weidings handleiding coverA3 - Pannar Seed

INHOUDSOPGAWE 

Pannar Saad (Edms) Bpk 

Produksiehandleidingreeks 

Weidings 

A) INLEIDING .......................................................................................................... 1 

B) HOOFSTUK I – BEPLANNING EN VESTIGING 

1.1 Beplan voor u plant .............................................................................................................2 

1.2 Vestiging vra goeie voorbereiding ......................................................................................3 

1.3 Metaboliese stoornisse in diere op aangeplante weidings...................................................4 

C) HOOFSTUK II – INTENSIEWE WEIDINGS 

2.1 Eenjarige weidings ..............................................................................................................7 

2.1.1 Eenjarige raaigras...................................................................................................7 

2.2 Meerjarige weidings..........................................................................................................10 

2.2.1 Meerjarige raaigras...............................................................................................10 

2.2.2 Langswenkgras.....................................................................................................12 

2.2.3 Kropaargras ..........................................................................................................14 

D) HOOFSTUK III – SUBTROPIESE SOMERWEIDINGS 

3.1 Eenjarige weidings ............................................................................................................16 

3.1.1 Tef ........................................................................................................................16 

3.2 Meerjarige weidings..........................................................................................................17 

3.2.1 Smutsvingergras ...................................................................................................17 

3.2.2 Rhodesgras ...........................................................................................................19 

3.2.3 Oulandsgras (Eragrostis) ......................................................................................21 

3.2.4 Paspalum ..............................................................................................................23 

3.2.5 Kikuyu..................................................................................................................24 

3.2.6 Witbuffelgras........................................................................................................26

E) HOOFSTUK IV – PEULVOERGEWASSE 

4.1 Klawer ...............................................................................................................................28 

4.1.1 Rooi en wit meerjarige klawers en eenjarige Berseemklawer..............................28 

4.2 Lusern................................................................................................................................31 

F) HOOFSTUK V – AANVULLENDE EENJARIGE VOERGEWASSE 

5.1 Eenjarige voergewasse vir die somer ................................................................................36 

5.1.1 Voersorghum........................................................................................................36 

5.1.2 Basterbabala .........................................................................................................38 

5.2 Eenjarige voergewasse vir die winter................................................................................39 

5.2.1 Korog....................................................................................................................40 

5.2.2 Stoelrog ................................................................................................................42 

5.2.3 Hawer ...................................................................................................................43 

5.2.4 Plantdatum en verwagte weiperiode.....................................................................44 

5.3 Japanese Radys..................................................................................................................44 

G) SAAIDIGTHEID VAN VOERGEWASSE................................................................46 

Weidings produksiehandleidingreeks Kopiereg 8 Pannar Saad (Edms) Bpk

- 1 - 

INLEIDING 

Pannar Saad (Edms) Beperk het sedert sy ontstaan baie groot vordering gemaak met die 

ontwikkeling van verbeterde graangewaskultivars. Die kultivars word wyd aangeplant en 

vervul in baie opsigte 'n leidende rol. Die afgelope dekade is ook groot vooruitgang gemaak 

met die ontwikkeling van verskeie voergewasse en word van Pannar se eksklusiewe produkte 

met groot sukses op vele plase aangeplant. 

In die handleiding word breë riglyne van die volgende aspekte en voergewasse uiteengesit. 

• Faktore wat ŉ rol speel by die keuse van ŉ voergewas. 

• Belangrike aspekte met vestiging van fynsaad voergewasse. 

• Intensiewe weidingsgewasse. 

• Semi-intensiewe sterk meerjarige grasse. 

• Ekstensiewe sterk meerjarige grasse. 

• Peulgewasse: Klawer 

Lusern 

• Aanvullende eenjarige voergewasse. 

• Weidingskapasiteit (drakrag) word vir ŉ periode van 12 maande aangegee. 

Vir enige persoonlike advies kontak u naaste Pannar Saad Streekkantoor of 

verteenwoordiger. 


1.1 BEPLAN VOOR U PLANT 

- 2 - 

HOOFSTUK I 

BEPLANNING EN VESTIGING 

By die aanplant van voergewasse is dit belangrik om by die keuse van 'n voergewas, die 

volgende in aanmerking te neem. 

• Is die voergewas aangepas by grond- en klimaatstoestande? 

• Vir watter soort veeproduksie sal die voergewas gebruik word? Byvoorbeeld vir 

melkproduksie, afronding van speenkalwers, onderhoud van droë koeie en so meer? 

• Wat is die voordele en nadele van 'n spesifieke voergewas, en hoe pas die eienskappe in 

by die bestaande veeboerdery? 

• Hoe veelsydig is 'n voergewas, kan dit vir meer as een doel gebruik word? 

• Maak seker dat die grootte van die aanplanting aan die gevraagde veebehoefte sal 

voorsien. Werk eerder op 'n konserwatiewe voeropbrengs om voorsiening vir meer 

surplus te maak. 

• Waar intensiewe voergewasse onder besproeiing geplant word, plant voere wat goeie 

opbrengste met 'n goeie voedingswaarde lewer. Besproeiing is duur en moet daar na 

optimale voeropbrengste en benutting gekyk word. 

• Maak seker van die bemestingsbehoefte vir voergewasse, die tyd van kunsmis toediening 

en die regstelling van grondvoedingstekorte voor vestiging. 

• Waar moontlik plant meer as een voergewas, veral meerjarige grasse om risiko te versprei 

en 'n beter voervloeiprogram te benut. In die opsig kan goed saamgestelde gras- of 

peulgewasmengsels 'n belangrike rol speel. 

• Plant voergewasse wat die natuurlike weidings en oesreste sal komplimenteer om 

sodoende die beste voordeel uit die beskikbare voerbank te put. 

• Beweiding van aangeplante weiding, veral waar besproeïng toegedien word, kan siekte en 

parasietprobleme tot gevolg hê.’n Doeltreffende doseerprogram moet gevolg word en 

voorkomende maatreëls teen vrotpootjie moet in die geval van veral skape en melkkoeie 

toegepas word. 


- 3 - 

1.2 VESTIGING VRA GOEIE VOORBEREIDING 

DROËLAND MEERJARIGE GRASWEIDINGS 

Grondvrugbaarheid 

• Neem 'n grondmonster om basiese kunsmisbehoeftes te bepaal. 

Planttyd 

• Die beste tyd vir vestiging is Januarie en Februarie. In warmer areas vestig in die later 

gedeelte van die herfs om te verhoed dat saailinge doodskroei. 

Hoekom die tyd 

• Die saadbed kan voorafgaande maande geploeg word om met opvolgreëns 'n vaste en 

ferm saadbed te gee. 

• Noodsaaklike ondervog kan opgegaar word. 

• Onkruide kan vooraf met 'n ligte bewerking bestry word vir 'n onkruidvrye saadbed. 

• Dit gee aan die gevestigde weiding voldoende tyd om 'n goeie wortelstelsel voor die 

winter te ontwikkel. 

Saadbed 

• Met die eerste voorbereiding wat ten minste 'n paar weke voor plant moet geskied, moet 

'n fyn saadbed voorberei word. 

• Die saadbed moet die kans hê om met reëns, vas te sak vir 'n ferm oppervlakte. 

• Vir onkruidbestryding voor plant, gebruik 'n vlaktand of sny-egbewerking. 

• Rol die saadbed vas voor saai, en volg dit op met vasrol na die saad geplant is. Moet nie 

die saad in eg of met enige implement begrawe nie. 

• Plant van saad in rye is meer suksesvol as uitsaai, alhoewel laasgenoemde manier met die 

regte voorbereiding goeie resultate lewer. 

• Vir suksesvolle vestiging onder droëlandtoestande is dit belangrik dat die grondprofiel 

tydens planttyd deurnat moet wees, terwyl die boonste lagie grond droog moet wees. 

Ontkieming sal dan plaasvind met die eerste bui reën. 

Bemesting 

• Faktore soos die fosforinhoud en grondsuurheid (pH) van die grond moet voor plant 

indien nodig reggestel word. 

• Sover bemesting aangaan, gebruik die volgende as riglyn: 


- 4 - 

Een ton hooi verwyder ongeveer 10-20 kg stikstof (N), 1.2 kg fosfor (P) en 12 kg kalium 

(K). Hoe hoër die reënval, hoe hoër is die opbrengspotensiaal en moet bemestingspeile 

by 'n gebied se opbrengspotensiaal aangepas word vir die beste ekonomiese voordele. 

• Waar hooi gesny word, moet hoër aanvullende kunsmis veral kalium as met beweiding 

toegedien word. 

Algemeen 

• Nuut gevestigde weidings moet nie te vroeg bewei word nie – gee genoeg tyd sodat ’n 

sterk wortelstelsel eers kan ontwikkel. Eenjarige weidings is oor die algemeen slegs na 6 

to 8 weke na plant reg vir beweiding, terwyl dit 8 weke of langer neem by meerjarige 

weidings. Meerjarige weidings lewer in sommige gevalle eers hul volle produksie vanaf 

die tweede jaar. Swaar beweiding kort na vestiging moet dus vermy word. 

• Indien onkruidbeheer nodig is op ’n nuutgevestigde weiding, moet die afsny van die 

weiding saam met die onkruid as eerste keuse uitgeoefen word. ’n Selektiewe 

onkruiddoder moet eers oorweeg word indien die onkruid na die snybehandeling nog 

steeds ’n probleem veroorsaak. 

• Die koste om ’n weiding te vestig is hoog, daarom is aandag aan detail belangrik. Dit is 

veral die geval by die vestiging van ’n meerjarige weiding. 

1.3 METABOLIESE STOORNISSE IN DIERE OP AANGEPLANE WEIDINGS 

Die gebruik van intensiewe weidings vir diereproduksie kan soms lei tot metaboliese 

steurnisse in weidende diere, wat kan aanleiding gee tot ’n siektetoestand of ŉ 

beperkings op die diere se produksie. Hoë voedingswaarde word soms geassosieer met 

potensiële giftigheid en hierdie risiko’s word aanvaar in die benutting van die 

produksievermoë van hierdie weidingplante. 

Nitraattoksisiteit (Nitrietvergiftiging) 

Stikstof is die basiese bousteen van proteïene en is essensieel vir goeie diere- en 

plantproduksie. ’n Oormaat nitraat (NO3) opname deur plante kan tot ŉ verlaagde inname, 

aborsie van fetusse of self die dood van diere lei. Oormatige nitraat konsentrasies kom 

gewoonlik voor wanneer plante in stikstofryke toestande of ’n periode van bewolkte weer 

groei. Weiding wat met 2,4-D gespuit is kan ook ’n hoë konsentrasie van nitrate opbou. 

Droogtestremming, asook hoë temperature, insek en lae lig toestande en selfs ryp kan ook tot 

verhoogde nitraatkonsentrasies in weidings lei. 

Die meeste gewasse wat vir die maak van hooi, kuilvoer of as weiding gebruik word soos 

mielies, hawer, koring, raaigras, lusern, sojabone, sorghum en japanese radys mag toksiese 

vlakke van nitraat akkumuleer. Hoë nitrate konsentrasies is veral toksies vir herkouende 

diere. Wanneer weidings wat nitraat bevat ingeneem word, verander die rumenmikrobes dit 

na nitriet (NO2). Die nitriete word gewoonlik deur die ruminmikrobes na ammoniak verander 

en gebruik om proteïen te vervaardig. Die mikrobiese proteïen is ŉ belangrike bron van 


- 5 - 

proteïen, wat in die klein maag ge-absorbeer word. Indien die ruminmikrobes oorweldig word 

deur hoë konsentrasies van nitrate kan die intermediêre produk van nitriete wat toksies is, 

opgaar. Hoë nitriet konsentrasies kan tot absorpsie van nitriete deur die ruminwand tot in die 

bloedstroom lei. Dit lei tot oksidasie van hemoglobien na methemoglobien en ŉ afname in 

die bloed se vermoë om suurstof te vervoer. Die eerste simptome is blou slymvliese. Die 

bloed het ook ‘n sjokolade-bruin kleur a.g.v. die methemoglobien. ŉ Betroubaarder simptoom 

is wanneer die vulva van ŉ koei blou-grys verkleur in teenstelling met die normale pienk 

kleur. 

