Untitled - Tento.be

Leven
••••••••••••••••
De ieugdjaren
Antoon van Dyck wordt geboren in het huis
'Den Berendans' op de Grote Markt te Antwerpen,
als zevende kind van de rijke koopman Frans van Dyck
en diens vrouw Maria Cuypers. Zijn familie was zeer
gelovig; zijn zusters Susanna, Cornelia en Isabella werden
begijn, zijn zuster Atma een augustijner non en zijn
jongste broer Theodoor verkoos een leven als norbertijner
kanmmik van de St.-Michielsabdij in Antwerpen en werd
later benoemd tot pastoor van Minderhout Over het
verloop van zijn eerste levensjaren is niets concreets
geweten, over zijn scholing evenmin. Het is wel bekend
dat zijn moeder op 16 maart 1607 overlijdt. Zij had
blijkbaar enige faam verworven als borduur-werkster.
Twee jaar later, in oktober 1609, wordt Antoon van
Dyck ingeschreven in het St.-Lucasgilde, als leerling van
Hendrik van Balen. Hoewel hierover geen zekerheid
bestaat, werd vaak gesuggereerd dat Hendrik van Balen
een leerling zou geweest zijn van Adam van Noort of
Maarten de Vos. Zijn atelier was één der meest
welvarende: er werden niet minder dan 27 leerlingen
gevormd. Hendrik van Balen I overleed in Atltwerpen op
17 juli 1632.
Pieter Paul Rubens was al vroeg onder de indruk van
Van Dycks ongewone gaven. Geen van de schilders uit
zijn tijd bezat het talent dat Van Dyck was aangeboren.
Het was een geluk voor Rubens, en bijzonder fortuinlijk
voor Van Dyck, dat hun levens elkaar 40 jaar overlapten
en dat zij naast elkaar konden werken. Het werk in het
atelier, aan zijn eigen schilderijen en die van Rubens,
leerde Van Dyck dat Rubens en hij fundamenteel
verschilden in artistiek temperament en persoonlijke
voorkeur.
Ook hw1 beider levenservaring was op het moment
van htm ontmoeting totaal verschillend.
De 22 jaar oudere Rubens was een gevestigd meester
en één van Antwerpens meest vooraanstaande burgers.
Hij was erudiet, vermaard als kunstverzamelaar en een
man van de wereld. Daarnaast was hij een geslaagd
zakenman, de beroemdste schilder van Europa en stond
hij aan het hoofd van een groot schildersatelier dat
klanten uit Italië, Duitsland, Engeland en Vlaanderen op
hun wensen kon bedienen. Van Dyck was een jongen van
14, met veel talent en ambitie, een grote honger naar
kennis en de wil om zich te bewijzen en vooruit te komen.
Dat blijkt ook uit de werken die hij in de periode
1613-1618 maakt. Hoewel het grootste deel van zijn
productie in dienst van Rubens stond, zijn er toch enkele
werken die onmiskenbaar zijn eigen toets dragen.
Het bekendste voorbeeld is ongetwijfeld de Heilige
Hiëronymus (Vaduz), uit 1615. Het toont ons de ontzettend
vlotte en losse toets van de jonge Van Dyck, die een totaal
nieuw type van heilige introduceert. Zijn de voorbeelden
van Rubens groot en gespierd, dan is deze heilige
duidelijk een oudere en wat verweerde man, waarbij
Van Dyck in de eerste plaats de psychologische kant
benadrukt. Opvallend is vooral de ruwheid waarmee
Van Dyck te werk gaat. De penseelvoering is uiterst
krachtig, gedreven zelis, en is een onmiskenbare
weergave van zijn ambitie. Later zal hij dit thema nog
verschillende keren laten terugkeren.
Deze werken tonen ons dat de schilder duidelijk op
zoek is naar een eigen stijl die op belangrijke punten
verschilt van deze van Rubens.
Op 11 februari 1618 wordt Antoon van Dyck
ingeschreven als vrijmeester in het St.-Lucasgilde te
Antwerpen. Een probleem is echter het feit dat hij nog
minderjarig is op dat moment en zijn werk dus niet
vrijelijk te koop kan stellen. Op 15 februari 1618 wordt dit
opgelost door zijn vader die de toestemming geeft aan de
Vierschaar om de schilder meerderjarig te verklaren.
Dat de jonge Van Dyck op dat moment al helemaal
ontwikkeld is als zelfstandig werkend kunstenaar, bewijst
het feit dat Rubens hem rond die tijd verschillende keren
vermeldt in zijn brieven. Het belangrijkste document is
zonder twijfel de brief van Rubens aan Sir Dudley
Carleton, waarin hij stelt dat de kartons voor de Dechts
Mus-cyclus klaar zijn en dat ze naar Brussel gestuurd zijn
om er te worden geweven. Later is gebleken
(een document uit 1661) dat het Van Dyck was die de
kartons heeft geschilderd. Het feit dat Rubens deze
belangrijke opdracht aan zijn medewerker toevertrouwt,
kan alleen maar bewijzen hoe getalenteerd en
vernieuwend deze wel is.
Rubens sluit nog een tweede belangrijke
overeenkomst, deze keer met de Jezuïeten, voor het
ontwerp van 39 plafondstukken voor de Carolus
Borromeuskerk te Antwerpen. Het contract bepaalt dat
het Van Dyck is die, samen met enkele leerlingen,
de werken gaat uitvoeren. Er wordt eveneens
overeengekomen dat hij ook een zijaltaar zal schilderen.
Hoewel hij tijdens deze periode nog in het atelier van
Rubens werkt, blijkt uit een brief van de Gravin van
Arundel (17 juli 1620) dat zijn werken nauwelijks minder
gewaardeerd worden, maar dat de schilder toch niet
geneigd is Antwerpen te verlaten. Hij woont op dat
moment in het huis 'Dom van Keulen' in de La nge
Minderbroedersstraat, waar hij op dat moment twee
JeerliJ1gen in dienst heeft: Herman Servaes en Justus van
Egmont.
OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN 1999/2 3