering wordt een certificaat van oorsprong gevoegd.
Let wel
Gevelstenen in silicaatsteen mogen enkel worden toegepast voor gevels die naderhand bijkomend behandeld
worden met een aangepast impregnatieproduct, volgens rubriek 81.30
Specificaties
• Formaat (lxbxh) : 190x90x65 / 190x90x90 / 290x90x65 / 290x90x90 / 210x105x70 / ... mm
• Uitzicht : genuanceerd / gekliefd (breuksteen aspect)
• Oppervlaktetextuur : fijnkorrelig / grofkorrelig
• Kleur : wit / zandkleurig / antraciet / … (de blokken zijn in de massa gekleurd).
Prestatiecriteria
• Gemiddelde druksterkte (f’bm) volgens NBN B 24-201 : minimum 25 / ... N/mm2 (klasse f 25)
• Schijnbare volumemassa : circa 1900 kg/m3
• Vorstbestendigheid volgens NBN B 15-231 : geen zichtbare beschadiging.
• Gemiddelde wateropname volgens NBN B 15-215 : maximum 24 %
• Hygrometrische krimp en opzwelling εr (epsilon) : < 0,4 mm/m
• Thermische geleidbaarheid λ volgens NBN B 62-002/A2 : maximum ... W/mk
Uitvoering
• De metselmortel behoort tot categorie M2 (cementmortel) / M3 (bastaardmortel) volgens NBN B
14-001 (1985), in overeenstemming met de verwerkingsadviezen van de steen- & mortelfabrikant.
• Het metselwerk wordt uitgevoerd in halfsteensverband / ...
• Voegbreedte : nominaal 10 / 12 / ... mm
• Spouwopvatting : matig geventileerd / ..., spouwbreedte … cm
• Open stootvoegen : overeenkomstig tabel B 2005
• Spouwhaken : verzinkt staal / roestvast staal (RVS) / ..., diam. min. 4 / … mm
• Lateiopvatting : rollaag met haken / continu L-profiel uit verzinkt staal / regelbare consoles,
volgens 27.25. lintelen - profielstaal / regelbare consoles / …
• Voegtint : keuze uit minimum drie monsters / toon op toon fabrieksmortel / ...
• Voegtype : platvolle voeg / terugliggende platvolle voeg / holle voeg / terugliggende holle voeg /
schuine schaduwvoeg / ...
• Voegafwerking : geborstelde voeg / glad afgewerkt / beklopte voeg met harde borstel / ...
• De muurvlakken die blootstaan aan de buitenomgeving worden nabehandeld met een
impregnatieproduct voorgeschreven door de fabrikant / op silaan- of siloxaanbasis, volgens …
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Wapening : volgens 23.31 supplementen - wapening parement. In voorkomend geval wordt enkel
mortelcategorie M2 toegelaten.
• Verankeringen : volgens 23.32 supplementen - ingewerkte verankeringen
• Speciale vormstenen : ...
• Vochtisolaties : ...
• Uitzettingsvoegen : minimaal om de 12 meter / …
• Volgende oppervlakken worden voorzien van een nabehandeling volgens rubriek 81.30
Toepassing
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 78 7-1-2010

23.17. parement - recuperatiesteen / renovatie |FH|m2
Materiaal
De herstellings- en/of aanpassingswerken aan het bestaande parement worden uitgevoerd in
(ofwel) stenen gerecupereerd uit de afbraak van …, zoals voorzien in artikel ... De stenen worden
zorgvuldig uitgeselecteerd en zijn steeds goed gebakken (geen oranje onderbakken stenen
afkomstig van binnenmetselwerk).
(ofwel) recuperatiesteen … door de aannemer te leveren en voorafgaandelijk ter goedkeuring voor
te leggen. De stenen worden zorgvuldig uitgeselecteerd en zijn steeds goed gebakken
(geen oranje onderbakken stenen afkomstig van binnenmetselwerk) en vorstbestand. Voor
partijen groter dan 15 m2 wordt een proefattest inzake vorstbestandheid voorgelegd.
(ofwel) kunstmatig verouderde stenen d.m.v. een mechanische voor- of nabehandeling / …. De
stenen zijn zeer vorstbestand (++) volgens NBN B 15-231.
Het formaat, de textuur en de kleur sluiten zo goed mogelijk aan bij het bestaande parement.
De recuperatiestenen zijn alle van dezelfde soort en oorsprong en worden gesorteerd naar dezelfde
afmetingen. Alle paramentvlakken worden voorafgaandelijk schoongemaakt. Mortelbramen en kalk
deeltjes worden verwijderd en de randen vrijgemaakt. Er mag geen spoor van uitgelopen
mortelspecie, vuil, verontreiniging of roest meer zichtbaar zijn. De te gebruiken recuperatiesteen moet
voor de werken ter keuring worden voorgelegd aan de architect en de bouwheer.
Uitvoering
• De metselmortel behoort tot : categorie M2 (cementmortel) / M3 (bastaardmortel) volgens NBN B
14-001 (1985).
• Het metselwerk wordt uitgevoerd overeenkomstig het bestaande parement / ...
• Spouwopvatting : matig geventileerd / ..., spouwbreedte … cm
• Open stootvoegen : ... overeenkomstig tabel B 2005
• Spouwhaken : verzinkt staal / roestvast staal (RVS) / ......, diam. min. 4 / ... mm
• Lateiopvatting : rollaag met haken / continu L-profiel uit verzinkt staal / regelbare consoles,
volgens 27.25. lintelen - profielstaal / regelbare consoles / …
• Voegsamenstelling : qua kleur en textuur aansluitend bij het bestaande voegwerk.
• Voegbreedte : overeenkomstig het bestaande parement / nominaal 10 / 12 / ... mm.
• Voegtype : overeenkomstig het bestaande parement / holle voeg / terugliggende holle voeg /
platvolle voeg / terugliggende platvolle voeg / schuine schaduwvoeg / ...
• Voegafwerking : geborstelde voeg / glad afgewerkt / beklopte voeg met harde borstel / ...
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Wapening : ... volgens 23.31 supplementen - wapening parement. In voorkomend geval wordt
enkel mortelcategorie M2 toegelaten.
• Verankeringen : ... volgens 23.32 supplementen - ingewerkte verankeringen
• Speciale vormstenen : ...
• Uitzettingsvoegen : minimaal om de 30 meter / …
• De muurvlakken die blootstaan aan de buitenomgeving worden nabehandeld met een
impregnatieproduct zoals voorgeschreven door de fabrikant / op silaan- of siloxaanbasis, volgens
artikel 81.31 nabehandelingen op metselwerk - siloxanen.
• Volgende muurvlakken worden na herstelling voorzien van een buitenbepleistering, volgens ...
• Volgende oppervlakken worden voorzien van een nabehandeling volgens rubriek 81.30
Toepassing
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 79 7-1-2010

23.18. parement - gelijmd metselwerk / dunne voeg |FH|m2
Materiaal
Het betreft gelijmd gevelmetselwerk met een terugliggende “dunne voeg”, hetwelk aan het
gevelmetselwerk een massief en gestapeld uitzicht verleent. Enkel systemen waarbij de
verenigbaarheid van gevelstenen, lijmmortels en toebehoren worden gewaarborgd door een en
dezelfde systeemleverancier komen in aanmerking. Referenties voor te leggen aan het Bestuur.
Nota aan de ontwerper
Gelijmd gevelmetselwerk blijft aanzienlijk duurder dan traditioneel parement. De toepassing binnen sociale
woningbouw kan uitzonderlijk worden aanvaard na voorafgaandelijke goedkeuring en mits haalbaarheid binnen de
maximum kostprijsnormen van de VHM.
Specificaties metselstenen
• Type : machinale handvorm (HV) / vormbak (VB) / volle strengpers / …
• Formaat :
⇒ Benaming : M50 / M65 / M90 / WF50 / WF65 / WF90 / …
⇒ Afmetingen (lxbxh) : 188x88x48 / 188x88x63 / 188x88x88 / 288x88x63 / 288x88x88 / 288x88x138 /
… mm
• Oppervlaktetextuur : glad / geschorst / geschaafd / bezand / niet-bezand / ruw / ...
• Uitzicht : effen / genuanceerd
• Kleurtint : roze / zachtrood / bruinrood / donkerrood / oker-geel / grijs / zwart / ... (benaderende
omschrijving). De kleur is homogeen in de massa.
• De kleur wordt mede bekomen door oxyderend bakken / reducerend bakken / oppervlakkige
sintering van zouten
Prestatiecriteria metselstenen
• Karakteristieke druksterkte (f’bk) volgens NBN B 24-201 : minimum 5 / 10 / … N/mm2.
• Gemiddelde druksterkte (f’bm) volgens NBN B 24-201 : minimum 10 / 15 / 20 / ... N/mm2
• Vorstbestendigheid volgens NBN B 27-009 : zeer vorstbestand (++) / ...
• Gemiddelde wateropname volgens NBN B 24-203 (1973) : maximum 15 / 12 / … %
• Eflorecentieproef volgens NBN B 24-209 : geen witte vlekken verschijnen groter dan 5 cm2
• Thermische geleidbaarheid λ volgens NBN B 62-002/A1 : maximum ... W/mk
Specificaties lijmmortels
• De lijmmortel met zeer fijne granulometrie wordt geleverd als een compleet mengsel, dat voor
bereiding enkel toevoeging van zuiver water vergt en tot een smeuïge massa wordt vermengd. De
systeemleverancier staat garant voor de juiste samenstelling en dosering, afgestemd op de
zuigkracht van de gekozen stenen (Hallergetal).
• De kleur van de mortel sluit aan op deze van de steen (toon op toon) / …
Uitvoering
De lijmmortels worden aangebracht op het legvlak d.m.v. een mengdoseerpomp en pistool met
aangepaste spuitkop. Er wordt toegezien op een goede doorlopende verlijming van zowel de
horizontale als de kopse voegen. Enkel geschoolde vaklui komen in aanmerking voor de uitvoering.
• Het metselwerk wordt uitgevoerd in halfsteensverband / ...
• Voegbreedte : circa 3 / … mm
• Spouwopvatting : matig geventileerd / ..., spouwbreedte … cm
• Open stootvoegen : overeenkomstig tabel B 2005
• Spouwhaken : aangepaste platte spouwankers / … volgens richtlijnen van de systeemleverancier
• Lateiopvatting : continu L-profiel uit verzinkt staal / regelbare consoles, volgens 27.25. lintelen -
profielstaal / regelbare consoles / …
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Gewapend metselwerk : …
• Verankeringen : …
• Speciale vormstenen : ...
• Vochtisolaties : ...
• Uitzettingsvoegen : minimaal om de 30 meter / …
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 80 7-1-2010

• Volgende oppervlakken worden voorzien van een nabehandeling volgens rubriek 81.30
Toepassing
23.20. massieve buitenmuren - algemeen
23.21. massieve buitenmuren - handvormsteen / machinaal |FH|m2
23.22. massieve buitenmuren - strengperssteen / vol |FH|m2
23.23. massieve buitenmuren - strengperssteen / geperforeerd |FH|m2
23.26. massieve buitenmuren - kalkzandsteen |FH|m2
23.27. massieve buitenmuren - recuperatiesteen / renovatie |FH|m2
23.30. supplementen - algemeen
23.31. supplementen - wapening parement |FH|m
23.32. supplementen - ingewerkte verankeringen |PM|
23.33. supplementen - bijzonder voegwerk |FH|m2
23.34. supplementen - schoorsteen buitendaks |FH|st
23.40. vochtisolatie / spouw - algemeen
Omschrijving
Het betreft de levering en plaatsing van de vochtisolaties, vereist als waterkering tussen de spouw en
het buitenmetselwerk, met het oog op een efficiënte afvoer van alle infiltrerend regen- en/of
condensatiewater. De vochtisolaties worden aangebracht aan de basis van de spouwmuren, overal
waar de spouw wordt onderbroken en bij elke overgang van het buitenspouwblad van een binnen
naar een buitenomgeving (hoger opgaande muren, dakdoorsteken van schouwen e.d.).
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM). Inbegrepen in de prijs van het parementwerk
Materialen
Indien de vochtisolatiematerialen niet nader worden gespecificeerd in het bijzonder bestek maakt de
aannemer een keuze uit onderstaande producten, in zoverre deze verenigbaar zijn met de
voorschriften van de fabrikant, de aard van de toepassing en de voorgeschreven gevelmaterialen.
Uitvoering
Overeenkomstig de uitvoeringsdetails en/of de principedetails, zoals opgenomen in het Informatieblad
van het BUtgb “Geïsoleerde spouwmuren met gevelmetselwerk” (2002/1).
Zie ook uitvoeringsvoorschriften hoofdstuk 20.00. Overeenkomstig het toepassingsgebied gelden
onderstaande richtlijnen :
• De vochtisolaties worden zorgvuldig geplooid met de afwatering naar buiten toe. Het
hoogteverschil tussen de laag in het binnenspouwblad en het buitenspouwblad bedraagt daarbij
minstens 10 tot 15 cm.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 81 7-1-2010

• De vochtisolatie dekt steeds de volledige breedte van het buitenspouwblad af. Waar mogelijk zal
de vochtisolatie in de spouwen volledig gesteund zijn met een afgeschuinde, niet capillaire en
rotbestendige isolatiestrook.
• Daar waar het buitenniveau niet horizontaal is, wordt de vochtisolatie trapsgewijze gelegd door
boven elkaar geplaatste overlappende lagen. De plaatsing en plooiing van deze lagen verzekeren
een afwatering trapafwaarts.
• Teneinde de vochtafvoer uit de spouw mogelijk te maken, worden het vereiste aantal stootvoegen
in de horizontale lagen boven de anticapillaire membranen open gelaten.
• De vochtisoleerlaag wordt minimum 5 cm in het binnen- en buitenspouwblad ingewerkt. In
voorkomend geval dat de vochtisolatie niet kan ingewerkt worden (betonstsructuren) wordt de
isolatie over een hoogte van minimum 15 cm tegen het binnenspouwblad aangekleefd.
• De vereiste overlappingen en kleefwijze stemmen steeds overeen met de aard van het product en
aanbevelingen van de fabrikant. De te kleven oppervlakken moeten zuiver en droog zijn.
23.41. vochtisolatie / spouw - folies / PE |PM|
Materiaal
De vochtisolatie bestaat uit een polyethyleenfolie van minstens 0,900 g/cm3 aan polymeren. De rek bij
breuk bedraagt minstens 400%. In overeenstemming met de aard der toepassing is de folie minstens
(ofwel) 0,45 mm dik, weegt minstens 450 g/m2 en heeft een gewafeld oppervlak.
(ofwel) minstens 0,2 mm dik, weegt minstens 150 g/m2 en heeft een wapeningsreliëf.
Uitvoering
De banen worden aangebracht met een overlapping van minimum 10 cm. De overlappende stroken
worden over het volledige oppervlak aan elkaar gekleefd of met koudlasstroken bevestigd.
Toepassing
23.46. vochtisolatie spouw - EPDM membraan |PM|
Materiaal
De vochtisolatie bestaat uit een laag EPDM membraan.
Specificaties
Uitvoering
De banen worden aangebracht met een overlapping van minimum 10 cm. De overlappende stroken
worden over het volledige oppervlak aan elkaar gelast.
Toepassing
• Voetlood onderaan spouwmuur
• Spouwafwatering boven een doorlopende wapening met thermische onderbreking
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 82 7-1-2010

23.50. glasbouwstenen - algemeen
Omschrijving
De rubriek “glasbouwstenen” omvat alle leveringen en werken, nodig voor het verwezenlijken van
doorschijnende systeemwanden en/of gevelelementen met glazen bouwstenen. In overeenstemming
met de algemene en/of specifieke bepalingen van het bijzonder bestek,dienen de onder deze post
begrepen eenheidsprijzen, hetzij volgens uitsplitsing in de samenvattende opmeting, hetzij in hun
globaliteit, steeds te omvatten :
• de levering en voorbereiding van alle materialen t.t.z. de stenen of panelen, de mortels, alle
noodzakelijke verankeringen en verbindingen met de muren, aansluitingen met dakranden
(loodslabben), de vochtisolaties ter hoogte van gevelopeningen en dakranden, de vochtweringen
en thermische isolatiestroken aan de dagkanten van gevelopeningen;
• de eigenlijke plaatsing van de glasbouwstenen of panelen en de eventuele beschermingsmaatregelen,
...
• het uitkrabben van de voegen of de voegwerken en afwerking;
• het reinigen van de glasbouwstenen en/of bevuilde delen van de gevel;
• het verwijderen van beschermingen;
• het opruimen en schoonmaken van de bouwplaats.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• meeteenheid :
(ofwel) per stuk, inclusief wapeningen, loodslabben en hulpstukken
(ofwel) per stuk, geplaatste stukken
(ofwel) per m2 voor de prefabpanelen, netto dagopening, openingen van meer dan 0,5 m2
worden afgetrokken.meetcode : netto uit te voeren aantal of zichtbare oppervlakte. De
oppervlakte van prefabpanelen is gelijk aan het aantal glastegels vermenigvuldigd met
hun lengte of breedte plus een voeg van 1 cm, en vermeerderd met 2x de breedte van
de omranding, de uitzettingsvoeg inbegrepen.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
• In de eenheidsprijs zijn alle beschreven handelingen voorzien; de levering en plaatsing van de
panelen, de randisolaties, de waterkerende lagen en/of loodslabben, … tot het volledig opvoegen
en/of opspuiten met een elastische voegkit.
Let wel
Glasbouwstenen met verluchting kunnen desgevallend afzonderlijk in rekening worden gebracht als supplement
op de oppervlakte van de panelen.
Materialen
REFERENTIENORMEN
STS 38.08.53.12 en STS 38.31- Doorschijnend Beton
NBN EN 1051-1- Glas voor gebouwen - Glazen stenen en glazen tegels - Deel 1: Definities en beschrijvingen (2003)
Buitenwanden van glazen bouwstenen (WTCB, Uit de praktijk, nr. Nr 1996/4)
De glasbouwstenen beantwoorden aan STS 38.08.53.12 en NBN EN 1051-1- Glas voor gebouwen -
Glazen stenen en glazen tegels - Deel 1: Definities en beschrijvingen (2003). Zij worden
overeenkomstig het bijzonder bestek verwerkt in paneelvorm of als los element.
• De holle dubbelwandige glazen bouwstenen bestaan uit twee warm aan elkaar gelaste halve
gegoten delen, de spouw binnenin bevat gedeshydrateerde lucht, die de thermische isolatie ten
goede komt en de vorming van condensatie uitsluit. De flanken zijn bedekt met een wit plastisch
membraam of coating, om een betere lichtdoorlating te verzekeren. De glasbouwstenen zijn
ongevoelig voor schokken en weersinvloeden. Zij zijn brandbestendig, klasse A1.
• De waterdichte mortels en/of lijmmortels zullen beantwoorden aan de voorschriften van de
fabrikant van de glasbouwelementen (-> zwakzuigende metselstenen).
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 83 7-1-2010

Uitvoering
De glasbouwstenen worden uitgevoerd overeenkomstig STS 38.31- Doorschijnend Beton, aangevuld
met de uitvoeringsvoorschriften van de fabrikant. Glasbouwelementen zijn nietdragend, daarom is het
noodzakelijk dat ze onafhankelijk en gescheiden worden van het eigenlijke metselwerk door een
elastische voeg. De montage van paneelwanden mag enkel gebeuren door hierin bekwame
vaklui. Voor de glasbouwpanelen worden de nodige berekeningnota's en uitvoeringsdetails door de
aannemer voorgelegd aan de architect; ze houden rekening met STS 38.02 en NBN 460-01 en 460-
03 inzake de winddichtheid voor buitenwanden.
Nota aan de ontwerper
Bij aanwending van glasbouwstenen en/of panelen kunnen problemen onstaan m.b.t.(lijn-) koudebruggen. Gezien
dit randeffect valt het toepassingsgebied zoveel mogelijk te beperken tot niet verwarmde ruimten
(gemeenschappelijke inkom, traphallen, e.d.).Voor meer informatie raadpleeg ook Buitenwanden van glazen
bouwstenen (WTCB, Uit de praktijk, nr. Nr 1996/4).
23.51. glasbouwstenen - losse elementen |FH|st
Materiaal
Specificaties
• Formaat glasbouwstenen : 145x145x55 / 190x190x80 / 240x240x80 / 240x115x80 / 300x300x100
/ ... x ... x ... mm
• Uitzicht glasbouwstenen : glad effen / glad geribd / glad gewafeld / …
• Kleur glasbouwstenen : helder transparant / opaal / groen / blauw / ...
• Lichtdoorlaatbaarheid : circa 75% (helder) / 70 (opaal) / 60% (gekleurd) / … %
• Drukweerstand : circa 150 kg/cm2
• Akoestische isolatiewaarde R’W : minimum 36 / 40 / … dB
Aanvullende specificaties
• Verluchtingselementen : Glasbouwstenen met verluchting beantwoorden aan STS 38.08.53.12.5
en hebben een vaste opening / regelbare klep / regelbare klep met muggengaas, een vrije
luchtdoorlaat van 25 / ... %. Van toepassing overeenkomstig de aanduidingen op plan en/of
detailtekeningen.
Uitvoering
• De glasbouwstenen worden in het metselwerk ingewerkt met metselmortel, de voegen tussen de
glasbouwstenen hebben een constante dikte van 10 / ... mm.
• De blokken worden gedurende het vermetselen gereinigd en glad gemaakt, het is aan te raden ze
voorafgaandelijk met een beschermende laag in te strijken. Alle voegen worden glad afgestreken
en dienen waterdicht te zijn.
• In elke horizontale en verticale voeg dienen, in overeenstemming met de te verwachten
windbelastingen, de nodige voegwapeningen voorzien te worden. Alle voegen worden zowel in
horizontale als in verticale richting gewapend met minimum 2 staven BE 400 diameter 5 mm, de
wapeningen bevinden zich op minstens 20 mm van de buitenvlakken.
• Op de onderkant en alle andere randen, welke ingewerkt worden, wordt een bitumineuze strook
van 1 cm dikte geplaatst. Indien de basis rust op een aangepaste dorpel (zie artikel ...) wordt een
loodslab tussen geplaatst, dewelke langs de buitenzijde uitsteekt en een slabbe vormt. Bovenaan
worden de glasstenen afgewerkt met een loden slab om te voorkomen dat insijpelend regenwater
van het hoger gelegen binnenspouwblad langs de glasbouwstenen naar binnen zou dringen.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• De individuele glasbouwstenen met verluchting worden in het metselwerk ingewerkt met
metselmortel.
• Aan de binnenkant worden de nissen uitgecementeerd / bepleisterd.
Toepassing
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 84 7-1-2010

23.52. glasbouwstenen - prefabpanelen |FH|m2
Materiaal
Het betreft glasbouwstenen voorgemonteerd in systeemkaders op maat (zogenaamd “glasbeton”).
• De geprefabriceerde glaspanelen worden kruislings bewapend met betonijzer van circa 6 mm
diameter. Het wapeningsstaal is steeds volledig omgeven door beton en zit in het midden van de
voegen, zonder in aanraking te komen met de glastegels en minstens 2,5 cm van de buitenzijde.
• Er wordt gebruikt gemaakt van een waterdichte polymeer-gemodificeerde cementmortel, onder
gecontroleerde omstandigheden.
• De panelen zijn mooi vlak en met gelijkmatige voegen. Prefabpanelen uit één stukmogen een
oppervlakte hebben tot circa 8 m2, wanneer het paneel grotere afmetingen heeft, zal in overleg
met de architect het paneel in verschillende delen uitgevoerd worden met behoud van 1 cm voeg.
• De aard van de omranding is afgestemd op de oppervlakte van het glastegelelement met een
breedte van minimum 3 tot circa 10 cm. De dikte ervan is gelijk aan deze van de gebruikte
glastegels, d.w.z. 8 cm tot 10 cm. De betonrand maakt deel uit van het prefabglasbouwelement en
doet dienst als aansluiting op het gebouw en als houder van de uitstekende plaatijzers ter
verankering met het dragend metselwerk.
Nota aan de ontwerper
De omranding dient niet noodzakelijk aan alle zijden gelijk te zijn, er kan bijvoorbeeld een grotere boord aan de
onderkant gegoten worden voor een eventuele geïntegreerde plint). Voor de oppervlakte van de panelen wordt
rekening gehouden met het aantal glasbouwstenen (lengte & breedte), een voeg van 1 cm en een omranding van
8-10 cm.
Specificaties
• Kader :
(ofwel) betonnen kader van minimum 5 / 8 / ... cm breed.
(ofwel) …
• Afmetingen & vorm kader : vlak / gebogen, volgens aanduidingen op plan / … x …
• Formaat glasbouwstenen : 145x145x55 / 190x190x80 / 240x240x80 / 240x115x80 / 300x300x100
/ ... x … x … mm.
• Uitzicht glasbouwstenen : glad effen / glad geribd / glad gewolkt / …
• Kleur glasbouwstenen : helder transparant / ...
• Bevestigingsmiddelen : corossiebestendige verankeringen volgens richtlijnen fabrikant
• Dichtingsmiddelen : compri-voegbanden en aangepaste elastische kitten volgens STS 56.1 en de
richtlijnen van de fabrikant.
Aanvullende specificaties
• Verluchtingselementen : de glasbouwstenen met verluchting beantwoorden aan STS
38.08.53.12.5 en hebben een vaste opening / regelbare klep / regelbare klep met muggengaas,
een vrije luchtdoorlaat van 25 / ... %. Van toepassing overeenkomstig de aanduidingen op plan
en/of detailtekeningen.
• Speciale vormstukken : hoekstenen (recht / afgerond) / afgeschuinde elementen / …
• Op de zijkanten en de bovenkant van paneelelementen wordt een strook geëxtrudeerd
polystyreen met dikte 15 mm, respectievelijk 25 mm geplaatst.
Uitvoering
De nodige berekeningnota's en uitvoeringsdetails worden door de aannemer voorgelegd aan de
architect; ze houden rekening met STS 38.02, “Buitenwanden van glazen bouwstenen” (WTCB-Uit de
Praktijk, nr.4-1996) en NBN 460-01 en 460-03 inzake de winddichtheid voor buitenwanden.
• De montage en verankering van de panelen met glasbouwstenen gebeurt volgens de richtlijnen
van de fabrikant van de glasbouwstenen. De plaatsing mag enkel gebeuren door een
gespecialiseerd bedrijf.
• Overeenkomstig de aanduidingen op plan wordt de betonrand geplaatst achter de slag van het
buitenspouwblad, hetzij gedeeltelijk of helemaal verborgen in een groef in het metselwerk, in een
U-profiel, ….
• De constructie dient volkomen onafhankelijk te zijn van de omringende ruwbouwconstructie, en
mag in geen geval onderhevig zijn aan de belastingen en zettingen van de ruwbouw. Onderaan
wordt een voldoende dragend, buigvast en vlak afgewerkt steunvlak aangebracht, De nodige
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 85 7-1-2010

uitzettingsvoegen moeten ervoor zorgen dat het prefabelement niet lijdt onder belastingen zoals
bv. het doorbuigen van de latei. Bovenaan en aan de zijkanten wordt daartoe tegen de ruwbouw
een glijvoeg uit twee lagen onbezand bitumen, hetzij een aangepaste hoogwaardige elastische
kitvoeg voorzien (bv., met een dikte van circa 10 mm (bovenaan 15 mm).
• De voegen worden glad afgestreken en dienen gegarandeerd blijvend waterdicht én elastisch te
zijn, de kleur ervan wordt bepaald door de architect.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Chemische verankeringen met draadstang M10 / ….
• De panelen worden bijkomend gesteund door tussenvoeging van verzinkte T-profielen / ….
• De omtrekvoegen worden opgevuld met een aangepast isolatiemateriaal ...
• De onderste randen worden voorzien van een waterkerende laag d.m.v. een bitumineuze strook
en een doorlopende loodslab volgens artikel ...
• De glasbouwstenen met verluchting worden in de glasbouwpanelen ingewerkt volgens de
aanduidingen op de plan en/of detailtekening.
Toepassing
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 86 7-1-2010

24. GEVELELEMENTEN / BOUWSTEEN
24.00. gevelelementen / bouwsteen - algemeen
Omschrijving
De post "gevelelementen / bouwsteen" omvat alle noodzakelijke leveringen en werken voor de
plaatsing van de respectievelijk in de buitengevels te integreren gevelelementen uit steenachtige
materialen (dorpels / plinten / dekstenen / omrandingen / …) tot een zuiver afgewerkt geheel. In
overeenstemming met de algemene en/of specifieke bepalingen van het bijzonder bestek,dienen de
onder deze post begrepen eenheidsprijzen, hetzij volgens uitsplitsing in de samenvattende opmeting,
hetzij in hun globaliteit, steeds te omvatten :
• het plaatsen en verwijderen van alle voor de werken vereiste stellingen, afdekzeilen en
beschermingswerken;
• de controle en de voorbereiding van het draagvlak / de ondergrond / draagconstructie;
• de controle opmeting van de juiste afmetingen tijdens of na uitvoering van de ruwbouw, teneinde
de detailtekeningen en/of specifieke profielsneden te toetsen aan de reeds uitgevoerde werken;
• de voorbereiding, werkhuistekeningen en prefabricatie van alle voorziene gevelelementen (in
casu elementen uit houwsteen volgens voorgeschreven profielen : boordstenen, lateien, dorpels,
dekstenen, omkaderingen hoeken, beëindigingen en ontmoetingen, kolommen, ...);
• de vereiste bevestigingselementen met de andere bouwelementen (ankers, doken, rails, …);
• de bevestiging en het inmetselen van de gevelelementen, met inbegrip van de legmortels,
verankeringselementen, vochtisolaties, uitzettingsvoegen, voegwerk, opvulkitten, ….
• het bijwerken van onvolledig afgewerkte houwstenen : de afwerking van de behouwing; het
uitvoeren van lijstwerk, het ter plaatse bijwerken van kleine onregelmatigheden zoals in- en
uitsprongen, bramen, …;
• de beschermingsmaatregelen, nabehandelingen;
• het opruimen en schoonmaken van de bouwplaats.
Let wel : Specifieke voorschriften gelden voor de uitvoering van houwstenen, voor de uitvoering van verticale
buitenbekledingen van dunne natuursteenplaten en voor specifieke stukken met vaste snede of vorm of niet
voorgeschreven secties zoals dorpels.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• meeteenheid : m3 / m2 / m / stuk (afhankelijk van de aard dr elementen en de materiaalkeuze);
• meetcode : netto volume / oppervlakte / lengte Volumes kleiner dan 0,010m3 worden voor
0,010m3 in rekening gebracht.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH) De ankers, de vochtisolatie en het
voegwerk voor plinten / dorpels / omrandingen / dekstenen / ... zijn in de eenheidsprijs begrepen.
Materialen
REFERENTIENORMEN
NBN EN 771-6 - Voorschriften voor metselstenen - Deel 6 : Natuursteen (2000)
TV 146 - Verticale buitenbekledingen van dunne natuursteenplaten (WTCB, 1983)
TV 148 - Het lijmen van steen en marmer (WTCB, 1983)
TV 163 - Gesteenten en mineralen (WTCB, 1986)
TV 140 - Vochtwerende oppervlakteproducten - Keuze en verwerking (WTCB, 1982)
TV 205 - Natuursteen (WTCB, 1997) -> vervangt TV 72 en TV 80 en actualiseert gedeeltelijk TV 146
TV 220 - Belgische Blauwe Hardsteen (WTCB, 2001) -> vervangt TV 99 en TV 156
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 87 7-1-2010

ALGEMEEN - LEVERING - BEMONSTERING
Ingeval van geprofileerde elementen legt de aannemer voorafgaandelijk de nodige deeltekeningen en
stuklijsten van de gevelelementen ter goedkeuring voor aan de ontwerper; de schaal van de
tekeningen is aangepast aan de aard van het werk. Voor het uitzicht, de kleur(en) en de
oppervlaktestaat wordt verwezen naar drie voor te leggen monsters (contractuele monsters), die
respectievelijk het gemiddelde uitzicht en de twee grensuitzichten van de levering moeten vertonen.
Deze monsters moeten bovendien alle bijzonderheden (aders, gaten, draden, …) bevatten die niet als
gebreken worden beschouwd en waarvan de aanwezigheid niet tot afkeuring kan leiden.
METSELMORTELS
De legmortel is aangepast aan de elementen die hij verbindt en heeft er geen enkele negatieve
invloed op, noch op het vlak van sterkte, noch op het vlak van de esthetische kwaliteiten.
• De metselmortel voor de bevestiging van plinten / dorpels / omrandingen / dekstenen / … behoort
tot de categorie M2 volgens NBN B 14-001 (1985) (samenstelling minstens 300 kg cement
sterkteklasse 32,5 per m3 droog zand (1 deel cement voor 4 delen zand)).
• De mortel moet met scherpe zand worden aangemaakt (vet zand of zavel zijn verboden). Het
zand moet zo worden opgeslagen dat het niet bevuild wordt door vreemde bestanddelen. Het
aanmaakwater mag niet verontreinigd zijn door organische stoffen, zuren, zouten, alkaliën,
suikers, industriële afvalstoffen of andere stoffen waardoor de sterkte of de duurzaamheid van de
mortel kan worden geschaad.
• Hulpstoffen worden enkel toegelaten na akkoord van de architect; zij moeten beantwoorden aan
de gebruiksaanwijzingen van de leverancier en de voorschriften van de normen van de reeks NBN
T 61 - Hulpstoffen voor mortel en beton. Het gebruik van bindingsvertragers is niet toegelaten.
• Voor kleine hoeveelheden mag de mortel worden samengesteld op de werf en mechanisch
bereid.
• De bereide mortels moeten worden verwerkt vooraleer een binding optreedt; mortel die een begin
van binding ondergaat, mag niet opnieuw aangemaakt of verwerkt worden.
VOEGEN
• De voegen tussen plinten / dorpels / omrandingen / dekstenen / ... worden overeenkomstig de
bepalingen van het bijzonder bestek afgewerkt met
⇒ een waterdichte plastische mortelspecie ter goedkeuring voor te leggen aan de ontwerper.
⇒ een speciale mortel bestaande uit een metaalpoeder dat met een speciale vloeistof wordt gemengd
: dit poeder is samengesteld uit twee gewichtsdelen zinkoxyde, steengrijs genaamd, twee
gewichtsdelen tot poeder gemalen zeer harde kalksteen en één gewichtsdeel tot poeder gemalen
zandsteen (alle deeltjes zijn kleiner dan 1,5 mm). De mengvloeistof bestaat uit 1/3 zink in
zoutzuuroplossing en 2/3 zuiver water. De mengverhouding bedraagt 0,3 l vloeistof per 1 kg
poeder, innig te vermengen). (-> verouderde formule)
⇒ een aangepaste voegbodem en/of elastische kit volgens STS 56.1
• De aannemer zal op zijn verantwoordelijkheid vooraf de metsel- en de voegmortel onderzoeken
om de verenigbaarheid van beide mortels na te gaan.
• De voegkleur wordt aangepast aan de kleur van het gevelelement (lichtgrijs / donkergrijs).
Uitvoering
VERVOER - LEVERING
De gevelelementen worden geleverd op paletten en zijn bij het transport vlak gestapeld en afgedekt.
Op de werf worden ze vlak gestapeld en beschermd tegen de weeromstandigheden, op een
beschutte geventileerde plaats of onder een dekzeil.
GEVELOPVATTING
Bij het inwerken van de gevelelementen wordt rekening gehouden met de spouwopvatting en
modulering van het gevelmetselwerk, zoals beschreven in hoofdstuk 23.
• De verbindingen tussen gelijkaardig houwwerk moeten tot stand komen door de continuïteit van
het steensverband. Alle muren die een geheel vormen worden tezelfdertijd opgetrokken. Het
delen van hele stenen is niet toegelaten. Stukken van stenen worden niet verwerkt.
• In het bijzonder wordt er op toegezien dat nergens koudebruggen ontstaan, door een rechtsreeks
contact met het binnenspouwblad of een slechte aansluiting van de voorziene spouwisolatie.
• Vochtbruggen dienen te worden voorkomen door het aanbrengen van aangepaste waterkeringen.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 88 7-1-2010

OPSTELLING - STEENSVERBAND
De gevelelementen worden met zorg gepositioneerd. Hiertoe worden ze gelegd en uitgepast op
wiggen, die zijn afgestemd zijn op de voegdikte, rekening houdend met de toleranties, zodat het
bovenvlak van elke laag goed vlak en effen is. De wiggen worden geplaatst in de hoeken en op
tenminste 5 cm van de randen teneinde randschade te voorkomen.
VERWERKING
De gevelelementen worden vol en zat in de mortel gelegd, waarbij er wordt op toegezien dat de
uitgestreken mortellaag dikker wordt aangebracht dan de afstandswiggen. De voegen moeten overal
even dik en rechtlijnig zijn. De breedte van lint- en stootvoegen stemt overeen met deze van het
gevelmetselwerk waarin ze worden geïntegreerd. Bij droog weer worden kleine elementen vooraf
bevochtigd. Ook de leg- en stootvlakken van grote elementen moeten vóór verwerking worden nat
gemaakt, zodat dat het water niet door capillariteit uit de mortel wordt opgeslorpt.
• De aansluitingen (stoot- en lintvoegen) met het buitenspouwblad worden goed met mortel gevuld;
aan de buitenkant blijven de voegen tot 2 cm diepte open wanneer het parement naderhand
opgevoegd wordt. De nodige voorzorgen worden genomen om een verzorgd en onbesmeurd
uitzicht aan de ingemetste gevelelementen te geven en dit te behouden.
• Na het leggen worden de stootvoegen met mortel opgevuld. Elk rechtstreeks contact tussen
binnen- en buitenspouwblad dient te worden vermeden. De tussen te plaatsen materialen moeten
verenigbaar zijn met de voegvulling van het buitenschrijnwerk.
VERANKERINGEN
De draagconstructie moet voldoende sterk en dik zijn, om de verankeringselementen van de stenen te
kunnen bevestigen, ten aanzien van de krachten waaraan ze zullen worden onderworpen (afrukking,
buiging, schuifkrachten). Voor de controleproeven en technische karakteristieken, wordt verwezen
naar de methoden beschreven in TV 146 (WTCB, 1983) en TV 205 (WTCB, 1997), aangevuld met de
normen voor beton NBN B 15-223/A1 (1997) en NBN B 15-203 (1990).
Veiligheid
Overeenkomstig het veiligheids- & gezondheidsplan, zoals opgemaakt door de veiligheidscoördinatorontwerp
en gevoegd bij het bijzonder bestek. Alle richtlijnen terzake en concrete aanwijzingen van de
veiligheidscoördinator-verwezenlijking zullen nauwkeurig worden opgevolgd.
Keuring
Na plaatsing en tot de voorlopige oplevering worden de elementen beschermd tegen beschadiging of
bevuiling. Beschadiging kunnen bij de voorlopige oplevering worden geweigerd en zullen vervangen
worden op kosten van de aannemer.
24.01. algemeen - blauwe steen
Omschrijving
Het betreft de voorschriften m.b.t. de kwaliteiten van het materiaal en de bewerking van houwstenen,
volgens al of niet gedetailleerde steensneden, waarin de respectievelijke vorm, grootte en afwerking
bepaald wordt. Deze omvatten in te metselen hardsteenblokken, hoeken, beëindigingen en
ontmoetingen, kolommen, boordstenen, lateien, dorpels, dekstenen, omrandingen, e.d. met
respectievelijk nader omschreven profielen. Specifieke voorschriften gelden voor :
⇒ parement in breuksteen,
⇒ uitvoering van gevelplinten,
⇒ uitvoering van verticale buitenbekledingen van dunne natuursteenplaten
⇒ specifieke stukken met vaste snede of vorm of niet voorgeschreven profielen zoals dorpels
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(ofwel)
• meeteenheid : m3, desgevallend opgesplitst volgens oppervlaktebehandeling.
• meetcode : het volume van het kleinste parallellepipedum dat de steen omgrenst; werkelijk
volume welke ook de grootte van de steen is; de stenen kleiner dan 10 dm3 worden per stuk
gemeten.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 89 7-1-2010

(ofwel)
• meeteenheid :
⇒ Per m. (Meting van de lengte van de dorpel tussen de dagkanten van de opening.)
⇒ Per stuk. (van zelfde afmetingen en dikte)
⇒ Per m2.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 90 7-1-2010

Materialen
KWALITEIT VAN DE STEEN
De blauwe hardsteen, ook wel crinoïsche kalksteen "Petit Granit" genaamd beantwoordt aan de
voorschriften van TV 220 - Belgische blauwe hardsteen of "Petit granit" uit het Tournaisiaanse
geologische tijdperk (WTCB, 2001 -> vervangt TV 156). Ze hebben een gemiddelde volumemassa
van circa 2687 kg/m3 en een mineralogische hardheid van 3 op de schaal van Mohs. De plaats van
herkomst (groeve) wordt voorafgaandelijk ter goedkeuring voorgelegd aan de architect.
• Alle stenen zijn vrij van gebreken, die mettertijd de duurzaamheid van de steensoort zouden
kunnen aantasten en het gebruik ervan in het gedrang brengen. De steen is gezond, heeft een
heldere klank onder de slag van een ijzeren hamer en is vorstbestendig. Zij zijn ontdaan zijn van
alle steenkorst of aarde, afgeschaald tot op de kern. Zij zijn vrij van iedere onzuiverheid (vet, olie,
roest, …) en volkomen gereinigd. De steen is vrij van vlekken (vetten, olie, enz...), ontdaan van
alle steenkorst of aarde, afgeschaald tot op de kern en volkomen gereinigd.
• Stenen die in éénzelfde bouwwerk of in éénzelfde deel van een bouwwerk verwerkt worden,
vertonen geen kleurverschillen.
• Men onderscheidt onderstaande kwaliteitsklassen (handelscategorieën volgens tabel 28 van TV
220). Behoudens bijzondere eisen is voor gevelelementen standaard de categorie “normaal
gebouw” van toepassing :
⇒ Categorie “uitzonderlijk gebouw” : decoratieve elementen, kraagstenen, omkaderingen, …
⇒ Categorie “normaal gebouw” : plinten, treden, gevelbekledingen, beplatingen, … (standaard)
⇒ Categorie “technische keuze” : boordstenen, goten, straattegels, …
• Stenen waarvan het uitzicht volgende kenmerken vertoont hebben afkeuring tot gevolg:
⇒ verweringskorst, leisteenachtige of heterogene zones;
⇒ oplossingsholten;
⇒ barstjes, aders en draden die water vasthouden op de zichtbare vlakken;
⇒ stylolieten die al dan niet water vasthouden maar gelegen zijn op minder dan 2 cm van een
gevoegd uitspringend vlak, op minder dan 4 cm van een niet-gevoegd uitspringend vlak of in de al
dan niet zichtbare vlakken van dunne platen (minder dan 5 cm dik);
⇒ water vasthoudende zwarte aders;
⇒ witte vlekken met een oppervlakte groter dan 1 dm2 of een oppervlak groter dan 20% van het
zichtbare oppervlak van de steen;
⇒ zachte of niet hechtende fossielen.
• Het gebruik van kit of eender welke voegmassa voor het verbergen van gebreken is verboden,
zonder specifieke toelaatbare uitzonderingen zoals opgenomen in het bijzonder bestek en/of
toestemming van het Bestuur..
BESCHIKBARE AFMETINGEN
De vrije afmetingen van de gezaagde platen zijn leverbaar in volgende standaarddiktes : 2 / 3 / 4 / 5 /
6 / 8 / 10 / 12 / 15 / 16 / 18 / 20 / 22 / 24 / 25 / 28 / 30. Afhankelijk van de dikte kunnen de normale
afmetingen van de platen variëren van circa 100x150 cm tot 150x250 cm. Binnen bovenvermelde
grenzen zijn alle afmetingen courant leverbaar in op vaste maten gezaagde of bewerkte stenen.
VERLIJMINGEN - BIJWERKING VAN ONVOLKOMENHEDEN
In bepaalde bijzondere gevallen en enkel overeenkomstig de bepalingen van het bijzonder bestek (bv.
dam van vensterdorpels) en/of specifieke toestemming van de ontwerper, is het bijwerken of
aaneenlijmen van de bouwsteenelementen toegestaan. In voorkomend geval moet de aannemer, op
verzoek van de architect, de nodige referenties en schetsen ter beschikking stellen.
• Het aaneenlijmen van stenen wordt uitgevoerd overeenkomstig de voorschriften van TV 148 - Het
lijmen van steen en marmer (WTCB, 1983).
• Overeenkomstig de in het bijzonder bestek toegestane bijwerkingen en/of verlijmingen
beantwoorden daarbij aan onderstaande randvoorwaarden :
⇒ Kleine onvolkomenheden, in het dagvlak van de natuursteen, mogen worden hersteld voor zover
er geen gevaar bestaat dat de herstelde zone verdere beschadiging ondergaat en voor zover het
vulproduct even hard is als de steensoort en de kleur of het patina van de herstelde zone niet
duidelijk verschilt van die van de steen. Onverminderd de aard van de toegestane bijwerking kan
een minwaarde van 10% worden toegepast op de betreffende hoeveelheden.
⇒ De bijzonderheden in het zichtvlak mogen worden verkit, voor zover de verkitte zone geen enkel
gevaar op beschadiging inhoudt en de kit, waarvan de kleur wordt aanvaard na aanbrenging op
een van de drie referentiemonsters, een hardheid heeft die bij benadering gelijk is aan die van de
steen en geen kleurverandering ondergaat die zichtbaar is op meer dan 1,5 m afstand voor
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 91 7-1-2010

Uitvoering
binnengebruik in wanden of vloeren en op meer dan 3 m afstand voor buitengebruik in gevels of
vloeren. Kleurwijziging ten gevolge van bevuiling die vreemd is aan de steen wordt niet in
beschouwing genomen, noch voor de steen, noch voor de verkitting.
BEWERKING VAN DE STEEN
De houwstenen moeten loodrecht, haaks en zo vlak mogelijk worden uitgevoerd. De zichtvlakken
hebben rechte kanten en zijn vrij van afgeschilferde randen en hoeken. Gefrijnde stenen worden alle
gelegd in eenzelfde behouwingsrichting. De wijze van de bewerking is voor alle gevelelementen
standaard “grijs-geschuurd”, behoudens andere bepalingen opgegeven in het bijzonder bestek.
Nota aan de ontwerper
Voor meer info zie TV 220 § 3.2.2, tabel 2 (afwerkingstypes) & tabel 3 (oppervlaktekarakteristieken)
Volgende behouwingen en afwerkingen, ook onderling gecombineerd, kunnen toegepast worden :
Effen afwerking Fijne behouwing Ruwe behouwing
Gezaagd Ijsbloem Gepikketteerd
Geslepen Oude frijnslag Afgeschilferd
Geschuurd Gefrijnd met > 20 groeven Gefrijnd met 15 groeven
Gezoet Fijn gebikt Ruw gebikt
Gepolijst Fijn gehamerd of gebouchardeerd Ruw gehamerd of gebouchardeerd
Begrind Gegradeerd
Sclype
Gevlamd
Manueel geribd
Type Afwerking Korrelspecificatie Schuurmiddel Ruwheid Oppervlak Glansgraad
Grijs geschuurd < 60 > 1,43 μm < 5 %
Blauw geschuurd 60 - 120 0,97 -1,43 μm 5 - 15 %
Gewoon gezoet 120 - 220 0,54 - 0,97 μm 15 - 33 %
Blauw gezoet 220 - 400 0,34 - 0,54 μm 33 - 42 %
Donker gezoet 400 - 600 0,25 - 0,34 μm 42 - 45 %
Gepolijst 600 - 900 0,19 - 0,25 μm 45 - 70 %
Glanzend geploijst > 900 < 0,19 μm > 70 %
PLAATSING
• De leg- en stootvlakken worden goed geëffend in het vlak van het parement.
• Iedere afmeting van een rugvlak moet tenminste gelijk zijn aan 90% van de overeenstemmende
afmetingen van het tegenoverliggende parementvlak.
• Lijsten worden over alle legvlakken geëffend zonder enige versmalling.
• De nodige voorzorgen worden genomen om een verzorgd en onbesmeurd uitzicht aan het
houwwerk te geven en dit te behouden.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Het houwwerk wordt opgetrokken volgens een door de architect opgemaakte verbandtekening.
Keuring
REFERENTIENORMEN
Opleveringscriteria volgens tabel 7 van TV 220 (WTCB, 2001)
Uitzicht & handelscategorieën volgens tabel 28 van TV 220 (WTCB, 2001)
Alle houwstenen die holten of verweringszones vertonen, gekloven of gebroken zijn of die hoek- of
randschade vertonen, worden geweigerd en door de aannemer op eigen kosten vervangen.
Houwstenen met hoek- of randschade ontstaan tijdens het transport en de behandeling van de steen
of gedurende de werken komen niet in het zichtvlak voor en worden op kosten van de aannemer
vervangen voor zover de schade onherstelbaar is (alleszins zal een minwaarde van 10% worden
toegepast - zie hoger).
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 92 7-1-2010

24.02. algemeen - beton
Zie artikel 26.10 stortklaar beton - algemeen en/of 26.20 geprefabriceerd beton - algemeen.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 93 7-1-2010

24.03. algemeen - vezelcement
Materialen
De elementen zijn vervaardigd uit Portlandcement, zand en minerale vezels, geëxtrudeerd onder hoge
druk en geautoclaveerd. Ze zijn van het asbestvrije type (NT). De platen zijn geschikt voor
buitengebruik overeenkomstig NBN EN 12467 - Vlakke platen van vezelcement - Productspecificaties
en beproevingsmethoden (2000). Het materiaal beschikt over een productgarantie van 10 jaar.
Specificaties
• Type : hol / vol
• Volumemassa : circa 1700 kg/m3
• Waterabsorptie : maximaal 18%
• Thermische uitzettingscoëfficiënt : maximaal 1,1 x 10 -5 m/mK
• Hygrometrische uitzetting : maximaal 1 mm/m
• Temperatuurbestendigheid : tot 300°C.
• Kleur : ... / te kiezen door het bestuur uit het standaardgamma van de fabrikant
• Oppervlakteafwerking : glad ruwzijdig mat (met / zonder steenslag) / ...
• De elementen zijn aan de onderkant voorzien van inkepingen en druiplijsten.
Uitvoering
De elementen worden geplaatst in een mortelbed van minstens 15 mm dikte bestaande uit een
plastische mortelspecie aangemaakt met een kunststofemulsie.
24.10. raam- & deurdorpels - algemeen
Omschrijving
Het betreft de levering en plaatsing van de raam- & deurdorpels tot algehele afwerking. In de
eenheidsprijs zijn begrepen :
• de controle opmeting van de juiste afmetingen tijdens of na uitvoering van de ruwbouw teneinde
de detailtekeningen of gedetailleerde steensneden te toetsen aan de uitgevoerde werken;
• het kappen van alle afschuiningen;
• de voorziening van de nodige hellingen en waterlijsten;
• het stellen en eigenlijke plaatsen van de dorpels;
• het opvoegen en waar nodig opkitten met een aangepaste elastische gevelkit;
• het schoonmaken voor de voorlopige oplevering.
Let wel
Dorpels in kunststof en metaal zijn als met de buitenramen- & deuren te integreren elementen opgenomen in
hoofdstuk 40.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(ofwel) blauwe steen
• meeteenheid : m3 (blauwe steen), desgevallend opgesplitst volgens oppervlaktebehandeling.
• meetcode : het volume van het kleinste parallellepipedum dat de steen omgrenst; werkelijk
volume welke ook de grootte van de steen is; de stenen kleiner dan 10 dm3 worden per stuk
gemeten. Let wel : opgelijmde stukken mogen niet in rekening worden gebracht bij de bepaling
van het begrensd volume!
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
(ofwel) prefabelementen (vezelcement / beton / …)
• meeteenheid :
⇒ per lm (meting van de lengte van de dorpel tussen de dagkanten van de opening.)
⇒ per stuk (van zelfde afmetingen en dikte)
⇒ per m2
(ofwel)
• meeteenheid : per stuk (van zelfde afmetingen en dikte)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 94 7-1-2010

Materialen
• De dorpels zijn geprofileerd overeenkomstig het bijzonder bestek en/of de bijgevoegde
detailtekeningen.
• De aannemer zal ter plaatse de juiste afmetingen nemen en aldus de steensneden aanvullen.
• De aannemer is verplicht na te gaan of de dorpels kunnen geleverd worden in de vormen,
afmetingen en modellen voorgeschreven in de aanbestedingsdocumenten.
• De aannemer legt, indien geëist door de ontwerper, vóór de uitvoering ter goedkeuring voor :
⇒ een kleurenkaart en stalen voor de prefabdorpels, …;
⇒ contractuele monster(s) per voorzien dorpeltype, die het gemiddelde uitzicht, kleur(en) en
oppervlaktestaat van de levering moeten vertonen;
⇒ de levering van maquettes of prototypes;
⇒ de nodige afwerkingsdetails en plaatsingsplannen;
⇒ de gevraagde garantiebewijzen, attesten (overeenkomstig de eisen van het bijzonder bestek);
• De detaillering van de dorpels houdt rekening met een goede afwatering. Hiertoe moet het
bovenvlak van de dorpel een voldoende helling hebben naar buiten toe (minimum 10%).
• De uitsprong t.o.v. het parementvlak bedraagt ten minste 50 mm. Alle uitspringende dorpels
worden onderaan voorzien van een druipgroef voor een afdoende waterkering. De druipgroef is
minimum 5 mm diep en bevindt zich op circa 10 mm van de rand. Langs de voorzijde zullen de
watergroeven minstens 30 mm buiten het gevelvlak geplaatst worden.
• Het achtervlak van de binnenzijde van de dorpel houdt rekening met de dikte van het schrijnwerk
en de eventueel bijkomende voorziening van rolluiken en/of zonneweringen.
• Onder buitendeuren is steeds een opstand met een hoogte van 10 mm en een breedte van 20
mm te voorzien, dewelke gelijk komt met de voorziene binnenvloerafwerking.
• Zijdelingse opstanden aan de dorpeluiteinden kunnen voorkomen dat het water tegen of in het
metselwerk wordt gedreven;
Nota aan de ontwerper
Bij toepassing van gevelpleisters, wordt aanbevolen de raamdorpels steeds van zijdelingse opstanden te voorzien
om de vorming van gevelvervuiling tegen te gaan. Het voorzien van deze zogenaamde afwateringskussentjes,
dewelke het regenwater afleiden langsheen de voorkant van de dorpel, helpen voorkomen dat zich na verloop van
tijd vuile strepen voordoen onder de dorpels. Deurdorpels bij aanpasbare woningen mogen maximum 2
centimeter hoog zijn (bij de buitenaanleg dient hierbij rekening gehouden te worden met een aangepaste
afwatering).
Uitvoering
• De buitendorpels in steenachtig materiaal worden geplaatst voor het leggen van de vloeren en
voor de plaatsing van het buitenschrijnwerk.
• Er wordt toegezien op een adequate thermische onderbreking (isolatie) tussen de buitendorpels
en het binnenspouwblad. Waar nodig wordt de spouwopening aangevuld met bijkomende isolatie,
ter voorkoming van koudebruggen.
• De dorpels worden, hetzij over hun volledige lengte, hetzij aan de uiteinden en onder iedere
tussenvoeg, op een soepele vochtwerende laag aangebracht die aan de achterzijde en zijkanten
opgetrokken wordt, derwijze dat insijpelend water naar buiten wordt geleid.
• De dorpels worden goed horizontaal geplaatst in een vol mortelbed, met een mortel categorie M2
(volgens NBN B 14-001) met toevoeging van een waterwerende kunststofemulsie. Vlakke
dorpelelementen worden met lichte helling van circa 1 cm naar buiten toe geplaatst.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 95 7-1-2010

24.11. raam- & deurdorpels - blauwe steen |FH|m3
Materiaal
Specificaties
• Categorie : normaal gebouw / ... (volgens tabel 28 van TV 220)
• Onvolkomenheden : worden geweigerd / mogen worden bijgewerkt / …
• Bovenvlakken : grijs-geschuurd / blauw-geschuurd / …
• Zichtbare zijkanten : grijs-geschuurd / blauw-geschuurd / gefrijnd à rato van 10 / 12 / 15 / ...
slagen per dm (volgens TV 220 § 3.2.2)
• Profiel :
⇒ Raamdorpels : dikte minimum 5 / … cm + 1 cm opstand) / volgens detailtekeningen
⇒ Deurdorpels : dikte minimum 7 / … cm + 1 cm opstand) / volgens detailtekeningen
• Helling : niet voorzien (plaatsing onder helling) / circa 10% / 15% / …
• De dorpels steken 5 / ... cm uit het gevelvlak en zijn voorzien van een druipgroef
• De dorpels worden aan hun uiteinden circa 50 /… mm ingewerkt in het parement / niet ingewerkt.
• Lengte van dorpelstukken : volgens opmeting, uit één stuk tot 150 / 180 / … cm.
• Druipgroef : circa 10 mm breed en circa 5-6 mm diep / …
Aanvullende specificaties
• De leverancier (steengroeve) beschikt over een doorlopende technische goedkeuring ATG.
• Onvolkomenheden worden geweigerd / mogen plaatselijk worden bijgewerkt volgens art. 24.01.
• Aan de rugzijde wordt een wateropstand gelijmd van 5 / 10 / 15 / 20 / … mm hoogte.
• Aan de dorpeluiteinden worden opgelijmde zijopstanden (afwateringskussentjes) voorzien van 10
/ 15 / 20 / … mm hoogte, volgens detailtekening of volgens module van de steen.
Uitvoering
De aannemer neemt op de werf de juiste afmetingen op na het beëindigen van de ruwbouw. Er wordt
rekening gehouden met de detailtekeningen van de architect.
• Indien in de steen geen hellingsprofiel is aangebracht, wordt hij met een helling van 5% gelegd
afwaterend van het buitengevelvlak weg.
• Dorpels langer dan 150 cm mogen in twee of meer delen worden geplaatst, voorzien van een
uitzettingsvoeg van circa 8 mm over de totale diepte van de dorpel.
• Onder de dorpels wordt over hun volledige lengte een vochtisolatie aangebracht (PE-folie 0,45
mm, die parallel met de voeg aan de randen en aan de achterzijde omhoog geplooid wordt.
• In de open voeg kan tussen de elementen een strookje polystyreen worden geplaatst.
• De voegen worden opgevoegd met een waterdichte plastische voegmortel, aangepast aan de
kleurtint van de steen.
Toepassing
24.13. raam- & deurdorpels - vezelcement |FH|m
Materiaal
De geprefabriceerde holle elementen zijn vervaardigd uit een homogeen, in de massa gekleurd,
mengsel van asbestvrije vezels, cement, silicaten en minerale toeslagstoffen. Ze worden
geëxtrudeerd onder hoge druk en geautoclaveerd. De elementen zijn de onderzijde voorzien van
inkepingen voor een betere mortelaanhechting en een druiprand, op minstens 30 mm buiten het
gevelvlak. De bovenrand aan de raamzijde is afgewerkte met een aangepaste opstand die een
verzorgde aansluiting met het buitenschrijnwerk garandeert. Model ter goedkeuring voor te leggen
aan de architect.
Specificaties
• Fysische kenmerken : zie art 20.02
• Kleur en uitzicht : lichtgrijs / donkergrijs / … (in de massa gekleurd)
• Afwerking : effen / geruwde bovenzijde
• Breedte : 165 / 220 / 250 / 280 / ... mm. Bij de bepaling van de breedte wordt rekening gehouden
met een oversteek van 4 / ... cm.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 96 7-1-2010

• Lengte : volgens opmeting, uit een stuk tot 150 / … cm (indien vrije uiteinden) / 300 / …cm (indien
ingeklemde uiteinden). Het aantal voegen wordt beperkt, de dorpelverdeling wordt ter goedkeuring
voorgelegd aan de architect.
• De inwerking aan weerszijden bedraagt een halve steen / …
Aanvullende specificaties
• De zichtvlakken zijn afgewerkt met een gepigmenteerde acrylaatcoating.
Uitvoering
• De elementen worden geplaatst op een vol mortelbed, met een dikte van circa 15 mm, bestaande
uit een plastische mortelspecie aangemaakt met een kunststofemulsie. De hoeken van de
elementen worden in verstek gezaagd of gevormd met speciale stukken.
• Dorpels langer dan 150 cm mogen in twee of meer delen worden geplaatst, voorzien van een
uitzettingsvoeg van circa 8 mm over de totale diepte van de dorpel.
• Ter hoogte van tussenvoegen wordt een vochtisolatie (PE-folie 0,45 mm) aangebracht, die
parallel met de voeg aan de randen en aan de achterzijde omhoog geplooid wordt.
• De voegen worden gedicht met een elastisch blijvende kit op basis van polysulfide volgens STS
38.03.61.13, hetzij een door de fabrikant aanbevolen plastische voegspecie.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• In de voegen tussen de elementen wordt een strook polystyreen geplaatst.
• Zichtbare holle uiteinden worden opgevuld met een krimpvrije cementmortel met verbeterde
hechting en bijgekleurd met een acryl-coating.
Toepassing
24.14. raam- & deurdorpels - gevelsteen |FH|m
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(ofwel)
• meeteenheid : lm
• meetcode : lengte van de dorpel tussen de dagkanten van de opening.
(ofwel)
• meeteenheid : m3
• meetcode : volume van de omschreven parallellepipedum van de dorpels
Materiaal
• De gevelsteen heeft dezelfde eigenschappen als deze gebruikt voor het parament / …
• Het plaatsen gebeurt met dezelfde metselmortel als deze gebruikt voor het parament / ...
• De voegmortel is dezelfde als deze gebruikt voor het voegen van het parament / ...
Uitvoering
De dorpels worden horizontaal geplaatst en steken minstens 5 / … cm buiten het gevelvlak uit.
Ze worden in een helling van 5 / … % gelegd afwaterend van het buitengevelvlak weg.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Het metselwerk wordt onderaan over de ganse lengte voorzien van een ingewerkte kraal uit lood.
• De dorpels uit gevelsteen worden nabehandeld met een geschikt waterwerend product.
Toepassing
24.20. garagedeurdorpels - algemeen
Omschrijving
Zie artikel 24.10 raam- & deurdorpels - algemeen
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 97 7-1-2010

Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(ofwel) blauwe steen
• meeteenheid : m3 (blauwe steen), desgevallend opgesplitst volgens oppervlaktebehandeling.
• meetcode : het volume van het kleinste parallellepipedum dat de steen omgrenst; werkelijk
volume welke ook de grootte van de steen is; de stenen kleiner dan 10 dm3 worden per stuk
gemeten.
Let wel : opgelijmde stukken mogen niet in rekening worden gebracht bij de bepaling van het
begrensd volume!
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
(ofwel) prefabelementen (vezelcement / beton / …)
• meeteenheid :
⇒ per stuk (van zelfde afmetingen en dikte)
⇒ per lm (meting van de lengte van de dorpel tussen de dagkanten van de opening.)
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
24.21. garagedeurdorpels - blauwe steen |FH|m3
Materiaal
Specificaties
• Categorie : normaal gebouw / ... (volgens tabel 28 van TV 220)
• Bovenvlakken : gezaagd / grijs-geschuurd / blauw-geschuurd / …
• Zichtbare kanten : gezaagd / grijsgeschuurd / blauw geschuurd / gefrijnd à rato van 10 / 12 / 15 /
... slagen per dm (volgens TV 220 § 3.2.2)
• Randafwerking : gebroken / afgerond
• Secties : ... (dikte minimum 40 mm) / afmetingen volgens detailtekening.
• Maximumlengte van dorpelstukken : uit maximaal twee gelijke stukken
• De dorpels worden aan hun uiteinden 50 /… mm ingewerkt in het parement.
• Druipgroef : niet voorzien / 10 mm breed en circa 5-6 mm diep / …
Aanvullende specificaties
• De leverancier (steengroeve) beschikt over een doorlopende technische goedkeuring ATG.
• Onvolkomenheden worden geweigerd / mogen plaatselijk worden bijgewerkt volgens art. 24.01.
Uitvoering
De bovenzijde van de dorpel is licht hellend. De voorzijde komt gelijk met de gevelsteen / heeft een
oversteek van 20 / 30 / … mm. De as van het poortblad komt gelijk met de voeg tussen dorpel en de
voorziene vloerafwerking.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• De stalen benedenaanslag van de garagepoort wordt ingewerkt.
Toepassing
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 98 7-1-2010

24.23. garagedeurdorpels - vezelcement |FH|st
24.30. gevelplinten - algemeen
Omschrijving
Het betreft alle leveringen en werken voor de realisatie van de voorziene gevelplinten, met inbegrip
van hoeken, beëindigingen en ontmoetingen, geïntegreerde boordstenen, lintelen van keldervensters,
dorpels, omrandingen, … (overeenkomstig de voorgeschreven profielen), alsook alle
verbindingselementen en randaansluitingen met de andere bouwelementen (rails, ankers, doken, …).
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(ofwel) blauwe steen
• meeteenheid : m3 (blauwe steen), desgevallend opgesplitst volgens oppervlaktebehandeling.
• meetcode : het volume van het kleinste parallellepipedum dat de steen omgrenst; werkelijk
volume welke ook de grootte van de steen is;
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
(ofwel) geprefabriceerde plintelementen (vezelcement / beton / …)
• meeteenheid : per m2
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materialen
Vooraleer de plintelementen en bijbehorende verankeringselementen te bestellen, is de aannemer
verplicht na te gaan of deze kunnen geleverd worden in de afmetingen, type, kleur en
oppervlaktebehandeling, zoals voorgeschreven in de aanbestedingsdocumenten. Zo ondermeer wordt
voorafgaandelijk nagegaan of de maatafstemming past met de draagstructuren en de keuze en
plaatsing van de bevestigingsmiddelen. Voor het uitzicht, de kleur(en) en de oppervlaktestaat wordt
verwezen naar drie voor te leggen monsters (contractuele monsters), die het gemiddelde uitzicht en
de twee grensuitzichten van de levering moeten vertonen. Deze monsters moeten bovendien alle
bijzonderheden (aders, gaten, draden, …) bevatten die niet als gebreken worden beschouwd en
waarvan de aanwezigheid niet tot afkeuring kan leiden.
Uitvoering
• De gevelplinten worden circa 10 mm terugwijkend geplaatst t.o.v. het voorziene gevelparament /
gevelbekledingen / gevelbezetting en worden overeenkomstig de detaildoorsnede geplaatst
⇒ met een geventileerde spouw waarbij de spouwbreedte minimum 3 cm bedraagt.
⇒ zonder luchtspouw, rechtstreeks tegen de spouw isolatie / ...
• De plintelementen worden loodrecht, haaks en goed vlak opgesteld volgens de op plan
aangegeven verbandtekening en/of in samenspraak met de architect. De gefrijnde stenen worden
alle geplaatst volgens eenzelfde behouwingsrichting.
• De plinten rusten op een vol mortelbed en worden opgespied, waarbij de uitgestreken mortellaag
dikker is dan de wiggen. De wiggen worden geplaatst in de hoeken en op tenminste 5 cm van de
randen, teneinde randschade te voorkomen.
• De lint- en stootvoegen hebben een gelijkmatige breedte van circa 8 mm, rekening houdend met
een tolerantie van 2 mm op de afmetingen van de elementen.
• De stoot- en lintvoegen worden overeenkomstig het bijzonder bestek
⇒ met mortel gevuld en opgevoegd met een waterdichte plastische mortelspecie.
⇒ voorzien van een aangepaste voegbodem en elastische kit volgens STS 56.1
⇒ …
• Overeenkomstig de detaildoorsnede worden de nodige vochtisolaties (PE-folie, dikte 0,45 mm)
geplaatst, waarbij boven de plinten om de nodige stootvoegen worden opengelaten. De open
stootvoegen worden gemarkeerd tot na de uitvoering van het voegwerk.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 99 7-1-2010

24.31. gevelplinten - blauwe steen |FH|m3
Materiaal
Specificaties
• Categorie : normaal gebouw / ... (volgens tabel 28 van TV 220)
• Zichtvlakken : gezaagd / grijs-geschuurd / blauw-geschuurd / gefrijnd à rato van 10 / 12 / 15 / ...
slagen per dm / ... (volgens TV 220 § 3.2.2)
• Afmetingen : modulaire stroken
⇒ Plaatdikte : circa 30 / 40 / 50 / 60 / 70 / 80 / … mm (tolerantie + 2 mm)
⇒ Plintlengte : maximaal 80 / 100 / ... cm (afhankelijk van de dikte)
⇒ Plinthoogte : 20 / 25 / 30 / … cm / trapsgewijs volgens detailtekening
⇒ Plintprofiel : vlak / volgens detailtekening / …
• Geïntegreerde elementen : muurventilatieroosters volgens …
Aanvullende specificaties
• De leverancier (steengroeve) beschikt over een doorlopende technische goedkeuring ATG.
• Onvolkomenheden worden geweigerd / mogen plaatselijk worden bijgewerkt volgens art. 24.01.
Uitvoering
• De gevelplinten worden circa 10 / ... mm terugwijkend geplaatst t.o.v. het voorziene
gevelparament / gevelbekledingen / gevelbezetting en worden overeenkomstig de
detaildoorsnede geplaatst
(ofwel) met een geventileerde spouw waarbij de spouwbreedte min. 3 cm bedraagt.
(ofwel) zonder luchtspouw, rechtstreeks tegen de spouw isolatie / ...
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Verankering : de plinten worden aan de achterliggende structuur verbonden d.m.v. ankers uit
roestvast staal (RVS), voorzien van een stift en vastgezet in een groef die met de schijf in de
zijkant geslepen wordt (hetzij in een voorgeboorde opening met aangepaste diameter) en
aangevuld met een hechtmortel. De bevestiging van de massieven gebeurt op 2/3 van de
plinthoogte gemeten vanaf de onderkant. De ankerstaart draagt tot in het midden van de
achterliggende structuur. In de zijkant van elk massief wordt een anker voorzien.
• Vochtisolaties :
• Spouwisolatie :
• Gevelvoegen :
• Geïntegreerde elementen : muurventilatieroosters volgens …
Toepassing
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 100 7-1-2010

24.33. gevelplinten - vezelcement |FH|m2
24.40. omkaderingselementen - algemeen
24.41. omkaderingselementen - blauwe steen |FH|m3
Materiaal
Specificaties
• Categorie : normaal gebouw / ... (volgens tabel 28 van TV 220)
• Zichtvlakken : gezaagd / grijs-geschuurd / blauw-geschuurd/ gewoon gezoet / … / gefrijnd à rato
van 10 / 12 / 15 / ... slagen per dm / ... (volgens TV 220 § 3.2.2)
• Afmetingen : de elementen hebben een rechthoekige doorsnede, sectie ... / bestaan uit 2 stukken
van ... cm dikte loodrecht op elkaar geplaatst / zijn geprofileerd volgens bijgevoegde
detailtekeningen / ...
Aanvullende specificaties
• De leverancier (steengroeve) beschikt over een doorlopende technische goedkeuring ATG.
• Onvolkomenheden worden geweigerd / mogen plaatselijk worden bijgewerkt volgens art. 24.01.
Uitvoering
De omkaderingselementen worden loodrecht, haaks en goed vlak opgesteld volgens de op plan
aangegeven verbandtekening en/of in samenspraak met de architect. Zij worden zorgvuldig ingepast
in het voorziene gevelmetselwerk en in een vol mortelbed geplaatst / ...
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Ze worden aan de achterliggende structuur verbonden door middel van een anker uit roestvast
staal (RVS) voorzien van een stift vastgezet in een groef die in de zijkant gezaagd wordt. De
ankerstaart draagt tot in het midden van de achterliggende structuur. Elk element wordt van een
anker voorzien.
Toepassing
24.43. omkaderingselementen - vezelcement |FH|m2
24.50. bekledingsplaten - algemeen
Omschrijving
Het betreft alle werken en leveringen voor de realisatie van gevelbekledingen met bekledingsplaten uit
natuursteen. Inbegrepen alle hoek- en randafwerkingen, verankeringsmiddelen, (chemische ankers,
regelbare consoles, ...). Zie ook artikel 44.00 gevelbekledingen - algemeen.
Meting
• meeteenheid : m2
• meetcode : netto uit te voeren zichtbare oppervlakte. Platen kleiner dan 0,1 m2 worden in
rekening gebracht voor 0,1 m2. Uitsparingen groter dan 0,5 m2 worden afgetrokken.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materialen
REFERENTIENORMEN
TV 146 - Verticale buitenbekledingen van dunne natuursteenplaten (WTCB, 1983)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 101 7-1-2010

