Jenny – Facilitator

WES-KAAPSE ONDERWYSDEPARTEMENT
AFDELING B
LEERAREA VEREISTES VIR ALGEMENE ONDERWYS EN
OPLEIDING SERTIFIKAAT (AOOS)
DEURLOPENDE EVALUERING (DASS):
NATUURWETENSKAPPE
1. INLEIDING
(Dié dokument gedateer Maart 2002)
• 1.1. Groepering van spesifieke uitkomstes
2. KOMPONENTE VAN DASS
• 2.1. Summatiewe Assessering
– 2.1.1. Gemeenskaplike Take vir Assessering (GTA)
– 2.1.2. Toetse en Eksamens
• 2.2. Formatiewe Assessering
– 2.2.1. Ondersoeke en projekte
– 2.2.2. Opdragte
– 2.2.3. Aanbiedings en voorstellings
– 2.2.4. Translasietake
3. IMPLEMENTERING EN REKORDHOUDING
3.1. Algemene opmerkings
3.2. Portefeuljes
4. MODERERING
Aanhangsels
Aanhangsel A: Opvoeders se opsommingsvorm vir assessering
Aanhangsel B: Verslag van leerder se werk
Aanhangsel C: Voorbeeld van leerderportefeulje se voorblad
1

1. INLEIDING
Dié dokument het ten doel om die vereistes en riglyne vir die verskillende vorms
van assessering in die natuurwetenskappe aan opvoeders te verskaf. Dit kan
gebruik word om assesseringtake te ontwikkel om leerders se prestasie en
vordering te meet. Indien nodig moet alternatiewe strategieë ontwikkel word om
leerders wat probleme ervaar, te assesseer.
Voorbeelde van die verskillende vorms van assessering wat in DASS gebruik
word, word verskaf saam met riglyne hoe om leerders se prestasie in die
verskillende assesseringtake te assesseer.
1. 1 Groepering van verskillende uitkomstes
Die spesifieke uitkomste word in drie leeruitkomstes (LU’s) saamgegroepeer:
LU1: Wetenskaplike
prosesse
LU2: Wetenskaplike
kennis
LU3: Wetenskap in die
samelewing
2. KOMPONENTE VAN DASS
SU 1 Ondersoekende prosesvaardighede
SU 3 Probleemoplossing
SU 5 Besluitneming
SU 2 Konsepte, beginsels, gekonstrueerde
kennis
SU 7 Bestrede natuur (inheemse kennis)
SU 4 Bestuur en ontwikkeling van hulpbronne
SU 6 Wetenskap en kultuur
SU 8 Etiese kwessies, vooroordeel,
ongelykhede
SU 9 Sosio-ekonomiese ontwikkeling
DASS bestaan uit twee komponente: summatiewe en formatiewe assessering.
DASS moet al die LU’s dek. Die portefeulje moet bewys lewer van die leerders se
prestasie in al die assesseringtake.
DASS is deurlopende evaluering wat dwarsdeur die jaar gedoen word. Die betrokke
assesseringtake moet in ‘n portefeulje saamgevoeg word wat ‘n geheelbeeld van die
leerder se prestasie bied. Die meeste van die tyd wat aan DASS bestee word, moet
formatief van aard wees om sodoende die leerproses te assesseer. Tyd moet ook
toegeken word om die finale produk te assesseer.
Algemene riglyne van toepassing op die verskillende vorms van assessering.
• Geassesseerde werk uit elk van die vier temas (Lewe en Lewenswyse,
Energie en Verandering, Materie en Materiaal, Aarde en Daar buite) moet ten
minste 20% van DASS se totale assessering behels.
2

• Waardes en houdings vorm ‘n integrale deel van die uitkomstes en moet nie in
die assessering buite rekening gelaat word nie..
• Assesseringstake behoort aandag aan nasionale, provinsiale en institusionele
prioriteite soos MIV/Vigs en omgewingsgeskiedenis te skenk.
• Leerders met spesiale opvoedkundige behoeftes moet geleenthede vir
alternatiewe assessering in ooreenstemming met hul behoeftes gebied te word.
Leer is ‘n sosiale aktiwiteit en samewerkende leer vorm ‘n integrale deel van
die proses. Groepaktiwiteite is noodsaaklik in leer- en onderrigtake wat vir
assessering gebruik word. Dit is belangrik dat die uitkomste van groepvaardighede in
dié take geassesseer word. Individuele bydraes tot die groep en individuele leer
behoort ook geassesseer te word. Die opvoeder bly die fasiliteerder en speel ‘n rol in
die assessering. Groepaktiwiteite verskaf ‘n gulde geleentheid vir portuur- en
selfassessering. Informele diagnostiese assessering is veral belangrik vir LSO
leerders wat in groepe werk.
2.1. Summatiewe Assessering
2.1.1. Gemeenskaplike Take vir Assessering (GTA)
Die GTA word ekstern opgestel en intern gemerk en is ‘n modereringsinstrument vir
DASS. Aangesien praktiese werk ‘n noodsaaklike deel van die ondersoekende aard
van die natuurwetenskappe uitmaak, vorm dit die fokus van die meeste GTA’s.
Dit behels ook dat die GTA’s uit twee komponente sal bestaan. In die eerste
komponent moet leer-, onderrig- en assesseringsaktiwiteite geleenthede vir leerders
skep om ‘n verskeidenheid vaardighede, kennis, houdings en waardes (VKHW) in
die natuurwetenskappe te verwerf. Dié komponent kan uit ‘n praktiese
groepondersoek bestaan. Elke leerder behoort die tweede komponent individueel te
doen. Dit moet ‘n beheerde aktiwiteit wees wat die mate waartoe leerders die
uitkomste gedek in die eerste komponent bemeester, assesseer. GTA’s sal in die
tussentyd vir eksterne assessering gebruik word.
2.1.2. Toetse en eksamens
Definisie:
Voorbeelde van toetse wat gebruik kan word, is beheerde toetse (bekend aan al die
leerders in een graad), klastoetse, toetse oor praktiese werk, en eksamens. Ander
vorme van toetsing kan ingesluit word. Omdat toetse en eksamens as summatiewe
en formatiewe assessering gebruik kan word, behoort ‘n rubriek gebruik te word om
punte toe te ken. Alhoewel pen en papier toetse op LU1 en LU2 konsentreer, kan al
3

die LU’s tot ‘n mindere of meerdere mate deur pen en papier toetse geassesseer
word.
Vereistes:
‘n Totaal van vyf toetse (waarvan een deur ‘n eksamen vervang kan word).
• Een toets moet prakties van aard wees.
• Eksamens moet veelvoudige LU’s toets en hoef nie vir die einde van ‘n jaar
beplan te word nie. Die eksamen hoef ook nie ‘n pen en papier oefening te wees
nie.
Inligting vir onderwysers
• Eksamen(s) kan ook vir assessering in dié komponent gebruik word, bv. ‘n GTA
opgestel deur ‘n skool/ groep skole, ens. Die eksamen kan ten minste een van
die vyf toetse vervang..
• Die toetse en eksamens moet konsentreer op die bereiking van LU’s. Duidelike
aanwysings oor hoe die prestasie van leerders met spesiale behoeftes gemeet
word, moet ingesluit word.
• Assessering moet kriteriumgebasseerd wees en rubrieke behoort gebruik
te word om die antwoorde te assesseer.
• Toetse en eksamens word deur die opvoeder opgestel, geskryf deur die leerders
en gemerk deur die opvoeder. Soms kan die leerders besluit wat getoets moet
word, die moeilikheidsgraad van die toets bepaal, kriteria vir assessering
voorberei, ‘n ander groep se toets skryf, die toets merk en die punte verdedig.
(Dié soort toets behoort as ‘n aanvullende toets gebruik te word).
• Toetse en eksamens behoort met onderrig en leer geïntegreer te word en moet
nie net aan die einde van ‘n onderwerp, kwartaal of jaar plaasvind nie.
• Opvoeders word daaraan herinner dat toetse en eksamens op ‘n formatiewe en
summatiewe wyse gebruik kan word.
4

