Tjaart Jurgens Maré Doctor Legum Universiteit van die Vrystaat

523
regte (soos vervat in die Handves van Regte) van besondere belang. Ingevolge die nuwe
grondwetlike bedeling is ʼn persoon geregtig op ʼn aantal sosio-ekonomiese regte. Ten
einde toegang tot hierdie sosio-ekonomiese regte te verkry, of hulle te verwesenlik, moet
hy of sy op die vasstellingsteorie kan steun om voorsiening te maak vir die doeltreffende
afdwinging van dit waarop hy of sy geregtig is.
Die term “regte” wat in die omskrywing van administratiewe optrede gebruik word, sluit nie
net die regte in wat spesifiek in die Handves van Regte opgeneem word nie, maar ook
gemeenregtelike regte en regte wat uit die gewoontereg en wetgewing voortspruit. Die
motivering hiervoor kan in Artikel 39(3) van die Grondwet gevind word.
Die begrip “wat regstreekse eksterne regsgevolge het” is ʼn laat toevoeging tot die wet. Die
doel hiervan wat uit die Duitse Reg afkomstig is, is om ʼn balans te verkry tussen die regte
van die individu en die verpligting van die staat. Enersyds moet die regte van die individu,
wat in die administratiefregtelike verhouding in ʼn ondergeskikte posisie met betrekking tot
die staat is, beskerm word. Andersyds moet die publieke administrasie toesien dat die
regering doeltreffend geskied. Dit moet dus nie onnodig in die uitvoering van sy funksies
en pligte belemmer word nie. Dit is egter te betwyfel of die Duitse frase enigsins bydra tot
regsekerheid. Dit ontketen meer vrae, as wat dit antwoorde verskaf.
Wat die begrip “regsgevolge” in die frase “Wat regstreekse eksterne regsgevolge het”
aanbetref, is Currie en Klaaren van mening dat die besluit ʼn regtensbindende vasstelling
van individuele regte moet wees : die besluit moet regte vestig, verander of intrek. Hierdie
benadering is eweneens problematies, aangesien sekere kategorieë of aktiwiteite van die
omskrywing van administratiewe optrede uitgesluit kan word. So, byvoorbeeld, sal die
voorstelle of aanbevelings van ondersoekliggame van die omskrywing uitgesluit wees en
dus ook die toepassing van die beginsels van administratiewe geregtigheid. Die uitsluiting
van die aanbevelings van sulke liggame moet bevraagteken word, aangesien hulle
gevolgtrekkings en aanbevelings ernstige implikasies vir die individu kan inhou.
Artikels 1(i)(b)(aa) – (ii) sluit 9 tipes uitvoerende bevoegdhede of funksies uit van die
definisie van administratiewe optrede en van die omvang van PAJA. Hulle word
geklassifiseer volgens die aard van die optrede, in stede van klassifisering volgens die
persoon wat die handeling uitvoer, of met verwysing na die gevolge of effek van die
administratiewe optrede. Dié uitsluitings kan in twee kategorieë verdeel word. Die eerste
vyf verwys na die Grondwet se verdeling, enersyds administratiewe optrede, en andersyds
wetgewende en regterlike optrede. Die oorblywende uitsluitings omsluit 4 spesifieke
wetgewende beleidskeuses wat gemaak word tydens die parlementêre proses om
sodoende sekere tipes van besluite van die Wet uit te sluit.
Ons sien ook dat die meeste vroeëre prerogatiewe nou by Artikel 84 van die Grondwet
ingesluit is. Hierdie prerogatiewe wat statutêre bevoegdhede geword het, word van die
omskrywing van administratiewe optrede uitgesluit en is dus nie onderworpe aan