Nitraattoksisiteit kan met blousuurvergiftiging verwar word aangesien albei soortgelyke 

simptome kan hê. 

Blousuurvergiftiging (Sianiedvergiftiging) 

Heelwat weidingspesies, o.a.voersorghum, bevat ŉ suiker verbinding sianoglukosied. Die 

verbinding is nie op sigself skadelik nie. Wanneer die plant egter aan stremming blootgestel 

word soos vertrapping, haelskade, droogte en verwelking kan die sianoglukoside verander na 

ŉ nuwe verbinding, naamlik waterstofsianied of blousuur. Hoë peile van N-bemesting kan 

bydra tot hierdie toestand. Met inname word die sianied dan in die bloedstroom ge-absorbeer 

en verhoed dit dat suurstof vanaf die hemoglobien na die weefselselle vrygestel word. Die 

gevolg is dat die dier aan ŉ suurstoftekort vrek. Die rumenmikrobes kan ook ŉ blousuur 

scenario ontwikkel. Dit kan gebeur dat plante wat vertrap en gekou word die waterstofsianied 

in die rumen vrystel waar die bogenoemde reaksie plaasvind en blousuur gevorm word met 

gevolglike vergiftiging van die dier. 

Die kliniese tekens is soortgelyk aan dié van nitraatvergiftiging. Die verskil is egter in die 

kleur van die bloed waar blousuurvergiftiging gekenmerk word deur ŉ helder rooi 

bloedmonster wat nie maklik stol nie. Diere wat blousuurvergiftiging onder lede het vrek nie 

van vergifting nie en kan reggestel word deur die toedienning van ŉ natriumnitraat inspuiting. 

Die natriumnitraat stel die sianied vry van die hemaglobien in die bloed waar dit dan in die 

uriene uitgeskei word. Diere herstel dan ook gewoonlik. 

Opblaas (Skuimopblaas) 

Hierdie is ŉ probleem wat deur plantproteïen veroorsaak word. Dit kom veral by lusern en 

klawers voor. Onder sekere omstandighede word ŉ stabiele skuim in die rumen gevorm wat 

normale gaslating en ook asemhaling en bloedsomloop belemmer. Dit kan tot die dood van 

die dier lei. Sekondêre plantprodukte soos saponiene, sianoglukosiedes en amiene kan ook ŉ 

effek hê op die verloop van opblasing. Diere kan verskil t.o.v. hulle gevoeligheid vir opblaas. 

Olies en sintetiese teenskuim middels kan suksesvol vir opblaas gebruik word. 

Algemene bestuursriglyne 

Dien N-bemesting toe in paaiemente na gelang van die groeipotentiaal van die weiding; bv. 

minder op ŉ keer tydens die koue maande van diejaar en meer in die warmer lentemaande in 

die geval van raaigras. 

Dien die N-bemesting toe nadat die spesifieke stuk weiding kort gewei of gesny is. 

Vermy beweiding dan vir tenminste drie weke na stikstofbemesting toegedien is of totdat die 

weiding weer tot ±25cm uitgegroei het. 


- 6 - 

Honger diere moet verkieslik eers vir ŉ uur kuilvoer of hooi vreet voordat dit toegang gegee 

word tot weidings wat risiko vir bogenoemde probleme inhou. Beperk die toegang in die 

begin tot nie langer as dertig minute nie. Vermeerder die beweidingstydperk dan geleidelik 

indien geen probleme voorkom nie. 

Vermy beweiding van verwelkte of beskadigde weidings vir tenminste twee weke nadat die 

beperkende faktor opgehef is, of tot die plante heeltemal doodgeryp is in die geval van 

voersorghum. 

Voorsien addisionele swael aan diere wat weidings met potensiële blousuurprobleme bewei. 

Die sianied in die rumen en lewer word dan na tiosianaat gemetaboliseer en word deur die 

dier uitgeskei. 

Deur lusern te sny voordat dit verwelk en dan op die wa te laat verwelk sal die risiko van 

opblaas verminder. 

Voorsien veselryke hooi aan diere wat sappige groen besproeide weiding bewei en pas die 

lek-byvoeding aan vir die spesifieke weiding wat benut word. 

Erkenning: Vrylike gebruik van verskeie bronne. 


- 7 - 

HOOFSTUK II 

INTENSIEWE WEIDINGS 

Dié grasse staan ook bekend as koelseisoengrasse aangesien baie van hulle winteraktief is en 

ook rypverdraagsaam is, deurdat hulle groen bly deur die winter. Indien die grasse met 

subtropiese grasse vergelyk word, is hulle relatief hoog in kwaliteit, verteerbaarheid en 

smaaklikheid. Boere wat melkerye het, vetlammers produseer of speenkalwers afrond, kan 

gematigde spesies insluit in hulle voervloei op die plaas, om sodoende goeie diereproduksie 

te handhaaf. 

2.1 EENJARIGE WEIDINGS 

2.1.1 EENJARIGE RAAIGRAS 

Spesie: Lolium multiflorum 

Westerwold vs Italiaans 

Westerwold raaigras word alleenlik gedurende die vroeë herfs, Februarie/Maart, 

aangeplant. Dit reageer op dagliglengte vir saadproduksie en is ŉ ware eenjarige 

gewas. 

Italiaanse raaigras kan gedurende die vroeë lente, Augustus/September, of herfs, 

Februarie/Maart, aangeplant word. Dié raaigras benodig 'n koue skok (vernalisasie) 

vir saadproduksie. In sekere gebiede mag dié raaigras agtien maande hou en kan ŉ 

langer weidingsperiode as die Westerwold tipes bied. Westerwold tipes lewer beter 

produksie in die midwinter terwyl die Italiaanse tipes later in die lente beter produksie 

lewer. Vir herfsaanplantings word die beste ekonomiese voordele verkry deur dit so 

vroeg as moontlik te plant. Jong saailinge moet beskerm word tydens vroeë 

aanplantings, deur dit elke 2-3 dae lig te besproei. Hou daarmee vol tot die wortels 

goed ontwikkel het. 

a) Aanbevole areas: 

Raaigras moet gesaai word onder besproeiing en in gronde wat vrugbaar is en 

redelik goed gedreineer is. Dié weidings word nie onder droëlandtoestande 

aanbeveel nie, behalwe waar die somerreënval 1000 mm per jaar oorskry en 

gematigde klimaat voorkom. Dit kan wel in die winterreënvalstreek onder 

droëland verbou word. Lente aanplantings van Italiaanse tipes word slegs 

aanbeveel in gebiede met baie gematigde somers. Besproeiingsbehoeftes vir 

die meeste grondtipes is 25 mm elke 4 tot 5 dae indien dit gedurende 

Januarie/Februarie gesaai word, 25 mm elke week vir die res van die 

groeiperiode. 

Raaigras kan suurgronde verdra, vir optimum produksie is ŉ suurversadiging 

van minder as 10% verkieslik. 


) Eienskappe: 

- 8 - 

Raaigrasse word gegroepeer as tetraploïde of diploïde tipes. Tetraploïde 

raaigras het groter sade, ±1000 sade weeg 4 gram, teenoor diploïde raaigras, 

±1000 sade weeg ongeveer 2 gram. Tetraploïde raaigras groei hoër as 

diploïde raaigras, en hulle is ook donkerder van kleur, meer smaaklik en het 

breër blare, maar is nie so gehard soos diploïde raaigras nie. 

c) Saadkwaliteit: 

Gesertifiseerde saad moet 'n minimum kieming van 75% hê, en 'n suiwerheid 

van 96%. 

d) Bestuur: 

Die sleutel tot sukses met raaigrasverbouing is voldoende stikstofbemesting en 

baie water. Die eerste toediening van stikstof is baie belangrik omdat 

herfsproduksie baie belangrik is. Dae wat korter word en verlaging in 

temperatuur, verlaag die opbrengs en groei van raaigras. Dus moet ongeveer 

300 kg KAN/ha net voor vestiging, of een week na ontkieming plaasgevind 

het, toegedien word. Die totale N-behoefte van die weiding moet verdeel 

word in 4 of 5 toedienings om 'n goeie egalige produksie deur die seisoen te 

kan hê. Geen weiding kan meer as 'n sekere hoeveelheid stikstof per eenheid 

tyd verbruik nie, dus is dit ekonomies regverdigbaar om die stikstof 

topbemesting te versprei oor die volle groeiseisoen. Dit sal ook besoedeling en 

versuring beperk. 

Beheerde weiding deur middel van ŉ elektriese heining is baie belangrik om 

produksie tot die maksimum te verhoog. Voordat die weiding die eerste keer 

benut word, laat dit uitgroei tot ongeveer 20 cm hoogte. Dié groei sal na 

ongeveer 6 weke vanaf plant behaal word. Na die eerste beweiding is die 

aanbevole hoogte 30 cm. Moet nooit korter as 8 cm bewei voordat die diere 

afgehaal word nie. Dit is om te verseker dat ŉ vinnige hergroei kan plaasvind. 

Onttrek besproeiing 2-3 dae voor beweiding vir beter DM inname en 

diereproduksie. 

Raaigras op sy eie kan 15-20 liter melk of 0.5 tot 1 kg gemiddelde daaglikse 

toename (GDT) per speenkalf lewer. Om die doeltreffendheid van raaigras 

wat hoog in water en laag in veselinhoud is te verhoog, kan met vrug 

addisionele ruvoer in die vorm van kuilvoer of hoë kwaliteit hooi gegee word. 

Hierdie praktyk sal produksie van veral melkerye verhoog. 

e) Bemesting en produksie: 

Die ideale pH (KCI) is 4.5, maar dit kan ŉ suurversadiging van so hoog as 

25% verdra. Dit is egter raadsaam om na ŉ suurversadiging van minder as 

10% te streef. 

Aanbevole P vlak : Optimum P : >20 mg/kg 

(Bray 1) 


- 9 - 

Aanbevole K vlak : Optimum K-vlakke : 120 mg/kg 

Stikstofbemesting: 

±35% van die totale produksie vind plaas voor die winter, en die res vanaf 

Augustus tot November. 

Dien 300 kg KAN/ha toe met vestiging of voor die saailinge die 

vierblaarstadium bereik. Daarna word 250 kg KAN/ha na elke tweede 

beweiding toegedien, dus ±4 toedienings. Alternatief kan 35-45 kg N/ha na 

elke beweiding toegedien word. Hou in gedagte dat die piek groeiperiodes in 

die herfs en lente plaasvind, in die winter is die groeitempo heelwat stadiger. 

Bemes na gelang van die piek groeiperiodes. 

Produksie: 

Koue winters en matige somers : 12-15 ton DM/ha 

Matige winters met ligte ryp : 10-12 ton DM/ha 

Warm, laeveldgebiede : 8-10 ton DM/ha 

DM = Droëmateriaal 

f) Saaityd: 

Koeler gebiede : Januarie-Februarie 

Warmer gebiede : Middel Maart-Mei 

Italiaanse variëteite : Soos bo, maar kan ook in Augustus 

(lente aanplanting) gevestig word. 

Saaidigtheid: 

In 180 mm rye : 20 kg/ha diploïede 

25-30 kg/ha tetraploïde 

Breedwerpig : 25 kg/ha diploïede 

35-40 kg/ha tetraploïde 

g) Gebruike: 

Beweiding : Uitstekende beweiding vir ’n periode tot so lank 

as 240 dae. 

