Handleiding Duurzaam Houtgebruik - WWF Belgium

DUURZAAM HOUTGEBRUIK 

Een handleiding 

voor leerkrachten 

TSO en BSO 

Met de financiële steun van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap

Voor meer informatie 

over FSC, 

contacteer: 

WWF-Belgium 

Bossenunit 

E.Jacqmainlaan 90 

B-1000 Brussel 

Tel: 02/340.09.90 

Fax: 02/340.09.77 

bos@wwf.be 

FSC Trademark © 1996 

Forest Stewardship Council A.C. 

FSC-SECR-0019 

Voor meer informatie 

over houttoepassingen 

zonder chemische verduurzaming 

en de milieuverantwoorde 

behandeling van buitenschrijnwerk, 

contacteer: 

VIBE vzw 

Statiestraat 115 

2600 Berchem 

tel: 03/239 74 23 

fax: 03/230 91 26 

info@vibe.be 

www.vibe.be 

Inhoudstafel 

INLEIDING 3 

DEEL I: Technische informatie 5 

A. FSC-gelabeld hout 6 

1. Basisinfo 6 

2. Veelgestelde vragen 11 

3. Technische informatie 12 

4. FSC-gelabeld hout in de praktijkles 17 

5. Meer info 21 

B. Houten buitenschrijnwerk milieuvriendelijk behandelen 22 

1. Basisinfo 22 

2. Veelgestelde vragen 25 

3. Technische informatie 26 

4. Houten buitenschrijnwerk milieuvriendelijk behandelen 

in de praktijkles 33 

5. Meer info 34 

DEEL II: Pedagogische leidraad 35 

Inleiding 36 

Modules 37 

Module 1: Wat is FSC? 37 

Module 2: Groepswerk over duurzaam bosbeheer 

en de oorzaken van ontbossing 39 

Module 3: Een bedrijfsbezoek 42 

Module 4: Regenwoud.kom – biodiversiteit 44 

Module 5: De FSC-database 46 

Module 6: Een project 48 

BIJLAGEN 51 

Bijlage 1: Vragenlijst 1 – FSC… Ja voor natuurvriendelijk hout 51 

Bijlage 2: Vragenlijst 2 – FSC… Ja voor natuurvriendelijk hout 52 

Bijlage 3: De oplossingen van de vragenlijsten 53 

COLOFON 

Redactie: Sabien Leemans en Yolente Delaunoy (WWF - Technische info over FSC en 

de pedagogische leidraad), Peter Geldof en Peter Thoelen (VIBE - Technische info over 

houten buitenschrijnwerk): 

Leescomité: Eric Craenhals (MOS, Cel NME&I, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, 

afdeling Algemeen Milieu- en Natuurbeleid), Franka Bytebier (WWF), Ingrid 

Adams (WWF). 

Foto’s: Biohome, Peter Geldof, Gemeente Kontich, Rudy Leemans, WWF-Belgium, 

WWF-Canon/Per ANGELSTAM, WWF-Canon/Chris Martin BAHR, WWF-Canon/ 

Vladimir FILONOV, WWF-Canon/Michel GUNTHER, WWF-Canon / Martin HARVEY, 

WWF-Canon/Hartmut JUNGIUS, WWF-Canon/Edward PARKER, WWF-Canon/WWF- 

Switzerland/A. della Bella WWF-Canon/N.C. TURNER 

Coördinatie: Ingrid Adams 

V.U.: Sabien Leemans - WWF-Vlaanderen, E. Jacqmainlaan 90, 1000 Brussel 

Dit is een uitgave van WWF-Vlaanderen en VIBE, oktober 2004.

Inleiding 

Wat is duurzaam houtgebruik? 

Hout is zowel vanuit technisch oogpunt als vanuit milieu- en gezondheidsoverwegingen een uitstekend 

bouwmateriaal, dat al eeuwenlang zijn deugdelijkheid bewezen heeft. Wat het technische aspect 

betreft, moeten we er rekening mee houden dat elke houtsoort specifieke eigenschappen heeft 

(natuurlijke duurzaamheid, sterkte, elasticiteit, gewicht, hardheid,…) en dat niet elke soort geschikt 

is voor elke toepassing. Wat het milieu en de gezondheid betreft, kunnen we van duurzaam houtgebruik 

spreken als aan twee voorwaarden voldaan wordt: 

1. Het hout moet uit verantwoord bosbeheer gewonnen worden (FSC-gelabeld hout) 

2. Het hout mag niet geïmpregneerd zijn met voor het milieu schadelijke pesticiden. 

Waarom duurzaam houtgebruik voor TSO en BSO? 

De laatste jaren krijgt duurzaam bouwen en verbouwen, zowel door particulieren als door openbare 

besturen, steeds meer aandacht. Duurzaam materiaalgebruik is daar een belangrijk aspect van. 

Hout is het milieuvriendelijke bouwmateriaal bij uitstek, op voorwaarde dat het afkomstig is van een 

bos dat op een verantwoorde manier beheerd wordt, en als het op een verantwoorde manier gebruikt 

wordt. 

De leerlingen van vandaag zijn de professionelen van morgen. Daarom is het belangrijk hen goed te 

informeren en bewust te maken van deze aspecten, zodat zij in hun latere loopbaan bewust kunnen 

kiezen welke materialen ze willen gebruiken. 

Meer dan 70% van de lokale overheden (gemeenten en provincies) engageerden zich via de samenwerkingsovereenkomst 

“Milieu als opstap naar duurzame ontwikkeling” om in hun eigen diensten 

FSC-gelabeld hout te gebruiken. Tegelijkertijd engageerden zij zich ertoe voor minder schadelijke 

houtverduurzamingsmiddelen te kiezen. 

Het is belangrijk dat de leerlingen op de hoogte zijn van deze ontwikkelingen, en dat zij weten hoe zij 

op die vraag kunnen inspelen tijdens hun beroepsleven. Een voorbeeld: door de boscertificering die 

aan de basis van FSC-gelabeld hout ligt, komen minder gekende houtsoorten op de markt. Momenteel 

worden daar helaas maar een heel beperkt aantal soorten van gebruikt (Sipo, Afzelia, Meranti, 

enz.). Het is dan ook cruciaal dat de leerlingen deze houtsoorten beter leren kennen. 

Link met ‘Milieuzorg Op School’ 

Het gebruik van FSC-gelabeld hout en milieuvriendelijke houtbeschermingsproducten kadert ook 

in het project MOS (Milieuzorg op School), met “materialen” als één van de aandachtsvelden. Voor 

TSO en BSO scholen werd het project “Milieuzorg in de werkplaats” opgestart, als aanvulling bij 

het algemenere MOS-project. Ondertussen zijn er al werkboeken voor leerkrachten en leerlingen 

beschikbaar voor zeven beroepenvelden: auto, chemie, grafische technieken, hout, mechanica en 

elektriciteit, personenzorg en voeding 1 . 

1. De documenten vindt u op http://meko.vub.ac.be/~gronsse/groeneschool/inhoud.html. Bij de provinciale begeleiders 

van het project MOS kan u de cd-rom bestellen: zie http://www.milieuzorgopschool.be.

Deze handleiding wil een aanvulling zijn op de werkboeken “hout” voor leerkrachten en leerlingen, 

met praktische en concrete informatie over hoe u in de praktijk met uw leerlingen rond duurzaam 

houtgebruik kan werken. 

Opbouw van de handleiding 

Deze handleiding “duurzaam houtgebruik” bestaat uit een technisch en een pedagogisch deel. Het 

technische deel omvat twee thema’s: 

- FSC-gelabeld hout: technische informatie voor leerkrachten en tips over hoe u FSC-gelabeld 

hout kan toepassen tijdens de praktijklessen 

- Milieuvriendelijke houtbescherming aan de hand van een casestudie over de milieuvriendelijke 

behandeling van houten buitenschrijnwerk 

Het pedagogische deel verduidelijkt hoe u vakoverschrijdend kan werken rond het thema ‘duurzaam 

houtgebruik’.

DEEL I 

Technische informatie

6 – Deel I | FSC 

A. FSC-gelabeld hout 

1. Basisinfo 

Bossen in nood 

Het gaat niet zo goed met de bossen op onze aarde. Deze prachtige en belangrijke ecosystemen, die 

een immense rijkdom aan leven herbergen, staan wereldwijd onder zware druk. De ontbossing raast 

meedogenloos verder, en bosdegradatie tast zowel tropische bossen in Afrika als loofbossen bij ons aan. 

Bossen worden platgebrand om plaats te maken voor landbouwgrond (zoals bv. in Brazilië) of worden 

gekapt voor houtwinning. 

Nochtans hoeft houtwinning geen schadelijke activiteit voor het milieu te zijn. Onze toevlucht nemen tot 

andere materialen is dan ook nergens voor nodig. Hout is immers een hernieuwbare grondstof die milieuvriendelijker 

is dan de meeste alternatieven. Wél moet houtwinning op een verantwoorde en duurzame 

manier gebeuren. Daarom werd FSC in het leven geroepen en ontstond het concept boscertificering. 

FSC heeft ook aandacht voor sociale aspecten, zoals de belangen 

van de lokale gemeenschappen in een bosgebied en de rechten van 

bosarbeiders.

Wat is FSC? 

FSC staat voor “Forest Stewardship Council” of “Raad voor 

Duurzaam Bosbeheer”. Het is een internationale NGO met 

hoofdzetel in Bonn, die ondersteund wordt door talrijke sociale 

organisaties en milieubewegingen (waaronder WWF), 

houtinvoerders, -handelaars en -verwerkers, bosbeheerders, 

organisaties voor de rechten van inheemse volkeren enz. 

De opdracht van FSC bestaat erin om overal ter wereld verantwoord 

bosbeheer te promoten. Verantwoord bosbeheer 

voldoet aan drie voorwaarden: het houdt rekening met het 

milieu, respecteert sociale aspecten (zoals de rechten van 

lokale gemeenschappen en bosarbeiders) en is economisch 

haalbaar. 

Wat doet FSC ? 

FSC zorgt voor de certificering van bossen volgens een aantal 

strikte criteria en voor het labelen van het hout dat uit deze 

bossen afkomstig is. FSC is dus ook een keurmerk. Een 

FSC-certificaat garandeert dat een bos verantwoord beheerd 

wordt; een FSC-label op een product toont aan dat dit product 

uit een verantwoord beheerd bos afkomstig is. 

Hoe werkt FSC? 

• De 10 Principes van FSC 

FSC heeft algemene principes opgesteld voor verantwoord 

bosbeheer (zie kader rechts). Deze gelden voor alle bostypes, 

zowel voor de bossen bij ons als voor de bossen in de tropen 

en in meer noordelijk gelegen gebieden. Wel worden ze steeds 

aan de plaatselijke situatie aangepast. Een stuk regenwoud in 

Brazilië en een naaldwoud in Finland vragen immers om een 

verschillende aanpak. Een boseigenaar die zijn bos wil laten 

certificeren, moet een audit (externe controle) laten uitvoeren 

door een onafhankelijk controleorganisme. Die audit gebeurt 

op basis van de aangepaste principes. 

Ook voor België zijn er FSC-criteria uitgewerkt. Deze criteria 

sluiten heel nauw aan met de Criteria Duurzaam Bosbeheer 

van de Vlaamse overheid. 

• ‘Chain of custody’: controle bij iedere tussenstap 

Om de geloofwaardigheid van het FSC-label te verzekeren, is 

een goede controle onontbeerlijk. Er moet natuurlijk eerst en 

vooral worden nagegaan of het bosbeheer wel voldoet aan de 

FSC-principes. Maar ook de hele handelsketen moet worden 

gecontroleerd. Elke schakel in de handelsketen ondergaat 

een audit, die moet garanderen dat FSC-gelabeld hout wel 

degelijk afkomstig is uit FSC-gecertificeerde bossen. Deze keten 

wordt de Chain of Custody (CoC) genoemd. Het certificaat 

dat een bedrijf in de handelsketen na de audit behaalt, wordt 

‘chain of custody’-certificaat genoemd. 

Deel I | FSC – 7 

De 10 principes 

en criteria van FSC 

1 Het bosbeheer moet de nationale 

wetten, internationale 

verdragen en de principes en 

criteria van FSC respecteren. 

2 De eigendoms- en gebruiksrechten 

m.b.t. het bos moeten 

duidelijk gekend en wettelijk 

gedocumenteerd zijn. 

3 De wettelijke en gebruiksrechten 

van inheemse volkeren op 

hun land en grondstoffen moeten 

worden gerespecteerd. 

4 Het bosbeheer dient het sociale 

en economische welzijn van 

bosarbeiders en lokale gemeenschappen 

op lange termijn te 

verzekeren. 

5 Het bosbeheer dient een efficiënt 

gebruik te stimuleren van 

de bosproducten en -diensten, 

teneinde de ecologische en 

economische productiviteit te 

vrijwaren. 

6 De ecologische functies en biodiversiteit 

van het bos worden 

beschermd. 

7 Er wordt een bosbeheerplan 

met duidelijk omschreven doelstellingen 

en middelen opgesteld. 

8 Er vinden regelmatig evaluaties 

van het bosbeheer plaats. 

9 Bossen met een hoge beschermingswaarde 

moeten 

behouden worden (bv. bossen 

met een bijzondere natuurlijke 

rijkdom of van groot cultureel of 

religieus belang). Bij het beheer 

ervan moet men steeds uitgaan 

van het voorzorgsprincipe. 

bk Plantages moeten een aanvulling 

vormen op natuurlijke bossen, 

maar mogen deze niet vervangen. 

Zij moeten de druk op 

natuurlijke bossen verminderen 

en hun herstel en bescherming 

bevorderen. De principes 1 tot 

9 gelden ook voor plantages.


Enkel bedrijven met een ‘chain of custody’-certificaat, mogen FSC-producten verkopen. Als een bedrijf 

FSC-gelabeld hout aankoopt om speeltoestellen te fabriceren maar zelf geen CoC-certificaat heeft, mag 

het de speeltoestellen niet met FSC-label verkopen. De claim dat het om FSC-gelabeld hout gaat, vervalt 

dan. 

Certificeringsinstellingen 

FSC certificeert niet zelf. Deze verantwoordelijkheid wordt overgedragen aan certificeringsinstellingen. 

Momenteel zijn er wereldwijd 13 organisaties bevoegd om te certificeren voor FSC 1 . De rol van de certificeerder 

bestaat erin om op het terrein na te gaan of de principes van FSC wel degelijk worden toegepast 

en de audit uit te voeren bij de bedrijven in de verdere handelsketen. 

Cijfergegevens 

FSC-boscertificering… ook in België, bv. in het Zoniënwoud 

Vandaag is er wereldwijd al 45,94 miljoen ha bos FSC-gecertificeerd 2 . De geografische spreiding is als 

volgt: 

- Europa: 59 % 

- Noord-Amerika: 20 % 

- Latijns-Amerika: 13 % 

- Azië-Pacifisch gebied: 4 % 

- Afrika: 4 % 

1. www.fsc.org, per 4 augustus 2004. 