TV 205 - Natuursteen (vervangt TV 72 en TV 80 en actualiseert gedeeltelijk TV 146) (WTCB, 1997)
TV 220 § 6.1.3 Platen voor gebruik als gevelbekleding (WTCB, 2001) -> vervangt TV 156
LEVERING - BEMONSTERING
Voor het uitzicht, de kleur(en) en de oppervlaktestaat wordt verwezen naar drie voor te leggen
monsters (contractuele monsters), die respectievelijk het gemiddelde uitzicht en de twee
grensuitzichten van de levering moeten vertonen. Deze monsters moeten bovendien alle
bijzonderheden (aders, gaten, draden, …) bevatten die niet als gebreken worden beschouwd en
waarvan de aanwezigheid niet tot afkeuring kan leiden.
Uitvoering
REFERENTIENORMEN
TV 56 - Bekleden van gevels met natuursteenplaten - Opvatting en uitwerking (WTCB, 1967)
TV 146 - Verticale buitenbekledingen van dunne natuursteenplaten (WTCB, 1983)
De aannemer zal vooraf een uitvoeringsplan voorleggen met aanduiding van de juiste
voegmodulering, en een documentatie met de karakteristieken van het verankeringssysteem,
thermische onderbrekingswijze, …. Zie ook artikel 44.00 gevelbekledingen - algemeen.
• De drie dimensioneel regelbare draagankers, welke ook functioneren als windankers, bestaan uit
een samengestelde en regelbare draagconsole met aan de plaatzijde een stift met glijmof en aan
de muurzijde een ankerbout of chemisch anker.
• De bovenste platen worden voorzien van windankers bestaande uit een bevestigingselement met
bijhorende stift en glijmof en regelbare spanbout.
• De bevestiging aan de muurzijde gebeurt in een vooraf ingeboorde ankerplug of opening van
aangepaste diameter. In de bekledingsplaten zijn uitsparingen geboord van aangepaste diameter
en diepte voor het inbrengen van de stift en de glijmof.
24.51. bekledingsplaten - natuursteen / ... |FH|m2
Materiaal
Het betreft modulaire bekledingsplaten uit blauwe hardsteen / ... voor gevelbekledingen volgens TV
220 § 6.1.3 (zie ook 24.01 algemeen - blauwe steen).
Specificaties
• Steensoort : blauwe steen, categorie “normaal gebouw” / … volgens tabel 28 van TV 220) / …
• Modulaire afmetingen : overeenkomstig principe tekeningen / …
• Plaatdikte : minimum 30 / 40 / ... mm
• De maattolerantie op de dikte bedraagt + 2 mm en op de haaksheid, lengte en breedte + 1 mm.
• Zichtvlakken : grijs-geschuurd / blauw-geschuurd / gewoon-gezoet / blauw-gezoet / … (volgens
TV 220 § 3.2.2).
• De afmetingen van de ankers worden bepaald aan de hand van
(ofwel) TV 146 en het overeenstemmende diagrammen van TV 56
(ofwel) een berekeningsnota voor te leggen door de aannemer.
• Ankers : roestvast staal (RVS) / …
Aanvullende specificaties
• Behandeling van de oppervlakken : volgende elementen … worden gefrijnd / gegradeerd / grof
gebouchardeerd / fijn gebouchardeerd / gebikt / mechanische oude frijnslag / gevlamd /
ijsbloemen / blauw gezoet G300 / donker gezoet of mat gepolijst / blinkend gepolijst / ...
• Onvolkomenheden worden geweigerd / mogen plaatselijk worden bijgewerkt volgens art. 24.01.
• De leverancier (steengroeve) beschikt over een doorlopende technische goedkeuring ATG.
Uitvoering
Overeenkomstig detailstudie / ... Systeem ter goedkeuring voor te leggen.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 102 7-1-2010

Toepassing
24.53. bekledingsplaten - vezelcement |FH|m2
24.60. muurdekstenen - algemeen
Omschrijving
Het betreft de levering en plaatsing van muurdekstenen, bestemd voor het afdekken van opstaande
buitenmuren, ter hoogte van platte daken en/of van massieve buitenmuren. In overeenstemming met
de algemene en/of specifieke bepalingen van het bijzonder bestek, dienen de onder deze post
begrepen eenheidsprijzen, hetzij volgens uitsplitsing in de samenvattende opmeting, hetzij in hun
globaliteit, steeds te omvatten :
• de voorbereiding van het draagvlak;
• de levering en de voorbereiding van de materialen, en meer bepaald : de muurafdekelementen
(inbegrepen hoeken, beëindigingen en ontmoetingen), de eventuele verbindingselementen met de
andere bouwelementen (b.v. ankers, doken, …), de dichtingsmaterialen;
• de eigenlijke uitvoering van de muurafdekelementen, met inbegrip van alle hechtingsmiddelen,
verankerings-, en bevestigingstoebehoren;
• de aansluiting en voegafwerkingen t.o.v. muren en dakranden;
Let wel
Niet-steenachtige muurkappen of dakrandprofielen uit aluminium, gemoffeld staal, PVC, e.d. worden afzonderlijk
behandeld in hoofdstuk 37 dakranden & kroonlijsten.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(ofwel) blauwe steen
• meeteenheid : m3 (blauwe steen), desgevallend opgesplitst volgens oppervlaktebehandeling.
• meetcode : het volume van het kleinste parallellepipedum dat de steen omgrenst; werkelijk
volume welke ook de grootte van de steen is;
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
(ofwel) geprefabriceerde plintelementen (vezelcement / beton / …)
• meeteenheid : per lm volgens type en muurbreedte.
• meetcode : netto uit te voeren lengte, bijzondere stukken inbegrepen.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH) Inbegrepen : hoeken, beëindigingen en
ontmoetingen, …, met voorgeschreven doorsnede.
Materialen
De geleverde dekstenen voldoen minimaal aan onderstaande vereisten :
• Ze zijn vorstbestendig en vrij van gebreken die afbreuk kunnen doen aan hun duurzaamheid. Ze
zijn vrij van losse elementen (steenkorst, aarde, …) en iedere onzuiverheid (vet, olie, roest, …).
• De zichtvlakken zijn gaaf en vrij van rand- of hoekbeschadigingen.
• Ze zijn steeds voorzien van een druipgroef (let wel : tussen druipgroef en gevelpleisters dient
minimum 3 cm afstand voorzien te worden). Bij afdekking van dakranden hellen de elementen
steeds eenzijdig naar het dak toe, teneinde vervuiling van de gevel te voorkomen.
Uitvoering
REFERENTIENORMEN
NBN B 24-301 - Ontwerpen en berekening van metselwerk + erratum (1980)
NBN B 24-401 - Uitvoering van metselwerk (1981)
STS 22 - Metselwerk voor laagbouw (1987)
TV 191 - Het platte dak aansluitingen en afwerking (WTCB, 1994) (o.a. § 6.4.2. Muurkappen en dekstenen)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 103 7-1-2010

ALGEMEEN
• Alle elementen van de muurafdekking, die een geheel vormen, worden tezelfdertijd opgetrokken.
• De aannemer zal erop toezien dat de visuele belijning van de elementen, de voegen en de
bevestigingen met de meest esthetische zorg uitgevoerd worden.
• Bij het afdekken van spouwmuren moet, volgens aard van het materiaal en de voegopvatting,
iedere kans op waterinfiltratie worden voorkomen. Hiertoe zullen waar noodzakelijk de nodige
waterkerende lagen (gewapende PE-folie, loodslabbe, zinkkraal, …) worden voorzien.
• De voegen zullen waterdicht afgewerkt worden, rekening houdend met mogelijke (uit-)zettingen.
Voorziene zettingsvoegen in de constructie zullen worden doorgetrokken in de muurafdekking.
• De dekstenen rusten op een vol mortelbed. De voegen moeten gelijkmatig en rechtlijnig zijn.
• De aannemer moet een duurzame bevestiging van de dekstenen op het metselwerk garanderen,
in het bijzonder de laagst gelegen dekstenen moeten tegen afschuiving verankerd worden. De
muurconstructie moet voldoende sterk en dik zijn om de verankeringselementen van de
afdekelementen duurzaam te kunnen bevestigen, ten overstaan van de krachten waaraan ze
kunnen worden onderworpen : afrukking, buiging, schuifkrachten. Voor de controleproeven van de
technische karakteristieken, wordt verwezen naar de methoden beschreven in TV 146 (1983),
NBN B 15-223 (1990) en NBN B 15-203 (1990).
24.61. muurdekstenen - blauwe steen |FH|m3
Materiaal
Specificaties
• Categorie : normaal gebouw / ... (volgens tabel 28 van TV 220)
• Bovenvlakken : gezaagd / grijs-geschuurd / blauw-geschuurd / …
• Zichtbare kanten : gezaagd / grijs-geschuurd / blauw-geschuurd / gefrijnd à rato van 10 / 12 / 15 /
... slagen per dm
• Afmetingen : volgens detailtekeningen / …
⇒ Dikte : minimum 4 / … cm.
⇒ Breedte : … cm. De dekstenen steken minimum 4 / ... cm over het metselwerk uit en zijn aan
voorzien van een druipgroef / steken niet uit en zijn voorzien van een zinkkraal.
⇒ Lengte : verdeling in stukken van gelijke lengte (150 / … cm) voorzien van tussenvoegen van circa
8 mm over de totale diepte van de deksteen.
• Profiel : eenzijdig afwaterend / tweezijdig afwaterend volgens detailtekeningen / … Indien in de
steen geen hellingsprofiel wordt aangebracht, wordt hij met een helling van 5% gelegd.
• Druipgroef : circa 10 mm breed en circa 5-6 mm diep / …
Aanvullende specificaties
• Onvolkomenheden worden geweigerd / mogen plaatselijk worden bijgewerkt volgens art. 24.01.
Uitvoering
• De dekstenen worden geplaatst op een vol mortelbed (dikte circa 15 mm).
• Onder de dorpels wordt voorafgaandelijk, hetzij over hun volledige lengte, hetzij aan de uiteinden
en onder iedere tussenvoeg, een vochtisolatie aangebracht (PE-folie 0,45 mm of loodslab, dikte
1,5 mm), die parallel met de voegen, aan de randen en aan de achterzijde omhoog geplooid
wordt.
• De breedte van de tussenvoegen bedraagt circa 8 mm. In de open voeg tussen de elementen kan
een strookje polystyreen worden geplaatst. De voegen worden opgevoegd met een plastische
voegspecie aangepast aan de kleurtint van de steen.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• De muurafdekelementen worden geplaatst volgens bijgevoegde detailtekeningen / de
voorafgaand aan de uitvoering afgesproken aanduidingen, waarbij de werkhuistekeningen ter
goedkeuring van de architect zullen voorgelegd worden.
• De elementen worden aan het onderliggend metselwerk verbonden d.m.v. ankers uit roestvast
staal (RVS), voorzien van een stift vastgezet in een uitgezaagde groef. De ankerstaart draagt tot
minstens 10 cm in de onderliggende muur. In elke zijkant wordt een anker voorzien.
• Bij spouwmuren wordt de spouw volledig afgedekt met een gewapende PE-folie / …. Waar vereist
wordt de spouwopening voorzien van extra isolatie, ter voorkoming van koudebruggen.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 104 7-1-2010

Toepassing
24.62. muurdekstenen - prefabbeton |FH|m
Materiaal
Het betreft geprefabriceerde dekstenen van getrild beton. Model ter goedkeuring voor te leggen.
Specificaties
• Betonkwaliteit volgens NBN EN 206-1 + NBN B 15-001 (2004).
Sterkteklasse Omgevingsklasse Consistentieklasse Maximale korrelgrootte
minimum minimum keuze aannemer keuze aannemer
C25 /30 of C30/37 EE1 / EE3 S3 / F3 D 14 / 20 mm
• Wapening : ongewapend / lichtgewapend (betondekking min. 30 mm) / …
• Oppervlak : glad bekist / ...
• Profiel : vlak / eenzijdig afwaterend / tweezijdig afwaterend / volgens detailtekeningen / …
• Kopzijden : vlak / overlappende kraag / …
• Hoekstukken worden in verstek gezaagd of gevormd met speciale stukken.
• Afmetingen : volgens detailtekeningen / …
⇒ Lengte : volgens lengtes fabrikant, de voegverdeling wordt ter goedkeuring voorgelegd.
⇒ Breedte : te bedekken muurbreedte 19 / 24 / 29 / ... cm, oversteek minstens 3 / 4 / ... cm.
⇒ Dikte : minimum 5 / 6 / … cm.
• Druiplijst : geïntegreerd op minstens 2 / … cm buiten het gevelvlak
Uitvoering
• De dekstenen worden geplaatst op een vol mortelbed (dikte circa 15 mm), samengesteld uit een
plastische mortelspecie met toevoeging van een waterwerende kunststofemulsie.
• De kraag wordt zodanig geplaatst dat waterinfiltratie vanuit de hoofdwindrichting in de
overlappingsvoeg wordt tegengegaan. De voegen worden met een waterdichte mortel
afgestreken.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• De muurafdekelementen worden opgetrokken volgens bijgevoegde detailtekeningen / de
voorafgaand aan de uitvoering afgesproken aanduidingen, waarbij de werkhuistekeningen ter
goedkeuring van de architect zullen voorgelegd worden.
• Er wordt een roestvaste verankering met het onderliggend metselwerk voorzien.
• Bij spouwmuren wordt de spouw vooraf afgedekt met een gewapende PE-folie / …. Waar vereist
wordt de spouwopening voorzien van extra isolatie, ter voorkoming van koudebruggen.
Toepassing
24.63. muurdekstenen - vezelcement |FH|m
Materiaal
De geprefabriceerde holle elementen zijn vervaardigd uit een homogeen in de massa gekleurd
mengsel van asbestvrije vezels, cement, silicaten en minerale toeslagstoffen. Ze worden
geëxtrudeerd onder hoge druk en geautoclaveerd. De dekstenen zijn aan de onderzijde voorzien van
inkepingen voor een betere mortelaanhechting. Model ter goedkeuring voor te leggen.
Specificaties
•
• Kleur en uitzicht : lichtgrijs / donkergrijs / …
• Afwerking bovenzijde : glad / …
• Profiel : eenzijdig afwaterend / tweezijdig afwaterend / volgens detailtekeningen / …
• Kopzijden : vlak / overlappende kraag / …
• Hoekstukken worden in verstek gezaagd of gevormd met speciale stukken.
• Afmetingen :
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 105 7-1-2010

⇒ Lengte : volgens lengtes fabrikant, de voegverdeling wordt ter goedkeuring voorgelegd.
⇒ Breedte : te bedekken muurbreedte 19 / 24 / 29 / ... cm, oversteek minstens 3 / 4 / ... cm
• Druiplijst : geïntegreerd op minstens 2 cm buiten het gevelvlak
• Zichtbare holle uiteinden worden opgevuld met een krimpvrije cementmortel met verbeterde
hechting en bijgekleurd met een acryl-coating / voorzien van aangepaste kopstukken.
Aanvullende specificaties
• De zichtvlakken worden afgewerkt met een acrylaatcoating.
Uitvoering
• De elementen worden geplaatst op een vol mortelbed (dikte circa 15 mm), samengesteld uit een
plastische mortelspecie met toevoeging van een waterwerende kunststofemulsie.
• De kraag wordt zodanig geplaatst dat waterinfiltratie vanuit de hoofdwindrichting in de
overlappingsvoeg wordt tegengegaan. De voegen worden met een waterdichte mortel
afgestreken.
• Ter hoogte van de tussenvoegen wordt een vochtisolatie (gewapende PE-folie of
bitumenglasvlies) van minstens 10 cm breed voorzien. De breedte van de voegen is aangepast
aan de profilering van de elementen. De voegen worden afgewerkt met een elastisch kit volgens
STS 56.1, hetzij een door de fabrikant aanbevolen voegspecie, kleur te bepalen door de architect.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Er wordt een roestvaste verankering met het onderliggend metselwerk voorzien.
• Bij spouwmuren wordt de spouw vooraf afgedekt met een gewapende PE-folie / …. Waar vereist
wordt de spouwopening voorzien van extra isolatie, ter voorkoming van koudebruggen.
24.64. muurdekstenen - kleideeg / geglazuurd |FH|m
Materiaal
De modulaire muurkappen uit geglazuurd grès beantwoorden aan NBN EN 539-2 - Kleidakpannen -
Bepaling van de natuurkundige eigenschappen - Deel 2 : Beproeving van de vorstbestandheid (1998).
Nota aan de ontwerper
Muurkappen uit geglazuurd grès worden nog zelden toegepast, behoudens bij eventuele renovatiewerken, bv. tot
behoud van het specifieke karakter van woningen uit de jaren ‘30-’50
Specificaties
• Muurbreedte : …
• Vormgeving : …
• Kleur : …
Uitvoering
De elementen worden geplaatst op een vol mortelbed, met een dikte van circa 15 mm, samengesteld
uit een plastische mortelspecie met toevoeging van een waterwerende kunststofemulsie.
Aanvullende uitvoeringsspecificaties
• Bij spouwmuren wordt de spouw vooraf afgedekt met een gewapende PE-folie / …. Waar vereist
wordt de spouwopening voorzien van extra isolatie, ter voorkoming van koudebruggen.
Toepassing
24.70. schoorsteendekplaten - algemeen
Omschrijving
Het betreft de levering en plaatsing van aangepaste dekstenen voor een verzorgde en
weersbestendige afwerking van de schoorsteenmonden. De bijhorende sierelementen en/of
trekregelaars, zoals voorzien in rubriek 25.40 trekregelaars - algemeen, zijn behoudens specifieke
aanduidingen in de samenvattende opmeting inbegrepen in de eenheidsprijs.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 106 7-1-2010

Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• meeteenheid : per stuk, opgesplitst volgens type
• meetcode : netto uit te voeren aantal, bijzondere stukken inbegrepen
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
24.71. schoorsteendekplaten - blauwe steen |FH|st
Materiaal
De schoorsteendekplaten uit blauwe hardsteen zijn geprofileerd volgens plan / gedetailleerde
steensnede / … (zie ook 24.01 algemeen - blauwe steen).
Nota aan de ontwerper
Schoorsteendekplaten in blauwe steen zijn binnen sociale huisvesting enkel toelaatbaar bij specifieke eisen
gesteld door Monumenten & Landschappen, bij concrete renovatiewerken, e.d.
Specificaties
• Categorie : normaal gebouw / ... (volgens tabel 28 van TV 220)
• Bovenvlakken : gezaagd / grijs-geschuurd / blauw-geschuurd / …
• Zichtbare kanten : gezaagd / grijs-geschuurd / blauw-geschuurd / gefrijnd à rato van 10 / 12 / 15 /
... slagen per dm
• Afmetingen : volgens afmetingen schoorsteenmond / overeenkomstig detailtekeningen
⇒ Dikte : minimum 5 / … cm (zijkanten).
⇒ Breedte x Lengte : 60x60 / 60x70 / 70x70 / …
⇒ Profiel : licht afwaterend geprofileerd met een helling van min 5%.
Aanvullende specificaties
• De leverancier (steengroeve) beschikt over een doorlopende technische goedkeuring ATG.
• Onvolkomenheden worden geweigerd / mogen plaatselijk worden bijgewerkt volgens art. 24.01.
Uitvoering
De dekplaten worden geplaatst op een vol mortelbed (dikte circa 15 mm), samengesteld uit een
plastische mortelspecie met toevoeging van een waterwerende kunststofemulsie.
• De schoorsteenmond is opgevat
(ofwel) met opening(-en) in de dekplaat (20x20 / 20x30 / 25x25 / …)
(ofwel) met zijdelingse openingen in het metselwerk en voorzien van een massieve dekplaat.
(ofwel) …
• De rand van de schoorsteendekplaat
(ofwel) steekt circa 5 / … cm over het parementvlak en is voorzien van een druipgroef.
(ofwel) komt gelijk met het parementvlak en is voorzien van een zinkkraal (dikte 0,8 mm) / ...
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• De dekplaten worden verankerd in het schoorsteenmetselwerk d.m.v. roestvaste ankers / ...
Toepassing
24.73. schoorsteendekplaten - vezelcement |FH|st
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 107 7-1-2010

25. ROOK- & VERLUCHTINGSKANALEN
25.00. rook- & verluchtingskanalen - algemeen
Omschrijving
De post "rook- & verluchtingskanalen" omvat alle werken en leveringen voor het gebruiksklaar
installeren van de te voorziene schouw- en/of verluchtingskanalen, opgebouwd uit één of meerdere
(geprefabriceerde kanalen), bestemd voor de afvoer van rook- en verbrandingsproducten, alsook
deze bestaande uit één of meerdere geïntegreerde kanalen voor andere toepassing (leidingenkokers,
luchtafvoer of luchtaanvoer voor luchtbehandelingsinstallaties en/of ventilatie). Alle onderdelen en
hulpstukken, vereist voor de stabiliteit en de goede werking van het geheel zijn inbegrepen, zelfs al
zijn ze niet expliciet vermeld in onderhavige teksten (shuntelementen, verankerings- en
bevestigingselementen, aangepaste isolatie, veegluiken, schouwkappen, trekregelaars, condensvang)
In overeenstemming met de algemene en/of specifieke bepalingen van het bijzonder bestek,dienen de
onder deze post begrepen eenheidsprijzen, hetzij volgens uitsplitsing in de samenvattende opmeting,
hetzij in hun globaliteit, steeds te omvatten :
• de schoorsteenelementen, shuntelementen, ...;
• het omringende metselwerk, in zo ver niet inbegrepen in de prijs van het opgaand metselwerk;
• de dakdoorgangsvoorzieningen, aangepast aan de voorziene dakbekledingsmaterialen;
• de aangepaste brandvrije isolatie;
• alle toebehoren & hulpstukken inspectiesluiken, aansluitstukken, veegluikjes, condensvang, e.d.).
Let wel
Ventilatiekanalen en hun toebehoren kunnen ook afzonderlijk worden beschreven in hoofdstuk 68 ventilatie &
klimatisatie. Enkel de verluchtingskanalen die worden geleverd en geplaatst in coördinatie met de rookkanalen
zijn opgenomen in onderhavig hoofdstuk.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(ofwel)
• meeteenheid : per lopende m schouwkanaal
• meetcode : netto uit te voeren lengte gemeten langsheen de as van het schouwkanaal, vanaf het
laagst gelegen punt van het onderste element tot het hoogst gelegen punt van het bovenste
element.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
(ofwel)
• meeteenheid : per stuk, opgesplitst volgens type en afmetingen.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materialen
De materialen dienen geschikt te zijn voor de installaties die erop zullen worden aangesloten.
• De kanalen zijn
⇒ zo veel mogelijk verticaal, zonder bochten;
⇒ inwendig glad;
⇒ bij voorkeur rond met onveranderlijke sectie;
⇒ voldoende hoog, en uitmondend in een ongestoorde zone;
⇒ bovenaan voorzien van een goede schoorsteenkap;
⇒ thermisch geïsoleerd;
⇒ uitgevoerd in kwaliteitsvolle, duurzame materialen;
⇒ dicht en ondoordringbaar;
⇒ gemakkelijk te onderhouden.
• Alle elementen en hun hulpstukken zijn onderling verenigbaar, op elkaar afgestemd en vormen bij
de verwerking een geheel. De nodige toebehoren (roetschuiven, schoorsteenluiken, aansluitingen
van de ketel, ...) worden bepaald in samenspraak met architect en bij voorkeur geleverd door
dezelfde fabrikant. Bijzondere zorg dient te worden besteed aan specifieke hulpstukken zoals
shunts, verslepingen, diameter- of sectiewijzigingen, vertakkingen, …
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 108 7-1-2010

• De gebruikte materialen moeten onbrandbaar zijn en afhankelijk van de toepassing bestand zijn
tegen hoge temperaturen (rookgassen kunnen temperaturen bereiken tot 400°C en meer).
Wanneer geopteerd wordt voor metalen rookafvoerkanalen, geniet roestvast staal de voorkeur
boven gegalvaniseerd staal of aluminium. Aluminium wordt enkel toegelaten voor gasgestookte
toestellen.
Uitvoering
REFERENTIENORMEN
NBN B 61-001 - Stookafdelingen en schoorstenen + addendum (1986)
NBN B 61-002 - Centrale verwarmingsketels met een nominaal vermogen kleiner dan 70 kW - Voorschriften voor hun
opstellingsruimte, luchttoevoer en rookafvoer (2003)
NBN D 51-003 - Binneninstallaties voor aardgas en plaatsing van de verbruikstoestellen - Algemene bepalingen (2003)
NBN EN 1443 - Schoorstenen - Algemene eisen (2003)
NBN EN 12101-2 - Installaties voor rook- en warmtebeheersing - Deel 2: Specificatie voor natuurlijke rook- en
warmteafvoerinstallaties (2003)
NBN EN 12391-1 - Schoorstenen - Installatievoorschriften voor metalen schoorstenen - Deel 1: Schoorstenen voor open
verwarmingstoestellen (2004)
NBN S 21-201 - Brandbeveiliging in de gebouwen - Terminologie (1980)
NBN S 21-202 - Brandbeveiliging in de gebouwen - Hoge en middelhoge gebouwen - Algemene eisen (met erratum +
addendum) (1980)
NBN S 21-203 - Brandbeveiliging in de gebouwen - Reactie bij brand van de materialen - Hoge en middelhoge gebouwen
(1980)
NBN S 21-208 - Brandbeveiliging van gebouwen - Ontwerp en berekening van rook- en warmteafvoerinstallaties (RWA) - Deel
1&2 (1996)
NBN ISO 8421-5 - Brandbeveiliging - Woordenschat - Deel 5 : Rookafvoer (1992)
KVBG - aanbevelingen van de Koninklijke Vereniging van Belgische Gasvaklieden en Inforgas.
http://www.gasinfo.be/Naanbevelingen.htm
http://www.gasinfo.be/FAQ-NL-6.1%20doc.pdf
www.gasinfo.be/FAQ-NL-6.14.pdf
ALGEMEEN
• De uitvoering gebeurt overeenkomstig de aanduidingen op de plannen, de voorschriften van de
fabrikant en de voorschriften inzake brandveiligheid. De aannemer legt dienaangaande tijdig een
werktekening ter goedkeuring aan de architect, met vermelding van alle elementen en
hulpstukken.
• Het is strikt verboden rook- of gasafvoeren op verluchtingskanalen aan te sluiten.
• Geen enkel rookkanaal mag rechtstreeks in contact staan met houten constructiedelen of
afwerkingen. In voorkomend geval zullen de elementen bijkomend geïsoleerd worden.
• Met betrekking tot de inbouw van elementen in kokers, schoorsteenmantels, een waterdichte
aansluiting van buitendakse schoorstenen in gevelmetselwerk, enz., dienen de werkzaamheden
nauwgezet te worden gecoördineerd met de ruwbouw- en dakwerken. De zelfdragende kanalen
beschikken een met de stabiliteit van het werk verenigbare mechanische weerstand.
• De kanalen dienen gasdicht te zijn, teneinde elke indringing van parasietlucht te vermijden, die
nadelig kan zijn voor de natuurlijke trek bij rookgassen op lage temperatuur. Om een betere trek
mogelijk te maken i.v.m. mogelijk lage temperatuursuitlaatgassen CV wordt tussen de elementen
en het omgevend metselwerk een onbrandbare isolatie van voldoende voldoende dikte
aangebracht. De isolatie dient perfect aan te sluiten. Verbrandingsproducten mogen onder geen
beding kunnen ontsnappen naar omliggende lokalen.
• Er dient ervoor gezorgd geen condensatiewater uit het rookkanaal kan sijpelen, om aantasting
van omgevende materialen en afwerkingen te vermijden.
• Rookgassen bevatten steeds een hoeveelheid waterdamp, teneinde condensatieproblemen te
voorkomen, mogen de verbrandingsproducten dienaangaande niet te sterk afkoelen in de
rookkanalen. Wanneer het rookkanaal door onverwarmde ruimten loopt of buitenwanden heeft, zal
waar nodig steeds bijkomende isolatie aangebracht worden. Metalen schoorstenen of
schoorsteengedeelten buiten de woning, mogen enkel worden uitgevoerd in dubbelwandige
geïsoleerde buizen. Het buitendaks gedeelte van de schoorsteen moet altijd geïsoleerd worden.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 109 7-1-2010

Nota aan de ontwerper
Optimale diameters :
• Worden bepaald in functie van gebruikte brandstof, aantal en warmtevermogen van toestellen en hoogte van
schoorsteen.
• Indien te klein : ontstaat te weinig onderdruk, de schoorsteen trekt niet met terugslag als gevolg
• Indien te groot : ontstaat te felle afkoeling van verbrandingsgassen hetgeen kan resulteren in condensatie
Traject van de schoorsteen :
• Mag geen felle vernauwingen vertonen in stijgende lijn;
• Zo verticaal mogelijk, met zo weinig mogelijk bochten en bij voorkeur afgeronde bochten;
• Ronde kanalen zijn te verkiezen boven rechthoekige of vierkante.
Isolatie van schoorsteen :
• Kan voorkomen dat rookgassen te sterk kunnen afkoelen en gaan condenseren;
• Zorgen ervoor dat gassen hun hoge snelheid behouden; bevordert een goede trek;
• Aanbevolen wanneer de rookkanalen door onverwarmde wanden of buitenwanden lopen;
• Moet gebeuren met onbrandbare isolatiematerialen (minerale wol, …). Let wel : Stortisolatie met
vermiculietkorrels wordt niet meer toegelaten;
• Eventuele ventilatie van isolatie m.b.v. luchtspouw kan bijkomende bescherming bieden tegen condensatie.
METSELWERK
Overeenkomstig de aanduidingen op plan, wordt rond de rookkanalen een muur opgetrokken, welke
vertand wordt ingemetseld met de omgevende steunmuren. Het metselwerk beantwoordt aan de
voorschriften van NBN B 23-001, aangevuld met de bepalingen van artikel 20.00 opgaand metselwerk
- algemeen (Let wel : Inbegrepen in de prijs van het binnenmetselwerk).
• Dikte van het metselwerk : 9 / 14 / 19 cm
• Aantal te metsen vlakken rond het kanaal : 1 / 2 / 3 / 4.
• Spouw tussen rookkanaal en metselwerk : ... cm / overeenkomstig de aanduidingen op plan
Veiligheid
Overeenkomstig het veiligheids- & gezondheidsplan, zoals opgemaakt door de veiligheidscoördinatorontwerp
en gevoegd bij het bijzonder bestek. Alle richtlijnen terzake en concrete aanwijzingen van de
veiligheidscoördinator-verwezenlijking zullen nauwkeurig worden opgevolgd.
25.10. schoorsteenboezems - algemeen
Omschrijving
Het betreft schoorsteenkanalen opgetrokken uit traditioneel metselwerk of beton.
Let wel enkel nog van toepassing bij plaatselijke herstel- en/of renovatiewerken, e.d.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(ofwel)
• meeteenheid : m3
• meetcode : het netto volume wordt gerekend. De kanalen worden vol gerekend indien de
openingen kleiner zijn dan 12 dm2.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
(ofwel)
• meeteenheid : per lopende m schouwkanaal
• meetcode : netto uit te voeren lengte gemeten langsheen de as van het schouwkanaal, vanaf het
laagst gelegen punt van het onderste element tot het hoogst gelegen punt van het bovenste
element.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
(ofwel)
• meeteenheid : per stuk, opgesplitst volgens type en afmetingen.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 110 7-1-2010

25.11. schoorsteenboezems - metselwerk / baksteen |FH|m3
Materiaal
De volle bakstenen bezitten minder dan 20% perforaties volgens NBN B 24-001 en beantwoorden aan
de thermische proeven volgens NBN B 23-001.
(ofwel) De gemiddelde druksterkte van de stenen bedraagt minstens 15 / ... N/mm2, zodat de
zelfdragende kanalen over minstens drie bouwlagen kunnen opgetrokken worden zonder
bijkomende ondersteuning.
(ofwel) De verbeterde karakteristieke druksterkte - (f'bk) cor - van de stenen bedraagt minstens
........ N/mm2 volgens NBN B 24-301.
Aanvullende specificaties
• Voor zichtbaar blijvend metselwerk worden bakstenen gebruikt met afmetingen : …
Uitvoering
De metselmortel beantwoordt aan categorie M2 / M3 volgens NBN B 14-001. De voegen worden vol
gemetst en zorgvuldig van alle mortelbramen ontdaan. De binnenvlakken van de rookkanalen mogen
geen oneffenheid vertonen en worden vertind met cementpap. Bij de dakdoorgangen wordt een
vochtisolatie ingewerkt te meten in het betreffende artikel.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
De kanalen worden met de andere constructie-elementen verbonden door middel van
verbindingswapeningen in de voegen.
Toepassing
25.20. schoorsteenelementen - algemeen
Omschrijving
Het betreft de levering en montage van een bedrijfsklaar systeem voor de rookafvoer- en/of
verluchtingskanalen, opgebouwd uit voorgevormde geprefabriceerde elementen (buizen / potten / ...),
waarbij het schouwlichaam kan bestaan uit één of meerdere kanalen, hetzij uitsluitend bestemd voor
rookafvoer, hetzij een geïntegreerd systeem voor rookafvoer / verbrandingslucht en/of andere
toepassingen (leidingenkokers, luchtafvoer of luchtaanvoer voor luchtbehandelingsinstallaties en/of
ventilatie, ...). Het aantal vereiste elementen en kanalen, samenstelling en secties, dienen steeds te
worden afgestemd op de aard, het type, vermogen en/of debiet van de respectievelijk aan te sluiten
toestellen, ventilatiekanalen, e.d., … In overeenstemming met de algemene en/of specifieke
bepalingen van het bijzonder bestek, dienen de onder deze post begrepen eenheidsprijzen, hetzij
volgens uitsplitsing in de samenvattende opmeting, hetzij in hun globaliteit, steeds te omvatten :
⇒ de nodige kanaalelementen en hulpstukken;
⇒ de nodige aansluitelementen (manchetten, bussen, …);
⇒ de nodige inspectie- en veegelementen met deksels;
⇒ een aangepaste condensvang, voorzien van reukafsluiter en afvoer;
⇒ de muurconsole onderaan, in staal of gewapend beton, de draagplaat, de afstandsplaten;
⇒ de dakplaat (aangepast aan de dakhelling) met stormkraag;
⇒ de nodige beugels en verankeringssmiddelen (spankabels, …) ter hoogte van kokers, dak- en/of
gevelconstructie;
⇒ de dakdoorgang met beschermmof, randafwerking en slabben;
⇒ de afdekking, statische zuigers, …;
⇒ de keuringsmodaliteiten in coördinatie met de posten 65-CV en/of 68-ventilatie.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(ofwel)
• meeteenheid : per lopende m schouwkanaal
• meetcode : netto uit te voeren lengte gemeten langsheen de as van het schouwkanaal, vanaf het
laagst gelegen punt van het onderste element tot het hoogst punt van het bovenste element.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
(ofwel)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 111 7-1-2010

• meeteenheid : per stuk (samengesteld systeem), opgesplitst volgens type en afmetingen.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materialen
ALGEMEEN
De geprefabriceerde schoorsteenelementen maken deel uit van een modulair systeem met een
volledig gamma toebehoren dat gemakkelijk verwerkt kan worden. Elk kanaal omvat daarbij de nodige
inspectie-elementen en aansluitelement(-en), overeenkomstig de respectievelijke bestemming van
CV-ketel, vuurhaard, generator, dampkap, droogkast, e.d.. Het aantal vereiste elementen,
samenstelling en dimensionering dienen te zijn afgestemd op het keteltype en vermogen, en/of het
debiet van de respectievelijk aan te sluiten toestellen, ventilatiekanalen, … overeenkomstig de
richtlijnen van de fabrikant en conform de respectievelijk geldende normen.
REFERENTIENORMEN
NBN B 61-001 - Stookafdelingen en schoorstenen (1986)
NBN B 61-002 - Centrale verwarmingsketels met een nominaal vermogen kleiner dan 70 kW - Voorschriften voor hun
opstellingsruimte, luchttoevoer en rookafvoer (2003) (voorlopige toelating tot publicatie)
NBN D 50-001 - Ventilatievoorzieningen in woongebouwen (1992)
NBN D 51-003 - Binneninstallaties voor aardgas en plaatsing van de verbruikstoestellen - Algemene bepalingen (2003)
NBN EN 1443 - Schoorstenen - Algemene eisen (2003)
NBN EN 12101 - Installaties voor rook- en warmtebeheersing (2003)
NBN EN 12391-1 - Schoorstenen - Installatievoorschriften voor metalen schoorstenen - Deel 1: Schoorstenen voor open
verwarmingstoestellen (2004)
SYSTEMEN
Overeenkomstig de aard van de toepassing (gesloten/open ketels, ventilatie, dampkap, droogkast, …)
kan een onderscheid worden gemaakt inzake de opvatting en samenstelling van de kanalen, hetzij
(ofwel) “CLV-systeem” - Combinatie Luchttoevoer & Verbrandingsproductenafvoer bestaande uit
één afvoerkanaal voor de rookgassen en één paralel (betonpotten) of concentrisch
(metaalbuizen) opgesteld aanvoerkanaal voor de toevoer van verbrandingslucht, onderaan
staan beide kanalen via een drukvereffeningszone met elkaar in verbinding om eventuele
drukverschillen te compenseren. De secties zijn aangepast aan het aantal voorziene
aansluitingen, via de kleinste sectie worden de verbrandingsgassen afgevoerd, via de
grootste sectie wordt verse verbrandingslucht aangevoerd. Op een CLV-systeem kunnen
ook meerdere toestellen op één of meerdere verdieping worden aangesloten
(gaswandketels type C 42 of C 43, geschikt voor systemen zoals CLV, 3CE, LAS). Beide
kanalen kunnen bovendaks uitmonden in dezelfde drukzone, doordat het systeem niet
afhankelijk is van de natuurlijke trek van het schoorsteenkanaal zijn de uitmondingszones
van NBN B 61-002 niet van toepassing. Het condensatievocht moet onderaan het systeem
kunnen worden opgevangen d.m.v. een condensvang met reukafsluiter, aangesloten op het
rioleringsnetwerk.
(ofwel) “SHUNT-systeem” (open verbandingstoestellen / ventilatie / dampkappen / …) bestaande uit
een collectief hoofdkanaal, waarop individuele zijkanalen uitmonden, de (verbrandings-)lucht
wordt eerst in het zijkanaal gevoerd alvorens naar het hoofdkanaal te worden “geshunteerd”,
hetgeen bij meerdere aansluitingen op één hoofdkanaal mogelijke terugslag moet
voorkomen. De uitmondingszones van NBN B 61-002 dienen te worden gerespecteerd. Elk
kanaal dient te zijn voorzien van een terugslagwerende statische zuiger. Bij toepassing voor
open verbrandingstoestellen kan bijkomend gebruik worden gemaakt van een gecombineerd
kanaal voor de verse luchttoevoer in het verbrandingslokaal.
(ofwel) “Enkelvoudig-systeem” bestaande uit individuele kanalen (voor open haarden, houtkachels,
ventilatie…); voor een verbeterde trek zal waar vereist (over een gedeeltelijke of de volle
lengte) gebruik worden gemaakt van dubbelwandige geïsoleerde kanalen, voorzien van een
hittebestendig isolatiemateriaal. De uitmondingszones volgens NBN B 61-002 dienen te
worden gerespecteerd.
(ofwel) …
Let wel
• Voor HR- en condenserende ketels, alsook voor afvoer van dampkappen dient steeds een condensopvang te
worden voorzien.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 112 7-1-2010

• Haarden, dampkappen en branders mogen onder geen beding aangesloten worden op eenzelfde
gemeenschappelijk afvoerkanaal.
• Dampkappen mogen niet met andere ventilatievoorzieningen worden vermengd.
• Op (mechanische) ventilatievoorzieningen kunnen zuigers met hulpventilatoren worden gemonteerd (zie ook
hoofdstuk 68 ventilatie & klimatisatie)
Nuttige informatie : http://www.gasinfo.be/FAQ-NL-6.4doc.pdf
Uitvoering
Overeenkomstig NBN B 61-002 aangevuld met de uitvoeringsvoorschriften en/of studie van de
fabrikant. Het geheel met inbegrip van aangepaste aanzetstukken, aansluitmoffen, inspectie- &
veegluiken, condensopvangers, terugslagkleppen, dakmonden, statische zuigers, … moet een
optimale aan- en afvoer garanderen, conform de respectievelijke richtlijnen van de fabrikant.
De rookkanalen (potten, buizen, ...) worden in samenspraak met de architect opgesteld in de hiertoe
voorziene kokerruimten. Bij gebeurlijke onverenigbaarheden dient de ontwerper tijdig te worden
ingelicht. Systemen voor ventilatie dienen uiterst zorgvuldig te worden geconcipieerd en uitgevoerd
(circuit, lengte en diameters van de kanalen, aansluitpunten, …), teneinde het beoogde rendement
niet in het gedrang te brengen.
Keuring
Alle rookkanalen bestemd voor de aansluiting gastoestellen dienen te beschikken over het CEkeurmerk
en tevens de goedkeuring te genieten van de fabrikant van de toestellen.
•
25.22. schoorsteenelementen - schouwpotten / gebakken klei |FH|m
Materiaal
Het betreft geprefabriceerde gebakken elementen met vertanding, conform NBN EN 1806 -
Schoorstenen - Klei/keramiek vormblokken voor eenschalige schoorstenen - Eisen en proeven (2002)
en NBN EN 13502 - Schoorstenen - Eisen en beproevingen voor keramische aansluitingen (2002). De
zelfdragende potten zijn vervaardigd op basis van hoogwaardige vuurvaste en zuurbestendige gele
chamotteklei. Het aantal vereiste elementen en kanalen, hun samenstelling en dimensionering,
worden afgestemd op de aard, het vermogen en/of debiet van de respectievelijk aan te sluiten
toestellen, ventilatiekanalen, e.d., … overeenkomstig de voorschriften van de fabrikant en conform de
geldende normen. De aangewende voegmortels beantwoorden aan de eisen van de fabrikant.
Nota aan de ontwerper
Schouwpotten in gebakken klei zijn (voorlopig) niet beschikbaar als CLV-systeem, in deze gevallen dient gebruik
gemaakt van samengestelde systemen uit betonpotten of metalen buizen (inox, alu, …)
Specificaties
• Samenstelling :
(ofwel) rechtlijnig
(ofwel) SHUNT-systeem (open verbanding / verluchting / dampkappen / …)
• Type : enkelwandig / dubbelwandig geïsoleerd (isolatie : brandwerende rotswol, densiteit min.
0,12 kg/dm3, dikte 35 / 40 / 50 / … mm)
• Volumemassa : maximum 1.600 / … kg/m3
• Gemiddelde drukweerstand : minstens 15 / ... N/mm2 (MPa)
• Porositeit : minder dan 8 / … %
• Temperatuursweerstand : minimum tot 300 / 500 / 900 °C
• Aantal kanalen :
⇒ voor rookafvoer : enkel / dubbel / meervoudig / … kanaal
⇒ voor andere toepassingen : enkel / dubbel / meervoudig / … kanaal
• Binnenafmetingen van de respectievelijke kanalen zijn volgens aanduidingen op plan / volgens
studie / met gelijke afmetingen / met verschillende afmetingen / zoals hierna opgesomd :
(ofwel) enkelwandig, binnenafm. : 150x150 / 200x200 / 200x250 / 200x300 / 250x300 / 300x300
/ …x... mm
(ofwel) dubbelwandig, binnenafm. : 140x200 / 200x200 / 250x250 / 200x400 / … x ... mm
(ofwel) dubbelwandig 2x140x200 / 140x200 en 200x200 / 2x200x200 / … x … mm
• Binnenafmetingen :
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 113 7-1-2010

Uitvoering
De schouwpijp zal gasdicht uitgevoerd worden. De voegen hebben een minimale dikte (5 à 10mm).
De voegspecie wordt van buitenaf stevig langs alle zijden aangedrukt en vervolgens inwendig perfect
gladgemaakt en ontbraamd. De kanalen worden geplaatst met het spie-einde naar beneden gericht
(t.t.z. met het diepste profiel aan de binnenzijde naar boven gericht). Elk kanaal wordt voorzien van
een reinigingsopening.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Elementen bestand tegen temperaturen van minstens 300°C worden geplaatst met vuurvaste
mortel (bindmiddelen met hoog aluinaarde-gehalte; weerstand : min. 1400°C).
• De schouwkanalen worden ingebouwd in een gemetselde koker, welke vertand wordt ingemetseld
met de omgevende steunmuren. Het metselwerk beantwoordt aan de voorschriften van NBN B
23-001 en de bepalingen van hoofdstuk 20 en 21 (let wel : Inbegrepen in de prijs van het
binnenmetselwerk).
• Een uitzettingsvoeg moet voorzien worden alvorens de afdekplaat te plaatsen, om de vrije lineaire
uitzetting van de rookkanalen te verzekeren.
• Bij gebruik van hoogrendements- en condenserende gasketels dient onderaan een condensvang
te worden voorzien met afvoer naar de riolering.
Toepassing
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 114 7-1-2010

25.23. schoorsteenelementen - buizen / vezelcement |FH|m
Materiaal
De schoorsteenbuizen zonder naad en met mof beantwoorden aan NBN EN 1857 - Schoorstenen -
Bouwdelen - Betonnen binnenbuizen (2003). De mortel of mastiek wordt door de fabrikant geleverd.
Nota aan de ontwerper
Schoorsteenelementen uit vezelcement worden nog uiterst zelden toegepast, desgevallend enkel toepasbaar voor
open vloerketels en/of ventilatiekanalen.
Specificaties
• Sectie : rond / rechthoekig
• Binnenafmetingen : 200x200 / 300x300 / 400x200 / 400x300 / 400x400 / ... x … mm
• Bevestigingsbeugels : vezinkt staal / roestvast staal (RVS)
Aanvullende specificaties
• Isolatie : brandwerende rotswol, densiteit min. 0,12 kg/dm3, dikte 35 / 40 / 50 / … mm
Uitvoering
De buizen worden met hun mof naar boven geplaatst. De bevestigings- en geleidingsbeugels laten
een vrije uitzetting van de buizen toe. Tussen het draagprofiel en de koker plaatst men een isolerende
strook om de overdracht van geluid en trillingen tegen te gaan.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• De schouwkanalen worden ingebouwd in een gemetselde koker, welke vertand wordt ingemetseld
met de omgevende steunmuren. Het metselwerk beantwoordt aan de voorschriften van NBN B
23-001 en de bepalingen van hoofdstuk 20 en 21 (Let wel : Inbegrepen in de prijs van het
binnenmetselwerk).
• Een uitzettingsvoeg moet voorzien worden alvorens de afdekplaat te plaatsen, om de vrije lineaire
uitzetting van de rookkanalen te verzekeren.
• De buizen worden voorzien van een reinigingsopening, welke zo laag mogelijk geplaatst wordt.
De opening is even groot als de doorsnede van de koker met een maximum van 0,16 m2.
• Bij gebruik van hoogrendements- en condenserende gasketels dient onderaan een condensvang
te worden voorzien met afvoer naar de riolering.
Toepassing
25.24. schoorsteenelementen - buizen / roestvast staal (RVS) |FH|m
Materiaal
De geprefabriceerde schoorsteenelementen zijn vervaardigd uit roestvast staal (RVS), conform NBN
EN 1856-1 - Schoorstenen - Eisen voor metalen schoorstenen - Deel 1: Producten voor
systeemschoorstenen (2003). De elementen zijn voorzien van aangepaste afdichtingsprofielen voor
een maximale luchtdichtheid, de binnenbuizen zijn volkomen glad zonder uitsteeksels. De RVSlegering
van de inwendige pijp is bestand tegen de inwerking van rookgassen en corrosieve
condensaten. Overeenkomstig de bepalingen van het bijzonder bestek betreft het een
(ofwel)
CLV-systeem voor meervoudige aansluiting van de gesloten verbrandingsketels. Via de binnenmantel
worden de rookgassen afgevoerd, via de buitenmantel wordt verse verbrandingslucht aangevoerd,
onderaan staan beide kanalen met elkaar in verbinding via een drukvereffeningszone in het
aanzetstuk. De CLV-kanalen starten dienaangaande op de eerste woonlaagvloer. Het systeem omvat
alle nodige kanaalstukken, bocht- en passtukken, aansluitelementen, aanzetstuk met regen- en/of
condensopvang en afvoer, inspectiedeksels, bevestigingsbeugels, geprefabriceerde éénpijpsuitmonding,
voorzien van een in - en uitlaatconstructie, dakdoorvoerstukken voor een waterdichte
aansluiting, … De maximale, bij de KVBG-gekeurde aansluitlengte van de toe - en afvoerleiding
tussen het toestel en het CLV-systeem mag niet overschreden worden. Zij dient uitgevoerd te worden
in een gasdichte en naadloze buis met lippenring afdichting.
• Per toestel worden de kanalen, overeenkomstig het gekozen systeem voorzien van
⇒ twee parallelle aansluitingen Ø 80 mm, bovenste voor afvoer en onderste voor luchttoevoer.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 115 7-1-2010

⇒ twee concentrische aansluitingen diameter 125 & 80 mm.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 116 7-1-2010

• De systemen voor luchtaanvoer en rookgasafvoer bij de toestellen van het type C42 en C43 (met
collectieve aan- & afvoer - CLV) moeten gekeurd zijn door een van volgende organismen :
⇒ Technigas,
⇒ BUtgb,
⇒ QA-Gastec (CLV-systeem),
⇒ Afnor (3CE-systeem),
⇒ DIN/DVGW (LAS-systeem).
Specificaties
• Wanddikten : uitwendig minimum 0,4 / 0,5 / ... mm, inwendig minimum 0,4 / 0,5 / ... mm.
• Aantal toestellen : 1 / 2 / 3-4 / 5 / 6 / … gesloten ketels (type C42/43 volgens hfdst 65
• Aansluitmoffen : parallel - Ø 2 x 80 mm / concentrisch - Ø 125 & 80 mm / …
• Aansluiting dakbedekking : plat dak / hellend dak (pannen / leien / … hellingsgraad ...)
• Kleur bovendaks gedeelte : te kiezen uit standaard assortiment van de leverancier.
• Isolatiemateriaal : …
(ofwel)
Dubbelwandige metalen geïsoleerde rookgasafvoersysteem : het systeem heeft op het moment van
de aanbesteding een geldige Technische goedkeuring (ATG) afgeleverd door het BUtgb. Vooraleer
de materialen te bestellen dient de installateur hiervan het bewijs te leveren aan de ontwerper. De
dubbelwandige geprefabriceerde rookkanalen bestaan uit een in- en een uitwendige pijp van elkaar
gescheiden d.m.v. een doorlopend brandvrij en hittebestendig isolatiemateriaal. De kanalen moeten
bestand zijn tegen rookgastemperaturen tot 200 °C.
Specificaties
• Binnendiameter : volgens voorschriften van de fabrikant en in functie van de aan te sluiten
verwarmingstoestellen : diameter 130 / 150 / 180 / 200 / … mm.
• Wanddikten : volgens ATG
• Isolatiemateriaal : volgens ATG
• Hulpstukken : beugels, ondersteuningselementen, aansluitstukken, vloer- of wandsteun,
daksteun, brandwerende plaat, aansluitingsslabben, …
• Dakplaat voor dakbedekking : dakpannen / leien / … hellingsgraad ...
• Kleur bovendaks gedeelte : te kiezen uit standaard assortiment van de leverancier.
• De geïsoleerde dubbelwandige schoorsteen is vervaardigd uit een binnenwand in RVS (AISI
316L) en een buitenwand in RVS (AISI 304). De inox buizen zijn langsnaad doorlopend gelast met
een gegarandeerde dichtheid. De centrering van binnen- en buitenbuis gebeurt via
verbindingsstukken.
• De elementen en hulpstukken zijn voorzien van een mannelijk en vrouwelijk (mof- en spie-)
uiteinde. Door het principe van de in elkaar schuivende binnenbuizen en de voorziene speling kan
deze binnenbuis bij opwarming vrij uitzetten.
Uitvoering
• Het systeem wordt geleverd en gemonteerd conform de plannen, studie en de voorschriften van
de ATG. Voorafgaandelijk wordt een voorstel opgemaakt en ter goedkeuring voorgelegd.
• De maximale, bij de KVBG-gekeurde aansluitlengte van de (toe - en ) afvoerleiding tussen het
toestel en de kanalen, welke afhankelijk zijn van de diameter, de som van de plaatselijk
weerstanden (bochten, afvoerkap e.d.) en het uitmondingsgebied, mag niet overschreden worden.
• De elementen worden bevestigd met de daartoe bestemde bevestigingsbeugels die een vrije
uitzetting mogelijk maken. Alle verbindingen tussen de elementen, aansluitingen en bevestigingen
gebeuren d.m.v. speciale hulpstukken in roestvast staal (RVS).
• Buiten het dak wordt, rekening houdend met de helling, een dakplaat aangebracht, waarop een
kraagplaat wordt geschoven die nauw aansluit op de buitenste buis en vergrendeld met een
stormkraag, die door een lichte soepele band rond de pijp aansluit en zorgt voor een waterdichte
verbinding of die nadien aan de bovenzijde waterdicht opgekit wordt met de speciaal daarvoor
bijgeleverde kit. Een aangepaste dakplaat voor het plat / hellend dak wordt over de pijp
geschoven. De voorziene dakdoorgang garandeert een waterdichte constructie.
• Veiligheidsspanbeugels : De nodige buisstukken boven het dak, worden middels bajonetvatting
vergrendeld en met aangepaste buisstukken verankerd.
• Regenkap met valwindonderbreker uit roestvast staal (RVS) bevestigd op het bovenste element.
Bij gebruik van hoogrendements- en condenserende gasketels dient onderaan een condensvang
te worden voorzien met afvoer naar de riolering.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 117 7-1-2010

Toepassing
• Vanaf de verwarmingstoestellen tot aansluiting doorheen het dak.
•
25.30. dakdoorgang - algemeen
Omschrijving
De rubriek "dakdoorgang" omvat alle leveringen en werken voor de realisatie van de buitendakse
rookkanalen en een waterdichte dakaansluiting te rekenen vanaf kraagplaat tot de voorziene
afdekelementen. Het opgaand metselwerk, spouwisolatie, gevelmetselwerk, voegwerk en kokers zijn
in begrepen in de respectievelijke posten. De eenheidsprijs omvat alle bijkomende werken en een
complexiteitsvergoeding voor een verzorgde en waterdichte aansluiting (kraagplaat,
waterkeringslagen, ...).
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• meeteenheid : totaalprijs per stuk
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Uitvoering
De uitvoering is nauwgezet te coördineren met de ruwbouw (inbouw van elementen in kokers,
buitendakse schoorstenen in gevelmetselwerk, e.d.) en de dakwerken, met het oog op een
waterdichte aansluiting van de buitendakse elementen met de voorziene dakafwerkingen.
• De aannemer van de metselwerken zal vooraf samen met de dakdekker het juiste niveau van het
buitendakvlak en positie van de dakdoorgang vastleggen.
• De hoogte van de schouw wordt uitgevoerd overeenkomstig de aanduidingen op plan en bevindt
zich in zone I of II volgens NBN B 61-001(1986) & add.1(1995).
25.31. dakdoorgang - kraagplaat & mantel / metselwerk |FH|st
Materiaal & Uitvoering
Het betreft traditioneel gemetselde dakschoorstenen volgens STS 22.83 (fig. 37 & 38), samengesteld
uit een kraagplaat, een metselwerkschacht, een geïsoleerde spouw en parement.
• Kraagplaat : gewapende beton van minimum 8 / 10 / 12 / ... cm dik (geprefabriceerd of ter plaatse
gestort) die op de binnenschouwmantel wordt geplaatst (voldoende dik en breed om de voorziene
muurconstructie op te trekken). De openingen ter hoogte van ieder rookkanaal sluiten volkomen
glad aan.
• Mantel : rond de rookkanalen die verder opgetrokken worden komt :
⇒ een binnenspouwblad, wanddikte 9 / ... cm, volgens 20.10 binnenspouwblad - algemeen
⇒ een spouw van ca. 5 / ... cm, voorzien van een brandvrije isolatie
⇒ een parementsteen, overeenkomstig rubriek 23.10 parement - algemeen
• Waterkering : In het parement worden loodslabben (dikte minimum 2 mm) evenwijdig met de
vertand ingewerkt, zodanig dat zij na het omplooien over de (lood)aansluiting van de voorziene
dakafwerking, aan de kortste zijde een opstand hebben van minstens 15 / ... cm en in horizontale
richting een overlapping van minstens 10 / ... cm. Binnen de spouwconstructie wordt boven het
lood, eveneens vertrapt, een waterkeringslaag aangebracht in lood / PE-folie, dewelke 1 laag
hoger in het binnenmetselwerk wordt bevestigd, zodanig dat het water aan de laagste zijde via
open stootvoegen uit de spouw kan worden afgevoerd. Mits voorafgaandelijke goedkeuring door
de architect kan de aannemer, als alternatief, desgevallend een aangepast systeem van
geprefabriceerde kunststofelementen voorstellen.
• Afdekplaat : overeenkomstig rubriek 24.70 schoorsteendekplaten - algemeen
• Trekregelaars : overeenkomstig rubriek 25.40 trekregelaars - algemeen
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 118 7-1-2010

Toepassing
25.32. dakdoorgang - roestvast staal (RVS) |FH|st
Materiaal
Specificaties
• Materiaal : roestvast stalen buis, enkelwandig / dubbelwandig / dubbelwandig geïsoleerd.
• Diameter : inwendig … / uitwendig : … mm / volgens voorschriften van de fabrikant en in functie
van de aan te sluiten elementen
• Wanddikte : …
• Hulpstukken : …
• Aangepaste dakplaat voor dakbedekking in dakpannen / leien / …, dakhelling …° / voor plat dak /
25.40. trekregelaars - algemeen
Omschrijving
Het betreft alle werken en leveringen voor het monteren en gebruiksklaar aansluiten van de
trekregelaars, inbegrepen alle bevestigingsmiddelen en toebehoren voor een verzorgde en
waterdichte afwerking van de schouwmond, inclusief de desgevallend geïntegreerde dekplaat (zie ook
24 gevelelementen / bouwsteen, rubriek 24.70 schoorsteendekplaten - algemeen).
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(ofwel)
• meeteenheid : per stuk
• meetcode : aantal te plaatsen stuks, opgesplitst per type en per afmetingen
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
(ofwel)
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Inbegrepen in de eenheidsprijs van de
rookkanalen
Materialen
De materialen van de trekregelaars zijn geschikt voor de aard en het vermogen van de installatie
waarvoor ze worden aangewend. Ze zijn in al hun aspecten aangepast aan de rookkanalen waarop
ze moeten worden aangesloten en bij voorkeur afkomstig van dezelfde fabrikant. Ze zijn
weersbestendig, vorstvast en bestand tegen regeninslag en valwinden.
Uitvoering
De uitvoering gebeurt overeenkomstig de voorschriften van de fabrikant en de voorschriften inzake
brandveiligheid.
25.42. trekregelaars - vezelcement |FH|st
25.43. trekregelaars - roestvast staal (RVS) |FH|st
25.45. trekregelaars - rookgasventilatoren |FH|st
Materiaal
Het betreft rookgasventilatoren bestemd voor opbouw op schoorstenen met onvoldoende natuurlijke
trek of ongunstige uitmondingszone. Alle montagetoebehoren en elektrische aansluitingen
inbegrepen. Model ter goedkeuring voor te leggen aan het Bestuur.
Specificaties
• Behuizing : gegoten aluminium / roestvast staal (RVS) / …
• Waaiervinnen : roestvast staal (RVS) / edelstaal / … rookgasbestendig en zelfreinigend type
• Motor : dichtheidsklasse IP 54, met motorkoeling en ingebouwde beveiliging
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 119 7-1-2010

• Regeling : traploze toerentalregeling
• Capaciteit : minimum 500 / …m3/uur
• Temperatuursbestendigheid : rookgastemperaturen tot minimum 200 / 400 / … °C
Toepassing
25.50. toebehoren - algemeen
Omschrijving
Het betreft alle bijkomende toebehoren, noodzakelijk voor een bedrijfsklare werking en periodiek
onderhoud van de rookkanalen (schouwveegluiken, roetschuiven, condensvang, ...).
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(ofwel)
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Inbegrepen in de eenheidsprijs van de
rookkanalen
(ofwel)
• meeteenheid : per stuk, opgesplitst per type en per afmetingen
• meetcode : netto aantal
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materialen
De materialen van de toebehoren zijn aangepast aan de voorziene rookkanalen en de installaties die
erop zullen worden aangesloten. Ze zijn bij voorkeur afkomstig van dezelfde fabrikant als de kanalen.
Een model wordt ter goedkeuring voorgelegd aan de ontwerper.
Uitvoering
De toebehoren worden geplaatst conform aan de voorschriften van NBN B 61-001 (1986) -
Stookafdelingen en schoorstenen + addendum 1 (1995), aangevuld met de voorschriften van de
fabrikant en de voorschriften inzake brandveiligheid.
25.51. toebehoren - veegluiken & roetschuiven |PM|
Materiaal
Een onderhoudopening wordt aangebracht in het bereikbare boven- en ondergedeelte van ieder
rookkanaal. De veegluiken en roetschuiven zijn afgestemd op de aard en doorsnede van de kanalen
waarop zij worden aangesloten en beantwoorden aan volgende eisen :
• Voldoende luchtdichtheid om elke indringing van parasietlucht te vermijden die nadelig kan zijn
voor de natuurlijke trek bij rook op lage temperatuur;
• Dichtheid tegen condensaten en rookgassen, om te vermijden dat zij door het luik naar buiten
dringen.
Specificaties
• Materiaal : beton / vezelcement / roestvast staal (RVS) / ...
• Type : schuif (met dubbele sluiting) / bajonetsluiting
25.52. toebehoren - condensvang |PM|
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 120 7-1-2010

26. STRUCTUURELEMENTEN GEWAPEND BETON
26.00. structuurelementen gewapend beton - algemeen
Omschrijving
Onderhavig hoofdstuk omvat alle ruwbouwelementen andere dan funderingselementen of
vloerelementen, uitgevoerd in stortklaar of geprefabriceerd gewapend beton.
Uitvoering
De aannemer is gehouden alle elementaire regels t.a.v. het voorkomen van vocht- en koudebruggen,
te respecteren. Hij zal de ontwerper hierop wijzen bij ontbrekende informatie of tegenstrijdigheden op
de documenten. Bijzondere aandacht dient tevens te worden besteed aan de afmetingen van de
elementen, hun peilen en doorbuiging, alsook alle doorvoeren voor leidingen, kokers, … Indien de
nodige aanbevelingen niet uitdrukkelijk in de uitvoeringsdocumenten vermeld zijn, zal de aannemer
hiernaar informeren. Alvorens de werken aan te vatten, brengt hij de architect op de hoogte van al zijn
eventuele opmerkingen dienaangaande.
Veiligheid
Overeenkomstig het veiligheids- & gezondheidsplan, zoals opgemaakt door de veiligheidscoördinatorontwerp
en gevoegd bij het bijzonder bestek. Alle richtlijnen terzake en concrete aanwijzingen van de
veiligheidscoördinator-verwezenlijking zullen nauwkeurig worden opgevolgd.
26.01. algemeen - betonstudie |PM|
Algemeen
Het bijzonder bestek bepaalt voor de werken in beton, door wie de documenten (studie, plans en
borderellen) geleverd worden, ofwel door het Bestuur, ofwel door de aannemer.
(ofwel) STABILITEITSSTUDIE GELEVERD DOOR DE BOUWHEER
De kosten voor het opmaken van de betonstudie zijn ten laste van de bouwheer. De studie
is toegevoegd aan het dossier basisaanbesteding. De aannemer gaat na of de elementen
kunnen worden uitgevoerd volgens de uitvoeringsdocumenten van het studiebureau, en of
zich geen onderlinge anomalieën voordoen.
(ofwel) STABILITEITSSTUDIE GELEVERD DOOR DE AANNEMER
De levering gebeurt in overeenstemming met de bepalingen van art.4§2 van de bijlagen bij
het KB van 26.09.1996 tot bepaling van de algemene uitvoeringsregels van
overheidsopdrachten voor openbare werken (Algemene aannemingsvoorwaarden voor
overheidsopdrachten voor de aanneming van werken, leveringen en diensten en voor de
concessies voor openbare werken). De kosten voor het verrichten van de studie van de
betonconstructie zijn inbegrepen in de eenheidsprijzen van de respectievelijke posten van
het bijzonder bestek. De werktekeningen van de ingenieur, die door de aannemer belast
wordt met de stabiliteitsstudie, worden voor de aanvang van de desbetreffende werken en
ten laatste twee maanden na toekenning van de werken ter goedkeuring voorgelegd aan het
werkbestuur. Deze werktekeningen dienen overeen te stemmen met de aanduidingen in de
aanbestedingsdocumenten (plannen, lastenboeken, meetstaten,…). De toe te passen
berekeningswijze voor de studie van de betonstructuur is in overeenstemming met de
recentste versies van NBN B 15-002 - Eurocode 2 : Berekening van betonconstructies -
Deel 1-1 : Algemene regels en regels voor gebouwen, NBN ENV 1992-1-2 - Berekening van
betonconstructies - Deel 1-2: Algemene regels - Brandbeveiligend ontwerp en bij gebruik
van geprefabriceerde bouwdelen aangevuld met NBN B 15-003 - Eurocode 2: Berekening
van betonconstructies - Deel 1-3: Algemene regels - Geprefabriceerde elementen en
constructies. In voorkomend geval moeten de voorschriften van NBN ENV 1994 - Eurocode
4 : Ontwerp van gemengde staal-beton draagsystemen gevolgd worden. De in aanmerking
te nemen belastingen beantwoorden aan de normenreeks NBN EN(V) 1991. De
uitvoeringstekeningen bevatten alle gekende en beschikbare aanduidingen, noodzakelijk
voor de goede uitvoering van de betonwerken.
Let wel : De uitvoering van de post "gewapend beton" (integraal of onderdelen ervan) heeft daarbij, voor
gebouwen met dragende muren en tot vier bouwlagen, steeds een forfaitair karakter. De inschrijver zal voor de
desbetreffende artikels eenheidsprijzen vermelden, alsmede de hoeveelheden die zij zelf hebben berekend. Het
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 121 7-1-2010

product van deze twee cijfers geldt als een forfaitaire prijs, dewelke, bij het onderzoek der offertes, geen
aanleiding zal geven tot verbetering wat betreft de berekende hoeveelheden. De gehanteerde eenheidsprijzen
dienen evenwel te worden aangeduid met het oog op gebeurlijke verrekeningen van wijzigingen opgelegd door de
bouwheer, alsmede voor het vaststellen van het bedrag der vorderingsstaten.
Nota aan de ontwerper
De stabiliteitsstudie mag door de aannemer geleverd worden enkel en alleen indien aan alle onderstaande
voorwaarden voldaan is :
• Project bestaande uit uitsluitend eengezinswoningen
• Nieuwbouw of renovatie zonder structurele aanpassingen
• Vrijstaand project
• Gunstig sonderingsverslag (strookfunderingen mogelijk)
26.02. algemeen - referentienormen |PM|
Algemeen
CEMENT
• Het gebruikte cement zal voldoen aan de voorschriften van de normen NBN EN 197-1 en PTV
603. Voor speciale cementsoorten worden deze voorschriften aangevuld met :
⇒ NBN B 12-108 voor cement met hoge bestandheid tegen sulfaten (HSR-cement)
⇒ NBN B 12-109 voor cement met begrensd alkaligehalte (LA-cement)
⇒ NBN B 12-110 voor cement met hoge aanvangssterkte (HES-cement)
• Het gebruikte cement draagt de CE-markering (als bewijs van overeenkomstigheid met NBN EN
197-1) en het BENOR merk of gelijkwaardig (als bewijs van overeenkomstigheid voor gewone
cementsoorten met PTV 603 en voor de speciale cementsoorten met PTV 603 én NBN B 12-
108/109 of 110). Onderstaande tabel geeft ter informatie de genormaliseerde aanduiding van de in
België geproduceerde cementen weer (Uittreksel uit NBN EN 197-1 (2000))
Type Benaming Aanduiding Sterkteklasse
I Portlandcement CEM I
II
III
Portlandvliegascement CEM
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 122 7-1-2010
II/A-V
II/B-V
Portlandkalksteencement CEM II/A-L of LL
Portlandcomposietcement CEM
Hoogovencement CEM
II/A-M
II/B-M
III/A
III/B
(S-V-L-LL)
V Composietcement CEM V/A (S-V)
III/C
32,5
42,5 N
52,5 R
• De NBN EN 197-1 vervangt de nationale norm NBN B 12-001. In vergelijking met de oude NBN B
12-001 dienen de aanduidingen van portlandcomposietcement en van composietcement voortaan
vervolledigd te worden met de vermelding van de hoofdbestanddelen, die ze, naast
portlandklinker, bevatten. Met betrekking tot een verhoogde radonconcentratie valt het gebruik
van hoogovencement naar de toekomst toe af te raden.
GRANULATEN
• Alle gebruikte granulaten dienen verplicht voorzien te zijn van een CE-markering. De codificatie
van de granulaten gebeurt volgens de voorschriften van PTV 411. De voorschriften van de meest
recente versies van de normen NBN EN 12620, NBN EN 13242 en in voorkomend geval NBN EN
13055 zijn van toepassing. De proeven op de granulaten gebeuren volgens de Europese normen
m.b.t. de proefmethoden, waarnaar in de hoger vermelde normen verwezen wordt..
AANMAAKWATER
• Het aanmaakwater moet voldoen aan de voorschriften van NBN EN 1008 - Aanmaakwater voor
beton - Specificatie voor monsterneming, beproeving en beoordeling van de geschiktheid van
water, inclusief spoelwater van reinigingsinstallaties in de betonindustrie, als aanmaakwater voor
beton (2002)

HULPSTOFFEN
• De gebruikte hulpstoffen zullen voldoen aan de aan de normen van de reeks NBN T 61 en NBN
EN 934-2. Zij dragen het BENOR keurmerk of een gelijkwaardige certificering. Het gebruik van
toeslagstoffen wordt, op verantwoordelijkheid van de aannemer, enkel toegelaten mits
voorafgaandelijke goedkeuring door de architect en/of ingenieur stabiliteit en op voorwaarde dat
de toeslagstoffen geen aanleiding geven tot vermindering van de breukweerstand of verhoging
van krimp.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 123 7-1-2010

KEURING
• Elk tewerkgesteld beton is in overeenstemming met NBN EN 206-1 + NBN B 15-001 (2004) .
• Beton voorzien van het merk van overeenkomstigheid BENOR, is vrijgesteld van voorafgaande
technische keuringen. Het Bestuur behoudt zich evenwel het recht voor, in geval van twijfel,
controles uit te voeren bij de levering. Indien het resultaat negatief is, vallen de kosten van deze
controles ten laste van de aannemer.
• Beton dat geen BENOR-merk of technische goedkeuring (ATG) bezit, moet beschikken over een
technisch dossier, bevattende de bewijsvoering dat het beton beantwoordt aan de eisen van NBN
EN 206-1 en NBN B 15-001 (2004). Alle kosten van nazicht van de gelijkwaardigheid en controle
van de proeven vallen ten laste van de aannemer. Alle uitvoeringsvoorwaarden welke voorkomen
in de betrokken normen, de typevoorschriften PTV en de technische goedkeuring, zijn van
toepassing op het betrokken product.
REFERENTIENORMEN
Voor de respectievelijke betonwerken (zowel stortklaar, geprefabriceerde elementen, spanbeton)
gelden onderstaande normen en aanbevelingen, gehanteerd in hun laatste uitgave (van kracht één
week voor aanbesteding) inclusief alle aanvullingen.
Toepassingsgebied Referentienormen
Cement
Granulaten
NBN EN 197-1 + PTV 603 voor alle cementsoorten
NBN B 12-108 voor cement met hoge bestandheid tegen sulfaten (HSR-cement)
NBN B 12-109 voor cement met begrensd alkaligehalte (LA-cement)
NBN B 12-110 voor cement met hoge aanvangssterkte (HES-cement)
NBN EN 12620 - Toeslagmateriaal voor beton (2002)
NBN EN 13055-1 - Lichte toeslagmaterialen - Deel 1: Lichte toeslagmaterialen voor beton
en mortel (2002)
NBN EN 13242 - Toeslagmaterialen voor ongebonden en hydraulisch gebonden materialen
voor burgerlijke bouwkunde en wegenbouw (2003)
PTV 411 - Codificatie van de granulaten
Hulpstoffen NBN T 61 volledige reeks
Aanmaakwater
Beton
Wapening - Betonstaal
NBN EN 1008 - Aanmaakwater voor beton - Specificatie voor monsterneming, beproeving
en beoordeling van de geschiktheid van water, inclusief spoelwater van
reinigingsinstallaties in de betonindustrie, als aanmaakwater voor beton (2002)
NBN EN 206-1 - Beton - Deel 1 : Eisen, gedraging, vervaardiging en overeenkomstigheid
NBN B 15-001 - Aanvulling op NBN EN 206-1 - Beton - Eisen, gedraging, vervaardiging en
overeenkomstigheid (2003)
NBN A 24 volledige reeks
NBN A 21-101
Afstandhouders TV 217 (technische voorlichting WTCB)
Ingebetonneerde staalprofielen
Reeks NBN B 51 - Stalen bouwconstructies
Reeks NBN ENV 1993 - Eurocode 3 : Ontwerp van stalen draagsystemen
Reeks NBN ENV 1994 - Eurocode 4 : Ontwerp van gemengde staal-beton draagsystemen
Toelaatbare maatafwijkingen TV 127 (technische voorlichting WTCB)
Specifiek voor geprefabriceerde elementen
Architectonisch beton PRB 200 (Federatie v.d. Betonindustrie)
Prefab elementen in sierbeton
PTV 21-601 - uitgave 2-2001 - Geprefrabiceerde architectonische en industriële elementen
van sierbeton
Specifiek voor spanbeton
Reeks NBN I 10 - Voorspanstaal
PTV 212 - uitgave 1-2001 : Geprefabriceerde wandelementen van gewapend beton en van voorgespannen beton
Voor meer informatie en een algemeen overzicht raadpleeg ook 'Memento - Cement / Beton' van Febelcem, De
Federatie van de Belgische Cementnijverheid.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 124 7-1-2010