Hooi : Moeilik om hooi te maak. 

Kuilvoer : Kuilvoer kan gemaak word. Dit is egter riskant 

omdat ŉ hoë vogpersentasie tot verrotting 

aanleiding kan gee. Om inkuiling suksesvol te 

laat geskied moet die gesnyde raaigras toegelaat 


- 10 - 

word om goed te verwelk om sodoende die DM 

inhoud te verhoog. Die gebruik van ŉ entstof 

sal fermentasie stimuleer. 

Staandehooi : Word nie juis daarvoor gebruik nie. 

Meerjarige rooi- en witklawers of Berseemklawer kan saam met die raaigrasse 

verbou word. Berseemklawer geniet voorkeur saam met eenjarige raaigras. Dit 

het die addisionele voordeel dat dit die beweidingsperiode kan verleng na die 

raaigras ryp geword het. 

2.2 MEERJARIGE WEIDINGS 

2.2.1 MEERJARIGE RAAIGRAS 

Spesie: Lolium perenne 


Besproeiing: 

Dieselfde areas as vir eenjarige raaigras, maar probeer om ŉ koel helling of 

laagland uit te soek vir die tipe weiding. 

Droëland: 

Meerjarige raaigras kan onder droëland verbou word in koel tot matige 

gebiede met ŉ hoë reënval van 1000 mm en meer en waar die reënval goed 

deur die jaar versprei is. 

b) Eienskappe: 

Dié grasse is swak meerjarig en voorsien goeie kwaliteit voer vir 'n periode 

van ±3 jaar. Hulle is stadig om te vestig in vergelyking met eenjarige raaigras 

en moet dus verkieslik nie gedurende die lente, maar eerder gedurende die 

herfs gesaai word. Dié gras in die lente gesaai, sal baie kompetisie vanaf 

onkruide moet verduur. Die warm somertemperature sal dit ook benadeel. 

Behalwe vir die jaar van vestiging is die winterproduksie minder in 

vergelyking met die eenjarige raaigrasse. 

c) Saad: Gebruik kwaliteit saad 

Saad moet 'n minimum kieming van 75% en 'n suiwerheid van 97% hê. 

d) Bestuur: 

Om die maksimum produksie vanaf meerjarige raaigras te verkry, moet dit 

redelik intensief bewei word en deur die groeiseisoen kort gehou word. Dit is 

ook waar dat indien die weiding toegelaat word om saad te skiet, die 

langlewendheid van die weiding nadelig beïnvloed word, maar daar is geen 

grasspesie op aarde wat optimum produksie sal lewer as dit aanhoudend 

oorbewei word nie. 


- 11 - 

Die ideale situasie sal wees as die gras toegelaat sal word om uit te groei tot ŉ 

hoogte van ±20 cm en dan intensief benut kan word tot ŉ stoppelhoogte van 5 

cm binne 5 dae. Onder optimum toestande behoort die weidingsiklus 21-28 

dae te wees. Die gras moet dan toegelaat word om uit te groei na 'n hoogte 

van 20 cm voordat dit weer bewei word. 

Sekere variëteite word geteel met ŉ hoë endofiet, Acremonium lolii, inhoud. 

Dit verleen aan die gras insekwerende eienskappe, maar kan ook 

raaigrasendofietvergiftiging (‘staggers’) veroorsaak indien dit laer as 5 cm 

bewei word. Enkelmaagdiere is veral hiervoor gevoelig. 

Daar moet egter beklemtoon word dat meerjarige raaigras ŉ paar gereelde 

ligte besproeiings verkies bo een swaar besproeiing om die beste resultate te 

lewer. Gedurende warm somermaande benodig dit 25-30 mm water elke 3-4 

dae. 


Die twee belangrikste aspekte van bemesting is om die pH/suurversadiging reg 

te stel en die fosforvlakke na die gewenste peil op te bou. Die regstelling van 

die twee aspekte help nie net om die weiding beter te laat produseer nie, maar 

om die groeikragtigheid en langslewendheid van die gewas te verbeter. 

Bekalking is dus noodsaaklik as die grond se pH (KCl) laer as 4.5 is of indien 

suurversadiging hoër as 10% is. 

Fosforbemesting : Optimum P-vlakke : > 25 mg/kg 

(Bray 1) 

Kaliumbemesting : Optimum K-vlakke : > 120 mg/kg 


Dien ongeveer 60-70 kg N/ha toe sodra die weiding goed gevestig het. Dien 

daarna 60 kg N/ha na elke tweede benutting toe. Vermy toediening van 

stikstof gedurende die somermaande. 

Opbrengste van 10-12 ton DM/ha kan in die eerste paar jaar behaal word. 

f) Saaityd: 

Februarie tot Mei. 

Saaidigtheid: 

Rye (180 mm) : 20 kg/ha 

Breedwerpig : 25 kg/ha 

g) Gebruike: 

Beweiding : Uitstekende beweiding vir tot 3 jaar. Moenie die weiding 


- 12 - 

oorbenut gedurende die warm somermaande nie. Vermy baie 

kort beweiding van blaarbasisse in die somer om hitteskade te 

voorkom. 

Laat die gras goed pol om die vlak wortels te beskerm teen die 

son. Hou die weiding kort vir die res van die jaar. 

Hooi : Moeilik om hooi te maak. 

Kuilvoer : Kuilvoer kan gemaak word, maar dit is onwaarskynlik dat 

genoeg materiaal na die eerste jaar beskikbaar gaan wees. 

Dieselfde bestuurswenke geld soos vir eenjarige raaigras. 

Staandehooi : Weiding vorm ongewenste polle. 

Meerjarige raaigras kan saam met rooi- en witklawer gesaai word. Die 

saaidigtheid van die klawer is 4 kg rooiklawer en 2 kg witklawer/ha. 

2.2.2 LANGSWENKGRAS 

Spesie: Festuca arundinacea 


Langswenk sal goed groei op die meeste grondtipes en in die meeste 

klimaatstreke. Dit is egter baie goed aangepas in nat vleiagtige lande. 

Langswenk kan tot 'n sekere mate in die water staan. Dit doen nie baie goed 

op warm, sanderige gronde nie. Langswenk verdra 'n redelike mate van 

grondsuurheid, tot 25% suurversadiging, maar aangesien dit dikwels saam met 

klawer verbou word, moet die suurversadiging verlaag word om aan die 

behoeftes van die klawer te voldoen. 


c) Saad: 

Langswenk is 'n geharde, diep gewortelde, meerjarige gras wat tot 15 jaar 

produsie kan lewer in die regte omgewing. Die weiding voorsien goeie lente- 

en herfsweiding. Langswenk het 'n reputasie dat dit onsmaaklik is gedurende 

die somer, wat wel waar is, maar dit kan reggestel word deur die 

stikstoftoedienings te verlaag gedurende dié periode. Geen stikstof moet dus 

vanaf November tot Januarie toegedien word nie. Sekere variëteite langswenk 

bevat hoë hoeveelhede van die endofiet fungus Acremonium caenophilum. 

Die Pannar variëteit is endofietvry. 

Gesertifiseerde saad moet 'n minimum kieming van 75% hê en suiwerheid 

95%. 

d) Bestuur: 


- 13 - 

Laat langswenkgras toe om eers goed te vestig voor dit vir die eerste keer 

bewei word. Dit is uiters belangrik om te verseker dat langswenk nie te ruig 

en lank word nie, aangesien diereproduksie sal afneem. 'n Weihoogte van 

15 cm word aanbeveel. ('n Rotasie van ±30 dae word aanbeveel). 

Langswenkgras word gewoonlik onder droëland verbou in die hoë 

reënvalgebiede. Dit baat egter goed by aanvullende besproeiing vernaamlik 

tydens die droë wintermaande in die somerreënvaldele. 

Langswenk sal normaalweg gedurende die herfs gelaat word om uit te groei 

om sodoende staandehooi te produseer vir die wintermaande. Dié rustyd is 

van groot belang om die groeikragtigheid van die weiding te versterk. 

'n Volle rusperiode moet egter elke twee jaar toegelaat word, sodat die gras 

kan saadskiet. Na die rusperiode word die weiding afgesny en gebaal. 


Die ideale pH (KCl) is 4.5, maar dié gras kan 'n suurversadiging van so hoog 

soos 25% verdra. Indien 'n klawermengsel geplant word, moet die 

suurversadiging tot onder 10% verlaag word. 

Fosforbemesting : Optimum P-vlakke : >20 mg/kg 

(Bray 1) 

Kaliumbemesting : Optimum K-vlakke : >120 mg/kg 

Stikstofbemesting : Dien 200 kg KAN na vestiging toe. 

Topbemestings van 200 kg KAN, kan ±3 keer 

deur die seisoen toegedien word. Moet egter nie 

N toedien vanaf begin Desember tot middel 

Januarie nie. 

Produksie : Onder besproeiing kan 'n opbrengs van 10-12 

ton DM/ha behaal word. 

f) Saaityd: 

Maart tot Julie. Besproeiing word egter benodig indien later as Maart gesaai 

word. 

Saaidigtheid: 

Rye (180 mm) : 20 kg/ha 

Breedwerpig : 25 kg/ha 

g) Gebruike: 

Beweiding : Baie goeie lente en herfsweiding. Swak groei 

gedurende die winter, asook relatief swak kwaliteit 

gedurende die somer. 

Hooi : Makliker om hooi te maak as raaigras. 


2.2.3 KROPAARGRAS 

- 14 - 

Kuilvoer : Kuilvoer kan gemaak word, maak egter van ŉ geskikte 

entstof gebruik om optimum fermentasie te 

bewerkstellig. 

Staandehooi : Uitstekende staandehooi vir die wintermaande, veral 

saam met klawers. 

Lankswenk kombineer uitstekend saam met rooi- en witklawer. 

Die saaidigthede is: Rooiklawer 4 kg/ha 

Witklawer 2 kg/ha 

Langswenk 20 kg/ha 

Spesie: Dactylis glomerata 


Kropaargras is aangepas in gebiede met 'n koel klimaat en 'n jaarlikse reënval 

van 900 mm of meer. Die hoogste produksiepotensiaal is op koel suidelike 

hellings in die hoë reënvalgebiede. Dit sal goed groei op die meeste 

grondtipes, maar verkies ligte, vrugbare gronde. Kropaargras kan 'n sekere 

mate van grondsuurheid verdra, tot 25% suurversadiging. Indien dit egter 

saam met klawers verbou word, moet grondsuurheid opgehef word. Alhoewel 

die weiding goed reageer op besproeiing, sal ander gematigde weidings beter 

produksie lewer onder besproeiing. 


Kropaar is 'n geharde meerjarige gras in die regte omgewing. Dit het 'n 

redelike hoë droëmateriaal inhoud van 30-32%, en aangesien dit 'n baie 

smaaklike gras is, verhoog dit die droëmateriaal inname deur diere. 

c) Bestuur: 

Onder goeie verbouingstoestande sal 'n beweiding siklus van 1 week 

beweiding en 35 dae rus aanbeveel word. Kropaargras se opbrengs sal afneem 

indien dit aanhoudend kort bewei word. ŉ Goeie praktyk is om die weiding 

toe te laat om uit te groei, aangesien dit opbrengs bevoordeel. Die afname in 

smaaklikheid en voedingswaarde is nie so groot soos by ander gewasse tydens 

volwasse groei nie, dus is dit 'n uitstekende gewas vir staandehooiproduksie. 

d) Bemesting en produksie: 

Kropaar reageer baie goed op stikstofbemesting, dus sal dit ekonomies wees 

om dié weiding topbemesting te gee onder hoë reënvaltoestande en 

besproeiing. ’n Totale toediening van 180 tot 270 kg N/ha verseker hoë 

produksie. Onder besproeiing kan hoër peile van stikstof met vrug toegedien 

word. Die N-toedienings moet opgedeel word in 3-4 kleiner toedienings 

tussen Augustus en April. 