2. www.certified-forests.org, per 1 september 2004.

In België zijn 4 bossen gecertificeerd: het Meerdalwoud, het Vlaamse 

en het Brusselse gedeelte van het Zoniënwoud en het Heverleebos, 

samen goed voor een oppervlakte van 5.999 ha. Momenteel bereidt de 

Vlaamse overheid een groepscertificeringsproject voor alle domeinbossen 

voor. 

Waaraan is FSC-gelabeld hout te herkennen? 

Verschillende elementen tonen aan dat een product FSC-gelabeld is: 

• Het ‘Chain of Custody’-Certificaat (CoC) 

Een ‘chain of custody’-certificering garandeert de consument dat FSCgelabelde 

producten wel degelijk afkomstig zijn uit een FSC-gecertificeerd 

bos. De handelaar, zagerij, schrijnwerker, … krijgt na de controle 

een certificaat dat hem toelaat hout of houten producten met het FSClabel 

te verkopen. Op dit certificaat staat een specifiek ‘Chain of Custody’-nummer. 

Elk bedrijf krijgt zijn eigen COC-nummer toegekend. 

Een CoC-nummer is als volgt samengesteld: de afkorting van de certificeringsinstelling 

+ het soort certificaat (CoC) + het nummer eigen aan 

het bedrijf. 

Bijvoorbeeld: SGS-CoC-007 

• De factuur 

Controleer naast het COC-certificaat ook steeds de factuur. Bedrijven 

met een CoC-certificaat verkopen immers niet uitsluitend FSC-gelabelde 

producten. Alle facturen voor FSC-gelabelde producten moeten… 

- vermelden dat het product FSC-gelabeld is 

- het ‘Chain-of-Custody’-nummer van het bedrijf dragen. 

• Het FSC-label zelf 

Het FSC-label is de duidelijkste aanwijzing dat de aankoop van een 

product een verantwoord bosbeheer steunt. 

Hoewel het ‘Chain of Custody’-nummer en de FSC-vermelding op de 

factuur wél verplicht zijn in het FSC-systeem, is dat niet het geval voor 

het FSC-label. U kunt dus FSC-producten in de handel vinden zonder 

dit label. De reden daarvoor is dat het vooral bij half-afgewerkte producten 

(vb. gezaagd hout) technisch moeilijk is een label aan te brengen. 

Deel I | FSC – 9


100% 

Producten met een 100% FSClabel 

zijn afkomstig uit FSC-gecertificeerde 

bossen. 

Recycled 

Producten met een Recycled 

FSC-label steunen het hergebruik 

van grondstoffen en bestaan 

enkel uit post-consumer 

gerecycleerd hout of houtvezels. 

Mixed Sources 

Producten met een Mixed Sources 

FSC-label steunen de ontwikkeling 

van verantwoord bosbeheer wereldwijd. 

Het hout komt uit FSCgecertificeerde 

bossen, gecontroleerde 

bronnen en/of gerecycleerd 

materiaal. 

De gecontroleerde bronnen werden 

door onafhankelijke bedrijven 

gecontroleerd volgens FSC-normen, 

met als doel illegaal gekapt 

hout, hout uit bedreigde en zeer 

waardevolle bossen, GGO’s (genetisch 

gemodificeerde organismen) 

en schendingen van de mensenrechten 

uit te sluiten. 

Het recyclageteken geeft aan dat 

het product post-consumer gerecycleerd 

materiaal bevat.

Tropisch 

hout… 

goedkoop, 

maar 

ten koste 

van wat? 

In landen als Zweden 

staat het bosbeheer 

al op een behoorlijk 

peil en vergt de stap 

naar certificering 

geen grote bijkomende 

investering. 

Tropisch hout is momenteel 

eigenlijk onverantwoordgoedkoop. 

Dat het toch 

aan zo’n lage prijzen 

op de markt gebracht 

kan worden, 

ligt aan verschillende 

factoren: de veel 

voorkomende illegale 

houtkap, roofbouw, 

veronachtzaming 

van sociale aspecten 

(rechten van inheemse 

volkeren, arbeidsomstandigheden 

van 

bosarbeiders), … 

In dat perspectief 

bekeken zou zelfs 

een vrij belangrijk 

prijsverschil geen 

probleem mogen zijn. 

De omschakeling van 

illegaal naar verantwoord 

bosbeheer 

kost immers terecht 

geld en duurzame 

ontwikkeling ondersteunen 

vergt ook op 

dat vlak een inspanning. 

2. Veelgestelde vragen 

Is hout met het FSC-label duurder ? 


FSC-gelabeld hout is vaak niet beduidend duurder dan niet-gelabeld hout. 

Of er een meerprijs is of niet hangt af van de houtsoort. Bij Europees 

naaldhout is er meestal geen meerprijs, voor tropisch hout in de meeste 

gevallen wel. 

Is certificering wel nodig voor bossen in gematigde streken? 

Ja, niet enkel in de tropen, maar ook in Canada, Finland en Rusland komt 

onverantwoorde exploitatie van waardevolle oorspronkelijke bossen regelmatig 

voor. Ook in België moet het bosbeheer op meerdere plaatsen 

verbeterd worden. De natuurwaarde van bossen verhogen, bv. door meer 

inheemse soorten aan te planten, en de sociale functie van bossen (recreatie) 

bevorderen, zijn twee belangrijke aandachtspunten. 

Is er wel voldoende FSC-gelabeld hout beschikbaar op de markt ? 

Ja, voor allerlei toepassingen (tuinhout, buitenschrijnwerk, constructiehout, 

planken vloeren,…) zijn er houtsoorten te vinden met FSC-label. 

Ook plaatmaterialen (OSB, multiplex, MDF) en afgewerkte producten 

zoals tuinmeubelen zijn beschikbaar (zie p. 14: Beschikbaarheid van FSCgelabeld 

hout). 

Is het FSC systeem betrouwbaar ? 

Ja. FSC is het enige label voor hout en afgeleide producten (bv. papier) 

waar zowel de milieubeweging (o.a. Greenpeace, Friends of the Earth, 

WWF) als de sociale beweging (o.a. KWIA 3 , 11.11.11) en de bedrijfswereld 

(o.a. IKEA, Assi Domän, Kinnarps) achter staan. Certificering van bossen 

gebeurt bovendien niet door FSC zelf, maar door een onafhankelijke derde 

partij (de certificeringsinstellingen). Consultatie met alle belangengroepen 

(lokale milieuorganisaties of sociale bewegingen, de overheid, de omwonenden…) 

is een belangrijk onderdeel van elke controle. De certificering 

gebeurt dus onafhankelijk en transparant. 

3. Steungroep voor inheemse volken. 

Niet FSC zelf, maar onafhankelijke certificeringsinstellingen 

staan in voor de boscertificering.


3.Technische informatie Identificatie 

Er zijn verschillende manieren 

om de gecertificeerde 

producten herkenbaar te 

maken zodat ze gemakkelijk 

te onderscheiden zijn van 

de niet-gecertificeerde. De 

producten identificeren kan 

eenvoudigweg gebeuren met 

verf of etiketten, of op een 

meer gesofisticeerde manier, 

bv. met barcodes. 

Een houtbedrijf moet FSC-gecertificeerd 

en niet-gecertificeerd materiaal duidelijk 

gescheiden houden. 

‘Chain of custody’-certificering voor houtverwerkende 

bedrijven 

• Wat houdt een ‘chain-of-custody’-certificering concreet in 

voor een bedrijf? 

Om officieel FSC-gelabelde producten te kunnen verhandelen, moet 

een bedrijf over een CoC (Chain of Custody) certificaat beschikken. 

Het komt er op neer dat het bedrijf een audit ondergaat waarbij 

aangetoond wordt dat het, zowel administratief als op de werkvloer, 

kan garanderen dat een vermenging van FSC-gecertificeerd en niet- 

FSC-gecertificeerd materiaal uitgesloten is. 

Bij de organisatie van een CoC op bedrijfsniveau staan 

3 zaken centraal: 

1. de identificatie van de goederen 

2. de segregatie of scheiding van de goederen 

3. de documlentatie over de goederen 

Scheiding 

Identificatie alleen volstaat 

niet. Gecertificeerd en nietgecertificeerd 

materiaal 

moeten ook altijd duidelijk 

gescheiden blijven. 

Dit betekent in de eerste 

plaats een scheiding in de 

ruimte: het gecertificeerde en 

het niet-gecertificeerde hout 

moeten bv. in de magazijnen 

van elkaar gescheiden zijn. 

Bovendien moet er bij de 

verwerking ook een scheiding 

in de tijd zijn. Voor bedrijven 

met meerdere productielijnen 

kan bijvoorbeeld 1 productielijn 

volledig voor de verwerking 

van gecertificeerd hout 

dienen. Indien er slechts één 

productielijn aanwezig is, 

moet er een duidelijke scheiding 

in de tijd zijn, bv. 1 dag 

in de week, of 4 uren op een 

bepaalde dag om gecertificeerd 

materiaal te verwerken. 

Documentatie 

De documenten die betrekking 

hebben op het gecertificeerde 

hout, moeten 

duidelijk vermelden welke 

producten gecertificeerd zijn. 

Ook het CoC-nummer van 

het bedrijf moet erop staan. 

De belangrijkste documenten 

zijn: aankoopformulieren, 

transportdocumenten, afleveringsbonnen, 

facturen, 

verkoopsbestanden, productiebestanden, 

…

• Groeps-CoC voor kleine bedrijven 


FSC biedt de mogelijkheid aan kleine bedrijven één gezamenlijk CoC-certificaat te behalen. Op die manier 

worden ze op het vlak van administratie en kostprijs bevoordeeld. Zo wordt FSC ook voor timmerlieden, 

schrijnwerkers, ambachtslui, en kleinere handelaren een haalbare keuze. 

Zo’n groeps-CoC richt zich alleen tot de bedrijven die aan volgende voorwaarden voldoen: 

➤ ofwel maximaal 15 werknemers tellen, 

➤ ofwel maximaal 25 werknemers tellen en een omzetbeperking hebben tot 1.000.000 US $/jaar. 

In essentie komt een groepscertificering hierop neer: 

CERTIFICEERDER 

door FSC geaccrediteerd 

Audit 

(bij enkele bedrijven) 

GROEPSLEDEN 

(verzameling van 

individuele, kleine 

bedrijven) 

Centrale audit 

Controle 

en ondersteuning 

De Certificeerder voert een centrale audit uit bij de groepsmanager en doet steekproefgewijs controleaudits 

bij een aantal groepsleden. 

De Groepsmanager (een individu of een rechtspersoon) is ervoor verantwoordelijk dat elk lid van de 

groep voldoet aan alle vereisten van FSC. Om dit na te gaan, organiseert de groepsmanager o.a. minstens 

één controlebezoek bij elk deelnemend bedrijf. De groepsmanager geeft ook ondersteuning aan de 

leden en maakt het voor hen eenvoudiger om aan de voorwaarden van FSC te voldoen. Zo kan de groep 

bv. gestandaardiseerde documenten hanteren of concrete methodes voor identificatie uitwerken. 

Elk Groepslid moet op zijn niveau voldoen aan de vereisten die door FSC gesteld worden om een CoCcertificaat 

te behalen en behouden. 

Momenteel zijn er in Vlaanderen twee groepscertificeringsprojecten: 

Groepscertificeringssysteem van De & D: 

Lut Draye 

Tel. 0495/63.11.56 

Fax 011/74.37.82 

lut.draye@pandora.be 

www.groepsmanager-FSC.be 

GROEPSMANAGER 

(kan een individu, 

organisatie of 

vereniging zijn) 

Groepscertificeringssysteem van Qualibouw: 

Karina Ramaekers 

Marketing en Communication Qualibouw 

Tel. 011/24.77.50 

Fax 011/24.77.55 

info@qualibouw.be


Beschikbaarheid van FSC-gelabeld hout 

Er zijn nog geen cijfers over de beschikbaarheid van FSCgelabelde 

producten op de Belgische markt. Voor Nederland 

bestaan die cijfers wel: in 2001 was daar 469.000 m³ rondhout-equivalent 

(rhe) FSC-gelabeld hout op de markt beschikbaar 

4 . Dat komt overeen met 7% van het totale verbruik van 

timmerhout en houtproducten. Dat is een belangrijke toename 

tegenover 1999, toen het aandeel FSC-hout werd geschat op 

4%. Daarnaast waren naar schatting 31.000 m³ rhe FSCgecertificeerde 

tuinmeubelen beschikbaar (in 1999 was dit 

slechts 14.000 m³ rhe). Voor het jaar 2003 wordt verwacht 

dat het beschikbare volume FSC-hout toegenomen zal zijn tot 

605.000 m³ rhe, ofwel ruim 8% van het totale houtverbruik in 

Nederland. 

De positieve evolutie zoals die zich in Nederland voordoet, is 

ook in België waar te nemen: de beschikbaarheid van FSCgelabeld 

hout neemt toe. Voor de meeste toepassingen zijn 

FSC-gelabelde houtsoorten te vinden. In het kadertje hiernaast 

vindt u een overzicht van het aanbod. Gekende tropische 

hardhoutsoorten, zoals meranti, bangkirai, iroko e.d. zijn 

er niet in terug te vinden. Deze houtsoorten zijn vandaag nog 

niet beschikbaar met FSC-label. De meeste tropische hardhoutsoorten 

die wel met FSC-label te verkrijgen zijn, zijn de 

zogenaamde “minder gekende houtsoorten” (zie p. 15). 

Van timmerhout tot keukenplankjes en 

tuinmeubelen... 

het aanbod FSC-gelabelde producten op 

de Belgische markt neemt toe. 

Een greep 

uit de beschikbare FSCgelabelde 

houtsoorten 

en producten 

– Plaatmateriaal: OSB, MDF, multiplex, 

zacht board 

– Timmerhout: vuren, grenen, 

lariks 

– Buitenschrijnwerk: 

• Gevelbeplanking: ceder, 

louro gamela, lariks,... 

• Ramen: sapupira, jatoba, 

gelamelleerd eucalyptus 

– Plankenvloeren: jatoba, ipé, 

europese eik, grenen,... 

– Tropisch hardhout voor waterwerken: 

cumaru, cupiuba, 

guariuba, massaranduba, karri, 

angelim vermelho, piquia, sucupira 

vermelho,... 

– Terrassen: massaranduba, louro 

itauba, cumaru, robinia,... 

– Speeltoestellen, zitbanken en 

tafels: lariks, jatoba, eucalyptus, 

teak, guariba, ipé, itauba,... 

– Fineer 

– Gefineerde platen 

– Fineerparket : esdoorn, kersen... 

4. FSC op de Markt. De beschikbaarheid van FSC-gecertificeerd hout op de Nederlandse Markt in 2000-2003. E. Wakker, 

M. Kriesch, M. van Dorp, AIDEnvironment, 2002.

Onbekend is 

– onterecht – 

onbemind! 

