Untitled - Tento.be

Werk
De bewening van Christus (kleine Nood Gods) hing boven
een altaar dat Abbé Cesare Alessandro Scaglia in de
Antwerpse Recollettenkerk had laten oprichten. Van Dyck
moet de opdracht tijdens zijn verblijf in Vlaanderen, in de
winter van 1633 -1634, hebben ontvangen; aangezien het
altaar pas in 1637 werd gewijd, schilderde hij het stuk
waarschijnlijk toen hij weer terug was in Londen. Ook
stilistische overwegingen spreken voor deze latere
datering. Het hoekige karakter van deze Bewening
verschilt totaal van de veel zintuiglijker versies die
Van Dyck eerder schilderde."
Hoewel Van Dycks nadruk op de smart van de Maagd
heel goed paste bij een altaarstuk dat bestemd was voor
de kapel van de Zeven Smarten van Maria, was het
concept ook in overeenstemming met een van de meest
fundamentele stellingen van het contrareformatorische
denken, de leer van de transsubstantiatie. Christus wordt,
hoewel gedeeltelijk omhuld door een lijkwade en liggend
met het hoofd op Maria's knie, vrijwel geheel frontaal
weergegeven zodat zijn lichaam en bloed aan de kijker
zeer duidelijk worden gepresenteerd. Hij ligt op een platte
rechthoekige steen, die symbool staat voor een altaar.
De doctrine zoals die tijdens het Concilie van Trente werd
geformuleerd, stelt dat door de consecratie de substantie
van het brood en de wijn overgaat in die van het lichaam
en bloed van Christus, 'maar zo dat daarbij de uiterlijke
gestalten van brood en wijn behouden blijven'.
26
Het schilderij zou daarom een extra dimensie hebben
toegevoegd aan het misoffer dat op het altaar eronder
werd opgedragen.
Helaas heeft het schilderij nogal geleden en heeft het
iets van zijn dramatische kracht verloren doordat er in de
lucht en in de engel in de wolken bovenaan rechts vrij
veel overschilderingen voorkomen.
Interessant is echter de vergelijking met het grotere
altaarstuk dat Van Dyck zo'n acht jaar eerder geschilderd
had. Hoewel hier ook diezelfde dramatische spanning te
bespeuren valt, is de sfeer anders. De Mariafiguur is veel
minder uitbundig in het tonen van haar leed, wat het
schilderij als het ware intiemer maakt. Deze intimiteit
wordt nog versterkt door het zachte gebaar van Maria
Magdalena en het openlijk tonen van Johatmes' verdriet.
Het kleurenschema komt wel grotendeels overeen,
evenals de achtergrond. Maar door het grotere werk in de
hoogte te schilderen bereikt Van Dyck wel een totaal
ander effect. De Christusfiguur ligt op een rots voor
Maria.
Opmerkelijk is de woeste, woestijnachtige achtergrond
die hier wordt gebruikt. Deze is onmiskenbaar ontleend
aan Titiaan, die voor het eerst zijn personages buiten de
gebruikelijke religieuze interieurs situeerde.
De bewening van Christus
(de 'kleine Nood Gods')
Ca. 1636, olieverf op doek,
115 x 208 cm
Antwerpen, Koninklijk Museum
voor Schone Kunsten