- 15 - 


(Bray 1) 


Produksie : Onder besproeiing sal produksie van 10-14 ton 

DM/ha haalbaar wees. 

e) Saaityd: 

Maart tot Julie is die beste planttyd. Besproei indien vestiging na Maart 

plaasvind. 

Saaidigtheid: 

Rye (180 mm) : 15-20 kg/ha 

Breedwerpig : 20-25 kg/ha 

f) Gebruike: 

Beweiding : Baie goeie weiding deur die jaar, maar stadig om te 

herstel gedurende die winter. 

Hooi : Sommige variëteite is spesifiek vir hooiproduksie 

ontwikkel. 

Kuilvoer : Goeie kuilvoer indien 'n bymiddel bygevoeg word. 

Staandehooi : Uitstekende staandehooi indien klawer ook geplant is. 

Kropaargras kombineer uitstekend met meerjarige klawers. 


- 16 - 

HOOFSTUK III 

SUBTROPIESE SOMERWEIDINGS 

Hierdie groep weidings is somergewasse en is dormant in die winter. Hulle translokeer 

voedingstowwe na hulle wortels gedurende die herfsmaande. Dit stel hierdie grasspesies in 

staat om in die lente uit te loop en vinnig te ontwikkel. 

Die meeste spesies subtropiese grasse wat aangeplant word, is inheems aan Suidelike Afrika. 

Die tipe weidings word in die somerreënvalgebiede van Suid-Afrika enige maand van 

Oktober tot Februarie gevestig. Die vroeë plantdatums word aanbeveel waar 

onkruidkompetisie nie ŉ faktor is nie. Dit geld ook vir die lae reënvalgebiede (< 500 mm). 

Januarie is egter gewoonlik die mees geskikte maand vir vestiging. Vir suksesvolle vestiging 

is dit belangrik dat die grondprofiel deurnat moet wees en die boonste paar sentimeters grond 

droog moet wees met saai. Die gras ontkiem na die eerste bui reën en wortels ontwikkel in 

die nat profiel. Dit verhoog die kans van oorlewing van die saailinge. 

Hierdie weidings word onder semi-ekstensiewe tot semi-intensiewe toestande verbou. 

3.1 EENJARIGE WEIDINGS 

3.1.1 TEF 

Spesie: Eragrostis tef 


Tef het geen voorkeur vir grond nie, en kan onder droëlandtoestande verbou 

word waar die jaarlikse reënval 400 mm of meer is. Die beste produksie word 

egter verkry by 'n jaarlikse reënval van meer as 600 mm. 


Tef is 'n eenjarige, somergras. Die gras is baie blaarryk, wat dit 'n uitstekende 

hooigewas maak. Tef is gereed vir hooiproduksie binne 65 - 75 dae. Sny 

voordat die stand in volle blom is, dus teen ± 10% blomstadium. Sny ook 

voordat die tef gaan lê, om beter hergroei vir die volgende snysel te verseker. 

c) Bestuur: 

Vir beweiding is tef onsmaaklik, dus is die beste gebruik om hooi te maak. 

Gemiddeld kan gewoonlik twee snysels verkry word. Tipiese opbrengste is 

ongeveer 4 ton en 2 ton DM vir die eerste en tweede snysel respektiewelik. 



- 17 - 

Tef is suurverdraagsaam, en kan 'n persentasie suurversadiging so hoog soos 

50% verdra. Met 'n pH (KCl) > 4.5 behoort geen produksiebeperkings voor te 

kom nie. 

Waar 2 of meer snysels beplan word, kan twee toedienings van ongeveer 

50 kg stikstof (180 kg KAN) toegedien word. Die eerste toediening is met of 

net na opkoms, en die tweede na die eerste snysel. 

Fosfor (Bray 1) : Optimum ten minste 15 mg/kg 

Kalium : Optimum ten minste 100 mg/kg 

Produksie : 4-7.5 ton DM met 'n ruproteïen van 8-11%, 

ruvesel van 30-35% en 'n verteerbaarheid van 

55-60%. 

e) Saaityd: 

Die beste saaityd is gedurende Oktober tot Desember. 

Saaidigtheid: 

Die saaidigtheid is 15-20 kg/ha breedwerpig. 

f) Gebruike: 

Beweiding : Word nie normaalweg aanbeveel nie – wel 

geskik as ŉ noodweiding. 

Hooi : Maak uitstekende hooi, veral as perde voer. 

Kuilvoer : Nie aanbeveel nie. 

Staandehooi : Nie aanbeveel nie. 

3.2 MEERJARIGE WEIDINGS 

3.2.1 SMUTSVINGERGRAS 

Spesie: Digitaria eriantha 


Smutsvinger is aangepas op 'n wye reeks grondsoorte insluitend vlak 

klipperige gronde. Op swak gedreineerde gronde kom Smutsvinger nie 

normaalweg voor nie. Dié gras is aangepas in die somerreënvaldele, en is die 

beste aangepas by 'n jaarlikse reënval van 500 mm of meer. Smutsvinger is 

droogte en koue verdraagsaam. 


) Eienskappe: 

- 18 - 

Hierdie is 'n baie smaaklike, polvormende, meerjarige gras. 

c) Bestuur: 

Smutsvinger kan met Rhodesgras gemeng word. Rhodesgras sal aanvanklik 

vinniger groei as Smutsvingergras en dit sal beter met onkruid kompeteer in 

die vroeë groeistadium, en voorsien ook beter opbrengste in die eerste twee 

jaar na vestiging. In die koue areas sal Rhodesgras na 3-4 jaar uitsterf en dan 

sal die Smutsvinger oorneem. 

Smutsvinger is 'n spesie wat gedurende strategiese tye gedurende die 

groeiseisoen op 'n plaas benut kan word. Vir beweiding kan dit gebruik word 

vanaf middel November tot die einde April. Rotasiebeweiding met 'n hoë 

veelading is noodsaaklik vir die beste resultate. Dit is 'n uitstekende gras vir 

staandehooiproduksie, aangesien dit smaaklik bly nadat dit doodgeryp het. 

Goeie kwaliteit staandehooi moet minstens 600 mm lank wees. Dié 

staandehooiproduksie kan verkry word deur die gras vanaf middel Januarie te 

laat om uit te groei en dan na die eerste ryp te benut. 


Dié gras kan grondsuurheid so hoog soos 25% suurversadiging verdra. 

Bokant 'n pH van 4.5 behoort geen produksiebeperkings as gevolg van 

suurheid voor te kom nie. 

Fosfor- en kaliumaanbevelings 

Reënval mm < 500 600 800 

Optimum P (Bray 1) Mg/kg > 10 15 15 

Optimum K Mg/kg 80 100 100 

Gemiddelde drakrag/ha 

Produksie ton DM/ha 2 4 9 

Lakterende koeie Per ha 0.33 0.65 1.47 

Speenkalwers Per ha 0.69 1.37 3.08 

Lammers Per ha 4.12 8.24 18.54 


Indien die weiding intensief gebruik word, is stikstofbemesting noodsaaklik 

vir hoër opbrengste en goeie kwaliteit. Stikstofbemesting kan plaasvind na die 

eerste goeie lentereën. Dien 50-60 kg N/ha toe vroeg in die somer. 

Stikstofbemesting van tot 150 kg N/ha kan toegedien word in die hoë 

reënvaldele. Vir staandehooi kan ŉ addisionele topbemesting in Januarie tot 

Februarie toegedien word. 


e) Saaityd: 

- 19 - 

Saai gedurende Oktober of November waar onkruidkompetisie nie 'n 

probleem is nie. Die beste resultate word egter gedurende Januarie en 

Februarie verkry. 

Saaidigthede: 

In rye (250 mm) : 3-4 kg/ha 


f) Gebruike: 

3.2.2 RHODESGRAS 

Beweiding : Uitstekend. 

Hooi : Maak goeie hooi. 

Kuilvoer : Kan gebruik word indien entstof 

bygevoeg word. 

Staandehooi : Uitstekend. 

Spesie: Chloris gayana 


Rhodesgras is inheems aan die doringveld van die Oos-Kaap en KwaZulu- 

Natal, en kom voor in areas met 'n relatiewe lae reënval. Die gras is aangepas 

in 'n wye reeks klimaatstoestande, vanaf subtropiese tot gematigde gebiede. 

Rhodesgras kan groei by 'n reënval van 400-1000 mm/jaar. Dit is ook 'n 

uitstekende rusoes. 


Rhodesgras is 'n polvormende, meerjarige somergras met sterk wortelstokke 

wat by die nodes wortels ontwikkel en sodoende baie vinnig oor die grond 

versprei en dit bedek. Die blare is glad en vorm 'n skerp punt. 

c) Bestuur: 

Omdat die gras so vinnig vestig, is dit 'n uitstekende gras om erosie te beheer. 

Rhodesgras kan gedurende die somer benut word as uitstekende weiding. Dié 

gras kan ook gebruik word as 'n rotasiegewas saam met pynappels of tabak, 

waar dit veral gebruik word as gevolg van aalwurm weerstandbiedenheid. Dit 

kan egter nie swaar beweiding hanteer nie. 'n Groot voordeel van Rhodesgras 

is dat dit goeie opbrengste lewer vanaf die eerste jaar na vestiging. Om 


- 20 - 

laasgenoemde rede is dit 'n ideale gras om met Smutsvingergras te meng 

tydens vestiging. 



Reënval mm 450 750 

Optimum P (Bray 1) mg/kg 15 20 

Optimum K mg/kg 120 140 


Produksie ton DM/ha 3.0 8.0 

Lakterende koeie per ha 0.49 1.31 

Speenkalwers per ha 1.03 2.74 


Indien die weiding intensief gebruik word, is stikstofbemesting noodsaaklik 

vir hoër opbrengste en goeie kwaliteit. Stikstofbemesting kan plaasvind na die 

eerste goeie lentereën. Dien 50-60 kg N/ha toe vroeg in die somer. 

Stikstofbemesting van tot 150 kg N/ha kan toegedien word in die hoë 

reënvalgebiede. Vir staandehooi kan ŉ addisionele topbemesting in Januarie 

tot Februarie toegedien word. 

e) Saaityd: 

Saai gedurende Oktober/November of Januarie/Februarie. Laasgenoemde 

plantdatum veral in hoë reënvalgebiede aanbeveel as gevolg van hoë onkruid 

druk. 

Saaidigthede: 

In rye (250 mm) : 5-7 kg/ha 


Mengsels : 2-4 kg Rhodes en 4 kg Smutsvinger 

f) Gebruike: 

Beweiding : Uitstekend (waak teen oorbenutting). 

Hooi : Goed. 


Staandehooi : Goed. 


3.2.3 OULANDSGRAS (ERAGROSTIS) 

Spesie: Eragrostis curvula 


- 21 - 

Dié gras doen op sy beste in die oostelike dele van die land waar die jaarlikse 

reënval 650 mm of meer is. Dit verkies sanderige gronde en die verbouing 

van oulandsgras is die beste op gronde met 'n ligte tekstuur. E. curvula is nie 

goed aangepas vir turfgronde nie, aangesien dit gewoonlik hier deur die beter 

aangepaste paspalum spesies ingeneem word. 