Als we een flink 

eind teruggaan in 

de tijd zien we dat 

de Inuït enkel overleefden 

dankzij hun 

zeer grondige kennis 

van de verschillende 

grondstoffen die hen 

omringden. 

Noord-Amerikaanse 

indianen kenden hun 

buffels letterlijk van 

binnen en van buiten. 

De kolonisten in Amerika 

kenden na korte 

tijd alle boom- en 

houtsoorten uit hun 

leefomgeving en de 

mogelijke toepassingen 

ervan. 

Momenteel beschikken 

wij over wereldwijd 

bereikbare grondstoffen 

en hoogwaardige 

technologieën. 

Toch gebruiken we 

bepaalde grondstoffen 

veel te éénzijdig, 

waardoor de “uitverkorenen” 

sterk onder 

druk kunnen komen 

te staan. Waarom gebruiken 

we houtsoort 

X wel en houtsoort Y 

niet? 

Minder gekende houtsoorten en hun 

toepassingsmogelijkheden 

• Waarom minder gekende houtsoorten gebruiken? 


Het gebruik van minder gekende of minder toegepaste houtsoorten (LKS = 

lesser known species) is niet nieuw, maar actueel geworden door de vernieuwde 

interesse voor verantwoord bosbeheer. Het feit dat we spreken 

over minder gekende soorten illustreert vooral dat we niet gewoon zijn ze 

te gebruiken, want die soorten zijn wel “gekend” en in veel gevallen ook 

uitgebreid bestudeerd. 

Tropische bossen in bv. Afrika en Latijns-Amerika zijn heel heterogeen 

qua soortensamenstelling. Het is niet ongewoon dat op 1 ha bos slechts 

2 exemplaren van dezelfde soort voorkomen. Als we (zoals momenteel 

het geval is) enkel geïnteresseerd zijn in een zeer beperkt aantal soorten, 

zoals bv. sipo en sapelli, dan worden bij de exploitatie van die bossen 

grote delen bos opengesteld en vernietigd: de aanleg van uitsleepwegen 

vernietigt gemiddeld namelijk 12% van de bosoppervlakte. En dat om er 

slechts 2 bomen per ha uit te halen! Een dergelijke exploitatie is uiteraard 

niet duurzaam. Dit verklaart ook waarom er door de certificering van verantwoord 

bosbeheer minder gekende houtsoorten op de markt komen. 

Maar er is nog een reden waarom minder gekende hardhoutsoorten met 

FSC-label op de markt verschijnen: de grootste oppervlakten FSC-gecertificeerd 

bos in de tropen zijn momenteel te vinden in Latijns-Amerika. De 

bij ons beter gekende soorten uit Afrika en Azië zijn vandaag nog niet met 

FSC-label beschikbaar. 

• Technische informatie over minder gekende houtsoorten 

Op de website www.wwf.be/fsc vindt u de FSC-database van WWF met 

technische informatie over minder gekende houtsoorten die met het FSClabel 

op de Belgische markt te verkrijgen zijn. Er zijn twee manieren om de 

database te doorzoeken: op houtsoort of op toepassing. U kan van elke 

houtsoort een technische fiche downloaden. Van verschillende houtsoorten 

kan u ook een foto bekijken. 

www.wwf.be > Wat jij kan doen > als lokale overheid > duurzaam houtgebruik 

> voorbeeldprojecten vindt u tal van projecten die zijn uitgevoerd met 

FSC-gelabeld hout, dikwijls met minder gekende houtsoorten. 

Verkooppunten FSC-gelabeld hout 

Een 68-tal Belgische bedrijven (houtinvoerders en –handelaars) hebben 

momenteel een individueel CoC-certificaat 5 . Daarnaast hebben al een 

40-tal kleine houtbedrijven (kleinere houthandelaren en schrijnwerkerijen) 

een CoC-certificaat behaald via de groepscertificeringsprojecten van 

De&D en Qualibouw. 

• Belgische bedrijven met een CoC-certificaat 

Op de website van WWF vindt u de lijst van de Belgische bedrijven die een 

CoC-certificaat hebben, met contactadressen en beknopte informatie over 

de producten die ze aanbieden (www.wwf.be > Onze actiegebieden > Bossen 

> Online publicaties). Deze lijst wordt regelmatig aangepast. 

5. www.fsc-info.org, per 26 augustus 2004.


• De FSC-leveranciersgids: zoek uw FSC-gelabeld 

hout online! 

De FSC-database van WWF (www.wwf.be/fsc) bevat ook 

een leveranciersgids met informatie over de beschikbaarheid 

van FSC-gelabelde producten bij de erkende 

houtimporteurs en -handelaren (met een FSC ‘Chain of 

Custody’- certificaat). 

Ook kunt u opzoeken welke bedrijven werken in FSCgelabeld 

hout kunnen uitvoeren (erkende schrijnwerkers 

en aannemers met een FSC CoC-certificaat). Van elke 

leverancier kunt u een document met meer informatie 

downloaden. 

De FSC-database van WWF 

(www.wwf.be/fsc)

4. FSC-gelabeld hout in de praktijkles 


FSC-gelabeld hout in de praktijkles… mogelijkheden genoeg! 

Er is al heel wat hout met FSC-label beschikbaar. Er zijn dus mogelijkheden genoeg om FSC-gelabeld 

hout in de werkplaats van de school te gebruiken, tijdens de praktijklessen. U kunt hiervoor te werk gaan 

zoals in het stappenplan hieronder: begin met de eenvoudigere zaken en breid dan uit naar een meer 

volledige aanpak. 

Stap 1: Plaatmateriaal en timmerhout 

Overschakelen naar FSC-gelabelde producten voor plaatmateriaal zoals OSB, multiplex en MDF is 

relatief eenvoudig. Deze plaatmaterialen zijn gemakkelijk te verkrijgen. Let wel op dat het hout steeds 

aangekocht wordt bij handelaars die een CoC-certificaat bezitten. 

Ook voor timmerhout zoals grenen en vuren is het eenvoudig de stap te zetten naar FSC-gelabeld hout, 

al vereist dit soms wat creativiteit met zaagschema’s: alle handelsmaten zijn namelijk niet altijd beschikbaar 

met FSC-label. 

Stap 2: Minder gekende houtsoorten 

Zoals we al eerder uitlegden, zijn mensen te veel ingesteld op het gebruik van een beperkt aantal houtsoorten, 

zoals bv. meranti voor buitenschrijnwerk. Dat creëert een enorme druk op deze soorten. Door 

het certificeringsproces komen per definitie minder gekende/toegepaste houtsoorten op de markt. Certificering 

ondersteunen, omvat dus het gebruik van minder gekende soorten, uiteraard op een verantwoorde 

manier. Daarom is het heel belangrijk om de leerlingen kennis te laten maken met deze minder 

gekende houtsoorten en hen er praktijkervaring mee te laten opdoen. 

In de tabel op p. 18 vindt u voor verschillende toepassingen zowel de meest gebruikte houtsoorten, als 

de minder gekende houtsoorten die wél met FSC-label beschikbaar zijn.


Toepassing Courant gebruikte houtsoort 

Gevelbeplanking Ceder 6 Louro gamela 

Raamkozijnen 

Meranti, Sapelli, Afrormosia, Iroko, 

Padouk 

Tuinhout en waterwerken Azobé, Bangkirai 

Stap 3: Een concreet project 

Alternatieve houtsoort 

beschikbaar met FSC-label 

Sapupira, Jatoba, gelamelleerd 

eucalyptus 

Angelim vermelho, massaranduba, 

Louro itauba, … 

Verschillende gemeenten en provincies in Vlaanderen gebruiken FSC-gelabeld hout voor openbare werken 

en sensibiliseren hun inwoners hierover. Gemeenten en provincies zijn dan ook een logische partner 

om mee samen te werken aan een concreet project. 

6. Ceder is ook beschikbaar met FSC-label.

Compostbakken in Kontich 


De gemeente Kontich en het VTI (Vrij Technisch Instituut) werkten samen aan een FSC-project. De 

leerlingen van het VTI maakten compostbakken in FSC-gelabeld hout, die door de gemeente aan haar 

inwoners werden verkocht. De compostbakken zijn gemaakt in FSC-gelabeld jatoba. 

Meer info: 

Nele Van Hecke 

Milieudienst Kontich 

Tel: 03/450 78 69 

E-mail: duurzaamheid@kontich.be 

Zitmeubelen in Maaseik 

In Maaseik werkt het Technisch Instituut St. Jansberg hard aan zitmeubelen voor het educatief reservaatje 

van het College Heilig Kruis-St-Ursula van Neeroeteren. De leerlingen van het College ontwierpen 

de meubelen, die van het Instituut vervaardigen ze, in FSC-gelabeld sapupira-hout. De provincie 

Limburg financiert het project. 

Meer info: 

Eric Schrooten - Technisch Instituut Sint-Jansberg 

Sint-Jansberg 396 

3680 Maaseik 

E-mail: eric.schrooten@sjm.be


Algemene tips en aandachtspunten 

We vatten nog even enkele algemene tips en aandachtspunten samen om FSC-gelabeld hout tijdens de 

praktijklessen toe te passen: 

• Informeer de leerlingen en het personeel 

Het is belangrijk dat iedereen voldoende geïnformeerd is over wat FSC-gelabeld hout is en waarom het 

gebruikt wordt in de school. In de pedagogische leidraad vindt u meer tips en voorbeelden om u te verduidelijken 

hoe u met de leerlingen kunt werken. 

• Levertijden 

Op tijd bestellen is zeer belangrijk. Omdat het aanbod FSC-gelabeld hout op de markt (voor bepaalde 

toepassingen) nog beperkt is, is het mogelijk dat er een langere levertijd is dan voor niet-gelabeld hout. 

• Hoe kan ik zeker zijn of het geleverde hout inderdaad FSC-gelabeld is? 

Indien FSC-gelabeld hout is voorgeschreven of gevraagd, moet de garantie worden geboden dat het geleverde 

of gebruikte hout wel degelijk FSC-gelabeld is. Bedrijven die beschikken over een CoC-certificaat 

worden hierop gecontroleerd en bieden u de nodige garanties (zie ook ‘Waaraan is FSC-gelabeld hout 

te herkennen?’). 

Alle facturen voor FSC-gelabelde producten moeten… 

- vermelden dat het product FSC-gelabeld is 

- het ‘Chain-of-Custody’-nummer van het bedrijf dragen. 

• Logogebruik en communicatie 

FSC is een wereldwijd systeem, en de organisatie en haar leden dragen geloofwaardigheid hoog in het 

vaandel. Daarom kan het FSC-logo niet door iedereen op gelijk welke manier gebruikt worden. Voor 

het gebruik van het logo bestaan strikte regels, opgesteld door FSC-International. In België moeten de 

certificeerders (voor bedrijven met een CoC-certificaat) of WWF 7 (voor niet-gecertificeerde bedrijven en 

organisaties) toestemming geven over het logogebruik. 

Wanneer een school FSC-gelabeld hout aankoopt, dit tijdens de praktijklessen gebruikt en de gemaakte 

producten nadien wil verkopen, maakt zij deel uit van de handelsketen en is zij dus onderworpen aan 

de regels voor een CoC-audit. Dit wil zeggen dat de producten enkel een FSC-label mogen dragen als 

de school een ‘Chain of Custody’-certificaat kan voorleggen. Dit lijkt misschien wat omslachtig en vraagt 

een financiële inspanning, maar het is voor de leerlingen ook een prima oefening om van dichtbij mee 

te maken wat het inhoudt een CoC-certificaat voor de werkplaats te bekomen en achteraf volgens deze 

procedures te werken. Verschillende scholen kunnen ook samenwerken om als groep een CoC-certificaat 

te behalen. 

Wanneer een school een infobord wil plaatsen bij een realisatie met FSC-gelabeld hout, zijn er volgende 

mogelijkheden: 

➤ Heeft de leverancier van het hout geen CoC-certificaat, kan het logo NIET gebruikt worden. 

➤ Heeft de leverancier van het hout wél een CoC-certificaat, kan de school de FSC-contactpersoon 

(bij WWF) contacteren. Die zal bekijken of en op welke manier het infobord geplaatst kan worden. 

In elk geval moet er voldoende documentatie voorhanden zijn om te kunnen aantonen dat het gebruikte 

hout FSC-gelabeld is. Op de aankoopfacturen moeten volgende zaken vermeld worden : 

– het CoC nummer van de leverancier 

– de vermelding dat het geleverde hout FSC-gelabeld is 

– de hoeveelheid hout, de houtsoort en de vermelding van het project waarvoor het hout werd 

geleverd 

Heeft u nog vragen of merkt u dat de school aan bepaalde voorwaarden om het logo te gebruiken niet 

voldoet, contacteer dan WWF, zodat we samen naar een oplossing kunnen zoeken. 

7. WWF vertegenwoordigt momenteel FSC in België.

5. Meer info 

www.wwf.be 


De website van WWF-Belgium. 

Voor alle info over FSC, kijk bij Onze actiegebieden > Bossen en bij Wat jij kan doen > als lokale overheid 

> duurzaam houtgebruik. 

www.wwf.be/fsc 

De FSC-databank van WWF-Belgium. 

Alle informatie over minder gekende houtsoorten en een leveranciersgids. 

www.fsc.org 

De website van FSC International. 

www.fsc-info.org 

Hier kan u nagaan of leveranciers een CoC-certificaat hebben 

(klik op «Go to search dialog» en kies «chain of custody certificate holders»). 

www.certified-forests.org 

De meest recente informatie over de oppervlakte FSC-gecertificeerde bossen per land, per regio, 

per bostype enz. U vindt er ook kaarten en powerpointpresentaties (in het Engels). 

www.fscnl.org 

Website van FSC Nederland, met databank van beschikbare FSC-producten. 

www.panda.org/forests4life/ 

Website van het bossenprogramma van WWF International. 

www.greenpeace.org/belgium_nl/ 

Website van Greenpeace-Belgium, klik op actiethema’s en dan op bossen.

22 – Deel I | Houten buitenschrijnwerk 

B. Houten buitenschrijnwerk 

milieuvriendelijk behandelen 

1. Basisinfo 

Een geval apart: houten buitenschrijnwerk 

Alle milieuverantwoorde aspecten voor alle houttoepassingen bundelen? Dat is een beetje veel. Daar 

kan je een boek over schrijven. Daarom kiezen we om ‘een geval apart’ te nemen: houten buitenschrijnwerk. 

Bij houten buitenschrijnwerk komen verschillende milieu-aspecten aan bod. We horen dikwijls de volgende 

uitspraken: 

- “Houten buitenschrijnwerk verrot na een tijd. Dat is niet duurzaam”. 

Door een goede detaillering droogt hout makkelijk. Een goede afwerking beschermt hout tegen 

vocht. Zolang geen houtrot optreedt, leeft houten buitenschrijnwerk lang en gelukkig. 

- “Voor houten buitenschrijnwerk kapt men grote delen bossen kaal met grote schade aan bosecosystemen 

als gevolg. 