Voorbeelde (met riglyne vir assessering)
Voorbeeld 1
Die bostaande grafiek illustreer die aantal padongelukke wat in SA
plaasgevind het gedurende ‘n sekere jaar. Identifiseer die maande
waartydens die meeste en die minste ongelukke plaasgevind het, en gee ten
minste twee redes vir dié patroon.
Uitkomste Punte Vlakke Vlakaanduider
NWSU1
NWSU2
Voorbeeld 2
Toets
Vraag 1
Ongelukke
1000
750
500
200
Apr Des Sep Aug
0-3 1 Identifiseer een van die maande korrek
4 2 Identifiseer twee van die maande korrek
5-6 3 Verskaf een aanvaarbare rede
7-10 4 Verskaf meer as een aanvaarbare rede
Verwagte antwoorde: die minste ongelukke – Augustus; die meeste
ongelukke – Desember.
Rede(s): Vakansie, meer motors op die paaie, meer drankmisbruik, ens.
Gebruik 15 minute om die taak te lees en 30 minute om dit te doen.
Dit is belangrik om hulpbronne te bestuur, te ontwikkel en te gebruik om ‘n
volhoubare omgewing te verseker.
Hou dié stelling in gedagte as jy die volgende vier uittreksels lees.
5

Didi Jacobs se brief aan Eskom
1.
Geagte Meneer/Mevrou
Baie mense in die Goudveld
waar ek woon, het nie
elektrisiteit nie. Dit maak
dit baie moeilik vir leerders
om saans te studeer. Die
verbranding van hout,
steenkool en lampolie
veroorsaak besoedeling en
ook brande in mense se
huise.
Kan die raad en Eskom nie
elektrisiteit aan almal
verskaf nie?
Ek weet ons moet hernubare
energiebronne gebruik om
die omgewing te beskerm.
Didi Jacobs
2. KOERANTOPSKRIF
LUGBESOEDELING KOS
LEWENS
Die Minister van Gesondheid het ‘n
waarskuwing uitgereik oor die uitwerking van
die hoë vlakke van besoedeling veroorsaak
deur steenkool- en houtvure..Miljoene Suid-
Afrikaners gebruik steenkool en hout in hul
huise vir verhitting en voorbereiding van kos.
Dié vure se rook veroorsaak 60% van die
totale lugbesoedeling in Suid-Afrika. Die
gasse wat deur die verbranding afgegee word,
kan gevaarlik wees.
Gesondheidswerkers in Gauteng en
Mpumalanga vertel van ‘n dramatiese toename
in die aantal asemhalingsiektes in gebiede
waar die besoedeling op sy ergste is. Die
algemeenste is brongitis en asma. Die
Departement Gesondheid het gewaarsku dat
jong kinders en ou mense hierdie siektes veral
kan kry.
3. IS KERNKRAG DIE MOEITE WERD?
• Suid-Afrika se eerste kernkragaanleg is by Koeberg in die Wes-Kaap gebou in
1984.
• Uraanatome word in sy kernreaktor verdeel tydens ‘n proses genaamd
kernsplyting..
• Eskom beplan nou om ‘n minikernreaktor reg langs die bestaande een by Koeberg
te bou. Dit sal gedurende 2005 in gebruik geneem word.
• As dit suksesvol is, beoog Eskom om nog 10 sulke reaktors te bou teen ‘n
koste van R600 miljoen elk.
• Baie nuusberigte is oor die kwessie geskryf, want mense voel sterk ten gunste of
teen die gebruik van kernkrag.
6

5. Reaksies op onderhoude gevoer in die Goudveld
Radio Lesedi het onderhoude gevoer met ‘n paar inwoners van die Goudveld waar
Didi woon.
Mnr. Peter Mofokeng,lid van Thabong se Forum vir Omgewingsopvoeding:
‘Ons het ander hulpbronne soos die son, wind, brander- en waterkrag wat ons kan gebruik.
Dit veroorsaak nie besoedeling nie en het nie radioaktiewe afval nie.’
Mopho Molete is ‘n werklose moeder van twee wat in ‘n informele
nedersetting woon.
‘Dit lyk nie vir my Eskom kan in ons behoeftes voorsien nie – miljoene van ons het nog
steeds geen elektrisiteit nie. Vergeet van lugbesoedeling – ons het elektrisiteit nodig.”
Skryf ‘n verslag, met inagneming van die voorafgaande inligting, oor wat jy dink is
die beste oplossing. Verduidelik jou antwoord. Jy sal erkenning kry vir jou mening en
die redes wat jy aanvoer.
Rubriek om leerders se verslae te assesseer.
Uitkomste Punte Vlakke Vlakaanduider
NWSU4 0-3 1 Geen begrip van die probleem; geen simpatie met
die standpunte
4 2 Begryp die probleem; geen simpatie met ten minste
een standpunt
5-6 3 Begryp die probleem; het simpatie met ten minste
een standpunt
7-10 4 Begryp die probleem, verdra verskille en toon
agting, simpatie en empatie vir menings; pas eie
paradigma dienooreenkomstig aan.
2. 2 Formatiewe Assessering
2.2.1.Ondersoeke en projekte
Definisie:
Ondersoekende vaardighede word in vier vaardigheidskategorieë verdeel:
• Fokus op en beplan ondersoeke
• DATA-insameling en manipulering
• DATA-ontleding
• Kommunikeer bevindings
Alle ondersoeke moet meer as een subvaardigheid vir elk van die vier
hoofvaardigheidkategorieë insluit.
7

Die onderstaande tabel dui die vaardighede en subvaardighede aan wat veral van
toepassing op LU 1 is: Gebruik prosesvaardighede om verskynsels wat met die
natuurwetenskappe verband hou, te ondersoek.
Dit verwys ook na twee soorte ondersoeke wat leerders moet doen:
ondersoekende en gerigte ondersoeke.
Vaardigheid 1
Fokus en beplan
Vaardigheid 2
DATA-insameling
en manipulering
Vaardigheid 3
DATA-ontleding
Vaardigheid 4
Kommunikeer
bevindings
DEEL BEVINDINGS
ondersoeke
IDENTIFISEER
WAARNEMING IDENTIFISEER
VERSKYNSELS
TENDENSE
METING GEBRUIK
VERSKILLENDE
MANIERE OM
BEVINDINGS AAN
TE BIED
VRA VRAE INSAMELING EN BESINNING VERSLAG-
KEURING VAN
OOR
LEWERING
DATA
BETROUBAAR-
HEID EN
GELDIGHEID
VAN
BEVINDINGS
VERFYN VRAE
OPTEKENING VAN EVALUEER
PAS VERSLAG VIR
DATA
HIPOTESES VERSKILLENDE
GEHORE AAN
FORMULEER ‘N EKSPERIMENTER- MAAK
AKSIEPLAN
ING
TEKEN GRAFIEKE
GEVOLGTREK-
KINGS
REGVERDIG
GEVOLGTREK-
KINGS
MAAK
VOORSPELLINGS
KLASSIFIKASIE
HiPOTESESTEL- VOLG
LING
INSTRUKSIES
ONTWERP ‘N
TOETS
MAAK MODELLE
ONTWERP
EKSPERIMENTE
ONTWERP
PROEWE
ONTWERP
OPNAMES
IDENTIFISEER
VERANDERLIKES
VIR BEHEER EN
METING
ENS.
VERGELYK
INLIGTINGSBRONNE
ENS. ENS. ENS..
8

Die volgende vaardighede en subvaardighede is veral van toepassing op
probleemoplossing en besluitneming.
FOKUS OP DIE
PROBLEEM/KWES-
SIE
IDENTIFISEER
PROBLEME/KWES-
SIES
INLIGTING-
INSAMELING EN
KEURING
INLIGTING-
INSAMELING
EVALUEER EN
HEREVALUEER
PROBLEEM/KWES-
SIE
EVALUEER
INLIGTING
VRA VRAE SORTEER INLIGTING IDENTIFISEER
KRITIESE EN
NOOSDAAKLIKE
VERFYN VRAE
FORMULEER PLAN
OM
PROBLEEM/KWES-
SIE AAN TE PAK
KIES TOEPASLIKE
WETENSKAPLIKE
KENNIS EN
VAARDIGHEDE
KLASSIFISEER
INLIGTING
STANDPUNTE
BESIN EN
REDENEER HOE
WETENSKAPLIKE
BYDRAES TOT
OPLOSSINGS LEI
VERGELYK MET
NIEWETENSKAPLIKE
BYDRAES
VERGELYK
OORWEEG
INLIGTINGSBRONNE ALTERNATIEWE ING
FORMULEER ‘N
BESLUIT OP DIE
GEDETAILLEERDE BESTE
INNOVERENDE
OPLOSSING/STRATE
OPLOSSING/STRATE-
GIE OM DIE
PROBLEEM/KWESSIE
OP TE LOS
-GIE
BESIN OOR DIE
BETROUBAARHEID
EN GELDIGHEID VAN
DIE
PLAN/OPLOSSING/
STRATEGIE
HEREVALUERING EN
REGVERDIGING VAN
OPLOSSING/STRATE
-GIE
FORMULEER FINALE
OPLOSSING/STRATE
-GIE
ENS. ENS. ENS. ENS.
BESLUITNEMING
EN KOMMUNIKEER
BEVINDINGS
DEEL BEVINDINGS
KOMMUNIKEER
GEVOLGTREKKING
S EN
AANBEVELINGS
VERDUIDELIK
ARGUMENT MET
LOGIESE
REDENASIE
DUI MOONTLIKE
GEVOLGE,
VERBANDHOUDEN-
DE STANDPUNTE
AAN
VERSLAGLEWER-
PAS VERSLAG AAN
VIR VERSKILLENDE
GEHORE
9