26.03. algemeen - betonkwaliteit |PM|
Algemeen
De kwaliteit van het beton wordt gespecificeerd overeenkomstig de norm NBN EN 206-1 en NBN B
15-001 (2004). Deze normen vervangen de vroegere nationale norm NBN B 15-001 (1992).
Binnen deze betonspecificatie worden 4 criteria gehanteerd :
⇒ A Sterkteklasse
⇒ B Omgevingsklasse
⇒ C Consistentieklasse
⇒ D Grootte van het granulaat
Let wel : Bij conventie wordt dus geen concrete samenstelling van het beton opgegeven
A. STERKTEKLASSE
Sterkteklasse Cx/y Aanbevolen Toepassingsgebied
C 8/10
C 12/15
C 16/20 lichte funderingen - niet gewapende en weinig belaste elementen
C 20/25 funderingen - vloerplaten op volle grond
C 25/30 balken - lateien - kolommen - dakgebinten - wanden - vloerplaten
C 30/37 balken - opleggen - kolommen - dakgebinten
C 35/40 kolommen - dakgebinten
C 40/50 kolommen
C 45/55
C 55/67
C 60/75
C 70/85
C 80/95
C 90/105
C 100/115
C x/y : waarbij
⇒ x = de karakteristieke druksterkte in N/mm2 op cilinders met een diameter van 150 mm en een
hoogte van 300mm na 28 dagen en bij 20°C.
⇒ y = f ck kubus, karakteristieke druksterkte in N/mm2 op kubussen met een zijde van 150 mm, na
28 dagen en bij 20°C.
Voor de normale gebouwenconstructies in gewapend beton is de meest gebruikelijke klasse C 25/30.
B. OMGEVINGSKLASSE
NBN B 15-001 (2004) definieert 13 omgevingsklassen.
Let wel : deze verschillen van de “blootstellingsklassen” uit de vroegere NBN B 15-001 (1992)
In de geharmoniseerde norm NBN EN 206-1 worden milieuklassen gedefinieerd. Aan de hand van
Tabel 1a - NBN B 15-001 (2004) kan voor elke omgevingsklasse de relevante milieuklasse bepaald
worden. Men opteert in België echter voor de aanduiding a.h.v. omgevingsklassen eerder dan a.h.v.
milieuklassen.
OMGEVINGSKLASSEN MILIEUKLASSEN
KLASSE OMSCHRIJVING OB (1) GB (2) en VB (3)
E0 Niet schadelijk X0 Niet van toepassing
EI Binnenomgeving X0 XC1
EE Buitenomgeving
EE1 Geen vorst X0 XC2
EE2 Vorst, geen contact met regen XF1 XC3, XF1
EE3 Vorst, contact met regen XF1 XC4, XF1
EE4
Vorst en dooizouten (aanwezigheid van ter plaatse ontdooid of
opspattend of aflopend dooizouthoudend water)
XF4 XC4, XD3, XF4
ES Zeeomgeving
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 125 7-1-2010

ES1
Geen contact met zeewater ; wel contact met brak water en /of
zeelucht ; tot 1 km van kust
Geen vorst XA1 XC2, XS2, XA1
ES2 Vorst
Contact met zeewater
XF1 XC4, XS1, XF1
ES3 Getijden- en spatzone
XF4,
XA1
XC4, XS3, XF4, XA1
ES4 Ondergedompeld XA1 XC1, XS2, XA1
EA Agressieve omgeving
EA1
Chemisch zwak agressieve omgeving volgens tabel 2 van NBN
EN 206-1
XA1 XA1
EA2
Chemisch middelmatig agressieve omgeving volgens tabel 2 van
NBN EN 206-1
XA2 XA2
EA3
Chemisch sterk agressieve omgeving volgens tabel 2 van NBN
EN 206-1
XA3 XA3
(1) OB = ongewapend beton
(2) GB = gewapend beton
(3) VB = voorgespannen beton
Bron: Tabel 1a uit NBN B 15-001 (2004)
De afgeleide eisen in verband met de omgevingsklasse (W/C factor en het minimum cementgehalte)
leiden meestal tot een theoretische betonsamenstelling in consistentieklasse F0. Voor het bekomen
van een verwerkbare consistentieklasse is dus een aanpassing van de betonsamenstelling
noodzakelijk, namelijk een hogere cementdosering en/of gebruik van een superplastificeerder. Hogere
omgevingsklassen leiden meestal tot een betonsamenstelling van een hogere sterkteklasse dan deze
die nodig is om reden van de sterkteberekening.
C. CONSISTENTIEKLASSE
De aannemer kiest een consistentieklasse i.f.v. een goede plaatsing en verdichting van het beton. Het
bepalen van de consistentie gebeurt door het meten van de zetmaat (S), de Vebetijd (V), de
verdichtingsmaat (C) of de schudmaat (F).
Zetmaat in mm Vebetijd in seconden Verdichtingsmaat Schudmaat in mm
S1 (10 tot 40 mm) V0 (≥ 31 s) C0 (≥ 1,46) F1 (≤ 340 mm)
S2 (50 tot 90 mm) V1 (30 tot 21 s) C1 (1,45 tot 1,26) F2 (350 tot 410 mm)
S3 (100 tot 150 mm) V2 (20 to 11 s) C2 (1,25 tot 1,11) F3 (420 tot 480 mm)
S4 (160 tot 210 mm) V3 (10 tot 6 s) C3 (1,10 tot 1,04) F4 (490 tot 550 mm)
S5 (≥ 220 mm) V4 (5 tot 3 s) F5 (560 tot 620 mm)
F6 (≥ 630 mm)
Bij voorkeur zal klasse S3 of F3 toegepast worden. Het gebruik van hulpstoffen (sterk
waterreducerend vloeimiddel - superplastificeerder) zal in vele gevallen nodig zijn om te voldoen aan
de eisen i.v.m. de omgevingsklasse en de consistentie.
D. MAXIMUM KORRELGROOTTE GRANULAAT
"D" maximum (mm) dient gekozen te worden uit onderstaande reeks en moet daarbij kleiner zijn dan
⇒ < 1/4 van de kleinste afmeting van de te betonneren constructie
⇒ < de vrije afstand tussen de wapeningsstaven verminderd met 5 mm
⇒ < 1,3 maal de betondekking van de wapening
6 mm 8 mm 10 mm 11 mm 14 mm 16 mm 20 mm 22 mm 32 mm 40 mm 45 mm 63 mm
Nota aan de ontwerper
• Korrelgrootte : D max = 14 mm voor balken en kolommen, 20 mm voor platen, 10 mm voor druklagen van
welfsels. (Let wel : deze criteria gelden niet bij ongewapend beton).
• Door opgave van de omgevingsklasse wordt tevens de minimale cementdosering en de maximale W/C factor
bepaald. De Water-Cement-factor, het cementgehalte en de hoeveelheid aanmaakwater worden door de
betoncentrale bepaald op basis van de vereiste omgevingsklasse en de vereiste consistentie. Het beton moet
daarbij voldoende plastisch zijn en verdicht kunnen worden, opdat de wapeningen goed zouden omhuld zijn
en corrosie voorkomen wordt. Het naderhand toevoegen van water op de werf is verboden.
• Voor de omgevingsklasse wordt meestal EE3 of EE1 gevraagd.
• De consistentieklasse en de maximale korrelgrootte van de granulaten laat men in principe bepalen door de
aannemer in functie van de uit te voeren elementen en op basis van de gewenste verwerkbaarheid.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 126 7-1-2010

Voorbeeld van een betonspecificatie : Gewapend beton voor een kolom met een dichte wapening in
een normale buitenomgeving, zonder probleem van verwerking.
Sterkteklasse Omgevingsklasse Consistentieklasse Maximale korrelgrootte
minimum minimum keuze aannemer keuze aannemer
C25 /30 EE3 S3 D 8 mm
26.04. algemeen - wapeningsstaal |FH|kg
Omschrijving
Het betreft de levering, de verwerking (knippen, plooien, ...) en de plaatsing van de voorgeschreven
wapeningen, staven, profielen, wapeningsnetten, … met inbegrip van alle afstandhouders en
hulpstukken nodig voor het bevestigen en ter plaatse houden van de wapeningen.
Meting
Meting volgens het staalborderel van de betonstudie en door de aannemer in rekening gebracht
volgens de door hem opgegeven forfaitaire eenheidsprijzen bij zijn inschrijving. De eenheidsprijzen
omvatten alle bewerkingen (knippen, plooien, …) het plaatsen, het lassen, de beugels en
afstandhouders, alsook het regelen ervan. De binddraden, overschotten, afval van staven, netten,
enz. worden niet gemeten noch verrekend. Overeenkomstig de aanduidingen in de meetstaat en
samenvattende opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(a) wapeningsstaven
• meeteenheid : per kg (de volumemassa van het staal wordt bij conventie vastgesteld op 7.850
kg/m3)
• meetcode : behoudens meer gedetailleerde borderellen voortvloeiend uit de betonstudie kunnen
de in de samenvattende meetstaat voorlopig ingeschatte hoeveelheden wapeningsstaal worden
bepaald op basis van volgende rekenconventies :
⇒ ringbalken en verdeelbalken : 70 kg/m3
⇒ afzonderlijke balken en kolommen : 140 kg/m3
⇒ lateien in gewapend beton : 120 kg/m3
⇒ platen en wanden in gewapend beton : 100 kg/m3
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH) / Vermoedelijke Hoeveelheid (VH)
(b) geprefabriceerde gelaste wapeningsnetten
• meeteenheid : per kg (volumemassa van het staal wordt bij conventie vastgesteld op 7.850
kg/m3.)
• meetcode : gewicht per nettype van de wapeningsplans, vermenigvuldigd met het overeenkomstig
aantal netten. De overlappingen worden meegerekend. Afstandhouders zijn inbegrepen in de
prijs.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH) / Vermoedelijke Hoeveelheid (VH)
Let wel : Bij gebeurlijke opgave van Vermoedelijke Hoeveelheden (VH) worden de staalhoeveelheden, na de
uitvoering van de werken verrekend volgens de opmeting en borderels, opgemaakt door het ingenieursbureau.
Materialen
Het wapeningsstaal voor gewapend beton beantwoordt aan de voorschriften van de geharmoniseerde
normen NBN EN ISO 15630 - Deel 1 t.e.m. 3 of aan de reeks NBN A 24 - Staalproducten - Betonstaal
(1986 + addenda)+ PTV 302, 303 en 304.
Zodra een Nederlandse vertaling van de NBN EN ISO 15630 - Deel 1 t.e.m. 3 beschikbaar is,
vervallen de nationale normen NBN A 24 en PTV’s.
REFERENTIENORMEN
NBN EN ISO 15630-1 - Staal voor de wapening en voorspanning van beton - Beproevingsmethoden - Deel 1 :
Wapeningsstaven, -draad en -strengen (2002)
NBN EN ISO 15630-2 - Staal voor de wapening en voorspanning van beton - Beproevingsmethoden - Deel 2 : Gepuntlaste
wapeningsnetten (2002)
NBN EN ISO 15630-3 - Staal voor de wapening en voorspanning van beton - Beproevingsmethoden - Deel 3: Voorspanstaal
(2002)
NBN A 24-301 - Staalproducten - Betonstaal - Staven, draden en gelaste wapeningsnetten - Algemeenheden en
gemeenschappelijke voorschriften (1986)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 127 7-1-2010

NBN A 24-302 - Staalproducten - Betonstaal - Gladde en geribde staven - Gladde en geribde walsdraad (1986)
NBN A 24-303 - Staalproducten - Betonstaal - Gladde geribde koudvervormde draad (1986) + add. 1 (1990)
NBN A 24-304 - Staalproducten - Betonstaal - Gelaste wapeningsnetten (1986) + add. 1 (1990)
PTV 302 - Gewapend betonstaal - Geribde warmgewalste staven en draad (Herziening 1 - 2002)
PTV 303 - Gewapend betonstaal - Geribde koudvervormde draad (Herziening 2 - 1998)
PTV 304 - Gewapend betonstaal - Gelaste wapeningsnetten (1998)
http://qc.aoso.vlaanderen.be/nl/index.jsp
•
• Het wapeningsstaal (zowel de staven, de beugels als de geprefabriceerde gelaste netten) draagt
het overeenkomstigheidskenmerk BENOR of een gelijkwaardig keurmerk.
• Gladde en geribde staven zijn van de klasse BE 500 S of DE 500 BS
• De wapeningsnetten zijn respectievelijk van de klasse BE 500 S / DE 500BS (geribde staven). De
netten worden in de fabriek gelast.
• Voorspanstaal : bij prefabricatie van elementen in voorgespannen beton wordt rekening gehouden
met onderstaande referentienormen
⇒ NBN EN ISO 15630-3 - Staal voor de wapening en voorspanning van beton -
Beproevingsmethoden - Deel 3: Voorspanstaal (2002)
⇒ NBN I 10-001 - Voorspanstaal - Draad, strengen en staven - Algemeenheden en
gemeenschappelijke voorschriften (1986)
⇒ NBN I 10-002 - Voorspanstaal - Koudgetrokken draad (1987)
⇒ NBN I 10-003 - Voorspanstaal - Strengen (met erratum) (1986)
⇒ NBN I 10-201 - Voorspanwapeningen - Bepaling van het vermogen tot hechting van
voorspanwapeningen aan het beton (1980)
• Ingestorte staalprofielen beantwoorden aan de normen NBN ENV 1994 of NBN B 51-002.
• De profielen worden voorzien van de nodige uitsparingen volgens de aanduidingen op de plans.
• De gebruikte profielen zijn overeenkomstig plan en meetstaat van het type :
⇒ I-profielen : IPE / IPN
⇒ Breedflensbalken met evenwijdige flenzen : aanduiding HEA / HEB / HEM
⇒ Hoekprofielen : gelijkzijdig / ongelijkzijdig
⇒ T-profielen : gelijkzijdig / ongelijkzijdig
⇒ Z-profielen :
• De staalsoort van de profielen is volgens bijzonder bestek en meetstaat : S 235 / S 275 / S 355 /
...
• Kwaliteiten lasbaarheid : JR / J0 / J2 / K2 / …
• Waar contact met strooizouten kan vermoed worden en/of waar om één of andere reden
onvoldoende dekking kan gerealiseerd worden, zal de wapening uitgevoerd worden in roestvast
staal (RVS).
• Wapeningsvezels zijn korte stukken dunne staaldraad, waarvan de vorm en/of de
oppervlaktestructuur een mechanische verankering in het verhard beton verzekert. Een
bescherming tegen corrosie bestaat uit het thermisch of elektrolytisch verzinken van de
staalvezels à rato van gemiddeld 30g/m2, hetzij uit een coating met koper. De gewaarborgde
karakteristieke treksterkte voor de onderscheiden staalvezels bedraagt minstens 1000 MPa. De
nominale afmetingen van de staalvezels worden door de fabrikant bepaald ermee rekening
houdend dat:
⇒ de nominale diameter (d) begrepen is tussen 0,40 en 1,00 / … mm;
⇒ de nominale lengte (l) begrepen is tussen 30 en 80 / … mm;
⇒ de verhouding l/d groter is dan 60 / … .
UITVOERINGOPSLAG - BESCHERMING
• Bij hun aankomst op de werf moeten de bewapeningen vrij zijn van alle vuil, olie, verf, aarde, e.d.;
ze worden op een overdekte plaats gelegd en tegen regen en elke andere bevuiling beschut.
• Op het ogenblik van verwerking worden de wapeningen volledig ontdaan van alle
verontreinigingen en losse roest, die een volmaakte hechting met het beton zouden kunnen
schaden.
• Wachtijzers worden beschermd tegen weersinvloeden. Elke wapening die een zekere periode
blootgesteld wordt aan weersomstandigheden, en daardoor roestvorming op reeds uitgevoerd
beton zou kunnen veroorzaken, wordt bestreken met cementmelk.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 128 7-1-2010

PLOOIEN VAN DE WAPENING - VLECHTWERK
De wapeningen moeten vóór hun plaatsing geplooid worden in de vormen en afmetingen, aangeduid
op de plannen en borderellen. Zij worden geplooid volgens de norm NBN B 15-002 en NBN EN 206-1
aangevuld met NBN B 15-001 (2004). De bijkomende voorschriften van PTV 306 - Bewerken van
betonstaal (rechten, knippen, plooien, schikken en lassen) dienen eveneens toegepast te worden.
• Bij het plooien van de wapeningen wordt er zorg gedragen dat brosse breuk of andere
beschadigingen voorkomen wordt.
• Het plooien van de staven wordt in principe uitgevoerd bij omgevingstemperatuur, met als
minimum -5° C. Zodra de temperatuur minder dan +5° C bedraagt, is het niettemin aangeraden
voorzorgen te treffen tegen het gevaar van brosse breuk van de staaf (bv. door het gebruik van
een mechanische plooimachine met verminderde snelheid en/of door keuze van een staalsoort
die minder onderhevig is aan temperatuurschommelingen).
• Het koud plooien of richten op de mal moet langzaam en geleidelijk aan verricht worden, met
machines, welke die bewerking verrichten zonder het metaal in de hoeken te beschadigen.
• Elke voorlopige buiging die gevolgd wordt door een terugbuiging moet zoveel mogelijk vermeden.
Wanneer deze verrichting nodig is, gebeurt ze schokvrij. De kromtestraal van de boog moet dan
het dubbele zijn van deze voorgeschreven in NBN EN 206-1 + NBN B 15-001(2003).
• De kromtestraal van de boog, gemeten op de gemiddelde vezel van de gebogen staaf, mag niet
minder bedragen dan de waarden vermeld in NBN B 15-002, die tegelijk de diameter van de
buigkern aanduidt die met deze waarde overeenstemt.
• Het plooien van de haken van de bewapening van 30 mm diameter en meer, moet warm
geschieden. Het gebogen gedeelte van de haken moet een op de as van de staaf gemeten
diameter hebben, die begrepen is tussen driemaal en vijfmaal de staafdiameter.
• Tussen het begin van een kromming en een eventuele gelaste knoop zal men, indien mogelijk,
een afstand voorzien van minstens 4 maal de doorsnede van de gebogen wapening.
KRUISINGEN - OVERLAPPINGEN - LASVERBINDINGEN
• De overlappingslengte van de hoofdwapeningen en van de geprefabriceerde netten wordt
bepaald op de plannen.
• Geprefabriceerde wapeningsnetten worden met een overlapping van een volledige maas gelegd
en aan de hoeken van de boven elkaar liggende mazen verbonden. Hiertoe worden ze aan elkaar
gelast ofwel verbonden met uitgegloeide binddraad. De nodige afstandshouders worden voorzien
om de vereiste betondekking te verwezenlijken. Voor een dubbel net worden stalen
afstandshouders gebruikt.
• Staven die elkaar raken bij het kruisen moeten stevig aan elkaar vastgemaakt worden om
verplaatsing ervan tijdens het storten van het beton te voorkomen. Hiertoe worden de
wapeningsstaven onderling aan elkaar gelast, verbonden met uitgegloeide binddraad en/of van
behoorlijk geschikte afstandshouders voorzien.
• Ingewerkte profielen worden verbonden aan elkaar en/of aan wapeningsstaven of
wapeningsnetten door lassen. Als de wapeningen moeten worden gelast, moet de aannemer
vooraf controleren of dit kan gebeuren volgens het procédé dat hij wenst toe te passen. De aan te
wenden methode wordt duidelijk bepaald door de ingenieur van de betonstudie.
• Volgende lasprocédés zijn toegelaten :
⇒ weerstandlassen; (elektrisch weerstandslassen)
⇒ vlambooglassen met de hand; (elektrisch booglassen)
⇒ half-automatisch lassen onder gas; (gas-smeltlassen)
⇒ vonk-lassen.
• Lassen met de lasbrander of smeedlassen (smis-lassen) is verboden.
• Naden in de staven worden zoveel mogelijk vermeden. Het stomplassen van staven met een
diameter van minder dan 20 mm is verboden. De naden worden altijd voorzien op de plaatsen
waar de spanning van het staal het geringst is. Men vermijdt het tot stand komen van
verschillende naden in één vlak. Wanneer een bewapening bestaat uit verschillende evenwijdige
staven welke elk een lasnaad vertonen, zullen die naden minstens op 50 cm van elkaar gelegen
zijn . Wanneer de naad dicht bij een bekisting ligt, wordt de kortst bij die bekisting gelegen staaf
verplaatst op een afstand die groter is dan of gelijk is aan de diameter van de dikste staaf.
TUSSENAFSTANDEN - BETONDEKKING - AFSTANDHOUDERS
Tussen de evenwijdige wapeningen onderling en tussen wapeningen en bekistingswanden zijn de
volgende minimumafstanden van toepassing :
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 129 7-1-2010

A. Tussen de evenwijdige wapeningen
• De evenwijdige afstand tussen de wapeningsstaven bedraagt minimum 20 mm en is steeds groter
dan de grootste van volgende afmetingen :
⇒ de diameter van de dikste wapeningsstaaf.
⇒ de grootste nominale afmeting van de granulaten in het beton + 5 mm.
• De nodige beugels en/of afstandhouders worden systematisch geplaatst met in achtname van
volgende punten :
⇒ In de kolommen wordt om de 100 cm een beugel in twee loodrechte richtingen vastgehouden door
middel van 2 afstandshouders.
⇒ In de balken wordt om de 100 cm een beugel ondersteund door 2 afstandshouders. Boven elkaar
liggende langswapeningen mogen elkaar raken. In horizontale richting is de tussenafstand
minstens 20 mm.
⇒ In de wanden worden om de 100 cm afstandshouders geplaatst.
⇒ In de platen voorziet de aannemer afstandshouders om de 50 cm onder de onderste wapening en
om de 50 cm onder de bovensteunwapening. De bewapeningen van de bovennetwerken in platen
worden gedragen door stoelen in staven van 6 tot 10 mm.
B. Tussen de wapeningen en de wanden
• De betondekkingsdikte van de wapeningen is in overeenstemming met de normen NBN B 15-002
en wordt aangeduid op de wapeningsplannen.
• Na de ontkisting mag geen enkele wapening nog zichtbaar zijn.
• De afstand van wapeningsstaven en -netten tot de bekistingswand bedraagt minimaal 20 mm.
• Voor betonoppervlakken met een specifiek vereiste brandweerstand of blootgesteld aan regen,
inwerking van voor de wapeningen schadelijke stoffen of abnormale hoge of lage temperaturen,
worden grotere tussenafstanden voorzien.
Blootstelling van het betonoppervlak Omgevingsklasse EE3 > Omgevingsklasse EE3
Horizontale vlakken 25 mm 40 mm
Verticale vlakken 20 mm 30 mm
Let wel
• De voorschriften in verband met de afstand tot het buitenvlak gelden eveneens voor de beugels.
• De betondekkingsdikte van ingebetoneerde profielen bedraagt minimum 50 mm of zoals aangeduid op de
plannen.
• Om overal de vereiste betondekking te garanderen wordt gebruik gemaakt van de nodige
aangepaste afstandhouders / betonspieën. De afstandhouders zijn voldoende stevig en in
voldoende aantal aangebracht zodat de wapening zich niet kan verplaatsen gedurende het
betonstorten, hetzij door de uitgeoefende krachten, hetzij door het belopen.
• Het contactoppervlak van de afstandshouders met de bekisting is zo klein mogelijk om de
mogelijke nadelen als gevolg van differentiële thermische uitzetting of een eventuele
oppervlaktebewerking te beperken.
• De steunblokken / betonspieën mogen niet zichtbaar zijn aan het betonoppervlak, behalve indien
hun kleur en textuur overeenstemt met die van het beton. De betonspieën hebben daartoe zoveel
mogelijk dezelfde samenstelling als het beton waarin zij verwerkt worden. Na verharding van het
beton mogen de afstandshouders geen aanleiding geven tot scheurvorming of vochtinfiltraties die
het roesten van de wapening zouden kunnen veroorzaken.
• Er worden afstandhouders in mortelblokjes of kunststof gebruikt volgens de voorschriften van TV
217 (WTCB). Het gebruik van houten of stalen afstandhouders is verboden. Metaal mag enkel
gebruikt worden als het dusdanig beschermd is dat geen roest aan het betonoppervlak kan
ontstaan.
• Alle afstandshouders met uitzondering van deze die door hun vorm stabiel zijn, hebben
vastmakingsvoorzieningen zodat bevestiging aan de wapening mogelijk is en verplaatsing
gedurende het betonstorten uitgesloten wordt (binddraad, knijpsysteem, e.d. ).
VOORSPANWAPENING
Het beton kan worden voorgespannen met de techniek
⇒ van het voorgerekt staal
⇒ van het nagerekt staal aangebracht in na voorspanning te injecteren kokers
⇒ van het nagerekt staal in een met vet gevulde voerbuis
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 130 7-1-2010

Het beton wordt voorgespannen met de aangepaste vijzel- en spantechnieken. De eindblokken van
de elementen worden berekend als zgn. "korte" elementen in gewapend beton. De voorspanning
wordt op de eindblokken overgebracht d.m.v. aangepaste verankeringen in hoogwaardig staal.
Toepassing
Overeenkomstig de goedgekeurde wapeningsplannen.
REFERENTIENORMEN
NBN B 15-002 - Eurocode 2 : Berekening van betonconstructies - Deel 1-1: Algemene regels en regels voor gebouwen (1995)
NBN EN ISO 3766 - Tekeningen voor het bouwwezen - Vereenvoudigde tekenwijze van betonwapening (ISO 3766:1995)
(1999)
TV 217 - Vlechtwerk voor gewapend beton (vervangt TV 78) (WTCB)
TB Index 25 - Geprefabriceerd beton, elementen en dragende constructies (1999)
TB Index 26 - Ter plaatse gestort beton (1999)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 131 7-1-2010

26.05. algemeen - bekistingen |PM|
Omschrijving
Het betreft de levering, de montage van de vereiste bekistingen voor het vervaardigen van elementen
in gewapend beton, volgens de voorziene vorm en afmetingen op plan. Zij zijn samengesteld uit
platen en dergelijke, met inbegrip van alle bijhorende hulpstukken, ondersteuningen, eventuele
ontkistingsproducten, alsook het achteraf ontkisten.
Meting
Overeenkomstig de respectievelijke aanduidingen in de meetstaat en samenvattende opmeting wordt
de meting als volgt opgevat :
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Inbegrepen in de eenheidsprijs van het beton
Nota aan de ontwerper
De bekisting wordt in principe nooit afzonderlijk gemeten en is inbegrepen in de eenheidsprijs van het beton, tenzij
voor bijzondere architecturale bekistingen, zo uitdrukkelijk vermeld in het bijzonder bestek onder het
desbetreffende artikel. In dit geval gebeurt de meting als volgt:
• meeteenheid : per m2, desgevallend volgens aard en plaatsoort (cfr. supplementen architectonisch beton)
• meetcode : netto gemeten oppervlakte van de respectievelijke randbekistingen en eventuele bodembekisting.
Let wel
• Bovenvlakken onder een helling steiler dan 6/4 worden tevens geacht bekist te worden.
• De oppervlakte van uitsparingen, en/of voor ontmoetingen van balken onderling of met wanden en
kolommen, van 1m2 of groter, worden afgetrokken.
• De bekisting van uitsparingen van meer dan 1m2 wordt bij het betreffende onderdeel geteld. De afzonderlijke
randbekisting voor uitsparingen, kokers, e.d. van 1m2 of kleiner mag worden gemeten in stuks.
• Bij de meting van de oppervlakte van bekisting wordt geen rekening gehouden met hoeklatten en andere
latten voor het aanbrengen van profileringen, die in de bekisting worden aangebracht.
• Randbekistingen en kopschotten worden bij het betreffende onderdeel geteld.
Materialen
De bekistingsmaterialen worden door de aannemer gekozen in functie van de voorziene
oppervlaktetextuur of afwerking. Zie ook TV 116 - Bekistingswoordenlijst (WTCB, 1977) en TV 123 -
Glijbekistingen (WTCB, 1978), aangevuld met NBN EN 13377 - Houten systeembekistingdragers -
Eisen, classificatie en beoordeling (2003).
• De gebruikte materialen zullen geen hinder vormen voor de latere afwerking.
• Zij zijn voldoende stijf en waterbestendig. Ze zijn zo ontworpen dat ze een voldoende stevigheid
waarborgen tijdens het storten en het houden van de beton. Eveneens zullen de elementen geen
cementmelk doorlaten of verkleuringen van het beton als gevolg hebben.
• Om het ontkisten te vergemakkelijken mogen ontkistingsmiddelen aangebracht worden, voor
zover ze het uitzicht van het beton en/of de later aan te brengen oppervlakte-afwerkingen niet
schaden.
⇒ De gebruikte beschermingsproducten zijn niet-vlekvormend, niet-hechtend en niet-agressief.
⇒ Op sterk absorberende contactbekistingen wordt bij voorkeur een olie-in-water emulsie toegepast.
⇒ Bij gebruik van niet-absorberende contactbekisting wordt bij voorkeur een minerale olie met
oppervlakte-actieve stoffen toegepast.
⇒ Een technische documentatie van het product zal voorafgaandelijk aan de architect of in
voorkomend geval aan de betoningenieur voorgelegd worden.
• In principe dienen alle in het zicht blijvende structuurelementen in beton, die niet speciaal werden
aangeduid op de plannen, glad bekist te worden.
• Overeenkomstig de specificaties in het bijzonder bestek zal de aannemer gebruik maken van :
⇒ gladde bekisting d.m.v. gladde platen geschikt voor betonbekisting, in principe voor alle zichtbare
oppervlakken (bv. gebakeliseerde multiplex-, spaanplaten of gelijkwaardig, …).
⇒ ruwe bekisting voor te bepleisteren oppervlakken.
⇒ ruwe bekisting met decoratief aspect (bv. met ruw houten beplanking / …).
zie ook artikel 26.31 supplementen - architectonisch beton
⇒ verloren - isolerende bekisting : m.b.t. het voorkomen van koudebruggen moet de aannemer waar
nodig en voorzover het geen zichtbeton betreft, isolerende plaatmaterialen (geëxtrudeerd
polystyreen / …) als verloren bekisting gebruiken.
Let wel : Houtwolcementplaten volgens NBN EN 634 - Cementgebonden spaanplaten - Eisen
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 132 7-1-2010

Uitvoering
(1995) worden in principe niet aanvaard als een afdoende thermische onderbreking, behoudens de
gecacheerde platen met een kern van polystyreen, dikte 75 / ... mm.
ALGEMEEN
• De bekistingselementen zijn volkomen schoon en zuiver, en hun behandeling gebeurt met de
meeste zorg, om systematisch het gevaar van bevuiling uit te sluiten. Elk contact van de panelen
of planken met geroeste wapeningen moet worden vermeden.
• Gedurende het opslaan op de werf worden de bekistingselementen onder dak bewaard, beschut
tegen weersinvloeden en tegen het licht. Alle bekistingselementen die voor hun uitvoering werden
beschadigd door transport of manipulatie, hetzij op of buiten de werf, worden geweigerd.
• De bekistingen en hun stutten moeten voldoende sterk en stijf zijn om zonder schade weerstand
te bieden aan alle inwerkende krachten. Daarbij wordt rekening gehouden met :
⇒ het gewicht en de hydrostatische druk van het beton.
⇒ de schok als gevolg van het storten van het beton.
⇒ de dynamische werking te wijten aan het trillen.
⇒ het belopen door het personeel.
⇒ het rijden van kipwagens en het opslaan van materialen
⇒ de inwerking van de wind.
• Gebeurlijke vervormingen van bekistingen en stutten mogen de werken niet schaden. Indien het
gewapend beton vormveranderingen zou vertonen moet het afgebroken worden en herbouwd
worden op kosten van de aannemer.
• Indien de gebruikte bekisting van hout (of een houtderivaat) is, dan moet deze na het
hardingsproces verwijderd worden. Ze mogen in geen geval ingebetonneerd worden.
• Bij hergebruik van bekistingsmaterialen, zal men slechts die bekistingen weerhouden die
ongeschonden bleven en een gelijk aantal malen gebruikt werden (4x tot maximum 6x). Alle
vlakken worden voorafgaandelijk ontdaan van alle vuil en afval (cementpap, zaagsel, spijkers, …).
• Met het oog op een voldoende schoring dient tevens rekening te worden gehouden met de
veiligheidsvoorschriften van het ARAB, het NAVB, de voorschriften opgemaakt door de
veiligheidscoördinator-ontwerp en richtlijnen van de veiligheidscoördinator-verwezenlijking.
• Er dient bijzondere aandacht te worden besteed aan de afmetingen van de elementen, hun peilen
en doorbuiging, alsook alle doorvoeren voor leidingen, kokers, … De elementen worden vóór het
betonstorten voorzien van de nodige uitsparingen of doorvoeren zoals aangeduid op de plannen.
Geen enkele doorvoer mag achteraf in het gestorte beton worden uitgeboord of uitgehakt zonder
de voorafgaandelijke toestemming van de architect of de ingenieur.
• In voorkomend geval van zichtbeton of bij te schilderen oppervlakken, zal de ontwerper inzake de
te voorziene bekistingen, bijkomend zijn keuze bepalen m.b.t. materiaal, textuur, platenplan,
dimensionering randlatten, tussennaden, afstandhouders, toegelaten producten, ….
• De aanbevelingen van het beschrijvend bestek in verband met plaatsing van
waterdichtingsmembranen en/of isolatie ter voorkoming van vochtbruggen en/of koudebruggen,
worden door de aannemer strikt opgevolgd. Indien de nodige aanbevelingen niet uitdrukkelijk in
de aanbestedingsdocumenten zijn vermeld (zie ook aanvullende uitvoeringsvoorschriften), zal de
aannemer hier waar nodig naar informeren. Alvorens de werken aan te vatten, brengt hij de
architect op de hoogte van al zijn eventuele opmerkingen.
BEKISTINGEN - VORM & TEGENPEIL
• De bekistingen worden volledig haaks, vlak en zonder verzakkingen uitgevoerd. Zij zullen met
eenzelfde nauwkeurigheid als het metselwerk tot op de cm na opgesteld worden.
• De bekistingen worden dusdanig aangebracht dat het plaatsen en regelen van de bewapening
mogelijk is en dat de vorm van de bekisting het krimpen van het beton niet zou verhinderen.
• Horizontale elementen worden bekist met een tegenpeil van 1/300ste van de overspanning. Het
verdient aanbeveling dat de bekistingen van de horizontale elementen, waarvan de draagwijdte
groter is dan 6 m, zo worden geplaatst dat deze elementen, na het in gebruik nemen, een licht
tegenpeil van nagenoeg 1/1000 van de draagwijdte behouden.
• De aannemer zal met de onderaannemers alle nodige schikkingen treffen om openingen voor
buizen en leidingen te voorzien gedurende het uitvoeren van de betonwerken.
• Overal waar nodig zal de aannemer houten blokjes laten voorzien gedurende het betonneren, om
het schrijnwerk en eventuele andere materialen te kunnen bevestigen.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 133 7-1-2010

• Bij zichtbeton worden alle vrije hoeken van 90° of meer afgeschuind onder een hoek van 45° door
middel van driehoekige houten of plastieken bekistingslatjes, die de hoeken in beide richtingen
breken (met rechthoekzijde van 2 cm voor kolommen en 1,5 cm voor de andere elementen).
• Alle uitstekende lateien worden aan de onderzijde voorzien van een druipgleuf, bekomen door
bekisting van driehoekige houten of plastieken latten met minimum 1,5 cm rechthoekzijde, te
plaatsen op minimum 3 cm van het buitenvlak.
• Voorzorgsmaatregelen worden getroffen opdat de zichtbare betonparementen na ontkisting geen
enkel gebrek (grindresten, werknaadplekken, …) zouden vertonen. Deze dringen zich heel
speciaal op bij balken en kolommen. Bij gladde bekistingen moeten de naden worden
uitgeplamuurd om een volledig effen oppervlak te bekomen.
• Staat een bekistingselement langer dan een week opgesteld zonder dat het beton werd gegoten,
dan zal dit element voorafgaandelijk gecontroleerd worden op vervormingen als gevolg van
weersinvloeden.
DICHTING - NADEN - AFWERKING
• Bij de samenstelling van de bekistingen moet een voldoende dichtheid gewaarborgd zijn, om het
verlies van cementmelk te voorkomen. Deze voorwaarde is van uitzonderlijk belang bij zichtbeton.
Op de zijkanten van de panelen zal daartoe een dichtingsband, bv. een zelfklevende
schuimrubber worden aangebracht. Om verschuiving van deze band te voorkomen, zal hij met
kleine nagels of met nieten worden vastgehecht.
• De aannemer zal bijzondere zorg besteden aan het zuiver houden van de contactbekisting en de
bekistingsbodem. Zaagsel, spijkers, alle stukjes ijzerafval en ander vuil zullen voor het
betonstorten door schoonspoelen en/of schoonblazen met lucht grondig verwijderd worden. Deze
voorzorgen dringen zich heel speciaal op bij horizontale elementen en bij architectonisch beton.
• Houten bekistingen moeten, vooral bij droog weer, één uur vóór en eveneens onmiddellijk vóór
het storten van het beton met water worden besproeid. Voor het storten verwittigt de aannemer
het ingenieursbureau en de architect ter controle van de bekistingen. Hij voert geen werken uit die
deze controle geheel of gedeeltelijk verhinderen.
• Alle voegen tussen niet aangestorte gewapend betonnelementen en tussen de omgevende
gevelafwerking, dienen afgewerkt met een blijvend elastisch voegmateriaal, klasse 1, op basis van
polyurethaan, deskundig aan te brengen volgens de voorschriften van de fabikant.
ONTKISTING
• Het ontkisten gebeurt zonder schokken en door zuiver statische krachten die langzaam en
geleidelijk aan worden uitgeoefend. Zij mag geen ongunstige of gevaarlijke spanningen in de
reeds uitgevoerde werken doen ontstaan.
• Het ontkisten gebeurt niet eerder dan wanneer het beton een voldoende weerstand en verharding
heeft verkregen. Voor werken van secundair belang, waarvoor het verrichten van
laboratoriumproeven niet gerechtvaardigd is, zijn de in acht te nemen minimumtijden de
volgende:
⇒ voor de platen : 5 dagen
⇒ voor de ondervlakken van balken : 10 dagen
⇒ voor de zijwanden van balken en kolommen : 2 dagen
• Wanneer de aannemer een snelverhardende cement of een bindingskatalysator gebruikt, mag de
architect of in voorkomend geval de ingenieur van de betonwerken, een vervroegde ontkisting
toelaten op voorwaarde dat de beproevingen op de kubussen uitwijzen dat het beton een
weerstand bezit die tenminste gelijk is aan die welke binnen de hierboven vermelde termijnen
wordt bekomen door middel van cement zonder toeslagmateriaal. Evenwel moeten zij na die
termijnen stevig geschoord blijven zolang zij niet in staat zijn uit zichzelf de belastingen te dragen
en in alle geval gedurende een nieuwe minimumtermijn van 15 dagen. Het is verboden het beton
aan gelijk welke uitwendige belasting, druk of spanning te onderwerpen voor het verstrijken van
deze nieuwe termijn. De aannemer draagt in deze de volle verantwoordelijkheid.
• Alle mortelbramen en betonresten worden verwijderd en de randen vrijgemaakt. Er mogen geen
sporen van uitgelopen mortelspecie, vuil, … meer zichtbaar zijn.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 134 7-1-2010

26.10. stortklaar beton - algemeen
Omschrijving
De post ‘stortklaar beton’ omvat de realisatie van alle ruwbouwelementen andere dan vloerelementen,
uitgevoerd in ter plaatse gestort gewapend beton, d.w.z. met inbegrip van alle bekistingen, het
wapeningsstaal en de levering van het beton. In overeenstemming met de algemene en/of specifieke
bepalingen van het bijzonder bestek, dienen de onder deze post begrepen eenheidsprijzen, hetzij
volgens uitsplitsing in de samenvattende opmeting, hetzij in hun globaliteit, steeds te omvatten :
• de desgevallende betonstudies ten laste van de aannemer;
• de voorbereiding van het draagvlak en/of de steunen;
• de opbouw en ondersteuning van de bekisting, met inbegrip van de ontkistingproducten;
• de levering en plaatsing van de eventueel voorgeschreven verloren bekistingselementen;
• de levering en verwerking van alle bijkomende thermische isolaties en/of vochtisolaties;
• de levering en verwerking van de wapeningen en alle hulpstukken voor plaatsing en bevestiging;
• de levering en plaatsing van eventueel aan of in te storten elementen, zoals profielen, losse
onderdelen, strippen en andere bandvormige onderdelen;
• de nodige voorzieningen voor uitsparingen en verwijdingen;het inwerken van buizen voor
elektriciteit, evenals afvoerbuizen voor sanitair, …
• de levering, het storten en trillen van het beton;
• het wegnemen van de hulpstukken en bekistingselementen;
• het eventueel reinigen van de zichtzijden en de afwerking van de randen;
• de eventuele nabewerkingen en/of afwerking van het betonnen oppervlak.
Meting
Alle voorschriften voor meting gelden zowel voor forfaitaire als vermoedelijke hoeveelheden.
Overeenkomstig de aanduidingen in de meetstaat en samenvattende opmeting wordt de meting als
volgt opgevat :
BETON
• meeteenheid : per m3
• meetcode : netto volume, gemeten volgens de nominale afmetingen op de plans, uitgedrukt in dm.
⇒ Niet rechthoekige betondelen worden berekend door de lengte met de oppervlakte van de
doorsnede te vermenigvuldigen.
⇒ De inhoud van overblijvende volumes bij hoeken, ontmoetingen en beëindigingen wordt
verwaarloosd.
⇒ Geen aftrek wordt voorzien voor
o het volume van de wapening,
o blokjes en afstandhouders, kokers voor voorgespannen wapening,
o doorvoeringen van ankergaten, holle ruimten, ingestorte leidingen en uitsparingen met een
volume kleiner dan 0,05 m3,
o hoeklatten en dergelijke profileringen waarvan de oppervlakte van de doorsnede kleiner is
dan 0,002 m2
o sponningen, groeven en messingen.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Let wel
• Met uitzondering van het funderingsbeton en de vloeren uit gewapend beton, zullen alle structurele
elementen in gewapend beton bij de aanbesteding gerekend worden als een forfaitaire hoeveelheid.
• De inschrijvers zullen bij de forfaitaire hoeveelheden steeds een eenheidsprijs vermelden, teneinde
verrekeningen mogelijk te maken van wijzigingen, opgelegd door de bouwheer, alsmede voor het vaststellen
van het bedrag van de vorderingsstaten.
• De betonhoeveelheden zullen nooit opgemeten worden op basis van de door de aannemer voorgelegde
leveringsbons.
WAPENING
De wapening wordt afzonderlijk gemeten in kg (theoretische massa).
• meeteenheid : per kg De volumemassa van het staal wordt bij conventie vastgelegd op 7.850
kg/m3.
• aard van de overeenkomst : volgens art. 26.04 algemeen - wapeningsstaal.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 135 7-1-2010

Materialen
Op basis van gelijkaardigheid van uitvoering, worden de ter plaatse gestorte betonelementen
onderverdeeld in groepen, zoals gerangschikt in de artikels 26.11 tot 26.18. Waar nodig dient deze
lijst in het bijzonder bestek te worden aangevuld met nader te specificeren elementen. In het bijzonder
bestek worden deze groepen van elementen verder gespecificeerd met volgende gegevens :
Kwaliteit van het beton
Zie 26.03 algemeen - kwaliteit van het beton
• Overeenkomstig de norm NBN EN 206-1 aangevuld met NBN B 15-001 (2004), worden door de
ontwerper volgende 2 criteria opgegeven :
⇒ de sterkteklasse, in functie van de betonstudie
⇒ de omgevingsklasse, met betrekking tot de omgevingsinvloeden
• Bij de bestelling wordt deze kwaliteit door de aannemer aangevuld met
⇒ de consistentieklasse
⇒ de nominale maximale afmeting van de granulaten
• Algemene regel is dat de aannemer verantwoordelijk is om een mengsel te leveren dat aan de
gevraagde eisen voldoet. Het stortklaar beton moet daarbij worden geleverd door een nabije
betoncentrale. Enkel bij kleine hoeveelheden (< 0,1 m3), mits uitdrukkelijke toelating van de
architect of betoningenieur en mits opgave van de juiste betonsamenstelling, mag gebruik
gemaakt worden van op de bouwplaats aangemaakt beton.
Nota aan de ontwerper
In uitzonderlijke gevallen kan in het bijzonder bestek een beton op samenstelling worden voorzien. De ontwerper
schrijft dan de samenstelling voor op eigen initiatief en verantwoordelijkheid.
Kwaliteit van het staal
Zie 26.04 algemeen - staalkwaliteit
Uitvoering
ALGEMEEN
De aannemer is verantwoordelijk voor de algehele coördinatie leidend tot een goede uitvoering.
STORTEN - HOMOGENITEIT VAN HET BETON
• De ingenieur en de ontwerper worden voorafgaandelijk verwittigd ter controle van bekisting,
wapening, thermische isolatie, vochtwering.
• Het beton is afkomstig van een centrale met BENOR keuring of gelijkwaardig. Voor elke
betonlevering op de werf zal een bestelbon worden afgeleverd. Deze bestelbons maken deel uit
van het werfdagboek. De aannemer is gehouden deze bestelbons samen met het werfdagboek te
bewaren en ze op verzoek voor te leggen.
• De bestelbon bevat volgende informatie : naam van de betoncentrale, vrachtwagennummer,
serienummer van de bon, datum en uur van eerste contact tussen water en cement (niet
handgeschreven), naam van de gebruiker, naam en ligging van de bouwplaats, specificatie (code
en bestelnummer), hoeveelheid in m3, naam van de certificatie-instelling, evenals sterkteklasse,
omgevingsklasse, consistentieklasse, categorie en sterkteklasse van het cement, eventueel type
hulpstoffen en toevoegsels, bijzondere eigenschappen.
• Het beton moet gestort worden binnen de 100 minuten na het eerste contact tussen water en
cement. Ter controle is de centrale verplicht het vertrekuur van de mixer op mechanische of
elektronische wijze te vermelden op de bestelbon. Het betonstorten moet zodoende voldoende
snel gebeuren, onderbrekingen worden tot een minimum herleid. Beton dat niet is gestort vóór de
binding aanvangt, mag niet meer worden gebruikt.
• Het storten van het beton bij middel van een pneumatische betonpomp is toegelaten mits
voorafgaande toelating van de ingenieur, ontwerper en veiligheidscoördinator-verwezenlijking, wat
betreft o.a. de diameter van de leidingen, bewegingssnelheid, pulsatie-frequentie, valhoogte,
enz.). Wanneer de valhoogte groter is dan 2 meter, zal men verplicht gebruik maken van
betongoten met een glad oppervlak.
VERDICHTEN
• De nodige maatregelen moeten worden genomen opdat het beton tijdens het verdichten
homogeen zou blijven en opdat de lucht eruit verwijderd wordt. De aandacht van de aannemer
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 136 7-1-2010

wordt bijzonder gevestigd op de noodzaak om de gelijkvormigheid in tint en uitzicht van de
zichtbaar blijvende betonwerken te bekomen.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 137 7-1-2010

• Het verdichten gebeurt door trillen met trilnaalden, bekistingtrillers, (triltafels) of oppervlaktetrillers.
De aannemer kiest de methode in functie van de uit te voeren werken. De aandacht van de
aannemer wordt er op gevestigd dat te lange trillingsduur kan leiden tot segregatie van het beton;
dit is zichtbaar door een overdreven opstijgen van cementspecie en water aan de oppervlakte. De
trilnaald mag snel in de betonmassa gestoken worden, maar moet er traag terug uitgetrokken
worden. Er mag niet getrild worden tegen de bekisting of tegen wapeningen, dit vooral bij langere
stukken, waarbij de trillingen overgezet kunnen worden naar het beton waar de binding reeds een
aanvang genomen heeft.
• De aannemer houdt steeds een reserve trilnaald ter beschikking op de werf, eventueel defect kan
in geen geval worden aanvaard voor het niet trillen van het beton.
• Vloeren in gewapend beton die minder dan 16 cm dik zijn, worden ongeacht de wijze van
verdichting gestort in één enkele laag, tenzij de wapeningen in twee lagen werden gelegd. In dat
geval mag het beton in twee lagen worden gestort met een onderbreking tijdens het storten voor
het aanbrengen van de bovenste wapeningslaag.
• Het storten van beton moet worden onderbroken bij regen, overvloedige sneeuw of bij vorst.
STORTNADEN
Bij het aansluitend storten van diverse onderdelen in gewapend beton (kolommen, balken, …) moeten
de volgende voorzorgen in acht genomen worden :
• De stortnaden worden tot een minimum beperkt en worden voorzien op plaatsen waar ze de
weerstand en het uiterlijk van de constructie het minst schaden; ze worden zoveel mogelijk
voorzien volgens gedrukte vlakken.
• Uitstekende wachtstaven worden vooraf ingestreken met cementmelk om te beletten dat er zich
achteraf roestvlekken op de betonoppervlakten zouden vormen.
• De aansluitvlakken van de stortnaden zijn stroef en worden zo nodig zorgvuldig gebikt en
schoongemaakt. Ze worden flink natgemaakt alvorens ze in aanraking komen met het vers gestort
beton.
• Wanneer het vers beton eerst na binding van het vorig beton wordt gestort, wordt het aansluitvlak
zogenaamd aangebrand, dit wil zeggen men brengt daarop, desnoods met een borstel, een dunne
laag rijke en plastische mortel aan.
• Het verse beton wordt krachtig tegen het vorige aangedrukt. Indien de verdichting geschiedt door
trillen, heeft het verse beton dezelfde consistentie als het voorgaande of is het iets plastischer,
terwijl de triltijd met 50% wordt verhoogd
BESCHERMING - BEVOCHTIGING
De aannemer treft de nodige voorzorgsmaatregelen opdat het vers gestorte beton in optimale
omstandigheden kan verharden. In het bijzonder bij droog en warm weer wordt het vers gestorte
beton regelmatig bevochtigd teneinde krimpscheurvorming te voorkomen. De aanwijzingen van de
thermometer (minima, maxima) worden daartoe in het dagboek der werken vermeld.
• Het beton moet vochtig gehouden worden, zodat het geleidelijk kan verharden. Dit is des te meer
noodzakelijk naarmate het gewapend betonelement dun is, ten opzichte van zijn aan de lucht
blootgestelde oppervlakte. Bevochtiging is ook belangrijk wanneer gebruik wordt gemaakt van
glijbekistingen, waarbij het beton snel van alle bescherming wordt ontdaan.
• Het pas verwerkte beton moet beschermd worden tegen uitspoeling door zware regenbuien,
beschadiging door hagel, en indien nodig, tegen schadelijke stof van fabrieken. De vers
gebetonneerde delen en vooral die met een geringe dikte worden waar nodig, tegen de koude
beschermd door zakken zeilen, matten of gelijk welk ander passend middel.
• De minimale voorzorgen welke dienen genomen te worden bij vorst gebeuren volgens de normen
NBN EN 206-1 en NBN B 15-001 (2004). Indien de aannemer die voorzorgen niet neemt, worden
alle betonneringswerken stilgelegd, wanneer de temperatuur 's morgens, bij de aanvang van de
werken is gedaald tot : ...
• De aannemer moet beletten dat op het pas verwerkte beton wordt gelopen en/of materialen
worden opgeslagen.
NABEHANDELINGEN
Alle gewapend beton dat in aanraking komt met de grond moet als volgt behandeld worden :
(ofwel) één / twee lagen bitumen
(ofwel) opgevat als waterdicht beton
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 138 7-1-2010

Keuring
De controle van het stortklaar beton zal gebeuren door een beperkt aantal monsternemingen
(proefkubussen) op kosten van de aannemer, volgens
NBN B 15-201 t/m 240 - Proeven op beton (laatste uitgaven + addenda)
NBN EN 12350 - Beproeving van betonspecie - Deel 1 t.e.m. 7
NBN EN 12504-1 - Beproeving van beton in constructies - Deel 1 : Boorkernen - Monsterneming, onderzoek en bepaling van
de druksterkte (2000)
• De toegelaten maatafwijkingen worden vastgelegd in NBN B 06-010 - Betondelen - Grootste
toelaatbare maatafwijkingen (1994). Voor meer informatie raadpleeg "Toleranties op ter plaatse
gestort beton" - Uit de praktijk (WTCB, nr 1999/1).
• Na de ontkisting mogen de betonoppervlakken geen gebreken vertonen die de sterkte van de
constructie in het gedrang brengen. Het beton zal na ontkisting een homogene kleur en
gelijkmatig vlakke structuur vertonen, overeenkomstig de vereiste textuur. Volgende gebreken
kunnen niet worden toegestaan en/of zullen aanleiding geven tot het toepassen van een
minwaarde :
⇒ Beschadigingen aan de oppervlakken en/of hoeken.
⇒ Binddraadjes en wapeningen die aan het betonoppervlak zichtbaar zijn. Indien, na het ontkisten
hoofdwapeningen zichtbaar blijven mag de architect de constructie weigeren, doen afbreken en
herbouwen op kosten van de aannemer.
⇒ Grindresten in zichtbeton worden in principe niet toegestaan, waarbij de constructie kan geweigerd
worden en/of alleszins een minwaarde zal worden toegepast.
⇒ Gebeurlijke grindnesten in niet-zichtbeton zullen worden verwijderd en de ontstane gaten worden
gevuld met beton van een hogere sterkteklasse dan het te herstellen element, teneinde het door
de naadvlakken veroorzaakte wandeffect te compenseren. Aan het beton moet een hulpstuk
worden toegevoegd om de aanhechting te verbeteren.
⇒ Ongelijkmatigheid in de kleur die tot uiting komt door willekeurige vlekken (bijv. vlekken die anders
gericht zijn dan de bekistingsplanken.
26.11. stortklaar beton - staande vlakken |FH|m3
Omschrijving
Het betreft alle opstaande wandvlakken / schuine dakvlakken / … uitgevoerd in gewapend beton dat
ter plaatse wordt gestort. Alle elementen, werken en leveringen zijn inbegrepen in de eenheidsprijs
van het stortklaar beton : (verloren) bekistingen, hulpstukken, ontkistingsproducten, eventuele in te
storten elementen, de nodige voorzieningen voor uitsparingen en verwijdingen, het wegnemen van de
hulpstukken en bekistingselementen, het reinigen van de zichtzijden en afwerking van de randen.
Let wel
Keermuren / onderschoeiïngen / … op het niveau van de onderbouw zijn opgenomen in hoofdstuk 11.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• meeteenheid :
⇒ Beton per m3.
⇒ Wapening per kg (zie ook art. 26.04 algemeen - wapeningsstaal)
• meetcode: netto volume
⇒ gemeten tussen vloeren
• aard van de overeenkomst: Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materiaal
Specificaties
• Betonkwaliteit volgens NBN EN 206-1 en NBN B 15-001 (2004): (zie ook artikel 26.03)
Sterkteklasse Omgevingsklasse Consistentieklasse Maximale korrelgrootte
minimum minimum keuze aannemer keuze aannemer
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 139 7-1-2010

• Wapeningpercentage : … kg BE 500 S en … kg BE 220 S per m3 beton.
⇒ Staven met verbeterde hechting als hoofdbewapening (NBN A 24-302).
⇒ Gladde staven als beugels (NBN A 24-302).
• Gepuntlaste standaard netten (NBN A 24-303) van geprofileerde staaldraad met kwaliteit BE
500S.
• Bekisting : ruw ontkist / glijbekisting / gladde bekisting / verloren bekisting in …
Aanvullende specificaties
• Brandweerstand : Rf 1 h / Rf 2 h / Rf 4 h.
• Na het ontkisten wordt het beton nabehandeld met een laag curing.
Uitvoering
• De wanden / dakvlakken worden uitgevoerd in de op de plannen aangeduide dikte.
• De wapening van de wanden wordt uitgevoerd en aangebracht volgens de aanduidingen van de
betonstudie en/of volgens de normenreeks NBN B 15 (recentste uitgaven en hun addenda).
• De verbinding met andere elementen gebeurt d.m.v. het ter plaatse opstorten van de diverse
uiteinden van de samenkomende elementen. Uiteinden worden voorzien van wachtwapeningen.
• Het beton wordt in één keer / … gestort. Vooraf overlegt de aannemer met de architect of
ingenieur omtrent de opeenvolging van het storten, de stortnaden, e.d..
• Het ontkisten gebeurt ten vroegste … dagen na het betonstorten / volgens de richtlijnen van de
betoningenieur (zie ook art. 26.05 algemeen - bekistingen).
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Zichtbare aansluitingen : V-vormige voeg / …
• Stortnaden :
• Vochtbruggen / vochtwerende isolatie :
• Koudebruggen / thermische isolatie :
• Uitsparingen / doorvoeren :
• Verankeringen :
Toepassing
26.12. stortklaar beton - pijlers & kolommen |FH|m3
Omschrijving
Het betreft alle verticale ‘kolommen’ uitgevoerd in stortklaar gewapend beton. Alle elementen, werken
en leveringen zijn inbegrepen in de eenheidsprijs van het stortklaar beton : (verloren) bekistingen,
hulpstukken, ontkistingproducten, eventuele in te storten elementen, de nodige voorzieningen voor
uitsparingen en verwijdingen, het wegnemen van de hulpstukken en bekistingselementen, het reinigen
van de zichtzijden en afwerking van de randen.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• meeteenheid :
⇒ Beton per m3
⇒ Wapeningsstaal per kg (zie ook art. 26.04 algemeen - wapeningsstaal)
• meetcode : netto volume
⇒ gemeten tussen vloeren en balken
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materiaal
Specificaties
• Betonkwaliteit volgens NBN EN 206-1 en NBN B 15-001 (2004) : (zie ook artikel 26.03)
Sterkteklasse Omgevingsklasse Consistentieklasse Maximale korrelgrootte
minimum minimum keuze aannemer keuze aannemer
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 140 7-1-2010

• Wapeningpercentage : … kg BE 500 S en … kg BE 220 S per m3 beton.
⇒ Staven met verbeterde hechting als hoofdbewapening (NBN A 24-302).
⇒ Gladde staven als beugels (NBN A 24-302).
• Bekisting : ruw bekist / gladde bekisting / verloren bekisting / architectonisch beton …
Aanvullende specificaties
• Brandweerstand : Rf 1 h / Rf 2 h / Rf 4 h.
• Na het ontkisten wordt het beton nabehandeld met een laag curing.
Uitvoering
• De verbinding met andere elementen gebeurt d.m.v. het ter plaatse opstorten van de diverse
uiteinden van de samenkomende elementen. Uiteinden worden voorzien van wachtwapeningen.
• De kolommen worden ter plaatse gestort in één / … keer.
• Het ontkisten gebeurt ten vroegste … dagen na het betonstorten / volgens de richtlijnen van de
betoningenieur (zie ook art. 26.05 algemeen - bekistingen).
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Zichtbare aansluitingen : recht / V-vormige voeg / …
• Stortnaden :
• Vochtbruggen / vochtwerende isolatie :
• Koudebruggen / thermische isolatie :
• Uitsparingen / doorvoeren :
• Verankeringen :
• Nabehandeling : …
Toepassing
26.13. stortklaar beton - balken / gordingen / sokkels / sloffen |FH|m3
Omschrijving
Het betreft het geheel van balken / gordingen / sokkels (oplegdispositieven) / verdeelsloffen /
…uitgevoerd in stortklaar gewapend beton. De werken omvatten de bekistingen, wapeningen en het
beton, inclusief alle in-, op- of aan te gieten elementen, …
Nota aan de ontwerper
• Voor deur- en raamlateien met een beperkte overspanning worden in principe geprefabriceerde lateien
voorzien volgens artikel 26.24 (inbegrepen in de prijs van het metselwerk).
• Niet zelfdragende ring- & verdeelbalken worden afzonderlijk voorzien in artikel 26.14.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• meeteenheid :
⇒ Beton per m3
⇒ Wapeningsstaal per kg (zie ook art. 26.04 algemeen - wapeningstaal)
• meetcode : netto volume
⇒ doorlopend gemeten over dragende kolommen of wanden heen
⇒ onderhangende balken: gemeten tot onderzijde vloerplaat, het gedeelte van de balken boven het
niveau onderzijde vloerplaat wordt gemeten als vloer onder hoofdstuk 28
⇒ omgekeerde balken: gemeten vanaf bovenzijde vloerplaat, het gedeelte van de balken onder het
niveau onderzijde vloerplaat wordt gemeten als vloer onder hoofdstuk 28
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 141 7-1-2010

Let wel : deze meetcode wijkt af van de meetcode, zoals beschreven in de vroegere B2001!
Materiaal
Specificaties
• Betonkwaliteit volgens NBN EN 206-1 en NBN B 15-001 (2004): (zie ook artikel 26.03)
Sterkteklasse Omgevingsklasse Consistentieklasse Maximale korrelgrootte
minimum minimum keuze aannemer keuze aannemer
• Wapeningpercentage : … kg BE 500 S en … kg BE 220 S per m3 beton.
⇒ Staven met verbeterde hechting als hoofdbewapening (NBN A 24-302).
⇒ Gladde staven als beugels (NBN A 24-302).
• Bekisting : ruw ontkist (te bepleisteren lateien) / gladde bekisting / verloren bekisting uit …
Aanvullende specificaties
• Brandweerstand : Rf 1 h / Rf 2 h / Rf 4 h.
• Raam-&deurlateien met een overspanning groter dan 110 cm zullen op de nodige plaatsen
voorzien worden van ingewerkte zwaluwstaartklossen voor een stevige verankering van het
buitenschrijnwerk. Dit dient voorafgaandelijk te worden besproken met de fabrikant van de ramen.
Uitvoering
• De balken,… worden uitgevoerd in de op de plannen en doorsneden aangeduide afmetingen en
opleglengten. De aannemer is verplicht na te gaan of zij kunnen worden uitgevoerd volgens de
voorgelegde plannen. Hierbij zal rekening worden gehouden met de vereiste hoogte t.o.v. het
vloerpeil. Opleglengte : minstens 20 / 30 / … cm aan weerszijde van de balken / ...
• De aanwijzingen op de bekistingsplannen worden stipt nageleefd. De aannemer zal er voor
zorgen dat de bekistingen van de balken,… in het lood staan, gelijnd en waterpas zijn.
• De balken,… worden vóór het betonstorten voorzien van de nodige uitsparingen of doorvoeren
zoals aangeduid op de plannen. Geen enkele doorvoer mag achteraf in het gestorte beton worden
uitgeboord of uitgehakt zonder de voorafgaandelijke toestemming van de architect of de ingenieur.
• De aanbevelingen van de architect in verband met plaatsing van waterdichtingsmembranen en/of
isolatie ter voorkoming van koudebruggen, zullen door de aannemer opgevolgd worden. Indien
deze aanbevelingen niet uitdrukkelijk in de uitvoeringsdocumenten vermeld zijn, zal de aannemer
hiernaar informeren alvorens de werken aan te vatten.
• Het ontkisten gebeurt ten vroegste … dagen na het betonstorten / volgens de richtlijnen van de
betoningenieur (zie ook art. 26.05 algemeen - bekistingen).
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Zichtbare aansluitingen : V-vormige voeg / …
• Vochtbruggen / vochtwerende isolatie :
• Koudebruggen / thermische isolatie : waar een thermische snede van de spouw ter hoogte van
balken,… om constructieve redenen niet continu kan doorgetrokken worden, dan dient de
koudebrug op die plaats opgevangen te worden met een verloren bekisting in geëxtrudeerd
polystyreen / …
• Uitsparingen / doorvoeren :
Toepassing
26.14. stortklaar beton - ring- & verdeelbalken |FH|m3
Omschrijving
Het betreft alle “niet zelfdragende” ring- & verdeelbalken uitgevoerd in stortklaar beton. De werken
omvatten de bekistingen, wapeningen en het beton, inclusief alle in-, op- of aan te gieten elementen.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• meeteenheid :
⇒ Beton per m3
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 142 7-1-2010

⇒ Wapeningsstaal per kg (zie ook art. 26.04 algemeen - wapeningstaal)
• meetcode : netto volume
⇒ onderhangende balken: gemeten tot onderzijde vloerplaat, het gedeelte van de balken boven het
niveau onderzijde vloerplaat wordt gemeten als vloer onder hoofdstuk 28
⇒ omgekeerde balken: gemeten vanaf bovenzijde vloerplaat, het gedeelte van de balken onder het
niveau onderzijde vloerplaat wordt gemeten als vloer onder hoofdstuk 28
Let wel
Deze meetcode wijkt af van de meetcode, zoals beschreven in de vroegere B2001!
Let wel : Wanneer lateien deel uitmaken van deze balken worden ze niet afzonderlijk gemeten.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materiaal
Specificaties
• Betonkwaliteit volgens NBN EN 206-1 en NBN B 15-001 (2003 : (zie ook artikel 26.03)
Sterkteklasse Omgevingsklasse Consistentieklasse Maximale korrelgrootte
minimum minimum keuze aannemer keuze aannemer
• Wapeningpercentage : … kg BE 500 S en … kg BE 220 S per m3 beton.
⇒ Staven met verbeterde hechting als hoofdbewapening (NBN A 24-302).
⇒ Gladde staven als beugels (NBN A 24-302).
• Bekisting : ruw bekist / gladde bekisting / architectonisch beton / …
Aanvullende specificaties
• Brandweerstand : Rf 1 h / Rf 2 h / Rf 4 h.
• Na het ontkisten wordt het beton nabehandeld met een laag curing.
Uitvoering
• De ring- en verdeelbalken worden ter plaatse gestort in één / … keer.
• Het ontkisten gebeurt ten vroegste … dagen na het betonstorten / volgens de richtlijnen van de
betoningenieur (zie ook art. 26.05 algemeen - bekistingen).
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Zichtbare aansluitingen : V-vormige voeg / …
• Vochtbruggen / vochtwerende isolatie :
• Koudebruggen / thermische isolatie :
• Uitsparingen / doorvoeren :
Toepassing
26.15. stortklaar beton - balken met afwijkend bekistingsprofiel |FH|m3
Omschrijving
Het betreft het geheel van L-balken / T-balken / elementen met een ruimtelijk verhoogde
moeilijkheidsgraad inzake bekisting / … uitgevoerd in gewapend beton dat ter plaatse wordt gestort.
De werken omvatten de bekistingen, wapeningen en het beton, inclusief alle in-, op- of aan te gieten
elementen, …
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• meeteenheid :
⇒ Beton per m3
⇒ Wapeningsstaal per kg (zie ook art. 26.04 algemeen - wapeningstaal)
• meetcode : netto volume
⇒ onderhangende balken: gemeten tot onderzijde vloerplaat, het gedeelte van de balken boven het
niveau onderzijde vloerplaat wordt gemeten als vloer onder hoofdstuk 28
⇒ omgekeerde balken: gemeten vanaf bovenzijde vloerplaat, het gedeelte van de balken onder het
niveau onderzijde vloerplaat wordt gemeten als vloer onder hoofdstuk 28
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 143 7-1-2010

Let wel : deze meetcode wijkt af van de meetcode, zoals beschreven in de vroegere B2001!
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materiaal
Specificaties
• Betonkwaliteit volgens NBN EN 206-1 en NBN B 15-001 (2004) : (zie ook artikel 26.03)
Sterkteklasse Omgevingsklasse Consistentieklasse Maximale korrelgrootte
minimum minimum keuze aannemer keuze aannemer
• Wapeningpercentage : … kg BE 500 S en … kg BE 220 S per m3 beton.
⇒ Staven met verbeterde hechting als hoofdbewapening (NBN A 24-302).
⇒ Gladde staven als beugels (NBN A 24-302).
• Bekisting : ruw bekist / gladde bekisting / architectonisch beton / …
Aanvullende specificaties
• Brandweerstand : Rf 1 h / Rf 2 h / Rf 4 h.
• Na het ontkisten wordt het beton nabehandeld met een laag curing.
Uitvoering
• De balken, … worden uitgevoerd in de op de plannen en doorsneden aangeduide afmetingen en
opleglengten. De aannemer is verplicht na te gaan of zij kunnen worden uitgevoerd volgens de
voorgelegde plannen. Hierbij zal rekening worden gehouden met de vereiste hoogte t.o.v. het
vloerpeil. Opleglengte : minstens 20 / 30 / … cm aan weerszijde van de balken / ...
• De aanwijzingen op de bekistingsplannen worden stipt nageleefd. De aannemer zal er voor
zorgen dat de bekistingen van de balken,… in het lood staan, gelijnd en waterpas zijn.
• De balken met afwijkend bekistingsprofiel worden vóór het betonstorten voorzien van de nodige
uitsparingen of doorvoeren zoals aangeduid op de plannen. Geen enkele doorvoer mag achteraf
in het gestorte beton worden uitgeboord of uitgehakt zonder de voorafgaandelijke toestemming
van de architect of de ingenieur.
• De balken met afwijkend bekistingsprofiel worden ter plaatse gestort in één / … keer.
• Het ontkisten gebeurt ten vroegste … dagen na het betonstorten / volgens de richtlijnen van de
betoningenieur (zie ook art. 26.05 algemeen - bekistingen).
• De aanbevelingen van de architect in verband met plaatsing van waterdichtingsmembranen en/of
isolatie ter voorkoming van koudebruggen, zullen door de aannemer opgevolgd worden. Indien
deze aanbevelingen niet uitdrukkelijk in de uitvoeringsdocumenten vermeld zijn, zal de aannemer
hiernaar informeren alvorens de werken aan te vatten.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Zichtbare aansluitingen : V-vormige voeg / …
• Vochtbruggen / vochtwerende isolatie :
• Koudebruggen / thermische isolatie :
• Uitsparingen / doorvoeren :
26.16. stortklaar beton - trappen & bordessen |FH|m3
Omschrijving
Het betreft het geheel van trappen, bordessen, alle elementen waarvan het bovenvlak een helling
heeft steiler dan 6/4, uitgevoerd in stortklaar gewapend beton. Voor de algemene voorschriften,
inzake gebruiksbelastingen, brandveiligheid, trapmodulus, e.d. wordt verwezen naar hoofdstuk 56
Binnentrappen & Leuningen. De desgevallende bijhorende trapafwerkingen zijn opgenomen als
afzonderlijke post in het hoofdstuk 53 binnenvloerafwerkingen.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• meeteenheid :
⇒ Beton per m3
⇒ Wapeningsstaal per kg (zie ook art. 26.04 algemeen - wapeningstaal)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 144 7-1-2010

• meetcode : netto volume
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materiaal
Specificaties
• Betonkwaliteit volgens NBN EN 206-1 en NBN B 15-001 (2004) : (zie ook artikel 26.03)
Sterkteklasse Omgevingsklasse Consistentieklasse Maximale korrelgrootte
minimum minimum keuze aannemer keuze aannemer
• Wapeningpercentage : … kg BE 500 S en … kg BE 220 S per m3 beton.
⇒ Staven met verbeterde hechting als hoofdbewapening (NBN A 24-302).
⇒ Gladde staven als beugels (NBN A 24-302).
• Bekisting : ruw bekist / gladde bekisting / architectonisch beton / …
Aanvullende specificaties
• Brandweerstand : Rf 1 h / Rf 2 h / Rf 4 h.
• Na het ontkisten wordt het beton nabehandeld met een laag curing.
Uitvoering
• De trappen & bordessen worden ter plaatse gestort in één / … keer.
• Het ontkisten gebeurt ten vroegste 10 / … dagen na het betonstorten / volgens de richtlijnen van
de betoningenieur (zie ook art. 26.05 algemeen - bekistingen).
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Zichtbare aansluitingen : V-vormige voeg / …
• Stortnaden :
• Verankeringen : thermisch onderbroken - systeem ter goedkeuring voor te leggen
• Vochtbruggen / vochtwerende isolatie :
• Koudebruggen / thermische isolatie :
• Uitsparingen / doorvoeren :
• De trappen worden voorzien van een ingewerkt rubberen antislipprofiel, staal ter goedkeuring
voor te leggen…
Toepassing
26.17. stortklaar beton - uitkragende elementen |FH|m3
Omschrijving
Het betreft alle uitkragende elementen : balkons, galerijen, kroonlijsten, luifels, …, uitgevoerd in
stortklaar gewapend beton. De werken omvatten de bekistingen, wapeningen en het beton, inclusief
alle in-, op- of aan te gieten elementen.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• meeteenheid :
⇒ Beton per m3
⇒ Wapeningsstaal per kg (zie ook art. 26.04 algemeen - wapeningstaal)
• meetcode : netto volume
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materiaal
Specificaties
• Betonkwaliteit volgens NBN EN 206-1 en NBN B 15-001 (2004) : (zie ook artikel 26.03)
Sterkteklasse Omgevingsklasse Consistentieklasse Maximale korrelgrootte
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 145 7-1-2010

minimum minimum keuze aannemer keuze aannemer
• Wapeningpercentage : … kg BE 500 S en … kg BE 220 S per m3 beton.
⇒ Staven met verbeterde hechting als hoofdbewapening (NBN A 24-302).
⇒ Gladde staven als beugels (NBN A 24-302).
• Gebruiksbelasting : minimum 2,5/ … kN/m2
• Bekisting : ruw bekist / gladde bekisting / architectonisch beton / …
Aanvullende specificaties
• Brandweerstand : Rf 1 h / Rf 2 h / Rf 4 h.
• Na het ontkisten wordt het beton nabehandeld met een laag curing.
Uitvoering
• De uitkragende elementen worden ter plaatse gestort in één / … keer.
• Het ontkisten gebeurt ten vroegste 10 / … dagen na het betonstorten / volgens de richtlijnen van
de betoningenieur (zie ook art. 26.05 algemeen - bekistingen).
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Zichtbare aansluitingen : V-vormige voeg / …
• Stortnaden :
• Verankeringselementen : voorzien van een thermische onderbrekingsinrichting - systeem ter
goedkeuring voor te leggen
• Vochtbruggen / vochtwerende isolatie :
• Koudebruggen / thermische isolatie :
• Uitsparingen / doorvoeren :
Toepassing
26.18. stortklaar beton - kapspanten / portalen / bogen |FH|m3
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 146 7-1-2010