Als gekozen wordt voor hout uit duurzaam beheerde bossen stelt dit probleem zich niet. 

- “Chemische verduurzaming zorgt ervoor dat hout niet langer natuurlijk afbreekbaar is en dus een chemisch 

afvalproduct wordt”. 

Chemische verduurzaming voorkom je door te kiezen voor een houtsoort met een goede natuurlijke 

duurzaamheid. 

- “Telkens houten buitenschrijnwerk onderhouden en geverfd wordt, worden chemische stoffen gebruikt 

met giftige toevoegingen en bedwelmende dampen. Dat is toch schadelijk voor het milieu?” 

Natuurverven bestaan hoofdzakelijk uit natuurlijke producten, hun milieulast is veel kleiner en de 

impact voor de schilder is aanvaardbaar. Een goed en regelmatig onderhoud beperkt bovendien te 

grote herstellingen. 

Dergelijke aspecten vormen een aanvulling op de basiskennis van de lessen ‘hout’ en kunnen makkelijk 

ingepast worden in bestaande lessenpakketten. Voor leerlingen ‘hout’ in TSO en BSO is dit ‘geval apart ‘ 

een mogelijkheid om binnen hun opleiding en latere vakgebied voor het milieu te zorgen. 

Houtrot voorkomen door het houtvochtgehalte zoveel mogelijk onder de 20% te houden, hout zorgvuldig 

profileren en oog voor detail, komen reeds uitgebreid tijdens de ‘gewone’ lessen aan bod. Deze basis 

voor een milieuverantwoord houtgebruik komt overeen met de stielkennis van de vakman. 

Bij de technische informatie vindt u een kort overzicht van de belangrijkste aandachtspunten hiervoor. 

FSC-gelabeld hout wordt eerder in dit deel uitvoerig besproken. Hier zullen we het dan ook vooral hebben 

over de milieuvriendelijke behandeling van buitenschrijnwerk. 

Wat is een milieuverantwoorde behandeling van houten buitenschrijnwerk? 

De drie volgende aspecten zijn onontbeerlijk: 

1. Een duurzame houtsoort maakt chemische houtverduurzaming overbodig 

2. Een milieuverantwoorde houtafwerking is een echte aanrader. Gebruik het liefst natuurverf. Watergedragen 

verf is al een stap in de goede richting. 

3. Een goed onderhoud is goud waard.

1. Een duurzame houtsoort maakt chemische houtverduurzaming overbodig 

Deel I | Houten buitenschrijnwerk – 23 

Het is praktisch, makkelijk en realistisch om voor buitenschrijnwerk onverduurzaamd hout te gebruiken: 

kies een houtsoort met een hoge natuurlijke duurzaamheid. De houtsoorten uit duurzaamheidsklasse I 

en II zijn duurzaam genoeg om ze onverduurzaamd te verwerken tot buitenschrijnwerk. Bij houtsoorten 

van duurzaamheidsklasse III is een constructieve bescherming nodig. Voorbeelden: afzelia (I), robinia (I- 

II), merbau (I-II), jatoba (I-II), kastanje (II), sapupira (II), Europees eiken (II-III), sipo mahonie (II-III), sapeli 

mahonie (I-III), oregon pine (III), eucalyptus (III). 

Bij hout uit een lage duurzaamheidsklasse (IV en V) is houtverduurzaming verplicht. Preventief chemisch 

verduurzaamd hout bevat altijd giftige stoffen en vormt in de afvalfase chemisch afval. Is dit makkelijk 

te vermijden, namelijk door te kiezen voor een duurzame houtsoort, twijfel dan niet. Hout uit duurzaamheidsklasse 

IV en V raden we daarom af voor buitenschrijnwerk. 

Uiteraard spelen nog andere houteigenschappen een rol bij het bepalen van de houtsoort. Geef ook de 

kans aan minder bekende houtsoorten die gelijkaardige eigenschappen hebben. Onbekende houtsoorten 

als sapupira, jatoba en gelamelleerd eucalyptus kunnen voor buitenschrijnwerk best concurreren met 

de bekende houtsoorten als afzelia, merbau en meranti. 

2. Ga voor een milieuverantwoorde houtafwerking 

- Verf of beits? 

Het doel van houtafwerking is voorkomen dat vocht in het hout dringt en het hout beschermen tegen 

UV-straling. Voor de houtafwerking van buitenschrijnwerk moet u kiezen tussen verven en beitsen. Deze 

afweging is een persoonlijke keuze. Vanuit milieustandpunt zijn ze gelijkwaardig. 

Verven vormen een dekkende, ondoorzichtige laag. Deze laag is zeer dun en ligt op het hout. Licht gekleurde 

verven moeten gemiddeld om de zes jaar een grote onderhoudsbeurt krijgen; donker gekleurde 

verven gemiddeld om de vier jaar. 

Beitsen zijn doorzichtige producten die in de buitenste laag van het hout dringen. Er bestaan transparante 

beitsen, half-transparante beitsen en weinig transparante beitsen. Deze transparantiegraad hangt 

af van de hoeveelheid pigment die eraan werd toegevoegd. Transparante beitsen zijn niet UV-bestendig 

en beschermen het hout niet voldoende tegen de UV-straling. Gerbuik transparante beitsen daarom beter 

niet. Half-transparante beitsen (vanaf de kleurschakering ‘lichte eik’) vragen gemiddeld om de twee jaar 

een grote onderhoudsbeurt. Dat is regelmatiger dan bij verven, maar het onderhoud met beitsen is per 

keer wel minder tijdrovend. 

- Natuurverven… de beste oplossing 

Er bestaan 2 soorten verven: natuurverven en synthetische verven. De synthetische verven worden 

opgedeeld in solventgedragen verven (alkydverven) en watergedragen verven (acrylaat verven), naarge- 

Kies voor hout met een hoge natuurlijke duurzaamheid en voor natuurverf


lang hun oplosmiddel. Solventgedragen verven zijn verven waarbij het oplosmiddel 

een olie of een solvent is. Er moet white spirit gebruikt worden om deze verven aan 

te lengen en op te kuisen. Dit is te vermijden: opteer voor watergedragen verven in 

plaats van solventgedragen verven. 

Alle synthetische verven bevatten ‘Vluchtige Organische Stoffen’ (VOS). Deze stoffen 

vormen een milieubelasting. Ze kunnen ook gezondheidsproblemen veroorzaken, 

zoals de zogenaamde ‘schildersziekte’. Het VOS-gehalte van een verf moet zo 

laag mogelijk gehouden worden. Watergedragen verven bevatten een lager gehalte 

aan VOS dan solventgedragen verven, maar de milieuvriendelijkste oplossing zijn 

de natuurverven. 

Ideaal vanuit milieustandpunt zijn de watergebonden natuurverven. Daarna komen 

de natuurverven op basis van natuurlijke oliën. Op de derde plaats komen de watergebonden 

synthetische verven. 

Werk liever niet met alkydverven en high-solidverven. Die hebben een hoog VOSgehalte. 

3. Een goed onderhoud is goud waard 

Een jaarlijkse controle is vereist om toevallige of te verwachten schade op te merken. 

Let op hoeken en kanten, de vochtige onderregel en de siliconendichting. Een 

kleine beschadiging kan u plaatselijk herstellen: dat is een kleine onderhoudsbeurt. 

Na verloop van tijd moet een groot onderhoud gebeuren. In een aantal praktijkgevallen 

kan het zijn dat een groot onderhoud niet nodig is. Maar dit is geen reden om de 

jaarlijkse controle over te slaan. 

De volgende tabel verduidelijkt vooral het verschil in onderhoud tussen de beitsen 

en de dekkende afwerkingen, tussen lichte en donkere afwerkingen. Hoe vaak een 

onderhoud nodig is hangt af van de soort afwerking. Raadpleeg het etiket of de informatiefiche. 

Over verscheidene jaren bekeken, kan het aantal uren aan onderhoud 

van een transparante afwerking overeenkomen met het aantal onderhoudsuren van 

een donkere dekkende afwerking. De transparante afwerking vraagt namelijk een 

regelmatiger onderhoud, maar is minder arbeidsintensief. 

Tabel 1 - onderhoudstabel houtafwerkingen 

Jaren 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 

TA geen blanke lak H O H O H O H O H O H O 

DA donkere kleuren H O H O H O 

DA lichte kleuren H O H O 

TA = transparante afwerking (niet alle houtsoorten), DA = dekkende afwerking (alle houtsoorten) 

H = herstellen van beschadigingen en horizontale delen, O = bijwerken + nieuwe deklaag 

Hoe vaak hout moet worden onderhouden, hangt ook af van de mate van blootstelling 

aan weer en wind. Schrijnwerk aan zuiden westkanten zal meer ‘afzien’ dan 

schrijnwerk aan noord- en oostkanten. Onder de directe invloed van zon, wind en 

neerslag zullen hout en houtafwerking meer verweren en aangetast worden dan 

wanneer een luifel het hout beschermt, of wanneer een raam dieper in de gevel is ingewerkt. 

Op horizontale vlakken zal het vocht langer blijven staan. Bij gelamineerde 

en gevingerlaste profielen van bv. kastanje of robinia is een juiste vochtbescherming 

nog meer aangewezen. Het vocht kan na verloop van tijd de verlijming aantasten. 

Controleer uw buitenschrijnwerk jaarlijks 

en herstel meteen kleine beschadigingen

2. Veelgestelde vragen 

Waarom moet houten buitenschrijnwerk afgewerkt worden? 

Houtafwerking heeft drie functies: uitzicht, waterdichting en UV-weerstand 


1. Een houtafwerking bepaalt het uitzicht van het hout. Smaken en kleuren verschillen uiteraard. Sommige 

mensen vinden natuurlijk vergrijsd hout mooi, anderen prefereren de warme en volle houtkleur, 

nog anderen willen een mooie kleur. De houtafwerking past hier een mouw aan. 

2. Een houtafwerking is waterdicht. Zo blijft het hout droger en krimpt en zwelt het minder. 

a. Hout rot wanneer het houtvochtgehalte een bepaalde periode boven de 20% blijft. Hout mag 

wel eens nat worden, maar het moet ook kunnen drogen. Dat is uiteraard niet altijd evident. Hoe 

droger het hout, hoe beter. 

b. Hout is vochtgevoelig of ‘hygroscoop’: afhankelijk van het aanwezige vocht en de relatieve 

luchtvochtigheid zal de houtvochtigheid variëren en zal het hout zwellen of krimpen. Wanneer 

water door een houtafwerking niet langer in het hout kan dringen, zal de houtvochtigheid constanter 

blijven waardoor het hout minder intens zwelt en krimpt. Herhaaldelijke vochtwisselingen 

en volumevariaties leiden tot slijtage van het hout zelf en van de afwerking. Na verloop van 

tijd zullen opendraaiende delen slecht sluiten. 

3. Houten buitenschrijnwerk staat bloot aan UV-straling en zal vergrijzen. Vergrijsd hout heeft altijd windbarstjes 

die een minimale hoeveelheid vocht vasthouden. Het hout blijft langer vochtig en dit willen we 

juist vermijden. Om dit onherroepelijke proces te vertragen of te verhinderen, moet een UV-bestendige 

afwerking aangebracht worden. 

Ik wil hout zo natuurlijk mogelijk laten, wat moet ik dan doen? 

Wilt u het uitzicht behouden, kies dan voor een half-transparante beits. Een half-transparante beits laat 

de houtstructuur zichtbaar. Het pigment in de beits geeft een UV-weerstand. 

Hoe minder pigment, hoe transparanter de beits, en hoe minder hout en beits beschermd worden tegen 

UV-straling. Hoe meer pigment, hoe donkerder de beits, en hoe meer het hout en de houtstructuur worden 

‘weggestopt’. Een half-transparante beits vraagt een frequenter onderhoud dan een dekkende verf. 

Een transparante beits is nooit aan te raden, zelfs als de producent de UV-weerstand garandeert. De 

kleurschakering ‘lichte eik’ is een verantwoord minimum. 

Hoe beperk ik het onderhoud van hout? 

Wilt u het onderhoud van uw raam of deur zo lang mogelijk uitstellen, kies dan voor een dekkende verfafwerking 

met een lichte kleur. De verwering van de afwerking hangt af van de UV-weerstand. Transparante 

afwerkingen bieden nagenoeg geen UV-weerstand. Hoe meer pigment in beitsen aanwezig is, hoe 

beter de UV-bestendigheid. Een dekkende verf zal het traagst verweren. 

Een donkere verf zorgt ervoor dat het hout makkelijk warmte opslaat. Opwarmen betekent uitzetten. Hoe 

groter de opwarming, hoe meer het hout uitzet. Na enkele jaren volgt de verf deze constante maatwisselingen 

minder goed. De verf zal uiteindelijk kleine barsten vertonen. Voor een donkere dekkende afwerking 

geldt de vuistregel: om de twee jaar een klein onderhoud en om de vier jaar een groot onderhoud. 

Een lichte verf zorgt voor kleinere temperatuurschommelingen, en dus kleinere maatschommelingen. De 

vuistregel voor lichte dekkende afwerking is: om de drie jaar een klein onderhoud en om de zes jaar een 

groot onderhoud. 

Jaarlijkse controle blijft een must. Het intensieve grote onderhoud kan beperkt worden als het klein onderhoud 

niet wordt uitgesteld. Wacht niet te lang om een onbeduidende kras of barst te herstellen.


3. Technische informatie 

1. Houtaantasting – waarom hout behandelen? 

Buitenschrijnwerk is de verzamelnaam voor houten ramen, deuren en poorten die blootstaan aan het 

buitenklimaat. Dat zijn zowel de atmosferische als de biologische invloeden. 

Atmosferische 

invloeden 

Biologische 

invloeden 

Tabel 2 – overzicht van mogelijke houtaantasting door het buitenklimaat. 

Verwering van onbehandeld hout 

Chemisch (oxidatie, zuren/basen) Verwering of vergrijzing van 

hout en afwerking 

Fysisch (vocht, zonnestraling, temperatuur) 

Mechanisch (wind, hagel, slagregens, stof) 

Schimmels (of zwammen) als HV > 20% Houtrot (constructief ) 

Blauwschimmel (visueel) 

Insecten (houtworm en aanverwante) Insectenaantasting 

Hout bestaat vooral uit lignine, cellullose en hemi-cellullose. Onder invloed van UV-licht wordt de lignine 

afgebroken waardoor het hout vergrijst. De cellullose zal na een tijd wegspoelen waardoor kleine 

windbarstjes ontstaan aan het houtoppervlak. In deze barstjes zal vocht moeilijk opdrogen. Door grotere 

schommelingen van de houtvochtigheid zal het hout krimpen en zwellen, wat niet wenselijk is voor buitenschrijnwerk. 

Hoewel velen vinden dat vergrijsd hout een ‘natuurlijke charme’ heeft, is het niet gewenst voor buitenschrijnwerk 

dat blootstaat aan weer en wind. Op termijn zal bij de meeste houtsoorten houtrot optreden 

en zullen de wind- en regendichtheid van het buitenschrijnwerk niet meer kunnen worden gegarandeerd. 