VEREISTES:
Ten minste 3 ondersoeke en 1 projek moet gedoen word.
• Twee volle ondersoeke (ten minste 10 ideële ure) moet per jaar afgehandel word.
Al 4 temas in die natuurwetenskappe moet op ‘n geïntegreerde wyse behandel
word. Een van die twee ondersoeke vereis van leerders om probleme op te los
en besluite te neem. Die ander ondersoek moet oor ‘n nasionale prioriteit handel
en waardes en houdings in die natuurwetenskappe weerspieël.
• Een kort ondersoek (ten minste 3 uur) moet per jaar voltooi word.
Dié ondersoek moet oor ‘n onmiddellike plaaslike omgewingsprobleem handel.
Belangrik: Leerders moet uiteindelik bewys lewer van ten minste 20 subvaardighede
in die vier hoofvaardigheidkategorieë (LU1).
• Een navorsingsprojek per jaar. Die volgende aktiwiteite kan deel vorm van ‘n
projek:
Opdragte, navorsing, uitstappies, terreinbesoeke, demonstrasies, uitstallings,
ens. Daar is verskillende vereistes vir verskillende projekte. Opvoeders sal hul
kriteria vir assessering ontwikkel, bv. kontrolelyste vir die verskillende projekte
gebaseer op die aard van die projek.
Die volgende wetenskaproses kan as riglyn vir ‘n ondersoekende navorsingsprojek
dien:
Fokus en beplan
projekte
1.
Probleemstelling wat
nagevors moet word.
Die doel/uitkoms van
die projek is om die
probleem op te los.
2.
Formuleer ‘n hipotese.
Hierdeur word ‘n
moontlike oplossing
voorspel. Dit kan reg
of verkeerd bewys
DATA-insaneling en
manipulering
3.
DATA-insameling
oor die
onderwerp, bv.
gebruik van die
internet,
biblioteke,
onderhoude,
vraelyste, ens.
4.
Gebruik data en
ondersoek deur
eksperimentering,
waarneming, ens.
DATA-ontleding Kommunikeer
bevindings
5.
Verkry resultate.
Dit moet
opgeteken,
ontleed en
geëvalueer word.
Dit bepaal
toekomstige
beplanning of ‘n
herhaling van die
proses.
6.
Gevolgtrekking.
Hier word die
hipotese as reg of
verkeerd bewys.
7.
Verslaglewering.
Dit kan op
verskillende
maniere gedoen
word, bv. ‘n
geskrewe
dokument, ‘n
publikasie, ‘n
plakkaat- of
openbare
aanbieding,
deelname aan ‘n
wetenskaptentoonstelling,
ens. .
10

word. In beide gevalle
is dit ‘n leerproses.
Riglyne vir assessering:
Leerders se vordering om ‘n aanvaarbare prestasievlak te bereik, moet gemeet
word. Die volgende tabel verskaf riglyne om die verskillende assesseringtake te
assesseer en dui prestasievlakke aan.
Rooster vir prosesvaardighede (LU1)
Vlak
FOKUS EN
BEPLAN
ONDERSOEKE
1 Identifiseer
verskynsels
onafhanklik.
Formuleer vrae
vir ondersoeke.
Verfyn vrae met
die nodige
ondersteuning.
2 Identifiseer
verskynsels
onafhanklik.
Formuleer vrae
uit ondersoeke
en verfyn.
Formuleer ‘n
aksieplan met
verwysing na ‘n
veranderlike met
ondersteuning
van ‘n opvoeder.
DATA-INSAMELING EN
MANIPULERING
Organiseer en versamel
toerusting om data in te
samel met ondersteuning
van groep. Sommige
stappe word begryp, die
meeste kort detail.
Waarneming moet meer
betekenisvol wees.
Optekening van data is
duidelik.
Data-tabelle en/of grafiek
kort inligting en
onakkuraathede kom voor.
Gebruik instrumente en
tegnieke in ‘n groep om
akkurate en betroubare
data te insamel. Daar is
begrip vir die meeste van
die stappe, maar ‘n paar
kort detail. Maak
betekenisvolle tersaaklike
waarnemings.
Data-tabel en/of grafiek
beide voltooi en akkuraat,
sommige swak gevormde
karakters ’n Mate van
sortering of klassifikasie
van data kom voor.
DATA-
ONTLEDING
Bespreek
waarnemings en
moontlike
verklarings. Die
meeste van die
bespreking handel
oor ondersoeke.
Identifiseer
sommige algemene
tendense in die
data.
Maak sommige
gevolgtrekkings.
Bespreek
waarnemings en
moontlike
verklarings.
Bespreking hou
verband met
ondersoeke en sluit
ook sommige ander
interessante feite
in.
Identifiseer
tendense, patrone
en groeperings in
die data. Besin
oor die
betroubaarheid
van sommige
tendense.
Maak
gevolgtrekkings
en bring
waarnemings en
verklarings met
ander toestande
in verband.
KOMMUNIKEER
BEVINDINGS
Verskaf te veel
mondelinge en/of
skriftelike inligting
oor verwagte
bevindings; geen
organisasie.
Verskaf te veel
mondelinge of
skriftelike inligting
oor verwagte
bevindings; geen
organisasie
11

3 Identifiseer
verskynsels.
Formuleer and
verfyn vrae om die
ondersoek se
aksieplanne te
ondersteun met
verwysing na
veranderlikes.
Kies toepaslike
ondersoekbane
gegewe die doel en
hulpbronne en met
aandag aan die
maniere om een
veranderlike te
beheer. Ontwerp
eenvoudige toetse
om een veranderlike
te beheer.
Kies instrumente en
tegnieke in ‘n groep
en/of individueel om
akkurate en
betroubare data uit
meer as een bron in
samel.
Bied logiese stappe
aan wat maklik is
om te volg.
Maak betekenisvolle
en betroubare
waarnemings
betreffende een
veranderlike
Data-tabel en/of
grafiek netjies
voltooi en heeltemal
akkuraat
Blyke van die
logiese sortering of
klassifikasie van
sommige data.
Bespreek waarnemings
en moontlike
verklarings. Alle
bespreking hou met
ondersoeke verband en
sluit ook sommige ander
feite in..
Bring waarnemings en
verklarings met ander
toestande in verband.
Identifiseer tendense,
patrone en groeperings
in die data.
Besin oor die
betroubaarheid en
geldigheid van die meeste
bevindings. Maak
gevolgtrekkings om
redelike antwoorde te
verskaf..
Evalueer die
gevolgtrekkings uit
persoonlike ervaring.
Verskaf
verwagte
inligting en
bevindings in
‘n logiese
vorm.
Gebruik
verskillende
aanbiedingswyses
om
begrip te
versterk.
Kommunikeer
en bied
die
bevindings in
‘n netjiese
verslag aan.
12