26.20. geprefabriceerd beton - algemeen
Omschrijving
Het betreft elementen uit gewapend beton of spanbeton (kolommen, wanden, balken en lateien,
trappen, kroonlijsten, balkons, speciale elementen, ... ), waarvan prefabricatie in de fabriek verplicht
wordt en die daarna op de werf met de andere constructies worden verbonden. In overeenstemming
met de algemene en/of specifieke bepalingen van het bijzonder bestek, dienen de onder deze post
begrepen eenheidsprijzen, hetzij volgens uitsplitsing in de samenvattende opmeting, hetzij in hun
globaliteit, steeds te omvatten :
• de prefabricatie van de elementen volgens de voorgeschreven vormen, afmetingen en afwerking;
• het eventueel inwerken van buizen voor de waterafvoer doorheen het beton;
• de voorbereiding van het draagvlak en/of de steunen;
• de eventuele beschermingsmaatregelen van het paramentwerk tijdens de werkzaamheden;
• het transport, en het op peil brengen van de geprefabriceerde elementen met de constructies;
• het stellen, regelen en verankeren van de verschillende elementen aan de basisconstructie; met
inbegrip van de nodige bevestigings-, oplegmiddelen, thermische onderbrekingsinrichtingen en
uitzettingsvoegen;
• het opgieten, opvoegen en/of opkitten met een aangepaste elastische kit.
Let wel
Geprefabriceerde vloerelementen worden afzonderlijk behandeld in hoofdstuk 28.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• meeteenheid : stuk / lm / m2 / m3 / …
• meetcode : volgens de aard van de elementen, stuklijst / …
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
In de eenheidsprijs zijn steeds inbegrepen: de geprefabriceerde elementen en geïncorporeerde
wapeningen, de stut-, bevestigings- en de opleggingsmiddelen, het beton alsook de wapeningen die
ter plaatse worden aangebracht ter verwezenlijking van de stabiliteit.
Materialen
REFERENTIENORMEN
• Zie ook artikel 26.02 algemeen - referentienormen
• De vereiste karakteristieke weerstand fck van het beton bedraagt minstens 25 N/mm2.
• De betonsamenstelling is aangepast aan de gewenste kleurschakering lichtgrijs / …
• Het cement is minstens van de sterkteklasse 42,5N.
• Het gebruik van hulpstoffen wordt enkel toegestaan, mits voorafgaande goedkeuring van de
architect. De hulpstoffen moeten voldoen aan de normen van de reeks NBN T 61.
Uitvoering
ALGEMEEN
• De elementen moeten vervaardigd worden door daartoe gespecialiseerde vaklui in een fabriek
onder aangepaste omstandigheden en een permanente controle.
• De aannemer ziet er op toe dat de elementen volstrekt aansluitbaar en compatibel zijn met de
andere structurele, technische en afwerkingselementen waaruit de constructie is opgebouwd.
• De aannemer coördineert de gehele constructie ervan zodanig dat ten allen tijde, en gedurende
alle noodzakelijke en mogelijke manipulaties van de diverse elementen, de stabiliteit van het
geheel en van elk element afzonderlijk gegarandeerd blijft.
• In overeenstemming met de bepalingen van het bijzonder bestek voert de fabrikant de constructie
uit volgens de uitvoeringsdocumenten (plannen, lastenboeken, borderellen, ...).
BEREKENINGEN
De berekeningen en de plans van de elementen worden geleverd overeenkomstig de bepalingen van
het TB 100 art. 3 § 3. De berekeningen geschieden volgens de richtlijnen van NBN B 15-003, en de in
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 147 7-1-2010

aanmerking te nemen acties zijn volgens de NBN EN(V) 1991. De WTCB brochure "Aanbevelingen
voor de berekening en uitvoering van geïndustrialiseerde bouwwerken in beton" is van toepassing.
PRODUCTIECONTROLE
De architect wordt tijdig van de productiedagen op de hoogte gebracht, op straf van weigering van de
productie. De productiecontrole gebeurt volgens NBN EN 206-1, aangevuld met NBN B 15-001
(2004), en NBN B 15-002 en NBN B 15-003. Deze controle geschiedt in principe door een beperkt
aantal monsternemingen. Vooraleer de werken in gewapend beton aan te vatten, zal de architect in
overleg met de aannemer, de verdeling in loten voor de kwaliteitscontrole bepalen. Bewijs van
permanente statistische controle is voor te leggen op eenvoudig verzoek van de architect.
BEKISTINGEN
De elementen in geprefabriceerd beton worden gegoten in gietvormen van 1° kwaliteit m.b.t.
maatvastheid, stijfheid en dichtheid. De betondekking van de wapeningen moet daarbij tenminste 2cm
bedragen (volgens NBN B 15-002 en B 15-003). Alle zichtbaar blijvende vlakken van de elementen
worden overeenkomstig het bijzonder bestek en/of de betonstudie uitgevoerd
⇒ in een gladde bekisting uit of gelijkwaardig aan gebakeliseerde multiplex-panelen.
⇒ in architectonisch beton (zie artikel 26.31 supplementen - architectonisch beton)
MONTAGE
Alle elementen worden onberispelijk loodrecht en waterpas gemonteerd en zorgvuldig uitgelijnd in het
constructieverband. De bovenzijde van de geprefabriceerde elementen moet in overeenstemming zijn
met de peilen en dikte van de constructie-elementen zoals aangegeven op de architectuurplans. Zij
dienen zodanig bevestigd te worden dat zij zowel horizontaal als verticaal kunnen weerstaan aan
bewegingen onder invloed van de temperatuursschommeling, en dit zonder parasitaire spanningen te
veroorzaken in de structuur die niet aan temperatuursschommelingen blootgesteld is. De
aanbevelingen terzake van de adviserend ingenieur moeten strikt opgevolgd worden.
Keuring
• De geprefabriceerde elementen worden voorafgaandelijk en na de plaatsing gekeurd.
• Stukken die tijdens het transport of de verwerking beschadigd werden, moeten worden
vervangen.
• Het bestuur heeft, benevens reden van betonkwaliteit, bepaald door de betondruksterkte, het
recht de geprefabriceerde elementen om reden van gebrekkig uitzicht te weigeren.
• Elementen die op duidelijke en in ernstige mate één of meer van onderstaande gebreken
vertonen worden geweigerd en op kosten van de aannemer vervangen. Het uitvoeren van
herstellingen aan het betonoppervlak is principieel verboden.
GEBREKEN IN UITZICHT
Gebreken in het uitzicht zijn ondermeer, in willekeurige volgorde :
⇒ opvallende kleurverschillen binnen eenzelfde betonelement of tussen naastliggende betonvlakken;
⇒ zichtbare niet-gewenste hernemingsvoegen of aflijning tussen betonneringsfazen;
⇒ zichtbare uitbuiging t.o.v. het verticaal of horizontaal vlak; uitstekende randen door het uitwijken
van één of meer bekistingspanelen.
⇒ grind- of zandnesten, grote of talrijke luchtbellen, aflopen van cementpap;
⇒ afbarsting of afscheuring van hoeken of randen, krimpscheuren.
MAATTOLERANTIES
De gestandaardiseerde afmetingen en toleranties voor kolommen en balken zijn vastgesteld in de
FeBe Brochure "Standaardisatie van geprefabriceerde elementen in beton voor gebouwen".
• De toleranties op de afmetingen mogen maximaal bedragen respectievelijk :
⇒ voor afmetingen kleiner dan of gelijk aan 1,00 m : 2 mm
⇒ voor afmetingen tussen 1,00 en 2,50 m : 2 mm/m
⇒ voor afmetingen groter dan 2,50 m : 5 mm
⇒ de afwijking, in hol of bol mag maximum 2 mm bedragen.
• De toleranties worden gemeten met een gladgeschaafde rechte regel van 2 m.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 148 7-1-2010

26.21. geprefabriceerd beton - staande vlakken |FH|m3
Omschrijving
Het betreft alle opstaande wanden, schuine dakvlakken uit gewapend beton / voorgespannen beton,
die in de fabriek worden geprefabriceerd en op de werf verbonden met de reeds uitgevoerde
constructies.
Materiaal
Specificaties
• Betonkwaliteit volgens NBN EN 206-1 en NBN B 15-001 (2004) : (zie ook artikel 26.03)
Sterkteklasse Omgevingsklasse Consistentieklasse Maximale korrelgrootte
minimum minimum keuze aannemer keuze aannemer
• Wapening: volgens art. 26.04 algemeen - wapeningsstaal.
⇒ Staven met verbeterde hechting als hoofdbewapening (NBN A 24-302).
⇒ Gladde staven als beugels (NBN A 24-302). Gelaste standaard netten (NBN A 24-303).
• Ingeval van voorgespannen beton : Het beton wordt voorgespannen met de techniek
(ofwel) van het voorgerekt staal.
(ofwel) van het nagerekt staal aangebracht in na voorspanning te injecteren kokers
(ofwel) van het nagerekt staal in een met vet gevulde voerbuis
Het beton wordt voorgespannen met de aangepaste vijzel- en spantechnieken.
Bij de systemen met nagerekt staal, worden de eindblokken van de elementen berekend als zgn.
"korte" elementen in gewapend beton. De voorspanning wordt op de eindblokken overgebracht d.m.v.
aangepaste verankeringen in hoogwaardig staal.
• Bekisting : gladde glijbekisting / architectonisch beton / …
Aanvullende specificaties
• De elementen hebben een brandweerstand Rf van 1h / 2h / 4h
Uitvoering
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Zichtbare aansluitingen : V-vormige voeg / …
• Vochtbruggen / vochtwerende isolatie :
• Koudebruggen / thermische isolatie :
• Uitsparingen / doorvoeren :
• Verankeringen :
Toepassing
26.22. geprefabriceerd beton - pijlers & kolommen |FH|m3
Omschrijving
Het betreft alle verticale kolommen uit gewapend beton / voorgespannen beton, die in de fabriek
worden geprefabriceerd en op de werf verbonden met de reeds uitgevoerde constructies.
Materiaal
Specificaties
• Betonkwaliteit volgens NBN EN 206-1 en NBN B 15-001 (2004) : (zie ook artikel 26.03)
Sterkteklasse Omgevingsklasse Consistentieklasse Maximale korrelgrootte
minimum minimum keuze aannemer keuze aannemer
• Wapening: volgens art. 26.04 algemeen - wapeningsstaal.
⇒ Staven met verbeterde hechting als hoofdwapening (NBN A 24-302)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 149 7-1-2010

⇒ Gladde staven als beugels (NBN A 24-302). Gelaste standaardnetten (NBN A 24-303).
• Ingeval van voorgespannen beton : Het beton wordt voorgespannen met de techniek
(ofwel) van het voorgerekt staal.
(ofwel) van het nagerekt staal aangebracht in na voorspanning te injecteren kokers
(ofwel) van het nagerekt staal in een met vet gevulde voerbuis
Het beton wordt voorgepannen met de aangepaste vijzel- en spantechnieken.
Bij de systemen met nagerekt staal, worden de eindblokken van de elementen berekend als zgn.
"korte" elementen in gewapend beton. De voorspanning wordt op de eindblokken overgebracht d.m.v.
aangepaste verankeringen in hoogwaardig staal.
• Bekisting : ruw ontkist / gladde bekisting / verloren bekisting …
Uitvoering
De verbinding met andere elementen gebeurt d.m.v. het ter plaatse opstorten van de diverse
uiteinden van de samenkomende elementen. Uiteinden worden voorzien van wachtwapeningen.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Zichtbare aansluitingen : V-vormige voeg / …
• Vochtbruggen / vochtwerende isolatie :
• Koudebruggen / thermische isolatie :
• Uitsparingen / doorvoeren :
• Verankeringen :
Toepassing
26.23. geprefabriceerd beton - balken / gordingen / sokkels / sloffen |FH|m3
Omschrijving
Het betreft alle balken,…uit gewapend beton / spanbeton die verplicht in de fabriek worden
geprefabriceerd en op de werf wordt verbonden met de reeds uitgevoerde constructies (zie ook artikel
26.20 geprefabriceerd beton - algemeen).
Materiaal
Specificaties
• Betonkwaliteit volgens NBN EN 206-1 en NBN B 15-001 (2004) : (zie ook artikel 26.03)
Sterkteklasse Omgevingsklasse Consistentieklasse Maximale korrelgrootte
minimum minimum keuze aannemer keuze aannemer
• Wapening: volgens art. 26.04 algemeen - wapeningsstaal.
⇒ Staven met verbeterde hechting als hoofdbewapening (NBN A 24-302).
⇒ Gladde staven als beugels (NBN A 24-302).
• Ingeval van voorgespannen beton : Het beton wordt voorgespannen met de techniek
(ofwel) van het voorgespannen staal
(ofwel) van het nagerekt staal aangebracht in na voorspanning te injecteren kokers
(ofwel) van het nagerekt staal in een met vet gevulde voerbuis
Het beton wordt voorgepannen met de aangepaste vijzel- en spantechnieken. De eindblokken van de
elementen worden berekend als zgn. "korte" elementen in gewapend beton. De voorspanning wordt
op de eindblokken overgebracht d.m.v. aangepaste verankeringen in hoogwaardig staal.
• Bekisting : gladde bekisting / ruw ontkist / architectonisch beton / …
Uitvoering
• De balken,… worden uitgevoerd in de op de plannen en doorsneden aangeduide afmetingen. De
aannemer is verplicht na te gaan of zij kunnen worden uitgevoerd volgens de voorgelegde
plannen. Hierbij zal rekening worden gehouden met de vereiste hoogte t.o.v. het vloerpeil.
• De eventuele verbindingen met andere elementen in gewapend beton gebeuren d.m.v. het ter
plaatse opstorten van de diverse uiteinden van de samenkomende elementen. Deze uiteinden zijn
voorzien van de nodige wachtwapening.
• De opleglengten worden aangepast aan de overspanning en belasting en bedragen minimum 20 /
30 / …cm aan weerszijde van de balken / worden uitgevoerd overeenkomstig de betonstudie.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 150 7-1-2010

• Bij zware puntlasten en/of bij oplegging van draagbalken loodrecht op de muur wordt de
geconcentreerde belasting in het metselwerk gespreid door
(ofwel) het voorzien van een verdeelbalk(-je) uit gewapend beton,
(ofwel) door holle stenen op te vullen met beton of te vervangen door volle stenen.
• Geen enkele doorvoer mag achteraf in het gestorte beton worden uitgeboord of uitgehakt zonder
de voorafgaandelijke toestemming van de architect of de ingenieur.
• De aanbevelingen van de architect in verband met plaatsing van waterdichtingsmembranen en/of
isolatie ter voorkoming van koudebruggen, zullen door de aannemer opgevolgd worden. Indien
deze aanbevelingen niet uitdrukkelijk in de uitvoeringsdocumenten vermeld zijn, zal de aannemer
hiernaar informeren alvorens de werken aan te vatten.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• vochtbruggen / vochtwerende isolatie :
• koudebruggen / thermische isolatie :
• uitsparingen / doorvoeren :
Toepassing
26.24. geprefabriceerd beton - deur-& raamlateien |PM|
Omschrijving
Het betreft alle lateien boven raam- en deuropeningen met een beperkte overspanning in
geprefabriceerd beton, voor het plaatselijk ondersteunen van binnenspouwblad en dragend
metselwerk.
Meting
De venster- en deurlateien met beperkte overspanningslengte worden in principe niet afzonderlijk
gemeten maar zitten vervat in de hoeveelheden van het dragend opgaand metselwerk en/of de lichte
scheidingswanden.
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Inbegrepen in de prijs van het dragend en/of nietdragend
metselwerk.
In de overige gevallen kan de meting overeenkomstig de aanduidingen in de meetstaat en
samenvattende opmeting als volgt worden opgevat :
(ofwel)
• meeteenheid : per lopende meter / …
• meetcode : netto lengte van de openingen, opleg niet meegerekend. Het bovenliggend
metselwerk wordt gerekend bij het metselwerk van de muren.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
(ofwel)
• meeteenheid : per m3 (beton, wapening en bekisting inbegrepen)
• meetcode : Balken met een overspanning kleiner dan 150 cm worden niet gemeten. Hoogte = de
effectieve hoogte van de balk onder de gewapende betonplaat.
(ofwel)
• meeteenheid : per stuk volgens type en/of breedte
• meetcode: Balken met een overspanning kleiner dan 150 cm worden niet gemeten. Breedte 14
cm in dragende muren, 9 cm in scheidingswanden .
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materiaal
Behoudens specifieke bepalingen in het advies van de raadgevend ingenieur, mag de aannemer alle
niet in het zicht blijvende lateien, met beperkte overspanningslengte, voorzien in geprefabriceerde
elementen. De lateien beantwoorden aan NBN EN 845-2 - Voorschriften voor metselwerktoebehoren -
Deel 2 - Lateien (2003) en bestaan overeenkomstig de aangewende metselstenen uit
(ofwel) geprefabriceerde lintelen in voorgespannen gewapend beton
(ofwel) geprefabriceerde lintelen vervaardigd uit U-vormige elementen uit gebakken aarde. In deze
elementen zijn voorgespannen staaldraden aangebracht met een omhulling uit getrild
microbeton.
(ofwel) …
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 151 7-1-2010

Specificaties
• Afmetingen : aangepast aan de overspanning, de muurbreedte, het baksteenformaat en de
laagdiktes (h x b) : 6 x 9 / 6 x 14 / 6 x 19 / … cm.
Nota aan de ontwerper
De eigenlijke latei wordt gevormd door het prefabelement uit voorgespannen beton met een hoogte van circa 6
cm en het bovenliggend metselwerk (drukzone) dat hiermee één geheel uitmaakt. Bij baksteenmetselwerk is het
te verkiezen om lateien in voorgespannen baksteen te gebruiken i.p.v. betonlateien, teneinde de spanningen op
de grensvlakken minimaal te houden.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 152 7-1-2010

Uitvoering
• Het gebruik van de prefablateien valt onder verantwoordelijkheid van de aannemer.
(ofwel) Type latei en wapening worden bepaald in de betonstudie, evenals de bepaling van de
hoogte van de gemetste of gebetonneerde drukzone boven de latei. Het metselwerk van
de drukzone zal bestaan uit metselwerk met hoge druksterkte. De stootvoegen van deze
drukzone moeten uitgevoerd zijn met volle voegen van hoogwaardige cementmortel.
(ofwel) Een berekeningsnota van de wapening en van de totale werkzame hoogte wordt door de
aannemer ter goedkeuring voorgelegd, rekening houdend dat de werkzame hoogte
gevormd wordt door het voorgespannen element en het bovenliggend metselwerk
(drukzone). De in aanmerking te nemen belastingen beantwoorden aan de normen van
de reeks NBN EN(V) 1991.
• Men zal er voor zorgen dat de lateien in het lood staan, gelijnd en waterpas zijn. Voor
overspanningen groter dan 1,20 m wordt bij de uitvoering een ondersteuning in het midden
geplaatst.
• De opleg van lateien gebeurt overeenkomstig de bepalingen van STS 22.21.5.
• De elementen worden vóór de plaatsing volledig gereinigd en nat gemaakt. De uiteinden van het
voorgespannen element rusten op een cementmortelbed. De lateien mogen niet op holle blokken
in licht beton of gebakken aarde rusten, tenzij deze blokken vooraf goed worden gevuld met
beton.
• De opleg bedraagt minstens 14 cm voor een maximale overspanning van 150 cm. Voor grotere
overspanningen is de opleg minstens 19 cm. De rand van de oplegging blijft minimum 40 mm
verwijderd van de slag van de opening en is steeds los van het parement uit te voeren, behalve
waar dit volgens de stabiliteitsstudie niet mogelijk zou zijn. In voorkomend geval zal daar waar de
lateien in aanraking zijn met het buitenspouwblad een verloren isolerende bekisting van ruwe
harde polystyreenplaten of isolatiebouwstenen van gebitumineerd cellenglas worden voorzien, ter
voorkoming van koudebruggen.
• De aanbevelingen van de architect in verband met plaatsing van waterdichtingsmembranen en/of
isolatie ter voorkoming van koudebruggen, zullen door de aannemer opgevolgd worden. Indien
deze aanbevelingen niet uitdrukkelijk op de plannen vermeld zijn, zal de aannemer hiernaar
informeren alvorens de werken aan te vatten.
• De venster- en deurlateien in het binnenspouwblad worden op zulkdanige wijze verwezenlijkt dat
het condensatievocht of gelijk welk ander water dat zich in de spouw kan bevinden, naar het
laagste punt afvloeit en naar buiten wordt afgevoerd (cfr. hfdst 20). Een vochtscherm wordt
geplaatst boven de lintelen, zodanig dat infiltrerend water in de spouw naar buiten wordt geleid.
Toepassing
26.25. geprefabriceerd beton - balken met afwijkend bekistingsprofiel |FH|m3
26.26. geprefabriceerd beton - trappen & bordessen |FH|m2
Omschrijving
Het betreft het geheel van trappen en bordessen die worden geprefabriceerd en nadien d.m.v.
aangepaste verankeringsmiddelen met de draagconstructie worden verbonden. Voor de algemene
voorschriften, inzake gebruiksbelastingen, brandveiligheid, trapmodulus, e.d. wordt verwezen naar
hoofdstuk 56 Binnentrappen & Leuningen. De desgevallende bijhorende trapafwerkingen zijn
opgenomen als afzonderlijke post in het hoofdstuk 53 Binnenvloerafwerkingen.
Meting
Overeenkomstig de aanduidingen in het bijzonder bestek en/of samenvattende opmeting wordt de
meting als volgt opgevat :
• meeteenheid : trappen per trede / bordessen per m2
• meetcode : er wordt onderscheid / geen onderscheid gemaakt tussen rechte en draaiende treden.
Wangen en trapplaat zijn in de eenheidsprijs begrepen. Niet inbegrepen: trapbekledingen.
Materiaal
Het geheel van de materialen, de draagelementen en de verbindingen moeten voldoen aan de vooraf
opgegeven gebruiksbelasting (zie ook art. 26.20 geprefabriceerd beton - algemeen).
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 153 7-1-2010

Specificaties
• Vorm en afmetingen : overeenkomstig de plans
• Gebruiksbelasting : …
• Omgevingsklasse : …
• Bekisting : ruw bekist beton / gladde bekisting zichtbeton / architectonisch beton / …
• Verankeringselementen : voorzien van een thermische onderbrekingsinrichting volgens art. 26.35
- systeem ter goedkeuring voor te leggen
Aanvullende specificaties
• De aantreden worden voorzien van een ingewerkte antislipstrook uit rubber / …
Uitvoering
De trappen en bordessen worden getransporteerd en geplaatst in onderling overleg tussen de
aannemer en de fabrikant. Het plaatsen van de elementen gebeurt op een zodanige manier dat de
vloerpeilen gerespecteerd worden. De steunpunten en verankeringselementen worden in
samenspraak met de architect, stabiliteitsingenieur, aannemer en fabrikant bepaald. Op basis hiervan
stelt de fabrikant de bekistings- en wapeningsplannen op, die voorafgaandelijk aan de productie
goedgekeurd worden (zie ook art. 26.20 geprefabriceerd beton - algemeen).
Toepassing
26.27. geprefabriceerd beton - uitkragende elementen |FH|m3
Omschrijving
Het betreft alle uitkragende elementen : balkons, galerijen, kroonlijsten, luifels,… die worden
geprefabriceerd en nadien d.m.v. aangepaste middelen met de draagconstructie worden verbonden.
Materiaal
Het geheel van de materialen, de draagelementen en de verbindingen moeten voldoen aan de vooraf
opgegeven gebruiksbelasting en omgevingsklasse (zie ook art. 26.20 geprefabriceerd beton -
algemeen).
Specificaties
• Vorm en afmetingen : overeenkomstig de aanduidingen op plan
• Gebruiksbelasting : minimum 2,5 / 4 / 5 / … kN/m2
• Omgevingsklasse : …
• Bekisting : ruw bekist beton / gladde bekisting zichbeton / architectonisch beton / …
• Verankeringselementen : voorzien van een thermische onderbrekingsinrichting (cfr. art. 26.35) -
systeem ter goedkeuring voor te leggen
Uitvoering
De balkonelementen, dakrandelementen, … worden getransporteerd en geplaatst in onderling overleg
tussen de aannemer en de fabrikant. Het plaatsen van de elementen gebeurt op een zodanige manier
dat de vloerpeilen gerespecteerd worden. De steunpunten en verankeringselementen worden in
samenspraak met de architect, stabiliteitsingenieur, aannemer en fabrikant bepaald. Op basis hiervan
stelt de fabrikant de bekistings- en wapeningsplannen op, die voorafgaandelijk aan de productie
goedgekeurd worden (zie ook art. 26.20 geprefabriceerd beton - algemeen).
Toepassing
26.28. geprefabriceerd beton - kapspanten / portalen / bogen |FH|m3
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 154 7-1-2010

26.30. supplementen - algemeen
26.31. supplementen - architectonisch beton |FH|m2
Omschrijving
Het betreft een supplement aan te rekenen voor de verhoogde complexiteitsgraad bij de uitvoering
van architectonisch zichtbeton.
Meting
Overeenkomstig de aanduidingen in de meetstaat en samenvattende opmeting wordt de meting als
volgt opgevat :
• meeteenheid : per m2 te bekisten zichtbaar oppervlak
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materiaal
De technische aanbevelingen PRB 200 voor elementen in architectonisch beton (Febe) zijn van
toepassing.
De elementen uit beton voor ter plaatse gestort of geprefabriceerd gewapend architectonisch beton
worden dusdanig uitgevoerd dat ze, behoudens de eventueel voorziene nabehandeling, zonder
verdere afwerking in het zicht kunnen blijven. De opeenvolgende betonmengelingen zullen steeds
eenzelfde samenstelling en consistentie hebben zodat een uniforme kleur voor het oppervlak
bekomen wordt. Vooraleer de werken in gewapend beton worden aangevat, zal de architect, na
overleg met de aannemer, de verdeling in loten bepalen voor de controle van de kwaliteit van het
beton. De controle van de betonkwaliteit geschiedt volgens de ter zake doende NBN-normen met een
beperkt aantal monsternemingen. De samenstelling van het beton wordt door de aannemer bepaald
maar voldoet aan volgende eisen :
Specificaties
• De watercementfactor wordt zo laag mogelijk gehouden.
• De te gebruiken cementsoort is hoogovencement / portlandcement / witte portlandcement,
sterkteklasse 42,5.
• Granulaten : de grove granulaten hebben korrelgrootten van 4 tot 16 mm; het zand zal een
voldoende percentage kleine deeltjes bevatten en met de grove granulaten een continue
korrelverdelingscurve opleveren. De resultaten van de zeefproeven worden voorafgaandelijk aan
de architect voorgelegd.
• Kleur : ...
• Bekisting : …
(ofwel) Het uitzicht van het beton stemt overeen met deze van het monster dat door het Bestuur
ter beschikking van de aannemer wordt gehouden.
(ofwel) De bekisting waarin het beton zal gestort worden is een absorberende / een niet
absorberende contactbekisting uit ruwe planken / geschaafde planken / gezandstraalde
planken / gecoate multiplex- of staalplaten / rubberplaten met textuur / platen uit
polystyreen zodat een volkomen glad / gestructureerd / ruw oppervlak bekomen wordt.
• Een staal van het contactbekistingsmateriaal zal vooraf aan de architect voorgelegd worden.
Nadien zal een proefstuk van het beton van de goedgekeurde samenstelling op de goedgekeurde
contactbekisting vervaardigd worden. Aard en grootte van het proefstuk worden door de architect
bepaald. Pas na aanvaarding van het proefstuk kan met de uitvoering van de betreffende werken
gestart worden.
Uitvoering
PROTOTYPES
Door de aannemer worden vooraleer de fabricatie van de prototypes aan te vangen minstens 3
monsters voorgelegd aan de architect voor wat betreft het aspect, de kleur, de textuur en de afwerking
van het oppervlak. De monsters worden vóór de productie door de aannemer aan de architect
voorgelegd. Na goedkeuring ervan wordt een door de architect aangewezen prototype gefabriceerd
dat beoordeeld wordt inzake afmetingen, uitzicht, kleur, textuur, afwerking, wapeningen en
verankeringen. Indien het prototype-element geen voldoening geeft, wordt een tweede of een
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 155 7-1-2010

volgende gemaakt. De eigenlijke productie van de elementen kan pas aangevat worden nadat het
prototype in al zijn aspecten is goedgekeurd.
NADEN
De naden tussen de delen van de contactbekisting zullen
(ofwel) zo goed als onzichtbaar zijn.
(ofwel) met elastisch materiaal zoals geschuimd polyurethaan gevuld worden zodat het beton na
het ontkisten aldaar een geprofileerde lijn vertoont.
(ofwel) benadrukt worden, door een geprofileerde lat, 1 cm breed en 0,5 cm diep; de architect zal
het patroon van de markeringen na overleg met de aannemer bepalen.
HOEKAFWERKINGEN
• De hoeken van kolommen, wanden en balken zullen
(ofwel) scherp zijn.
(ofwel) door een hoeklat afgeschuind zijn over ... cm.
• Het gebruik van trekkers voor de onderlinge verbinding van wandbekistingen
(ofwel) is verboden.
(ofwel) wordt toegestaan mits een regelmatige tekening van centerpennen voorgesteld wordt.
(ofwel) kan enkel toegestaan worden in de verdiepte sponning ter plaatse van de
hernemingsvoegen.
• De gaten van de trekkers van de wandbekisting zullen
(ofwel) onmiddellijk na het ontkisten met specie van dezelfde kleur als het beton gevuld worden.
(ofwel) afgedicht worden met een ingelijmde stop uit kunststof.
(ofwel) afgedicht worden met een ingelijmde dop uit kunststof.
Uitvoering
De ondersteuningsconstructie waarop de contactbekisting bevestigd wordt zal dusdanig sterk, stijf en
stabiel zijn dat elke beweging tijdens het betonstorten en verdichten vermeden wordt. De doorbuiging
van de stutbalken moet onder het gewicht van het verse beton en een overlast van 200 kg/m2 kleiner
blijven dan 1/1000 van de overspanning. De contactbekistingen zullen bij het betonstorten in de
hoeken volkomen dicht blijven. Hernemingsvoegen worden principieel niet toegelaten. De aannemer
kan verzoeken hiervan af te wijken mits voorlegging van een plan waarbij de hernemingsvoegen
overeenstemmen met lijnveranderingen in de architectuur of gemarkeerde valse voegen. Aan deze
hernemingsvoegen moet het lekken van de betonspecie tussen het aansluitingsvlak van de bekisting
en het reeds verharde beton voorkomen worden; hiertoe kan bv. in de aansluiting een zelfklevende
schuimstofstrip aangebracht worden. De betondekking van de wapening bedraagt minimaal :
⇒ 3 cm voor de aan de buitenlucht blootgestelde oppervlakken.
⇒ 2 cm of meer, in functie van de diameter van de wapeningen en van de vereiste brandweerstand,
voor de binnengelegen oppervlakken.
Deze waarden worden in geval van nabehandeling door boucharderen of hydropneumatisch
zandstralen vermeerderd met 0,5 cm tot 1 cm ter compensatie van de ontbrekende dichte
cementhuid.
De afstandhouders van de wapeningen tegen de bekisting zijn van een type dat in het verharde
betonoppervlak vrijwel onzichtbaar is. De aannemer zal bijzondere zorg besteden aan het zuiver
houden van de contactbekisting en van de bodem van de bekisting; binddraad, nagels en allerlei vuil
zullen voor het betonstorten door schoonspoelen en/of schoonblazen met lucht verwijderd worden.
Ontkistingsmiddelen mogen gebruikt worden voorzover ze het uitzicht van het beton niet schaden.
Een technische documentatie van het product zal voorafgaandelijk aan de architect voorgelegd
worden. Op sterk absorberende contactbekistingen wordt bij voorkeur een olie-in-water emulsie
toegepast. Bij gebruik van niet-absorberende contactbekisting wordt bij voorkeur een minerale olie
met oppervlakte actieve stoffen toegepast.
STORTEN
De verwerkingstermijnen van het beton dienen streng in acht genomen: betonmixers die beton
bevatten welke de opgelegde maximum verwerkingstijd na aanmaak overschreden heeft of met
zekerheid zal overschrijden, zullen zonder discussie teruggezonden worden. Het betonstorten binnen
eenzelfde bekisting zal bovendien volstrekt continu verlopen : hiertoe zal de aannemer zich voor de
aanvang van het betonneren verzekeren van een continue aanvoer van de volledige hoeveelheid van
het te storten volume. Duurtijd en werkwijze van verdichten zullen oordeelkundig bepaald worden.
Wanneer verloren bekistingsdelen, bv. voor uitsparingen, ingebetonneerd moeten worden zal
bijzondere aandacht besteed worden aan een goede vulling en verdichting rondom elementen.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 156 7-1-2010

Tijdens het storten zal ontmenging van het beton en het inbrengen van luchtinsluitsels voorkomen
worden :
⇒ kolommen en wandvlakken worden door middel van stortkokers gevuld
⇒ bij platen wordt het beton via glijschuiven aangebracht.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 157 7-1-2010

ONTKISTEN
De bekisting van kolommen en wanden dient tenminste 3 tot 4 dagen - afhankelijk van de
omgevingstemperatuur - behouden te worden. Zonodig wordt de bekisting binnen deze periode nat
gehouden of met een polyethyleenfolie afgedekt indien er gevaar is van uitdroging van de luchtspleet
tussen beton en contactbekisting. Ook moet belet worden dat regenwater in deze luchtspleet indringt
en kalkuitslag veroorzaakt. Het ontkisten zelf zal met uiterste omzichtigheid plaatsvinden zodat de
vlakken en hoeken onbeschadigd blijven. Na het ontkisten dient de aannemer alle voorzorgen te
nemen om de uitgevoerde betonelementen te beschermen. Eventuele vlekken op het oppervlak
worden onmiddellijk verwijderd. Wachtstaven worden tegen aflopen van roest beschermd. De te
herbruiken contactbekisting wordt onmiddellijk grondig gereinigd en verder beschut tegen
beschadiging, weersinvloeden en inwerking van licht, bv. door afdekking met een zwarte plastiekfolie.
Absorberende contactbekistingen kunnen maar herbruikt worden wanneer de poreusheid door
dichtslibbing niet belangrijk verminderd is waardoor kleurverschil zou ontstaan t.o.v. een eerder in
dezelfde bekisting gestort element. Om deze reden kan de architect op elk ogenblik het herbruiken
van de contactbekisting verbieden. De aannemer rekent de bekistings- en ontkistingskosten mede in
de prijs van het beton
Keuring
Het uitgevoerde gewapend architectonisch beton zal volkomen gaaf en regelmatig van uitzicht zijn en
inzake kleur en textuur overeenstemmen met het vooraf gemaakte goedgekeurde proefstuk. Het
bestuur heeft, benevens reden van betonkwaliteit bepaald door de betondruksterkte, het recht het
architectonisch beton om reden van gebrekkig uitzicht te weigeren.
Gebreken in uitzicht zijn ondermeer, in willekeurige volgorde :
⇒ opvallende kleurverschillen tussen zowel boven elkaar als naast elkaar aansluitende
betonvlakken of binnen eenzelfde betonelement;
⇒ zichtbare niet-gewenste hernemingsvoegen of aflijning tussen betonneringsfazen;
⇒ grind- of zandnesten, gladde cementhuid bij ruwe bekisting, grote of talrijke luchtbellen aflopen van
cementpap.
⇒ afbarsting of afscheuring van hoeken of randen;
⇒ zichtbare uitbuiging t.o.v. het verticaal of horizontaal vlak; uitstekende randen door het uitwijken
van één of meer bekistingspanelen.
Indien vastgesteld wordt dat het ontkiste beton op duidelijke wijze en in ernstige mate één of meer van
deze gebreken vertoont, zal het binnen de 3 werkdagen na het ontkisten afgebroken worden.
Wanneer de gebreken minder ernstig zijn, punt waarover de architect eigenmachtig oordeelt, mag de
aannemer voorstellen het betreffende werk toch te aanvaarden. In dat geval wordt evenwel op de
betonhoeveelheid van het gehele element een waardevermindering per m3 toegepast gelijk aan één
derde van de eenheidsprijs van de inschrijving. Een eventuele latere beslissing van het Bestuur om
het uitzicht van het betreffende betonoppervlak te verbeteren door impregneren, schilderen of
bekleden verandert niets aan de toepassing en het bedrag van deze waardevermindering. Het
uitvoeren van herstellingen aan het betonoppervlak is principieel verboden.
Toepassing
Als architectonisch beton zijn in de meting opgenomen : ...
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 158 7-1-2010

26.32. supplementen - waterdicht beton |FH|m3
Omschrijving
Het betreft een prijssupplement aan te rekenen voor het volume aan waterdicht gewapend beton.
Meting
Overeenkomstig de aanduidingen in de meetstaat en samenvattende opmeting wordt de meting als
volgt opgevat :
• meeteenheid : supplement gerekend per m3 beton
• meetcode : overeenkomstig het toepassingsgebied
Materiaal
Een vloeibare vochtwerende toeslagstof wordt met het aanmaakwater gemengd.
Het gebruikte product mag geenszins de eigenschappen van het beton of het staal aantasten en is vrij
van organische stoffen, vetten, en oliën. Zijn reacties verhogen de krimp niet. Het verhoogt zowel de
druk- als de trekweerstand van het beton. De vochtwerende toeslagstof wordt voorafgaandelijk aan de
goedkeuring van de raadgevende ingenieur onderworpen. Met het oog op een perfecte
uitvoeringsgarantie dient waar nodig bijkomend te worden voorzien in de tussenvoeging van
aangepaste dichtingsbanden, zwelstrippen, staalplaten, … Van alle producten dient voorafgaandelijk
een technische fiche ter goedkeuring te worden voorgelegd.
Uitvoering
De aannemer waarborgt de volledige waterdichtheid van het aldus verwezenlijkte beton.
NBN B 15-215 - Proeven op beton - Wateropslorping door onderdompeling (1989)
NBN B 15-217 - Proeven op beton - Wateropslorping door capillariteit (1984)
NBN B 15-222 - Proeven op beton - Waterdoorlatendheid (1970)
NBN B 15-231 - Proeven op beton - Vorstbestandheid (1987)
Met dit doel neemt hij alle bijkomende schikkingen welke de ondervinding hem leert, zoals :
⇒ Speciale aandacht voor hernemings-, zet- of stortvoegen (tussenvoeging van dichtingsbanden,
zwelstrippen, staalplaten, e.d.).
⇒ Specifieke voorzieningen ter hoogte van zettings- en/of uitzettingsvoegen (voegbanden, e.d.)
⇒ Speciale aandacht voor het zuiver houden van de bekistingen, reinigen van de aansluitingen, trillen
van het beton, …
De aannemer legt zijn werkwijze voorafgaandelijk ter goedkeuring voor aan het bestuur, doch blijft
onverminderd verantwoordelijk voor het eindresultaat.
Toepassing
Als waterdicht beton zijn in de meting opgenomen ....
26.33. supplementen - nabehandeling beton |FH|m2
Materiaal
De buitenoppervlakten in zichtbeton worden nabehandeld met een procédé conform NBN B 15-219 -
Proeven op beton - Nabehandelingsproducten - Doeltreffendheid tegen verdamping (met erratum)
(1970). Er wordt gebruik gemaakt van een kleurloze en niet filmvormende oplossing op basis van
(ofwel) acrylitische harsen die bij contact met de lucht polymeriseren en een waterafstotende film
vormen rond de korrels van het beton en toelaten het beton te laten ademen.
(ofwel) oligomere, organosiloxaanharsen, beantwoordend aan § 3.22 van TV 224 en
overeenkomstig artikel 81.31 nabehandelingen op metselwerk - siloxanen.
Systeem ter goedkeuring voor te leggen aan de ontwerper.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 159 7-1-2010

26.34. supplementen - chemische verankeringen |PM|
Omschrijving
Spanningsvrij verankeringssysteem waarbij de ankers in de betonnen structuur worden bevestigd
door verlijming (chemische binding).
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(ofwel)
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Inbegrepen in de montage van de stukken.
(ofwel)
• meeteenheid : per stuk in functie van diameter
• meetcode : de aannemer geeft prijs voor levering en plaatsing
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materialen
Het betreft aangepaste ankers met bijhorende moeren en onderlegringen. De chemische verankering
gebeurt d.m.v. een verlijmingsproduct op basis van polyesterhars, epoxyacrylaathars of cementmortel.
De aannemer legt het gekozen fabricaat voorafgaandelijk ter goedkeuring voor aan het bestuur.
Specificaties
• Type verankering:
(ofwel) capsulesysteem: een capsule met gescheiden van elkaar, een nog niet uitgehard
polymeerbestanddeel, een verharder (katalysator) en eventuele vulmaterialen, wordt in
het geboorde gat geplaatst. Vervolgens wordt volgens de voorschriften van de fabrikant
een ankerstang ingebracht, waardoor de capsule breekt, de bestanddelen gemengd
worden en de chemische verbinding uithardt.
(ofwel) injectiesysteem: met behulp van een spuit wordt het chemische mengsel in de geboorde
gaten aangebracht. Vervolgens wordt de ankerstang ingebracht.
(ofwel) bulksysteem: de ankerstang wordt in het boorgat geplaatst. Vervolgens worden de
bestanddelen van de chemische verbinding in bulk gemengd en in het gat gegoten.
• Ankerstang:
⇒ Staalsoort : S235 / S 275 / S 355 / roestvast staal / …
⇒ Dimensies : M10 x 130 mm / M12 x 160 mm / M16 x 190 mm / M20 x 260 mm / M24 x 300 mm / …
⇒ Behandeling staal : thermisch verzinkt volgens art. 27.71 / gecadmieerd / roestvast staal / …
• Chemische verlijming :
⇒ Soort : polyesterhars / epoxyacrylaathars / cementmortel / …
Uitvoering
• De nodige gaten worden volgens het plaatsingsplan en volgens de plaatsingsvoorschriften van de
leverancier tot op de vereiste diepte geboord in het uitverharde beton of metselwerk. Hierbij
mogen geen wapeningsstaven doorboord worden. Het boren gebeurt met aangepast materieel en
er wordt rekening gehouden met de vereiste minimale hart- en randafstanden.
• De chemische ankers mogen enkel in de drukzone van het beton aangebracht worden. Het beton
moet een voldoende hoge druksterkte hebben.
• De berekening van de ankers gebeurt volgens de methode zoals uiteengezet in de Europese
richtlijn ETAG 001 - Deel 1 Annex C: berekeningsmethoden voor ankers (2001).
• Na het boren worden de gaten zorgvuldig met lucht onder druk gereinigd.
• Vervolgens worden ankerstangen en chemisch mengsel geplaatst volgens het gekozen systeem
en volgens de voorschriften van de leverancier. De ankerstang dient perfect centrisch in het
boorgat geplaatst te worden. De belasting mag pas na de uithardingstijd zoals opgegeven door de
leverancier aangebracht worden.
• In geval van afwijkingen of onvoorziene omstandigheden bij de uitvoering moet de aannemer
steeds de architect, stabiliteitsingenieur en leverancier op de hoogte brengen en mogen de
werken pas na hun goedkeuring hervat worden.
Specificaties
• Het anker moet weerstaan aan een belasting van … kN
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 160 7-1-2010

• De belasting mag aangebracht worden na een uithardingstijd van 20 min / 30 min / 1u / 5u /
volgens voorschriften van de fabrikant / …
Toepassing
REFERENTIENORMEN
ETAG 001 - Part 1 Metal anchors for use in concrete - Anchors in general (1997) (http://www. eota.be)
ETAG 001 - Part 1 Metal anchors for use in concrete - Annex C: Design methods for anchorages (2001) (http://www. eota.be)
ETAG 001 - Part 5: Bonded anchors (http://www. eota.be)
WTCB tijdschrift - lente 1998: Verankering in beton en metselwerk. Deel 1: overzicht van de systemen
WTCB tijdschrift - herfst 1998: Verankering in beton. Deel 2: berekening, uitvoering en toepassingsvoorbeelden
26.35 supplementen - wapeningskorven / thermische onderbreking |FH|m
Omschriiving
Het betreft alle noodzakelijke leveringen en werken voor het realiseren van een thermische
onderbreking tussen van binnen naar buiten doorlopende vloerplaten (uitkragende terrassen, …) met
het oog op het voorkomen van koudebruggen.
Meting
Overeenkomstig de aanduidingen in de meetstaat en samenvattende opmeting wordt de meting als
volgt opgevat :
meeteenheid : per lopende meter
meetcode: horizontaal gemeten op de gevel
aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materiaal
Voor het opvangen van de koudebruggen zullen geprefabriceerde wapeningskorven gebruikt worden.
• Dergelijke systemen bestaan uit een isolatie van geëxpandeerde polystyreen of polyurethaan met
een minimale dikte van 40 mm en een wapening waarmee de statische krachten vanuit het
overkragend betondeel volledig overgedragen worden op de vloerplaat.
• De wapening bestaat minstens uit: wapening voor het opvangen van de trekkrachten, t.g.v. het
inklemmingsmoment; hellende staven voor het opvangen van de dwarskrachten; drukstaven voor
het opvangen van de drukkrachten t.g.v. het inklemmingsmoment.
• Ter hoogte van de isolatie bestaat de wapening uit roestvast staal (RVS) 304 met de
karakteristieken van BE 500 teneinde corrosie te voorkomen.
• Bij het inbouwen van het element zal eerst de wapening van de vloerplaat en van het uitkragend
betondeel uitgezet worden. Hierbij zullen de richtlijnen van de fabrikant gevolgd worden.
• Het isolatie-element wordt geplaatst ter hoogte van de isolatielaag in de muur zodat een continue
thermische snede wordt verkregen. Vooraleer tot uitvoering over te gaan zal een berekeningsnota
van de fabrikant voor elk type aan de leidende ingenieur ter goedkeuring worden voorgelegd,
rekening houdend met het eigen gewicht, vaste overlast en gebruikslast van 5kN/m2.
Toepassing
Op alle plaatsen waar nodig zal voor het opvangen van de koude bruggen speciale geprefabriceerde
wapeningskorven gebruikt worden.
Aan alle balkons en ter hoogte van de aansluiting van de ter plaatse gestorte vloerplaten in de
doorgangen naar de binnenvloerplaten.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 161 7-1-2010

26.40. betonrenovatie - algemeen
Omschrijving
Onderhavige post omvat alle werken noodzakelijk voor het renoveren van beschadigde betonnen
constructie-elementen. Onder beschadiging verstaat men ontoelaatbare scheurvorming en
scheurwijdte, corrosie van de wapening, afbrokkelen van de betondekking.
• Het renovatieproces bestaat noodzakelijk uit volgende stappen:
⇒ voorbehandeling: verwijderen van het loszittend of aangetast beton, ontroesten van de wapening,
reinigen van het oppervlak
⇒ herstellen van de beschadigingen
⇒ beschermen tegen toekomstige beschadigingen
• De bepalingen van de normen NBN EN 1504-1 en NBN ENV 1504-9 zijn van toepassing.
REFERENTIENORMEN
NBN EN 1504-1 - Producten en systemen voor de bescherming en herstelling van betonconstructies - Definities, eisen,
kwaliteitsborging en conformiteitsbeoordeling - Deel 1 : Definities (1998)
NBN ENV 1504-9 - Producten en systemen voor de bescherming en herstelling van betonconstructies - Definities, eisen,
kwaliteitsborging, conformiteitsbeoordeling - Deel 9 : Algemene principes voor het gebruik van producten en systemen (1997)
NBN EN 1542 - Producten en systemen voor de bescherming en reparatie van betonconstructies - Beproevingsmethoden -
Bepaling van de hechtsterkte door middel van de afbreekproef (1999)
NBN EN 1766 - Producten en systemen voor de bescherming en reparatie van betonconstructies - Beproevingsmethoden -
Referentiebeton voor beproevingen (2000)
NBN EN 12189 - Producten en systemen voor de bescherming en reparatie van betonconstructies - Beproevingsmethoden -
Bepaling van de open tijd (1999)
NBN EN 12190 - Producten en systemen voor de bescherming en reparatie van betonnendraagsystemen -
Beproevingsmethoden - Bepaling van de druksterkte van reparatiemortel (1999)
NBN EN 12615 - Producten en systemen voor de bescherming en reparatie van betonconstructies - Beproevingsmethoden -
Bepaling van de schuine-afschuifsterkte (1999)
NBN EN 12617- Producten en systemen voor de bescherming en reparatie van betonconstructies - Beproevingsmethoden -
Deel 1, 3 en 4
NBN EN 12618-1 - Producten en systemen voor de bescherming en reparatie van betonconstructies - Beproevingsmethoden -
Bepaling van de hechting van inspuitproducten, met of zonder temperatuurwisselingen - Deel 1: Hechting en rekcapaciteit van
inspuitproducten met een beperkte rekbaarheid (2003)
NBN EN 12636 - Producten en systemen voor de bescherming en reparatie van betonconstructies - Beproevingsmethoden -
Bepaling van de hechting beton-op-beton (1999)
NBN EN 13057 - Producten en systemen voor de bescherming en reparatie van betonconstructies - Beproevingsmethoden -
Bepaling van de weerstand tegen capillaire absorptie (2002)
NBN EN 13062 - Producten en systemen voor de bescherming en reparatie van betonconstructies - Beproevingsmethode -
Bepaling van de thixotropie van producten voor de bescherming van de wapening (2003)
NBN EN 13294 - Producten en systemen voor de bescherming en reparatie van betonconstructies - Beproevingsmethoden -
Bepaling van de verwerkbaarheidstijd (2002)
NBN EN 13395-4 - Producten en systemen voor de bescherming en reparatie van betonconstructies - Beproevingsmethoden -
Bepaling van de verwerkbaarheid - Deel 4 : Gebruik van reparatiemortel boven het hoofd (2002)
NBN EN 13412 - Producten en systemen voor de bescherming en reparatie van betonconstructies - Beproevingsmethoden -
Bepaling van de elasticiteitsmodulus onder druk (2002)
NBN EN 13529 - Producten en systemen voor de bescherming en reparatie van betonconstructies - Beproevingsmethoden -
Bepaling van de bestandheid tegen zware chemische belasting (2003)
NBN EN 13578 - Producten en systemen voor het beschermen en herstellen van betonconstructies - Beproevingsmethode -
Bruikbaarheid op nat beton (2004)
NBN EN 13584 - Producten en systemen voor de bescherming en reparatie van betonconstructies - Beproevingsmethoden -
Bepaling van de kruip onder drukspanning voor reparatieproducten (2003)
NBN EN 13733 - Producten en systemen voor de bescherming en reparatie van betonconstructies - Beproevingsmethoden -
Bepaling van de duurzaamheid van constructieve hechtmiddelen (2002)
NBN EN 13894 - Producten en systemen voor het beschermen en herstellen van betonconstructies - Beproevingsmethoden -
Bepaling van de vermoeiing onder dynamische belasting (2004)
NBN EN 14068 - Producten en systemen voor het beschermen en herstellen van betonconstructies - Beproevingsmethoden -
Bepaling van de waterdichtheid van geïnjecteerde scheuren zonder beweging in beton (2004)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 162 7-1-2010

26.41. betonrenovatie - voorbehandeling
Materiaal & Uitvoering
Een goede voorbehandeling is uiterst belangrijk voor de kwaliteit en de duurzaamheid van de
herstelling. De bepalingen van de goedkeuringsleidraden i.v.m. betonrenovatie, opgesteld door het
Butgb (verkrijgbaar op http://qc.aoso.vlaanderen.be/nl/normes/index.html), zijn van toepassing.
ONDERZOEK & VASTSTELLINGEN
Door behamering van de ondergrond met een metalen hamer wordt het betonoppervlak onderzocht
op beschadigingen, loszittende en holklinkende delen, ook de plaatsen die op het eerste gezicht geen
schade vertonen. Alle te herstellen zones worden aangeduid.
⇒ Alle trekzones van het beton genieten bijzondere aandacht.
⇒ Kleine oppervlaktescheuren en barsten duiden meestal op onderliggende schade.
⇒ Scheuren worden onderzocht naar oorzaak, omvang en mogelijke constructiegevaren.
⇒ Wapeningen worden onderzocht op doeltreffendheid.
SCHADE-INVENTARIS
Na het uitvoeren van het onderzoek wordt door de aannemer een document opgemaakt met
aanduiding van de uit te voeren hoeveelheden voor werken bij de betonherstelling, betreffende de
artikels met vermoedelijke hoeveelheden. De meting omvat de oppervlaktes, uitgedrukt in dm2, van
de te herstellen zones, zijnde de zones waar de wapening is blootgemaakt.
• Het document bevat een overzicht per artikel en per bouwonderdeel. Dit document dient door het
bestuur, ingenieur en/of architect te worden goedgekeurd voor verdere uitvoering van de werken.
• De diverse bouwelementen, die tegen de betononderdelen zijn bevestigd worden voor de werken
verwijderd en na de werken terug bevestigd. Het betreft o.a. verlichtingsarmaturen, leidingen,… .
• De aannemer heeft tijdens de betonherstellingswerken een ‘profometer’ ter beschikking om het
bestuur toe te laten de diepte van de wapening te meten.
VOORBEREIDENDE WERKEN
Binnen de afgebakende zones worden alle niet hechtende delen en het minderwaardig beton
mechanisch of hydraulisch verwijderd tot op het gezonde beton, met een minimale diepte van 5 mm.
• De randen van de te herstellen zone worden trapvormig uitgehakt om loskomen van de aan te
brengen herstellingslaag te voorkomen.
• De volledige omtrek van de aangetaste wapening moet vrijgemaakt worden en dit over de ganse
lengte van de gecorrodeerde gedeelten plus minimum 20 mm aan beide zijden van de zichtbaar
geroeste wapening. De zichtbare wapeningen worden grondig ontroest overeenkomstig de
zuiverheidsgraad opgegeven in de technische fiche van de staalbeschermingsproducten. Dit moet
gebeuren conform de norm ISO 8501-1.
• Indien de wapening meer dan één vierde van de dikte is doorgeroest, dient dit vermeld te worden
in het dagboek der werken, met plaatsaanduiding. De opdrachtgever zal in dit geval, na inwinnen
van de nodige informatie en met kennis van zaken, beslissen voor welke van de volgende
oplossingen gekozen wordt :
⇒ doorknippen en verwijderen
⇒ vervangen van wapening, mits de nodige inklemming te voorzien
⇒ verstevigingswapening aanbrengen met aanduiding van diameter staaf, lengte en waar te
plaatsen.
• Oude verfcoatings, vetten, olie, cementhuid of andere onzuiverheden worden verwijderd m.b.v.
gritstralen om een voldoende ruwheid van het oppervlak te bekomen zodat een goede hechting
van de herstelmortel verzekerd is. Alle gereinigde oppervlakken moeten ontstoft worden d.m.v.
olievrije luchtdruk of door waterstralen.
26.42. betonrenovatie - herstelling / handmatig te plaatsen mortel
Omschrijving
Het betreft manueel uitgevoerde herstellingen met behulp van handgereedschap. Deze methode
beperkt zich vooral tot kleine reparaties met beperkte dekkingsschade.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de uitsplitsing in de
samenvattende opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 163 7-1-2010

• meeteenheid : dm2
• meetcode : som van de gemiddelde oppervlakten (gemiddelde lengte x gemiddelde breedte) van
de te herstellen zones, zijnde de zones waar de wapening is blootgemaakt
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH) / Vermoedelijke Hoeveelheid (VH)
Materiaal
Er wordt gebruik gemaakt van een
(ofwel) gemodificeerde hydraulische mortel. Voor een goede dichtheid is een cementrijke mortel
vereist. De temperatuur van verwerking van de mortel is minimum 5°C. De verwerking van
de klaargemaakte mortelmassa moet geschieden vooraleer de binding optreedt: begin
binding 1h bij 20°C, verbruiksduur 30 minuten bij 20°C.
De bepalingen van de Goedkeuringsleidraad G0007 opgesteld door Butgb (verkrijgbaar op
http://qc.aoso.vlaanderen.be/nl/normes/index.html) zijn van toepassing.
(ofwel) harsgebonden herstelmortel. De temperatuur van verwerking van de harsgebonden mortel is
minimum 5°C bij een maximum relatieve vochtigheid van 80%, tenzij de fabrikant een mortel
levert om te verwerken bij lagere temperaturen dan 5°C. De verwerking van de
klaargemaakte mortelmassa moet geschieden vooraleer de binding optreedt. In geen geval
mag een mortel, ouder dan 1,5 uur worden verwerkt. Vooraleer de herstelmortel
aangebracht wordt, dient men een aanhechtingslaag aan te brengen op de drager. De
wapening moet voorzien worden van een anti-corrosiebehandeling. De bepalingen van de
Goedkeuringsleidraad G0013 opgesteld door Butgb (verkrijgbaar op
http://qc.aoso.vlaanderen.be/nl/normes/index.html) zijn van toepassing.
Voor het verwerken van de mortel houdt de aannemer rekening met de richtlijnen van de producent
van de mortel, onder wiens begeleiding de herstelling wordt uitgevoerd. Enkel mortels met een
geldige ATG-goedkeuring of gelijkwaardige certificering mogen gebruikt worden.
⇒ Minimum druksterkte op 28 dagen: 40 N/mm2
⇒ Minimum buigsterkte op 28 dagen: 8 N/mm2
⇒ Minimum hechtsterkte op 28 dagen: 2,0 N/mm2
Uitvoering
Indien de betondekking minder dan 20 mm is, dient één van volgende bijkomende maatregelen
getroffen worden :
(ofwel) de wapeningsstaaf moet over de hele omtrek en over de hele vrijgemaakte lengte voorzien
worden van een staalbeschermingsproduct, dat beschikt over een geldige ATG-goedkeuring
(of gelijkwaardig) en aangebracht wordt volgens de richtlijnen van de fabrikant.
(ofwel) een extra dikte herstelmortel dient aangebracht te worden teneinde de minimale dikte van 20
mm terug te verkrijgen.
(ofwel) een bijkomende carbonatatieremmende coating moet over de hele herstelling aangebracht
worden (cfr. art. 26.46)
(ofwel) een micromortel moet over de hele herstelling aangebracht worden. Deze moet waterdicht
en dampopen zijn.
• Tenzij anders vermeld in de ATG-goedkeuring van de gekozen herstelmortel, wordt tenminste
twee uur voor het aanbrengen van de herstelmortel het voorbereide betonoppervlak voldoende
bevochtigd. Men zal er op toezien dat er geen plassen of waterfilm op de ondergrond aanwezig
blijft. De mortel wordt aangebracht volgens de beschrijving in de ATG.
• Het aanbrengen van de mortel mag niet geschieden buiten de grenswaarden voor de temperatuur
vermeld in de ATG. In het algemeen, tenzij anders vermeld door de producent, mag de
temperatuur niet lager zijn dan 5°C en niet hoger dan 25°C.
• Het onderverdelen van de verpakking is enkel toegelaten in het geval dat de aannemer
voorafgaandelijk overgaat tot de homogenisatie van de verpakking en dat hij beschikt over
precisiebalansen op de werf om tot op minimum 0,5% van het gewicht te wegen.
• De dikte van de mortel mag de maximale dikte voorzien in de ATG niet overschrijden, tenzij in
zeer lokale zones. Grotere diktes moeten aangebracht worden in verschillende lagen. Een
volgende laag zal aangebracht worden op de vorige, die al of niet uitgehard dient te zijn, met of
zonder bijzondere tussenprimer, conform de onderrichtingen van de fabrikant van deze mortel. De
gekozen werkwijze zal vermeld worden in het dagboek der werken, bij het begin van de werf.
• Na het aanbrengen van de mortel dient de aannemer de nodige beschermingsmaatregelen te
treffen ten einde vroegtijdige uitdroging van de herstelling tegen te gaan. De keuze van deze
maatregelen zal afhankelijk zijn van het al dan niet naderhand aanbrengen van een
carbonatatieremmende coating.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 164 7-1-2010

Toepassing
26.43. betonrenovatie - herstelling / gietmortel
Omschrijving
Over de te herstellen zone wordt herstelmortel of -beton met een vloeibare consistentie aangebracht
door gieten in een ruimte begrensd door het te herstellen betonoppervlak en een waterdichte
bekisting. Deze methode is geschikt voor relatief grote en diepe beschadigde zones.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de uitsplitsing in de
samenvattende opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(ofwel)
• meeteenheid : dm3
• meetcode : som van de gemiddelde volumes (gemiddelde lengte x gemiddelde breedte x
gemiddelde diepte) van de te herstellen zones, zijnde de zones waar de wapening is
blootgemaakt
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH) / Vermoedelijke Hoeveelheid (VH)
(ofwel)
• meeteenheid : dm2
• meetcode : som van de gemiddelde oppervlakten (gemiddelde lengte x gemiddelde breedte) van
de te herstellen zones, zijnde de zones waar de wapening is blootgemaakt
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH) / Vermoedelijke Hoeveelheid (VH)
Materiaal
Er wordt gebruik gemaakt van
(ofwel) een gewone betonsamenstelling volgens NBN EN 206-1 en NBN B15-001 (2003) (zie ook
art. 26.02 en 26.03). Teneinde goede vloei-eigenschappen te bekomen moeten aangepaste
hoeveelheden hulpstoffen toegevoegd worden. De richtlijnen van de fabrikant hieromtrent
dienen opgevolgd te worden.
(ofwel) een betonsamenstelling met fijn grind : Volgens NBN EN 206-1 en NBN B 15-001 (2004)
met aangepaste korreldiameter. Teneinde goede vloei-eigenschappen te bekomen moeten
aangepaste hoeveelheden hulpstoffen toegevoegd worden. De richtlijnen van de fabrikant
hieromtrent dienen opgevolgd te worden.
(ofwel) gemodificeerde hydraulische mortel. Voor een goede dichtheid is een cementrijke mortel
vereist. Voor het verwerken van de mortel houdt de aannemer rekening met de richtlijnen
van de producent van de mortel, onder wiens leiding en verantwoordelijkheid de herstelling
wordt uitgevoerd. Enkel hydraulische mortels met een geldige ATG-goedkeuring (of
gelijkwaardig) mogen gebruikt worden.
(ofwel) microbeton
• Minimum druksterkte op 28 dagen: 40 N/mm2
• Minimum buigsterkte op 28 dagen: 8 N/mm2
• Minimum hechtsterkte op 28 dagen: 1,6 N/mm2 (voor diktes groter dan 20 mm, die in één keer
aangebracht worden, wordt een maximale vermindering van 10% toegestaan om rekening te
houden met het effect van de dikte op de breukspanning)
• Bekisting : ruw ontkist / gladde bekisting / … (zie ook art. 26.05)
Uitvoering
De bepalingen van de Goedkeuringsleidraad G0007 aangevuld met addenda, opgesteld door Butgb
(verkrijgbaar op http://qc.aoso.vlaanderen.be/nl/normes/index.html) dienen opgevolgd te worden.
• Het betonoppervlak zal op een zodanige wijze voorbereid worden dat er geen lucht tussen de
drager en de herstelspecie zal kunnen ingesloten worden. De onregelmatigheden in het oppervlak
die vermoedelijk luchtinsluitingen kunnen veroorzaken, worden weggewerkt door het wegschaven
van uitstekende delen of door het plaatselijk manueel aanbrengen van herstelspecie; zoniet
kunnen bijkomende ontluchtingsgaten voorzien worden.
• De bekisting moet aan het gewicht en de druk van de herstelspecie weerstaan en wordt aan het
beton bevestigd zodat er geen verschuiving kan optreden tijdens het inbrengen van de
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 165 7-1-2010

herstelspecie. Indien nodig worden stempels voorzien. De bekisting wordt waterdicht gehouden
m.b.v. geprefabriceerde cellulaire afdichtingen of cellulair materiaal in situ.
• De herstelspecie wordt door een opening in de bekisting gegoten aan één van de uiteinden of op
het hoogste punt van de structuur. Eén of meer ontluchtingsgaten worden voorzien aan het
andere uiteinde van de structuur, op het hoogste punt van de structuur (in voorkomend geval) of
aan de twee uiteinden (indien de mortel gegoten wordt op het hoogste punt).
• De bekisting moet volledig gevuld worden.
• Bij gebruik van hydraulische herstelmortel wordt deze aangebracht zoals beschreven in de ATG.
• Tenzij anders vermeld in de ATG-goedkeuring van de gekozen herstelmortel, wordt tenminste
twee uur voor het aanbrengen van de herstelmortel het voorbereide betonoppervlak voldoende
bevochtigd. Men zal er op toezien dat er geen plassen of waterfilm op de ondergrond aanwezig
blijft. Het aanbrengen van de mortel mag niet geschieden buiten de grenswaarden voor de
temperatuur vermeld in de ATG. In het algemeen, tenzij anders vermeld door de producent, mag
de temperatuur niet lager zijn dan 5°C en niet hoger dan 25°C.
• De nodige voorzorgen voor kleureenheid en het vermijden van stortnaden moeten genomen
worden. Na ontkisting dient de aannemer de nodige beschermingsmaatregelen te treffen ten
einde vroegtijdige uitdroging van de herstelling tegen te gaan. De keuze van deze maatregelen zal
afhankelijk zijn van het al dan niet naderhand aanbrengen van een carbonatatieremmende
coating.
Keuring
Overeenkomstig art. 26.02 en 26.04
Toepassing
26.44. betonrenovatie - herstelling / spuitbeton - natte methode
Omschrijving
Betonspecie wordt met behulp van een spuitinstallatie op de te herstellen zone gespoten tot de
vereiste dikte bereikt wordt. Bij de natte methode worden alle componenten (cement, zand, grind en
water) tot een homogeen mengsel gemengd, waarna dit tot aan de spuitkop gepompt en op continue
wijze op de drager gespoten.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de uitsplitsing in de
samenvattende opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(ofwel)
• meeteenheid : dm3
• meetcode: som van de gemiddelde volumes (gemiddelde lengte x gemiddelde breedte x
gemiddelde diepte) van de te herstellen zones, zijnde de zones waar de wapening is
blootgemaakt.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH) / Vermoedelijke Hoeveelheid (VH)
(ofwel)
• meeteenheid : dm2
• meetcode : som van de gemiddelde oppervlakten (gemiddelde lengte x gemiddelde breedte) van
de te herstellen zones, zijnde de zones waar de wapening is blootgemaakt
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH) / Vermoedelijke Hoeveelheid (VH)
Materiaal
Het spuitbeton moet over een geldige ATG-goedkeuring (of gelijkwaardig) beschikken.
• De bestanddelen voldoen aan de voorschriften van art. 26.02. Er moet gebruik gemaakt worden
van gepredoseerde mortels.
• De maximale diameter Dmax van de granulaten bedraagt het minimum van :
⇒ 1/3 van de aan te brengen dikte
⇒ 1/3 van de dekking van de wapening
⇒ 1/4 van de afstand tussen de eventuele wapeningsstaven en de ruimte tussen het wapeningsvlak
en de betonnen drager.
• Minimum hechtsterkte op 28 dagen : 1,0 N/mm2
• Gemiddelde hechtsterkte op 28 dagen : > 1,5 N/mm2
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 166 7-1-2010

Uitvoering
De bepalingen van Goedkeuringsleidraad G0019 opgesteld door BUtgb zijn van toepassing
(verkrijgbaar op http://qc.aoso.vlaanderen.be/nl/normes/index.html).
• De voorgemengde betonspecie wordt via een transportslang naar de spuitkop gepompt. De
toevoer van de perslucht gebeurt op twee plaatsen, nl. aan het begin van de transportslang en net
voor het uittreden, om een voldoende spuitsnelheid te bekomen.
• Het spuiten van het beton moet gebeuren bij temperaturen tussen 5°C en 25°C, tenzij anders
vermeld door de producent. In geval van lage temperaturen of van kans op vorst moeten de
noodzakelijke maatregelen worden genomen om de verharding te bevorderen totdat het beton
een voldoende vorstbestandheid vertoont. Het aanbrengen is niet toegestaan bij regenweer en/of
hevige wind als het spuitbeton of het verse materiaaloppervlak kan aangetast worden. Het is
verboden te spuiten op een bevroren ondergrond.
• Bij het spuiten moet de spuitkop zoveel mogelijk loodrecht op het te behandelen oppervlak gericht
worden. De spuitkop wordt met een goede regelmaat bewogen om een laag met gelijkmatige dikte
op te bouwen en overmatige terugslag van de mortel te voorkomen.
• Indien wapeningen in het spuitwerk opgenomen worden, moet de spuitkop iets dichter bij het
oppervlak gehouden worden en moet men onder wisselende hoeken spuiten om holle ruimten of
zandinsluitingen onder de staven te voorkomen.
• Wanneer het aanbrengen gebeurt tegen een verticaal oppervlak, dient onderaan begonnen te
worden. De afstand tussen de spuitkop en het te behandelen oppervlak moet binnen de grenzen
van 0,5 en 1,5 m blijven. De flux van het aangebrachte materiaal moet regelmatig zijn, er mogen
zich geen variaties voordoen ingevolge bvb. pulsaties die te maken hebben met het aanvoeren
van het product of van de perslucht.
• De minimale dikte per laag mag niet lager zijn dan driemaal de maximale granulaatdiameter. De
maximale dikte per laag is deze vastgelegd in de ATG. Grote dikten voert men uit in
opeenvolgende dunne lagen, die over elkaar heen gespoten worden. Een volgende laag kan pas
aangebracht worden als de onderliggende laag voldoende draagkrachtig is. De fabrikant moet de
minimale en maximale termijnen opgeven geldig voor het aanbrengen van twee opeenvolgende
lagen. Wanneer de totale dikte van de spuitlaag groter is dan 5 cm, is het aan te raden het
verwerkt beton te wapenen (staalkwaliteit BE 500 S of DE 500 BS).
• Indien structurele hoofdwapening noodzakelijk is, dient de dikte van de laag spuitbeton ten minste
8 cm te bedragen. De nodige afstandhouders moeten voorzien worden om vlotten van de
wapeningen tijdens het spuiten te voorkomen.
• De pompuitrusting van de spuitinstallatie moet voldoen aan de volgende minimale vereisten:
⇒ de compressor moet uitgerust zijn met een ontvetter, aangezien de perslucht vrij moet zijn van
vetten, oliën en andere stoffen die de kwaliteit van het spuitmateriaal kunnen beschadigen
⇒ de leiding moet een constante diameter hebben die is aangepast aan het mengsel; er mogen geen
plooien zijn tussen de machine en de spuitkop
⇒ de pompuitrusting moet het beton naar de spuitkop voeren met een minimum aan pulsaties
⇒ het materieel moet voorzien zijn van een controleapparaat dat de hulpstoffen bij de spuitkop
voortdurend regelt i.f.v. het betondebiet
⇒ de toegestane afwijkingen bij de dosering van hulpstoffen aan de spuitkop toegevoegd, mogen niet
hoger liggen dan 10% in min of in meer, in relatieve waarde t.o.v. het cementgehalte
• Indien nodig kunnen bekistingen geplaatst worden om randen met precisie te kunnen afwerken.
De bekistingen moeten derwijze geplaatst worden dat ze het spuiten niet verhinderen.
• Het oppervlak van het spuitbeton moet tegen uitdroging worden beschermd gedurende ten minste
drie dagen. Na 28 dagen mag het oppervlak van het beton geen scheurvorming vertonen
tengevolge van krimp of zetting.
Toepassing
26.45. betonrenovatie - herstelling / injecteren van scheuren |FH|m
Omschrijving
Het betreft het herstel van scheuren met behulp van een injectiemateriaal.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de uitsplitsing in de
samenvattende opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 167 7-1-2010