Eragrostis is 'n meerjarige polgras. Eragrostis is ook aangepas op 'n wye reeks 

gronde en klimaatstoestande. Dit word aanbeveel in areas met 'n jaarlikse 

reënval van 650 mm en meer (algemeen oos van Johannesburg), alhoewel dit 

ook nog goed kan produseer in gebiede met 'n jaarlikse reënval van 600 mm. 

c) Bestuur: 

Eragrostis is die eerste gras wat benut kan word in die vroeë lente. Indien dit 

goed bemes is, lewer dit goeie beweiding in die lente aan hoogproduserende 

diere. As oulandsgras gelaat word om uit te groei, verloor dit smaaklikheid. 

Vir die beste benutting word rotasiebeweiding aanbeveel. 'n Praktyk wat goed 

werk is dat die gras gedurende die vroeë lente bewei word, en dan gelaat word 

om te groei vir hooiproduksie deur die seisoen. 

Eragrostis is ideaal vir hooiproduksie as gevolg van sy fyn blare en stamme. 

Dié gras moet uitgroei tot ±10% blomstadium om goeie kwaliteit hooi te 

verseker. Indien die gras té laat gesny word, sal die kwaliteit daal namate die 

gras verder ontwikkel. Topbemesting met stikstof is belangrik om verhoogde 

kwaliteit te verseker, veral na middel Desember. 


Eragrostis is suur verdraagsaam, en kan 'n suurversadiging van 50% verdra. 


Dit is noodsaaklik vir kwaliteit en smaaklikheid. Dien die meeste van die 

aanbevole stikstofbemesting tydens September tot Oktober toe. Die vinnig 

groeiende aard van die gewas in die vroeë somer word sodoende die beste 

benut. 


- 22 - 





Aanbevole N kg N/ha 50-75 120-150 


Produksie ton DM/ha 4 9 

Lakterende koeie* per ha 0.65 1.47 


Lammers 


* Slegs as lente weiding 

e) Saaityd: 

per ha 8.24 18.54 

E. curvula kan met tef gemeng word gedurende saaityd, of dit kan as 'n 

suiwer stand gevestig word. Indien Eragrostis suiwer gesaai word, sal die 

beste resultate verkry word met Oktober/November of Januarie vestiging. 

Ryaanplantings word aanbeveel in die laer reënvalgebiede, in die hoë 

reënvalgebiede kan dit breedwerpig uitgestrooi word. Die grond moet goed 

gerol word voor en na saai. Weiding tydens die jaar van vestiging word nie 

aanbeveel nie, aangesien plante maklik uittrek. Wanneer die hooi die eerste 

keer gesny word moet die snyer hoog gestel word. 

Saaidigthede: 

Lae reënval : In rye (250 mm) : 3-5 kg/ha Eragrostis curvula 

Hoë reënval : Breedwerpig : 6-8 kg/ha Eragrostis curvula 

f) Gebruike: 

Beweiding : E. curvula is gewoonlik vroeg in die seisoen reg vir 

beweiding, voordat enige ander grasse gereed is. 

Eragrostis wat goed bemes word, sal gewoonlik goeie 

kwaliteit beweiding lewer aan hoogproduserende diere 

indien dit voor die blomstadium bewei word. 

Hooi : Omdat die gras fyn blare en dun stamme het, is 

dit 'n uitstekende gewas vir hooiproduksie. 




3.2.4 PASPALUM 

Spesie: Paspalum notatum 


- 23 - 

Paspalum word aanbeveel vir gebiede met 'n jaarlikse reënval van minstens 

650 mm per jaar. Dit kan uiterste nat toestande weerstaan, en kan in water 

staan vir tot ±36 dae sonder enige nadelige effek. Dié gras kan in amper enige 

deel van die RSA onder besproeiing verbou word, alhoewel dit gewoonlik 

droëland verbou word in die hoër reënvalgebiede van die RSA. Alhoewel 

Paspalum baie gou bruin vertoon na ryp of koue, kan dit temperature van 

tot -10 o C weerstaan. 


Paspalum is 'n meerjarige, somergras met wortelstokke. Dit vorm kort, digte 

blare wat swaar beweiding kan weerstaan. Paspalum is ook aangepas op 

sportvelde soos gholf- en perderesiesbane. Dit kan met vrug as alternatief in 

die plek van kikuyu geplant word. 

c) Bestuur: 

Paspalum moet slegs lig bewei word gedurende die eerste jaar, net na 

vestiging, maar wanneer dit goed gevestig is, kan dit swaar beweiding 

weerstaan. Dié gras lewer uitstekende skaapweiding as gevolg van sy lae 

groeiwyse. Die beweidingshoogte is uiters belangrik, dus is dit voordelig om 

dié gras tot 50 mm vanaf die grond te wei. Dit kan ook met baie goeie 

resultate as staandehooi gedurende die winter benut word. 

d) Produksie en bemesting: 


Reënval mm 800 

Optimum P (Bray 1) mg/kg 30 

Optimum K mg/kg 100 


Produksie ton DM/ha 9.0 

Lakterende koeie per ha 1.47 

Speenkalwers per ha 3.08 


Met intensiewe benutting is stikstofbemesting noodsaaklik vir hoër opbrengste 

en goeie kwaliteit. Stikstofbemesting kan plaasvind na die eerste goeie 


- 24 - 

seisoenreën. Dien 50-60 kg N/ha in die vroeë somer toe. Stikstofpeile van tot 

150 kg N/ha kan in die hoë reënvaldele toegedien word. Wanneer die weiding 

as staandehooi benut word kan ŉ addisionele stikstof topbemesting in Januarie 

tot Februarie oorweeg word. 

e) Saaityd: 

Saai gedurende Desember/Januarie in 'n goed voorbereide saadbed. Na plant 

moet die land baie goed gekompakteer word deur dit te rol. Plantdiepte 

ongeveer 5 mm diep onder die grond. 

Saaidigtheid: 

Rye (180 mm) : 10-15 kg/ha 


f) Gebruike: 

3.2.5 KIKUYU 

Beweiding : Gedurende die jaar van vestiging, moet dit slegs 

lig bewei word. Dié gras is uitstekende weiding 

vir skape. 

Hooi : Goed. 

Kuilvoer : Goeie kuilvoer met entstof. 

Staandehooi : Maak uitstekende staandehooi. 

Spesie: Pennisetum clandestinum 


Kikuyu word aanbeveel vir gebiede met ŉ jaarlikse reënval van minstens 750 

mm per jaar. Die gras hou veral van gronde met ŉ goeie organiese 

materiaalinhoud. Die gras kan ook in areas met hoë humiditeit onder 

besproeiing verbou word, alhoewel dit gewoonlik onder droëland verbou word 

in die hoër reënvaldele van die RSA. Kikuyu is ŉ subtropiese gras wat baie 

gou geelbruin vertoon na ryp, maar dit kan lae nagtemperature van ongeveer 

-10°C oorleef. Kikuyu hou nie daarvan om oorskadu te word nie. 


Kikuyu is ŉ meerjarige somergras wat d.m.v. rankers versprei. Dit kan 

intensiewe beweiding goed weerstaan. Kikuyu is ook aangepas vir gebruik op 

sportvelde. 


c) Bestuur: 

- 25 - 

Kikuyu moet eers toegelaat word om goed te vestig en te begin rank voordat 

dit in die eerste seisoen van vestiging bewei word. Vanaf die tweede seisoen 

kan kikuyu intensiewe beweiding goed hanteer. Die gras moet periodiek kort 

gevreet word om te verhoed dat ŉ “mat” onderlangs gevorm word wat die 

smaaklikheid van die gras nadelig beïnvloed. ŉ Stelsel van kort intensiewe 

weiperiodes met ŉ minimum rusperiode van 20-30 dae word aanbeveel. In die 

midsomer kom gewoonlik ŉ wanbalans tussen kalsium en fosfor voor wat 

d.m.v. ŉ byvoeging reggestel moet. In koue somerreënval areas kan die gras 

toegelaat word om uit te groei voor dit dan doodryp. Die standehooi wat só 

gevorm word is smaaklik vir diere en kan met droë koeie benut word. 

d) Produksie en bemesting: 


Reënval mm >750 

Optimum P (Bray 1) mg/kg 20-30* 

Optimum K mg/kg 80-120* 


Produksie ton DM/ha 6-14 

Lakterende koeie per ha 0.98-2.29 

Speenkalwers per ha 2.05-4.79 

*Droëland en besproeiing onderskeidelik. 



en goeie kwaliteit. Stikstofbemesting kan toegedien word na die eerste goeie 

lentereën. Dien ongeveer 50-70 kg/N/ha in die vroeë lente toe en daarna weer 

na elke beweiding. Stikstoftoedienings van tot 280 kg N/ha oor die 

groeiseisoen kan in die subtropiese hoë reënvaldele gedoen word. Wanneer 

die weiding as staandehooi benut word, moet daar veral gelet word om ŉ 

addisionele stifstofbemesting in Februarie te gee. 

Handhaaf P en K so na as moontlik by die aanbevole optimumvlakke. 

e) Saaityd: 

Saai in warm grond vanaf einde Oktober tot begin Februarie. Die saadbed 

moet fyngewerk en stewig wees. Saai die saad bo-op die grond en rol daarna 

die land. Indien die saad met ŉ planter geplant word, moet saad ongeveer 5 

mm diep in die grond geplant word. Hou die grond klam meet gereëlde 

besproeiings na plant. 


Saaidigtheid: 

- 26 - 

2 kg/ha 

f) Gebruike: 

3.2.6 WITBUFFELGRAS 

Beweiding : Uitstekende somerweiding vir melkbeeste en 

vleisbeeste. 

Hooi : Kikuyu word nie as ŉ hooigewas benut nie, 

omdat dit stadig droog. 

Kuilvoer : Dit word nie algemeen as ŉ praktyk met kikuyu 

gedoen nie. 

Staandehooi : Kikuyu maak ŉ baie goeie staandehooi in 

gebiede met koue winters. 

Spesie: Panicum maximum 


Witbuffelsgras word wydverspreid in die bosveld- en die laeveldgebiede 

aangetref, waar dit ook bekend staan as bosveldbuffelsgras. Dit groei goed 

onder bome en in bosse. Witbuffelsgras is aangepas op 'n wye verskeidenheid 

grondtipes, maar groei nie goed op baie sanderige gronde nie. Meer as 

500 mm reën per jaar word vereis vir 'n redelike produksie. Die gras is geskik 

vir beide subtropiese en tropiese gebiede. Witbuffelgras verdra nie baie lae 

temperature nie. 


Witbuffelsgras is 'n meerjarige, polgras wat tot 1.5 meter hoog kan groei. Dit 

is baie blaarryk met dun stamme en is baie smaaklik. 'n Hoë worteldigtheid 

kom in die bogrond voor wat die gras vinnig laat reageer op reën. 

c) Bestuur: 

Alle oortollige koolhidrate versamel in die blare van die gras, en word nie 

getranslokeer na die wortels nie. Dié voordeel in die smaaklikheid het 

definitiewe bestuursimplikasies. 'n Baie kort weiperiode is dus baie voordelig, 

aangesien swaar beweiding tot vertraagde hergroei sal lei. Die korrekte 

metode is dus om 'n redelike hoeveelheid blare aan die plant agter te laat, 

sonder om dit toe te laat om té ver uit te groei. ŉ Relatiewe kort weiperiode 

(±7 dae) en ŉ lang rusperiode (±42 dae) word aanbeveel. 


Witbuffel reageer baie goed op verhoogde grondvrugbaarheid. 


- 27 - 





Gemiddelde drakrag / ha 

Produksie ton DM/ha 6.0 9.0 

Lakterende koeie per ha .98 1.47 





en goeie kwaliteit. Stikstofbemesting kan plaasvind na die eerste goeie 

seisoenreën. Dien 50-60 kg N/ha in die vroeë somer toe. Stikstofpeile van tot 

150 kg N/ha kan in die hoë reënvaldele toegedien word. Wanneer die weiding 

as staandehooi benut word kan ŉ addisionele stikstof topbemesting in Januarie 

tot Februarie oorweeg word. 

e) Saaityd: 

Saai gedurende die laat somer of vroeë herfs, maar nie later as middel 

Februarie nie. Soos van die ander somergrasse, is Witbuffelgras sensitief vir 

onkruid kompetisie na ontkieming. 