4 Identifiseer
verskynsels en die
verhouding tussen
verskillende
verskynsels.
Formuleer en verfyn
vrae om die
aksieplan vir die
ondersoek te
ondersteun met
verwysing na
veranderlikes.
Kies toepaslike
ondersoekbane vir ‘n
ondersoek gegewe
die doel en
hulpbronne en met
spesiale aandag aan
maniere om die
veranderlikes te
beheer.
Ontwikkel toetse
om die
veranderlikes te
beheer.
Beplan prosedures
om hipoteses en
voorspellings vir
twee veranderlikes
te ondersoek.
Identifiseer die
voordele en
beperkings van
gekontroleerde
eksperimente.
Kies instrumente
om bruikbare
kwalitatiewe en
kwantitatiewe data
uit ten minste drie
verskillende bronne
in te samel.
Kies instrumente en
tegnieke op ‘n
individuele basis om
bruikbare, akkurate,
betroubare,
kwantitatiewe en
kwalitatiewe data uit
ten minste drie
verskillende bronne
in te samel.
Bied meer
komplekse en
logiese stappe.
Doen komplekse
akkurate
waarnemings
betreffende meer as
een veranderlike
Data-tabel en/of
grafiek beide netjies
voltooi en heeltemal
akkuraat
(onafhanklike
veranderlike op xas).
Blyke van logiese
sortering of
klassifikasie van
alle data om patrone
te identifiseer.
Bespreek waarnemings
en moontlike
verklarings. Alle
besprekings hou met
ondersoeke verband en
sluit ook ander
interessante tendense,
patrone en data
groeperings in.
Besin oor die
betroubaarheid en
geldigheid van al die
bevindings.
Bied ‘n logiese
verduideliking vir al die
bevindings aan en skenk
aandag aan die meeste
van die ondersoekvrae
deur logiese
gevolgtrekkings te maak
en dit met ander
toestande in verband te
bring.
Maak gevolgtrekkings
gegrond op ingesamelde
data en persoonlike
ervarings, en stel
samewerkend moontlike
verbeterings aan die
ondersoeke voor.
Assesseer
gevolgtrekkings met
betrekking tot ander
bewyse en bronne.
Verskaf alle
verwagte
inligting en
bevindings in
‘n logiese
vorm.
Kommunikeer
en bied die
bevindings en
inligting in ‘n
toepaslike en
maklike
verstaanbare
vorm aan.
13

Matriks vir probleemoplossing en besluitneming
Leeuvel
FOKUS OP DIE
PROBLEEM/KWES-
SIE
1 Toon begrip om die
probleem op te los. In
staat om die woorde
in die probleem te
dekodeer en begryp
die situasie en
sommige
omstandighede
sonder baie
ondersteuning.
.
2 Toon goeie begrip
hoe om die probleem
op te los.In staat om
die woorde in die
probleem te
dekodeer en begryp
die situasie en
sommige
omstandighede
sonder
ondersteuning.
3 Toon goeie begrip
hoe om die probleem
op te los. In staat om
die woorde in die
probleem te
dekodeer en verstaan
INSAMELING EN KEUR
VAN INLIGTING
Samel alle inligting in wat
met die probleem verband
hou.
Sorteer en klassifiseer
sommige inligting.
Kies met voldoende
ondersteuning die
toepaslike wetenskaplike
kennis en vaardighede om
die probleem op te los.
Kies strategieë om die
probleem op te los en
formuleer ‘n ontoepaslike
plan met sommige foute.
Samel alle inligting in wat
met die probleem verband
hou.
Sorteer en klassifiseer alle
inligting.
Kies toepaslike
wetenskaplike kennis en
vaardighede om die
probleem op te los. Kies
toepaslike strategieë om
die probleem op te los en
formuleer ‘n gedetailleerde
plan met baie min foute.
Samel alle inligting in wat
met die probleem verband
hou. Sorteer en klassifiseer
alle inligting.
Onderskei tussen
toepaslike en ontoepaslike
EVALUEER EN
HEREVALUEER DIE
PROBLEEM/KWES-
SIE
Identifiseer kritiese
en noodsaaklike
standpunte. Besin
oor hoe
wetenskaplike bydrae
die oplossing
beïnvloed. Oorweeg
alternatiewe. Pogings
om te herevalueer
om belangrike foute
reg te stel.
Identifiseer kritiese
en noodsaaklike
standpunte. Besin en
redeneer hoe
wetenskaplike bydrae
die oplossing
beïnvloed.
Oorweeg
alternatiewe,
identifiseer die
inligitng wat nodig is
om besluite te neem.
Herevaluering vind
plaas.
Neem aktief deel aan
besprekings oor die
kwessie. Gee eie
mening.
Stel opsies voor en
dra by deur vrae oor
die kwessie te
beantwoord as
besluite geneem of
opgetree word.
Konsentreer op een
kwessie. Hersien
sommige strategieë.
Oorweeg redelike
alternatiewe.
Herevalueer die
probleem om foute
reg te stel. Neem
aktief aan
NEEM
BESLUITE
EN
KOMMUNI-
KEER
BEVINDINGS
Verskaf te
veel skriftelike
of mondelinge
inligting oor
verwagte
bevindings;
meer soos ‘n
opsomming.
Verskaf
verwagte
inligting en
bevindings in
‘n logiese
vorm. Gebruik
verskillende
aanbiedingwyses
om
begrip te
versterk.
Kommunikeer
en bied die
bevindings in
‘n netjiese
verslag aan.
Lewer verslag
oor ander se
optrede t.o.v.
verantwoordeli
-ke besluite.
Verskaf alle
vereiste
inligting en
bevindings in
‘n logiese
vorm.
14

die situasie en al die
omstandighede.
4 Toon goeie begrip
om die probleem op
te los. In staat om die
woorde in die
probleem te
dekodeer, en
verstaan die posisie
en al die
omstandighede.In
staat om die
probleem aan ander
te verduidelik en om
hulle te ondersteun.
.
.
inligting.
Kies toepaslike
wetenskaplike kennis en
vaardighede om die
probleem op te los.
Kies geskikte strategieë om
die probleem op te los en
formuleer ‘n gedetailleerde,
logiese en werkbare plan.
Samel alle inligting in wat
met die probleem verband
hou.
Sorteer en klassifiseer al
die inligting.
Kies toepaslike
wetenskaplike kennis en
vaardighede om die
probleem op te los.
Onderskei tussen
toepaslike en ontoepaslike
inligting.
Kies een geskikte
innoverende strategie om
die probleem op te los en
formuleer ‘n gedetailleerde,
logiese en werkbare plan.
besprekings oor die
kwessie deel. Gee
eie mening. Stel
opsies voor en dra
by deur vrae oor die
kwessie te
beantwoord as
besluite geneem of
opgetree word.
Konsentreer op een
kwessie, maar
bespreek ten minste
een ander idee.
Gebruik die
beskikbare inligting
en poog om by te
voeg; gevolgtrekkings
verwys na bewyse en
gevolge.
Bereik ‘n oplossing
deur ‘n sistemiese
proses. Hersien
strategieë.
Herevalueer die
probleem om alle
foute reg te stel.
Bereik ‘n oplossing
deur ‘n sistemiese
proses.Gee ‘n
duidelike beskrywing
van hoe die oplossing
bereik is
Stel opsies voor en
maak ‘n bydrae deur
vrae oor die kwessie
te beantwoord as
besluite geneem of
opgetree word.
Konsentreer op die
belangrikste kwessie,
maar bespreek ten
minste twee ander
idees. Gee eie
mening en staaf met
inligting. Lewer
verslag oor ander se
optrede betreffende
verantwoordelike
besluite. Gebruik die
inligting wat verskaf
is en poog om by te
voeg. Maak
gevolgtrekkings
gebaseer op ‘n
ondersoek van die
vernaamste bewyse;
verwys na algemene
Kommunikeer
en bied die
bevindings en
inligting in ‘n
toepaslike en
maklik
verstaanbare
vorm
Verskaf alle
inligting en
bevindings in
‘n logiese
vorm.
Gebruik
verskillende
aanbiedingwyses
bv. grafies
en ander, om
begrip te
versterk.
Kommunikeer
en bied die
bevindings en
inligting in ‘n
toepaslike en
maklik
verstaanbare
vorm aan.
Pas die
verslag vir
verskillende
doeleindes en
verskillende
gehore aan.
15

VOORBEELDE VAN ‘N KORT ONDERSOEK
Voorbeeld 1
gevolge.
Leerders moet ‘n ondersoek beplan en uitvoer om te bewys dat hulle LU1
ooreenkomstig die opdrag behaal het.
Taak vir leerders:
Beplan en voer ‘n ondersoek uit oor die uitwerking van verskillende toestande op
temperatuur.
Inligting aan opvoeders:
Dié taak kan individueel of in groepe gedoen word afhangende van hulpbronne.
Leerders kan verskillende metodes en aksieplanne gebruik om dié ondersoeke uit te
voer.
Leerders kan termometers en die verdamping van vloeistowwe, ens. gebruik.
Produk
Leerders moet ‘n finale verslag oor hul bevindings voorlê. Dié verslag moet hul
ondersoekplan en eksperimentele resultate insluit. Die plan moet op so ‘n wyse
aangebied word dat iemand wat dit lees die eksperiment kan herhaal en die resultate
kan verifieer. Die resultate moet opgeteken word en in grafiese vorm aangebied
word. Leerders moet ‘n gevolgtrekking maak oor die uitwerking van verskillende
toestande op temperatuur.
Opvoeders assesseer verskillende leerders deur die rubriek vir prosesvaardighede
te gebruik. Opvoeders ken aan elke leerder ‘n vlak vir elke vaardigheid toe. Die
subvaardighede moet op die opsommingsvorm vir assessering aangetoon word.
Voorbeeld 2
‘n Opdrag vir probleemoplossing gebaseer op die onmiddellike omgewing en
ontwerp om ‘n plaaslike probleem op te los.
Inligting aan die opvoeder
Identifiseer ‘n probleem in die onmiddellike omgewing. Leerders moet moontlike
oplossings verskaf en uiteindelik ‘n besluit neem om die beste oplossing te kies.
Taak aan leerders
16