• meeteenheid : m
• meetcode : per lopende m scheur
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH) / Vermoedelijke Hoeveelheid (VH)
Nota aan de ontwerper
• Een voorafgaande studie naar de oorzaak en eigenschappen van de scheuren, de betonkarakteristieken, het
doeleinde van de injectie en de gewenste graad van vulling dient te gebeuren door een stabiliteitsingenieur.
• Aan de hand van de resultaten van deze studie kan hieronder een keuze van de te gebruiken injectiespecie
gemaakt worden.
Materiaal
• De injectiespecie bestaat uit :
(ofwel) epoxyhars;
(ofwel) polyurethaanhars (PUR) ; ook toepasbaar bij vochtige of watervoerende scheuren.
Bij ‘spuitende’ scheuren wordt vooraf geïnjecteerd met een sterk schuimende PUR-hars
om de lekkage tijdelijk te stoppen. Vervolgens wordt met een vochtongevoelige PUR- of
epoxyhars de scheur volledig gevuld.
(ofwel) polyacrylaat of gel.
(ofwel) cementspecie; een zwelmiddel wordt toegevoegd ter compensatie van de
hydratatiekrimp en een superplastificeerder ter verbetering van de verwerkbaarheid.
(ofwel) alkalisilicaat
• De injectiespecie dient over een geldige ATG-goedkeuring (of gelijkwaardig) te beschikken.
Uitvoering
De bepalingen van de Goedkeuringsleidraad G0010 opgesteld door Bugtb (verkrijgbaar op
http://qc.aoso.vlaanderen.be/nl/normes/index.html) zijn van toepassing.
• De uitvoering van de werken wordt toevertrouwd aan een terzake gespecialiseerde onderneming.
De aannemer moet kunnen beschikken over referenties welke bewijzen dat van de d.m.v. dit
systeem uitgevoerde structurele injectiewerkzaamheden minimaal 10 jaar ervaring bestaat en
waarbij gebleken is dat 10 jaar geleden gerepareerde constructies geen
•
verouderingsverschijnselen hebben vertoond.
Alle scheuren wijder dan 0,20 mm dienen geïnjecteerd te worden.
• Vóór de aanvang van de injectiewerken worden de scheuren aan het betonoppervlak gereinigd,
zonder ze evenwel met stof te vullen, teneinde ze volledig zichtbaar te maken. De
vochtigheidstoestand van de scheur moet binnen het toepassingsgebied van de te gebruiken
specie vallen.
• De injectiewerken gebeuren in twee fasen :
⇒ In een eerste fase wordt 10% van de te injecteren scheuren (met een max. van 10 m) geïnjecteerd.
Na uitharding van de injectiespecie worden de nodige testen uitgevoerd om de geschiktheid van de
gekozen injectiespecie en -materiaal te beoordelen.
⇒ In een tweede fase worden de injectiewerken, na positieve evaluatie van de gekozen techniek,
voltooid.
• Voor met de injectie wordt aangevangen, moeten de injectie-openingen in de scheur gespaard
worden (m.b.v. spijkers, tape, ijzerdraad,…), op max. 40 cm van elkaar. De afstand tussen de
injectieopeningen dient bepaald te worden a.h.v. de afmetingen van het te injecteren element, het
verloop van de scheur en de beoogde vullingsgraad.
• Bij vertakkingen van scheuren zullen één of meerdere bijkomende injectieopeningen voorzien
worden. Bij injectiediepten boven de 20 cm mogen controleopeningen geplaatst worden, welke
alleen gebruikt worden om de voortgang van het materiaal visueel te controleren. Het maken van
deze openingen mag niet door boring gebeuren.
• De scheur moet na het gereed maken van de injectieopeningen dichtgemaakt worden met een
tijdelijke afdichting (direct uithardend thermoplastisch hars, snelhardende epoxy-of polyesterhars
of een snelhardend cementtype) die voorkomt dat het injectiehars wegvloeit en zorgt dat er een
gelijkmatige druk in de geïnjecteerde zone wordt behouden.
• Vervolgens worden de injectienippels aangebracht in de gespaarde injectieopeningen van de
tijdelijke afdichting. De injectie dient aan te vangen bij de laagste injectie-opening. Als de
injectiespecie bij de hoger gelegen injectienippel zichtbaar wordt, dient de lager gelegen
injectieopening te worden afgedicht. Zo injecteert men stelselmatig door tot de volledige scheur
gedicht is. De laatste injectie-opening moet tevens de luchtuitlaat van de scheur zijn.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 168 7-1-2010

• Het debiet en de druk waarmee geïnjecteerd wordt, dienen optimaal ingesteld te worden om een
regelmatige injectering en optimale vulling van de scheur zonder te grote drukspanningen te
bekomen. De bedieningsman moet dienaangaande minstens twee jaar praktijkervaring hebben in
het behandelen van injectiewerkzaamheden en in de werking van de apparatuur. Hij moet op
verzoek van de opdrachtgever een getuigschrift kunnen tonen dat hij aan deze eisen voldoet. Het
getuigschrift moet verstrekt zijn door de fabrikant van de injectie-apparatuur en de formulator van
het injectiemateriaal.
• De dosseer-, meng-, pomp- en mixapparatuur moet volgens een ononderbroken systeem werken,
waarbij de componenten uit verschillende reservoirs in de juiste verhouding rechtstreeks naar een
mengkop worden gepompt. In de mengkop moeten de componenten volledig worden gemengd.
De apparatuur en de mengkop moeten zodanig zijn samengesteld dat geen luchtinsluiting in het
hydraulische systeem, noch in de mengkop kan plaatsvinden. Het mengsel dient binnen een
tijdspanne van 80% van de verwerkingstijd geïnjecteerd te worden.
• De druk in de apparatuur moet door de bedieningsman volledig gecontroleerd kunnen worden,
waarbij het verloop van de injectie visueel te controleren moet zijn aan de hand van een
manometer welke direct voor de mengkop aangesloten moet zijn. De apparatuur moet onder alle
omstandigheden inzetbaar zijn, hetgeen inhoudt dat ook in natte omstandigheden kan gewerkt
worden zonder gevaar. Controle op conditie van de apparatuur moet minimaal dagelijks voor de
aanvang van de werkzaamheden worden uitgevoerd door de aansluiting van een test-unit.
• Van de testresultaten moet door de bedieningsman een rapport worden opgemaakt, dat ter
inzage moet zijn voor de opdrachtgever. Een tolerantie van 5% + of - is acceptabel, maar bij
grotere verschillen moet de apparatuur vervangen worden. De opdrachtgever moet onder alle
omstandigheden het recht hebben opdracht te geven in diens bijzijn de test uit te voeren.
• Eén dag na de injectie moeten de afdichtingen verwijderd worden en moet het werk schoon
worden opgeleverd.
Toepassing
26.46. betonrenovatie - herstelling / coating
Omschrijving
De betonnen constructie-onderdelen, die blootgesteld zijn aan de buitenomgeving, worden behandeld
met een beschermingssysteem ten einde schade in de toekomst te voorkomen.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de uitsplitsing in de
samenvattende opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• meeteenheid : m2
• meetcode : netto te behandelen oppervlakte
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH) / Vermoedelijke Hoeveelheid (VH)
Materiaal
Het beschermingsproduct bestaat uit een polymerische of minerale substantie, die in meerdere lagen
aangebracht wordt om schade ten gevolge van carbonatatie van het beton, corrosie van de wapening,
scheuren of indringing van vocht te vermijden. Het gebruikte beschermingssysteem dient over een
geldige ATG-goedkeuring (of gelijkwaardig) te beschikken. Vereiste eigenschappen :
⇒ De coating moet bestaande en nieuwe scheuren tot 0,15 mm kunnen overbruggen;
⇒ Waterdampdoorlatendheid van de coating : ≤ 5 m
⇒ Weerstand tegen CO2-diffusie van de coating : ≥ 50 m
⇒ Aanhechtingssterkte van de coating op het beton : ≥ 0,8 N/mm2
Uitvoering
Voor de aanvang van de werken legt de aannemer het betonbeschermingssysteem dat hij wenst toe
te passen aan de architect en bouwheer voor, samen met het attest waaruit blijkt dat het over een
ATG-goedkeuring beschikt en dat het voldoet aan de gestelde eisen. Bij elke levering van
componenten van het beschermingssysteem worden de bijbehorende attesten meegeleverd.
• Indien de aannemer een beschermingssysteem wil toepassen dat niet over een ATG-certificaat
beschikt dan moet hij aantonen, aan de hand van rapporten van onafhankelijke laboratoria, dat
aan alle technische vereisten (proefmethoden en criteria) zoals vermeld in de
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 169 7-1-2010

goedkeuringsleidraad G0008, die als basis tot het verlenen van een ATG-goedkeuring dient, is
voldaan.
• De ondergrond moet net zijn, homogeen, geëffend, ontdaan van stof, modder, cementkorsten,
luchtbellen en grindnesten.
• De coating wordt met verfborstel, verfrol of spuitapparatuur conform de onderrichtingen van de
fabrikant, aangebracht. Dit gebeurt in één of meerdere lagen ten einde de vereiste minimum (voor
de CO2-diffusie-weerstand) en maximum (voor de waterdampdoorlatendheid) dikte van de droge
film te bekomen.
• De voorschriften zoals beschreven in de ATG dienen gevolgd te worden.
• De coating moet aan het oppervlak van de drager een doorlopende film vormen, zonder blazen,
scheuren, onthechtingen of met het blote oog te onderscheiden onderbrekingen. De behandeling
gebeurt bij normale weersomstandigheden, d.w.z. bij een temperatuur tussen 5°C en 30°C en
beschut tegen hevige wind en slagregen. Bovendien dient de temperatuur minstens 3°C boven
het heersende dauwpunt te liggen.
Toepassing
26.47. betonrenovatie - herstelling / corrosieinhibitor
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 170 7-1-2010

26.50. betonversterking - uitwendig gelijmde wapening / algemeen
Omschrijving
Het betreft een speciaal procédé waarbij via verlijming uitwendig extra wapening wordt aangebracht
om het draagvermogen van de constructie te vergroten.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de uitsplitsing in de
samenvattende opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• meeteenheid : m2
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH) / Vermoedelijke Hoeveelheid (VH)
Uitvoering
REFERENTIENORMEN
Zie ook Referentienormen artikel 26.40
NBN EN 1799 - Producten en systemen voor de bescherming en reparatie van betondraagsystemen - Beproevingsmethoden -
Proeven voor het meten van de geschiktheid van structurele lijmen voor de toepassing op betonoppervlakken (1999)
NBN EN 12188 - Producten en systemen voor de bescherming en reparatie van betonconstructies - Beproevingsmethoden -
Bepaling van de hechting van staal voor het kenmerken van dragende lijmen (1999)
ALGEMEEN
De werken mogen enkel uitgevoerd worden door een gespecialiseerde aannemer, die aan de hand
van referenties moet kunnen bewijzen dat hij voldoende ervaring met dergelijke werkzaamheden
heeft. Deze firma zal ook instaan voor alle werkzaamheden voor- en nabehandelingen van beton.
VOORBEHANDELING VAN HET BETONOPPERVLAK
• Alle onzuiverheden die de kleefkracht van de epoxylijm nadelig kunnen beïnvloeden zullen
worden verwijderd. Hiertoe zullen alle sporen van schilderwerk, roest, eventueel olie of vetten en
stof, zorgvuldig verwijderd worden. Het betonoppervlak mag hierbij niet beschadigd worden.
• De loshangende betondelen worden weggekapt; een controle met de hamer wordt uitgevoerd.
Het is ten strengste verboden te vlamstralen.
• De betonoppervlakken moeten droog zijn, eventueel zullen door verwarming de vochtige vlakken
worden gedroogd. De oorzaken van vochtigheid zullen worden weggewerkt. De temperatuur aan
het betonoppervlak bedraagt minimum 5°C meer dan het actuele dauwpunt.
• Het te verstevigen betonoppervlak zal indien nodig worden bijgewerkt met een mortel volgens de
respectievelijke artikels 26.41 / 26.42 / 26.43 / 26.44 teneinde de oneffenheden, grintnesten en
andere onregelmatigheden voor het kleven weg te werken.
• Indien er wapeningen bloot liggen, zullen deze ontroest worden en behandeld met een
beschermende coating vóór het betonoppervlak hersteld wordt.
• De scheuren met een scheurwijdte groter dan 0,2 mm zullen voorafgaandelijk worden
geïnjecteerd zoals beschreven in art. 26.45.
• De aldus klaargemaakte oppervlakken, waarop de uitwendige wapeningen zullen gelijmd worden,
zullen gezandstraald worden teneinde de cementmelk te verwijderen en het naakte beton te
kunnen nazien, wat betreft zijn kwaliteit.
• De treksterkte van het beton dient ten minste 1,5 N/mm2 te bedragen. Voor het aanbrengen van
de uitwendige wapening dient de aannemer testen uit te voeren om na te gaan of de minimaal
vereiste treksterkte bereikt wordt. De resultaten van deze testen dienen ter goedkeuring aan de
architect voorgelegd te worden alvorens overgegaan kan worden tot verlijmen van de uitwendige
wapening.
• De plaatsen waarop de uitwendige wapening gekleefd zal worden, worden duidelijk gemarkeerd
op het beton. Indien vereist door de fabrikant van de epoxylijm zullen de betonoppervlakken in
contact met lijm vooraf met een primer behandeld worden.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 171 7-1-2010

26.51. betonversterking - uitwendig gelijmde wapening / stalen platen
Materiaal
Het versterkingssysteem bestaat uit twee delen :
1. EPOXYLIJM
• Er wordt gebruik gemaakt van een tweecomponenten-epoxylijm.
⇒ Component A: vloeibare diepoxyde hars, met thixotrope eigenschappen; zonder oplosmiddel,
verpakt in een hermetisch gesloten bus die een capaciteit heeft voldoende om de twee
componenten te kunnen vermengen.
⇒ Component B: vloeibare verharder, zonder enig oplosmiddel.
• De componenten A en B hebben een verschillende kleur, zodanig dat de menging op een
eenvoudige wijze kan gecontroleerd worden. Vloeibaar mengsel van de twee componenten:
uniforme kleur.
• De minimum temperatuur bij het aanbrengen van de lijm zal 10°C bedragen en maximum 80%
relatieve vochtigheid.
• De twee componenten worden geleverd in zorgvuldig gesloten dozen, die zorgvuldig gedoseerd
werden in de fabriek. Op de werf zullen de harsen en verharder worden opgeslagen bij een
temperatuur hoger dan 10°C. Indien de verpakking beschadigd is bij aankomst op de werf, zal de
betrokken partij geweigerd worden en op kosten van de aannemer worden vervangen.
2. STALEN PLATEN
• De uitwendig op te lijmen wapening bestaat uit stalen platen :
⇒ Staalkwaliteit : S220 / S400 / S500 /…
⇒ Dikte : … mm
• Voorbehandeling :
⇒ Ontvetting : De metaaloppervlakken worden zorgvuldig ontvet met in een oplossing gedrenkte
doeken. Men zal regelmatig de doeken vernieuwen en overvloedig gebruik maken van het
oplosmiddel.
⇒ Zandstralen : Een droge zandstraling zal uitgevoerd worden teneinde een oppervlak te bekomen
overeenkomstig SA3 (NBN EN ISO 8501-1) en die een ruwheid vertoont gelijk aan het standaard
monster 18 van Rugotest nr.3. Het zandstralen wordt uitgevoerd bij een temperatuur hoger dan
5°C en een relatieve vochtigheid van maximum 80%.
⇒ Bescherming van de oppervlakken : De gezandstraalde oppervlakken worden volledig ontstoft
(stofzuiger, propere borstel, droge ontvette perslucht). Het vastnemen van de gezandstraalde
platen mag slechts geschieden door middel van schone handschoenen. Indien de stalen platen
meer dan 1 uur na het zandstralen aangebracht zullen worden, moet het gezandstraalde oppervlak
eerst behandeld worden met een primer overeenstemmend met de te gebruiken lijm.
Uitvoering
• De betonoppervlakken waarop de stalen platen gekleefd worden moeten effen zijn. De volgende
eisen worden gesteld
⇒ tolerantie op algemene effenheid: 4 mm met een lat van 2m.
⇒ tolerantie op de lokale effenheid: 1,5 mm met een lat van 0,20m.
• Indien de fabrikant van de stalen platen strengere toleranties vooropstelt zullen deze de
bovenvermelde toleranties vervangen. De zones die niet beantwoorden aan deze toleranties
zullen worden afgeslepen tot aan de gestelde eisen voldaan is.
• De vooraf gedoseerde bestanddelen hars en verharder van de epoxylijm worden vermengd met
een mengelaar van ± 300 toeren/min gedurende ongeveer 5 minuten, teneinde een uniforme tint
te bekomen. Dit mengen gebeurt door een persoon met ervaring op dit gebied. Het is ten
strengste verboden delen van in de fabriek klaargemaakte vooraf gedoseerde hoeveelheden van
de componenten A en B met elkaar te vermengen. Steeds dient de volledig vooraf gedoseerde
hoeveelheid gemengd te worden op de bouwplaats. Het fractioneren van de vooraf bereide
dosissen A of B is dus verboden.
• Bij het gebruik van ankerbouten zullen de boorgaten zorgvuldig ontstoft worden. Wanneer de
bouten dienen gelijmd te worden, zal de lijm tot in het diepste punt van het boorgat worden
aangebracht, zodat de overtollige materie bij het inbrengen van de bout zijdelings kan wegvloeien.
De randen van de boorgaten zullen eventueel met een epoxymortel worden bijgewerkt.
• Het mengsel (A+B), d.i. de epoxylijm, klaar voor gebruik, wordt onmiddellijk op de te kleven
oppervlakken aangebracht en gekleefd binnen een tijdsspanne van maximum 70% van de potlife,
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 172 7-1-2010

ij omgevingstemperatuur (minstens 10°C). De oppervlakken van het metaal en het beton worden
overvloedig, door middel van een spatel, met lijm bekleed teneinde een éénvormige laag te
bekomen.
• Onmiddellijk na het aanbrengen van de lijm worden de oppervlakken op elkaar gedrukt. De druk
wordt aangebracht vanaf het midden naar de randen, teneinde de luchtbellen weg te drukken en
opdat overtollige lijm zou kunnen weglopen. De metalen platen worden bij middel van stempels en
klemmen tegen het beton gedrukt. Men zal gebruik maken van ondermeer tussenliggende lagen
hout en polyurethaanschuim teneinde de druk gelijkmatig over gans de plaat te verdelen. Deze
hulpmiddelen dienen voor het mengen van de lijm klaar te liggen teneinde de drukspanning te
kunnen aanbrengen vooraleer de polymerisatie van de lijm een aanvang neemt.
• Gelijktijdig met het lijmen van de metalen platen zullen met dezelfde lijm een aantal trekkoppen
worden gekleefd.
• De drukspanning mag worden weggenomen zodra de lijm een hardheid heeft overeenstemmend
met 75 Shore D. Toch zal men niet vroeger dan 24 uur na het kleven de spanning wegnemen.
• Zodra de klemmen en stempels zijn weggenomen, worden de gelijmde platen gecontroleerd met
lichte hamerslagen. De holklinkende zones zullen geïnjecteerd worden met een injectiespecie,
overeenstemmend met de gebruikte lijm.
Toepassing
26.52. betonversterking -uitwendig gelijmde wapening / composietlaminaten
Materiaal
Het versterkingssysteem bestaat uit twee delen:
1. EPOXYLIJM
• Er wordt gebruik gemaakt van een tweecomponenten-epoxylijm.
⇒ Component A : vloeibare diepoxyde hars, met thixotrope eigenschappen; zonder oplosmiddel,
verpakt in een hermetisch gesloten bus die een capaciteit heeft voldoende om de twee
componenten te kunnen vermengen.
⇒ Component B : vloeibare verharder, zonder enig oplosmiddel.
• De componenten A en B hebben een verschillende kleur, zodanig dat de menging op een
eenvoudige wijze kan gecontroleerd worden. Vloeibaar mengsel van de twee componenten:
uniforme kleur.
• Het aanbrengen van de lijm gebeurt bij een minimum temperatuur van 10°C bedragen en bij een
relatieve vochtigheid van maximum 80%.
• De twee componenten worden geleverd in zorgvuldig gesloten dozen, die zorgvuldig gedoseerd
werden in de fabriek. Op de werf zullen de harsen en verharder worden opgeslagen bij een
temperatuur hoger dan 10°C. Indien de verpakking beschadigd is bij aankomst op de werf, zal de
betrokken partij geweigerd worden en op kosten van de aannemer worden vervangen.
2. COMPOSIETWAPENING
• De composietwapening is opgebouwd uit een polymeermatrix verstevigd met vezels.
• De polymeermatrix bestaat uit een epoxyhars met een goede chemische weerstand
• De vezels bestaan uit:
(ofwel) koolstofvezels,
(ofwel) aramidevezels,
(ofwel) glasvezels.
• De volumefractie van de vezels bedraagt minimaal 50%.
• Dikte: … mm
Uitvoering
VOORBEHANDELING
• De composietwapening wordt volgens de exacte afmetingen, vermeld op de ontwerptekeningen,
geprefabriceerd en op de werf aangeleverd.
• De wapeningsstrips moeten vrijgemaakt worden van stof, olie en andere verontreinigingen, die de
aanhechting negatief kunnen beïnvloeden.
• Deze handelingen dienen te gebeuren volgens de voorschriften van de fabrikant.
• Bij strips, voorzien van een afscheurweefsel ter bescherming van het vooraf opgeruwde oppervlak
en ter voorkoming van verontreiniging, moet het afscheurweefsel net voor het aanbrengen van de
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 173 7-1-2010

wapening afgescheurd worden. Vervolgens mag het oppervlak van de wapeningsstrips niet meer
met de hand aangeraakt worden.
• De strips mogen geen gebreken vertonen ten gevolge van transport, verwerken of incorrecte
versnijding. Beschadigde strips worden geweigerd en dienen op kosten van de aannemer
vervangen te worden.
• De betonoppervlakken waarop de composietwapening gekleefd wordt, moeten effen zijn.
De volgende minimale eisen worden gesteld :
⇒ tolerantie op algemene effenheid :
10 mm (voor dikte composietwapening > 1 mm) met een lat van 2m,
6 mm (voor dikte composietwapening < 1 mm) met een lat van 2m.
⇒ tolerantie op de lokale effenheid:
4 mm (voor dikte composietwapening > 1 mm) met een lat van 0,30m,
2 mm (voor dikte composietwapening < 1 mm) met een lat van 0,30m.
• Indien de fabrikant van de composietwapening strengere toleranties vooropstelt zullen deze de
bovenvermelde toleranties vervangen. De zones die niet beantwoorden aan de toleranties zullen
worden afgeslepen tot aan de gestelde eisen voldaan is.
• De vooraf gedoseerde bestanddelen hars en verharder van de epoxylijm worden vermengd met
een mengelaar van ± 300 toeren/min gedurende ongeveer 5 minuten, teneinde een uniforme tint
te bekomen. Dit mengen gebeurt door een persoon met ervaring op dit gebied. Het is ten
strengste verboden de in de fabriek vooraf bereide dosissen A of B te fractioneren. Steeds dient
de volledig vooraf gedoseerde hoeveelheid gemengd te worden op de bouwplaats.
• Het aanbrengen van de uitwendig op te lijmen wapening dient te geschieden volgens de
richtlijnen van de fabrikant. Het mengsel A+B, d.i. de epoxylijm, klaar voor gebruik, wordt
onmiddellijk op de gemarkeerde zones van het betonoppervlak aangebracht. De oppervlakken
van de composietwapening worden voorzien van een laag epoxylijm, met een dikte die vanuit het
midden afneemt naar de randen toe om het risico op holtes na het aanbrengen te vermijden.
• De strip wordt op het betonoppervlak gekleefd binnen een tijdsspanne van maximum 70% van de
potlife, bij omgevingstemperatuur (minstens 10°C). De strip wordt onmiddellijk na het aanbrengen,
aangedrukt met een rubberen roller. De druk wordt aangebracht vanaf het midden naar de
randen, teneinde de luchtbellen weg te drukken en opdat overtollige lijm zou kunnen weglopen.
• De wapening moet zo berekend en uitgevoerd worden dat brosse breuk van de constructie
voorkomen wordt. Hiertoe dient een voldoende verankeringslengte van de strips of bijkomende
verankering aan de uiteinden van de strips voorzien te worden.
• Bij het gebruik van ankerbouten zullen de boorgaten zorgvuldig ontstoft worden. Wanneer de
bouten dienen gelijmd te worden, zal de lijm tot in het diepste punt van het boorgat worden
aangebracht, zodat de overtollige materie bij het inbrengen van de bout zijdelings kan wegvloeien.
De randen van de boorgaten zullen eventueel met een epoxymortel worden bijgewerkt.
Toepassing
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 174 7-1-2010

27. STRUCTUURELEMENTEN STAAL
27.00. structuurelementen staal - algemeen
Omschrijving
De post "structuurelementen staal" omvat alle werken en leveringen voor de realisatie van de
ruwbouwconstructies uit staal, met inbegrip van alle verbindingssystemen, de eigenlijke uitvoering in
het werk, de aansluiting met de ruwbouw, verankeringen, hulpstukken, corrosiebescherming, ... In
overeenstemming met de algemene en/of specifieke bepalingen van het bijzonder bestek, dienen de
onder deze post begrepen eenheidsprijzen, hetzij volgens uitsplitsing in de samenvattende opmeting,
hetzij in hun globaliteit, steeds te omvatten :
• het desgevallend opmaken van de nodige stabiliteitsstudie en de uitvoeringstekeningen;
• de voorbereiding en nodige bewerking van het staal in het werkhuis (snijden, plooien, …), met
inbegrip van alle las- en boutverbindingen;
• de corrosiebescherming (d.m.v. metallisatie, thermisch verzinken en/of roestwerende
•
verfsystemen, ...)
de levering en montage van de stalen constructie-elementen op de werf, met inbegrip van alle
verbindingsstukken, oplegmiddelen en verankeringen;
Let wel
Trapelementen, balustraden of geprefabriceerde gevelelementen uit staal worden voorzien in deel 4 Gevelsluiting
en afwerking.
Materialen
PROFIELTYPES
I-profielen
Breedflensbalken
Hoekprofielen
T-profielen
Z-profielen
Kokerprofielen
Volle staven
Staalplaat
IPE / INP
HEA / HEB / HEM
gelijkzijdig / ongelijkzijdig
gelijkzijdig / ongelijkzijdig
naadloze ronde buis / vierkante buis / rechthoekige buis / …
rond / vierkant
Gegalvaniseerde staalplaat / …
STAALSOORTEN
-conform NBN EN 10025- (volgens vloeigrens (N/mm2))
S 235 S 275 S 295 S 355 S 420 S 460 …
STAALKWALITEITEN
-conform NBN EN 10025- (volgens kerfslagproef)
JR J0 J2 K2 …
Nota aan de ontwerper
Aanwending van de kwaliteitsklassen :
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 175 7-1-2010

JR : voor profielen en gelaste elementen van secundair belang.
J0, J2 en K2: voor belangrijke gelaste elementen of belangrijke koudvervormde elementen.
http://users.pandora.be/on4aek/7de%20specialisatiejaar%20lassen/staalaanduidingen.htm
ALGEMEEN
• Het staal voldoet aan de bepalingen van NBN EN 10025 - Warmgewalste producten van
ongelegeerd constructiestaal - Technische leveringsvoorwaarden (recentste versie).
• Bij levering dient het constructiestaal gekeurd te zijn. Een keuringsrapport 3.1.B volgens NBN EN
10204, met vermelding van de testresultaten van de trek- en kerfslagproeven moet bij de levering
voorgelegd worden.
• Elementen die gebreken of beschadigingen vertonen ten gevolge van prefab-productie, transport
en/of opslag worden niet verwerkt en worden zo snel mogelijk afgevoerd en op kosten van de
aannemer vervangen door nieuwe elementen.
• De vorm en de afmetingen van de profielen zijn afleesbaar op de plannen of op tijdig voor te
leggen werktekeningen.
Uitvoering
ALGEMEEN
• De constructeur moet in de werkplaats en op de werf alle nodige voorzorgen nemen, teneinde
iedere vervorming van de stukken tijdens de behandeling te voorkomen.
• Bijzondere aandacht dient te worden besteed aan de afmetingen van de elementen, hun peilen en
doorbuiging, alsook alle doorvoeren voor leidingen, kokers. Men moet volstrekt vermijden reeds
verbonden stukken te rechten.
• De elementen worden bij hun productie voorzien van de nodige uitsparingen of doorvoeren zoals
aangeduid op de plannen. Geen enkele doorvoer mag achteraf in de elementen worden
uitgeboord, uitgeslepen of uitgebrand zonder de voorafgaandelijke toestemming van de architect
of het ingenieursbureau belast met de stabiliteitsstudie.
• Voor tijdelijke markeringen wordt gebruik gemaakt van wateruitwisbare verven of stiften.
Oliehoudende en andere verven zijn niet toegelaten, gezien zij aanleiding kunnen geven tot
verzinkingsfouten.
• Vóór de uitvoering moet de constructeur de rechtlijnigheid van de staalprofielen controleren om
mogelijke kromming of scheeftrekking te vermijden.
• Uitsnijdingen met de zuurstofbrander moeten zorgvuldig bijgewerkt worden (verwijderen van de
bramen, slijpen enz.) om een volkomen gladde snede te bekomen.
• De elementen worden ontdaan van alle vuil, olie, vet en andere verontreinigingen, en van alle
loszittende roestvorming op het ogenblik van de verwerking.
• Alle bewerkingen - zoals vlakken en richten van de stukken, smeden en warm plooien, buigen,
uitgloeien, uitsnijden, alle verbindingen door lassen, bouten, schroeven, de voorbereiding van de
gaten, enz... - worden uitgevoerd overeenkomstig de vigerende NBN normen en regels van goed
vakmanschap.
• Iedere wijziging aan het esthetisch aspect van de stukken, hetzij om redenen van constructie
hetzij omwille van de stabiliteit ervan dient voorafgaandelijk aan de architect voorgelegd te
worden.
NABEHANDELING- CORROSIEBESCHERMING - AFWERKING
• Overeenkomstig de bepalingen van rubriek 27.70 corrosiebescherming - algemeen
LEVERING - MONTAGE - OPLEG - VERANKERINGEN
• De scherpe kanten en uitstekende delen zullen bij de levering beschut worden door middel van
houten of kunststof vulstukken.
• Alle stukken worden stevig in de omliggende constructies vastgezet en/of verankerd, bij middel
van aangepaste pluggen of chemische ankers, bouten, schroeven, moeren en tegenmoeren,
zodat er een stevige montage ontstaat die niet loskomt, ook niet bij intensief gebruik.
• De constructeur organiseert de gehele constructie ervan zodanig dat ten allen tijde, en gedurende
alle noodzakelijke en mogelijke manipulaties van de diverse elementen, de stabiliteit van het
geheel en van elk element afzonderlijk gegarandeerd blijft.
• Wanneer de stukken worden vastgeschroefd in zichtblokken, mechanische gevelsteen of
zichtbetonelementen, gebeurt het boren met uiterste zorg zodat de stenen of het beton niet
beschadigd worden, noch loskomen.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 176 7-1-2010

• De aanbevelingen van de architect in verband met plaatsing van waterdichtingsmembranen en/of
isolatie ter voorkoming van vochtbruggen en/of koudebruggen, worden door de aannemer strikt
opgevolgd. Indien deze aanbevelingen niet uitdrukkelijk in de uitvoeringsdocumenten vermeld zijn,
zal de aannemer hiernaar informeren alvorens de werken aan te vatten.
• Alle aangewende metalen onderdelen voor de verankering van buitenconstructies zijn
roestbestendig.
Veiligheid
Overeenkomstig het veiligheids- & gezondheidsplan, zoals opgemaakt door de veiligheidscoördinatorontwerp
en gevoegd bij het bijzonder bestek. Alle richtlijnen terzake en concrete aanwijzingen van de
veiligheidscoördinator-verwezenlijking zullen nauwkeurig worden opgevolgd.
NBN EN ISO 10882-1 - Veiligheid en gezondheid bij lassen en verwante processen - Monsterneming van de in de lucht
zwevende deeltjes en gassen in het ademgebied van de lasser - Deel 1: Monsterneming van in de lucht zwevende deeltjes
(2001)
NBN EN ISO 10882-2 - Veiligheid en gezondheid bij lassen en verwante processen - Monsterneming van in de lucht
zwevende deeltjes en gassen in het ademgebied van de lasser - Deel 2: Monsterneming van gassen (2000)
NBN EN 470-1 - Beschermende kleding voor gebruik bij lassen en aanverwante processen - Deel 1 : Algemene eisen (1995)
+ addendum (1998)
NBN EN 169 - Individuele oogbescherming - Filters voor lassen en aanverwante technieken - Doorlatingsspecificaties en
aanbevolen gebruik (2003)
NBN EN 175 - Persoonlijke bescherming - Middelen voor oog- en gezichtsbescherming tijdens lassen en aanverwante
processen (1997)
Materialen
NBN EN 10020 - Definitie en indeling van staalsoorten (2000)
NBN EN 10021 - Algemene technische leveringsvoorwaarden voor staal en staalproducten (1993)
NBN EN 10024 - Warmgewalste I-profielen met tapsvormige flenzen - Toleranties op vorm en afmetingen (1995)
NBN EN 10025 - Warmgewalste producten van ongelegeerd constructiestaal - Technische leveringsvoorwaarden (2004)
NBN EN 10027 - Systemen voor het aanduiden van staalsoorten - Deel 1&2 (1992)
NBN EN 10029 - Warmgewalste staalplaat van 3 mm of dikker - Toleranties op afmetingen, vorm en massa (1991)
NBN EN 10034 - I- en H- profielen uit bouwstaal - Vorm- en afmetingstoleranties (1994)
NBN EN 10055 - Warmgewalste stalen gelijkzijdige T-profielen met afgeronde kanten - Afmetingen en toleranties op vorm en
afmetingen (1996)
NBN EN 10056 - Gelijkzijdige en ongelijkzijdige hoekstaven van constructiestaal - Deel 1&2 (1998)
NBN EN 10079 - Definitie van staalproducten (1993)
NBN EN 10088 - Corrosievaste staalsoorten - Deel 1-3 (1995)
NBN EN 10204 - Producten van metaal - Soorten keuringsdocumenten (1991) + addendum (1997)
NBN EN 10210 - Warm vervaardigde buisprofielen voor constructiedoeleinden van ongelegeerd en fijnkorrelig constructiestaal
- Deel 1&2 (1995)
NBN EN 10219 - Koudvervaardigde gelaste buisprofielen voor constructiedoeleinden van ongelegeerd en fijnkorrelig
constructiestaal - Deel 1&2 (1997)
NBN EN 10221 - Klassen voor de oppervlaktegesteldheid van warmgewalste staven en walsdraad - Technische
leveringsvoorwaarden (1996)
NBN EN 10277 - Producten van blank staal - Technische leveringsvoorwaarden - Deel 1-5 (1999)
NBN EN 10278 - Afmetingen en toleranties van producten van blank staal (2000)
NBN EN 12070 t.e.m. 12074, NBN EN 12534 t.e.m. 12536, NBN EN 1599 t.e.m. 1600, NBN EN 759 - Lastoevoegmaterialen
NBN 154 - IJzer- en staalproducten - Dun plaatstaal in courant gebruikte staalsoorten voor metalen constructies (deel 33) -
Toleranties (1950)
NBN 293 - IJzer- en staalproducten - Gewalst staafstaal voor klinknagels, bouten, moeren en andere verbindingsorganen
(1952)
NBN 533 - IJzer- en staalproducten - Balkstaal IPE - Balkprofielen met parallelle flenzen (1959)
NBN 632-03 - IJzer- en staalproducten - Toleranties Staafstaal voor algemeen gebruik (uitgezonderd I- en U - staafstaal) (met
erratum) (blijft enkel geldig voor de T-staven) (1964)
NBN 633 - IJzer- en staalproducten - Breedflensbalken - Verkorte aanduiding en afmetingen (1964)
NBN 663 - IJzer- en staalproducten - Warmgewalste U-staven - Verkorte aanduiding en afmetingen (1966)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 177 7-1-2010

NBN 665 - IJzer- en staalproducten - Warmgewalste platte staven voor algemeen gebruik - Verkorte aanduiding en afmetingen
(1966)
Uitvoering
NBN 1-01- Metalen bouwconstructies - Algemene eisen toepasbaar op metalen bouwconstructies (met erratum) (1968)
NBN 117 - Staalproducten - beproevingsmethodes (1961-1964)
NBN ENV 1090 - Uitvoering van stalen draagsystemen - Deel 1-4 en 6 (1997-2000)
27.01. structuurelementen staal - verbindingen
ALGEMEEN
De wijze van verbinden van de verschillende elementen onderling (lassen, bouten, aangelaste doken,
klinknagels,…) gebeurt behoudens andere bepalingen op de detailplannen en/ of in het bijzonder
bestek, op voorstel van de aannemer en zal waar nodig bijkomend gestaafd worden met de nodige
berekeningen. De berekening van de verbindingen gebeuren overeenkomstig de voorschriften van de
laatste uitgave van de norm NBN B 51-002 of NBN ENV 1993 - Eurocode 3.
De uitvoeringswijze zal daarbij beantwoorden aan onderstaande algemene criteria :
• De aannemer ziet er op toe dat de aangewende verbindingssystemen volstrekt verenigbaar zijn
met de andere structurele, technische en/of afwerkingselementen waaruit de constructie is
samengesteld. Voor het verbinden van verzinkte structuurelementen worden enkel verzinkte
verbindingselementen toegelaten.
• De delen van het werk, die volgens de plannen uit één stuk zijn, mogen niet samengesteld
worden uit verscheidende stukken door lassen, lasplaten of op een andere wijze verenigde
stukken.
• Alle elkaar rakende eindvlakken zullen goed vlak en gerecht zijn; het vlakken en rechten wordt
met de vlakpers of met de walsmachine uitgevoerd zonder kloppen, noch hameren.
• Alle stukken die volgens de plannen moeten doorlopen tot tegen andere stukken (vulplaten onder
verstijvingen, onder bevestigingshoekijzers, onder knoopplaten; verstijvingen; lasplaten; …) zullen
op de juiste lengte gebracht en pasgemaakt worden, met rechtlijnige en goed tegen elkaar
aansluitende boorden. Het snijden en korten van de stukken geschiedt derwijze dat geen
scheuren, barsten of metaalvervorming wordt veroorzaakt.
• De benen van bevestigingshoekijzers die paarsgewijze aan de uiteinden van elementen zijn
aangebracht, moeten volledig in hetzelfde vlak liggen zodat een perfect contact over het hele
aansluitingsoppervlak verzekerd is.
• De voegen moeten goed pas afgewerkt worden, zodat de stuitnaden overal goed gesloten zijn, in
het bijzonder daar waar ze op druk belast worden.
• Voor scharniervormen worden de stukken geklonken met cilindervormige beugels; de stijve
verbindingen zijn van pinnen of krammen voorzien.
• Verbindingen in het werkhuis of montage van geprefabriceerde onderdelen ter plaatse op de werf
geschieden behoudens andere bepalingen op de detailplannen en/of in het bijzonder bestek, op
voorstel van de aannemer, hetzij met bouten, hetzij door lassen.
BOUTVERBINDINGEN
• De bouten voldoen aan de specificaties van de normen :
⇒ NBN EN ISO 898-1 - Mechanische eigenschappen van bevestigingsartikelen van koolstofstaal en
gelegeerd staal - Deel 1: Bouten, schroeven en tapeinden
⇒ NBN EN 20898-2 - Mechanische eigenschappen van bevestigingsartikelen van koolstofstaal en
gelegeerd staal - Deel 2: Moeren met voorgeschreven proefbelastingswaarden - Schroefdraad met
grove spoed.
⇒ Reeks NBN E 03 - Schroefdraad
⇒ NBN EN ISO 4759 - Toleranties voor bevestigingsartikelen
• Voor bouten van roestvast staal geldt de norm NBN EN ISO 3506.
• Bij bestelling van de bouten, moeren en onderlegringen dient de aannemer volgende gegevens
door te geven aan de leverancier :
⇒ De draadsoort en diameter: M8, M10, M12, M16, M20, …
⇒ De steellengte: 80, …
⇒ De sterkteklasse: 4.6, 8.8, 10.9, …
(4.6 treksterkte = 400 N/mm2; vloeigrens = 60% van de terksterkte = 240 N/mm2)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 178 7-1-2010

⇒ Het nummer van de norm met specificaties (ISO-normen, DIN-normen; cfr. NBN EN ISO 4014 e.v.,
DIN 931,…)
Voorbeeld van aanduiding: M20 x 80 - 4.6 - DIN 601
⇒ Eventuele nabehandeling: verzinken, cadmium-laag, …
• Bij levering van de bouten dient een keuringsrapport 3.1.B volgens NBN EN 10204 (keuring door
onafhankelijk organisme, door de leverancier te kiezen) voorgelegd te worden met vermelding van
de testresultaten van de in NBN EN ISO 898-1 en NBN EN 20898-2 beschreven testen.
• Voor bouten met hoge treksterkte (sterkteklasse 8.8 en hoger) dient de keuring te gebeuren
volgens NBN E 27-073.
• De boutverbindingen worden uitgevoerd overeenkomstig NBN ENV 1090 of NBN E 27-072.
• De boutgaten moeten zorgvuldig geboord worden. De gatdiameter moet hierbij 1 mm (voor bouten
M12 tot M14), 2 mm (voor bouten M16 tot M24) of 3 mm (voor bouten M27 en groter) groter zijn
dan de boutdiameter.
LASVERBINDINGEN
Het lassen gebeurt in principe uitsluitend in het werkhuis onder beschermde omstandigheden en door
een erkend lasser, die gecertificeerd is volgens NBN EN 287. Indien, mits toestemming van de
raadgevend ingenieur, tengevolge van een aanpassing op de werf, toch moet worden gelast, dient dit
te gebeuren door een erkend lasser bij gunstige klimaatomstandigheden en moet de las d.m.v.
metallisatie worden beschermd tegen oxidatie. De aannemer legt een lasprogramma ter goedkeuring
voor aan de architect. De lasnaden zullen van goede kwaliteit zijn en volgens de regels der kunst
aangebracht. De stukken worden aaneengezet met doorlopende lassen, zonder onderbrekingen,
noch openingen. Inzonderheid voor de buitenstukken wordt hier bijzondere aandacht aan besteed,
met het oog op een degelijke roestbestendigheid. Alle lasslakken, bramen en uitsteeksels moeten
zorgvuldig verwijderd worden door bikken, borstelen, slijpen of stralen en worden netjes bij
geschuurd.
REFERENTIENORMEN
Algemeen
NBN B 51-002 - Stalen bouwconstructies - Berekening volgens de methode van de grenstoestanden
NBN ENV 1993 - Eurocode 3 : Ontwerp van stalen draagsystemen
Bouten
NBN E 27-071 - Bouten met hoge treksterkte, met brede sleutelwijdte voor staalbouw - Opvatting en berekening van de
verbindingen + err (1987)
NBN E 27-072 - Bouten met hoge treksterkte, met brede sleutelwijdte, voor staalbouw -Uitvoering van de verbindingen (1987)
NBN E 27-073 - Bouten met hoge treksterkte, met brede sleutelwijdte, voor staalbouw - Keuring - Levering (1988)
Lassen
NBN 212 - Staalconstructies - Berekening van spanningen in gelaste constructies onderworpen aan een statische belasting
NBN EN 287-1 - Het kwalificeren van lassers - Smeltlassen - Deel 1 : Staal (2004)
NBN EN 288 - Het beschrijven en kwalificeren van lasprocedures voor metallieke materialen - Deel 1-8 + add (1992-1997)
NBN EN 719 - Lascoördinatie - Taken en verantwoordelijkheden
NBN EN 729 - Kwaliteitsborgingseisen voor lassen
NBN EN 1011 - Lassen - Aanbevelingen voor het lassen van metalen - Deel 1 t.e.m. 3
NBN EN 1043 - Destructieve beproevingen van lasverbindingen in metalen - Hardheidsproeven (1996)
NBN EN 1708 - Lassen - Details van lasverbindingen in staal - Deel 1 & 2
NBN EN ISO 5817 - Lassen - Smeltlasverbindingen in staal, nikkel, titanium en hun legeringen (laserlassen uitgezonderd) -
Kwaliteitsniveaus voor onvolkomendheden
NBN EN ISO 9692 - Lassen en verwante processen - Aanbevelingen voor lasnaadvoorbereiding
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 179 7-1-2010

27.02. structuurelementen staal - stabiliteitsstudie
Algemeen
REFERENTIENORMEN
NBN B 51-002 - Stalen bouwconstructies - Berekening volgens de methode van de grenstoestanden (1988)
NBN ENV 1993 - Eurocode 3 - Ontwerp van stalen draagsystemen (1995-2002)
NBN ENV 1994 - Eurocode 4 : Ontwerp van gemengde staal-beton draagsystemen (1995-2002)
Het bijzonder bestek vermeldt de aannemingsmodaliteiten omtrent de stabiliteitsstudie en detaillering :
(ofwel) STABILITEITSSTUDIE GELEVERD DOOR DE BOUWHEER
De structuurelementen uit staal zullen worden uitgevoerd overeenkomstig de
werkdocumenten zoals gevoegd bij het aanbestedingsbundel (plannen, lastenboeken,
borderellen, detailtekeningen). De aannemer blijft er evenwel toe gehouden na te gaan of
deze kunnen worden uitgevoerd volgens deze uitvoeringsdocumenten en/of er zich geen
onderlinge anomalieën voordoen. Alvorens de werken aan te vatten brengt hij de architect
op de hoogte van zijn eventuele opmerkingen dienaangaande.
(ofwel) STABILITEITSSTUDIE GELEVERD DOOR DE AANNEMER
De kosten voor het verrichten van de studie van de staalconstructie, zijn begrepen in de
kostprijs van de aanneming. De werktekeningen van de ingenieur, die door de aannemer
belast wordt met de stabiliteitsstudie, worden voor de aanvang van de desbetreffende
werken en ten laatste twee maanden na toekenning van de werken ter goedkeuring
voorgelegd aan het werkbestuur.
Deze werktekeningen dienen overeen te stemmen met de aanduidingen in de
aanbestedingsdocumenten (plannen, lastenboeken, borderellen,…) en moeten het resultaat
zijn van stabiliteitsberekeningen volgens NBN B 51-002 of NBN ENV 1993 - Eurocode 3:
Ontwerp van stalen draagsystemen (recentste uitgave), waarbij de in aanmerking te nemen
belastingen beantwoorden aan de normenreeks NBN EN(V) 1991. Tevens legt de aannemer
eigen detail- en werktekeningen betreffende de metaalconstructies ter goedkeuring voor aan
het bestuur. Deze documenten moeten geleverd worden binnen een termijn die de
verwezenlijking van de werken toelaat volgens de geviseerde algemene planning en
rekening houdend met de goedkeuringstermijnen bepaald in art. 3 § 3 van het TB 100 van
1984.
Nota aan de ontwerper
Studies ten laste van de aannemer zijn enkel toelaatbaar voor constructies van geringe omvang.
27.10. liggers - algemeen
Omschrijving
Het betreft (horizontaal opgelegde,…) liggers, aangewend voor het overbruggen van overspanningen
ter ondersteuning van wanden, vloeren of dakelementen.
Let wel
De lintelen, aangewend voor het plaatselijk ondersteunen van metselwerk boven raam- & deuropeningen worden
opgenomen als een afzonderlijke rubriek.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting kan de meting als volgt worden opgevat :
• meeteenheid : per kg, desgevallend opgesplitst volgens de aard en afwerking van de
bouwelementen.
• meetcode : de volumemassa van het staal wordt bij conventie vastgesteld op 7.850 kg/m3. Enkel
de conventionele theoretische massa wordt in rekening gebracht. Deze wordt bepaald op basis
van de geometrische vorm van de stukken. De uitsnijdingen en openingen worden afgetrokken,
behalve de gaten voor de bout-, pen- of klinknagelverbindingen en de afschuiningen en
laspoortjes voor de lassen. In de berekening van de hoeveelheden wordt een massatoeslag van
10 % voorzien, waarvan enerzijds 5% voor de hulpstukken (kop- en voetplaten, verstijvingsplaten,
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 180 7-1-2010

verbindingselementen, ankerstaven in beton, ...) en anderzijds 5% voor lasnaden, bouten, moeren
en rondellen, verbindingsdeuvels, afval en walstolleranties, …
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid
Let wel
De afmetingen en/of het gewicht van de stalen elementen stemmen overeen met deze die op plannen en
meetstaat zijn aangeduid.
27.11. liggers - profielstaal / blank |FH|kg
Materiaal
Specificaties
• Staalsoort : S 235 / S 275 / S355 / ...
• Kwaliteit (lasbaarheid) : JR / J0 / J2 / K2/ ...
• Vorm en afmetingen : volgens gedetailleerde meetstaat / …
Uitvoering
• De zijdelingse opleg bedraagt minstens 15 / … cm. De opleg gebeurt …
• De verankering aan de ruwbouw gebeurt dragend op het naastliggend metselwerk (mits
aanwending van verdeelbalken in ter plaatse gestort gewapend beton / geprefabriceerde
elementen ingewerkt in het metselwerk)
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Bij plaatsing moeten de nodige voorzorgen genomen worden om uithangende flenzen te
voorkomen. Ofwel worden de gewelven voorzien van verzonken uiteinden ofwel wordt de positie
van de stalen ligger aangepast zodat alle pleisterwerken vlak kunnen doorlopen.
27.12. liggers - profielstaal / gemetalliseerd |FH|kg
Materiaal
Specificaties
• Staalsoort : S 235 / S 275 / S355 / ...
• Kwaliteit (lasbaarheid) : JR / J0 / J2 / K2/ ...
• Vorm en afmetingen : volgens gedetailleerde meetstaat / …
• Behandeling van het staal : gemetalliseerd ZN 40 / ZN 80 / ZN 120 / ... overeenkomstig
27.72 corrosiebescherming - metallisatie
Uitvoering
• De zijdelingse opleg bedraagt minstens 15 / … cm. De opleg gebeurt …
• De verankering aan de ruwbouw gebeurt dragend op het naastliggend metselwerk (mits
aanwending van verdeelbalken in ter plaatse gestort gewapend beton / geprefabriceerde
elementen ingewerkt in het metselwerk)
• Gebeurlijke beschadigingen aan de metallisatie moeten voorafgaandelijk worden hersteld met
verwijderen van de roestvorming, plaatselijk blankschuren en herschilderen met koudmetallisatie.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Bij plaatsing moeten de nodige voorzorgen genomen worden om uithangende flenzen te
voorkomen. Ofwel worden de gewelven voorzien van verzonken uiteinden ofwel wordt de positie
van de stalen ligger aangepast zodat alle pleisterwerken vlak kunnen doorlopen.
Toepassing
27.13. liggers - profielstaal / verzinkt |FH|kg
Materiaal
Specificaties
• Staalsoort : S 235 / S 275 / S355 / ...
• Kwaliteit (lasbaarheid) : JR / J0 / J2 / K2/ ...
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 181 7-1-2010

• Vorm en afmetingen : volgens gedetailleerde meetstaat / …
• Behandeling van het staal : thermisch verzinkt, minimum laagdikte 45 / 55 / 70 / 85 /… μm
overeenkomstig 27.71 corrosiebescherming - thermisch verzinken
Uitvoering
• De zijdelingse opleg bedraagt minstens 15 / … cm. De opleg en de verankering aan de ruwbouw
gebeurt dragend op het naastliggend metselwerk (mits aanwending van verdeelbalken in
terplaatse gestort gewapend beton / geprefabriceerde elementen ingewerkt in het metselwerk / …)
• Gebeurlijke beschadigingen aan de zinklaag moeten voorafgaandelijk worden hersteld zoals
beschreven in art. 27.71 corrosiebescherming - thermisch verzinken.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Bij plaatsing moeten de nodige voorzorgen genomen worden om uithangende flenzen te
voorkomen. Ofwel worden de gewelven voorzien van verzonken uiteinden ofwel wordt de positie
van de stalen ligger aangepast zodat alle pleisterwerken vlak kunnen doorlopen
27.14. liggers - profielstaal / roestvast (RVS) |FH|kg
Materiaal
Specificaties
• Staalsoort : AISI 304 / 316 / ...
• Kwaliteit ( lasbaarheid) :
• Vorm en afmetingen : volgens gedetailleerde meetstaat / …
• Behandeling van het staal : ...
Uitvoering
• De zijdelingse opleg bedraagt minstens 15 / … cm. De opleg gebeurt …
• De verankering aan de ruwbouw gebeurt dragend op het naastliggend metselwerk (mits
aanwending van verdeelbalken in ter plaatse gestort gewapend beton / geprefabriceerde
elementen ingewerkt in het metselwerk)
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Bij plaatsing moeten de nodige voorzorgen genomen worden om uithangende flenzen te
voorkomen. Ofwel worden de gewelven voorzien van verzonken uiteinden ofwel wordt de positie
van de stalen ligger dusdanig aangepast zodat alle pleisterwerken vlak kunnen doorlopen
Toepassing
27.20. lintelen - algemeen
Omschrijving
Het betreft L-vormige lintelen (lateien) in geprofileerd staal, aangewend voor het plaatselijk
ondersteunen van het parement boven raam- en deuropeningen in buitengevels.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Inbegrepen in de eenheidsprijs van het
gevelmetselwerk
Materialen
Specificaties
• Vorm en afmetingen : hoekprofielen, dimensies volgens gedetailleerde meetstaat.
Uitvoering
De in aanmerking te nemen belastingen beantwoorden aan de normen van de reeks NBN EN(V)
1991. De berekeningen gebeuren volgens de reeks NBN B 51 of NBN ENV 1993.
• De lasverbindingen en perforaties van de profielen gebeuren uitsluitend in de werkplaats.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 182 7-1-2010

• De profielen worden met aangelaste wapeningsstaven diameter 10 mm verankerd in het beton
achter de profielen, of in het metselwerk boven de latei. Ankers voorzien om de 80 cm maximum.
• De verankeringen moeten zo uitgevoerd worden dat de hoekprofielen opgehangen worden aan de
binnenwand, in of boven de latei; de verankering moet het doorbuigen van de profielen beletten.
• Met het oog op het behoud van een beperkte voeg (5-10 mm) en zuivere aansluiting op het
buitenschrijnwerk worden de profielen opgesteld met de buitenzijde van de opstaande kant, zo
veel mogelijk in hetzelfde vlak als de binnenzijde van het buitenspouwblad (de gevelstenen dienen
hiertoe zo nodig machinaal te worden uitgefreesd).
27.21. lintelen - profielstaal / blank |PM|
Materiaal
Specificaties
• Staalsoort : S 235 / S 275 / S355 / ...
• Kwaliteit (lasbaarheid) : JR / J0 / J2 / K2 / ...
• Verankeringen : aangelaste doken 20 x 4 mm / aangelaste doken 60 x 6 mm / roestvast stalen
keilbouten M8 / M10 / ...
• Ankers : aangelaste wapeningsstaven met een minimum sectie van 10 / … mm.
Uitvoering
• De zijdelingse opleg bedraagt minstens 10 / 15 cm.
• De verankering aan de ruwbouw gebeurt
(ofwel) voor overspanningen tot 120 cm, dragend op het naastliggend metselwerk
(ofwel) voor overspanningen groter dan 120 cm, door middel van doken met een maximale
tussenafstand van 50 cm. Het plooien van de doken bij de plaatsing is verboden.
(ofwel) door middel van ingeboorde keilbouten met een maximale tussenafstand van 50 cm.
Toepassing
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 183 7-1-2010

27.22. lintelen - profielstaal / gemetalliseerd |PM|
Materiaal
Specificaties
• Staalsoort : S 235 / S 275 / S355 / ...
• Kwaliteit (lasbaarheid) : JR / J0 / J2 / K2 / ...
• Verankeringen : aangelaste doken 20 x 4 mm / aangelaste doken 60 x 6 mm / roestvast stalen
keilbouten M8 / M10 / ...
• Ankers : aangelaste wapeningsstaven met een minimum sectie van 10 / … mm.
• Behandeling van het staal : gemetalliseerd ZN 40 / ZN 80 / ZN 120 / ... overeenkomstig 27.72
corrosiebescherming - metallisatie
Aanvullende specificaties
• Bij te schilderen van gemetalliseerd profielstaal wordt de eerste laag zink-chromaatverf in de
werkplaats aangebracht. Kleur van de beschermlaag: …
Uitvoering
• De zijdelingse opleg bedraagt minstens 10 / 15 cm.
• De verankering aan de ruwbouw gebeurt
(ofwel) voor overspanningen tot 120 cm, dragend op het naastliggend metselwerk
(ofwel) voor overspanningen groter dan 120 cm, door middel van doken met een maximale
tussenafstand van 50 cm. Het plooien van de doken bij de plaatsing is verboden.
(ofwel) door middel van ingeboorde keilbouten met een maximale tussenafstand van 50 cm.
Toepassing
27.23. lintelen - profielstaal / thermisch verzinkt |PM|
Materiaal
Specificaties
• Staalsoort : S 235 / S 275 / S355 / ...
• Kwaliteit (lasbaarheid) : JR / J0 / J2 / K2 / ...
• Verankeringen : aangelaste doken 20 x 4 mm / aangelaste doken 60 x 6 mm / roestvast stalen
keilbouten M8 / M10 / ...
• Behandeling van het staal : thermisch verzinkt, minimale laagdikte 45 / 55 / 70 / 85 /… μm
overeenkomstig 27.71 corrosiebescherming - thermisch verzinken
Uitvoering
• De zijdelingse opleg bedraagt minstens 10 / 15 cm.
• De verankering aan de ruwbouw gebeurt
(ofwel) voor overspanningen tot 120 cm, dragend op het naastliggend metselwerk
(ofwel) voor overspanningen groter dan 120 cm, door middel van doken met een maximale
tussenafstand van 50 cm. Het plooien van de doken bij de plaatsing is verboden.
(ofwel) door middel van ingeboorde keilbouten met een maximale tussenafstand van 50 cm.
Toepassing
27.24. lintelen - profielstaal / roestvast (RVS) |PM|
Materiaal
Specificaties
• Staalsoort : AISI 304 / 316 / ...
• Kwaliteit (lasbaarheid) :
• De verankeringen bestaan uit aangelaste doken 20 x 4 mm / aangelaste doken 60 x 6 mm /
roestvast stalen keilbouten M8 / M10 / ...
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 184 7-1-2010

Uitvoering
• De zijdelingse opleg bedraagt minstens 10 / 15 cm.
• De verankering aan de ruwbouw gebeurt
(ofwel) voor overspanningen tot 120 cm, dragend op het naastliggend metselwerk
(ofwel) voor overspanningen groter dan 120 cm, door middel van doken met een maximale
tussenafstand van 50 cm. Het plooien van de doken bij de plaatsing is verboden.
(ofwel) door middel van ingeboorde keilbouten met maximum tussenafstand van 50 cm.
27.25. lintelen - regelbare consoles |PM|
Omschriiving
Het betreft speciale consoles voor het realiseren van doorlopende baksteenlateien, en opvangen van
de verticale lasten van het parement ter hoogte van geveloverkragingen en/of boven brede raam- en
deuropeningen. De regelbare consoles laten een doorlopende spouw toe, teneinde de plaatsing van
een goed aansluitende laag thermische isolatie mogelijk te maken zonder directe koudebruggen.
Materialen & Uitvoering
Het toe te passen type console moet bepaald worden in functie van de op te nemen belasting en
voorafgaandelijk ter goedkeuring worden voorgelegd aan de architect. De in aanmerking te nemen
belastingen beantwoorden aan de normen van de reeks NBN EN(V) 1991. De berekeningen
gebeuren volgens de reeks NBN B 51 of NBN ENV 1993. Het systeem voorziet in de nodige
hulpstukken, vulplaten en stelplaten om een zuiver waterpas en rechtlijnige montage toe te laten. De
verankering in de achterliggende structuur gebeurt overeenkomstig de voorschriften van de fabrikant
met chemische ankers, doorsteekankers, RVS-keilbouten, die bij de montage in het beton geboord
worden, hetzij d.m.v. een vooraf ingebetonneerde ankerrail en hamerkopbout.
Specificaties
• Materiaal : verzinkt staal / verzinkt staal voorzien van een poedercoating / roestvast staal (RVS)
• Type :
(ofwel) “niet-zichtbare” regelbare metselwerk-consoles opgevat als ankerrail met onzichtbare
bevestigingsbeugels of haken. De kantlaag van het metselwerk wordt onzichtbaar
bevestigd met beugels, die in de verticale voeg tussen de koplaag met mortel verankerd
worden. Deze beugels of haken zijn zo gevormd dat de uiteinden aan een ankerrail
kunnen aangehaakt worden. Er worden minimum 4 à 5 beugels voorzien per lm.
(ofwel) “zichtbare” regelbare consoles opgevat als een doorlopende drager. De kantlaag van het
metselwerk rust op een horizontaal hoekprofiel dat als draagvlak fungeert en
aangehaakt wordt aan een hoeklijn of bevestigd d.m.v. individuele muurankers. Ter
hoogte van vrije hoekoverkragingen, worden de horizontale dragers in verstek geplaatst.
• Verankering : chemische ankers / doorsteekankers / keilbouten / …
Toepassing
Opvangen van lateien boven de doorlopende raam- en deuropeningen en/of van parement ter hoogte
van geveloverkragingen.
27.30. kokerprofielen - algemeen
Omschrijving
Het betreft (verticaal opgestelde, …) kokerelementen, aangewend als dragende kolommen,…. Zij zijn
vervaardigd uit staal, dat in de werkplaats wordt geprefabriceerd en op de werf verbonden met de
reeds uitgevoerde constructies. Inbegrepen is het lassen van de nodige platen bovenaan en onderaan
de kolom.
Meting
• meeteenheid : kg. De volumemassa van staal wordt conventioneel vastgesteld op 7.850 kg/m3.
• meetcode : de kolommen worden gemeten tussen de balken en/of de vloeren.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Uitvoering
De lasverbindingen gebeuren zoveel mogelijk in de werkplaats.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 185 7-1-2010

27.31. kokerprofielen - profielstaal / blank |FH|kg
Materiaal
Specificaties
• Staalsoort : S 235 / S 275 / S355 / ...
• Kwaliteit (lasbaarheid) : JR / J0 / J2 / K2 / ...
• Vorm : volgens gedetailleerde meetstaat / …
• Afmetingen / diameter : ... mm
• Wanddikte : … mm
Uitvoering
• De profielen worden volkomen in het lood opgesteld.
• De profielen zijn voorzien van een aangelaste onder- en bovenplaat, minimum dikte 8 / 10 / ...
mm, met boorgaten onder en doken boven.
⇒ De plaat bovenaan de kolom heeft een vierkante vorm waarbij de lengte van de zijden gelijk is aan
de breedte van de opliggende balk.
⇒ De plaat onderaan de kolom heeft dezelfde afmetingen, en wordt vastgemaakt aan de
onderliggende constructie, hetzij door laswerk aan wachtstaven, ofwel door de voet van de kolom
in te betonneren. De verankering geschiedt op een aanzet van gewapend beton.
Toepassing
• Hoekprofielen ter ondersteuning van de buitengevels :
• Buitenkolommen :
• Binnenkolommen :
27.32. kokerprofielen - profielstaal / gemetalliseerd |FH|kg
Materiaal
Specificaties
• Staalsoort : S 235 / S 275 / S355 / ...
• Kwaliteit (lasbaarheid) : JR / J0 / J2 / K2 / ...
• Vorm : volgens gedetailleerde meetstaat / …
• Afmetingen / diameter : ... mm
• Wanddikte : … mm
• Behandeling van het staal : gemetalliseerd ZN 40 / ZN 80 / ZN 120 / ... overeenkomstig 27.72
corrosiebescherming - metalliseren
• De verankeringen en lasnaden worden voor plaatsing met een zinkchromaatverf bijgewerkt.
Aanvullende specificaties
• De eindafwerking ter plaatse gebeurt met twee lagen dekkende lak, volgens artikel ... Kleur : RAL
⇒ De elementen worden gelakt in de fabriek / op de werf.
⇒ Eventuele beschadigingen van de lak ten gevolge transport en plaatsing worden op de werf
bijgewerkt totdat een uniforme kleur en aspect wordt bekomen.
Uitvoering
• De profielen worden volkomen in het lood opgesteld.
• De profielen zijn voorzien van een aangelaste onder- en bovenplaat, minimum dikte 8 / 10 / ...
mm, met boorgaten onder en doken boven.
⇒ De plaat bovenaan de kolom heeft een vierkante vorm waarbij de lengte van de zijden gelijk is aan
de breedte van de opliggende balk.
⇒ De plaat onderaan de kolom heeft dezelfde afmetingen, en wordt vastgemaakt aan de
onderliggende constructie, hetzij door laswerk aan wachtstaven, ofwel door de voet van de kolom
in te betonneren. De verankering geschiedt op een aanzet van gewapend beton.
Toepassing
• Hoekprofielen ter ondersteuning van de buitengevels :
• Buitenkolommen :
• Binnenkolommen :
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 186 7-1-2010

27.33. kokerprofielen - profielstaal / verzinkt |FH|kg
Materiaal
Specificaties
• Staalsoort : S 235 / S 275 / S355 / ...
• Kwaliteit (lasbaarheid) : JR / J0 / J2 / K2 / ...
• Vorm : volgens gedetailleerde meetstaat / …
• Afmetingen / diameter : ...
• Wanddikte : …
• Behandeling van het staal : thermisch verzinkt, minimale laagdikte 45 / 55 / 70 / 85 /… μm
overeenkomstig 27.71 corrosiebescherming - thermisch verzinken
• De verankeringen en lasnaden worden voor plaatsing met een zinkchromaatverf bijgewerkt.
Aanvullende specificaties
• De eindafwerking ter plaatse gebeurt met twee lagen dekkende lak, volgens artikel ... Kleur : …
⇒ De elementen worden gelakt in de fabriek / op de werf.
⇒ Eventuele beschadigingen van de lak ten gevolge transport en plaatsing worden op de werf
bijgewerkt totdat een uniforme kleur en aspect wordt bekomen.
Uitvoering
• De profielen worden volkomen in het lood opgesteld.
• De profielen zijn voorzien van een aangelaste onder- en bovenplaat, minimum dikte 8 / 10 / ...
mm, met boorgaten onder en doken boven.
⇒ De plaat bovenaan de kolom heeft een vierkante vorm waarbij de lengte van de zijden gelijk is aan
de breedte van de opliggende balk.
⇒ De plaat onderaan de kolom heeft dezelfde afmetingen, en wordt vastgemaakt aan de
onderliggende constructie, hetzij door laswerk aan wachtstaven, ofwel door de voet van de kolom
in te betonneren. De verankering geschiedt op een aanzet van gewapend beton.
Toepassing
• Hoekprofielen ter ondersteuning van de buitengevels :
• Buitenkolommen :
• Binnenkolommen :
27.34. kokerprofielen - profielstaal / roestvast (RVS) |FH|kg
Materiaal
Specificaties
• Staalsoort : AISI 304 / 316 / ...
• Kwaliteit (lasbaarheid) :
• Vorm : volgens gedetailleerde meetstaat / …
• Afmetingen / diameter : volgens gedetailleerde meetstaat
• Wanddikte : …
Aanvullende specificaties
• De eindafwerking ter plaatse gebeurt met twee lagen dekkende lak, volgens artikel ... Kleur : …
⇒ De elementen worden gelakt in de fabriek / op de werf.
⇒ Eventuele beschadigingen van de lak ten gevolge transport en plaatsing worden op de werf
bijgewerkt totdat een uniforme kleur en aspect wordt bekomen.
Uitvoering
• De profielen worden volkomen in het lood opgesteld.
• De profielen zijn voorzien van een aangelaste onder- en bovenplaat, minimum dikte 8 / 10 / ...
mm, met boorgaten onder en doken boven.
⇒ De plaat bovenaan de kolom heeft een vierkante vorm waarbij de lengte van de zijden gelijk is aan
de breedte van de opliggende balk.
⇒ De plaat onderaan de kolom heeft dezelfde afmetingen, en wordt vastgemaakt aan de
onderliggende constructie, hetzij door laswerk aan wachtstaven, ofwel door de voet van de kolom
in te betonneren. De verankering geschiedt op een aanzet van gewapend beton.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 187 7-1-2010

Toepassing
• Hoekprofielen ter ondersteuning van de buitengevels :
• Buitenkolommen :
• Binnenkolommen :
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 188 7-1-2010

27.40. vlakke spanten - algemeen
Omschrijving
Het betreft vlakke spanten samengesteld uit lijnvormige stalen elementen, die in de werkplaats
worden geprefabriceerd en op de werf worden gemonteerd en verankerd aan de reeds uitgevoerde
constructies.
Let wel
De nodige windverbanden maken steeds deel uit van de eenheidsprijs van de spanten.
De gordingen, welke bovenop de vlakke spanten worden geplaatst, maken geen deel uit van de eenheidsprijs.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(ofwel)
• meeteenheid : per kg, desgevallend opgesplitst volgens de aard en afwerking van de
bouwelementen. .
• meetcode : de volumemassa van het staal wordt conventioneel vastgesteld op 7.850 kg/m3. Enkel
de conventionele theoretische massa wordt in rekening gebracht. Deze wordt bepaald door
berekening op basis van de stuklijsten opgemaakt door de aannemer in overeenstemming met de
uitvoeringstekeningen. Er wordt uitsluitend rekening gehouden met de geometrische vorm van de
stukken. De uitsnijdingen en openingen worden niet afgetrokken. Geen enkele massatoeslag voor
lasnaden, bouten, moeren en rondellen, verbindingsdeuvels, afval en walstoleranties wordt in
rekening gebracht. De gordingen worden in deze prijs niet meegerekend.
• aard van de overeenkomst: Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Let wel
De afmetingen en/of het gewicht van de stalen elementen stemmen overeen met deze die op plannen en
meetstaat zijn aangeduid.
(ofwel)
• meeteenheid : per stuk
• meetcode : volgens stuklijst - opgesplitst per type of bouwelement
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
27.41. vlakke spanten - profielstaal / blank |FH|kg
Materiaal
Specificaties
• Staalsoort : S 235 / S 275 / S355 / ...
• Kwaliteit (lasbaarheid) : JR / J0 / J2 / K2 / ...
• Vorm van de profielen : volgens gedetailleerde meetstaat / op voorstel van de aannemer / …
Uitvoering
• De vlakke spanten worden samengesteld uit lijnvormige elementen onderling verbonden
(ofwel) met bouten : volgens art. 27.01 Structuurelementen staal - verbindingen
De bouten zijn van het gewone type / type met hoge treksterkte.
De bouten worden geplaatst met gecontroleerde aanspanning.
(ofwel) door lassen : volgens art. 27.01 Structuurelementen staal - verbindingen
De aannemer legt een lasprogramma ter goedkeuring voor aan het Bestuur.
Lasverbindingen gebeuren uitsluitend in de werkplaats.
(ofwel) naar keuze van de aannemer, hetzij door bouten, hetzij door lassen.
• De uitvoering van een windverband is verplicht. Het windverband bestaat uit : ...
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 189 7-1-2010

Toepassing
27.42. vlakke spanten - profielstaal / gemetalliseerd |FH|kg
Materiaal
Specificaties
• Staalsoort : S 235 / S 275 / S355 / ...
• Kwaliteit (lasbaarheid) : JR / J0 / J2 / K2 / ...
• Vorm van de profielen : volgens gedetailleerde meetstaat / op voorstel van de aannemer / …
• Behandeling van het staal : gemetalliseerd ZN 40 / ZN 80 / ZN 120 / ... overeenkomstig 27.72
corrosiebescherming - metallisatie.
• De verankeringen en lasnaden worden voor plaatsing met een zinkchromaatverf bijgewerkt.
Uitvoering
• De vlakke spanten worden samengesteld uit lijnvormige elementen onderling verbonden
(ofwel) met bouten : volgens art. 27.01 Structuurelementen staal - verbindingen
De bouten zijn van het gewone type / type met hoge treksterkte.
De bouten worden geplaatst met gecontroleerde aanspanning.
(ofwel) door lassen : volgens art. 27.01 Structuurelementen staal - verbindingen
De aannemer legt een lasprogramma ter goedkeuring voor aan het Bestuur.
Lasverbindingen gebeuren uitsluitend in de werkplaats.
(ofwel) naar keuze van de aannemer, hetzij door bouten, hetzij door lassen.
• De uitvoering van een windverband is verplicht. Het windverband bestaat uit : ...
Toepassing
27.43. vlakke spanten - profielstaal / thermisch verzinkt |FH|kg
Materiaal
Specificaties
• Staalsoort : S 235 / S 275 / S355 / ...
• Kwaliteit (lasbaarheid) : JR / J0 / J2 / K2 / ...
• Vorm van de profielen : volgens gedetailleerde meetstaat / op voorstel van de aannemer /…
• Behandeling van het staal : thermisch verzinkt, minimale laagdikte 45 / 55 / 70 / 85 /… μm
overeenkomstig 27.71 corrosiebescherming - thermisch verzinken.
Uitvoering
• De vlakke spanten worden samengesteld uit lijnvormige elementen onderling verbonden
(ofwel) met bouten : volgens art. 27.01 Structuurelementen staal - verbindingen
De bouten zijn van het gewone type / type met hoge treksterkte.
De bouten worden geplaatst met gecontroleerde aanspanning.
(ofwel) door lassen : volgens art. 27.01 Structuurelementen staal - verbindingen.
De aannemer legt een lasprogramma ter goedkeuring voor aan het Bestuur.
Lasverbindingen gebeuren uitsluitend in de werkplaats.
(ofwel) naar keuze van de aannemer, hetzij door bouten, hetzij door lassen.
• De verankeringen en lasnaden worden voor plaatsing met een zinkchromaatverf bijgewerkt.
• De uitvoering van een windverband is verplicht. Het windverband bestaat uit : ...
Toepassing
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 190 7-1-2010