Saaidigtheid: 

In rye (300 mm) : 3-5 kg/ha 


f) Gebruike: 

Beweiding : Uitstekend. 

Hooi : Kan gebruik word, droog egter stadig. 

Kuilvoer : Goed met entstof. 

Staandehooi : Maak goeie staandehooi. 


4.1 KLAWER 

- 28 - 

HOOFSTUK IV 

PEULVOERGEWASSE 

4.1.1 ROOI EN WIT MEERJARIGE KLAWERS EN EENJARIGE 

BERSEEMKLAWER 

Spesies: Rooi Meerjarige Klawer Wit Meerjarige Klawer 

- Trifolium pratense - Trifolium repens 


Berseemklawer 

- Trifolium alexandrinum 

Oral waar raaigras suksesvol verbou word, sal klawers ook goed groei, verwys 

na afdeling 2.1.1 vir aanbevole areas. Oor die algemeen sal klawers op enige 

grondtipe goed produseer waar water nie 'n beperkende faktor is nie, maar die 

fosfaatstatus (Bray 1) moet ten minste 30 mg/kg wees, kaliumstatus ten minste 

140 mg/kg en die suurversadiging minder as 10% wees. 


Rooiklawers is nie so langlewend soos witklawer nie, maar sal goeie 

produksie handhaaf vir 3 tot 4 jaar. Witklawers is daarvoor bekend dat hulle 

lank onder ideale omstandighede kan oorleef. 

Rooiklawer het 'n beter somerproduksie as witklawer, en word dikwels in 'n 

mengsel saam met witklawer gesaai om 'n beter voervloei oor die seisoen te 

verkry. Rooiklawer en sommige witklawers is regop groeiend, en is ideaal as 

'n hooigewas of vir kuilvoer. 

Berseemklawer is ŉ eenjarige klawer met uitstekende hergroei en opbrengste 

soortgelyk aan raaigras. Dit is ideaal in ŉ mengsel saam met raaigras en het 

geen blousuurgevaar nie. Berseemklawer is outo-toksies en kan slegs elke 

derde jaar op dieselfde land geplant word. 

Klawers produseer weiding met 'n hoë kwaliteit proteïen en is 'n ideale 

weiding indien dit saam met gematigde grasse in 'n mengsel gesaai word, soos 

raaigras, langswenk of kropaargras. Die gevaar van opblaas word ook verlaag 

indien klawer in mengsels met grasse gesaai word. 

Alhoewel opblaas op peulgewasse 'n groot gevaar is waarteen gewaak moet 

word, is daar verskeie maniere om dié gevaar hok te slaan. Boere wat klawers 

alleen wil saai vir weiding, moet hulleself eers deeglik bewus maak van 

opblaas by diere, en hoe om dit te voorkom. 


- 29 - 

Indien klawers goed geënt is met Rhizobium bakterieë, sal goed geënte klawer 

ŉ wesenlike bydrae maak tot ŉ weiding se stikstofbehoefte. Daar moet egter 

seker gemaak word dat die klawerentstof nie verval het nie, alvorens dit 

gebruik word. 

c) Bestuur: 

Die vermoë om die korrekte balans te handhaaf tussen gras en klawer in 'n 

mengsel is die belangrikste aspek van 'n gras- en klawermengsel se bestuur. 

Bemesting: 

Die grootste probleem met gras- of klawerweidings, is die korrekte inligting 

aangaande stikstofbemesting. Indien stikstof nie toegedien word nie, sal die 

klawerkomponent genoeg stikstof produseer vir sy eie groei, terwyl die 

grasgedeelte onproduktief sal bly. Die resultaat van dié situasie is dat die 

klawer die weiding domineer, en 'n potensiële opblaas gevaar ontstaan. 

Stikstofbemesting is dus belangrik om te verseker dat die graskomponent ook 

tot sy reg kom. Probeer om nie meer as 60 kg N/ha per toediening te gee nie, 

met ’n maksimum van 120 kg N/ha oor die seisoen. 

Redelike hoë fosfaatpeile is belangrik vir die klawergedeelte in 'n mengsel. 

Indien té min P toegedien word, sal die klawers nie kan kompeteer met die 

graskomponent nie. Omdat klawers gevoelig is vir suurgronde, moet dit eers 

reggestel word, voordat klawers gevestig word. Die toevoeging van kalk is 

dus noodsaaklik voordat klawers gesaai word. 

Weihoogte: 

Meeste grasse reageer goed op hoë stikstofpeile. Indien die graskomponent 

van 'n mengsel gelaat word om té ruig te groei (hoër as 20 cm), bestaan daar 'n 

gevaar dat die klawer oorskadu kan word. Wanneer 'n grasklawermengsel 

gelaat word om té ruig uit te groei, is daar 'n geweldige afname in 

voedingswaarde. 

Die aanhoudende beweiding van gras-klawer-mengsels het ook 'n nadelige 

uitwerking, deurdat dit die klawerkomponent bevoordeel en die 

groeikragtigheid en produksie van die graskomponent verlaag. Die effek lei 

tot die oorheersing deur klawer tesame met al die verwante probleme, nl. 

opblaas ens. Die situasie kan reggestel word deur stikstoftoediening te 

verhoog en die weiding toe te laat om uit te groei, waartydens die klawers dus 

gestrem word. 

Weiperiode: 

'n Baie belangrike aspek by die benutting van mengsels, is om vinnige, hoë 

intensiteit beweidings toe te laat, sodat selektiewe beweiding nie voorkom nie. 

Veral rooiklawer is sensitief vir oorbeweiding, aangesien die groeipunt bokant 

die grond is, en maklik beskadig kan word. Die gebruik van 'n elektriese 

heining om die weiperiode te beperk tot 2-3 dae is dus noodsaaklik. 



- 30 - 

Om te verseker dat wortelknopontwikkeling, stikstofbinding en groei nie 

nadelig beïnvloed sal word deur uitruilbare aluminium nie, is bekalking nodig 

as die grond suur is. Kalsiumvlakke moet nie minder as 600 mg/kg wees nie. 

Dolomitiese kalk moet gebruik word as die magnesiumontleding laer as 

60 mg/kg is. ŉ Molibdeensaadbehandeling of landtoediening sal die 

effektiwiteit van knoppies bakterieë verhoog. 


(Bray 1) 


Produksie (suiwer klawer) : Baie faktore sal die produksie beïnvloed, 

maar 'n DM-opbrengs van 6-8 t/ha is 

haalbaar. 


e) Saaityd: 

Februarie tot Mei. 

Saaidigtheid: 

Witklawer alleen : 2 kg/ha 

Rooiklawer alleen : 6 kg/ha 

Berseemklawer alleen : 15 kg/ha 

Rooi- en witklawer gemeng met 'n gras : 2 kg wit/ha 

4 kg rooi/ha 

Berseemklawer gemeng met ŉ gras : 10 kg/ha 

Rooi- en witklawer (suiwer klawermengsel) : 2 kg wit/ha 

4 kg rooi/ha 

f) Gebruike: 

Beweiding : Uitstekende kwaliteit voer deur die jaar. 'n 

Suiwer stand kan HPK vervang in 'n melkkoei 

rantsoen indien dit vir 1-2 ure per dag bewei 

word. 

HPK = Hoë proteïenkonsentraat. 

Hooi : Nie aanbeveel nie. 


4.2 LUSERN 

Kuilvoer : 

- 31 - 

Maak baie goeie kuilvoer indien gemeng met 'n 

graskomponent en indien 'n peulplant kuilvoer 

inokulant bygevoeg word. 

Staandehooi : Uitstekende staandehooi aangesien dit kwaliteit behou 

tydens die volwasse stadium. ŉ Suiwer stand word 

dikwels gebruik in ŉ sny-en-voersisteem. 

Spesie: Medicago sativa 


Lusern kan beide as ŉ intensiewe hoë produserende gewas onder besproeiing, 

of onder droëlandtoestande met ŉ jaarlikse reënval van minder as 500 mm 

suksesvol verbou word. 

Lusern is aangepas tot 'n wye reeks klimaatstoestande, maar dit is spesifiek 

m.b.t. grondvereistes t.o.v. dreinering en grondsuurheid. Veral die 

suurversadiging moet tot 'n minimum verlaag word. Lusern verdra nie 

aluminium in die grond nie, en dit is waarom die persentasie suurversadiging 

verkieslik nul moet wees. Om dié kriteria te bevredig kan kalk in die grond 

ingewerk word (hoe dieper hoe beter). 


Daar word dikwels na lusern verwys as die "Koning van voergewasse", omdat 

dit 'n hoë kwaliteit voer is, 18-20% ruproteïen bevat, en 'n hoë verteerbaarheid 

het. Lusern is baie smaaklik en produseer baie goed onder besproeiing. Dit is 

'n sterk meerjarige plant en sal goed produseer vir ±6 jaar en langer, 

langslewendheid is afhanklik van die bestuur en die dormansieklas van die 

kultivar wat geplant word. 

Winterdormansie soos gebaseer op die VSA sisteem is genommer vanaf 1 tot 

10, waar die 1-dormansie klas sterk dormant is gedurende die winter en die 

10-dormansieklas winteraktief is of nie-dormant. In die RSA het die NLEP 

getoon dat die mees aangepaste klasse vir ons klimaatstreke as volg 

geklassifiseer moet word: 

5 - semi-dormant 

6 & 7 - intermediêr dormant 

8 - nie-dormant 

9 - sterk nie-dormant 

Die sterker dormante tipes het 'n langer produksie leeftyd, en is beter aangepas 

vir beweiding. Hierteenoor het die nie-dormante variëteite 'n korter produksie 

leeftyd en is hulle beter aangepas tot hooiproduksie. 'n Algemene reël is dat 'n 

lusern ongeveer 120 ton droëmateriaal in sy lewensiklus produseer. Daarom is 

die dormante tipe meer meerjarig as nie-dormante tipes wat meer hooi per jaar 

produseer. 


- 32 - 

Daar moet altyd in gedagte gehou word dat opblaas 'n gevaar is, indien 

lusern bewei word. Die maatreëls om dit te bekamp moet dus streng 

nagevolg word. 

c) Bestuur: 

In gevalle waar lusern bewei word, word dit soms aanhoudend bewei wat die 

gewas se groeikrag laat afneem. Nog 'n wanpraktyk is dat lusern gedurende 

die winter bewei word. Winterbeweiding sonder 'n herfs of lente rus, verlaag 

die produksie en leeftyd van die lusern drasties. Swak weidingsbestuur lei 

daartoe dat lusern ernstige blaarverliese toon gedurende seisoenale droogtes, 

dus moet lusern op die regte tyd benut word. 

In droë marginale gebiede kan die leeftyd van lusern verleng word, deur die 

plante 'n lang rusperiode te gee, en nie te wei voordat saad reeds gevorm is 

nie. Dit gee die plant kans om reserwes na sy wortels te translokeer vir die 

benutting van volgende seisoen se reën. 