Water is ‘n waardevolle natuurlike hulpbron. Identifiseer maniere hoe water in jou
gemeenskap vermors word.
Ontwikkel moontlike oplossings en neem ‘n verantwoordelike besluit oor watter
oplossing om toe te pas. Bied jou bevindings op ‘n gepaste wyse aan deur ‘n verslag
te skryf en ondersteun jou oplossings met ‘n plakkaataanbieding.
Opvoeders assesseer verskillende leerders met behulp van die rooster vir
probleemoplossing. Opvoeders ken aan elke leerder ‘n vlak vir elke vaardigheid toe.
Die subvaardighede moet op die opsommingsvorm vir assessering aangetoon word.
Voorbeeld 3 (projekte)
Dié kolom beskryf die
doel van elke deel
van die taakvorm.
Dié kolom som die taakvorm wat die opvoeder aan die
leerders gee op.
Taak aan leerders Projek:: Ontwerp die stroombane vir ‘n klein huisie se
beligtingstelsel.
Inligting aan leerders Werk in pare, gebruik die gloeilampe en verbinders om
aspekte van die huis se beligtingstelsel te modelleer om
sodoende die huis se stroombane te ontwerp. Voeg een
dompskakelaar by elke lig.
Maak aantekeninge terwyl jy deur al die stappe van die
projek werk en maak diagramme om verslag van jou werk
te lewer.
Gebruik die apparaat om te wys hoe ‘n gloeilamp
skyn.Teken jou resultate en gevolgtrekkings aan.
Gebruik nou die apparaat om ondersoek in te stel na die
verskillende maniere om drie gloeilampies te verbind om
hulle te laat skyn, en hoe jy ‘n gloeilamp kan verdof.
Teken jou resultate en gevolgtrekkings aan.
Maak ‘n lys van die spesifikasies vir ‘n huis se
beligtingstelsel gebaseer op jou ervaring.
Ontwerp ‘n huis se stroombane aan die hand van die
resultate van jou eksperiment en gebaseer op jou
spesifikasies. Verantwoord jou besluite.
Skryf ‘n individuele verslag.
Produk Skryf ‘n verslag waarin jy die resultate aanbied wat jy met
jou hulpbronne verkry het bv. deur mikrowetenskap
toerusting te gebruik, en ook enige gevolgtrekkings wat jy
gemaak het.
Beskryf die eksperimente wat jy gedoen het op so ‘n
manier dat iemand wat die verslag lees jou eksperimente
kan herhaal en jou resultate kan verifieer.
Maak ‘n lys van die spesifikasies van jou huis se
beligtingstelsel en verskaf diagramme (of sketse) van die
stelsel wat jy ontwerp om aan jou spesifikasies te
voldoen. Regverdig jou besluite.
17

Ondersteuning aan
leerders
Die opvoeder sal toesig hou en jou help met:
• die eksperimente wat jy doen
• die spesifikasies wat jy skryf
• die stroombane wat jy ontwerp
• die verduidelikings en verantwoording wat jy verskaf,
en
• die verslag wat jy indien.
Die opsommingsvorm vir assessering (Aanhangsel A) moet voltooi word.
2.2.2. Opdragte
Beskrywing
Opdragte is kort geskrewe oefeninge om probleme op te los. Dit bevat duidelike
riglyne en dui ‘n spesifieke lengte aan.
Vereistes
Dit is ‘n voortgesette aktiwiteit wat op ‘n formatiewe wyse geassesseer kan word. ‘n
Totaal van 5 opdragte wat summatief geassesseer is, moet aangeteken word.
Daaglikse opdragte mag roetine oefeninge insluit soos:
♦ Berekeninge
♦ Toepassing van formules
♦ Balanseer chemiese vergelykings
♦ Grafieke, ens.
Voorbeelde:
Data-insameling
Leerders kry die taak om data te insamel oor enige onderwerp in hul provinsies wat
met MIV/Vigs verband hou. Hulle:
• Samel data in uit ‘n verskeidenheid bronne soos boeke, die internet,
gesprekke met Vigs beraders, ens.
• Teken die data op
Verklaring van grafieke
Leerders kan oefeninge kry waar hulle grafieke verklaar, grafieke teken, ens..
Formulering van ‘n aksieplan.
Identifiseer ‘n probleem en formuleer dit. Stel ‘n aksieplan op om die probleem op te
los.
18

Konsepkaart:
Leerders teken ‘n konsepkaart deur gegewe konsepte uit enige van die 4 temas te
gebruik.
Inhoudoefening
Leerder gebruik die inhoud om:
• ‘n vraag uit te dink/ te stel
• beantwoord die vraag: watter inhoud moet jy onthou om in staat te wees
om dié vraag te beantwoord?
Leerders beantwoord die vraag: Wat is die beste manier om dié inhoud te leer?
Voorbeeld
Voorbeeld van ‘n vraag oor ekostelsels
As ‘n gegewe ekostelsel versteur word, wat kan die invloed op lewende organismes
in daardie gebied wees?
Riglyne vir assessering:
‘n Rubriek kan vir assessering gebruik word.
Voorbeeld van ‘n kontrolelys ( oor data-insameling):
Uitkomstes Punte Vlakke Vlakaanduiders
NS SO1 1-39% 1 Gebruik slegs een bron. Nie
genoeg data ingesamel nie.
40-49% 2 Gebruik twee bronne. Nie
genoeg data ingesamel nie.
50-69% 3 Gebruik twee bronne. Data
ingesamel is genoegsaam.
70% en 4 Gebruik meer as twee bronne.
bo
Data ingesamel is meer as
genoeg.
2.2.3. Aanbiedings en voorstellings
Beskrywing
Dit kan ‘n individuele of groeptaak wees. Dit kan mondeling wees, bv. ‘n toespraak of
‘n liedjie. Dit kan ‘n produk soos ‘n plakkaat, ‘n model of ‘n uitstalling wees.
• Individueel: ‘n Leerder spreek die klas toe. Die leerder kan, byvoorbeeld
verduidelik, beskryf of demonstreer. Mediums soos ‘n swartbord, flitskaart,
19

koerante, truprojektor, handpoppe, televisie, ens. kan ter ondersteuning van die
mondelinge aanbieding gebruik word.
• Groepe: Leerders neem deel aan debatte. Leerders wat in ‘n groep werk, kan ‘n
rolspel skryf en aanbied. Byvoorbeeld:
1. Elektrolise waar leerders die rol vertolk van ione, elektrone, watermolekules,
en die ondersteuning sluit in “koperdraad”, “elektrodes”, ens.
2. Leerders vertolk die rol van persone wat in moeilike omstandighede verkeer
en gebruik ‘n wetenskaplike benadering om ’n gemeenskapsprobleem op te
los. Die rolspelers en belanghebbendes is byvoorbeeld betrokke by
• die bou van ‘n dam in ‘n plattelandse gebied
• die bou van ‘n tolhek
• die ontwikkeling van ‘n informele nedersetting
Vereistes:
• Een aanbieding of voorstelling moet gedurende elk van die eerste drie kwartale
gedoen word (‘n totaal van drie aanbiedings/voorstellings per jaar).
• Uit die drie aanbiedings/voorstellings behoort twee op ‘n individuele basis en een
as ‘n groepaktiwiteit voltooi te word.
• Een van die drie aanbiedings/voorstellings behoort op waardes en houdings te
konsentreer.
Vlakaanduiders wat vir dié soort assessering gebruik kan word.
Aanbiedings en voorstellings is veral geskik om geleenthede vir leerders te skep om
LU2 (kennis van inhoud van onderwerp), kritiese uitkomste 2 (vaardighede in
groepswerk, kritiese uitkomste 5 (doeltreffende kommunikasie), en die waardes en
houdings wat met hierdie en ander uitkomste verband hou, te demonstreer.
Hieronder volg generiese vlakaanduiders wat kan help om die leerder se prestasie in
dié uitkomste te beskryf en wat opvoeders kan help om die assessering van
aanbiedings en voorstellings te fokus.
Punt
1-
39%
40-
49%
Vlakke
1
2
Inhoud
Herroeping van
inhoud
Herroeping van
toepaslike
inhoud
Aanbiedingvaardighede
Die gehoor is
verveeld,
onbetrokke en leer
min, indien
enigiets.Die
aanbieding is
ongestruktureerd.
Enige poging om
mediums te gebruik
misluk..
Die gehoor is
verveeld,
onbetrokke en leer
Samewerkendeleervaardighede
Elkeen leer op
sy/haar eie.
Deelname in
die groep is
afbrekend, bv.
oorheersend..
Dra nie tot die
groep by nie of
vorm nie ‘n
Waardes en
houdings
Geen agting vir
ander,
afbrekende
interpersoonlike
verhoudings
(negatief aktief).
Geen agting vir
ander, maar dit
beïnvloed nie
20