27.50. ruimtevakwerken - algemeen
Omschrijving
Het betreft ruimtevakwerken samengesteld uit lijnvormige stalen elementen, die in de fabriek worden
geprefabriceerd en op de werf gemonteerd en verankerd aan de reeds uitgevoerde constructies.
Let wel : De gordingen, welke bovenop het ruimtevakwerk worden geplaatst, maken in principe geen deel uit van
dit artikel
Nota aan de ontwerper
• Doorgaans is de krachtenwerking gebaseerd op elementen die in driehoeksvormen aan elkaar zijn
geschakeld d.m.v. scharnierverbindingen en die onder zuivere druk of zuivere trek staan.
• Enkele types : Moniévakwerk, Howevakwerk, Amerikaans vakwerk, Neuvillevakwerk, K-vakwerk,
Andreaskruisvakwerk, Ruitvakwerk, Vierendeelvakwerk, Ruimtevakwerk
Meting
• aard van de overeenkomst : Totale prijs (TP) / ...
Materialen
Volgens art. 27.00 Structuurelementen staal - algemeen en 27.01 Structuurelementen staal -
verbindingen. De gebruikte staalsoort en de kwaliteit (lasbaarheid) dienen vooraf gekeurd te zijn.
Specificaties
• Staalsoort : S235 / S275 / S355 / op voorstel van de aannemer / …
• Kwaliteit van het staal (lasbaarheid) : J0 / J2 / K2
• Behandeling van het staal : thermisch verzinken volgens art. 27.71 / metallisatie volgens art.
27.72 / …
De knooppuntverbindingen (spillen of bouten met metrische draad) zijn uit hoogwaardig staal, van de
klasse 8.8 of hoger en conform aan de norm NBN E 27-073. De verbindingsknopen zijn uit staal naar
keuze van de aannemer. De gelaste knooppuntverbinding met interpenetratie van de staafprofielen is
niet toegelaten.
Uitvoering
• De studie van de ruimtevakwerken gebeurt volgens art. 27.02 - Structuurelementen staal -
stabiliteitsstudie
• De documenten betreffende de werken worden door de aannemer geleverd (art. 3 § 3 van TB 100
van 1984 - 2e geval). De doorbuiging van het spant onder totale belasting dient beperkt te blijven
tot 1/400 / ... van de kleinste overspanningsafstand. Het ruimtevakwerk is samengesteld uit een
onderrooster dat door diagonalen verbonden is met een bovenrooster. De aslijnen van de staven
moeten zich precies snijden in het middelpunt van de verbindingsknopen.
• Vorm, dimensies, verbindingen,…: volgens plannen en gedetailleerde meetstaat.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Een bijzondere / bijkomende gebruiksbelasting van .... kN/m2 is te voorzien.
• De elementen van het bovenvlak doen dienst als gordingen.
Keuring
Een weerstandsproef wordt vooraf uitgevoerd op twee volledige knoopverbindingen, aangeduid door
het Bestuur, en bestaande uit het knoopstuk en de verschillende elementen die eraan verbonden zijn
met hun respectievelijke verbindingsonderdelen. De breuk van de verbinding knoopstukelement mag
slechts bereikt worden voor een last die minimaal gelijk is aan 2,25 maal de dienstlast.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 191 7-1-2010

27.60. hulpstukken - algemeen
27.61. hulpstukken - oplegstukken |FH|st
Omschrijving
Het betreft de in de draagstructuur in te werken oplegstukken voor de opleg van de stalen
draagliggers voorzien in artikel ...
27.62. hulpstukken - voetstukken |FH|st
Omschrijving
Het betreft de voetstukken voor de verankering van de stalen kokerprofielen voorzien in artikel ...
27.63. hulpstukken - spankabels |FH|m
Omschrijving
Het betreft spankabels, samengesteld uit staaldraad, beantwoordend aan NBN I 04-001 - Staaldraad
en staalkabels - Specificaties en keuringseisen + addendum 1 (1988) en NBN EN 10264 - Staaldraad
en draadproducten - Staaldraad voor kabels - Deel 1-4 (2002). Zij worden in de fabriek
geprefabriceerd en op de werf verbonden met de reeds uitgevoerde constructies. Zij zijn uitsluitend
bestemd voor het opvangen van trek in diagonaal op te spannen of scharnierende constructies (bv.
windverbanden).
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(ofwel)
• meeteenheid : per lopende m, desgevallend opgesplitst per diameter.
• meetcode : meting van de netto uit te voeren lengte
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
(ofwel)
• meeteenheid : per kg. De volumemassa van het staal wordt conventioneel vastgesteld op
7.850 kg/m3.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
(ofwel)
• meeteenheid : per stuk.
• meetcode : meting van het aantal spandraadconstructies, opgesplitst per type
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
(ofwel)
• aard van de overeenkomst : Som over het geheel (SOG) voor de totaliteit van alle aan te brengen
spandraadconstructies.
Materiaal
REFERENTIENORMEN
NBN EN 10264 - Staaldraad en draadproducten - Staaldraad voor kabels - Deel 1 t.e.m. 4
NBN EN 12385 - Staalkabels - Veiligheid (2002)
NBN EN 13411 - Eindverbindingen voor staalkabels - Veiligheid (2002)
Specificaties
• Staalsoort :
• Type: gevlochten / …
• Samenstelling :
• Kwaliteit (lasbaarheid) :
• Diameter : M 10 / M 12 / M 16 / M 20 / M 24 / M 27 / M 30 / M 36 / M42 / M 52 / …
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 192 7-1-2010

Uitvoering
Stabiliteitsstudie : volgens art. 27.02 - structuurelementen staal - stabiliteitsstudie.
Toepassing
27.70. corrosiebescherming - algemeen
Omschrijving
Het betreft de voorafgaandelijke corrosiebeschermende behandelingen van constructies en/of
elementen in staal, met inbegrip van alle verbindingen en bijwerkingen na montage op de werf. De te
voorziene methode wordt beschreven in het bijzonder bestek.
Let wel
De stukken die volledig door beton omhuld worden, alsook de contactoppervlakken van de verbindingen met
bouten van hoge sterkte worden in principe niet beschermd, zij krijgen wel een grondige roestbehandeling. Op alle
vlakken die niet in contact staan met beton wordt minstens een roestwerende grondlaag (type 0) aangebracht.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(ofwel)
• aard van de overeenkomst : Pro Memorie (PM) Inbegrepen in de respectievelijke eenheidsprijs
van de te behandelen profielen, inclusief de corrosiebescherming van de verbindingen en
hulpstukken
(ofwel)
• meeteenheid : per kg van de te behandelen profielen
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Uitvoering
REFERENTIENORMEN
NBN EN ISO 14713 - Bescherming van ijzer en staal in constructies tegen corrosie - Deklagen van zink en aluminium -
Leidraden (1999)
NBN EN ISO 2064 - Metallieke en andere niet-organische deklagen - Definities en conventies over de meting van de dikte
(2000)
NBN EN ISO 3882 - Metallieke en andere niet-organische deklagen - Overzicht van methoden voor het meten van de dikte
(2003)
NBN EN ISO 4543 - Metallieke en andere niet-organische deklagen - Algemene regels voor corrosieproeven toepasbaar op
opslagomstandigheden (1995)
NBN EN 10214 - Plaat en band van staal bekleed met zinkaluminium (ZA) door continu dompelen - Technische
leveringsvoorwaarden (1995)
NBN EN 10215 - Plaat en band van staal bekleed met aluminiumzink (AZ) door continu dompelen - Technische
leveringsvoorwaarden (1995)
NBN EN 10271 - Elektrolytisch met zink-nikkel (ZN) beklede platte staalproducten - Technische leveringsvoorwaarden (1999)
VOORBEREIDING
Alle te behandelen stalen onderdelen moeten een glad en zuiver oppervlak hebben : alle
onzuiverheden zoals stof, vetten, bramen, schilfers, verf- en vernisresten, siliconen (lassprays),
lasslakken of lasspatten worden zorgvuldig verwijderd. De geprefabriceerde elementen worden
daartoe hetzij ontvet hetzij gegrindblasted, gestaalstraald of gezandstraald, overeenkomstig :
NBN ENV ISO 8502-1 - Voorbehandeling van staal voor het aanbrengen van verven en aanverwante producten -
Beproevingen voor de beoordeling van de oppervlaktereinheid - Deel 1 (1999)
NBN EN ISO 8502 - Voorbehandeling van staal voor het aanbrengen van verven en aanverwante producten - Beproevingen
voor de beoordeling van de oppervlaktereinheid - Deel 2-4,6,9 (1999)
NBN EN ISO 8503 - Voorbereiding van staaloppervlakken voor het aanbrengen van verven en aanverwante producten -
Ruwheidseigenschappen van gestraalde staaloppervlakken - Deel 1-4 (1995)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 193 7-1-2010

NBN EN ISO 11124 - Voorbereiding van staaloppervlakken voor het aanbrengen van verven en aanverwante producten -
Specificaties voor metallische straalmiddelen - Deel 1-4 (1997)
NBN EN ISO 11125 - Voorbereiding van staaloppervlakken voor het aanbrengen van verven en aanverwante producten -
Beproevingsmethoden voor metallieke schuurmiddelen voor stralen - Deel 1-7 (1997)
NBN EN ISO 11126 - Voorbereiding van staaloppervlakken voor het aanbrengen van verven en aanverwante producten -
Specificaties voor niet-metallische straalmiddelen - Deel 1-8 (1997)
NBN EN ISO 11127 - Voorbereiding van staaloppervlakken voor het aanbrengen van verven en aanverwante producten -
Beproevingsmethoden voor niet-metallische straalmiddelen - Deel 1-7 (1997)
De lasnaden moeten glad en poriënvrij zijn. Vervolgens worden roest en walshuid verwijderd door
beitsen in zuur. Na voorbehandeling worden de constructie-elementen voorzien van een van
onderstaande corrosiebeschermingssystemen.
27.71. corrosiebescherming - thermisch verzinken |PM|
Omschrijving
De stalen profielen en bevestigingselementen worden door thermisch verzinken behandeld ter
voorkoming van corrosie. Het verzinken geschiedt door onderdompeling van de stalen
constructie-elementen in een bad met vloeibaar zink.
Nota aan de ontwerper:
Reeds van bij het ontwerp dient men rekening te houden met de implicaties van thermisch verzinken.
De ‘Feitenmap Thermisch Verzinken’ van Progalva biedt interessante informatie (www.progalva.be).
Materiaal
REFERENTIENORMEN
NBN EN ISO 1461 - Door thermisch verzinken aangebrachte deklagen op ijzeren en stalen voorwerpen - Specificaties (1999)
Nuttige informatie
http://www.progalva.be
Stichting Doelmatig Thermisch Verzinken: http://www.sdvonline.nl/menu.htm
http://www.emis.vito.be/EMIS/Media/Verzinking_hoofdstuk3.pdf
• Elk type zacht staal is verzinkbaar. De silicium- en fosforgehaltes van het staal dienen aan
volgende criteria te voldoen : Si % < 0,03 en Si% + 2,5 P % < 0,09.
Bij gelaste constructies moet gebruik gemaakt worden van lasmetaal met een maximum
siliciumgehalte van 0,7%. De te verzinken elementen moeten van hijsogen voorzien zijn.
• De nodige ontluchtingsgaten en in- en uitstroomopeningen moeten voorzien worden. Hieromtrent
moeten de raadgevingen van Progalva opgevolgd worden.
• Alle bevestigingsmaterialen (bouten, moeren, onderlegringen, schetsplaten,…) moeten eveneens
thermisch verzinkt worden.
• Het thermisch verzinkbad bevat zink, waarvan het gehalte aan onzuiverheden (andere dan ijzer
en tin) niet hoger mag zijn dan 1,5%.
Uitvoering
• Na de vereiste voorbehandelingen, volgens 27.70 corrosiebescherming - algemeen worden de
stalen profielen en bevestigingselementen thermisch verzinkt volgens de voorschriften van de
norm NBN EN ISO 1461.
• De te bekomen laagdikte is afhankelijk van de wanddikte van het staal en kan afgeleid worden uit
de tabellen 2 en 3 van NBN EN ISO 1461 (cfr. onderstaand uittreksel uit tabel 2).
Wanddikte (e) van het staal (mm)
Plaatselijke laagdikte van de
deklaag (μm)
Gemiddelde laagdikte van de
deklaag (μm)
e ≥ 6 70 85
3 ≤ e < 6 55 70
1,5 ≤ e < 3 45 55
e < 1,5 35 45
•
Bron: Feitenmap Thermisch Verzinken (Progalva) - Volgens Tabel 2 van NBN EN ISO 1461
Het verzinken dient als volgt te gebeuren :
⇒ na het samenlassen van de verschillende onderdelen in het werkhuis;
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 194 7-1-2010

⇒ nadat alle bewerkingen, zoals snijden, boren, ponsen, zagen, lassen en reinigen van de lassen,
werden uitgevoerd in het werkhuis;
⇒ voor de assemblage door bout- of klinknagelverbindingen;
⇒ Alle bouten, moeren, en onderlegringen groter of gelijk aan M8, die worden gebruikt voor de
assemblage van de thermisch verzinkte structuren, zullen eveneens verzinkt worden volgens NBN
EN ISO 1461. De draad in de bouten moet vooraf aangebracht zijn, na het verzinken mogen de
bouten geen enkele operatie ondergaan die de zinklaag kan schenden; de draad in de moeren
mag eventueel na het verzinken ingesneden worden.
⇒ na de vereiste voorbehandelingen worden de voorgeschreven laagdikten aangebracht volgens
NBN EN ISO 1461 in een erkend verzinkingsstation.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 195 7-1-2010

• Indien na het verzinken nog onverzinkte plekken zichtbaar zijn, mogen deze bijgewerkt worden
indien aan volgende voorwaarden is voldaan :
⇒ de onverzinkte plekken mogen in totaal niet groter zijn dan 0,5% van de totale oppervlakte van het
voorwerp;
⇒ een individuele onverzinkte plek mag niet groter zijn dan 10 cm2.
• Vooraf moeten de bij te werken plekken grondig gereinigd worden door schuren en borstelen. Het
bijwerken gebeurt m.b.v. speciaal hiervoor ontwikkelde legeringsstaven, waarvan zink het
hoofdbestanddeel is, of m.b.v. een aantal lagen zinkrijke verf.
• De herstelmethode m.b.v. zinkrijke verf mag niet toegepast worden indien de thermisch verzinkte
constructie bestemd is om geschilderd te worden (duplexsysteem), aangezien er nietcompatibiliteit
tussen de verflagen kan zijn. De droge laagdikte van de herstelde plekken moet 30
μm groter zijn dan de minimale plaatselijke eis voor de deklaagdikte.
• Indien lassen van de thermisch verzinkte materialen niet vermeden kan worden, moet de zinklaag
voor het lassen voorzichtig weggeslepen worden langsheen de laszone. De nodige voorzorgen
worden genomen om verdere beschadiging van de zinklaag te voorkomen. Na het lassen worden
de lasnaden bijgewerkt volgens onderstaande richtlijnen :
⇒ ontroesten van de beschadigde delen, verwijderen van eventuele lasslakken door krachtig
borstelen of stralen;
⇒ aanbrengen van twee lagen zinkstofrijke verf (min 90% zink in de droge film), laagdikte circa 80
micronmeter;
• Bij transport en opslag dienen maatregelen genomen te worden om de vorming van witroest te
beperken. Hiertoe dienen de thermisch verzinkte stukken op balken harsvrij hout en onder een
lichte helling geplaatst te worden. Bij het stapelen zal men zorgen voor voldoende ruimte tussen
de onderdelen, zodat een goede luchtcirculatie kan plaatsvinden. Om de opslagtijd te beperken
moet de montage zo snel mogelijk na het verzinken gebeuren.
Specificaties
• Laagdikte : minimum 45 / 55 / 70 / 85 / … micronmeter
Keuring
De keuring gebeurt volgens de richtlijnen beschreven in NBN EN ISO 1461.
• Het aspect van de verzinkte stukken wordt visueel geïnspecteerd.
• Zij zullen vrij zijn van onverzinkte plekken, blaasvorming, zuuraflopers, ruwe plekken, scherpe
punten en asresten. Dofgrijze plekken te wijten aan legeringsdoorgroei zijn toegelaten, in zoverre
deze lagen een goede hechting hebben.
• De laagdikte zal gemeten worden met een magnetische laagdiktemeter of met een chemische
test die het gewicht van de bekleding bepaalt. De testzone moet representatief zijn voor het
gehele stuk (niet uitsluitend op hoeken of kanten meten, noch uitsluitend op het centrale gedeelte
van het lijf van een balk). Het aantal stukken waarvan de laagdikte getest moet worden per lot
wordt bepaald a.h.v. tabel 1 van NBN EN ISO 1461.
• Het aantal monsters dat per teststuk genomen moet worden:
Oppervlakte (O) van het stuk (m2)
Aantal testzones
(minimum)
Monstername in elke zone
(minimum)
O > 2 (groot) 3 5
0,01 < O < 2 (middelgroot 1) 1 5
0,001 < O < 0,01 (middelgroot 2) 1 5
O < 0,001 (klein) 1 5
Bron: Feitenmap Thermisch Verzinken (Progalva) http://www.progalva.be
• Afgekeurde materialen mogen niet terug worden gebeitst en herverzinkt.
Toepassing
De te behandelen delen worden vooraf bekendgemaakt.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 196 7-1-2010

27.72. corrosiebescherming - metallisatie |PM|
Materiaal & Uitvoering
REFERENTIENORMEN
NBN 755 - Metalliseren met zink van ferrometalen met behulp van het spuitpistool (1968)
NBN EN 22063 - Metallische en andere anorganische bekledingen - Thermische sproeiing - Zink, aluminium en hun
legeringen
NBN EN 13507 - Thermisch spuiten - Voorbehandeling van oppervlakken van metalen delen en onderdelen voor thermisch
spuiten (2001)
Na de vereiste voorbehandelingen, volgens 27.70 corrosiebescherming - algemeen, tot een
reinheidsgraad Sa3 volgens NBN EN ISO 8501-1, worden de stalen profielen en
bevestigingselementen behandeld met een metallisatie door het opspuiten met zink, volgens NBN 755
of NBN EN 22063. Gebeurlijke beschadigingen aan de metallisatie moeten voorafgaandelijk worden
hersteld met verwijderen van de roestvorming, plaatselijk blankschuren en herschilderen met
koudmetallisatie.
Specificaties
• De minimale laagdikte staat in overeenstemming met de dikte en bestemming van het staal,
volgens de klasse ZN 40 / ZN 80 / ZN 120 / ZN 160
• Na de metallisatie worden de staalconstructies
(ofwel) niet voorzien van een verdere nabewerking
(ofwel) ontvet en afgestoft. Een beschermende primaire verflaag volgens art. 27.73
Corrosiebescherming - roestwerende verfsystemen wordt aangebracht in het atelier. De
primaire verflaag is inbegrepen in de eenheidsprijs.
Nota aan de ontwerper
Metallisatieklassen : de index stemt overeen met de minimale dikte in micronmeter (duizendste mm).
• ZN 40 : wordt gebruikt voor beschermde structuren in niet vervuilde omgeving. Komt overeen met 250 g/m2.
• ZN 80 : wordt gebruikt in stedelijke industriële atmosfeer. Komt overeen met 500 g/m2.
• ZN 120 : wordt gebruikt in sterk polluerend milieu (chemisch agressief of bij indompeling.Komt overeen met
750 g/m2.
• ZN 160 : wordt gebruikt in zeelucht of onderdompeling in zeewater. Komt overeen met 1000 g/m2.
Toepassing
De te behandelen delen worden vooraf bekendgemaakt.
27.73. corrosiebescherming - roestwerende verfsystemen |PM|
Omschrijving
De stalen profielen en bevestigingselementen worden behandeld ter voorkoming van corrosie door
het aanbrengen van een verfsysteem.
Materiaal & Uitvoering
Na de vereiste voorbehandelingen, volgens 27.70 corrosiebescherming - algemeen, tot een
reinheidsgraad Sa2½ volgens NBN EN ISO 8501-1, zullen de stalen profielen en
bevestigingselementen in het werkhuis zo snel mogelijk voorzien worden van een roestwerend
verfsysteem. Dit gebeurt door bekwame vakmensen en volgens de voorschriften van de leverancier
van het verfsysteem. De aannemer zal een technische fiche voorleggen van een roestwerend
verfsysteem (tweecomponenten epoxy-polyurethaan verfsysteem, monocomponent polyurethaan
verfsysteem,…), geschikt voor de omgeving waaraan de stalen constructiedelen zullen blootgesteld
worden. Het gebruik van loodmenie is verboden.
• De oppervlaktetemperatuur van de te schilderen constructiedelen dient minimaal 3°C boven de
dauwpunttemperatuur te liggen.
• De metaalonderdelen die door beton omhuld zullen worden alsook de contactoppervlakken van
de verbindingen met bouten mogen niet geverfd worden.
• De voorschriften van de reeks NBN EN ISO 12944 zijn van toepassing.
• Na montage op de werf zullen alle montageonderdelen en gebeurlijke beschadigingen worden
bijgewerkt. Het verfsysteem dient zeer goede mechanische eigenschappen, een perfecte hechting
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 197 7-1-2010

op het voorbereide metaal en zeer goede anticorrosieve eigenschappen te hebben, en moet
bestand zijn tegen chemicaliën, oplosmiddelen, water, watercondensatie enz..
Specificaties
• Laagdikte minimum 30 / 40 / ... micronmeter.
• De RAL-kleur is te bepalen door de architect of de opdrachtgever.
Keuring
Proefstukken, genomen uit de geverfde stalen constructiedelen, worden beproefd op hun
corrosieweerstand volgens NBN EN ISO 12944-6 - Verven en vernissen - Corrosiebescherming van
staalconstructies door beschermende verfsystemen - Deel 6 : Laboratoriumbeproevingen voor de
bepaling van de prestatie.
• Een visuele controle van de geverfde stukken gebeurt conform NBN EN ISO 1513 - Verf en vernis
- Onderzoek en voorbereiding van monsters voor verdere beproevingen.
• De droge laagdikte wordt gecontroleerd volgens NBN EN ISO 2808 - Verven en vernissen -
Bepaling van de filmdikte.
• De hechting van het verfproduct wordt getest met de kraskam volgens de norm NBN EN ISO
2409 - Verf en vernis - Ruitjesproef . Het resultaat moet ISO 0 (de randen van insnijdingen zijn
volledig glad, geen van de ruitjes is losgekomen) zijn volgens tabel 1 van deze norm.
Toepassing
De te behandelen delen worden vooraf bekendgemaakt.
REFERENTIENORMEN
NBN EN ISO 1513 - Verf en vernis - Onderzoek en voorbereiding van monsters voor verdere beproevingen
NBN EN ISO 2409 - Verf en vernis - Ruitjesproef
NBN EN ISO 2808 - Verven en vernissen - Bepaling van de filmdikte
NBN EN ISO 12944 - Verven en vernissen - Corrosiebescherming van staalconstructies door beschermende verfsystemen
27.74. corrosiebescherming - duplexsysteem |PM|
Omschrijving
De stalen profielen en bevestigingselementen worden behandeld ter voorkoming van corrosie door
een combinatie van thermisch verzinken en het vervolgens aanbrengen van een organische deklaag.
Materiaal
Specificaties
• Thermisch verzinkt staal: volgens de eisen van 27.71 corrosiebescherming - thermisch verzinken.
• Bedekkingssysteem (coating): fysisch drogend / chemisch drogend / moffellaksysteem /
poederlaksysteem / thermoplastische kunststofbedekking / thermohardende kunststofbedekking.
Verzeepbare coatingssystemen zijn niet toegelaten.
• Totale laagdikte : minimum 80 / 100 / 120 / 160 / … micronmeter.
Uitvoering
De uitvoering gebeurt volgens de voorschriften van de Belgische Praktijkrichtlijn BPR 1197 -
Kwaliteitseisen voor het industrieel aanbrengen van organische deklagen op thermisch verzinkt staal
(Duplexsysteem) (opgesteld door VOM en Progalva; http://www.progalva.be/nl/content_praktijk.htm)
• De eerste stap in het duplexsysteem, nl. het thermisch verzinken van de stalen constructieelementen,
gebeurt zoals beschreven in art. 27.71 Corrosiebescherming - thermisch verzinken,
rekening houdende met de vereiste voorbehandeling volgens art. 27.70.
• Vóór de uitvoering van het thermisch verzinken moet aan de verzinkerij meegedeeld worden dat
de thermisch verzinkte producten zullen moeten voorzien worden van een organische deklaag,
opdat de nodige voorzorgen genomen worden om producten met een geschikte
•
oppervlaktegesteldheid voor het aanbrengen van de organische deklaag te bekomen.
Oneffenheden op de verzinkte stukken, hoger dan 1 mm uitstekend uit het oppervlak, dienen door
de verzinkerij verwijderd te worden. Kleine scherpe uitsteeksels moeten verwijderd worden met
schuurlinnen.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 198 7-1-2010

• Aanwezige scherpe punten, doorns, zinkdruppels, zinklassen, hardzink of schuimresten van flux
moeten vermeden worden. Ze zijn door de verzinkerij te verwijderen alvorens de stukken de
verzinkerij verlaten. Bij het bijwerken van de bovenstaande oneffenheden mag de (naastgelegen)
zinklaag niet tot op de stalen ondergrond verwijderd worden. Een verdikking is toegestaan, mits
deze niet scherp, storend of schadelijk is voor het gebruiksdoel van het product.
• Voor het aanbrengen van de organische deklaag moeten de verzinkte stukken met een
chemische voorbehandeling gereinigd worden. De chemische voorbehandeling (bvb.
chromateren, fosfateren) dient op zodanige wijze uitgevoerd te worden dat alle op het
zinkoppervlak aanwezige verontreinigingen verwijderd zijn en er op het zink een chemische
verbinding ontstaat die een hechtlaag (conversielaag) voor de bedekking vormt of een zodanige
ondergrond vormt dat er een deklaag op kan worden aangebracht.
• Het voorbehandelde oppervlak moet een gelijkmatige kleur hebben die normaal is voor de
conversielaag in kwestie en moet vrij zijn van vlekken, strepen, poeder, onbedekte plaatsen,
concentraties van zoutresten en andere verontreinigingen. Bij wrijven met een doek mag de
conversielaag niet afgeven. Het voorbehandelde materiaal dient schoon en droog in een
binnenruimte te worden opgeslagen.
• De deklaag moet bij voorkeur aansluitend, doch uiterlijk binnen de 4 uur, na de chemische
voorbehandeling aangebracht worden. De verwerkingsvoorschriften van de coatingleverancier
moeten zorgvuldig in acht genomen worden.
• De controle van het bedekkingssysteem gebeurt volgens punt 8. Controle van het
lakbedekkingssysteem van de Belgische Praktijkrichtlijn BPR 1197.
Toepassing
De te behandelen delen worden vooraf bekendgemaakt.
27.80. brandbeveiliging - algemeen
Materiaal & Uitvoering
De staalprofielen zullen zodanig beschermd worden dat voldaan wordt aan de vereiste
brandweerstand Rf, overeenkomstig de norm NBN 713-020, aangevuld met NBN ENV 1993-1-2 -
Eurocode 3 - Ontwerp van stalen draagsystemen - Deel 1-2 : Algemene regels - Brandbeveiligend
ontwerp (1995). De bepalingen van het K.B. van 07/07/1994 - “Koninklijk Besluit tot vaststelling van de
basisnormen voor de preventie van brand en ontploffing waaraan nieuwe gebouwen moeten voldoen”,
samen met de aanvullingen en wijzigingen aan het KB, zijn van toepassing. Het geattesteerde
systeem zal voorafgaandelijk ter goedkeuring worden voorgelegd aan de ontwerper.
REFERENTIENORMEN
NBN 713-20 - Beveiliging tegen brand - Gedrag bij brand bij bouwmaterialen en bouwelementen - Weerstand tegen brand van
bouwelementen) (met erratum) + addenda
NBN ENV 1993-1-2 - Eurocode 3 - Ontwerp van stalen draagsystemen - Deel 1-2 : Algemene regels - Brandbeveiligend
ontwerp samen met Belgische toepassingsrichtlijn (gehomologeerde versie + NAD)
KB 07/07/1994 - Koninklijk Besluit tot vaststelling van de basisnormen voor de preventie van brand en ontploffing waaraan
nieuwe gebouwen moeten voldoen
KB 04/04/1996 - Koninklijk Besluit tot wijziging van het Koninklijk Besluit van 7 juli 1994 tot vaststelling van de basisnormen
voor de preventie van brand en ontploffing waaraan nieuwe gebouwen moeten voldoen
KB 18/12/1996 - Koninklijk Besluit tot wijziging van het Koninklijk Besluit van 7 juli 1994 tot vaststelling van de basisnormen
voor de preventie van brand en ontploffing waaraan nieuwe gebouwen moeten voldoen
KB 19/12/1997 - Koninklijk Besluit tot wijziging van het Koninklijk Besluit van 7 juli 1994 tot vaststelling van de basisnormen
voor de preventie van brand en ontploffing waaraan nieuwe gebouwen moeten voldoen
KB 04/04/2003 - Koninklijk Besluit tot wijziging van het Koninklijk Besluit van 7 juli 1994 tot vaststelling van de basisnormen
voor de preventie van brand en ontploffing waaraan nieuwe gebouwen moeten voldoen
Nota aan de ontwerper
De zwakke plekken in de brandbeveiliging zijn vooral de dragende kolommen uit staal. Om de stabiliteit van het
gebouw, in geval van brand te blijven verzekeren dienen de kolommen van een aangepaste brandwerende
bekleding te worden voorzien.
Voor een beperkte verhoging van de brandweerstand kunnen profielen zoals kolommen en liggers ook behandeld
worden met een aangepaste zwelverf, en na behandeling voorzien van een beschermlaag tegen vochtigheid
zodat de levensduur wordt verhoogd.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 199 7-1-2010

Prestatiecriteria
• Brandweerstand : minimum Rf ½ h / Rf 1h / Rf 2 h / …volgens NBN 713-020
• Procédé : ... Een attest dient voorgelegd vóór de aanvang van de werken.
Toepassing
De te behandelen delen worden vooraf bekendgemaakt.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 200 7-1-2010

28. DRAAGVLOEREN GEWAPEND BETON
28.00. draagvloeren gewapend beton - algemeen
Omschrijving
De post "draagvloeren gewapend beton" omvat alle elementen, werken en leveringen, voor het
realiseren van de in het bijzonder bestek omschreven draagvloeren, volgens type, aard en/of
samenstelling. In overeenstemming met de algemene en/of specifieke bepalingen van het bijzonder
bestek, dienen de onder deze post begrepen eenheidsprijzen, hetzij volgens uitsplitsing in de
samenvattende opmeting, hetzij in hun globaliteit, steeds te omvatten :
• de stabiliteitsstudie (indien ten laste gelegd van de aannemer), met inbegrip van alle
berekeningsnota's, het opstellen van de nodige legplans, ...;
• de controle op alle afmetingen en de aanpassing van te prefabriceren elementen aan de
werkelijke afmetingen;
• de voorbereiding en reiniging van de oplegvlakken, voegen en eventuele randen;
• alle tijdelijke ondersteuningen en schoringswerken;
• alle nodige bekistingen, ontkistingsproducten, de eventuele voorgeschreven verloren
bekistingselementen en/of in te storten elementen;
• alle ingebetonneerde en uitstekende wapeningen, alle hulpstukken voor hun plaatsing en
bevestiging;
• de levering van het beton voor het realiseren van de ter plaatse gestorte draagvloer en/of de
levering en plaatsing van de nodige geprefabriceerde elementen, zoals welfsels,
breedplaatvloeren, T-balkjes + holle vulstenen, overeenkomstig de beschrijving in het bijzonder
bestek en de aanduidingen op het legplan;
• de nodige voorzieningen voor uitsparingen, doorvoeren, verwijdingen, raveelconstructies, de
eventueel versterkte zones (onder scheidingswanden, ter hoogte van trapopeningen, balkons, ...),
de oplegmiddelen, enz.;
• de bijkomende bovenwapening en dwarswapening volgens de aanduidingen op het legplan en/of
de betonstudie;
• alle nodige verbindingsmiddelen zowel tussen geprefabriceerde elementen onderling als met de
randelementen, eventuele afstandhouders tussen vulblokken, ...;
• het reinigen en desgevallend bevochtigen van de gewelven voor het aanbrengen van het vulbeton
of de druklaag;
• het vulbeton en de voorgeschreven druklaag;
• alle wapeningsnetten, bijlegwapeningen en bijkomende bekistingen, het desgevallend opvullen
van voegen en/of de holten tussen de muren en de erboven gelegen verloren
•
bekistingselementen;
het wegnemen van alle hulpstukken, bekistingselementen, ondersteuningen en schoren;
• de afwerking van de randen, herstellingswerken bij gebeurlijke beschadigingen en/of
aanvaardbare grindresten, het opvullen van de (uitzettings-)voegen, volgens de richtlijnen van de
leverende firma, het reinigen van de zichtzijden, .…
Meting
Overeenkomstig de aard van de draagvloer, de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of
de samenvattende opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(ofwel) Standaardmeting
• meeteenheid : per m2 (in globaliteit of desgevallend opgesplitst volgens de aard, de dikte en/of de
gebruiksbelasting). Alle nodige elementen, werken en leveringen (bekistingen, wapeningen en
voorgeschreven druklagen) zijn inbegrepen in de eenheidsprijs.
• meetcode : netto oppervlakte, gemeten tot aan het buitenvlak van het binnenspouwblad.
Hieruit blijkt dat de delen van de vloer welke op balken (cfr. meting 26.13 e.v.) of op buitenmuren
rusten worden aangerekend als beton en zodoende van het metselwerk worden afgetrokken. De
over de binnenmuren doorlopende en/of indringende delen worden eveneens als beton
meegerekend over de ganse dikte van de muur en van het binnenmetselwerk afgetrokken.
Openingen, doorvoeringen en sponningen groter dan 0,50 m2 worden afgetrokken.
Let wel : deze meetcode wijkt af van de meetcode, zoals beschreven in de vroegere B2001!
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 201 7-1-2010

(ofwel) Volgens borderel zoals gespecificeerd in de stabiliteitsstudie en opgenomen in de
samenvattende opmeting.
• meeteenheden :
⇒ Beton per m3.
⇒ Wapening per kg
Alle andere elementen, werken en leveringen dienen te zijn inbegrepen in de respectievelijk
opgegeven eenheidsprijzen voor de hierboven opgesomde metingen.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
(ofwel)
• meeteenheden :
⇒ Vulbeton : per m3 :
⇒ Druklaag beton : per m3 (met vermelding van de dikte ...)
⇒ Bijlegwapening : per kg
⇒ Afwijkende en speciale stukken : per stuk (in stuks van dezelfde maat of standaardaanduiding).
De oppervlakte ingenomen door deze delen wordt afgetrokken van de totale hoeveelheid.
In de eenheidsprijzen zijn verder begrepen: alle ingebetoneerde en uitstekende wapeningen, de
nodige verbindingsmiddelen zowel tussen de elementen onderling als met de randelementen (
langs en dwars), de uitsparingen met hun versterkingen, de oplegmiddelen.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
Materialen
VLAKKE & RUWE ONDERZIJDE
Een onderscheid wordt gemaakt tussen :
(ofwel) vloeren met vlakke onderzijde (zichtbaar blijvend)
(ofwel) vloeren met ruwe onderzijde (bestemd om te worden gepleisterd)
Behoudens andere aanduidingen, hetzij op de plannen, in de betonstudie en/of het bijzonder bestek
• plaatst de aannemer boven lokalen waar een plafondbepleistering wordt voorzien, steeds vloeren
met een ruwe onderzijde; de onderzijde van de gegoten vloerplaten, welfsels of vulblokken is
daarbij ofwel zeer ruw en/of vertoont uitspringende ribben en groeven bestemd om de goede
hechting van de pleisterwerken aan het beton te bevorderen. De gebruikte welfsels moeten vrij
zijn van bekistingsolie.
Let wel : ingeval van breedplaatvloeren kan de plafondbepleistering ook worden uitgevoerd als een vliespleister,
overeenkomstig artikel 50.23.
• voorziet de aannemer boven lokalen zonder plafondbepleistering (garages, ...), steeds vloeren
met gladde onderzijde. De zichtzijde van de vloerconstructie wordt glad afgewerkt en gereinigd.
• boven valse kelders (of valse plafonds) moet de onderzijde voldoende vlak zijn, teneinde de
eventueel voorziene vloerisolaties onder de woonlokalen te kunnen kleven en/of mechanisch te
bevestigen.
BRANDWEERSTAND
De (samengestelde) vloeropbouw dient steeds een brandweerstand te bezitten, overeenkomstig het
“Koninklijk Besluit tot vaststelling van de basisnormen voor de preventie van brand en ontploffing
waaraan de nieuwe gebouwen moeten voldoen” (KB van 7/07/1994, 19/12/1997 en 4/4/2003 ), aan te
vullen met de respectievelijke eisen van de plaatselijke brandweer.
Uitvoering
ALGEMEEN
• De hoofdaannemer is verantwoordelijk voor een goede uitvoeringscoördinatie. De aannemer is
dienaangaande verplicht voorafgaandelijk na te gaan of de geprefabriceerde elementen kunnen
worden uitgevoerd volgens de plannen en uitvoeringsdocumenten van het studiebureau en/of er
zich geen onderlinge tegenstrijdigheden voordoen. Bij vastgestelde anomalieën zal de aannemer
voorafgaandelijk de ontwerper raadplegen.
• De legplannen van geprefabriceerde elementen moeten tijdig ter goedkeuring aan de architect of
ingenieur worden voorgelegd. Bijzondere aandacht dient te worden besteed aan de afmetingen
van de elementen, hun peilen en doorbuiging.
• Geen enkele doorvoer voor leidingen en/of kokers mag achteraf in het gestorte beton worden
uitgeboord of uitgehakt zonder de voorafgaandelijke toestemming van het verantwoordelijke
studiebureau. Alle vloeren worden daartoe bij de fabricage en/of voor het betonstorten voorzien
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 202 7-1-2010

van de nodige uitsparingen zoals aangeduid op de plannen of voorafgaandelijk door de architect
aangegeven.
Veiligheid
Overeenkomstig het veiligheids- & gezondheidsplan, zoals opgemaakt door de veiligheidscoördinatorontwerp
en gevoegd bij het bijzonder bestek. Alle richtlijnen terzake en de concrete aanwijzingen van
de veiligheidscoördinator-verwezenlijking zullen nauwkeurig worden opgevolgd.
Keuring
CONTROLE EN PROEVEN OP DE BETONKWALITEIT
• De controle van de betonkwaliteit gebeurt volgens- NBN EN 206-1 aangevuld met NBN B 15-001
(2004). Deze controle geschiedt in principe door een beperkt aantal monsternemingen. Alle
kosten van nazicht van de gelijkwaardigheid en controle van de proeven vallen ten laste van de
aannemer. Vooraleer de werken in gewapend beton aan te vatten, zal de architect of ingenieur, in
overleg met de aannemer, de verdeling in loten voor de kwaliteitscontrole bepalen.
• BENOR-gecertificeerd beton wordt vrijgesteld van voorafgaande technische keuringen. Het
bestuur behoudt zich evenwel het recht, in geval van twijfel, controles uit te voeren bij de levering.
Indien het resultaat negatief is, vallen de kosten van deze controles ten laste van de
aannemer.Tezelfdertijd wordt de aangebrachte wapening en de bekisting voorafgaandelijk het
storten gecontroleerd. Voor de controle van de delen in spanbeton heeft de aannemer daarbij de
keuze tussen de permanent statistische controle of de controle door een beperkt aantal
monsternemingen.
• De productiecontrole van geprefabriceerde elementen in gewapend beton wordt uitgevoerd
volgens NBN EN 206-1 aangevuld met NBN B 15-001 (2004). De architect of ingenieur wordt tijdig
van de productiedagen op de hoogte gebracht, op straf van weigering van de productie.
Elementen voorzien van het merk van overeenkomstigheid BENOR, zijn vrijgesteld van
voorafgaande technische keuringen.
28.01. algemeen - stabiliteitsstudie |PM|
Algemeen
Het bijzonder bestek bepaalt voor de draagvloeren in beton, door wie de documenten (studie, plans
en borderellen) geleverd worden, hetzij door het Bestuur, hetzij door de aannemer. (zie ook art 26.01).
Nota aan de ontwerper
Als algemene regel geldt dat voor ieder project een stabiliteitsingenieur moet aangesteld worden, behalve indien
aan alle hieronder opgesomde voorwaarden gelijktijdig is voldaan:
• het project bevat enkel eengezinswoningen
• het gaat om nieuwbouw of een renovatie zonder structurele aanpassingen
• geen inbreidingsproject (geen aangrenzende bestaande constructies)
• er zijn diepsonderingen uitgevoerd, die een gunstig sonderingsverslag opleveren (strookfunderingen mogelijk)
(ofwel) STABILITEITSSTUDIE GELEVERD DOOR DE BOUWHEER
De kosten voor het opmaken van de betonstudie zijn ten laste van de bouwheer. De studie is
toegevoegd aan het dossier Basis-Aanbesteding. De aannemer gaat na of de elementen kunnen
worden uitgevoerd volgens de uitvoeringsdocumenten van het studiebureau, en of zich geen
onderlinge anomalieën voordoen.
(ofwel) STABILITEITSSTUDIE GELEVERD DOOR DE AANNEMER
De levering gebeurt in overeenstemming met de bepalingen van art.4§2 van de bijlagen bij
het KB van 26.09.1996 tot bepaling van de algemene uitvoeringsregels van
overheidsopdrachten voor openbare werken (Algemene aannemingsvoorwaarden voor de
overheidsopdrachten voor aanneming van werken, leveringen en diensten en voor de
concessies voor openbare werken). Volgende regels zijn van toepassing bij de levering van
de studiedocumenten :
⇒ De aannemer leeft de architectuurtekeningen na, welke deel uitmaken van het
⇒
aanbestedingsdossier.
De uitvoeringstekeningen bevatten alle gekende en beschikbare voorzieningen voor de uitvoering
van de technieken.
⇒ De kosten van de studie van de betonconstructie zijn inbegrepen in de eenheidsprijzen van de
toepasselijke posten van het bijzonder bestek.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 203 7-1-2010

⇒ De stabiliteitsberekeningen gebeuren in overeenstemming met de hieronder beschreven
bepalingen.
Let wel
De uitvoering van de post "draagvloeren gewapend beton" (integraal of onderdelen ervan) heeft daarbij, voor
gebouwen met dragende muren en tot vier bouwlagen, een forfaitair karakter. De inschrijver zal voor de
desbetreffende artikels eenheidsprijzen vermelden, alsmede de hoeveelheden die zij zelf hebben berekend. Het
product van deze twee cijfers geldt als een forfaitaire prijs, dewelke, bij het onderzoek van de offertes, geen
aanleiding zal geven tot verbetering wat betreft de berekende hoeveelheden. De gehanteerde eenheidsprijzen
dienen evenwel te worden aangeduid met het oog op eventuele verrekeningen van wijzigingen opgelegd door de
bouwheer, alsmede voor het vaststellen van het bedrag van de vorderingsstaten.
STABILITEITSSTUDIE - BEREKENINGSWIJZE
De stabiliteitsberekeningen gebeuren volgens de richtlijnen van NBN B 15-002 - Eurocode 2:
Berekening van betonnen draagsystemen. Voor draagvloeren uit geprefabriceerde elementen wordt
deze nom aangevuld met de norm NBN B 15-003. In geval de aannemer geïnformatiseerde
berekeningen en uitvoeringstekeningen voorlegt, moet hij daarbij het bewijs leveren van de
toepassing van deze normen. De in rekening te brengen belastingen worden bepaald conform de
verschillende delen van NBN EN(V) 1991 + eventuele nationale bijlagen.
• De in de norm aanbevolen waarden voor de gebruiksbelasting bedragen:
Toepassing Verdeelde belasting qk (kN/m2) Puntlast Qk (kN)
Vloeren 2,0 2,0
Trappen 2,0 2,0
Balkons 2,5 2,0
• Standaard draagvloeren voor woonruimten moeten derwijze ontworpen worden dat zij een nuttige
belasting (= totale belasting - eigengewicht draagvloer = gebruiksbelasting + vloerafwerking) van
minimum 4,0 kN/m2 kunnen dragen (2,0 kN/m2 gebruiksbelasting; 2,0 kN/m2 permanente
belasting = vloerafwerking). Bij de berekening van de vloersterkte dient de fabrikant daarenboven
rekening te houden met de gelokaliseerde belasting van scheidingsmuren op de verdieping.
• Eventueel hiervoor nodige plaatselijke versterkingen zijn inbegrepen in de prijs.
Voor de maximaal toegelaten waarden van de doorbuigingen (berekend volgens NBN B 15-002 als
gescheurde doorbuiging) zijn de bepalingen van NBN B 03-003 van toepassing.
• Vloerafwerking met een stijve vloerbekleding : De bijkomende doorbuiging na plaatsing van de
vloerafwerking mag maximaal 1/500 van de overspanning bedragen.
• Vloerafwerking met een soepele vloerbekleding : De bijkomende doorbuiging na plaatsing van de
vloerafwerking mag maximaal 1/250 van de overspanning bedragen.
• Vloeren waarop verticale wanden geplaatst worden :
De bijkomende doorbuiging na plaatsing van de wanden mag maximaal bedragen
⇒ 1/1000 van de overspanning voor niet-gewapende wanden met openingen
⇒ 1/500 van de overspanning voor niet-gewapende wanden met openingen
⇒ 1/350 van de overspanning voor gewapende wanden
⇒ 1/250 van de overspanning voor verplaatsbare wanden
• In het afgewerkte plafond mogen noch scheuren, noch barsten noch aftekeningen voorkomen.
• De bovenzijde en onderzijde van de samengestelde draagvloeren moeten in overeenstemming
zijn met de vloerpeilen en de dikte van de afwerking van de vloeren, zoals aangegeven op de
uitvoeringsplannen. De onderzijde van de samengestelde vloer ligt in éénzelfde vlak.
• Behoudens andere aanduidingen in de betonstudie worden in geen geval constructies welke
doorhangend zijn t.o.v. de onderzijde van de vloer toegelaten.
28.02. algemeen - referentienormen |PM|
Algemeen
Overeenkomstig artikel 26.02 algemeen - referentienormen, aangevuld met :
TV 223 - Draagvloeren in niet-industriële gebouwen (WTCB, 2002)
NBN B 03-001 - Grondslagen voor de beoordeling van de veiligheid en de bruikbaarheid van draagsystemen (1988)
NBN B 03-003 - Vervormingen van draagsystemen - Vervormingsgrenswaarden - Gebouwen (2003)
NBN B 03-102 - Werkingen op constructies - Rechtstreekse werkingen - Blijvende belastingen te wijten aan het eigengewicht
(met erratum) (1976)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 204 7-1-2010

NBN B 03-103 - Werkingen op constructies - Rechtstreekse werkingen - Gebruikbelastingen van gebouwen (1976)
NBN EN 206-1 - Beton - Deel 1 : Eisen, gedraging, vervaardiging en overeenkomstigheid (2001)
NBN B 15-001 - Aanvulling op NBN EN 206-1 - Beton - Eisen, gedraging, vervaardiging en overeenkomstigheid (2003)
NBN EN 1991-1-1 - Eurocode 1 - Belastingen op constructies - Deel 1-1: Algemene belastingen - Dichtheden, eigen gewicht
en opgelegde belastingen voor gebouwen (2002)
NBN EN 1991-1-2 - Eurocode 1: Belastingen op constructies - Deel 1-2: Algemene belastingen - Belasting bij brand (2003)
NBN ENV 1991 - Eurocode 1 - Grondslag voor ontwerp en belastingen op draagsystemen (2002)
NBN ENV 1992 - Eurocode 2 : Berekening van betonconstructies (1999-2002)
NBN ENV 1994 - Eurocode 4 : Ontwerp van gemengde staal/beton draagsystemen (1995 - 2002)
NBN EN 13213 - Holle vloeren (2001)
NBN ISO 7845 - Horizontale samenvoegingen tussen dragende muren en betonvloeren - Mechanische laboratoriumproeven -
Invloed van verticale belastingen en van momenten overgebracht door de vloeren (1992)
PTV 201 (Technische Voorschriften) - Geprefabriceerde holle standaard vloerelementen van gewapend en voorgespannen
beton - Voorschriften voor de grondstoffen, de fabricage, de afgewerkte elementen en de berekening (1997)
PTV 201/A1 - Geprefabriceerde holle vloerelementen van gewapend beton en van voorgespannen beton - Addendum 1 bij
PTV 201 (1997) (1999)
PTV 201/E1 - Geprefabriceerde holle vloerelementen van gewapend beton en van voorgespannen beton - Erratum 1 bij PTV
201 (1997) (1998)
PTV 202 - Breedplaten van gewapend beton en van voorgespannen beton - Voorschriften voor de grondstoffen, de fabricage,
de afgewerkte elementen en de berekening ()
Praktische info : BENOR-betonproducten en hun verwijzingsspecificaties http://www.probeton.be
28.03. algemeen - betonkwaliteit |PM|
Overeenkomstig artikel 26.03 algemeen - betonkwaliteit en 26.02 algemeen – referentienormen.
28.04. algemeen wapeningsstaal |FH|kg
Overeenkomstig artikel 26.04 algemeen – wapeningsstaal.
28.05. algemeen bekistingen |PM|
Overeenkomstig artikel 26.05 algemeen – bekistingen.
28.10. niet-gespecifieerde gewapende vloer - algemeen
Omschrijving
• Indien geen stabiliteitsdossier vervat zit in het aanbestedingsdossier en behoudens andere
bepalingen en/of restricties vermeld in het bijzonder bestek :
⇒ kan de aannemer de draagvloeren verwezenlijken naar eigen keuze, volgens
(ofwel) 28.20. draagvloeren stortklaar beton - algemeen
(ofwel) 28.30. geprefabriceerde elementen / welfsels - algemeen
(ofwel) 28.60. geprefabriceerde elementen / predallen - algemeen
(ofwel) 28.70. balken & vulblokken - algemeen
⇒ worden type, samenstelling en wapening van de dragende vloer bepaald door de fabrikant van de
vloerelementen, voorzover zij in overeenstemming blijven met de respectievelijke algemene en
specifieke voorschriften, volgens de aard van de vloer, zoals opgenomen in onderhavig
verwijsbestek.
⇒ worden de legplans en berekeningen steeds opgemaakt en ondertekend door een erkend
ingenieur stabiliteit van de leverende firma, op kosten van de aannemer. De berekeningsnota's
worden opgesteld in overeenstemming met de modaliteiten van de onder art. 28.01 algemeen -
stabiliteitsstudie beschreven berekeningswijze. Zij worden overhandigd aan de architect, binnen de
vijftien dagen vanaf de datum van de bestelbrief (na het betekenen van de gunning).
• De constructiehoogte van de samengestelde vloerplaat wordt bepaald overeenkomstig de
aanduidingen op plan.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 205 7-1-2010

28.20. draagvloeren stortklaar beton - algemeen
Omschrijving
Het betreft draagvloeren uit ter plaatse gestort beton, de prijs van de bekistingen en/of verloren
bekistingselementen is inbegrepen in de eenheidsprijs van het beton.
Materialen
De ter plaatse gestorte draagvloeren voldoen aan de algemene voorschriften inzake de kwaliteit en
verwerking van gewapend beton zoals opgenomen in hoofdstuk 26 van onderhavig bestek.
• Betonkwaliteit volgens NBN EN 206-1 + NBN B 15-001 (2004) : (zie ook artikel 26.03) De vereiste
karakteristieke druksterkte fck van het beton bedraagt minstens 25 N/mm2 na 28 dagen.
• Het geleverde staal draagt het Benor-keurmerk en beantwoordt aan de voorschriften van de
normenreeks NBN A 24 (recentste uitgaven en addenda). Voor gepuntlaste bouwstaalnetten van
geprofileerde staaldraad zal minimaal kwaliteit BE 500 S worden gebruikt.
• De draagvloer heeft een brandweerstand Rf, overeenkomstig het ‘Koninklijk Besluit tot vaststelling
van de basisnormen voor de preventie van brand en ontploffing waaraan de nieuwe gebouwen
moeten voldoen’ (KB 7/07/1994 + latere wijzigingen en aanvullingen), aangevuld met de eisen van
de brandweer.
Uitvoering
Behoudens andere aanduidingen hetzij op de plannen, in de betonstudie en/of het bijzonder bestek
gebeurt de uitvoering van de draagvloeren in ter plaatse gestort beton :
• Dikte en tegenpijl : volgens aanduiding op plan, met een tegenpijl van 1/500 van de overspanning.
• Wapening volgens NBN B 15-002, waarbij de minimum dikte van betondekking 2 cm bedraagt.
• Het stortbeton dient inzake bekisting, het plaatsen van de wapening, de opleg, verankeringen,
zettingsvoegen, het storten van het beton, het ontkisten, ... te beantwoorden aan de algemene
voorschriften, zoals vermeld in hoofdstuk 26 structuurelementen gewapend beton.
• Het beton wordt in principe in één keer gestort. Indien onmogelijk overlegt de aannemer vooraf
met de architect of het studiebureau, omtrent de opeenvolging van het storten, de stortnaden, e.d.
• Het beton wordt voldoende verdicht met aangepaste apparatuur.
• De aannemer neemt alle voorzorgen opdat het vers gestorte beton in optimale omstandigheden
kan verharden. In het bijzonder bij droog en warm weer wordt het vers gestorte beton regelmatige
bevochtigd teneinde krimpscheurvorming te voorkomen.
• Het ontkisten van de zijkanten van de vloer gebeurt ten vroegste 5 dagen na het betonstorten.
28.21. draagvloeren stortklaar beton - gewone bekisting |FH|m3
Materiaal
Specificaties
• Betonkwaliteit volgens NBN EN 206-1 + NBN B 15-001 (2004) : (zie ook artikel 26.03)
Sterkteklasse Omgevingsklasse Consistentieklasse Maximale korrelgrootte
minimum minimum keuze aannemer keuze aannemer
• Wapening: volgens art. 26.04 algemeen - wapeningsstaal.
⇒ Staven met verbeterde hechting als hoofdbewapening (NBN A 24-302).
⇒ Gladde staven als beugels (NBN A 24-302).
⇒ Wapeningsnetten : kwaliteit BE 500S of DE 500BS, afm. volgens borderellen en plannen.
• Bekisting : ruw ontkist / gladde bekisting / architectonisch beton / …
Aanvullende specificaties
• De draagvloer heeft een brandweerstand van Rf 1 h / Rf 2 h / Rf 4 h.
Uitvoering
• De draagvloeren worden ter plaatse gestort in één / … keer.
• Het ontkisten van de zijkanten van de vloer gebeurt ten vroegste 5 / … dagen na het betonstorten.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 206 7-1-2010

Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Uitsparingen / doorvoeren : voor uitvoering dient de stabiliteitsingenieur zijn goedkeuring te geven.
• Vochtbruggen / vochtwerende isolatie :
• Koudebruggen / thermische isolatie :
28.22. draagvloeren stortklaar beton - verloren bekisting |FH|m2
Materiaal
Specificaties
• Betonkwaliteit volgens NBN EN 206-1 + NBN B 15-001 (2004) : (zie ook artikel 26.03)
Sterkteklasse Omgevingsklasse Consistentieklasse Maximale korrelgrootte
minimum minimum keuze aannemer keuze aannemer
• Wapening: volgens art. 26.04 algemeen - wapeningsstaal.
⇒ Staven met verbeterde hechting als hoofdbewapening (NBN A 24-302).
⇒ Gladde staven als beugels (NBN A 24-302).
⇒ Wapeningsnetten : kwaliteit BE 500 S of DE 500 BS, afm. volgens borderellen en plannen.
• De verloren bekistingselementen bestaan uit : ... (volgens afmetingen en type, aangeduid op plan)
(ofwel) geprofileerde staalplaat met oppervlaktebehandeling verzinkt min. 275 kg/m2 / gelakt in
RAL-kleur / voorzien van een polyesterbekleding, min. 15 micronmeter, kleur … .
(ofwel) geprofileerde platen uit aluminium gelakt in RAL-kleur ... .
(ofwel) geprofileerde platen uit kunststof
Aanvullende specificaties
• De draagvloer heeft een brandweerstand Rf van 1h / 2h / 4 h / ...
Uitvoering
• De vloeren worden uitgevoerd in de op de plannen aangeduide dikte.
• De draagvloeren worden ter plaatse gestort in één / … keer.
• Het gedrag van de verloren bekisting bij het storten van het beton dient nauwgezet te worden
gecontroleerd.
• Het ontkisten van de zijkanten van de vloer gebeurt ten vroegste 5 / … dagen na het betonstorten.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• De holten tussen de muren en de erboven gelegen verloren bekistingselementen, worden
opgevuld met beton, doch in het geval van zichtbaar metselwerk, met metselwerk van hetzelfde
type als de muren.
• Uitsparingen / doorvoeren : voor hun uitvoering dient de stabiliteitsingenieur zijn goedkeuring te
geven.
• Vochtbruggen / vochtwerende isolatie :
• Koudebruggen / thermische isolatie :
Toepassing
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 207 7-1-2010

28.30. geprefabriceerde elementen / welfsels - algemeen
Omschrijving
Het betreft draagvloeren samengesteld uit naast elkaar geplaatste, rechtstreeks opgelegde
geprefabriceerde vloerelementen in gewapend beton, waarvan de voegen met vulmortel of vulbeton
worden opgevuld en dewelke kunnen worden voorzien van een druklaag.
Materialen
GEPREFABRICEERDE VLOERELEMENTEN
De vloerelementen in gewapend beton, volgens NBN EN 13213 - Holle vloeren (2001) dragen het
BENOR keurmerk overeenkomstig de Technische Voorschriften PTV 201 - Geprefabriceerde holle
standaard vloerelementen van gewapend en voorgespannen beton (en addenda). Het Benor-attest
dient te worden voorgelegd aan de architect. Zij worden bij prefabricatie getrild op een metalen
bekisting en worden aan de onderzijde voorzien van de nodige openingen, zodanig dat zich geen
water in de holten kan ophopen.
Uitvoering
REFERENTIENORMEN
De werken worden uitgevoerd overeenkomstig :
⇒ PTV-201 - Probeton-Benor - Toepassingsreglement BENOR - Geprefabriceerde holle standaard
vloerelementen van gewapend en voorgespannen beton.
⇒ TV 223 - Draagvloeren in niet-industriële gebouwen.
⇒ De voorschriften van de fabrikant.
PREFABRICATIE - TRANSPORT
Tijdens het transport en de voorlopige stapeling op de bouwplaats draagt de aannemer er zorg voor
dat er geen ontoelaatbare spanningen in het beton en het staal optreden. Daartoe worden de welfsels
voldoende dicht bij elkaar geplaatst. Ze dienen te steunen op kepers geplaatst op een afstand die
maximaal 1/5 van de overspanning bedraagt, gerekend vanaf de uiteinden. De kepers moeten zich
boven elkaar bevinden.
PLAATSING - OPLEG
• De welfsels worden goed aaneensluitend, naast elkaar op de vooraf voorbereide oplegvlakken
geplaatst, volgens een legplan opgesteld door de fabrikant en goedgekeurd door de architect. Het
is de aannemer toegestaan om bepaalde delen (passtukken, ...) van de overwelving uit te voeren
in ter plaatse gestort gewapend beton, evenwel enkel na goedkeuring door het werfbestuur en
voorlegging van een wapeningsplan.
• Overeenkomstig de voorschriften van de fabrikant zal waar nodig montageschoren moeten
worden aangebracht tijdens de uitvoering van de draagvloer.
• Bij de plaatsing worden de vloerelementen op een mortelbed gelegd. Indien het oplegvlak op zich
onvoldoende vlak is, zoals bij metselwerk of ter plaatse gestort beton, dient hierop vooraf een
uitvlaklaag van cementmortel te worden aangebracht. Oplegvlakken in cellenbeton, kalkzandsteen
of hout dienen voorafgaandelijk van een waterkerende folie te worden voorzien.
• De opleglengte van welfsels aan de steunpunten bedraagt minimum 7 cm. Afhankelijk van de
aard van de ondersteuning en de dikte van de welfsels wordt de opleglengte verhoogd volgens de
voorschriften van PTV 201 (zie onderstaande tabel). Bij een kleinere opleglengte hebben de
vloerelementen uitstekende wapeningen.
Aard van de ondersteuning Fabricagedikte h van het
vloerelement (mm)
Nominale opleglengte a (mm)
Staal, beton, ringbalk op metselwerk
h < 270 ≥ 70
270 ≤ h ≤ 320 ≥ 100
h > 320 ≥ 130
Metselwerk
h < 220 ≥ 70
220 ≤ h ≤ 270 ≥ 100
h > 270 ≥ 150
Bron: PTV 201 - Geprefabriceerde holle vloerelementen van gewapend beton en van voorgespannen
beton - Bijlage A (Uitgave 2*, 1997)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 208 7-1-2010

• De voegvulling gebeurt m.b.v. beton met een zeer goede verwerkbaarheid ten laatste 3 dagen na
de plaatsing van de welfsels. Het beton moet apart besteld worden; het is niet toegelaten resten
van andere betonwerken te gebruiken.
• De voegen moeten beschermd worden tegen voortijdige uitdroging (volgens de voorschriften van
NBN B 15-001)
• Indien de eindsteunpunten van de vloer van wapeningen voorzien worden, dienen deze
verbonden te worden met de omtreksketting of ringbalk, teneinde de structurele integriteit van het
bouwwerk te vrijwaren.
• De na opleg vrijblijvende zijranden van de betonnen welfsels worden voorzien van een isolerende
randbekisting bestaande uit vezelcement- of houtwolcementplaten met een kern van geëxtrudeerd
polystyreen of polyuretahaan, isolatiedikte minimum 2 cm.
• De voegen tussen de welfsels moeten ontdaan worden van eventuele onzuiverheden indien de
constructie na de plaatsing zichtbaar blijft. Voor het storten van het beton, dienen de welfsels
overvloedig met water te worden besproeid.
• De vloer mag niet worden belast vooraleer het beton van de voegvulling of van de druklaag
volledig is verhard.
28.31. geprefabriceerde elementen / welfsels - zonder druklaag |FH|m2
Materiaal
Specificaties
• Hoogte : 12 / 12,5 / 15 / 16 / 20 / 25 / 30 / 32 / ... cm / volgens aanduiding op plan
• Breedte : 25 / 30 / 60 / 120 / 240 cm (of een veelvoud ervan) / volgens voorstel van de aannemer.
• Lengte : overeenkomstig de overspanningslengten zoals aangeduid op de plannen
• Afwerking : ruwe / gladde onderzijde (zie draagvloeren gewapend beton - algemeen)
• De vulmortel heeft als samenstelling C300 / C 400 / ...
• Het vulbeton heeft als samenstelling C25/30 / C30/37 / ...
Aanvullende specificaties
• De vloerelementen dragen een ATG-label of gelijkwaardig.
• De elementen hebben een brandweerstand Rf van 1h / 2h / 4h / ....
• De thermische weerstand van de welfsels bedraagt ten minste ... m2K/W, te bereiken met een
geïntegreerde isolatie.
Uitvoering
• De opvatting van de voegen en de uitwendige verbindingen wordt bepaald door de
stabiliteitsstudie.
(ofwel) De voegen tussen de vloerelementen worden met mortelspecie dichtgegoten.
(ofwel) De vloerelementen worden onderling mechanisch verbonden.
Toepassing
28.32. geprefabriceerde elementen / welfsels - met druklaag |FH|m2
Materiaal
Specificaties - welfsels
• Hoogte : 12 / 12,5 / 15 / 16 / 20 / 25 / 30 / 32 / ... cm / volgens aanduiding op plan
• Breedte : 25 / 30 / 60 / 120 / 240 cm (of een veelvoud ervan) / volgens voorstel van de aannemer.
• Lengte : overeenkomstig de overspanningslengten zoals aangeduid op de plannen
• Afwerking : ruwe / gladde onderzijde (zie draagvloeren gewapend beton - algemeen)
Aanvullende specificaties
• De vloerelementen dragen een ATG-label of gelijkwaardig.
• De elementen hebben een brandweerstand Rf van 1h / 2h / 4h / ...
• De thermische weerstand van de welfsels bedraagt ten minste ... m2K/W, te bereiken met een
geïntegreerde isolatie.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 209 7-1-2010

Specificaties - druklaag
• Betonkwaliteit volgens NBN EN 206-1 + NBN B 15-001 (2004) en is aangepast aan de dikte van
de druklaag
Sterkteklasse Omgevingsklasse Consistentieklasse Maximale korrelgrootte
minimum minimum keuze aannemer keuze aannemer
• W/C-factor maximaal 0,55
• Karakteristieke druksterkte fck : minstens 25 N/mm2 na 28 dagen.
• Dikte van de druklaag : minimum 3 / 4 / 5 / 6 / ... cm.
• Wapening van de druklaag :
(ofwel) niet voorzien
(ofwel) volgens aanduiding in de betonstudie
(ofwel) volgens aantal en diameter te bepalen door de fabrikant van de welfsels
(ofwel) volgens aantal en diameter te bepalen door de aannemer volgens NBN B 15-002 en
NBN B 15-003
(ofwel) met minimaal een gelast netwerk, staalsoort BE 500 S of DE 500 BS, afm. 150x150x6x6
/ 200x200x6x6 / 250x250x6x6 / … mm.
• De bijlegwapening bestaat uit bijlegstaven van kwaliteit BE 400 S en wordt uitgevoerd en
aangebracht
(ofwel) volgens de aanduidingen van de betonstudie
(ofwel) volgens aantal en diameter te bepalen door de fabrikant van de welfsels
(ofwel) volgens NBN B 15-003.
Uitvoering
• De bovenzijde van de gerealiseerde vloerlaag moet in overeenstemming zijn met de peilen en
dikte van de vloeren zoals aangegeven op de architectuurplans.
• De opvatting van de voegen en de uitwendige verbindingen wordt bepaald door de
stabiliteitsstudie.
(ofwel) De voegen tussen de vloerelementen worden met mortelspecie dichtgegoten.
(ofwel) De vloerelementen worden onderling mechanisch verbonden.
• Een druklaag van beton wordt aangebracht als versterking, zodanig dat ze één geheel vormt met
de onderliggende vloerelementen. Hiertoe worden wapeningen, minimaal 4 staven per meter, met
een diameter van 6 mm, uit de voegen in de druklaag geplooid. Deze druklaag is doorlopend over
de steunpunten te wapenen. De wapeningen worden in de langsvoegen / langssleuven / ...
geplaatst. Om de aanhechting met de geprefabriceerde welfsels te verbeteren, worden de
welfsels licht bevochtigd met water en gezuiverd van allerlei onreinheden.
• De druklaag moet beschermd worden tegen vorst, harde regen en voortijdige uitdroging.
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• In ruimten waar naderhand geen vloerafwerking wordt voorzien (zolderruimten) wordt de druklaag
glad afgestreken.
28.40. geprefabriceerde elementen / welfsels spanbeton - algemeen
Omschrijving
Het betreft elementen uit spanbeton waarvan de prefabricatie verplicht is.
Materialen
De vloerelementen in gewapend spanbeton beantwoorden aan NBN EN 13213 - Holle vloeren (2001).
• Zij dragen het BENOR-keurmerk overeenkomstig de Technische Voorschriften PTV 201 -
Geprefabriceerde holle standaard vloerelementen van gewapend en voorgespannen beton. Het
Benor-attest dient te worden voorgelegd aan de architect. Bij de vervaardiging van deze welfsels
worden aan de onderzijde de nodige openingen voorzien, zodanig dat zich geen water in de
holten kan ophopen.
• Het voorspanstaal beantwoordt aan de voorschriften van de reeks NBN I 10. De passieve
wapeningen beantwoorden aan de reeks A 24.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 210 7-1-2010

• De berekeningen en de plans van de elementen worden geleverd overeenkomstig art. 28.01
algemeen - stabiliteitsstudie. .
Uitvoering
Overeenkomstig artikel 28.30. geprefabriceerde elementen / welfsels - algemeen.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 211 7-1-2010

28.41. geprefabriceerde elementen / welfsels spanbeton - zonder druklaag |FH|m2
Materiaal
De draagvloeren bestaan uit geprefabriceerde TT-elementen, omgekeerde U-elementen,
kokerelementen uit spanbeton. Bij de vervaardiging van de kokerelementen worden aan de onderzijde
de nodige openingen voorzien, zodanig dat zich geen water in de holten kan ophopen.
Specificaties
• Type : TT-elementen / omgekeerde U-elementen / kokerelementen uit spanbeton.
• Hoogte : 12 / 15 / 16 / 20 / 25 / ... cm / volgens aanduiding op plan
• Breedte : 30 / 60 / 120 / 240 cm (of een veelvoud ervan) / volgens voorstel van de aannemer.
• Lengte : overeenkomstig de overspanningslengten zoals aangeduid op de plannen
• Afwerking : ruwe / gladde onderzijde (zie draagvloeren gewapend beton - algemeen)
• De vulmortel heeft als samenstelling C300 / C400 / ...
• Het vulbeton heeft als samenstelling C25/30 / C30/37 / ...
Aanvullende specificaties
• De vloerelementen dragen een ATG-label of gelijkwaardig.
• De elementen hebben een brandweerstand Rf van 1h / 2h / 4h / ...
• De thermische weerstand van de welfsels bedraagt ten minste ... m2K/W, te bereiken met een
geïntegreerde isolatie.
Uitvoering
• De bovenzijde van de gerealiseerde vloerlaag moet in overeenstemming zijn met de peilen en
dikte van de vloeren zoals aangegeven op de architectuurplans.
• De opvatting van de voegen en de uitwendige verbindingen wordt bepaald door de
stabiliteitsstudie.
(ofwel) De voegen tussen de vloerelementen worden met mortelspecie dichtgegoten.
(ofwel) De vloerelementen worden onderling mechanisch verbonden.
Toepassing
28.42. geprefabriceerde elementen / welfsels spanbeton - met druklaag |FH|m2
Materiaal
De draagvloeren bestaan uit aaneensluitende geprefabriceerde TT-elementen, omgekeerde Uelementen,
kokerelementen uit spanbeton, welke na plaatsing worden versterkt met een druklaag uit
gewapend beton. Bij de vervaardiging van de kokerelementen worden aan de onderzijde de nodige
openingen voorzien, zodanig dat zich geen water in de holten kan ophopen.
Specificaties - Welfsels
• Hoogte : 12 / 15 / 16 / 20 / 25 / ... cm / volgens aanduiding op plan
• Breedte : 30 / 60 / 120 / 240 cm (of een veelvoud ervan) / volgens voorstel van de aannemer.
• Lengte : overeenkomstig de overspanningslengten zoals aangeduid op de plannen
• Afwerking : ruwe / gladde onderzijde (zie draagvloeren gewapend beton - algemeen)
Aanvullende specificaties
• De vloerelementen dragen een ATG-label of gelijkwaardig.
• De elementen hebben een brandweerstand Rf van 1h / 2h / 4h / ….
• De thermische weerstand van de welfsels bedraagt ten minste ... m2K/W, te bereiken met een
geïntegreerde isolatie.
Specificaties - Druklaag
• Betonkwaliteit volgens NBN EN 206-1 + NBN B 15-001 (2004) en is aangepast aan de dikte van
de druklaag
Sterkteklasse Omgevingsklasse Consistentieklasse Maximale korrelgrootte
minimum minimum keuze aannemer keuze aannemer
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 212 7-1-2010

• W/C-factor maximaal 0,55
• Karakteristieke druksterkte fck : minstens 25 N/mm2 na 28 dagen.
• Dikte van de druklaag : minimum 3 / 4 / 5 / 6 / ... cm.
• Wapening van de druklaag :
(ofwel) niet voorzien
(ofwel) volgens aanduiding in de betonstudie
(ofwel) volgens aantal en diameter te bepalen door de fabrikant van de welfsels
(ofwel) volgens aantal en diameter te bepalen door de aannemer volgens NBN B 15-002 en
NBN B 15-003
(ofwel) met minimaal een gelast netwerk, staalsoort BE 500 S of DE 500 BS, afm. 150x150x6x6
/ 200x200x6x6 / 250x250x6x6 / … mm.
• De bijlegwapening bestaat uit bijlegstaven van kwaliteit BE 400 S en wordt uitgevoerd en
aangebracht
(ofwel) volgens de aanduidingen van de betonstudie
(ofwel) volgens aantal en diameter te bepalen door de fabrikant van de welfsels
(ofwel) volgens NBN B 15-003.
Uitvoering
• De bovenzijde van de gerealiseerde vloerlaag moet in overeenstemming zijn met de peilen en
dikte van de vloeren zoals aangegeven op de architectuurplans.
• De opvatting van de voegen en de uitwendige verbindingen wordt bepaald door de
stabiliteitsstudie.
(ofwel) De voegen tussen de vloerelementen worden met mortelspecie dichtgegoten.
(ofwel) De vloerelementen worden onderling mechanisch verbonden.
• Een druklaag van beton wordt aangebracht als versterking, zodanig dat ze één geheel vormt met
de onderliggende vloerelementen. Hiertoe worden wapeningen, min. 4 staven per meter met een
diameter van 6 mm uit de voegen in de druklaag geplooid. Deze druklaag is doorlopend over de
steunpunten te wapenen. De wapeningen worden in de langsvoegen / langssleuven / ... geplaatst.
Om de aanhechting met de geprefabriceerde welfsels te verbeteren, worden de welfsels licht
bevochtigd met water en gezuiverd van allerlei onreinheden.
• De druklaag moet beschermd worden tegen vorst, harde regen en voortijdige uitdroging.
28.50. geprefabriceerde elementen / cellenbeton - algemeen |FH|m2
Materialen
De geprefabriceerde volle vloerelementen uit dampgehard cellenbeton zijn samengesteld uit
siliciumhoudend zand, cement, hoogwaardig kalk, en aluminiumpoeder. Het mengsel wordt in
gietvorm gegoten en autoclaaf verhard. De elementen worden onder en boven gewapend met een
gelast netwerk, staalkwaliteit BE 500, welke vooraf met een roestwerend product behandeld is. De
vloerelementen dragen een BENOR-keurmerk. De welfsels beantwoorden aan de voorschriften
van NBN B 21-004 - Elementen van gewapend geautoclaveerd cellenbeton + add.1 (1999),
aangevuld met :
NBN EN 989 - Bepaling van het hechtgedrag tussen wapeningsstaven en geautoclaveerd cellenbeton door middel van de
"uitdrukbeproeving" (1995)
NBN EN 990 - Beproevingsmethoden voor de bepaling van de bescherming tegen corrosie van wapeningsstaal in
geautoclaveerd cellenbeton en lichtbeton met open structuur (2002)
NBN EN 991 - Bepaling van de afmetingen van voorafvervaardigde gewapende bouwdelen van geautoclaveerd cellenbeton of
lichtbeton met open structuur (1995)
NBN EN 679 - Bepaling van de druksterkte van geautoclaveerd cellenbeton (1994)
NBN EN 1351 - Bepaling van de buigtreksterkte van geautoclaveerd cellenbeton (1997)
NBN EN 1356 - Bepaling van het draagvermogen van gewapende geprefabriceerde elementen van geautoclaveerd
cellenbeton of van beton met open structuur vervaardigd met lichte granulaten onder dwars aangrijpende belasting (1997)
De draagvloer heeft een brandweerstand Rf, overeenkomstig het ‘Koninklijk Besluit tot vaststelling van
de basisnormen voor de preventie van brand en ontploffing waaraan de nieuwe gebouwen moeten
voldoen’ (KB 7/07/1994 + latere wijzigingen en aanvullingen), aangevuld met de eisen van de
brandweer.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 213 7-1-2010

