Untitled - Tento.be

Werk
Het ltaliaans schetsboek, thans in het British Museum, is
een buitengewoon waardevol document uit deze periode.
Dat schetsboek, op de tweede pagina gesigneerd 'Antonio
van Dyck', gebruikte hij tijdens de eerste drie jaren dat hij
in Italië was, van februari 1622, toen hij vantilt Genua
(waar hij zijn eerste Italiaanse winter doorbracht) naar
Rome vertrok, tot in september 1624, toen hij vanuit Sicilië
naar Genua terugkeerde. Van de 122 pagina's zijn er
slechts vier met voorbereidende tekeningen voor
schilderijen: drie studies en de fascinerende tekening van
de schilderes Sofonisba Anguissola die hij op 11 juli 1624
in Palermo maakte en waarbij hij een verslag neerschreef
van hun gesprek over de portretschilderkunst Het is geen
werkboek met schetsen - het bevat geen enkele studie
voor de portretten die hij in Genua schilderde of voor zijn
religieuze opdrachten - maar veeleer een getekend verslag
van dingen die hij zag.
In het ltaliaans schetsboek zien we hoe Van Dyck
reageert op wat hij in Italië zag. Het meest opvallend is de
selectiviteit die hij hierbij aan de dag legde. Hij wist dan
ook precies wat hij zocht in Italië, en dat was in eerste
instantie het werk van Titiaan. Deze houding contrasteert
schril met die van Rubens, voor wie het verblijf in Italië
van doorslaggevende betekenis was voor zijn vorming als
kunstenaar. Rubens stond open voor het brede scala aan
visuele ervaringen dat hij daar kon opdoen: de kunst van
de antieken, van de renaissance en de postrenaissance.
Vanaf 1627 was Van Dyck terug in Antwerpen en
werd er een succesvol historieschilder en portrettist.
Heel wat van de tekeningen uit deze periode zijn in het
productieproces van deze schilderijen in te passen.
Zijn beproefde methode om de compositie in een
gewassen pentekening vast te leggen en de studies van
afzonderlijke figuren uit te voeren in zwart krijt gehoogd
met wit, houdt hij aan.
Reeds in zijn Italiaanse periode maakte Van Dyck, ter
voorbereiding van de talrijke portretten die hij schilderde,
tekeningen in zwart krijt op gekleurd papier. Deze
tekeningen waren in eerste instantie bedoeld om de
houding van de figuren en hun kledij te kunnen
bestuderen. In andere tekeningen wou Van Dyck vooral
de gelaatstrekken vastleggen, alsof ze dienden als basis
voor de hoofden in geschilderde portretten. Het lijkt erop
dat hij i.n zijn tweede Engelse periode de hoofden, zonder
hiertoe voorstudies te maken, reeds tijdens het poseren op
het doek schilderde, waarna hij krijttekeningen maakte
voor kleding en houding, die zijn assistenten moesten
toelaten de draperingen en de achtergronden te
schilderen, of althans voor te bereiden. Dit procédé was
een direct gevolg van zijn drukke werkzaamheden als
portrettist. Tijdens zijn tweede Antwerpse periode
(1628-1632) en in de Antwerps-Brusselse periode
(1634 -1635), lijkt hij, tenminste in bepaalde gevallen,
gedetailleerde tekeningen van het model gemaakt te
hebben, die hij nadien gebruikte voor de geschilderde
portretten.
Tijdens zijn tweede Antwerpse periode begon
Van Dyck ook tekeningen in zwart krijt te maken voor de
Jconographie, de serie geëtste en gegraveerde portretten
van vooraanstaande tijdgenoten, die na zijn dood als één
geheel gepubliceerd zouden worden. Veel van deze
40 OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN 1999/2
tekeningen werden naar het leven gemaakt met als
voornaamste doel het hoofd en de vluchtige
gelaatsuitdrukkingen vast te leggen. De kleding is vaak
uiterst summier getekend; het 'attribuut' - een boek,
documenten of een beeldhouwwerk - en de achtergrond
werden pas toegevoegd in de grisaille-olieverfschetsen,
die gemaakt werden ten behoeve van de graveur.
Van Van Dycks Engelse periode zijn slechts twee
soorten tekeningen bewaard; bladen gemaakt in verband
met portretten en landschappen. Er zijn geen voor­
bereidende tekeningen voor de historiestukken die Van
Dyck in Engeland schilderde.
Een kleine groep landschappen echter, gewassen
pentekeningen en aquarellen, zijn geen voorstudies voor
schilderijen of prenten en zijn evenmin voltooide
tekeningen.
Ze lijken naar de natuur te zijn gemaakt en kwmen
zowat beschouwd worden als Van Dycks antwoord op de
schoonheid van het heuvelachtige Engelse landschap.
' f
fr IJ''
rechts
Studies van portretten naar
Titiaan
Ca. 1623, pen en bruine inkt
Italiaans schetsboek,
folio 56 r
Landen, British Museum
Portret van de
hoogbejaarde schilderes
Sofonisba Anguissola
1625, pen en bruine inkt
Italiaans schetsboek, lal. I I 0 r
Landen, British Museum