Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

97 1964(3) SA 402 (A) 410-411.
“But when you speak of the Institutions of Holland and of binding myself down
by the practice of Dutch Courts - I absolve myself from that bondage, I look to
my Charter, to my duty ... I therefore say that they are no authority for us, and
although my pen laboured to follow the scrutiny of my learned friend, as I put
them down in my book, I have them like visions, like mere spectral shadows in
my mind.”
In die bekende Trust Bank van Afrika Beperk v Eksteen-saak stel Hoofregter Steyn
dit soos volg :
“Die beskouing dat ons eie outoriteite deur hierdie en dergelike uitsprake
regtens of vir alle praktiese doeleindes vervang is deur Engelse gewysdes, met
die meegaande implikasie dat ons howe, en ook hierdie hof aan Engelse
gewysdes gebonde is, sou ek as klaarblyklik en geheel en al ongegrond moet
verwerp. Geen Hof, ook nie hierdie hof nie, besit die bevoegdheid om ons
gemenereg met die reg van enige ander land te vervang nie. Dit kan alleen die
wetgewer doen.” 97
Hierdie stelling is vatbaar vir kritiek. Daar is gedeeltes van ons reg wat deur
wetgewing gebaseer op die Engelse Reg beheer word. Wanneer hierdie wette
toegepas word, steun die hof natuurlik inderdaad op Engelse uitsprake. Die
verwysing na die Engelse beslissing word menigmaal geregverdig op die basis van
presies dieselfde bewoording in die wetgewing, maar ook die feit dat Engelse
gewysdes aangehaal word, asof hulle Suid-Afrikaanse beslissings is.
Daar moet veral nie uit die oog verloor word nie, dat toe die Grondwet opgestel is,
daar in die besonder gelet is op die konstitusies van ander lande. Artikel 8 van die
Finale-Grondwet verwys nogmaals na die ontwikkeling van die gemenereg .
Artikel 8(3) bepaal :
"By die toepassing van ʼn bepaling van die Handves van Menseregte op ʼn
natuurlike of regspersoon ingevolge subartikel (2)-
(a) moet ʼn hof, ten einde gevolg te gee aan ʼn reg in die Handves die
gemenereg toepas, of indien nodig ontwikkel, in die mate waarin
wetgewing nie aan daardie reg gevolg gee nie; en
(b) kan ʼn hof reëls van die gemenereg ontwikkel om die reg te beperk, mits
die beperking in ooreenstemming met Artikel 36 (1) is."
Dit wil dus voorkom of die wetgewer bewus was van die probleem watter regstelsel
weldra as gemenereg beskou moet word, en dat daar voorsiening gemaak is vir ʼn
wyer vertolking en ontwikkeling van die gemenereg. Die wetgewer het hiervoor
48