Specificaties - welfsels
• Kwaliteitsklasse : CC3-500 / CC4-600
• Volumemassa : 550 / 750 / ... kg/m3.
• Hoogte : 10 / 12 / 15 / 20 / 25 / 30 / ... cm.
• Breedte : 60 / 75 / ... cm / volgens voorstel van de aannemer.
• Lengte : overeenkomstig de overspanninglengten en opleg, volgens plan
Aanvullende specificaties
• De langse zijkanten van de elementen zijn voorzien van een sponning voor verbinding met
opgegoten voegen.
• De elementen hebben een brandweerstand Rf van 1h / 2h / 4h
Uitvoering
• De berekening van de elementen en de wapening wordt door de aannemer ter goedkeuring
voorgelegd.
• Voor de behandeling, de plaatsing, de oplegging en de verankering van de elementen zal de
aannemer de voorschriften van de producerende firma naleven.
• Bijzondere aandacht dient te worden besteed aan de bescherming tegen vervuiling en
weersinvloeden bij het vervoer, de opslag en de verwerking van de platen.
• Bij gebruik van geprefabriceerde elementen houdt de uitvoeringswijze aanvullend rekening met de
voorschriften van
⇒ NBN EN 1739 - Bepaling van de schuifsterkte van voegen tussen geprefabriceerde bouwdelen
gemaakt uit geautoclaveerd cellenbeton of licht korrelbeton met open structuur bij belasting in het
bouwdeelvlak (1998)
⇒ NBN EN 1741 - Bepaling van de schuifsterkte van voegen tussen geprefabriceerde bouwdelen
gemaakt uit geautoclaveerd cellenbeton of licht korrelbeton met open structuur bij belasting haaks
op het bouwdeelvlak (1998)
⇒ NBN EN 1742 - Bepaling van de schuifsterkte tussen verschillende lagen van meerlaagse
geprefabriceerde bouwdelen gemaakt uit geautoclaveerd cellenbeton of licht korrelbeton met open
structuur (1998)
Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Volgende speciale elementen dienen te worden voorzien :
⇒ platen met niet-standaard breedte
⇒ platen met schuine sneden
⇒ platen met gaten en uitsparingen. Deze uitsparingen mogen 1/3 van de plaatbreedte niet
overtreffen.
⇒ versterkte platen voor het opvangen van geconcentreerde lasten.
⇒ platen met uitkragingen
Toepassing
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 214 7-1-2010

28.60. geprefabriceerde elementen / predallen - algemeen |FH|m2
Materialen
De predallen (breedplaatvloeren) dragen het Benor-keurmerk, overeenkomstig PTV 202 van
Probeton. Bij de levering van de breedplaatvloeren dient steeds een attest van oorsprong en het
Benor-merk gevoegd. De draagvloer heeft een brandweerstand Rf overeenkomstig de geldende
brandweervoorschriften.
Specificaties - Predallen
• Totale dikte vloerplaten : 12 / 15 / 17 / 20 / ... cm / overeenkomstig aanduidingen op plan
• Dikte breedplaten : 5 / 6 / 7 / ... cm
• Tegenpeil : 1/500 / … van de overspanning
Aanvullende specificaties
• De elementen hebben een brandweerstand Rf van 1 h / 2 h / 4h / ... volgensKB 7/07/1994 en
latere wijzigingen.
Specificaties - Opstortlaag
• Dikte van de opstortlaag : minimum 7 / 8 / 9 / 10 / ... cm
• De betonkwaliteit volgens NBN EN 206-1 + NBN B 15-001 (2004) (zie ook artikel 26.03)
Sterkteklasse Omgevingsklasse Consistentieklasse Maximale korrelgrootte
minimum minimum keuze aannemer keuze aannemer
• De karakteristieke druksterkte fck van de opstortlaag bedraagt ten minste 25 N/mm2 na 28 dagen.
• De wapening van de opstortlaag is minimaal een gelast netwerk, staalsoort BE 500 S of DE 500
BS, afm. 150x150x6x6 / … mm. De bijlegstaven zijn van kwaliteit BE 400S
Uitvoering
• De bovenzijde van de gerealiseerde vloerlaag moet in overeenstemming zijn met de peilen en
dikte van de vloeren zoals aangegeven op de architectuurplans.
• Tijdens het transport en de voorlopige stapeling op de bouwplaats draagt de aannemer er zorg
voor dat er geen ontoelaatbare spanningen in het beton en het staal optreden. Daartoe worden, bij
het stockeren, de steunen tussen de breedplaatvloeren voldoende dicht bij elkaar geplaatst.
• De minimale oplegdiepte aan de steunpunten bedraagt volgens onderstaande tabel uit PTV 202:
Aard van de ondersteuning Nominale opleglengte (mm)
met tussenschoren
Nominale opleglengte (mm) zonder
tussenschoren (zelfdragend)
Staal, beton ≥ 15 ≥ 30
Metselwerk ≥ 40 ≥ 50
Bron: PTV 202 - Tabel 16 (1999)
• Bij een kleinere oplegdiepte hebben de vloerelementen uitstekende wapeningen. De elementen
hebben uitstekende wapeningen op alle steunpunten waar de platen niet continu doorlopen.
• Alvorens men start met het storten van het tweede-fasebeton, wordt het bovenvlak van de
breedplaten van stof, vuil, losse deeltjes en stagnerend water ontdaan en vervolgens bevochtigd.
De betonlaag wordt gelijkmatig aangebracht zodat ophopingen van verse betonspecie vermeden
worden. Ter plaatse van de oplegingen en van de voegen moeten de nodige maatregelen
getroffen worden om cementpapverlies te voorkomen.
• Het opstortbeton moet mechanisch verdicht worden.
• De opvatting van de voegen en de uitwendige verbindingen wordt bepaald door de stabiliteitsstudie.
Blijft na de plaatsing de constructie zichtbaar dan worden de voegen ontdaan van
eventuele onzuiverheden.
• De opstortlaag en haar wapening (wapeningsnetten + bijlegstaven) worden uitgevoerd en
aangebracht.
(ofwel) volgens de aanduidingen in de betonstudie, plannen,…
(ofwel) volgens de normen NBN B 15-002 en NBN B 15-003 (recentste uitgaven) en
voorschriften in TV 223 van het WTCB.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 215 7-1-2010

Aanvullende uitvoeringsvoorschriften
• Oplegvlakken in cellenbeton, kalkzandsteen of hout dienen eerst van een waterkerende folie te
worden voorzien.
28.70. balken & vulblokken - algemeen
Omschrijving
Het betreft draagvloeren met een monoliet karakter, samengesteld uit geprefabriceerde balkjes,
vulblokken en een ter plaatse gestorte gewapende druklaag.
Materialen
DRAAGBALKJES
De geprefabriceerde draagbalkjes in de vorm van een U of een omgekeerde T zijn vervaardigd uit
gewapend beton of spanbeton.
• Het betonstaal beantwoordt aan de voorschriften van de reeks NBN A 24.
Het voorspanstaal beantwoordt aan de voorschriften van de reeks NBN I 10.
• De onderzijde van de draagbalkjes is afgewerkt met een zoolbekleding uit hetzelfde materiaal als
dat van de vulelementen. Dit wordt verwezenlijkt bij de prefabricatie van de balkjes of gerealiseerd
door middel van de vorm van de vulelementen.
VULBLOKKEN
• De vorm van de blokken moet dusdanig zijn dat een goede hechting met beton of mortel
verkregen wordt.
• De onderzijde van de volledige vloer moet ofwel effen zijn ofwel geschikt zijn voor rechtstreekse
bepleistering. In voorkomend geval is de onderzijde van de blokken ofwel zeer ruw, of vertoont
uitspringende ribben en groeven om een goede hechting met de bepleistering te bevorderen.
Uitvoering
• De werken worden uitgevoerd volgens de aanbevelingen van de fabrikant. De legplannen van
geprefabriceerde elementen moeten vooraf ter goedkeuring aan de architect worden voorgelegd.
• De bovenzijde en onderzijde van de samengestelde vloerplaat moet in overeenstemming zijn met
de vloerpeilen en de dikte van de afwerking van de vloeren zoals aangegeven op de
uitvoeringsplannen. De onderzijde van de samengestelde vloer ligt in éénzelfde vlak.
• De constructiehoogte van de samengestelde vloerplaat bedraagt maximaal ... cm.
ONDERSTEUNINGEN
• Voor het plaatsen van de draagbalkjes wordt dwars op de draagrichting een continue
ondersteuning voorzien volgens de aanduidingen op de door de ontwerper goedgekeurde
legplans. De stutten hebben een maximale tussenafstand van maximaal 1,50 / 2,00 m.
• De ondersteuning wordt zodanig gesteld dat, bij de plaatsing van de vloer, in het midden van de
overspanning een tegenpeil ontstaat van 1/500 van de overspanning.
• Het wegnemen van de hulpstukken gebeurt ten vroegste na 21 dagen en na het eventueel
reinigen van de zichtzijden. Pas na het wegnemen van de stutten, mogen de eventuele wanden
bovenop het gewelf opgetrokken worden.
PLAATSING DRAAGBALKJES - VULBLOKKEN
• De draagbalkjes en de vulblokken worden geplaatst in de volgorde en op de wijze zoals
aangeduid op de door de architect goedgekeurde legplans.
• De balken mogen geen boorgaten of doorkappingen vertonen.
• De opleglengte op dragend metselwerk, beton of staal zal tenminste 7 cm bedragen. In het geval
wapeningen uitsteken uit de balkjes is het deze lengte die bepalend is voor de opleglengte.
• De tussenblokken worden mooi aaneensluitend geplaatst tot 20 mm over de rand van de muur.
• De ruimte die overblijft wordt nadien opgestort en vormt een ringbalk. Gebroken en/of ernstig
beschadigde vulblokken mogen niet verwerkt worden.
• De raveelconstructies, plaatselijke verstevigingen (onder scheidingswanden, aan trapopeningen,
balkons enz.) worden uitgevoerd overeenkomstig het legplan en/of detail tekeningen. Dit gebeurt
binnen de constructiehoogte van het gewelf. Voor deze zones wordt door de aannemer een
afzonderlijke berekeningsnota voorgelegd. Raveelconstructies worden berekend en uitgevoerd
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 216 7-1-2010

met behulp van aangepaste vulelementen of met dwarse draagbalkjes, voorzien van
ophangstaven, volgens de richtlijnen van de leverancier.
• Het opvangen van lijnbelastingen van niet-dragende muren evenwijdig met de draagrichting van
de vloer gebeurt door middel van versterkte draagbalkjes, met behulp van aangepaste
vulelementen (en/of slechts in uitzonderlijke gevallen met supplementaire wapeningen).
• Wanneer de draagvloer steun neemt op een stalen ligger met de onderzijde in hetzelfde vlak van
de vloer wordt gebruik gemaakt van balkjes met verdunde uiteinden. Voor de plaatsing van de
balkjes wordt de onderflens omspannen met steengaas tot onder het oplegvlak van de balkjes. Bij
eventuele opleg in metaalprofielen kunnen de elementen ook voorzien worden van ophangstaven.
Deze worden rond de bovenflens van het metaalprofiel vastgemaakt en ingebetonneerd.
• Wanneer de draagvloer steun neemt op een omgekeerde ligger in gewapend beton, met de
onderzijde in hetzelfde vlak van de vloer, worden de balkjes bij de prefabricatie voorzien van
ophangwapeningen met een berekende sectie. In de opstortlaag worden bijgelegde
verankeringswapeningen slechts in uitzonderlijke gevallen toegelaten.
• Bij opleg van de vloer in bestaande wanden worden voor het plaatsen van de onderschoringen de
nodige openingen in de wanden voorzien. De balkjes worden in de openingen geplaatst op een
mortelbed van minimum 2 cm dikte. De overblijvende ruimte tussen de balkjes en de
verwezenlijkte openingen worden over de volledige diepte van de opleg opgevuld met
cementmortel vóór het plaatsen van de vulelementen.
• Voor de eventuele bevestiging van verlaagde plafonds worden tussen de vulblokken houten latten
geplaatst; het aantal en de verdeling ervan wordt bepaald door de aard van het plafond.
UITVOERING DRUKLAAG
De druklaag wordt in éénmaal over de volledige dikte uitgevoerd, zodat deze één geheel vormt met de
onderliggende elementen. Voor het storten van de druklaag worden de vulblokken gereinigd,
vulblokken in gebakken aarde worden nat gespoten tot verzadiging.
• De aannemer dient de nodige wapening (wapeningsnetten + bijlegstaven) te voorzien :
⇒ volgens de aanduidingen in de betonstudie, plannen, ...
⇒ volgens de normen NBN B 15-002 en NBN B 15-003 (recentste uitgaven ).
• Het wapeningsnet wordt op de onderliggende elementen geplaatst zonder tussenvoeging van
afstandhouders of steunblokjes. De druklaag is doorlopend over de steunpunten te wapenen.
• Ingeval isolatieplaten rechtstreeks op de samengestelde vloerplaten geplaatst worden, wordt de
druklaag zuiver glad afgestreken. Blijft na de plaatsing de onderzijde van de vloerconstructie
zichtbaar, dan moeten de voegen en de onderzijde van de vulblokken ontdaan worden van
eventuele onzuiverheden. Het geheel wordt zorgvuldig gereinigd.
Toepassing
28.72. balken & vulblokken - vulblokken / gebakken klei |FH|m2
Materiaal
De draagvloer beantwoordt aan NBN 539 - Geprefabriceerde vloeren van gebakken aarde en van
beton + erratum (1963). Ze is van het type P2 met versterkingslaag en is samengesteld uit
geprefabriceerde balken van voorgespannen beton in de vorm van een omgekeerde T of U en met
een zoolbekleding in gebakken aarde. De vulblokken zijn vervaardigd uit gebakken aarde dewelke vrij
zijn van elk gebrek dat hun sterkte en/of schadelijke stoffen, die de mortel, het beton en/of het staal
zouden kunnen aantasten.
Specificaties vulblokken
• Type : P2
• Dikte : 12 / 16 / 20 / 25 / ... cm.
• Holtepercentage van de elementen in gebakken aarde : maximaal 70 %.
• Buigweerstand : minimum 2500 N gemeten op de aslijn tussen de steunvlakken.
• Thermische weerstand van de vloer : ...
Specificaties - druklaag
• Dikte van de druklaag : minimum 3 / 4 / 5 / ... cm boven de vulblokken.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 217 7-1-2010

• De betonkwaliteit volgens NBN EN 206-1 + NBN B 15-001 (2004) is aangepast aan de dikte van
de druklaag (zie ook artikel 26.03)
Sterkteklasse Omgevingsklasse Consistentieklasse Maximale korrelgrootte
minimum minimum keuze aannemer keuze aannemer
• Karakteristieke druksterkte fck van de druklaag : minstens 25 / 30 / 40 / … N/mm2 na 28 dagen.
• De wapening van de druklaag is minimaal een gelast netwerk, staalsoort BE 500 S of DE 500 BS,
afm. 150x150x6x6 / … mm. De bijlegwapening bestaat uit bijlegstaven van kwaliteit BE 400S.
Aanvullende specificaties
• De draagvloer heeft een brandweerstand Rf van 1h / 2h / 4h / ... volgens KB 7/07/1994 en latere
wijzigingen.
Uitvoering
• De afstand tussen de balken, as op as bedraagt maximaal 30 / 60 / … cm.
Toepassing
28.80. betonvloeren / staalplaat - algemeen |FH|m2
Omschrijving
Het betreft draagvloeren, samengesteld uit een dunne, geprofileerde staalplaat, waarop beton wordt
gestort.
Materialen
Specificaties staalplaat
• De geprofileerde staalplaten zijn verzinkt
• Hoogte geprofileerde staalplaat : … mm
• Plaatdikte : … mm
Specificaties beton
• Totale vloerdikte : … mm
• De betondikte boven de ‘golf’ van de staalplaat bedraagt ten minste 40 mm.
• De betonkwaliteit is volgens NBN EN 206-1 + NBN B 15-001 (2004) (zie ook artikel 26.03)
Uitvoering
Sterkteklasse Omgevingsklasse Consistentieklasse Maximale korrelgrootte
minimum minimum keuze aannemer keuze aannemer
• De staalplaat-betonvloeren worden gedimensioneerd overeenkomstig de regels uit Eurocode 4
(NBN ENV 1994). De nodige maatregelen worden getroffen om aan de brandveiligheid te voldoen.
• De staalplaat dient tijdens het betonstorten als werkvloer, verloren bekisting en dragend element.
• De doorbuiging tijdens het betonstorten mag niet groter zijn dan 1/250 van de
overspanningslengte, met een maximum van 20 mm.
• Voor het storten van het beton moeten stof, modder, waterplassen en ijs verwijderd worden om
een schoon en droog oppervlak te bekomen. Op de halve hoogte tussen het bovenvlak van de
staalplaat en het beoogde betonoppervlak wordt krimpwapening voorzien.
• Het storten van het beton gebeurt vanuit de steunranden naar het centrum toe.
• De verbinding staal-beton gebeurt d.m.v. deuvels.
• De oplegdiepte aan de steunpunten bedraagt minimaal :
Toepassing
Aard van de ondersteuning Opleglengte staalplaat (mm) Opleglengte beton (mm)
Staal, beton ≥50 ≥75
Metselwerk, hout ≥70 ≥100
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 218 7-1-2010

29. STRUCTUURELEMENTEN HOUT
29.00. structuurelementen hout – algemeen
Incl. alle nodige materiaal of materieel welke hier eventueel niet beschreven zijn maar noodzakelijk
zijn voor de goede en duurzame uitvoering en werking van het geheel. Eventuele leemten worden
gemeld bij de inschrijving.
Algemeen
Onderhavig hoofdstuk betreft een voorlopige en onuitgewerkte versie, die zich beperkt tot de opgave
van enkele algemene referentienormen. In België betreft de toepassing van houtskeletbouw vooral
houten draagsystemen in combinatie met traditioneel parement. Bij toepassing dient de uitvoerder van
dergelijke systemen steeds te beschikken over een geldige ATG-technische goedkeuring uitgegeven
door de BUtgb (BUtgb - UBAtc). Gezien de wetgeving op overheidsopdrachten en de vaak zeer
geëigende systemen voor houtskeletbouw wordt deze bouwwijze minder toegepast binnen de sociale
woningbouw. Voor meer informatie m.b.t. aan te wenden houtsoorten en constructieprocédés
raadpleeg ook de documentatiebladen en website van het Interfederaal Houtvoorlichtingscentrum.
Om een laagenergiegebouw te verkrijgen moeten buitenmuren een U-waarde van 0.3 W/m²K
hebben. Alle hieronder beschreven teksten en tekeningen gaan uit van deze U-waarde en dus een
isolatiedikte van minstens 12 à 14 cm. Het is natuurlijk mogelijk (maar vanuit energetisch standpunt
niet aan te raden) om kleinere isolatiediktes toe te passen.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(ofwel)
• meeteenheid : m3, globaal of opgesplitst volgens onderdeel (muurplaten, gordingen, kepers, ...)
⇒ Ingevoerd noords naaldhout : genormaliseerde afmetingen volgens NBN 219-03
⇒ Inlands naaldhout : genormaliseerde afmetingen volgens NBN 219-02
⇒ Oregon of ander Amerikaans naaldhout : afmetingen volgens de handelsmaten van het
Amerikaans naaldhout
⇒ Voor de te schaven stukken steeds de secties van het ongeschaafde hout te vermelden
⇒ In de opmeting voor de in m3 uitgedrukte hoeveelheden; te bepalen volgens de hoger vermelde
secties.
• meetcode : nominale secties van de te gebruiken onderdelen
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
(ofwel)
• meeteenheid : Totale Prijs (TP) opgesplitst per woningtype
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
STS 04 - Hout en Plaatmaterialen op basis van hout - Deel 2 : Materialen (1990)
STS 00.13 - Hout en houten structuren - Deel 1 : Proeven (1990)
STS 23 - Houtbouw aan herziening toe en in hervorming op Europees niveau. (1978)
STS 23 - addendum (1983)
STS 23 – addendum 2 (1994), massiefbouw
STS 31 – Timmerwerk
NBN 189 - Hout - Afwijkingen, gebreken en fouten (1948)
NBN 199 - Hout - Namenlijst der voornaamste in België gebruikte houtsoorten (1950)
NBN 202 - Hout - Terminologie (1957)
NBN 219-01 - Gezaagd hout - Het meten (1970)
NBN 219-02 - Gezaagd hout - Belgisch naaldhout - Nominale afmetingen (1970)
NBN 219-03 - Gezaagd hout - Ingevoerd Noords naaldhout - Nominale afmetingen (1970)
NBN 219-04 - Gezaagd hout - Naaldhout - Afwijkingen en krimp (1970)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 219 7-1-2010

NBN 225 - Hout - Beproevingsmethodes voor de kwaliteitsbepaling (1956)
NBN 272 - Hout - Sortering naar het uitzicht van ongesorteerd Noords naaldhout (1952)
NBN 544 - Hout - Sortering naar het uitzicht van Belgisch naaldhout (1959)
NBN EN 335-1 - definiëring van de gebruiksklasse
NBN EN 350-1/2 - natuurlijke duurzaamheid van massief hout, basisprincipes voor het testen en indelen (deel 1), gids van
natuurlijke duurzaamheid en behandelbaarheid van houtsoorten. (1994)
NBN EN 351 - Duurzaamheid van hout en houtwaren – Met verduurzamingsmiddelen behandeld massief hout (deel 1 en 2)
(1995)
NBN EN 460 – duurzaamheidseisen van hout voor gebruik in gebruiksklassen (1994)
NBN EN 12169 - Maatstaven voor de overeenkomstigheidsbeoordeling van een partij gezaagd hout (2000)
NBN EN 844 - Rondhout en gezaagd hout - Terminologie - Deel 1-12 (1995-1998)
NBN EN 13556 - Rondhout en gezaagd hout - Benamingen van houtsoorten die worden gebruikt in Europa (2003)
NBN EN 1309 t/m 1310 - Rondhout en gezaagd hout (1997)
NBN EN 1611-1 - Gezaagd hout - Indeling naar het uitzicht van naaldhout - Deel 1: Europese sparren, vuren, dennen en
Douglas (1999)
NBN EN 1912 - Timmerhout - Sterkteklassen - Toewijzing van visuele sorteringsklassen en houtsoorten (1998)
NBN EN 336 - Hout voor dragende toepassingen - Naaldhout en populier - Afmetingen, toegelaten afwijkingen (1995)
NBN EN 338 - Hout voor dragende toepassingen - Sterkteklassen (1995)
NBN EN 518 - Hout voor dragende toepassingen - Classificatie - Eisen voor sterkte-indeling naar uitzicht (1995)
NBN EN 519 - Hout voor dragende toepassingen - Classificatie - Specificaties voor machinale sterkte-indeling en voor sterkteindelende
machines (1995)
NBN EN 595 - Houten draagsystemen - Beproevingsmethoden - Beproeving van de spanten voor het bepalen van de sterkte
en de stijfheid (1995)
TV 180 – curatieve houtbescherming in gebouwen, WTCB (1990)
DIN 68800-2 – Holzschutz: vorbeugende bauliche Massnähman im Hochbau
DIN 68800-3 – Holzschutz: vorbeugender chemischer Holzschutz
ALGEMENE PRINCIPES
• Elke waterinfiltratie of waterophoping ten gevolge van regenwater, grondwater, huishoudelijk
water, bouwvocht of condenswater moet vermeden worden in alle elementen met houten
onderdelen en met door vocht beschadigbare materialen.
• Elk contact hout-metselwerk wordt door middel van een waterkerende laag vermeden
(bijvoorbeeld EPDM folie of bitumenstrook).
•
HOUTSOORT & -KWALITEIT
• Het verwerkte hout moet gezond en van behoorlijke kwaliteit zijn. Het dient in elk opzicht geschikt
te zijn voor het doel waarvoor het bestemd is. Bij twijfel omtrent de soort en kwaliteit waartoe het
hout behoort, doet de architect, op kosten van de aannemer, het hout in een door hem vrij
gekozen laboratorium onderzoeken volgens de norm NBN 225 om de hoedanigheid te bepalen.
• Het op de bouwplaats geleverd hout moet voldoende droog zijn om de dimensionele stabiliteit van
het timmerwerk te waarborgen, overeenkomstig STS 00.13 artikels 10.10 en 10.11. en om
inwendige condensatie te vermijden. De houtvochtigheid bij plaatsing bedraagt maximum 15%.
• Het hout wordt zo opgeslagen dat het afdoende beschermd is tegen mogelijke weersinvloeden,
vocht, beschadiging of vervuiling. Contact met de grond moet worden vermeden.
• Het verwerkte hout is
(ofwel)
• een lokaal (Europees) houtsoort, bij voorkeur FSC gelabeld.
(ofwel)
• (verplicht) FSC gelabeld indien het gaat om een tropische houtsoort.
•
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 220 7-1-2010

Nota aan de ontwerper
Het FSC-label van de internationale organisatie Forest Stewardship Council (of Raad voor Duurzaam Bosbeheer)
wordt toegekend, door onafhankelijke en erkende certificeringsinstellingen, aan hout waarvan de volledige
verwerkingsketen van bos tot consument voldoet aan een aantal principes en criteria. Het WWF-België publiceert
regelmatig lijsten van bedrijven die FSC constructiehout en afgewerkte producten leveren.
Voor meer info raadpleeg :
De 10 FSC-Principes
http://www.wwf.be/online_publications/forests/lijst_FTNB_nl.pdf
http://www.oost-vlaanderen.be/milieu/extranet/dossiers/bestanden/FSChout.pdf
SORTERING VOLGENS STERKTE
Voor timmerhout kunnen de kwaliteitseisen, zoals beschreven in STS 31/32, in het bijzonder bestek
aangevuld worden met een sorteerklasse van het constructiehout (met gecertificeerd ATGmerkteken),
hetwelk bijkomende waarborgen biedt -> zie ook STS 04.11 - Houtklassering (1990). De
toegelaten sorteerklassen zijn S6 (of S6+), S8 en S10, welke respectievelijk overeenstemmen met de
sterkteklassen C18, C24 en C27 (volgens NBN EN 338), hetzij met de mechanische eigenschappen
volgens GS (General Structural) en SS (Special Structural). Het gesorteerde hout wordt hierbij
gemerkt op een onuitwisbare manier op tenminste één vlak in de centrale aslijn van het stuk. De
stempel omvat minstens volgende gegevens :
⇒ ATG nr. /… (technische goedkeuring en nummer, naargelang producent)
⇒ TCHN /… (controle-organisme TCHN, certificaatnummmer houtkeurder)
⇒ STS-04
⇒ Sorteerklasse S6, S8 naar keuze
⇒ Houtsoort of houtsoortgroep: V, G, V/G, D, L (*)
⇒ Houtsectie ongeschaafd : groep 1-2-3-4 of 5 (**)
(*) V=Vuren, G=Grenen, V/G=Vuren en/of grenen, D=Douglas, L=Lork of Lariks
(¨**) 1= 38 mm, 2= 47/50 mm, 3= 63 mm, 4= 75 mm, 5= 100 mm
De firma’s onder ATG moeten minstens één gecertificeerd houtkeurder in dienst hebben. De
kwalificatie van de houtkeurders staat onder beheer (vorming en inspectie) van het TCHN.
Voor meer info raadpleeg
http://www.hout.be/professioneel/pdf_files_n/fichen3.pdf
http://www.ctib-tchn.be/antenne_N/frames/F_antenne_N.htm
GEBREKEN DIE AFKEURING TOT GEVOLG HEBBEN
STS 31-deel II § 04.1 (Timmerhout), NBN 189 en NBN 544 zijn van toepassing.
• De breedte van de aangroeiringen moet beperkt blijven tot maximaal 8 mm, met een tolerantie die
10% van de stukken niet overschrijdt.
• Gewrongen werkstukken zullen worden geweigerd. Gebogen werkstukken hebben een maximaal
toegelaten doorhang van 8 mm op 2 m lengte.
• Het hout met scheuren, waarvan de diepte op een willekeurige plaats groter is dan 1/20 van de
overeenstemmende afmeting van het gezaagde hout, wordt afgekeurd.
• Blauw (vrij van rot) en zwarte wormsteken worden enkel geduld in hout voor tijdelijk werk en/of in
hout dat verduurzaamd wordt door langdurige onderdompeling, onder vacuüm of onder druk.
HOUTAFMETINGEN - MAATVOERING
De nominale afmetingen en toleranties zijn volgens de reeks NBN 219. Voor timmerhoutsoorten
worden volgende nominale afmetingen aangenomen :
⇒ Ingevoerd noords naaldhout : genormaliseerde afmetingen volgens NBN 219-03.
⇒ Inlands naaldhout : genormaliseerde afmetingen volgens NBN 219-02.
⇒ Oregon of ander Amerikaans naaldhout : afmetingen volgens de handelsmaten van het
Amerikaans naaldhout.
Nota aan de ontwerper
Courante afmetingen voor Inlands en/of Europees naaldhout :
• Gordingsbalken : 63x150 / 63x175 / 75x200 / 75x225
• Keperbalkjes : 58x63 / 58x73 / 63x73
• Keperspanten : 25x150 / 32x175 / 38x150 / 38x175 / 38x225
• Planken : 19x100 / 19x150 / 24x100 / 24x150
• Lengtematen : 180 / 240 / 300 / 330 / 360 / 390 / 420 / 450 / 480 / 510 / 540 / 570 / 600 mm
• Tengellatten : 15x32 / 15x38 / 18x32 / 26x32
• Panlatten : 24x32 / 26x32 / 26x38 / 32x32
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 221 7-1-2010

Voor te schaven stukken steeds de secties van ongeschaafd hout vermelden. In de opmeting voor de in m3
uitgedrukte hoeveelheden dienen deze te worden bepaald volgens de hogervermelde secties.
http://www.hout.be/professioneel/pdf_files_n/fichen5.pdf
DUURZAAMHEID
NBN EN 335-1 - definiëring van de gebruiksklasse
NBN EN 350-1/2 - natuurlijke duurzaamheid van massief hout, basisprincipes voor het testen en indelen (deel 1), gids van
natuurlijke duurzaamheid en behandelbaarheid van houtsoorten. (1994)
NBN EN 351 - Duurzaamheid van hout en houtwaren – Met verduurzamingsmiddelen behandeld massief hout (deel 1 en 2)
(1995)
NBN EN 460 – duurzaamheidseisen van hout voor gebruik in gebruiksklassen (1994)
STS 04 - Hout en plaatmaterialen op basis van hout - Deel 2 : Materialen § 04.3 - Houtbescherming (1990)
STS 31.5 - Curatieve behandeling (1997)
NBN B 16-510 - Houtbescherming - Procédés - Algemeenheden (1982)
NBN B 16-511 - Houtbescherming - Aanvullende voorschriften voor A-procédés (timmerhout) (1982)
NBN EN 212 - Houtverduurzamingsmiddelen - Algemene richtlijnen voor monsterneming en voorbereiding voor het onderzoek
van houtverduurzamingsmiddelen en behandeld hout (2003)
NBN EN 335 - Duurzaamheid van hout en houtwaren - Begripsbepalingen van gevaarklassen voor biologische aantasting - Deel
1&2 (1992)
NBN EN 351 - Duurzaamheid van hout en houtwaren - Met verduurzamingsmiddelen behandeld massief hout - Deel 1&2 (1995)
NBN EN 350 - Duurzaamheid van hout en producten op basis van hout - Natuurlijke duurzaamheid van massief hout - Deel 1&2
(1994)
NBN EN 460 - Duurzaamheid van hout en producten op basis van hout - Natuurlijke duurzaamheid van massief hout (1994)
NBN EN 599 - Duurzaamheid van hout en houtwaren - Deugdelijkheid van houtverduurzamingsmiddelen zoals bepaald door
biologische beproevingen (1995)
TV 180 – curatieve houtbescherming in gebouwen, WTCB (1990)
DIN 68800-2 – Holzschutz: vorbeugende bauliche Massnähman im Hochbau
DIN 68800-3 – Holzschutz: vorbeugender chemischer Holzschutz
De indeling in duurzaamheidsklassen voor de biologische aantasting van hout door zwammen is
gebaseerd op de norm NBN EN-350-1. Er worden 5 klassen onderscheiden, aangeduid met de
Romeinse cijfers I (zeer duurzaam) tot V (niet duurzaam).
Spinthout van eender welke houtsoort behoort tot klasse V, niet duurzaam. Overeenkomstig de norm
NBN EN-350-1 wordt, in functie van de verschillende duurzaamheidsklassen, een minimale
levensduur voor het hout gegarandeerd voor de meest stringente omstandigheden, m.n. waarbij een
rechtreeks contact optreedt met de bodem.
Klasse Duurzaamheid Levensduur*
I zeer duurzaam minimaal 25 jaar
II duurzaam 15-25 jaar
III matig duurzaam 10-15 jaar
IV weinig duurzaam 5-10 jaar
V niet duurzaam maximaal 5 jaar
tabel 1: Minimale levensduur volgens de duurzaamheidsklasse
* Gemiddelde levensduur van een paaltje met afmetingen 50 x 50 mm in grondcontact
VOCHTGEHALTE
Voortgaand op de indeling in de gebruiksklassen, volgens de norm, wordt gesteld dat het initiële
houtvochtgehalte van het te verwerken hout niet hoger mag zijn dan 20%.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 222 7-1-2010

digheden Vochtgehalte Aantasting mogelijk door Toepassingsvoorbeelden
insecten zwammen mariene
organismen
nt droog, beschermd van
nklimaat
nds met risico op
le bevochtiging
nds en onbeschermd
matige bevochtiging
steeds 20% • buitenschrijnwerk met
structurele bescherming
• houtskeletbouw
• raamkozijnen
• carports
dikwijls >20% • buitenschrijnwerk zonder
structurele bescherming
• geluidsschermen
• schuttingsplanken en tuinhout
• brugliggers en brugdekken
nt in contact met bodem steeds >20% • schuttingspalen
• bielzen
• speelwerktuigen
• heipalen
• damwanden en sluizen
• beschoeiingen
nt in contact met zout steeds >20% • haven- en kunstwerken
• steigers
• golfbrekers
REGELS VAN GOED VAKMANSCHAP TEGEN VOCHT
- verwerk hout met het gepaste houtvochtgehalte
- vermijd elke bevochtiging van het hout
- vermijd elke regelmatige en langdurige bevochtiging van het hout
- voorzie een constructieve bescherming van beregende geveldelen
- bescherm het kopse hout van bevochtiging
- vermijd capillaire voegen
- vermijd horizontale of weinig hellende oppervlakken
- rond de kanten af
- voorzie een druipneus aan de onderzijde van verticale vlakken
- vermijd condensvorming
- vermijd koudebruggen
- werk de buitenoppervlakken dampopen, winddicht en regendicht af
- werk de binnenoppervlakken luchtdicht af
- kies voor kwartiers gezaagd hout
- geef het hout bewegingsvrijheid
- kies voor hout met een FSC-label
- kies voor hout met de gepaste natuurlijke duurzaamheid
- werk steeds met spintvrij hout
HOUTBESCHERMING
Een onderscheid wordt gemaakt tussen preventieve en curatieve houtbescherming.
• Een curatieve behandelingsmethode kan worden voorgeschreven in geval van
renovatieprojecten. Voor curatieve houtbescherming zijn de homologatiecodes D van toepassing
(D1 tegen insecten en D2 tegen huis- of kelderzwam, volgens STS 31.5).
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 223 7-1-2010

• Preventieve (chemische) verduurzaming zal niet toegepast worden. Als de voorwaarden en
maatregelen zoals beschreven in de Duitse norm DIN 68800-2 ‘houtbescherming: preventieve
bouwkundige maatregelen’ en DIN 68800-3 ‘preventieve chemische houtbescherming’ in acht
genomen worden, kan hout met een dragende functie, in een gebruiksklasse 0 ondergebracht
worden, waarbij chemische houtverduurzaming overbodig is.
• De voorwaarden voor een houttoepassing met een dragende functie om tot de gebruiksklasse 0
te behoren zijn:
• In gebruiksklasse 1 (geen enkel risico op een houtvochtgehalte groter dan 20%):
1. Gebruik enkel kernhout van kernhoutbomen. Het aandeel spinthout mag maximaal 10%
bedragen. Dit gekleurde kernhout moet te onderscheiden zijn van het wit tot gele spinthout.
Dit onderscheid is niet te maken bij kernhout afkomstig uit spinthoutbomen of rijphoutbomen,
zodat het kernhout van vuren, hemlock, populier, beuken,… hier NIET in aanmerking komt.
Rood Noors Grenen (RNG) met maximum 10% spint is mogelijk in houten constructiedelen
als de houtvochtigheid gegarandeerd lager dan 20% blijft. Om dit te controleren is een
berekening volgens de GLASER-methode of volgens de MATCH-methode aangewezen.
2. Hout in ruimtes met een gebruikelijk woonklimaat, waar het hout aan alle zijden beschermd is
tegen een insectenaantasting door een afdichting. Een luchtdichte afdichting (plaat of folie) is
hiervan een uitstekend voorbeeld. Of bijvoorbeeld binnenwanden met aan beide zijden een
naadloos afgewerkte gipskartonafwerking.
3. Hout in ruimtes met een gebruikelijk woonklimaat, waar het hout ingebouwd is zodat het ten
allen tijde controleerbaar is. Een houten zoldering lager dan 3 m is controleerbaar. Houten
dakgebintes in gemakkelijk toegankelijke zolderruimtes kunnen (en moeten) jaarlijks
gecontroleerd worden. Een voorwaarde is dat minstens 3 zijden van een houten balk
zichtbaar zijn.
• In gebruiksklasse 2 (het risico op een houtvochtigheid groter dan 20% bestaat), waarbij enkel
spintvrij ‘gekleurd kernhout van kernhoutbomen’ gebruikt wordt met een duurzaamheidsklasse 1,
2 of 3. Spintvrij lork of oregon volstaat zonder verduurzaming voor houten constructies waar het
al eens kan gebeuren dat er vochtindringing of condensatie optreedt. Dit risico is nooit volledig uit
te sluiten. De muurplaat of onderregel van een dak of skeletwand, maar ook de pannenlatten
onder dakpannen kunnen volgens deze Duitse norm in principe met onverduurzaamd hout
(duurzaamheidsklasse I, II of III, geen spinthout) worden uitgevoerd. Een buitenwand in
houtskeletbouw (normaal ondergebracht in gebruiksklasse 2) kan worden geklasseerd als
gebruiksklasse 0 als en slechts:
1. het dragend hout een inbouwvochtigheid lager dan 20% heeft. Het belang droog hout te
gebruiken vanaf de werffase wordt hier nog eens herhaald!
2. isolatiemateriaal met minerale vezels volgens DIN 18165-1 of een materiaal met een
bouwtoelating gebruikt wordt in deze toepassing.
3. het dragende hout bekleed wordt met een insecten-ondoorlaatbare bekleding
4. de ervoor geplaatste weersbescherming ook aan de aansluitingen met ramen en deuren
waterdicht is gedetailleerd.
• In gebruiksklasse 3, waarbij enkel spintvrij ‘gekleurd kernhout van kernhoutbomen’ gebruikt wordt
met een duurzaamheidsklasse 1 of 2. Jatoba, sapupira en kastanje kunnen onverduurzaamd
gebruikt worden voor buitenschrijnwerk.
• In gebruiksklasse 4, waarbij enkel spintvrij ‘gekleurd kernhout van kernhoutbomen’ gebruikt wordt
met een duurzaamheidsklasse 1. Spintvrij afzelia voor een knuppelpad moet niet van een
verduurzaming worden voorzien.
• Algemeen neemt men veiligheidshalve aan dat spinthout niet duurzaam is, zowel in het geval van
een aantasting door zwammen als insecten. Praktijkervaring, zoals blijkt uit een TNO-studie 1 ,
toont echter aan dat spinthout van onder andere vuren, lariks en douglas van nature uit toch een
redelijke duurzaamheid bezit 2 . Enige differentiatie is daarom ook aangewezen bij de beoordeling
van de natuurlijke duurzaamheid van spinthout.
• De Europese norm NBN EN 351 legt de richtlijnen vast aan de hand waarvan men een
behandelingsniveau kan kiezen in functie van het biologisch risico waaraan het hout is
blootgesteld. De norm NBN EN 335-1 bepaalt de biologische risicoklassen volgens een schaal
van 1 (laag risico) tot 5 (hoog risico).
Risicoklasse Toepassingsgebied volgens NBN EN 335-1 Impregnatieklassen 2 tot 4 volgens NBN EN 351
1
P.J. Fraanje, ‘Duurzame alternatieven voor gevelbekleding van Western Red Cedar’, TNO-rapport,
TNO Bouw, Delft, 2000
2
P.J. Fraanje, ‘Natuurlijk bouwen met hout’, Uitgeverij Jan van Arkel, Utrecht, 1999
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 224 7-1-2010

1 Hout voor binnengebruik in voortdurend droge
omgevingen (de relatieve luchtvochtigheid is altijd
lager dan 70%)
2 Hout niet in grondcontact en normaal niet
blootgesteld aan weersinvloeden, noch aan
uitloging. Een tijdelijke bevochtiging is mogelijk (de
relatieve luchtvochtigheid kan hoger zijn dan 70%)
3 Hout blootgesteld aan weersinvloeden en/of aan
condensatie, maar niet in grondcontact
4 Hout voortdurend in contact met de grond (A4.1)
en/of met zoet water
Procédés B en A1. Behandeling van het hout is
normaal niet nodig, indien een beschermende
afwerking wordt voorzien (verf, vernis, …)
Procédés A2.1/S2 (en procédés A3/S2, A4.1/S2 en
A4.2/S2)
Procédés A3/S2 (en procédés A4.1/S2 en A4.2/S2)
Procédés A4.1/S2 en A4.2/S2
5 Hout voortdurend in contact met water Procédés A5 (~milieuprobleem)
Voor meer info raadpleeg
http://www.ctib-tchn.be/antenne_N/Spec/S_preservatives_N.htm
http://www.emis.vito.be/EMIS/Media/houtverduurzaming_hfst3.pdf
Houtverduurzamingsprocédés
De procédés verschillen door hun toepassingstechniek die in grote mate bepaalt hoeveel van het
product geabsorbeerd wordt en hoe diep het product in het hout dringt :
⇒ oppervlakkige behandelingen, aangebracht door smeren en verstuiving; (O1-O2- …)
⇒ half-diepe behandelingen, aangebracht door min of meer lang weken; (T1-T2-T3 = behandeling
door korte tot langdurige drenking)
⇒ diepe behandelingen, aangebracht door geforceerde injecties; (S2=behandeling door vacuüm en
druk in autoclaaf)
Procédés A2, A3 en A4 zijn bestemd voor bouwelementen die normaal geen machinale bewerking
meer moeten ondergaan. In het tegengesteld geval moeten vrijgekomen oppervlakken herbehandeld
worden. Dit geldt echter niet voor hout dat volgens procédés S2 behandeld werd en waarvan 2/3 van
de doorsnede of alle drenkbare weefsels geïmpregneerd zijn. Bijgevolg is elk van deze behandelingen
slechts geschikt voor bepaalde toepassingen.
Alle constructiehout toegepast in hellende en/of in warme platte daken, dient daarbij een preventieve
houtbeschermingsbehandeling te ondergaan, overeenkomstig de risicoklasse A2 tot A3, volgens NBN
EN 335 en de minimale eisen volgens NBN EN 599.
Behandelingscertificaten
De preventieve en curatieve procédés voor houtbehandeling worden onderworpen aan een
eenvormigheidattest af te leveren door het TCHN (http://www.ctib-tchn.be), dat toegang geeft tot de
technische goedkeuring ATG, afgeleverd door het Butgb. Bij de aflevering van het hout op de werf zal
steeds een gedagtekend en ondertekend behandelingscertificaat worden voorgelegd, conform de
richtlijnen en met vermelding van het goedkeuringsnummer van het behandelingsstation.
Nota aan de ontwerper
Binnen het grote aanbod van houtverduurzamingsmiddelen namen de middelen op basis van fixerende zouten
vroeger een belangrijke plaats in. Wat de A2-stations betreft, is de systematische omschakeling van zouten naar
OC-organische solvent- en waterige EC-emulsiesystemen intussen vrijwel compleet. Het gebruik van deze
milieuvriendelijkere - dikwijls kleurloze producten - noodzaakt echter zwaardere chemische analyses om
behandeld hout volgens een A2 procédé te kunnen onderscheiden van hout dat gewoon is gedrenkt.
Voor meer info raadpleeg :
http://info.benoratg.org/docs/local/IPM068.doc
http://www.fedichem.be/NL/SEC/section/section332qnl.htm
Let wel
• Alle hout dat in aanraking komt met metselwerk wordt geschilderd met 2 lagen menieverf (of een
vochtwerende, niet kleurloze verf). De stalen verbindingsstukken worden geschilderd met 2 lagen menieverf.
• Bebordingen waar naderhand zink of koperbladen op worden geplaatst, mogen niet behandeld worden. De
tussenvoeging van een aangepaste noppenfolie vormt een aangewezen oplossing.
Omschrijving
De post "structuurelementen hout" omvat alle werken en leveringen, voor de realisatie van
houtbouwstructuren en spantskeletsystemen, met inbegrip van alle elementen en hun onderlinge
verbindingen, de aansluiting met de ruwbouw, de nodige verankeringen, hulpstukken, ... In
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 225 7-1-2010

overeenstemming met de algemene en/of specifieke bepalingen van het bijzonder bestek, dienen de
onder deze post begrepen eenheidsprijzen, hetzij volgens uitsplitsing in de samenvattende opmeting,
hetzij in hun globaliteit, steeds te omvatten :
• het desgevallend opmaken van de nodige stabiliteitsstudie en de uitvoeringstekeningen;
• de voorbereiding en nodige bewerking van de elementen in het werkhuis (prefab-spanten, …);
• de levering en montage van de houten constructie-elementen op de werf, met inbegrip van alle
verbindingsstukken, oplegmiddelen en verankeringen.
Let wel
• Traditionele houten kapconstructies voor hellende daken zijn opgenomen in hoofdstuk 30 HELLEND DAK /
DAKOPBOUW
• Traditionele houten roosteringen voor platte daken zijn opgenomen in hoofdstuk 33 PLAT DAK / DAKVLOER
Materialen
• Elementen die gebreken of beschadigingen vertonen ten gevolge van prefab-productie, transport
en/of opslag worden niet verwerkt en worden zo snel mogelijk afgevoerd en op kosten van de
aannemer vervangen door nieuwe elementen.
• De vorm en de afmetingen van de elementen zijn afleesbaar op de plannen of op tijdig voor te
leggen werktekeningen.
Uitvoering
REFERENTIENORMEN
STS 31 - Timmerwerk (1990)
STS 32 - Timmerwerk / Dakschrijnwerk (1967) + addendum 1 (1973)
STS 31.2 - Kapconstructies (1990)
STS 31.3 - Timmerwerk Deel 3 : Uitvoering (1990)
STS 00.13 - Hout en Houten structuren - Deel 1: Proeven (1990)
STS 06.8 - Verbindingsmiddelen voor timmerwerk (1990)
NEN EN 14250 - Houtconstructies - Producteisen voor vooraf vervaardigde hechtplaten (2004)
BEREKENING VAN TIMMERWERK
Alle houtafmetingen op plan zijn minimum afmetingen en moeten zo nodig worden aangepast aan de
kwaliteit (sterkte) van het hout. De berekeningen worden uitgevoerd op basis van uiterste
grenstoestanden, overeenkomstig de Europese norm Eurocode 5 (EC5 + NAD, NBN ENV 1995-I-I -
Ontwerp van houten draagsystemen - Deel 1-1 : Algemene regels en regels voor gebouwen).
ALGEMEEN
• De aannemer moet in de werkplaats en op de werf alle nodige voorzorgen nemen, teneinde
iedere vervorming van de stukken tijdens de werken te voorkomen.
• Bijzondere aandacht dient te worden besteed aan de afmetingen van de elementen, hun peilen en
doorbuiging, alsook alle doorvoeren voor leidingen, kokers. Men moet volstrekt vermijden reeds
verbonden stukken te rechten.
• De elementen worden bij hun productie voorzien van de nodige uitsparingen of doorvoeren zoals
aangeduid op de plannen. Geen enkele doorvoer mag achteraf in de elementen worden
uitgeboord, uitgeslepen of uitgebrand zonder de voorafgaandelijke toestemming van de architect
of het ingenieursbureau belast met de stabiliteitsstudie.
• Vóór de uitvoering moet de aannemer de rechtlijnigheid van de elementen controleren om
mogelijke kromming of scheeftrekking te vermijden.
• Alle bewerkingen - zoals vlakken en rechten van de stukken, uitsnijden, alle verbindingen door
bouten, platen, de voorbereiding van de gaten, enz... - worden uitgevoerd overeenkomstig de
normen en regels van goed vakmanschap.
• Iedere wijziging aan het esthetisch aspect van de stukken, hetzij om redenen van constructie
hetzij omwille van de stabiliteit ervan dient voorafgaandelijk aan de architect voorgelegd te
worden.
LEVERING - MONTAGE - OPLEG - VERANKERINGEN
• De elementen zullen bij de levering en op de werf beschut worden voor vocht. De elementen
worden niet op een vochtige ondergrond geplaatst en zullen bedekt worden tegen nadelige
weersomstandigheden.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 226 7-1-2010

• De constructeur organiseert de gehele constructie ervan zodanig dat ten allen tijde, en gedurende
alle noodzakelijke en mogelijke manipulaties van de diverse elementen, de stabiliteit van het
geheel en van elk element afzonderlijk gegarandeerd blijft.
• De aanbevelingen van de architect in verband met plaatsing van waterdichtingsmembranen en/of
isolatie ter voorkoming van vochtbruggen en/of koudebruggen, worden door de aannemer strikt
opgevolgd. Indien deze aanbevelingen niet uitdrukkelijk in de uitvoeringsdocumenten vermeld zijn,
zal de aannemer hiernaar informeren alvorens de werken aan te vatten.
• Alle aangewende metalen onderdelen voor de verankering van buitenconstructies zijn
roestbestendig.
Veiligheid
Overeenkomstig het veiligheids- & gezondheidsplan, zoals opgemaakt door de veiligheidscoördinatorontwerp
en gevoegd bij het bijzonder bestek. Alle richtlijnen terzake en concrete aanwijzingen van de
veiligheidscoördinator-verwezenlijking zullen nauwkeurig worden opgevolgd.
29.01 structuurelementen hout – draagsystemen & verbindingen
ALGEMEEN
De wijze van verbinden van de verschillende elementen onderling gebeurt behoudens andere
bepalingen op de detailplannen en/ of in het bijzonder bestek, op voorstel van de aannemer en zal
waar nodig bijkomend gestaafd worden met de nodige berekeningen.
De uitvoeringswijze zal daarbij beantwoorden aan onderstaande algemene criteria :
• De aannemer ziet er op toe dat de aangewende verbindingssystemen volstrekt verenigbaar zijn
met de andere structurele, technische en/of afwerkingselementen waaruit de constructie is
samengesteld.
• De delen van het werk, die volgens de plannen uit één stuk zijn, mogen niet samengesteld
worden uit verscheidende stukken door platen of op een andere wijze verenigde stukken.
• Alle stukken die volgens de plannen moeten doorlopen tot tegen andere stukken zullen op de
juiste lengte gebracht en pas gemaakt worden, met rechtlijnige en goed tegen elkaar aansluitende
boorden. Het vlakken van de stukken geschiedt derwijze dat geen scheuren of barsten wordt
veroorzaakt.
• Verbindingen in het werkhuis of montage van geprefabriceerde onderdelen ter plaatse op de werf
geschieden behoudens andere bepalingen op de detailplannen en/of in het bijzonder bestek, op
voorstel van de aannemer.
NBN EN 336 - Hout voor dragende toepassingen - Naaldhout en populier - Afmetingen, toegelaten afwijkingen (1995)
NBN EN 338 - Hout voor dragende toepassingen - Sterkteklassen (1995)
NBN EN 518 - Hout voor dragende toepassingen - Classificatie - Eisen voor sterkte-indeling naar uitzicht (1995)
NBN EN 519 - Hout voor dragende toepassingen - Classificatie - Specificaties voor machinale sterkte-indeling en voor sterkteindelende
machines (1995)
NBN EN 595 - Houten draagsystemen - Beproevingsmethoden - Beproeving van de spanten voor het bepalen van de sterkte
en de stijfheid (1995)
NBN EN 596 - Houten draagsystemen - Beproevingsmethoden - Beproeving met een zacht lichaam op houten wanden (1995)
NBN EN 942 - Hout voor schrijnwerkerij - Algemene indeling van de houtkwaliteit (1996)
NBN EN 912 - Houtverbinders - Voorschriften voor bijzondere houtdeuvels (1999)
NEN EN 14250 - Houtconstructies - Producteisen voor vooraf vervaardigde hechtplaten (2004)
GELAMELLEERD HOUT
NBN EN 386 - Gelijmd gelamelleerd hout - Prestatie-eisen en minimale eisen voor vervaardiging (1995)
NBN EN 385 - Gevingerlast bouwhout - Prestatie-eisen en minimale eisen voor vervaardiging (1995)
NBN EN 387 - Gelijmd gelamineerd hout - Vingerlasverbindingen - Gedragingseisen en laagste vervaardigingseisen (1999)
NBN EN 390 - Gelijmd gelamelleerd hout - Afmetingen - Toelaatbare afwijkingen (1995)
NBN EN 391 - Gelijmd gelamelleerd hout - Beproeving van de delaminatie van de lijmvoeg (1995)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 227 7-1-2010

NBN EN 392 - Gelijmd gelamelleerd hout - Beproeving van de afschuiving van lijmvoegen (1995)
NBN EN 1194 - Timmerwerk - Gelijmd gelamineerd hout - Sterkteklassen en bepalingen van de kenmerkende waarden (1999)
HOUTKWALITEIT & AFMETINGEN
NBN 189 - Hout - Afwijkingen, gebreken en fouten (1948)
NBN 199 - Hout - Namenlijst der voornaamste in België gebruikte houtsoorten (1950)
NBN 202 - Hout - Terminologie (1957)
NBN 219-01 - Gezaagd hout - Het meten (1970)
NBN 219-02 - Gezaagd hout - Belgisch naaldhout - Nominale afmetingen (1970)
NBN 219-03 - Gezaagd hout - Ingevoerd Noords naaldhout - Nominale afmetingen (1970)
NBN 219-04 - Gezaagd hout - Naaldhout - Afwijkingen en krimp (1970)
NBN 225 - Hout - Beproevingsmethodes voor de kwaliteitsbepaling (1956)
NBN 272 - Hout - Sortering naar het uitzicht van ongesorteerd Noords naaldhout (1952)
NBN 544 - Hout - Sortering naar het uitzicht van Belgisch naaldhout (1959)
NBN EN 844 - Rondhout en gezaagd hout - Terminologie - Deel 1-12 (1995-1998)
NBN EN 1309-1 - Rondhout en gezaagd hout - Meten van afmetingen - Deel 1 : Gezaagd hout (1997)
NBN EN 1310 - Rondhout en gezaagd hout - Meten van onvolkomenheden (1997)
NBN EN 1311 - Rondhout en gezaagd hout - Meten van de biologische aantasting (1997)
NBN EN 1312 - Rondhout en gezaagd hout - Bepaling van het volume van een partij gezaagd hout (1997)
NBN EN 1313 - Rondhout en gezaagd hout - Toelaatbare afwijkingen en voorkeurmaten - Deel 1&2 (1997)
NBN EN 1315 - Indeling naar afmetingen - Deel 1&2 : Rond hardhout & Naaldhout (1997)
NBN EN 1316 - Rond loofhout - Indeling naar hoedanigheid - Deel 1-3 (1997)
NBN EN 1611-1 - Gezaagd hout - Indeling naar het uitzicht van naaldhout - Deel 1: Europese sparren, vuren, dennen en
Douglas (1999)
NBN EN 1912 - Timmerhout - Sterkteklassen - Toewijzing van visuele sorteringsklassen en houtsoorten (1998)
NBN EN 12169 - Maatstaven voor de overeenkomstigheidsbeoordeling van een partij gezaagd hout (2000)
HOUTBESCHERMING
NBN 471 - Hout - Leidraad voor de houtbescherming (1957)
NBN B 16-510 - Houtbescherming - Procédés - Algemeenheden (1982)
NBN B 16-511 - Houtbescherming - Aanvullende voorschriften voor A-procédés (timmerhout) (1982)
NBN B 16-512 - Houtbescherming - Aanvullende voorschriften voor C-procédés (buitenschrijnwerk) (1982)
NBN B 16-516 - Houtbescherming - Gids voor monsterneming en vervaardiging van houtbeschermingsmiddelen en van voor
ontleding behandeld hout (1986)
NBN B 16-517 - Algemeen inleidingsdocument over de Europese (of CEN) beproevingsmethoden voor
houtbeschermingsmiddelen (1986)
NBN EN 335 - Duurzaamheid van hout en houtwaren - Begripsbepalingen van gevaarklassen voor biologische aantasting -
Deel 1&2 (1992)
NBN EN 350 - Duurzaamheid van hout en producten op basis van hout - Natuurlijke duurzaamheid van massief hout - Deel
1&2 (1994)
NBN EN 460 - Duurzaamheid van hout en producten op basis van hout - Natuurlijke duurzaamheid van massief hout - Gids
van de duurzaamheidseisen van hout voor gebruik in de risicoklassen (1994)
NBN EN 599 - Duurzaamheid van hout en houtwaren - Deugdelijkheid van houtverduurzamingsmiddelen zoals bepaald door
biologische beproevingen (1995)
NBN EN 252 - Veldbeproevingswijze ter bepaling van de beschermingsdoelmatigheid van verduurzaamd hout met
grondaanraking (1989)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 228 7-1-2010

Uitvoering
STS 23 - Houtbouw (1978) + addendum en toelichting (1983)
Houtbouw (uitgave vzw Studie en onderzoekfonds voor zagerijen en aanverwante nijverheden (S.O.F.Z.A.N.))
NBN ENV 1995-1-1 - Eurocode 5 : Ontwerp van houten draagsystemen - Deel 1-1 : Algemene regels en regels voor
gebouwen (1995)
NBN ENV 1995-1-2 - Eurocode 5 - Ontwerp van houten draagsystemen - Deel 1-2 : Algemene regels -
Draagsysteemberekening bij brand (1995)
NBN ISO 6891 - Houten draagsystemen - Verbindingen gemaakt met mechanische bevestigers - Algemene beginselen voor
het bepalen van sterkte- en vervormingskenmerken (1992)
NBN ISO 8970 - Houten draagsystemen - Proeven op verbindingen gemaakt met mechanische bevestigers - Eisen voor
houtmassadichtheid (EN 28970) (1992)
NBN EN 380 - Houtbouw - Proeven - Algemene beginselen voor proeven onder statische belasting (1994)
NBN EN 383 - Houtbouw - Proeven - Bepaling van de inbeddingsterkte en funderingswaarden voor deuvel-typebevestigers
(1994)
NBN EN 384 - Hout voor dragende toepassingen - Bepaling van kenmerkende waarden van de mechanische eigenschappen
en van de volumemassa (1995)
NBN EN 409 - Houtbouw - Proeven - Bepaling van het vloeimoment van deuvel-typebevestigers - Nagels (1994)
NBN EN 1193 - Timmerwerk - Dragend hout en gelaagd gelijmd hout - Bepaling van schuifsterkte en mechanische
eigenschappen haaks op de vezelrichting (1998)
NBN EN 1195 - Timmerwerk - Proefwijzen - Gedraging van dragende houten vloeren (1998)
HOUTVERBINDINGEN
De verbindingen met spijkers en bouten beantwoorden aan de bepalingen van de bijlage aan STS 31.
De getimmerde stukken dienen met de grootste zorg samengevoegd en bevestigd te worden d.m.v.
aangepaste verbindingsmiddelen, conform STS 04 § 06.08 - Verbindingsmiddelen (1990) :
⇒ nagels / schroefnagels / nieten, met de hamer / met pneumatische hamer;
⇒ aangepaste houtschroeven, stiften en bouten;
⇒ verzinkt stalen kramplaten en diverse draagschoenen (raveel- en blakdragers,
nokgordingsklossen, ruitersteunen, e.d.);
⇒ knoopplaten in watervaste multiplex, ….
⇒ lijmen, volgens STS 04 § 06.88
De getimmerde stukken die in het metselwerk worden ingekeept, alsmede de zijden van de
samenvoegingen, de inkepingen en de gaten bestemd om het ijzerwerk te ontvangen dienen vooraf
van twee lagen rode menieverf voorzien te worden.
VERANKERINGEN
De spanten en kepers, palend aan het metselwerk worden eraan verankerd door middel van bouten
van voldoende sterkte. Muurplaten worden verankerd door middel van aan het werk aangepaste
wachtstaven, bandijzers, bouten, …. De plaatsing gebeurt h.o.h. maximaal om de 60 cm.
Voor meer informatie m.b.t. aan te wenden houtsoorten en constructieprocédés zie ook
Fiches Interfederaal Houtvoorlichtingscentrum
"Houten gordingen voor daken : bepalen van de afmetingen - Uit de praktijk" (WTCB, nr.1992/4)
29.02 structuurelementen hout – stabiliteitsstudie
Algemeen
REFERENTIENORMEN
Het bijzonder bestek vermeldt de aannemingsmodaliteiten omtrent de stabiliteitsstudie en detaillering :
(ofwel) STABILITEITSSTUDIE GELEVERD DOOR DE BOUWHEER
De structuurelementen uit hout zullen worden uitgevoerd overeenkomstig de
werkdocumenten zoals gevoegd bij het aanbestedingsbundel (plannen, lastenboeken,
borderellen, detailtekeningen). De aannemer blijft er evenwel toe gehouden na te gaan of
deze kunnen worden uitgevoerd volgens deze uitvoeringsdocumenten en/of er zich geen
onderlinge anomalieën voordoen. Alvorens de werken aan te vatten brengt hij de architect
op de hoogte van zijn eventuele opmerkingen dienaangaande.
(ofwel) STABILITEITSSTUDIE GELEVERD DOOR DE AANNEMER
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 229 7-1-2010

De kosten voor het verrichten van de studie van de houtconstructie, zijn begrepen in de
kostprijs van de aanneming. De werktekeningen van de ingenieur, die door de aannemer
belast wordt met de stabiliteitsstudie, worden voor de aanvang van de desbetreffende
werken en ten laatste twee maanden na toekenning van de werken ter goedkeuring
voorgelegd aan het werkbestuur.
Deze werktekeningen dienen overeen te stemmen met de aanduidingen in de
aanbestedingsdocumenten (plannen, lastenboeken, borderellen,…) en moeten het resultaat
zijn van stabiliteitsberekeningen. Tevens legt de aannemer eigen detail- en werktekeningen
betreffende de houtconstructies ter goedkeuring voor aan het bestuur. Deze documenten
moeten geleverd worden binnen een termijn die de verwezenlijking van de werken toelaat
volgens de geviseerde algemene planning en rekening houdend met de
goedkeuringstermijnen bepaald in art. 3 § 3 van het TB 100 van 1984.
Men dient bij het ontwerp van de draagstructuur rekening te houden met volgende belastingen:
- De permanente belastingen, zoals het eigengewicht van de structuurelementen, de afwerkingen, de
vaste uitrustingen, enz… ;
- De veranderlijke belastingen, zoals de gebruiksbelasting, windbelasting en sneeuwbelasting;
- De bijzondere belastingen, zoals brand (NBN EN 1995-1-2 + ANB), aardbevingen (NBN EN 1998-1-
1 + ANB), explosies, enz…
De belastingswaarden worden bepaald volgens de norm NBN EN 1991-1-1 en zijn Nationale Bijlage
NBN EN 1991-1-1-ANB.
De rekenwaarden voor de belastingen en de belastingcombinaties worden volgens de norm NBN EN
1990 en zijn Nationale Bijlage NBN EN 1990-ANB bepaald.
In functie van de omstandigheden waarin de structuur zijn functie moet uitoefenen, is het nodig de
relevante ontwerpsituaties (volgens NBN EN 1990 §3.2) te overwegen.
De in rekening te brengen gebruiksbelasting wordt door de norm NBN EN 1991-1-1 en zijn Nationale
Bijlage NBN EN 1991-1-1-ANB gegeven.
De windbelasting wordt bepaald volgens de norm NBN EN 1991-1-4 en zijn Nationale Bijlage NBN EN
1991-1-4-ANB.
De sneeuwbelasting wordt bepaald volgens de norm NBN EN 1991-1-3 en zijn Nationale Bijlage NBN
EN 1991-1-3-ANB.
De toelaatbare vervorming wordt conform de NBN B 03-003 bepaald.
Bij houten vloerplaten, die steunen op liggers met een maximale tussenafstand van 1200 mm,
bedraagt voor puntbelastingen de gemiddelde stijfheid R , bepaald volgens H

mechanische eigenschappen (2003)
Bij grote overspanningen kan gebruik gemaakt worden van gelamelleerde elementen bestaande uit
gevingerlaste houten lamellen vlak op elkaar gelijmd ten einde een gelamelleerde houten balk te
bekomen. Het betreft horizontaal gelijmd gelamelleerde elementen vervaardigd volgens de
voorschriften van de NBN EN 386, die in diverse vormen kunnen gefabriceerd worden :
⇒ Rechte balken al of niet met tegenpijl
⇒ Afgeschuinde balken al of niet met tegenpijl
⇒ Gebogen balken in het vlak loodrecht op het lijmvlak.
• Standaardafmetingen : Toleranties volgens NBN EN 390
⇒ breedte : overeenkomstig bijzonder bestek ( 90 / 110 / 140 / 160 / 190 / 210 / … mm) (+/- 5 mm)
⇒ hoogte : … (variabel met een maximum van circa 200 cm)
⇒ lengte : … (variabel met een maximum van circa 40 m)
• Houtsoorten : naaldhout (vuren, grenen, douglas of andere evenwaardige houtsoorten).
• De lijm voor het verlijmen van de vingerlassen en van de planken onderling is van het type 1 of 2
volgens NBN EN 301 en heeft een technische goedkeuring afgeleverd door het BUtgb. Lijmtype 2
is enkel toelaatbaar in binnenklimaattoepassingen. Indien geen vermelding hieromtrent in het
bestek zal lijmtype 1 worden gebruikt.
• Meer info http://www.febelhout.be
Materialen
Het betreft samengestelde houten balken met een rechthoekige doorsnede die worden samengesteld
uit uitgerolde schilfers van 2.00 m tot 2.50 m. De houtblokken worden afgerold, waarna het fineerhout
opnieuw wordt gesneden en geselecteerd voor de vervaardiging van schilfers. Deze schilfers worden
gelijmd en continu door een pers gevoerd. Uit deze pers komt vervolgens een rechthoekig stuk hout
met een maximale sectie van 28 cm op 49 cm en een maximale lengte van 15 m (20 m op bestelling).
Deze balken worden gedebiteerd in standaardsecties. De breedte van de balken varieert van 45 mm
tot 178 mm.
1) Schilfers :
• houtsoort : Southern Pine
• Dikte : 2,5 mm à 4,2 mm (+/- 0,5 mm)
• Breedte : 13 à 22 mm
• Lengte : 300 mm à 2600 mm
2) Lijm :
Fenollijm van het type 72/100. De lijm wordt gedroogd d.m.v. micro-golven : dit
procédé verzekert een constante densiteit over de gehele sectie.
3) Fysieke eigenschappen :
• De gemiddelde densiteit van de samengestelde houten balk bedraagt 720 kg/m3 .
• De vochtigheidsgraad bij het verlaten van het fabriek bedraagt 9 à 10%.
• De vochtigheidsgraad van de samengestelde houten balk is bij ingebruikname
een 1 à 3% lager dan deze van massief timmerhout.
• De breedte bedraagt 45 / 68 / 89 / 133 / 178 mm. De hoogte bedraagt 241 / 302 /
356 / 406 / 457 mm.
• De toelaatbare maatafwijkingen voor de samengestelde houten balk bedragen +/-
1,3 mm voor de breedte, +/- 1,00 mm voor de hoogte en +/- 3,0 mm voor de
lengte.
4) Mechanische eigenschappen samengestelde houten balk :
• Buigspanning, σb// , afhankelijk van de houthoogte h (1) : 20 N/mm²
• Axiale trek, σt// : 18 N/mm²
• Trek loodrecht op de vezels, σt⊥ : 0,20 N/mm²
• Axiale druk, σc// : 20 N/mm²
• Elasticiteitsmodulus E bij buiging : 14.500 N/mm²
• Afschuivingsmodulus : 750 N/mm²
(1) Waarde voor een 302 mm hoog bestanddeel. Voor een andere hoogte wordt de
toelaatbare buiging als volgt berekend : σb// = 20 (302/h) 0,111 N/mm².
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 231 7-1-2010

Uitvoering
Toepassing
29.13. liggers / hout – I liggers
Materiaal
De elementen zijn (bij voorkeur streekeigen en) fsc gelabeld houten liggers met een I-vormige
doorsnede, bestaande uit
1) Flenzen : de onder- en bovenflens zijn massief houten bestanddelen met de volgende
eigenschappen :
• Houtsoort : streekeigen / fsc-gelabeld
• Dikte van het fineerhout : 2,5 , 3,2 of 4,2 mm (± 0,2 mm)
• De flensbreedte met OSB bedraagt 38 / 45 / 58 / 89 mm. De
flensbreedte met houtvezel bedraagt 45 / 60 / 90 mm. De flenzen
zijn geconstitueerd als één geheel over de volledige lengte van de
I-ligger.
• Toelaatbare spanningen :
• Buiging onder loodrechte belasting van het fineerhout, σb// : 20
N/mm²
• Axiale trek, σt// : 16 N/mm² voor de flensbreedte 45mm, 15
N/mm² voor de flensbreedte 58 en 89 mm.
• Axiale druk, σc
: 18 N/mm²
• Elasticiteitsmodulus : 14.500 N/mm² voor de flensbreedte
45mm, 13.800 N/mm² voor de flensbreedte 58 en 89 mm.
2) Lijfplaat : de lijfplaat bestaat uit een OSB-paneel / houten vezelplaat van met de volgende
eigenschappen :
3) Lijm :
Uitvoering
Toepassing
29.20. kolommen / hout - algemeen
• OSB : dikte : 9,5 mm voor de flensbreedte 45 en 58 mm ;
11,1 mm voor de flensbreedte 89 mm.
Houten vezelplaat : 8 mm (ETA-06/023 8)
• gemiddelde dichtheid (bij een vochtigheid van 9 +/- 4%) : 700
kg/m³
• Het paneel is van het type OSB/2, overeenkomstig prEN 300.
• Formaldehydevrij
• De panelen worden via enting geassembleerd
• De lijfplaat en de flenzen worden op minimaal 14 mm hoogte met
een lijm geassembleerd.
29.30. houtbouw / massiefbouw – algemeen
De minimale kwaliteit van het massieve hout voor een structureel gebruik is C16 volgens NBN EN
338.
Nuttige informatie
http://www.hout.be/professioneel/pdf_files_n/fichen10.pdf
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 232 7-1-2010