50-
69%
70-
100
%
3
4
Herroep
toepaslike
inhoud akkuraat
en met begrip
Pas toepaslike
inhoud toe om
nuwe begrip te
bewerkstellig.
Verdere voorbeelde:
min, indien
enigiets.Die
aanbieding is
ongestruktureerd.
Pogings om
mediums te
gebruik, is
gedeeltelik
suksesvol.
Die gehoor toon ‘n
mate van
belangstelling, is tot
‘n mate betrokke en
lewer bewys dat
beperkte leer plaas
gevind het. Die
aanbieding is
gestruktureerd.
Pogings om
mediums te
gebruik, is
suksesvol.
Die gehoor geniet
die aanbieding,
neem deel en leer.
Die aanbieding is
goed gestruktureer
en die gebruik van
beskikbare
mediums
uitstekend.
betekenisvolle
deel daarvan
nie.
Erken as lid
van die groep.
Sensitief vir
ander se
behoeftes.
Skep
geleentheid vir
ander se
bydraes. Maak
altyd ‘n
positiewe
bydrae tot die
groeptaak.
interpersoonlike
verhoudings
aktief nie.
(negatief
passief).
Agting vir ander
en begrip vir
ander
standpunte,
maar dit
beïnvloed nie
interpersoonlike
verhoudings
aktief nie
(positief passief)
Agting vir ander
en begrip vir
ander
standpunte. Dit
beïnvloed
interpersoonlike
verhoudings
positief (positief
aktief).
Leerders mag
• ‘n kwessie gegee word om te debatteer. Een groep redeneer ten gunste en ‘n
ander groep teen ‘n standpunt.
• gevra word om ‘n plakkaataanbieding oor ‘n etiese kwessie (bv. aborsie, kloning,
genadedood, ens.) te doen.
• ‘n toespraak oor globale verhitting hou om saam te val met internasionale
gebeurtenisse of nasionale prioriteite, bv. die Wêreldberaad oor Volhoubare
Ontwikkeling.
Voorbeeld van ‘n taakblad
Opvoeders moet ter wille van deursigtigheid en billikheid ‘n gedetailleerde taakblad
voorberei om vir die leerders die volgende te beskryf:
• wat hulle moet doen om die taak bevredigend af te handel
• watter proses hulle moet volg
• watter produkte hulle moet vervaardig
• watter sperdatums hulle moet nakom
• hoe hulle geassesseer sal word
21

Beskrywing van
die doel van elke
deel van die
taakblad.
Opsomming van die taakblad wat die opvoeder aan die leerders
gee.
Die titel Skryf en bied ‘n vyf tot tien minute rolspel aan wat jou begrip van
‘n eenvoudige gs stroombaan toon.
Die beskrywing Werk in groepe van vier om jou teks te skryf. Al die groepe in die
klas werk dan saam om ‘n enkele teks vir die rolspel te skryf wat
hulle dan repeteer en by ‘n saalbyeenkoms opvoer.
Die produk ‘n Teks vir ‘n rolspel wat jou groep se begrip van ‘n eenvoudige
stroombaan aantoon.
Die teks vir die toneelspel wat die klas aanbied.
‘n Vyf tot tien minute produksie van ‘n klastoneelstuk aangebied
by ‘n saalbyeenkoms.
Die proses en Jy het twee dubbelperiodes (2uur) om die teks vir die rolspel te
sperdatums skryf.
Hou ‘n dinkskrum om die beplanningsproses te begin en ken
verantwoordelikhede toe. Teken die idees aan wat tydens die
dinkskrum gegenereer is en teken die delegering van
verantwoordelikhede aan.
Hou afskrifte van die konsepte van jou teks soos jy vorder.
Jou teks het die beginsel van die bewaring van energie as
uitgangspunt en jy moet die betekenis van die volgende konsepte
verduidelik:
Stroom, potensiaalverskil (stroomspanning), weerstand (bv.
gloeilampie), parallel - en reeksaansluitings en hul verhouding tot
stroom en potensiaalverskil.
Onderrig, leer en Die opvoeder sal toesig hou en jou help met:
assessering • die idees wat deur jou toneelspel verduidelik word
• die toneelstukke wat jy skryf
• jou repetisies vir die toneelstuk en
• die opvoering van die toneelstuk
Leiding oor wat die opvoeder behoort te assesseer
Gebruik die generiese vlakaanduiders wat hierbo aangegee is as riglyn vir
assessering:
• Kennis van die inhoud van die onderwerp, d.i. die mate waartoe die leerders
begrip toon van die lys konsepte.
• Vaardighede in groepwerk deur individue gedemonstreer.
• Die prestasievlak wat tydens die aanbieding van die toneelstuk bereik is.
Bydraes van individue om die groeptake af te handel, d.i. die mate waartoe individue
die verantwoordelikhede uitvoer wat die groep aan hulle opgedra het..
22

Wenk oor die inhoud van die toneelstuk::
Die seuns kan die positiewe koperkern in die koperdraad verteenwoordig. Die
dogters kan die elektrone wees. Toegedraaide lekkers kan gebruik word om die
energie wat die sel aan die elektrone verskaf, te verteenwoordig. Die resistor kan die
lekkers eet.
2.2.4. Tranlasietake
Definisie:
‘n Translasietaak behels die oordrag van inligting aangebied in een vorm na ‘n ander
vorm, bv.
• woorde na diagramme
• tabelle na grafieke
• opsomming van teks (vaslegging van die belangrikste punte in ‘n diagram, bv.
ideekaart)
• prent na diagram
• prent na woorde (beskrywing van prente)
• grafieke na teks (verduideliking van grafieke)
• diagram na teks (verduideliking van diagramme)
• teks na grafieke, ens.
Translasietake kan:
• konsentreer op waardes en houdings
• op sigself geassesseer word, of as deel van alle vorms van assessering.
Translasietake moet op ten minste een leeruitkomste per taak konsentreer.
Translasietake behoort al vier temas in die natuurwetenskappe in te sluit.
Leerders moet individueel of in klein groepe werk.
Opvoeders moet tyd vir bespreking toelaat om verskillende menings te lug.
Geen gespesialiseerde apparaat is nodig nie.
Vereistes::
Leerders het baie geleenthede nodig om die vermoë te ontwikkel om inligting van die
een vorm na die ander oor te dra. Dit behoort deel van onderrig en leer te vorm,
maar ten minste drie translasietake moet opgeteken en geassesseer word.
Riglyne vir assessering:
Tabelle: Die opvoeder mag die volgende assesseer:
• Korrekte titel vir die tabel
• Korrekte opskrif vir die verskillende kolomme
• Korrekte eenhede vir elke kolom
23

• Korrekte nommers om in elke kolom te verskyn
• Voldoende aantal inskrywings
Grafieke: Die opvoeder mag die volgende assesseer:
• Korrekte titel vir grafiek
• Gemerkte asse
• Toepaslike skaal
• Korrekte tekening van koördinate
Diagramme: Die opvoeder mag die volgende assesseer:
• Korrekte titel vir die diagram
• Korrekte tabelle
• Toepaslike skaal/grootte
• Akkuraatheid van inligting aangebied in die diagram
Woorde: Die opvoeder mag die volgende assesseer:
• Opskrif
• Korrekte gebruik van wetenskaplike taal, bv. direk proporsioneel tot
• Verhoudings – “ twee keer meer as “
• Verteenwoordig woorde of paragrawe die inligting aangebied in ‘n tabel,
grafiek of prentjie korrek?
• Korrekte ontleding en interpretasie (voorspellings en gevolgtrekkings
gemaak)
• Begrip getoon van wetenskaplike konsepte of prosesse.
• Doeltreffende kommunikasie van bevindings
Voorbeelde:
Voorbeeld 1: Translasie van ‘n tabel na ‘n grafiek
Tema: Materie en materiale
Leeruitkomste: LU1 en LU2
Leerders ondersoek in groepverband die verhouding tussen die massa en volume
van water. Die volgende is sommige van die stelle lesings wat hulle gekry het:
Massa - 50 g
Volume - 50 cm 3
Massa - 30 g
Volume - 30 cm 3
Massa - 80 g
Volume - 80 cm 3
Gebruik die lesings om ‘n grafiek op te stel om die verskillende verhoudings aan te
dui.
Wat is die digtheid van water?
Verwagte antwoord:
24

