Untitled - Tento.be

Twee studies met het hoofd
van een man
Co. 1627, olieverf op paneel,
53 x 98 cm
Antwerpen, Rockoxhuis
Foto.· Speltdoorn
Maria met kind en de
Heiligen Rosalia, Petrus en
Paulus
Co. 1629, olieverf op doek,
275 x 210 cm
Wenen, Kunsthistorisches Museum
Werk
Van Dyck schilderde Maria met kind en de Heiligen
Rosalia, Petrus en Paulus voor de Broederschap der
Vrijgezellen, waarvan hij trouwens zeil lid was.
Deze Sacra Conversazione doet sterk Italiaans aan, vooral
dan wat de opbouw beh·eft. Het plaatsen van de
Mariafiguur op enkele trappen, om haar beter te doen
uükomen in de compositie, is een duidelijk Venetiaans
element, ook hier weer terug te brengen tot Titiaan.
De Madonna wordt aanbeden door de H. Rosalia,
een niet zo veel voorkomende heiligenfiguur. Ze was
afkomstig uit Palermo, uit het adellijke geslacht der
Sinibaldi. Zij leefde in de 12de eeuw als kluizenares in een
spelonk van de Monte Pellegrino op Sicilië. Tijdens de
pestepidemie van 1624 (waar Van Dyck getuige van was)
werd haar lichaam teruggevonden.
Het doodshoofd en de lelie naast haar op de trap
verwijzen naar deze boetedoening en stellen
respectievelijk het vergankelijke en de zuiverheid voor.
Soms wordt zij ook voorgesteld als augustines, en het is in
deze hoedanigheid dat Van Dyck haar op dit schilderij
toont. Haar vaste attribuut is de krans van rozen die ze op
haar hoofd draagt, maar die hier op uitzonderlijke wijze
aangerijkt wordt door het Christuskind.
C?pvallend aan dit werk is het verschil in de
uitwerking van de gezichten. De vrouwenfiguren hebben
allen een zacht en verfijnd aangezicht, terwijl de twee
mannelijk heiligen weeral in die vlezige, bijna volkse stijl
zijn aangezet.
Dit kan te maken hebben met het gebruik van
modelkoppen, zoals dat al een hele tijd gebruikelijk was.
Bepaalde karakteristieke modellen werden meermaals
geschetst op paneel, werkjes die dan werden opgeborgen
voor een eventueel later gebruik. Na de dood van een
schilder waren dergelijke studies zeer gegeerd.
In het werk van Van Dyck waren voorstudies in de
vorm van olieverfschetsen minder belangrijk dan in dat
van Rubens. Gezien zijn enorme productie was het
gebruik van dergelijke schetsen voor Rubens om diverse
redenen van groot nut. In de eerste plaats dienden zij om
de opdrachtgevers een idee te geven van het uiteindelijke
werk. Daarnaast waren deze schetsen ook zeer nuttig
tijdens de verschillende productiestadia die hij overliet
aan de assistenten in zijn atelier.
Uit de olieverfschetsen van Van Dyck blijkt duidelijk
dat hij slechts zelden de veeliigurige studies schildert die
zo typisch zijn voor Rubens. In zijn eerste en tweede
Antwerpse periode komen ze voor, maar in Italië en in
Engeland niet. Daar schilderde hij voornamelijk
porh·etten, waar zelden meer dan een schets in krijt of pen
voor nodig is.
Trouwens, het is opvallend hoe Van Dyck toch telkens
de voorkeur geeft aan de tekening. De meeste van zijn
voorontwerpen worden in een reeks tekeningen
uitgewerktToch beheerst hij de olieverfschets volledig.
Het zijn vaak rijpe, doordachte opzetten, die kracht en
beslistheid uitstralen.
OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VlAANDEREN 1999/2 25