Het behandelen van hout met lakken en verven gebeurt voornamelijk om deze oppervlakkige verwering 

tegen te gaan. 

Pas hout zonder afwerking alleen toe als de technische vereisten minder streng zijn (bij gevelbekleding, 

tuinhout, buitenmeubels, terassen, afrasteringen, garagepoorten,…). 

Verwering van de houtafwerking 

Bij zonnig weer kan de temperatuur aan de oppervlakte van een donkere houtafwerking oplopen tot 

60°C. Dat doet het hout zwellen en krimpen, waardoor oppervlaktescheuren kunnen ontstaan. Via een 

barst of scheur in de afwerkingslaag zal vocht in het hout dringen, waar het moeilijk kan opdrogen. Door 

dit vocht zal het omliggende hout nog meer zwellen en krimpen waardoor nog grotere scheuren zullen 

ontstaan. Zo gaat de bal aan het rollen. UV-gevoelige afwerkingen zullen sneller verweren. Hoe groter de 

belasting (zon, vocht, gebruik), hoe sneller barsten ontstaan. 

Houtrot 

Houtrot is hetzelfde als schimmel- of zwamaantasting. Om schimmels te laten overleven is een minimale 

houtvochtigheid van 20% noodzakelijk. Houd daarom de houtvochtigheid zoveel mogelijk onder de 20%. 

Houten buitenschrijnwerk wordt echter vaak natter dan deze 20%. Maar als het hout beschermd wordt en 

goed gedetailleerd is, bereikt het slechts af en toe een houtvochtigheid van 20%. 

Sloganesk gezegd: “Hout mag 100 keer nat worden, als het maar 101 keer weer snel kan opdrogen.”


Houtsoorten met een hoge natuurlijke duurzaamheid zijn langer bestand tegen houtrot in een zeer vochtige 

omgeving (zie verder). 

Blauwschimmel 

Een aantasting door blauwschimmel vormt geen probleem voor de functionaliteit van het schrijnwerk, 

maar is enkel visueel storend. Blauwschimmel komt enkel voor bij minder duurzame houtsoorten. 

Insecten 

Het hout van buitenschrijnwerk is geen interessante omgeving voor drooghoutboorders (huisboktor, 

klopkever, spinthoutkever). Een insectenaantasting van buitenschrijnwerk komt bijna niet voor. Ook voor 

andere houtaantastende insecten, zoals termieten, mariene boorders of nathoutboorders, moet bij houten 

buitenschrijnwerk niet worden gevreesd, zolang het hout niet rot wordt. Wat dit laatste betreft moet 

u vooral letten op de onderregel van bv. ramen (daar waar het hout in contact staat met de raamdorpel). 

Insectenwerende producten voor buitenschrijnwerk zijn dus overbodig. 

2. Oog voor detail 

Oog voor detail wordt al tijdens de lessen hout meegegeven. Essentieel blijft de zorg om de houtvochtigheid 

te beperken door een correcte detaillering (zodat vocht niet in het hout dringt) en door een passende 

profilering waarbij vocht makkelijk opdroogt. Plaats een dichtingsrubber op de juiste plaats en zorg ervoor 

dat de waterafvoer niet wordt dichtgeschilderd. Voorzie een vlotte waterafvoer door horizontale vlakken 

onder een helling van minstens 15° te plaatsen, door druipneuzen te frezen en door de kanten af te ronden 

met een straal van minimum 3mm. 

Bij grote glaspartijen moet de onderregel een grote hoeveelheid water vlot afvoeren. In kleine barstjes in 

het houtoppervlak of in de afwerking kan water sijpelen. Vocht dat opspat op de dorpel, betekent soms 

een bijkomende vochtbelasting. De onderregel en de onderzijde van de stijlen worden het zwaarst belast. 

Transparante beits voor buiten is geen goed idee, zelfs niet als er ‘met UV-filter’ op staat. 

Kies voor een half-transparante of dekkende beits.


Houd dus bij de jaarlijkse controle van de houtafwerking vooral de onderregel en de onderzijde van de 

stijlen in de gaten. Scherpe randen takelen sneller af : check ze dus bij elke controle. 

Vóór de fabricage van het houten schrijnwerk moet het hout gedroogd zijn tot een houtvochtgehalte van 

16%. De tolerantie hierop is 2%. Dit houtvochtgehalte komt overeen met het gemiddelde houtvochtgehalte 

tijdens de gebruiksfase. Wanneer nog te nat hout wordt gebruikt, zal het hout de eerste weken en 

maanden verder krimpen. Dat zorgt voor spanningen en barsten in de afwerking. Een waterdichte en 

luchtdichte afwerking kan loskomen. Alle moeite is dan voor niets geweest. Conditioneer het hout dus op 

voorhand tot het juiste houtvochtgehalte. 

3. Duurzaamheidsklassen en houtsoorten 

Het is perfect mogelijk om voor buitenschrijnwerk onverduurzaamd hout te gebruiken, als u maar een 

houtsoort kiest met een hoge natuurlijke duurzaamheid. De natuurlijke duurzaamheid van hout is de 

weerstand tegen aantasting door schimmels of houtrot. 

De houtsoorten worden onderverdeeld in 5 duurzaamheidklassen. Dit gebeurt op basis van de kerkhofproef: 

een paaltje van een bepaalde houtsoort wordt in de grond geplaatst. Hoe lang het hout deze 

nadelige situatie (grond en vocht) verduurt, bepaalt in welke duurzaamheidsklasse het hout terecht komt 

(zie tabel). In labo’s worden versnelde proeven op basis van dit principe uitgevoerd. 

Onthoud dat houten buitenschrijnwerk het best niet voortdurend in contact met grond of water staat. Bij 

een gewone toepassing zal de levensduur van het buitenschrijnwerk gelukkig langer zijn. 

Duurzaamheidsklasse 

Tabel 3 – natuurlijke duurzaamheid : 

verschillende duurzaamheidsklassen en te verwachten levensduur 

A – hout in altijd 

vochtige grond 

(onverduurzaamd, 

volgens de kerkhofproef) 

B – gematigd 

buitenklimaat (onverduurzaamd, 

niet in contact met grond of water) 

I (zeer duurzaam) Meer dan 25 jaar 50 jaar 

II (duurzaam) 15 – 25 jaar 40 – 50 jaar 

III (matig duurzaam) 10 – 15 jaar 25 – 40 jaar 

IV (weinig duurzaam) 5 – 10 jaar 12 – 25 jaar 

V (zeer weinig duurzaam) Minder dan 5 jaar 6 – 12 jaar 

De houtsoorten van klasse I en II zijn duurzaam genoeg om ze onverduurzaamd te verwerken tot buitenschrijnwerk, 

voor klasse III-houtsoorten is een constructieve bescherming nodig, zoals een dakoversteek. 

De houtsoorten van klasse IV en V mogen volgens de norm enkel gebruikt worden als ze ‘in de diepte’ 

(volledig) zijn verduurzaamd met een chemisch verduurzamingsproduct. Een verduurzaming in de diepte 

gebeurt industrieel in een autoclaaf onder hoge druk. Een oppervlakkige verduurzaming volstaat niet 

voor houtsoorten met een lage natuurlijke duurzaamheid. 

Spinthout is hout dat afkomstig is uit de buitenste rand van de stam. Spinthout is niet ‘verkernd’ tot kernhout. 

Spinthout behoort tot de minst duurzame klasse: duurzaamheidsklasse V. Wanneer spinthout 

aanwezig is, moet er steeds verduurzaamd worden.


Tabel 4 – houtsoorten geschikt voor buitenschrijnwerk: kies voor houtsoorten met een hoge natuurlijke 

duurzaamheid zodat chemische verduurzaming overbodig wordt. 

Houtsoort Duurzaamheidsklasse 

Verduurzamen 

? 

Afwerking*** Stabiliteit 

Afzelia I Nee (OA)/HTA/DA Goed 

Teak II Nee (OA)/HTA/DA Goed 

Western red cedar (FSC) II Nee (OA)/HTA/DA Goed 

Robinia* (FSC) I-II Nee DA Goed 

Merbau I-II Nee HTA / DA Goed 

Iroko I-II Nee HTA / DA Goed 

Jatoba (FSC) I-II Nee DA Middelmatig 

Sapupira (FSC) II Nee DA Middelmatig 

kastanje* II Nee HTA / DA Goed 

europees eiken II-III Nee HTA / DA Middelmatig 

Sipo mahonie II-III Nee HTA / DA Goed 

Dark red meranti II-III Nee HTA / DA Goed 

Meranti (algemeen) II-IV Ja HTA / DA Goed 

Sapeli mahonie III Nee DA Goed 

Eucalyptus* (FSC) III Nee DA Goed 

Oregon pine III Ja HTA / DA Goed 

cedrorana (FSC) III-IV Ja DA Middelmatig 

Inlandse douglas** (FSC) III-IV Ja DA Middelmatig tot 

nerveus 

Europese lariks** (FSC) III-IV Ja DA Middelmatig tot 

nerveus 

Europese grenen (FSC) III-IV Ja DA Middelmatig 

Europees vuren** (FSC) IV Ja DA Middelmatig 

*steeds in gelamelleerde vorm of gevingerlast 

**spintvrij kernhout is moeilijk verkrijgbaar, bij vuren is het onderscheid tussen kern- en spinthout niet zichtbaar 

*** OA : onafgewerkt, HTA: half-transparant, DA : dekkend 

Naast de natuurlijke duurzaamheid spelen andere factoren een belangrijke rol als u een houtsoort kiest. 

Of hout snel vervormt bij schommelingen van het houtvochtgehalte of juist ‘stabiel’ blijft, vindt u terug in 

de kolom ‘stabiliteit’. Een houtsoort met een goede stabiliteit zal minder krom trekken. Een houtsoort met 

een middelmatige stabiliteit kan in grote opendraaiende raamgehelen bij vochtig weer wel eens aanleiding 

geven tot slepen of klemmen. 

4. Houtafwerkingsproducten: een overzicht 

Er bestaan vier soorten houtafwerkingsproducten: verven, beitsen, vernissen en oliën. Verven en beitsen 

komen in aanmerking voor buitenschrijnwerk, vernissen en oliën worden het best niet aan de buitenzijde 

gebruikt. Er is vaak begripsverwarring. Raadpleeg daarom steeds zorgvuldig het etiket. Wanneer nog 

onduidelijk is over welk houtafwerkingsproduct het gaat, moet u beslist uitgebreidere informatiefiches 

opvragen of de verkoper raadplegen. 

Verven – het liefst een watergedragen natuurverf 

Een verf (kleurlak) verbergt de houtstructuur volledig onder een dunne laag. Een (dekkende) verf biedt 

een goede bescherming tegen ultraviolette straling en tegen vocht. Het kleurengamma is onbeperkt. 

Donkere kleuren verweren vlugger. Het onderhoud van verven hoeft niet zo regelmatig te gebeuren,


maar is wel intensiever. Elke verf maakt deel uit van een systeem van grondlaag of primer, eventueel een 

surfacer en uiteindelijk de gekozen verf. Vraag uitleg bij de verfverkoper. 

Natuurverven voor houten buitenschrijnwerk zijn zeker steeds aan te raden. Natuurverven bevatten 

steeds natuurlijke vulstoffen (zoals de meeste verven) en natuurlijke bindmiddelen, zoals 

lijnolie of andere natuurlijke oliën. Sommige natuurverven bevatten gezuiverde synthetische oplosmiddelen, 

omdat sommige bestanddelen van natuurlijke solventen (bijvoorbeeld gomterpentijn) 

ook allergische reacties kunnen uitlokken bij gevoelige mensen. Let op: sommige merken 

van natuurverf leveren ook houtverven die eerder onder het vakje ‘alkydverven’ te klasseren zijn 

en die zelfs schadelijke stoffen bevatten! Dit zijn zeker geen natuurverven meer. Lees goed het 

etiket en vraag eventueel bijsluiters, veiligheidsfiches,…op. 

NATUURLIJKE VERF 

natuurlijk bindmiddel 

SYNTHETISCHE VERF 

synthetisch bindmiddel 

Beitsen 

Tabel 5 –overzicht verfsoorten met milieu-indicator ( + - ) 

WATERGEDRAGEN 

oplosmiddel = water 

Watergedragen 

natuurverf (+++) 

ACRYLAATVERVEN (5 

à 10% VOS) (-) 

SOLVENTGEDRAGEN 

oplosmiddel = olie, ‘olieverf’ 

met natuurlijke solventen 

(++) 

met synthetische 

solventen (+) 

ALKYDVERVEN (50% VOS) (---) 

HIGH-SOLIDVERVEN (20% VOS (--) 

Veel houtverven zijn daarentegen synthetische solventgedragen verven. Bij het drogen van de 

verf verdampen de milieubelastende synthetische solventen (of VOS, Vluchtige Organische 

Stoffen). Solventgedragen verven kunnen verdund en opgekuist worden met white spirit of aromaatarme 

solventverdunners. Alkyd-verven (solids) bestaan voor ongeveer 50% uit VOS en zijn 

af te raden, high solid-alkydverven bevatten 20% VOS. Professionelen hebben een bezink- en 

filterinstallatie voor solventen, doe-het-zelvers niet, waardoor het nadeel bestaat dat deze producten 

uiteindelijk in het water terechtkomen (ja, volgens de etiketten mag u de borstels onder 

de kraan uitspoelen!). Een reden te meer om synthetische verven sterk af te raden. 

Watergedragen verven worden met water verdund en opgekuist. Watergedragen verven (bijvoorbeeld 

acrylaatverven) bevatten 5 à 10% VOS, die wel schadelijker zijn. 

Een beits (houtbeschermingsmiddel, lazuur…) verbergt de houttextuur niet, maar kan het hout wel kleuren. 

Een beits dringt in het hout en vormt een ademend geheel, zodat het vocht van buiten naar binnen 

tegengehouden wordt terwijl de vochtdoorvoer van binnen naar buiten mogelijk blijft. Beitsen zijn meestal 

synthetisch en solventgedragen: solids of high-solids. Er bestaan ook natuuroliebeitsen (in de Duitse 

natuurverfwereld ‘Lasur’ genoemd). De opdeling die gemaakt wordt bij verven, kan ook gemaakt worden 

bij beitsen. 

Beits verslijt vrij uniform en hoeft niet volledig afgeschuurd te worden bij een onderhoudsbeurt. Hoe meer 

pigment toegevoegd is en hoe minder transparant de beits is, des te meer dekkend ze is. Dat betekent 

een betere bescherming tegen UV-straling, en een minder arbeidsintensief onderhoud (per onderhoudsbeurt). 

Transparante beits voor buiten is geen aanrader ondanks een eventuele vermelding ‘met UV-filter’. 

Opteer bij beitsen voor half-transparant (TA) tot dekkend (DA). 

Biocide beitsen 

In beitsen zitten vaak biociden. Er bestaan fungiciden of schimmelwerende toevoegingen en blauwrotwerende 

toevoegingen. De volgende tabel toont de verschillende soorten biocide beitsen en hun codering.