Massa (g)
80
60
40
20
Lys kriteria
20 40 60 80
1. Die grafiek is reg in die meeste opsigte insluitende
2. ‘n Geskikte opskrif
3. Albei asse is korrek gemerk
4. Skaal vir albei asse is toepaslik
5. Berekende waarde van die digtheid is korrek
6. Al die koördinate is korrek geteken
7. Digtheid is korrek bereken.
D = m/V
= 80 g / 80 cm 3
= 1 g/cm 3
Volume (cm 3 )
Die volgende rubriek kan gebruik word om die leerders se antwoorde te
assesseer:
Uitkomste Punte Vlak Vlakaanduider
NW LU1 1-39% 1 5 of meer foute op die lys van kriteria
NW LU2
40-49% 2 Tot en met 4 foute op die lys van kriteria
50-69% 3 1 of 2 foute op die lys van kriteria
70-100% 4 Het voldoen aan al die kriteria op die lys
25

Voorbeeld 2: Translasie van ‘n diagram na woorde
Gloeiende houtspander
Oranje HgO
Houtspander aan die brand
Neerslag van silwermetaal
Swart HgO
Kyk na die diagrammatiese voorstelling van ‘n praktiese ondersoek in die chemieklas
waartydens kwikoksied verhit word.
Beskryf so volledig as wat jy kan, maar in nie meer as 200 woorde nie, hoe jy die
ondersoek sal uitvoer, wat jy sal waarneem en wat jou gevolgtrekking sal wees?
Korrekte antwoord
‘n Logiese beskrywing van die eksperiment wat die volgende insluit:
1. Voeg ‘n klein hoeveelheid kwikoksied in die toetsbuis.
2. Verhit in die rookkas
3. Hou die gloeiende houtspander in die bek van die toetsbuis
4. Kyk wat gebeur
5. Laat afkoel ( 7 )
Die volgende waarnemings moet ingesluit word
1. Oranje kwikoksied word swart
2. Gloeiende splinter slaan aan die brand
3. ‘n Glimmende metaalneerslag vorm aan die binnekant van die toetsbuis
4. Die kwikoksied word weer oranje as dit afkoel. ( 4 )
Die volgende gevolgtrekkings moet ingesluit word
Twee veranderinge word waargeneem
1. ‘n Chemiese verandering Kwikoksied + hitte kwik +suurstof
en
2. ‘n Fisiese verandering Oranje kwikoksied swart kwikoksied
Oranje kwikoksied ( 9 )
[ 20 ]
26

[Hoewel punte hier toegeken word, punte behoort nie vir elke assesseringstaak gedoen, gegee te
word nie.]
Spesifieke
uitkomste
NW LU 1
NW LU 2
Punte Vlak Vlakaanduider
Minder as
5 punte
5 – 7
punte
8 – 13
punte
14 – 20
punte
1 Die beskrywing maak geen sin nie met geen waarneming
en gevolgtrekking nie
2 ‘n Kort beskrywing van die eksperiment met baie min
waarneming en geen gevolgtrekking nie
3 ‘n Bevredigende beskrywing van die eksperiment met
basiese waarneming maar amper geen gevolgtrekking nie
4 ‘n Volledige beskrywing van die eksperiment met
waarneming en gevolgtrekking
Daar is baie ander translasies wat skole kan ontwikkel en toegang verkry tot, bv.
Leef en lewe
Voedselkettings en/of voedselweb
Getalle kan na grafieke /piramiede / woorde oorgedra word.
Stowwe en materiale
Oplosbaarheid:
Waarnemings na tabelle na grafieke na woorde
Oplosbaarheid behels ‘n aantal veranderlikes. Dit bied geleentheid vir billike toetsing
Energie en verandering
Hulpbronbestuur met betrekking tot fossielbrandstof.
Samel data in (raadpleeg witskrif) en dra oor na tabelle, grafieke en
toekomsvoorspellings.
Die planeet aarde en verder
Teken ‘n tabel gebaseer op ‘n toets wat verskillende grondsoorte beskryf om die
verskil tussen die verskillende grondsoorte te illustreer.
27

OPSOMMING VAN VORMS VAN ASSESSERING
Vorm van
assessering
A.
Ondersoeke
en projekte
(40 %)
B Opdragte
(15 %)
Beskrywing Aantal
per jaar
Volle
ondersoeke
(10 ideële ure)
Kort
ondersoeke (3
ideële uur)
Navorsingsprojek
Opdragte is
kort geskrewe
probleemoplos
-sing
oefeninge met
duidelike
riglyne.
2 / jaar
1 / jaar
1 / jaar
‘n Totaal
van 5
wat
geassesseer
en
aangetek
-en is en
deel
moet
vorm van
die
portefeulje.
Skakels met
subvaardig-
hede
Hoofsaaklik die
volgende
subvaardighede
• Beplanning
• Datainsameling
en
manipulering
• Dataontleding
• Probleemoplossing
• Kommunika
-sie
• Bestuur en
die gebruik
van hulpbronne
Fokus is op
- Prosesvaar
dighede
- Probleemoplossing
- Kommunikasie
- Toepassings
- Begrip
- Etiek
- Invloed van
wetenskap
- Bestuur en
gebruik
hulpbronne
Spesiale aantekeninge
Al 4 temas in die
natuurwetenskappe moet op
‘n geïntegreerde wyse
hanteer word. Een van die
twee ondersoeke moet van
leerders vereis om probleme
op te los en besluite te
neem. Die ander ondersoek
moet oor ‘n nasionale
prioriteit handel en waardes
en houdings in die
natuurwetenskappe
weerspieël.
Die kort ondersoek moet
aandag aan ‘n onmiddellike
plaaslike
omgewingsgprobleem
skenk.
Dié aktiwiteite kan deel van
‘n projek vorm.
Opdragte, navorsing,
uitstappies, terreinbesoeke,
demonstrasies, uitstallings,
ens.
Daar is verskillende
vereistes vir verskillende
projekte
Die wetenskaplike proses
moet gebruik word om ‘n
ondersoekende
navorsingsprojek te bestuur.
Opdragte is kort geskrewe
probleemoplossing
oefeninge met duidelike
riglyne en ‘n spesifieke
lengte. Hierdie is
voortdurende aktiwiteite
waartoe toegang verkry word
op ‘n formatiewe wyse.
Formuleer ‘n aksieplan.
Identifiseer ‘n probleem en
formuleer dit. Ontwikkel ‘n
aksieplan om die probleem
aan te pak.
Konsepkaart:
Leerders teken ‘n
konsepkaart deur gegewe
28

C. Toets en
eksamens
(15 %)
D
Aanbieding
en
voorstelling
(15 %)
Toetse
Praktiese
eksamen
Die eksamen
kan ten
minste een
van die
toetse
vervang.
Mondelinge
aanbiedings
Gebruik
mediums om
aanbieding te
ondersteun,
bv. debat.
Demonstrasies
(bv.
uitvoer van ‘n
eksperiment
met die doel
om ‘n
feit/konsep
toe te lig ).
Skryf ‘n
aanbieding,
bv. plakkate,
verslag,
opstelle, ens.
Diagramme,
bv.
ideekaarte,
vloeidiagram-
5 / jaar Die fokus van
die toetse is om
die volgende
subvaardighede
te bereik:
- Kennis
- Begrip
- Toepassing
- Sintese
- Evaluering
3 / jaar Veral
- Kommunika
-sie
- Ontleding
- Sintese
- Evaluering
konsepte uit enigeen van die
vier temas te kies.
Die opvoeder stel
gewoonlik die toetse en
eksamens op, die leerders
skryf dit en die opvoeder
merk dit.
Toetse en eksamens
behoort met onderrig en
leer geïntegreer te word
en nie net aan die einde
van ‘n onderwerp,
kwartaal of jaar plaas te
vind nie. Onthou dat
toetse en eksamens in
beide ‘n formatiewe en
summatiewe wyse gebruik
kan word.
Onthou dat die LSO
leerder altyd
geakkommodeer moet
word.
Tyd kan met vrug gebruik
word deur aanbiedings oor
‘n tydperk te assesseer.
Aanbiedings kan ook
tesame met ander vorms
van assessering
geassesseer word.
29