Onder hoë reënvaltoestande en besproeiing, moet lusern bestuur word deur 'n 

deeglike inspeksie van die hergroei op die kroon, en nie deur 10% 

blompersentasie te gebruik nie. Lusern moet gesny word sodra die hergroei 

op die kroon van die plant ten volle ontwikkel het, dus ±1 cm lank is, en om 

nie deur die snymasjien beskadig te word nie. Indien die hergroei wel afgesny 

word, sal dit 'n ernstige gevolg hê op die volgende oes, aangesien die plante 

dan eers weer nuwe lote moet vorm om uit te groei voordat dit geoes kan 

word. Om die lusern te sny voordat die nuwe lote gevorm het, dreineer dit die 

reserwes in die wortels, wat weer sal lei tot 'n verlaging in produksie. Dit sal 

alles bydra tot 'n verlaging in produksie en 'n verkorte leeftyd van die weiding. 

Omdat lusern se wortels 'n hoë suurstof behoefte het, moet grondkompaktering 

soms opgebreek word. Dit kan gedoen word deur die lusern met 'n 

tandimplement lig te bewerk. Indien lusern in rye te vestig word, kan 

bewerking van tyd tot tyd maklik gedoen word. 


Dit is belangrik om voor vestiging die fosfaatpeile op te bou, soos aanbeveel 

in die volgende tabel. Indien nodig, stel ook die pH deur middel van 

bekalking voor vestiging reg. 

Bekalking : Die persentasie suurversadiging in grond moet nul 

wees. pH is ook belangrik en die ideale pH (KCl) is hoër as 5. 

Kalsiumontledings behoort >350 en >750 mg/kg vir sanderige 

en kleierige gronde, respektiewelik te wees. 

Magnesiumtekorte mag voorkom waar die ontleding laer as 60 

mg/kg is. 


- 33 - 


Reënval mm 600 800 Bespr. 

Produksie ton DM/ha 6 10 15-25 

Optimum P (Bray 1) mg/kg 20 20 30 

Optimum K mg/kg 150 150 150 


Verwagte opbrengspotensiaal onder besproeiing vir die volgende gebiede: 

Area 

Gemid. maksimum 

Januarie temp. o C 

Opbrengspotensiaal 

DM/ha 

Bloemfontein 30 20 

Wepener 29 17 

Germiston 26 12 

Kimberley 33 25 

Doen regstellende bemesting voor planttyd. 

Onderhoudsbemesting: 

Fosfaat : Dien 3 kg P per ton DM verwyder, elke 2 jaar toe in die lente. 

Gebruik superfosfaat om ook aan swaelbehoeftes te voldoen. 

Kalium : Word teen 15-25 kg per ton DM verwyder. Aanvulling kan 

met 'n toediening van 200 kg (KCl) in die lente, en indien nodig 

weer middel somer gedoen word. Bogenoemde geld veral vir 

hooiproduksie. 

Molibdeen : Spuit 200 gram per hektaar natriummolibdaat op gevestigde 

lusern na dit gesny is. Die toediening sal genoegsaam vir 'n 

aantal jare wees. Indien pH reg is, behoort molibdeen nie 'n 

probleem te wees nie. Molibdeentrioksied kan met die entstof 

gemeng word teen 1 g/kg saad. 

Boor : Tekorte word geassosieer met goed gedreineerde, sanderige 

gronde, laag in organiese materiaal. Dien 1, 2 en 3 kg boor /ha 

onderskeidelik op ligte-, medium- en kleigronde (>35%) toe. 

Dien voor vestiging of na dit gesny is toe. 

e) Saaityd: 

Vanaf Februarie tot Junie, afhangende van die klimaatstreek. Die later 

maande geld vir die winterreënvalstreek. Saad moet met die korrekte 

Rhizobium bakterieë geïnokuleer word voor plant. 


Saaidigtheid: 

- 34 - 

Droëland : 5 kg/ha in 900 mm rye, waar die jaarlikse reënval 

500 mm is. 

Beweiding : Uitstekende kwaliteit weiding, maar opblaas kan 'n 

gevaar wees. 5% Blomswawel in 'n lek kan help teen 

opblaas. Alternatiewelik kan dit met 'n voerstroper 

gesny en op 'n wa gelaat word om te sweet, voordat dit 

aan diere gevoer word om sodoende die opblaas gevaar 

te verminder. 

Hooi : Lusern word oor die algemeen in die winterreënvaldele 

en droër dele verbou, waar hooi maklik gemaak kan 

word. In die natter areas moet dit eers gekneus word, of 

met 'n bymiddel behandel word alvorens dit gebaal 

word. Moet lusern nie korter as 7.5 cm sny nie, 

aangesien dit die hergroei sal beskadig. 

Goeie lusernhooi is hoë kwaliteit voer en is van groot 

waarde op enige plaas. 

Kuilvoer : Lusern maak uitstekende kwaliteit kuilvoer indien dit 

saam met 'n ander gewas ingekuil word soos mielies. 

Indien mielies nie beskikbaar is nie, moet ŉ peulplant 

kuilvoer inokulant bygevoeg word. 

Indien na die blomstadium gesny word en die lusern 

toegelaat word om te verwelk, is melasse byvoeging nie 

nodig nie. 

Staandehooi : Lusern word nie normaalweg as staandehooi 

gelaat nie. 


g) Voedingstof onttrekking: 

- 35 - 

Onttrekking per ton DM (kg/ton) 

Voedingselement VSA data LNR data 

P 3 2.7 

K 24 21.0 

Ca 15 13.0 

Mg 3 2.7 

S 3 2.7 

B 0.04 

Mn 0.06 

Fe 0.165 

Zn 0.025 

Cu 0.005 

Mo 0.001 


- 36 - 

HOOFSTUK V 

AANVULLENDE EENJARIGE VOERGEWASSE 

Dit is baie belangrik om na aanvullende eenjarige voergewasse te kyk as 'n essensiële deel 

van 'n voervloei op enige plaas. Sommige boere sien dit as 'n nuttige strategiese weiding. 

Indien kos vroeg nodig is vir diere na 'n droogteperiode, of indien wintervoer nodig is, omdat 

die veld nie voldoende voer produseer nie, het dié tipe van voergewasse 'n definitiewe plek 

op alle plase. Addisionele inligting is in PANNAR se Voersorghum produksiehandleiding 

beskikbaar, sien ook www.pannar.com. 

5.1 EENJARIGE VOERGEWASSE VIR DIE SOMER 

5.1.1 VOERSORGHUM 

Kultivars: Graansorghum x Soedangras kruising 

Graansorghum x Sorgho kruisings (soetriet-sorghumbasters) 


Geen spesifieke grondvoorkeure kom voor nie. Voersorghum kan in alle 

gebiede verbou word met 'n jaarlikse reënval van 400 mm of meer. 


Voersorghum is 'n gewas met redelike groot saad wat maklik vestig. Dit is 'n 

eenjarige gewas en kan baie hoog groei. 'n Wye verskeidenheid variëteite is 

beskikbaar. Die stamme is relatief dik, maar die plante is baie blaarryk. Die 

graansorghum x soedangras kruisings is oorwegend weitipes wat veral aanbeveel 

word vir hoë voerproduksie waar die weiding herhaaldelik vir vier of meer keer deur 

die somerseisoen bewei of gesny word. Die tipes kan ook as ŉ dubbeldoelgewas 

aangewend word waar dit een keer gesny of bewei word en dan gelaat word 

om te groei, sodat daar kuilvoer gesny kan word. Sekere variëteite soos die 

sorgho x sorghum basters is soeter en meer geskik as staandehooi en vir die 

maak van kuilvoer. Dit kan hoogstens een keer op ongeveer 0.8 m hoogte 

benut word, voordat dit gelaat moet word om uit te groei vir kuilvoer of 

staandehooi. Dit bly baie smaaklik nadat dit uitgegroei en doodgeryp het. Die 

eenmalige beweiding of sny tot 15 cm hoogte stimuleer stoelvorming, sodat 

meer lote gevorm word wat dan kan uitgroei. 

c) Bestuur: 

Die beste tyd vir beweiding is wanneer die plante 600-1000 mm hoog is. 

Rotasiebeweiding is die beste beweidingsmetode, waar die volle 

beweidingstyd nie langer as ±6 dae sal duur nie, en ook nie korter as 150 mm 

bewei moet word nie. Bemes met 20 tot 40 kg suiwer stikstof na elke 

beweiding indien weerstoestande dit toelaat. Laat die weiding dan uitgroei tot 

die verlangde hoogte, en wei weer af. Indien die weiding té lank word sal 


- 37 - 

reproduktiewe groei begin, en dan sal die plante nie weer vegetatief uitgroei 

na 'n beweiding nie. 

Om blousuurvergifting te voorkom moet jong verlepte of doodgerypte 

weidings nie bewei word nie. Verder sal 'n 5-10% blomswael in 'n 

soutfosfaatlek ook 'n goeie voorsorgmaatreël wees. 

d) Bemesting en beweiding: 

Vir optimum produksie behoort die suurversadiging

f) Gebruike: 

5.1.2 BASTER BABALA 

- 38 - 

Beweiding : Goeie beweiding. Die graansorghum x 

soedangras kruisings geniet vir hierdie doel 

voorkeur. Blousuur kan ŉ probleem wees 

wanneer plante verwelk is, deur hael of ryp 

beskadig is. 

Hooi : Kan gebruik word. 

Kuilvoer : Goeie opbrengste vir kuilvoer, voeg entstowwe 

by vir beter fermentasie. Sorgho x sorghum 

baster benodig nie bymiddels nie. 

Staandehooi : Kan as staandehooi veral in laerreënvalgebiede 

benut word. Sorgho x sorghum baster is 

besonder goed hiervoor aangepas. 

Spesie: Pennisetum glaucum 


Kan onder droëlandtoestande verbou word in gebiede met 'n jaarlikse reënval 

van 400 mm of meer. Die gewas het geen spesifieke grondvoorkeure nie, en 

kan in feitlik alle grondtipes aangeplant word, behalwe nat, vlei-agtige gronde. 


Goed ontwikkelde wortelstelsel wat vog effektief benut. Dit is 'n geharde 

gewas wat droogte redelik goed kan weerstaan. Die herstelvermoë na 'n 

droogteperiode is goed. 

Rooiblom ontkiem op die wortels, maar groei nie, dit dus kan die probleem 

van rooiblom verlaag. Dit kan deur alle tipes vee benut word, insluitend perde 

aangesien geen opblaas gevaar bestaan nie. 

c) Bestuur: 

Benut dié weiding wanneer dit 400-600 mm hoog is. Moet nie te kort afgewei 

word nie, aangesien die hergroei nadelig beïnvloed sal word. ’n Minimum 

hoogte van 150 mm is nodig vir 'n vinnige herstel periode. 


Vir optimum produksie behoort die suurversadiging

- 39 - 

Fosfor (Bray 1) : 'n Ontleding van ten minste 10 mg/kg word 

verlang. 

Kalium : Die K-status moet hoër as 80 mg/kg wees. 

Produksie 

Reënval in mm 

600 

Produksie ton DM/ha 5 7 8-12 

Plant met dieselfde plantmengsel soos vir mielies of sorghum aanbeveel. 

Bemes met 20-40 kg N/ha na elke beweiding of snysel indien weerstoestande 

dit toelaat. 

e) Saaityd: 

Kan gesaai word vanaf Oktober tot Desember vir die beste resultate. 

Grondtemperature moet >17 o C wees. Ryaanplantings word aanbeveel. 

Saaidigtheid: 


Rye (900 mm) : 5-10 kg/ha 

f) Gebruike: 

Beweiding : Baie goed. 


Kuilvoer : Kan gemaak word met 2% melasse as 

bymiddel. 


5.2 EENJARIGE VOERGEWASSE VIR DIE WINTER 

Pannar is verskaffers van hoë potensiaal hawer-, korog- en stoelrogkultivars en bied ŉ 

kultivarpakket wat groenvoer van goeie gehalte in die kritiese laat herfs-, winter- en 

lentemaande lewer. Die regte kultivarkeuse verseker groenvoer wat genoegsame 

weiding op die regte tyd produseer. 