29.40. houtbouw / skeletbouw – algemeen
Het lichte geraamte (houtskeletbouw of HSB) bestaat uit een stijlwerk met een onder- en bovenregel
en eventueel een koppelregel. De afstand tussen de stijlen is meestal 40 of 60 cm zoals bepaald door
een stabiliteitsstudie. Tussen de stijlen wordt isolatiemateriaal aangebracht. De ideale opbouw is aan
de buitenkant zo dampopen mogelijk en aan de binnenkant niet dampdichter dan noodzakelijk.
De minimale inhoud van een houtskeletbouwsysteem dient het volgende te omvatten :
• alle structurele elementen nodig voor de stabiliteit van het gebouw, inclusief wanden, vloeren,
dakstructuren, hun verbindingen, en de verbindingen van het gebouw met de funderingen;
• alle componenten van het omhulsel, inclusief alle nodige thermische isolatie, binnenbekleding,
brandbescherming, damp- en luchtschermen en externe vochtschermen;
• alle componenten van de binnenwanden, inclusief akoestische isolatie, binnenbekleding en
brandbescherming;
• alle voorbereidende maatregelen (openingen, …) voor de installatie van sanitair, verwarming,
koeling, ventilatie en elektriciteit.
Elementen zoals ramen, buitendeuren, gevelbekleding, binnenbekleding en dakmaterialen die
essentieel zijn voor de prestaties van het omhulsel van het gebouw, dienen altijd te worden
gespecifieerd en geëvalueerd als voorwaarde voor de gebruiksgeschiktheid van het systeem, maar
hoeven niet noodzakelijk te worden geleverd door de leverancier van het systeem. De verbindingen
en details van de aansluiting tussen deze componenten met onderdelen van het systeem worden
omschreven in het desbetreffende bestek.
Volgende materialen voor samenvoeging zijn inbegrepen:
• buitenwanden: het skelet, de koppelregels, de muurplaat, de beschieting, de thermische en
akoestische isolatie, het dampscherm, het luchtscherm, de bekleding die instaat voor de
bescherming tegen brand, en eventueel het waterkerend scherm, de bijzondere kaderelementen
(met latei) waar ramen en deuren worden ingebracht.
• binnenwanden: het skelet, de koppelregels, de muurplaat, de beschieting, de thermische en/of
akoestische isolatie, de bekleding die instaat voor de bescherming tegen brand, de
kaderelementen met deuropeningen
• vloeren en platte daken: de balklaag met de verstijvingen en randbalken, de beschieting en/of
windverbanden, de thermische en akoestische isolatiematerialen, het dampscherm, het
luchtscherm, de bekleding die instaat voor de bescherming tegen brand
• hellende daken: de spanten, de thermische isolatiematerialen, het dampscherm, het luchtscherm,
de bekleding die instaat voor de brandbescherming, de beschieting en/of de windverbanden
• alle nodige verbindingselementen: nagels, bandijzers, bouten, nieten, lijmen, knoopplaten,
hoekijzers, e.d.
• deze lijst is niet limitatief
Normalisatie van de maatafstemming van houtskeletbouwelementen dient te zorgen voor kortere
montagetijden en de mogelijkheid tot uitbreidingen van het bouwwerk. De norm NBN B 04-001 geeft
voorschriften met betrekking tot de voorkeursmaten van bouwelementen in de hoogte, lengte en dikte
en de inplanting van de elementen in een universeel referentiestelsel of rooster. Bij het ontwerp en
uitvoering dient te worden gezorgd voor een optimalisatie van de gebruikte materialen m.b.t. het
beperken van afval van structuur- en plaatmateriaal.
Alle onderdelen die in de constructie verwerkt worden, moeten in functie van hun gevoeligheid
tegenover vocht en weersinvloeden, gepast gestockeerd en verwerkt worden.
Tijdens de montage kunnen zich fasen voordoen die bijzondere maatregelen noodzakelijk maken op
vlak van stabiliteit: gedeeltelijk open constructies, dakbedekking, windverbanden of dwarsmuren.
De STS 23 vereist dat houtskeletgebouwen een minimum ontwerp levensduur van 60 jaar hebben,
waarbij rekening wordt gehouden met het soort gebouw, de weersomstandigheden, de
karacteristieken van de bouwplaats, het verwachte niveau van onderhoud en de duurzaamheid van de
gebruikte materialen. De gebruikte materialen in de bouwsysteem moeten een geschikte
duurzaamheid hebben m.b.t. de levensduur van het gebouw.
Het maximum vochtgehalte van hout (gemeten overeenkomstig de norm NBN EN 13183-2) bij de
vervaardiging en/of de verwerking kan 18% niet overschrijden voor de wanden en de vloeren en 22%
voor de dakstructuur.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 233 7-1-2010

Nuttige informatie
http://www.hout.be/professioneel/pdf_files_n/fichen9.pdf
29.40.10. houtbouw / skeletbouw – constructieprincipe
Als eerste moet bij houtskeletbouw gekozen worden tussen 2 constructieprincipes, balloon- of
platformbouwmethode.
platformmethode
Bij deze methode wordt de tussenvloer op de verdiepingshoge, houten
draagconstructie van de buitengevel geplaatst.
Deze wordt afgewerkt met een boven- en onderregel. Voor de verzekering
van de luchtdichtheid van de wand wordt een wachtfolie geplaatst die later
de luchtdichting zal verzekeren. Hierop wordt een dragende balk geplaatst,
voldoende onderschoord en bevestigd aan de houten draagconstructie van
de buitengevel. Op deze dragende balk worden de balken van de
tussenvloer opgelegd. Daarbij moet gelet worden op de door de fabrikant
minimum voorgeschreven opleg. Wanneer de balk hoger moet zitten
bijvoorbeeld omdat er een raam tot net onder het plafond moet komen, kan
men de balk ook op de hoogte van de vloerliggers plaatsen, en deze laatste dan ophangen met
balkschoenen. Hierop plaatsen we direct de volgende wandkast. Boven de vloer wordt de wachtfolie
verlijmd op de luchtdichtingslaag.
balloonmethode
Bij deze methode wordt de buitengevel opgetrokken tot de dakaansluiting
en worden de tussenvloeren hieraan opgehangen.
29.40.20 houtbouw / skeletbouw – binnenwandconstructies
29.40.21 binnenwandconstructies, houten regels
OMVANG:
De werken omvatten:
- het leveren en perfect vlak, waterpas en te lood plaatsen van de materialen, d.w.z. de structuur.
- Het leveren en plaatsen van de bekleding in gipskarton / gipsvezel / houtvezel platen (watervaste
waar betegeld wordt)
- alle openingen die voorzien moeten worden zijn incl. in deze post.
- Alle toebehoren nodig voor een goede plaatsing zijn inclusief in deze post.
29.40.21.10 vaste scheidingswanden met gipskarton / gipsvezel / houtvezel platen op houten
structuur
Omvang
1. Inbegrepen
- alle noodzakelijke voorzieningen zodat de afgewerkte wand voldoet aan de minimale eisen;
- het leveren van proefverslagen om aan te tonen dat de wanden aan de gestelde eisen voldoen;
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 234 7-1-2010

- het leveren en plaatsen van de nodige versteviging naast bredere en/of zwaardere deuren of
grote openingen;
- het leveren en plaatsen van afwerking (bescherming, aansluiting, dilatatie,...).
2. Zijn niet in de eenheidsprijs voorzien
• specifieke voorbereiding van de oppervlakken voor het aanbrengen van de afwerking (schilderen, behangen,
betegelen,...) zoals uitplamuren, aanbrengen voorstrijk (primer),...
3. Worden afzonderlijk voorzien
- plaatselijke verstevigingpanelen;
- maken van openingen voor derden (leidingen, elektra,...).
Materialen
1. Bekledingsplaten
De bekleding uitvoeren met gipskarton / gipsvezel / houtvezel platen. De gipskarton platen voldoen
aan de kwaliteitseisen gesteld in DIN 18180 voor het type GKB. De langskanten zijn afgeschuind
(type AK volgens DIN 18180). In geval kopse naden in het zichtvlak blijven zullen ook de kopse
kanten van de platen in de fabriek zijn afgeschuind zoals de langse kanten.
In lokalen met hogere vochtigheidsgraad zijn de buitenste bekledingsplaten speciale platen met
hogere waterweerstand. Aan de kern van de gipskarton platen zijn siliconen en minimaal 0,2 gewicht-
% glasvezels toegevoegd. De kern is omkleed met een speciaal groenkleurig karton met verminderde
waterabsorptie.
De wateropname na 2 uur onderdompeling (volgens DIN 18180) is kleiner dan 10 gewicht-%.
De platen hebben een breedte van 1200 mm en een dikte van 12,5 mm.
De gipskartonplaten zijn, wat de reactie bij brand betreft, geklasseerd als volgt (aan te tonen met een
proefverslag):
- klasse A1 volgens NBN S21-203 en
- klasse A2 nicht-brennbarer Baustoff volgens DIN 4102 en
- klasse 1 volgens B.S. 476: part 7 - 1971 - §2: Surface Spread of flame test for materials en
- klasse 2 in verband met bijdrage tot brandvoortplanting volgens NEN 6065 en rookdichtheid <
1,2 m-1 volgens NEN 6066.
2. Houtskelet
Zie buitenwandconstructies – houten stijlen
3. Schroeven
Gipskartonplaten bevestigen met gefosfateerde snelbouwschroeven, met trompetkop, die
beantwoorden aan DIN 18182 Teil 2.
4. Voegproducten
De voegen tussen de gipskartonplaten afwerken met voegband (versterkte, fijn geperforeerde en
voorgevouwen papierband met verdunde langskanten of zelfklevende glasvezelband met open
mazen, éénzijdig klevend) en voegproducten:
- een product op basis van fijn gipspoeder en toeslagstoffen dat na mengen met water een goed
smeerbare specie geeft;
- en/of een kant en klare voegpasta op kunstharsbasis met laag gewicht (s.g. pasta < 1,2 kg/l),
met een minimale krimp en een versnelde droging.
5. Afwerkingtoebehoren
⇒ Uitwendige hoeken, dilatatievoegen of bijzondere aansluitingen afwerken met te voegen
afwerkingprofielen, te leveren door de platenfabrikant:
6. Isolatie
Spouwvulling uit te voeren met natuurlijke isolatiematerialen, minimale dikte 50 mm en minimale
volumieke massa van 16 kg/m3 (of gelijkwaardig).
7. Alleen in geval van montage houten deuromlijstingen Houten lat
In de dag van de deuropeningen extra houten latten PNG 3e kwaliteit com. NBN 272 of multiplexstroken
of gelijkwaardig voorzien, met een dikte van min. 22 mm.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 235 7-1-2010

Uitvoering
1. De scheidingswanden plaatsen overeenkomstig de voorschriften van de platenfabrikant.
2. De wand opbouwen uit een stijl- en regelwerk dat om de 800 mm aan de omliggende
constructie is bevestigd. De h.o.h.-afstand van de stijlen bedraagt max. 600 mm.
3. Aan beide zijden van het skelet twee lagen gipskarton / gipsvezel / houtvezel platen
aanbrengen. De platen worden - in principe verticaal - tegen de stijlen bevestigd met
zelftappende schroeven. Afstand van de schroeven van de eerste laag platen: max. 750 mm
en van de buitenste laag platen: max. 250 mm. De platen zijn zo te schikken dat de voegen
geschrankt zijn, zowel t.o.v. de platen aan de andere zijde als t.o.v. de platen langs dezelfde
zijde van het skelet.
4. Aan T- en L-verbindingen en aan wandbeëindigingen steeds een stijl aanbrengen.
Deuropeningen maken overeenkomstig de voorschriften van de platenfabrikant.
5. In de spouw natuurlijke isolatie aanbrengen.
6. In scheidingswanden, langer dan 15 m, zijn dilatatievoegen te voorzien. Plaats te bepalen in
overeenstemming met de opdrachtgever.
7. De naden tussen de platen en de binnenhoeken afwerken met voegband en voegproducten.
De schroefkoppen afwerken met dezelfde voegproducten.
8. Dichten van de aansluitingen aan de ruwbouw, van de voegen rond doorgaande bestaande
leidingen en kokers. Afwerken van de randen rond ingewerkte elementen zoals dozen voor
schakelaars en stopcontacten,...
29.40.21.11 Enkele houten structuur met tweelaagse bekleding gipskarton / gipsvezel /
houtvezel platen
Wanddikte 100 mm – (niet) geïsoleerd FH m²
Materialen
De niet-dragende scheidingswanden opbouwen uit een skelet, bekleed met gipskarton / gipsvezel /
houtvezel platen.
Dikte van de wand: 100 mm.
Geluidsverzwakking index: categorie IIa NBN S01-400.
Weerstand tegen brand: Rf1h NBN 713.020.
Kenmerken aan te tonen aan de hand van proefverslagen van een erkend laboratorium met
betrekking tot deze wand.
Uitvoering
Het geheel is af te werken, klaar voor (#)/de schilder (#)/de behanger.
Vlakheid
De afgewerkte wanden zullen voldoen aan volgende vlakheideisen:
- Plaatselijke vlakheid:
onder een regel van 0,20 m geen afwijkingen > 1 mm. Evenmin plotse niveauverschillen.
- Algemene vlakheid:
- onder een regel van 2 m geen afwijkingen > 5 mm.
- Verticaal stellen:
- de afwijking t.o.v. te lood staan moet kleiner blijven dan 5 mm (voor 2500 mm hoogte).
Toepassing
29.40.21.20 Voorzetwanden FH m²
Materialen
Eigenschappen:
De niet-dragende voorzetwanden worden opgebouwd uit een houten geraamte, bekleed met
gipskarton / gipsvezel / houtvezel platen.
Bekledingsplaten:
gipskarton / gipsvezel / houtvezel platen:
- In lokalen met hogere vochtigheidsgraad speciale platen met hogere waterweerstand.
De platen hebben een breedte van 1200 mm en een dikte van ……………mm.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 236 7-1-2010

Isolatieplaten of –mat :
opvulling uit te voeren met natuurlijke isolatiematerialen, minimale dikte: …………. mm. en minimale
volumieke massa van: ………..kg / m³
Schroeven:
gipskarton / gipsvezel / houtvezel platen bevestigen met snelbouwschroeven met trompetkop, die
beantwoorden aan DIN 18182 Teil 2.
Toebehoren:
De voegproducten, alsook de te voegen afwerkingprofielen zijn te leveren door de platenfabrikant.
Uitvoering
De voorzetwand opbouwen met een stijl - en regelwerk dat om de h.o.h. 800 mm aan de aansluitende
constructie is bevestigd. Aan één zijde van het geraamte één of twee lagen gipskarton / gipsvezel /
houtvezel platen aanbrengen met snelbouw - schroeven.
De naden tussen de platen volgens de voorschriften van de platenfabrikant afwerken met voegband
en voegproducten.
(Eventueel bij te voegen:)
In de spouw natuurlijke isolatie aanbrengen.
De aansluitingen aan de ruwbouw dichten.
Toepassing
29.40.30 houtbouw / skeletbouw – buitenwandconstructies FH m²
Omvang
De werken omvatten:
- het leveren en perfect vlak, waterpas en te lood plaatsen van de materialen, d.w.z. de structuur.
- Het leveren en plaatsen van de wind- en waterdichte buitenbekleding in isolerende houtvezel platen.
- Het leveren en plaatsen van de luchtdicht afgewerkte binnenbekleding in OSB platen (watervaste
waar betegeld wordt) of luchtdichtingsfolie.
- alle openingen die voorzien moeten worden zijn incl. in deze post.
- alle toebehoren die nodig zijn voor een correcte bevestiging zijn incl. in deze post.
- Alle toebehoren nodig voor een goede plaatsing zijn inclusief in deze post.
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(ofwel)
• meeteenheid : per lopende m, desgevallend opgesplitst per diameter.
• meetcode : meting van de netto uit te voeren lengte
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
(ofwel)
• meeteenheid : per kg. De volumemassa van het staal wordt conventioneel vastgesteld op
7.850 kg/m3.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
(ofwel)
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 237 7-1-2010

• aard van de overeenkomst : Som over het geheel (SOG) voor de totaliteit van alle aan te brengen
spandraadconstructies.
29.40.31 houtbouw / skeletbouw – buitenwandconstructies – wind- en waterdichting / plaat
Materiaal
Gebitumeerde isolerende houtvezelplaten, dikte 18mm / 22mm : De houtvezelplaten zijn gemaakt van
resthout van naaldbomen en zijn gebonden met de in het hout aanwezige lignine, zonder toevoeging
van synthetische bindmiddelen. Ze zijn waterbestendig gemaakt door toevoeging van bitumenemulsie
en hebben daardoor een donkerbruine kleur. De platen zijn vierzijdig voorzien van een wigvormige
tand- en groefverbinding die, zonder dat de voegen afgekleefd zijn, zorgt voor de waterafvoer, en dit
bij hellingen vanaf 25° / 18°.
Afmetingen (dekkende maat): 2,48 x 0,575 x 0,018 /0,022 m.
De platen zijn sterk dampdoorlatend en laten volgens DIN 68 800 toe, in combinatie met isolatie over
de volledige dikte van de stijlen en toepassing van een luchtdicht geplaatste damprem aan de warme
zijde van de isolatie, te werken met onbehandelde stijlen.
Equivalente luchtlaagdikte µd: 0,09 / 0,11 m.
Warmtegeleidingscoëfficiënt 0,050 W/(m.K).
Eenzijdige butylrubberband voor het afkleven en aansluiten van isolerende houtvezelplaten,
onderdak- en afdekfolies. De kleefband heeft een blauwe kleur en een drager uit polypropyleenvlies.
De kleefband is bestand tegen temperaturen tot 85°C en kan verwerkt worden bij temperaturen
tussen +2 en 35°C. De kleefband kan bloot gesteld worden aan de weersomstandigheden gedurende
maximaal 3 maanden.
Primer die dient als bindgrondering voor vezelige en minerale ondergronden zoals houtvezelplaten,
metselwerk, beton, pleister. De primer is een acrylzuur co-polymeer. De kleefband is bestand tegen
temperaturen tussen -40 en 90°C en kan verwerkt worden bij temperaturen tussen +2 en 35°C
(nachten moeten vorstvrij zijn).
Uitvoering
De afstand as op as van de stijlen mag maximaal 62,5 / 81,5 cm bedragen. De bedrukte zijde van de
platen kan zowel aan de binnen- als aan de buitenkant worden gebruikt. De plaatsing begint normaal
onderaan links het wandvlak. De lange kant van de plaat wordt steeds horizontaal geplaatst, met de
tand bovenaan en de groef onderaan. De eerste rij wordt precies uitgelijnd. De platen worden in het
midden of op een derde van de onderzijde met nagels met platte kop of met schroeven bevestigd.
De platen worden in wild verband aangebracht: de kopse voegen hoeven niet op een stijl te vallen,
maar dienen wel steeds minstens een veld te verspringen om kwetsbare velden te vermijden. In
principe wordt het stuk dat afgezaagd wordt op het einde van een rij, gebruikt als eerste stuk van de
volgende rij.
De definitieve bevestiging van de platen gebeurt in principe:
• met behulp van de verluchtingslatten (bijvoorbeeld bij afwerking met een houten betimmering,
waarbij ondermeer de aard van de afwerking de afmetingen en het aantal
bevestigingsmiddelen zal bepalen)
• of met corrosiebestendige nieten (bijvoorbeeld bij afwerking met een buitenspouwblad).
Zie 29.70 met bijgevoegde tabel voor het aantal en de dimensies van de bevestigingsmiddelen.
Waterkerende lagen (onderaan ter hoogte van de sokkel, boven raam- en deuropeningen,…) worden
best doorgetrokken tot tegen het skelet, achter de plaat. Onderaan kan dit door de waterkerende laag
aan te brengen tot tegen het skelet, vooraleer de plaat wordt geplaatst. Op andere plaatsen kan op
dezelfde manier worden gewerkt, mits afzagen van de plaat onder de plaats waar de waterkerende
laag komt. Na het aanbrengen van deze laag kan aansluitend het reststuk van de plaat worden
gebruikt. Om dit zaagwerk te vermijden kan de waterkerende laag ook in de eerstvolgende
bovenliggende tand- en groefverbinding van de plaat worden ingeklemd.
Raadpleeg de detailtekeningen op de plannen of de verwerkingsvoorschriften van de leverancier voor
de afwerking van dakoversteken, hoeken, doorboringen, ramen, deuren enz.
Op de plaatsen waar, omwille van wind- of regendoorslagdichtheid, naden en aansluitingen bijkomend
dienen te worden afgedicht, kan gebruik worden gemaakt van butylrubberband, in combinatie met de
primer.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 238 7-1-2010

Toepassing
29.40.32 houtbouw / skeletbouw – buitenwandconstructies – wind- en waterdichting / folie
Materiaal
De dichtingsfolie is bestemd voor de gevelbekleding. De donkergrijze kleur maakt haar onzichtbaar,
zelfs bij open voegen. Het gewicht bedraagt 100 g/m²; de scheurweerstand conform DIN 53354 is
groter dan 140 N/5cm en de weerstand tegen uitscheuren rond nagels conform EN 12310-1 is meer
dan 120 N. De folie is bijzonder sterk dampdoorlatend en heeft een equivalente luchtlaagdikte µd
conform DIN 52615 van minder dan 0,05 m. De folie is waterdicht. De brandklasse volgens DIN 4102
is B2. Deze folie is UV-en weersbestendig bij onbeschermde blootstelling gedurende minstens 3
maanden en is temperatuurbestendig conform DIN 53361 tussen -40 °C en 100 °C.
Tweezijdige kleefband voor de lucht- en waterdichte verkleving van onderdakbanen die gespannen
worden over de wandbetimmering. De tweezijdige kleefband dient ook voor de plaatsing van
dampremmen op metalen C-profielen bestemd voor de bevestiging van de binnenafwerking. De
kleefband is transparant, bestaat uit PE-folie en is bestand tegen temperaturen tussen -40 en 90°C.
Hij kan geplaatst worden vanaf -10°C.
Uitvoering
De folie wordt aangebracht in horizontale, strak aangespannen banen, geplaatst bovenop de platen,
waarbij onderaan de wand wordt begonnen.
Overlappingen van 100 mm volstaan in al deze gevallen wanneer deze overlappingen worden
afgekleefd met de dubbelzijdige kleefband, aangebracht tussen de overlappingen, of door het
aanbrengen van de universele kleefband ter plaatste van de rand van de overlappingen. Na het
aanbrengen van de kleefbanden worden deze stevig aangedrukt met een aandrukrol. Op deze manier
wordt de water- en winddichtheid van de wandconstructie nog verhoogd.
De overlapping ter plaatse van kopse naden bedraagt in alle gevallen minstens 100 mm en dient
steeds te worden overdekt met een lat.
De dichtingsfolie wordt bevestigd met roestbestendige nieten of nagels met platte kop, aangebracht in
de zone die overlapt wordt door de bovenliggende baan. De eigenlijke bevestiging gebeurt vervolgens
met behulp van de latten.
Beide ondergronden moeten voor verkleving glad, droog, stof-, vet- en siliconenvrij zijn.
Kleefband steeds goed aandrukken op de ondergrond.
Raadpleeg de detailtekeningen op de plannen of de verwerkingsvoorschriften van de leverancier voor
de afwerking van dakoversteken, hoeken, doorboringen, ramen, deuren enz.
Op de plaatsen waar, omwille van wind- of regendoorslagdichtheid, naden en aansluitingen bijkomend
dienen te worden afgedicht, kan gebruik worden gemaakt van butylrubberband, in combinatie met de
primer.
Toepassing
29.40.33 houtbouw / skeletbouw – buitenwandconstructies – houten stijl structuur
Materiaal
De houtskeletwanden worden samengesteld uit verticale fsc gelabelde houten stijlen met een
tussenafstand van 40,7 / 60 cm die tussen een onder- en bovenregel worden genageld. Hierdoor
ontstaat een geraamte met sterkte-eigenschappen die in de normen vooropgesteld worden en die de
dragende elementen vormen van de constructie.
De gebruikte secties voor de houten stijlen zijn SLS 38x89 of SLS 38x140. Het hout wordt constructief
verduurzaamd.
Uitvoering
Om stabiliteitsredenen worden de stijlen geplaatst met een tussenafstand van 40,7 / 60 cm. Op het
aldus bekomen frame wordt een beplating in OSB/3 van 12 mm dik genageld, conform de richtlijnen
zoals vermeld in de STS23.
De wanden worden op een vooraf aan de onderconstructie verankerde onderregel bevestigd. Deze
onderregel solidariseert reeds de constructie waarop zij bevestigd wordt.
Na de plaatsing van de wanden worden deze door middel van een koppelregel, in dezelfde sectie als
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 239 7-1-2010

de stijlen, die bovenop de wanden genageld wordt, aan elkaar verbonden.
De raamlintelen worden voorzien in tussenbalken (zie 29.40.40) volgens de conceptie- en
stabiliteitsvereisten.
Toepassing
29.40.34 houtbouw / skeletbouw – buitenwandconstructies – I liggers structuur
Zie 29.13
Uitvoering
De wanden worden op een vooraf aan de onderconstructie verankerde onderregel bevestigd. Deze
onderregel solidariseert reeds de constructie waarop zij bevestigd wordt.
Na de plaatsing van de wanden worden deze door middel van een koppelregel, in dezelfde sectie als
de stijlen, die bovenop de wanden genageld wordt, aan elkaar verbonden.
De raamlintelen worden voorzien in tussenbalken (zie 29.40.40) volgens de conceptie- en
stabiliteitsvereisten.
Toepassing
29.40.35 houtbouw / skeletbouw – buitenwandconstructies – luchtdichting / plaat
De luchtdoorlatendheid van de gebouwschil wordt gemeten volgens de norm NBN EN 13829,
rekening houdend met de specificaties vermeld in het document « Bijkomende specificaties voor de
meting van de luchtdichtheid van gebouwen in het kader van de EPB-regelgeving » goedgekeeurd
door de 3 Gewesten.
Materiaal
OSB3 (Oriented Strand Board) plaat: samengesteld uit ca 0,7 mm dikke, 20 mm brede en 120 mm
lange houtstroken (“strands”). In een speciaal productieproces worden de spanen verlijmd en
georiënteerd en in 3 lagen gekruist op elkaar geperst. De houtstroken van de buitenlagen liggen in de
lengterichting van de plaat. Door deze oriëntatie krijgt de plaat haar bijzondere mechanische
eigenschappen. Houtstroken: deze zijn afkomstig van rondhoutstammen (Pinus Sylvestris, soms ook
Epicia of fi jne spar). Minstens 30% hiervan komt uit Belgische, duurzaam beheerde bosbouw.
Lijm:
- buitenlagen: MUF 22% melamine
- middenlaag: PMDI-lijm.
- Productieproces: ISO9001
- voldoet aan NBN EN 300:1997 - Platen met lange, smalle, gerichte spanen (OSB) -
Begripsbepalingen, indeling en eisen. CE1161-CPD-151 en CE1161-CPD-152
- Grondstoffen zijn gecertifi ceerd FSC (Forest Stewardship Council)
Afmetingen tot maximaal 6300 x 2800mm
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 240 7-1-2010

29.40.36 houtbouw / skeletbouw – buitenwandconstructies – luchtdichting / folie
De luchtdoorlatendheid van de gebouwschil wordt gemeten volgens de norm NBN EN 13829,
rekening houdend met de specificaties vermeld in het document « Bijkomende specificaties voor de
meting van de luchtdichtheid van gebouwen in het kader van de EPB-regelgeving » goedgekeeurd
door de 3 Gewesten.
Tegen de binnenzijde van de dak- of wandstructuur wordt een damprem aangebracht, die ondermeer
warmteverliezen via luchtlekken moet verhinderen en de constructie moet vrijwaren van bouwschade
ten gevolge van condensatievocht. Aan de binnenzijde van de dak- of wandstructuur, onder de
luchtdichting, worden dwarslatten aangebracht, waarop later de afwerking (bijvoorbeeld gipsplaten)
zal worden gemonteerd. Met deze latten wordt meteen een technische zone gecreëerd waarin
elektriciteitsleidingen enz. kunnen worden aangebracht, zonder dat de luchtdichting dient te worden
geperforeerd. Ten slotte dienen deze latten ook als steun voor de luchtdichting bij het inblazen van
(cellulose) isolatie.
Materialen.
Vochtgestuurde, gewapende damprem die bestaat uit kraftpapier gekleefd met PE en met een
glasvezelwapening. De damprem heeft een blauwe kleur en heeft een variabele equivalente
luchtlaagdikte µd (in de winter is het dampremmend effect sterker dan in de zomer zodat condensatie
in de winter wordt bemoeilijkt en uitdrogen in de zomer wordt bevorderd). De gemiddelde µd waarde
bedraagt 2,30 m.
De damprem is voldoende scheurvast om inblazen van cellulosevlokken mogelijk te maken.
Universele kleefband voor zowel binnen- als buitentoepassingen. De kleefband heeft een
donkerblauwe kleur, bestaat uit een geperforeerde PE-folie en gesiliconiseerd afdekpapier, heeft een
hoge elasticiteit en is blijvend vervormbaar. De kleefband is bovendien dampopen, 3 maanden UVstabiel
en is bestand tegen temperaturen tussen -40 en 90°C. Hij kan geplaatst worden vanaf -10°C.
Luchtdichte lijm voor het aansluiten van alle types damprem op aanpalende constructieonderdelen.
Samenstelling: dispersie van acryl-copolymeren. De lijm heeft een permanente elasticiteit en is
bestand tegen temperaturen tussen -20 en 80°C. De lijm kan verwerkt worden bij temperaturen
tussen -10 en 50°C.
Alternatief 1: kleefband voor het afdichten van overlappingen van dampremmen en van voegen van
aansluitingen aan randen. De kleefband heeft een lichtblauwe kleur, bestaat uit gewapend kraftpapier
en gesiliconiseerd afdekpapier. De kleefband is bovendien dampopen en gemakkelijk af te scheuren
met de hand. De kleefband is bestand tegen temperaturen tussen -40 en 90°C en kan geplaatst
worden vanaf -10°C.
Alternatief 2: snelkleefband voor het snel afdichten van voegen tussen platen en de onderlinge
aansluiting van dampremmen. De kleefband heeft een groene kleur en bestaat uit gesiliconiseerd
kraftpapier, zonder afdekpapier. De kleefband is gemakkelijk af te scheuren met de hand en is
bestand tegen temperaturen tussen -40 en 90°C. Hij kan geplaatst worden vanaf -10°C.
Alternatief 3: natuurlatexlijm voor het luchtdicht verkleven van dampremmen op basis van papier,
onderling en aan aanpalende constructieonderdelen. Samenstelling: natuurlatex, boomharsen,
caseïne, talk, borax, cellulose, water. De natuurlatexlijm is bestand tegen temperaturen tot 40°C. De
lijm kan verwerkt worden bij temperaturen vanaf -10°C.
Geschaafde latten, minimumsectie 50 x 20 mm bij keperafstanden as op as tot 500 mm, 50 x 24 mm
tot 625 mm en 50 x 30 mm tot 815 mm. De dikte van de latten wordt voorts bepaald door de sectie
van de in te werken leidingen en/of inbouwdozen voor elektrische voorzieningen en dergelijke.
Indien de damprem dwars gelegd wordt van gording tot gording (maximale tussenafstand 1,50m),
worden latten van minstens 40mm dik gebruikt.
Uitvoering
De damprem heeft een symmetrische structuur. Men heeft dus vrije keuze wat betreft de zijde van de
damprem die naar de binnenruimte toe gekeerd is.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 241 7-1-2010

De damprem heeft na bevochtiging en aansluitend opdrogen een beperkte inkrimping tot gevolg.
Daarom moet de baan niet strak aangespannen worden. De aansluiting aan aangrenzende
bouwelementen moet met voldoende speling gebeuren, om aldus onderlinge bewegingen op te
vangen.
Voor het mechanisch bevestigen van de damprem worden nieten gebruikt met een afstand tussen de
beentjes van minimaal 10 mm en een minimale lengte van 8 mm, geplaatst in de richting van de
balken (zodanig dat de nieten over heel hun lengte worden belast). Afstand tussen de nietjes:
maximaal 15 cm, wordt later (cellulose) isolatie ingeblazen, dan bedraagt de afstand tussen de nieten
maximaal 5 cm.
De banen moeten ca. 8 tot 10 cm worden overlapt.
Na het vastnieten van alle banen moeten de overlappingen van de banen onmiddellijk luchtdicht
verkleefd worden, door middel van universele kleefband of luchtdichtingslijm (alternatief: andere
gepaste kleefband of natuurlatexlijm). Bij het gebruik van lijm moet er op gelet worden deze in een
ononderbroken snoer aan te brengen. Op goed absorberende ondergrond is de lijm droog na
ongeveer een half uur, op minder goed absorberende ondergrond na 6 tot 24 uur.
Enkele bemerkingen betreffende het gebruik van de snelkleefband: deze kleefband heeft geen
afdekpapier en is dus uitstekend voor een snelle plaatsing, al of niet met behulp van een
kleefbandafroller. Let wel: de afwezigheid van afdekpapier heeft belangrijke implicaties betreffende
het kleven van de snelkleefband op zichzelf. Enkel T- of kruisverbindingen zijn toegestaan. Hierbij
moet het verticale been van de T eerst gekleefd worden en vervolgens erover het horizontale been
van de T. Bij kruisverbindingen is elk van de 4 benen minstens 5 cm lang. Voor hoekverbindingen
gebruik je geen snelkleefband. Ook meerdere stroken over elkaar kleven in de langsrichting is niet
toegestaan. Moeten twee stroken snelkleefband in elkaars verlengde gekleefd worden (omdat bvb. de
eerste strook per ongeluk afscheurde), dan moet er een kruisverbinding over de naad gemaakt
worden, met ten minste 5 cm kleefband aan weerszijden.
Bij het gebruik van kleefbanden voor het afdichten van overlappingen van twee damprembanen moet
er minstens 2 cm kleefband zijn aan elke zijde van de voeg.
Let op: luchtdichtingslijmen en -kleefbanden dienen enkel om de luchtdichting te realiseren, niet om
mechanische krachten op te nemen! Hiervoor dienen de nietjes en de montagelatten.
Kleefbanden steeds goed aandrukken op de ondergrond.
De ondergrond moet voor verkleving glad, droog, stof-, vet- en siliconenvrij zijn.
Bij het verticaal aanbrengen van de damprem (in dezelfde richting als de dak- of wandstructuur) ligt de
voeg van twee banen damprem onderling steeds op een element van de structuur, dus nooit tussen
twee balken/stijlen in.
Bij horizontaal aanbrengen (dwars ten opzichte van de dragende constructie) is de afstand van de
dragende constructie tot maximaal 100 cm beperkt. Elke luchtdicht verkleefde horizontale overlapping
van twee banen damprem onderling moet dan steeds volledig ondersteund worden door een
montagelat dwars op de dak- of wandstructuur.
Indien de damprem in een dak horizontaal aangebracht wordt van gording tot gording, kan dit alleen
als de tussenafstand as op as tussen twee gordingen niet meer bedraagt dan 1,50m. Als de afstand
tussen de gordingen meer dan 1,50 m bedraagt en men wil toch de damprem van gording tot gording
plaatsen, kan dit alleen door de damprem verticaal te plaatsen, niet horizontaal. Er moeten dan tussen
de gordingen extra verticale latten/planken geplaatst worden waarop de damprem bevestigd wordt.
Het ideale inbouwtijdstip is 2 weken na het bepleisteren van de aangrenzende muren. Als alternatief is
ook de inbouw voor het bepleisteren mogelijk. Er wordt dan gebruik gemaakt van de speciale
aansluitstroken uit het gamma van de leverancier van de damprem die ingepleisterd kunnen worden.
In de regel moet extra in de bouw ingebracht vocht (bv. door bepleistering of chape) snel worden
verwijderd. De relatieve luchtvochtigheid mag niet boven de 75 % liggen, zeker niet in de winter. Er
moet dus steeds voldoende verlucht worden. Bij een winters klimaat zijn bouwdrogers raadzaam.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 242 7-1-2010

Breng de damprem samen met de isolatie aan. Als de warmte-isolatie in de winter langere tijd zonder
damprem blijft, bestaat het gevaar van vorming van condensatievocht. Als de isolatie is ingebracht,
moet in de winter de damprem zo snel mogelijk worden aangebracht om het vochtig worden van het
isolatiemateriaal van de binnenruimte te verhinderen. Bij in te blazen isolatiemateriaal moet dit bij
werkzaamheden in de winter ingebracht worden onmiddellijk na het aanbrengen van de damprem
(maximaal 2 dagen na het plaatsen van de luchtdichting).
Het hoge potentieel met betrekking tot het uitblijven van bouwschade van vochtvariabele
dampremmen wordt alleen bij dampopen, vezelige isolatiematerialen bereikt, omdat voor het drogen
in een zomers klimaat het vocht naar de damprem moet kunnen trekken. Ideaal zijn vezelige
isolatiematerialen, zoals cellulose, vlas, hennep, houtvezel, minerale wol, enz.
Na het afkleven van de overlappingen van de damprem moet er minstens 1 dag gewacht worden met
het aanbrengen van pleisterwerk.
Om de volledige effectiviteit van de vochtvariabele dampremmen te bereiken, mogen zich aan de
binnenkant van het isolatiemateriaal geen dampremmende lagen bevinden, zoals OSB-platen of
platen van verschillende houtlagen. Geschikt zijn o.a. bekledingen uit gipsplaten of profielplanken. Als
er geen binnenbekleding is gepland, moet de damprem tegen permanente invloed van de zon worden
beschermd.
Let op dat de bevestigingsmiddelen voor de binnenafwerking niet langer zijn dan de dikte van de
montagelatten + de dikte van de binnenafwerking.
De vochtgestuurde damprem is niet bestemd voor gebruik bij binnenklimaatklasse 4, zoals
zwembaden, wasserijen, brouwerijen, drukkerijen, enz.
De damprem kan alleen toegepast worden in compacte platte daken (ruimte tussen dakstructuur
volledig gevuld met isolatie) met een dakvloer in massief hout. Bij een compact plat dak met een
dakvloer in houtderivaatplaten of groendaken moet een vochtgestuurde/intelligente damprem met een
hogere drogingpotentiaal worden toegepast.
Gezien het bouwfysisch belang van de damprem dient deze zo weinig mogelijk te worden
geperforeerd. Dit betekent bijvoorbeeld dat elektriciteitsleidingen onder de damprem worden
geplaatst, tussen de montagelatten waar achteraf de afwerking (bijvoorbeeld gipsplaten) wordt op
gemonteerd.
Indien er toch leidingen moeten doorgevoerd worden, wordt gebruik gemaakt van speciale
luchtdichtingsmanchetten uit het gamma van de leverancier van de damprem.
Opmerking: de luchtdichte damprem van dak/wand dient ononderbroken aan te sluiten op de
luchtdichting van de andere onderdelen van de buitenschil, zoals buitenmuren, ramen enz. Ook ter
plaatse van verdiepingsvloeren, scheidingswanden en andere constructie-elementen aansluitend op
dak/wand moeten de nodige maatregelen getroffen worden om de continuïteit van de luchtdichting te
verzekeren (bv. het plaatsen van wachtfolies).
Raadpleeg de leverancier van pro clima voor lastenboekbeschrijvingen van oplossingen voor de
luchtdichting van aansluitingen e.d.
De latten moeten worden aangebracht volgens de voorschriften van de leverancier van de afwerking.
De tussenafstand as op as bedraagt maximaal 50 cm.
29.40.37 houtbouw / skeletbouw – buitenwandconstructies – luchtdichting / doorboring
Om warmteverliezen via luchtlekken te verhinderen en de constructie te vrijwaren van bouwschade
ten gevolge van condensatievocht, worden doorboringen van de luchtdichting luchtdicht gemaakt met
speciale manchetten.
Materialen.
Eén-kabelmanchet voor de snelle afdichting van een kabeldoorvoer voor een kabel met een diameter
van 6 tot 12 mm. De manchet meet 14,5 x 14,5 cm en heeft een geïntegreerde kleefband met een
zwarte EPDM manchet in het midden. De EPDM is bestand tegen temperaturen tussen -40 en 120°C.
De manchet kan geplaatst worden vanaf -10°C.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 243 7-1-2010

Twee-kabelmanchet voor de snelle afdichting van een kabeldoorvoer voor twee kabels met een
diameter van 6 tot 12 mm. De manchet meet 14,5 x 14,5 cm en heeft een geïntegreerde kleefband
met een zwarte EPDM manchet in het midden. De EPDM is bestand tegen temperaturen tussen -40
en 120°C. De manchet kan geplaatst worden vanaf -10°C.
Meerkabelmanchet voor de snelle afdichting van kabeldoorvoeren. Met het meegeleverde
stansgereedschap en mal kunnen naargelang de noodzaak tot 16 kabels met een diameter van 6 tot
12 mm doorgevoerd worden. De manchet meet 14 x 14 cm en bestaat uit zwarte EPDM. De manchet
is bestand tegen temperaturen tussen -40 en 120°C en kan geplaatst worden vanaf -10°C.
Buismanchet voor de snelle afdichting van een doorvoer voor een buis met een diameter van 15 tot
30 mm. De manchet meet 14,5 x 14,5 cm en heeft een geïntegreerde kleefband met een zwarte
EPDM manchet in het midden. De EPDM is bestand tegen temperaturen tussen -40 en 120°C. De
manchet kan geplaatst worden vanaf -10°C.
Buismanchet voor de snelle afdichting van een doorvoer voor een buis met een diameter van 50 tot
90 mm. De manchet meet 14 x 14 cm en bestaat uit zwarte EPDM. De manchet is bestand tegen
temperaturen tussen -40 en 120°C en kan geplaatst worden vanaf -10°C.
Buismanchet voor de snelle afdichting van een doorvoer voor een buis met een diameter van 100 tot
120 mm. De manchet meet 20 x 20 cm en bestaat uit zwarte EPDM. De manchet is bestand tegen
temperaturen tussen -40 en 120°C en kan geplaatst worden vanaf -10°C.
Buismanchet voor de snelle afdichting van een doorvoer voor een buis met een diameter van 120 tot
170 mm. De manchet meet 25 x 25 cm en bestaat uit zwarte EPDM. De manchet is bestand tegen
temperaturen tussen -40 en 120°C en kan geplaatst worden vanaf -10°C.
Buismanchet voor de snelle afdichting van een doorvoer voor een buis met een diameter van 170 tot
220 mm. De manchet meet 30 x 30 cm en bestaat uit zwarte EPDM. De manchet is bestand tegen
temperaturen tussen -40 en 120°C en kan geplaatst worden vanaf -10°C.
Universele kleefband voor zowel binnen- als buitentoepassingen. De kleefband heeft een
donkerblauwe kleur, bestaat uit een geperforeerde PE-folie en gesiliconiseerd afdekpapier, heeft een
hoge elasticiteit en is blijvend vervormbaar. De kleefband is bovendien dampopen, 3 maanden UVstabiel
en is bestand tegen temperaturen tussen -40 en 90°C. Hij kan geplaatst worden vanaf -10°C.
Alternatief: kleefband voor het afdichten van overlappingen van dampremmen en van voegen van
aansluitingen aan randen. De kleefband heeft een lichtblauwe kleur, bestaat uit gewapend kraftpapier
en gesiliconiseerd afdekpapier. De kleefband is bovendien dampopen en gemakkelijk af te scheuren
met de hand. De kleefband is bestand tegen temperaturen tussen -40 en 90°C en kan geplaatst
worden vanaf -10°C.
Luchtdichte lijm voor het aansluiten van alle types damprem op aanpalende constructieonderdelen.
Samenstelling: dispersie van acryl-copolymeren. De lijm heeft een permanente elasticiteit en is
bestand tegen temperaturen tussen -20 en 80°C. De lijm kan verwerkt worden bij temperaturen
tussen -10 en 50°C.
Verwerking.
Kies de luchtdichtingsmanchet met de geschikte diameter voor de door te voeren kabel of buis.
Als je een manchet gebruikt met geïntegreerde kleefband, dan neem je eerst het afdekpapier weg en
schuif je dan de manchet over de kabel of buis. Kleef de kleefstrook op de luchtdichte laag waar je de
kabel of buis doorvoert.
Gebruik je een manchet zonder geïntegreerde kleefstrook, dan schuif je de manchet over de kabel of
buis. Kleef de manchet dan luchtdicht met de universele kleefband (buiten – of binnentoepassing) of
de makkelijk afscheurbare kleefband (enkel binnentoepassing) op de luchtdichte laag waar je de
kabel of buis doorvoert.
Alle ondergronden moeten droog, stof-, vet- en siliconenvrij zijn.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 244 7-1-2010

Kleefbanden moeten steeds goed aangedrukt worden en er moet minstens 2 cm kleefband zijn aan
elke zijde van de voeg.
Moet er een kabel of buis luchtdicht doorgevoerd worden door een wand waar het pleisterwerk de
luchtdichte laag vormt, dan gebruik je een manchet zonder geïntegreerde kleefband. Schuif de
manchet over de kabel of buis. Er zijn twee manieren om de manchet luchtdicht te verbinden met het
pleisterwerk:
- Ofwel wordt er eerst gepleisterd. Als het pleisterwerk voldoende droog is (ten minste 14 dagen
wachten), wordt de manchet met luchtdichtingslijm luchtdicht op het pleisterwerk gekleefd. De
ondergrond moet droog, stof-, vet- en siliconenvrij zijn. Let op dat de ORCON F lijm in een
ononderbroken snoer wordt aangebracht.
- Ofwel wordt de manchet mee ingepleisterd. Kleef dan eerst de manchet met luchtdichtingslijm op
de ondergrond. De ondergrond moet droog, stof-, vet- en siliconenvrij zijn. Om de manchet dan
in te pleisteren, gebruik je strekmetaal om scheurtjes te vermijden.
Opmerking: de luchtdichte damprem van dak/wand dient ononderbroken aan te sluiten op de
luchtdichting van de andere onderdelen van de buitenschil, zoals buitenmuren, ramen enz. Ook ter
plaatse van verdiepingsvloeren, scheidingswanden en andere constructie-elementen aansluitend op
dak/wand moeten de nodige maatregelen getroffen worden om de continuïteit van de luchtdichting te
verzekeren (bv. het plaatsen van wachtfolies).
Raadpleeg de leverancier van de luchtdichtingsmanchetten voor lastenboekbeschrijvingen van
oplossingen voor de luchtdichting van andere aansluitingen e.d.
Toepassing
29.40.40 houtbouw / skeletbouw – vloerconstructies
Omvang
De werken omvatten:
- het leveren en perfect vlak, waterpas en te lood plaatsen van de materialen, d.w.z. de structuur.
- Het leveren en plaatsen van de luchtdichte afwerking aan de wand
- alle openingen die voorzien moeten worden zijn incl. in deze post.
- alle toebehoren die nodig zijn voor een correcte bevestiging zijn incl. in deze post.
- Alle toebehoren nodig voor een goede plaatsing zijn inclusief in deze post.
Materiaal
Het betreft samengestelde houten balken met een rechthoekige doorsnede die worden samengesteld
door gedroogde en met een hars behandelde vellen van een loofhoutsoort, doorgaans esp of populier,
parallel aan elkaar, onder een hoge druk samen te persen tot een mat van 2,44 m op 10,70 m die
achteraf wordt opgeschuurd en gedebiteerd in standaardsecties. De breedte van de balken varieert
van 32 mm tot 100 mm. Er zijn twee kwaliteiten beschikbaar : tussenbalken en randbalken
1) Vellen :
• houtsoort : populier
• Gemiddelde dikte : 1 mm
• Breedte : 20 mm à 40 mm
• Lengte : 200 mm à 250 mm
2) Lijm : PMDI (diilsocyanaat van gepolymeerde difenylmethaan). PMDI heeft formaldehyde
noch gasemissie daar het product inert wordt tijdens de reactie.
3) Fysieke eigenschappen :
• Het soortelijk gewicht van de balken bedraagt 660 kg/m3 voor de 1.5 E en 610
kg/m3 voor de randbalk kwaliteit .
• De vochtigheidsgraad bedraagt 6 à 7% bij het verlaten van de pers.
• De vochtigheidsgraad van de balken is bij ingebruikname een 2 à 3% lager dan
deze van massief timmerhout.
• De breedte van de tussenbalk - kwaliteit is 45 / 68 / 89 mm. De hoogte bedraagt
241 / 302 / 356 / 406 mm.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 245 7-1-2010

• De breedte van de randbalk - kwaliteit is 32 / 38 mm. De hoogte bedraagt 241 /
302 / 356 / 406 / 457 / 508 / 559 / 610 mm. De hoogtes groter dan 508 mm zijn
enkel verkrijgbaar in een dikte van 38 mm.
• De toelaatbare maatafwijkingen voor de tussenbalken bedraagt +/- 0,5 mm voor
de breedte, +/- 1,6 mm voor de hoogte en +/- 3,2 mm voor de lengte.
4) Mechanische eigenschappen tussenbalken:
• Buiging σb// afhankelijk van de balkhoogte h (1) :
h = 50 mm : σb// = 14 N/mm²
h = 100 mm : σb// = 16 N/mm²
h = 500 mm : σb// = 12,5 N/mm²
h = 1000 mm : σb// = 11,2 N/mm²
(1)
Tussenliggende waarden kunnen door lineaire
interpolatie bekomen worden
• Axiale trek, σt// : 12 N/mm²
• Trek loodrecht op de vezel, σt⊥ : 1,5 N/mm²
• Axiale druk, σc// : 13 N/mm²
• Elasticiteitmodulus E bij buiging : 10.500 N/mm²
• Afschuivingsmodulus : 2.100 N/mm²
5) Toelaatbare lijnbelastingen op randbalken
• Dikte : 32 mm 50 kN/lm
• Dikte : 38 mm 60 kN/lm
Uitvoering
Toepassing
29.40.41 houtbouw / skeletbouw – vloerconstructies – isolatie / cellulose
Als thermische isolatie wordt cellulose isolatie open geblazen op de proper gemaakte vloer met een
dikte van …. mm.
Materialen.
Cellulosevlokken gemaakt van gerecycleerd krantenpapier, beschermd tegen insecten, schimmels en
brand door 4% boorzout en 4% boorzuur, zonder andere toeslagstoffen.
Warmtegeleidingscoëfficiënt λd volgens EN ISO 10456: 0,039 W/(m.K).
Brandklasse: B2 volgens DIN 4102-1.
Belasting door schimmelgroei volgens EN ISO 846, tabel 4: klasse 0.
Europese goedkeuring: ETA-05/0191.
(Indien een hogere brandklasse vereist is, wordt cellulose met een hoger boorgehalte gebruikt. In dat
geval vervangt u “4% boorzout en 4% boorzuur” door “12% boorzout en 8% boorzuur” en
“Brandklasse: B2 volgens DIN 4102-1” vervangt u dan door “Brandklasse: A1 volgens NBN S 21-
203”.)
Uitvoering.
Voor het plaatsen van de cellulose isolatie wordt de bestaande vloer ontdaan van alle stof en
vuiligheid. Zo verkrijgt men een propere ondergrond waar de cellulosevezels goed op kunnen
hechten.
De luchtdichtheid van de bestaande vloer wordt gecheckt en indien nodig hersteld (bvb. doorboringen
van pleisterwerk/betonplaat voor (verlichtings)kabels e.d.).
Om de winddichtheid aan de bovenzijde van de isolatielaag te verzekeren, worden de
cellulosevlokken lichtjes beneveld na het open blazen. Zo wordt een winddichte korst gevormd aan de
bovenkant van de isolatielaag.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 246 7-1-2010

Er kan ook geopteerd worden om de cellulosevlokken vochtig open te blazen met een aangepaste
sproeikop. Op die manier wordt het zelfklevend vermogen van de cellulose geactiveerd zodat een
hechte isolatielaag verkregen wordt.
Ook op hellende vlakken, bv. gebogen oude (kerk)gewelven, worden de cellulosevezels vochtig open
gesproeid met de speciale sproeikop.
De vlokken worden door een gelicentieerd aannemer met de gepaste inblaasapparatuur open
geblazen op de vloer met een densiteit minimaal gelijk aan die voorgeschreven door de fabrikant.
Toepassing
29.40.42 houtbouw / skeletbouw – vloerconstructies – luchtdichting
Om warmteverliezen via luchtlekken te verhinderen en de constructie te vrijwaren van bouwschade
ten gevolge van condensatievocht, worden de naden van houtderivaatplaten aan de binnenkant van
de houtskeletbouwwand luchtdicht gemaakt en dit ook bij een onderbreking van de vloer door middel
van een wachtfolie die omgeslagen wordt tjiden de opbouw van de structuur. Er wordt gesteld dat de
houtderivaatplaten op zich voldoende luchtdicht zijn.
Materialen.
Kleefband voor het snel afdichten van voegen tussen platen. De kleefband heeft een groene kleur en
bestaat uit gesiliconiseerd kraftpapier, zonder afdekpapier. De kleefband is gemakkelijk af te scheuren
met de hand en is bestand tegen temperaturen tussen -40 en 90°C. Hij kan geplaatst worden vanaf -
10°C.
Vochtgestuurde, gewapende damprem die bestaat uit kraftpapier gekleefd met PE en met een
glasvezelwapening. De damprem heeft een blauwe kleur en heeft een variabele equivalente
luchtlaagdikte µd (in de winter is het dampremmend effect sterker dan in de zomer zodat condensatie
in de winter wordt bemoeilijkt en uitdrogen in de zomer wordt bevorderd). De gemiddelde µd waarde
bedraagt 2,30 m.
Luchtdichte lijm voor het aansluiten van alle types damprem op aanpalende constructieonderdelen.
Samenstelling: dispersie van acryl-copolymeren. De lijm heeft een permanente elasticiteit en is
bestand tegen temperaturen tussen -20 en 80°C. De lijm kan verwerkt worden bij temperaturen
tussen -10 en 50°C.
Alternatief 1: kleefband voor het afdichten van overlappingen van dampremmen en van voegen van
aansluitingen aan randen. De kleefband heeft een lichtblauwe kleur, bestaat uit gewapend kraftpapier
en gesiliconiseerd afdekpapier. De kleefband is bovendien dampopen en gemakkelijk af te scheuren
met de hand. De kleefband is bestand tegen temperaturen tussen -40 en 90°C en kan geplaatst
worden vanaf -10°C.
Alternatief 2: Universele kleefband voor zowel binnen- als buitentoepassingen. De kleefband heeft
een donkerblauwe kleur, bestaat uit een geperforeerde PE-folie en gesiliconiseerd afdekpapier, heeft
een hoge elasticiteit en is blijvend vervormbaar. De kleefband is bovendien dampopen, 3 maanden
UV-stabiel en is bestand tegen temperaturen tussen -40 en 90°C. Hij kan geplaatst worden vanaf -
10°C.
Alternatief 3: natuurlatexlijm voor het luchtdicht verkleven van dampremmen op basis van papier,
onderling en aan aanpalende constructieonderdelen. Samenstelling: natuurlatex, boomharsen,
caseïne, talk, borax, cellulose, water. De natuurlatexlijm is bestand tegen temperaturen tot 40°C. De
lijm kan verwerkt worden bij temperaturen vanaf -10°C.
Uitvoering
Indien er gladde houderivaatplaten gebruikt werden aan de binnenkant van de HSB wand, worden de
naden luchtdicht gemaakt door ze af te kleven met de snelkleefband. Deze kleefband heeft geen
afdekpapier en is dus uitstekend voor een snelle plaatsing, al of niet met behulp van een gepaste
kleefbandafroller.
Let wel: de afwezigheid van afdekpapier heeft implicaties betreffende het kleven van deze
snelkleefband op zichzelf. Enkel T- of kruisverbindingen zijn toegestaan. Bij T-verbindingen moet men
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 247 7-1-2010

letten op de juiste volgorde van aanbrengen van de twee stroken. Bij kruisverbindingen is elk van de 4
benen minstens 5 cm lang. Voor hoekverbindingen of aansluitingen gebruik je geen snelkleefband.
Ook meerdere stroken snelkleefband over elkaar kleven in de langsrichting is niet toegestaan. Moeten
twee stroken snelkleefband in elkaars verlengde gekleefd worden (omdat bv. de eerste strook per
ongeluk afscheurde), dan moet er een kruisverbinding over de naad gemaakt worden, met ten minste
5 cm kleefband aan weerszijden.
Indien er ruwe houtderivaatplaten gebruikt werden aan de binnenkant van de HSB wand, worden de
naden luchtdicht gemaakt door ze af te kleven met stroken damprem en luchtdichtingslijm of
natuurlatexlijm. Bij het gebruik van lijm moet er op gelet worden deze in een ononderbroken snoer aan
te brengen. Op goed absorberende ondergrond is de lijm droog na ongeveer een half uur, op minder
goed absorberende ondergrond na 6 tot 24 uur.
Alle ondergronden moeten voor verkleving droog, stof-, vet- en siliconenvrij zijn.
Kleefbanden moeten steeds goed aangedrukt worden en er moet minstens 2 cm kleefband zijn aan
elke zijde van de voeg.
Alternatief: Er kan ook met een van de andere kleefbanden gewerkt worden om de naden van gladde
houtderivaatplaten af te kleven.
Opmerking: de luchtdichting van wanden dient ononderbroken aan te sluiten op de luchtdichting van
de andere onderdelen van de buitenschil, zoals daken, buitenmuren, ramen enz. Ook ter plaatse van
verdiepingsvloeren, scheidingswanden en andere constructie-elementen aansluitend op dak/wand
moeten de nodige maatregelen getroffen worden om de continuïteit van de luchtdichting te verzekeren
(bv. het plaatsen van wachtfolies).
Raadpleeg de leverancier van damprem en kleefmiddelen voor lastenboekbeschrijvingen van
oplossingen voor de luchtdichting van aansluitingen e.d.
Toepassing
29.50. houtbouw / industriële geraamten – algemeen
Geïndustrialiseerde houten spanten zijn structurele elementen bestaande uit houten delen, die door
middel van metalen hechtplaten worden verbonden.
Omvang
De werken omvatten:
- het leveren en perfect vlak, waterpas en te lood plaatsen van de materialen, d.w.z. de structuur.
- alle openingen die voorzien moeten worden zijn incl. in deze post.
- alle toebehoren die nodig zijn voor een correcte bevestiging zijn incl. in deze post.
- Alle toebehoren nodig voor een goede plaatsing zijn inclusief in deze post.
Materialen
1) het hout :
het gebruikte hout voor het vervaardigen van de spanten is (bij voorkeur streekeigen en) fsc gelabeld
hout, opgenomen in de STS 04.
De klassering + sortering van het constructiehout geeft aanleiding tot sterkteklasses, eigen aan elke
houtsoort die gebruikt kan worden in de prefabspanten. Het hout gebruikt voor de spanten dient
minimum een S6 kwaliteit te zijn volgens de KAR-methode (STS 04).
2) de metalen verbindingsplaten :
de Mitek M 20-platen zijn gegalvaniseerde stalen verbindingsplaten voorzien van tanden die per twee
worden gebruikt om stukken hout van gelijke dikte die in eenzelfde vlak een willekeurige hoek vormen,
samen te voegen.
Fabricatie
De spanten worden vooraf berekend : op aanvraag kan een berekeningsnota ter beschikking worden
gesteld. De fabricage maakt het voorwerp uit van een Technische goedkeuring ATG 01/1837,
gewaarborgd door een kwaliteitslabel Trusco. Hierbij wordt geëist dat er een interne kwaliteitscontrole
is. Productie en interne kwaliteitsbewaking worden gecontroleerd door een bevoegd
controleorganisme.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 248 7-1-2010

Uitvoering
- De spanten worden geplaatst met een maximale tussenafstand h.o.h. 0,60 m.
- De onderdelen van de spanten worden onderling verbonden door gemetalliseerde kramplaten. De
platen worden zo gedimensioneerd dat ze het geheel van de krachten, welke in de knooppunten
optreden, kunnen opnemen.
De platen worden in het werkhuis door middel van een pers in het hout gedrukt.
- Het windverband wordt gerealiseerd door : voliges 24 x 100.
- De muurplaten worden verankerd aan de ruwbouw door middel van gegalvaniseerd
bandijzer/omgeplooide wachtstaven of -bouten. Onder de muurplaat wordt een vochtisolatie geplaatst.
- De spanten worden aan de ruwbouwconstructie verankerd door middel van beugels of winkelhaken.
(MITEK) De verbindingen met spijkers en bouten beantwoorden aan de bepalingen van de bijlage aan
STS 31.
29.60. houtbouw / portaalsysteem – algemeen
29.70. bevestigingen - algemeen
Meting
Overeenkomstig de specifieke aanduidingen in het bijzonder bestek en/of de samenvattende
opmeting wordt de meting als volgt opgevat :
(ofwel)
• meeteenheid : per lopende m, desgevallend opgesplitst per diameter.
• meetcode : meting van de netto uit te voeren lengte
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
(ofwel)
• meeteenheid : per kg. De volumemassa van het staal wordt conventioneel vastgesteld op
7.850 kg/m3.
• aard van de overeenkomst : Forfaitaire Hoeveelheid (FH)
(ofwel)
• aard van de overeenkomst : Som over het geheel (SOG) voor de totaliteit van alle aan te brengen
spandraadconstructies.
Materiaal
minimaal aantal en minimale lengte van de nagels voor de toepassing van
een isolerende houtvezelplaat van 18mm dikte
bevestigd met tengellatten, aan de buitenkant van een verticale
houtskeletbouwwand
met buitenafwerking met horizontale planken
De tengellaten worden bevestigd met behulp van minstens 2 nagels
per paneel;
met andere woorden, de tussenafstand tussen de nagels bedraagt
gemiddeld minder dan 30 cm.
1e mogelijkheid: bevestiging van de planken door de tengellatten
en de Celit tot in de stijlen
afstand tussen de stijlen as op as
< 50 cm < 60 cm < 62,5 cm
breedte tengellatten lengte van de nagels voor de tengellatten [mm]
tot 15 mm 65 65 70
tot 20 mm 70 70 75
tot 25 mm 75 75 85
Minimale lengte van de nagel voor de planken = lengte van de nagel voor de tengellatten +
dikte van de planken
2e mogelijkheid: bevestiging van de planken in de tengellatten
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 249 7-1-2010

afstand tussen de stijlen as op as
< 50 cm < 60 cm < 62,5 cm
breedte tengellatten lengte van de nagels voor de tengellatten [mm]
24 - 26 mm 85 95 105
tot 30 mm 85 95 105
tot 36 mm 95 95 105
Minimale lengte van de nagels voor de bevestiging van de planken =
35 mm + dikte van de planken
Minimale afmetingen en maximale tussenafstand nieten bij toepassing van
een isolerende houtvezelplaat van 18mm dikte aan de buitenzijde
van houtskeletbouwwanden, waarbij geen gebruik wordt gemaakt van
bijkomende belatting; voorziene buitenbekleding:
bv. gevelsteen die met behulp van spouwhaken, geschroefd doorheen de
plaat tot in de stijlen, wordt bevestigd.
maximale tussenafstand as op as
minimale afmetingen nieten [mm]
van de stijlen
breedte lengte van de rug lengte van de benen 400 mm 480 mm 600 mm
625
mm
1,2 10 45 75 60 50 40
1,2 15 45 90 75 60 50
1,2 20 45 105 85 70 60
1,5 10 45 90 75 60 50
1,5 15 45 105 85 70 60
1,5 20 45 125 105 85 70
1,5 25 45 150 125 100 85
1,8 10 45 105 85 70 60
1,8 15 45 125 105 85 70
1,8 20 45 150 125 100 85
1,8 25 50 165 145 125 100
1,8 30 50 180 165 150 120
opmerkingen
1 - De binnenzijde (= onzichtbare zijde) van de rug van de niet mag
maximaal 5 mm diep in de plaat verzonken zitten.
2 - De nieten moeten voldoende tegen corrosie bestand zijn; hierbij moet rekening
worden gehouden met bv. de langdurig hoge
vochtigheid in de spouw achter een gevelsteen. Nieten in inox zijn bijgevolg
aangewezen; wordt gekozen voor een andere
materiaalsamenstelling is het aan de leverancier van de nieten om
hieromtrent garantie te bieden.
3 - Bij toepassing van nieten voorzien van een warme lijmlaag mag de lengte van
de benen met 5 mm worden gereduceerd.
4 - Onvolledige platen dienen op minstens 2 stijlen te worden
bevestigd.
Minimale afmetingen en maximale tussenafstand nieten bij toepassing van
een isolerende houtvezelplaat van 22mm dikte aan de buitenzijde
van houtskeletbouwwanden, waarbij geen gebruik wordt gemaakt van
bijkomende belatting; voorziene buitenbekleding:
bv. gevelsteen die met behulp van spouwhaken, geschroefd doorheen de plaat
tot in de stijlen, wordt bevestigd.
maximale tussenafstand as op as van de
minimale afmetingen nieten [mm]
stijlen
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 250 7-1-2010

eedte lengte van de rug lengte van de benen
1,2 10 50 80 65 55 45 40
1,2 15 50 100 80 65 55 50
1,2 20 50 115 90 75 65 60
1,5 10 50 100 80 65 55 50
1,5 15 50 115 90 75 65 60
1,5 20 50 135 115 90 75 70
1,5 25 50 160 135 110 90 85
1,8 10 50 115 90 75 65 60
1,8 15 50 135 115 90 75 70
1,8 20 50 160 135 110 90 85
1,8 25 55 175 155 135 110 100
1,8 30 55 185 175 160 130 120
1 - De binnenzijde (= onzichtbare zijde) van de rug van de niet
opmerkingen mag maximaal 6 mm diep in de plaat verzonken zitten.
2 - De nieten moeten voldoende tegen corrosie bestand zijn; hierbij moet
rekening worden gehouden met bv. de langdurig hoge
vochtigheid in de spouw achter een gevelsteen; het is aan de leverancier
van de nieten om hieromtrent garantie te bieden.
3 - Bij toepassing van nieten voorzien van een warme lijmlaag mag de
lengte van de benen met 5 mm worden gereduceerd.
4 - Onvolledige platen dienen op minstens 2 stijlen te
worden bevestigd.
Uitvoering
Toepassing
29.80. brandbeveiliging - algemeen
Materiaal & Uitvoering
De elementen zullen zodanig beschermd worden dat voldaan wordt aan de vereiste brandweerstand
Rf, overeenkomstig de norm. De bepalingen van het K.B. van 07/07/1994 - “Koninklijk Besluit tot
vaststelling van de basisnormen voor de preventie van brand en ontploffing waaraan nieuwe
gebouwen moeten voldoen”, samen met de aanvullingen en wijzigingen aan het KB, zijn van
toepassing.
REFERENTIENORMEN
NBN 713-20 - Beveiliging tegen brand - Gedrag bij brand bij bouwmaterialen en bouwelementen - Weerstand tegen brand van
bouwelementen) (met erratum) + addenda
KB 07/07/1994 - Koninklijk Besluit tot vaststelling van de basisnormen voor de preventie van brand en ontploffing waaraan
nieuwe gebouwen moeten voldoen
KB 04/04/1996 - Koninklijk Besluit tot wijziging van het Koninklijk Besluit van 7 juli 1994 tot vaststelling van de basisnormen
voor de preventie van brand en ontploffing waaraan nieuwe gebouwen moeten voldoen
KB 18/12/1996 - Koninklijk Besluit tot wijziging van het Koninklijk Besluit van 7 juli 1994 tot vaststelling van de basisnormen
voor de preventie van brand en ontploffing waaraan nieuwe gebouwen moeten voldoen
KB 19/12/1997 - Koninklijk Besluit tot wijziging van het Koninklijk Besluit van 7 juli 1994 tot vaststelling van de basisnormen
voor de preventie van brand en ontploffing waaraan nieuwe gebouwen moeten voldoen
KB 04/04/2003 - Koninklijk Besluit tot wijziging van het Koninklijk Besluit van 7 juli 1994 tot vaststelling van de basisnormen
voor de preventie van brand en ontploffing waaraan nieuwe gebouwen moeten voldoen
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 251 7-1-2010
400
mm
480
mm
600
mm
Prestatiecriteria
• Brandweerstand : minimum Rf ½ h / Rf 1h / Rf 2 h / …volgens NBN 713-020
625
mm
815
mm

• Procédé : ... Een attest dient voorgelegd vóór de aanvang van de werken.
Toepassing
29.80.10 brandbeveiliging – richtlijnen voor alleenstaande of gegroepeerde eengezinswoningen
Voor eengezinswoningen gelden geen wettelijke verplichten met betrekking tot brand. De STS
bevatten algemene richtlijnen voor alleenstaande en gegroepeerde eengezinswoningen.
29.81.11 brandbeveiliging – aanbevelingen voor alleenstaande eengezinswoningen
Voor bouwelementen geldt
De structurele elementen (kolomen, balken, dragende muren,...) vertonen een brandweerstand zoals
aangegeven op figuur. (Indien twee compartimenteringen met een verschillende brandweerstandeis
elkaar raken dan geldt de strengste van de twee eisen.)
Voor dakbedekkingen geldt
- Bij rieten daken hebben de wanden die een vertrek van het dakgebinte of van de zolderruimten
scheiden een brandweerstand van 30 minuten. Dit type van bedekking is slechts toegelaten voor
alleenstaande huizen waarvan de zijrand of de onderkant van het dakvlak tenminste op 4 m van de
grenzen van de aanpalende woningen gelegen is.
- Bij andere dakbedekkingen hebben de wanden die een woonvertrek van het dakgebinte of van de
zolderruimten scheiden een brandweerstand van 15 minuten. Wanneer er geen scheidingswand
bestaat dan hebben de voornaamste bouwelementen van het dak een brandweerstand van 15
minuten.
- De dakbedekking van alleenstaande huizen, waarvan de zijrand of druiprand op minder dan 4 m van
de grens van de aanpalende eigendommen gelegen is, heeft een BROOF(t1) klassering, ofwel uit
zichzelf ofwel dankzij een bescherming.
Voor gevels geldt
Gevels die stralingsoppervlakken (venster of geveloppervlak met brandweerstand lager dan 30
minuten) bevatten van 15 m², bevinden zich tenminste 4 m van de grens van aan elkaar palende
eigendommen. Deze afstand wordt teruggebracht op 3,5 m wanneer de gevels tussen 10 en 15 m²
stralingsoppervlakte hebben en op 3 m wanneer de gevels minder dan 10 m² stralingsoppervlakte
hebben.
Voor luchtspouwen geldt
- De luchtspouw staat niet in verbinding met de luchtruimten van de horizontale holle wanden (vloeren
of plafond) of met de spouw van een ander gebouw.
- Tenzij het blad dat de spouw van de vertrekken scheidt een brandweerstand van 30 minuten
vertoont staat de spouw niet in verbinding met de zolderruimten, kelders of kruipruimte.
Voor wandbekledingen geldt
De binnenvlakken van wanden en plafonds (uitgezonderd deuren en omlijstingen van de
woonvertrekken) bestaan uit materialen met Europese brandreactieklasse A1, A2 of B.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 252 7-1-2010

Voor vloeren geldt
De vloerbedekkingen van de woonvertrekken bestaan uit materialen met minimum Europese
brandreactieklasse Cfl.
Voor trappen geldt
- Alle verdiepingen zijn onderling met elkaar verbonden door vaste trappen.
- De trappen hebben rechte trapramen of zijn kwartdraaiende met behoorlijk verdreven treden.
- Op de gelijkvloer geeft de trap uit in een vertrek dat ofwel over een rechtstreekse uitgang naar buiten
toe beschikt, ofwel uitgeeft op een sas.
- Op de bovenverdieping verdient de aanbeveling dat de hall of de overloop, waarop de trap uitgeeft,
zou voorzien zijn van een opengaand venster of van een verluchtingssysteem welke de verluchting
van het trappenhis mogelijk maakt.
- Het onderste van een niet in een trappenhuis aangebrachte trap dient in een vertrek uit te geven dat
over een rechtstreekse uitgang naar buiten beschikt.
- Bij een in een trappenhuis aangebrachte trap vertonen de binnenwanden die de trap, de overloop,
de hall, en de uitgangen omgeven een brandweerstand van 15 minuten.
- De wandbekleding, die zich op minder dan 0,5 m van elk punt van een trap bevindt, is moeilijk
ontvlambaar.
- Voor trappen onder de vorm van geprefabriceerde kits gelden de eisen van ETAG 008
(Prefabricated stair kits).
Voor niet-alleenstaande garages geldt
- Garagewanden hebben een brandweerstand van 30 minuten.
- De verbinding (rechtstreekse toegangsdeur of twee gescheiden deuren) van de garage met het
binnengedeelte van het huis (met inbegrip van de zolderruimten) vertoont een brandweerstand van 30
minuten.
- De binnenzijden van de wanden (met uitzondering van de deuren en deurkaders) van de garage
bestaan uit materialen met een brandreactieklasse A1, A2 of B.
Voor schoorstenen en open haarden geldt
De normen NBN B 61-001 et NBN B 61-002 gelden.
Voor elektrische installaties geldt
De elektrische installaties beantwoorden aan het AREI reglement
Voor verwarmingsinstallaties geldt
De verwarmingsinstallaties beantwoorden aan de normen NBN B 61-001 et NBN B 61-002.
29.81.12 brandbeveiliging – bijkomende eisen voor gegroepeerde eengezinswoningen
Voor de scheiding tussen aanpalende woningen geldt
- De mandelige muur vertoont een brandweerstand van 60 minuten.
- De zolderruimten zijn door een mandelige muur gescheiden van de zolderruimten van de naburige
huizen.
- De buitenbekleding van de buitenwanden (b.v. de buitenbebording) is onderbroken tussen
aanpalende woningen tenzij deze bekleding Europese brandreactieklasse A1, A2 of B heeft.
Voor luchtspouwen geldt
De spouw wordt onderbroken ter hoogte van de mandelige muur.
Voor dakbedekkingen geldt
Als niet voldaan kan worden aan Broof(t1), dan dient te worden voldaan aan volgende regel: de
samengestelde afstand tussen de dakbedekkingen van twee aan elkaar palende woningen is
minstens 0,80 m (Figuur).
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 253 7-1-2010

Voor dakisolatie geldt
Indien brandbare isolatie: moet onderbroken worden ter hoogte van de mandelige muur.
B 2005 - hc - BOVENBOUW - definitief - na 20091208 254 7-1-2010