E Translasietake
(15 %)
me,
organogram
me, ens.
Proses- en
ondersoekende
vaardighede,
projekte,
take.
Voorstelling
en
aanbieding.
Translasietake
moet op
ten minste
twee
spesifieke
uitkomstes
per taal
konsentreer.
TOTAL: 20/ jaar
3 / jaar Hoofsaaklik
- Prosesvaardighede
- Dataontleding
- Voorspelling
- Ontwerp
van
eksperimente
3. IMPLEMENTERING EN REKORDHOUDING
3.1 Algemene opmerkings
Omskakeling van punte tot vlakke
Vlakke Punte (%) Beskrywing
1 0 % - 39% Nie bereik nie
2 40% - 59% Gedeeltelik bereik
3 50% - 69% Bereik
4 70% -100% Uitmuntend / uitstekende prestasie
Kriteria vir optekening in die natuurwetenskappe
Translasietake kan
konsentreer op:
- waardes en houdings;
- kan op hul eie of as deel
van ‘n proses
geassesseer word
- ondersoekvaardighede
- projekte, toetse,
voorstelling en
aanbieding.
Translasietake behoort op
twee van die vier temas in
die natuurwetenskappe
gebaseer te wees, d.i.
leerders moet in klein
groepe of individueel
werk.
Opvoeders moet tyd
toelaat vir bespreking om
verskillende menings te
lug. Geen
gespesialiseerde apparaat
is nodig nie.
30

Die verslagstate wat die opvoeder kies, behoort ten minste die volgende in te sluit:
(Aanhangsels A en B)
• Name van leerders
• Datum van assesseringtaak
• Vorm van assessering gebruik
• LU’s behandel
• Vaardighede behandel
• Temas behandel
Die opvoeder in die natuurwetenskappe is verantwoordelik om aan distrikte,
skoolbestuur en beleidmakers verslag te lewer oor die leerder se vordering en
om inligting oor die volgende aspekte te verskaf:
• Die vorm van assessering wat gebruik is
• Watter kennis, vaardighede, subvaardighede, waardes en houdings in elk van
die vier temas gemeet is
• Die vlakke waarop die leerders die voorafbepaalde uitkomste bereik het
• Kommentaar oor leerders se prestasie in elke LU
• Die tydperk waaroor die opvoeder verslag lewer
• Kommentaar om die uitsprake wat oor leerders se prestasie gemaak is te
ondersteun.
• Aanduiding aan distrikte en skoolbestuur hoe doeltreffend die NW
leerprogram is.
• Verskaf terugvoer aan beleidmakers oor hoe goed die beleid werk.
Die verslagkaart aan ouers en leerders soos gekies deur die opvoeder behoort
die volgende in te sluit:
• Leerarea en aanduiding van kwartaal
• LU’s behandel en prestasievlak aangedui
• Vaardighede behandel en prestasievlak aangedui
• Temas behandel
• Opvoeders se kommentaar oor leerders se prestasie en vordering aan ouers met
‘n aanduiding van sterk punte en ontwikkelingsbehoeftes.
3.2 Portefeuljes
3.2.1 Opvoederportefeulje
Die opvoeder moet assesserings behoorlik beplan om voldoende dekking van alle
LU’s, alle temas, en alle vorme van assessering te verseker, en om veelvoudige
geleenthede vir leerders te skep om hul bereiking van uitkomste aan te toon.
♦ ‘n Opvoederportefeulje is ‘n versameling van al die instrumente wat gebruik is om
elke leerder se werk in die leerderportefeulje te assesseer.
31

♦ Die materiaal vir die opvoederportefeulje kan in enige geskikte en bekostigbare
houer gehou word, bv. ‘n lêer of boks.
♦ Die inhoud van die opvoederportefeulje sluit toetsvrae en memoranda vir nasien,
aktiwiteite, opdragte, rubrieke, punteskedules, ens. in.
♦ Die opvoederportefeulje verskaf ‘n verslag waaraan leerders se profiel
gemodereer kan word.
♦ ‘n Voorbeeld van die voorblad van ‘n opvoederportefeulje tesame met ‘n
inhoudsopgawe vir die portefeulje word in Aanhangsel A verskaf.
3.2.2 Leerderportefeuljes
Al vier natuurwetenskappe temas en al drie leeruitkomstes behoort gedek te word in
die bewys van elke leerder se werk.
♦ ‘n Leerderportefeulje is ‘n veresameling van al die materiaal wat deur die leerder
voorgelê is vir assessering vir sy/haar DASS
♦ ‘n Portefeulje is ‘n middel om die werk wat deur een leerder gedoen is, te hou vir
moderering. Die leerder se werk kan in enige geskikte en bekostigbare houer
soos bv. ‘n lêer of ‘n boks gehou word.
♦ Die inhoud van die portefeulje sluit in materiaal soos projekte, opdragte, toetse,
oordragtake en werkstate wat geassesseer is.
♦ In die gevalle waar tasbare bewyse nie bewaar kan word nie (bv. aanbiedings en
voorstellings), moet geskrewe kommentaar, punte, rubrieke en die
assesseringspunte as bewyse in die portefeulje gehou word.
♦ ‘n Voorbeeld van ‘n voorblad met ‘n indeks vir ‘n leerderportefeulje word in
Aanhangsel C gevind.
5. MODERERING
Eksterne assessering
GTA’s sal in die tussentyd vir dié doel gebruik word.
Doel van moderering
Om te bekragtig en om die gehalte van skoolgebaseerde assessering te verseker.
Vlakke van moderering
Vlak 1: Skoolvlak
Die senior onderwyser/departementshoof/adjunkskoolhoof/skoolhoof sal moderering
op ‘n voorgesette basis by die skool behartig.
32

10 % van die leerders se werk met ‘n minimum van 10 portefeuljes per skool per
leerarea in die natuurwetenskappe moet elke keer as ‘n steekproef vir moderering
gebruik word
Vlak 2: Groepvlak
Die onderwysers in natuurwetenskappe is vir dié moderering verantwoordelik en
behoort vooraf geïdentifiseer en opgelei te word. Skole word gegroepeer om
logistieke probleme te verminder.
‘n Minimum van 10% of 5 van die leerderportefeuljes uit elke skool in die groep
behoort elke keer as steekproef vir moderering te dien. ‘n Kundige in die
natuurwetenskappe moet dié proses monitor.
Vlak 3: Distrik/Streekvlak
‘n Minimum van 10% of 10 van die gemodereerde skole in elke groep behoort deur
kundiges in die natuurwetenskappe gemodereer word. Die kundiges moet
gestandaardiseerde modereringsprosedures volg.
Vlak 4: Provinsiale vlak
Kurrikulumspesialiste of leerarea koördineerders moet die moderering verifieer deur
10% van die steekproewe uit vlak 3 te verifieer.
33

34
2/02
X
X
X
X
X
X
Vra vrae
Optekening
van
data
Identifiseertendense
Verslaglewering
Self
Portuur
Groep
Opvoeder
Ondersoek
Projek
Toetse en eksamens
aminations
Prestasie/ Voorstelling
VoorstellingVoorstellingaan
Oordrag
Tasks
Lewe en lewenswyse
materie en materiale
Energie en verandering
Change
Aarde en Daar buite
LU1 LU2 LU3 Vaardigheid
1
Vaardigheid
2
Vaardigheid
3
Vaardigheid
4
Datum
Tipe Vorms van
assessering
Temas LU’s Subvaardighede vir LU1
Opvoeders se opsommingsvorm vir assessering
Naam van skool: ___________________________________Graad:: ____________________ Jaar: _______________
Aanhangsel A

35
Datums
Name van leerders
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Vaardighede Vaardighede Vaardighede Vaardighede Vaardighede Vaardighede
1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4
(Verslae moet die vlak van die prestasievlakke1,2,3,4 aandui)
LU1 LU2 LU3 LU1 LU2 LO3
Optekening van leerders se werk
Aanhangsel B

Aanhangsel C:
VOORBEELD VAN DIE VOORBLAD VAN ‘N LEERDERPORTEFUELJE EN
INDEKS
NATUUTWETENSKAPPE
NAAM: …………………………………………… GRAAD: ……………………
SKOOL: …………………………………………… JAAR: ………………..
Indeks
Taaknommer Datum Vorm van
assessering
Onderwerp
Teikenvlak Opvoeder se
handtekening
36

Created on 2002/04/16 11:44 AM 37