Tabel 6 - overzicht codering van biocide toevoegingen bij beitsen 

C1 Beits met schimmelwerende, insectenwerende en blauwrotwerende werking 

C2 Beits met schimmelwerende en blauwschimmelwerende werking 

C3 Beits met blauwschimmelwerende werking – beperkt laagvormend 

CTOP Beits met blauwschimmelwerende werking – laagvormend 


Als u voor een duurzame houtsoort voor uw buitenschrijnwerk koos, zijn ook de biocide beitsen overbodig. 

Weet dat deze biocide producten een verkoopstoelating moeten hebben: let op het etiket! 

Vernissen: vergis u niet 

Vernissen zijn af te raden en worden buiten nooit gebruikt. Vernissen (transparante lak) zijn transparante, 

kleurloze producten die een filmlaag vormen op het hout. Zij bieden weinig bescherming tegen UV-straling 

en vormen een zeer dampdichte laag. Als er een beschadiging (barst, kras…) in het vernis optreedt, 

komt daar water onder, het vocht zit opgesloten achter de dampdichte vernislaag en droogt moeilijk op. 

De kans op schimmelaantasing is groot en herstellingen zijn zeer arbeidsintensief. U kan eventueel wel 

vernis aan de binnenzijde van het buitenschrijnwerk aanbrengen. 

Oliën: niet voor buitenschrijnwerk 

Door het te oliën, brengt u een vette laag op het hout aan; het hout behoudt zijn natuurlijke uitstraling 

zonder te vergrijzen. Aangezien oliën dicht aanleunen bij transparante beitsen zijn ook oliën geen optie 

voor de buitenzijde van buitenschrijnwerk. Ook voor de binnenafwerking van buitenschrijnwerk zijn oliën 

weinig bruikbaar omdat ze aan de binnenzijde vaak dampopener zijn dan elke andere houtafwerking aan 

de buitenzijde. Dit kan aanleiding geven tot nadelige vochtopstapeling in het hout. Dit wil niet zeggen dat 

oliën niet geschikt zijn voor binnentoepassingen of voor tuinmeubelen (in een houtsoort uit duurzaamheidsklasse 

I of II en tweemaal per jaar in-oliën). 

5. Tips voor een onderhoudsbeurt 

Met het nodige gereedschap, een paar ‘doe het zelf-handen’ en de volgende tips kan u instaan voor het 

onderhoud van uw houten buitenschrijnwerk. Werk steeds volgens deze drie stappen: 

1. verwijder beschadigde afwerkingslagen en aangetast hout 

2. bereid de ondergrond voor: ontvetten, ‘ruw’ zetten en randen afschermen 

3. breng de nieuwe afwerking aan 

1. Verwijder beschadigde afwerkingslagen 

- Verwijder verflagen die afbladderen. Ze hechten niet meer op de houtondergrond. Doet u dit niet, dan 

zal de nieuwe afwerkingslaag zeer snel loskomen. Hoe langer u wacht met een onderhoudsbeurt, hoe 

meer verf afgeschuurd zal moeten worden. Zones rond krassen in de verf, schuurt u ook het best af. 

Beitsen vormen geen dekkende of filmvormende laag. Het probleem van afbladderen treedt niet op. 

- Verflagen verwijderen kan door afkrabben (het minst schadelijk, maar soms onbegonnen werk), door 

afschuren (werk met bevochtigd, waterbestendig schuurpapier om te beletten dat de soms giftige verfstoffen 

opwaaien en u ze inademt), door afbranden (let op voor eventuele giftige dampen, niet doen 

bij acrylaatverven) en door afbijten (mijd deze agressieve mensen milieuonvriendelijke middelen). 

- Wanneer het hout verweerd en verbleekt is, zal u dit tot op het gezonde hout moeten verwijderen door 

schrapen of schuren. Wanneer de schade opvalt, kunt u kleinere onderdelen opvullen met houtpasta. 

Bij grotere houtaantastingen vervangt u het houten onderdeel. 

- Bespeurt u een blauwschimmelaantasting, schuur die dan ook het best af. De aantasting door blauwschimmel 

is niet schadelijk voor de sterkte van het hout, maar is toch visueel storend. Werk af met een 

verf of met een beits. 

2. Bereid de ondergrond voor 

- Ontvet het oppervlak. Een alternatief voor een milieubelastende synthetische verdunner is ontvetten 

met groene zeep of soda opgelost in warm water.


Grondeerolie 

en natuurbeits: 

geschikte 

producten om 

deze deur mee 

te behandelen 

- Als de ondergrond ‘ruw staat’ zal de nieuwe afwerkingslaag beter ‘pakken’. Het volstaat om zachtjes 

met een schuurpapier over de bestaande afwerking te gaan. Aangekoekt vuil wordt zo weggenomen. 

- Ter hoogte van niet-afgeronde hoeken zal de verf snel barsten. Rond daarom het hout af met een 

straal van 3 mm. Dit kan met eenvoudig schuurpapier, eventueel met een vijl. 

- Bescherm de delen rond het hout met plakband of met plastic als u bang bent om per ongeluk muren 

of glas te raken. Als u het glas insmeert met een rauwe ui kunt u makkelijker gemorste verf verwijderen. 

3. Breng de nieuwe afwerking aan 

- Kies een milieuverantwoorde afwerking. Solventgedragen verf is te mijden. Watergedragen verf is al 

beter dan solventgedragen verf, maar heeft nog een te hoog VOS-gehalte. Gebruik het liefst natuurverf. 

- Niet alle verven kunnen over elkaar aangebracht worden. High solid en traditionele alkydverf kunnen 

over natuurverf, maar niet over acrylaatverf. Acrylaatverf kan over alkydverf, high solid en natuurverf. 

Natuurverf kan wel over alkydverf, niet over acrylaatverf. Probeer bij twijfel eerst een klein stukje. 

- Zorg voor een goede verluchting van de ruimte als u solventgedragen producten gebruikt. 

- Houd een doek bij de hand met het geschikte oplosmiddel (white spirit voor synthetische solventgedragen 

verven, water voor watergedragen verven). Als u het gebruik van white spirit wilt voorkomen, 

moet u wel voor een watergedragen verf opteren. 

- Bij winderig weer kunnen stof en insecten in de nog natte afwerkingslaag terechtkomen en daar blijven 

kleven. Rechtstreekse felle zon zorgt voor slechte droging. Een afwerking zet u het best op een droge 

ondergrond: liever niet schilderen bij dauw, mist en regen. 

- Respecteer droogtijden: het is niet omdat de laag droog aanvoelt, dat u de volgende laag al mag aanbrengen. 

Schuur iedere (droge) laag met fijn schuurpapier na voor u een volgende laag aanbrengt. 

- Twee dunne lagen zijn beter dan één dikke. 

- Indien de klus niet in één keer kan worden geklaard, dan kunnen de kwasten best onuitgespoeld in 

een zakje of folie bewaard worden op een koele plaats. Spoel kwasten van verf na gebruik zeker niet 

uit onder de kraan. Het is vanuit milieuoogpunt beter de kwasten te laten drogen. 

6. Een dampopener buitenzijde 

Denk eraan dat het belangrijk is dat het binnenschilderwerk en de glasafdichting aan de binnenzijde in 

goede staat verkeren. Anders kan vocht van binnenuit in het hout dringen, wat aanleiding geeft tot gebreken 

in het buitenschilderwerk. Bovendien moet de afwerking aan de buitenzijde steeds meer dampopen 

zijn dan de afwerking aan de binnenzijde. 

Zorg voor een dampremmende afwerking aan de binnenzijde en een dampdoorlatende laag aan de 

buitenzijde. U hoeft u daarom geen twee verschillende afwerkingsproducten aan te schaffen: geef de 

binnenzijde gewoon een extra laag.


4. Houten buitenschrijnwerk milieuvriendelijk behandelen 

in de praktijkles 

Maak een inventaris van het houten buitenschrijnwerk in je omgeving en kijk wat jij er aan zou kunnen 

doen op een milieuverantwoorde manier. 

Voorbeeldfiche ‘inventaris’: 

1. Project (eigen woning/andere woning/school/bedrijf, naam, adres,…): ...................................... 

2. Plaatsen waar houten buitenschrijnwerk gebruikt is:................................................................... 

3. Goede detaillering?: .................................................................................................................... 

4. FSC-gelabeld hout:...................................................................................................................... 

5. Houtsoort (met duurzaamheidsklasse):....................................................................................... 

6. Verduurzaamd/onverduurzaamd: ................................................................................................ 

7. Afwerkingsproduct (verf/beits, merk en omschrijving, transparant/dekkend): ............................. 

8. Samenstelling van de afwerking (natuurverf/watergedragen/solventgedragen):......................... 

9. Schade (onderregel, randen, siliconendichting, binnenzijde,…): ................................................ 

10. Laatste onderhoudsbeurt (jaartal): .............................................................................................. 

Voorbeeldfiche ‘handen uit de mouwen’: 

1. Project (woning/school/bedrijf, naam, adres,…):......................................................................... 

2. Plaatsen waar houten buitenschrijnwerk gebruikt is:................................................................... 

3. Wat moet gedaan worden (klein of groot onderhoud/nieuw buitenschrijnwerk): ......................... 

4. Bij nieuw buitenschrijnwerk: welke houtsoort, FSC-gelabeld, verduurzaamd/onverduurzaamd: 

5. Welke beschadiging afschuren (oude verflaag/houtrot/blauwschimmelaantasting): ................... 

6. Welke voorbereidingen moeten zeker getroffen worden (ontvetten, ruw schuren, ramen afplakken, 

…) ........................................................................................................................................ 

7. Welk afwerkingsproduct wordt gekozen (kan dit op de bestaande laag?):.................................. 

8. Wat vraagt speciale aandacht (scharnieren, afwateringsopeningen, kanten afronden,…): ........ 

.................................................................................................................................................... 

9. Wanneer moet de volgende controle worden voorzien? ............................................................. 

10. Wanneer is de volgende onderhoudsbeurt in te plannen (theoretisch): ...................................... 

Het opstellen van deze fiches kan individueel, in groep of met de hele klas. De leerlingen worden zich 

ervan bewust hoe eenvoudig een controle gebeurt en wat een goed onderhoud inhoudt. Misschien kan u 

met de klasgroep zelfs enkele ramen en deuren van de school aanpakken?


Hoe vochtig is hout? Aan de slag met een houtvochtigheidsmeter 

Op het moment dat hout verwerkt wordt tot een buitenschrijnwerkgeheel, moet het houtvochtgehalte 

schommelen rond de 16%. Een verschil van 2% wordt toegelaten. Ook de houtvochtigheid van een geplaatst 

buitenschrijnwerk kan u meten. 

Vergelijk de houtvochtigheid van verschillende ramen en deuren. Meet eventueel op verschillende (uiteenlopende) 

momenten. Verschilt de houtvochtigheid van de onderregel van die van de bovenregel? 

Is er een verschil tussen de binnenzijde en de buitenzijde? Hoe zit het met de houtvochtigheid bij een 

verweerde houtafwerkingslaag? 

5. Meer info 

Interessante links: 

www.vibe.be 

De website van VIBE vzw met informatie over bio-ecologisch bouwen en wonen. 

U vindt er gegevens van houtaannemers, schilders, verdelers en architecten die in uw buurt milieuverantwoord 

hout gebruiken. 

Binnenkort is de publicatie ‘Duurzaam houtgebruik zonder verduurzaming, alle toepassingen’ beschikbaar. 

Verdere informatie vindt u op deze website. 

www.woodforum.be 

Deze website vervangt de oude www.hout.be. De Belgische ’vzw hout’ heet sinds kort ‘Belgian Woodforum’. 

www.houtinfo.nl 

De houtwebsite van Nederland. 

www.natuurverfnetwerk.be 

Website van een natuurverfleverancier. Klik door naar de ‘natuurverfgids’. 

www.monument.vlaanderen.be/mowav 

Klik door naar ‘publicaties’ en ‘onderhoud houten buitenschrijnwerk’. 

Bronnen : 

- STS 52.04.8 (1994) 

- Iep Wiselius: Houtvademecum, stichting centrum hout, 2001. 

- Zakboekje Hout, Stichting centrum hout, Den Haag, 2000, 237p., zie ook www.houtinfo.nl 

- De Caesstecker C.: Duurzame afwerking van houten buitenschrijnwerk in: Houtnieuws nr.130 (2000), 

p.17-24 

- De Caesstecker C.: Voorbehandeling van hout voor buitenschrijnwerk, houtfiche nr. 14, zie ook 

www.hout.be 

- ÖKOTEST : Farben (2003/1, pp.60-71), www.oekotest.de 

- TEST AANKOOP: Beits voor buitenschrijnwerk (juni 2000,p.32-35), verf voor schrijnwerk (mei 

2003,p.34-37), www.testaankoop.be 

- Informatiefiche verven en vernissen, STIP, 2003 , 21p., www.stip.ovam.be 

- Lea Cruypelans & Peter Mailaise: Wegwijs in natuurlijke verfgrondstoffen. Naturam, 1990, 202p. 

- Peter Weissenfeld & Holger Künig: Holzschutz ohne Gift. Ökobuch, Staufen, 2001, 172p.

DEEL II 

Pedagogische leidraad 

Deel II | Pedagogische leidraad – 35

Inleiding 

Door in de werkplaats met de leerlingen aandacht te besteden aan duurzaam houtgebruik (FSC-gelabeld 

hout en milieuvriendelijke houtbeschermingsproducten) kunt u verschillende eindtermen voor het vakoverschrijdende 

thema “milieueducatie” bereiken: 

Voor de tweede graad: 

- Milieuzorg: 

1) De leerlingen kunnen milieu-aspecten op school identificeren en gericht zoeken naar informatie 

over omgaan met middelen, grondstoffen en verbruiksgoederen. 

2) De leerlingen zijn bereid grondstoffen, goederen, energie en vervoermiddelen op een duurzame 

manier te gebruiken. 

3) De leerlingen kunnen aan een milieuzorgsysteem op school meewerken. Ze zoeken hierbij naar 

acties die bijdragen tot een duurzame oplossing voor een bepaald milieuprobleem. 

Voor de derde graad: 

- Natuur- en milieubeleid: 

1) De leerlingen kunnen de beschikbare communicatiekanalen en milieueducatieve netwerken aanwenden 

bij milieu-initiatieven en –projecten. 

4) De leerlingen hebben bij het kopen van goederen en verbruiken van diensten oog voor nieuwe milieuvriendelijke 

alternatieven of kleinschalige initiatieven in het kader van duurzame ontwikkeling. 

Het thema “duurzaam houtgebruik” leent zich uitstekend om vakoverschrijdend te werken. In dit hoofdstuk 

vindt u tips en ideeën voor aanvullende activiteiten om aan dit thema aandacht te besteden met de 

leerlingen. Het is geen volledig uitgewerkt pedagogisch dossier, maar biedt wel inspiratie om concreet 

aan de slag te gaan. 