Groenvoerkultivars word, net soos koringkultivars, volgens hul groeiwyse in lente-, 

intermediêre en wintertipes ingedeel. Elkeen van hierdie tipes het ŉ eie 

gebruiksaanwending in ŉ voervloeiprogram. Dit is daarom belangrik om op die 


- 40 - 

eienskappe van elk van die tipes ag te slaan, om so die beste voordele daarvan te 

benut. 

Lentetipe groenvoerkultivars het nie ŉ kouebehoefte nie. Sulke kultivars gaan oor tot 

saadproduksie sodra die daglengte vir hulle lank genoeg is. Indien dit te vroeg in die 

najaar geplant word sal dit tot blom oorgaan voor die winter. Sulke kultivars word 

dus in die vroeë lente vir saadproduksie in die somerreënvaldele geplant om 

koueskade by blomtyd te vermy. Kultivars in hierdie groeiklas stoel baie min en neig 

om van die begin af regop te groei. Lentetipes word hoofsaaklik vir graan- en 

kuilvoerproduksie aangewend maar kan in noodgevalle vir eenmalige beweiding 

aangewend word. 

Wintertipe groenvoerkultivars het ŉ hoë kouebehoefte. Dit moet eers vir lang 

tydperke aan winterkoue blootgestel word, voordat dit tot saadproduksie sal oorgaan. 

Vir saadproduksie moet die tipes in die laat herfs tot vroeë winter geplant word om te 

voldoen aan die kouebehoefte van die kultivars. Die naam “wintertipe” word dus 

afgelei van planttyd vir saadproduksie. Kultivars in hierdie groeiklas vertoon 

aanvanklik ŉ kenmerkende plat groeiwyse waartydens stoelvorming plaasvind. 

Nieteenstaande die aanvanklike stadige ontwikkeling lewer dit hoë kwaliteit weiding 

in die laat winter en vroeë lentemaande. Plant wintertipes in gronde met goeie 

waterhouvermoë. Dit sal verseker dat daar nog grondwater gedurende Augustus in 

somerreënvaldele beskikbaar is om hergroei te verseker. 

Intermediêre groenvoerkultivars val in groeiwyse tussen die lente- en wintertipe 

kultivars. Die groep kan variërende kouebehoeftes hê wat wissel tussen ŉ lae tot ŉ 

redelike hoë kouebehoefte. Intermediêre kultivars gaan dus nie so vinnig tot 

saadvorming oor as lentetipes nie. Die stoelvermoë van die kultivars is redelik tot 

goed. Kultivars in dié groeiklas ontwikkel ook aanvanklik vinniger as wintertipe 

kultivars. 

Die groeiklasse wat die beste vir groenvoerweiding geskik is, is die intermediêre en 

wintertipes. Redelik tot uitstekende hergroei ná beweiding word van dié groepe 

verkry. Lentetipe groenvoerkultivars het daarenteen ŉ baie meer spesifieke 

aanwending. 

5.2.1 KOROG 

Spesie: Triticum x Secale 


Groot dele van RSA het 'n probleem met goeie kwaliteit weiding in winter. 

Korog is 'n wintergraan en kan dus aangeplant word as 'n voer onder 

droëlandtoestande in die winterreënval- sowel as die somerreënvaldele waar 

die jaarlikse reënval 450-500 mm of meer is, veral waar vogbewaring toegepas 

word. Dit is ook 'n uitstekende gewas onder aanvullende besproeiing. 

b) Bestuur: 

Korog kan gesaai word om weiding gedurende die winter beskikbaar te hê vir 

hoogproduserende diere soos ooie met lammers. Klein kampies is belangrik 


- 41 - 

om korog goed te benut in 'n rotasiestelsel. Saai in Februarie, Maart en April 

om weiding beskikbaar te hê gedurende Mei tot Augustus. 

Korogvariëteite kan as lente-, intermediêre of wintertipes geklassifiseer word 

soos alle ander kleingrane. 

c) Bemesting en produksie: 

Bemes met plant soos vir droëlandkoring in die somerreënvaldele. Vir 

droëlandtoestande in somerreënvalgebied word nie meer as 30 kg stikstof/ha 

aanbeveel nie. Indien plante vergeling toon, kan 'n topbemesting van 40-50 kg 

stikstof/ha na die lentereëns oorweeg word. 

Produksie (Somerreënval) 

Reënval (mm) ton DM/ha KVE/ha vir 90 dae 

375-450 0.8 4 

450-525 1.2 6 

525-600 1.5 8 


KVE = Kleinvee-eenhede. 

d) Saaityd en Saaidigtheid: 

Die saaityd is normaalweg Februarie/Maart om beweiding beskikbaar te hê 

gedurende April tot Junie. 

Rye (30 cm) : 25-45 kg/ha 


e) Gebruike: 

Beweiding : Uitstekende winterweiding. 





5.2.2 STOELROG 

Spesie: Secale cereale 


- 42 - 

Soortgelyk aan korog. Meer gewild in die oostelike dele van die RSA waar dit 

soms saam met rape aangeplant word. 


Daar is lente-, intermediêre en wintertipes. 

c) Bestuur: 

Stoelrog kan gesaai word om weiding gedurende die winter beskikbaar te hê 

vir hoogproduserende diere soos ooie met lammers. Klein kampies is 

belangrik om stoelrog goed te benut in 'n rotasiestelsel. Saai in Februarie, 

Maart en April om weiding beskikbaar te hê gedurende Mei tot Augustus. 








375-450 0.8 4 

450-525 1.2 6 

525-600 1.5 8 



e) Saaityd en Saaidigtheid: 

Januarie tot Junie. 

Rye (30 cm) : 25-40 kg/ha 


f) Gebruike: 

Beweiding : Uitstekende winterweiding 

Hooi : Nie aanbeveel nie 


5.2.3 HAWER 

- 43 - 

Kuilvoer : Middelmatig 

Staandehooi : Nee 

Spesie: Avena sativa 


Gewild in die sentrale dele van die RSA. 


Algemeen beter kwaliteit en smaakliker weiding as korog. Intermediêre en 

wintertipes is beskikbaar. 

c) Bestuur: 

Plant hawer in ŉ groenvoerpakket saam met korog en stoelrog vir ŉ 

gebalanseerde voervloeiprogram. 








375-450 0.8 4 

450-525 1.2 6 

525-600 1.5 8 




Februarie tot Maart. 

Rye (30 cm) : 40-50 kg/ha 



f) Gebruike: 

- 44 - 

Beweiding : Uitstekende winterweiding. 


Kuilvoer : Uitstekende hoë proteien kuilvoer. 


5.2.4 PLANTDATUM EN VERWAGTE WEIPERIODE 

Raadpleeg u PANNAR verteenwoordiger of brosjure vir die kultivar inligting. 

5.3 JAPANESE RADYS 

Spesie: Raphanus sativus 


Goed aangepas vir die koeler oostelike dele met betroubare reënval vanaf 

Januarie tot April en word in die herfs en winter benut. Dit is nie koue of ryp 

gevoelig nie. Gronde met ’n goeie voghouvermoë is aangewese vir Japanese 

radysverbouing. 


Dit word meestal as ’n eenjarige gewas benut en is goeie weiding vir skape en 

beeste. Droëmateriaal is hoogs verteerbaar. 

c) Bestuur: 

Japanese radys groei die beste op ligte sand- of sandleemgronde. Vermy 

gedeeltes wat geneig is om te versuip. Die fyn saad van Japanese radys vereis 

’n goed voorbereide ferm saadbed vir suksesvolle vestiging. Pas 

vogbewaringspraktyke toe in die maande wat die planttyd voor af gaan. Dit 

kan loon om die saad vas te rol. 

Vir beeste is dit beter om die radyse uit te trek of uit te ploeg en heel te voer. 

Vermy die opkap daarvan aangesien beeste aan die stukke kan stik. Dit is ’n 

goeie alternatief vir ruvoer vir melkkoeie. Waar raaigras verbou word kan dit 

die voervloei goed aanvul in die wintermaande. 


Dit is meer suurverdraagsaam as byvoorbeeld mielies. Bemes met plant deur 

’n kunsmismengsel van N, P en K onder en eenkant van die saad in die ry toe 

te dien met peile soortgelyk aan die vir groenvoerproduksie. Indien die 

voedingstatus van die grond goed is kan met plant ongeveer 30 kg N/ha 


- 45 - 

toegedien word. 'n Topbemesting van 50-70 kg stikstof/ha kan vyf tot ses 

weke na plant toegedien word indien die vogstatus gunstig is. 



550-600 4 35 

600-800 6 50 




>800 10 85 

Oostelike Hoëveld vroeg tot middel Desember, alhoewel, Januarie tot einde 

Februarie die algemene planttyd is. Plant in rye van 45 of 90 cm en nie dieper 

as 25 mm nie. Ideaal moet plante ongeveer 40 cm in die ry gespasieer wees. 

Droëland : 2 kg/ha 

Besproeiing : 3.5 kg/ha 

f) Gebruike: 

Beweiding : Uitstekende herfs- en winterweiding vir skape en 

beeste. 


SAAIDIGTHEID VAN VOERGEWASSE 

- 46 - 

GEWAS PLANTTYD SAAIDIGTHEID (kg / ha) 

REËNVAL (mm)/ 

BESPROEIING 

BREEDWERPIG RYE 

Raaigras Feb - Apr Besproeiing 25 - 30 20 - 25 

Kropaargras Feb - Apr > 900 mm / Besproeiing 20 - 25 15 - 20 

Langswenkgras Feb - Apr > 800 mm / Besproeiing 25 - 30 20 - 25 

Witklawer Feb - Apr > 800 mm / Besproeiing 2 - 3 2 

Rooiklawer Feb - Apr > 800 mm / Besproeiing 4 - 6 4 

Berseemklawer Feb - Mrt > 800 mm / Besproeiing 15 10 

Lusern 

Koel gebiede: Feb - Apr 

Warm gebiede: Mrt -Jun 

< 700 mm 

700 - 900 mm 

Besproeiing 

- 

- 

20 - 25 

5 

5 - 12 

12 - 15 

Hawer Feb - Mrt Droëland / Hulp Bespr. 50 - 70 40 - 50 

Korog Feb - Apr Droëland / Hulp Bespr. 50 - 70 35 - 45 

Stoelrog Mrt - Apr Droëland / Hulp Bespr. 40 - 60 30 - 40 

Japanese Radys Des - Jan / Feb Droëland / Hulp Bespr. - 2 - 3 

Voersorghum Einde Okt - Jan 

< 600 mm 

> 600 mm 

15 

20 

4 - 6 

7 - 15 

Basterbabala Einde Okt - Jan 

< 600 mm 

> 600 mm 

10 

15 

3 - 5 

5 - 10 

Oulandsgras Okt - Des > 650 mm 6 - 8 3 - 5 

Tef Okt - Des > 600 mm 15 - 20 10 - 15 

Smutsvinger Nov - Feb > 500 mm 5 - 7 3 - 4 

Rhodesgras Okt - Nov & Feb - Mrt > 600 mm 8 - 10 5 - 7 

Witbuffelgras Jan - mid Feb > 500 mm 6 - 8 3 - 5 

Paspalum Des - Jan > 700 mm 25 15 

Kikuyu Okt - Jan > 700 mm / Besproeiing 2 - 3 2 


- 47 - 

Neem asseblief kennis dat hierdie dokument alleenlik as ŉ riglyn dien en die inligting word in goeder trou gegee. 

Aangesien toestande mag wissel van plaas tot plaas, en selfs van land tot land binne elke gebied, kan aanpassings 

gebaseer op plaaslike toestande of vir enige spesifieke voorkeure, nodig wees.

weidings handleiding coverA3 - Pannar Seed

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?