U kunt zes modules raadplegen: 

Module 1: Wat is FSC? Bespreking video. 

Module 2: Groepswerk over duurzaam bosbeheer en de oorzaken van ontbossing 

Module 3: Een bedrijfsbezoek 

Module 4: Regenwoud.kom – biodiversiteit 

Module 5: De FSC-database 

Module 6: Een project 

Aan het begin van elke module vindt u een tabel met de doelstellingen van de module en een opsomming 

van eindtermen die bereikt kunnen worden (al is dit geen volledig overzicht). De nummers verwijzen naar 

de eindtermen zoals vastgelegd in het Decreet tot bekrachtiging van de eindtermen van de tweede en 

derde graad van het gewoon secundair onderwijs van 18 januari 2002. 

Na de tabel volgt een beknopte beschrijving, die u aangeeft hoe u te werk kunt gaan en waar u bijkomende 

informatie kunt vinden.

Modules 

Module 1 – Wat is FSC ? 

Doelstellingen en eindtermen: 

Wat is FSC ? 

Deel II | Pedagogische leidraad – 37 

Doelstellingen: 

- De leerlingen maken kennis met de doelstellingen en de principes van FSC 

- De leerlingen halen relevante informatie uit een video en kunnen die verwerken 

Vakgebonden 

eindtermen 2e graad 

BSO – PAV 

Functionele taalvaardigheid: 1, 2 

Functionele informatieverwerving en -verwerking: 18 

TSO - Nederlands 

Luisteren: 3 

Schrijven: 24 

Vakoverschrijdende 


BSO & TSO – Leren leren Informatieverwerking: 3 

Vakgebonden 

eindtermen 3e graad BSO – PAV – 1e en 2e leerjaar Functionele taalvaardigheid: 1, 2, 5 


eindtermen 3 e graad 

BSO – PAV – 3 e leerjaar 

TSO-Nederlands 

Functionele tekstgeletterdheid: 1, 3, 

Luisteren: 2 

Schrijven: 19 

BSO & TSO – Leren leren Informatieverwerking: 4


Module 2 – Groepswerk over duurzaam bosbeheer en de 

oorzaken van ontbossing 



Vakgebonden 




Groepswerk i.v.m. duurzaam bosbeheer en oorzaken van ontbossing 

- De leerlingen zoeken in groep informatie op over duurzaam bosbeheer en de problematiek 

van ontbossing 

- De leerlingen stellen de gevonden informatie aan elkaar voor 

BSO – PAV 

TSO – Aardrijkskunde 

TSO – Nederlands 

BSO & TSO – Leren leren 

BSO & TSO – Milieueducatie Milieuzorg: 4 

BSO & TSO – Sociale vaardigheden 

Vakgebonden 

eindtermen 3 e graad BSO – PAV – 1e en 2 e leerjaar 



Werkwijze: 



TSO – Nederlands 


Functionele informatieverwerving –en verwerking: 19 

Organisatiebekwaamheid: 22 

Tijd- en ruimtebewustzijn: 31 

Kennis: 10, 12 

Attitudes: 22 

Spreken/gesprekken voeren: 11, 12, 14 

Lezen: 22 

Informatie verwerven en verwerken: 2, 3 

Regulering van het leerproces: 6 

In groep probleemoplossend samenwerken: 12, 13 


Functionele informatieverwerving –en verwerking: 

11, 12, 13 


Functionele tekstgeletterdheid: 1, 2, 6 

Functionele ICT-geletterdheid: 15, 16, 17 

Werken in teamverband: 26 

Kennis: 7 

Attitudes: 27 

Spreken/gesprekken voeren: 9, 11 

Lezen: 14, 18 

BSO & TSO – Leren leren Informatie verwerven en verwerken: 3, 4 

BSO & TSO – Milieueducatie 


Natuur- en milieubeleid: 1 

Constructief participeren aan de werking van sociale 

groepen: 6 

Als de leerlingen de basisprincipes van FSC en verantwoord bosbeheer kennen, kunt u hen in groep 

bepaalde aspecten ervan laten uitdiepen. Dit kan eventueel gekoppeld worden aan een projectweek (zie 

laatste module).

40 – Deel II | Pedagogische leidraad 

Enkele ideeën voor opdrachten: 

- Waardoor worden bossen bedreigd? De leerlingen zoeken naar de oorzaken van ontbossing: ze 

geven voorbeelden waaruit blijkt dat ontbossing zowel door de mens als door natuurlijke fenomenen 

veroorzaakt wordt. 

- De sociale aspecten van duurzaam bosbeheer: de leerlingen zoeken voorbeelden van de sociale 

functie van bossen, zowel in de tropen als bij ons. 

- De milieuaspecten van duurzaam bosbeheer: de leerlingen zoeken voorbeelden waaruit blijkt dat bossen 

een belangrijke ecologische functie hebben, zowel in de tropen als bij ons. 

- De economische aspecten van duurzaam bosbeheer: de leerlingen zoeken voorbeelden waaruit blijkt 

dat bossen een belangrijke economische functie hebben, zowel in de tropen als bij ons. 

Om specifiek te werken aan het aspect biodiversiteit en duurzaam bosbeheer, is ook de module 

Regenwoud.kom een mogelijkheid (zie p. 44). 

De leerlingen kunnen informatie opzoeken op internet of opvragen (telefonisch of via e-mail) bij verschillende 

organisaties. Zij kunnen bepaalde organisaties bezoeken of personen interviewen. Zijn er niet 

genoeg computers in de school, dan kunt u artikels of teksten afdrukken en aan de leerlingen uitdelen.


Om de leerlingen te motiveren, kunt u heel concrete opdrachten aan het groepswerk koppelen. Enkele 

voorbeelden: 

- De leerlingen maken een videospotje, liedje of radiospotje waarin bovengenoemde aspecten aan bod 

komen. Ze kunnen bv. een promotiespotje maken voor een bedrijf om FSC-hout bij hun klanten aan te 

prijzen (dit kan worden gecombineerd met een bedrijfsbezoek, zie volgende module). 

- De leerlingen moeten een presentatie geven op een internationaal congres (cfr. voor hun medeleerlingen). 

Elk groepje diept een bepaald aspect van FSC uit en maakt hier een voorstelling rond. Die 

kan ook voor andere klassen, of zelfs voor de hele school worden gebracht. Combineren met andere 

thema’s is ook mogelijk, bv. een receptie met duurzame producten. 

Meer informatie: 

U en uw leerlingen kunnen informatie vinden op de websites van verschillende organisaties: 

www.wwf.be 

De website van WWF-België (klik op Onze actiegebieden > Bossen en dan op Persberichten, Publicaties,…). 

www.panda.org/forests4life/ 

De website van het bossenprogramma van WWF International (in het Engels). 

www.fsc.org 

De website van FSC-International (in het Engels en in het Spaans). 

www.fscnl.org 

De website van FSC-Nederland (u kunt er onder meer een brochure downloaden over de sociale aspecten 

van duurzaam bosbeheer: klik op Documentatie > Rapporten). 

www.wnf.nl 

De website van WWF-Nederland. 

www.greenpeace.be 

De website van Greenpeace Belgium. 

www.11.be 

De portaalsite van de Vlaamse Noord-Zuid-beweging (met thema’s als inheemse volkeren, duurzame 

ontwikkeling,…). 

www.vbv.be 

De website van de Vereniging voor Bos in Vlaanderen. 

www.bosengroen.be 

De website van de Afdeling Bos & Groen van de Vlaamse overheid. 

www.groenhart.be 

De website van Groenhart, een Vlaamse NGO die haar steentje wil bijdragen aan de bescherming en het 

duurzaam beheer van de natuurlijke rijkdommen op deze wereld. 

www.ebg.be 

De website van het Educatief Bosbouwcentrum Groenendaal.


Module 3 – Bedrijfsbezoek 



Vakgebonden 




Bedrijfsbezoek 

- Leerlingen zoeken zelfstandig informatie op 

- Leerlingen leren de praktijk van een bedrijf kennen 

- Leerlingen leren wat FSC-gelabeld hout betekent in de praktijk (beschikbaarheid, 

CoC-certificaat, meerprijzen, vraag naar FSC-hout, …) 

BSO - PAV 


Vakgebonden 





Functionele taalvaardigheid: 1, 2, 3 



Regulering van het leerproces: 6 

Horizonverruiming: 13 

Functionele taalvaardigheid: 1 t/m 6 


Functionele tekstgeletterdheid: 3 

Werken in teamverband: 26 

TSO - Nederlands Spreken/gesprekken voeren: 9 


Informatie verwerven en verwerken: 3 

Keuzebekwaamheid/Horizonverruiming: 17

Werkwijze: 


Een bedrijfsbezoek leert de leerlingen veel over hun toekomstige beroepsmogelijkheden en de werking 

van een bedrijf. Door met uw klas of de school een bedrijf te bezoeken dat FSC-hout verkoopt of verwerkt, 

kunt u de leerlingen ook laten kennismaken met FSC in de praktijk. 

De leerlingen moeten wel al wat op de hoogte zijn van wat FSC-gelabeld hout precies is voor ze naar het 

bedrijf gaan. Kies deze module daarom ná de kennismaking met FSC en het groepswerk. 

WWF kan u helpen een bedrijf uit te kiezen om te bezoeken. U kunt de lijst van bedrijven met een CoCcertificaat 

raadplegen (op de website van WWF) of zoeken in de FSC-databank. Of u kunt een bedrijf selecteren 

dat lid is van de FSC-bedrijvengroep: bedrijven die zich actief engageren voor FSC en duurzaam 

bosbeheer, bv. door ‘illegaal’ gekapt hout uit hun aanbod te weren of door hun gamma gecertificeerde 

producten regelmatig uit te breiden. 

U kunt dit bedrijfsbezoek combineren met een excursie in het kader van duurzaam bouwen in het algemeen. 

Hiervoor komen verschillende locaties in Vlaanderen in aanmerking: 

- Kamp C (Westerlo): www.provant.be/kampc 

- Ecohuis (Antwerpen): www.eha.be 

- Centrum Duurzaam Bouwen (Heusden-Zolder): www.centrumduurzaambouwen.be 

- Conciërgewoning (Provinciale school Diepenbeek): www.limburg.be/duurzaambouwen 

Er zijn in Vlaanderen al heel wat gemeenten die bouwprojecten in FSC-gelabeld hout hebben uitgevoerd. 

U kunt het bedrijfsbezoek combineren met een bezoek aan zo’n gemeentelijk project. Neem hiervoor het 

best contact op met de milieudienst van de gemeente om na te gaan wat de mogelijkheden zijn. Op de 

WWF-website vindt u een overzicht van voorbeeldprojecten in FSC-gelabeld hout. 

Om de eindtermen i.v.m. Leren leren en PAV (organisatiebekwaamheid, werken in teamverband) te bereiken, 

is het belangrijk de leerlingen actief te laten deelnemen aan de voorbereiding van het bedrijfsbezoek: 

- informatie over te bezoeken bedrijven en instanties opzoeken; 

- een bedrijf of instantie kiezen; 

- de praktische organisatie van het bedrijfsbezoek mee opzetten (datum afspreken, ligging bedrijf, 

transport, …); 

- de inhoudelijke voorbereiding mee uitwerken (opstellen vragenlijsten…); 

- … 

Naast FSC kan de leerkracht ook milieuvriendelijke houtbehandeling en preventie van chemische 

verduurzaming als thema nemen voor het bedrijfsbezoek. Ga bv. eens op bedrijfsbezoek bij een 

natuurverfverdeler in uw buurt en vergelijk de verschillende verven. Voor tips over te bezoeken 

bedrijven of projecten, kunt u terecht bij VIBE, tel: 03/239.74.23, info@vibe.be, www.vibe.be. Ook 

verkrijgbaar bij VIBE: de uitgave ‘Duurzaam houtgebruik zonder verduurzaming. Deel 1: Hoe hout 

gebruiken zonder preventieve chemische behandeling? Deel 2: Laag-energiegebouwen in bio-ecologische 

houtskeletbouw. 


- Bedrijfsbezoeken i.v.m FSC: contacteer WWF, sabien.leemans@wwf.be, 02/340.09.90. 

- Bedrijfsbezoeken i.v.m milieuvriendelijke houtbehandeling en preventie van chemische verduurzaming: 

contacteer VIBE, info@vibe.be, tel: 03/239.74.23, www.vibe.be 

- Bedrijven met een CoC-certificaat: www.wwf.be > Onze actiegebieden > Bossen > Online publicaties 

- De leden van de FSC Bedrijvengroep: www.wwf.be > Onze actiegebieden > Bossen > België: de FSC 

Bedrijvengroep 

- Voorbeeldprojecten in FSC-gelabeld hout: www.wwf.be > Wat jij kan doen > als lokale overheid > 

duurzaam houtgebruik > voorbeeldprojecten. 

- De FSC-databank: www.wwf.be/fsc


Module 4 – Regenwoud.kom – biodiversiteit 



Vakgebonden 




Regenwoud.kom – biodiversiteit 

- De leerlingen maken kennis met de diversiteit aan fauna en flora in het regenwoud 

en in hun achtertuin in Vlaanderen 

- De leerlingen hebben een notie van het belang van biodiversiteit 

BSO – PAV 



Functionele taalvaardigheid: 1, 2 Functionele informatieverwerving 

en –verwerking: 19 

Tijd –en ruimtebewustzijn: 31 

Kennis: 10, 12 

Attitudes: 22, 23 


Regulering van het leerproces: 6, 7 

BSO & TSO – Milieueducatie Natuurzorg: 6, 9, 10 

Vakgebonden 




Werkwijze: 



Functionele taalvaardigheid: 1 t/m 6 

Functionele informatieverwerving –en verwerking: 

11, 12, 13, 


Tijd- en ruimtebewustzijn: 19 

Functionele tekstgeletterdheid: 1 t/m 6 

Functionele ICT-geletterdheid: 16, 17, 18 

Problemen oplossen: 19 t/m 24 

Werken in teamverband: 26 t/m 32 

Kennis: 7, 10 

Attitudes: 27, 29 

BSO & TSO – Leren leren Informatie verwerven en verwerken: 3, 4, 6, 7, 8 

BSO & TSO - Opvoeden tot 

burgerzin 

Wereldburgerschap: 13, 14, 16, 17 

BSO & TSO – Milieueducatie Natuur- en milieubeleid: 1, 5, 6 

De module “Biodiversiteit” van het ICT-project Regenwoud.kom bevat verschillende werkvormen, waaronder 

interactieve multimediaoefeningen om het aspect biodiversiteit in een tropisch regenwoud te 

bekijken. De bescherming van de biodiversiteit is één van de pijlers van duurzaam bosbeheer en een 

belangrijk aspect van FSC. 

De module is te vinden op www.regenwoud.com . Op deze website zijn twee matrices te vinden: één voor 

de leerkrachten (uitleg i.v.m. werkwijze, duur van de verschillende opdrachten, achtergrondinformatie 

over het thema) en één voor de leerlingen (de verschillende werkvormen).


Eind 2003 nam WWF het project Regenwoud.kom over, met als thema een case-study in het Costa 

Ricaanse regenwoud. Het project werd ontwikkeld en opgestart door She Consultancy en Landscape 

Foundation met steun van de Vlaamse overheid. In 2004 namen tientallen Vlaamse klassen deel aan 

de Regenwoud.kom-campagne. 

Momenteel werkt WWF aan een nieuwe Regenwoud.kom-campagne, met deze keer als case-study 

een terreinproject van WWF in Kameroen. De start van de nieuwe campagne Regenwoud.kom-Kameroen 

is gepland voor het schooljaar 2005-2006. 


- De regenwoud.kom-website: www.regenwoud.com 

- Voor info over de campagne Regenwoud.kom 2005-2006, contacteer WWF, Yolente Delaunoy, tel: 

02/340.09.71, yolente.delaunoy@wwf.be.


Module 5 – De FSC-database 



Vakgebonden 




De FSC-database: www.wwf.be/fsc 

- Leerlingen zoeken zelfstandig informatie op 

- Leerlingen leren informatie opzoeken in een database op het Internet 

- Leerlingen leren over toepassingsmogelijkheden van minder gekende houtsoorten 

- Leerlingen krijgen een zicht op de beschikbaarheid van FSC-gelabelde producten 

bij verschillende leveranciers 

BSO – PAV 

Functionele informatieverwerving 

en -verwerking: 19 

BSO & TSO – Leren leren Informatie verwerven en verwerken: 2 

BSO & TSO - Milieueducatie Milieuzorg: 1 

Vakgebonden 




Functionele informatieverwerving 

en -verwerking: 13 

BSO – PAV – 3 e leerjaar Functionele ICT-geletterdheid: 15, 16 

BSO & TSO – Leren leren Informatie verwerven en verwerken: 3

Werkwijze: 


Op de website van WWF: www.wwf.be/fsc is een FSC-database te vinden. Deze database bestaat uit 

twee delen: een database met technische informatie over houtsoorten en een leveranciersgids. 

- Technische informatie over minder gekende houtsoorten 

In deze database vindt u technische informatie over minder gekende houtsoorten die met het FSC-label 

te verkrijgen zijn op de Belgische markt. Er zijn twee manieren om de database te doorzoeken: op 

houtsoort of op toepassing. U kunt van elke houtsoort een technische fiche downloaden. Van verschillende 

houtsoorten kunt u ook een foto bekijken. 

- Leveranciersgids 

In de leveranciersgids vindt u informatie over de beschikbaarheid van FSC-gelabelde producten bij de 

erkende houtimporteurs en -handelaren (met een FSC CoC-certificaat). Ook kunt u opzoeken welke 

bedrijven werken in FSC-gelabeld hout kunnen uitvoeren (erkende schrijnwerkers en aannemers met 

een FSC CoC-certificaat). Van elke leverancier kunt u een document met meer informatie downloaden. 

De leerlingen kunnen met behulp van deze database op zoek gaan naar leveranciers voor FSC-gelabeld 

hout (bv. voor gebruik in de werkplaats van de school), ze kunnen op zoek gaan naar alternatieve houtsoorten 

(bv. ter vervanging van meranti voor buitenschrijnwerk),... 


U kunt de FSC-database raadplegen op www.wwf.be/fsc


Module 6 – Een project 


Doelstellingen 

Eindtermen 

2 e graad 

3 e graad 

Werkwijze: 

Een project 

- De leerlingen werken gedurende een week (of verspreid over een langere periode) 

rond een thema, gelinkt aan duurzaam bosbeheer. 

- De leerlingen plaatsen FSC-certificering en duurzaam bosbeheer in een breder perspectief 

- De leerlingen zetten zich actief in of engageren zich persoonlijk voor het thema. 

De eindtermen die worden bereikt, verschillen sterk naargelang de gekozen acties 

of projecten. Vermits de nadruk op actiegerichte kennisopbouw ligt i.p.v. op passieve 

kennisoverdracht, worden met een projectweek vele vakgebonden en vakoverschrijdende 

eindtermen bereikt. De leerlingen leren door eigen ervaring, waardoor de school 

gemakkelijker kan inspelen op de competenties en individuele behoeften van de leerlingen. 

Automatisch gaat er dan aandacht naar creativiteit, zelfontplooiing, communicatievaardigheden, 

handelingsbekwaamheid, … 

BSO & TSO - Gezondheidseducatie 







Afhankelijk van het 

gekozen project 

Sommige scholen houden jaarlijks een projectweek, met bv. acties om een bepaald project financieel te 

ondersteunen. Sprekers van allerlei organisaties worden uitgenodigd om hun werk en projecten uit te 

leggen of de leerlingen kunnen workshops volgen. 

U kunt een dergelijke projectweek aan het lessenpakket over FSC-gelabeld hout koppelen door bv. een 

project over duurzaam bosbeheer in de kijker te stellen, of organisaties uit te nodigen die hier aandacht 

voor hebben (WWF, Greenpeace, VBV, Natuurpunt, Groenhart, KWIA, VODO, Saffier, …). 

Enkele mogelijke acties of activiteiten: 

- Boomplantacties (bv. VBV…) 

- Workshops (bv. uit het aanbod van Kleur bekennen, zie kader) 

- Terreinbezoeken of excursies 

- Een project in het buitenland steunen (de hieronder vermelde NGO’s voeren projecten rond duurzaam 

bosbeheer uit). 


NGO’s en duurzaam bosbeheer: Wie doet wat? 

Scholen die overwegen om tijdens een projectweek acties te ondernemen om een terreinproject financieel 

te ondersteunen, of die een spreker willen uitnodigen, kunnen hun licht opsteken bij volgende organisaties 

(deze lijst is niet volledig):


- WWF coördineert over de hele wereld terreinprojecten over duurzaam bosbeheer, zowel in de gematigde 

als in de tropische streken. WWF verricht ook lobbywerk bij verschillende instanties om duurzaam 

bosbeheer aan te moedigen. Zie www.wwf.be (België) of www.panda.org (internationaal). 

- Greenpeace concentreert haar campagnes op de bescherming van de laatste oerbossen (Amazone, 

Canada, Stille Zuidzeeregio en het Congobekken). Zie www.greenpeace.be (België) of 

www.greenpeace.org (internationaal). 

- De Vereniging voor Bos in Vlaanderen (VBV) ijvert voor bosbehoud, bosuitbreiding en een betere 

afstemming van de verschillende gebruiksfuncties van Vlaamse bossen. VBV organiseert onder meer 

boomplantacties. Daarnaast ondersteunt VBV een terreinproject in Costa Rica. De organisatie ontwikkelde 

ook een gezelschapsspel over het thema bos (Yggdrasil) voor jongeren tussen 6 en 16 jaar. Zie 

www.vbv.be 

- Natuurpunt beheert in Vlaanderen honderden hectaren natuurgebied. De vereniging ondersteunt ook 

projecten van Birdlife International in Indonesië en Brazilië. Zie www.natuurpunt.be 

- Groenhart is een nieuwe Vlaamse NGO die het Vlaams Fonds Tropisch Bos beheert dat in 2002 

werd gecreëerd. Met dit fonds wil de Vlaamse overheid haar verantwoordelijkheid opnemen voor de 

bescherming en het beheer van tropische bossen. Zie www.groenhart.be 

- KWIA is een mensenrechtenorganisatie die zich inzet voor de rechten van inheemse volkeren. Binnen 

dat kader ijvert KWIA ook voor de bescherming van de biodiversiteit en het tropische regenwoud. Zie 

www.kwia.be 

- Safier is een kleinschalige organisatie opgericht door enkele Leuvense bio-ingenieurs. Safier leidt 

een aantal ontwikkelingsprojecten in Indonesië om een alternatief te bieden voor illegale houtkap. Zie 

http://safier.studentenweb.org/


- EBG (Educatief Bosbouwcentrum Groenendaal) Het EBG organiseert ateliers met als thema 

“boomsoorten herkennen” e.d., maar kan ook ateliers op maat uitwerken voor scholen op vraag van 

leerkrachten. Meer info: Mia Brankaer, 02/688 06 53 of mia.brankaer@telenet.be 

Workshop-ideeën uit het aanbod van “Kleur bekennen” 

“Kisten uit het regenwoud” (voor 2 e en 3 e graad SO) is een interactieve workshop uit het aanbod van Kleur 

bekennen waarbij de leerlingen aan de hand van dia’s, getuigenissen, allerlei voorwerpen en doorschuifactiviteiten 

worden geconfronteerd met de problemen van het tropisch regenwoud. Meer info op de site 

van Kleur bekennen of via mail: leen.broekaert@yucom.be 

“Kwikke vis in een bos zonder bomen” (2 e en 3 e graad SO) van Safier vzw is een workshop waarbij aan de 

hand van video- en fotomateriaal de houtkap in het Indonesische oerwoud wordt bekeken door de ogen 

van een kind. Er wordt ruim aandacht besteed aan alternatieven voor de illegale houtkap. Meer info op 

de website van Kleur bekennen of via mail: safier@studentenweb.org 

Kleur bekennen biedt ook andere workshops aan die kaderen in het thema duurzame ontwikkeling. De 

zoekmachine op de website www.kleurbekennen.be maakt u wegwijs doorheen het aanbod. 

Extra informatie: 

Op de NME-inventaris van de Vlaamse overheid vindt u een overzicht van wat er in Vlaanderen allemaal te 

vinden is rond natuur- en milieueducatie (organisaties, musea, workshops, …): www.mina.vlaanderen.be/ 

milieueducatie/inventaris

Bijlage 1 

1 

Vragenlijst 1 

FSC ... Ja voor natuurvriendelijk hout 


Je krijgt nu de video “Ja voor natuurvriendelijk hout” van WWF te zien, waarin je kennismaakt met 

duurzaam bosbeheer en FSC-gelabeld hout. Zoek tijdens het bekijken van de video het antwoord op 

volgende vragen: 

1) De totale oppervlakte van de regenwouden wordt voorgesteld door de oppervlakte van de Verenigde 

Staten. Jaarlijks verdwijnt een deel ter grootte van Californië. Als aan dit tempo verder wordt gekapt, 

binnen hoeveel jaar zijn alle regenwouden dan verdwenen? 

2) Noem twee desastreuze gevolgen van grootschalige ontbossing. 

3) Hoeveel bomen worden er beschadigd in het regenwoud wanneer via klassieke exploitatiemethodes 

één boom wordt geveld en gerooid? 

4) a. Hoeveel percent van zijn nettowinst investeert het Zweedse bedrijf STORA op korte termijn in ecologisch 

verantwoorde bosexploitatie? 

b. Wat brengt deze manier van werken op lange termijn met zich mee, investering of opbrengst? 

5) Wat garandeert het FSC-label? 

6) Op de video komen een aantal methodes aan bod om in tropische bossen de schade aan het woud te 

beperken wanneer het wordt geëxploiteerd. Noem er twee. 

7) Welke drie doelstellingen heeft een bedrijf dat behoort tot de Club ’97 (die ondertussen FSC bedrijvengroep 

heet)? 

Noot: 

- De Club 97, waarvan op de video sprake is, heet sinds kort “FSC Bedrijvengroep”. Info over deze 

bedrijven is te vinden op www.wwf.be/fsc 

- Op de video wordt gesproken over het uitwerken van FSC-criteria voor Belgische bossen. Er wordt 

ook gezegd dat weldra Belgische bossen gecertificeerd zouden worden. Dat is ondertussen het geval 

voor het Zoniënwoud en voor het Meerdaalwoud en het Heverleebos (ten Zuiden van Leuven).


Bijlage 2 

2 

Vragenlijst 2 

FSC... Ja voor natuurvriendelijk hout 

Je krijgt de WWF-video “Ja voor natuurvriendelijk 

hout”, waar duurzaam bosbeheer en FSC-gelabeld 

hout worden voorgesteld, (opnieuw) te zien. 

Weet je ook het antwoord op volgende vragen: 

1) Houtontginning betekent dat de wouden onder 

druk komen te staan. Toch vinden milieuorganisaties 

niet dat we moeten stoppen met 

bosexploitatie. Wat is de visie van WWF hieromtrent? 

2) Vooruitdenkende bedrijven zoals de Zweedse 

houtexploitant STORA verwachten dat het 

verhandelen van hout uit duurzaam beheerde 

bossen hen op termijn winst zal opleveren. 

Welke redenering zit hierachter? 

3) Waarom is het zo belangrijk dat elke boom zijn 

eigen “identiteit” krijgt, die hij behoudt van bos 

tot consument? 

4) Wat is de rol van FSC of de “Raad voor duurzaam 

bosbeheer”? 

5) Waarom biedt FSC een realistische oplossing 

voor het voortbestaan van onze bossen? 

6) Welke redenen zien Belgische houthandelaars 

om FSC te promoten? 

Noot: 

- De Club 97, waarvan op de video sprake 

is, heet sinds kort “FSC Bedrijvengroep” 

. Info over deze bedrijven is te vinden op 

www.wwf.be/fsc 

- Op de video wordt gesproken over het uitwerken 

van FSC-criteria voor Belgische bossen. 

Er wordt ook gezegd dat weldra Belgische 

bossen gecertificeerd zouden worden. Dat is 

ondertussen het geval voor het Zoniënwoud 

en voor het Meerdaalwoud en het Heverleebos 

(ten Zuiden van Leuven).

Bijlage 3 

De oplossingen van de vragenlijsten 

De oplossingen voor vragenlijst 1: 

1) 50 jaar 

2) overstromingen – droogtes en hongersnood 

3) 27 

4) 10% - opbrengst 

5) dat het hout afkomstig is uit een duurzaam 

beheerd bos 

6) een wig gebruiken om de valrichting te bepalen 

– lianen op voorhand doorknippen 

– andere uitsleeptechnieken – holle bomen 

op voorhand identificeren 

7) FSC-hout verkopen of verwerken (sinds 

1997) – leveranciers aanzetten om FSC-hout 

te leveren – de klanten sensibiliseren om 

FSC-hout te kopen 


De oplossingen voor vragenlijst 2: 

1) houtontginning kán, maar op een ecologisch 

verantwoorde manier 

2) consumenten worden milieubewuster: de 

vraag naar ecologisch verantwoorde producten 

zal toenemen 

3) alleen zo kan men de consument garanderen 

dat het hout dat hij koopt uit een duurzaam 

beheerd bos komt 

4) principes en criteria opstellen voor ecologisch 

verantwoord bosbeheer – instellingen accrediteren 

die het FSC-label toekennen 

5) het FSC-systeem is gebaseerd op de markteconomie: 

bossen behouden hun economische 

waarde / de vraag naar verantwoorde 

producten neemt toe 

6) bijdragen tot het voortbestaan van de bossen 

(hun inkomsten!) – de klant beter informeren 

waar producten vandaan komen – ….

Handleiding Duurzaam Houtgebruik - WWF Belgium

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?